\id MRK \toc2 Mark \toc1 Mark \mt1 Mark \c 1 \s1 John Biyingkihmarnebolhmarnbom Nuye Jesus \sr Mark 1:1-8 \r (Matthew 3:1-12; Luke 3:1-17; John 1:19-28) \p \v 1-2 Mahni kunwok manmak manbu kabihyolyolme Jesus Christ, nawu beywurd nuye God. Kuhni dedjingmey kore Isaiah nawu prophetni bimbom, biyingkihwokmulewani korrokokenh, bu yimeng, “Kuhni God yimeng, ‘Kanbekka! Ngaye ngamunkewe bininj nawu nganmarnewokdi ngaye ngardduk, bu kayingkihbolhmarnbun ke. \v 3 Kore kubolkdarleh nahni bininj kahkayhmire kahyime, “Manbolh ngurribolhmarnbu nuye nawu Kawohrnan Rowk! Kaluk manbolhdjadnin bu ngurrimarnbu nuye!” ’” [Malachi 3:1; Isaiah 40:3] \m \v 4 Wanjh namekbe John nawu benhkukdjuhkeyi bininj, bebmeng kore kubolkdarleh dja benmarnemulewani, benmarneyimeng bininj birriwern, “Ngurriborledmen nuye nawu Kawohrnan dja ngurribawo kunwarre ba God ngunmarnebengmidjdan kunwarre ngudberre, dja mak ngurrikukdjuhmen dorrengh!” \v 5 Wanjh kunred bokenh kore Judea dja Jerusalem birriwern bininj birriyorrmi bu birriyikani John. Wanjh kumekbe birriwarnyakmulewarreni kunwarre bedberre, bu John benkukdjuhkeyi kore mankabo Jordan. \v 6 John nawu djongbuyindi kunmadj nawu marnbom kore kunngabek mayh nuye nawu camel. Dja mak nawu kunngardmokenh dukkayindi, dja mak djalnguni djaddedde dja mankung. \v 7 John yolyolmeng bedberre bu yimeng mahni kunwok, “Nakudji bininj kamre nawu wernhdulkarrekimuk duninjh nawu nganyurrhke ngaye. Ngaye minj ngamak bu ngaboddan ngarrengeyerrke nawu kahdengedjongbuyindi nuye. \v 8 Ngaye kukdjuhke ngudberre kore kukku, dja nungka ngunkukdjuhke ngudberre kore Namalngmakkaykenh dorrengh.” \s1 Nawu Namalngmakkaykenh Kumkoluy Kore Jesus \sr Mark 1:9-11 \r (Matthew 3:13-17; Luke 3:21-22) \p \v 9 Wanjh kunmekbe rerrih Jesus bolkbawong Nazareth kore Galilee dja wam kore John ningihni, wanjh kumekbe John bikukdjuhkeng Jesus kore mankabo kabongeyo Jordan. \v 10 Kaluk bu Jesus kumhbidbuni kore kukadjid, wanjh bolknang kaddum nang kunngol dangmarrhmiwam dja Namalngmakkaykenh yiman dorddorok rerre kumkoluy kore nungka. \v 11 Wanjh wokdanginj kore heavenbeh, yimeng, “Ngudda nawu Beywurd ngardduk. Ngaye wanjh ngawernhnjilngmakminj ke.” \s1 Namarnde Duninjh Bidjurrkkang Jesus \sr Mark 1:12-13 \r (Matthew 4:1-11; Luke 4:1-13) \p \v 12 Wanjh kundjalmekbe rerrih nawu Namalngmakkaykenh bikang Jesus dja mak bimunkeweng kore kubolkdarleh. \v 13 Kore kumekbe kubolkdarleh Jesus yerrkang bu kunkodjkewern forty, dja mak birridjarrkni mayh nawu birribang. Kore kubolkdarleh bu ningihni, nawu Namarnde Duninjh wanjh bihdjurrkkani. Kumekbe angels birrimarnebebmeng birrihnahnani Jesus. \s1 Jesus Dedjingmey Bu Karrurrkmirri \sr Mark 1:14-15 \r (Matthew 4:12-17; Luke 4:14-15) \p \v 14 Kalukburrk bu bininj birrikurrmeng John kore prison, wanjh Jesus wam kore Galilee weykahweykani manbu manmakkaykenh kunwok nuye God. \v 15 Wanjh benmarneyimi, “Kuhni wanjh darnkih ngokko kamhre bu God kawohrnan rowk. Dja wanjh ngurrikangeborledmen dja ngurriwoybukwo kunwok manbu manmakkaykenh!” \s1 Jesus Benkayhmeng Kunkarrngbakmeng Bininj \sr Mark 1:16-20 \r (Matthew 4:18-22; Luke 5:1-11) \p \v 16 Kaluk bu Jesus rengehrey kore kukadjid ngarre manbokimukkenh kabongeyyo Galilee, wanjh balwohnang benbenenang Simon dja Andrew, nawu Simon benedanginj. Beneweyi walabbi kore kukku bu djenj benehmangi. Kaluk bedda benedurrkmirri nawu djenj benemangi. \v 17 Wanjh kumekbe Jesus benbenemarneyimeng, “Ngunemray ngaye kandikadju, ba bu benbenemarnbun bu bininj ngurrbenmang yiman djenj ngunemangi.” \v 18 Wanjh kundjalmekbe rerrih Simon dja Andrew benebawong walabbi berrewoneng, nawu benebebbehkarrmi, dja benemunkekadjuy Jesus. \p \v 19 Kaluk Jesus djahdjalley, dja minj djarrehniwirrinj, wanjh benbeneyawoyhnang benebadbuyika bininj, nawu kabenengeyyo James dja John nawu bebeywurd nuye Zebedee. Wanjh bedda benehbarndi kore kabbala dja benemarnmarnbuni walabbi berrewoneng. \v 20 Mak kornkumo berrewoneng nawu Zebedee dja nawu birrihdurrkmirri nuye kumekbe birrihdjarrkbarndi kore kabbala bebeywurd dorrengh. Wanjh kundjalmekbe rerrih Jesus benbeneyawoyhkayhmeng benemekbe nawu benedanginj, wanjh kunmekbe rerre bindibawong birribuyika dja nawu kornkumo dorrengh, dja benemunkekadjuy Jesus. \s1 Jesus Weng Nawu Namalngwarre \sr Mark 1:21-28 \r (Luke 4:31-37) \p \v 21 Jesus dja nawu benbukkabukkani nuye birriwam kore kunred kabolkngeyyo Capernaum. Wanjh kaluk kunbarnangarra Sabbath, Jesus wam werrk ngimeng kore kunrurrk yiwarrudjkenh manbu Synagogue, wanjh dedjingmey benbukkabukkani kumekbe. \v 22 Nawu bininj kumekbe birrihdi birrikangebarrhmeng bu birribekkani nungka yolyolmeng bu yiman kayime nungka wohrnani rowk, minj karohrok nawu bininj mankarre kore kabindibukkan. \v 23 Bu kumekbe Jesus dingihni, nakudji bininj di kore kunrurrk yiwarrudjkenh, kaluk nungka karrmi namalngwarre. Wanjh namekbe namalngwarre kayhmeng yimeng, \v 24 “Jesus nawu Nazarethbeh! Njale yidjare? Yiddok yimwam bu kanbenebun? Dja ngaye burrbun ngudda. Ngudda God nuye nawu Yikukdjamun Duninjh!” \v 25 Wanjh Jesus bimarneyimeng bu biwokrayekwong, “Yingurdmen! Dja yibebmen yibawo nahni bininj!” \v 26 Wanjh nawu namalngwarre bimarnbom namekbe bininj bu deldelmeng kunkimuk duninjh. Kunmekbe rerreh nawu namalngwarre kayhmeng wernkih duninjh, dja wanjh bebmeng, wam bibawong namekbe bininj. \p \v 27 Kaluk birriwern bininj nawu birrinang dja birrikangebarrhmeng. Dja wanjh birridjawarreni bu birrimarneyimerreni, “Kaluk baleh kuhni kurduyimerranj? Nahni bininj kahyolyolme mankarrekerrnge, dja mak kahyolyolme yiman kayime nawu kawohrnan duninjh. Nungka kabenmarneyime nawu namalngwarre nawern, dja kabirriwokmarrkmang!” \v 28 Wanjh manmekbe kunwok warlahminj kore kubolkwarlah Galilee bu Jesuskenh. \s1 Jesus Benhmarnbuni Birriwern Bininj \sr Mark 1:29-34 \r (Matthew 8:14-17; Luke 4:38-41) \p \v 29 Wanjh Jesus dja nawu benbukkabukkani birribolkbawong kore kunrurrk ngarre yiwarrudjkenh dja birribalwam, James dja John dorrengh, kore kunrurrk berrewoneng Simon dja Andrew. \v 30 Kaluk Simon nuye ngalbinjbalak yoy bu dowehdoweni dja karrmi kundjak. Wanjh bininj nawu kumekbe birrihni birrimarneyimeng Jesus bu ngalengkah. \v 31 Wanjh Jesus biyikang kore ngaleng yongohyoy, wanjh bibidmey, birrolkkayhweng. Kaluk kundjalmekbe rerreh manbu kundjak bibawong, wanjh ngaleng makminj. Wanjh ngaleng wam kinjeng manme dja benwong birringuneng. \p \v 32 Kaluk bu balngokdanj bolkmununminj, birriwern bininj bindimkani nawu birringorengni kore Jesus, mak nawu namarnde benkarrmi, nakka mak bindimkani kore Jesus. \v 33 Wanjh kumekbe kunred nawu birrihni birrimirndemornnamerrinj rowk kore kururrkdangmaye ngarre kurrambalk. \v 34 Wanjh kumekbe Jesus benhmarnbuni birriwern nawu manbubuyika kundjak birrihkarrmi. Dja benbebkeyi namarnde nawu kukbubuyika bindihbongkarrmi nawern. Kaluk namarnde birrikukburrbuni Jesus, wanjh kunmekbekenh Jesus minj benbawoyinj bu birrimulewayi. \s1 Jesus Dingihdi Yiwarrudj Kore Kubolkmodmikenh \sr Mark 1:35-39 \r (Luke 4:42-44) \p \v 35 Bu kunkodjkebuyikani, bu djarreh kumhkabelni, Jesus kakdolkkang dja bolkbawong kore yongohyoy, bu djahdjalkakyoy rerreh. Wam bolkngalkeng kore minj bininj birriniwirrinj, wanjh kumekbe yiwarrudj danginj. \v 36 Wanjh yerre, Simon dja nawu birribuyika bininj birriwam birrihdjalyawani Jesus. \v 37 Kaluk bu birringalkeng wanjh birrimarneyimeng, “Birriwern bininj ngundihyawan!” \v 38 Wanjh Jesus yimeng, “Ngad wanjh karrire kubolkbubuyika darnkih, kore karurrkmirnderri ba bu ngayolyolme kumekbe bedberre. Wanjh kunmekbekenh ngaye ngamwam.” \v 39 Wanjh birridjarrkrey kore kubolkwarlahbubuyika ngarre kunred Galilee. Nungka yolyolmi kore kunrurrk yiwarrudjkenh, dja mak benbebkeyi bedberre nawu namarnde bindihbongkarrmi. \s1 Jesus Bimarnbom Bininj nawu Kulahwarreni \sr Mark 1:40-45 \r (Matthew 8:1-4; Luke 5:12-16) \p \v 40 Nakudji bininj kundjak karrmi. Kaluk kulahmokmokni dja bimyikang Jesus wanjh kumwam barddurrukkurlhdanj dja bimarnekongiburrinj Jesus bu yimeng, “Ngaburrbun ngudda bu kanmarnbun. Dja bu yidjare wanjh kanmarnbu.” \v 41 Wanjh Jesus bidjalwernhkongibom namekbe bininj. Wanjh berlyirriyonginj, bikarrmeng dja yimeng, “Ngaye ngadjare marnbun. Dja wanjh yidjalmakmimen!” \v 42 Wanjh kundjalburrikudji rerrih manmekbe kundjak bibawong nawu bininj wanjh yawoyhkulahmakminj. \v 43 Wanjh Jesus bimarneyimeng namekbe bininj bu kare werrk, dja biwernhwokrayekwong yimeng, \v 44 “Yuwn nangale yimarnemulewan bu kuhni ngakurduyimeng ke. Dja ngaleng yidjallay yikukbukkarrimen kore nawu yiwarrudj kahdurrkmirri, wanjh yiwo njale namak kore God, bu ngudda yimakminj. Yiwo nawu njale namak kore Moses wokkurrmerrinj ba kabenbukkan bininj bu ngudda yimakminj.” \v 45 Dja bonj, namekbe bininj bolkbawong kumekbe dja wam, benmarneyolyolmeng birriwern bininj bu Jesus bimarnbom. Kaluk kunmekbekenh Jesus minj ngimeninj kore rurrkmirnderri ba minj nangale binayi. Dja djahdjalley kore kunred minj nangale diwirrinj. Dja birriwern bininj birriyorrmerreni nawu birrikang kubolkbubuyikabeh birribebmerreni kore nungka ni. \c 2 \s1 Jesus Bimarnbom Bininj Nawu Nabirlni \sr Mark 2:1-12 \r (Matthew 9:1-8; Luke 5:17-26) \p \v 1 Kaluk yerrekah kunkodjke bokenh, wanjh Jesus kumdurndi kore Capernaum. Wanjh birriwern bininj birriwobekkang bu kumdurndi kore kunred nuye kumekbe ni. \v 2 Wanjh birrimarnebebmeng kore nungka, dja birrimirndewern duninjh bindidjokkohmeng kore kurrangmaye darnkih. Wanjh Jesus yolyolmeng bedberre nuye kunwok. \p \v 3 Wanjh yikahwi bininj birrimbebmeng, birrimkang nakudji bininj nawu nabirl. Kunkarrngbakmeng bininj birrimngorrkani kunmadj dorrengh kore nungka yongohyoy. \v 4 Bedda minj baleh birribolkngalkemeninj birringimowoyi kore Jesus, dja birrimirndewernni duninjh bindidjokkohmeng. Wanjh kunu bedda birribidbom kukodj kore kaddum, wanjh birriyerrkkeng dja birriduhkeng kaddumbeh kore Jesus dingihdi kanjdji, wanjh kumekbe birrikoluyhweng namekbe nawu nabirl kunmadj dorrengh. \v 5 Bu Jesus bennang bedberre birriwernhwoybukwong, wanjh nungka bimarneyimeng nawu nabirl, “Korlonj, kunwarre ke wanjh bularrbuyindanj rowk.” \p \v 6 Kaluk yikahwi bininj nawu bindibukkani manbu mankarre, wanjh birrihni kumekbe, wanjh bedda yiman birrihdjawarreni bedman bu birriburrburreni, birriyimi, \v 7 “Adju! Njalekah nahni bininj kayime kunwarre? Nungka wanjh kawokdi kunwarre kore God nuye. Minj nangale bininj kabimarnebengmidjdan kunwarre, dja God nadjalkudji kabularrbun kunwarre.” \v 8 Wanjh kundjalmekbe rerrih Jesus burrbom kore nungan kunmalng nuye kore birriburrburreni bedmandeleng. Wanjh nungka benmarneyimeng, “Njalekenh ngudda ngurrihdjawarren kore kukange ngudberre? \v 9 Kandimarneyimen, yiddok kuhni kakelk, bu ngamarneyime nahni nawu nabirl, ‘Kunwarre ke bularrbuyindanj rowk’, dja nuk bu ngadjalmarneyimeninj, ‘Mah, yirrolkka, yimadjmang dja yiray’? \v 10 Dja wanjh ngadjare ngudda ngurriburrbun bu ngaye nawu Bininj Duninjh, dja God nganmarnbom ngawohrnan bu ngaye ngabularrbun bininj bedberre kunwarre kondah kore kurorre.” Wanjh kunmekbekenh kunu Jesus bimarneyimeng namekbe nawu nabirl, \v 11 “Ngaye marneyime, yirrolkka, yimadjma nawu yihyoy, dja yirrokmen kured!” \v 12 Wanjh kundjalmekbe rerrih nungka dolkkang, madjmey, dja dokmeng kured kore birrinang Jesus kurduyimeng. Wanjh bedda rowk birrinang, dja birrikangebarrhmeng duninjh, wanjh birriburlumi God, dja birrihmarneyimi, “Nawu ngad karrinang kundjalbuyika duninjh bolkkime, bu minj karriburrbuyi.” \s1 Jesus Bikayhmeng Nawu Levi \sr Mark 2:13-17 \r (Matthew 9:9-13; Luke 5:27-32) \p \v 13 Kaluk bolkbawong kunmekbe dja yawoyhwam, kore kukadjid manbokimuk. Dja birrimirndewern bininj birriwam kore nungka. Wanjh Jesus dedjingmey benbukkabukkani. \p \v 14 Kaluk Jesus rengehrey wanjh binang Levi, nawu beywurd nuye Alphaeus. Nungka ningihni kore kururrk ngarre kunwardde kukmangi kore kabirrikarremulewan taxes. Wanjh Jesus bimarneyimeng, “Ngaye kanmunkekadju, yimray ngarre!” Wanjh Levi dolkkang dja bimunkemey Jesus. \p \v 15 Kaluk bu yerrekah, Jesus dja nawu benbukkabukkani birringuni manme kore Matthew nuye kurrambalk. Dja warridj birriwern bininj nawu tax birrikukmangi dja mak nawu birriwarre bininj wanjh birrimwam bu birridjarrknguni manme. Bedda birrimirndewern bininj birriwarre nawu mak birrimunkekadjungi Jesus. \v 16 Kaluk nawu mankarre birriburrbuni Pharisees, bu bindikurdunani Jesus birridjarrknguni manme nawu birriwarre bininj, dja mak nawu tax kabirrihkukmang warridj, wanjh bindidjawam Jesus nawu benbukkabukkani, bu birriyimeng, “Njalekenh Jesus kabirrihdjarrkngun dja kabirrihdjarrkbongun birrimekbe nawu tax kunwardde kabirrikukmang dja mak nawu birridjalwarre bininj?” \v 17 Bu Jesus benbekkang, wanjh yimeng bedberre, “Kuhni wanjh ngurriburrbu. Bininj nawu kabekkarren bu kamak rowk, wanjh minj kadjare doctor. Dja bininj nawu kahdulkkihyo, nakka wanjh kadjare doctor. Mah, kuhni ngaye minj ngamrawinj bu ngakayhme bininj nawu namak, dja ngaleng ngamwam bu ngabenkayhme bininj nawu birriwarre.” \s1 Bu Jesus Yolyolmerrinj Bedberre \sr Mark 2:18-22 \r (Matthew 9:14-17; Luke 5:33-39) \p \v 18 Kaluk bininj nawu John benbukkabukkani nuye, dja mak bininj nawu Pharisees, wanjh minj bedda birringuyinj manme kundedjumbung, bu birridjaldi yiwarrudj. Wanjh yikahwi nawu birribuyika bininj birrimwam kore Jesus dja birridjawam, “Njalekenh bininj nawu John nuye, dja mak bininj nawu Pharisees kabindibukkan, wanjh kabirribawon manme bu kabirridi yiwarrudj, dja bininj nawu ngudda yibenbukkabukkan minj kabirribawon manme bu kunmekbekenh?” \v 19 Wanjh Jesus yimeng bedberre, “Bu mulil kabirrimarnbun bu yiman bininj daluk kabenemarren, wanjh nawu djawirna nuye nawu nakaliyi, wanjh yiddok bedda kabirribawon manme bu nungka kabirrihdjarrkni? Burrkyak. \v 20 Dja kaluk yerrekah, bu namekbe nawu nakaliyi kabenbawon bedberre, wanjh kunu kabirribawon manme.” \p \v 21 Wanjh Jesus yimeng, “Minj nangale kawohdjalkmang manburrba kore kunmadjkerrngebeh kanamekenh kore kunmadjkare. Wardi bu yimankek kunmekbe kayime bininj, wanjh nawu nakerrnge kadjalkmiyindan, dja kawarremen nawu nakare, wanjh minj kabenemadjrohrok. Wanjh kamadjwarremen rowk. \v 22 Dja mak minj nangale kaborrahkendong manbu wine manbokerrnge kore nakare budjdjurlung nawu mayh kunkulah. Wardi bu yimankek kunmekbe kayime bininj, wanjh manbu manbokerrnge kadjalkmire namekbe kunkulah, wanjh kaboyakarrburren, dja mak manbu mankulahkare mankulahwarre. Dja manbu wine manbokerrnge, bininj kabirridjalborrahkendong kore nakerrnge kunkulah budjdjurlung.” \s1 Jesus Benbukkang bu Sabbath Ngarre \sr Mark 2:23-28 \r (Matthew 12:1-8; Luke 6:1-5) \p \v 23 Kaluk bu kunbarnangarra manbu Sabbath, Jesus dja mak nawu benbukkabukkani birrihdjarrkrey kore dalkmirnderri manbu karrmi manme. Wanjh nawu benbukkabukkani, bedda wanjh birridurrkdurrkmangi. \v 24 Wanjh nawu Pharisees birrimarneyimeng Jesus, “Yina! Njalekenh kuhni kabirrikurduyime bu kabirrihbakke manbu mankarre Sabbath ngarre?” \v 25 Jesus benwokmey yimeng, “Ngudda yimankek ngurribimnani kore God nuye kunwok kore kawokbimdi bu kuhni David kurduyimeng bu nungka dja bininj nuye birribekkang birrimarrwedoweni dja birridjawarrinj? \v 26 Wanjh kunu nungka ngimeng kore God nuye kunrurrk, kore priest nakimuk ni, nawu Abiathar. Dja David lodmey buriddi manbu mandjamun kumekbe yoy. Wanjh nungka nguneng manmekbe buriddi, warridj benwong bedberre nawu birrihdjarrkrey. Dja mankarre kahyo manmekbe buriddi ngarre, bu minj nangale kangun, djal priestswi kabirringun.” \v 27 Dja mak benmarneyimeng, “God marnbom manbu Sabbath kunbarnangarra dja kanwong ngad bininj. Minj kanmarnbuyinj bininj ba yiman karridjalmarneboddan manbu Sabbath. \v 28 Wanjh kunmekbekenh kunu, ngurriburrbun bu ngaye nawu Bininj Duninjh ngawohrnan kore Sabbath kunbarnangarra warridj.” \c 3 \s1 Bu Kunbarnangarra Manbu Sabbath Jesus Bimarnbom Nakudji Bininj \sr Mark 3:1-6 \r (Matthew 12:9-14; Luke 6:6-11) \p \v 1 Kaluk Jesus yawoyhngimeng kore kunrurrk yiwarrudjkenh. Nakudji bininj ni kumekke, nawu kunbid nuye bidwelemikenhni. \v 2 Wanjh yikahwi bininj birrihni nawu birridjareni birridjuhbuyi Jesus, wanjh kunu birridjalnani Jesus bu yimankek nungka kabimarnbun nahni bininj bu kunbarnangarra ngarre Sabbath, ba kunu birringalkeyi bu kabirridjadmekenh. \v 3 Wanjh Jesus bimarneyimeng namekbe bininj nawu bidwarreni, yimeng, “Yirrolkka, yirrangimen kondah kubulkayh bedberre.” \p \v 4 Wanjh Jesus bendjawam nawu birrikurdunani, benmarneyimeng, “Ngaye djawan ngudberre, baleh kakarreyime Sabbath ngarre bu kunbarnangarradjamun? Yiddok kunmak bu karriyime bolkkime, dja kunubewu ngurridjare karriyime kunwarre? Yiddok karrikanjmarnbun karridarrkidwon nahni bininj, dja kunubewu kunmak bu karribun nahni bininj?” Dja birrimekbe bininj wanjh minj birriwokdiwirrinj. \v 5 Wanjh Jesus bennang, dja benduy rowk. Nungka njilngwarreni bedberre dja benkangeburrbom bu bedda wanjh birrikangerayekminj. Wanjh Jesus bimarneyimeng bininj nawu bidwarreni, “Yibidyirriyuwn.” Wanjh nungka bidyirriyonginj, wanjh bidyimerranj yiman kerrngehkenh duninjh bidyibidyimi. \p \v 6 Wanjh bininj nawu Pharisees birribolkbawong, birribebmeng, wanjh kundjalmekbe rerrih birrimayalibekkarreni Herod nuye bininj dorrengh, nawu birridjarrkkarremarnbuni bu birribuyinj Jesus. \s1 Birriwern Nawu Birridoweni Birridjareni Jesus Kabenmarnbun \sr Mark 3:7-12 \p \v 7 Kaluk Jesus dja nawu benbukkabukkani birribolkbawong dja birriwam kore manbokimuk darnkih. Dja birrimirndewern duninjh nawu birrikang Galilee bindimunkekadjungi. \v 8 Wanjh birrimirnderaworrinj bininj nawu birrikang Judeabeh, bu bindimunkekadjungi. Dja warridj bininj nawu birrikang Jerusalem, dja mak bininj birrikang kunbolk Idumea, dja bininj nawu birrimwam djarreh kore Jordan dja bewhkah, dja mak bininj nawu birrikang Tyrebeh dja Sidonbeh birrimwam. Bedda wanjh birriwobekkang Jesus kore kurdukurduyimi, wanjh birrimirnderaworrinj kore nungka. \p \v 9 Kunmekbekenh kunu Jesus benmarneyimeng nawu benbukkabukkani bu kabirrimarnekurrme mankudji manyahwurd kabbala nuye, dja birrimirndewern duninjh bu birriwernmerrinj wardi yimankek kabirrikukngerrehme. \v 10 Kaluk birriwern nawu birridulkkihyoy, wanjh birridjareni bu birrikarrmeninj Jesus ba benmarnbuyinj, dja kunmekbekenh birrikuyinjdjurrkkayi. Birriburrbuni bu nungka benmarnbuni birriwern. \v 11 Dja mak namalngwarre rowk bu birrinang Jesus, wanjh birribebbehmarnemankani kore kumirrk nuye, dja birribebbehkayhmi, bu birriyimi, “Ngudda nawu God nuye Beywurd!” \v 12 Dja Jesus benwokrayekwoni nawu namalngwarre rowk, kunrayek duninjh, bu minj birrimulewayinj. \s1 Jesus Bendjarrngbom Nawu Twelve Bininj \sr Mark 3:13-19 \r (Matthew 10:1-4; Luke 6:12-16) \p \v 13 Kaluk Jesus wam bidbom kore mandulum, dja benkayhmeng yikahwi bininj nawu nungka benmarnedjareni. Wanjh birriwam kore nungka di. \v 14 Wanjh Jesus bendjarrngbom birrimekbe nawu twelve bininj nawu benngeykurrmeng “apostles” ba bu kabenmunkewekenh. Nungka djaldjareni bu kabirridjarrkre dja mak kabenmunkewe ba bu kabirriyolyolme yiwarrudj. \v 15 Kaluk djareni bu kabenwon kundulkarre ba bu kabindikukburriwe nawu namarnde nawern. \v 16 Wanjh benkurrmeng birrimekbe nawu twelve nuye bininj. Bedda wanjh birringeyyoy Simon nawu Jesus bingeykurrmeng Peter, \v 17 dja James nawu beywurd nuye Zebedee, dja John nawu James benedanginj. Nahni bokenh bininj Jesus benbenengeybom Boanerges. Nahni kunngey kamenyime “Beywurd nuye Namarrkon”. \v 18 Dja birribuyika birringeyyoy Andrew, Philip, Bartholomew, Matthew, Thomas dja James nawu beywurd nuye Alphaeus, dja mak Thaddaeus, dja Simon nawu birriyimi, “Nawu nabang dja kadjare kabendung bininj nawu birrikang Rome”, \v 19 dja warridj Judas Iscariot, nungka kaluk kabikukweykan Jesus. \s1 Jesus Yolyolmerrinj Bu Benbengdayhkeng Nungka Wernhdulkarrekimuk \sr Mark 3:20-30 \r (Matthew 12:22-32; Luke 11:14-23; 12:10) \p \v 20 Wanjh Jesus ngimeng kunrurrk, dja birrimirndewern bininj birrimirndemornnamerrinj nuye kore kumekbe kunred, dja kunu nungka dja bininj nuye minj manme birringuyinj, dja bindidangdjangnang. \v 21 Dja bininj nawu yikahwi namud nuye Jesus, wanjh birriwobekkang dja birriwam bu birrimayinj, dja birriyimerrinj, “Nungka wanjh bengwarrminj!” \v 22 Yikahwi nawu bindibukkabukkani mankarre birrimwam, birrimkoluy kore Jerusalembeh, wanjh bedda birriyimeng, “Jesus nakka kakarrme namarnde nawu kangeyyo Beelzebul nawu kawohrnan kore namarnde rowk. Kunmekbekenh kunu nungka Jesus kawe nawu namarnde rowk!” \v 23 Wanjh Jesus benkayhmeng bu birrimwam darnkih, dja dedjingmey bu yolyolmeng parables bedberre. Wanjh yimeng, “Adju, yiddok ngudda ngurriyime bu Namarnde Duninjh kakukbebkerren nungandeleng? \v 24 Burrkyak. Ngurriburrbun bu bininj nawu kabirridjarrkyo kore kubolkkudji, bu kabirriburren wanjh kunu kabirrikukyakworren, dja mak kabirribolkwarrewon! \v 25 Dja nakudji namud bedberre bu birrimekbe bininj kabirriburren, wanjh kabirriyakworren, dja kunu namud bedberre wanjh kayakmen rowk. \v 26 Kunmekbekenh kunu marneyime, bu nawu Namarnde Duninjh kaburren nungandeleng, wanjh bonj, minj karri, dja wanjh bolkkime kadjalyakmen. \v 27 Wanjh kunu kandibekka, dja ngurriburrbun kunbadbuyika. Bu nangale kadjare kangimen kore bininj nawu dulkarrewern kurrambalk nuye bu yimankek kadjirdmang nuye njalehnjale, wanjh nakka kabirrukkarrukkan werrk namekbe nawu dulkarrewern bininj. Wanjh kabibalmarnedjirdmang njale kore kurrambalk nuye. \p \v 28 Dja wanjh marneyime kunwoybuk ngudberre, baleh yarrkka kunwarre ngurrikurduyime dja mak baleh yarrkka kore ngurriyime kunwarre nuye God, wanjh nakka God ngunmarnebengmidjdan ngudberre. \v 29 Dja nangale bininj kabimarnewirrihmerren nawu Namalngmakkaykenh, wanjh nakka God minj kabimarnebengmidjdan nuye kunwarre bu munguyh munguyh. Nahni bininj wanjh yiman kadjalkurduyime kunwarre dja kawarreworren bu munguyh munguyh.” \v 30 Jesus kunmekbe yimeng bu kuninjkunukenh, bedda birriyimi, “Nungka kakarrme namalngwarre.” \s1 Jesus Nuye Namud Duninjh \sr Mark 3:31-35 \r (Matthew 12:46-50; Luke 8:19-21) \p \v 31 Kunmekbekenh kunu birrimarnebebmeng Jesus nuye ngalbadjan dja mak nuye birridangerrinj. Birridi kore kuberrkkah dja birrimarnewokmunkeweng nuye. \v 32 Birrimirndewern bininj birridjarrkdi nungka dorrengh, wanjh birrimarneyimeng, “Yina! Ngalbadjan ke dja nawu ngurridangerrinj kabirrihni kuberrk dja mak ngundiyawan.” \v 33 Jesus benwokmey, yimeng, “Nangale ngaye nganyawmey, dja mak ngarridangerrinj?” \v 34 Wanjh nungka bendjalnani bininj nawu birriwakbuyinguni dja mak birridjarrkyerrkang nungka dorrengh, wanjh yimeng bedberre, “Ngurrinarrimen rowk! Ngudda yiman ngaye ngardduk ngalbabadjan, dja mak karridangerrinj! \v 35 Nangale nawu kabiwokmarrkmang God kore kadjare, wanjh nakka ngaye ngarridanginj nawu bininj dja daluk, dja warridj ngaye ngardduk ngalbabadjan.” \c 4 \s1 Jesus Benbukkabukkani Bu Yolyolmi Parables Manbu Manwarlkkaykenh Kunwok \sr Mark 4:1-9 \r (Matthew 13:1-9; Luke 8:4-8) \p \v 1 Kaluk Jesus wanjh wam kore manbokimuk ngarre kukadjid dja kumekbe yawoyhdedjingmey bu benbukkabukkani. Wanjh birrimirndewern bininj birriwakbuyinguneng, dja nungka dolkkang, bidbom, yerrkang kore kabbala dahkendanj, wanjh nawu bininj benbawong birrimhdi kore kukadjid. \v 2 Kumekbe wanjh Jesus yolyolmeng bedberre kunwern bu benhbukkani kore parables, manbu manwarlkkaykenh kunwok. Bu benmarneyolyolmi bedberre, wanjh yimeng, \v 3 “Kandibekka! Nakudji bininj wam kore kabbal dudjehdudjengi manmim. \v 4 Bu balhmimburriweyi kore kabbal, yikahwi manmim mankarrinj kore manbolh, wanjh mayhmayh birrimwam, birringuneng rowk, birriyakwong. \v 5 Mak yikahwi mimwarrhmerreni kore kuwarddehwardde, kore kunkulk minj manwern yuwirrinj. Wanjh manmekbe manmim werrkwerrk djordmerreni, dja kunkulk minj manwern yuwirrinj bu kanjdji wernhrawinj. \v 6 Kaluk bu dungbebmi, manmekbe mankolhde kolhderungi wanjh baldarlehmeni, kaluk kumekbekenh minj wernhdedjmadkoluyi kanjdji bu bolkdulubuyi. \v 7 Mak yikahwi manmim warrwarrhmerreni kore mikardihkardird. Kaluk benedjarrkdjordmerrinj, wanjh manbu mankardidj mankonyikonyi kolhdedjokkohmeng, dja minj manbarnem karrmeninj. \v 8 Kaluk yikahwi manbu manmim, wanjh mimwarrwarrhmi kore mankulkmak. Wanjh djordmerreni dja marnburrinj manwern manme. Yikahwi wernmerrinj bu marnburrinj thirty, dja mak yikahwi manbuyika wanjh marnburrinj sixty, dja mak yikahwi one hundred.” \p \v 9 Wanjh Jesus yawoyhwokdi, yimeng, “Bu ngurrikarrme kunkanem kore ngurrihbekkan, wanjh kandiwokma.” \s1 Jesus Benbengdayhkeng Nuye Nawu Benbukkabukkani Ba Bu Kabirriburrkburrkbekkan Manbu Manwarlkkaykenh Kunwok Parables \sr Mark 4:10-20 \r (Matthew 13:10-23; Luke 8:9-15) \p \v 10 Wanjh birrimirndewern birribuyika bininj birribawong Jesus. Dja ngaleng birridjarrkni nawu nuye benbukkabukkani, dja mak yikahwi nawu birribuyika bininj. Wanjh bedda birridjawam manbu manwarlkkaykenh kunwokkenh. \v 11 Wanjh benmarneyimeng, “Ngudda wanjh God kadjare ngunbukkabukkang ngudberre yehyeng rowk yiman kawarlkkayindi bu nungkakenh nawu Kawohrnan Rowk. Dja nawu birribadbuyika bininj, minj kabirriburrkburrkbekkan, wanjh bedda kabirridjalbekkan bu kawarlkkayindi kunwok, manbu parable, \v 12 dja ‘Bu kabirrinan kore kurobbe, wanjh minj kabirriwernhburrkburrknan kanjdji baybaywi dja bu kunwok kabirriwokbekkan, wanjh minj kabirriwernhburrkburrkbekkan. Dja bu kabirriwernhburrbun, wanjh kunu kabirrikangeborledmen ba bu God kabenmarnebengmidjdan kunwarre bedberre.’” [Isaiah 6:9-10] \p \v 13 Wanjh Jesus benyawoyhmarneyimeng, “Yiddok, minj ngudda ngurriburrkburrkbekkan mahni kunwok manbu parable? Adju. Kunubewu bu burrkyak, wanjh kunu yiddok ngurriwernhburrkburrkbekkan manbu manbubuyika manwern parables? Wanjh, kandibekka. \v 14 Bininj nawu manmim kamimburriwe, wanjh yiman kawe kunwok manmak. \v 15 Kaluk manmim manbu mankarrinj kore manbolh, wanjh kabenyolyolme bininj nawu kabirribekkan kunwok, wanjh Satan nawu Namarnde duninjh kamre werrkwerrk kamanamang, kakan manmekbe kunwok kore kukangebeh bedberre, kore yiman warrhmeng. \v 16 Wanjh karohrok bu manmim manbu kawarrawarrhme kore kuwarddehwardde, makka wanjh yiman bininj nawu kabirribekkan kunwok, wanjh werrkwerrk kabirriwokmarrkmang bu kunnjilngmak dorrengh. \v 17 Kaluk bedda yiman rerrih manmim manbu mandedjmadyak, dja kabirridjalwoybukwon bu kundedjdjumbungkenh. Bu kunyid kabenmarnebebme dja mak bu kabindidung bininj nawu kabirriwarnyak kore God nuye kunwok, wanjh kundjalmekbe rerrih bedda kabirribawon dja kabirrimankan. \v 18 Mak manmim manbu warrwarrhmi kore mikardidj manbu manmirrhyi, makka yiman bininj nawu kabirribekkan kunwok, \v 19 kaluk bu kambebmerren manbu kabenmarrkwarrewon dja mak nawu njalehnjale namakmak kondah kurorrebeh, dja mak bu kabirridjare nawern, wanjh kunu kabenbalbengwarrewon dja mak kabirribalbengmidjdan. Wanjh yiman bedda minj kabirrikarrme manbarnem. \v 20 Dja manmim manbu mankarrinj kore mankulkmak, wanjh kabenyolyolme bininj nawu kabirribekkan kunwok dja bulkkidj kabirrikarrme kukange bedberre, kabirrimarrkmang, wanjh bedda yiman mankolhde manbu kahwernmerren yiman kayime manmim mandjalwern, bu kamarnburren one hundred, dja mak yikahwi manbuyika wanjh marnburrinj sixty, dja mak yikahwi thirty.” Kumekbe wanjh Jesus yolyolmeng. \s1 Jesus Yolyolmeng bu Ngad Karribolkwolkankenh \sr Mark 4:21-25 \r (Luke 8:16-18) \p \v 21 Jesus yawoyhyimeng bedberre, “Minj nangale kawurlhke lamp bu kakurrme kanjdji kore banikkin, dja mak kadjalkurrme kanjdji kore balabala. Burrkyak! Dja bu nawu kawurlhke lamp, wanjh kabarnname kaddum ba bu kabolkwolkan. \v 22 Karohrok bu marneyime, yehyeng rowk nawu bolkkime kawarlkkayindi, wanjh bininj kaluk kabirrinan kurobbe. Dja bolkkime minj kabirriburrbun kore kawarlkkayindi, wanjh kalukburrk kambebme kurobbe ba bininj kabirrinan. \v 23 Ngudda bininj nawu ngurrikarrme kunkanem, wanjh kandiwernhbekka!” \p \v 24 Dja mak Jesus benyawoyhmarneyimeng bedberre, “Ngurrinahnarrimen ba bu ngurriburrkburrkbekkan kore ngurribekkan. Bu ngurridjare kandiwokbekkan wanjh ngurriwernhmenmenbekka warridj. Dja mak ngaye won manwern kunmayali manbu manmak. \v 25 Bininj nawu nganmenmenbekkang, wanjh ngaye ngabukkan manwern manmakmak. Dja bininj nawu minj kadjare nganbekkan, wanjh nanu God kabimarnbun bu minj njale kayawoyhburrbun.” \s1 Jesus Yolyolmeng bu God Kawohrnan Rowk \sr Mark 4:26-29 \p \v 26 Dja mak Jesus benyawoyhmarneyimeng bedberre, “Kore God kawohrnan rowk, wanjh yiman kayime bininj nawu kamimburriwe kore kukulk, wanjh kamak. \v 27 Wanjh kunkak kamre, bu bininj kakodjkeyo, wanjh bu kunkabel kamre, wanjh karrolkkan, kalukburrk manbu manmim ngalengmandeleng kakolhdemarnburren dja kadjordmihwerren. Dja nahni bininj nawu mimburriweng, minj kaburrbun bu baleh marnburrinj kurduyimerranj. \v 28 Manbu kunkulk kamarnbun manme manwern bu djal ngalengmandeleng, mankolhde manyahwurd werrk, kaluk kabaldjordmen kaddum, wanjh yerre manme kawernmerren kore kaddum. \v 29 Kaluk bu kawernhdjolengmen, wanjh nawu bininj karradjke dja kamang manwern manme bu kayimerran kore kayiburnbunkenh.” \s1 Jesus Yolyolmeng Manbuyika Kunwok Bu God Kawohrnankenh Rowk \sr Mark 4:30-32 \r (Matthew 13:31-32; Luke 13:18-19) \p \v 30 Wanjh Jesus yimeng bedberre, “Bu bukkabukkan ngudberre, ngadjare marnemulewan ngudberre yiman kayime bim ba bu ngurrimenmenbekkan kore God kawohrnankenh rowk. Mah, dja manbu parable marnemulewan ba bu ngurriburrkburrkbekkan. \v 31 Wanjh kore God kawohrnankenh rowk, yiman kayime manmim manyahwurd duninjh, yiman mustard manmim. Kaluk bu bininj karrudjen kore kunkulk, manbu mandjalmimyahwurd duninjh yiman minj karohrok manbubuyika manmim, \v 32 dja bu kawernhdjordmen, wanjh kayimerran kundulk kawernhkimukmen duninjh kore manbubuyika kundulk, dja kakarrme manyehyende mankihkimuk, wanjh mayhmayh karedmarnbun kore mandjurlemak ngarre.” \s1 Manbu Kunwok Manwarlkaykenh \sr Mark 4:33-34 \r (Matthew 13:34-35) \p \v 33 Jesus munguyh benmarneyolyolmi kore bininj manbu kunwok manwarlkkaykenh parables. Yolyolmeng kunwern manbu manwarlkaykenh, walakkih dja walakkih benbukkabukkani ba bu kabirrimenmenbekkan. \v 34 Minj yolyolmeninj kore kurobbe, dja ngaleng djalyolyolmi manwarlkkaykenh kunwok yiman parables. Dja ngaleng djalyolyolmi bininj nuye nawu benbukkabukkani bu bedda benbengdayhkeyi rowk bu mandjad duninjh. \s1 Jesus Mayorrkngurdkeng Manmayorrkkimuk \sr Mark 4:35-41 \r (Matthew 8:23-27; Luke 8:22-25) \p \v 35 Bu kunmekbe kunbarnangarra, bu balngokdanj, Jesus yimeng bedberre nawu benbukkabukkani nuye, “Mah. Karridjowkke borledmikenh kore manbokimuk.” \v 36 Wanjh bindibawong bininj nawu birrimirndewern, birridjalkang Jesus dja birribalhrey kore kabbala. Dja mak birribuyika bininj birridjarrkwam manbu kabbalabubuyika. \p \v 37 Wanjh kunmayorrk mankimuk benmarnebebmeng bedberre, dja kukku bobidburrinj dja bendjuhkeng bedberre. Kaluk manbu kabbala wanjh bobabobarlmi, dja darnkih birrikuyinyibmeninj. \v 38 Jesus wanjh keyoy pila dorrengh kore kabbala kurredj. Wanjh nuye nawu benbukkabukkani birridjurlhmeng birrimarneyimeng, “Nawu kanbukkabukkan! Yiddok minj kanbidyikarrme ngadberre, dja wardi karringakme!” \v 39 Wanjh Jesus dolkkang, dja duy kunmayorrk dja mak kukku bimarnewokdanginj, “Yingurdmerrimen dja mak yidjaldin!” Wanjh kunu djalngurdmerrinj rowk, minj njale mak wohrokayi. \v 40 Dja nungka benmarneyimeng nawu benbukkabukkani, “Njalekenh ngudda ngurrikele? Yiddok ngudda minj kandiwoybukwon ngaye?” \v 41 Wanjh bedda birrikeleminj duninjh, dja mak birrimayahmeng. Birrimarneyimerrinj, “Adju! Kaluk nangale nahni bininj nawu kawokrayekwon kunmayorrk dja mak kukku, wanjh nungka kabenewokmarrkmang?” \c 5 \s1 Jesus Benkukburriweng Nawern Namalngwarre Duninjh \sr Mark 5:1-20 \r (Matthew 8:28-34; Luke 8:26-39) \p \v 1 Wanjh birribolkmey borledmikenh manbokimuk kore kunred bedberre nawu Gerasene\f + \fr 5:1 \ft Yikahi bindingeybom “nawu Gadarenes” dja “nawu Gergasenes”.\f* bininj. \v 2 Bu nungka Jesus balkoluy kore kabbalabeh, wanjh kunmekbe kunu birrabkeng nakudji bininj nawu djahdjalni kore midjmirnderri kuwardderurrkwernni. Dja namalngwarre duninjh nawern birrikarrmi namekbe bininj. \v 3 Wanjh namekbe bininj ni munguyh kore kunred manbu midjmirnderri. Minj nangale mak bikukdukkayinj nawu wirlmurrng birrirohrokmi dja larrk. \v 4 Birrirohrokmi kunwernhkah. Birridukkadukkani nawu wirlmurrng chain, kore kubid dja kurrenge nuye, wanjh nungka bakbakkeyi rowk, dja minj nangale bininj bingurdkemeninj, dja nungka wernhdulkarrekimukni duninjh. \v 5 Kaluk nungka rengehrey kunkakkuyeng dja kunbarnangarrakuyeng kore kumidjwern, dja mak kore mandudulum kaddum. Wanjh nungka munguyh djadjalkayhmirey, dja mak kanjyilkburreni kunwarddeyi. \p \v 6 Wanjh nungka binang Jesus djarrehbeh, dja rlobmeng darnkih, bimarnebarddurrukkurlhdanj kore kumirrk nuye. \v 7 Dja nungka wernkih wokdanginj, yimeng, “Njalekenh ngudda yimwamkenh, wardi kanhwarrewon, ngudda Jesus nawu Beywurd nuye God nawu Kawernhwohrnan Duninjh? Ngudda yiwokkurrmerrimen kore God bu ngudda minj kanmarnbun bu ngadjakbekkan.” \v 8 Kunmekbekenh kunu bimarneyimeng dja Jesus korroko biwokrayekwong, “Ngudda nawu yimalngwarre duninjh, yimbebmen wanjh yibawo nahni bininj!” \v 9 Wanjh Jesus bidjawam, “Ngudda baleh yingeyyo?” Dja biwokmey, yimeng, “Ngaye ngangeyyo ‘Nawu Ngarriwernkenh’, dja mak ngarridjalwern.” \v 10 Dja wanjh nahni nawern namalngwarre duninjh birriwernhdjawam Jesus bu minj benmunkewemeninj kore djarreh kubolkbuyika. \p \v 11 Kaluk kumekbe kunred bikkibikki mirnderri duninjh birridalknguni kore mandulum. \v 12 Dja nawu birrimalngwarre duninjh birriwernhdjawam Jesus, birrimarneyimeng, “Kab kanbawo dja kanmunkewemen kore bikkibikki ba bu ngarrbenmarnengimerren.” \v 13 Wanjh Jesus bendjalbawong bu birribebmerrinj birriwam dja bindimarnengimeng nawu bikkibikki. Wanjh birriwern bik birrirlobmerrinj birrimankarrinj kore kungarlkwarre, birringakmeng kore kukukku. Kaluk bikkibikki nawu birrimirndewernni 2000. \p \v 14 Yikahwi bininj nawu birrinahnani bikkibikki birrinang bu baleh kurduyimerranj, wanjh bedda birrikelerlobmerrinj, bindimarnemulewam bedberre nawu kumekbe kubolkkimuk birrihni, dja mak nawu birrihni kore kabbal kore manme birrihdudjengi birrihni. Wanjh birridjalwern bininj birriwam bu kabirrinan kore kurduyimerranj. \v 15 Wanjh bindimarnebebmeng Jesus dja bininj, nawu nawern namarnde birrimirndebawong, dja nungka ni kore Jesus nuye kurrenge, kaluk djongbuyindi kunmadj dja warridj bengmakminj, wanjh bedda birrikeleminj. \v 16 Dja bininj nawu birridarrkidnang Jesus bimarnekurduyimeng namekbe bininj, dja mak baleh kurduyimerranj nawu bikkibikki bedberre, wanjh bindimarnemulewam bininj bedberre nawu birribebmeng. \v 17 Wanjh kunu birriwern birrimarrkdjawam Jesus bu kabolkbawon kubolkkimuk bedberre. \p \v 18 Wanjh kunu Jesus bidbom kore kabbala dja nahni bininj nawu namalngwarre birribawong bihdjawani Jesus, dja djareni benedjarrkrawinj. \v 19 Kaluk Jesus birrabkeng, dja bimarneyimeng, “Yirrurnde kured ke, dja yibenmarneyimen bininj ke, bu baleh kunmak Nawu Kawohrnan ngunmarnekurduyimeng bu nungka ngundjalwernhkongibom.” \v 20 Wanjh nawu bininj wam benmarneyolyolmi bininj rowk nawu birrihni kore kubolkwern ngarre Decapolis\f + \fr 5:20 \ft Decapolis kamenyime “ten towns”.\f*. Benmarneyolyolmi bu baleh kunwernhmak Jesus bimarnekurduyimeng. Wanjh birriwern bininj rowk birrimarnekangebarrhmeng duninjh. \s1 Jesus Birrolkkayhweng Ngalkudji Ngalyawk Dja Mak Bimarnbom Daluk Ngalbu Kurlbahkurlbarey \sr Mark 5:21-43 \r (Matthew 9:18-26; Luke 8:40-56) \p \v 21 Kaluk Jesus yawoyhdjowkkeng manbokimuk dja bu bolkmey borledmikenh, wanjh birrimarnemirndemornnamerrinj nuye. Nungka dingihdi kore darnkih kukadjid. \v 22 Kaluk nakudji bininj bimarnebebmeng. Nungka ngeyyoy Jairus, dja mak wohrnani kunrurrk manbu yiwarrudjkenh. Bu nungka binang Jesus, wanjh bimarnemankang kore kurrenge nuye. \v 23 Dja bidjalwernhmarrkdjawam Jesus, yimeng, “Ngaye ngardduk ngalbeywurd ngalyahwurd kadjakkimuk duninjh, dja darnkih karrowen! Yimray ba yibidkurrmerren ngalengngarre bu kamakmen dja mak karrarrkidmen!” \v 24 Wanjh Jesus benedjarrkwam Jairus. \p Kaluk birrimirndewernni birrimunkekadjungi dja mak birrimirndedjokkohmeng Jesus nuye. \v 25 Wanjh ngalkudji daluk di, ngalbu kurlbahkurlbarey munguyh bu mandjewk nawern twelve. \v 26 Ngaleng wanjh rey kore nawern doctors nawu bedda birriwarrewoni kore benkukwong nawern kunwardde, dja kukyakwong rowk, dja bonj, djal bekkarrinj bu minj makmeninj, dja ngalengman djalwarrewarreni. \v 27 Kaluk biyingkihwobekkang Jesus, wanjh bimarnebebmeng kubodmebeh nuye kore birrimirndewern bininj, dja djalwohkarrmeng nawu manburrba nakuyeng nuye nawu Jesus djongbuhdjongbuyindi. \v 28 Ngaleng burrbuburrbuni, “Wardi bu ngadjalkarrme nuye kunmadj, wanjh ngamakmen.” \v 29 Wanjh kundjalburrikudji rerrih bimarneyakminj ngarre bu kurlbahkurlbarey. Dja kukbekkarrinj kore kunburrk bu djalwernhmakminj kore djakbekkabekkani. \p \v 30 Wanjh Jesus warridj kundjalmekbe rerrih bekkarrinj bu kundulkarre nuye bebmeng, wanjh borledmeng, yimeng bedberre nawu birrimirnderri, “Adju. Nangale nanu nganmadjkarrmeng?” \v 31 Wanjh nawu nuye benbukkabukkani birriyimeng, “Ngayh, yibenmirndena nawu ngundidjokkohme! Dja njalekenh yiyimeng, ‘Nangale ngankarrmeng?’” \v 32 Dja Jesus bolknani bu bolkyawani nangale nawu bimadjkarrmeng. \v 33 Wanjh ngalmekbe daluk, bu bekkarrinj bimarnekurduyimerranj, ngaleng kukdeldelmi dja mak bimarnekeleminj, bu bimarnemankang kore kurrenge nuye Jesus, dja wanjh bimarnemulewarrinj kore kunwoybuk. \v 34 Wanjh Jesus bimarneyimeng, “Korlonj, ngudda wanjh kanwoybukwong, wanjh kunmekbekenh kunu yimakminj. Mah, yiray kunmodmikenh dorrengh, bu yidjalmaknin rowk kore kundjak yikarrmi.” \p \v 35 Bu Jesus balwokdi, wanjh bininj birrimbebmeng nawu birrihni kore kurrambalk nuye nawu wohrnawohrnani kunrurrk manbu yiwarrudjkenh, wanjh birrimarneyimeng Jairus, “Ngalbu ngalbeywurd ke, wanjh bonj, korroko doweng. Wanjh yidjalbawo Jesus, yuwn bu munguyh yidjurrkkan nawu kanbukkabukkan.” \v 36 Dja Jesus bendjalwokbawong kore birrimarneyimi Jairus, dja Jesus bimarneyimeng, “Yuwn yikele. Kandjalwoybukwo.” \p \v 37 Wanjh benkang Peter dja James, dja John nawu James benedanginj. Bendenghkeng nawu birribuyika bininj, bu bedda bindibawong birriwam. \v 38 Bu birribebmeng kururrk nuye Jairus, wanjh Jesus benbekkang bininj nawu kumekbe birrihni birridjalnjilngwarreni, birrinalkbuni dja birridjalkayhmi wernkih duninjh. \v 39 Wanjh Jesus ngimeng kurrambalk, wanjh benmarneyimeng, “Njalekenh ngurrinjilngwarreworren, dja mak ngurrinalkbun? Ngahli wurdyaw minj dowimeninj, dja ngaleng kadjalkodjkeyo.” \v 40 Wanjh bedda kunu birridjekmiwong. \p Dja Jesus benbebkeng rowk kore kuberrkkah, dja benkang nawu kornkumo, ngalbadjan dja nawu benbukkabukkani nuye, wanjh birringimeng kururrk kore ngalmekbe wurdyaw yongohyoy. \v 41 Wanjh bibidkarrmeng, dja bimarneyimeng, “Talitha kum!” Mahni kunwok kamenyime, “Ngudda ngalbu wurdyaw, ngaye marneyime bu yirrolkka!” \v 42 Wanjh ngaleng dolkkang kundjalmekbe rerrih, dja wohrewohrey kundenge ngarre. Ngaleng mandjewk ngarreni, wanjh twelve bu yimerranj. Wanjh kundjalmekbe rerrih birridjalkangebarrhmeng rowk. \p \v 43 Wanjh Jesus benwokrayekwoni duninjh bu minj nangale bininj kabiwokmulewan kore birriwern kabirriwobekkan. Dja mak benmarneyimeng bu kabirriwon ngalmekbe wurdyaw manme ba kangun. \c 6 \s1 Bininj Birrimarnewarnyakni Jesus Kore Kunred Nuye Nazareth \sr Mark 6:1-6 \r (Matthew 13:53-58; Luke 4:16-30) \p \v 1 Wanjh Jesus bolkbawong kumekbe dja kumwam kore kunred nuye. Kaluk nawu benbukkabukkani nuye birriwam nungka dorrengh. \v 2 Bu kunbarnangarra manbu Sabbath, wanjh dedjingmangi benhbukkabukkani kore kunrurrk manbu yiwarrudjkenh. Wanjh birriwern nawu birribekkang birrikangebarrhmi dja mak birrimarneyimerreni, “Balehbeh nahni bininj kahmang kunwok manbu karribekkan? Nangale bimayaliwong bu yimankek kawernhburrbun rowk? Dja mak balehbeh kundulkarre bu kahkurduyime kubid nuye kunwernhmak duninjh? \v 3 Dja nungka nakka wanjh carpenter kadberre! Nungka wanjh ngalbadjan ngalka Mary, mak nawu birridangerrinj James, Joses, Judas dja Simon. Dja mak nawu ngaldahdaluk nuye nakka karrihni!” Wanjh bedda birrimarnekodjdjohmi nuye. \v 4 Wanjh Jesus benmarneyimeng, “Kandibekka. Nangale bininj nawu prophet, nakka wanjh bininj kabirrikimang kore kubolkwern. Dja kore nungan nuye kunred, nakka kabirridung, minj kabirrikimang nawu nuye namud dja mak nawu kabirridjarrkni!” \p \v 5 Wanjh nungka minj mak durrkmirriwirrinj manbu kundulkarre dorrengh. Bendjalkarrmi kubid nuye yikahwi nawu birridulkkihni bu benmarnbuni kumekke kunred. Djal bonj. \v 6 Kaluk Jesus kangebarrhmeng bu bedda minj birriwoybukwoyinj kumekke kore Nazareth. \p Wanjh nungka rengehrey kudjalbolkwern kore kubolkbubuyika bu benhbukkani. \s1 Jesus Benmunkeweng Twelve Bininj Nawu Benbukkabukkani \sr Mark 6:7-13 \r (Matthew 10:1,5-15; Luke 9:1-6) \p \v 7 Wanjh Jesus benkayhmeng nuye twelve nawu benbukkabukkani, dja benwong kundulkarre ba kabirriwe namalngwarre bedberre nawu kabirrihkarrme. Benmunkeweng bu birriwam bokenhbokenh. \v 8 Kaluk Jesus benbengdayhkeng, yimeng, “Yuwn njale ngurrikan kore ngurrire. Ngurridjalka kunkarndudj, dja minj njale mak ngurrikan. Yuwn ngurrilodkan buriddi, dja mak baladji, yuwn mak ngurrikukkan nawu kunwardde kore ngurringadmodukkayindi. \v 9 Mah, ngurridengedjongburrimen kundengekenh, dja yuwn mak ngurrimadjkan bokenh nawu ngurridjongburrenkenh.” \v 10 Dja mak benmarneyimeng, “Bu ngurribebme kore kunred, wanjh bu ngurringalke bininj nawu ngunkimang, kore kunrurrk nuye ngurringimen, kumekbe manrurrkkudjiwi ngurridjalyuwn, kalukburrk ngurribolkbawon. \v 11 Dja bu ngurribebme kore kunred, dja bedda nawu kabirrihni kunmekbe minj nangale ngunkimang dja minj ngundibekkan, wanjh bu kunmekbe kunred ngurribolkbawon, wanjh ngurridengedjulngwerrimen ba kundjulng ngarre kunmekbe kunred ngundengebawon. Kunmekbe kunu ngurrikurduyimen ba ngurrbenmarnemulewan bininj bu kunwoybuk dorrengh.” \p \v 12 Wanjh twelve nawu benbukkabukkani nuye birriwam bindimarneyolyolmi bu bindimarneyimi, “Ngurriwarnyakmulewarrimen!” \v 13 Wanjh bedda bindikukburriweyi nawern namarnde nawu bininj birrikarrmi, dja mak bindimarnbuni birriwern nawu birridulkkihni bu bindidjalkodjdjuhkeyi manbu oil kunkalkkid dorrengh. \s1 King Herod Bibom John Nawu Benkukdjuhkeyi \sr Mark 6:14-29 \r (Matthew 14:1-12; Luke 9:7-9) \p \v 14 Kaluk bu Herod nawu kingni, nungka wobekkang rowk bu baleh Jesus kurduhkurduyimi kundulkarre dorrengh, dja birriwern bininj birringeyburrbom Jesus. Yikahwi birriyimi John yawoyhmimbiminj kumidjbeh, kumekbekenh kunu nungka kahkarrme kundulkarre kore kakurduyime kunwern. \v 15 Birribuyika mak birriyimi, “Jesus nungka wanjh Elijah!” Dja mak birribadbuyika birriyimi bu nungka wanjh prophet yiman kayime nawu korroko birriwokmulewani God. \v 16 Dja wanjh Herod biwobekkang Jesus, nungan yimeng, “Nungka nawu John yawoyhmimbiminj, dja nawu ngardduk bininj birrikomdjobkeng!” \p \v 17 Kaluk bu kerrngehkenhni Herod nungan wanjh benmunkeweng bininj bu birrimey John dja birridukkang wanjh birridangbalhmeng rurrkkerurrkkendi kore prison. Herod kunmekbe kurduyimeng bu ngalmekbekenh daluk Herodias, ngalbu ngalbininjkobeng nuyeni Philip, nawu Herod benedanginj. Dja Herod bimey Herodias wanjh benemarrinj. \v 18 Kaluk John bihmarneyimi Herod, “Kunukka minj kunmak bu yimey ngalbu ngalbininjkobeng nuye nawu ngunedanginj, dja yikarrebakkeng.” \v 19 Kunmekbekenh kunu ngalbu Herodias birrungi John, dja djareni birribuyinj. Dja burrkyak, minj marnbuyinj Herod bu bimarnekurduyimeninj. \v 20 Dja kunu Herod bimarnekeleni John dja binahnani, dja yimi bu John nungka wanjh namak dja God nuye bininj. Kaluk Herod bibekkani John bu wokdanj, wanjh kodjmayahmi duninjh. Dja bonj, djaldjareni bibekkani munguyh. \p \v 21 Wanjh kumwam ngarre kunbarnangarra bu John karrowenkenh. Kaluk kunmekbe kurduyimerranj bu Herod nuyeni birthday. Wanjh benmarnemarnbom mulil mankimuk. Manme kurrmeng bedberre birrikihkimuk nawu kabirrihwohrnawohrnan government, dja nawu kabirrihwohrnan kore djamun, dja nawu birringeykihkimuk bininj kore Galileebeh. \v 22 Wanjh ngalyawk ngalbu Herodias biyawmey kumwam kumekbe dja borrkeng bedberre. Kaluk bu ngaleng borrkeng, Herod dja nawu manme birrihdjarrknguni, birrinjilngmakminj. Wanjh King Herod bimarneyimeng ngalmekbe ngalyawk, “Ngaye won njalehnjale nawu yidjare. Wanjh kandjawa!” \v 23 Kaluk djalwokkurrmerrinj bu bimarneyimeng ngalbu ngalyawk, “Njalehnjale nawu kandjawan nakka wanjh won. Mak won ngardduk kore ngawohrnan bu ngarrbolklarlmirran kunred!” \v 24 Wanjh ngalbu ngalyawk bebmeng, wam kore ngalbadjan bidjawam, “Kab njale ngadjawan nawu king nganwon?” Wanjh ngalbu ngalbadjan yimeng, “Yidjawa ngunwon kunkodj nuye John nawu benhkukdjuhkeyi.” \v 25 Wanjh ngalmekbe ngalyawk werrkwerrk durndi kore king dja bimarneyimeng, “Ngadjare kanwon kunkodj nuye John nawu benhkukdjuhkeyi. Bolkkime kanwo ngardduk kore ngalngbalabala.” \v 26 Wanjh nawu king wernhnjilngwarreminj. Dja nungka wokkurrmerrinj ngaleng ngarre ngalbu ngalyawk bu kabiwon njale nawu kadjare. Mak nawu bininj kumekbe birrihdjarrknguni manme birribekkang bu nungka wokkurrmerrinj. Wanjh minj mak djareniwirrinj bu bibaldahmeninj ngalbu ngalyawk bu bidjawam. \v 27 Kaluk werrkwerrk bimunkeweng nakudji djamun bu kabikodjkan nawu John. Wanjh nawu djamun wam bibom John kore rurrkkendi. \v 28 Wanjh bimkodjkang dja bikodjdahkendoy kore ngalngbalabala dja biwong ngalmekbe ngalyawk, wanjh ngaleng kang biwong ngalbadjan ngaleng ngarre. \v 29 Kaluk nawu John nuyeni nawu benbukkabukkani birriwobekkang bu baleh kurduyimerranj nuye. Wanjh birrimwam birrimey kunburrk nuye dja birrikang birrikukdudji kore kuwardderurrk. \s1 Jesus Benworrkmiwong 5000 Bininj \sr Mark 6:30-44 \r (Matthew 14:13-21; Luke 9:10-17; John 6:1-14) \p \v 30 Kaluk bininj nawu Jesus benmunkeweng, wanjh birrimdurndi kore Jesus birridjarrkdi, dja wanjh birrihmarnemulewani kore birrihkurduyimi bu bindihbukkani kunwok nuye. \v 31 Wanjh birrimirndewern bininj birrimrey birribalhrey Jesus dja nawu benbukkabukkani nuye dorrengh. Minj manme mak birringuyi dja bindidangdjangnang. Kaluk benmarneyimeng, “Ngurrimray, karrire kore minj nangale karri kumekbe ba bu karringehme.” \v 32 Wanjh birribidbom kabbala dja birriwam birribolkmey birridjalkudji kore minj nangale diwirrinj. \v 33 Dja bonj, birriwern bininj bindinang bu birribolkbawong wanjh bindiburrbuni. Kaluk birriwern bininj nawu kubolkbubuyikabeh birrirlobmerrinj kurrenge kore Jesus rengehrey. Wanjh birribolkmey werrk, rerre Jesus dja nuye bininj wanjh birribalbebmeng. \v 34 Kaluk bu Jesus bidbom kore karrkad nungka benmirndenang bininj birriwern birriyingkihmadbuni kumekbe, wanjh benkongibom, kaluk bennani yiman kayime mayh rerrih nawu sheep birrihdi dja nawu shepherd minj birrikarrmeninj. Wanjh kumekbe manwern dedjingmey benbukkabukkani bedberre. \p \v 35 Mak ngokko wanjh ngokdanj, Jesus nuye nawu benbukkabukkani birrimyikang dja birrimarneyimeng, “Minj nangale mak kondah kayo. Dja ngokko wanjh kahngokdan. \v 36 Dja yibenmunkewemen birriray ba bu kabirrire kore kabbal dja mak kore kururrkmirnderri ba bu manme kabirribayahme dja kabirrikukkarrme nawu kunwardde bedberre.” \v 37 Wanjh Jesus benwokmey, yimeng, “Ngudda wanjh, ngurrbenwo manme kabirringun.” Wanjh bedda birrimarneyimeng, “Minj ngarribayahme manwern manme ba bu ngarrbenwon rowk nahni nawu bininj! Dja minj ngarrikukkarrme nadjalwern kunwardde. Bu ngad ngarridurrkmirriwirrinj bu dird eight, wanjh ngarrikukmayi\f + \fr 6:37 \ft Kunubewu $50000.\f*, dja bonj.” \v 38 Wanjh Jesus bendjawam, “Kandimarneyimen baleh kayime manbu manlod kandidjdjawa ngurrihkarrme bu bolkkime? Wardi ngurriray ngurrinan.” Kaluk bu birrirohrokmeng, wanjh birrimarneyimeng, “Ngarrihkarrme kunbidkudji kandidjdjawa dja djenj bokenh.” \v 39 Wanjh Jesus benmarneyimeng nuye nawu benbukkabukkani bu bindibengdayhkeng bininj rowk bu kabirriyerrkan kore mandalkmak kore birribebbehmokenhni. \v 40 Wanjh birriyerrkarrinj rowk dja birrini bu birribebbehmokenhni mak bindirohrokmi 50 dja 100. \v 41 Wanjh Jesus mey nawu djenj dja manlod buriddi, wanjh bolknang kaddum dja bimanjbom Ngabbard God bu manmekbekenh manme. Wanjh rerre lodbakkeng wanjh benwong nuye nawu benbukkabukkani ba bindibalwong bininj nawu kumekbe birrihmirndeni. Mak karohrok kurduyimeng ngarre nawu djenj. \v 42 Wanjh birrimekbe bininj birriwern wanjh birringuneng birriworrkminj rowk. \v 43 Wanjh nawu benbukkabukkani birridahkendoy twelve kore kundjabarrk yikahwi buriddi dja djenj manbu birriwarrhkeng bu birrihnguni. \v 44 Kaluk nawu birrimekbe bininj birrihmirnderri nakka bindirohrokmeng 5000 binihbininj nawu manme birringuneng. \s1 Jesus Rengehrey Kurrenge Bomelmelmi Kubokehkekeb Manbokimuk \sr Mark 6:45-52 \r (Matthew 14:22-23; John 6:15-21) \p \v 45 Wanjh kundjalmekbe rerrih Jesus benmarneyimeng nawu benbukkabukkani nuye bu kabirribidbun kore kabbala wanjh kabirrimarnedokme borledmikenh kore Bethsaida. Dja nungka kaluk rerre kare. Nungka wanjh bolkmaddi rerre dja kabenmunkewe nawu bininj birriwern birrihmirnderri. \v 46 Kaluk bu benmunkeweng birridokmerrinj kured wanjh nungka wam kore manduluhdulum bu karri yiwarrudj. \p \v 47 Kaluk kunmekbe kukak yimerranj, nawu benbukkabukkani nuye birrihdahkendi manbu kabbala, wanjh kuburldjarn birrihdi kore manbokimuk. Dja mak nawu Jesus nakka wanjh nadjalkudji dingihdi kore karrkadkah. \v 48 Wanjh nungka bennang nawu benbukkabukkani nuye bu birrihkarrikmi wernkih dja kunmayorrk manbu benhdurndiweyi. Kaluk bu djarreh kumhkabelni Jesus benyikang rengehrey bomelhmelmi kore kubokehkekeb manbokimuk ngarre. Wanjh djahdjalwam benyurrhyurrhkeyi nawu kore kabbala birrihbarndi. \v 49 Kaluk nawu benbukkabukkani nuye birrinang rengehrey kore kubokehkekeb, wanjh bedda birriyimeng yimankek nungka mamni dja mak kunwoyik, wanjh bedda birrikelekayhmeng. \v 50 Kaluk bu birrinang, bedda birrikeleminj duninjh. Wanjh kundjalburrikudji Jesus wokdanj, yimeng, “Ngaye! Ngurrikangerayeknin! Dja yuwn bu ngurrikele!” \v 51 Wanjh Jesus bidbom kore kabbala birrihdjarrkbarndi. Dja manbu kunmayorrk makka wanjh djalngurdmerrinj. Wanjh nawu benbukkabukkani wanjh birrikangebarrhmeng bulkkidj duninjh. \p \v 52 Kaluk bu birrikurdunang Jesus benwong manme dja benworrkmiwong 5000 bininj, wanjh minj birriburrbuyi bu baleh menmenyimi. Dja minj birrimayalimayi. \s1 Jesus Benmarnbuni Nawu Birridulkkihyoy kore Gennesaret \sr Mark 6:53-56 \r (Matthew 14:34-36) \p \v 53 Bu kunmekbe bolkyimi birridjowkkeng borledmikenh, wanjh birribidbom kukadjid ngarre Gennesaret. Wanjh kabbala kumekbe birridukkang. \v 54 Wanjh bu birrimkoluy kore kabbalabeh, bininj nawu kumekkebeh birrinang Jesus wanjh werrk bedda yikahwi birrikukburrknang nungka. \v 55 Wanjh birrirlobmerreni kore kubolkkimuk kumekbe bu bindimangi bindimkani manbalabbala nawu birriyoy birridulkkihdulkkihni. Bindikani kore Jesus nawu birriwobekkang bu baleh yarrkka nungka rey. \v 56 Jesus nungka rengehrey kore kubolkkihkimuk dja kubolkyahyahwurd dja mak rey kabbal kumekbe kore kubolkkudji. Dja mak baleh rey, wanjh bindimdjalkani munguyh nawu birridulkkihni kore bininj nawu kabirribayahme njalehnjale. Kaluk birridjaldjareni duninjh bu birrimadjkarrmi nuye kunmadj kore kurrird ngarre. Wanjh nawu birrimadjkarrmi, bedda wanjh birridjalmakmeni rowk. \c 7 \s1 Njale Kanmarnbun Ngad Bininj Bu Karriyimerran Karriwarre Bininj? \sr Mark 7:1-23 \r (Matthew 15:1-20) \p \v 1 Yikahwi Pharisees dja nawu bindibukkabukkani mankarre, wanjh birrimdolkkang kore Jerusalem dja birrimornnamerrinj nuye Jesus. \v 2 Kumekbe bindinang yikahwi nawu benbukkabukkani Jesus nuye bu bedda birribidburlerreni bu birringuni manme. Bu kuhni kahyime minj birribidbele wanjh kunukka minj birribiddjirridjburrimeninj kore Pharisees birrikarremarnbuni bedberre bininj bu kunmekbe kabirrikurduyime. \v 3 Kaluk nawu Pharisees dja mak birriwern bininj nawu Jews minj manme kabirringun bu minj kabirribiddjirridjburren werrk kore mankarre yingkihyoy manbu mawahmawah bedberre birrikarremarnbom nawu birriyungkini birrihni. \v 4 Dja mak bu kabirribayahme njalenjale kore bininj kabirriweykaweykan, wanjh minj kabirringun dja kabirridjirridjbun werrk kore bedman kabirriyimowon. Dja mak kabirrikadjung mankarre kore mawahmawah bedberre bu kunkare birrihkurduyimi. Mak kunmekbe yerreh kabirrikurduyime bu kabirringalngdjirridjbun banikkin, djabirlana dja njalehnjale, dja mak ngalngbalabala kore kabirriyerrkankenh bu kabirringun. \p \v 5 Wanjh kunmekbekenh kunu nawu Pharisees dja nawu mankarre bindibukkabukkani ngarre birrimarneyimeng Jesus, “Nawu ngudda ke yibenbukkabukkan minj mankarre kabirrikadjung kore mawahmawah kadberre ngandiwong. Bedda kabirringun manme werrk bu birribidburlerri. Kaluk njalekenh kuhni kabirrihkurduyime?” \v 6 Wanjh Jesus benwokmey yimeng, “Ngudda nawu ngurridjalkurrehkurren! Isaiah wanjh mandjad yimeng bu mahni kunwok ngunyingkihyolyolmeng ngudberre. Bu nungka bimbom yimeng, ‘God yimeng, “Nahni bininj ngandimarneyime kunmak bu kunwokwi bedberre. Dja kunkange bedberre nakka djarreh kabirrihdi ngardduk. \v 7 Bu ngandimarneboddan, nakka bedda yiman ngandidjalmalehmalelwon. Dja bininjkenh mankarre kabirridjalmarrkmang dja mak kabindibukkabukkankenh.” ’ Kumekbe wanjh Isaiah bimbom.” [Isaiah 29:13] \v 8 Dja mak Jesus yimeng, “Ngudda nawu, ngurridjalbawong God nuye mankarre. Dja ngaleng ngurridjalkarrme manbu kore djal bininjkenh kabirrikurduyime. \p \v 9 Ngudda yimankek ngurriyime ngurrimak bu ngurriborrkwan God nuye kunwok ba bu ngurrikadjung manbu ngudberrekih kore ngurrihyolyolme! \v 10 Ngurriburrbun bu Moses yimeng, ‘Ngurrbenbenewokmarrkma ngalbadjan dja kornkumo.’ Mak kuhni Moses yimeng, ‘Nangale nawu kayime kunwarre berrewoneng ngalbadjan dja kornkumo, nakka wanjh birriwern bininj kabirribun karrowen.’ [Exodus 20:12; 21:7] \v 11 Dja ngaleng ngudda nawu Pharisees ngurribukkabukkan bininj bu kahyime nuye ngalbadjan dja kornkumo, ‘Ngaye wanjh benbenebidyikarrmeninj ngurrewoneng. Dja mak benbenewoyinj nawu namakmak, wanjh nakka God nuye, dja minj benbenewon.’ \v 12 Ngudda kunu ngurridahme namekbe bininj bu kakurduyime kunmak berrewoneng ngalbadjan dja kornkumo nuye. \v 13 Ngudda ngurrbenhbukkabukkan bu minj kabirrimarrkmang kore God yimeng. Ngudda ngurrbenbukkan manbu ngurrikarremarnbom ngudberre, dja mak ngurrbenwon. Mak ngudda kunwern ngurridjalkurduyime.” \p \v 14 Wanjh Jesus benyawoyhkayhmeng nawu bininj birrimirnderri kore nungka, dja yimeng, “Kandibekka ngaye dja ngurrimayalibayhmen kore ngahyime ngudberre. \v 15-16 Njale kabimarnbun bininj bu kayimerran nawarre? Minj njale kangun kore kuberrkkah kabimarnbun bu nawarre. Dja ngaleng bininj rowk kabirridjaldjare kunwarre, wanjh kunu kabirrimarnburren bu minj birrimak bininj!” \p \v 17 Wanjh Jesus benmirndebawong dja ngimeng kore kururrk. Kaluk nawu benbukkabukkani nuye wanjh birridjawam manbu manmekbekenh manwarlkaykenh kunwok kore yolyolmeng. \v 18 Wanjh Jesus yimeng, “Yiddok ngudda ngurrihdjalmayaliyak munguyh? Wanjh ngurriburrbun bu njale kangimen kore bininj bu kuberrkkah wanjh minj kabimarnbun kayimerran nawarre bininj. \v 19 Kaluk manme minj kare kore bininj nuye kukange, dja makka kare kore kunjam, wanjh kabalbebme kore kuburrkbeh nuye.” (Kuhni bu Jesus yimeng wanjh kunukka menyimeng bu manme manbubuyika, wanjh kamak bu bininj kabirringun.) \p \v 20 Mak Jesus yimeng, “Njalehnjale nawu kambebme kore bininjbeh, namekbe wanjh kabimarnbun bu nawarre bininj. \v 21-22 Kaluk namekbe nawu njalehnjale nawarrehwarre karredjingmang kore kukange nuye bininj, kore kukodjkulu nuye kaburrbun kunwarrehwarre, kayimerran nawu kadjare kunwarre kayime kore kundjarekenh, dja kore dedjdjorlkwernkenh, dja mak kayimerran namarndeyi, dja mak kadjare daluk dja bininj kabenedjirdmarrenkenh, dja mak kabirridedjwarlahmen, dja mak kayidwernmen, dja mak kakurren, dja kayemeyakmen, dja mak minj kabirriweykan njalehnjale, dja mak kabimarnekowe, dja mak kawernhkimukworren, dja mak kadjalmayaliwarremen. \v 23 Wanjh kunwarrehwarre rowk kamdolkkan kore bininj nuye kukange nawu kamarnburren bu kayimerran nawarre bininj kore mankarrekenh.” \s1 Jesus Bibidyikarrmeng Daluk Ngalbu Minj Jewniwirrinj \sr Mark 7:24-30 \r (Matthew 15:21-28) \p \v 24 Wanjh Jesus kumekbe bolkbawong dja wam kore kunred darnkih Tyre. Wanjh wam ngimeng kore kurrambalkkudji, dja minj mak djareniwirrinj bu nangale burrbuyi bu nungka kumekbe dingihni. Kaluk werrkwerrk birringalkeng nawu birrihni. \v 25 Kaluk ngalkudji daluk biwobekkang bu Jesus nungka kumekbe ningihni. Kaluk ngalyaw ngaleng ngarre namalngwarre nawu bihkarrmi. Wanjh werrkwerrk ngalmekbe daluk kumwam kundjalmekbe rerrih kore Jesus dja mankang kurrenge nuye. \v 26 Kaluk ngalmekbe daluk minj ngalka Jewniwirrinj. Ngalka wanjh Greekni, danginj kore Phoenicia, kore kubolkkimuk Syria. Wanjh bimarrkdjawam Jesus bu kawe namekbe namarnde nawu bihbongkarrmi ngalyaw ngaleng ngarre. \p \v 27 Wanjh Jesus bimarneyimeng ngalmekbe daluk, “Aba, burrkyak. Minj bidyikarrme. Kuhni wanjh ngaye ngabenbidyikarrme werrk wurdwurd nawu Israelbeh, yiman kayime ngabenworrkmiwon bedberre. Minj kamak bu ngaye ngabenmarnekan bedberre manme dja ngadjalburriwe kore duruk kabirringun!” \v 28 Wanjh ngalbu daluk biwokmey, yimeng, “Nawu yiwohrnan, kunukka yiyimeng bu kunwoybuk, ngudda yiyime yimankek ngaye duruk rerrih, dja ngaleng nawu duruk kabirrihdi kore kanjdji table wanjh nakka kabirringun kundjulng manme manbu wurdwurd kabirriwarrhke!” \v 29 Wanjh Jesus biwokmey, yimeng, “Manmekbe kore yiyimeng, makka wanjh manmak kunwok. Dja kunmekbekenh yiray, dja nawu namarnde bihbongkarrmi ngalbu ngudda ke ngalyaw, wanjh bibawong.” \p \v 30 Wanjh ngalbu daluk dokmeng kured dja bingalkeng ngalyaw ngaleng ngarre yoy kore kunmadj, dja nawu namarnde yakminj. \s1 Jesus Kurdumakni Bu Bimarnbom Nawu Bengwarrni Bininj \sr Mark 7:31-37 \p \v 31 Wanjh Jesus bolkbawong kumekbe kore kunred darnkih kore Tyre dja ngimeng kore Sidon balwam kanjdji kore manbokimuk manbu Galilee, wanjh balwohngimeng kore kubolkkimuk bolkngeyyoy Decapolis\f + \fr 7:31 \ft Decapolis kamenyime “ten towns”.\f*. \v 32 Kaluk bu kumekbe ningihni, yikahwi bininj birrimkang nakudji nawu bengwarrni dja mak minj wokdiwirrinj bulkkidj. Wanjh nawu birrimkang birrimarrkdjawam Jesus bu kabimarnebidkurrmerren nuye. \p \v 33 Wanjh Jesus bimey namekbe bininj dja benebalwam djarrehkah dja bindibawong nawu kumirnde kumekbe birrihdi. Wanjh Jesus bidkurrmerrinj kore namekbe bininj nuye kukanem, dja mak bidnunjhmerrinj dja bidkurrmerrinj kore kudjen nuye nawu bininj. \v 34 Wanjh Jesus bolknang kaddum kore heaven dja ngolekdurrkmarrinj, wanjh yimeng, “Ephphatha!” (Kunukka kamenyime, “Yirrangmarrhmiray.”) \v 35 Wanjh kundjalmekbe rerrih namekbe bininj kanemmakminj, dja benbekkang mak wokdanginj kamak bu djenmakminj. \p \v 36 Wanjh Jesus benwokrayekwong birrimekbe bininj birrihdi bu minj nangale kabirrimarnemulewan kore baleh kurduyimerranj bu bimarnbom namekbe bininj. Kaluk bu benmarneyimi, nakka munguyh birrimulewani kunwernhkah. \v 37 Wanjh bedda birrikangebarrhmeng duninjh, dja birriyimeng, “Jesus nungka kakurduyime kore njalehnjale kamak rowk. Bu kabenmarnbun nawu birribengwarr bu kabirribekkan, dja mak nawu birridangdubbe nakka kabenmarnbun bu kabirriwokdi.” \c 8 \s1 Jesus Benworrkmiwong 4000 Bininj \sr Mark 8:1-10 \r (Matthew 15:32-39) \p \v 1 Bu kunmekbe nawu benbukkabukkani birrihni Jesus dorrengh, wanjh birriwern bininj birrimornnamerrinj nuye. Kaluk bedda mak minj manme birrikarrmeninj bu birringuyi. Wanjh Jesus benkayhmeng nawu benbukkabukkani nuye, wanjh nungka yimeng, \v 2 “Ngabenkongibun nahni bininj nawu kabirrihmirnderri. Bedda ngarrihdjarrkdi ngaye bu kunkodjkedanjbik, dja bolkkime minj njale mak kabirrikarrme bu kabirringun. \v 3 Minj ngabenmunkewe wardi kabirrimarrwedurndeng kured. Bu kabirrire manmeyak, wanjh kunukka wardi kabirriwohkukwarrhme manbolh, dja yikahwi kabirrihyo djarreh.” \p \v 4 Wanjh Jesus nuye nawu benbukkabukkani birriwokmey birriyimeng, “Ngad karrihdi djarreh minj kurrambalk darnkih karrarnhrurrkdi. Dja mak baleh karrimang manme ba bu karrbenwon nahni bininj kabirringun?” \v 5 Wanjh Jesus djawayhmeng yimeng, “Baleh kayime kandidjdjawa manlod ngudda ngurrihkarrme?” Wanjh bedda birriyimeng, “Ngarrihkarrme seven manbu kandidjdjawa.” \p \v 6 Wanjh Jesus benmarneyimeng birrimekbe bininj nawu birrimirnderri bu kabirriyerrkarren kore kurorre kabirrini. Wanjh nungka lodmey manbu seven kandidjdjawa dja biyimanjbom God. Rerre wanjh lodbakkeng dja benwonowong nawu benbukkabukkani nuye. Mak yimeng bu kabindibalwonowon nawu birrimirndeni. Wanjh kunmekbe birrikurduyimeng. \v 7 Nawu benbukkabukkani birrihkarrmi mak yikahwi djenj kukkilelhkilelk, wanjh Jesus kunmekbe rerreh kurduyimeng bu biyimanjbom God wanjh benmarneyimeng nawu benbukkabukkani bu bindibalwong nawu birrihmirnderri. \p \v 8 Wanjh nawu birrimirnderri birringuneng rowk, dja birriworrkminj. Kaluk nawu benbukkabukkani birrimoyhmangi, dja birribarlkeng seven kundjabarrk kore birrihbawoni yikahwi manbu manme. \v 9 Kaluk nawu bininj kumekbe birrihmirnderri nakka bindirohrokmeng four thousand nawu manme birringuneng. Kaluk bu birringuneng birriworrkminj Jesus benmunkeweng. \v 10 Wanjh kundjalburrikudji nungka bidbom kore kabbala mak nawu benbukkabukkani nuye birridjarrkwam kore kubolkkimuk ngarre Dalmanutha. \s1 Jesus Yolyolmerrinj Bu Benbengdayhkeng Nawu Benbukkabukkani \sr Mark 8:11-21 \r (Matthew 16:1-12) \p \v 11 Nawu Pharisees wanjh birrimyikang Jesus dja birridjareni birridangwerrinj. Kaluk bedda birridjareni birrirohrokmeninj. Wanjh kunmekbekenh birridjawam Jesus bu kabenmarnekurduyime kundulkarre dorrengh ba bu birriwoybukwoyi bu nungka woybukkih kumdolkkang kore Godbeh. \v 12 Wanjh Jesus wernhngolekwerrinj, dja yimeng, “Njalekenh bininj nawu bolkkime kabirrihdi kabirridjare kabirriwernhnan bu ngakurduyime God nuye kundulkarre dorrengh? Wanjh woybukkih duninjh ngaye marneyime ngudberre bu minj ngurrimang nawu ngurrihdjare ngurrinan.” \v 13 Wanjh benbawong, wam bidbom kore kabbala wanjh baldjowkkeng borledmikenh. \p \v 14 Nawu benbukkabukkani nuye birrihkarrmi mandjallodkudji kandidjdjawa kore kabbala. Dja birribengmidjdanj bu minj birrimkayi manwern. \v 15 Wanjh Jesus bendjalwokwong bu yimeng bedberre, “Ngurrinahnarrimen! Ngurrikangerayekworrimen bedberre Pharisees dja mak nawu Herod. Yuwn ngundimayaliwernwon kunmayali manwarre bedberre wardi bu ngundimayaliwarrewon. Bedda yiman yerreh bininj nawu kakurrme mannguklurlmikenh kore buriddi dja wanjh kanguklurlme.” \v 16 Wanjh nawu benbukkabukkani nuye birridjawarrinj bedmandeleng bu njalekenh nungka kuhni yimeng bedberre. Wanjh bedda birrimarneyimerreni bu kuhni minj birrikarrmeninj manlod kandidjawa. \v 17 Jesus burrbuni bu kuhni birrihwokdi bedmandeleng kore birrihyolyolmi, wanjh bendjawam, “Njalekenh ngudda ngurrihyolyolme manmekenh bu manlod yak? Adju, yiddok ngudda minj ngurrinayinj dja ngurrimayalibayhmeninj? Dja yiddok ngurrikangerayek? \v 18 Ngudda ngurrimimdi dja njalekenh minj ngurriwernhbolknan? Ngudda ngurrikanemdi dja yiddok minj ngurriwernhbekkan? Yiddok ngurribengmidjdanj? \v 19 Ngaye ngalarlmey kunbidkudji kandidjdjawa nawu bedberreni five thousand bininj. Yiddok ngurriburrbun bu baleh kayime kundjabarrk ngurribarlkeng manbu mandahdawh manme kore minj birringuyi?” Wanjh bedda birriyimeng, “Twelve kundjabarrk.” \v 20 Wanjh Jesus benyawoyhdjawam, yimeng, “Dja mak ngurriburrbun bu seven manlod kandidjdjawa bu ngalarlmey bedberreni nawu four thousand bininj bu birringuneng. Dja kaluk ngurriburrbun bu baleh kayime nawu kundjabarrk ngurribarlkeng bu ngurrimoyhmangi?” Wanjh bedda birriyimeng, “Seven.” \v 21 Wanjh Jesus benmarneyimeng, “Ngudda ngurriburrbun kore njalehnjale ngakurduyimi, dja njalekenh ngudda minj ngurrimayalibayhmeninj bu ngurrimenmenmayi?” \s1 Jesus Bimarnbun Nawu Mimbunjeni Bininj \sr Mark 8:22-26 \p \v 22 Wanjh Jesus dja nawu benbukkabukkani nuye birrimwam kore Bethsaida. Yikahwi bininj birrimkang nakudji nawu mimbunjeni kore Jesus dja birrimarrkdjawam bu kabikarrme kunbid namekbe bininj. \v 23 Wanjh Jesus bibidmey nawu mimbunjeni dja bikang kuberrkkah kore rurrkmirnderri. Wanjh Jesus nunjhmeng, dja bimimbaruy kunnunj dorrengh, dja bidkurrmerrinj kore namekbe bininj nawu bidjawam, “Kamak yibolknan bolkkime?” \v 24 Wanjh nawu bininj bolknang dja yimeng, “Yoh, ngabenhnan bininj, dja nakka kakukyime yiman kundulk kabirrihre!” \v 25 Kaluk Jesus yawoyhbidkurrmerrinj kore kumim nuye bininj. Wanjh nungka wernhmimbayhmeng. Dja mimmakminj, wanjh bolknani bu kamak rowk. \v 26 Mak Jesus bimarneyimeng bu karrokme kured, dja yimeng, “Yuwn bu yingimen kondah kore rurrkmirnderri.” \s1 Peter Bimulewam Bu Jesus Nungka Nawu Christ \sr Mark 8:27-30 \r (Matthew 16:13-20; Luke 9:18-21) \p \v 27 Jesus dja nawu benbukkabukkani nuye birribalwam kore kubolkkilekilelh kaluk kubolkkimuk ngarre darnkih Caesarea Philippi. Kaluk bu manbolh birribalhrey Jesus bendjawam, “Nawu bininj kabirriyime yimankek ngaye nangale?” \p \v 28 Kaluk bedda birriyimeng, “Yikahwi kabirriyime ngudda John nawu benkodjdjuhkeyi. Birribuyika kabirriyime ngudda Elijah. Mak birribadbuyika kabirriyime ngudda nawu nabuyika prophet.” \v 29 Wanjh Jesus bendjawam, “Dja ngudda, ngurriyime yimankek ngaye nangale?” Wanjh Peter biwokmey, yimeng, “Ngudda wanjh nawu Christ!\f + \fr 8:29 \ft “Christ” karohrok kunngeybuyika “Messiah”. Nahni bokenh kunngey kamenyime “nawu God bikodjdelkkeng bu bidjarrngbom”.\f*” \p \v 30 Jesus benwokwong nuye nawu benbukkabukkani, “Yuwn ngurrbenmarneyime birribuyika bu ngaye nangale.” \s1 Jesus Mulewarrinj Bu Nungka Karrowenkenh \sr Mark 8:31-38 \r (Matthew 16:21-28; Luke 9:22-27) \p \v 31 Wanjh Jesus dedjingmey yolyolmeng bedberre bu nungka nawu Bininj Duninjh wanjh kunwern ngarre bu kadjakbekkankenh. Nungka yolyolmerrinj bedberre bu nungka, nawu Bininj Duninjh, wanjh kabirriwarnyakmen nawu dabborrabbolk, dja nawu kabirrihwohrnan priests, dja nawu kabindibukkabukkan mankarre. Nungka mak yolyolmeng bedberre bu kabirribun, karrowen, wanjh kayawoyhdolkkan kumidjbeh kaluk bu kunkodjkedanjbik. \v 32 Jesus yolyolmerrinj mandjad bu kore kabimarnekurduyimerran yerrekah. Wanjh Peter bimey Jesus bidjarrirnnameng dja bimarneyimeng, “Yuwn kunukka yihyime!” \v 33 Dja Jesus borledmeng, bennang nuye nawu benbukkabukkani, wanjh mandjad bimarneyimeng Peter, “Ngudda kanbawo, ngudda nawu yiman Namarnde Duninjh! Ngudda yiburrbun njalehnjale yiman birriwarlahkenh bininj dja minj yiburrbun njalehnjale kore God.” \v 34 Wanjh Jesus benkayhmeng nuye nawu benbukkabukkani dja nawu kumekbe birrihmirnderri warridj, dja yimeng, “Bu nangale kadjare nganmunkekadjung, wanjh nakka kawarnyakmulewarren dja kabawon kore njalehnjale nawu kahdjare. Dja yiman kadjalngorrmang manbu kundulk cross nuye, dja wanjh ngaye nganmunkekadjung. \v 35 Dja nangale nawu kadjare kakanjngehkerren, nakka wanjh kadjaldowen. Mak nangale nawu kakanjkurrmerren bu ngayekenh, dja ngaleng ngarre manbu kunwok kunmak, wanjh nakka kadjalmimbi munguyh munguyh. \v 36-37 Bininj nawu karrowen, minj nuk njale kakarrme ba bu kamyawoyhdarrkiddurnden. \v 38 Nawu bininj bolkkime kabirrihni wanjh nakka kabirrihdjalkurduyime kundjalwarre kore kabirrimarneboddan nawu nawarre. Dja bolkkime bu nangale nawu nganyemikan ngayekenh nawu Bininj Duninjh, dja kayemikan kunwok ngardduk, wanjh kunukka mak ngaye ngayemikan bu ngamdurndeng kundulkarre dorrengh nuye nawu ngardduk kornkumo dja nawu birrikukdjamun angels.” \c 9 \p \v 1 Wanjh Jesus benmarneyimeng birrimekbe bininj, “Woybukkih duninjh ngaye marneyime ngudberre, ngudda yikahwi nawu ngurrihdingihdi kondah wanjh nakka ngurrinan God kamre bu kawohrnan rowk kundulkarre dorrengh bu yerrekah ngurridowen.” \s1 Jesus Kukbuyikaminj dja Madjbelebami \sr Mark 9:2-13 \r (Matthew 17:1-13; Luke 9:28-36) \p \v 2 Bu yimerranj six kunbarnangarra, Jesus benkang Peter, James dja John bu birriwam kore kaddum mandulumkimuk. Kaluk birridjalkudji birriwam. Wanjh kumekbe nawu benbukkabukkani nuye birrinang Jesus bu kukbuyikahminj kore kumirrk bedberre. \v 3 Kaluk nawu kunmadj nuye djongbuhdjongbuyindi, nakka madjbelebami, mak wernhbelebami kore minj nangale mak marnbuyi bu medjrohrokniwirrinj. \v 4 Wanjh Elijah dja Moses benembebmeng kumirrk bedberre, dja birrihwokdi Jesus. \p \v 5 Wanjh Peter bimarneyimeng Jesus, “Nawu kanhbukkabukkan! Kuhni kamak bu ngad karrimwam kondah. Mak ngarrimarnbun kundjurle danjbik kondah! Mankudji ngudda ke, mankudji nuye Moses dja manbadbuyika nuye Elijah.” \v 6 Kaluk Peter minj burrbuyi bu baleh yimiyimi, dja mak benebuyika nawu Jesus benbukkabukkani, bedda wanjh birriwernhkeleminj. \p \v 7 Wanjh kunmekbe rerrih kunngol marnburrinj dja kumkoluy benbarrkbom. Dja kumwokdanginj kore kungolbeh. Kaluk yimeng, “Nahni ngardduk Beywurd nawu ngamarnedjare bulkkidj. Dja wanjh ngurriwokmarrkma!” \v 8 Wanjh bu kunmekbe yimerranj Peter, James dja John birridjalbolknabolknang, dja birrinang Jesus nadjalkudji kumekbe dingihdi. \p \v 9 Kaluk bu Jesus dja nawu benbukkabukkani nuye birrihkolungi kore kuwarddebeh, nungka benwokwong yimeng, “Yuwn nangale ngurrimarneyime kore ngurrinang. Dja ngurridjalmadbu nawu Bininj Duninjh bu kamyawoyhdolkkan kore kumidjbeh. Wanjh kunmekbe ngurrimulewan.” \v 10 Wanjh nawu benbukkabukkani nuye, birriwokmarrkmey dja minj birrimulewayi kore birrinang. Dja ngaleng birrihdjawarreni bu nungka njalekenh yimiyimi bu yimeng “kamyawoyhdolkkan kore kumidjbeh”. \p \v 11 Wanjh birridjawam Jesus, “Njalekenh nawu kabindihbukkabukkan mankarre kabirrihyime bu Elijah wanjh kamdokme werrk?” \v 12 Wanjh Jesus benmarneyimeng, “Bedda wanjh birriyimeng mandjad bu Elijah kamdokme werrk. Kaluk nungka Elijah kamarnbun njalehnjale bu kore kayingkihdi. Mak njalekenh kore djurra kahyime nawu Bininj Duninjh wanjh kadjakbekkan kunwern dja mak bininj kabirridjalwarnyakmen nuye? \v 13 Dja ngaleng ngaye marneyime, Elijah wanjh woybukkih nungka korroko kumwam, dja bedda birrimarnekurduyimi kunwarre bu birridjareni, kore yingkihbimbuyindanj bu kabimulewan nawu Elijah.” \s1 Jesus Bimarnbom Wurdyaw Nawu Namalngwarre Bikarrmi \sr Mark 9:14-29 \r (Matthew 17:14-20; Luke 9:37-43a) \p \v 14 Wanjh Jesus, Peter, James dja John birridurndi kore birribuyika nawu benbukkabukkani birrihdi. Wanjh bindinang nawu kabindihbukkabukkan mankarre birrihdangwerreni, dja mak birribadbuyika bininj bindiwakbuyinguneng. \v 15 Kaluk nawu bininj birriwern birrinang Jesus, wanjh kundjalmekbe rerreh birriwernhkangebarrhmeng, dja birrirlobmeng, birrikimey. \p \v 16 Wanjh Jesus djawayhmeng bedberre, “Njalekenh ngudda ngurrihdangwerren nawu kabindihbukkabukkan mankarre?” \v 17 Kaluk nakudji biwokmey kore kumirndebeh, “Nawu kanhbukkabukkan, ngaye ngamkang ngardduk beywurd kore ngudda. Dja nungka kakarrme namalngwarre nawu bihbongkarrmi, dja bimarnbom ba minj kayawoyhwokdi. \v 18 Mak kabimang dja kabikukburriwe kore kurorre, dja nungka kanunjdjabun kore kurrangbeh, dja kayidmebayerren, dja kakukrayekrayekmen. Kaluk ngabendjawam nawu ngudda yibenbukkabukkan bu kabirribebke nawu namalngwarre dja minj birringudjbang bu birrikurduyimeninj.” \p \v 19 Wanjh Jesus biwokmey dja benmarneyimeng birriwern, “Ngudda bininj bolkkimekenh minj kandiwernhwoybukwon! Mak baleh kabolkyimerran bu karrihdjarrkni? Mak baleh wali bu djahdjalmadbun ngudberre? Mah, wanjh ngurrimka namekbe wurdyaw kore ngaye.” \p \v 20 Wanjh yikahwi bininj birrimkang namekbe wurdyaw kore Jesus. Kaluk bu namekbe namalngwarre nawu bihbongkarrmi bu binang Jesus, wanjh kundjalmekbe rerre bimarnbom namekbe wurdyaw bu kukdeldelmeng, dja mankang, kukbarlbarlmi kore kurorre dja nunjdjabom. \v 21 Wanjh Jesus bidjawam nawu kornkumo nuye wurdyaw, “Baleh bolkyimi bu kuhni bimarnekurduyimi nuye?” Kaluk nawu kornkumo yimeng, “Bu nungka yahwurdni. \v 22 Mak munguyh biburriweyi kore kunak dja mak kore kukku ba bibuyi dowimeninj. Bu ngudda baleh yikurduyime nuye, wanjh kanbenekongibu dja kanbenebidyikarrme ngarrewoneng.” \p \v 23 Wanjh Jesus bimarneyimeng nawu kornkumo, “Ngudda kankewkme bu kanmarneyimeng, ‘Yiddok ngudda yikarrme bu kanmarnekurduyime?’ Dja ngaleng minj njale karayek nuye nawu bininj bu nganwoybukwon ngaye.” \v 24 Kaluk kundjalmekbe rerreh nawu kornkumo kayhmeng, “Ngaye woybukwon walakkih! Dja kanbidyikarrmen ba wernhwoybukwon!” \p \v 25 Mak Jesus benmirndenang nawu bininj kumekbe birrirlobmerrinj ba kabirrinan baleh kakurduyimerran, wanjh birruy namekbe nawu namalngwarre, yimeng, “Ngudda nawu yibengwarrewong dja yiwokyakwong! Ngaye wokrayekwon yimbebmen kore namekbe wurdyaw dja mak minj yiyawoyhngimen nuye!” \v 26 Wanjh nawu namalngwarre kayhmeng, dja bimarnbom namekbe wurdyaw bu wernhkukdeldelmeng. Rerre wanjh kumbebmeng, bibawong wam. Kaluk nawu wurdyaw djahdjalyoy kurorre dja kukyimi yiman doweng rerreh. Dja birriwern bininj birriyimeng, “Nakka doweng!” \v 27 Dja wanjh Jesus bibidmey nawu wurdyaw dja biwayhkeng bu dolkkang danginj. \p \v 28 Wanjh Jesus wam ngimeng kore kurrambalk. Kumekbe nawu benbukkabukkani nuye birrihni birrikudji, dja birridjawam, “Njalekenh ngad minj ngarribebkemeninj nawu namalngwarre?” \v 29 Wanjh Jesus yimeng, “Kumekbe nawu namalngwarre, nakka bininj minj kabebke, bu djal yiwarrudj karri werrk.” \s1 Jesus Kayawoyhyolyolmerren Bu Karrowenkenh \sr Mark 9:30-32 \r (Matthew 17:22-23; Luke 9:43b-45) \p \v 30 Wanjh Jesus dja nawu benbukkabukkani nuye birribolkbawong kumekbe dja birrirengehrey kore kubolkkimuk Galilee. Kaluk Jesus minj djareniwirrinj nangale bu burrbuyi kore baleh bedda birrihdi. \v 31 Dja kunu nungka djareni birrikudji birridiwirrinj nawu benbukkabukkani nuye ba bu nungan yolyolmeninj bedberre. Wanjh yimeng bedberre, “Ngaye nawu Bininj Duninjh wanjh ngandibidnakenwon kore bininj nawu birriwarre duninjh bu ngandibun wanjh ngarrowen. Kaluk bu kunkodjkedanjbik ngaye wanjh ngayawoyhdolkkan kore kumidjbeh.” \v 32 Nawu benbukkabukkani nuye minj birrikodjkulubayhmeninj bu birriburrbuyi kore Jesus menmenyimi. Dja mak birrikeleni bu minj birridjawayhmeninj. \s1 Nangale Bininj Kawernhdokme? \sr Mark 9:33-37 \r (Matthew 18:1-5; Luke 9:46-48) \p \v 33 Wanjh Jesus dja nawu benbukkabukkani nuye birribolkmey kore Capernaum, mak birriwam birringimeng kururrk kore kurrambalk. Wanjh Jesus bendjawam, “Kaluk njale ngudda ngurrihyidangwerreni kore manbolh karrihrey?” \v 34 Kaluk minj birriwokmayi, dja manbu birrihyidangwerreni kore manbolh makka wanjh birrihyimi nangale nawu nawernhkimuk bedberre. \v 35 Wanjh Jesus yerrkang dja benkayhmeng nuye twelve nawu benbukkabukkani, dja yimeng, “Bu nangale kadjare kayimerran karrokme ngudberre, wanjh nakka kakurrmerren yerre duninjh, dja kabenhmarnedurrkmirri bedberre birribuyika.” \p \v 36 Wanjh Jesus bimey wurdyaw dja binameng kore bedda birrimhdi. Wanjh biwanjbimey namekbe wurdyaw dja yimeng, \v 37 “Bu nangale kabenkimang wurdwurd yiman kayime nahni wurdyaw kore ngaye ngardduk kunngey, wanjh kunukka ngaye ngankimang. Mak bu bininj ngaye ngankimang wanjh kunukka nungka kabikimang nawu ngaye nganmunkeweng warridj.” \s1 Jesus yimeng, “Nangale nawu bininj minj kannjirrhmiwon, wanjh nakka karridjalkudji.” \sr Mark 9:38-41 \r (Luke 9:49-50) \p \v 38 Kaluk John bimarneyimeng Jesus, “Nawu Kanhbukkabukkan, ngad ngarrinang bininj nawu ngunhngeybuni bu bebkeyi nawu namarnde. Dja ngad ngarrimarneyimeng bu kangurdme, dja nungka minj ngad karridjarrkre.” \v 39 Wanjh Jesus yimeng, “Yuwn bu ngurringurdke namekbe bininj. Nangale nawu ngaye nganngeybun bu baleh kakurduyime kundulkarre dorrengh, wanjh nakka minj kaborledme bu ngaye nganmulewan kunwarrekenh. \v 40 Bininj nawu minj kannjirrhmiwon kadberre wanjh ngad kunu kanmarrkwan. \v 41 Wanjh woybukkih marneyime ngudberre, bininj nawu yiman ngunbowon kukku bu kunmekbekenh nungka kaburrbun ngudda Christ nuye bininj, wanjh nungka kamang namakmak nuye kahdjehdjenyo.” \s1 Jesus Benbengdayhkeng Bu Kabirrinahnarren \sr Mark 9:42-50 \r (Matthew 18:6-9; Luke 17:1-2) \p \v 42 Jesus yimeng, “Ngurrbennahna wurdwurd nawu ngaye ngandimunkekadjung. Nangale bininj kabimarnbun nadjalkudji wurdyaw bu kabalkurduyime kunwarre, wanjh kadjalwarre duninjh. Kunubewu kamak namekbe bininj bu kabirrikukburriwe kore kuburrk duninjh, manwarddekimuk dorrengh kore kunyarl kakomdukkayindi nuye, wanjh kabalkebngakme!” \p \v 43-44 “Dja bu kunbid ke ngunmarnbun kunwarre yikurduyime, wanjh yibiddjobkerrimen! Kunukka kadjalmak bu yiwe yikahwi kunbid ke ba bu yidjalmimbi munguyh munguyh. Dja bu yidjalbiddi kunbid bokenh ke bu yikarrme wanjh kunukka yire kore kubolkwarre duninjh, kore manbu kunak kahdjalrung munguyh dja minj kabirludowen.” \p \v 45-46 “Mak bu kundenge ke ngunmarnbun kunwarre yiyime, wanjh yidjaldengedjobkerrimen. Wanjh kunukka kamak bu yibirlmen, dja yidjalmimbi munguyh. Kunukka kadjalwarre bu kundenge bokenh ke bu yikarrme wardi ngunkukburriwe kore kubolkwarre duninjh.” \p \v 47 “Dja mak kunmim ke bu ngunmarnbun kunwarre yiyime, wanjh yimimbebkerrimen. Kunukka kamak bu yimimkudji yingimen kore God kawohrnan rowk. Mak kawarre bu kunmim bokenh yikarrme, wardi kunukka ngunkukburriwe kore kubolkwarre duninjh. \v 48 Kumekbe wanjh yolk karri munguyh, dja mak kunak minj kabirludowen.” [Isaiah 66:24]. \p \v 49 Jesus yawoyhyimeng, “Kunak rerrih makka kabenrohrokme bininj ba kabirriyimerran birrimak. Mahni yiman kayime djirla mak kamarnbun kunkanj bu kakanjmanjmakwon. \v 50 Kaluk nawu djirla nakka namak. Dja bu kamanjyakmen, wanjh kunukka minj nangale kayawoyhmarnbun bu kamanjdangen. Wanjh ngurriyimerra yiman kayime djirla namak duninjh, dja mak ngurridjarrkray kunmodmikenh dorrengh.” \c 10 \s1 Jesus Yolyolmeng Kore Nabininjkobeng Dja Ngalbininjkobeng Kabirribaworrenkenh \sr Mark 10:1-12 \r (Matthew 19:1-12; Luke 16:18) \p \v 1 Kaluk Jesus bolkbawong kumekbe dja wam kore kubolkkimuk ngarre Judea dja mak borledmikenh ngarre Jordan mankabo. Kaluk kumekbe birriyawoyhmirndebebmerrinj nuye. Wanjh Jesus benmarneyolyolmeng kore nungka kurduhkurduyimi munguyh. \p \v 2 Wanjh yikahwi Pharisees birrimwam kore Jesus birridjareni bedda birrirohrokmeninj. Wanjh birridjawam bu birriyimeng, “Bininj nawu kabibawon ngalbininjkobeng nuye, yiddok kunukka nungka kabakke manbu mankarre?” \v 3 Wanjh Jesus benwokmey yimeng, “Baleh kayime mankarre nuye Moses bu ngunwokrayekwong ngudberre?” \v 4 Wanjh bedda birriyimeng, “Moses benbawoni binihbininj bu bindidjalbawoni bindimunkeweyi nawu ngalbihbininjkobeng bedberre bu djurra dorrengh bindiwoni nawu kabenebaworrenkenh.” \p \v 5 Wanjh Jesus yimeng, “Moses ngunwong mahni mankarre ngudberre bu kunmekbekenh ngudda ngurrikangerayekni! \v 6 Dja bu kerrngehkenh duninjh God marnbom kuhni kunbuyika, bu nungka benmarnbom bininj werrk, rerrih benbenemarnbom narangem dja ngaldaluk. [Genesis 1:27] \v 7 Wanjh kunmekbekenh kunu nawu bininj kabenbenebawon ngalbadjan dja kornkumo dja kabimang yiman kabikukbelbme ngalbu ngalbininjkobeng nuye. \v 8 Wanjh benemekbe bininj dja daluk kabenemarnburren bu yiman kabeneburrkkudjimen. Dja kunmekbe kayime nawu bininj dja daluk minj kabenekukbokenh dja nakka benekukkudjiwi bu kabenedjarrkdarrkiddi. [Genesis 2:24] \v 9 Wanjh bonj. God wanjh benbenemarnbom bu benekukbelbmerrinj. Minj nangale mak kabenbenekukyarlarrke.” \p \v 10 Kalukburrk, Jesus dja nawu benbukkabukkani nuye birriyawoyhni kore kurrambalk. Kumekbe birriyawoyhdjawam Jesus kunmekbekenh manbu bininj dja daluk kabenebaworrenkenh. \v 11 Jesus yimeng bedberre, “Nangale nawu kabibawon ngalbininjkobeng nuye dja kabibalmang ngalbuyika daluk wanjh kunukka kunwarre kakurduyime, dja kabiwarrewon ngalbininjkobeng. \v 12 Mak kunmekbe rerreh kayime bu daluk kabibawon nabininjkobeng ngaleng ngarre dja kabibalmang nabuyika bininj wanjh kunukka kundjalwarre duninjh kayime.” \s1 Jesus Kabenkimang Wurdwurd \sr Mark 10:13-16 \r (Matthew 19:13-15; Luke 18:15-17) \p \v 13 Yikahwi bininj bindimkang wurdwurd kore Jesus ba bu nungka benkarrmi bedberre. Wanjh nawu benbukkabukkani nuye bindiduy bu bindidenghkeng nawu bininj minj birrimkayinj nawu wurdwurd kore Jesus nuye. \v 14 Kaluk bu Jesus bennang nawu benbukkabukkani birrikurduyimeng, wanjh nungka benmarneyidduy, dja benmarneyimeng, “Ngurrbenbawo! Birrimray kore ngaye nawu wurdwurd. Dja yuwn bu ngurriyime bu ngurrbendenghke. Bininj nawu kabirridjare kabirrihdi kore God Kawohrnan rowk, wanjh bedda kabirriyimerran yiman kayime nahni wurdwurd. \v 15 Woybukkih duninjh marneyime ngudberre, bininj nawu kabirridjare kabirringimen kore God kawohrnan rowk, wanjh kabirrimarnburren yiman kayime wurdwurd birrikilehkilelk bu kabirriyimerran. Dja bu burrkyak, wanjh kunukka minj kabirringimen kore God kawohrnan rowk.” \p \v 16 Wanjh Jesus benwanjbikarrmi birrimekbe wurdwurd, benkodjkarrmi dja bidjawani God bu kabenmarnekurduyime kunmak bedberre. \s1 Nawu Nakuken Duninjh Bininj \sr Mark 10:17-31 \r (Matthew 19:16-30; Luke 18:18-30) \p \v 17 Jesus mahmirri bu wanjh kabenbawon, dja nakudji bininj rlobmeng kore nungka dja bimarnebarddurrukkurlhdanj kore kumirrk nuye, wanjh bidjawam, “Nawu ngudda yimak kanhbukkabukkan, baleh ngakurduyime ba bu God nganmarnbun bu ngarrarrkid munguyh munguyh kore nungka?” \v 18 Wanjh Jesus yimeng, “Njalekenh yiyimeng bu ngaye ngamak? Minj nangale namak dja nadjalkudji God. \v 19 Ngudda yiburrbun manbu mankarre: ‘Minj nangale yibun. Minj yimarnedjirdmang nabuyika bininj nuye daluk. Mak minj yidjirdmang njalehnjale bedberre birribuyika bininj. Dja mak minj yikurren bu yimulewan nawu nabuyika bininj kore court. Mak minj yikurren bu yiwokkihyime kurobbe. Dja yibenbenewokmarrkma ngalbadjan dja kornkumo ke!’” [Exodus 20:12] \p \v 20 Wanjh nawu bininj yimeng, “Nawu kanhbukkabukkan, ngaye ngawokmarrkmangi rowk mahni mankarre bu ngayawurrinjni.” \p \v 21 Kaluk bu Jesus binang mandjad, wanjh bimarnedjareminj. Dja yimeng, “Manbadkudji bu yikurduyime. Yiray dja yiweyka njalehnjale nawu yihkarrme, dja mak nawu kunwardde money yibenkukwo nawu birrimarladj bininj. Wanjh kaluk ngudda yimang namakmak kore heaven. Wanjh rerre yimray kanmunkekadjung ngaye.” \p \v 22 Wanjh namekbe bininj kebbuhmeng bekkang bu kunmekbe Jesus bimarneyimeng, wanjh nungka njilngwarreminj bu bibawong, wam. Kaluk nungka karrmi nawern namakmak dja mak nungka nakukenni. \p \v 23 Mak Jesus bennang bininj nawu birrihni kumekbe, wanjh benmarneyimeng nawu benbukkabukkani, “Kadjalkarrerayek bedberre nawu nawern namakmak kabirrihkarrme bu yimankek kabirringimen kore God kawohrnan rowk!” \p \v 24 Kaluk nawu benbukkabukkani nuye birrikangebarrhmeng kumekbe bu birribekkang Jesus yimeng. Dja mak yawoyhyimeng, “Ngudda nawu wurdwurd ngardduk, karayek duninjh bu bininj kabirringimen kore God kawohrnan rowk! \v 25 Dja mak kadjalwernhrayek nuye bininj nawu kahkarrme nawern namakmak wanjh minj kangimen kore God kawohrnan rowk, yiman kayime mayh nawu camel bu kangimen kore mandangdjokko.” \p \v 26 Kaluk nawu benbukkabukkani nuye birriwernhkangebarrhmeng dja birrimarneyimerrinj, “Kaluk nangale nanu God kabingehke?” \v 27 Jesus bennang dja benmarneyimeng mandjad, “Bininj minj kabirringehkerren. Dja God nadjalkudji kakurduyime kore nungka njalehnjale kakurduyime rowk.” \p \v 28 Kaluk Peter bimarneyimeng Jesus, “Yina! Ngad ngarribawong njalehnjale ngadberre rowk, bu ngudda ngundimunkekadjung!” \v 29 Jesus yimeng, “Woybukkih duninjh marneyime ngudberre. Birriwern bininj nawu kabirribawon yehyeng rowk bu ngayekenh, ngayime kabirribawon kunred bedberre, dja yiman kayime kabindibawon narahrangem, ngaldahdaluk, ngalbabadjan, kornkornkumo, wurdwurd dja kunred bedberre. Kabirridjalbawon rowk bu ngayekenh, dja mak ngarre manbu manmakkaykenh kunwok. \v 30 Wanjh bedda kabirrimang one hundred nawu njalehnjale kabirribawon, ngayime kondanjkunu kunred nakka kakarrme manwern kunred, narahrangem, ngaldahdaluk, ngalbabadjan, wurdwurd, dja kunred. \p Dja warridj kabirrimang kunwern kunyid, yiman kabindinjirrhmiwon nawu birriwarre bininj. Dja mak kaluk yerrekah bu kamre kunkerrngeh kabolkyimerran, wanjh bedda kabirridjaldarrkiddi munguyh munguyh. \v 31 Dja birriwern nawu kabirridokmiwerren bu bolkkime wanjh nakka kabirrikukdurndeng rerre bu kalukburrk bu kamre bedberre, dja mak birriwern nawu kabirrimre yerreh, wanjh kabirriyimerran bu kabirrikukdokme.” \s1 Jesus Yolyolmerrinj Danjbikkah Bu Nungka Karrowenkenh \sr Mark 10:32-34 \r (Matthew 20:17-19; Luke 18:31-34) \p \v 32 Wanjh Jesus dja birriwern bininj birrihdjarrkbolhkadjungi manbu bolhrebolhrey kore Jerusalem. Kaluk Jesus dokdokmi bedberre. Nawu benbukkabukkani nuye birrikangebarrhmeng, dja mak birribuyika bininj nawu bindihmunkekadjungi rerre nakka wanjh birrihkeleminj. Wanjh Jesus benyawoyhkimey nawu twelve benbukkabukkani nuye dja mak bendjarrirnnameng birriwokkihrey kore birrikudji. Wanjh Jesus dedjingmey bu benyawoyhmarneyimeng bu baleh kabimarnekurduyimerran nuye kore Jerusalem. \v 33 Wanjh yimeng, “Ngad karribidbun kore Jerusalem. Kumekbe wanjh ngaye nawu Bininj Duninjh, nakudji bininj ngankukweykan bedberre nawu birrikihkimuk priests dja mak nawu kabindihbukkabukkan mankarre. Kaluk bedda ngandikanjkurrme bu ngaye ngarrowenkenh. Wanjh bininj nawu minj Jews bedda ngandibun. \v 34 Kaluk bedda wanjh ngandidjekmiwon dja ngandikuknunjhme. Mak ngandiwidjbihke kunyarl dorrengh, dja wanjh ngandibun, ngarrowen. Kaluk bu kunkodjkedanjbik bu kunmekbe ngarrowen, ngaye wanjh ngayawoyhdolkkan kore kumidjbeh.” \s1 James Dja John Benemarrkdjawam Jesus Bu Kabenbenebidyikarrmekenh \sr Mark 10:35-45 \r (Matthew 20:20-28) \p \v 35 Nawu James dja John bebeywurd nuye Zebedee, benemyikang Jesus dja benedjawam, benemarneyimeng, “Nawu kanhbukkabukkan, ngad nganedjare ngundidjawan ba bu yikurduyime ngarrewoneng.” \v 36 Wanjh Jesus yimeng, “Njale kaluk ngunedjare ngakurduyime ngurrewoneng?” \v 37 Kaluk bedda beneyimeng, “Wanjh rerrekah bu yiwohrnan rowk kunmakmak dorrengh ke, wanjh kamak bu ngudda kanbenekurrmen ngarrewoneng bu nganeni kore kukun dja kudjakku ke.” \v 38 Wanjh Jesus yimeng, “Ngudda minj njale nguneburrbun nawu ngunehdjawayhme. Kaluk kundjak mandulmuk duninjh nganmarnebebme. Kuhni wanjh yiman kayime ngaye ngabongun maninjmanu kundjak\x - \xo 10:38 \xt Matthew 20:22\x*, dja yiddok ngunebongun warridj? Dja ngaye wanjh ngandidjuhke kore kundowikenh. Yiddok ngunedjuhme warridj bu karohrok ngaye?” \v 39 Wanjh bedda beneyimeng, “Yoh, ngad mak kunmekbe nganekurduyime!” Kaluk Jesus yimeng berrewoneng, “Woybukkih duninjh ngudda ngunbenemarnekurduyimerran karohrok bu ngaye nganmarnekurduyimerran. \v 40 Dja ngaleng, ngaye minj nangale ngadjarrngbun bu kabeneni ngardduk kore kukun dja kudjakku. Bedda ngokko kabenengeydi kumekke.” \p \v 41 Wanjh bu kunmekbe bindiwobekkang nawu birrimirndebuyika ten nawu benbukkabukkani, bedda wanjh bindiduy nawu James dja John. \v 42 Wanjh Jesus benkayhmeng nawu benbukkabukkani nuye. Dja yimeng, “Ngurrina. Ngudda ngurriburrbun bu bininj nawu minj Jews kabindikarrme nawu kabirriwohrnawohrnan nawu kabirrikimukworren dja kabindimarnedokmiwerren birribuyika. Bedman wanjh kabirrikurduyime kunmekbe, dja mak kabirriburlumerren bu kabirrikarrme kundulkarre bedberre. \v 43 Ngudda wanjh yuwn ngurrikurduyime kore yiman bedda kabirrihkurduyime. Mak bu nakudji kadjare kakimukworren kore ngudberre, wanjh kurrmerrimen ba ngunmarnedurrkmirri ngudberre ngurribuyika. \v 44 Dja bu nangale kadjare kawernhdokmiwerren ngudberre, wanjh nakka werrk durrkmirrin ngudberre yiman kayime nawu kahbongdi ngudberre. \v 45 Wanjh kunmekbe yerreh karohrok, ngaye nawu Bininj Duninjh minj ngamrawinj bu birriwern ngandimarnedurrkmirrikenh, dja ngamwam bu ngaye ngabenmarnedurrkmirri, dja mak ngakanjkurrmerren bedberre birriwern bininj ba ngabenbebke kore kabirrihbongdi.” \s1 Jesus Bimarnbom Bininj Nawu Mimbunjeni \sr Mark 10:46-52 \r (Matthew 20:29-34; Luke 18:35-43) \p \v 46 Wanjh birribebmeng kore kunred kabolkngeyyo Jericho. Kaluk Jesus dja nawu benbukkabukkani nuye mak birrimirndewern bininj nawu bindihmunkekadjungi, wanjh birribolkbawoyi kore rurrkmirnderri kumekbe. Wanjh bininj nawu mimbunjeni ningihni kore kurrird ngarre manbolh dja bendjanwohmeng bu birrikongibuyi dja birriwoyi njalenjale. Kaluk nungka ngeyyoy Bartimaeus nawu beywurd nuye Timaeus. \v 47 Wanjh nungka biwobekkang Jesus nawu Nazarethbeh rengehrey bihyurrhkeyi. Wanjh bimarnekayhmeng, “Jesus, Beywurd nuye David, kankongibu ngaye!” \v 48 Mak birriwern bininj birringurdkeyi dja birrimarneyimi bu kangurdme. Dja nungka djalkayhmi wernkih duninjh, yimeng, “Nawu Beywurd nuye David! Kandjalkongibu!” \p \v 49 Wanjh Jesus danginj dja yimeng, “Ngurrikayhmen nungka bu kamre.” Wanjh birrikayhmeng namekbe bininj nawu mimbunjeni, dja birrimarneyimeng, “Yinjilngmaknin! Dja yirrolkka. Jesus ngunhkayhme.” \v 50 Wanjh nawu mimbunjeni bininj dolkkang werrkwerrk, madjburriwerrinj nuye kunmadj, wanjh bimyikang Jesus. \v 51 Kaluk Jesus bidjawam, “Njale ngudda yidjare bu ngakurduyime ke?” Wanjh nawu mimbunjeni yimeng, “Nawu kanhbukkabukkan, ngaye ngadjare ngayawoyhbolknan.” \v 52 Wanjh Jesus yimeng, “Yiray! Dja ngokko yimakminj bu kunmekbekenh ngudda kanwoybukwong.” Wanjh kundjalmekbe rerreh namekbe bininj mimbayhmeng dja yawoyhbolknang rowk. Dja mak bimunkemey Jesus kore birribalhrey. \c 11 \s1 Birriwern Bininj Birriburlumeng Jesus Bu Ngimeng Kore Jerusalem \sr Mark 11:1-11 \r (Matthew 21:1-11; Luke 19:28-40; John 12:12-19) \p \v 1 Kaluk Jesus dja nawu benbukkabukkani nuye birrimhdarnhbebmi kore Jerusalem. Kaluk birrimwam kore kubolkyahwurd bokenh ngarre Bethphage dja mak Bethany, darnkih kore kurrulum manbu Karrulkmirnderri Olives. Wanjh kumekbe Jesus benbenemunkeweng benebokenh nawu benbukkabukkani nuye. \v 2 Wanjh benbenemarneyimeng, “Nguneray kore kumekbe kore karurrkmirnderri, dja ngunebolkna. Kaluk bu ngunebalhngimen, kumekbe ngunengalke mayh donkey yaw karrukkayindi, nawu minj nangale morneniwirrinj. Wanjh nguneyerrkkemen dja ngunemka kondah kore ngaye. \v 3 Dja bu nangale ngunbenedjawan ngurrewoneng bu njalekenh ngunekurduyime, wanjh kuhni ngunemarneyimen, ‘Nawu Kawohrnan Rowk kadjare, dja mak werrkwerrk nungka ngunmarnedurndiwe.’” \p \v 4 Wanjh nawu benbenebukkabukkani benewam dja benengalkeng namekbe donkey yaw kodjdukkayindi kuberrk kore manbolh, kaluk darnkih kururrkdangmaye kore kunrurrk, wanjh beneyerrkkeyi. \v 5 Wanjh yikahwi bininj nawu kumekbe birrihdi wanjh bindidjawam, “Baleh ngudda ngunehkurduyime? Njalekenh ngunehyerrkke nawu yaw donkey?” \v 6 Wanjh nawu benbenebukkabukkani benewokmulewam kore Jesus benbenemarneyimeng. Wanjh nawu bininj bindiyimunkeweng, benekang nawu yaw donkey. \v 7 Wanjh benekang kore Jesus, dja benebodmebarrkbom nawu donkey kunmadj berrewoneng. Wanjh Jesus bidbom morneni. \p \v 8 Dja mak birriwern bininj birrimarnekurrmi kunmadj bedberre kore manbolh, dja birribuyika birriyendedadjkeyi kunmalaworrh dorrengh kore kabbal darnkih, dja birrimalaworrhkurrmi kore manbolh. \v 9 Wanjh bininj birriwern birridokmi nuye Jesus dja birribadbuyika wanjh birridjalkadjungi, dja birriwern rowk birrikayhmi, birriyimi, “Hosanna!\f + \fr 11:9 \ft “Hosannah” kamenyime “Kanngehkemen”.\f* Nahni kamre kore kunngey nuye nawu Kawohrnan Rowk, wanjh karridjare God kabimarnekurduyime kunmak duninjh!” [Psalm 118:25-26] \v 10 Dja mak birriyimi, “Bolkkime wanjh kamre bininj nawu kawohrnan rowk nawu namud nuye David, kadberre kornkumo! Hosanna kore nungka nawu kaddum heaven kahni!” \p \v 11 Wanjh Jesus ngimeng Jerusalem, kaluk balngimeng kore kunrurrk yiwarrudjkenh manbu Temple, wanjh nungka bolknanganang bu nang njalehnjale. Kaluk ngokko balhdungborledmi, wanjh nungka wam kore Bethany mak birridjarrkwam nawu twelve nawu benbukkabukkani nuye. \s1 Kundulk Manbu Minj Manme Karrmeninj \sr Mark 11:12-14 \r (Matthew 21:18-19) \p \v 12 Kaluk bu kunkodjkebuyikani nungka balhbolkbawoni Bethany, wanjh nungka marrwedoweng. \v 13 Wohnang wanjh nang djarreh manbu fig kundulk dingihdi dja kunworr manwern karrmi. Wanjh manmekbe dulkyikang ba kanan manme manbu figs bu kahdjolengbarndi. Dja burrkyak, minj karrmeninj manme manmekbe kundulk, dja kunmalaworrwi djahdjaldi. Kaluk kunukka minj ngarreniwirrinj bu dungyimi bu manme kukdiwirrinj. \v 14 Wanjh Jesus bimarnewokdanginj manmekbe kundulk, yimeng “Minj nangale kangun manme kore nguddabeh munguyh.” Kaluk nawu Jesus nuye nawu benbukkabukkani birribekkang bu kunmekbe nungka yimeng. \s1 Jesus Bendungi Bininj Kore Manbu Temple \sr Mark 11:15-19 \r (Matthew 21:12-17; Luke 19:45-48; John 2:13-22) \p \v 15 Wanjh Jesus bebmeng kore Jerusalem wanjh balwam kore kuberrkkah manbu Temple ngarre. Kaluk kumekbe dedjingmey bu benhkukbebkeyi bininj nawu birrihbayahmi dja nawu birrihweykani njalehnjale. Mak dedjdjoknameng tables bedberre nawu kore birrihworreni nawu nakukbubuyika nawu kunwardde. Dja borleborledkeng bedberre manbu birriyerrkani kore birrihweykani dorddorok. \v 16 Mak Jesus minj benyibawoyi njalehnjale nawu birringimowoyi kore kuberrkkah ngarre manbu Temple. \v 17 Wanjh kumekbe Jesus benbukkabukkani bedberre bu yimeng, “Kore djurra kahwokbimdi kahyime, ‘Ngardduk kunrurrk makka ngarre kore bininj nawu birrikang kubolkbubuyika bu kabirrimre dja kabirridi yiwarrudj. Dja ngudda ngaleng ngurribolkmarnbom kore bininj nawu kabirrihwarlkkayindi nawu birridedjdjolkwern.’” [Jeremiah 7:11] \p \v 18 Wanjh nawu birrikihkimuk priests dja mak nawu mankarre kabindihbukkabukkan bu birribekkang rowk maninjmanu kore wokkihyimeng. Wanjh birridjalkarreyawani kore baleh kabirrikurduyime bu kabirribun Jesus. Bedda birrikengehmi, bu kunmekbekenh birriwern bininj birrikangebarrhmi bu nungka birriwokbekkang kore benmarneyolyolmi bu benbukkabukkang bedberre. \p \v 19 Wanjh bu baldungborledmi Jesus dja nawu benbukkabukkani nuye birribolkbawong kumekbe kore rurrkmirnderri. \s1 Jesus Benbukkang Bu Kabirriwoybukwonkenh \sr Mark 11:20-26 \r (Matthew 21:20-22) \p \v 20 Kaluk bu kukabelbuyikani, Jesus wanjh rengehrey mak birrihdjarrkrey nuye nawu benbukkabukkani. Wanjh birrinang maninjmanu fig kundulk, bu dulkdarlehminj dja dulkdoweng, mandedjmad dorrengh. \v 21 Kaluk Peter dulkburrbuni manmekbe wanjh bimarneyimeng Jesus, “Nawu Kanhbukkabukkan, yina! Bu wolewolehni ngudda yiduy manmekbe kundulk. Wanjh bolkkime dulkdarlehminj dja dulkdoweng!” \v 22 Wanjh Jesus yimeng, “Ngurriwernhwoybukwo God. \v 23 Woybukkih duninjh bu marneyime ngudberre, bininj nawu kayime mahni manwarddekimuk, ‘Yiray, dja yiwarddewarrhmen kore kurrula!’ Dja bu minj yikewkme, dja mak yiwoybukwon kore yiyime, wanjh yidjalnan bu kadjalkurduyimerran, wanjh God ngunmarnekurduyime ke. \v 24 Wanjh marneyime ngudberre bu ngurridjawayhme ngarre njalehnjale kore ngurrikangekurrmerren, dja ngurriyime bu woybukkih ngunmarnekurduyime, wanjh kunukka yimang. \v 25-26 Dja mak, bu ngudda yihdi yiwarrudj, wanjh yihburrbu werrk bu ngunedurrinj nabuyika bininj nawu njalekenh bu nguneyirrurrinj, wanjh yidjalbengmidjda nuye. Wanjh bu kuhni yikurduyime, nawu kornkumo kahni heaven nunganwali ngunmarnebengmidjdan kunwarre ke.” \s1 Nawu Kabirrihwohrnawohrnan Birrimarnekewkmeng Jesus \sr Mark 11:27-33 \r (Matthew 21:23-27; Luke 20:1-8) \p \v 27 Wanjh Jesus dja nawu benbukkabukkani nuye birriyawoyhwam kore Jerusalem. Kaluk bu Jesus rengehrey kore Temple kuberrkkah, dja nawu kabirrihwohrnan priests, dja mak nawu kabindibukkabukkan mankarre, dja mak nawu kabindimarnewohrnan dabborrabbolk, wanjh birrimyikang Jesus. \v 28 Dja birrimarneyimeng, “Kanmarneyimen ngadberre! Njale yihkarrme kore nahni njalehnjale yihkurduyime? Dja kuhni nangale ngunwong?” \p \v 29 Wanjh Jesus yimeng, “Ngaye wanjh djawan ngudberre mandjalkudji. Wanjh ngudda kandiwokmang, yerre wanjh marneyime ngudberre kore nangale nawu nganwong bu mahni yarrkka ngahkurduyime. \v 30 Wanjh kandidjalmarneyimen, bu John benhkodjdjuhkeyi bininj, kaluk balehbeh kumdolkkang? Yiddok kore Godbeh dja kunubewu kore bininjbeh? Wanjh kandiwokma!” \p \v 31 Wanjh bedda birridangwerreni bu kumekbekenh Jesus bendjawam, dja birrimarneyimeng, “Bu ngad karriyime nawu John kabenhkodjdjuhke kumdolkkang kore God, wanjh Jesus wardi kayime, ‘Dja mak njalekenh minj John ngurriwoybukwoyi?’ \v 32 Dja bu karriyime, ‘Kore bininjbeh’ wanjh birriwern bininj wardi kandidung.” Kaluk birrimekbe nawu bindihmarnewohrnani bindikengehmi birriwern bininj nawu birriyimi bu woybukkih John nakka prophetni. \p \v 33 Wanjh nawu bindihmarnewohrnani birrimarneyimeng Jesus, “Ngad ngarriwakwan.” Kaluk Jesus yimeng, “Wanjh minj mak marneyime ngudberre bu nangale nuye bu nahni njalehnjale ngahkurduyime.” \c 12 \s1 Jesus Yolyolmerrinj Bu Nungka Nawu God Nuye Beywurd \sr Mark 12:1-12 \r (Matthew 21:33-46; Luke 20:9-19) \p \v 1 Jesus benmarneyolyolmi parable manbu manwarlkkaykenh kunwok. Wanjh yimeng, “Nakudji bininj nawu kunred karrmi, nawu dudji manrakel manwern manbu grapes bu djolengwernmerrinj. Birriwodjwarnahwarnamkang dja birribolkkarungi kore ngarre manbu grapes birrimelmi. Mak marnbom kunrurrk ba birribidbom birribolknahnani warridj. Wanjh benyikurrmeng yikahwi nawu birrihmarnedurrkmirri bu kabirrinahnan nuye dja nungka wanjh wam kubolkbuyika. \v 2 Kaluk bu yerrekah manmekbe grapes wanjh djolengminj dja kumwam ngarre bu birrimoyhmangikenh. Wanjh nakudji bimunkeweng nawu kabihmarnedurrkmirri kore birrimekbe nawu birribolknahnani, ba kabirrimarnelarlmang manbu manme. \v 3 Dja bedda birridarrkidmey dja birribom. Wanjh birridulkkihmunkeweng bu minj njale mak birriwoyi. \p \v 4 Wanjh bininj nawu karrmi kunred bimunkeweng nabadbuyika bininj nawu bimarnedurrkmirri. Kaluk nakka birridjumduhkeng dja kunwarrehwarre birrimarneyimeng. \v 5 Mak biyawoyhmunkeweng nabuyikawali, dja nakka wanjh birribom birrikukkurrmeng. Birriwern benmunkeweyi namekbe bininj dja nakka bindidjalbuni nawu birrihmarnedurrkmirri dja bindingorengmunkeweyi mak yikahwi nakka bindibuni bindikukkurrmi, birridoweni. \p \v 6 Wanjh nawu bininj bibalhkarrmi nadjalkudji bu kabimunkewe. Kaluk nakka wanjh beywurd nuye nawu biwernhmarnedjareni duninjh. Wanjh bimunkeweng dja marneyimerrinj, ‘Birrimekbe bininj minj baleh kabirriyime nuye, dja nahni nawu beywurd ngardduk!’ Wanjh bimunkeweng. \v 7 Kaluk bedda nawu birridi kunred nuye, wanjh bedda birrimarneyimerrinj, ‘Nahni beywurd nuye! Dja mahni kunred wardi nungka kamang bu kornkumo kabiwon. Mah, dja karribu wanjh kunukka ngad kadberre karrimang.’ \v 8 Wanjh birrimey namekbe beywurd dja birribom birrikukkurrmeng, wanjh birribalkukburriweng kuberrkkah kore manrakel dulkmirnerri.” \p \v 9 Dja Jesus bendjawam, “Kaluk baleh kayime namekbe bininj nawu kunred nuyekih? Wanjh kamre kabenbun nawu kore benyikurrmeng birrimekbe bininj. Wanjh mahni kunred, kabenbalwon birribadbuyika bininj. \p \v 10 Yiddok ngudda ngurribengmidjdanj bu minj ngurribimngeybuyi kore djurra kahbimbuyindi bu kayime, ‘Manbu kunwardde kore bininj kabirrihmarnbun wanjh birriwarddeburriweng, dja bolkkime marnbuyindanj manwarddekuken duninjh, manbu kabirrikurrme werrk kore kunrurrk. \v 11 Nawu Kawohrnan Rowk kuhni wanjh kurduyimeng, wanjh kundjalmakkaykenh bu karrinang kurduyimerranj.’” [Psalm 118:22-23] Kuhni rowk nawu Jesus yolyolmi. \p \v 12 Wanjh birrimekbe bininj nawu birrihwohrnawohrnani bininj nawu Jews, wanjh birriburrbuni kunmekbe kore yolyolmeng parable bu wanjh bedda benhyolyolmi, dja kunmekbekenh birridjareni birridarrkidmayi nawu Jesus. Kaluk bedda bindikengehmi birriwern birribuyika bininj nawu birrimarnemirnderri Jesus nuye, wanjh bedda birridjalbawong, dja birriwam rowk. \s1 Yikahwi Bininj Yimankek Birrikoweyi Jesus \sr Mark 12:13-17 \r (Matthew 22:15-22; Luke 20:20-26) \p \v 13 Kaluk bu yerrekah, nawu birrihwohrnawohrnani bindimunkeweng yikahwi bininj kore Jesus. Bedda wanjh nawu Pharisees dja mak yikahwi bininj nawu birridjareni King Herod. Dja bedda birridjareni Jesus birrimayi bu kawohyime kunbuyika kunwok. \v 14 Wanjh birrimyikang kore nungka dja birrimarneyimeng, “Nawu Kanhbukkabukkan, ngad ngarriburrbun bu ngudda yiwoybuk bininj. Ngudda mak minj yikele bu baleh nawu bininj nawu birribuyika kabirrihburrbun bu nguddahkah. Dja yidjalweykan kunwoybuk dorrengh manbu kore God kadjare. Wanjh kanmarneyimen ngadberre, yiddok kunukka kunmak dja nuk kunwarre bu ngarrikarremulewan money nawu taxes nuye Caesar? \v 15 Yiddok ngarrikarremulewan dja kunubewu burrkyak?” \p Dja nungka Jesus ngokko burrbuni bu kore birrikurduyimeninj bu birrikoweyi nuye. Wanjh yimeng, “Njalekenh bu yimankek ngudda kandikowe ba kandimayi ngaye? Dja ngurrimka ngardduk silver coin ba nganan.” \v 16 Wanjh birriwong Jesus namekbe coin. Dja nungka djawayhmeng, “Nangale kahbimdi kore coin? Mak nangale kahngeydi?” Wanjh bedda birriyimeng, “Nawu Caesar.” \v 17 Kumekbe Jesus benmarneyimeng, “Bonj. Wanjh ngurriwo Caesar njalehnjale nawu nuyekih. Dja kore God, wanjh ngurriwo njalehnjale nawu God nuye.” Kaluk kunmekbe bu birribekkang Jesus yimeng bedberre, wanjh birrikangebarrhmeng. \s1 Bininj Nawu Sadducees Yimankek Birrikoweyi Jesus \sr Mark 12:18-27 \r (Matthew 22:23-33; Luke 20:27-40) \p \v 18 Wanjh yikahwi nawu Sadducees birrimyikang Jesus. Kaluk nawu Sadducees kabirriyime bininj bu kabirridowen, wanjh minj mak kabirriyawoyhdolkkan kore kundowikenh. Wanjh birridjawayhmeng Jesus. \v 19 Wanjh birriyimeng, “Nawu Kanhbukkabukkan, kore Moses bimbom, yimeng bu nakudji bininj karrowen, dja kabibawon ngalbininjkobeng kakamarrdukundi dja wurdyawyak, wanjh nawu benedanginj nuye kabenemarren ngahli daluk, ba bu wurdyaw kabenemarnekarrme nuye nawu nayungkih doweng. \v 20 Kaluk yimankek kumekbe birridi seven bininj nawu birridanginj. Wanjh nayungkih nawu bimey daluk dja nungka wanjh doweng mak manembeywurdyakni, minj karrmeninj wurdyaw. \v 21 Rerre wanjh nabuyikawali bikamarrdjukunmey ngalbu daluk. Wanjh nungka mak doweng rerreh dja manembeywurdyakni rerreh. Mak nabuyika kunmekbe rerreh yimerranj nuye. \v 22 Kaluk birriwern nawu birrimekbe seven birridanginj, birribebbehmey ngalmekbe daluk ngalkudjiwi dja bedda birridowerrinj rowk. Kaluk birrimekbe nawu birridanginj minj birribornayi wurdyaw. Wanjh rerre ngalmekbe daluk doweng. \v 23 Dja ngaldjalkudji ngalmekbe daluk bedberreni birrimekbe nawu seven birridanginj. Wanjh kaluk yerrekah, bu bininj kabirridolkkarren kumidjbeh, kaluk baleh nawu bininj nuyekih duninjh ngalmekbe daluk?” \p \v 24 Wanjh Jesus yimeng, “Njalekenh ngudda ngurriwarrewong bu ngurridjalbawong kunwoybuk? Yiddok ngudda minj ngurriburrbun kore baleh kahyime nawu djurra? Mak yiddok ngudda minj ngurriburrbun manbu God nuye kundulkarre? \v 25 Wanjh bukkabukkan. Bu bininj kabirridolkkarren kore kumidjbeh, minj kabirriyawoyhmarren, dja bedda wanjh kabirriyimerran bu karohrok nawu angels kore heaven.” \p \v 26 “Kaluk ngudda ngurrinang djurra kore baleh God yimeng bu bininj kabirridolkkarren kore kumidjbeh. Dja nawu kayolyolme kore Moses bimbom bu kundalk manbu rungihrungi, wanjh kabimdi kayime bu God kuhni bimarneyimeng Moses, ‘Ngaye nawu God nuye Abraham, dja nawu God nuye Isaac, dja nawu God nuye Jacob.’ [Exodus 3:6] \v 27 Wanjh nawu God nakka bininj bedberre nawu kabirrihdarrkiddi, minj nakka bedberre nawu birridowerrinj. Ngudda nawu Sadducees wanjh minj ngurriwernhburrbun kore kunwoybuk ngarre.” \s1 Manbu Mankarrekukenh Duninjh \sr Mark 12:28-34 \r (Matthew 22:34-40; Luke 10:25-28) \p \v 28 Kaluk nakudji bininj kumwam kore Jesus. Nungka nawu kabindihbukkabukkan mankarre. Kaluk nungka benbekkang bu Jesus birrihdangwerreni nawu Sadducees dja Pharisees. Dja mak bininj binang Jesus bu benwokdurndiweyi kunwok manmak benmarneyimi kore bedda birrimdjawani. Wanjh nungka kumwam dja bidjawam Jesus, “Baleh manbu mankarre mankkukenh, bu karrokme mankarrebubuyika ngarre?” \p \v 29 Kaluk nungka Jesus yimeng, “Manbu karrokme mankarrebubuyika wanjh makka mahni, ‘Ngurribekka ngudda nawu Israel ngunkebmawahmeng! God nawu Kawohrnan kadberre, wanjh nakka nadjalkudji Kawohrnan Duninjh. \v 30 Ngurrimarnedjarenin nawu Kawohrnan ngudberre God bu kunkange dorrenghnin, dja mak kunmalng dorrengh, dja mak kunmayali dorrengh, dja mak kunngudj dorrengh.’ [Deuteronomy 6:4-5] \v 31 Dja manbadbuyika mankarrekukenh, makka wanjh, ‘Yimarnedjarenin nawu nguneredbo bininj yiman kayime ngudda yimarnedjaremerren yingandeleng bulkkidj duninjh.’ [Leviticus 19:18] Kaluk mahni mankarre bokenh wanjh makka manwernhkukenh duninjh, dja mak karrokme mankarrebubuyika ngarre rowk.” \p \v 32 Wanjh nahni bininj nawu bidjawam Jesus yimeng, “Nawu kanbukkabukkan, makka wanjh manmak bu yiyimeng. Ngudda mandjad bu yiyimeng kore yiyolyolmeng njalehnjale. God wanjh nadjalkudji nawu Kawohrnan dja minj nabuyika God mak kabenerohrok. \v 33 Kaluk ngad wanjh karrimarnedjare bulkkidj duninjh bu kunkange dorrengh, kunmayali dorrengh, dja kunngudj dorrengh. Mak karrimarnedjare nawu ngarriredbo bininj yiman kayime karrimarnedjaremerren. Wanjh mahni mankarre makka manwernhkukenh duninjh, manbu kayurrhke mankarrekilelk kore karriwon njalehnjale kore God dja mak bu karrimarnekinje mayh.” \p \v 34 Wanjh Jesus binang nawu bininj bu yimeng mandjad. Dja bimarneyimeng, “Ngudda wanjh darnkih bu yingimen kore God kawohrnan rowk.” Kaluk bu yerreyerre, minj nangale bininj kelebukniwirrinj bu birridjawayi Jesus. \s1 Jesus Biyolyolmeng King David \sr Mark 12:35-37 \r (Matthew 22:41-46; Luke 20:41-44) \p \v 35 Wanjh Jesus yolyohyolyolmi bedberre kore Temple kore kuberrkkah. Dja yimeng, “Njalekenh nawu kabindihbukkabukkan mankarre kabirrihyime bu Christ\f + \fr 12:35 \ft “Christ” kangeyrohrok “nawu Messiah”.\f* nakka beywurd nuye David? \v 36 Kaluk nawu David naweleng, kore nawu Namalngmakkaykenh bimarnewokdi, wanjh yimeng, ‘God nawu Kawohrnan Rowk bimarneyimeng nawu Kawohrnan Rowk ngardduk, “Yinin kore kukun ngardduk, ba bidkenhwon nawu ngundinjirrhmiwon kore ngudda bu yibenkukmelme bedberre.” ’ [Psalm 110:1] \v 37 Ngurribekkang? David nungandeleng bingeybom Christ biyingkihmarneyimeng ‘Nawu Kawohrnan ngardduk’ dja yiddok kunukka bu Christ beywurd nuye David?” \p Bu Jesus yolyolmi, wanjh nawu bininj birriwern birrimarnemornnamerrinj dja kunnjilngmak dorrengh bu birribekkani. \s1 Jesus Benyolyolmi Bininj Nawu Bindibukkabukkani Manbu Mankarrekenh \sr Mark 12:38-40 \r (Matthew 23:1-36; Luke 20:45-47) \p \v 38 Wanjh Jesus munguyh yolyolmi bedberre birriwern bininj. Bu yimeng, “Ngurrinahnarrimen bedberre nawu kabindihbukkabukkan mankarre! Bedda nawu kabirridjare bu kabirriwohrewohre dja mak kabirridjongbuyindi kunmadj manbu kabenmarnbun bedda kabirrikukenworren. Mak kabirridjare bu bininj kabindimakwan kore birribuyika. \v 39 Mak kabirridjare kabirriyerrkan kubolkkuken kore yiwarrudjkenh kunrurrk, dja mak kore mulil bu manme kabirringun. \v 40 Bedda nawu kabindikukyimang dja mak kabindimarnedjirdmang nawu kamahkamarrdjukun kore kururrk bedberre. Wanjh rerre bedda yimankek kabirribalmarnburren bu birrimak kore kabirrihdedjkuyenghme bu kabirrihdi yiwarrudj. Kalukburrk God kabendjadme bu kunkimuk duninjh, dja mak kabenbun birrimekbe bininj kunmekbekenh.” \s1 Jesus Biburlumeng Ngalkudji Ngalkodjmongni Daluk \sr Mark 12:41-44 \r (Luke 21:1-4) \p \v 41 Jesus wanjh ningihni kore darnkih nawu kunwarddekenh money birrihkukdahkendongi box kore Temple kuberrkkah. Wanjh bennani bininj bu birrihkurrmi nawu kunwardde money. Kaluk birriwern bininj nawu birriwarddekimukni bu birridahkendongi nawern money kore Temple ngalengngarre. \v 42 Wanjh kumekbe ngalkudji daluk ngalbu ngalkodjmongni kumwam dja kurrmeng bokenh nawu kilehkilelk yiman coins. Kaluk namekbe minj nabalwernniwirrinj yiman bokenh cents. \p \v 43 Kaluk Jesus wanjh benkayhmeng nawu benbukkabukkani nuye. Dja yimeng, “Woybukkih duninjh marneyime ngudberre. Ngahli ngalbu ngalmarladj ngalkodjmong kurrmeng djal bokenh kilehkilelk. Mak ngaleng kurrmeng rowk nawu karrmihkarrmi, dja benyurrhkeng birribuyika nawu birrikurrmi kore kunwarddekenh box. \v 44 Nawu birrikuken kabirrikarrme nawern namakmak, dja bedda birridjalkurrmeng nawu minj birridjareniwirrinj birrikarrmeninj. Dja ngahli daluk, ngalka ngalmarladj wanjh ngaleng kurrmeng rowk nawu karrmihkarrmi. Mak ngaleng minj karrmeninj namekbe kunwardde ba bu bibidyikarrmerrimeninj bu manme mayinj, wanjh ngaleng kurrmeng rowk.” \c 13 \s1 Jesus Benbengdayhkeng Kore Kayiburnbunkenh Rowk \sr Mark 13:1-13 \r (Matthew 24:1-2; Luke 21:5-6) \p \v 1 Bu Jesus balhrurrkbawoni manbu Temple, nakudji nuye nawu benbukkabukkani, bimarneyimeng, “Yina, Nawu Kanhbukkabukkan! Mahni Temple manrurrkmakkaykenh dja kakarrme manwarddekihkimuk.” \v 2 Wanjh Jesus yimeng, “Mahni ngurrihnan mankimuk kunrurrk? Kaluk manwarddekudjihkudji kawarrawarrhmerren. Dja minj manwohwarddekudji kawohbarndi kore manwarddebuyika.” \p \v 3 Kalukburrk bu yerrekah, Jesus wanjh ningihni kore mandulum kabolkngeyyo Olives, kaluk borledmikenh kore Temple. Dja nungka birrihdjarrkni birridjalkudji Peter, James, John dja Andrew. Wanjh bedda birridjawam Jesus bu manmolk, \v 4 “Kanmarneyimen ngadberre, bu baleh kabolkyime nahni njalehnjale kakurduyimerran? Dja njale karrinan bu kamenmenyime bu darnkih kamre?” \p \v 5 Wanjh Jesus dedjingmey bu yolyolmi bedberre, “Ngurrinahnarrimen bu minj nangale ngunkowe ngudberre. \v 6 Birriwern bininj kabirrimre wanjh kunngey ngardduk bu ngandingeybun. Dja bedda kaluk kabirribebbehmulewarren bu kabirriyime, ‘Ngaye wanjh nawu Christ.’ Wanjh kabindikowe birriwern bininj. \v 7 Mak ngurrbenwobekkan nawu war kabirriburren dja ngurribekkan kabirriyolyolme kore kabirriburren bu ngokko kamhre. Dja ngaleng yuwn ngurrikele. Nahni nawu njalehnjale wanjh kurduyimerra, dja kayiburnbunkenh minj werrkwerrk kamre, dja med. \v 8 Wanjh bininj birriwern kabirriburren dja kunred kabirribolkyiburren. Dja ngurribekkan bula kabolkrokan kore kubolkbubuyika ngarre. Dja warridj manme kayakayakmen bedberre bininj kore kubolkbubuyika. Kaluk kuhni bu bolk kayimerran nakka yiman kayime daluk ngalbu wurdyaw kabihbun bu kahmahmirranj. \p \v 9 Ngudda wanjh ngurrinahnarrimen. Wardi bininj ngundimang dja ngundikurrme kore court. Mak bedda ngundibun whips dorrengh kore kunrurrk manbu yiwarrudjkenh ngarre. Dja ngundidjurrkkan bu ngurridangen kore kumirrk bedberre nawu kings dja governors, wanjh ngurrimulewan kunwoybuk dorrengh bedberre bu ngayekenh. \v 10 Kaluk kore kayiburnbun, dja wanjh manbu manmakkaykenh kunwok wanjh makka ngurrimulewan bedberre birriwarlahkenh bininj werrk. \v 11 Mah wanjh. Bu ngudda ngundimang dja ngundidjadme, yuwn bu ngurrinjilngwarremen kore baleh ngurriyime. Dja ngurridjalyimen kore God ngunwon bu ngurriyime. Kaluk minj nguddabeh bu ngurriwokdi, dja nakka wanjh Namalngmakkaykenh kahwokdi ngudberre. \p \v 12 Mak bu kumekbe wanjh nawu birridangerrinj nakka wanjh kabirriweykarren kore kabindibunkenh. Mak kokornkumo kabindiweykan nawu bebeywurd bedberre bu kabindibunkenh. Mak nawu wurdwurd bu kabindiwokburriwe ngalbabadjan dja kokornkumo bedberre wanjh kabindidjalmunkewe kore kabirridowe. \v 13 Birriwern bininj ngundidjalwirrihme kunmekbekenh bu ngaye kanmunkekadjung. Dja bininj bu kabirridjalmurrngrayek munguyh dja kabirrihdjaldi kore kabalyiburnbun rowk, nakka wanjh ngabenngehke.” \s1 Jesus Benbengdayhkeyi Bu Kunwarrekenh Kamre \sr Mark 13:14-23 \r (Matthew 24:15-28; Luke 21:20-24) \p \v 14 Jesus benmarneyimeng bininj nawu birrihdi, “Ngudda kaluk ngurrinan nawu nawarre duninjh bu kabenbun dja kabularrbun\f + \fr 13:14 \ft Daniel 9:27\f*, mak ngurrinan namekbe nawu nawarre bininj kahdi kore nungka minj nuye. Ngudda nawu ngurrihbimnan nahni djurra wanjh ngurrimayalibayhmen kore baleh kahmenmenyime. Kaluk bu kunmekbe kayimerran, bininj nawu kabirrihni kore Judea wanjh nakka birrikelerlobmen kore kuwarddehwardde. \v 15 Nawu bininj kahbarndi kaddum kore kurrambalk nuye, minj mak kakolung kanjdji dja mak minj kangimen kururrk kore kamang njalehnjale nuye kurrambalk. \v 16 Dja mak bu bininj kahdi kore kabbal, wanjh minj mak karrurndeng kamang nuye nawu kadjongbuyindi. \v 17 Kaluk bu kunmekbe kayimerran, wanjh kakarrerayek duninjh bedberre nawu birrimerlemyi daluk dja mak nawu kabindihyawdjikkawon! \v 18 Dja ngurridin yiwarrudj ba kuhni minj kakurduyimerran bu yekke. \v 19 Wanjh bu kunmekbe kabolkyimerran, wanjh kunyid kawernmerren. Kaluk kundjalkimuk duninjh kunyid kawernmen kore minj korroko yimeninj bu kerrngehkenh duninjh, bu God bolkmarnbom mahni kurorre. Kaluk minj kayawoyhkurduyimerran bu yiman kunmekbe werrk kayimerran. \v 20 Mak God kahdedjumbunghme nawu nawarrewarre bu kabolkyimerran yerrekah. Dja bu minj karredjumbunghme, wanjh kunukka minj nangale mak kadjaldarrkid. Dja nungka God karredjumbunghme bedberre nawu bininj nuye kore nawu bendjarrngbom. \p \v 21 Wanjh bu kunmekbe, nakudji bininj wardi kayime, ‘Yina, nakka nawu Christ!\f + \fr 13:21 \ft “Christ” kangeyrohrok “nawu Messiah”.\f*’ Mak nabuyika wardi kayime, ‘Nakka kahdi!’ Wanjh yuwn ngurrbenwoybukwon. \v 22 Wanjh yika bininj kabirrimbebme nawu kabirrikurrehkurren. Kabirriyime, ‘Ngaye nawu Christ!’ Dja mak nawu kabirrihkurrehkurren prophets kabirrimre, dja kabindibukkan manbu kundulkarre dorrengh, dja mak kabirrikurduyime manbubuyika ba bedda kabindirohrokme bu yimankek kabindibengwarrewon bininj nawu God bendjarrngbom. \v 23 Dja ngudda wanjh ngurrinahnarrimen. Dja ngaye kunu wanjh yingkihbengdayhkeng ngudberre bu kuninjkunukenh kabalkurduyimerran yerrekah.” \s1 Jesus Yolyolmerrinj Bu Nungka Kamyawoyhdurndengkenh \sr Mark 13:24-27 \r (Matthew 24:29-31; Luke 21:25-28) \p \v 24 Wanjh Jesus yimeng, “Kaluk bu kayakmen kore kabirridjakbekkankenh, bu kunmekbe kabolkyimerran kore kabimbuyindi bu kayime, ‘Wanjh manbu kundung makka kakakyongen kamimburlerran. Dja nawu dird nakka minj kabolkwolkan. \v 25 Mak nawu mankokkarrng nakka kawarrawarrhmerren kore kaddumbeh. Nawu birrimalngwarre duninjh kore kaddum kahbirrihdi, kabirrikarrme kundulkarre, wanjh kabirrideldelmibebme.’ ” [Isaiah 13:10; 34:4] \p \v 26 “Bu kunmekbe kabolkyimerran, wanjh bininj rowk kabirrinan nawu Bininj Duninjh kamhre kore kungol dorrengh, dja mak kundulkarre manbu mankimukkenh duninjh kore kunmakmak dorrengh. \v 27 Kaluk nungka wanjh kabenmunkewe nuye angels kore kubolkbubuyika rowk kondah kurorre, dja mak kore kaddum heaven. Wanjh angels kabindimanamang bininj rowk nawu Bininj Duninjh bendjarrngbom.” \s1 Kuhni Bu Ngurrinan Baleh Kayimerran Kore Kayiburnbun \sr Mark 13:28-31 \r (Matthew 24:32-35; Luke 21:29-33) \p \v 28 Wanjh Jesus yimeng, “Manbu fig kundulk ngunbukkan ngudberre bolkkime, dja wanjh ngurriborlhmen. Bu manyende ngarre green kayimerran dja kakelkkelkmen, dja manmarlaworrkerrnge kadjordmerren, wanjh kunukka ngurriburrbun bu darnkih kamhre ngarre kurrung. \v 29 Wanjh kunmekbe karohrok bu ngurrinan kuhni njalehnjale ngayimeng kahkurduyimerran, wanjh ngurriburrbun bu darnkih kamhre ngarre bu kayiburnbunkenh rowk. Yiman kayime darnkih kore kururrkdangmaye! \v 30 Woybukkih duninjh marneyime ngudberre. Kuhni bu njalehnjale nawu kakurduyimerran, bu bininj nawu yiman bolkkime kabirrihni wanjh nakka kabirrinan bu kakurduyimerran. \v 31 Maninjmanu kunred, kunrorre, dja kunngol makka wanjh kadjalyakmen rowk, dja kunwok manbu kore ngaye ngayime, makka minj kayakmen.” \s1 Minj Nangale Kaburrbun Njale Kundung Bu Kayiburnbun Rowk \sr Mark 13:32-37 \r (Matthew 24:36-44) \p \v 32 Jesus yimeng, “Minj nangale mak kaburrbun manbu kunbarnangarra dja njale kundung bu kabolkyimerran. Angels nawu kabirrihni heaven minj kabirriburrbun, dja ngaye nawu God nuye Beywurd, minj ngaburrbun. Dja nadjalkudji God nawu Kornkumo kaburrbun.” \p \v 33 “Wanjh ngurrinahnarrimen! Kaluk ngurrihdjalmarnburrimen bu ngurridi yiwarrudj. Ngudda minj ngurriburrbun njale kundung bu kunmekbe kayimerran. \v 34 Nakka yiman kayime bininj nawu kare djarreh kubolkbuyika. Kabawon nuye kurrambalk dja kabenyibawon nawu kabirrihmarnedurrkmirri bu kabirrimarnerurrknahnan. Mak kabenbebbehwon bu kabirridurrkmirri. Mak kabimarneyime nakudji nawu karrangnahnan bu kabengyirri. Kuhni karohrok bu ngaye marnehmarneyime ngudberre bu bolkkime. \v 35 Ngudda wanjh ngurriyingkihmarnburrimen. Dja minj ngurriburrbun bu baleh kabolkyime kamdurndeng nawu kawohrnan nuye kurrambalk. Kunubewu kamre bu wolewoleh, dja kunubewu kumununburrk, mak kunubewu djarreh kamhkabel, mak kunubewu bu karrungbebme! \v 36 Mak wardi kamdurndeng bu werrkwerrk. Bu ngudda ngurrimarnmarnburren wanjh kunukka minj ngunngalke bu ngurrihkodjkeyo. \v 37 Wanjh ngaye kuhni marneyime ngudberre mak ngabenmarneyime birriwern bininj: ‘Ngurrimarnburrimen!’” \c 14 \s1 Bininj Birrihwokmarnburreni Bu Kabirridjare Kabirribun Jesus \sr Mark 14:1-2 \r (Matthew 26:1-5; Luke 22:1-2; John 11:45-53) \p \v 1 Kaluk wanjh yimerranj kunkodjke bokenh bu kamre ngarre mulil manbu Kunkare Bendarrkidbawongkenh dja mak mulil manbu Kandiddjawan Manlodlurlmiyak. Nawu kabirrihkihkimuk priests dja nawu kabindihbukkabukkan mankarre nakka wanjh birrihwokmarnmarnburreni bu yimankek nawu birrikowemeninj Jesus bu manmolk birriberlmayi, wanjh birribuyi karrowen. \v 2 Dja bedda birriyimarnemerrinj, “Minj kunukka karribangmekurduyime bu kabirrihkarrme manbu mulil. Dja wardi bininj kabirrimirndewernmen bu kandiyiddungkenh kore kurobbe.” \s1 Ngalbu Daluk Bikodjdelhkeng Jesus Manbu Manjmakkaykenh Dorrengh \sr Mark 14:3-9 \r (Matthew 26:6-13; John 12:1-8) \p \v 3 Bu kunmekbe wanjh Jesus nungka ningihni kore Bethany. Kaluk manme ngunihnguni kore kurrambalk nuye Simon, nawu birringeybuni “kurlahwarre”. Bu kumekbe Jesus ningihni, ngalkudji daluk kumwam kore nungka, dja karrmi budjdjurlung nawu dahkendi manjmakkaykenh perfume manbu nakimuk kunwardde bayahmeng. Mahni perfume marnbuyindanj nardbeh. Wanjh ngalmekbe daluk bakkeng nawu budjdjurlung dja yakbom kore kukodj nuye Jesus. \p \v 4 Yikahwi bininj nawu kumekbe birrihdi birrikurdunang, wanjh birriduy ngahli daluk. Wanjh birrimarneyimerrinj bu birriyimeng, “Njalekenh weng rowk namekbe manjmak perfume? \v 5 Nakka nuk bu karridurrkmirriwirrinj mandjewk ngarre nakudji bu karribayahmeninj. Wanjh karriweykayi, dja kunwardde kandikukwoyi wanjh karrbenbadkukwoyi nawu birrimarladj bininj.” Wanjh birrimarnewokdanginj wernkih ngalengngarre. \p \v 6 Wanjh Jesus yimeng, “Yuwn kunyid ngurrimarnbun ngaleng ngarre! Njalekenh ngurrihdung? Ngaleng kurduyimeng bu kundjalmak duninjh ngardduk. \v 7 Dja ngudda kaluk ngurrbenboyenkarrme nawu birrimarladj dja ngurrbenbidyikarrme bu ngurridjare. Dja ngaye minj boyenkahwi kandikarrme. \v 8 Ngahli daluk kuhni djalkurduyimeng ngardduk kore karrmi. Bu yakbom nahni manjmak kunkalkkid kore kuburrk ngardduk, wanjh kuhni kurduyimeng yiman kayime ngandikukbarungkenh bu yerrekah kore ngarrowen. Dja ngandikukmarnbunkenh bu ngandikukkurrme kore kuwardderurrk. \v 9 Woybukkih duninjh marneyime ngudberre, manbu manmakkaykenh kunwok ngardduk, wanjh kawarlahmen kore bininj bedberre nawu kubolkbubuyika kunred kabirrihni. Mak kubolkwern kabirriweykan mahni kunwok, kore baleh ngahli daluk kurduyimeng. Wanjh birriwern bininj ngaleng kabirriburrbun.” \s1 Nawu Judas Biweykang Jesus \sr Mark 14:10-11 \r (Matthew 26:14-16; Luke 22:3-6) \p \v 10 Wanjh nakudji bininj kore twelve nawu benbukkabukkani nuye Jesus, kaluk Judas Iscariot, wam birrihwokdi nawu birrikihkimuk priests. Wanjh Judas kabikukweykang Jesus kabenbidnakenhwon. \v 11 Kaluk nawu priests birrinjilngmakminj bu kunmekbe birriwokbekkang dja birriwokkurrmerrinj bu kabirrikarremulewan Judas. Wanjh kumekbe dingihdi madbuhmadbuni bu baleh kaluk kabolkyime bu kabikukweykan Jesus kabenwon. \s1 Jesus Birridjarrknguneng Mulil Manbu Bendarrkidbawongkenh \sr Mark 14:12-21 \r (Matthew 26:17-25; Luke 22:7-23; John 13:21-30) \p \v 12 Kuhni wanjh yimerranj kunbarnangarra kumdokmi ngarre Mulil manbu Manlodbalabala Kandidjdjawa. Kaluk kuhni wanjh bininj nawu Jews bedberreni, bu kabirrikinjeyi nawu mayh yaw lambs kore God kunkudjikenh benbengdayhkeng bu kunkareni Bendarrkidbawongkenh. Kaluk Jesus nuye nawu benbukkabukkani, nungka birrimyikang, dja birrimarneyimeng, “Yiddok ngarrire ngarriyingkihmarnbun njalehnjale kore ngaleng ngarre manbu Bendarrkidbawongkenh mulil. Dja baleh yidjare yingun manbu manme?” \m \v 13 Wanjh Jesus benbenemunkeweng benebokenh nawu benbenebukkabukkani nuye dja benbenemarneyimeng, “Nguneray kore karurrkmirnderri. Wanjh bininj nawu kahbongorrkan kukku banikkin dorrengh kumekbe ngurrinarren. Wanjh namekbe ngunemunkekadju. \v 14 Kaluk bu nungka kare kangimen kore kurrambalk, wanjh kuhni ngunemarneyimen bininj nawu nuye kurrambalk, ‘Nawu Kanhbukkabukkan kadjawayhme bu kanbenebolkbukkan ngarrewoneng kunrurrk kore kabirringun manme manbu Bendarrkidbawongkenh mulil nawu kabenbukkabukkan nuye warridj.’ \v 15 Wanjh kaluk nahni bininj ngunbenebolkwon manrurrkkimuk kore kaddumkah. Kunmekbe wanjh nguneyingkihbolkmarnbu kadberre.” \p \v 16 Wanjh nawu benebokenh nawu benbukkabukkani bindibawong benewam kore rurrkmirnderri. Kaluk bu kunmekbe Jesus yimeng wanjh djalkurduyimerranj. Dja bedda wanjh beneyingkihmarnbom manbu mulilkenh. \p \v 17 Kaluk bu wolewoleh yimerranj, Jesus dja nawu twelve nawu benbukkabukkani nuye birridjarrkwam birringimeng kore kurrambalk. \v 18 Wanjh bu kunmekbe birrihnguni manme, Jesus yimeng, “Woybukkih duninjh marneyime ngudberre. Nakudji bininj ngudberre nawu ngankukweykan. Kaluk nahni bininj nawu nganedjarrkngun manme bu bolkkime.” \v 19 Kaluk nawu benbukkabukkani nuye bu birribekkang kunmekbe yimeng wanjh bedda birrinjilngwarreminj. Dja mak birribebbehmarneyimi Jesus, “Burrkyak, minj ngaye, dja ngawid?” \v 20 Wanjh Jesus yimeng, “Nakudji namekbe nganhnjirrhmiwon kore ngudda nawu twelve bininj. Nawu nganedjarrkdjuhke kandidjawa kore banikkin wanjh namekbe nanu. \v 21 Ngaye nawu Bininj Duninjh wanjh ngare ngarrowen, kore djurra kahbimbuyindi bu kadjalkurduyimerran. Dja kadjalkarrewarre nuye nawu bininj bu ngankukweykan ngaye nawu Bininj Duninjh. Dja kunukka makniwirrinj nuye namekbe bininj bu minj kumngalmeninj.” \s1 Jesus Benwong Nuye Nawu Benbukkabukkani Buriddi dja Manbu Wine \sr Mark 14:22-25 \r (Matthew 26:26-30; Luke 22:14-20; 1 Corinthians 11:23-25) \p \v 22 Kaluk bu kunmekbe manme birrihnguni, Jesus lodmey manbu kandidjawa dja biyimanjbom Kornkumo wanjh lodbakkeng dja benwong nawu benbukkabukkani nuye dja benmarneyimeng bedberre, “Ngurrima. Mahni kandidjawa makka kamulewan kunburrk ngardduk.” \v 23 Wanjh Jesus mey nawu banikkin, dja biyiyawoyhmanjbom nawu Kornkumo, wanjh benbowong nuye nawu benbukkabukkani. Kaluk birribonguneng rowk. \v 24 Wanjh Jesus yimeng, “Mahni kamulewan kunkurlba ngardduk manbu kakarremarnbun mankarre kore God benmarnewokkurrmerrinj bedberre nawu bininj nuye kunkare. Kaluk ngakurlbayakburren ngudberre dja mak birriwern bininj. \v 25 Woybukkih duninjh marneyime ngudberre, ngaye minj ngayawoyhbongun wine manbu kondah kurorrebeh, dja kalukburrk bu kunbarnangarra kamre kunmekbe wanjh ngayawoyhbongun maninjmanu wine kore God kawohrnan rowk.” \s1 Jesus Dja Nawu Benbukkabukkani Birriwam Kore Mandulum Ngarre Bolkngeyyoy Olives \sr Mark 14:26-31 \r (Matthew 26:31-35; Luke 22:31-34; John 13:36-38) \p \v 26 Wanjh bedda birriwayiniyerrkang hymn, wanjh birriwam kore Mandulum ngarre bolkngeyyoy Olives. \v 27 Kumekbe Jesus benmarneyimeng nawu benbukkabukkani nuye, “Ngudda minj kandiwernhwoybukwon ngaye. Dja kore djurra kabimbuyindi bu kahyime, ‘Ngaye ngabun nawu Shepherd, wanjh nawu mayh sheep nuye kabirrikelerlobmerren rowk bebbehbeh.’ [Zechariah 13:7] \v 28 Kaluk bu yerrekah ngaye ngayawoyhdolkkan kore kumidjbeh, ngaye ngarrokme ngudberre dja mak ngare kore Galilee.” \v 29 Wanjh Peter yimeng, “Nahni nawu birribuyika wanjh nakka wardi ngundibawon wanjh kabirrikelerlobme. Dja ngaye burrkyak! Ngaye minj kunukka ngayime!” \v 30 Kaluk Jesus yimeng, “Woybukkih duninjh marneyime ngudda, bu bolkkime kukak ngudda wanjh kanwaralkukwakwan! Dja mak kumekbe yiyime danjbikkah wanjh rerre bawurl kakayhme bu bokenhkah.” \v 31 Wanjh Peter biwokmey bu wernkih wokdanginj yimeng, “Ngaye minj munguyh kunukka ngayime bu waralkukwakwan! Ngaye wanjh ngarrdjarrkdowen!” Mak birribuyika nawu benbukkabukkani rowk wanjh kunmekbe rerreh birridjarrkyimeng. \s1 Jesus Danginj Yiwarrudj Nakudjikudji Kore Kabolkngeyyo Gethsemane \sr Mark 14:32-42 \r (Matthew 26:36-46; Luke 22:39-46) \p \v 32 Jesus dja nawu benbukkabukkani nuye birribebmeng kore kabolkngeyyo Gethsemane. Wanjh Jesus benmarneyimeng, “Kondah ngurridin dja ngare yiwarrudj ngarri.” \v 33 Wanjh benkang Peter, James, dja John, dja birridjarrkwam. Kaluk Jesus ngokko dedjingmey djalwernhnjilngwarremeni duninjh. \v 34 Dja benmarneyimeng, “Ngaye kunnjilngwarre kunkimuk bu ngahkarrme. Kunkange ngardduk nganhkangedjalkmang bu kunnjilngwarre dorrengh wardi bu ngarrowen. Dja kondah ngurridin ngurribolknahna.” \p \v 35 Wanjh Jesus wam djarreh yungkihkah, kumekbe mankarrinj kore kurorre dja danginj yiwarrudj, bu bidjawam Ngabbard God bu wardi kuhni minj yimerrangimeninj nuye. \v 36 Wanjh yimeng, “Abba!\f + \fr 14:36 \ft “Abba!” kayime “Ngabba!” kore kunwok bedberre.\f* Ngabba! Ngudda njalehnjale yikurduyime. Dja yuwn kanbowon mahni banikkin nawu kore ngahdjakbekkankenh. Dja bonj. Ngudda yikurduyimen kore ngudda yidjare, dja yuwn kore ngaye ngadjare!” \p \v 37 Wanjh Jesus durndi kore nawu benbukkabukkani nuye benbawong dja benngalkeng birrikodjkeyonginj. “Mah!” Jesus bimarneyimeng Peter, “Ngudda nawu Simon, njalekenh ngudda yihkodjkeyo? Dja minj ngurridjarrkwohrnayinj bu kundung nakudji? \v 38 Mah. Ngurriwohrna dja ngurridin yiwarrudj wardi kunu minj nawarre ngundjurrkkan. Manbu kunmalng ngudberre makka kadjare kunmak kakurduyime, dja kore kunburrk ke, wanjh kunukka yidjalngudjwarre.” \p \v 39 Mak Jesus yawoyhwam yiwarrudj yawoyhdanginj kunmekbe djalyimi kubolkkudji. \v 40 Kaluk yawoyhdurndi bennang nawu benbukkabukkani nuye birrihdjalkeyoy mak bedda birrikodjkedulmukni. Wanjh minj birriburrbuyi bu baleh birrimarneyimeninj Jesus. \p \v 41 Kaluk bu Jesus danginj yiwarrudj danjbikkah, dja yawoyhdurndi kore nawu benbukkabukkani nuye benbawong. Wanjh benmarneyimeng, “Yiddok ngudda ngurrihdjalkeyo dja ngurridjalngudjngehme? Wanjh bonj! Kundung kumwam ngarre bu ngaye nawu Bininj Duninjh wanjh ngankukweykan ba bu birriwarre bininj ngandibun. \v 42 Ngurridolkka! Karrire, dja nahni kamhre bininj nawu ngankukweykan.” \s1 Bu Birridarrkidmey Jesus \sr Mark 14:43-52 \r (Matthew 26:47-56; Luke 22:47-53; John 18:3-12) \p \v 43 Kaluk bu Jesus djahdjalwokdi, kumekbe Judas nawu birridjarrkreyi twelve nawu benbukkabukkani, benmarnebebmeng, birriwern bininj nawu birrimkani mandjawak dja kundulk bu birribuyinj Jesus. Kaluk bedda bindimunkeweng nawu birrikihkimuk priests dja nawu mankarre kabindihbukkabukkan dja mak dabborrabbolk nawu birriwohrnani bininj. \v 44 Kaluk nawu Judas ngokko karremarnbom bu kabenkokmalidjmang, bu kayime, “Bininj nawu ngabunjhmang, namekbe nanu wanjh nungka. Ngurrima dja ngurrinahnan bu ngurrikan.” \v 45 Wanjh Judas wam werrkwerrk kore Jesus dja bimarneyimeng, “Nawu Kanhbukkabukkan!” Wanjh nungka bibunjhmey. \v 46 Wanjh bininj birrimdjarrkwam Judas dorrengh bu birridarrkidmey Jesus. \p \v 47 Nakudji nawu benbukkabukkani nuye kumekbe dingihdi darnkih wanjh durrkmey nawu mandjawak dja bikanemdjobkeng nakudji bininj nawu bihmarnedurrkmirri nawu kabenmarnewohrnan kore priests rowk. \v 48 Wanjh Jesus benmarneyimeng nawu birriwern bininj, “Ngudda ngurrimwam mandjawak dorrengh dja kundulk dorrengh ngurrimkang bu ngudda kandidarrkidmey. Yiddok ngurriyime ngaye yimankek ngabang dja mak ngawowarre? \v 49 Bu kunbarnangarra rowk ngaye karrihdjarrkdi bu ngahyolyolmi ngudberre kore Temple kuberrkkah, dja ngudda minj kumekbe kandimayi. Bonj. Wanjh kamak bu mahni njalehnjale nawu djalkurduyimerra ngaye bu kabimbuyindi kore djurra wanjh woybukkenhdanj.” \v 50 Wanjh nawu benbukkabukkani nuye Jesus birrikukbawong rowk, dja birrikelerlobmerrinj. \p \v 51 Kaluk nakudji nayawurrinj, nawu bihmunkekadjungi Jesus, nawu djongbuyindi manburrba namak, dja birridarrkidmayi nungka warridj, \v 52 wanjh manburrba nawu djongbuhdjongbuyindi nakka madjyerrkmeng nuye. Dja kelerlobmeng kuklahlarrk dja bawong manburrba nuye. \s1 Jesus Danginj Kumirrk Bedberre Bininj Nawu Sanhedrin Birrihni \sr Mark 14:53-65 \r (Matthew 26:57-68; Luke 22:54-55,63-71; John 18:13-14,19-24) \p \v 53 Kaluk bininj nawu Jesus birrimey birrikang kore kunred nuye nawu Priest Kabenmarnewohrnan. Wanjh nawu birrikihkimuk priests, dja mak nawu dabborrabbolk birringeykimuk, dja mak nawu mankarre kabindihbukkabukkan, wanjh kumekbe birrimornnamerrinj rowk. \v 54 Wanjh Peter benmunkekadjungi djarreh yerrih wanjh ngimeng kore kuberrkkah kurrambalk manbu nuye nawu Priest Kabenmarnewohrnan, dja kumekbe yerrkang birrihdjarrkni nawu birridurrkmirri, kore kukkuwani kunak. \p \v 55 Kaluk nawu birrikihkimuk priests dja nawu bininj rowk nawu council birriyerrkani, yimankek birrikarreyawayi njale nuye Jesus ba bu kabirribun karrowen. Dja bedda minj njale birrikarrengalkemeninj nuye ba bu kabirribun. \v 56 Kaluk birriwern bininj birrimwam birriyolyolmeng nungka dja birridjalkurreni. Dja minj birriwokmarnburrimeninj kore baleh minj bedda birriyimeninj. \p \v 57 Wanjh yikahwi birribuyika bininj birrimdolkkang dja bindikoweng bu Jesuskenh. Bedda birriyimeng, \v 58 “Ngad ngarribekkang nahni bininj yimeng, ‘Ngaye ngarurrkbakke mahni Temple manbu bininj birrimarnbom. Kaluk bu yerrekah bu kunkodjkedanjbik, ngayawoyhrurrkmarnbun manbuyika Temple manbu minj bininj kabirrimarnbun.’ ” \v 59 Njalehnjale kore nahni bininj birrimarneyimeng minj birriwokmarnburrimeninj. \p \v 60 Wanjh nawu Kabenmarnewohrnan priests, dolkkang, danginj kore kumirrk bedberre dja bimarneyimeng Jesus, “Yiddok ngudda minj yibenwokdurndiwe bu yiwokdjurruddin kore bininj kabirrihyime ke? Njalekenh bu birriyimeng?” \v 61 Kaluk nungka Jesus minj wokdiwirrinj, minj benwokdurndiwemeninj. Wanjh nawu kabenmarnewohrnan priests biyawoyhdjawam kunkudji, bu bimarneyimeng, “Yiddok ngudda Messiah\f + \fr 14:61 \ft “Messiah” kangeyrohrok “Christ”.\f*, nawu Beywurd nuye God nawu karriburlume?” \v 62 Wanjh Jesus yimeng, “Yoh. Ngaye wanjh nungka. Kaluk bu yerrekah ngudda kandinan ngaye nawu Bininj Duninjh bu ngahni kore kukun nuye nawu Dulkarrekimuk duninjh, mak ngudda kandinan ngaye kamre kunngol dorrengh kore kaddumbeh.” \p \v 63 Kaluk bu kunmekbe bibekkang Jesus, nawu kabenmarnewohrnan priests wanjh birruy, dja mak madjdjalkmarrinj dja yimeng, “Minj karridjare nabuyika nawu kabimulewan nuye! \v 64 Ngudda ngurribekkang rowk bu kuninjkunu bimarneyimeng kunwarre God. Dja baleh ngudda ngurriyime?” Wanjh bedda birriyimeng rowk bu Jesus wanjh kunwarre yimeng dja nungka wanjh dowimen. \p \v 65 Yikahwi bininj nawu kumekbe birrihdi birrikuknunjhmi Jesus. Mak birrimimbalhmi kunmadj dorrengh, dja birribuni birribiddurndulmerrinj nuye. Dja birrimarneyimeng, “Mah. Mandjad yiyimen ngudda nawu prophet! Yimulewa nangale ngunbom?” Wanjh bininj nawu djamun birrikang kore birribuni. \s1 Peter Biwaralkukwakwam Jesus Bu Danjbikkah \sr Mark 14:66-72 \r (Matthew 26:69-75; Luke 22:56-62; John 18:15-27) \p \v 66 Wanjh Peter nawu djahdjalni kanjdji kore kuberrkkah, kaluk ngalbu ngalkudji ngalyawk kore birrimarnedurrkmirri nawu kabenmarnewohrnan priests, kumekbe kumwam kore birrikukkuwani. \v 67 Wanjh ngaleng binang Peter kuwani kore kunak. Kaluk biwernhnang, ngalmekbe daluk yimeng, “Ngudda ngunehdjarrkrey nahni bininj nawu nakang Nazarethbeh, nawu kangeyyo Jesus!” \v 68 Dja Peter yimeng bu nungka minj benedjarrkrawinj Jesus. Wanjh yimeng, “Ngaye ngakukwakwan! Minj ngaburrbun nawu njale yihyolyolme.” Wanjh Peter bolkbawong dja wam kore kurrangmaye ngarre kuberrkkah. \p \v 69 Kaluk ngalmekbe ngalkudjiwi ngalyawk biyawoyhnang Peter kumekbe, wanjh benmarneyimeng birribuyika bininj nawu kumekbe birrihdi, “Nahni bininj nakka wanjh birrimekbe nawu birrihdjarrkrey Jesus!” \v 70 Wanjh Peter yawoyhyimeng makka minj kunwoybuk. Kaluk bu kundedjumbungni, bu rerrih yikahwi nawu birrihdjarrkdi Peter, birriyimeng, “Yoh. Ngudda woybukkih ngurridjarrkrey Jesus. Dja ngudda wanjh yimdolkkang kore Galilee warridj.” \p \v 71 Kuhni wanjh Peter wokkihyimeng kunwarre wokdanginj bu djareni God bibuyinj, dja wokkurrmerrinj bu yimeng, “Ngaye ngamulewarren duninjh ngudberre bu minj ngakukburrbun nahni bininj nawu ngurrihyolyolme!” \p \v 72 Kaluk bu kunmekbe Peter yimeng, wanjh kundjalmekbe rerrih, nawu bawurl yawoyhkayhmeng. Wanjh kumekbe Peter burrbom kore Jesus bimarneyimeng, “Rerre kunu bawurl kakayhme bokenhkah, ngudda kaluk kanwaralkukwakwan, dja kunmekbe yiyime danjbikkah.” Wanjh Peter djalwernhnjilngwarreminj dja nalkbom wernkih duninjh. \c 15 \s1 Bu Birrikang Jesus Kore Pilate Kabidjadmekenh \sr Mark 15:1-5 \r (Matthew 27:1-2,11-14; Luke 23:1-5; John 18:28-38) \p \v 1 Bu darnkih kumhkabelni, nawu birrikihkimuk priests, dja mak dabborrabbolk birringeykimuk, dja mak nawu mankarre kabindihbukkabukkan, dja mak bininj rowk nawu birriyerrkani kore council, wanjh werrkwerrk birriwokmarnburrinj bedmandeleng bu baleh kabirrikurduyime nuye Jesus. Wanjh bedda birridukkarrukkang Jesus dja birrikang bu birribidnakenwong Pilate. \p \v 2 Wanjh Pilate bidjawam Jesus, “Yiddok ngudda nawu king bedberre nawu Jews bininj?” Dja Jesus yimeng, “Kore ngudda yidjalyime.” \p \v 3 Kaluk nawu birrikihkimuk priests birridjuhbuni Jesus bu kunwernkenh birriyolyolmi. \v 4 Wanjh Pilate biyawoyhdjawam Jesus bu yimeng, “Ngudda yibenhnan nahni bininj bu ngundihdjuhbun kunwern ngundimarneyime. Dja njalekenh ngudda minj yibenwokmang?” \v 5 Dja nungka Jesus minj mak benwokmayi. Wanjh Pilate nawu nungka kangebarrhmeng bu kuhnikenh. \s1 Birriwern Bininj Birridjareni Birribom Jesus \sr Mark 15:6-15 \r (Matthew 27:15-26; Luke 23:13-25; John 18:39—19:16) \p \v 6 Bu manwern mandjewk bu mulil manbu Bendarrkidbawongkenh ngarre, nawu Pilate bibebkeni nakudji bininj kore dukkahdukkayindi yiman prison. Wanjh bibebkeng bedberre nakudji bininj nawu birriwern birriwernhmarnedjareni. \v 7 Kaluk bu kunmekbe bolkyimi, birriwern bininj nawu birriwarreni birridjarrkdukkayindi kore prison. Bedda wanjh birribakkeng mankarre kunwern dja bindimarnemarnbuni kunyid kunwern bedberre birriwarlahkenh bininj, dja mak nawu bindibuni bindikukburriweyi yikahwi bininj. Nakudji nawarre bininj nawu dukkahdukkayindi nungka ngeyyoy Barabbas. \v 8 Wanjh nawu bininj birrimirndewern birrimyikang Pilate dja birridjawam bu kabibebke nawu kahrurrkkendi nawu kurduhkurduyimi bu kerrngehkenh. \v 9 Wanjh Pilate bendjawam, “Ngudda yiddok ngurridjare bu ngabebke nawu king ngudberre ngudda bininj nawu Jews?” \v 10 Kaluk Pilate ngokko burrbuni bu nawu birrikihkimuk priests birribidnakenwong Jesus bu kunmekbekenh bedda birridjalkirnweyi. \v 11 Wanjh nawu kabirrihmarnedokme priests bindidjurrkkang nawu birriwern bininj ba kabirridjawan Pilate bu kabibebke Barabbas, dja Jesus nakka wanjh nawid. \p \v 12 Kaluk Pilate benyawoyhdjawam birrimekbe bininj, “Kaluk baleh ngamarnekurduyime nahni bininj nawu ngurrihyime king ngudberre bininj nawu Jews?” \v 13 Wanjh bedda birrimkaykahkayhmi, birrimyimeng, “Ngurrikukbarnnamen kore kundulk cross!” \v 14 Pilate yimeng, “Dja njalekenh? Nungka njale warrewong?” Dja bedda birrimhdjalkayhmi wernkih duninjh, “Ngurrikukbarnnamen kore kundulk cross!” \p \v 15 Nungka Pilate djareni bu bennjilngmarnbuyi birrimekbe bininj nawu birrimirnderri kumekbe. Wanjh nungka bibebkeng Barabbas bedberre. Dja mak benmarneyimeng bu kabirriwidjbihke Jesus kunyarl dorrengh. Wanjh nungka benbidnakenwong nawu Jesus kore djamun bu kabirrikukbarnname kore kundulk cross. \s1 Nawu Djamun Birrikukborrkbuni Jesus \sr Mark 15:16-20 \r (Matthew 27:27-31; John 19:2-3) \p \v 16 Wanjh nawu Pilate nuye djamun birrikang Jesus kore Pilate nuye kunrurrk kuberrkkah (manbu kore kabolkngeyyo Praetorium). Mak bedda bindikayhmeng birribuyika djamun rowk bu birrimirnderri. \v 17 Wanjh birridjongbom nawu Jesus kunmadj nawu purple manburrba. Wanjh birrimey kinj manbu manmirrhyi bu birrimarnbom crown, wanjh yerre birrikodjdjongbom nuye. \v 18 Wanjh birridedjingmey bu birrimarneyimi, “Ngudda yikimuk king bedberre nawu Jews bininj!” \v 19 Wanjh birridjumduhkeng Jesus kunwernhkah kundulk dorrengh bu birrikodjbarrhmangi. Mak birrikuknunjhmi dja birrikukborrkbuni, birrimalelmangi bu birrimarneboddangeni dja birrimarnebarddurrukkurlhdangeni nuye. \v 20 Kaluk bu birriburnbom kunmekbe birrihmarneyimi kunwarre, wanjh nawu djamun birriyerrkkeng nawu purple manburrba djongbuhdjongbuyindi dja birridjongbom nawu nuyekihni kunmadj. Wanjh yerre birrimyibebmeng kuberrk bu kabirribunkenh kore kundulk cross. \s1 Bu Birrikukbarnnameng Jesus Kore Kundulk Cross \sr Mark 15:21-32 \r (Matthew 27:32-44; Luke 23:26-43; John 19:17-27) \p \v 21 Kaluk nakudji bininj nawu nakang Cyrenebeh kumhrey kore kabbalbeh dja balhngimeni kore kubolkkimuk. Dja namekbe bininj ngeyyoy Simon nawu kornkumo nuyeni Alexander dja Rufus. Wanjh nawu djamun birrimdjurrkkang namekbe Simon bu kangorrkan manbu kundulk cross nuye Jesus. \p \v 22 Wanjh birrikang Jesus kore kabolkngeyyo Golgotha. Kore kabirribolkngeybun, “Kore kabolkyime kunkodjngalng”. \v 23 Kaluk kumekbe Golgotha nawu djamun yimankek birribowoyi Jesus manbu wine bonguyi. Dja manmekbe wine birrirawong manbu myrrh. Kaluk Jesus warnyakminj, minj bonguyi. \v 24 Wanjh birribiddundulubom Jesus kore kundulk cross. Dja nawu kunmadj nuye nakka wanjh birridirri bu birrimadjlalarlmarrinj bu birrimarnemadjweykarreni kunmadj nuye. \p \v 25 Bu birribom Jesus wanjh dungyimeng nine oclock bu malahmalaywini. \v 26 Kaluk birribimbom kore djurra bu bimulewam Jesus nawu birridjuhbom. Wanjh bimbuyindanj yimeng, “Nahni bininj wanjh king bedberre nawu Jews bininj.” \p \v 27-28 Dja warridj bindibiddundulubom bininj bokenh nawu bedda benededjdjolkwernni. Nakudji kukbarndi kore Jesus nuye kukun, dja nabuyika kore kudjakku nuye. \p \v 29 Bininj birriwern nawu birrinang, wanjh birrimarnekodjborledmi, birridjekmiwoni dja birriyimi kunwarre nuye, birrimarneyimi, “Yoh! Ngudda yidjareni yingan yirurrkbakkemeninj manbu Temple dja yiyawoyhrurrkmarnbun bu kunkodjke danjbik! \v 30 Mah! Wanjh yingehkerrimen dja yimkolu kore kundulk crossbeh!” \p \v 31 Nawu birrikihkimuk priests dja nawu bindibukkabukkani mankarre wanjh bedda mak birridjekmiwoni Jesus bu bedda birrikukyolyolmi, bu birrimarneyimerrinj, “Nungka benngehkeng birriwern bininj, dja bolkkime minj nungan kangehkerren! \v 32 Nahni nawu yimankek Messiah\f + \fr 15:32 \ft “Messiah” kangeyrohrok “Christ”.\f*, dja nuk king kadberre nawu Israel kankebmawahmeng. Mah, wanjh bolkkime karrinan nungka kamkolung kore kundulkbeh cross. Ba bu ngad karrikurdunan wanjh karriwoybukwon!” Dja bininj nawu birridjarrkkukbarndi warridj benedjekmi nuye. \s1 Bu Jesus Doweng \sr Mark 15:33-41 \r (Matthew 27:45-56; Luke 23:44-49; John 19:28-30) \p \v 33 Bu kunbarnangarraburrk yimerranj, wanjh kunred rowk bolkmunundanginj yiman kunkak rerreh yonginj. Dja bolkmununni kaluk three oclock bu wolewoleh yimerranj. \v 34 Bu dungyimi three oclock, Jesus kayhmeng wernkih, yimeng, “Eloi! Eloi! Lama sabachthani?” Mahni kunwok kamenyime “Ngardduk God! Ngardduk God! Njalekenh ngudda kanbawong?” [Psalm 22:1] \v 35 Yikahwi bininj nawu birribekkang dja birriyimeng, “Ngurribekka! Nahni kabimarnekayhme Elijah!” \v 36 Wanjh nakudji bininj rlobmeng dja djuhkeng kelkkelk kore wine manbu manbomanjwarre, kurrmeng kore kurrulk dja bidangkenhwong Jesus ba bu kabongun. Mak nahni bininj yimeng, “Med, karrinan werrk! Kunubewu Elijah kamre kabikoluyhwe!” \p \v 37 Wanjh Jesus kayhmeng wernkih, bu ngolekyakminj doweng. \p \v 38 Kunmekbe bolkyimi manbu manburrba mankimuk barndi kore Temple kururrkdangmaye, wanjh djalkmiwam kaddumbeh kore kanjdji. \v 39 Dja nakudji djamun, nawu benmarnewohrnani birribuyika djamun, wanjh nungka dingihdi kumirrk nuye Jesus. Bu bikurdunang Jesus doweng, wanjh yimeng, “Nahni bininj wanjh woybukkih beywurd nuye God!” \p \v 40 Kaluk yikahwi daluhdaluk kumekbe birrihdjarrkdi, birrihnani djarrehbeh. Kaluk bedda Mary ngalbu Magdalabeh, ngalbuyika Mary ngalbu benbeneyawmey James nawu Nawalawalak dja mak nawu Joses. Dja mak ngalbadbuyika daluk ngeyyoy Salome dingihdi. \v 41 Kaluk bedda birrimunkekadjungi Jesus kore kunred Galilee dja birrinahnani. Kaluk birriwern daluhdaluk birribubuyika birrihni, nawu birrimdjarrkwam Jesus dorrengh kore kunred Jerusalem. \s1 Bu Birrikukkurrmeng Jesus Kore Kumidj Manbu Kuwardderurrk \sr Mark 15:42-47 \r (Matthew 27:57-61; Luke 23:50-56; John 19:38-42) \p \v 42 Kaluk balngokdangeni dja kunmekbe kunbarnangarra bu bininj birriyingkihmarnburreni manbu Sabbathkenh. \v 43 Kunmekbekenh kunu nakudji bininj ngeyyoy Joseph nawu nakang Arimatheabeh, bu nungka kelebukni wam kore Pilate bu bidjawam bu bikukdjanwohmeng Jesus nuye kunburrk. Joseph nakka djareni bu God kamre kawohrnan rowk. Nungka yerrkang kore councils, kore birribuyika bininj birrikarremakwam nuye. \v 44 Bu Pilate biwobekkang Jesus werrkwerrk doweng, wanjh nungka kangebarrhmeng, wanjh bikayhmeng bidjawam nabuyika djamun nawu nakimuk bu yiddok woybukkih nungka Jesus doweng. \v 45 Nawu djamun bimulewam bu doweng, wanjh kunu Pilate bibawong Joseph bu bikukkang Jesus kunburrk nuye. \v 46 Wanjh Joseph bayahmeng namakmak manburrba, wanjh wam, bikukkoluyhweng Jesus kore kundulkbeh cross dja bikukdukkang kunmadj. Wanjh bikukkang bikukkurrmeng kukyoy kore kumidj manbu birriwarddedjobkeng kore manwarddewardde ngarre. Kaluk nungka warddedjirrkkang manwarddekimuk ba karrangbalhmiyindan kunmidj kore kunwardderurrk. \v 47 Kaluk daluk bokenh benebolknang kore bikukkurrmeng Jesus, nakka wanjh Mary ngalbu ngalkang Magdalabeh, dja mak ngalbuyika Mary ngalbu biyawmey Joses. \c 16 \s1 Jesus Dolkkang Kore Kumidjbeh \sr Mark 16:1-8 \r (Matthew 28:1-8; Luke 24:1-12; John 20:1-10) \p \v 1 Bu yakminj kunbarnangarra manbu Sabbath ngarre, birridanjbik morlehmorlenj birridjareni kabirrire kore kumidj. Bedda Mary ngalbu Magdalabeh, dja mak ngalbuyika Mary ngalbu James biyawmey, dja mak Salome. Bedda birribayahmeng nawu kalkkidmanjmak. Dja mak birridjareni Jesus birrikukbaruyinj rowk. \v 2 Kaluk bu Djandini bu kumhbarrkbuni, wanjh birriwam kore kumidj. \v 3 Bu bedda wanjh birridjawarreni bu nangale kabenmarnewarddedjirrkkan bedberre kore kunwardderurrk. \v 4 Wanjh birribolknang dja birrinang manbu manwarddekimuk ngokko yiman birriwarddedjirrkkang. \p \v 5 Wanjh birribalngimi kore kuwardderurrk kore kunmidj, dja birrinang nakudji bininj nayawurrinj ningihni kore kukun. Kaluk nungka djongbuyindi namadjkuyeng nawu madjbeleni, wanjh birriwernhkangebarrhmeng. \v 6 Dja nungka yimeng bedberre, “Yuwn ngurrikele. Ngudda ngurriyawan Jesus nawu Nazarethbeh, nawu birribiddundulubom. Wanjh bonj, nungka yawoyhdolkkang, minj kahdi kondah. Ngurribolkna kondah kore birrikukkurrmeng. \v 7 Mah, ngurriray ngurrbenmarneyimen nawu benbukkabukkani nuye, dja mak Peter dorrengh. Ngurrbenmarneyimen, ‘Jesus dokmeng ngudberre kore Galilee. Kaluk ngurrinan kunmekbe. Kaluk nungka ngokko yingkihmulewarrinj ngudberre.’” \p \v 8 Wanjh birribebmeng kore kumidjbeh bu birrikelerlobmeng. Birrikukdeldelmi dja mak birrikangebarrhmeng. Minj nangale birrimarnemulewayi, dja bedda birrikeleni. \s1 Jesus Bimarnekukbukkarrinj Mary Ngalbu Magdalabeh\f + \fr 16:9 \ft Kore Mark bimbom, wanjh burnbom kore verses 8. Wanjh nabuyika bininj bimbom verses 9 kore 20. \f* \sr Mark 16:9-11 \r (Matthew 28:9-10; John 20:11-18) \p \v 9 Kaluk bu Jesus dolkkang kore kundowikenh ngarre, bu djarreh kumhbarrhbuni Djandini, wanjh nungka bimarnekukbukkarrinj bu ngaleng ngalyungkihni Mary ngalbu Magdalabeh. Korroko Jesus bimarneweng seven namarnde nawu bihkarrmi. \v 10 Wanjh ngalbu Mary wam bimulewam bu benbengdayhkeng nawu benbukkabukkani nuye nawu birrimarnenalkbuni dja birrimarnenjilngwarreni bu Jesus doweng.\f + \fr 16:10 \ft Yikahwi manbuyika djurra manbu nakare kakarrme mahni kunwok kore verses 9 dja 10. Kaluk yerrekah, birrimekbe daluk bindimarneyimeng Peter dja birribuyika bininj nawu birridjarrkrey. Birriwokmangi kore angelbeh kore benwokwoni, dja birrimulewani, dja mak kunyahwurd kore bindimarneyimeng. Kaluk yerrekah, Jesus nungan benmunkeweng rowk ba bu kabindimarneyime birriwarlahkenh bininj bu God kabenngehkekenh munguyh munguyh, dja mak kunwok nuye wokyarlarrmeng kore koyek dja mak karrikad. Kaluk mahni kunwok nuye mandjamun duninjh, minj kawokyakmen munguyh.\f* \v 11 Wanjh ngaleng benmarneyimeng Jesus kahdarrkid, dja ngaleng bu binang, wanjh bedda minj birriwoybukwoyi. \s1 Jesus Benbenemarnekukbukkarrinj Bininj Bokenh Nawu Benemunkekadjungi \sr Mark 16:12-13 \r (Luke 24:13-35) \p \v 12 Kaluk yerrekah, Jesus benbenemarnekukbukkarrinj benebokenh bininj nawu benemunkekadjungi, bu benedjalrey kore kurrarradalk. \v 13 Dja benemekbe bininj benedurndi bindimarneyimeng birribuyika bininj, dja bedda minj bindiwoybukwoyi. \s1 Jesus Benmunkeweng Bininj Nawu Benbukkabukkani Nuye \sr Mark 16:14-18 \r (Matthew 28:16-20; Luke 24:36-49; John 20:19-23; Acts 1:6-8) \p \v 14 Wanjh yerrekah bu Jesus benmarnekukbukkarrinj eleven bininj nawu benbukkabukkani nuye bu bedda birringuni manme. Jesus benduy bu minj birriwoybukwoyi dja mak bindiwokweyi kore bindibengdayhkeyi. Bu kunmekbekenh minj bindiwoybukwoyi nawu birridarrkidnani Jesus kaluk bu nungka yawoyhdolkkang kore kundowikenh ngarre dja mak bedda birrimulewam. \p \v 15 Dja mak Jesus benmarneyimeng, “Mah. Ngurriray kubolkwarlahkenh rowk, dja ngurriyolyolmen kunwok manmak ba ngundibekkan nawu birriwarlahkenh bininj rowk nawu Ngabbard benmarnbom. \v 16 Bininj nawu ngaye ngandiwoybukwon, dja nawu kabirrikukdjuhme kore ngayekenh, wanjh God kanbenngehke. Nawu minj ngandiwoybukwon, wanjh God kabenwarrewe. \p \v 17 Bininj nawu ngandiwoybukwon, wanjh kabirrikurduyime kundulkarre dorrengh kore kunngey ngardduk. Bedda wanjh kabindikukburriwe namarndemarnde, dja mak kabirriwokdi manwokbubuyika manbu manwokkerrnge. \v 18 Dja mak nawu kabirrikarrme nabang nayin kore kubid, dja mak kabirribongun manbang duninjh, wanjh kunu kabirridjalmak. Kaluk bu kabindikarrme nawu birridulkkih, wanjh kabindimarnbun bu bedda kabirrimakmen.” \s1 Bu Jesus Dolkkang Wam Kore Heaven \sr Mark 16:19-20 \r (Luke 24:50-53; Acts 1:9-11) \p \v 19 Bu Jesus yakwong benhmarnewokdi bedberre, wanjh God biwayhweng bikang kore heaven, bu nungka yerrkang kore kukun nuye. \v 20 Wanjh nawu benbukkabukkani nuye birriwam bindimarneyolyolmi kore kubolkbubuyika rowk. Kaluk Kawohrnan Rowk birridjarrkdurrkmirri, dja mak benwong bu birrikurduyimi kundulkarre dorrengh ba bu birriwern bininj birrinang dja bindiwoybukwoni kore bindimarneyolyolmi.