\id ISA ISA-KUNWINJKU Bible \h Isaiah \toc1 Isaiah \toc2 Isaiah \mt1 Isaiah \c 1 \s1 Yawey Nawu Kawohrnan Rowk Kabendung Nuye Bininj \s2 Isaiah 1:1-20 \p \v 1 Nahni Isaiah, nawu beywurd nuye Amos, kaluk nungka waralnang bu God biyingkihbukkang kore baleh kakurduyimerran kore kunbolk bokenh Judah dja Jerusalem. Kuhni wanjh Isaiah waralnani bu bolkyimi kore kunkarrngbakmeng kings birriwohrnani kore Judah, kaluk bedda nawu birringeyyoy Uzziah, Jotham, Ahaz dja Hezekiah.\f + \fr 1:1 \ft \xt 2 Kings 15.1–7; 15.32—16.20; 18.1—20.21; 2 Chronicles 26.1—32.33\f* \p \v 2 Nawu Yawey yimeng, “Kandibekka, nawu kaddum heaven ngurrihni dja nawu kurorre ngurrihni. Ngaye ngabendjordmiweng nawu wurdwurd ngardduk dja mak ngabenbidyikarrmeng warridj dja bedda ngandiwokburriweng. \v 3 Mayh yiman bulikki dja donkeys nakka kabirriburrbun bininj nawu kabenmirndekarrme dja mak kabenwon manme. Dja bininj nawu Israel benkebmawahmeng nakka minj ngandiburrbun ngaye. Mak minj kabirrimayalibayhme. \p \v 4 Wanjh kadjalwarre! Ngudda ngurridjalwarre duninjh bininj dja kunwarre ngurrihkurduyime, dja munguyh ngurriwarreworren. Ngudda ngandiwirrihmeng dja ngandibodmewong ngaye nawu Yawey, dja ngaye ngadjalkudji God nawu Djamun Duninjh ngudberre bininj nawu Israel ngunkebmawahmeng. \v 5 Njalehkenh bu ngudda ngurridjare ngurrihdjalkanjbabang? Mak njalekenh bu ngurrihdjaldahme nungka nawu kadjare ngunbidyikarrme. Ngurrikarrme kumorninj kunwern kore kukodj ngudberre, warridj ngurrikangewarre duninjh. \p \v 6 Kore kunburrk ngudberre makka minj kamak. Kore kanjdji kurrenge ngudberre dja kaddum kore kukodj wanjh ngurrikarrme kunmok dja kumorninj, dja minj ngurrimarnburrimeninj yiman bu mankalkkid ngurribaruyi kunmok rowk. Ngurrihdjalkarrme nawu nawarrehwarre kore kubuhbuburrk ngudberre. \p \v 7 Dja mak ngudberre kunbolk bolkwarreminj. Kukadje ngudberre bebbehbolkwurlhkeng rowk kunak dorrengh. Ngurrbendarrkidnan nawu ngurriyidko bininj bu kabirridjaldjirdmang manme njalehnjale ngudberre. \v 8 Wanjh kukadje Jerusalem birribawong yiman kayime manrurrklarrk kahdi kore kabbal ngarre manrakel. Kukadje Jerusalem yiman kayime kunred manbu soldiers birriborledminguneng ba bu birrirurrkbakkeng. \v 9 Ngaye Yawey nawu nawernhdulkarrekimuk duninjh, dja ngaye ngabenbawong yikahwi ngudberre bu kabirridarrkiddi. Dja bu burrkyak, wanjh kunukka birridarrkidkukyakayakmeninj karohrok bu benmarnekurduyimerranj bininj birrihni kore Sodom dja Gomorrah.\x - \xo 1:9 \xt \xt Genesis 19.24; Romans 9.29\x*Kuhni yimeng God nawu Yawey. \p \v 10 Ngudda bininj nawu Jerusalem ngurrini, ngudda ngurriyimerranj yiman kayime nawu birriwohrnawohrnani kunkareni kore Sodom. Mak ngurriyime yiman kayime bininj nawu kunkareni birrihni kore Gomorrah. Mah, wanjh bolkkime ngurribekkabekka kore nawu Yawey ngunmarneyime. Ngurriborlhmen kore nawu God kadberre kanbukkabukkan. \v 11 Wanjh nawu Yawey kayime, “Ngaye minj ngadjare nahni nawern mayh ngudda ngurrihkinje ba kandiwon ngardduk! Ngawarnyakminj ngudberre nawu ngurrihkinje sheep dja kunbalem nuye nawu namakmak mayh. Minj nganjilngmak kore nawu kunkurlba bulikki dja lambs, dja mak nanikud bu ngurrihkinje. Ngaye ngayingkihkarrme manwern duninjh ngardduk. \v 12 Bu ngurrimre ngurriboddan kore kumirrk ngardduk, wanjh nangale ngundjurrkang bu ngurribolkwarrewon kore temple ngardduk kuberrkkah? \v 13 Ngudda yiman kandikowe bu ngurrimkan mayh nawu kandimarnebun. Wanjh ngurridjalbawo! Ngaye ngawidnan nawu mankalkkidmanjmak ngurrihkinje ngardduk. Minj mak ngadjare bu mulil ngurrikarrme nawu dirdkenh, dja mak bu mulil ngurrikarrme manbu kunbarnangarradjamunkenh dja mak manbubuyikakenh bu ngurrimirndemornnamerren kore ngurridjalkurren. Ngaye ngadjalwarnyak duninjh. \p \v 14 Mak ngawidnan kore ngurrihmarnbun mulil manbu nakerrnge dirdkenh, dja mulil manbubuyika warridj, dja nakka rowk nganngudjwarrewon bu ngaye yiman ngahngorrkan.\x - \xo 1:14 \xt Amos 5:21-22\x* \v 15 Bu ngurribidwayhme yiwarrudj ngurridi kandidjawankenh, ngaye minj bekkabekkan ngudberre. Mak bu kunwernhkah ngurridi yiwarrudj, ngaye bodmewon ngudberre. Dja ngudda ngurribidburlerri ngunbiddelkdelkkeng kunkurlba dorrengh. \p \v 16 Wanjh ngurribiddjirridjburrimen dja ngurrikukdjirridjburrimen. Ngaye minj ngadjare ngayawoyhnan ngudberre kunwarre, dja wanjh ngurringurdmen bu kunwarre ngurrihkurduyime. \v 17 Wanjh ngurriborlhmen bu ngurrikurduyime kunmak. Ngurriyawa bu djal mandjadkenh ngurridjaddjadme. Ngurrbenkangemurrngrayekwo bininj nawu birribang kabindibongkarrme. Mak ngurriray kore court ba bu ngurrbenbidyikarrme nawu birrimarladj bininj dja nawu kamahkamarrdjukun daluk, dja ngurrbenmarnewokdin bedberre.” \p \v 18 Wanjh nawu Yawey kunbuyika mak kayime ngudberre, “Ngurrimray, ba kuhni karriyolyolmerren! Bu kunwarre ngudberre makka yiman kakurlbakurlba, wanjh ngaye marnbun ngudberre ba bu ngurrikangebelemen yiman kayime snow! Bolkkime ngurrikangewarre kore kunwarrekenh ngudberre, dja wanjh ngaye kangemarnbun ba bu ngurrimak bininj. \v 19 Dja bu ngurriborledmerren kore ngardduk dja wanjh kandiwokmarrkmang, wanjh kunukka manme manmak ngurringun manbu ngurridudjeng kondah kunbolk ngudberre. \v 20 Dja ngaleng, bu minj kandiwokmarrkmang dja kandiwidnan, nakka wanjh bawon ngudberre dja ngundibun mandjawakwi birribuyika nawu ngurriyidko.” Kuhni rowk yimeng nawu Yawey kore kurrangbeh nuye. \s1 Yawey Kabendung Bininj Kore Kukadje Jerusalem \s2 Isaiah 1:21-31 \p \v 21 Bu kerrngehkenhni bininj nawu Jerusalem birrihni birrikangewoybukwong nawu Kawohrnan, wanjh bolkkime bedda kabirrimarneboddan nawu idols. Bu kerrngehkenhni nakka djal kunmak birrikurduyimi, dja bolkkime bedda birrimarndeyi rowk. \v 22 Ngudda bininj nawu Jerusalem ngurrihni, kunkare wanjh ngudda ngurrimakni bininj yiman silver nawu namakni money, dja bolkkime ngurriyimerranj yiman manwarre manbu bininj kabirridjalburriwe, dja mak ngudda yiman wine manbomak manbu boraworrinj kukku dja bomanjwarreminj. \v 23 Nawu ngundihmarnewohrnan bininj, nakka wanjh kabirriwokburriwe mankarre nuye God, dja mak birriraworrinj nawu kabirrihdjirdmadjirdmang. Mak kabirridjare kunwardde kabirrimang kore kunwarrekenh kabirrihyime, dja mak kabindikarremulewan bu kabindikowe birribuyika bininj. Bedda minj kunmak kabindimarnekurduyime nawu birrimarladj wurdwurd dja nawu kamahkamarrdjukun daluk. Minj kabindidjadme bu kunmakkenh, dja birridjalkongiyak kore court. \v 24 Mah, wanjh bolkkime ngurriwernhbekka Yawey nawu Nawernhdulkarrekimuk Duninjh God ngudberre nawu Israel ngunkebmawahmeng, bu yimeng, “Ngudda, nawu kandiwidnan, minj ngurriyawoyhmarnbun ngardduk kunyid. Ngaye kaluk karremulewan ngudberre kore baleh ngurrikurduyimeng. \v 25 Mak ngaborledme ngudda ngudberre wanjh ngadjirridjbun nawu kunwarre ngudberre yiman kayime manbang duninjh soap. Wanjh kabebmerren nawu nawarrehwarre ngunhkukburlerriwon kore kuburrkbeh ngudberre. \v 26 Mak ngabendjarrngbun birridjalmak bininj ba ngundidjadme mandjad, dja mak ngundibukkabukkan kore kunmakkenh, yiman birrimekbe ngurrbenhkarrmi bu kerrngehkenhni. Wanjh kuhni bu ngayime, bininj kabirringeybun Jerusalem bu kukadje kore bininj kabirriyime kunmak, dja mak kumekbe kabirrihni bininj nawu birridjalkangewoybuk.” Kuhni bu Yawey yimeng. \p \v 27 Nawu Yawey kadjalkurduyime kore kunmakkenh munguyh kunmekbekenh nungka kabenbebke bininj nawu kabirrihni kunred Zion\f + \fr 1:27 \ft Zion kunngeybuyika ngarre Jerusalem.\f* ba minj kabirriyawoyhbongdi. Bedda bu kabirriwarnyakmulewarren dja kabirribawon kunwarre, wanjh nungka kabenngehke kunmakkenh nuye dorrengh. \v 28 Dja bininj nawu kabirriwokburriwe nawu Yawey, dja nawu kabirridjalkurduyime kunwarre, wanjh bedda kabirridarrkidkukyakmen. \p \v 29 Wanjh Yawey kayime, “Ngudda kaluk ngurriyemengalme bu ngurrihmarneboddan nawu nabubuyika gods nawu ngurrihkurrmeng kore oak kundulk. Dja mak ngurridjalyeme kore ngurribolkdjarrngbom dja ngurridudjindi manme kore ngurriboddangeni nawu idols. \v 30 Ngudda yiman kayime kundulk oak manbu kunmalaworr ngarre kahmalaworrdowerren bu kukku kaboyakmen dja kabolkdarlehmen kore manme ngurridudji. \v 31 Bininj nawu birringudjbang wanjh nakka yiman mandalkdarleh bu kabirrikinje kore kunak. Nungka kakurduyime kunwarre kunkimuk, dja nahni bininj dja mak nuye njalenjale kore kurduyimeng, wanjh yiman kawurlhme, dja minj nangale kabirludombun mahni kunak.” \c 2 \s1 Kunmodmikenh Manbu Munguyh Munguyh Kadjaldi \s2 Isaiah 2:1-5 \r (Micah 4:1-3) \p \v 1 God biwong Isaiah nawu beywurd nuye Amoz mahni kunwok manbu kayolyolme kunred bokenh ngarre Judah dja mak Jerusalem kore baleh kabenmarnekurduyimerran bedberre bininj nawu kabirrihni. \p \v 2 Kaluk yerrekah kuwarddekimuk kore mandjamun kunrurrk\f + \fr 2:2 \ft “mandjamun kunrurrk” kayime Temple.\f* nuye Yawey kahrurrkdi, makka wanjh kawarddekukenmen duninjh. Kaluk kawarddewayhme kaddum kabenkodjnan manbu manduluhdulum, wanjh bininj nawu birrikang kubolkbubuyika nakka rowk kabirrimyorrme. \v 3 Kunukka yarrkka kubolkbubuyika nawu bininj kabirrihni wanjh kabirrimre dja kabirriyimerren, “Ngurrimray, karrire kore kuwarddekimuk nuye nawu Yawey\f + \fr 2:3 \ft “kuwarddekimuk nuye Yawey” kakarrme kunngeybuyika “Zion”.\f*, kore Temple nuye God nawu Israel bininj bedberre. Wanjh nungka kanbukkabukkan kadberre kore nungka kadjare karrikurduyime. Mak karrimarrkmang kunwok nuye kore kanbolhbukkan kadberre. Kaluk kore Jerusalembeh kabebme manbu kunwok nuye nawu Yawey. Nungka kamwokdangen kore Zionbeh bu njalenjale kabenmarneyime nawu bininj nuye.” \p \v 4 Kaluk nungka kakarremarnbun dja kunwok kamarnbun bedberre nawu kore kubolkbubuyika kabirrihni. Wanjh nawu mandjawak bedberre nakka kabirrimarnbun ploughs dja mak mankole bedberre nakka wanjh kabirrimarnbun mandjawak nawu kundulkkenh kabirrihdadjke. Wanjh nawu kubolkbubuyika kabirrihbebbehni nakka wanjh minj kabirriburren. Minj mak kabirriyawoyhmarnburren bu kabirriburren war.\x - \xo 2:4 \xt Joel 3:10\x* \v 5 Wanjh ngurrimray, ngudda nawu Jacob nuye mawahmawah, dja karrikurduyime kunmak kore nawu Yawey kanmarnebolkwolkan kadberre. \s1 Ngokko Darnkih Kamre Kunbarnangarra Nuye Nawu Kawohrnan Rowk. \s2 Isaiah 2:6-22 \p \v 6 Nawu Yiwohrnan, ngudda yibenbawong bininj ke nawu Jacob nuye mawahmawah. Bedda bindibalmayalimey birribuyika bininj nawu koyekbeh. Mak yiman bedda kabirrimulewan kore baleh kakurduyimerran bu yerrekah yiman nawu Philistines kabirrihyime, wanjh bedda birrimey rowk manbu kunmayali bedberre nawu birridjenbuyika bininj. \v 7 Kore kunred kabirrihni nakka birrikarrmi nadjalwern silver dja gold; mak nadjalwern namakmak kabirridjenkarrme. Mak djarrang mirndewernmerrinj bedberre, warridj nawern chariots kabirrikarrme. \v 8 Mak nadjalwern idols kabirrikarrme kore bedda kabirrihni. Wanjh bedda kabirrimarneboddan namekbe idols nawu bedmanbidju birrimarnbuni kunbidwi bedberre. \v 9 Kaluk kabirriyemengalme, dja kabirridjudkulme kunyemi dorrengh. Ngudda nawu Yawey, wanjh yuwn bu yibenmarnebengmidjdan kunwarre bedberre! \p \v 10 Bedda wanjh kabirrikelerlobmen kore kuwardderurrk yimankek kabirriwarlkarren! Warridj kabirribolkkarung kandji kurorre ba kabirriwarlkarren nuye nawu Yawey bu kamre kundulkarre dja kunmakmak dorrengh nuye!\x - \xo 2:10 \xt 2 Thessalonians 1:9, Revelation 6:15\x* \v 11 Bininj nawu kabirrihburlumerren nakka wanjh kabirrikukkolung kanjdji, mak kabirridjudkulme bu kunyemi duninjh kabirriyemengalme. Bu kunmekbe kunbarnangarra kabolkyimerran wanjh nakka Yawey nadjalkudji nawu kadjalngeykuken. \p \v 12 God nawu Yawey, nakka nawernhdulkarrekimuk duninjh djarrirnnameng kunbarnangarrakudji kore benmarnekarremarnbom bininj nawu kabirrihburlumerren yimankek bedda kabirridjalngeykimuk. Wanjh Yawey kabenkoluyhwe ba bu kabirriyemengalme. \v 13 Nungka kaluk karrulkbakbakke manbu cedar kundulk manbu mankang Lebanon, dja mandulkkihkimuk oak manbu mankang Bashan. \v 14 Dja nungka kabolkkoluyhwe manwarddekihkimuk dja mandulumkuyengkuyeng. \v 15 Mak manwern manrurrkkuyengkuyeng, dja manrurrkkimuk manbu soldiers birrimarnbom, nakka karurrkbakke rowk. \v 16 Mak kabbala rowk kore kabirrihbayahme njalehnjale, mak kabbala manbu mankukmakmak dja mankimuk, wanjh nungka kadjalyibke rowk. \v 17 Wanjh kunyimekbe nawu bininj kabirrihburlumerren wanjh nakka kaluk kabirridjalngurdme bu kabirriburlumerren, mak kabirridjudkulme kunyemi dorrengh. Wanjh kunyimekbe kunbarnangarra nawu Yawey nadjalkudji nadjalngeykimuk duninjh. \v 18 Dja idols rowk nawu bininj kabirrihmarneboddan nakka wanjh kayakayakmen. \p \v 19 Bu kunmekbe kunbarnangarra wanjh nawu bininj kabirrikelerlobmerren kore kuwardderurrk dja kore kuwarddehwardde mak kabirribolkarung kandji kurorre kore kabirriwarlkarren nuye nawu Yawey bu kamre kundulkarre dja kunmakmak nuye dorrengh. \v 20 Wanjh kunyimekbe nawu bininj kabirriburrihburriwe bedberre idols manbu mayh nawarre kakukyime manbu bedda birrimey silver dja gold bu birrikuknameng dja birrihmarneboddangeni. \v 21 Wanjh kunyimekbe bedda kabirrirlobmerren kore kuwardderurrk dja kuwarddebarrahbarrarn bu yimankek kabirriwarlkarren nuye nawu Kawohrnan bu kamre darnkih kundulkarre dja kunmakmak nuye dorrengh, ba bu karrolkkan dja kadjalrokayhwe mahni kurorre kabolkdeldelme. \p \v 22 Wanjh kuhni ngurribawo kore bininjdeleng ngurribenmarrkmarren bu yimankek ngurringehkerren, dja nakka bininjwi. Nawu bininj wanjh kaluk kabirridowerren rowk. Bedda yiman yeng, dja minj baleh kabirrikurduyime bu ngundibidyikarrme. \c 3 \s1 God Kabendjadme Judah dja Jerusalem \s2 Isaiah 3:1-15 \p \v 1 Wanjh kuhni ngurriburrbu. Yawey nawu Kawohrnan rowk wanjh Nawernhdulkarrekimuk Duninjh. Nungka kamang rowk njalehnjale kore Judah dja Jerusalem kabirrihkarrme, yiman manme dja kukku, wanjh kamre kamang rowk. \v 2 Nawu Yawey kamre kabenmang kabenkan yikahwi bininj kore Jerusalembeh. Bedda nawu birringeykimuk, mak nawu birriwernhbang soldiers, mak bininj nawu kabindihdjadme dja nawu prophets, mak nawu birrikurdang dja mak nawu dabborrabbolk, \v 3 mak nawu kabirrihwohrnan kore soldiers dja nawu government kabirrihwohrnan, mak nawu councillors, dja nawu kabirriwernburrbun kabirrihmarnmarnbun njalehnjale, dja mak nawu yimankek kabirrimulewan kore baleh kayimerran bu yerrekah. Yawey kabenkan rowk. \p \v 4 Wanjh nawu Kawohrnan kayime, “Kaluk ngabenmarnbun yawuhyawurrinj bu kabirridokme ngudberre, mak wurduhwurdurd nawu minj kabirriwernhburrbun wanjh bedda ngundimarnewohrnan. \v 5 Mak bininj rowk kabirriburren. Birriwern bininj nawu birriredbo wanjh kabirriwirrihmerren. Nawu yawuhyawurrinj dja yawkyayawkyawk minj kabindiwokmarrkmang nawu dabborrabbolk. Nawu birriwarre bininj kabindiwokburriwe nawu birringeykimuk bininj.” \p \v 6 “Kaluk bu kunyimekbe kabolkyimerran, nakudji bininj kabidarrkidmang nawu benedanginj dja kabimarneyime, ‘Ngudda yihkarrme nawu coat bu yidjongburren, wanjh ngudda yirrokme kadberre. Wardi ngudda yiwohrnawohrnan kore mahni manbu rurrkbakabakmeng kore karrihni.’ \v 7 Dja nawu benedanginj karrolkan wanjh kakayhme kayime, ‘Ngaye minj bidyikarrme. dja ngaye minj ngakarrme manme dja kunmadj kore kurrambalk ngardduk. Minj ngudda kanmarnbun bu ngaye ngarrokme!’ ” \p \v 8 “Kuhni wanjh kakurduyimerran dja bininj nawu Jerusalem kabirrihni warridj bininj nawu Judah kabirrihni wanjh kabirriwarreworren. Bedda kabirriwokdi kunwarre, dja mak kabirrihkurduyime kunwarre duninjh bu kabirriwokburriwe nawu Yawey. Kuhni rowk kabirriyime kore kumirrk nuye nawu nadjalwernhmak duninjh. \p \v 9 Bedda birriwowarreworrinj, dja minj kabirriyemengalme! Bedda wanjh kabirrikebrayek, dja kabirridjalburlumerren kore kunwarre bedberre. Bedda yiman birriwarre bininj nawu kunred Sodom\x - \xo 3:9 \xt Genesis 18:16-19:29 \x* birrini, nawu birriburlumerreni kore kunwarre birrikurduyimi. Mak minj kabirriwarlkarren kore baleh kabirrihkurduyime. Wanjh kunukka kadjalwarre duninjh bedberre, dja wanjh bedmanbidju birriwarreworrinj dja kaluk kabirridjaldowe. \p \v 10 Dja bininj nawu kunmak kabirrikurduyime nakka wanjh kadjalmak rowk bu kayimerran bedberre. Dja mak kabirrimang nawu kahdjedjenyo bedberre kore kunmak birrihdjalkurduyimi. \v 11 Dja nawu birriwarre bininj, nakka wanjh kadjalwarre duninjh bedberre! Bedda bindimarnekurduyimi kunwarre birribuyika bininj, wanjh bedmanbidju kabirridowerren bu kunwarre duninjh kabenmarnekurduyimerran. \p \v 12 Ngudda yawurrinj, ngudda kundjalwarre ngurrbenmarnekurduyime nawu ngaye ngardduk bininj. Kunmekbekenh kunu wanjh morlehmorlenj nakka ngundibalmarnewohrnan. Ngudda bininj ngardduk, bininj nawu ngurrbenmunkekadjung wanjh ngundihkebrohwarrewon dja minj ngundibolhbukkan kore manbolhmak.” Kuhni rowk yimeng nawu Yawey. \p \v 13 Wanjh nawu Yawey kayerrkan kore court dja kabendjadme bininj rowk. \v 14 Nungka kabendjadme nawu dabborrabbolk dja nawu kabindimarnewohrnan nuye bininj. Wanjh nungka kabenwiddjung dja kabenmarneyime, “Ngudda ngurrbenwarrewong birribuyika bininj kondah. Ngurrbenyimangi njalehnjale nawu birrimarladj bedberre, wanjh ngudman ngurribalkukenworreni. \v 15 Kaluk kunukka njalekenh bu ngudda yiman ngurrbenkukberelhmeng nawu bininj ngardduk. Njalekenh kunmekbe ngurrihkurduyime bedberre?” Wanjh kuhni kahyime Yawey nawu Kawohrnan Rowk. Nungka wanjh Nawernhdulkarrekimuk Duninjh. \s1 Nawu Yawey Kabenbengdayhke Morlehmorlenj Kabirrihni Jerusalem \s2 Isaiah 3:16-25 \p \v 16 Nawu Yawey kayime, “Morlehmorlenj nawu Jerusalem kabirrihni nakka kabirriburlumerren. Bedda kabirriwohrewohre dja kaddum kabirrikodjwayhme bu kabirrire. Bedda kabirrikuknan bininj bu kabindiborrkbun, dja kabirrirengehre yiman birriwarre daluk. Bedda kabirrihmaddukkayindi yehyeng nawu kadjirlidjirlme bu kabirrire. \v 17 Wanjh ngaye ngakurrmekurrme kunmok kore kukodj bedberre wanjh kabirrikodjmokmen birrimekbe morlehmorlenj nawu birrikang Jerusalem. Ngaye ngabenmarnbun bu yiman kabirrikodjbarlamen.” \p \v 18 “Bu kunyimekbe kunbarnangarra wanjh ngaye ngabenyimang rowk nawu kabenhmarnbun kabirrihburlumerren, bu kabirrimahmaworren nawu kabirrimadukkayindi, dja nawu kabirrimilhdukkayindi, mak nawu kabirrikomdjongbuyindi yiman kakukrohrok dird. \v 19 Dja mak nawu kabirrikanemdulubuyindi, mak nawu kabirribendedjongbuyindi, dja nawu kabirrikodjbarrkbuyindi, \v 20 nawu scarves bedberre, dja chain nawu kunmadkenh bedberre, dja belts nawu manburrba kore kabirringardmodukkarren, mak budjurlung nawu namanjmak kunkalkkik karrakendi, dja manbu charms, \v 21 dja signet rings nawu kabirribiddjongbuyindi, mak rings nawu kebbordkenh bedberre, \v 22 dja nawu namakmak manburrba njalenjale, capes, shawls, dja purses, \v 23 dja mak baddumanj bedberre, linen dresses, turbans nawu kabirrikodjdukkayindi, dja mak nawu nakuyengkuyeng kunmadj nawu kunkodjkenh. \p \v 24 Kuhni bu ngayime, wanjh bedda minj mak kabirrikukbarurren nawu mankalkkidmanjmak dja nakka wanjh kabirrikukbanjmen. Mak minj kabirringardmodukkayindi belts nawu manburrba dorrengh, dja nakka wanjh kaluk kunyarl kabirringardmodukkayindi nawu yiman kabenbongkarrme rerrih. Mak minj kabirringabekmarnmarnburren bu kabirringabekbuyikaworren, dja nakka kaluk kabirrikodjbarlahmen. Mak minj madjmakmak kabirridjongbuyindi, dja bedda kaluk kabirridjongburren nawu kunnjilngwarrekenh kunmadj. Mak minj birrikukmakkaykenh kabirrire, dja bedda kaluk kabirriyemengalme. \v 25 Kaluk bininj birriwern ngudberre kore kunredkimuk Jerusalem, wanjh kabirriburren kore war, dja bedda wanjh kabirridowerren mandjawakwi. \v 26 Wanjh birrimekbe nawu kabirrihni kore Jerusalem kaluk kabirrinjilngwarremen. Yiman kayime kamarrdjukun, ngalbu kabimarneyakayakmen njalehnjale rowk ngarre dja kadjalyerrkan kore kundjulng dja dedjlarrk. \c 4 \s1 Bu Bininj Kabirriyakmen Kore Jerusalem \s2 Isaiah 4:1 \p \v 1 Kaluk bu kunyimekbe kabolkyimerran, wanjh seven morlehmorlenj kabirridarrkidmang nakudji bininj dja kabirrimarneyime, “Ngad ngarringun manbu manme ngadberrekih dja kunmadj warridj ngadman ngarrimarnbun, dja kanmarnbu ngalbihbininjkobeng ke! Ba kunukka kanyemebularrbun ngadberre.” \s1 Manyende Nuye Nawu Kawohrnan Rowk \s2 Isaiah 4:2-6 \p \v 2 Bu kunyimekbe kunbarnangarra kamre, wanjh Yawey kamarnbun yehyeng rowk nuye ba bu kayimerran namakkaykenh duninjh ba bu bininj kabirriburlume. Kaluk bu kabenmarnekurduyimerran birrimekbe nawu kabirridjaldarrkiddi kore Israel, wanjh nungka kabennjilngmarnbun dja kabenkukenwon duninjh bu kabirrikurdunan kore Yawey kabenmarnebolkmarnbun bedberre ba mandjoleng kawernmerren bedberre. \v 3 Mak bininj rowk nawu kabirrihdjalni kore Zion, bedda nawu kabirridjaldarrkiddi kore Jerusalem, nakka kaluk Yawey kabenmakwan dja nuye bininj. \v 4 Nungka Kawohrnan Rowk kaluk kabenkangedjirridjbun bu kawe kunwarre bedberre birrimekbe morlehmorlenj nawu kabirrihni kore Jerusalem. Mak kabenkurlbadjirridjbun kumekbe kore birrihkurlbawarrhmi nawu birridowerrinj kore Jerusalem. Kuhni kakurduyime kunak dorrengh, bu djal mandjad kabendjadme. \v 5 Wanjh nawu Kawohrnan kabolkbarrkbun kuwarddekimuk Zion kundolngwi, dja mak kabenkukbarrkbun bininj rowk nawu kabirrimirnderri kumekbe kundolngwi. Nungka kakurrme kundolng bu barnangarra rowk dja bu kumunun nakka manbirluwoldjen kabenmarnebolkwolkan. Wanjh nawu Kawohrnan Rowk nuye kunmakmak duninjh, wanjh kabenbarrkbun birrimekbe bininj dja yiman kayime mankimuk dabburlin. \x - \xo 4:5 \xt Exodus 13:21, 24:16\x* \v 6 Dja yiman kayime kundjurle bedberre bu kabendjurlewon kore kurrungbang, dja mak kabolkmarnbun kamak rowk bu kabirriwarlkkayindi ba mandjewk nakimuk minj kabenbun. \c 5 \s1 Yawey Nawu Kawohrnan Rowk Kabenyolyolme Nuye Binihbininj nawu Bu Birriwokweyi Nuye \s2 Isaiah 5:1-7 \p \v 1 Yawey yolyolmerrinj yimeng, “Kandibekka bu ngaye ngawayini ngardduk djawirna. Nungka bolkkarrmeng kore dudji manrakel manbu grapes dja madbuni bu kadjolengmen. Yoh, nawu ngaye ngamarnedjare djawirna ngardduk, wanjh nungka bolkkarrmeng kore dudji manrakel kore kurrulkmak. \v 2 Nungka kulkmarnbom, moyhmangi dja burriweng nawu kunwarddekilehkilelk yoy kore kunbolk nuye, dja mankulkmakkaykenh yingkihmarnbom. Kaluk wanjh nungka bolkkaruy dja kumekbe dudji manbu manmakkaykenh grapevines mak rurrknameng tower kore kuburldjarn ba bu bininj kabirribolkwohrnan nuye. Nungka yawoyhbolkkaruy dja marnbom kore bininj kabirrimelme grapes bu kabirrikalkkidbebke. Wanjh ngehmeng, dja bolkmaddi bu manbarnem manmak kumbarndangemeninj. Dja larrk, kawarre! Mahni manbarnem wanjh djal manbarnemwarre duninjh!\x - \xo 5:2 \xt Matthew 21:33, Mark 12:1, Luke 20:9\x* \p \v 3 “Wanjh nawu ngardduk djawirna kayime, ‘Ngudda bininj nawu ngurrihni kore Jerusalem, dja kore kubolkkimuk Judah. Wanjh kandidjadmen kore ngaye dja mahni vineyard ngardduk bu nganedurren. \v 4 Baleh mak ngakurduyimeninj manbu vineyard ngarre kore ngaye ngarrudji yimankek bu kamak? Dja yimankek ngayimi manmak grapes kadjordmen, dja burrkyak, mak njalekenh manwarre grapes nganmarnebebmeng? \v 5 Wanjh bolkkime marneyime ngudberre kore baleh ngayimewon manbu vineyard ngardduk. Ngaye ngayerrkke manbu hedge kore kawarnamyo, dja ngakinje. Mak ngabakke kunwardde manbu kawarnamyo. Wanjh bininj kabirribolkmelme manbu manrakel. \v 6 Mak ngabolkwarrehwarrewon kumekbe kabbal. Wanjh kundalk kabaldjokodjordmen, dja minj nganahnan mahni manrakel. Kaluk manngarrewarre kadjordmerren yiman mikardihkardird. Kaluk ngaye ngarrabke kunngol ba bu mandjewk minj kumekbe kadjakdung.’ ” Kuhni yimeng nawu Yawey. \p \v 7 Bu Yawey nawu narrulkarrekimuk duninjh bolkyolyolmi nuye manrakel, wanjh nungka benyolyolmeng bininj nuye nawu Israel benkebmawahmeng. Bininj nawu birridanginj kore namud nuye Judah, nakka wanjh yiman kayime manrakel manbu Yawey kamarnedjare. Nawu Yawey bennani ba mandjad birridjalreyi, dja burrkyak, nakka birrihdjalburreni kunkurlba dorrengh. Yawey benkurdunani bu kore yimankek kundjalmak birrikurduyimeninj, dja burrkyak, ngaleng bendjalbekkani birrikayhmi bu kunyid birriworreni. \s1 Kawarre Duninjh Bedberre Nawu Birriwarre Bininj \s2 Isaiah 5:8-30 \p \v 8 Wanjh kadjalwarre duninjh ngudberre nawu ngurrirurrkmang manrurrkwern, mak manwern kabbal ngurribolkkarrme! Wanjh minj kawohbolkyo mak kunyahwurd bedberre nawu birribuyika dja ngudda wanjh ngurribolkmang rowk. Kaluk wanjh ngundibawon ngurridjalkudji ngurrihni kumekbe kunbolk. \v 9 Yawey nawu Dulkarrekimuk Duninjh kuhni yimeng kore ngaye ngawokbekkang, yimeng, “Kaluk kabolkyimerran bu mahni manrurrkmakmak makka kururrkbakabakme, dja manbu manrurrkkihkimuk makka larrk, dja minj nangale bininj kahyo. \v 10 Bu kunyimekbe kamre, wanjh manrakel rowk, minj kamarnburren manwern mankalkkid, dja mandjalyahwurd mandjoleng kabebme. Dja mak bininj nawu kamimburriwe manwern manmim kore kunkulk nuye, wanjh kadjalmang mandjalyahwurd manme kore corn nuye. \p \v 11 Mak kadjalwarre bedberre bininj nawu kabirrikabelnan dja kabirriboyawan kunbang bu kunkabelwern, wanjh kabirrihdjalkakwohre bu kumununburrk. Manmekbe kunbang kabenmarnbun bu kabirriwernhworromkan. \v 12 Kore mulil bedberre bedda kabirrikarrme instruments yiman lyres dja harps dja tambourines dja flutes. Bedda kabirribongun manbowern kore mulil bedberre. Kaluk bedda minj kabirriburrbun kore Yawey kurduyimeng, mak minj kabirriburlume nuye kore durrkmirranginj kubid nuye. \v 13 Wanjh kumekbekenh bininj birribuyika kabirrimre kandidarrkidmang kandikan kadberre kore kubolkbuyika. Ngardduk bininj minj ngarriwernhborlhmeninj. Mak nawu birrikihkimuk bininj ngadberre nakka kaluk kabirridowen bu kunmarrwekenh, dja nawu birrimarladj bininj ngadberre nakka kaluk kabirrikombukdowen. \v 14 Wanjh kunbolk ngarre kundowikenh nakka kadjare birriwern kabirrikukdudjindan kore kakulkdjalkmire wanjh kumekbe kabirrikukwarrawarrhmerren. Birridjalwern birriwarre bininj kabirrikolung kumekbe, yiman nawu birringeykimuk, dja nawu kabirriwarreworren dja nawu kabirridjalborrkburren. \v 15 Bu kunmekbe kayimerran wanjh bininj rowk kabirriyemengalme. Nawu birrikuken bininj mak nawu birrimarladj, nakka wanjh kaluk kabirrikolung, mak kunyemi kabenmang nawu kabirrihburlumerren. \v 16 Dja nawu Yawey nawu Nawernhdulkarrekimuk Duninjh nakka kaluk kabirriburluburlume kore mandjad kabendjadme. Nungka God nawu Kukdjamun Duninjh, wanjh yiman kakukbukkarren bedberre bu nungka nakukdjamunkenh kore mandjad duninjh kahdjalkurduyime. \v 17 Kaluk kore rurrkbakmeng, wanjh nawu sheep kumekbe kabirrimirndere kore baleh kabirridjare kabirringun kurralk. Mak nawu lambs kabirridalkngun kundalk kore rurrkbakabakmeng bedberre birrikuken bininj kerrngehkenh birrihni. \p \v 18 Mak kadjalwarre bedberre nawu munguyh kunwarre kabirrihkurduyime! Mak kadjalwarre bedberre nawu minj kunmak kabirrikurduyime dja kabirridjalkowe, makka yiman kabirridukkayindi dja kabirridorrorrke manmekbe kunwarre. \v 19 Warridj kadjalwarre bedberre nawu kabirriyime “Yiddok nawu God minj werrkwerrk bu kakurduyime kore nungan yimeng. Ngad ngarridjare ngarrinan bu kakurduyimerran! Mak kore nungka yimankek karremarnbom nawu nakukdjamunkenh wardi werrkwerrk wanjh kurduyimerrangimen nuye. Ngad ngarridjare ngarriburrbun bu njale nakka. ” \p \v 20 Mak kadjalwarre bedberre nawu kabirriyime kore kunwarre nakka kunmak! Kadjalwarre bedberre nawu kabirriyime kore kunmak nakka kunwarre! Kadjalwarre bedberre nawu kabirriyime manbu kumunun nakka barnangarra dja manbu barnangarra nakka kumunun, mak bu njale nawu manjwarre nakka manjmak dja nawu manjmak nakka manjwarre. \p \v 21 Kadjalwarre bedberre bininj nawu kabirriyime yimankek bedda kabirriwernhburrbun mak kabirriwoybukwon bu bedda yimankek birrimayaliwern! \p \v 22 Kadjalwarre bedberre bininj nawu manbang kabirribongun munguyh, wanjh kabirriburlumerren mak nawu kunbang kabirriborawon dja kabirribalyolyolme manbu minj manwoybuk. \v 23 Bedda kabirrikan kunwardde ba kabindibebke nawu birriwarre bininj kore kabirrihrurrkkendi dja minj kunmak kabindimarnekurduyime nawu birrimak bininj bu kabindidjadme kore court. \p \v 24 Nakka kaluk kabirridowerren rowk yiman mandalkdarleh manbu karung kore kunak. Yiman mankolhde manbu mandedjmad ngarre kanudmen dja kanguydowen, wanjh kunmayorrk kabubuhme yiman kundjulng. Bedda birriwokweng Yawey nawu kawohrnan rowk, nawu Wernhdulkarrekimuk Duninjh, dja birriwidnani kunwok nuye nawu Nakukdjamunkenh God bedberre nawu Israel benkebmawahmeng. \v 25 Kumekbekenh nawu Yawey kayiddung wernkih duninjh wanjh dja kaberlwayhme bu kabenbun kabenkukyakwon rowk nawu nuye bininj. Manbu kunwarddekimuk makka kawarddewodjorrhmerren dja bininj kabirrikukyo kore manbolh yiman manwarre nawu kurorre kahyongoyo. Dja nawu Kawohrnan Rowk nakka kahdjalyiddung bu munguyh kabenhbun nawu bininj nuye. \p \v 26 Nawu Yawey kawahyke kunmadj manbu banner bu kabendurndiwe bininj nawu djarreh kabirrihni. Mak kabenkayhme bininj nawu djarreh duninjh kabirrihni kubolkbubuyika. Wanjh ngurrina! Bedda ngokko kabirrimhre birrimekbe nawu ngurriyidko! \v 27 Bedda nawu kabirrrimre wanjh minj nakudji bedberre kangudjwarremen dja kamimkengalme. Bedda kabirrimarnmarnburren bu kabirriburren. Bedda kamak kabirriyingkihngardmodukkayindi mak nawu kabirrihdengedukkayindi nakka minj kayarldjobme bedberre. \v 28 Dja nawu bunarra bedberre nakka kebmak rowk dja bows warridj nakka birriyingihmarnmarnbom bu kabindidulubunkenh. Mak djarrang bedberre nakka dengerayek yiman kunwardde, dja nawu chariots bedberre nakka karlobme werrkwerrk yiman kayime kunmayorrk. \v 29 Bu kabirrikayhme nakka yiman lion, kaluk wernkih yiman nawu birringudjbang lions kabirrikayhmirlobme bu kabindidarrkidmang dja kabindihkan nawu kabirriyidko. Mak minj nangale kabenngurdke bu kabindikan birrimekbe bininj. \v 30 Wanjh bu kunyimekbe kunbarnangarra, bedda kabirrikayhme yiman kurrula kahdulkarrewokdi bu kabidbubidbun. Kaluk bu bininj kabirribolknan kore kunbolk Israel nakka kadjalnan kunkak dja kunyid kabolkbarrkbun rowk, dja kore kabolkwolkayindi wanjh kadjalkakbakme rowk. \c 6 \s1 Yawey Bikayhmeng Dja Bimarnbom Isaiah Bu Nungka Yimerranj Prophet Nuye \s2 Isaiah 6:1-8 \p \v 1 Ngaye Isaiah ngayolyolmerren kore kunkare nganang nawu Kawohrnan Rowk. Kuhni nganmarnekurduyimerranj bu kunmekbe mandjewk bolkyimi bu King Uzziah doweng.\x - \xo 6:1 \xt 2 Kings 15:7. King Uzziah kunngeybuyika nuye King Azariah. \x* Ngaye nganang nawu Kawohrnan Rowk yerrkang kore mankimuk throne nuye, kaddum duninjh kore kubolkmak. Nungka wanjh djongbuyindi kunmadj nawernhkuyengkenh nawu bolkbarrkbom manbu kunrurrk temple. \v 2 Warridj ngabennang nawu Seraphs birrimhdi kaddumkah kore nawu Kawohrnan ningihni. Kaluk nawu Seraphs wanjh birriwelyi six kunwel birribebbehkarrmi. Bokenh kunwel kore birrikebbalhmerreni, manbuyika bokenh kunwel nakka birridengebarrkburreni, dja wanjh birridolkani manbuyika bokenh kunwel dorrengh bu birrirey. \v 3 Wanjh nawu Seraphs birrikayhmerreni, birriyimi, \q1 “Nawu Yawey narrulkarrekimuk duninjh, dja nakka nadjaldjamun duninjh! Nakka nadjaldjamun duninjh! Nakka nadjaldjamun duninjh! \q2 Nungka kahdi kunmakmak nuye dorrengh kore kubolkbubuyika rowk kondah kurorre!”\x - \xo 6:3 \xt Revelation 4:8\x* \m \v 4 Bu bedda birrikayhmi, wanjh manbu temple kunrurrk worrhmiyindanj, dja wanjh kundolng bebmeng, dja dolngbarlmeng rowk kore kururrk temple.\x - \xo 6:4 \xt Revelation 15:8\x* \p \v 5 Wanjh ngakelekayhmeng, ngayimeng, “Aba! Ngaye wanjh ngadjalyakmen! Ngaye ngadjalwarre duninjh! Ngaye wanjh kundjalwarrekenh ngadjalwokdi kore kurrang ngardduk, dja ngaye ngarridjarrkdi bininj rowk nawu kabirriwokdi kunwarre! Dja wanjh bolkkime nganang kunmim ngardduk nakka nawu king duninjh, nungka wanjh Yawey narrulkarrekimuk duninjh!” \p \v 6 Wanjh nawu Seraph nakudji karrmi tongs, dja mey manbu wernhyirrkeyoy kore altar, wanjh dolkang dja kumwam kore ngaye, karrmi kubid nuye manbu kunyirrke. \v 7 Wanjh ngandangkenhwong mahni kunyirrke, dja yimeng, “Yina! Mahni kunyirrke ngundangwelkilekmeng, dja wanjh kunwarre ke bularrbuyindanj, dja manbu kunwarre yikurduyimi, makka wanjh karremulewayindanj.” \p \v 8 Wanjh kunmekbe rerrih ngawokbekkang kunwok nuye nawu Kawohrnan Rowk, yimeng, “Kaluk nangale bininj ngaye ngamunkewe? Nangale bininj kare ngadberrekenh?” \p Wanjh ngayimeng, “Ngaye kondah ngahdi. Dja ngaye kanmunkewemen!” \p \v 9 Wanjh nawu Kawohrnan Rowk yimeng, “Wanjh yiray kuhni yiyolyolmen bininj bedberre, ‘Ngudda ngurribekkabekkan dja bonj, ngudda minj ngurrimayalibayhme. Mak ngurrinangahnan dja bonj, minj ngurriwernhburrbun.’ \v 10 Yibenmarnbu nahni bininj bu kabirrimayaliyakmen. Yibenkanembalhmen dja mak yibenmimbalhmen. Bu bedda yimankek kabirrinan kunmim bedberre dja kabirribekkan kunkanem bedberre, wanjh kabirrimdurndeng ngardduk ba bu ngabenmarnbun.”\x - \xo 6:10 \xt Matthew 13:14-15, Mark 4:12, Luke 8:10, John 12:40, Acts 28:26-27\x* \p \v 11 Wanjh ngadjawam, “Nawu Yiwohrnan, kaluk baleh kabolkyime bu kuhni ngakurduyime? Yiddok kunkuyeng?” Dja nungka yimeng, “Kore kuredkihkimuk ngarre kunbolk Israel kadjalrurrkbakme rowk, dja bininj kumekbe wanjh kabirriyakmen. Kore bininj rowk kabirridjalbawon kururrk rowk bedberre, dja kahdjalbolkyo kabolklarrk kore kabbal dja kuberrk dja minj nangale kabolknahnan. \v 12 Yikurduyimen kore ngaye won kaluk bu ngaye nawu Ngawohrnan ngabenmunkewe bininj rowk bu kabirrire kubolkbuyika djarreh, dja kabirribolkbawon kahdjalbolkyo. \v 13 Kaluk bu birridjalkudji bininj kabirrihdjalni, wanjh ngaye ngayawoyhbolkbularrbun. Nahni bininj nakka yiman oak kundulk manbu kabirridulkdjobke dja mandedjmadwi kabirribawon kahdi. Wanjh nawu bininj nakka yiman manmekbe mandedjmad manbu kaluk kayawoyhdulkdangen. Ngayime bu bininj ngardduk karohrok. Bedda wanjh yerrekah kabirrihyawoyhmirndewernmen. \c 7 \s1 Yawey Biyingkihmulewam Nakudji Wurdyaw Nawu Ngeyyoy Immanuel \s2 Isaiah 7:1-17 \p \v 1 Kunkare nawu Uzziah bibornang Jotham, dja nungka bibornang Ahaz. Wanjh Ahaz yimerranj king dja wohrnani kore kubolkkimuk Judah. Bu kunmekbe wanjh kunyid bebmeng kunred Jerusalem. Birridanjbik kings birribebmeng dja birridjareni bindibuyi bininj nawu Jerusalem. King Rezin wohrnani kore kunbolk Aram dja mak King Pekah, nawu beywurd nuye Remaliah, wohrnani kore kubolkkimuk Israel. Bedda birribebmeng kore Jerusalem bu kabirriburrenkenh, dja birridjalbarabom. Minj bindimarnebolkmayi Jerusalem.\x - \xo 7:1 \xt 2 Kings 16:5\x* \v 2 King Ahaz nawu wohrnani kore Judah mey kunwok manbu yimeng, “Bininj nawu birrikang Aram dja nawu birrikang Israel nakka wanjh birrimirnderaworrinj.” Bu kuhni kunwok birribekkang wanjh bininj nawu birrihni kore Judah nakka birrikeleminj. Birrideldelmeng duninjh yiman kundulk bu kunmayorrk kabubuhme. \p \v 3 Wanjh nawu Yawey bimarneyimeng Isaiah, “Ngudda dja nawu beywurd ke nawu kangeyyo Shear-Jashub nguneray ngunenan Ahaz. Bolkkime kahdi kore kukku kaborlobme kaluk kaddumkah manbolh kore bininj manburrba kabirrihmarnbun. \v 4 Wanjh yimarneyimen Ahaz, ‘Yinahnarrimen. Yingurdmen dja yuwn bu yinjilngwarre. Yuwn benemekbe bininj bokenh ngundikelehme, nawu Rezin dja Pekah nawu beywurd nuye Remaliah. Yuwn bu yikengeme kunkangeyid berrewoneng. Bedda djal yeng. Bedda yiman kundulk bokenh bu kadjaldi kunak kundolng dorrengh, dja minj kawurlhme. \v 5 Bedda benekarremarnbom bu ngundibunkenh, bu beneyimeng, \v 6 “Ngarre karrbenbun nawu Judah kabirrihni dja ngarrbolkwarrewon. Wanjh ngarrbolklarlmirran dja ngarrmarnbun nawu beywurd nuye Tabeel bu kayimerran king bedberre.” ’ \p \v 7 ‘Dja ngaye Yawey ngawohrnawohrnan rowk, dja ngayime, “Kore bedda benekarremarnbom, nakka minj kakurduyimerran. \v 8 Kore kubolkkimuk Aram makka wanjh Damascus, dja namekbe nawarre king kangeyyo Rezin, nungan kawohrnan kore Damascus. Kaluk bu sixty-five mandjewk kayimerran wanjh bininj nawu Ephraim kabenkebmawahme kabirridjalyarlarrmerren dja minj kabirriyawoyhmirnderaworren. \v 9 Dja kore kubolkkimuk Ephraim kakarrme kunredkimuk Samaria. Dja bininj nawu kawohrnan kumekbe, wanjh djal beywurd nuye Remaliah. Bu ngudda minj kandjalwoybukwon ngaye nawu Yawey, wanjh kunukka ngudda yidjaldowen.’” Kuhni yimeng nawu Yawey. \p \v 10 Wanjh Yawey biyawoyhdjawam Ahaz bu bimarneyimeng, \v 11 “Kandjawa ngaye nawu Yawey ba bu bukkabukkan bu woybukkih ngaye ngawokurrmerren ke. Wanjh kandjawa njale nawu yidjare bu kakurduyimerran kore kandji duninjh kurorre mak kunubewu kaddum duninjh kore heavens.” \v 12 Dja bonj, Ahaz yimeng, “Ngaye minj djawadjawan bu kanbukkan njalenjale, dja mak minj yiman rohrokmeninj ngudda nawu Yawey.” \p \v 13 Wanjh Isaiah biwokmey, yimeng, “Ngudda bininj nawu mawahmawah ke David, wanjh kandibekka! Yiddok kunukka kawarre bu yibenmarnewarnyakmen bininj nawu ngundimadbun? Dja mak yiddok kunmekbe rerrih bu yikurduyime nuye nawu ngardduk God? \v 14 Bonj. Wanjh nungan nawu Kawohrnan Rowk kaluk ngunbukkabukkan. Kaluk ngurrinan ngalkudji ngalyawk ngalbu minj bininj benebangmeyuwirrinj, dja kayawmang narangem, dja mak kabingeykurrme ‘Immanuel’.\x - \xo 7:14 \xt Matthew 1:23 Nahni kunngey “Immanuel” kamenyime, “God Kumwam Kore Ngad”\x* \v 15-16 Nahni wurdyaw bu kadjordmen wanjh kangun yiman cheese, dja mak mankung, dja med, ngudda werrk ngurribolknan kubolkkimuk bokenh kore bininj kabirriyo nawu ngudda ngurrbenmarnekelemen, dja ngurrinan kore mahni kunbolk bokenh kabolkwarrewarremen rowk, dja bininj kabirridjalyakmen kumekbe, dja mak kings bokenh ngarre wanjh kabeneyakmen warridj. Bu yerre kuhni kakurduyimerran rowk, wanjh nahni wurdyaw nawu kangeyyo Immanuel, wanjh korroko kaborlhme ba bu kawarnyak kunwarre dja kadjaldjare kunmak.” \v 17 Wanjh bolkkime Yawey nawu Kawohrnan Rowk kamunkewe kunrayek duninjh bu kunrayek kambebme kore ngudda dja kore bininj ngudda ke, dja mak kore kornkumo ke dja nuye bininj. Makka kaluk karayekwernmerren duninjh yiman kurduyimeng bu kunkareni Israel dja Judah beneyarlarrmeng. Wanjh nawu Kawohrnan Rowk kabimkan king nawu Assyria kawohrnan bu kamre ngurriburrenkenh.” \s1 Nawu Kawohrnan Rowk Kabenrayekwon Bininj Nawu Judah Benkebmawahmeng \s2 Isaiah 7:18-25 \p \v 18 “Bu kunyimekbe kunbarnangarra, wanjh nawu Kawohrnan Rowk kabenkayhme bininj nawu Egyptbeh. Wanjh bedda kabirrimre kabirriwernmerren yiman bod kabebme kore Egypt ngarre mankahkabo. Mak nungka kabenkayhme bininj nawu birrikang kunbolk Assyria, dja bedda kabirrimre yiman bod nawu mankungkenh kawernmerren. \v 19 Birrimekbe bininj nawu Judah ngurriyidko nakka kaluk kabirriyo kore kuwarddebarrahbarrarn dja mak kore kuwarddehwardde, kore kinj manmirrhyi, dja kore manlabbarl rowk. \v 20 Bu kuhni kunbarnangarra nawu Kawohrnan Rowk wanjh kabimang bininj kawohrnan rowk kore kunbolk Assyria. Nungka kamre mandjawakmirrkmak nuye dorrengh ba bu kabimarnedurrkmirri God. Nungka wanjh ngunngabekdadjke, dja ngunkarremuddadjke mak ngundjawurrkdadjke. \v 21 Wanjh bu kunyimekbe kunbarnangarra kayimerran, bu nangale bininj kadjalkarrme nakudji yaw bulikki dja bokenh sheep nawu darrkid. \v 22 Wanjh walakkihwurd milk kakarrme bu kangun milk curds. Mak birrimirndekudjikudji bininj nawu kabirridjaldarrkiddi kondah kunbolk, wanjh kumekbe nakka kabirrihdjalngun milk curds dja mak mankung. \v 23 Bu kunyimekbe kunbarnangarra wanjh kabolkwarremen kondah. Kore bininj birridudji one thousand manrakel manmak, dja birriweykani dja birrikukmey money nawern duninjh, wanjh manrakel kayakmen dja kundalkwarre kadjordmen, dja mak kinj manmirrhyi kadjordmerren kumekbe. \v 24 Kaluk bininj kabirriyawan kore kabirrihwarlbun mayh nawu kare kungarrewarre dja kinj manmirrhyi. \v 25 Bu kerrngehkenhni bininj birridurrkmirri kore kubolkmak kumekbe bu manme birridudjengi kore kurruluhdulum, wanjh yerrekah minj nangale kare kumekbe, dja kundalkwarre dja kinj manmirrhyi djokkodjordmerrinj wanjh kabenkelehmen. Nakka sheep dja bulikki kumekbe kabirrire bu kabirridalkngun. \c 8 \s1 Yawey Bengdayhkeng Isaiah Bu Bininj Birribang Kabirrimre Kore Assyriabeh \s2 Isaiah 8:1-10 \p \v 1 Nawu Yawey nganmarneyimeng, “Yima nawu nakimuk djurra manbu scroll dja yibimbu bimkimuk yiyime, ‘Nawu Werrkwerrk Kamre Bu Kadjirdmang.\f + \fr 8:1 \ft Mahni kunngey kore Hebrew kayime “Maher Shalal Hash Baz”\f* ’ \v 2 Kaluk yibenbenekayhmen bokenh bininj nawu ngundinan, bedda wanjh Uriah nawu priest dja Zechariah nawu beywurd nuye Jeberekiah. Nahni benebokenh kabenedjalwokdi kore kunwoybuk.” \v 3 Wanjh ngawam kore ngalbininjkobeng ngardduk ngalbu prophet dja nganeyonginj, wanjh ngaleng yawkani wurdyaw dja yawmey narangem. Kaluk nawu Yawey nganmarneyimeng, “Yingeykurrmen namekbe wurdyaw ‘Nawu Werrkwerrk Kamre Bu Kadjirdmang’. \v 4 Dja namekbe king nawu kawohrnan kore kubolkkimuk Assyria wanjh nungka werrkwerrk kamre kakan rowk nawu namakmak ngarre kukadje Damascus dja mak kubolkkimuk Samaria. Kuhni kayimerran yerre bu namekbe wurdyaw ke kawokdi bu kayime ‘Karrang’ dja ‘Ngabba’.” \p \v 5 Kaluk nawu Yawey yawohwokdanj ngardduk, nganmarneyimeng, \v 6 “Ngaye nawu Ngadjalwohrnan Rowk ngadjareni ngabennahnayi kunmodmikenh dorrengh nahni bininj nawu Judah benkebmawahmeng. Ngawoyi kunmodmikenh ngardduk yiman kayime mankabo Shiloah kabenbowon kukku bedberre dja kamak rowk. Dja bonj, bedda wanjh ngandiwirrihmeng dja bedda kabindikengeme King Rezin dja King Pekah nawu beywurd nuye Remaliah. \v 7 Wanjh kunmekbekenh ngaye nawu Ngawohrnan Rowk ngabenmunkewe bininj kore Assyriabeh kundulkarre kunkimuk warridj. Nawu king bedberre kamre kabenbun bininj kore Judah. Bedda kabenbularrbun yiman kayime mankabo mankimuk Euphrates bu kamarnburren kundjurrh dja kabalborlobme karrkad kore manberrk. \v 8 Birrimekbe birribang bininj kore Assyriabeh wanjh kabindibirrhmire kunbolk Judah yiman kukku kaburrkmen bu kabolkbarrkbun kunbolk rowk dja darnkih kabenngakme bininj. \p Dja ngudda Immanuel, ngudda yibennan nahni bininj kaluk kabirriyarlarrme yiman mayhmayh bu kawelwarlahmen wanjh kabirribolkbarrkbun kumekbe kunred ke.” Kuhni yimeng nawu Kawohrnan Rowk. \p \v 9 Ngurrikayhmen kunkele dorrengh, ngudda nawu bininj kubolkbubuyikabeh. Kandibekkabekka ngudda nawu djarreh duninjh kunbolk ngurrihdi. Kaluk ngudda ngurridowerren. Ngurrimarnmarnburrimen bu ngad kandibuyi! Dja kaluk ngudda ngurridowerren! \v 10 Mah! Wanjh ngurriyingkihkarremarnbu bu kandibunkenh. Dja bonj, God nungan ngarridjarrkdi. Wanjh ngurridjalbarabun. \s1 Isaiah Kayolyolmerren Bu Kabimulewan Kore Yawey Bibengdayhkeng \s2 Isaiah 8:11-22 \p \v 11 Nawu Yawey nganbengdayhkeng dja nganwokrayekwong. Nungka yimeng bu ngaye minj ngabenmunkekadjung birribuyika bininj wanjh yimeng, \v 12 “Bininj nawu kabirrihni kore Judah kabirrihyime yimankek birribuyika kabirrihkarremarnbun bu bedda kabindidung, dja ngudda yuwn yibenwoybukwon. Yuwn bu mak ngurrikele karohrok bu bedda kabirrikele, dja yuwn bu yikengehme kore bedda kabirrikengehme. \v 13 Dja yidjalburrbu bu ngaye Yawey wanjh ngawernhdulkarrekimuk duninjh. Ngudda yiyimen bu ngaye ngadjamun duninjh. Wanjh ngaye ngadjalkudji bu ngudda kankengehme, dja yidjalkelemen kore ngardduk.\x - \xo 8:13 \xt 1 Peter 3:14-15, Luke 12:5\x* \v 14 Mak ngaye yiman kubolkdjamun duninjh bedberre bininj nawu kubolkkimuk Israel kabirrihni, dja mak bininj nawu Judah kabirrihni. Dja mak ngaye yiman manwarddekimuk manbu kabenbungkarrkbun bininj. Dja mak ngaye yiman walabbi manbu kabendarrkidmang bininj nawu birrikang Jerusalem. \v 15 Birriwern bininj kaluk kabirrimankan kore mahni manwarddekimuk dja kabirrimurrngbakabakme. Bedda kabirridjardabmerren dja kabirridjalbongdi.”\x - \xo 8:15 \xt Isaiah 28:16, 1 Peter 2:8, Hebrews 9:33\x* \p \v 16 Wanjh kandibekka. God nganwokwong mahni kunwok kunwoybuk nuye. Wanjh ngurridjalwokkarrmen ngudda bininj nawu ngaye bukkabukkan. \v 17 Ngaye wanjh ngamadbun nawu Yawey. Nungka benmarnekebwarlkkarrinj bedberre bininj nawu Jacob benbornang, dja ngaye ngadjalwoybukwon nungka. \p \v 18 Ngaye wanjh kondah ngahdi ngardduk wurdwurd dorrengh ngarrihdjarrkdi. Bedda nawu Yawey nganwong nahni wurdwurd. Kaluk nungka kankurrmeng ba bu ngarrbenhbukkabukkan bininj nawu Israel benkebmawahmeng ba bu kabirriborlhme Yawey nawu nawernhdulkarrekimuk duninjh nawu kahni kore Mount Zion,\x - \xo 8:18 \xt Hebrews 2:13\x* \p \v 19 Yikahwi bininj kabirriyime, “Ngurrbendjawa nawu nakurdang dja nuk marrkidjbu bu baleh kakurduyimerran ngudberre!” Aba, kawarre. Bedda wanjh kabirringayawkme dja kabirriwokdi kore djal bedman. Njalekenh bu God nuye bininj minj kabirridjawan God bedberre bu baleh yerre kakurduyimerran? Dja njalekenh bininj nawu kabirrihmimbi bu kabindidjadjawan bininj nawu kabirridudjindi kurorre? \v 20 Dja kore God korroko ngunbukkabukkang, manmekbe wanjh ngurridjalmarrkma. Nungka kanwong kunwoybuk bu kanyingkihbengdayhkeng. Bu nangale bininj kadjalwokdi kunbuyika, wanjh nakka minj kaburrbun kunwoybuk. \v 21 Bedda kaluk kabirridjakbekkan dja kabirrimarrwedowen mak kabirrihdjalwohrewohre. Bu kabirribekkan kabirriwernhmarrwedowen, wanjh bedda kabirriyidung dja kabirribolknan kaddum ba bu kabindidung king bedberre dja mak God bedberre. \v 22 Kaluk kabirridjalnan kanjdji kore kurorre dja kabirrinan djal kunyid, dja mak kunkangewarre dja mak kunkak duninjh. Wanjh bedda kaluk kabenburriwe kore kunkak duninjh bu kabirrihni. \c 9 \s1 Nawu Yawey Kanyingkihbengdayhkeng Bu Kaluk Jesus Kamre Kadberre \s2 Isaiah 9:1-7 \p \v 1 Bininj nawu kunrayek wernmerrinj bedberre wanjh kaluk kabirriyawoyhnjilngmakmen. Kunkareni God benmarladjwong bininj nawu birrihni kore kunbolk bokenh Zebulun dja mak Naphtali. Kaluk bu yerrekah God kabenkukenwon bedberre. Wanjh kabolkmarnbun bu kabolkkimukmen kore kabolkyirriyo manbolh ngarre kurrula kangeyo Mediterranean. Kumekbe yungkikah mankabo manbu Jordan, dja mak kakbikah kore kunbolk Galilee, kumekbe kore bininj nawu minj Jews kabirrihni. \p \v 2 Bininj nawu birrihdjalmayahmi kore kubolkkakmunun, wanjh wernhbolkwolkayindanj bedberre! Bininj nawu munguyh birridjalkeleni kundowikenh, wanjh kabirrinan kamak rowk kore benmarnewolkayindanj.\x - \xo 9:2 \xt Matthew 4:15-16, Luke 1:79\x* \v 3 Ngudda Yawey, ngudda yibenmarnbom birrimekbe bininj birrimirndewernmerrinj dja mak yibennjilngmarnbom. Bedda wanjh kabirriwernhmarrmarr kore kumirrk ke, yiman kayime bininj nawu kabirrimanamang manbu manme mandjoleng kore kabbal birrihdudjengi. Bedda wanjh kabirrimarrmarr yiman kayime bininj nawu kabirriwinhme kore kabirriburren war dja kabirrimoyhmang njalenjale manbu birriyidko bininj birridjalwarrhkeng. \p \v 4 Yibenbebkeng kore birribuyika bininj bindibuni dja bindimarnbom bu bindimarnedurrkmirri. Ngudda yibenbom birrimekbe birriwarre bininj, karohrok bu ngudda kunkareni ngudda yibenbom bininj nawu birrikang kunbolk Midian dja bendulmukwoni bininj nawu Israel benkebmawahmeng ba bu birringorrkani dulmuk. Wanjh nakka ngudda yibenmarneyerrkkeng rowk bedberre. \p \v 5 Kaluk kayakmen rowk kore armies kabirriburrenkenh. Namekbe nawu soldiers kabirridengedjongbuyindi wanjh kabirriburriwe kore kunak. Mak nawu kunmadj bedberre djuhmiyindi kunkurlba dorrengh, wanjh nakka kabirriburriwe kore kunak. \p \v 6 Bolkkime wanjh nakudji wurdyaw danginj kadberre! God kanwong nuye beywurd. Kaluk nungka wanjh kadjalwohrnan rowk. Wanjh karriwarlahkenh bininj karringeybun namekbe wurdyaw kunngeybubuyika yiman, “Namakkaykenh nawu kanbukkabukkan”, dja mak “God nawu wernhdulkarrekimuk”, dja mak “Kornkumo nawu kamimbi munguyh munguyh”, dja mak “Prince\f + \fr 9:6 \ft “Prince” kamenyime, “nawu beywurd nuye king”\f* nawu kawohrnan kore kunmodmikenh”. \v 7 Nungka wanjh kadjalwohrnan rowk bu munguyh munguyh, kundulkarre dja kunmodmikenh dorrengh, dja kare munguyh. Mak nungka kawohrnan kore David nuye throne\f + \fr 9:7 \ft “throne” kamenyime, “kore king kahyerrkan”\f* dja kore bininj rowk nuye. Mak kabennahnan bedberre kunmakmak dja mandjad dorrengh, kore karredjingmangbeh dja minj kayakmen bu munguyh munguyh. Yawey nawu narrulkarrekimuk duninjh, wanjh nungka kamarnbun rowk ba kayimerran kore nuye.\x - \xo 9:7 \xt Luke 1:32-33\x* \s1 God Kabenwernhyiddung Israel Bininj \s2 Isaiah 9:8-21 \p \v 8 Nungka Kawohrnan Rowk wokmunkewerrinj kore bininj nawu Jacob benkebmawahmeng. Kaluk manmekbe kunwok kayime bu God kabendjadme bininj nawu kabirrihni kore Israel. \v 9 Wanjh birriwern bininj nawu Ephraim benkebmawahmeng dja mak bininj rowk nawu birrihni kore kubolkkimuk Samaria, nakka kaluk kabirriburrbun bu God benbom bininj kore kunbolk Israel. Bedda wanjh kabirrihburlumerren, wanjh kuhni bedda kabirriyime, \v 10 Mahni kururrkwern makka warrawarrhmeng dja ngad wanjh ngarrimarnbun bu ngarriyawoyhwarddekurrmekurrme! Mak kundulk warridj birridulkdjobdjobkeng kundulk manbu figs. Ngad wanjh ngarriyawoyhdulknamehname manbu mandulkkihkimuk manbu Cedars. \p \v 11 Dja nawu Yawey kabenmarndulkarrekimukwon bininj nawu kubolkbubuyikabeh bu kabindiwirrihme dja kabirrimre kabindibunkenh. \v 12 Bedda wanjh birrikang koyekbeh kore kubolkkimuk Syria, dja birribuyika mak nawu Philistines nakka kabirrimre karrikadbeh. Bedda wanjh birrimkunirey bu Israel kabirriburren yiman nabang mayh kabindibaye. Dja bonj, nawu Kawohrnan Rowk nakka minj yiddowimeninj. Nungka munguyh kabenhdjaldung nawu Israel benkebmawahmeng. \p \v 13 Nawu Kawohrnan Rowk benbom dja bonj, bedda minj birrikangeborledkerrimeninj bu birridurndeyi kore nungka. Bedda minj birriyawayi. \v 14 Wanjh kunmekbekenh nawu Yawey kabenbun rowk bininj nawu kabirrihwohrnawohrnan dja mak nawu kabindibukkabukkan kore Israel. Nungka wanjh kabenburriwe rowk bu kundjalkudji kunbarnangarra. \v 15 Birrimekbe bininj nawu dabborrabbolk dja mak nawu birringeykimuk, dja mak prophets nawu kabindibukkan kore bedda kabirridjalkurrehkurren. \v 16 Bedda nawu kabindibukkabukkan kore Israel, wanjh minj bindibukkayi mandjad kore kunwoybuk, dja bindikoweng, bu bindibukkang bininj manbu manbolhwarre ba bu kabirribolhkadjung dja kabirribolhmayahme. \v 17 Wanjh nawu Kawohrnan Rowk minj kabenmarnenjilngmak nawu yawuhyawurrinj. Mak minj kabenkongibun nawu birrimarladj dja nawu kamahkamarrdjukun. Birriwern rowk bininj kumekbe wanjh birrimarneyarlarrmerrinj nawu God dja djal kunwarre kabirribalhkurduyime. Bu bedda kabirriwokdi, wanjh munguyh kabirridjalyime kunwarrekenh. \p Wanjh nawu Yawey kakurduyime kuhni rowk, dja bonj, minj kayidyakmen. Nungka wanjh kamarnburren bu kabendjalbun. \p \v 18 Kaluk manbu kunwarre bedberre makka yiman kunak bu kahbirluyahwurd dja kabalbirlukimukmen mak kahdjalle kabirluwarlahmen kore kuberrk, kangun mankarre manwern manbu werrkwerrk kawurlhme. Kaluk kundolng ngarre kawayhme kaddum. Nakka yiman kabenyolyolme nawu bininj bu kabirriwernhwarremen dja minj kunmak kabirrikarrme kore kukange bedberre. \v 19 Yawey nawu Narrulkarrekimuk Duninjh kahdjalyiddung, dja nungka yiman kabolkwurlhke manbu kunbolk. Wanjh nawu bininj kumekbe nungka yiman kabenkukburriwe kore kunak, dja bedda minj kabirribidyikarrmerren. \v 20 Kunukka kabirrimarrwedowen, dja kabirringun nawu njale kabirringalke kore kukun bedberre. Kabirringun, dja nakka kaluk kabirriyawoyhmarrwedowen. Mak kabirringun manbu kabirringalke kore kudjakku bedberre dja nakka minj kabirriwernhworrkmen. Wanjh bedda kaluk kabindikukngun wurdwurd bedberre nawu birridowerrinj. \v 21 Wanjh bininj nawu kunmokukurr Manasseh kabindikukngun bininj nawu kunmokukurr Ephraim kabirrihni, dja bininj nawu Ephraim kunmokukurr wanjh kabindikukngun bininj nawu Manasseh kunmokukurr. Wanjh bedda kaluk kabirriraworren dja kabindinjirrhmiwon bininj nawu kunmokukurr Judah kabirrihni. Kuhni rowk kabenmarnekurduyimerran, dja bonj, nawu Yawey kabendung, dja minj yidyakmeninj. Nungka kadjalmarnburren bu kabendjalbun. \c 10 \s1 Yawey Nawu Kawohrnan Rowk Kabendjadme Birriwarre Bininj \s2 Isaiah 10:1-4 \p \v 1 Kadjalwarre bedberre nawu kabirrihkarremarnbun mankarre manwarre. Bedda nawu kabirrihkarremarnbun ba bu kabindimarnerayekwon nawu birribuyika bininj. \v 2 Bedda minj kunmak kabindimarnekurduyime nawu birrimarladj. Dja nakka kabindiyimang rowk bedberre. Mak kabindiyibawon birribuyika bininj bu kabindimarnedjirdmang njalehnjale nawu kamahkamarrdjukun bedberre. Warridj nawu njale kabirridjare nakka kabindidjalyimang bedberre wurdwurd nawu kornkumoyak. \v 3 Ngudda nawu ngurrihkarremarnbun kunwarrekenh, bu nawu Kawohrnan Rowk nuye kunbarnangarra kamre, dja nungka ngundjadme ngudberre, kaluk baleh ngudda ngurrikurduyime? Bu kunyid kamhbebme djarrehbeh wanjh ngudda baleh ngurriyime? Kaluk kore nangale bininj ngurrirlobme nuye ba ngunbidyikarrme ngudberre? Mak baleh ngurriwarlkkan nawu njalenjale nawern namakmak ngudberre? \v 4 Minj baleh mak ngurrikurduyime dja wanjh ngurrimankarren kurorre kunkele dorrengh dja ngurriraworren bininj nawu kabirrihbongdi. Mak ngurrimankarren kore nawu birridowerrinj kabirrihkukyongoyo. \p Kuhni rowk Yawey nawu kawohrnan rowk kakurduyime, dja bonj, nungka minj kunyid nuye yidyakmeninj. Nungka wanjh kadjalmarnburren bu ngunbun ngudberre. \s1 Nawu Yawey Kabendjadme Bininj Nuye Dja Mak Bininj Nawu Assyriabeh. \s2 Isaiah 10:5-34 \r (Isaiah 14:24-27, Nahum 1:1-3:19, Zephaniah 2:13-15) \p \v 5 Nawu Kawohrnan kahyime, “Kadjalwarre bedberre nawu Assyria kabirrihni! Ngaye ngabenmunkewe bedberre bu yiman kabirrihkan kunkangeyid ngardduk kore bininj nawu ngaye ngabendjadme. \v 6 Wanjh bedda ngabenmunkewe ba kabindibun bininj nawu birriyarlarrmeng nuye God. Bedda ngandimarnbun bu ngayiddung wanjh kunmekbekenh ngaye ngabendjurrkkan bininj nawu birrikang Assyria ba kabindibun nawu bininj kabirrihni Judah. Mak kabindiyimang rowk njalehnjale nawu kabirrihkarrme dja kabindikukmelme ba kabirrikukyo kore kukih.” \p \v 7 Dja king nawu kawohrnan kore kunbolk Assyria nakka wanjh kunbuyika kaburrbun. Nungka kakarremarnbun bu kabenbularrbun bininj birriwern rowk kore kubolkbubuyika. \v 8 Wanjh nungandeleng kaburlumerren bu kayime, “Nawu soldiers ngardduk, nakka yiman kings rowk dja kabindiwohrnawohrnan. \v 9 Bedda bindibom bininj rowk kore kukadje Calno dja mak kore kukadje Carchemish. Mak kunmekbe yerrih karohrok bu karrbenbom bininj kore kubolkkimuk Samaria dja kukadje Damascus. \v 10 Kaluk ngaberlwayhmeng dja ngabenbolkmey kubid ngardduk kunbolk bedberre nawu kabirrimarneboddan idols. Birrimekbe bininj kunwardde birrimarnbuni namakmak idols bu birriboddangeni, dja nawern duninjh birrikarrmi. Kaluk kukadje Jerusalem dja kore kubolkkimuk Samaria nakka walakkih birrikarrmi. \v 11 Ngaye ngokko ngabolkmey bu ngabenbom namekbe dorrengh nawu kabirrihmarneboddan kore Samaria. Wanjh kunmekbe yerrih karohrok ngaye ngabenmarnekurduyime bininj nawu Jerusalem kabirrihni dja mak bedberre idols.” Kuhni yimeng king nawu wohrnani kore Assyria. \p \v 12 Kaluk bu Yawey kayakwon rowk bu kabenbun bininj kore kuwarddekimuk Zion dja mak kore kukadje Jerusalem, wanjh nungan kayime, “Bolkkime ngaye ngabenbun nahni king nawu kawohrnan rowk kore Assyria, dja nungka munguyh kahdjalburlumerren. Nungka wanjh kadjalkimukworren. \v 13 Namekbe king kayime, ‘Kore ngayebidju ngadjalkudji ngakurduyimeng rowk kundulkarre ngardduk! Ngaye wanjh ngakodjkuludjad duninjh dja kunmekbekenh kunu ngaye ngakurduyimeng kunwern. Ngaye ngangimeng kubolkbubuyika kunwern, dja ngabenyimangi namakmak bedberre bininj kumekbe. Ngaye ngabenbongkurrmeng nawu kings bedberre. Ngaye wanjh ngabang duninjh dja ngarrulkarrekimuk duninjh. \v 14 Nawu njalehnjale namakmak bedberre nakka wanjh ngaye rowk ngarrurndiweng bu ngabenyimey. Minj nangale mak nganyimayi dja nganbuyi dja minj baleh mak birrikurduyimeninj bu ngandingurdkemeninj. Kuhni ngayimeng yiman kayime bininj kadjirdmang wirlarrk ngarre mayhmayh kore kareddi.’ ” \p \v 15 Wanjh nawu Yawey kayime, “Yiddok namekbe king marnburrinj yimankek nungka nakuken duninjh dja minj ngeye kanburrbun? Nungka kadjalburlumerren kore kumirrk ngardduk! Yiddok kamak? Yiddok kurdburru kaburlumerren kore kubid bininj nawu karrulkdjobke?” \v 16 Wanjh kunmekbekenh kunu Yawey nawu narrulkkarrekimuk duninjh kamunkewe kundjak kore bininj birribang soldiers nawu Assyriabeh. Nawu king bedberre kabenburlume, wanjh kabirringudjwarremen. Mahni kundjak kabenyakwon yiman kunak manbu kabirluwarlahmen wanjh nawu njalehnjale nakka kayakwon rowk. \v 17 Yawey nawu God kabenmarnebolkwolkan bedberre nawu Israel benkebmawahmeng. Mak nungka kayimerran yiman manbirlukimuk duninjh dja kunbarnangarrakudji kabenwurlhke rowk. \v 18 Kore bedberre kubolkkimuk kubolkmak Assyria, wanjh Yawey kabolkwarrewarrewon bu karung njalehnjale bedberre. Wanjh bininj kumekbe kabirriyimerran yiman bininj nawu kabirridjaldulkkihngalme dja walakkihwalakkih kabirringudjwarremen bu kabirribalhdowen. \v 19 Kaluk bu kuhni kayimerran, wanjh mandulkkudjihkudji kahdjaldulkdi, dja wurdyaw karrulkrohrokme bu baleh kayime kundulk kahdjaldulkdi. \p \v 20 Wanjh bu kunmekbe kabolkyimerran, bininj nawu kabirrihdjaldi kore Israel benkebmawahmeng wanjh birridjalkudji. Bedda nawu namud nuye Jacob minj kabindihyawoyhmarrkebbun birrimekbe nawu bindibom, dja kabirriborledkerren bu kabirrikangewoybukwon Yawey nawu Nadjalkukdjamun Duninjh bedberre nawu Israel. \v 21 Bu kuhni kayimerran wanjh kabirrihdjalkudji nawu Jacob nuye namud kabirrihdjalyo, dja birrimekbe kabirrimdurndeng kore God nawu narrulkkarrekimuk duninjh bedberre. \v 22 Ngudda bininj nawu Israel mawahmawah nuye, kunukka bonj. Bu ngurrimirndewernni yiman kayime kunkayalanj kore adjbud, wanjh kaluk ngurrimirndeyahwurdmen nawu ngurrimdurndeng. Kaluk nungan God bendjadmeng dja benwarrewam birriwern bininj, dja nungka kabendung kore benmarneyimeng. Nakka wanjh mandjad bu kakurduyime. \v 23 Woybukkih, kaluk nungka Yawey nawu narrulkkarrekimuk duninjh kabenbun bininj birriwern kondah kunbolk, kore ngokko wokkurrmerrinj. Dja kadjalyakayakmen rowk.\x - \xo 10:23 \xt Romans 9:27\x* \p \v 24 Kuhni wanjh Yawey wokdanginj, nungka nawu narrulkkarrekimuk duninjh dja kawohrnan rowk, wanjh kayime, “Ngudda nawu bininj ngardduk nawu ngurrihni kore Jerusalem, yuwn ngurrbenkengehme bininj nawu kabirrihni kore Assyria. Bedda ngundiwidjbihkeyi kundulkwi yiman bininj nawu Egypt ngundibuni ngudberre bu kunkareni. \v 25 Kaluk darnkih duninjh bu ngaye ngabawon kore ngayiddung ngudberre. Ngaye minj ngayawoyhyiddung ngudberre, dja ngaborledme ngabenbun nawu kabirrihni kore Assyria. Kaluk ngabenbularrbun kunkangeyid dorrengh ngardduk.” \p \v 26 Nungka Yawey nawu narrulkkarrekimuk duninjh kabenwidjbihke whip dorrengh. Dja kabenyimewon yiman nawu birrikang Midian bu benbom kore kuwardde manbu kawarddengeyyo Oreb. Warridj kundulk kawayhke kaddum kore kurrula yiman kurduyimeng kore Egypt. \v 27 Wanjh birrimekbe nawu birrikang Assyria kore ngundihngorrkenwoni nawu ngunhdulmukwoni nakka wanjh kaluk kayerrkmerren rowk ngudberre. Dja ngurribebke kore bedda ngundibongkarrmi dja ngurriwernhdurrkmirri bedberre. \p \v 28 Nawu bininj birrikang Assyria nakka wanjh darnkih kabirribebme kore kabolkngeyyo Aiath. Dja kabirriwohngimen kore kunred Migron. Mak manbu manme bedberre makka kabirridjehdjenkurrme kore kunred Micmash. \v 29 Dja kabirriballe kaddum kunwarddekimuk. Wanjh bolkkime kumunun kabirriyo kore kunred Geba. Mak bininj nawu kabirrihni kore kukadje Ramah nakka kaluk kabirrikelemen duninjh. Dja nawu kabirrihni kore kukadje Gibeah nakka kaluk kabirrikelerlobmerren. Bedda nawu king Saul nuye namud. \v 30 Dja ngurridarrarrhmen ngudda nawu ngurrihni kore kunred Gallim! Mak ngudda nawu ngurrihni kore kunred Liashah, wanjh ngurribekka! Mak nawu kabirrihni kore kunred Anathoth, wanjh kawarre ngudberre! \v 31 Mak nawu kabirrihni kore kunred Madmenah nakka kabirrikelerlobmerren. Dja nawu kunred Gebim kabirrihni, nakka werrkwerrk kabirrihwarlkkarren. \v 32 Wanjh bu kuninjkunu kunbarnangarra birrimekbe bininj nawu birrikang Assyria kaluk kabirriwohngehme kore kunred Nob. Dja kabindimarnebidwodjorrhmerren bininj nawu Kuwarrddekimuk Zion kabirrihni, kore kukadje Jerusalem. \p \v 33 Ngurrina! Nawu Yawey narrulkkarrekimuk duninjh kawohrnan rowk, wanjh kabenbun yiman bu kundulk karrulkdadjke. Wanjh nawu birrikihkimuk nakka kaluk kabirrimankarren kore kurorre yiman bininj karrulkdjobke kundulkkimuk. \v 34 Yiman kayime kundulk kahmankarren bu bininjh kabirrihdulkdjobke kurdburru dorrengh. Nungka wanjh kunmekbe kabenmarnekurduyime bininj kore kubolkkimuk Lebanon. Kuhni kayime nungka nawu Narrulkkarrekimuk Duninjh. \c 11 \s1 Kaluk Nawu King Duninjh Karrangen \s2 Isaiah 11:1-9 \p \v 1 Ngad karriburrbun rowk bu bininj kabirridulkdjobke, wanjh mandedjmad kabirribawon kore kurorre. Kaluk mankerrnge kundulk kadjordmen kore maninjmanu mandedjmadbeh. Kaluk mahni kundulk kakarrme manyende, dja nakudji manyende wanjh kamarnbun mandjoleng. Wanjh kamenyime bu king duninjh kamre. Kaluk nungka karrangen kore namud nuye Jesse.\x - \xo 11:1 \xt Revelation 5:5, 22:16\x* \v 2 Kaluk Yawey Namalngmakkaykenh nuye kabikukbarlmikan namekbe king ba bu kabiwon kunmayali kunmak, dja kabibukkan kundjalwern, dja mak kabimarnbun namekbe king ba bu kabenbukkabukkan birriwern bininj bu mandjadkenh. Warridj nahni Namalngmakkaykenh kabiwon kundulkarre, dja mak kabibukkan ba bu nungka kabiwernhburrbun nawu Yawey kore kabimarrkmang nuye. \v 3 Kaluk namekbe king kadjalnjilngmak bu kabiwokmarrkmang nawu Yawey. \p Nungka kabendjadme bininj rowk bu djal mandjad. Nakka minj kabendjalkuknan bininj kore kurobbe. Nungka minj kabidjalwobekkan bininj bu birribuyika kabirriyolyolme. Burrkyak. Wanjh bu kabidjadme wanjh kabikangenan kanjdji, dja kabidjadme bu mandjad duninjh. \v 4 Kabennan nawu birrimarladj bininj, dja kabenmarnedjadme bu kunmakkenh. Bu kabennan bininj nawu kabirrimarrwe, wanjh kabenmarnewokdi bedberre kore kubolkwarlahkenh rowk.\x - \xo 11:4 \xt 2 Thessalonians 2:8\x* Bu nungka kawokdangen, wanjh kurorre yiman kabolkdeldelme. Dja bu nungka kabuhme kunngolek nuye, wanjh kabenbun nawu birriwarre bininj. \v 5 Nungka munguyh kadjalkurduyime kunmak, dja munguyh kawokdi bu djal kunwoybukkenh, dja minj kakurren.\f + \fr 11:5 \ft Ephesians 6:14\f* \p \v 6 Kaluk bu nungka kawohrnan rowk, wanjh kunwern kabuyikamen. Mayh nabang nawu wolf minj kayawoyhbun nawu lamb, dja leopard nabang duninjh wanjh kabenedjarrkre nawu goat dja kamak rowk. Mayh rowk kabirridjalraworren rowk, minj kabirriburren dja minj kabirribangmen. Kamak bu wurdyaw kabenkebkanakan. \v 7 Bulikki dja bears nakka kabirridjarrkngun dja yayaw bedberre nakka kabirridjarrkkeyo. Nawu lions nakka wanjh kundalk kabirridalkngun yiman kayime bulikki. \v 8 Mak nayaw nakka kamak bu kadjaldirri darnkih kore nayin nabang nawu cobra kahreddi, mak kaberlngimen nawu wurdyaw kore kunred nuye nawu nabang nayin. \v 9 Minj mak bininj kabirridurren kore ngaye ngani kore kuwarddekimuk Zion. Dja birriwarlahkenh bininj rowk kabirriborlhme Yawey, dja kunmayali nuye kabolkbarlmikan kondah kurorre rowk yiman kayime kukku kabarlmikan kurrula duninjh.\x - \xo 11:9 \xt Isaiah 65:25, Habakkuk 2:14\x* \s1 Kaluk Yawey Kabenmirndemornname Nuye Bininj Kore Kubolkbubuyikabeh. \s2 Isaiah 11:10-16 \p \v 10 Bu kunmekbe kabolkyimerran, wanjh namekbe king nawu David bikebmawahme kore namud nuye Jesse, wanjh nakka kahdjaldi kore birriwarlahkenh bininj rowk kore kurorre wanjh kabirrihnan, dja kabirrimirndemornnamerren kore nungka. Dja kore nungka kahni, nakka kabolkbarlmiyindan kunmakmak nuye.\x - \xo 11:10 \xt Romans 15:12\x* \v 11 Wanjh bu kunyimekbe nawu Kawohrnan Rowk kabidyirrikurrmerren bokenhkah ba bu kabendurndiwe dja kabenmornname bininj nuye nawu birridjalkudji kabirrihni. Birrimekbe nawu God nuye bininj kabirrihni kore kubolkkimuk Assyria, dja mak Egypt kore kakbi dja walem kabirrihni. Mak nungka kabendurndiwe kore kubolkbubuyika yiman Cush, Elam, Hamath, Babyonia, dja mak kore kubolkwern manyunkurr rowk kore kurrula mankimuk.\f + \fr 11:11 \ft Manbu Mediterranean Sea\f* \v 12 Kaluk nawu Kawohrnan Rowk yiman kaddum kabiwayhke namekbe king ba bu bininj birriwarlahkenh kabirrinan kore kubolkbubuyika rowk. Mak bu nawu birriwarlahkenh bininj kabirriwohburrbun bu nungka kabenmornname bininj nuye nawu birriyarlarrmeng dja kabirribebbehdi. Bedda nawu birrikang Judah, nakka birriyarlarrmerrinj yikahwi birriwam kakbi, yikahwi walem birriwam, mak yikahwi nakka koyek dja karrikad birriwam. Wanjh nawu Kawohrnan Rowk kabendurndiwe kore kabenmirndemornname. \v 13 Wanjh bu kunyimekbe bininj nawu Israel benkebmawahmeng kabirringurdme kore kabindinjirrhmiwon bininj nawu Judah benkebmawahmeng. Dja bininj nawu kunmokukurr nuye Judah, wanjh bedmanwali kabirridjalngurdme kore kabindinjirrhmiwon bininj nawu Israel nuye kunmokukurr. \v 14 Dja ngaleng kabeneraworren nawu Judah dja Israel bu werrkwerrk kabindikolung dja kabindibun nawu Philistine bininj nawu kabirrihni karrikad. Kaluk nahni bokenh kunmokukurr kabenedjarrkre kore koyek dja kabindiyimang rowk nawu njalehnjale namakmak bedda kabirrihkarrme nawu bininj kumekbe. Mak kabindibun bininj nawu birrikang kubolkkimuk bokenh Edom dja Moab. Mak bininj kore kunbolk Ammon kabirrihni, nakka wanjh kabindidjalwokmarrkmang Israel dja Judah. \p \v 15 Nawu Yawey kaluk kabolkdarlehwon kurrula kangeyyo Manbokurlba kore kubolkkimuk Egypt. Mak kamunkewe kundulkarre duninjh nuye manbu kumayorrk manbu manmayorrkwurlhkenh bu kaboyakwon mankabo manbu Euphrates. Warridj kabolkdjalkmang mahni mankabo mankimuk ba bu kamarnbun kukku kaborlobmerren kore seven mankabokilekilelh ba kunukka kamak bu bininj kabirridjowkke kurrenge.\x - \xo 11:15 \xt Revelation 16:12\x* \v 16 Wanjh kunukka kabenmarnebolhmarnbun manbolhmak bedberre bininj nuye nawu kabirribolkbawon Assyria. Kunukka yiman karohrok bu nawu Israel bininj birribolkbawong Egypt dja birridjowkkeng kurrula. \c 12 \s1 Karriwayinin Nuye Yawey Kunnjilngmak Dorrengh \s2 Isaiah 12:1-6 \p \v 1 Bu kunmekbe kabolkyime, wanjh ngudda ngurriyime, “Ngaye wernhburluburlume ngudda Yawey! Bu kerrngehkenhni ngudda kandungi, dja bolkkime burrkyak, ngudda minj kandjaldung. Ngudda wanjh kannjilngmarnbun. \v 2 Woybukkih, God nakka kanngehke. Wanjh kunmekbekenh ngaye minj ngayawoyhkele, dja ngaye ngadjalwoybukwon nungka. \pn \pn* \p Nawu Yawey nganwon kunngudj. Nawu Yawey nganmarnbun bu ngawayini nuye. Nungka wanjh nganngehkeng.”\x - \xo 12:2 \xt Exodus 15:2, Psalm 118:14\x* \p \v 3 Yoh, nawu God ngunngehkeng wanjh ngurrimarrmarr duninjh, yiman bininj nawu kakombukdowen bu kabongun kukku kore kungadmak. \p \v 4 Bu kunyimekbe kunbarnangarra, wanjh ngudda ngurriyime, “Karriburlumen nawu Yawey, warridj karringeymulewa nuye kunngey. Karrbenmarneyimen birriwarlahkenh bininj rowk kore baleh nungka kurdukurduyimeng. Mak karrbenmarneyime bu nungka nangeywernhkimuk duninjh. \p \v 5 Karriwayinin nuye nawu Yawey, dja nungka kurduyimeng bu kundjalmak duninjh. Wardi birriwarlahkenh bininj rowk kabirriburrbun kore baleh nungka kurduyimeng.” \p \v 6 Nawu Nawernhkukdjamun Duninjh ngudberre nawu Israel ngurringeyyo, wanjh nakka ngurridjarrkdi kore ngudda. Wanjh kunmekbekenh ngurrikayhmen dja ngurriwayinin wernkih duninjh kunnjilngmak dorrengh ngudda nawu ngurrihni kore kukadje Zion. \c 13 \s1 God Kabendung Bininj Kore Kukadje Babylon \s2 Isaiah 13:1-22 \r (Isaiah 47:1-15, Jeremiah 50:1-51:64) \p \v 1 Ngaye wanjh Isaiah, nawu beywurd nuye Amoz. God nganwokwong kunwok manbu kayolyolme kukadje Babylon. Kuhni wanjh nganmarneyimeng. \p \v 2 Nawu Yawey yimeng, “Mah! Yiwayhkemen manburrbba nawu banner kore kaddum kuwarddekimuk kore kundulkyak. Dja bininj nawu soldiers yibenkayhmen dja yiberlwayhmen bu yibenkimang. Yibenwokwon bu kabirringimen kore gates ngarre kukadje Babylon kore bininj kabirrihni nawu kabirrikimukworren. \v 3 Kaluk ngayebidju ngabenkimey birrimekbe bininj nawu ngabenkuklarlmey yiman kayime ngardduk rerrih. Wanjh ngabenkayhmeng ba yiman kabirrikanahkan ngardduk kunkangeyid. Kaluk bedda kabirrinjilngmakmen bu ngaye ngabenyurrhke nawu birriwarre bininj.” \pn \pn* \p \v 4 Ngurribekka kore kuwarddekimuk, ngurrbenbekka yiman bininj birridjalwern kabirrihyorrme dja kabirrikayhme. Ngurribekka birriwern bininj kabirrikayhme kore kubolkbubuyikabeh bu kabirrihmirndemornnamerren. Yawey nawu Narrulkarrekimuk kabenhkayhme bininj nuye bu kabindibun birriwarre bininj. \v 5 Kaluk nahni bininj kabirrimdolkkang djarreh kore kubolkbubuyika dja kore kaddumbeh heaven djarreh duninjh wanjh bedda kabirrimhderrehme. Nawu Yawey kayiddung, dja benkimey bininj birribang. Kabirrimre bu kabolkbularrbun kunred bedberre bininj nawu kabendung. \p \v 6 Mah! Wanjh ngurrikelekayhmen dja ngokko darnkih kamhre kunbarnangarra nuye nawu Yawey. Nawu Narrulkarrekimuk kamre bu ngundjalbun ngudberre.\x - \xo 13:6 \xt Joel 1:15\x* \v 7 Kaluk kunkele kabenngudjwarrewarrewon, dja kunkange bedberre nakka kabirrikangewarrewarremen. \v 8 Kabirriwernhkelemen. Bedda kabirribabang dja kabirrikangewarremen yiman kayime daluk kadjakbekkabekkan bu darnkih kahyawmang wurdyaw. Dja mak bininj kabirrikebnarren kunkele dorrengh, dja kabirridjalyeme bu kuhni kabolkyimerran. \pn \pn* \p \v 9 Ngurrina, kunbarnangarra nuye nawu Yawey wanjh darnkih kamhre. Wanjh kunukka kundjalwarre. Nungka wanjh kawernhyiddung duninjh dja kabenmarnerayekwon. Nungka kabolkbularrbun dja mak kabenbularrbun birriwarre bininj nawu kabirrihni kumekbe. \v 10 Bu kuhni kunbarnangarra wanjh mankokkarrng rowk kore kaddum minj kahbame dja makka minj kabirribolkwolkan. Mak kundung bu kamdungwayhme nakka kadjalburlerran, dja dird warridj minj kabolkwolkan.\x - \xo 13:10 \xt Ezekiel 32:7, Matthew 24:29, Mark 13:24-25; Luke 21:25, Revelation 6:12-13 \x* \p \v 11 Nawu Yawey kayime, “Ngaye Yawey wanjh ngabenbun bininj birriwarlahkenh rowk kondah kurorre bu kunwarrekenh bedberre. Mak bininj nawu kabirriburlumerren nakka ngabenmarnbun yiman birrimarladj kabirriyimerran. Dja bininj nawu birribang, ngaye wanjh ngabenyahwurdwon. \v 12 Ngabenyakwon bininj birriwern, dja birridjalkudji kabirridjaldi. Minj nangale kabenngalke bininj nawu kabirridjaldarrkid, dja kabirridjaldi bebbehbebbeh dja kabirrimirndekudjimen. \v 13 Bu kunmekbekenh kunu ngaye ngamarnbun kaddum kore heaven bu karreldelme, dja ngabolkrokayhwe kurorre ba bu kawayhke walakkih. Ngaye ngakurduyime bu kabolkyime kunbarnangarra ngardduk kore kunkangeyid ngardduk kawurlhme, ngaye nawu Yawey Ngahdulkarrekimuk.” \p \v 14 Birriwern bininj kore Babylon wanjh bedda kabirrikelerlobmerren yiman mayh nawu deer nawu bininj kabirriwarlbun. Bedda yiman yerrih sheep nawu shepherd bu kabendjalmirndebawon. Kabirribebbehdurnderren kore bedberrekih kunred kunwern, kore nawu birriredbo kabirrihni. \v 15 Dja nangale nawu soldiers kabirridarrkidmang, nakka wanjh kabirridulubun mankolewi, dja yikahwi wanjh kabirribun mandjawakwi. \v 16 Dja wurdwurdkilekilelh bedberre wanjh nawu soldiers kabindiwernhkukwayhke dja kabindibun bu nawu Babylon birrikang wanjh kabirrikurdunan. Kabirrnnan warridj bu nawu soldiers kabirridjaldjirdmang yehyeng rowk bedberre, dja mak kabindidjirdmang bedberre ngalbihbininjkobeng dja kabindimarneyime kunwarrekenh. \p \v 17 Ngaye nawu Yawey ngabenmarnbun bininj nawu Medes kabirringeyyo bu bedda warridj kabindidung bininj kore Babylon. Bedda minj kabirridjare gold dja silver. Burrkyak. \v 18 Bedda wanjh bunarra dorrengh kabindibun nawu birringudjbang bininj. Minj mak kabindikongibun wurdwurdkilekilelh. Dja minj kabindibawon wurdwurd birriyawkimuk. \p \v 19 Birriwern bininj kabirribolkburlume kukadje Babylon, dja kabirriyime nakka wanjh kadjalbolkmakkaykenh duninjh. Dja mak bininj nawu birrikang Babylon nakka kabirriburlumerren bedberre kunredkimukkenh Djal bonj, God kabolkbularrbun rowk Babylon yiman kayime nungka kunkareni benbom rowk nawu birrihni kore kukadje bokenh Sodom dja Gomorrah.\x - \xo 13:19 \xt Genesis 19:24\x* \v 20 Wanjh munguyh kadjalbolklarrknin. Minj nangale kayawoyhyo kumekbe munguyh munguyh. Bininj nawu Arabs minj kabirriyo; minj nangale shepherd kamirndenahnan sheep kumekbe. \v 21 Djal mayh nabang kayho kumekbe. Warridj mayh kore kubolkdarlehbeh, yiman dalkken, wanjh kangime kururrk kumekbe. Yikahwi mayhmayh nawu djurrul kabirrihyo, mak nanikud kabirrihdohdolkan kore kurrambalk kumekbe.\x - \xo 13:21 \xt Isaiah 34:14, Zephaniah 2:14, Revelation 18:2 \x* \v 22 Mayh nabang duninjh yiman hyena dja jackal wanjh kabirridjalnjokme kore kurrambalkmak bedberre, dja kore kunrurrkkimuk manbu armykenh. Kuhni kakurduyimerran wanjh darnkih kamhre bu kabolkbularrbuyindan. \c 14 \s1 Yawey Kabenkongibun Dja Kabendjarrngbun Nuye Bininj \s2 Isaiah 14:1-3 \p \v 1 Nawu Yawey kabenyawoyhkongibun nawu Jacob nuye bininj. Nungka kabenyawoyhdjarrngbun nawu Israel nuye bininj. Kabenkurrme rowk kore bedberre kunbolk. Wanjh nawu birridjenbubuyika bininj kabirrimre dja kabirriraworrren bininj nawu Jacob benkebmawahmeng dja kabirriyimerran namud bedberre. \v 2 Birribuyika bininj nawu kubolkbubuyikabeh nakka kabindibidyikarrme nawu bininj nuye Jacob dja nuye Israel, dja kabindikan kore kunred bedberre. Bu kunmekbe wanjh Israel nuye bininj kabindidarrkidmang bedda nawu birribolkbubuyikabeh bininj dja kabindimarnbun ba bu bedda kabindimarnedurrkmirri. Daluk dja bininj rowk kabirryimerran yiman kayime kabindidjalmarnedurrkmirri bedberre kore kunbolk nuye Yawey. Kaluk bu kunkareni bininj birribang bindibongkurrmeng nawu Israel nuye bininj, dja bolkkime wanjh bedmanwali kabindimarnewohrnan birrimekbe nawu birribangni ba bu kabirribongdi. \p \v 3 Bu kuhni kunbarnangarra kamre nawu Yawey ngunngehke ngudberre kore kundjak dja kunrayek ngurrikarrme kore bedda ngundibongkarrmi kore ngurrbenmarnedurrkmirri. \s1 Kaluk Yawey Kabimalngmunkewe Nawu Nawarre King Kore Kanjdji \s2 Isaiah 14:4-21 \r (Isaiah 47:1-15, Jeremiah 50:1-51:64) \p \v 4 Bu kunmekbe kunbarnangarra, ngudda ngurrimarnewayini mahni mankarre nuye bu ngurriwiddjung king nawu kawohrnan kore Babylon. Ngurriyime, “Nahni nawu kanbuni wanjh kayakmen! Nungka minj kayawoyhyiddung! \v 5 Nawu Yawey dulkbakkeng mankole bedberre nawu birriwarre bininj. Dja mak bakkeng kundulk manbu scepter bedberre nawu birriwohrnani kumekbe. \v 6 Nawu nabangni king wanjh benbuni birriwern bininj kundulkwi manbu scepter. Benbuhbenbuni bedberre munguyh. Nungka wanjh yiddungi munguyh dja bendjalbuni bininj kore kubolkbubuyika, wanjh benmarnbom birridjalkeleminj. \v 7 Dja bolkkime wanjh bedda kabirrihni kamak rowk dja kabirringehme. Kabirridjalwayini bu kunnjilngmak dorrengh. \v 8 Yiman kundulk yiman pine dja cedar, makka kabirrinjilngmak bu ngundinan! Bedda yiman kabirriyime, ‘Ya! Bolkkime wanjh Yawey ngunkukburriweng kurorre. Wanjh minj nangale nabuyika kamre ngankukdadjke ngadberre.”’ \p \v 9 “Mak kore birridowerrinj kabirrihkukyo kanjdji, nakka ngundikimang bu yingimen. Nawu birriwohrnani kondah kurorre bu birridarrkiddi, wanjh bedda kabirrimalngdolkarren ba ngundidabke. Bedda kings nawu kunkare birriwohrnani kore kubolkwarlahkenh rowk, wanjh kabirridolkarren kore thrones bedberre. \v 10 Bedda rowk ngundikukmarnmarnbun bu kabirriyime, ‘A, ngudda yiyimerranj yiman ngad! Minj karrikarrme kundulkarre dja karridjalngudjyak rowk.’ \v 11 Bininj rowk ngundiburlumi bu yikarrmi kundulkarre, wanjh bonj, yimwam kondah kore kumidj, dja kayakmen rowk kore yikarrmi. Minj nangale ngunyawohmarnedirri instrument nawu harp. Kondah wanjh dja yolk dja bod ngunkukbarrkbun kanjdji dja kaddum.” \p \v 12 “Ngudda yimankang kanjdji duninjh yiman kayime mankokkarrng kawarrhme kore heavenbeh. Ngudda yiman yimi mankokkarrng nawu kambarrhbunkenh, dja bolkkime yimankang. Ngudda yibenmarnewohrnani birriwarlahkenh bininj rowk, wanjh Yawey ngunkukburriweng dja yimankang kore kurorre.\x - \xo 14:12 \xt Revelation 8:10, 9:1\x* \v 13 Ngudda yimarneyimerrinj kore kukange ke, ‘Ngaye wanjh ngabidbun kore heaven. Ngaye ngakurrmerren kore throne ngardduk kaddum duninjh bu ngabenyurrhke mankokkarrng God nuye. Ngaye wanjh ngayerrkan kore throne ngardduk kaddum kore kuwarddekimuk bedberre nawu gods. Yoh, ngaye ngakurrmerren kore kaddum duninjh kore kunwarddekimuk djang. \v 14 Ngaye wanjh ngarrolkan dja ngadjalyurrhke kunngol rowk. Ngaye ngamarnburren bu ngayimerran nganerohrok God nawu nawernhkimuk duninjh.’ \v 15 Dja bonj, ngudda wanjh God ngunkoluyhweng kanjdji duninjh, kore kumidj.\x - \xo 14:15 \xt Matthew 11:23, Luke 10:15\x*” \pn \pn* \p \v 16 “Bolkkime wanjh bininj ngundiwernhkuknan, dja kabirridjawarren bu baleh kurduyimerranj ke, dja kabirridjawarren, ‘Yiddok naninjanu bininj nawu bolkrokayhweyi? Yiddok nungka nawu benmarnbuni birriwarlahkenh bininj birrikeleni? \v 17 Yiddok naninjanu bininj nawu bolkmarnbom kunred rowk bu bolkyakminj, dja kunredbubuyika benmarnebularrbom? Yiddok nungka nawu kunyid kunirey nawu benmangi dja minj benbawoyi bu birridurndeyi kunred bedberre?’ ” \p \v 18 “Yoh. Birriwern kings nawu birriwohrnawohrnani, nakka birridoweng dja kabirrikukyo bebbehbeh kore kumidj manbu manrurrkmak bedberre. \v 19 Ngudda nakka ngundikukbebkeng kore kumidj, yiman kayime bininj kabirribakke manyendewarre dja kabirridjalyendeburriwe. Dja ngudda nakka ngundidjalkukburriweng kanjdji duninjh kore kubolkdjorlok. Ngudda yidjalkukyo kore kuwarddewardde. Dja bininj bindikukburriweng nawu birriburreni mandjawakwi dja birridowerrinj, wanjh ngundidjalkukbarrhbom. Ngudda yiman kakukyo bu bininj kabirridjalkukmelmelme bu kabirrire. \v 20 Ngudda minj ngundikukdudjeng yiman kings duninjh kabindikukmarnmarnbun. Burrkyak. Ngudda nakka kunbuyika ngundikukkurrme, dja kunmekbekenh kunu ngudda yibolkwarrewong kore ngudda ke kunred, dja namud ke yibenbuni. Bininj kabirriyime ke, ‘Nahni nawarreni, dja nawu nungka benkebmawahmeng wanjh minj karrbenyawoyhyolyolme. Minj mak kabalngeyyirriyo kunngey nuye. \v 21 Mah, karriyingkihbolkmarnbun kore karrbenbun bebeywurd rowk nuye, dja kornhkornkumo bedberre wanjh birridjalwarreni bininj. Minj kabirriyawoyhkimukworren bu kabirribolkdjirdmang dja kabirrimarnbun bedberre kunredwern kore kubolkwarlahkenh rowk.”’ \s1 Kaluk Yawey Kabolkbularrbun Kunredkimuk Babylon \s2 Isaiah 14:22-27 \p \v 22 Wanjh Yawey nawu narrulkarrekimuk duninjh kayime, “Ngaye ngarrolkkan dja ngabenbun bedberre. Ngangeybularrbun kunbolk Babylon, dja ngabenburriwe bininj nawu kabirridjalyo kunmekbe. Ngabenbun bedberre warridj ngalengngarre wurdwurd dja mawahmawah rowk. Kuhnikenh ngaye ngadjalwokdanj ngaye nawu Yawey. \v 23 Ngabolkwarrewon kukadje Babylon ba minj bininj kabirrihyo. Djal mayhmayh yiman djurrul kabirrihni, dja kunbolk kumekbe ngabolkmarnbun ba kukku kabobarlme rowk. Ngabolkwarrewon yiman kayime ngabolkbirrhme kunyid dorrengh.” Kuhni yimeng Yawey nawu nadjalkarekimuk duninjh. \p \v 24 Yawey nawu narrulkarekimuk duninjh wokkurrmerrinj, bu yimeng, “Woybukkih. Kore ngaye ngakarremarnbom, wanjh nakka kadjalkurduyimerran. Ngaye wanjh ngayingkihkarremarnbom, wanjh kadjaldi. \v 25 Ngaye ngabenkukberelhme nawu birrikang Assyria kore ngardduk kunred. Ngabenkukmelhmelme kore kuwarddekihkimuk ngardduk. Ngaye ngabenngehke bininj ngardduk nawu nungka benkomdukkani kunrayek, dja benngorrkenwoni kundulmukkenh. \v 26 Ngabenmarnekarremarnbom bininj birriwarlahkenh kore kubolkbubuyika rowk. Ngaye ngabidyirriyongen bedberre nawarlahkenh bininj rowk. \v 27 Ngaye Yawey nawu ngarrulkarekimuk duninjh, wanjh ngayingkihkarremarnbom, dja minj nangale nganngurdke. Ngaye ngabidyirriyonginj, dja minj nangale ngandabke.”\x - \xo 14:27 \xt Isaiah 10:5-34, Nahum 1:1-3:19, Zephaniah 2:13-15\x* \s1 God Kabendung Bininj Nawu Philistines \s2 Isaiah 14:28-32 \p \v 28 Mahni kunwok kumwam kore nganwong nawu Kawohrnan Rowk. Kaluk namekbe mandjewk bu king Ahaz doweng.\x - \xo 14:28 \xt 2 Kings 16:20, 2 Chronicles 28:27\x* \v 29 Ngudda bininj nawu ngurrihni kore Philistia! Yuwn ngurribangmenjilngmak! Namekbe nawu wohrnawohrnani nawu ngunhbuni ngudberre, wanjh nakka doweng. Dja nakka nabuyika kamngalme nawu nabang rerrih. Wanjh namekbe nawu nakerrnge ngunbun ngudberre yiman nayin nabang duninjh. \p \v 30 Kaluk bininj ngardduk nawu birrimarladj duninjh, nakka kunmak rowk bu kabirringun manme, dja kabirrikodjkekurrmerren kore kunyidyak. Dja nawu namud ngudda ke, nakka ngabenbun dja warridj bedda kabirrimarrwedowen. Bedda wanjh kabirriyakmen rowk. \v 31 Yoh, ngudda nawu ngurrihyo darnkih kore kururrkdangmaye mankimuk, wanjh ngurridjalkelekayhmen! Ngudda nawu ngurrihyo kore kururrk kunwern, wanjh ngurridjalwernhnalkbu. Ngudda bininj rowk nawu Philistia ngurrihyo, wanjh ngurridjalwarlkarrimen. Ngurrina! Kundjulng karrolkkan kore bininj birriwern kabirrimre kakbibeh. Birridjalbang rowk kabirrimre bu ngundihkuniyikan.\x - \xo 14:31 \xt Jeremiah 47:1-7, Ezekiel 25:15-17, Joel 3:4-8, Amos 1:6-8, Zephaniah 2:4-7, Zechariah 9:5-7\x* \v 32 Kaluk njale ngurriyolyolme bedberre bininj nawu birrimdolkkang kunmekbe kunred? Mah, ngurriyimen, “Nawu Yawey bolkmarnbom Zion kabolkrayek rowk, dja wanjh bininj nuye nawu kabirrinjilngwarre, wanjh kabirringime kunmekbe ba bu nungka kabenmarnedjurruddi.” \c 15 \s1 God Kabendung Bininj Nawu Kabirrihni Kubolkkimuk Moab \s2 Isaiah15:1-9 \r (Isaiah 25:10-12, Jeremiah 48:1-47, Ezekiel 25:8-11, Amos 2:1-3, Zephaniah 2:8-11) \p \v 1 Mahni kunwok kabenmulewan bininj nawu kunbolk Moab kabirrihni. God nawu Yawey kabendung bedberre dja nungka nganwokwong kunwok kore nungka benmarneyingkihkarremarnbom. Wanjh nungka yimeng, “Kore kubolkkimuk kangeyyo Ar dja kubolkbuyika kabolkngeyyo Kir, wanjh makka kabolkyakmen. Kaluk kunkakkudjini kumekbe kunred bokenh kabolkbularrbuyindan. \v 2 Bininj nawu kabirrihni kore kunred Dibon, wanjh kabirribidbun kore kurrulum bedberre, dja kore temple bedberre bu kabirridjalnalkbun dja kabirrikunikayhme kunnjilngwarre dorrengh. Bininj nawu birrikang Moab wanjh kabindimarnekayhme dja kabindimarnenalkbun bedberre nawu birrimdolkkang kunred Nebo dja mak Medeba. Kaluk kabindimarnekodjbarlaworren mak kabindimarnedjaworrkdjobkerren bu kunnjilngwarrekenh. \v 3 Mak kabirridjaldjongburren nawarre manburrba bu kabirrire kurobbe. Bedda wanjh kabirribarndibarndi kaddum kurrambalk, dja mak kabirrimirndere kore kurobbe dja bedda rowk kabirriwernhnalkbun dja kabirridjalngudjwarreworren bu kunnjilngwarre dorrengh. \v 4 Bininj warridj nawu kabirrihni kunred bokenh Heshbon dja mak Elealeh wanjh kabirrikayhme kunnjilngwarre dorrengh. Bininj nawu kabirrihni kunred Jahaz wanjh kabindibekkan djarrehbeh. Kunmekbekenh kunu bininj birribang nawu birrikang Moab wanjh bedda warridj kabirrikayhme, dja wanjh kabirriwernhkelemen. \p \v 5 Ngaye mak, ngabenmarnenalkbun kukange dorrengh bedberre bininj nawu birrikang Moab. Yikahwi bedda kabirrikelerlobmerren djarreh kore kunred Zoar. Kabirrikelewarlkarren kore kunred kabolkngeyyo Eglath Shelishiyah. Bedda kabirribidbun kore manbolh ngarre kunred Luhith, dja kabirrinalkihrlobme bu kabirrire manbolh ngarre kunred Horonaim. Kabirridjalnjilngwarremen bu kabirriburrbun darnkih bu kabirridjalyakmen. \v 6 Dja manbu kukku kahborri kore kabolkngeyyo Nimrim, makka boyakminj rowk. Mak kundalk kumekbe dalkdarlehminj, dja manbu mankolhde wanjh kolhdedowerrinj. Minj baleh kadjaldi manu manmalaworrmak. \p \v 7 Wanjh nawu bininj kore njalehnjale kabirrihkarrme nawu birrikurrmikurrmi, wanjh kabirriyikan rowk dja kabirrikelerlobme. Bedda kabirribarrarnmang kore kabolkngeyyo “Kundulk Kunwern Manbu Willows”, dja bewh kore borledmikenh. \v 8 Bedda wanjh kabirridjalkayhmire kore kunbolk Moab, dja birriwern kabindikayhme dja birriwern kabindikayhmibekkan. Bedda kabirrinhnalkbun wernkih duninjh, kaluk bininj nawu kabirrihni Eglaim, wanjh kabindibekkan. Dja mak bininj nawu kabirrihni kunred bokenh Beer dja Elim, wanjh kabindibekkan bu kabirridjalnalkburren kunnjling dorrengh. \v 9 Kukku manbu kahboyo kore kabolkngeyyo Dimon, makka wanjh kunkurlba kabarlme. Dja ngaye nawu Yawey, wanjh ngamkan kunyid mankimuk duninjh kore kunred Dimon. Ngaye ngabun bininj nawu kabirrihni kore Moab, dja mak nawu kabirrirlobmerren kumekbe, yiman kayime lion kabenbun.” Kuhni bu nawu Yawey yimeng. \c 16 \s1 Bininj Nawu Kabirrihni Kubolkkimuk Moab Wanjh Kabirrinalkbun \s2 Isaiah 16:1-14 \r (Isaiah 25:10-12, Jeremiah 48:1-47, Ezekiel 25:8-11, Amos 2:1-3, Zephaniah 2:8-11) \p \v 1 Ngudda bininj nawu ngurrikang kukadje Sela kore kubolkdarleh dja borledmikenh, wanjh ngurrimunkewemen mayh nawu lambs namirndewern bu ngurrinjilngmarnbun king nawu kawohrnan kumekbe, nawu kahdi kore kurrulum Zion. \v 2 Morlehmorlenj nawu birrikang kunbolk Moab, nakka yimankek kabirridjowkke kore mankabo Arnon. Bedda yiman kayime mayhmayh yaw nawu kabirriwelmalmalme bu ngalbadjan kabenkukburriwe kore birrireddi. \v 3 Kaluk bedda kabindidjawan bininj nawu Judah birrikang, wanjh kabirriyime, “Kandibengdayhke! Kandimayaliwo! Kandikima kore kundjurlemak ngudberre! Ngad ngarrikelerlobmerren, dja kandiwarlkka. Minj kandiburriwe ba ngandibun nawu ngandiwirrihme! \v 4 Ngundidjawan bu kandibawon ngad ngarrihni kondah ba karridjarrkni, ngad nawu Moab ngarrikang, dja ngarrimkelerlobmeng. Kandikukdjurruddi bu bedda kabirrimre nawu kabirridjare ngandibun.” Kumekbe kabirriyime. \p Dja ngayime bininj birribang nakka kabirridarrkidkukyakmen. Kunyid kayakmen. Bedda kabirridjalyakmen kore kunred ngudberre. \v 5 Bu kumekbe kayimerran, wanjh king nakerrnge kamre bu kawohrnan kondah. Kaluk nahni kamdolkkan kore namud nuye David, dja namekbe king kabenmarneyime djal mandjadkenh dja kabenmarnedjare bininj. Nungka werrkwerrk kakurduyime kunmak, dja kabendjadme bininj kore djal kunwoybukkenh. \p \v 6 Ngad ngarrbenwobekkang birrimekbe bininj nawu birrikang Moab bu kabirriburluburlumerren dja kabirrimarnburren bedda birrikihkimuk mak kabirringeykimukworren. Bedda wanjh bedman kabirridjalkurren. Bonj, wanjh bu kabirriyolyolmerren makka kunkarremenmen minj kakarrme. \v 7 Kunmekbekenh kunu wanjh kabirriwernhnalkbun birrimekbe bininj nawu birrikang Moab. Warridj kabirrinjilngwarremen mak kabirrinalkihre kunbolk bedberrekenh. Bedda kabirriyawan manme manbu birrihnguni kore kunbolk Kir-Hareseth, dja larrk. \v 8 Dja kabbal manbu kahdi kore Heshbon mak manrakel manbu grapes kahdi kore kunred Sibmah, wanjh kadjolengwarremen. Dja manrakel manbu grapes makka birribakbakkeng nawu kubolkbubuyikabeh kabirriwohrnawohrnan. Bu kunkareni manmekbe manrakel mandjoleng djalyirriyoy djarreh kore kubolkkimuk ngarre Jazer balwam, dja kore kubolkdarleh balwarlahminj kore kurrula manbokimuk\f + \fr 16:8 \ft Manbu kurrula bolkkime kangeyyo Dead Sea.\f* dja bewh borledmikenh. \p \v 9 Wanjh ngaye dorrengh ngarridjarrknalkbun bininj birrikang kunred Jazer manmekbekenh ngarre manrakel manbu grapes, warridj nawu birrikang kukadje bokenh Heshbon dja Elealeh. Ngawernhnalkbun kunmimnalkwern dorrengh. Minj kadjolengbarnhbarndi manme bu kunukka ngarrinjilngmakmeninj dja ngarriwayiniwirrinj kunnjilngmak dorrenghni. \v 10 Yoh. Minj mak kabirrinjilngmak dja kabirrimarrmarr bu djolengbarnhbarndiwirrinj manme kore kurrulkwern birridudjengi. Mak manrakel manbu grapes warridj. Minj mak kabirrimelme grapes kore winepress. Nawu Kawohrnan Rowk benwokngurdkeng kore birrikayhmi kunnjilngmak dorrengh manmekbe manmekenh. \v 11 Kunmekbekenh kunu ngabenmarnenalkbun kukange dorrengh bedberre nawu birrikang Moab yiman harp kahdirri bu bininj kabirridowe. Mak ngaye nganjilngwarreminj duninjh bedberre nawu birrikang Kir-Hareseth. \v 12 Bu bininj birrikang Moab nakka kabirribidbun bu kabirrimarneboddan yiwarrudjkenh bedberre kore kurrulum kaddum, dja kabirriwernhrohrokme yiwarrudj bedberre, wanjh larrk, minj njale kabenmarnekurduyimerran bu kunmak. \p \v 13 Kuhni rowk nawu Yawey kerrngehkenhni benyolyolmeng birrimekbe nawu Moab bininj. \v 14 Wanjh bolkkime nungka kayime, “Bu mandjewk danjbik kare (kuhni bu bininj nawu ngundimarnedurrkmirri karohrokme mandjewk) wanjh njalenjale kabirrikurrmekurrme kunwern bedberre nawu Moab kabirrihni wanjh kadjalwarrewarremen dja kadjalyakmen. Dja bininj birriwern nawu birrikang Moab wanjh birribuyika bininj kabindidjekmiwon dja kabindiwirrihme. Birriwern kabirriyakmen dja birridjalkudji nawu kabirridjaldarrkiddi, dja nakka wanjh kabirridjalkudji, wanjh kabirringudjwarremen.” \c 17 \s1 Yawey Kayiddung Bininj Kore Kukadje Damascus Dja Kore Kubolkkimuk Israel \s2 Isaiah 17:1-11 \p \v 1 Nawu Yawey benyingkihyolyolmeng kukadje Damascus, wanjh yimeng, “Ngurrina! kunred kunkimuk Damascus wanjh kabolkyakmen, karurrkwarrhwarrhme rowk. \v 2 Mak kunredbubuyika kore kubolkkimuk Syria, wanjh bininj nawu kabirrihni kumekbe, bedda kabirridjalyakmen. Kaluk mayh kamirndewernmerren kumekbe dja kelebuk bu bininj yak. \v 3 Bininj nawu Ephraim\f + \fr 17:3 \ft Nawu Israel bikebmawahmeng Ephraim. Ngurrina Genesis 48\f* benkebmawahmeng, wanjh kabirrikele, dja minj nangale kabenbidyikarrme. Dja nawu king bedberre bininj nawu kukadje Damascus kabirrihni, nakka kayakmen. Birriwern bininj nawu kabirridjaldi Syria wanjh kabirriyakmen, dja birridjalkudji kabirridjaldarrkiddi, wanjh kabirriyimerran kabirrirohrok bininj nawu Israel benkebmawahmeng.” Kuhni rowk yimeng Yawey nawu narrulkarrekimuk duninjh.\x - \xo 17:3 \xt Jeremiah 49:23-27, Amos 1:3-5, Zechariah 9:1\x* \p \v 4 Dja mak nawu Yawey yimeng, “Bu kunmekbe kunbarnangarra kamre, wanjh bininj nawu Jacob\f + \fr 17:4 \ft Jacob wanjh kunngeybuyika nuye Israel. Ngurrina Genesis 32:28\f* benkebmawahmeng kabirriwarrhke namakmak bedberre, dja kabirridjalyimerran yiman birrimarladj. \v 5 Bedda kabirriyimerran yiman kayime manbu corn karrulkdi bu bininj kabirridulkdadjke dja kabirrimoyhmang. Dja bedda yiman kayime bu bininj kabirrimang rowk nawu manme mandjoleng kore kabbal kanjdji kabolkngeyyo Rephaim, dja kabirriyakwon rowk. \v 6 Djal yikahwi bedberre bininj wanjh kabirridjaldarrkiddi. Dja mak bininj nawu Israel benkebmawahmeng wanjh yiman kayime kundulk manbu olives kabarnemdangen bu bininj kabirrimangahmang olives rowk. Wardi nahni bininj kabawon djal mandjalkudji olives kore kundulk. Kuhni ngayimeng, ngaye Yawey, nawu God bedberre bininj nawu Israel benkebmawahmeng.” \p \v 7 “Kaluk bu kumekbe kunbarnangarra, bininj wanjh kabirrikangeborledkerren kore God nawu benmarnbom, nungka nadjalkudji nadjalkukdjamun bedberre nawu Israel benkebmawahmeng, dja bedda kabirridjawan bu kabenbidyikarrmekenh. \v 8 Minj mak kabirriyawoyhboddan kore altars manbu bedda birriwelengmarnbom bu kunbidwi bedberre. Minj kabirriyawoyhburlumerren kore bedda kabirrimarnbun kore birrimarneboddangeni ngalbuyika god ngalbu Asherah, bu birrimarnekinjeyi mankalkkidmanjmak kore altars ngalengngarre manbu bedda birriwelengmarnbom kunbidwi bedberre. \v 9 Bu kumekbe kunbarnangarra kamre, wanjh bininj nawu kabirrihni kore kubolkkimuk wanjh kabirrikelerlobme dja kabirridjalbawon kunrurrk manbu manmurrngrayek bedberre. Dja kunbolk rowk bedberre kabolkwarremen kore djal manngarre manwarre kawernmerren.\f + \fr 17:9 \ft Yikahwi djurra kabimbuyindi, “Karohrok bu kunkareni bininj nawu Hivite dja Amorite birrikelerlobmeng bu nawu Israel bininj bindibuyi.” Ngurrina Joshua 11:3, 24:11\f* \p \v 10 Yoh, ngudda ngurribengmidjdanj God nawu ngunngehkeng, ngudda minj ngurriyawoyhburrbun God nawu ngunmarnekukdjurruddi, nungka nawu yiman kayime kuwarddekimuk ngudberre. Kunmekbekenh kunu ngurridudji manngarrebubuyika manbu manmak ba bu ngurrimarneboddangen nawu birribubuyika gods.\x - \xo 17:10 \xt Ngurrina Isaiah 1:29\x* \v 11 Ngurriyimerren bu kuhni ngunmarnedjolengwernmen, dja bonj, bu mannguy kamnguybebme, wanjh minj manme ngurrimang, dja djolengyak. Dja kunbuyika ngunmarnekurduyimerran, manbu kunyid dja kundjak kawernmerren ngudberre munguyh.” \s1 Yawey Kabenbun Bininj Nawu Kabirriwirrihme \s2 Isaiah 17:12-14 \p \v 12 Bininj birridjalwern nawu kubolkwarlahkenhbeh, wanjh kabirriyiddung dja kabirridjarrkkayhme kunwok kunkimuk bedberre yiman kayime kurrula kawernhwokdi. Bedda kabirrikayhme kunwokkimuk duninjh! Wanjh kawarre bedberre! \v 13 Bedda kabirrimre ba kabindibun, werrkwerrk kabirrimre yiman kundjurrh kunkimuk. Dja God kabendung dja kabendurndiwe, yiman kayime kunmayorrkkimuk kadjalwe kundalkdarleh dja kunmalaworrdarleh. \v 14 Bu kunkodjkebubuyika kabolkbulerran, bedda kabirridjare ngad yimankek karrbenkelemen bedberre. Dja bonj, bu malamalaywi kamre, wanjh karribolknan dja bedda birriyakminj rowk. Kunmekbe kabenmarneyimerran bedberre nawu kabirridjare kandiwarrewon dja kabirridjirdmang kadberrekenh. \c 18 \s1 God Kabendung Bininj nawu Kabirrihdi Kubolkkimuk Cush\f + \fr 18:0 \ft Kubolkkimuk Cush wanjh bolkkime kabolkngeyyo Ethiopiah.\f* \s2 Psalm 18:1-7 \r (Zephaniah 2:12) \p \v 1 Ngabekkan mayhmayh bu mirndewernerrinj dja kabirriwelmalmalme. Kuhni kore kunbolk bewhbeh kore mankabo ngarre kunbolk Cush. \v 2 Bininj nawu Cush birrikang wanjh kabirrimre werrk kore kabbala manbu birrimarnbuni kundalkwi\f + \fr 18:2 \ft Kuhni kayime “papyrus”.\f*. Kabirrimre kore mankabo kabongeyyo Nile, dja kabirrimkan kunwok bedberre ba bu karribekkan. Bonj, ngaye ngabenmarneyime, “Ngurridurnden kore kunred ngudberre. Ngurriyidurnde kunwok ngadberre dorrengh manbu wokwon bolkkime. Ngurridurnden kunred ngudberre kore mankabowern kaborlobme dja kabolkdadjdadjke. Kumekbe kore ngudberre bininj rowk kabirrihni, nawu birringudjbang rowk. Bedda wanjh birrikornamkuyeng dja birrikurlahmak. Birriwarlahkenh bininj kabindikengehme bedberre.” Kuhni karrbenmarneyime. \p \v 3 Wanjh ngaye ngabenbengdayhke birriwarlahkenh bininj rowk, wanjh ngayime, “Kandibekkabekka ngudda bininj nawu ngurrihni kubolkbubuyika rowk kondah kurorre. Ngurribolkna kaddum kore kuwarddekimuk! Wardi ngurrinan kunmadj nawu flag karrolkkan ba bu ngurrimenbekkabekkan. Dja mak ngurribekka nawu trumpet kawokdi wernkih ba bu ngurrimarnburrenkenh! \v 4 Nawu Yawey nganmarneyimeng, ‘Ngaye ngahdi kaddum dja ngabolknan kore kanjdji kurorre. Djal yeleyeledj ngadjalbolknan bu kabolkyime kore ngudda ngurrimoyhmang manme ngudberre. Ngaye ngabolknan yeledj duninjh yiman kayime kabolkwokyak kore kukak, dja yiman kayime kundung djalwokyak kabame bu kunbarnangarraburrk. \v 5 Kaluk ngadjalbenbularrbun bininj nawu Cush kabirrihni. Ngaye ngabenbun bu yerrekah kabirrimoyhmang manbu grapes, bu yerrekah kanguywarrwarrhme dja kawernhdjolengmen. Bu kumekbe kabolkyime, wanjh nawu birriyidko bininj kabindibun rowk bininj nawu Cushbeh. Kabindidjalbularrbun yiman kayime mandjawakkimuk kayendedjobke kore kundulk. \v 6 Nawu soldiers bedberre kabirridowe dja kabirridjalkukyo kore mayhmayh dja mak nawern mayh nabang wanjh kabirrikukngalke. Bu kurrung kabolkyime mayhmayh kabirringun kunkanj ngarre kunburrk bedberre, dja bu kabolkyimerran yekke, wanjh nabang mayh kabirringun kunmurrng bedberre.” \p \v 7 Bu kunmekbe kundung wanjh birriwern bininj kabirrimre dja kabirriwon manwern kore Yawey nawu narrulkarrekimuk duninjh. Bedda kabirrimre kore kubolkmak manbu mankabo kabolkyarlarrke. Bedda wanjh birrikornamkuyeng dja birriwernhngudjbang, dja birrikurlahmak. Bedda kabirriwokdi kundjenbuyika. Birribuyika bininj rowk kabindikengehme bedberre. Bedda wanjh kabirrimkan nawern namakmak dja kabirriwon Yawey bu kabirrimre kore mandulum Zion. Kore kumekbe kunbolk wanjh bininj kabirringeyburlume kunngey nuye Yawey nawu narrulkarrekimuk duninjh. \c 19 \s1 God Kabendung Bininj Nawu Kabirrihni Kubolkkimuk Egypt \s2 Isaiah 19:1-15 \p \v 1 Nawu Yawey nganwong mahni kunwok manbu kabenyolyolme bininj nawu kabirrihni kore kubolkkimuk Egypt. Ngurrina! Yawey kamhre, kahbarndi kore kunngol dja werrkwerrk kamhre dja kangimen kore Egypt! Wanjh idols bedberre bininj kumekbe kabirrideldelme kore kumirrk nuye Yawey. Dja mak bininj kumekbe kabirriwernhkelemen dja kabirrikangebarrhme. \p \v 2 Wanjh Yawey kayime, “Ngaye ngabenmarnbun nawu bininj birrikang Egypt bedmandeleng kabirriburren. Nawu birridanginj bininj kabirriburren. Mak bininj nawu kabirrihdarnhni, nakka kaluk kabirridarnhburren. Dja mak birriwern rowk kabirriburren, kunred dja kunred, kunbolk dja kunbolk wanjh kabirridjalburren. \v 3 Wanjh bininj rowk nawu Egyptbeh nakka kabirrikelemen. Ngaye ngabenwarrehwarrewan kore kabirrikarremarnbun ba bu kabirriyawarrinj kore kabirrikarremarnbun. Bedda kaluk kabindidjawan nawu idols bedberre kore baleh bedda kabirrikurduyime, dja mak kabindidjawan mam nawu birridowerrinj bininj dja mak nawu birrikurdang bininj. \v 4 Bedda nawu birrikang Egypt, nakka ngabenbidkenwon nawu nabang duninjh king, nawu minj kabenkongibun bedberre. Nungka wanjh munguyh kabenmarneyiddung dja kabenmarnewohrnan.” Kuhni kayime Yawey nawu Narrulkarrekimuk Duninjh. \p \v 5 Wanjh kukku ngarre kore Mankabo Nile, makka kaluk kaboyakmen. Kore mankabo kahre bolkkime, wanjh kabolkdarlehmen rowk, dja kundalk kore kukadjid ngarre wanjh kadarlehmen. \v 6 Kore kukku kaborlobme bolkkime, nakka kaluk kabolkbanjmen, dja kundalk manbu kahdingihdi kore kukadjihkadjid, makka wanjh karralkweleberrkmen. \v 7 Kunmekbe rerrih kayimerran manbu kahkolhdebebemerren kore mankabo Nile, dja mak kore kabbal, makka kakolhdedarlehmen. Kunmayorrk kabalbubuhme dja kawe rowk kundjulng dja manme manmim karrudjindi, dja kayakmen rowk kore Nile mankabo darnkih. \v 8 Warridj bininj nawu djenj kabirrihmanamang kore mankabo Nile, nakka kaluk kabirrinalkbun. Bedda nawu kabirriwe wakkidj dja nginj dja mak nawu kabirriwe walabbi kadjuhke wanjh kabirridjalnjilngwarremen. \v 9 Mak bininj nawu kabirrimarnmarnbun manburrba nawu flax, bedda warridj kabirrinjilngwarremen. Dja bininj nawu kabirrimadjmarnbun manbu namak manburrba, wanjh kabirridjalmarrkbaworren. \v 10 Bininj nawu kabirribibbun dja kunmadj kabirrimarnbun wanjh, bedda warridj kabirrikangewarremen. Warridj bininj rowk nawu kabindimarnedurrkmirri birribuyika, wanjh nakka kabirridjalnjilngwarremen duninjh. \p \v 11 Bininj nawu kabirriwohrnawohrnan kore kukadje Zoan, nakka yiman birribengwarr. Mak bininj nawu kabirriwernhburrbun mankarre nuye Pharaoh, nakka minj kabirrimarneyime mandjad bu kabirribengdayhke nuye. Kunukka njalekenh kabirrimarneyime nungka bu bedda kabirriwernhburrbun? Warridj njalekenh kabirriyime bu bedda yimankek birrimdolkang kore nawu birriyungkih namud bedberre nawu kings? \p \v 12 Adju, ngudda nawu king yibenmarnewohrnan kore Egypt, baleh birriwam ngudda ke bininj nawu kabirriwernhburrbun? Wardi ngundibukkan kore Yawey nawu Narrulkarrekimuk Duninjh yingkihkarremarnbom ngudberre nawu ngurrihdi kunbolk Egypt. \v 13 Bininj nawu kabirriwohrnawohrnan kore kukadje Zoan wanjh bedda birriyimerranj birribengwarr rowk. Dja mak bininj nawu kabirriwohrnawohrnan kore kukadje Memphis, wanjh minj kabirriburrbun kunwoybuk. Nawu birrikihkimuk bininj minj mandjad bindibukkayi bininj kore Egypt. Bindidjalbukkang kunwarrekenh. \v 14 Nawu Yawey nungan benmayaliwarrewong nahni birrikimuk bininj, ba bu bindimarnbom bininj rowk kore Egypt kabirriyimerran yiman bininj nawu kabirriworromkan, dja kabirrimankan, kabirrikurlhngerrehmerren kore kabirriwebme. \v 15 Bonj, minj nangale bininj kore Egypt kaburrbun kore baleh kabirrikurduyime. Birrimekbe bininj rowk, yiman birrikihkimuk dja mak nawu birringeyyahwurd, dja mak nawu birrikuken dja mak nawu birrimarladj, nakka bininj rowk minj kabirribidyikarrmerren. \s1 Kaluk Bininj Nawu Egypt Kabirrihni Kabirrimarneboddan Nawu Yawey \s2 Isaiah 19:16-25 \p \v 16 Kaluk bu kunbarnangarrabuyika kamre, wanjh bininj nawu Egypt kabirrihni nakka kabirrikelemen yiman birringudjyak bininj. Bedda kaluk kabirrikengehme nawu Yawey nawu Nawernhdulkarrekimuk Duninjh bu nungka kamre kaberlwayhme bu kabenbun bedberre. \v 17 Bu bininj nawu Egypt birrikang kabindingeybekkan bininj nawu Judah benkebmawahmeng wanjh kabirrikukdeldelme kunkele dorrengh. Bedda kabirriwohburrbun bu Yawey nawu Nawernhdulkarrekimuk Duninjh kabenmarnekarremarnbun kaluk bu kabenbun bedberre nawu Egyptbeh bininj. \p \v 18 Bu kunmekbe kabolkyimerran wanjh bininj nawu kabirrihni kunbidkukkudji kukadje kore kubolkkihkimuk Egypt wanjh kabirridjenbuyikamen dja kabirriwokdi Hebrew kunwok\f + \fr 19:18 \ft Manbu Hebrew kunwok wanjh bininj nawu Israel benkebmawahmeng kabirriwokdi kore kunbolk Canaan.\f*. Mak birrimekbe bininj kabirriwokkurrmerren bu kabirrimarrkmang Yawey nawu Nawernhdulkarrekimuk Duninjh. Kaluk kunkudji kukadje kore kubolkkimuk Egypt, nakka kabirribolkngeybun “Kubolkkimuk Ngarre Kundung”. \v 19 Dja bu kunmekbe kunbarnangarra kamre, wanjh bininj kabirriname altar nuye nawu Yawey kore kubulhdjan kunbolk ngarre Egypt. Warridj kabirridjabname kunwardde mankuyeng nuye Yawey darnkih kore Egypt kaberrkraworren kunbubuyika kunbolk. \v 20 Kaluk maninjmanu kunwardde kabenbukkan bininj nawu kabirrihni Egypt bu Yawey nakka woybukkih Nawernhdulkarrekimuk Duninjh ba bu bedda kabirrimenmenbekkan. Kaluk bu birribuyika bininj kabirrimre kabindidung, wanjh nawu Egyptbeh bininj kabirridjalkayhme nawu Yawey, wanjh nungka kabimunkewe nakudji nawu kabennahnan dja kabenngehke bedberre bu nawu kabindiyidko kabirribebme. \p \v 21 Kuhni kayime nawu Yawey dja yiman kabenmarnekukbukkarren bedberre nawu kabirrihni Egypt, dja bu kunmekbe kunbarnangarra wanjh bedda kabirriyime bu Yawey kawohrnan rowk bedberre, dja bedda wanjh kabirrimarneboddan nuye. Bedda wanjh kabirrikan dja kabirriwon nuye manbu namakmak bedberre, warridj kabirriwokkurrmerren dja kabirridjalmarrkmang nuye kore kabirriwokkurrmerrenkenh. \p \v 22 Nawu Yawey kabendung bininj nawu Egyptbeh. Kabenmarnemunkewe kundjak bedberre. Dja med, bu kuhni kayime wanjh Yawey kabenmarnbun bedberre warridj, ba bu kabirrimarnewarnyakmulewarren dja kabirridurndeng kore nungka. Bedda wanjh kabirriborledkerren dja kabirridjawadjawan nawu Yawey, wanjh nungka kabenbekkabekkan dja kabendjalmarnbun bedberre. \p \v 23 Bu kunmekbe kunbarnangarra kamre, wanjh manbolh manmak kare kore kunbolk Egyptbeh, dja kaburnbun kore kubolkkimuk Assyria. Wanjh bininj nawu Assyriabeh kabirrire kore Egypt, dja nawu Egyptbeh bininj kabirrire kore Assyria. Kabirridurnderren rowk. Dja bininj rowk kore nahni kunbolk bokenh, wanjh kabirriraworren dja kabirrimarneboddan nawu Yawey. \v 24 Bu kunmekbe kunbarnangarra wanjh kubolkkimuk danjbik kabirriraworren, bininj nawu Assyria dja Egypt kabirrihni, dja mak bininj nawu Israel benkebmawahmeng. Wanjh kunukka kabindidjarrkmarneyime kundjalmak bedberre birriwarlahkenh bininj kore kubolkbubuyika rowk kondah kurorre. \v 25 Wanjh Yawey nawu Nawernhdulkarrekimuk Duninjh kabenmarneyime kunmakkenh bedberre. Nungka wanjh kayime, “Ngaye wanjh ngakurduyime kunmak ngudberre rowk, ngudda bininj ngardduk nawu ngurrihni Egypt, dja mak ngudda nawu ngurrihni Assyria nawu ngaye marnbom kubid ngardduk, dja mak ngudda bininj nawu Israel ngunkebmawahmeng, ngudda nawu ngaye djarrngbom.”\x - \xo 19:25 \xt Jeremiah 46:2-26, Ezekiel 29:1-32:32 \x* \c 20 \s1 Isaiah Nawu Prophet Rengehrey Bu Dedjlarrkni \s2 Isaiah 20:1-6 \p \v 1 Nakudji bininj ngeyyoy Sargon nawu king bedberre bininj kubolkkimuk Assyria benmunkeweng armies nuye. Nungka biwokwong bininj nawu benmarnewohrnani soldiers bu kabirribolkmang kukadje Ashdod dja kabindibun nawu bininj kumekbe kabirrini. \v 2 Bu kunmekbe bolkyimerranginj, wanjh nawu Yawey biwokrayekwong Isaiah nawu beywurd nuye Amoz, dja bimarneyimeng karrengeyerrkkerren nuye sandals, dja mak kamadjyerrkkerren nawarre kunmadj nawu djongbuyindi. Wanjh Isaiah biwokmarrkmey dja djahdjalrengehrey bu kukworrworrni, dja mak minj dengedjongbuyindiwirrinj. \p \v 3 Kaluk bu bininj nawu Assyriabeh birribolkmey Ashdod, wanjh Yawey yimeng, “Ngurrina! Isaiah nawu nganmarnedurrkmirri djalrengehrey mandjewk danjbik bu dedjlarrkni dja dengelarrkni warridj. Kuhni wanjh kamenmenyime bu kabenmarnekurduyimerran bininj nawu kabirriyo kore kunbolk kunkimuk bokenh, Egypt dja mak Ethiopia. \v 4 Bininj nawu king bedberre kore Assyria wanjh kabenkanakan bininj nawu kabendarrkidmang kore kubolkkimuk bokenh Egypt dja mak Ethiopia. Bedda wanjh birrikukworrworr dja minj njale kabirridengedjongbuyindi. Bedda rowk nawu kabenkanakan, yiman kohbahkohbanj dja nawu birringudjbang dja kunyeme dorrengh bu kabirrire bininj nawu Egyptbeh bu djal dedjlarrk rowk. \v 5 Yikahwi ngudberre ngurriyimi bu bininj nawu Egyptbeh dja nawu Ethiopiabeh, wanjh kabirrimre dja ngundibidyikarrme kunngudj bedberre dorrengh. Dja bonj, bolkkime ngudda ngurrinjilngwarre kunyeme dorrengh, dja minj ngurrbendjalmadbun. \v 6 Bu kunmekbe kabolkyimerran wanjh ngudda bininj nawu ngurriyo kubolkkimuk Philistia, darnkih kore kurrula, wanjh ngurriyime, ‘Aba! Kawarre! Karrbenmadbuni birrimekbe bininj bu kandibidyikarrmeninj, dja nakka bonj, kunwarre duninjh benmarnekurduyimerranj. Minj nangale kankukdjurruddi bu king nawu Assyriabeh kamre kanbun! Baleh karrikelerlobme? Wardi kanbun dja karriyakmen rowk!”’ \c 21 \s1 God Nawu Yawey Kayingkihbolkyolyolme Babylon \s2 Isaiah 21:1-10 \p \v 1 Mahni kunwok kabolkyolyolme kubolkdarleh manbu kurrula darnkih\f + \fr 21:1 \ft Mahni kunbolk ngeyyoy Babylon.\f*. Wanjh birriwern bininj nawu birribang kabirrimre werrkwerrk kore kunred bedberre bu kabindibun bininj nawu kabirrihni Babylon. Bedda kabirribebme kore walembeh kubolkdarleh. Bedda wanjh kabindikengehme bininj rowk, dja kabirriyorrme yiman kayime kunmayorrk duninjh bu kabirribolkwarrewon. \v 2 Ngaye ngawaralnang kore kunwarre duninjh kabebme. Ngawaralnang bininj nawu kabirrikurrekurren, kabirriburren dja kabirriyakworren. \p Mah! Ngadjare bininj nawu birrikang kubolkkimuk bokenh Edom dja Media, wanjh birrimirndemornnamerren dja kabindibun bininj nawu kabirrihni kukadje Babylon ba bu minj bedda kabindiyawoyhwarrewon birriwern birribuyika bininj. \p \v 3 Bu kuhni ngawaralnang wanjh ngawernhkeleminj dja ngadjakbekkani, ngababangni yiman kayime daluk bu kabiyawmang. Ngaye ngakangebarrhme dja yiman ngamayaliwarremen bu kunmekbe kunwarre nganan. \v 4 Ngadjalkodjwurrmeng, dja ngakukdeldelme kunkele dorrengh bu ngawaralnang kunmekbe kunwarre duninjh. Ngaye ngadjaldjareni bu mahni kunbarnangarra kayakmen, dja bonj, bu dungyibmeng wanjh ngadjalkele duninjh. \p \v 5 Bu kuhni ngayawoyhwaralnang, wanjh ngabolknang yiman kayime bininj kore kukadje Babylon birridjarrknguni manbu mulil mandjalmak. Birriyerrkang kore kunmadjmak, dja birribonguni warridj. Wanjh kundjalburrikudji ngabekkang bininj kayhmi wernkih duninjh, yimeng, “Ngudda nawu ngurrikihkimuk soldiers, ngurrimarnburrimen bu ngurriburren bininj nawu kabirrimre kandibuyi!” \p \v 6 Kuhni ngawaralnang. Dja mak nawu Yawey nganmarneyimeng, “Yimunkewemen nakudji bininj ba kabolknan, dja yimarneyimen bu kahmulewan njalehnjale kakurduyimerran kore kabolknan. \v 7 Bu kabennan bininj kabirrimre kore djarrang kabirrimorneni manbu djarrang kabirridorrorrke, dja mak bininj kabirrimorneni kore donkey dja mak mayh nawu camel, wanjh kadjalwernhbolknan kore baleh bedda kabirrikurduyime.” \p \v 8 Wanjh namekbe bininj nawu bolknabolknani kayhmeng, yimeng, “Ngudda yikimuk, ngaye ngadjaldi kaddum kore kunrurrkkuyeng bu ngabolknani kunbarnangarra rowk. Dja kukakkuyeng warridj ngadjaldi kore ngudda kankurrmeng.” \v 9 Wanjh kundjalmekbe yerre wanjh bininj birribebmeng birribarndi kore chariots manbu djarrang birridorrorrkeyi. Wanjh bininj nawu kabolknan kakayhme, kayime, “Kunred Babylon wanjh bolkwarrewarreminj! Nawern idols nawu birrimarneboddangeni kumekbe wanjh kukbakkabakkmeng rowk dja birriwarrhmeng kurorre.”\x - \xo 21:9 \xt Revelation 14:8, 18:2\x* \p \v 10 Wanjh ngaye ngayimeng, “Ngudda nawu bininj ngardduk, ngudda ngurridjakbekkang duninjh kore kunrayek bebmeng ngudberre, dja ngaye kunwok kunmak ngakarrme nuye Yawey Nawernhdulkarrekimuk Duninjh manbu nganwong ngudberre, nahni nawu God ngudberre bininj nawu Israel ngunkebmawahmeng.” \s1 Mahni Kunwok Kayingkihbolkyolyolme Kubolkkimuk Bokenh Edom Dja Arabia \s2 Isaiah 21:11-17 \p \v 11 Mahni kunwok kabolkyolyolme kunbolk Edom. Nakudji bininj nganmarnekayhmeng kore Edombeh\f + \fr 21:11 \ft Kore Hebrew kabimbuyindi kunbolk bokenh Dumah, dja Seir. Kumekbe kunbolk bokenh kore kubolkkimuk Edom.\f*, “Ngudda djamun nawu yibolknahnan kondah! Yiddok darnkih bu kumhkabel? Wanjh kanmarneyimen bu baleh kabolkyime kunkak kayakmen.” \v 12 Wanjh ngaye ngawokmang dja ngayime, “Kumhkabel darnkih kamre, dja med, kaluk kayawoyhbolkburlerran yerrekah. Bu ngudda yidjare yimdurndeng nganyawoyhdjawan, wanjh kamak.” \p \v 13 Mahni manbuyika kunwok kabolkyolyolme kubolkkimuk Arabia. Wanjh ngayime, “Ngudda bininj nawu ngurrikang Dedanbeh, ngudda ngurriyo kore kubolkdarleh ngalengngarre Arabia. \v 14 Ngurrbenbowonowo kukku nawu kabirrikombukdowe bininj bu ngundimarnebebme. Dja ngudda warridj, ngudda bininj nawu ngurrikang Tema, wanjh ngurrbenwonowo manme bedberre bininj nawu kabirrikelerlobme. \v 15 Bedda wanjh kabirrikelerlobme kore bininj bindibuyi mandjawak mankimuk dorrengh, dja mak bindibuyi bonarra dorrengh. Kuhni benmarnekurduyimi dja birrikuyindoweni kore war kabirriburren.” \p \v 16 Wanjh nawu Kawohrnan Rowk nganmarneyimeng, “Bu nakudji mandjewk kayakmen, bu kundjalmekbe kabolkyime, wanjh bininj birrikihkimuk dja birringeykimuk kore kunbolk Kedar wanjh bonj, kabirridjalngeyyahwurdmen. \v 17 Yikahwi bedberre wanjh birrikelebuk dja birribang, nawu kabirrikarrme bonarra kore kabirriburrenkenh. Dja bonj, kaluk birridjalkudji bedberre kabirridjaldarrkid. Ngaye Yawey, God ngudberre nawu Israel ngunkebmawahmeng wanjh ngadjalwokdanginj.” \c 22 \s1 Bu Yawey Kayingkihbolkyolyolme Kukadje Jerusalem \s2 Isaiah 22:1-14 \p \v 1 Mahni kunwok kayingkihbolkyolyolme kunbolk kabolkngeyyo “Kuwarddebarrarn kore Kabirribolknan\f + \fr 22:1 \ft “Kuwarddebararn kore kabirribolknan” kamenyime kore kunbalanda, “Valley of Vision.” \f*.” Adju, ngudda bininj nawu ngurribidbom kaddum kore kurrambalk ngudberre, njalekenh ngurrinjilngwarrewong? Dja njalekenh ngudda ngurribidbom kore kaddum ngarre kurrambalk ngudberre? \v 2 Kondah ngudberre kukadje kawarremen, dja kunyid kawernmerren. Yikahwi ngudberre kabirrikayhkayhme, dja birridjalwern kabirribongun manbowern dja kabirrimayahme. Dja mak bininj nawu birridowerrinj, wanjh minj nangale bindibuyi man \p djawakwi, dja minj birriburrimeninj kore wars! \v 3 Bininj nawu ngundimarnewohrnan ngudberre, nakka wanjh birrikelerlobmerrinj, dja bonj, birribuyika bininj bindidarrkidmey rowk, dja minj birriburrimeninj. Yoh, ngudda nawu ngundidjarrkdarrkidmey kore baleh yarrkka ngurrbenmarnekelerlobmeng nawu birriyidko. Bedda wanjh djarreh duninjh birrimwam ngundingalkeng. \p \v 4 Wanjh ngaye ngayimeng, “Yuwn mak kankuknan! Dja kanbawon ngadjalwernhnalkbun. Kaluk ngaye ngardduk bininj wanjh birribularrbuyindanj, wanjh yuwn bu kannjilngmarnbun!” \p \v 5 Wanjh Yawey nawu Nawernhdulkarrekimuk Duninjh, wanjh yingkihdungrohrokmeng bu bininj benmunkeweng ngundikuniyikang. Kaluk ngurrikele bu nawu ngurriyidko ngundikukmelmelme kore kabolkngeyyo “Kawarddebarrarn kore Karribolknan!”. Bu kunmekbe kunbarnangarra wanjh nawu ngurriyidko ngundimarnerurrkbakkabakke ngudberre, dja wanjh madjamku ngurrikelekayhme kore kuwarddekimuk. \v 6 Bininj nawu birrikang kunbolk bokenh Elam, dja Kir, nakka ngundibun bonarra dorrengh, dja kabirribarndi kore chariots, dja mak kore djarrang kabirrimorneni. Mak bedda birrikarrmi kubid bedberre manbu birrikukdjurruddikenh. \v 7 Manbu manbolkmakkaykenh ngudberre kanjdjikanjdji nakka wanjh djarrang dja chariots manwern wanjh bolkbarrkbom, mak kore kubolkkihkimuk ngurrihni nakka bininj birrimirndewern kabirrimorneni djarrang wanjh birribolkwakbuyinguneng kukadje ngudberre. \v 8 Ngudda bininj nawu Judahbeh, ngurridjaldi kore ngundibun, dja nawu Yawey minj ngunyawoyhdjurruddi kore bininj ngundibun. \p Wanjh ngudda ngurrikurduyimi bu ngurringehkerrimeninj. Kore kumekbe bolkyimi, ngudda ngurribebkeng manwern njalehnjale manbu ngurriburrenkenh, manbu dingihdi kore kunrurrk ngarre king nawu dulkmirnderribeh. \v 9 Mak ngurrimarnmarnbuni kore warddewarrhmeni manbu warnamyoy kuberrkkah kore David nuye Kunredkimuk Wanjh ngudda ngurrimarnbom yiman kungad ba kunronj bowernmerrinj ngudberre, kore kanjdji kunbolk ngudberre. \v 10 Mak ngurrirohrokmeng kurrambalk kunwern kore Jerusalem, kaluk ngurrirurrkwarrhkeng dja ngurrimoyhmangi kunwardde dja ngurrikang ngurrimarnbom kore kuberrkkah warddewarrhmeng. \v 11 Ngurrimarnbom warridj manbu kungad ba kumbarlmeng kukku kore manbu kungadkare, kore kuburldjarn warnamyoy bokenh. Dja med, bu ngurrikurduyimeng rowk, wanjh minj ngurriburrbuyi Yawey, nawu marnbom rowk. Ngudda minj ngurribekkayi nawu yingkihkarremarnbom rowk bu kunkare duninjh. \p \v 12 Nungka nawu Yawey Nawernhdulkarrekimuk Duninjh, wanjh ngunkayhmeng ngudberre bu kunmekbe kunbarnangarra, dja ngunmarneyimeng ngudda bu ngurrinalkbuyi dja ngurrikayhmeninj nuye, bu ngurringabekdurrkmarrimeninj, dja bu ngurridjongburrimeninj kunmadj nawu kundowikenh. \v 13 Dja bonj! Ngurriyimeng kunbuyika! Ngurrinjilngmarnburren dja ngurringun mulil, ngurribun mayh nawu bulikki dja nawu sheep ba bu ngurrikanjngun, dja mak ngurribongun manbang manbu wine. Ngurriyimerren, “Mah! Karringu dja karribongu! Kaluk malamalaywi wanjh karridowe!”\x - \xo 22:13 \xt 1 Corinthians 15:32\x* \p \v 14 Yawey Nawernhdulkarrekimuk Duninjh nganbukkang bu nganmarneyimeng, “Ngaye minj munguyh ngabengmidjdan bedberre kunwarre bu kuhni birrikurduyimeng. Dja bonj, kaluk kabirridowerren.” \s1 Nawu Yawey Biwokwong Isaiah Bu Kabibengdayhke Nawu Shebna \s2 Isaiah 22:15-25 \p \v 15 Kuhni warridj Yawey Nawernhdulkarrekimuk Duninjh nganmarneyimeng, “Yiray kore Shebna, nawu kawohrnan rowk kore kunrurrk manbu king nuye, dja yidjawa, yiyimen, \v 16 ‘Adju! Ngudda Shebna, njalekenh ngudda kondah yihni? Nangale ngunmarneyimeng kamak bu yiwarddedjobke ba yimarnbun kumidj ke kore ngundikukkurrme bu yirrowen? \v 17 Kanbekkabekka ngudda nawu yingudjbang bininj! Yina! Yawey kaluk ngundarrkidmang dja ngunkukburriwe djarreh. \v 18 Nungka ngunkukdornname wernkih yiman kayime ball ngunkukmarnbun, wanjh ngunburriwe kore kubolkwarre, dja kumekbe wanjh yirrowen. Kumekbe yidjaldi. Ngudda yiburlumerrinj manbu ngudda ke chariotskenh, wanjh bonj kadjaldi kumekbe. Dja bininj nawu yimarnedurrkmirri, wanjh nakka yiyemikan, dja kayeme ke! \v 19 Yoh, ngaye yimang ngudda kore yihdurrkmirri. Ngudda nawu yiman kaddum yihbarndi, wanjh kanjdji yikolung! \v 20 Kaluk bu kunmekbe kunbarnangarra kamre, wanjh ngamunkewe Eliakim, nawu nganmarnedurrkmirri. Kaluk nakka beywurd nuye Hilkiah. \v 21 Ngaye ngadjongbun nawu Eliakim manburrba ngudda ke. Dja ngangadmodukkan kunmadj ke, dja ngawon kundulkarre ba bu karrurrkmirri kore ngudda yibawong. Kaluk nungka kayimerran yiman kayime kornkumo bedberre bininj nawu kabirrihni Jerusalem, dja bininj rowk nawu namud nuye Judah. \v 22 Mak ngaye ngawon Eliakim nawu key ngarre namud nuye David. Bu nungka karrangmarrhmang wanjh nakka minj nangale karrangbalhme, mak minj nangale karrangmarrhmang bu nungka karrangbalhme.\x - \xo 22:22 \xt Revelation 3:7\x* \v 23 Ngaye Yawey wanjh ngamarnbun Eliakim ba minj nangale kabirokayhwe, dja kadjaldi. Dja birriwern bininj kabindiburlume bininj kore nuye namud. \v 24 Dja bininj rowk nawu nuye namud kabirriburlumerren nungkakenh dja wanjh kabirrimarrkebbun bu kabenbidyikarrme. Bedda wanjh kabirriwernhkarrme, dja wanjh kabirridulmukmen yiman kayime nawern banikkin dja njalehnjale bu kabarndi kore kundulk. \v 25 Dja ngaye Yawey nawu Ngawernhdulkarrekimuk Duninjh, wanjh marneyime, bu kunmekbe kabolkyime, wanjh nahni namud rowk kabirridulmukwon nawu Eliakim, yiman kayime kabirridulmukwon kundulk dja karrulkbakke, wanjh Eliakim dja mak nuye namud rowk, wanjh kawarrawarrhme.” Kuhni rowk yimeng nawu Yawey. \c 23 \s1 Bu Yawey Kabenmarnewokmunkewe Bedberre Bininj Kore Phoenicia \s2 Isaiah 23:1-17 \p \v 1 Nawu Yawey nganwong mahni kunwok kaluk kabenyingkihyolyolme bininj nawu kabirrihni kore kukadje Tyre. Wanjh ngurriwernhnalkburrimen ngudda bininj nawu ngurribarnbarndi kore kabbala manbu kukadje Tarshishbeh! Kukadje Tyre, nakka wanjh bolkbularrbuyindanj! Manbu kurrambalk karurrkmirnderri kumekbe, dja kore kabbala kahdangerren, makka yakayakminj rowk. Dja kunwok benmarnebebmeng kore kunbolk Cyprusbeh. \p \v 2 Dja ngudda bininj nawu ngurrihni kukadje Sidon, ngudda nawu njalehnjale ngurrihweykan, wanjh ngurridjalngurdmerrimen. Bininj nawu kurrula kabirridurrkmirri kore kabbala manwern, bedda wanjh ngundikukenwong. \v 3 Manbu kabbala manwern reyi kurrula duninjh, kore djarrehbeh, dja kumkani ngudberre manmim manmekenh manbu djordmerreni kore kukadjid mankabo Nile, kore kunbolk Egypt. Ngudda ngurriweykani bedberre manmim dja ngurrikukenworrinj ngudda nawu Tyre ngurrihni. \p \v 4 Mak ngudda bininj nawu ngurrikang kukadje Sidon kore kurrula darnkih, wanjh ngurriyemengalme. Ngudda ngurriyime yimankek ngurringeykimuk dja ngurribang. Mah, dja ngurribekkabekkan dja manbu kurrula yiman kayime kakayhme ngudberre, kayime, “Ngaye minj ngabenyawmayi wurdwurd, dja minj ngabekkarrimeninj kore wurdyaw nganbuyinj. Ngaye minj ngabendjordmiweyi yiman nabebeywurd dja ngalbebeywurd.” \p \v 5 Bu bininj kabirrihni kore Egypt kabindiwobekkan bininj nawu Tyre bu baleh benmarnekurduyimerranj bedberre, wanjh bedda warridj kabirrinjilngwarremen. \v 6 Ngudda nawu ngurrihni kore kunbolk Phoenicia, manbu kurrula darnkih, wanjh ngurriwernhnalkburrimen, dja ngurridjowkkemen ba ngurribidbun kore kubolkkimuk Spain. \v 7 Yiddok maninjmanu kunredkimuk Tyre, kore korrokoni bininj birriwernhnjilngmakni munguyh? Dja bu korroko duninjh birribolkmarnbom? Dja bininj ngarre birrirengehrey kore kubolkbubuyika bu birribolkmangi? Yiddok? \v 8 Manbu Tyre wanjh kunred kunkimuk, dja yurrhkeng kubolkbubuyika. Nawu kabirrihni Tyre wanjh birridjalkimuk, dja bindimarnbom bindingeykimukwong birribuyika bininj. Nawu birriweykahweykani bininj kore Tyre, wanjh yiman birriwohrnawohrnani duninjh. Kaluk, bolkkime nangale karremarnbom bu bininj kabindibun bininj kore Tyre? \v 9 Wanjh Yawey Nawernhdulkarrekimuk Duninjh, nungka nadjalkudji benmarnekarremarnbom ba kunyemi kabenmang nawu birriburlumerreni dja nawu birrikukenworreni, dja mak bininj rowk kore kubolkwarlahkenh bu bedda birriburlumerreni. \p \v 10 Ngudda bininj nawu ngurrikang Tyre, wanjh ngurriwabmen kore mankabo Nile dja ngurrikulkmarnbun ba ngurridudjeng manme kumekbe. Ngudda minj ngurridjalyo kore Tyre, dja bolkwarreminj. Kore ngudberre kabbala dangedanginj wanjh bolkyakminj. \v 11 Nawu Yawey berlyirriyonginj kore kurrula dja benmarnbom bininj nawu kabirrihni kubolkbubuyika bu kabirrideldelme bu kabirridjalkelemen nuye. Mak wokkurrmeng bu kunrurrkkimuk duninjh ngalengngarre kubolkkimuk Phoenicia bu kabularrbuyindan rowk. \v 12 Mak Yawey benmarneyimeng bininj nawu kabirrihni kore kunred Sidon, yimeng, “Kore ngurrihkarrme mulil dja ngurrinjilngmarnburren kore kunwarre ngurrikurduyime, nakka wanjh bonj, yakminj, bularrbuyindanj. Ngudda wanjh minj ngurriyawoyhdarrkiddi. Mak bu yiman ngurrikelerlobme kore kunbolk Cyprus, nakka minj baleh mak ngurringehme bu ngurrini kunmak.” \p \v 13 “Ngurrina kore baleh nawu Assyriabeh bininj bindimarnekurduyimeng bininj nawu kabirrihni kore kukadje kunkimuk Babylon. Bedda nawu soldiers birrimwan birriyingkihmarnburrinj wanjh birribolkwarrewong kumekbe kunred, dja birribolkmarnbom kumekbe, wanjh djal mayh nawu kurralkwaken kabirrihredi bolkkime. \v 14 Bininj nawu ngurrihbarnhbarndi dja ngurrire djarreh kore manwern kabbala kore kunred Tarshishbeh, wanjh ngurrikayhmen dja ngurrikangewarremen! Ngudda ngudberre kunrurrk kunkimuk wanjh yakminj, bularrbuyindanj rowk. \v 15 Ngokko kamhre ngalengarre kumekbe kunred kabolkngeyyo Tyre bu bininj kabirribolkbengmidjdan, dja kaluk seventy mandjewk ngarre, wanjh bininj kabirriyawoyhbolkburrbun. (Kaluk namekbe mandjewk karohrok nuye bininj nawu king.) Kaluk bu kayakmen namekbe seventy mandjewk, wanjh manbu kukadje Tyre kunred, makka kayimerran yiman ngalwarre daluk bu bininj kabirrimarnewayini kabirriyime, \v 16 ‘Ngudda yidjalwarre duninjh daluk, ngudda korroko ngundibengmidjdanj. Mah, wanjh ngudda yiwohrewohray kore kumekbe kubolkkimuk, yiyawoyhwayinin ngudda ke mankong manwern, dja yidjaldirridirri instrument ke, wardi bu bininj ngundikuknan dja ngundiyawoyhburrbun. ’ ” \p \v 17 “Kaluk bu kayakmen namekbe seventy mandjewk, wanjh Yawey kabenbawon bininj nawu Tyre kabirrihni bu kabirriyawoyhkurduyime kunwarrehwarre, yiman kayime daluk kakukweykarren kore bininj birriwern nawu kondah kubolkwarlahkenh kurorre kabirrihni. \v 18 Dja nawu money nawern kamang minj kadjehdjenkurrme, dja nawu Yawey kakukmang rowk dja kabenkukwon bininj nuye ba bu kabirribayahme manme manwern, dja mak kunmadj namakmak bedberre.” \x - \xo 23:18 \xt Ezekiel 26:1-28:19, Joel 3:4-8, Amos 1:9-10, Zechariah 9:1-4, Matthew 11:21-22, Luke 10:13-14\x* \c 24 \s1 God Nawu Yawey Kanmarnebolkbularrbun Kondah Kurorre \s2 Psalm 24:1-13 \p \v 1 Kandibekka! Yawey kamre kabolkwarrewon kubolkbuyika rowk kondah kurorre. Kabolkwarrewon dja kabenburriwe bininj nawu kabirrihni ba bu kabirriyarlarrme. \v 2 Nungka kabendung bininj rowk, dja minj nangale kabenbawon. Nungka kabendung nawu priests dja mak bininj nawu minj priests. Nungka kabendung nawu kabirriwohrnawohrnan bininj dja mak bininj nawu kabindimarnedurrkmirri. Nungka kabirrung daluk ngalbu kabimarnewohrnan dja mak daluk ngalbu kabimarnedurrkmirri. Kabendung bininj nawu kabirriweykaweykan dja mak nawu kabirribayahme; kabendung bininj nawu kabenkukwon money dja mak bininj nawu kabirridjayawoyhme moneykenh. Yawey kabendung birriwarlahkenh bininj rowk. \v 3 Bu kumekbe wanjh kurorre rowk kabolkwarrewarremen dja minj kayawoyhbolkmakmen. Kuhni rowk nawu Yawey wokkurrmeng. \p \v 4 Kaluk kunbolk kondah kurorre wanjh kabolkbukmen dja karrarlehmen. Kunbolk rowk kangudjyakmen. Kondah kanjdji dja mak kaddum kunngol yiman kanudnudmen rowk. \v 5 Bininj nawu kondah kurorre birrihni wanjh bedda birribolkwarrewong. Bedda birridjalwokweng God nuye mankarre rowk, dja mak birriwokbakkeng kunwok nuye God manbu benmarnewokkurrmerrinj bedberre bu nungka yolyolmerrinj munguyh kabenmarnedjare. \v 6 Kunmekbekenh kunu God bendjadmeng dja benmarnebolkwarrewong bininj rowk kondah kurorre. Nungka benwarrewam dja kunu kabirridjaldowe dja kabirriyakmen. Wanjh birridjalkudji kabirridjaldarrkid bu karridjaldi. \p \v 7 Manbu manmekenh manrakel kahdarlehme, dja minj bininj kabirringalke manbu wine. Larrk. Bedda kunu kabirrinjilngwarremen dja minj birrikarrmeninj mulil. \v 8-9 Minj mak kabirriyawoyhbongun ba bu kabirriwayini kunnjilngmak dorrengh, dja minj nangale kabun drums dja guitar. Manbu wine bedberre manjwarreminj. \v 10 Bininj nawu kabirrihi kore kururrkwern, wanjh kabirridjalkele rowk, dja kabirriwernhdangbalhme kururrk kore kabirrihni. \v 11 Yikahwi kabirrikayhmire kore manbolh kabirrire kabirriboyawan manbu kunbang. Dja larrk. Minj nangale kanjilngmak. Minj nangale kayawoyhmarrmarr kore kondah kurorre. \v 12 Bonj, kumekbe kukadje kore kabirrihni, wanjh rurrkbakabakmeng rowk. Dja mak nawu birribang bininj birribakkeng manbu warnamyoy ngarre kunredkimuk \v 13 Kuhni kakurduyimerran kore kubolkbubuyika rowk kondah kurorre. Kayakayakmen rowk, yiman olive kundulk bu bininj kabirridulkbun ba bu kamoyhmang mandjoleng, dja kabirrimoyhmang grapes rowk kore manrakel. Kundulk dja manrakel rowk wanjh mandjoleng yak. \s1 Yiddok birriwarlahkenh Bininj Kabirriburlume Yawey Nawu God? \s2 Isaiah 24:14-## \p \v 14 Bu kuhni kakurduyimerran, wanjh yikahwi bininj nawu kabirridjaldarrkid, wanjh bedda kabirriwayini kunnjilngmak dorrengh. Yikahwi nawu kabirrihi kore karrikad, wanjh kabirrimulewan nawu Yawey bu nungka king duninjh. \v 15 Mah, wanjh ngudda bininj warridj, nawu ngurrihni kore koyek, dja kore manyunkurr kore kurrula, wanjh ngurriburluburlumen nawu Yawey! Ngurringeyburlumen Yawey nawu God bedberre bininj rowk nawu Israel benkebmawahmeng. \v 16 A! Karrbenbekkan djarrehbeh bininj kabirriwayini bu kabirriyime, “Karriwernhburlumen Nadjalkudji nawu Namak Duninjh!” \p Dja med. Ngaye ngayimeng, “Ngaye bonj, ngabekkarren bu ngakukmorarramen. Wardi ngadjaldowe. Birriwern bininj ngandikukweykan! Bedda wanjh kabirrikurrehkurren dja ngandimulewan ngardduk.” \p \v 17 Ngudda bininj nawu ngurrihni kondah kurorre, wanjh kandibekka! Kaluk ngurriwernhkelemen dja ngurrikelerlobme. Wanjh bonj, ngurridjalbarabun, minj ngurringehkerren. \v 18 Bu kunmekbe kakurduyimerran, minj nangale bininj kabebme. Bininj nawu kakelerlobme wanjh kamankan kore kumidj. Bininj nawu kayawoyhbidbun kore kumidj, wanjh kadjardabme kore njalenjale kakukdukkan. Bu kunmekbe kabolkyime, wanjh mandjewk kunkimuk duninjh kadjakdung kore kaddum heavenbeh, dja mak kanjdji kurorre kabolkrokarokan. \v 19 Wanjh manbu kurorre kabakabakme, dja kubolkwarlah kabolkdjalkmire. \v 20 Kondah kurorre kore karrihni wanjh yiman kayime bininj nawu kabengkokan bu nungka bonguneng kunbang. Kurorre rowk yiman kayime bininj kamankan bu kakodjmayahme. Bininj rowk nawu karrihni kondah kurorre wanjh karriwernhnjilngwarre bu karriburrbun woybukkih ngad karriwokburriweng nawu God, dja bonj, ngad karridjalmarrkbaworrinj, dja minj mak karriyawoyhdolkkan. \p \v 21 Bu kunmekbe kunbarnangarra wanjh Yawey kabendung nawu birribang duninjh kore kaddum heaven, dja mak kabendung bininj nawu kabirriwohrnawohrnan kondah kurorre. \v 22 Nungka kabenmirndekurrme kanjdji kore kururrrkdangbalhmekenh dja kabendukkadukkan ba bu kabirribongdi bu kunwern kunbarnangarra. Kaluk kabenbun. \v 23 Bu kunmekbe kunbarnangarra nawu dird kakebwarlkarren, dja nawu kundung kangurdme dja minj mak kabame. Bu kunmekbe kunbarnangarra wanjh Yawey nawu Nawernhdulkarrekimuk Duninjh kamre bu kawohrnawohrnan rowk kore Jerusalem, kore manbu kunwarddekimuk Zion. Nawu kohbahkohbanj kore Zion wanjh kabirrinan nuye kunmakmak duninjh. \c 25 \s1 Karriburluburlume Nawu Yawey \s2 Isaiah 25:1-5 \p \v 1 O Yawey, ngudda wanjh God ngardduk, dja ngaye ngaboddan kumirrk ke, mak ngeyburlume ngudda ke kunngey. Woybukkih ngudda yidjalkurduyimeng rowk kore yiyingkihkarremarnbom kunkare dja yiyingkihmulewarrinj. \v 2 Ngudda yibenwarrewong bininj nawu ngandiwirrihmeng. Yirurrkbakkabakkeng kunrurrk kore kukadje rowk bedberre nawu birridjenbuyika soldiers. Minj bedda kabirriyawoyhrurrkmarnbun bu munguyh. \v 3 Wanjh kunmekbekenh kunu birriwarlahkenh bininj nawu birringudjbang wanjh ngundiburlume, dja bininj birriwern nawu kabindibun birribuyika, wanjh bedda warridj ngundimarnekelemen. \p \v 4-5 Ngudda munguyh yibennahnan nawu birrimarladj bininj dja nawu birringudjyak bu kabirrikangewarre dja birrikelerlobmeng kore ngudda. Nawu birribang bininj kabindibun birribuyika bininj yiman kayime kunmayorrkkimuk kabenbun bininj. Dja ngudda yibenngehke dja yibenkurrme kore kubolkmak bedda nawu ngundikayhme. Nawu birribang bininj yiman kayime kundungbang bu kabenngudjyakwon bininj, dja ngudda yibennahnan nawu ngundikayhme, ngudda yibenmarnekurrmerren yiman kayime mandjurlemak bedberre bu kabirringehme. Nawu birribang bininj kabirrikayhme kabirriburlumerren bu kabindibunkenh birribuyika bininj. Wanjh ngudda yibendjalngurdke rowk. \s1 Nawu God Kabenmarneyingkihmarnbun Mulil Bedberre Birriwarlahkenh Bininj Nuye \s2 Isaiah 25:6-9 \p \v 6 Kondah kore kunwarddekimuk Zion Yawey nawu nawernhdulkarrekimuk duninjh wanjh kabenmarneyingkihmarnbun mulil bedberre birriwarlahkenh bininj nawu birrikang kubolkbubuyika rowk. Kaluk kabirrimre rowk kondah kore kuwarddekimuk Zion. Wanjh Yawey kabenmarnekurrme bedberre manme manwern dja manmak, dja manbu wine manbomanjmak. \v 7 Kondah kore kunwarddekimuk Zion, nungka kawayhke kundowikenh manbu kabenbarrkbun bedberre birriwarlahkenh bininj kore kubolkbubuyika rowk kondah kurorre. \v 8 Nungka kabularrbun kundowikenh munguyh munguyh, dja kabenkebborndung kunmimnalk bedberre bininj rowk. Dja mak kabenmarnbun nuye bininj nawu birrikang kubolkbubuyika rowk ba bu minj kabirriyawoyhyemengalme munguyh. Kuhni rowk yimeng nawu Yawey!\x - \xo 25:8 \xt 1 Corinthians 15:54, Revelation 7:17, 21:4 \x* \p \v 9 Bu kunmekbe kunbarnangarra, bininj kabirriyime, “Woybukkih, nakka wanjh God kadberre. Karriwoybukwong dja nungka wanjh kanngehkeng. Nakka wanjh Yawey nawu karriwoybukwong. Mah, wanjh karrimarrmarrnin dja karridjalnjilngmaknin kore nungka kanngehkengkenh.” \s1 Kaluk Yawey Kabendung Bininj Kore Kubolkkimuk Moab \s2 Isaiah 25:10-12 \p \v 10 Nawu Yawey kabolknahnan kondah kunwaddekimuk Zion. Dja bininj nawu birrikang kubolkkimuk Moab, wanjh nungka kabenmelme kore kurorre yiman kayime bininj kamelme kurduk ngarre bulikki kore kurralk. \v 11 Bedda wanjh kabirriyo kurorre yiman bininj nawu kayibme kore kukku. Bedda nawu kabirriburlumerren dja kabirriyimerren bu birrikurdumak, wanjh nungka kabenmarnbun kabirriyemengalme. \v 12 Nawu Yawey kabenbun kore kabirridi kunrurrk kunkimuk bedberre. Nungka kabenkukburriwe kore kundjulng.\x - \xo 25:12 \xt Isaiah 15:1-16:14, Jeremiah 48:1-47, Ezekiel 25:8-11, Amos 2:1-3, Zephaniah 2:8-11\x* \c 26 \s1 Kaluk Yawey Nuye Bininj Kabirrimarnewayini \s2 Isaiah 26:1-19 \p \v 1 Kaluk yerrekah, bu kuhni nawu Yawey kakurduyime, wanjh nuye bininj kabirriwayini mahni mankong kore kubolkkimuk Judah. Wanjh kabirriwayini bu kabirriyime, “Ngad wanjh ngarrihni kore kukadje kunkimuk, dja minj nangale kanbun kondah. God nungan kankukdjurruddin yiman kayime kawarnamyo kadberre. \v 2 Mah, wanjh karridangmarrhma manbu gates mankimuk duninjh ba bu birrimak bininj kabirringimen, bedda nawu kabirridjalwoybukwon God. \v 3 Ngudda Yawey yibenwon kunmodmikenh duninjh bininj nawu ngundidjalburrbun munguyh, dja ngundidjalwoybukwon. \v 4 Ngudda bininj rowk, wanjh ngurridjalwoybukwo Yawey munguyh munguyh. Nawu Yawey nungan nadjalkudji kandjalnahnan. \v 5 Nungka kabenkoluyhwe bininj nawu kabirriburlumerren. Bininj nawu birrihdi kore kubolkkimuk dja minj birrikelemeninj nuye, wanjh bonj, nawu Yawey bakkabakkeng rowk manbu mankimuk warnamyoy bedberre. \v 6 Bedda bindibuni birriwern birrimarladj bininj, dja bolkkime birrimekbe nawu birrimarladj bininj kabindimarnebolkmelme nawu birriburlumi bininj bedberre kunredkimuk \p \v 7 O Yawey, ngudda kanmarnebolhmarnbun ngad bininj nawu ngudda kanmakwan. Ngudda yidjalkudji kandjadme ngad ngarriwarlahkenh bininj bu djal mandjad dja kunmak dorrengh. Dja ngudda yibolhmarnbom ngadberre. \v 8 Ngad ngarridjalmarrkmang ngudda ke mankarre, yiman kayime ngarridjalre kore manbolhmak ngudda yimarnbom. Dja mak ngundimadbun ngudda. Ngudda wanjh yidjalkudji ngad ngundimarnedjare kukange dorrengh, dja mak ngarridjaldjare ngundingeyburlume kore kubolkbubuyika rowk. \v 9a Ngaye marnedjare ngudda kukange ngardduk dorrengh! Ngaye marnedjare kukakkuyeng dja mak bu malamalaywi \p \v 9b Bu ngudda Yawey yibendjadme birriwarlahkenh bininj rowk, wanjh bedda kunu kabirriborlhme kunmakkenh. \v 10 Bu ngudda yibenkongibun nawu birriwarre bininj, wanjh bonj, minj bedda kabirriwernhborlhme. Bedda kabirridjarrkyo kore birrimak bininj, dja bonj, bedda wanjh kabirridjalkurduyime kunwarre. Minj mak ngundiburluburlume ngudda Yawey nawu king duninjh. \v 11 Ngudda yibidwayhmeng ba bu yibenbun, dja bedda minj ngundinan. Ngadjare birrimekbe birriwarre bininj bu ngundinan kore ngudda yibenmarnedjare ngudda ke bininj. Wardi nawu birriwarre bininj kabirriyeme! Dja mak yibenwurlhke bininj nawu ngurriyidko, dja nawu ngundiwirrihme.\x - \xo 26:11 \xt Hebrews 10:27\x* \p \v 12 Ngudda Yawey yidjalkudji kanwon kunmodmikenh, dja mak kanmarnbun ba bu ngarrikukenmeng. Minj ngad ngarrimarnburrimeninj. \v 13 Ngudda Yawey yidjalkudji God ngadberre. Birribuyika bininj ngandiwohrnawohrnani, dja ngudda Yawey yidjalkudji ngundingeyburlume. \v 14 Nahni bininj nawu ngandiworhnani wanjh birriyakminj rowk, minj kabirridjaldarrkid. Kukange bedberre minj kabirriyawoyhdolkkan. Ngudda wanjh yibenduy dja yibenwarrewong. Wanjh bolkkime minj nangale bininj kabenburrbun nahni bininj nawu ngudda yibenbularrbom. \v 15 Yawey, ngudda kanmarnekurduyimeng kunwern ba bu bolkkime ngadberre kunbolk wanjh bolkwarlahmeng. Wanjh kunu birriwern bininj ngundiburluburlume. \p \v 16 Yawey, bu ngad ngarrimwam kore ngudda dja ngarriwarnyakmulewarrinj kunnjilngwarre dorrengh, ngudda kandungi dja kanbuni. Wanjh ngarridjaldi yiwarrudj bu ngarriwokdi djal yeleyeledj. \v 17 Bu ngad ngarrimwam kore kumirrk ke, wanjh ngad ngarriyimi yiman kayime daluk ngalbu kadjakbekkan bu wurdyaw kabibun karrangenkenh. Ngarridjalkayhmi kundjak dorrengh kore kumirrk ke. \v 18 Dja minj woybukkih ngarriyawmayi, dja wurdyaw yak. Ngad minj njale ngarrimarnbuyinj, dja bonj, ngarridjalbarabom. Bininj rowk kondah kurorre wanjh minj birriyawoyhdarrkiddiwirrinj. \v 19 Kaluk bininj ngudda ke nawu birridowerrinj wanjh kabirriyawoyhmimbimen, kunburrk bedberre kabirriyawoyhdarrkidmen. Bu ngudda ke bininj kabirrikodjkeyo kore kumidj, wanjh bedda birridolkka dja birrikayhmen kunnjilngmak dorrengh! Ngudda Yawey yibenkangedarrkidwon bininj ke nawu kunkare birridoweng. Ngudda wanjh kanngehke yiman kayime kunberle karrarrkidwon kurorre bu kunkabel.\x - \xo 26:19 \xt Daniel 12:2 \x* \s1 Bu Yawey Kabendjadme Dja Mak Kabenmarnbun Bininj \s2 Isaiah 26:20-21 \p \v 20 Kandibekka ngudda nawu ngardduk bininj! Ngurringimen kururrk dja ngurridangbalhmen. Nawu Yawey kamre kayiddung warridj, wanjh ngurriwarlkkarrimen waken ngurrimadbun bu nungka kare. \v 21 Ngurrina! Nawu Yawey kamre kore heavenbeh kahdi. Nungka kamre kondah kurorre ba bu kabenbun birriwarlahkenh bininj nawu birrikurduyimi kunwarre. Yikahwi bininj kabindibun birribuyika dja manmolk kabindikukwarlkan. Kaluk bu Yawey kamre wanjh manbu kurorre kabenkukbebke birrimekbe bininj nawu birridudjindi. \c 27 \s1 Nawu Yawey Kabennahnan Bininj Nawu Israel Benkebmawahmeng \s2 Isaiah 27:1-13 \p \v 1 Bu kunmekbe kunbarnangarra Yawey kabun mayh nabang duninjh nawu kangeyyo Leviathan. Nahni mayh yiman kayime nayin nawernhkimuk nawu kahdi kurrula, dja munguyh kawake dja mak kakukdornnamerren. Kaluk Yawey kabun nahni Leviathan mandjawakkimuk nuye dorrengh.\x - \xo 27:1 \xt Job 41:1, Psalm 74:14, 104:26\x* \v 2 Bu kunmekbe kunbarnangarra Yawey kabenmarnewayini nuye binihbininj nawu bedda yiman kayime nuye manrakel grapes manbu nungka dudji. Wanjh kayime, \v 3 “Ngaye Yawey munguyh ngabolknahnan kunbarnangarrawern dja mak bu kunkakkuyeng, dja mak ngabolkdjuhke kukkuwi. Ngaye minj ngabawon nakudji nawu nawarre bu kakilekme. \v 4 Ngaye minj ngabendjaldung bedberre nawu bininj ngardduk. Bu bedda yimanniwirrinj mikardihkardird wanjh ngaye ngabenbuyi dja ngabenkukwurlhke bu kabirriyakmen rowk. \v 5 Dja ngadjaldjare bedda kabirrimre kore ngaye ba bu kabirrikurrmerren kore ngabennahnan. Yoh, ngadjare kabirrimre kore ngaye bu kabirridjare kunmodmikenh dorrengh.” \p \v 6 Kaluk yerrekah, wanjh bininj nawu Jacob benkebmawahmeng kabirriwernmerren yiman kayime mankolhde kadjordmerren bu kayimerran nakimuk kundulk. Ngayime bininj nawu Israel benkebmawahmeng bu kabirriwarlahmen yiman kundulk kawernmerren ba bu birriwarlahkenh bininj kondah kurorre kabirrimoyhmang manbarnem manwern ngarre. \p \v 7 Nawu Yawey nungka bendungi nuye bininj nawu Israel benkebmawahmeng, bendungi djal kundjalyahwurd. Minj birriwern birridowerrinj nawu Israel nuye bininj. Dja Yawey benbom wernkih duninjh bininj nawu birriwirrihmeng nawu Israel benkebmawahmeng. \v 8 Yawey bendungi nuye bininj dja benmirndemunkeweng djarreh kore kunred bedberre nawu birridjenbuyika bininj. Benburriweng yiman kayime kunmayorrk kunkimuk kore koyekbeh kabenburriwe bininj. \v 9 Bolkkime bininj nawu Israel benkebmawahmeng kabirriboddan kore idols. Bu bedda kabirriwarnyakmulewarren dja kabirriwayhke altars nawu idolskenh dja mak kabirriwarddedjubulhme kunwardde ngarre, dja mak kabirriburriwe yehyeng manbu kabirriboddankenh nawu god nawarre kangeyyo Asherah. Bu kuhni rowk kabirrikurduyime, wanjh Yawey kabenmarnebengmidjdan bedberre kunwarrekenh. \v 10 Bininj rowk kabirriredbawon kunredbubuyika, dja kururrkkimuk kunwern wanjh djal bininj yak, dja kabolkyimerran yiman kubolkdarleh. Mayh kahyo kore kumekbe, dja kahmirndengun kurralk dja kundulk, dja kamirndekodjkeyo kumekbe. \v 11 Bu kunmekbe karrulkdarlehme wanjh manyende rowk kawarrhme, dja daluk kabirrimre kabirrimoyhmang. Bininj nawu Israel benkebmawahmeng wanjh karohroh, yiman kayime kundulk bu kadarlehme, bedda birribodmewong dja minj kabirridjalburrrbun Yawey. Kumekbekenh nungka nawu benmarnbom wanjh minj kabenkongibun, dja minj kabenmarnemimkongiwern. \p \v 12 Kaluk yerrekah, bu kunbarnangarrakudji, wanjh Yawey kabenmirndename nuye bininj. Nungka karengehre kabenbebbehmirndemang kore kubolkkimuk kubulkayh mankabo Euphrates dja kore kabolkberrkraworren kunbolk Egypt. Wanjh kabenmirnderohrokme bininj rowk, dja ngudda warridj nawu bininj nuye. \v 13 Bu kuhni kunbarnangarra kamre wanjh bininj birriwern kabirribekkan manbu trumpet mankimuk duninjh kawernhkayhme. Yawey nuye bininj nawu kabirridowerren kore kunbolk Assyria kabirrimre kore mandulum manbu manbolkdjamun ngarre kunredkimuk Jerusalem. Dja mak bininj nawu kabirrihni kore kunred Egypt, kabirrihdjarrkdi nawu birridjenbuyika kumekbe, wanjh bedda warridj kabirrimre Jerusalem. Dja kunmekbe wanjh birrimekbe bininj kabirrimarneboddan nawu Yawey. \c 28 \s1 Nawu Kawohrnan Rowk Kabenbengdayhke Bininj Nawu Israel Benkebmawahmeng \s2 Isaiah 28:1-6 \p \v 1 Nawu Kawohrnan Rowk kabendung birrikihkimuk bininj nawu Ephraim benkebmawahmeng. Birrimekbe bininj kabirriwohrnan kore kukadje Samaria dja kabirridjare kabirrikimukworren. Bonj, bedda kabirridjalbongun dja munguyh kabirriworromkan! Kuhni kunbolk bedberre kabolkngeyyo Ephraim, wanjh kubolkmak dja manme manwern kadjolengmen kumekbe. Kumekbekenh nahni bininj nawu Ephraimkenh wanjh kabirriburlumerren. Aba, kawarre! Kunyid kabenmarnekurduyimerran dja kunbolk bedberre kadjalwarrhme. \v 2 Ngurrina! God nawu Kawohrnan Rowk, nakka kabenkarrme bininj nawu birridulkarrekimuk duninjh, dja kabenmunkewe ba bu kabindimarnebolkwarrewon kunred bedberre bininj nawu Ephraim kabirrihni. Nahni bininj nawu Assyriabeh wanjh kabirribularrbun rowk yiman kayime kunmayorrk kunkimuk duninjh, dja yiman kayime mandjewk nakimuk, dja mankurrk mandulmuk, dja mak yiman kundjurrh kunkimuk duninjh! \v 3 Bininj nawu Ephraim benkebmawahmeng kabirridjalbongun kunbang, dja kabirriburlumerren kunred Samariakenh. Wanjh darnkih kamre bu bedda kabirribolknan kadjalbolkbularrbuyindan bedberre. \v 4 Kunred Samaria karurrkdi darnkih kubolkmak kore manme kawernmerren, dja bonj, kahdjalyakmen. Kakukwarremen yiman kayime mannguy manmakkaykenh bu kabaldarlehmen, dja yiman mandjoleng manbu bininj kadjalngun dja kayakwon. \p \v 5 Bu kunmekbe kunbarnangarra Yawey nawu Narrulkarrekimuk Duninjh kamre dja bininj nuye nawu kabirridjaldarrkid wanjh kabirrinan nuye kunmakmak. \v 6 Nungka kabenbidyikarrme bininj nawu kabindidjadme ba bu kabirrikurduyime mandjad duninjh. Mak nungka kabenwon kunngudj bedberre bininj nawu soldiers ba bu minj birribang bininj kabirringime kore kunred bedberre. \s1 Yikahwi Prophets Wanjh Birribonguneng Manbowern Kunbang \s2 Isaiah 28:7-13 \p \v 7 Bolkkime wanjh bininj kabirrikurduyime kunwarre. Karrbennan bininj nawu prophets dja mak bininj nawu priests bu kabirriworromkan. Kabirribongun kunwern kunbang dja kabirribengmayahme. Birrimekbe nawu prophets bu kabirriwaralnan wanjh minj kabirrimenmenmang. Nawu priests minj kabirrikarremarnbun bu djal mandjad, dja kabirribarabun. \v 8 Bedda kabirriwehmewehme kore kabirriyerrkan! Kabirridjalbolkwarrewon kunbolk bedberre. \p \v 9 Bedda wanjh ngandiwirrihme, dja ngandiyolyolme, kabirriyime, “Ngayh! Nangale mayh? Nangale nungka kabenbukkabukkan? Minj karridjare karribekkan nuye kunwok! Kunubewu nungka kayime bu kabenbukkabukkan wurdwurd birrikilehkilelh dja nawu djal barrken. \v 10 Bu nungka kayolyolme dja kanbukkan, wanjh kawokdi walakki walakki yiman bu kabenbukkan wurdyaw nayahwurd, dja menyak!” Kuhni ngayekenh ngandimarneyolyolme. \p \v 11 Bonj. Bu ngaye minj kandibekkabekkan, wanjh God kabenmunkewe birridjenbuyika bininj ba bu ngurrbenbekkabekkan. Bedda ngundibukkabukkan kundjen bedberre dja kuhni bu ngurrimenmenbekkan God nuye kunwok. \v 12 God nungan ngundingehkeyi ngudberre, dja bonj, ngurridjalwarnyakminj. Nungka ngundikangemarnbuyi, dja ngudda ngurridjalwokwirrihmeng.\x - \xo 28:12 \xt 1 Corinthians 14:21\x* \v 13 Kunmekbekenh nawu Yawey kamunkewe kunwok nuye dja ngudda ngurriyime bu nungka kawokdi yiman kayime daluk kabimarneyime wurdyaw nakilehkilelh. Ngudda minj ngurridjare ngurribekkan, dja kuhni minj ngurrimenmenbekkan. Kumekbekenh kunu kunyid kawernmerren ngudberre. Bu ngurrire wanjh ngurrimankan. Bininj birribang kabirrimre bu ngundibun ngudberre, wanjh ngundidarrkidmang dja ngundidukkadukkan ngundibongkarrme. \s1 Yawey Benyingkihbengdayhkeng Kore Baleh Nungka Kakurduyime Kore Kunred Zion \s2 Isaiah 28:14-22 \p \v 14 Bolkkime kandibekkabekka, ngudda bininj nawu ngurriburlumerren kondah kunred Jerusalem, ngudda nawu ngurrbenmarnewohrnawohrnan nahni bininj rowk. Ngurribekka kunwok nuye nawu Yawey bu bolkkime kawokdi. \v 15 Nawu Yawey kayime, “Ngudda ngurriyolyolmerren dja ngurriburlumerren, ngurriyime, ‘Ngad wanjh karringurdkeng kundowikenh, dja minj karrikolung kore kumidj. Bu kundjak kunkimuk kamre, wanjh karringehme, minj karridowe. Ngad wanjh karridjalkurrehkurren ba bu karridjaldi kamak.’ Kuhni ngudda ngurriyime. \v 16 Mah, wanjh bolkkime kandibekka ngaye Yawey dja ngawernhworhnawohrnan rowk. Ngurrina, ngaye ngawarddekurrme manwarddebala mankimuk kore kukadje Zion, ba bu kunrurrkmak kahdi kaddum mahni kunwardde ngardduk, dja minj karokan. Mahni kunwardde wanjh manwarddemakkaykenh, dja bininj nawu kahdi kumekbe minj kakangewarremen.\x - \xo 28:16 \xt Psalm 118:22-23, Romans 9:33, 10:11, 1 Peter 2:6\x* \v 17 Dja mak ngaye rohrokme ngudberre dja djaddjadme, ba bu nganan kunwarre ngurrikurduyime. Kaluk ngamunkewe kunmayorrk dja mankurrk ba bu kadjalwe ngudberre kunwok kore ngurrikurrekurren, dja mak kundjurrh kabolkbularrbun kore ngurriwarlkarren. \v 18 Bu kumekbe kayimerran, wanjh kundowikenh ngunbun, dja woybukkih ngurrikukkolung kore kumidj. Bu manbu kundjak kunkimuk kamre, wanjh ngurridjaldowe. \v 19 Manbu kundjak kunkimuk ngunbun malamalaywiwern, dja mak kunbarnangarrawern dja mak kunkak rowk, wanjh kamre ngunbun.” Bu kuhnikenh ngurrimenmenbekkan, wanjh ngurriwernhkelemen. \v 20 Ngudda ngurriyime yiman kayime bininj nawu kayawan kore nungka kakodjkeyo, dja bonj, minj kakarrme kunmadj namak, dja balangkid nuye nadjaldedjumbung. \p \v 21 Ngurriburrbu Yawey bu kurduyimeng kore kunwarddekimuk Perazim, dja mak kore kabbal Gibeon. Nungka karrolkkan dja kayawoyhkurduyime kondah, karrurrkmirri bu kunbuyika duninjh kakurduyime. Nungka wanjh kakurduyime kore kayingkihkarremarnburren.\x - \xo 28:21 \xt Joshua 10:10-12, 2 Samuel 5:20, 1 Chronicles 14:11\x* Ngad bininj minj karriwernhburrbun. \v 22 Mah, wanjh bolkkime ngurringurdmen bu kandidjekmiwon. Bu burrkyak, wanjh wirlmurrng mandulmuk ngundukkadukkan dja minj baleh ngurrikelerlobme. Yawey nawu kawohrnan rowk, dja narrulkarrekimuk duninjh, wanjh nungan nganyingkihbengdayhkeng kore nungka karremarnbom bu kamre kabolkbularrbun kadberre kunbolk rowk. \s1 Yawey Nawu God Kabenbukkan Bininj Ba Bu Kabirrimenmenbekkan Kunmayali Nuye \s2 Isaiah 28:23-29 \p \v 23 Kandibekkabekka! Kandiwokma dja kandimenmenbekka bu bolkkime marneyime. \v 24 Ngurriburrbun bininj nawu farmers. Bedda kabirrikulkbun kabbal ba bu kabirrimimburriwe kunmim manbu manmekenh. Bininj nawu farmer kabirridjaldjalkmire dja kamarnmarnbun kunrorre ba bu kamak kamimburriwe kumekbe. \v 25 Nungka kamimburriwe yiman manmim manbu caraway, dja nuk manbu cummin. Dja mak karrudjen manmimbuyika yiman manbu wheat dja barley, dja mak spelt. Kamimdudjeng rowk kore nungka kadjare. \v 26 God nuye kabibukkan ba bu kawernhburrbun bu manme kadjordmiwe. \v 27 Ngayime mandjoleng manbu carraway dja mak cummin, nakka minj kamang manmim ngarre bu mankimuk tractor kabun. Burrkyak, nungka kakan kundulkyahwurd bu kabun dja kamimmang ngarre. \v 28 Dja mak ngurriburrbun bininj nawu kamanamang manmim manbu wheat. Nungka kabun walakkih ba manmim kamimwarrhme, dja kabmimdjubulhme manwarddebala dorrengh ba bu kamarnbun kandidjawa flour. Nawu farmer kawernhburrbun, dja nakurdumak. \v 29 Kuhni rowk Yawey nawu Narrulkarrekimuk Duninjh kabenbukkabukkan bininj. Bu nungka kayingkihkarremarnbun, wanjh munguyh kakurduyimerran. Nungka wanjh mayaliwern duninjh dja mak kaburrbun kunmakmak rowk. \c 29 \s1 Kaluk Baleh Kabenmarnekurduyimerran Bininj Nawu Kabirrihyo Jerusalem \s2 Isaiah 29:1-8 \p \v 1 Ngudda nawu ngurrihni kukadje Jerusalem\f + \fr 29:1 \ft Kore Hebrew kunwok kayime “Ariel”, dja Ariel kamenyime bokenh - “Nawu Lion Nuye God”, dja mak “Altar nuye God.”\f*. Kumekbe kahdi manbu altar God nuye, dja king David bolkmey dja yoy kumekbe. Dja bonj, Jerusalem kabularrbuyindan! Kunubewu kudjewk kunkudji dja nuk kunwern bu ngurrikarrme mulil ngudberre, wanjh bonj. \v 2 Wanjh ngaye God nawu Yawey ngamre kunyid dorrengh kore Jerusalem. Ngudda ngurribolkngeybun God nuye altar, dja bu ngaye ngamre ngudda wanjh ngurrikangewarremen duninjh bu ngurrinan kunkurlba kakurlbare balehbaleh kore kukadje ngudberre. Kakurlbawernmen yiman kayime kore altar manbu mankimuk. \v 3 Yoh, ngaye ngamre kunyid dorrengh, dja ngadjaldi darnkih yiman bu ngawakbuyingun ngudberre. Ngaye ngamarnburren bu bun ngudberre. \v 4 Ngaye wanjh bun dja kukburriwe ngudberre. Ngudda ngurridi kanjdji kurorre dja bu ngurriwokdi wanjh ngurriwokyahwurd kanjdji kore kundjulngbeh yiman mam kawokdi! \p \v 5-6 Kaluk bu kuhni kayimerran ngudberre, wanjh Yawey Narrulkarrekimuk Duninjh kamre kundjalburrikudji bu ngunngehke ngudberre. Nungka kamre yiman namarrkon kunkimuk duninjh. Wanjh bininj nawu ngundiwirrihme kabirribekkan karrurldurlme wernkih duninjh, dja mak kabirribekkan kabolkrokarokan. Bedda nawu birribang, dja bonj, nawu Yawey kabenkukburriwe yiman kundjulng dja kundalkdarleh bu kunmayorrk kahbun. Nawu Yawey kabenkukkinje rowk yiman manbirlukimuk duninjh. \v 7 Bu kunmekbe rerrih birrimekbe bininj kore kubolkbubuyikabeh nawu kabirridjare kabirribun Jerusalem kore God nuye altar kahdi, wanjh kabirridjalyakmen rowk! Bedda birrimwam army dorrengh darnkih kore Jerusalem bu bindiwakbuyinguneng dja birridjareni bindibuyi bininj kumekbe, wanjh bonj, kabirridjalyakmen yiman kayime bukirri wanjh kayakmen. Bininj nawu kabukirrinan, wanjh karrolkkan, dja bonj, minj kayawoyhnan kore kunkak bukirrinang. \v 8 Ngayime yiman bininj nawu kamarrwedowe dja kabukirrinan manme, bu karrolkkan, wanjh kadjalmarrwe! Dja wardi bininj nawu kakombukdowe kabukirrinarren kabongun kukku, bu karrolkkan kahdjalkombuk dja kabekkarren bu kangudjwarremen. Wanjh kuhni kayime nawu birribang bininj bu Yawey kabenngurdke kore kabindibun bininj nawu kabirrihni kore kuwarddekimuk Zion ngarre Jerusalem. \s1 Bedda Minj Kabirriwokmarrkmang Nawu Yawey \s2 Isaiah 29:9-14 \p \v 9 Mah, wanjh ngudda bininj nawu Jerusalem ngurrihni, ngurridjalmarnburrimen bu ngurriwernhmayahme dja ngurribengwarrmen. Yuwn bu ngurribolknan, dja ngurrimenborledmen kore ngurrinan. Dja mak ngurrimarnburren bu ngurribengkokan kunbang yak. Minj ngurribongun dja bonj, ngurridjalmankan! \v 10 Nawu Yawey nungan ngunkodjkekurrmeng ba bu ngurridjalkerroweng. Dja mak benmimbalhmeng kunmim bedberre nawu prophets ba bu minj njale kabirrimenburrbun. Bininj nawu kabirriyingkihburrbun kore kamre yerrekah, wanjh bedda warridj Yawey benkodjbarrkbom.\x - \xo 29:10 \xt Romans 11:8\x* \p \v 11 Wanjh bolkkime minj ngurrimenmenbekkan kore ngaye bukkabukkan. Ngurriburrbu. Bu Kunwok ngardduk yiman kabimbuyindi kore scroll, dja nahni djurra karrornnamerren wernkih duninjh, seal dorrengh. Wardi ngurrika nahni scroll dja ngurriwon bininj nawu kabimngeybun, dja nungka kayime, “Ngaye minj ngabimngeybun, dja bonj, nahni scroll kakarrme seal, dja minj ngaye ngamarrhmang. \v 12 Dja kunubewu ngurriwon nabuyika bininj dja ngurrimarrkdjawan, “Wardi yibimngeybu ngadberre!” Dja namekbe bininj kayime, “Aba, ngaye ngawakwan bu ngabimngeybunkenh.” \p \v 13 Wanjh ngurribekkabekka kore nawu Yawey kayime ngudberre, “Nahni bininj ngandimarneboddan bu djal kunwokwi, dja minj kore kukange bedberre. Bu bedda ngandiburlume kore yiwarrudj, wanjh djal bedberre mankarre kore bininj kabirrikarremarnbun, dja yuwn bu ngardduk.\x - \xo 29:13 \xt Matthew 15:8-9, Mark 7:6-7\x* \v 14 Wanjh kunmekbekenh ngaye ngabenyawoyhkangebarrhke nahni bininj, kore kunwernkenh ngabenbukkan. Bedda nawu birrimayaliwern, wanjh bedberre kunmayali kadjalyakmen. Dja mak bininj nawu birrikodjkuludjad, wanjh bedda yiman kabirrikodjkuluyahwurdmen.”\x - \xo 29:14 \xt 1 Corinthians 1:19\x* \s1 Kaluk Nawu Yawey Kabenmarnbun Ba Bu Kabirrihni Kamak Rowk \s2 Isaiah 29:15-24 \p \v 15 Bininj nawu kabirriyime, “Minj nangale kannan ngad bu karrikurduyime kunwarre! Minj nangale kaburrbun!” Bedda wanjh kabirrikkurduyime kunwarre kore kunkak duninjh, dja kabirriyime yimankek bu kabirriwarlkayindi kore Yawey minj kabenmayaliburrbun kore kabirrikarremarnburren. \v 16 Wanjh ngabenmarneyime, ‘Ngudda wanjh ngurridjalborledke rowk! Ngurriburrbun nawu potter kamang delek dja kamarnmarnbun cup dja bowl. Yiddok nahni cup dja bowl kabimarneyime nawu potter, “Ngayh! Ngudda minj kanmarnbuyi. Ngudda minj njale yiwernhburrbun!” ’\x - \xo 29:16 \xt Isaiah 45:9, Romans 9:20\x* \p \v 17 Kandibekka. Kunbuyika kakurduyimerran wanjh darnkih kamre. Manbu karrulkwern kore Lebanon wanjh kabolkyimerran kabbal kore manme kawernmerren, dja mak kabbalbubuyika wanjh kabolkyimerran kuberrk duninjh. \v 18 Bu kuhni kunbarnangarra kamre, wanjh nawu birribengwarr bininj kabirriwokbekkan kunwok manbu kawokbimbuyindi kore scroll. Dja mak nawu birrimimbunje bininj kabirriyawoyhbolknan dja minj kabirridjalni kore kubolkmunun. \v 19 Bininj nawu minj kabirriburlumerren, wanjh kabirrimarnemarrmarr nawu Yawey. Dja Yawey nawu Nadjalmak Duninjh Bedberre Israel bininj, wanjh kabennjilngmarnbun nawu birrimarladj bininj. \p \v 20 Dja bininj nawu birribang, wanjh kabirridjalkukyakmen. Bininj nawu kabirridjekmiwon nawu God, wanjh bedda warridj kabirridjalkukyakmen. Bininj nawu kabirridjalburrbun kunwarrekenh, wanjh God kabenbularrbun. \v 21 Dja mak kabenbularrbun bininj nawu kabirrikurrehkurren dja kabindiyolyolme birrimak bininj kore court. Nahni birriwarre bininj kabirriwarnyak kunwoybuk. \p \v 22 Kunmekbekenh kunu nawu Yawey kawokdi. Nungka nawu bingehkeng Abraham wanjh kuhni kabenmarneyime bininj rowk nawu Jacob benkebmawahmeng. Wanjh yimeng, “Ngudda nawu Jacob nuye bininj, minj ngurriyawoyhyeme, dja minj ngurriyawoyhkele. \v 23 Kaluk ngurrbennan wurdwurd nawu ngaye won ngudberre kunbid ngardduk, wanjh kandimarneyime bu ngaye Ngadjalmak Duninjh, ngaye nawu Jacob nganmarneboddanj. Ngudda mak kandingeyburlume dja yuwn bu kandingeywarrewan. Ngudda wanjh kandidjalkengeme ngaye nawu Israel nuye God. \v 24 Bu kuhni rowk kayimerran, wanjh bininj nawu birribengwarr kabirriborlhme dja kabirrimayalimakmen. Dja mak bininj nawu kabirriwokkihnjurluhnjurlukme, wanjh kabirridjare kabirriwernhborlhme.” Kuhni rowk nawu Yawey yimeng. \c 30 \s1 Yawey Bendjawam, “Njalekenh Ngurriraworrinj Bininj Nawu Egyptbeh?” \s2 Isaiah 30:1-7 \p \v 1 Nawu Yawey kayime, “Nahni bininj yiman ngaye ngardduk wurdwurd minj ngandiwokmang, dja ngandidjdalwokwe ngardduk. Wanjh kunyid kamre bedberre. Bedda kabirrikarremarnburren kore djal bedman, dja minj ngardduk. Kabirriraworren birribuyika bininj ba bu kabirribidyikarrmerren. Dja ngaye ngardduk Namalngmakkaykenh minj benbengdayhkeyi bu kunmekbekenh. Bedda kunu kunwarre duninjh kabirrikurduyime. \v 2 Nahni bininj kabirrire kore kunbolk Egypt dja kabirrimarrkdjawan nawu Pharoah bu nungka kabenbidyikarrme dja kabennahnan. Kabirriyawan kunbolk kore kabirringehme. Bedda minj ngaye ngandidjawayi, dja kawarre. \v 3 Bonj. Marneyime ngudberre bu Pharoah minj ngunwernhnahnan, dja kunu ngurriyemengalme. Ngudda ngurridjare ngunngehke, dja burrkyak, ngurridjalnjilngwarremen. \v 4 Ngudda ngurrbenmunkeweng bininj birrikihkimuk ngudberre kore Egypt dja birrikang ngudberre kunwok, dja bedda ngokko birribebmeng kore kunred Zoan dja mak kore kunred Hanes. \v 5 Bonj. Ngurriwarreworren. Bininj kore kunbolk Egypt minj ngundibidyikarrme, dja kunu ngurribarabun dja ngurriyemengalme.” Kuhni yimeng God nawu Yawey. \p \v 6-7 Nawu God wokdanj dja yolyolmeng mayh nawu kahyo kore kubolkdarleh kabolkngeyyo Negev, wanjh nganmarneyimeng, “Ngudda bininj nawu Judah ngunkebmawahmeng, ngudda ngurrbenmunkeweng yikahwi bininj ba bu kabindimarrkdjawan bininj nawu Egypt kabirriyo. Ngudda ngurridjare bu bedda yimankek ngunbidyikarrme. Dja bininj nawu ngurrbenmunkeweng wanjh birridahkendoy baladji manwern njalenjale manbu manmak, ba bu kabindikarremulewan nawu Egypt bininj. Birrikurrmeng rowk kore donkeys dja camels bedberre bu kabirrikanahkan. Wanjh bolkkime kabirrire kore kubolkwarre duninjh. Kunubewu mayh nabang duninjh kare kumekbe, yiman lions dja mak nabang duninjh nayin nawern. \p Bonj, wanjh kabirribarabun. Bininj nawu Egypt kabirridi minj ngunbidyikarrme. Bedda birringudjyak. Ngaye ngabenngeybun ‘Rahab ngalbu daluk minj kabidrokan.”’ Kuhni yimeng Yawey nawu God. \s1 Bininj Nawu Kabirridjalwokwe Yawey Nuye Kunwok \s2 Isaiah 30:8-18 \p \v 8 Dja mak God nganmarneyimeng, “Mah, yiray yibimbun rowk bedberre kore manbalabala, dja mak kore djurra nawu scroll. Kaluk kabirribimngeybun ba bu kabirriburrbun munguyh kore ngayimeng bedberre. \v 9 Nahni bininj wanjh munguyh ngundiwokwe dja kabirrikurrehkurren, dja minj kabirridjare ngandibekkan kore ngaye nawu Yawey ngabenbukkabukkan. \v 10 Bedda kabindimarneyime bininj nawu kabirrinan kunwoybukkenh, ‘Ngurringurdmen, dja minj ngurriyawoyhnan kore kunwoybukkenh!’ Dja mak kabindimarneyime nawu prophets, ‘Yuwn bu kandibengdayhke kore kunmakkenh! Yuwn bu kandimarneyime kunwoybukkenh. Ngad wanjh ngarridjare ngarridjalmayalikarrme djal ngadberre. \v 11 Ngudda nawu prophets wanjh munguyh kandidabke kore ngarridjare karrire manbolh ngadberre. Wanjh kandibawo! Yuwn bu kandibengdayhke kore kunngey nuye God nawu Nadjalkudji Nadjalmak Duninjh kore Israel!”’ \p \v 12 Kunmekbekenh nawu Nadjalkudji Nadjalmak Duninjh kore Israel kayime, “Ngudda kandiwokburriweng kore ngaye bengdayheng ngudberre. Ngudda ngurridjare bu ngurridjalbang dja ngurridjalkurrehkurren. \v 13 Bonj, wanjh ngaye djadme ngudberre dja ngurridjalwarre. Ngudda yiman kayime manrurrkmak, dja med, kundjalburrikudji ngurriwarrwarrhme yiman kunrurrk manbu karurrkwarrhme. \v 14 Ngudda wanjh ngurridjalwarreworren, dja minj mak ngurriyawoyhkurduyime kunmak. Ngurridjalbarabun rowk dja minj ngurriyawoyhbidyikarrmerren.” \p \v 15 Kuhni wanjh Yawey nawu Kawohrnan Rowk, dja Nadjalkudj Nadjalmak Duninjh kore Israel, wanjh kayime, “Ngayimeng ngudda ngurriwarnyakmulewarren dja ngurringehmen kore ngaye, dja wanjh ngaye ngehke ngudberre. Bu ngudda ngurringurdmen dja kandidjalwoybukwon ngaye, wanjh ngurringudjmakmen. Kuhni ngaye marneyimeng. \v 16 Dja ngudda kandimarneyimeng, ‘Aba, ngad wanjh ngarrimorneni djarrang ba bu ngarridjalkelerlobme. Ngad wanjh ngarrimang djarrang nawu kabirrirlobmerlobme werrkwerrk ba bu ngarringehkerren!’ Kuhni ngurriyimeng. Dja med, bininj nawu ngundikadjung wanjh bedda werrkwerrk duninjh ngundingudjkadjung, dja ngundiyurrhke. \v 17 Ngudda ngurriwern bininj dja ngurrikelerlobme bu ngurrinan nadjalkudji bininj kamre ngunbun! Bu ngurrbennan kunbidkudji bininj nawu birribang, wanjh ngurridjalkelerlobme! Ngudda wanjh ngurrimirndeyahwurdmen rowk. Kaluk kahdjaldjabdi kundulk dja flag nakudji ngudberre kore kurrulum.” \p \v 18 Kaluk Yawey kadjaldjare ngunkongibun ngudberre. Nungka kadjare karrolkkan ba bu ngunbidyikarrme kunkongi nuye dorrengh. Nungka nawu Yawey munguyh ngundjadme bu djal mandjad, dja bininj nawu kabirriwoybukwon wanjh kabirridjalmarrmarr kore nungka. \s1 Nawu Yawey Kabenkongibun Nuye Bininj \s2 Isaiah 30:19-26 \p \v 19 Ngudda nawu ngurrihi kunred Zion, ngudda nawu kukadje Jerusalem ngurrihyo, wanjh kaluk ngurribawon munguyh kore ngurrinalkbun. Nawu Yawey ngunbekkabekkan bu ngurrikayhme nuye dja ngurridjawan bu nungka ngunbidyikarrmekenh. Wanjh werrkwerrk ngunbidyikarrme. Nungka mimkongiwern duninjh. \v 20 Nawu Yawey kadjare ngurriborlhme nuye. Kunmekbekenh nungka ngunwon kunrayek duninjh bu djal yikahwi. Kuhni kayime dja nungka kadjare ngurrinan kunmim ngudberre, dja minj ngurriyawoyhyawayawan Yawey. Nungka wanjh munguyh ngunbukkabukkan. \v 21 Bu baleh ngurrire kore kubolkdjakku dja nuk kubolkkukkun wanjh ngurriwokbekkan Yawey kawokdi kore kurredj ngudberre, kayime, “Mahni manbolh manmak, wanjh kuhri ngurridjallay!” \v 22 Bu kunmekbe kayimerran, wanjh ngurriburriwe nawu idols ngudberre. Nakka yiman silver dja gold ngurrimarnbom, dja bonj, ngurridjalburriwe yiman nawarrewarre nawu kukbanj duninjh, dja ngurrbenmarneyimen, “Bonj, ngurriray!” \p \v 23 Nawu Yawey ngunmarnemunkewe mandjewk ba bu manmim ngurrimimburriweng wanjh kadjordmerren. Kaluk nungka kamarnbun manme manwern kambebme ba bu ngudda dja nawu mayh ngudberre ngurringun kunwern. Nawu mayh ngudberre kabirridalkngun kore kabbal manbu karralkwernmen. \v 24 Yiman bulikki dja mak djarrang nawu donkeys, bu kabirrikurlkmarnbun ngudberre, wanjh kabirringun mandjalwern manme. \v 25 Kaluk bininj nawu ngundiwirrihme kabirribarabun, dja birriwern kabirridowerren kore kabirriburren. Dja mak kunrurrk bedberre kawarrwarrhme. Bu kuhni kayimerran, wanjh kukku manbowern kabore ngudberre kore mandulum dja kore kuwarddekimuk. \v 26 Bu kuhni kakurduyimerran, wanjh nawu dird kahbame yiman kayime kundung, dja mak nawu kundung kahwernhbame kunkimuk duninjh kangudjwernmerren yiman seven kunbarnangarra! Kuhni rowk kayimerran kore kunmekbe kunbarnangarra bu nawu Yawey kabenmarnbun nuye bininj, kamarnbun bedberre bininj nawu nungka benlonbom. \s1 Nawu Yawey Kabendung Bininj Nawu Kabirrihni Kubolkkimuk Assyria \s2 Isaiah 30:27-33 \p \v 27 Ngurrina kuhri! Yawey nawu Nangeykimuk kamre djarrehbeh. Nungka kayiddung wernkih duninjh, dja kamre manbirlukimuk dja kunngol dorrengh! Nungka kayiddung bu kawokdi kunwok kunrayek. Kaluk nuye kunwok kayime kunak manbu kabenbularrbun bininj. \v 28 Bu nunkga kabuhme nuye kunngolek, wanjh yiman kayime kundjurrh manbu kabenkebngakme birriwern bininj. Nungka yiman kabenkukburdehme birriwarlahkenh bininj kore kubolkbubuyika bedberre dja kabendjaddjadme bininj rowk. Nungka wanjh kabenkanahkan kore kubolkwarre, yiman bininj kakan djarrang. \v 29 Dja ngudda, ngurriwid. Ngudda nawu bininj nuye, wanjh ngurriwayini kunnjilngmak dorrengh. Ngudda ngurrikarrme mulil nuye nawu Yawey kore ngurrikakwayiniyerrkan nuye. Yikahwi ngudberre kabirribuhbuhme nawu flutes bu ngurridjarrkbidbun kore mandulum nuye Yawey nawu manwarddekimuk duninjh ngudberre ngudda nawu Israel ngunkebmawahmeng. \p \v 30 Nawu Yawey kawokdi wernkih duninjh yiman king nakimuk duninjh ba kabenmarnbun birriwarlahkenh bininj kabirriwokbekkan. Nungka mak kabenmarnbun ba bu kabirrikurdunan nungka kawernhyiddung, dja kabendung bedberre manbirlukimuk dorrengh, dja mak bu kabenmarnemunkewe mandjewk nawernhkimuk, namarrkon dja mak mankurrk dorrengh. \v 31 Kaluk nawu Yawey kawokdi wernkih duninjh bu kabendung bininj nawu birrikang kunbolkkimuk Assyria. Nungka kabenbun kundulkwi nuye dja bedda kabirriwernhkelemen. \v 32 Bu nungka kabenbun, kabenbun, kabenbun kunkarndudj nuye wanjh bininj nuye yiman bedman kabirribun drums dja guitar! Dja nawu Yawey kabenbun kunberlwi nuye nawu Assyriahbeh bininj. \v 33 Kunkare duninjh nawu Yawey bimarneyingkihbolkmarnbom nuye king nawu kawohrnan kore Assyria. Kunmekbe kunbolk kabolkngeyyo Topheth, dja kudjorlokkimuk, dja mak kudjorlokwarlah. Kunrerrng kunwern kahdi kumekbe. Kaluk nawu Yawey kabuhme yiman manbirlukimuk dja kabikukwurlhke namekbe king nawu kawohrnan kore kunbolk Assyriah. \c 31 \s1 God Nawu Yawey Nakka Nadjalkudji Kanngehke \s2 Isaiah 31:1-9 \p \v 1 Yikahwi bininj kore ngad wanjh kabirrire kubolkkimuk Egypt dja kabindidjawan nawu Egpytbeh bininj bu kabindibidyikarrme. Birrimekbe bininj kabirriyime, “A, nawu Egpyt bininj bedda kabirrikarrme djarrang dja chariots nawern duninjh, dja birriwern soldiers kore army bedberre. Wanjh bedda yimankek kandibidyikarrme!.” Kawarre! Birrimekbe bininj minj kabirridjawan Yawey, nawu God Nadjamun Duninjh kadberre nawu Israel kankebmawahmeng. \v 2 Nungka nawernhmayaliwern dja kabenwon kunrayek duninjh bedberre birriwarre bininj. Minj kamayaliborledmerren kore nungka kawokkurrmerren. Nungka kabenbun birriwarre bininj, dja mak birribuyika nawu kabirridjarrkkurduyime kunwarre. \p \v 3 Bininj nawu birrikang Egypt, nakka djal bininj, dja yuwn bu yiman kayime gods. Bedberre djarrang wanjh djal djarrang duninjh, dja minj kahdjaldarrkid munguyh. Bu Yawey kabenmarnekurduyime kore nungka kadjare bu kabenbun birriwarre bininj dja birribuyika nawu kabindibidyikarrme, wanjh bedda rowk kabirrimankan dja kabirriyakmen. \p \v 4 Nawu Yawey nganmarneyimeng, “Yiburrbun bu nabang duninjh lion kabun mayh nawu sheep, dja kunubewu birriwern shepherds kabirrimirndemornnamerren ba bu yimankek kabirriwayhke namekbe lion. Bedda kunubewu kabirriwernhkayhme, dja bonj, nahni lion kadjalkukngun mayh nawu bom, dja minj kakelerlobme. Mah, kuhni karohrok bu ngaye Yawey nawu nawernhdulkarrekimuk duninjh bu ngamkolung kore kuwarddekimuk Zion ba bu ngabenbun birriwarre bininj kumekbe, wanjh minj nangale bininj ngandidabke. \v 5 Ngaye Yawey dja ngarrulkkarrekimuk duninjh. Ngaye ngabolknahnan kukadje Jerusalem yiman kayime mayh karolkan kaddum bu kabennahnan yayaw ngarre. Ngaye wanjh ngabenmarnedjurruddi bininj kore Jerusalem, dja ngabenngehke. Ngaye wanjh ngabendarrkidbawon ba bu kabirridjaldarrkid.” \p \v 6 “Mah, ngudda nawu Israel ngunkebmawahmeng, ngudda kandiwokweng dja kandinjirrkeng ngaye ngadjalkudji, wanjh bolkkime ngurrimdurndeng kore ngaye. \v 7 Bu ngurrimdurndeng, wanjh kunmekbe kunkodjke ngurriwern rowk ngurridjalwarnyakmen manbu silver dja gold idols nawu ngurrimarnmarnbom kunbid ngudberre kore kunwarre ngurridjareni. \v 8 Kaluk kubolkkimuk Assyria kabolkyakmen. Yuwn bu bininj kabirribolkyakwon, dja ngaye ngabenbun rowk. Soldiers nawu Assyriabeh wanjh kabirrikelerlobme kore kabirriburrenkenh, dja nawu birringudjbang bininj nawu Assyriabeh, wanjh kabirringime kore kabirridjalbongdi. \v 9 Dja mak bininj nawu kabenmarnewohrnawohrnan bedberre kabirriwarnyakmulewarren kunkele dorrengh. Dja nawu birrikihkimuk soldiers wanjh kabirriwernhkelerlobme! \p Kuhni rowk ngaye Yawey ngayime. Bininj kore kunredkimuk Jerusalem ngandimarneboddan dja ngandimarnekinje mayh bedberre ngayekenh.” \c 32 \s1 Nawu Birrimak Bininj Dja Mak Nawu Birriwarre Bininj \s2 Isaiah 32:1-8 \p \v 1 Kandibekka! Kaluk yerrekah nakudji namak king kawohrnan kunmak dorrengh dja minj kakurren. Birribuyika bininj nawu birrikihkimuk wanjh bedda warridj kabirriwohrnawohrnan dja kabindidjadme bininj rowk kore djal kunmakkenh. \v 2 Bu kunmekbe kabolkyimerran, wanjh birrimekbe bininj nakka birrimak. Bedda kabirridjalkurduyime kunmak bu kabindiwernhnahnan dja kabindibidyikarrme bininj rowk. Dja mak kabindimarnekurduyime bu djal kunmak dorrengh. \v 3 Bu kunmekbe kabolkyimerran, wanjh birriwern bininj kabirrimakmen. Nawu birrimimbunje bininj wanjh kabirribolknan dja kabindinan birribuyika. Dja mak bininj nawu birribengwarr wanjh kabirriwernhbekkan ba bu kabirriwokmenmang kore birribuyika kabirriwokdi. \v 4 Bininj nawu birrimayaliwarre wanjh nakka kabirrimayalimakmen ba bu kabindiborlhme birribuyika, dja kabirriyingkihkarremarnburren kore kunmak. Dja mak bininj nawu kabirriwokdungdurlurlme wanjh kabirriwokmakmen ba bu birribuyika bininj kabindiwokmenmang. \p \v 5 Bolkkime bininj kabindiburlume nawu birrikodjkuluyak bininj, dja kabirriyime yimankek nakka birrikodjkuludjad. Kaluk yerrekah wanjh bonj, kabindiwokburriwe bedberre. Bolkkime bininj kabindiburlume nawu birriwowarre bininj, dja yerrekah bonj, bedda kabindidjalwarrewan. \v 6 Nawu birrikodjkuluwarre bininj, wanjh kabirriyolyolme kunwarrekenh dja minj kunwoybukkenh. Bedda wanjh kabirridjalmayaliyawarren ba bu kunwarre kabirriyime. Bedda minj kabirriburrbun kore God kadjare, dja mak kabirringeywarrewan nawu Yawey. Minj mak kabindibidyikarrme bininj nawu kabirrimarrwe dja nawu kabirrikombukdowe. Minj kabindiwon manme, dja minj mak kabindibowon kukku, dja kabindidjalkaybun. \v 7 Bininj nawu birriwowarre wanjh munguyh kabirridjalkurduyime kunwarre. Bedda kabirrikarremarnburren kore kunwarre kabirrikurduyime bu kabindiwarrewon nawu birrimarladj bininj. Minj kabindiwokmarrkmang bu nawu birrimarladj bininj kabindikayhme bu kabirriyawarren dja kabirridjare birrimak bininj kunubewu kabindibidyikarrme bedberre. \v 8 Dja bininj nawu birrimak, wanjh nakka kabirrikarremarnburren dja kabirridjalkurduyime kunmak, dja minj kabirribawon manbu kunmakkenh. \s1 God Benyingkihbengdayhkeng Daluk Bu Bedberre Kunbolk Kabolkwarremen \s2 Isaiah 32:9-14 \p \v 9 Ngudda daluk ngalbu ngurridjaldi kamak rowk, wanjh kandibekkabekka. Ngudda minj ngurrikangewarre, dja ngurriburlumerren, wanjh kandiwokmarrkma kore bolkkime ngawokdi. \v 10 Bolkkime ngurridjalnjilngmak, dja med, bu kundjewk kunkudji kamre, wanjh manrakel manbu grapes kadjaldarlehmen rowk, dja mak manme manbu manbarnembubuyika, wanjh bonj, kayakayakmen rowk. Kunmekbekenh wanjh ngurrikukdeldelme kunkele dorrengh. \v 11 Ngudda daluk wanjh bolkkime ngurriyimerren bu ngudda ngurridjaldi kunmodmikenh, dja minj ngurrikele. Wanjh bonj, ngurrikukdeldelmen dja ngurrimadjyerrkerrimen dja ngurridjongburrimen nawarre kunmadj manbu kundowikenh. \v 12 Ngurridjalberrekalkburrimen bu ngurrinan kubolkmak ngudberre kabolkwarremen, dja bu ngurrinan manbarnemmak kayakmen rowk. \v 13 Dja mak bu ngurribolknan kunbolk ngardduk kore ngardduk bininj kabirrihyo, wanjh manbu mikardihkardird kawernmerren dja kabolkwarrewon mahni kunbolk rowk. Yoh, dja ngurrinalkbu bu ngurrinan kururrkwern kore bininj birriyoy kunnjilngmak dorrengh, dja bolkkime minj kabirriyawoyhnjilngmarnburren kunmekbe. \v 14 Kaluk bu ngurrbennan soldiers rowk kabirridjalbolkbawon manrurrkkimuk bedberre, dja kabirridjalyakmen. Dja mak ngurrinan kore kururrkwern kunredkimuk ngudberre wanjh bonj, bininj kayakmen, dja mayh nabang kahmirnderri munguyh, yiman donkeys dja sheep dja goats. \s1 Bu God Benyingkihbengdayhkeng Bu Nungka Kabolkmarnbun Bedberre \s2 Isaiah 32:15-20 \p \v 15 Kaluk yerrekah God kanyawoyhmarnemunkewe nuye Namalngmakkaykenh kore kaddumkah. Bu kuhni kabolkyimerran wanjh kubolkdarleh kamarnburren kabbal kore karrulkwernmerren manbu manbarnemmak. Dja kabbal kore manme karrudjindi wanjh kakukyime yiman jungle manbu manngarrekihkimuk! \v 16 Bu kuhni kabolkyimerran wanjh bininj rowk kabirrikurduyime kunmak, dja mak kabirridjadmerren bu djal mandjadkenh. Kunmekbe kore nawu Yawey kadjare. \v 17 Birriwern bininj kabirridjalkurduyime kunmak, dja kunmekbekenh kunu wanjh kunmodmikenh kabenmarnebebme. Bedda wanjh kabirridi kamak rowk, dja minj mak kabirriyawoyhkelemen. \v 18 Ngardduk bininj rowk kabirridjalyo kore kubolkmak dja kunmodmikenh dorrengh. Minj njale kabenmarnerurrkbakke, dja mak minj nangale kabenkangewarrewon kumekbe. \v 19 Yoh, ngudda wanjh ngurridi kamak rowk. Dja bu mankurrk mankimuk karrulkbakkabakke kundulk rowk kore kurrulkwern, wanjh ngudda kamak ngurrihni. Dja mak bu kunrurrk rowk karurrkwarrawarrhme kore kuredkimuk ngudberre, wanjh kadjalmak ngudberre! \v 20 Bonj, bu kuhni rowk kayimerran, wanjh kunu God ngunmarnekurduyime kunmak nuye. Ngudda wanjh ngurridjaldudjen manmim darnkih kukadjid kore kaborlobme kukku. Dja mak ngurrimirndekurrme mayh ngudberre kore balehbaleh ba kurralk kabirringun. \c 33 \s1 Ngudda God Nawu Yawey Kanbidyikarrmen! \s2 Isaiah 33:1-9 \p \v 1 Ngudda bininj nawu kandiwirrihme, ngudda nawu ngurridedjdjolkwern, dja mak ngudda wanjh kandiweykang. Minj nangale ngundiweykayi dja minj nangale ngundibuyi. Wanjh bonj, kaluk ngudmanwali kunwarre ngunmarneyimerran. Darnkih kamre kunbarnangarra bu bininj birribuyika ngundimarnedjirdmang dja mak ngundiweykan ngudberre. \p \v 2 Ngudda nawu Yawey ngad ngundidjawan bu ngudda kankongibun, dja ngad wanjh ngundidjalmadbun. Kanmurrngrayekwon bu malamalayiwern, dja kanngehke kore kunyid kawernmerren ngadberre. \v 3 Bu ngudda kamre kanbidyikarrme dja yiwokdangen, wanjh yiwokyime namarrkon kangurdulme ba bu bininj rowk kabirrikelerlobmerren, bedda nawu ngandibuyi ngadberre! Bu ngudda yirrolkan, wanjh bininj nawu birribolkbubuyikabeh wanjh kabirriyarlarrme rowk! \v 4 Dja ngudda nawu ngurriwern ngurribubuyika binihbininj, kaluk ngurrbennan birribuyika bininj ngundibun kore ngurriburren, dja ngundimarnedjirdmang yehyeng rowk ngudberre. Bedda ngundimarnebebme yiman djaddedde kabirrimirndewernmerren! \p \v 5 Nawu Yawey nakka Nangeywernhkimuk duninjh, dja nungka kahyo kaddum duninjh heaven. Nungka kamre kanmarnbun ngad bininj nawu kunredkimuk Zion, ba bu mandjad karriyime, dja mak karridjalkurduyime kunmakkenh. \v 6 Nungka kanmarnbun dja minj bininj kandirokayhwe. Nungka mak kanngehke munguyh. Kanbukkabukkan dja kanwon nuye kunmayali. Ngad wanjh karriwokmarrkmang dja karriboddan kore nungka. \p \v 7 Ngurrina! Bininj nawu birrimurrngrayek wanjh kabirrikelekayhme kore kurobbe! Dja mak bininj nawu kabindingurdke bininj nawu kabirriburren, wanjh bedman kabirridjalnalkbun kunnjilngwarre dorrengh! \v 8 Minj nangale karengehre djarreh kore manbolh, dja kunkele kawernmerren. Bininj nawu kabirrikarremarnburren, wanjh kabirridjalwokbakke. Bininj rowk kabirridjalwokburriwerren, dja kabirriwarrewarren. \v 9 Kunrorre bedberre kabolkdarlehmen yiman kanjilngwarremen, dja kabolkwarrewarremen. Kunbolk Lebanon kadjalbukmen yiman kayemengalme. Dja kubolkmak manbu Sharon, wanjh kabolkyimerran kubolkdarleh kabolkngeyyo Arabah. Kore kunbolk Bashan dja mak kore kunbolk Carmel, wanjh kunmalaworr kawarrhwarrhme kore kundulk rowk. \s1 Yawey Kabenbengdayhke Nawu Kabirriyidko Bininj Nuye \s2 Isaiah 33:10-16 \p \v 10 Nawu Yawey yimeng, “Bolkkime ngaye ngarrolkkan. Bolkkime ngaye ngakurduyime kundulkarre ngardduk dorrengh, dja ngudda wanjh kandimulewan bu ngaye ngawernhkimuk duninjh. \v 11 Ngudda ngurriyingkihkarremarnbun dja bonj, ngurridjalbarabun munguyh; ngudda wanjh ngudman ngurridjalbularrburren. \v 12 Ngurriwarreworren, dja ngurriyakworren yiman kayime kunak kangun kunrerrng. \v 13 Ngadjare ngurriwarlahkenh bininj nawu djarreh ngurrihni bu kandiwobekkabekkan. Dja mak ngudda nawu darnkih ngurrihni, wanjh ngandimulewan ngaye bu ngahdulkarrekimuk duninjh.” Kuhni yimeng nawu Yawey. \p \v 14 Birriwarre bininj nawu kabirriyo kunredkimuk Zion kabirrideldelme kunkele dorrengh. Bedda minj kabirridjare nawu God. Wanjh bolkkime kabirriyime, “Aba! God kandjadme yiman kunak kankukwurlhke munguyh munguyh! Yiddok karridjaldarrkid?” \p \v 15 Nangale namak bininj? Ngabenmulewan bininj nawu kabirrikurduyime djal kunmakkenh, dja kabirriwokdi kunwok manbu kunmakkenh. Bedda minj kabirridjirdmang money bedberre nawu birrimarladj bininj. Minj mak kabirrikarremarnbun bu kunwarre kabirriyime, dja minj kabirriraworren nawu birribang bininj bu bedda kabirridjare kabindibun birribuyika. Bedda minj kabirridjare kunwarre. \v 16 Bininj nawu kuhni rowk kabirriyime, wanjh bedda kabirringehme kore kubolkmak, kore minj nangale kabindibun. Kumekbe wanjh bedda munguyh kabirrikarrme bureddi dja kukku. Kuhni rowk kabenmarnekurduyimerran nawu birrimak bininj. \s1 Kaluk Yawey Kanmarnekurduyime Kunmakkenh \s2 Isaiah 33:17-24 \p \v 17 Kaluk yerrekah ngudda ngurrinan kunmim ngudberre nawu namak king kabolkwohrnan rowk kore kubolkwarlah duninjh nuye. \v 18 Dja birribang bininj nawu ngundiwohrnawohrnani kunrayek dorrengh, bedda nawu birridjenbubuyika, wanjh bonj, birriyakminj. Minj mak ngurrbennan kore birridjirdmangi money ngudberre, dja ngundibuni. \v 19 Birrimekbe bininj nawu birriwokdi kundjenbuyika manbu minj ngurrbenmenmenbekkayi, dja nawu birriburlumerrinj, wanjh bonj, minj ngurrbennan munguyh. \p \v 20 Mah wanjh! Ngurribolkna kunredkimuk Zion kore karrikarrme mulil kunbubuyika. Ngurribolkna kunredkimuk Jerusalem kunmim ngudberre dorrengh! Kunmekbe kubolkmak dja kunmodmikenh dorrengh. Minj nangale kabolkrokayhwe, kadjaldi munguyh. \v 21 Kunmekbe wanjh Yawey kanwohrnawohrnan kundulkarre kunkimuk nuye. Kaluk karriyo kumekbe kore mankabokimuk kaborlobme manbomak dorrengh. Minj birriwarre bininj kabirrimbebme kore kabbal bedberre darnkih kore ngad. \v 22 Nawu Yawey nungan nadjalkudji kandjadme kadberre. Nungka nadjalkudji kanwon mankarre rowk kadberre. Nawu Yawey wanjh nadjalkudji king duninjh kadberre. Nungka wanjh munguyh kanngehke kadberre. \p \v 23 Bininj nawu karriyidko, wanjh minj kandibun kumekbe. Bu kabirrimre kabbal bedberre wanjh kabirribarabun. Nawu kabbal bedberre kawarrewarremen; djumbala dja kunyarl wanjh kabakbakme dja balayarrang kawarrhme. Bu birrimekbe birribang bininj kabirrimre, wanjh karrbenbun, karrikukmang bedberre namakmak. Nawu nabirl bininj kadberre, wanjh bedda warridj kabirridjalkukmang. \v 24 Bu kunmekbe kunbarnangarra, wanjh minj nangale kayawoyhdulkkihngalme kore kunred Zion. Dja Yawey kabenmarnebengmidjdan bedberre kunwarre. \c 34 \s1 Yawey God Kabendung Bininj Nawu Kabirrinjirrkke \s2 Isaiah 34:1-17 \p \v 1 Ngudda ngurriwarlahkenh bininj rowk, wanjh ngurrimray kandibekkabekka! Ngudda nawu ngurrikang kubolkbubuyika rowk, wanjh kandiwernhbekka! Ngadjare kubolkbubuyika kondah kurorre wanjh kandibekkan, dja mak mayh dja mak mayhmayh, dja mak nawu kurrulakenh dja manbu kundulk dja manbu kadjordmerren kore kunbolkbeh, wanjh kanbekkabekka kore ngawokdi! \p \v 2 Nawu Yawey kabendung kunbolkbubuyika dja nawu armies bedberre rowk. Nungka wanjh bendjadmeng dja kabenbularrbun rowk. \v 3 Bedda wanjh kabirridowe dja kabirrikukyo kore birribuyika kabindidjalkukburriwe, dja kabirrikanjnudme. Bedberre kunkurlba manbowern kadjaldi kore kunwarddekimuk. \v 4 Bu kunmekbe kunbarnangarra wanjh mankokkarrng rowk kore kaddum wanjh kayakayakmen, dja manbu kunngolwarlah kahdornnamerren yiman djurra. Manbu mankokkarrng rowk wanjh kawarrawarrhme yiman kunmalaworr manbu karrarlehme, dja mak yiman kayime manbarnem kawarremen dja kawarrhme kore kundulkbeh manbu figs.\x - \xo 34:4 \xt Matthew 24:29, Mark 13:24-25, Luke 21:26, Revelation 6:13-14\x* \p \v 5 Nawu Yawey kayime, “Ngaye Yawey ngaye ngamarnbom mandjawak, dja ngamre ngamkan mahni mandjawak ngardduk ba bu ngabenbun bininj rowk nawu kabindibun ngardduk bininj kore kunredkimuk Zion. Ngaye korrokko ngabendjadmeng rowk birrimekbe bininj nawu birrikang Edom, dja ngaye ngabenbularrbom rowk.” \v 6 Kaluk nawu Yawey kabenbun bininj kore kunredkimuk Bozrah, yiman kayime bininj kabimarnebun mayh nawu lambs dja mak nawu goats bu kabiwon God. Wanjh kunkurlba dja kunbalem ngarre kundaykenh nahni mayh wanjh kabarung Yawey nuye mandjawak. Nungka kabenbun kore kubolkkimuk Edom. \v 7 Bu Yawey kabenbun bininj kunmekbe, wanjh mayh rowk kahmirndebun warridj, yiman bulikki narangem yaw, dja bulikki nakihkimuk. Bu kuhni kayimerran wanjh kunkurlba kunwern kadjuhke kubolkwarlah kunmekbe, dja mak kunbalem kunwern kadjuhke kore kundjulng. \p \v 8 Nawu Yawey bolknameng kumekbe kunbarnangarra bu kabenbun bininj nawu kabirriyidko bedberre nuye bininj nawu kabirriyo kore kunredkimuk Zion, dja mak bu nungka kabenngehke nuye bininj. \v 9 Nungka mak kabenwarrewon bininj nawu kabirrihyo kunbolkkimuk Edom. Nungka wanjh kamarnbun ngarre mankabo ba bu kukku kaboyimerran yiman tar. Dja mak kamarnbun kundjulng ngarre ba kayimerran manbang manbu sulphur dja kawurlhke. Dja mak kabolkwurlhke manbirlukimuk dorrengh yiman tar karung manbirluworlhdjenkimuk. \v 10 Manbu kundolng karrolkkan munguyh munguyh, dja minj kangurdme kukakkuyeng dja mak kunbarnangarrakuyeng. Wanjh mahni kunbolk kahdjalbolklarrk munguyh munguyh, dja minj nangale bininj kare kumekbe munguyh munguyh. \v 11 Djal mayhmayh kahyo kumekbe, yiman djurrul, dja mak korddol, dja mak ngokngok. Nawu wakwak kahreddi kumekbe warridj. Nawu Yawey kakurduyime rowk, dja kabolkwarrewon Edom ba bu kabolkyimerran yiman bolkyimi kerrngehkenhni bu minj nungka bangmebolkmarnbuyi kurorre. \v 12 Bininj ngarre kunbolk Edom nawu birribolknahnani, dja mak bininj nawu birrikihkimukni, wanjh kabirriyawarren dja bedda birribolkyak! Kaluk bedda wanjh kabirridjalyakmen rowk. \v 13 Manbu djinhdjinh kawernhdjordmerren dja karurrkwarrewon kunrurrkkimuk ngarre. Manbu mikardihkardird warridj karurrkwarrewon kunrurrkkimuk ngarre armies bedberre. Nawu mayh nabang yiman dalkken, dja djurrul kahyo, djal bonj. \v 14 Mayh nawarre kabirriwernmerren kore kubolkdarlehbeh ,dja mak nawu nabang goats kabirrikayhmerren kumekbe. Mayh nawu kadjalkakre wanjh kabolkngalke kumekbe ba kangehme. \v 15 Kumekbe wanjh djurrul karedmarnbun ba bu kawirlarrkngukdi. Kaluk yayaw ngarre kabirribebmerren dja ngaleng kayawnahnan ngarre mayh yaw kanjdji kore kuwel ngarre. Dja mak mayhmayh nabang kamirndemornnamerren kumekbe, narahrangem dja ngaldahdaluk. \p \v 16 Mah! Wanjh ngurrima djurra nawu scroll nuye Yawey dja ngurribimna kore kayime, “Nawu Yawey kabennahnan mayh dja mayhmayh. Minj nakudji kayakmen, dja narahrangem rowk kakarrme ngaldahdaluk rowk bebbehbeh, Nawu Yawey wokkurrmerrinj kurrang nuye, wanjh kurduyimerranj kore nuye kunwok. Nawu Namalngmakkaykenh nuye kamirndekurrmekurrme rowk. \v 17 Nungka kabenbolkwon, dja kamirndekurrmekurrme kore nungka kadjare kabirriyo, dja mak kamirndenahnan bebbehbeh kore nungka kadjare ba bu kamirnderri kamak rowk. Wanjh mayh kahdjalbebbehmirnderri kumekbe bu munguyhmunguyh.\x - \xo 34:17 \xt Isaiah 63:1-6, Jeremiah 49:7-22, Ezekiel 25:12-14, 35:1-15, Amos 1:11-12, Obadiah 1:1-14, Malachi 1:2-5\x* \c 35 \s1 Ngad Karrimarnemarrmarr Duninjh God Nawu Kanngehkeng \s2 Isaiah 35:1-10 \p \v 1 Kaluk bininj nawu kabirrihni kore kubolkdarleh wanjh kabirrinjilngmakmen, dja bininj kore kunbolk kore mandjewk yak, wanjh bedda kabirrimarrmarr. Dja kunbolk kore bininj yak, wanjh mannguy kawernmerren, dja kamak rowk! \v 2 Dja mannguy kadjalmedjmakmen, dja yiman kayime kanjilngmakmen, dja kakayhme bu kadjalmarrmarr duninjh! God wanjh kamarnbun kubolkdarleh ba kabolkyimerran kubolkmakkaykenh yiman kayime Lebanon, dja Carmel dja Sharon. Wanjh kunu kunmakmak nuye Yawey nawu God duninjh kakukbukkarren. \v 3 Mah, wanjh ngurribidmurrngrayekworrimen ngudda nawu minj ngurribidrokan. Dja ngurribardrayekworrimen ngudda nawu ngurribarddeldelme.\x - \xo 35:3 \xt Hebrews 12:2\x* \v 4 Ngurrbenmarneyimen bininj nawu kabirrikele, “Ngurringudjmakmen, dja yuwn bu ngurrikele. Ngudda ke God kamre dja ngunngehke ngudberre. Nakka nabang, wanjh kabenbun nawu ngundiwirrihme.” \p \v 5 Bu kunmekbe wanjh nungka kabenmimbayhke bininj nawu birrimimbunjeni, dja kabenkanemmarnbun bininj nawu birribengwarr. \v 6 Bu kunmekbe wanjh nawu birribirl bininj kabirrirrohdolkarren yiman mayh nawu deer. Bininj nawu djenwarre, wanjh kabirrikayhme kunnjilngmak dorrengh! Kore kubolkdarleh, wanjh kabobebme kukku kunwern, dja wanjh mankabo kaborlobme kore mandjewkyak.\x - \xo 35:6 \xt Matthew 11:5, Luke 7:22\x* \v 7 Dja kore kukayalanj manbu karrung, wanjh kabolkyimerran yiman manlabbarlmak. Mak kore kunbolk manbu yiman kayime kakombukdowe, wanjh kukku kambobebme kore kungad kunwern. Kore kubolkwarre, kore mayh nabang nawu jackals yoy, wanjh kabolkyimerran kubolkmak, dja kundalk dja mak papyrus kadjordmerren. \p \v 8 Kaluk manbolh kare kumekbe manbu kabolhngeyyo “Manbolh bedberre nawu Birrimak Bininj.” Nawu birriwarre bininj minj kabirrire. Bininj nawu kabirrire kore God nuye manbolh, wanjh djal bedberre. Bininj nawu kabirrimayaliwarreworren, wanjh burrkyak, bedda birriwarre dja minj kabirrire kore maninjmanu manbolh. \v 9 Dja mahni manbolh wanjh manbolhmak, dja minj nabang mayh kahdi, yiman lions, dja mayh nawu kabenbun bininj. Larrk, minj kahdi. Bininj nawu Yawey kabenngehke, wanjh djalbedman kabirrire. \p \v 10 Bininj nawu Yawey benkukbebkeng kore birribongdi, wanjh kabirrimdurndeng! Kabirriwayini bu kabirringime kore kunred Zion. Kabirriwernhmarrmarr munguyh munguyh kore Yawey kabenkodjdjuhke bedberre. Kabirrinjilngmak dja kabirridjalmarrmarr munguyh, dja minj kabirriyawoyhnjilngwarremen, dja minj mak kabirringolekwerren bu kunwarrekenh. \c 36 \s1 Nawu King Sennacherib Djareni Yimankek Benbuyi Bininj Kore Jerusalem \s2 Isaiah 36:1-22 \r (2 Kings 18.13–27; 2 Chronicles 32.1–19) \p \v 1 Bu King Hezekiah wohrnaworhnani kubolkwarlah Judah bu kunkuyeng yiman fourteen mandjewk. Wanjh King Sennacharib nawu wohrnaworhnang kubolkwarlah Assyria kumwam army nuye dorrengh, dja soldiers nuye bindibom bininj nawu Israel benkebmawahmeng kore kunredbubuyika dja birridjalbolkmey rowk. \v 2 Bu nawu Assyriabeh bininj kuhni birriyakwong, wanjh bedberre king benmunkeweng nuye soldier nakimuk dja army nuye ba bu kabindibun bininj kore Jerusalem. Bedda wanjh birribolkbawong kunred Lachish, dja birrimwam kore Jerusalem dja birriyawam king Hezekiah. Wanjh Sennacharib nuye army birridanginj kore kuberrkkah Jerusalem, darnkih kore manlabbarlyahwurd manbu kaborri kukku ngarre Jerusalem. Yikahwi bininj birridurrkmirri kumekbe nawu bindimarnemadjdirridjbuni. \v 3 Dja bu bindinang bindimarnebebmeng, danjbik bininj nawu birrikihkimuk kore Jerusalem wanjh birribebmeng bu bindidjawam nawu Sennacharib nuye army. Bedda wanjh Eliakim nawu beywurd nuye Hilkiah, dja mak Shebna, dja mak Joah, beywurd nuye Asaph. Hilkiah nungka bimarnenahnang kururrkkimuk kore King Hezekiah dingihdi. Shebna wanjh secretary nuye king, dja Asaph nahnani king nuye djurra nawern. \v 4 Wanjh bu soldier nakimuk nawu wohrnaworhnani bedberre soldiers, bu bennang namekbe danjbik bininj birribebmeng, wanjh nungka benwokrayekwong, yimeng, “Ngurriray, ngurribengdayhke King Hezekiah bu ngurriyime maninjmanu kunwok. Wanjh ngurriyime, ‘Kuhni rowk King Sennacharib kayime ngudberre. Nungka nawu nakimuk duninjh, dja nakka king kawohrnan rowk kore Assyria. Wanjh nungka kayime, “Njalekenh ngudda yiburlumerren, dja minj ngaye kankengehme? \v 5 Ngudda yiyime yimankek yikarrme kunmayalimak dja yibenkarrme birriwern soldiers ba bu kanbun ngaye? Bonj, yidjalkurren. Nangale ngunbidyikarrme bu ngaye kanwokburriwe? \v 6 Yina! Ngudda yimankek yiyime, ‘Ngad wanjh ngarrbenmadbun bininj nawu Egyptbeh bu kandibidyikarrme.’ Dja kawarre! Nahni Pharoah nawu king bedberre nakka wanjh ngudjwarre, dja minj ngunbidyikarrme. Nungka yiman kundulk manbu kabakme bu bininj kakan yiman kandudjkarren.* \v 7 Dja mak ngudda kanmarneyime, ‘Ngad ngarrimadbun Yawey nawu God ngadberre bu kamre kanbidyikarrme.’ Yiddok minj ngurriburrbu bu ngaye king Hezekiah ngabularrbom rowk manbu altars nuye Yawey kore kubolkbubuyika, dja ngunmarneyimeng ngudda nawu Jerusalem ngurridi bu ngudda ngurrimarneboddan ngudberre God kondah, kore kudjalbolkkudji. Yiddok ngurriburrbun?” Kuhni rowk kayime King Sennacherib.’” \v 8 Wanjh nawu soldier nakimuk nakang Assyria yawoyhwokdanginj, yimeng, “Kandibekka. Nawu ngardduk king Sennacherib, nawu kawohrnan rowk kore kunbolkkimuk Assyria, wanjh ngunwoyi ngudberre 2000 djarrang, dja med, minj ngurrbenkarrme 2000 bininj nawu kabirrimorneni! \v 9 Yiddok ngurriyime bu ngudda yimankek ngurrbenburriwe bininj nawu Sennacherib nuye? Ngudda ngurringudjyawarren, dja ngad wanjh ngundidjalbularrbun. Wardi ngurrbendjalmadbun bininj nawu Egyptbeh ngundibidyikarrme chariots dja djarrang bedberre dorrengh? \v 10 Ngad ngarrimwam kunbolk ngudberre ba bu bun ngudberre dja ngarribolkwarrewon ngudberre. Dja kandibekka! Woybukkih nawu Yawey nganbidyikarrme bu ngad ngundibun! Nungka nganmarneyimeng bu ngamre bun ngudberre!” Kuhni rowk yimeng bininj nawu benmarnewohrnani army nuye king Sennacherib. \v 11 Bu kuhni birribekkang, wanjh Eliakim, Shebna dja Joah birridjawam nahni nakimuk soldier, wanjh birriyimeng,“Aba! Kornbayeng, djawahdjawan bu ngudda ngurridjalwokdi Aramaic kunwok, manbu kundjen ngudberre. Ngad wanjh ngarriborlhmeng dja ngarrimenmenbekkan. Yuwn bu ngurriyawoyhwokdi Hebrew manbu ngadberre bininj rowk kabirriwokdi, dja nahni bininj kabirrihni darnkih kore kaddum kawarnamyo, wanjh ngundimenmenbekkan!” \v 12 Wanjh namekbe soldier nawu benmarnewohrnani rowk yimeng, “Yiddok nawu ngardduk king nganmunkeweng ba bu wokwon ngudda ngurridjaldanjbik bininj dja mak king Hezekiah? Burrkyak! Nahni bininj nawu kandidarnhwokbekkan, nakka bedberre warridj. Bu ngad ngundiwabmingun ngudberre kore kunbolkkimuk, wanjh nahni bininj warridj kabirriwernhmarrwedowen. Ngurriwern rowk ngurridjalngun kunduk ngudberre, dja mak ngurridjalbongun mandirle ngudberre.” \v 13 Wanjh nawu nakimuk soldier wernhdarrahmeng kore Hebrew kunwok, yimeng, “Mah, ngurriwern bininj, wanjh kandibekka bu marneyime ngudberre kunwok nuye king nawernhdulkarrekimuk nawu kawohrnawohrnan rowk kore Assyria. \v 14 Kuhni ngunmarneyime, ‘Yuwn bu ngurriwoybukwon king ngudberre Hezekiah! Nungka minj ngunngehke ngudberre. \v 15 Bu nungka ngunmarneyime, “Ngurridjalwoybukwon nawu Yawey! Kaluk woybukkih Yawey kanngehke kondah kore kubolkkimuk. Nawu king nakang Assyria minj kabolkdjirdmang kadberre!” Yuwn bu ngurriwokbekkabekkan.’” \v 16 Wanjh nawu nakimuk soldier yimeng, “Yuwn bu ngurriwokbekkan nuye, dja king ngadberre kore Assyria wanjh ngunmarneyime kunbuyika, wanjh kayime, ‘Mah, ngurrimbebmerrimen kuberrkkah kore ngaye, ba bu karridjarrkdi kunmodmikenh dorrengh! Wanjh ngurridjarrkngun ngurringun mandjoleng ngudberre manbu grapes dja mak figs manbu ngurribebbehkarrme, dja warridj ngurridjarrkbongun kukku kore kungad ngurribebbehkarrme. \v 17 Kaluk yerre wanjh ngaye ngamre kan ngudberre kore kunbolk ngardduk. Kumekbe wanjh kubolkmak karohrok kore ngudberre kunbolk, dja kadjolengmarnburren mandjalwern, yiman wheat dja grapes. Kunmekbe kakarrme manrakel, dja mak buriddi mandjalwern.” \v 18 “Yuwn bu ngurriwoybukwon Hezekiah nawu king ngudberre bu ngunmarneyime, ‘Nawu Yawey kamre kanngehke’. Kawarre. Ngurriburrbu. Yiddok gods nabubuyika bindingehkeyi bininj kore kubolkbubuyika? Burrkyak. Ngadberre king kore Assyriabeh wanjh kabenmarnebolkdjirdmang rowk! \v 19 Ngarribolkdjirdmey kore kunbolk Hamath, dja kore kunbolk Arpad dja mak kunbolk Sepharvaim. Baleh nakka gods bedberre? Ngad mak ngarribolkdjirdmey kunbolk Samaria, dja god bedberre minj benngehkeng bininj kumekbe kore ngarriwernhkarrmeng kubid ngadberre. \v 20 Nawern gods bedberre bininj kore kubolkbubuyika birrihni wanjh birribarabom. Minj nangale god nganburriweyi kore kunbolk bedberre, dja ngarridjalbolkdjirdmey. Adju, yiddok ngurriyime yimankek Yawey kamre nganbun ba bu ngabolkbawon Jerusalem?” Kuhni yimeng nawu kabenmarnewohrnan soldiers nuye King Sennacherib.’” \v 21 Bininj nawu Jerusalem birrihni wanjh birribekkang, dja birriwokyak, minj nangale bedberre birriwokdiwirrinj. Bedda birridjalwokyak, dja minj birriwokmayi. Nawu king Hezekiah benyingkihbengdayhkeng bu birridjalwokyak. \v 22 Wanjh nahni birridanjbik bininj birrimadjdjalkmarrinj, birridurndi kore King Hezekiah, dja birriwokmulewam nawu nakimuk soldier benmarneyimeng. (Nahni nawu birridanjbik bininj wanjh Eliakim nawu beywurd nuye Hilkiah, dja mak Shebna dja mak Joah, beywurd nuye Asaph. Hilkiah nungka bimarnenahnang kururrkkimuk kore King Hezekiah dingihdi. Shebna wanjh secretary nuye king, dja Asaph nahnani king nuye djurra nawern.) \c 37 \s1 Nawu Isaiah Biyingkihbengdayhkeng King Hezekiah \s2 Isaiah 37:1-7 \r (2 Kings 19.1–7) \p \v 1 Bu King Hezekiah wokbekkang maninjmanu kunwok, wanjh wernhnjilngwarreminj. Nungka madjdjalkmarrinj nawu djongbuyindi, dja djongburrinj kunmadj manbu manburlerri duninjh. Wanjh wam ngimeng kururrk manbu Yawey nuye temple. \v 2 Dja mak benmunkeweng yikahwi bininj nuye ba birridjawayi Isaiah nawu beywurd nuye Amoz. Nawu Isaiah wanjh prophetni. Nahni birridanjbik bininj birringeyyoy Eliakim nawu worhnani kururrk kore king dinghidi, dja mak Shebna, nawu king nuye secretary, dja mak nawu birrikihkimuk priests. Bedda birriwam dja birridjongbuyindi manburrba manburlerri. \v 3 Bu birribebmeng kore Isaiah, wanjh birrimarneyimeng, “Kuhni yimeng nawu Hezekiah, wanjh yimeng, ‘Bolkkime kunbarnangarra wanjh kunwarre wernmerrinj duninjh kadberre, dja minj karrinan kunmak kamre. Wanjh karriyeme! Ngad yiman barrken nawu minj kamkuyindangen dja ngalbadjan kadjalngudjyakmen. \v 4 Nawu king bedberre Assyriabeh bininj bimunkeweng nangeykimuk bininj nuye dja bebmeng kondah bidjekmiwong God kadberre nawu kahdjaldarrkid munguyh! Kunubewu Yawey nawu ngudda ke God kawokbekkan manbu kunwarre kunwok namekbe bininj yimeng. Kunubewu Yawey kabiwokbekkan dja kabirrung nahni bininj. Wanjh kunmekbekenh kanmarnedi yiwarrudj ngad nawu ngarridjaldarrkid kondah.’ ” \p \v 5 Bu namekbe birrikimuk bininj nuye Hezekiah birribebmeng dja birrimarneyimeng nawu Isaiah, \v 6 wanjh nungka benmarneyimeng, “Ngurrimarneyimen nawu ngunmarnewohrnan bu Yawey kayime, ‘Yuwn bu ngurrikangewarre bu ngurrbenwokbekkan bininj nawu kabirrimarnedurrkmirri king nawu Assyriabeh. Bedda wanjh ngaye ngandiyolyolmeng kunwarre kunwok dorrengh. \v 7 Dja kanbekkabekka! Ngaye ngakurrme namalngwarre kore kukange nuye nawu king Assyriabeh. Wanjh bu nungka kawokbekkan kunwok nungkakenh, wanjh werrkwerrk kayawoyhdurndeng kore nuye kunbolkkimuk, dja bu kabebme kumekbe, wanjh yikahwi bininj kabirribun mandjawakwi.’ ” \s1 King Sennacharib Minj Biwoybukwoyi Nawu Yawey, Dja Nungan Djalburlumerrinj \s2 Isaiah 37:8-13 \r (2 Kings 19:8-13) \p \v 8 Kaluk nawu King Sennacherib nuye nakimuk bininj biwobekkang bu bolkbawong kore kunred Lachish dja durndi kunred Libnah ba bu benbuni bininj kunmekbe. Dja nawu nakimuk bininj nuye wam kunmekbe. \v 9 Kaluk king Sennacharib biwobekkang bu king Tirhakah benmirndekang army nuye ba bu kabindibun nawu Assyriabeh bininj. Nawu king Tirhakah nakka Ethiopiabeh, dja nuye binihbininj kore army wanjh Egyptbeh bininj. Bu kuhni rowk wobekkang, wanjh Sennacharib bimbom djurra bu yolyolmerrinj dja djalburlumerrinj. Nungka benwong namekbe djurra bininj nuye dja benmunkeweng bu kabirribengdayhke king Hezekiah. Bedda birriwam birriwokwong kunwok nuye Sennacharib. \v 10 Bedda birrimarneyimeng, “Nawu king Sennacherib yimeng, ‘Kanbekka! Yuwn yidjalwoybukwon ngudda ke God. Nungka minj ngunbidyikarrme. Nungka ngunmarneyimeng bu yimankek ngad nawu Assyriabeh bininj minj ngundibun ngudda kore Jerusalem. \v 11 Yina. Ngudda kanwobekkang bu ngad nawu Assyriabeh bininj wanjh ngarrbenbuni birriwern bininj kore kubolkbubuyika kore ngarrbenmarnebolkwarrewong bedberre. Yiddok woybukkih ngudda ngurringehme bu ngad ngundibun? Burrkyak. \v 12 Ngaye mawahmawah korroko bindibuni bininj kore kunredkimuk bedberre kore kunred Gozan, dja mak Harran dja Rezeph. Dja mak bindibom rowk bininj nawu Bethedenbeh kore kunred Telassar. Gods bedberre nawu birribebbehkarrmi minj benngehkeyi kore mawahmawah ngardduk bindibom. \v 13 Ngad wanjh ngarrbenbom rowk kings kore kunredkimuk Hathan, dja mak Arpad, dja mak kore Sepharvaim dja Hena dja Ivvah!’ Kuhni rowk nawu king Sennacharib yimeng.” \s1 Bu Hezekiah Danginj Yiwarrudj \s2 Isaiah 37:14-20 \r (2 Kings 19:14-19) \p \v 14 Bu King Hezekiah benbekkang maninjmanu kunwok, wanjh mey djurra nawu birrikang, dja nungan bimngeybom. Wanjh bidbom kore Temple manbu Yawey nuye dja kurrmeng nahni djurra kore kumirrk nuye Yawey. \v 15 Dja King Hezekiah danginj yiwarrudj bu bidjawayhmeng nawu Yawey. \v 16 Wanjh yimeng, “O Yawey, ngudda nawu Yiwernhdulkarrekimuk Duninjh! Ngudda wanjh God ngadberre nawu Israel ngankebmawahmeng, dja ngudda yiman yidjaldi kondah kore kubulkayh nawu cherubim bokenh. Ngudda yidjalkudji God duninjh bu yidjalwohrnawohrnan rowk kubolkbubuyika rowk kondah kurorre. Ngudda wanjh yimarnbom kaddum kore heaven, mak dja kanjdji kurorre rowk.\x - \xo 37:16 \xt Exodus 25:22\x* \v 17 Bolkkime ngadjare kanbekkabekkan ngudda nawu Yawey! Wardi yimimbayhmen dja kanna ngadberre. Dja mak yiwokbekkan kunwok nuye nawu Sennacharib munkeweng bu ngunngeywarrewon ngudda God nawu yihdjaldarrkkid munguyh. \v 18 Ngad rowk ngarriburrbun bu woybukkih birrimekbe kings nawu kawohrnawohrnan kore kunbolk Assyria wanjh bindibuni birridjalwern bininj dja mak bindimarnebolkbularrbom bedberre kubolkbubuyika. \v 19 Birrimekbe kings birrimey gods bedberre birribuyika bininj dja birriweng kore kunak, birriyakwong rowk. Dja nahni gods wanjh yuwn bu gods duninjh, dja bininj birrimarnbom kubid bedberre kundulkwi dja mak kunwarddewi. \v 20 Dja bolkkime ngudda Yawey nawu God duninjh ngadberre wanjh yimray kanngehkemen ngadberre kore kubid nuye Sennacharib ba bu birriwarlahkenh bininj rowk kore kubolkbubuyika wanjh kabirriburrbun bu ngudda Yawey wanjh yidjalkudji God duninjh.” Kuhni yimeng king Hezekiah bu danginj yiwarrudj. \s1 Isaiah Biwokwong King Hezekiah Yawey Nuye Kunwok \s2 Isaiah 37:21-35 \r (2 Kings 19:20-34) \p \v 21 Wanjh Isaiah, nawu beywurd nuye Amoz, bimarnewokmunkeweng nawu Hezekiah. Wanjh yimeng, “Kuhni kayime Yawey nawu God kadberre ngad nawu Israel kankebmawahmeng. Nungka yimeng, ‘Kamak bu ngudda yirranginj yiwarrudj dja kandjawam Sennacheribkenh, nungka nawu king kawohrnan kore Assyria. Wanjh kunmekbekenh kunu, ngaye ngawarrewan bolkkime. \v 22 Kuhhni rowk ngaye nawu Yawey ngamarneyime nawu Sennacherib, “Ngudda nawu Sennacharib, kanbekka! Bininj ngardduk nawu kabirrihni Jerusalem, wanjh ngundiwirrihme dja mak ngundidjaldjekmiwon! Bedda wanjh ngundimarnekebnjiwkmire ngudda bu yidjalkelerlobme. \v 23 Adju. Ngudda yingale? Ngudda kanmarneyimi kunwarre, dja mak kanngeywirrihmeng. Dja mak kandungi dja bu ngudda yiburlumerrinj. Bolkkime kanbekka! Ngaye wanjh Ngadjalkudji Ngadjaldjamun Duninjh God kore Israel.” \p \v 24 “Ngudda yibenmunkeweng bininj ba bu ngaye ngandingeywarrewong ngaye nawu ngawohrnawohrnan rowk. Ngudda yiburlumerrinj bu kunwern yimulwarreni. Ngudda yiyimeng, ‘Ngaye ngabidbom kaddum duninjh kurrulum kore kunbolk Lebanon! Dja mak ngaye ngarrulkdjobkeng kundulkkuyeng manbu Cedars, dja mak manbu pines manmakkaykenh! Ngaye wanjh ngabidbom kaddum duninjh kumekbe dja ngamey kundulkmak rowk! \v 25 Ngaye wanjh ngangadbuni kore kubolkbubuyika, dja ngabonguneng kukku bedberre bininj. Ngaye wanjh ngamelmeng kurrenge ngardduk kore Egypt, dja kunu ngaboyakwong mankabo rowk kumekbe.’ Kuhni ngudda yiyimeng.” \p \v 26 “Mah, kanbekka ngudda king Sennacharib! Yiddok minj kanwobekkang ngaye nawu Yawey? Ngaye wanjh ngakarremarnbom rowk. Ngaye kunkareni ngayingkihkarremarnbom, dja bolkkime ngamarnbom bu kurduyimerranj! Ngudda yimulewarren bu yirurrkbakkeng kunredkimuk duninjh kunbubuyika, dja bonj, ngaye wanjh marnbom ngudda yikurduyimeng. \v 27 Ngudda ngurrbennang birrimekbe bininj nawu birridulkarreyak bu kabirriyemengalme. Bedda wanjh yiman mankolhde kadjordme kore kabbal, dja mak yiman kurralk kadjordme kore kurrurrk kaddum manbu kundung kadarlehwon rowk.” \p \v 28 “Dja ngaye wanjh mayaliburrbun ngudda, ngaye nan munguyh kore ngudda yikurduyime, dja kore baleh yarrka yirengehre. Dja ngaye ngawernhburrbun bu ngudda kandung wernkih duninjh. \v 29 Dja ngaye ngaburrbun bu ngudda yidjalkangewurlhke dja mak yidjalburlumerren munguyh. Wanjh bolkkime ngaye ngakurrme nginj mankimuk kore kukeb ke, dja mak ngakurrme djarrangkenh kore kurrang ke. Kaluk ngaye kebborledke dja munkewe ba yirrurnden kore manbolh manbu ngudda yimkadjuy bu kondah yimbebmeng.” ’ ” \p \v 30 Wanjh nawu Isaiah yawoyhyimeng, “Nawu Yawey ngunyingkihbengdayhke ngudda nawu King Hezekiah. Nungka kamarnbun kunbuyika kakurduyimerran ba bu ngudda yiwernhburrbun kore nungka kakurduyime yerre. Bu kudjewk bolkkime, wanjh ngurringun manme manbu kadjordmerren ngalengmanwi, dja mandjewk manbu kamre, wanjh ngurringun mankolhde manbu kayawoyhbebmerren ngalengmanwi. Dja med, kore mandjewk manbu danjbik kamre, wanjh ngurrimimburriwemen dja ngurrimoyhma manme bu ngurringun. Dja mak ngurrimimdudjeng manrakel manbu grapes manwern kabarnemdangen, dja wanjh ngurringu rowk. \v 31 Kuhni kamenmenyime bu yikah bininj nawu Judah nuye, wanjh kabirridjaldarrkid dja mak kabirriwernmerren yiman mankolhde karradkarrme kanjdji, dja mak kakarrme manbarnem manwern. \v 32 Ngayime bu yikahwi bininj kabirridjaldarrkid kore Jerusalem. Bedda kabirrimornnamerren dja kabirringehme kore kurrulum Zion. God nawu Yawey Narrulkarrekimuk Duninjh, kawernhmarnburren bu kayakwon rowk.” \p \v 33 “Kunmekbekenh kunu nawu Yawey kabiyingkihyolyolme king nawu kawohrnan rowk kore kunbolk Assyria. Wanjh kayime, ‘Nungka minj kamngimen kondah kore kunredkimuk Jerusalem. Minj kamang kondah nuye bunarra. Minj mak kamre kondah nuye shield dorrengh. Dja minj mak kabolkmarnbun kunkulk ba bu kabidbun kaddum manbu kawarnamyo ngudberre. \v 34 Nungka wanjh kadjaldurndeng kore nungka kumwambeh. Minj nungka kamngimen kondah kuredkimuk kore ngurriyo. \v 35 Ngaye ngarednahnan kondah Jerusalem, dja ngehke ngudberre rowk kondah. Kuhni ngakurduyime kore ngaye ngadjare, dja mak bu ngaburrbun King David nawu ngaye nganmarnedurrkmirri.’ Kuhni rowk yimeng Yawey.” \s1 Bu King Sennacherib Doweng \s2 Isaiah 37:36-38 \r (2 Kings 19:35-37) \p \v 36 Kaluk nakudji angel nuye Yawey wam kore nawu Assyriabeh soldiers birriyoy dja benbom birriwern. Nakka 185 thousand bininj birridoweng. Bu kumkabel birribuyika bininj birridolkkang kumekbe, wanjh bindikuknang birrikukyoy nawu birridowerrinj. \v 37 Wanjh namekbe Assyriabeh king, Sennacherib, bolkbawong kumekbe dja durndi kore kunredkimuk Ninevah, dja danginj kumekbe. \p \v 38 Kaluk kunbarnangarrabuyika, nungka boddangeni kore god nuye nawu ngeyyoy Nisroch. Wanjh bebeywurd bokenh nuye benebom mandjawakwi, dja benekelerlbobmeng, benewam kore kunbolkkimuk Ararat. Bedda benengeyyoy Adrammelek dja Sharezer. Nawu nabadbuyika beywurd nuye, nawu ngeyyoy Esarhaddon dingihdi dja nungan yimerranj king nakerrnge. \c 38 \s1 King Hezekiah Bekkarrinj Bu Doweni Kunkimuk \s2 Isaiah 38:1-8 \r (2 Kings 20.1–11; 2 Chronicles 32.24–26) \p \v 1 Bu kuhni yimerrangeni, wanjh King Hezekiah bekkarrinj bu doweni kunkimuk dja darnkih kayakmen. Wanjh Prophet Isaiah nawu beywurd nuye Amoz wam bidjahwong, wanjh bimarneyimeng, “Nawu Yawey ngunbengdayhkeng bu yimeng, ‘Yiyingkihmarnburrimen dja ngudda bonj, darnkih yirrowen. Minj yimakmen kore yirrowen kunkimuk.’ ” \v 2 Bu King wokbekkang Yawey nuye kunwok, wanjh kebborledkerrinj kore wall, dja dingihdi yiwarrudj bu bidjawayhmeng nawu Yawey. \v 3 Nungka yimeng, “Ngudda nawu Yawey, wardi kandjalburrbu kore ngayekenh bu munguyh ngadjalrengehrey kore ngudda yidjareni, dja ngaye woybukwong dja ngadjalkurduyimi kunmak manbu ngudda ke!” Wanjh nungka njilngwarreminj dja wernhnalkbom. \p \v 4 Wanjh nawu Yawey biwokwong Isaiah. Nungka yimeng, \v 5 “Yiray yimarneyimen nawu Hezekiah, ‘Kuhni yimeng Yawey, “Ngaye Yawey God nuye King David nawu mawah ke, dja ngaye bekkabekkang bu ngudda yidjaldi yiwarrudj, dja mak ngaye nang kunmimnalk ke. Kunmekbekenh kunu ngaye won ngudda fifteen mandjewk bu yidjaldarrkid. \v 6 Dja kunbuyika ngayime. Ngaye wanjh ngehke ngudda dja mak ngabenngehke rowk birriwarlahkenh bininj nawu kabirriyo kondah kore kunredkimuk. Bu King nawu Assyriabeh kamre, wanjh ngaye nahnan ngudberre dja ngehke ngudberre rowk. \v 7 Ngaye nawu Yawey bukkabukkan kunbuyika duninjh ba bu ngudda yiburrbun bu ngaye woybukkih ngakurduyime kore ngaye ngawokkurrmerrinj. Kuhni ngayime. \v 8 Yiburrbun steps manbu King Ahaz marnbom, wanjh bu kundung karrungre yinan kundjurle ngarre, wanjh ngamarnbun mahni kundjurle karredjkendurnden ten steps. Kuhni wanjh kunbuyika duninjh, dja bu yinan, wanjh yiburrbun kore ngaye marneyimeng.”’ ” Kaluk kuhni kurduyimerranj bu woybukkendanj kore Yawey biyingkihbengdayhkeng.\f + \fr 38:8 \ft Ngurrina warridj kore verses 21-22 \f* \s1 King Hezekiah Marnbom Mankong Bu Bimanjbom God \s2 Isaiah 38:9-20 \p \v 9 Kaluk King Hezekiah nawu wohrnani kore Judah, makminj kore doweni. Wanjh kunmekbekenh nungka bimbom mankarre nuye. \v 10 Nungka bimbom, “Ngaye ngayimeng woybukkih bu darnkih ngarrowimeninj. Dja ngadjawarren bu njalekenh ngarrowen bolkkime? Njalekenh bu minj ngadjaldarrkid kunkuyeng? \v 11 Dja mak ngayimeng minj ngayawoyhnan Yawey kondah kore bininj kabirridarrkid, dja minj ngayawoyhbennan binihbininj nawu kabirrihni kondah kurorre. Ngayimeng bonj, ngabenbawon rowk. \v 12 Ngayimeng kundarrkid ngardduk wanjh kayakmen yiman kayime dabburlin manbu bininj kawarrhke. Mak ngabekkarrinj bu kundarrkid ngardduk kadjobme werrkwerrk, dja minj ngaye ngaburnbun rowk kore ngayimeninj. Ngayimeng bonj, God yiman kandarrkiddadjke. \v 13 Ngaye ngadjaldi kunkakkuyeng dja ngakangewarreni. Ngayimeng nawu God yiman nganmurrngbakkebakkeng kore kukak dja kunmunun, yiman nawu lion nganbun. Ngadjalyimeng bonj, God yiman nganyakwong. \v 14 Ngangudjwarrewarreminj dja ngakayhmi yiman mayhmayh kunkele dorrengh. Ngangeyngeyyimi, dja ngamimwarreminj bu ngadjalbolknani kaddum kore heaven. Ngadjaldi yiwarrudj dja ngayimeng ‘Ngudda nawu Yiwohrnan Rowk, yimray kanbidyikarrmen!’” \p \v 15 “Bolkkime baleh ngayime? Kuhni rowk bu nganmarnekurduyimerranj wanjh Yawey nungan marnbom. Dja nungan nganbengdayhkeng. Kunmekbekenh kunu ngaye minj ngaburlumerren. Ngaye ngadjaldi dja ngamayalibekkarren kore nganmarnekurduyimerranj bu ngaye djalyeledj ngare munguyh. \v 16 ‘Ngudda nawu Yiwohrnan Rowk, ngudda kuhni rowk kanmarnekurduyime ngad nawu djal bininj ba bu ngarridjarrkid. Kamak bu ngudda kanmarnbom dja kanwon kundarrkid. \v 17 Yoh. Ngaye ngaburrbun ngudda kanmarnedjare, dja kunmekbekenh kunu ngudda kanwong kunrayek. Ngudda wanjh kanngehkeng kore kundowikenh, dja mak kanmarnebengmidjdanj kore kunwarre rowk ngakurduyimeng.’” \p \v 18 “‘Bininj nawu kabirridowerren dja kabirridi kore kumidj wanjh minj bedda ngundiburlume. Kundowikenh minj ngunburlume. Bininj nawu birridoweng wanjh minj kabirriyawoyhburrbun bu ngudda yidjalwoybuk munguyhmunguyh. \v 19 Bininj nawu kabirridjaldarrkid, bedda wanjh ngundiburlume, dja ngaye warridj, ngaye burluburlume bolkkime. Nawu kornkornkumo dja ngalbabadjan ngundimulewan bu bedda kabindibukkabukkan nawu wurdwurd bedberre.’” \p \v 20 “Nawu Yawey kanngehke kadberre, dja ngad wanjh karrire karringimen kore Yawey nuye Temple, dja karriwayini instrument dorrengh manbu kakarrme kunyarl kunwern. Karridi kumekbe kaluk bu karriyakmen karridowe.” Kuhni rowk nawu Hezekiah bimbom bu mankong marnbom. \s1 Nawu Prophet Isaiah Biyingkihbengdayhkeng King Hezekiah Bu Yawey Kabimarnbun \s2 Isaiah 38:21-22 \p \v 21-22 Bu kerrngehkenh Hezekiah dedjingmey doweni, wanjh nungka bidjawam nawu Isaiah, “Yiddok woybukkih ngaye ngamakmen dja ngayawoyhbidbun kore Yawey nuye Temple? Njale kanbengdayhke kore Godbeh, ba bu ngaye woybukwon?” Wanjh Isaiah benbengdayhkeng bininj nuye king, yimeng, “Ngurrikinjemen manbarnem manbu figs dja yimarnbun mirridjin. Wanjh ngurridelke kore bulng kakarrme, wanjh kamakmen.” \f + \fr 38:21-22 \ft Ngurrina warridj kore verse 7\f* \c 39 \s1 Bininj Nawu Birrikang Kubolkkimuk Babylon \s2 Isaiah 39:1-8 \r (2 Kings 20.12–19) \p \v 1 Bu kunmekbe bolkyimerranj nakudji bininj ngeyyoy Merodach Baladan benmarnewohrnani bininj rowk kore kubolkkimuk Babylon. Nungka wanjh king bedberre, dja nuye kornkumo ngeyyoy Baladan. Wanjh Merodach biwobekkang king Hezekiah wanjh doweni dja yawoyhmakminj. Wanjh kunmekbekenh nungka bimarnemunkeweng djurra dja mak namakmak. \v 2 Wanjh King Hezekiah benkimey bininj nawu birrikang nahni djurra dja namakmak, dja mak benbukkang bedberre yehyeng rowk nuye nawu karrmi kore djehdjenkurrmeng, yiman silver, dja mak gold, dja mak manbu manmakkaykenh manme, dja mak mankalkkidmanjmakkenh. Mak nungka benbukkang njalenjale rowk manbu kabirriburrenkenh nuye. King Hezekiah minj njale bawong, dja benbukkabukkang rowk kore kururrkkimuk nuye dja kore kubolkwarlah nuye kunbolkkimuk. \p \v 3 Wanjh nawu prophet Isaiah wam bidjawam Hezekiah nawu king, yimeng, “Adju, nahni bininj baleh birriyimeng, dja nakka balehbeh birrimwam?” \p Wanjh Hezekiah yimeng, “Bedda birrimwam djarrehbeh. Bedda wanjh birrimwam kore kunbolk Babylon bu ngaye ngandinang.” \p \v 4 Wanjh Isaiah yimeng, “Dja baleh birrinang kondah kunrurrk kunkimuk ke?” \p Wanjh Hezekiah yimeng, “Ngaye ngabenbukkang rowk manbu ngakarrme kore kadjehdjenyo ngardduk. Ngabenbawong birrinang rowk.” \p \v 5 Wanjh Isaiah bimarneyimeng Hezekiah, “Mah, wanjh yiwokbekka kore Yawey nawu Narrulkarrekimuk Duninjh kayime ke. Nungka yimeng, \v 6 “Kaluk birriwern bininj nawu birrikang Babylon kabirrimre kabirrimang njalenjale rowk manbu yikarrme kondah kururrkkimuk ngudda ke dja kabirriyikan kore Babylon. Ngayime yehyeng rowk manbu mawahmawah ke birrikurrmikurrmi kore bolkkime kahdjehdjenyo, wanjh bonj, kayakmen rowk. Woybukkih duninjh marneyime bu kuhni darnkih kamre bu kabolkyimerran. \v 7 Dja mak yikahwi bininj ke, nawu ngudda yibenbornan, wanjh bedda warridj. Bininj nawu birrikang Babylon kabirrimre kabindikan bedberre kunbolk. Kumekbe wanjh kabindikorndadjke, dja kabindimarnbun ba bu kabirridurrkmirri kunrurrkkimuk nuye king nawu kawohrnan rowk kore Babylon.”\x - \xo 39:7 \xt Daniel 1:1-7, 2 Kings 24:10-16, 2 Chronicles 36:10\x* \p \v 8 Wanjh Hezekiah biwokbekkang Isaiah nuye kunwok, wanjh nungan burrbuni baybaywi, bu yimerrinj, “A, ngaleng! Minj njale nganwarrewon kore ngahdjaldarrkid.” Wanjh kunmekbekenh bimarneyimeng Isaiah, “Mah. Mahni kunwok nuye Yawey ngudda bolkkime kanwong, wanjh kamak rowk!” \c 40 \s1 Yawey Nawu God Kadberre Kamre! \s2 Isaiah 40:1-11 \p \v 1 Nawu God ngudberre kayime, “Yibenmarneyolyolmen kunmak bedberre ngardduk bininj ba kabirrikangemakmen dja kabirrinjilngmakmen. \v 2 Yeleyeledj yibenmarneyolyolmen nawu kabirrihni kore Jerusalem. Dja yibenbengdayhkemen bu kunkuyeng bedda birridjakbekkani, dja bonj, birriyakwong rowk. Dja mak kunwarre bedberre, makka wanjh bularrbuyindanj. Dja yibenmarneyimen bu ngaye nawu Yawey ngabenduy dja ngabenbuni bu bokenhkah karremulewayindanj kore bedberre kunwarre.” \p \v 3 Bininj nakudji kakayhme, nakka bu kayime, “Ngurribolhmarnbu nawu Yawey nuye kore kubolkwarlah dja bininj yak. Ngurribolhdjaddjadmen manbolhkimuk nuye God kadberre bu kamre kore kubolkdarleh.\x - \xo 40:3 \xt Matthew 3:3, Mark 1:3, John 1:23\x* \v 4 Ngurribolhmarnbu kore kubolkdjorlok, mak ngurribolhyirrekwo nuye kore kurruhdulum, dja kore kuwarddewardde warridj, nakka ngurribolhrohrokmen dja ngurribolhmarnbu kore kubolkwarre ba bu kabolkmakmen kore kamre. \p \v 5 Wanjh nawu Yawey kabenmarnebukkarren kunwernhmakkenh nuye dorrengh, ba birriwarlahkenh bininj rowk kabirridjarrknan. Kaluk kuhni rowk nawu Yawey nunganbidju wokkurrmerrinj.”\x - \xo 40:5 \xt Luke 3:4-6\x* \p \v 6 Ngaye ngawokbekkang wokdanginj bu nganmarneyimeng, “Mah! Yikayhmen!” Wanjh ngayimeng, “Kaluk njale ngamulewan?” Wanjh yimeng, “Yiyimen bu birriwarlahkenh bininj nakka yiman kundalk. Bedda bedberre kunmakmak rowk, wanjh yiman kayime mannguy kore kabbal kanguybebme dja werrkwerrk karrowen. \v 7 Kundalk makka wanjh karrarlehmen, dja mannguy kawarrhwarrhme. Wanjh nawu Yawey kamunkewe kunmayorrk, yiman bu nungka kabubuhme, wanjh kabun rowk. Kaluk bininj, wanjh kumekbe karohrok bu kabirriyakmen rowk. Yoh, bininj wanjh karohrok manbu kundalk. \v 8 Manbu kundalk makka wanjh karrowen, dja mannguy mak kayakayakmen, dja manbu kunwok nuye God kadberre, wanjh kahdjaldi bu munguyh munguyh.”\x - \xo 40:8 \xt James 1:10-11, 1 Peter 1:24-25\x* \p \v 9 Ngudda nawu yibenmarnekan kunwok kunmak bu yibenmarneyime nawu kabirrihni kunredkimuk Zion, ngudda wanjh yiray, yiwarddebidbu kaddum duninjh kuwarddekimuk. Yoh, ngudda nawu yimulewan kunwok kunmak bedberre nawu kabirrihni Jerusalem, wanjh yiwernhkayhmen bu wernkih yibenmarneyime, dja yuwn bu yikele! Yibenmarneyimen nawu kabirrihni kunredbubuyika kore kubolkwarlah Judah, wanjh yiyimen, ‘Nahninjanu kondah wanjh God ngudberre!’ \v 10 Wanjh ngurrina! Yawey nawu kawohrnan rowk kamre kundulkarre dorrengh! Nungka wanjh kangudjbang duninjh, dja kunmekbekenh kunu kawohrnan rowk. Dja ngurrina! Nungka kamkan nawu djehdjenyoy bu kabenwon bininj nuye. Kakarrme dorrengh kunmakmak bu kabenwon.\x - \xo 40:10 \xt Isaiah 62:11, Revelation 22:12\x* \v 11 Ngurrina! Nungka wanjh kabennahnan nuye binihbininj yiman kayime shepherd kabenmirndenahnan sheep nuye. Nungka wanjh kabenwanjbimang dja kabenngorrkan bininj nawu kabenmarnedjare, yiman kayime shepherd kangorrkan lamb yaw. Mak nungka kabenkan yarlyarl duninjh ngalbabadjan kabindikarrme yayaw.\x - \xo 40:11 \xt Ezekiel 34:15, John 10:11\x* \s1 Yawey Nungka Nadjalkudji God Duninjh \s2 Isaiah 40:12-20 \p \v 12 Nangale bininj kamang kurrula duninjh kore kunbid nuye ba bu karohrokme? Dja nangale bininj kabidwayhme ba bu karohrokme kunngol rowk kore kaddum? Dja nangale bininj kakarrme kubid nuye kundjulng rowk kore kurorre? Dja nangale bininj kawayhke kuwarddekimuk dja kurrulum rowk ba bu karohrokme? \v 13 Dja nangale bininj kabibengdayhke nawu Yawey ba bu kabikebrohmarnbun? Dja nangale bininj kabibukkabukkan nawu Yawey?\x - \xo 40:13 \xt Romans 11:34, 1 Corinthians 2:16\x* \v 14 Yiddok Yawey kamre kabidjawan bininj ba bu kaburrbun kore baleh kakurduyime? Yiddok djalbininj kabibukkabukkan nawu Yawey? \p \v 15 Nawu Yawey kayime bu kubolkwarlahkenh rowk, wanjh djal yeng, yiman kundjulng. Nungka karohrokme manyunkurr dja kayime nakka djal wob. \v 16 Nungka minj kadjare karerrngmang kore kurrulkwern ngarre kunbolkkimuk Lebanon. Dja minj mak kadjare kakinje mayh nawern rowk kore Lebanonbeh. \v 17 Nawu Yawey kadjalwarnyak kubolkwarlahkenh rowk. Nungka kayime bu kubolkbubuyika rowk, wanjh djal yeng. \p \v 18 Adju, nangale karohrok nawu God? Dja nakka nangale kakukrohrok? Baleh ngudda ngurriyime? \v 19 Nungka minj karohrok idols nawu bininj kabirrimarnbun kunbid bedberre, dja mak kabirrikukbarung wirlmurrng gold duninjh.\x - \xo 40:19 \xt Acts 17:29\x* \v 20 Yikahwi bininj nawu birrimarladj kabirridjalmang kundulk duninjh dja kabirrimarnbun idols bedberre. Dja mak kabindiyawan nawu birribidmak bininj ba bu kabindimarnemarnbun idol manbu kundulkwi ba bu kahdjaldi, dja minj kadjalmankan. \s1 Yawey Nakka Nadjalkudji Nawernhdulkarrekimuk Duninjh \s2 Isaiah 40:21-31 \p \v 21 Adju, yiddok minj ngurriwernhburrbun? Yiddok minj ngurriwobekkayinj? Bu kerrngehkenh ngundimarneyimi, yiddok minj ngurrbenbekkayinj? Wardi minj ngurriwernhmenmenmayi bu God nakka bolkmarnbom rowk bu kerrngehkenh duninjh. \v 22 Nungka king duninjh dja kahni kaddum kore heaven bu kabolknan kanjdji kondah kurorre. Kandjalnan ngad bininj rowk yiman kayime bu ngad bininj karrinan djaddedde nawu mayh kukkilehkilelh. Nungka kakurrme kunngol yiman kayime bininj kamarnbun kundjurle nuye. Nungka kakurrme kunngol kore kubolkwarlahkenh rowk yiman kayime bininj kadjurlemarnbun dabburlin ba bu kahyo. \p \v 23 Nungka kabenmarnbun birringeykimuk bininj bu kabirriyimerran birrimarladj. Bininj nawu kabirriwohrnawohrnan kondah kurorre, wanjh God kabenmarnbun bu kabirriyimerran yiman djal yeng. \v 24 Nahni nawu nakihkimuk bininj yiman kayime mankolhde nawu karrudjindi. Bu karredjingmang kadjordmerren, bu kahdulkdadwernmerren, wanjh Yawey kabuhme bedberre, dja kabirridulkdarlehmen. Bedda yiman kayime kundalkdarleh bu kunmayorrkkimuk kaburriwe. \p \v 25 God nawu nadjalkudji nadjamun duninjh kandjawan, kayime, “Nangale bininj bu ngurriyime ngaye yimankek nganerohrok? Nangale nakka nganyurrhke?” \v 26 Mah, wanjh ngurribolkna kaddum kore kunngol. Nangale marnbom? Nungka nawu kanmarnewurlhke mankokkarrng mandjalwern bu bebbehbeh. Nungka wanjh benngeybom rowk. Nungka kawernhkarrme rowk, ba bu minj nakudji kakukyakmen. Nungka nawu narrulkarrekimuk duninjh, dja kunngudj nuye minj kayakmen. \p \v 27 Njalekenh ngudda ngurrinjiwkmire ngudda nawu Jacob ngunkebmawahmeng? Njalekenh ngudda ngurriwokihnjurluhnjurluhme, ngudda nawu Israel ngunkebmawahmeng? Ngurriyime,“Yawey minj kannahnan! God minj kanyawoyhkongibun.” \v 28 Adju! Minj ngurriburrbun? Wardi minj ngurriwobekkayinj? Yawey wanjh God duninjh dja kahdjaldarrkid munguyh munguyh. Nungka bolkmarnbom kondah kurorre rowk. Nungka minj kangudjwarremen, dja minj kahmimke bu munguyh. Nungka kakarrme kunmayali kundjalwern, dja minj nangale bininj kawernhburrbun bu nungka nuye kunmayali. \v 29 Nungka kabenngudjwon nawu birringudjwarre bininj, dja kabenwon kundulkarre nuye bininj nawu kundulkarre yak. \v 30 Yawurrinj kabirringudwarremen, dja kabirridjare kabirrikodjkeyo. Bininj nawu birringudjbang kabirribungkarrkbun, kabirrimankan. \v 31 Dja bininj nawu kabirrikangekurrmerren nawu Yawey, wanjh kabirringudjbangmen. Bedda kabirridolkan yiman kayime mibbarr karolkan. Bedda wanjh kabirridjalrlobmerlobme dja minj kabirringolekwarremen. Bedda kabirridjalrengehre munguyh dja minj mak kabirringudjyawarren. \c 41 \s1 God Nawu Yawey Kamulewarren Dja Kabendung Nawu Idols \s2 Isaiah 41:1-7 \p \v 1 Yawey kayime, “Ngurringurdmen ngudda ngurriwarlahkenh bininj rowk nawu ngurrihni kubolkbubuyika rowk! Yuwn bu ngurriwokdi kore kumirrk ngardduk. Kaluk ngaye djawadjawan dja kunmekbe wanjh ngudda ngurriwokdangen. Mah. Ngurrimarnburrimen ba bu ngaye djadme kore court ngardduk.” \p \v 2 “Kandimarneyimen. Nangale bimarnbom nahni bininj nawu koyekbeh bu nungka kumwam kondah dja kabenbun birriwern bininj? Nangale bimarnbom ba bu nungka kabendjirdmang kunbolk kunwern, dja mak kabenngudjyakwon kings nawern? Nangale bimarnbom ba bu nungka wanjh benbom rowk mandjawakwi nuye dja bendulubom bonarrawi nuye. Dja mak benkukburriweng yiman kayime kunmayorrk kaburriwe kurralkdarleh. \v 3 Namekbe bininj kabenngudjkadjung baleh yarrka kabirrire, dja nungka kadjalre werrkwerrk.” \p \v 4 “Mah, kandimarneyimen. Nangale marnbom bu kuhni rowk kurduyimerranj? Nangale kawohrnan rowk kore bininj nawu kerrngehkenh birriyungkih dja mak nawu bolkkime kabirridi? Yoh, ngaye wanjh. Ngaye nawu Yawey ngarri kerrngehkenhni duninjh, dja kaluk ngahdjaldi bu kadjalburnbun rowk.” \p \v 5 “Bininj nawu kabirrihni djarreh duninjh wanjh ngandikurdunang kore ngakurduyimeng, wanjh kabirrikukdeldelme kunkele dorrengh! Bedda wanjh ngandimarnemornnamerren dja kabirrimre kore ngaye. \v 6 Kabirribidyikarrmerren dja kabirrimarneyimerren, ‘Ngadburrung, yidjalmurrngrayeknin!’ \v 7 Bininj nawu kamarnbun kundulkkenh, nakka kabimurrngrayekwon bininj nawu kamang gold dja kamarnmarnbun njalenjale. Bininj nawu kakarrme hammer kabimurrngrayekwon bininj nawu kamang wirlmurrng dja kamarnbun njalenjale. Bedda kabirridjarrkmarnbun nawu idols, dja kabirriburlumerren bu yimankek kamak rowk kabirrimarnbun.” Kuhni kayime nawu Yawey. \s1 Yawey Kabenkangemarnbun Nuye Bininj \s2 Isaiah 41:8-20 \p \v 8 Nawu Yawey kayime, “Ngudda bininj nawu Israel ngunkebmawahmeng wanjh kandimarnedurrkmirri ngardduk! Ngudda nawu Jacob ngunkebmawahmeng, dja ngaye djarrngbom ngudberre! Abraham nawu ngardduk djawirna ngunkebmawahmeng ngudberre.\x - \xo 41:8 \xt 2 Chronicles 20:7, James 2:23\x* \v 9 Ngaye mey ngudberre kore djarreh duninjh ngurrihni, dja kurrmeng kondah kore ngaye. Ngaye wanjh kayhmeng ngudberre kore djarreh duninjh ngurrihni kore kurorre, dja marneyimeng, ‘Ngudda wanjh kanmarnedurrkmirri!’ Ngaye djarrngbom ngudberre dja minj bodmewoyinj. \v 10 Mah, wanjh yuwn bu ngurrikele! Ngaye ngahdjaldi kore ngudberre. Yuwn bu ngurrikangewarre, dja ngaye wanjh God ngudberre. Ngaye murrngrayekwon dja bidyikarrme dja nahnan. Ngaye wernhkarrme ngudberre kore ngardduk kunbid kunmak.” \p \v 11 “Bininj nawu ngundiwirrihme, wanjh bedda kabirriyemengalme dja kabirridjalbarabun. Bininj nawu kabirridjare ngundidabke, wanjh kabirriyimerran yiman yeng, dja kabirridjalyakmen. \v 12 Bu ngudda ngurrbenyawan nawu ngurriyidko bininj, wanjh bonj, minj ngurrbenngalke. Bininj nawu kabirridjare ngundibun, wanjh kabirridjalyakmen rowk.” \p \v 13 “Kuhni rowk ngaye ngamarnbun kayimerran, ngaye Yawey nawu God ngudberre. Ngaye wanjh bidkarrme ngudberre kunbidkukun, dja marneyime, ‘Yuwn ngurrikele, dja ngaye bidyikarrme.’ \v 14 Ngudda bininj nawu Israel ngunkebmawahmeng, wanjh ngudda yiman wurdyaw nawu ngudjwarre. Dja bonj, yuwn bu ngurrikele. Ngaye Yawey ngadjaldjamun duninjh, dja ngaye wanjh bidyikarrme. Ngaye nawu ngehke ngudberre. \v 15 Kandibekka. Ngaye murrngrayekwon ngudberre ba bu ngurriyimerran yiman nabang duninjh, dja ngurribolkbun kurrulum dja kuwarddekimuk wanjh ngurridjubulhme rowk. \v 16 Ngurridjalburriwe kuwardde dja kunkulk kore kaddum ba bu kunmayorrk kadjalwe rowk. Bu kuhni kayimerran, wanjh ngudda kandimarnenjilngmarrmarr ngaye nawu Yawey, dja mak kandiburlume ngaye ngadjalkudji ngadjaldjamun duninjh ngudberre, ngudda nawu Israel ngunkebmawahmeng.” \p \v 17 “Yikahwi ngudberre bininj wardi kabirrikukyakenworren, dja mak yikahwi kabirrikombukdowe bu kabirriboyawayawan kukku. Wanjh ngaye nawu Yawey, nawu ngadjaldjamun duninjh ngudberre nawu Israel ngunkebmawahmeng ngabekkabekkan kore bedda kabirridi yiwarrudj, dja minj ngaye ngabenbodmewon. \v 18 Wanjh ngamarnbun bu mankabo kaborlobme kore kaddum kuwarddekimuk, dja mak ngamarnbun kungad kambobebme kore kabbal kanjdji. Ngaye wanjh ngabolkmarnbun kubolkdarleh bu kabolkyimerran kunbolk manbu kulabbarlwern. Manbu kore bolkdarlehmeng, wanjh ngamarnbun kungad kunwern kambobebme. \v 19 Dja mak kore kubolkdarleh ngaye ngadjabname kundulkbubuyika yiman Cedars dja mak Acacias dja mak Myrtle dja mak kundulk manbu olives kabarnemwernmerren. Ngaye ngamarnbun kundulk karrulkwernmerren kore kubolkwarre, yiman kundulk manbu pines, dja mak manbu fir kundulk, dja mak manbu cypress. \v 20 Bininj nawu kuhni kabirrinan wanjh bedda kabirriwohburrbun dja mak kabirrimenmenbekkan kore ngaye ngakurduyimeng kubidwi ngardduk, ngaye nawu Yawey. Kabirriburrbun bu ngaye ngamarnbom rowk, ngaye nawu ngadjaldjamun duninjh ngudberre nawu Israel ngunkebmawahmeng.” Kuhni rowk wanjh Yawey yimeng bu mulewarrinj. \s1 Yawey Kabendjadme Bininj Nawu Kabirrimarneboddan Idols \s2 Isaiah 41:21-24 \p \v 21 God nawu Yawey kayime, “Ngudda nawu ngurrimarneboddan nawu idols, wanjh ngurrimray kore kumirrk ngardduk!” Kuhni yimeng Yawey nawu King Duninjh bedberre bininj nawu Jacob benmawahmeng. Dja mak yimeng, “Mah, ngurrikandenamerren dja ngaye wanjh djadme ngudberre. \v 22 Ngurrimka manbu idols ngudberre ba bu ngabekkan kore kabirriyime. Yiddok ngandiyingkihbengdayhke bu baleh kaluk kakurduyimerran? Dja kunubewu bedda ngandibukkabukkan kore kunkarekenh kurduyimerranj, ba bu ngaye ngamenmenmang. Adju, ngandimarneyimen bu baleh darnkih kanmarnekurduyimerran? \v 23 Mah, ngudda nawu idols, wanjh ngadjare ngandibukkabukkan ba bu ngayingkihmarnburren kaluk bu baleh kamre yerreh. Bu kuhni ngurriyime, wanjh ngaburrbun bu ngudda wanjh gods duninjh. \p Kunubewu ngurrikurduyime njalenjale kunngudj dorrengh, kunubewu kunwarre nuk kunmak. Bu kuhni ngurriyime wanjh ngarrikelemen dja ngarrikukdeldelme. \v 24 Bonj, ngudda nawu idols wanjh ngurridjalngudjyak, dja minj njale ngurrikurduyime. Ngudda yiman djal yeng. Bininj nawu ngundimarneboddan wanjh birridjalwarre duninjh.” \s1 Yawey Kamulewarren Kore Baleh Nungka Kakurduyime. \s2 Isaiah 41:25-29 \p \v 25 Wanjh God nawu Yawey yimeng, “Ngaye ngadjarrngbom nakudji bininj nawu koyekbeh, dja nungka nabang duninjh. Wardi nungka kamre kore kakbibeh bu kabenbun bininj. Nungka wanjh kabendjalbun nawu kabirriwohrnawohrnan bininj yiman kayime bininj nawu kamelme delek kurrenge nuye. \v 26 Adju, nangale kore ngudberre yingkihmulewam kore kuhni kakurduyimerran? Ngurrimulewa ba bu ngad ngarrimarneyime bu nahni idol wokdanj kunwoybuk dorrengh? Burrkyak. Ngudda nawu idols minj njale ngurriyingkihmulewayi. Ngurridjalwokyakni, dja minj nangale ngunbekkayi bu ngurriwokdiwirrinj kunwok. \v 27 Ngaye nawu Yawey wanjh ngayungkih bu ngabenbengdayhkeng bininj kore kunred Zion bu baleh darnkih kamre bedberre. Ngaye ngamunkeweng nakudji bininj bu kakan ngardduk kunwok kore kunredkimuk Jerusalem. Dja nungka benmarneyimeng, ‘Ngurrina! Ngudberre bininj kabirrimdokme kondah, dja kamak rowk!’ \v 28 Bu ngaye Yawey ngabolknang kore idols birridi, minj nakudji ngalkeyi nawu kunwok karrmeninj. Ngaye ngabendjawayi njalenjalekenh dja minj nakudji ngawokmayi, bedda djal wokyak. \v 29 Nahni idols rowk wanjh djal yeng, dja minj gods duninjh. Minj njale kabirrikurduyime. Bedda wanjh birringudjyak, dja minj kundulkarre kabirrikarrme.” Kuhni rowk nawu Yawey yimeng. \c 42 \s1 Namekbe Nawu Kabimarnedurrkmirri Yawey \s2 Psalm 42:1-9 \p \v 1 God nawu Yawey kayime, “Nahni bininj nganmarnedurrkmirri. Ngaye ngawon kunngudj. Ngaye ngadjarrngbom namekbe bininj dja ngaye ngamarnenjilngmak nuye. Wanjh ngaye ngawong Namalngmakkaykenh ngardduk bu ngakangebarlkeng. Kaluk nungka kabendjadme birriwarlahkenh bininj rowk nawu kabirribebbehdi kubolkbubuyika ba kabirriborlhme manbu kundjalmak ngardduk.”\x - \xo 42:1 \xt Isaiah 2:1-4, Matthew 3:17, 17:5, Mark 1:11, Luke 3:22, 9:35\x* \p \v 2 “Namekbe nawu nganmarnedurrkmirri minj kakayhme wernkih, dja minj mak kawokdi wernkih duninjh kore kurobbe bu kawokdangen. \v 3 Nungka minj kabakke kundulkbik, dja minj mak kabirludombun yiman candle. Dja bonj, nungka munguyh kabendjadme bininj djal mandjadkenh dja kore kunwoybukkenh. \v 4 Minj kangudjyawarren kore kuhni karrurrkmirri, dja minj kakangewarremen. Kaluk kabenmarnbun bininj rowk kore kondah kurorre bu kabirrire mandjad duninjh. Bininj rowk nawu djarrehbeh nawu kabirrihni kore kubolkbubuyika, wanjh bedda kabirrimadbun nungka bu kabenbukkabukkan.”\x - \xo 42:4 \xt Matthew 12:18-21\x* \p \v 5 God nawu Yawey wokdanginj dja kuhni kayime. Nungka nawu marnbom kaddum kunngol duninjh, dja warlahwong, mak bolkwarlahwong kondah kurorre rowk, dja mak marnbom rowk nawu kahdarrkid. Nungka wanjh kandarrkidwong ngad karriwarlahkenh bininj rowk, dja wanjh kanwong kunngolek.\x - \xo 42:5 \xt Acts 17:24-25\x* \p \v 6 Wanjh nungka yimeng, “Ngaye Yawey wanjh kayhmeng ngudda, dja wong ngardduk mankarre mandjad. Ngaye bidkarrme ngudda ke bu wernhkarrme, dja ngaye nahnan dja marnbun ngudda ba bu birribuyika bininj rowk ngandiwoybukwon kore ngabenmarnewokkurrmerren bedberre. Dja ngudda yibenmarnebolkwolkan bedberre bininj rowk nawu minj Jews.\x - \xo 42:6 \xt Isaiah 49:6, Luke 2:32, Acts 13:47, 26:23\x* \v 7 Kaluk ngudda yibenmimbayhke nawu birrimimdubbe bininj rowk. Dja mak ngurrbenbebke bininj nawu kabirribongdi jail, dja ngurrbendolkkayhwe bininj nawu kabirrihbongdi kore kubolkkakmunun.” \p \v 8 “Ngaye wanjh ngangeyyo Yawey. Ngaye ngadjalkudji God duninjh, dja minj ngabenbawon bininj kabirriburlume god nabuyika dja nawu idols. \v 9 Ngurrina! Manbu ngayingkihyolyolmi wanjh kurduyimerranj rowk. Dja bolkkime ngaye yingkihbengdayhke manbu kunkerrnge kamre, dja yerrekah wanjh karredjingmang kakurduyimerran.” \s1 Karrimarnewayinin Dja Karriburlumen Nawu Yawey \s2 Isaiah 42:10-13 \p \v 10 Mah, wanjh karrimarnewayinin mankong mankerrnge nuye nawu Yawey! Ngad karriwarlahkenh bininj kore kubolkbubuyika rowk, wanjh karriburlumen nawu Yawey, mankong dorrengh. Ngudda bininj nawu ngurrire kabbala djarreh kore kurrula, wanjh ngurriburlumen. Dja mayh nawern nawu kahdi kurrula, ngudda warridj ngurriburlumen nungka nawu ngunmarnbom! Bininj rowk nawu ngurrihyo kunbolkbuyika kuhri djarreh duninjh, ngudda warridj ngurriburlumen nawu Yawey! \v 11 Ngudda bininj nawu ngurrihyo kore kubolkdarleh dja kore kunredbubuyika kumekbe, wanjh ngurriburlumen nawu Yawey! Ngudda bininj nawu ngurrihyo kunbolk Kedar nuye, wanjh ngurriburlumen! Dja mak ngudda bininj nawu ngurrihyo kore kunred kunkimuk Sela ngurribidbu kuwarddekimuk dja ngurrimarnekayhmen Yawey kunnjilngmak dorrengh! \v 12 Bininj nawu kabirrihyo kore manyunkurr dja mak darnkih kore kurrula, wanjh ngurriburlumen rowk nawu Yawey dja ngurrimulewa nuye kunmakmak. \v 13 Nawu Yawey kadjare kabenbun nawu kabirriwirrihme nuye, dja kambebme yiman bininj nawu ngudjbang duninjh, kabenyawan ba bu kabirriburren. Nungka kakayhme bu kabenbun, kabenyurrhke rowk. \s1 God Kawokkurrmerren Bu Kabenbidyikarrme Nuye Bininj \s2 Isaiah 42:14-17 \p \v 14 Yawey nawu God kayime, “Bu kunkuyeng ngaye minj ngawokdiwirrinj, dja minj ngabenwokmayi ngardduk bininj. Bonj. Bolkkime wanjh darnkih kamre bu ngaye ngabenmarnekurduyime. Ngadjakbekkan yiman kayime daluk ngalbu wurdyaw kabibun bu karrangenkenh, dja ngaleng kakayhme, kangolekdjarrdjarrmen dja darnkih kangolekyakmen! \v 15 Ngaye wanjh ngabolkwarrewon manbu kuwarddekimuk, dja mak mandulum rowk. Ngaye ngahdarlehwon kundalk dja kundulk. Ngaye ngabun mankabo bu kadjalbukmen, dja mak kulabbarl wanjh ngabun ba kayimerran yiman kukkuyak. \v 16 Dja nawu birribunje bininj, wanjh ngabenmimmarnbun ba bu kunkak bedberre kayimerran kubolkwolkkayindi. Dja mak ngabenmarnebolhmarnbun bedberre ba bu kamak kabirrire kore manbolhmak manbu minj birribolhburrbuyinj. Kuhni rowk ngaye ngabenmarnekurduyime, dja minj mak ngabendjalbawon.” \p “ \v 17 Birribuyika bininj nawu kabirriwoybukwon nawu idols, dja nawu kabirriyime, “Ngudda nawu gods ngadberre,” wanjh ngaye ngabendjaldurndiwe bedberre kunyeme kunkimuk dorrengh.” \s1 Bininj Nawu Israel Benkebmawahmeng Minj Kabirribekkabekkan Nawu Yawey \s2 Isaiah 42:18-25 \p \v 18 Nawu Yawey yimeng, “Ngudda nawu yiman ngurrikanemdubbeworrinj, wanjh kandibekkabekka! Dja mak ngudda nawu ngurrimimburdmeng, wanjh ngurrimimbayhmen dja ngurribolkna! \v 19 Ngudda nawu kandimarnedurrkmirri, ngudda ngurriwernhmimburdmeng ba minj kandinan, dja ngudda nawu ngurrikarrme ngardduk kunwok manbu ngawokmunkeweng, ngudda wanjh ngurrikanemdubbeworrinj ba minj kandiwokbekkabekkan. Ngudda nawu ngurrikurrmerrinj kore ngaye nawu Yawey kandimarnedurrkmirri, yiddok woybukkih ngudda ngurrimimwarreminj, dja ngurrikanemdubberranj? \v 20 Ngudda woybukkih kandikurdunang kunmim dorrengh ngudberre kore kunwern ngakurduyimeng, dja bonj, minj njale ngurriborlhmeninj. Ngudda ngurrikanemmak, dja bonj, minj kandibekkan.” Kuhni yimeng nawu Yawey. \p \v 21 Nawu Yawey karremarnbom mankarre manmakkayhkenh ba bu ngurriwokmarrkmang dja ngurriburlumen nuye mankarre. Kuhni djareminj dja wanjh njilngmakminj bu karremarnbom. \v 22 Dja burrkyak. Ngudda bininj nuye ngurriwarreworren, dja bolkkime ngurribongdi kore prison, dja yikahwi ngurrimankang kore kudjorlokkimuk dja minj ngurribidbun. Minj nangale bininj ngunngehke, dja birribuyika bininj ngundidjalkan dja ngundiweykan. Minj nangale bininj kayime, “A! Ngurrbendurndiwe nahni bininj nawu Yawey nuye!” \p \v 23 Adju, nangale bininj ngudberre nganwokbekkan? Yiddok nangale kadjare nganwernhbekkan bolkkime ba bu ngandiwokmang yerrekah? \v 24 Mah, ngurriburrbu ngudda bininj nawu Jacob ngunkebmawahmeng, dja mak ngudda nawu Israel ngunkebmawahmeng! Nangale ngunkurrmeng kore birriwarre bininj ngundidukkang dja ngundiweykang? Woybukkih, nawu Yawey nungan bawong bu kuhni kurduyimerranj kadberre. Nungka nawu ngad karriwokburriweng dja karrimarnekurduyimeng kunwarre. Minj karriwokmarrkmayi, dja minj karrimarrkmayi nuye mankarre. \v 25 Kunmekbekenh nungka wernhyidduy kadberre, dja bawong kunrayek duninjh kanmarnebebmeng kore birribuyika bininj karriburrinj, dja karriwern karridoweng kore manbirlukimuk. Dja bonj, minj karrimenmenmayi, dja minj karrimayaliborledkerrimeninj kore nungka djareminj. \c 43 \s1 Yawey Nakka Nadjalkudji Nawu Kanngehke \s2 Isaiah 43:1-7 \p \v 1 Bolkkime nawu Yawey kawokdi. Nungka wanjh ngunmarnbom ngudberre bininj, ngudda nawu Jacob nuye mawahmawah! Dja ngunmarnbom ngudberre bininj nawu Israel ngunkebmawahmeng. Wanjh Yawey ngunmarneyime, “Yuwn bu ngurrikele! Ngaye wanjh ngunbebkeng kore ngurribongdi. Ngaye ngeykayhmeng ngudberre, dja ngudda wanjh ngardduk bininj. \v 2 Bu kundjurrhkimuk kamre, dja bu ngudda ngurridjowkke kuburrk kukku kore mankabo, wanjh ngaye dorrengh karridjarrkre ba bu kamak ngurrire dja minj ngurrikebngakme. Dja bu ngurringimen kunak, wanjh minj ngurrikukwurlhme dja ngurridowe. Makka manbirlukimuk minj ngunkukwurlhke.” \p \v 3 “Ngaye Yawey nawu God ngudberre, dja ngaye ngadjalkudji ngadjamun duninjh ngudberre nawu Israel nuye mawahmawah dja ngaye ngehkeng ngudberre. Ngaye ngaburriwe kubolkkimuk Egypt ba bu ngunbebke ngudberre kore ngurribongdi. Ngaye ngadjalbawon kunbolk bokenh Cush dja mak Seba ba bu ngaye bebke ngudberre.” \p \v 4 “Ngaye wernhmarnedjare ngudda! Ngayime bu ngudda ngurrimak bininj, dja ngaye makwan ngudberre. Kunmekbekenh kunu ngaye ngabenbawon nawu birribubuyika bininj dja kubolkbubuyika kunwern ba bu ngaye ngehke ngudberre ba bu ngudda wanjh ngurridjaldarrkiddi. \v 5 Wanjh yuwn bu ngurrikele, dja ngaye karridjarrkdi. Kaluk ngaye ngabenmirndemang wurdwurd ngudberre kore karrikad dja mak kore koyek kabirrihni dja ngabendurndiwe kore ngudda. \v 6 Ngaye ngamarneyime kunbolk kore kakbi, ‘Mah, ngurrbenbawon ba kabirrimre!’ Dja mak ngamarneyime kunbolk manbu walem, ‘Yuwn yibendabke!’ Ngaye ngadjare ngardduk bininj rowk kabirridurnderren kore djarrehbeh kabirribebbehni, nawu wurdwurd ngardduk rowk, narahrangem dja mak ngaldahdaluk. \v 7 Bedda wanjh ngardduk bininj. Ngaye ngabenngeybom, dja ngabenmarnbom bu ngabenmimbiwong ba bu bedda ngandiburluburlume.” Kuhni rowk nawu Yawey yimeng. \s1 Bininj Nawu Israel Benkebmawahmeng Kabirrimulewan Nawu Yawey \s2 Isaiah 43:8-13 \p \v 8 Nawu Yawey kayime, “Ngurrimirndeka bininj nawu kabirrikarme kunmim, dja birridjalmimbunje, dja mak bininj nawu bedda kabirrikarrme kunkanem, dja kabirridjalbengwarr! \v 9 Birriwarlahkenh bininj rowk kabirrimirndemornnamerren kore kubolkbubuyikabeh rowk. Yiddok yikahwi bedberre birriyingkihmulewayi kore baleh kakurduyimerran? Yiddok yikahwi bedberre kabirriyingkihburrbun kore baleh yerre kakurduyimerran? Mah, bedda wanjh kabirrimkan birribuyika bininj nawu bindibekkang kore birriyingkihmulewam kunwoybuk dorrengh. Wardi birriwern bininj kabirriyime ‘Yoh! Woybukkih!”’ \p \v 10 “Bonj. Ngudda wanjh kandiyolyolme kunwoybuk dorrengh ngardduk, ngaye nawu Yawey. Ngaye djarrngbom ngudberre ba bu kandimarnedurrkmirri, dja ngaye djarrngbom ngudberre ba bu kandiburrbun dja mak kandiwoybukwon, dja mak ngurriwernhburrbun bu ngaye wanjh God duninjh. Minj nabuyika god manburrimeninj dja diwirrinj bu dokmeninj ngardduk, dja minj nabuyika god kamre yerrekah. \v 11 Ngaye ngadjalkudji, ngaye wanjh Yawey, dja minj nabuyika ngunngehke ngudberre.” \p \v 12 “Ngudda ngurriburrbun bu woybukkih duninjh ngaye bukkabukkang ngudberre bu ngayingihbengdayhkeng, dja ngaye wanjh ngehkeng ngudberre. Ngaye minj yiman djenbuyika god kore ngudberre. Mah, kandimulewa bu ngurriyime ngaye wanjh God duninjh. Kuhni ngayime. \v 13 Ngaye ngadjaldi munguyhmunguyh, kunkare dja bolkkime. Minj nangale bininj kanmarnewarlkarren, dja ngaye ngadjalkukkarrme. Bu ngaye ngakurduyime kore baleh ngadjare ngayime, wanjh minj nangale karrurndiwe.” Kuhni rowk yimeng nawu Yawey. \s1 Yawey Benkongibom Bininj Nawu Israel Benkebmawahmeng \s2 Isaiah 43:14-21 \p \v 14 Nawu Yawey kawokdi ngudberre. Nungka wanjh ngunbebkeng kore ngurribongdi. Nungka nawu nadjalkudji nadjamun duninjh ngudberre nawu Israel ngunkebmawahmeng. Wanjh kayime, “Ngaye ngamkan birriwern rowk nawu Babylonbeh bininj, dja ngabenmang. Ngabendahkendong kore kabbala bedberre manbu birrimarnbom ba bu bedman birriburlumerrinj. Wanjh ngabenkan kondah. Kuhni ngabenmarnekurduyime bu djal ngudberrekenh! \v 15 Ngaye Yawey, ngudberre God dja ngaye ngadjamun duninjh. Ngaye marnbom ngudberre, ngudda nawu Israel ngunkebmawahmeng. Wanjh ngaye king duninjh ngudberre.” \p \v 16 Nawu Yawey wokdanj ngudberre. Nungka nawu ngunmarnewayhkeng kurrula duninjh ba ngurridjowkkeng kore kunbolhdarleh. \v 17 Nungka wanjh benkang djarrang dja chariots dorrengh, dja mak birridjalwern djamun kore Egyptbeh, wanjh benbom rowk. Bedda birrikukyoy, dja minj kabirriyawoyhdolkkan. Nungka wanjh benbom yiman kayime bininj kabirludombun candle. \p Wanjh bolkkime Yawey kanbengdayhke kadberre, kayime, \v 18 “Ngurridjalbawo rowk nawu kunkarekenh. Yuwn bu munguyh ngurridjalburrbun kore kunkare ngunmarnekurduyimerranj. \v 19 Wanjh bolkkime kandikurduna kore ngaye ngakurduyime kunkerrngekenh. Bolkkime wanjh kambebme. Yiddok ngurrinan? Ngaye ngabolhmarnbun kore kubolkdarleh, dja mak ngamarnbun kukku manbomak kaborlobme kunmekbe. \v 20 Kunmekbekenh wanjh mayh nabang ngandiburlume ngaye, ngayime dalkken dja djurrul, kunmekbekenh bu ngaye ngabenbowon kukku kore kubolkdarleh, dja ngamarnbun kukku kaborlobme munguyh kore kubolkwarre. Ngaye ngakurduyime ba ngabenbowon bininj ngardduk ba bu kabirribongun, birrimekbe bininj nawu ngabendjarrngbom. \v 21 Ngaye ngabenmarnbom kore ngadjareni, dja bedda ngandiburlume dja ngandimulewan.” \s1 Nawu Yawey Kabendjadme Bininj Nuye Nawu Israel Benkebmawahmeng \s2 Isaiah 43:22-28 \p \v 22 Wanjh Yawey yimeng, “Ngudda nawu Jacob ngunkebmawahmeng, ngudda minj kandingeykayhmeninj dja ngurriwunjnjibmingalmeng ngayekenh. \v 23 Minj kandimarnekinjeyi sheep nawu mayh, bu kandiwoyinj. Minj kandiburlumeninj kore ngurrikurrmeng njalenjale ngudberre bu ngayekenh. Ngurriburrbu bu ngaye minj djurrkkayinj ngudberre bu djawayinj munguyh ba bu kandiwoyinj manme dja mankalkidmanjmak. Minj ngadjareniwirrinj bu njilngwarrewoyinj bu djawahdjawayinj munguyh. \v 24 Minj kandimarnebayahmeninj mankalkkidmanjmak mak minj kandiwoyinj kunbalem dorrengh kore mayh bu kandimarnebuyinj. Larrk. Dja kunbuyika ngudda ngurridjalkurduyimeng. Ngudda kandinjilngwarrewong bu ngurrikurduyimi kunwarre, mak kandingudjwarrewong bu ngudda kandiwokweng mankarre ngardduk. \v 25 Njalekenh kuhni kandimarnekurduyimeng ngaye nawu munguyh ngadjare ngawernhbularrbun ngudberre kunwarre. Ngaye wanjh ngadjare. Ngaye ngadjare ngadjalbengmidjdan ngudberre kunwarrekenh bu munguyh. \v 26 Mah. Ngurrimray ngurriyolyolmen kore ngaye ngayimeng. Karribekkarren dja karridangwerren! Ngurrimulewarrimen. Yiddok ngurriyime bu ngudda ngurridjalmak, dja minj ngurrikurduyimeninj kunwarre. \v 27 Ngaye ngaburrbun bu nayungkih mawah ngudberre kurduyimeng kunwarre. Dja mak bininj nawu ngaye ngabenmunkeweng ba bu ngundibukkabukkan, wanjh bedda warridj ngandidjalwokweng. \v 28 Nawu birrikihkimuk bininj ngudberre bolkwarrewong manbu kururrkdjamun ngardduk. Wanjh kunmekbekenh ngaye ngabenyememulewan bu ngabendung bininj nawu Israel benkebmawahmeng. Bedda nawu Israel benkebmawahmeng dorrengh. Woybukkih, ngaye ngabenbawon birriwarre bininj bu kabindiwirrihme ngardduk bininj.” \c 44 \s1 Nawu Yawey Nakka Nadjalkudji God Duninjh \s2 Isaiah 44:1-8 \p \v 1 Nawu Yawey kayime, “Kandibekka ngudda nawu Jacob ngunkebmawahmeng, ngudda kandimarnedurrkmirri. Ngaye djarrngbom ngudberre nawu Israel nungkebmawahmeng. \v 2 Ngaye Yawey, dja ngaye marnbom ngudberre. Ngaye marnbom ngudberre kore kuwalirrng ngalbadjan ngudberre. Dja ngaye wanjh bidyikarrme ngudberre. Yuwn bu ngurrikele ngudda Jacob nawu kandimarnedurrkmirri. Yuwn bu ngurrikele ngudda nawu ngurringeyyo Jeshurun\f + \fr 44:2 \ft Jeshurun kamenyime “nawu kunmak kabirridjalkurduyime”\f*, ngaye wanjh djarrngbom ngudberre. \v 3 Ngaye ngabolkdjuhke kunbolk ngudberre manbu bolkdarlehmeng, ngamarnbun kukku kaborlobme kore kubolkbuk. Dja mak ngaye ngamunkewe Namalngmakkaykenh ngardduk bu ngabenkangebarlke wurdwurd ngudberre. Ngaye ngabenmarnekurduyime kunmak bedberre nawu mawahmawah ngudberre. \v 4 Bedda wanjh kabirridjordme yiman kundalk kawernbebmerren kore kabbal kubolkmak, dja mak bedda kabirrikuyenghme yiman kundulk manbu poplars kadjordmerren darnkih kore mankabo kaborlobme. \v 5 Yikahwi bininj ngudberre wanjh kabirriyime, ‘Ngaye nawu Yawey nuye bininj.’ Birribuyika kabirriyime, ‘Ngaye ngangeyyo Jacob!’ Dja mak birribuyika kabirribimburren kore kubid bu bim kayime, ‘Nawu Yawey nuye.’ Birrimekbe ngudberre mawahmawah rowk wanjh kabirringeyburren ‘Israel’.” Kuhni yimeng nawu Yawey. \p \v 6 Kuhni warridj nawu Yawey kayime, “Ngaye nawu Yawey. Ngaye ngabenmarnewohrnawohrnan bininj nawu Israel benkebmawahmeng, dja mak ngaye ngabenngehke bedberre. Ngaye Yawey ngawernhdulkarrekimuk duninjh. Ngaye ngayungkih duninjh, ngadjalyingkihni bu kerrngehkenh duninjh, dja mak ngaye wanjh ngayerre dja ngadjaldi yerre duninjh. Ngaye minj ngayakmen munguyh munguyh. Ngaye ngadjalkudji God duninjh dja minj nangale nabuyika god kahdi.\x - \xo 44:6 \xt Isaiah 48:12, Revelation 1:17, 22:13\x* \v 7 Adju, kab nangale yiman ngaye nganerohrok? Mah, wanjh nungka kambebmen dja kurobbe yolyolmerrimen! Ngadjare nungka kamhdi kumirrk ngardduk dja nganmarneyime kunwern kurduyimerrangeni bu kerrengehkenhni ngabenmarnbom ngardduk bininj, dja mak baleh yerre kakurduyimerran. Kamak bu nungka nganyingkihbukkan kore baleh kakurduyimerran. \p \v 8 Ngudda ngardduk bininj, wanjh yuwn bu ngurrikukdeldelme dja yuwn bu ngurrikele bu bolkkimekenh. Ngaye kunkare yingkihbengdaykeng ngudberre bu marneyimeng kore baleh bolkkime kakurduyimerran. Ngudda ngurriwernhburrbun bu ngaye God duninjh dja minj nangale nabuyika god kahdi. Ngaye yiman manwarddekimuk ngudberre, dja minj ngawobekkayi nabuyika god kahdi nawu yiman ngaye.” \s1 Bu Karrbenmarnedjekme Bininj Nawu Kabirrimarnbun Idols \s2 Isaiah 44:9-20 \p \v 9 Bininj nawu kabirrimarnbun idols nakka wanjh yiman yeng. Nawu idols bedberre nakka bonj, minj njale kunmak kabirrikurduyime. Bininj nawu kabirrimarneboddan idols wanjh yiman kayime kabirrimimbunje, dja minj njale kabirriburrbun. Bedda wanjh kabirriyemengalme. \v 10 Nangale bininj kamarnmarnbun kubidwi nuye idol nawu god nuye? Nahni idol minj njale kabimarnekurduyime! \v 11 Bininj rowk nawu kabirrimarnbun idols wanjh kabirriyemengalme. Bedda nawu birrikurdumak, dja bonj, nakka djal bininj. Bu kabirriburlumerren, wanjh kabirridjalwernhkelemen, dja kabirridjalyemekarren. \p \v 12 Ngurriburrbu kore bininj kabirrimarnbun idols. Bininj nawu kamarnbun njalenjale kore wirlmurrng, nakka kamang njalehnjale dja kawurlhke kore kunyirrke. Kunberl nuye bininj wanjh kakarrme kundulkarre, dja wanjh kabun wirlmurrng, hammer dorrengh, ba kakukname idol. Dja med! Namekbe bininj kamarrewedowe dja kangudjyawarren. Kabekkarren bu kakodjmayahme, dja kakombukdowe. \v 13 Nabuyika bininj nawu kamarnbun idols wanjh kamarnmarnbun njalenjale kundulkwi. Nungka wanjh kamang kundulk dja kabimbun bim. Kamang chisel manbu manmirrkmak dja kadulkdadjke kore karohrokme dja kabimbun. Wanjh kamarnbun kundulk ba bu kakukyime bininj nawu nakukmak. Wanjh kakurrme nahni idol kore kurorre nuye ba bu kamarneboddan. \v 14 Kunubewu kadjobke kundulkmak, yiman cedar, dja kunubewu cypress dja oak. Kamadbun bu kundulk kakimukmen kore kurobbe. Yikahwi kabirrimimdudje kundulk yiman pines, dja mandjewk kadjordmiwe mahni kundulk. \v 15 Wanjh nahni bininj karerrngmang kundulk dja yika kakurrme kunak ba bu kakuwan. Wanjh nungka kakinje manme nuye warridj kore kunak, mak kakinje buriddi nuye. Yikahwi kundulk kamang kamarnbun god nuye, dja kadjaldi yiwarrudj ngarre. Nungka wanjh kamarneboddan nawu idol! \v 16 Nahni bininj wanjh kawurlhke yikahwi mahni kundulk kore kunak ba bu kakinje manme. Kakinje kunkanj, kakanjngun dja kaworrkmen. Dja warridj kakuwan kore mahni kunak, dja kayimerren, “Ah, ngabekkarren kamak rowk! Ngadjalnan mahni manbirlumak!” \v 17 Dja mak yikahwi kundulk kadjaldulkdi, wanjh kamang kamarnbun god nuye, dja kamarneboddan namekbe nawu idol dja kaburlume! Nungka wanjh kadjaldi yiwarrudj dja kadjawan, “Kanngehkemen, ngudda nawu god ngardduk!” \p \v 18 Bonj, birrimekbe bininj minj njale kabirriwernhburrbun, dja minj njale kabirrimenmenbekkan. Bedda yiman kabirridjalmimbunje duninjh ba minj kabirribolknan. Bedda yiman birrimayaliyakworrinj, wanjh minj njale kabirriborlhme. \v 19 Birrimekbe bininj minj kabirridjawarren, “Aba! Yikahwi kundulk ngawurlhkeng ba bu ngakinjeng buriddi dja kunkanj. Ngaye nganguneng mahni manme. Dja njalekenh ngaye ngamarnbom nawu nawarrewarre kore mahni kundulk? Yiddok ngamarneboddan idol manbu djal kundulk?” \v 20 Burrkyak, minj kuhni kayimerren. Dja nungka kamarrkbekkarren dja kawarreworren. Minj nungka kangehkerren. Minj mak nungka kayimerren, “Ah! Njale nakka nawarre ngakarrme kubid ngardduk, dja namekbe idol kakurren, dja kankowe!” \s1 Nawu Yawey Kadjalwohrnan Rowk Kamarnbun Yehyeng Rowk Dja Kanngehke Kadberre \s2 Isaiah 44:21-28 \p \v 21 Nawu Yawey kayime, “Ngudda nawu Jacob ngunkebmawahmeng, wanjh kandibekka dja kuhni ngurriburrbu. Ngurriburrbun ngudda nawu Israel ngunkebmawahmeng, wanjh ngaye kandimarnedurrkmirri. Ngaye marnbom ngudberre ba bu kandimarnedurrkmirri, dja ngaye minj munguyh bengmidjdan ngudberre. \v 22 Ngaye ngaburriweng kunwarre ngudberre yiman kayime kunmayorrk kawe kunngol, dja ngaye ngaweng kunwarre ngudberre yiman kunmayorrk kawe kunkarndum bu kamdungbebme. Mah, wanjh ngurrimdurnden kore ngaye, dja ngaye yingkihngehkeng ngudberre.” \p \v 23 Mah! Ngudda nawu kunngol kaddum rowk, wanjh ngurriwayinin kunnjilngmak dorrengh! Dja kore kanjdji duninjh kurorre, wanjh ngudda warridj ngurriwernhkayhmen! Ngudda nawu kuwarddekimuk rowk, wanjh ngurridedjingma ngurriwayini, dja mak ngudda kundulk rowk kore ngurridulkwern, wanjh ngurriwohwayinin! Kunmekbekenh ngurriwayini nawu Yawey benngehkeng bininj nawu mawahmawah nuye Jacob dja kuhni nungka bukkarrinj kunmakmak nuye dorrengh kore bininj nawu Israel benkebmawahmeng. \p \v 24 Kuhni nawu Yawey yimeng, “Ngaye Yawey nawu ngehkeng ngudberre. Ngaye marnbom ngudberre kore kuwarlirrng ngurridi! Ngaye Yawey dja ngaye ngamarnbom yehyeng rowk. Ngaye ngadjalkudji ngawarlahwong manbu kunngol rowk, dja mak ngaye ngadjalkudji ngabolkmarnbom kurorre rowk bu ngabolkwarlahwong. \v 25 Bininj nawu kabirrikurren ngayekenh, dja mak nawu marrkidjbu, wanjh ngaye ngabenmarnbun bu kabirridjalbengwarr dja kabirriyemengalme. Bininj nawu birrikodjkuludjad, wanjh ngaye ngabenmarnbun bu kabirridjalyime yeng, dja kabirriwokmenyak.\x - \xo 44:25 \xt 1 Corinthians 1:20\x* \v 26 Dja ngaye ngardduk bininj nawu ngandimarnedurrkmirri, wanjh ngaye ngabenwon kunwok ngardduk ba bu kabirriyingkihmulewan, dja ngaye ngakurduyime. Mak ngamarnbun kunwok bedberre nawu ngaye ngamunkewe ba bu kawoybukendan. Ngaye ngayingkihbolkyolyolme Jerusalem dja ngayime bininj kabirriyawoyhdurndeng dja kabirriyo kumekbe. Dja mak ngayime ‘kururrkwernbubuyika kore Judah, wanjh bininj kabirriyawoyhrurrkname kumekbe, dja kore rurrkwarrwarrhmeng, wanjh ngaye ngayawoyhmarnbun rowk’. \v 27 Mak ngaye Yawey ngawokrayekwon kurrula duninjh, ngayime, ‘Djalbukmen, dja ngabongurdke mankabo kabore kore ngudda!’ \v 28 Ngaye Yawey wanjh ngayingkihbengdayhke nawu king Cyrus, ngayime ‘Ngudda wanjh ngaye marnbun yiman kayime shepherd dja yidjalkurduyimen rowk kore ngaye ngadjare.’ Wanjh nungka kare kabolkyolyolme Jerusalem, kayime, ‘Mah, bininj birrirurrknamen ba kabolkkerrngehme.’ Dja mak nungka kamulewan manbu Temple kumekbe, kayime, ‘Mah, bininj birrirurrknamen manbu Temple kanjdji ngarre!’ Kuhni rowk ngayime ngaye nawu Yawey.”\x - \xo 44:28 \xt 2 Chronicles 36:23, Ezra 1:2\x* \c 45 \s1 Nawu Yawey Kabimarnbun King Cyrus Bu Kabimarnedurrkmirri Nuye \s2 Isaiah 45:1-8 \p \v 1 Nawu Yawey bidjarrngbom Cyrus dja bimarnbom king yimerranj, dja mak bimunkeweng ba bu kangime kubolkbubuyika kunbolk dja kabenmarnewohrnan bedberre bininj kumekbe. King Cyrus kabendulkarreyakwon nabubuyika kings. Yawey kabidyikarrme Cyrus dja kabimarnedangmarrhmang gates ngarre kunbubuyika kubolkwarlah, ba bu nungka kangime. Wanjh Yawey kabibengdayhke Cyrus dja kayime, \v 2 “Ngaye ngarrokme dja ngayingkihbolhmarnbun ngudda ke. Ngaye ngawarddeburriwe kuwarddekimuk ba bu yire. Ngaye ngabakke gates manbu wirlmurrng bronze dja ngarradjke manbu kawarnamyo ba bu ngudda yingime kore ngudda yidjare. \v 3 Kaluk ngaye won namakmak bedberre nawu molkkenh kahdjehdjenyo kore kubolkkak. Bu kuhni ngakurduyime, wanjh kunmekbekenh ngudda yiwohburrbun bu ngaye Yawey, ngaye God bedberre bininj nawu Israel benkebmawahmeng. Wanjh ngaye ngeykayhmeng.” \p \v 4 “Ngudda minj kanmarneboddangimeninj bolkkime, dja bonj, ngaye ngeykayhmeng dja ngeykimukwon ngudda ba bu yibenbidyikarrme bininj nawu mawahmawah bedberre Jacob nawu ngandimarnedurrkmirri. Bedda wanjh mawahmawah Israel nawu ngaye ngabendjarrngbom. \v 5 Ngaye nawu Yawey, dja minj nabuyika god kahdi. Ngaye ngadjalkudji god, dja minj nabuyika god kahdi. Ngudda minj kanmarneboddangimeninj, dja bonj, ngaye wanjh murrngrayekwon ngudda. \v 6 Ngaye kuhni ngayime ba bu birriwarlahkenh bininj rowk nawu birrikang kore baleh kamdungbebme dja kore karrungyibme wanjh bedda rowk ngandiburrbun bu ngaye Yawey, ngadjalkudji God duninjh, dja minj nabuyika god kahdi. \v 7 Ngaye ngadjalkudji ngabolkwolkan dja mak ngamarnbun kunkak. Ngaye ngadjalkudji ngabenmarnekurduyime kunmak rowk bininj bedberre, dja mak ngabenwon kunrayek. Ngaye Yawey ngakurduyime kuhinjkunu rowk.” \p \v 8 “Ngaye ngawokrayekwon kunngol bu yiman kakoluyhwe kunmak ba bu bininj rowk kabirridjalkurduyime kundjalmak ngardduk. Ngadjare kunmakkenh kamkolung kore bininj rowk yiman kayime mandjewk kamdjakdung bedberre kore kunngolbeh. Dja ngawokrayekwon kubolkwarlah rowk kore kurorre. Ngayime bu ngaye ngabenngehke bininj kumekbe, wanjh bedda kabirribaldjalkurduyime kunmak. Kuhni rowk ngaye Yawey ngakurduyime.” \s1 God Nadjalkudji Kamarnbun Yehyeng Rowk \s2 Isaiah 45:9-19 \p \v 9 Nawu Yawey kayime, “Bininj nawu nganwokburriwe wanjh kawernhnjilwarremen. Ngaye wanjh ngabenmarnbun bininj rowk yiman kayime nawu potter kamarnbun pots dja njalenjale. Bininj nawu potter kamang delek kore kubid nuye, dja kamarnbun kore nungka kadjare. Yiddok manbu delek kabidjawan namekbe bininj, ‘Baleh ngudda kankukmarnbom?’ Yiddok delek kabiwarrewan bininj nawu marnbom?\x - \xo 45:9 \xt Romans 9:20\x* \v 10 Yiddok wurdyaw kabidjawan kornkumo nuye, ‘Njalekenh ngudda kanmarnbom bu ngaye ngakukwarre?’ Yiddok barrken kabidjawan ngalbadjan nuye, ‘Njalekenh kanyawmey?’ Kawarre! Nahni bininj wanjh kawernhnjilngwarremen.” \p \v 11 “Ngaye Yawey ngadjalkudji Ngadjamun Duninjh bedberre bininj nawu Israel benkebmawahmeng, dja ngaye ngabenmarnbom bedberre. Yuwn bu nangale bininj ngandidjawan bu njalehnjalekenh. Ngaye ngayingkihyolyolme kore baleh kakurduyimerran bedberre nawu ngardduk wurdwurd. Njalekenh bu bininj ngandibengdayhke kore baleh ngakurduyime bu ngamarnbun njalehnjale kubid ngardduk? \v 12 Ngaye wanjh ngabolkmarnbom kurorre dja mak ngabenmarnbom bininj rowk nawu kabirriyo kumekbe. Ngaye ngamarnbom kubid ngarddukwi kaddum kunngol dja ngangolwarlahwong, dja mankokkarrng manwern rowk ngadjalkurrmekurrmeng.” \p \v 13 “Bolkkime ngaye ngarrolkkayhwe nawu Cyrus ba bu kakurduyime kunmakkenh ngardduk. Ngaye ngabidyikarrme ba bu kayakwon mandjad duninj kore nganmarnedurrkmirri. Ngayingkihbolhmarnbun nuye ba bu kayawoyhrurrkname ngardduk kunbolkkimuk Jerusalem, dja kabenbebke ngardduk bininj nawu kabirribongdi. Minj nangale kabidjurrkwon bu kuhni nungka kakurduyime, dja minj mak bininj kabikarremulewan bu kuhnikenh.” \p \v 14 Kuhni warridj nawu Yawey kayime bu kabenbengdayhke nawu Israel benkebmawahmeng, “Kaluk ngurrikukmang kunwardde manbu money rowk bedberre bininj nawu kabirrihni kunbolk Egypt dja mak kunbolk Ethiopiah. Dja mak ngurrbenkukdjirdmang nawu birrikornamkuyeng bininj nawu birrikang kubolkkimuk Seba. Bedda rowk kabirrimre kore ngudda ba bu ngundimarnedurrkmirri. Ngudda ngurridukkadukkan chains dorrengh, dja bedda wanjh ngundidjalmunkekadjung. Kaluk bedda nguundimarneboddan kumirrk ngudberre dja ngundimarrkdjawan bu kabirriyime, ‘Woybukkih God duninjh ngurrire, dja minj nabuyika god kahdi! Minj nabuyika god duninjh!’ ” \p \v 15 Ngudda Yawey wanjh God duninjh, dja woybukkih ngudda yiman yikukwarlkkarren. Ngudda God bedberre nawu Israel benkebmawahmeng, dja ngudda yibenngehke bedberre. \v 16 Bininj rowk nawu kabirrimarnbun idols, wanjh bedda kabirriyemengalme, dja kabirriwowarreworren. Bedda kabirridjarrkkelerlobme kunyeme dorrengh. \v 17 Dja bininj nawu Israel benkebmawahmeng, wanjh Yawey kabenngehke bedberre dja kabirridjalngehme munguyh munguyh. Minj kabirriyemengalme, dja minj nangale kabenwarrewan munguyh munguyh. \p \v 18 Nawu Yawey nungan marnbom kunngol rowk. Nungka wanjh nadjalkudji God duninjh. Nungka bolkmarnbom kurorre rowk ba bu kahdjaldi munguyh. Minj marnbuyi bu kadjalbolklarrk, dja bolkmarnbom ba bu bininj kabirriyo kumekbe. Nungka kayime, “Ngaye wanjh Yawey, dja ngadjalkudji God duninjh. Minj nabuyika god kahdi. \v 19 Ngaye minj manmolk ngawokdiwirrinj, dja minj ngamayaliwarlkkayi. Dja minj ngawokrayekwoyinj nawu Israel benkebmawahmeng bu djalburudjang ngandiyawahyawan kore kubolkdarleh. Ngaye Yawey ngadjalwokdi bu djal kunwoybuk dorrengh. Mak ngaye ngamulewan manbu djal mandjadkenh.” \s1 Yawey Kabenmarneyolyolmerren Bedberre Birriwarlahkenh Bininj Rowk \s2 Isaiah 45:20-25 \p \v 20 Kuhni kayime God nawu Yawey, “Ngudda bininj rowk kore kubolkbubuyika ngurrihdi, wanjh ngurrimray, ngurrimirndemornnamerren. Ngurrimkelerlobmen kondah dja ngaye. Bininj nawu kabirrikanahkan idols nawu birrimarnbom kundulkwi, wanjh birrimayaliyak. Bedda kabirridjaldi yiwarrudj gods nawu minj kabenngehke. \v 21 Mah, ngurrimray ngurriyingkihmulewa kore njale kakurduyimerran yerrekah. Ngurriyolyolmerrimen kurobbe dja ngurrikarremarnburrimen. Kab, ngaye djawan. Nangale yingkihmulewam ngudberre kunkare duninjh ba bu ngurriburrbuyi kore bolkkime ngunmarnekurduyimerran? Wanjh ngaye! Ngaye nawu Yawey yingkihbengdayhkeng. Ngurriburrbun minj nabuyika god kahdi. Ngaye wanjh kundjalmak ngakurduyime dja mandjadkenh, dja mak ngaye ngehke ngudberre. Minj nabuyika god kahdi.” \p \v 22 “Mah, wanjh ngurrimborledkerrimen kore ngaye, ngudda ngurriwarlahkenh bininj rowk kore kubolkbubuyika rowk! Dja ngaye ngehke rowk, ngaye nadjalkudji God, dja minj nabuyika god kahdi. \v 23 Ngaye ngawokkurrmerrinj ngardduk, dja minj ngakurren. Ngawokdi, dja wanjh ngardduk kunwok kahdjaldi munguyh munguyh. Kaluk yerrekah wanjh bininj birriwarlahkenh rowk ngandimarneboddan, dja birriwarlahkenh bininj rowk kabirrimulewarren bu ngaye ngandidjalburlume.\x - \xo 45:23 \xt Romans 14:11, Philippians 2:10-11\x* \v 24 Bedda wanjh ngandiyolyolme bu kabirriyime, ‘Nawu Yawey nadjalkudji kakarrme kundjalmak duninjh, dja mak kunngudj duninjh.”’ \p Bininj nawu kabirriwirrihme dja kabirridung nawu Yawey, wanjh kaluk kabirrire kore nungka, dja wanjh kabirriyimengalme. \v 25 Dja nawu Yawey kabenbebke dja kabenngehke bininj nawu Israel benkebmawahmeng rowk, ba bu bedda kabirridjalburlume. \c 46 \s1 Nawu Yawey Wanjh Nakka Nadjalkudji God Duninjh \s2 Isaiah 46:1-13 \p \v 1 Nawu Yawey kayime, “Bininj nawu kabirrihni kubolkwarlah Babylon wanjh kabindimarneboddan yehyeng nawu birrimarnbom, nahni wanjh idols nawu kabenengeyyo Bel dja Nebo. Dja bonj, bolkkime nahni idols bedman ngandimarneboddan. Dja bininj kabirribarnname nahni idols kore mayh nawu donkey bu kanakan. Dja nahni donkey kangudjwarremen bu kakan namekbe idols nawu benekukdulmuk! \v 2 Nahni bokenh idols kabenedjalboddan, dja minj kabenengehkerren. Bininj nawu kabirrimarneboddan, wanjh minj kabirringehke idols bedberre. Kabirrire, idols dorrengh, kore kunred nuye birribang bininj nawu kabindidukkadukkan rowk, yiman bininj dja namekbe idols bedberre.” \p \v 3 “Ngudda nawu Jacob ngunkebmawahmeng, dja mak ngudda bininj nawu kunbolk Israel ngurridjaldi. dja ngurridjaldarrkid bolkkime, wanjh kandibekkabekkan, wanjh kandibekkabekka. Ngaye Yawey nahnani munguyh kore ngurridi kuwarlirrng dja ngurridanginj dja wanjh bolkkime djalnahnan bu yiman kanakan ngudberre. \v 4 Kaluk bu ngurrikohbanjmen dja ngurribulumen, wanjh ngaye Yawey bidyikarrme ngudberre. Ngaye marnbom ngudberre dja mak nahnan, dja ngaye wanjh ngorrkan ngudberre dja mak ngehke ngudberre.” \p \v 5 “Kandimarneyimen, nangale nabuyika karohrok ngaye? Nangale yiman kayime ngaye? Yiddok ngurrirohrok nabuyika, dja yiddok nangale nganyurrhke? \v 6 Yikahwi bininj nawu birrikuken wanjh kabirrirohrokme manbu gold dja silver bedberre dja kabirrikarremulewan bininj nawu bidmak dja kabirridjawan nungka bu kabirriname idols kukgold dja kuksilver. Wanjh bedda kabirrimarneboddan dja kabirrimarnedi yiwarrudj! \v 7 Bedda kabirriwayhke dja kabirringorrkan nahni idol, dja kabirrikurrme kore kadjaldi. Nawu idol minj karokan! Yikahwi bininj kabirrikayhme namekbe idol, dja bonj, minj nakka kabiwokmang, dja wokyak. Nahni idol minj kabenngehke bininj bu kunyid kawernmerren bedberre.” \p \v 8 “Ngudda nawu ngurriwarre bininj, wanjh ngurriwernhburrbu kore ngaye ngakurduyimeng, dja yuwn ngurribengmidjdan ngayekenh. \v 9 Ngurriburrbu baleh kurduyimerranj bu kunkare, kuhni bu ngaye ngakurduyimeng ngudberre. Ngaye ngadjalkudji God duninjh, dja minj nabuyika god kahdi. Minj nabuyika god nganerohrok ngaye. \v 10 Ngaye ngayingkihmulewam kore yerrekah kakurduyimerran, dja kaluk woybukkih kuhni yerrekah kakurduyimerran. Dja mak ngaye bolkkime ngayingkihmulewan bu baleh yerre kakurduyimerran. Ngayolyolme dja ngayime, ‘Ngaye ngadjalkurduyime kore ngaye ngadjare. Ngaye ngayingkihkarremarnbom dja kuhni wanjh kakurduyimerran.”’ \p \v 11 “Ngaye ngakayhme nakudji bininj nawu kamre koyekbeh djarreh dja nungka kakurduyime rowk kore ngaye ngayingkihkarremarnbom, dja nungka yiman kayime namaddorl nawu nabang mayh. Ngaye ngamarnbun rowk kakurduyimerran, dja ngaye ngakurduyime rowk kore ngaye ngayingkihmulewarrinj. \v 12 Wanjh bolkkime kandibekka ngudda nawu ngurrikangerayek, ngudda nawu ngurridjare kunwarre ngurridjalkarrme. \v 13 Manbu kunbarnangarra ngardduk kundjalmak duninjh, wanjh kamre darnkih. Ngaye werrkwerrk ngamkan manbu kunmakkaykenh ngardduk. Ngaye wanjh ngabenngehke bininj nawu kabirriyo kunred Jerusalem, dja ngabenbukkabukkan ngarre bininj rowk bu ngaye ngadjalmakkaykenh.” \c 47 \s1 Bu Yawey Kabenyiddung Bininj Nawu Kabirrihyo Babylon \s2 Isaiah 47:1-15 \p \v 1 “Ngudda nawu ngurriyo kunred Babylon, ngudda ngurriyimerren bu yimankek ngurrimak bininj, dja burrkyak. Mah, wanjh ngurrikolong kanjdji dja ngurriyerrka kore kundjulng. Ngurriyahwurdmen, dja minj ngurriyawoyhyerrkan kaddum yiman bu ngurringeykimuk. Ngudda bininj nawu Chaldeabeh ngurridjalyerrka kurorre. Kunkare bininj ngundingeybuni, ‘Nawu Ngurrikukmak,’ dja mak ‘Nawu Ngurrikuken’. Dja bolkkime burrkyak. \v 2 Ngurrimang mahni manbalabala dja ngurrimimdjubulhme manbu wheat manmim ba bu ngurrimarnbun kandidjdjawa. Ngurrimadjyerrkerrimen nawu namak ngurrikodjdjongbuyindi. Ngurriwayhke duredj nawu ngurridjongbuyindi dja birriwern bininj ngundinan kunbard ngudberre bu ngurridjowkke mankaboyahwurd. \v 3 Bedda wanjh ngundikuknan ngudberre ngurridedjlarrh, dja mak ngundinan kore ngurriyemengalme. Ngaye ngayiddung ngudberre dja wanjh bebbehbun ngudberre rowk.” \p \v 4 Kuhni yimeng nungka nawu kanngehkeng. Nungka wanjh kangeyyo “Yawey nawu narrulkarrekimuk duninjh”. Nungka nadjalkudji nadjalwernhmakkaykenh kadberre nawu Israel kankabmawahmeng. \p \v 5 Wanjh nawu Yawey yimeng, “Ngudda nawu Babylon ngurrihyo, ngurriray kore kubolkmunun dja ngurriyerrka djalwokyak. Bininj ngundingeybuni, ‘Ngudda ngurriwohrnawohrnan kubolkbubuyika rowk!’ Dja bolkkime burrkyak! kuhni kabirriyawoyhyime. \v 6 Ngaye Yawey ngabendjalduy ngardduk bininj, dja kunmekbekenh ngaye yiman kayime ngabenbodmewong dja ngabenkurrmeng kore kubid ngudberre kore kunbolk Babylon. Dja ngudda ngurrbenwirrihmeng, dja minj mak ngurrbenkongibuyi. Ngudda ngurrbenmarnbom kohbahkohbanj bu birridurrkmirri kunrayek. \v 7 Ngudda ngurriyimi, ‘Ngayh! Ngad wanjh munguyh karrbenwohrnawohrnan yiman queen duninjh!’ Minj ngurrimayalibekkarrimeninj dja minj ngurriburrbuyi kore kunyid wardi ngunmarnekurduyimerran bu yerrekah.” \p \v 8 “Kandibekka ngudda nawu ngurridjarewern, ngudda nawu ngurriyimerren, ‘Ngaye kamak ngahni, dja minj njale ngandiwarrewon.’ Dja mak ngurriyimerren, ‘Ngaye yiman God, dja minj nangale mak nganerohrok. Minj nangale nganmarnedowe, dja ngardduk wurdwurd minj kabirridowe munguyh.’ \v 9 Dja ngaye marneyime bu kuhni rowk wanjh kundjalburrikudji ngunmarnekurduyimerran. Kuhni rowk ngunmarnekurduyimerran bu kunbarnangarrakudji! Nawu nabininjkobeng ke dja mak wurdwurd, wanjh kabirriyakmen rowk. Ngudda yiyime bu yimankek yikarrme kundulkarre kunkimuk, dja yikurdang, dja bonj, minj yibidyikarrmerren.\x - \xo 47:9 \xt Revelation 18:7-8\x* \v 10 Ngudda ngurriburlumerren ngudberre kunwarrekenh! Ngurriyimi, ‘Minj nangale ngannan kore kunwarre ngakurduyime.’ Ngudda ngurrimayaliwern dja ngurriyime bu ngudda ngurrikodjkuludjad. Kunmekbekenh ngurriyime, ‘Ngaye wanjh ngadjaldi! Dja minj nangale mak nganerohrok.’ Wanjh ngayime, bonj, ngurridjalwarreworren. \v 11 Wanjh marneyime bu kunyid ngunmarnebebme kundjalburrikudji, dja minj ngurringehkerren kundulkarre ngudberre dorrengh. Ngudda yiman ngurrikurdang, dja bonj, minj ngurribidyikarrmerren. Minj nangale ngurrikarremulewan ba bu ngunbawon ngurrire kamak.” \p \v 12 “Mah! Ngurridjalkurduyimen rowk kore ngurridjare, ngudda nawu ngurrikurdang! Ngudda munguyh ngurriyimi kore ngurriyahwurdni dja mak bolkkime. Adju? Kunubewu ngurrikurdumak? Wardi ngurrbenkelehme bininj! \v 13 Ngurridjalborlhmeng kunwarrekenh, dja kuhni wanjh ngurridjalngudjwarreworrinj. Yikahwi ngudberre nawu kabirriborlhme mankokkarrngkenh ba bu kabirriyime bu yimankek kabirriyingkihyolyolme kore yerrekah kakurduyimerran ngudberre kore dirdbubuyika. Wanjh ngurrbendjawa birrimekbe bininj bu ngunbidyikarrme! \v 14 Dja kawarre! Bedda wanjh kabirrikukrung yiman kayime mandalkdarleh. Minj kabirringehkerren kore manbirluworldjen. Yuwn bu bininj kakinje manme kore manmekbe kunak, dja minj nangale kayerrkan kakukkuwan kore manmekbe kunak kunkimuk duninjh. \v 15 Woybukkih, birrimekbe birrikurdang bininj minj ngunbidyikarrme ngudberre. Ngudda munguyh ngurrbenmarnedurrkmirri, dja ngurrbenbekkabekkani, dja bonj, bedda wanjh ngundidjalbawon dja kabirrire kore bedda kabirridjare. Minj nadjalkudji bedberre ngunngehke.”\x - \xo 47:15 \xt Isaiah 13:1-14:23, Jeremiah 50:1, 51:64\x* \c 48 \s1 Nawu Yawey Kabenyingkihbengdayhke Nuye Bininj Kore Baleh Kaluk Kabenmarnekurduyimerran \s2 Isaiah 48:1-11 \p \v 1 Kandibekka ngudda nawu Jacob ngunkebmawahmeng. Ngudda ngurringeyburren “Israel” dja ngurriburrbun bu Judah ngunkebmawahmeng. Ngudda ngurringeybun Yawey bu ngurriwokkurrmerren, dja mak ngurridi yiwarrudj kore kunngey nuye God nawu Israel nuye. Dja bonj! Kunukka wanjh ngurrikowe, dja minj ngurrikurduyime kunmak kore nungka kadjare! \v 2 Ngudda ngurriburlumen bu ngurrimulewarren. Ngudda ngurriyime, “Ngad ngarrihyo kore kunredkunkimuk manbu God nuye!” Dja ngudda ngurriyime bu yimankek ngurridjalwoybukwon Israel nuye God nawu kangeyyo Yawey Narrulkarrekimuk Duninjh. \p \v 3 Ngaye Yawey kunkare ngaye ngayingkihmulewam bu yerre kurduyimerranj. Ngamulewam ba bu ngurriburrbuyi. Dja kundjalburrikudji ngaye ngamarnbom bu kurduyimerranj. \v 4 Ngaye ngaburrbom bu ngudda ngurrikangerayekni dja minj kandibekkayinj, dja minj mak kandiwokmarrkmayi. \v 5 Kunmekbekenh kunu ngayingkihmulewam kunkareni ba bu ngurriwohburrbuyi dja minj ngurriyimeninj, ‘Kadberre idols marnbom kore kurduyimerranj. Nahni nawu gods kadberre manbu wirlmurrng dja kundulk karrimarnbom, nakka wanjh birrimarnbom rowk bu kurduyimerranj’ \v 6 Mah. Ngudda kandiyingkihbekkang, dja mak kandikurdunang kore ngamarnbom kurduyimerranj. Bolkkime yiddok ngurriyime bu ngaye Yawey ngamarnbom. Bolkkime wanjh ngaye yingkihbengdayhke kunkerrngekenh kaluk yerrekah kayimerran. Kuhni ngabebke manbu warlkawarlkayindi, dja minj ngurriyingkihburrbuyinj. \v 7 Bolkkime ngaye ngamarnbun kayimerran, dja kunkare wanjh burrkyak. Ngudda minj ngurriburrbuyinj, dja yuwn bu bolkkime ngurriyime, ‘A ngaleng! Ngad ngokko ngarriburrbom.’ \v 8 Ngudda minj ngurribekkayinj dja minj mak ngurrimenmenbekkayinj. Ngudda wanjh ngurribengwarrni. Ngaye ngawernhburrbun bu ngudda munguyh kandidjalwokburriwe mak kandikowekowe. \v 9 Yoh, ngayidduy ngudberrekenh. Dja bonj, minj bolkkime bun ngudberre, dja ngaye ngadjaldi ba bu bininj rowk ngandingeyburlume. Dja minj mak ngadjare bularrbun bu yakwon ngudberre.” \p \v 10 “Kandibekka. Ngaye ngamarnbom kunrayek ngudberre ba bu rohrokmeng, yiman kayime bininj karung wirlmurrng silver bu kabelewon dja kayimerran silver duninjh. Kunmekbekenh ngaye rohrokmeng kunrayek dorrengh. \v 11 Kuhni ngakurduyime kore ngaye ngadjare djal ngayeman. Minj nangale ngangeyyolyolme bu kunwarrekenh. Yuwn bu bininj kabirringeyburlume nabuyika, dja ngaye ngadjalkudji ngandingeyburlume.” \s1 Nawu Kawohrnan Rowk Kabenbebke Nuye Bininj Kore Kabirribongdi \s2 Isaiah 48:12-16 \p \v 12 Nawu Yawey kayime, “Kandibekkabekka, ngudda nawu Jacob ngunmawahmeng. Ngudda nawu Israel ngunkebmawahmeng dja ngaye kayhmeng ba bu ngurrimre kore ngaye! Ngaye nawu ngayungkih duninjh dja mak nawu ngayerre duninjh. Ngaye wanjh!\x - \xo 48:12 \xt Isaiah 44:6, Revelation 1:17, 22:13\x* \v 13 Ngaye ngabolkmarnbom kurorre rowk kunbid ngardduk. Ngamarnbom kaddum duninjh dja ngawarlahwong kubidkukun ngardduk. Bu ngaye ngakayhme kaddum dja kurorre, wanjh yehyeng rowk ngandiwokmarrkmang.” \p \v 14 “Mah, ngudda ngurriwern, wanjh ngurrimirndemornnamerren kore ngaye dja kandibekkabekka. Yiddok nawu idols ngudberre ngundiyingkihmulewam kore ngaye ngakurduyime? Burrkyak. Ngaye ngadjarrngbom nakudji nabang bininj nawu kangeyyo Cyrus bu nganmarnedurrkmirri. Nungka wanjh kabenbun nawu birriwarre bininj birrikang Babylon. Nungka kakurduyime kore ngaye Yawey ngadjare. \v 15 Ngaye wanjh ngawokdi, ngaye ngadjalkudji, dja ngadjarrngbom namekbe bininj, dja ngamkan bu nganmarnedurrkmirri. Wanjh nungka kayakwon rowk kore ngaye ngadjare.” \p \v 16 “Mah, ngurrimray darnkih dja kandibekkan. Ngaye minj manmolk ngakurduyime. Ngaye munguyh ngayingkihmulewarren dja bu kakurduyimerran, wanjh ngaye ngahdi kumekbe.” Kuhni rowk nawu Yawey yimeng. \p Dja ngaye nawu Isaiah ngayolyolmerren dja ngayime Yawey nawu Kawohrnan Rowk nganmunkeweng Namalngmakkaykenh nuye dorrengh. \s1 Nawu Yawey Benmarnekarremarnburrinj Nuye Bininj \s2 Isaiah 48:17-22 \p \v 17 Kuhni wanjh nawu Yawey kawokdi. Nungka nawu ngunngehke, dja nadjalkudji nawu nawernhdjamun God kore Israel. Nungka wanjh yimeng, “Ngaye Yawey nawu God ngudberre. Ngaye bukkabukkan ba bu ngurriburrbun kore kunmakkenh. Dja mak ngaye bukkabukkan ba bu ngurrire manbolhmak. \v 18 Dja njalekenh ngudda minj kandibekkayinj bu bukkang mankarre ngardduk? Bu ngudda kandiwokmarrkmayi ngardduk wanjh ngudda munguyh ngurriniwirrinj kamak rowk kunmodmikenh dorrengh. Dja mak ngurridjalmakniwirrinj bininj kore ngaye. \v 19 Bu ngaye kandiwokmarrkmayi, wanjh wurdwurd dja mak mawahmawah ngudberre birriwernniwirrinj yiman kukayalanj kore adjbud, manbu bininj minj kabirrirohrokme. Bedda birridarrkidiwirrinj dja minj birringeyyakwoyinj kore kumirrk ngardduk.” \p \v 20 Wanjh bolkkime ngurribolkbawo Babylon. Ngurribebmerrimen dja ngurrikelerlobmen! Ngurrirengehere dja ngurrikayhmen kunnjilngmak dorrengh, bu ngurriyime, “Nawu Yawey nganngehkeng ngad nawu ngarrimarnedurrkmirri, ngad nawu mawahmawah nuye Jacob!”\x - \xo 48:20 \xt Revelation 18:4\x* \v 21 Kunkare nawu Yawey benyorrmey nuye bininj bu birrirengehrey kore kubolkdarleh. Kumekbe kubolkdarleh kukkuyak, dja bedda minj birrikombukdowimeninj. Nawu Yawey warddebom kunwardde ba bu kukku bobebmeng borlobmeng bedberre. \p \v 22 Nawu Yawey kayime, “Bininj nawu birriwarre, wanjh minj kabirringehme.”\x - \xo 48:22 \xt Isaiah 57:21\x* \c 49 \s1 Bininj Nawu Kabimarnedurrkmirri Yawey Kayolyolmerren \s2 Isaiah 49:1-7 \p \v 1 Kandibekkabekkan ngudda nawu ngurrihyo djarreh kore kurrula borledmikenh, dja ngudda nawu djarreh ngurrihyo kore kubolkbubuyika. Nawu Yawey ngandjarrngbom bu ngaye ngadjaldi kuwarlirrng kore ngabangmengalmeninj, dja kunmekbe nganngeywong. Dja mak nungka nganmarnbom bu ngamarnedurrkmirri.\x - \xo 49:1 \xt Jeremiah 1:5\x* \v 2 Nungka nganmarnbom ba bu ngawokdi mandjad duninjh bu nganwong nuye kunwok. Nungka nganwarlkkang munguyh kore kubid nuye. Nungka nganmarnbom ba bu ngayimerranj yiman kayime nuye arrow nawu mankebmak, dja nganwarlkkang kore ngalng nawu arrowskenh nuye.\x - \xo 49:2 \xt Hebrews 4:12, Revelation 1:16\x* \v 3 Wanjh nganmarneyimeng, “Ngudda nawu yingeyyo Israel, wanjh ngudda kanmarnedurrkmirri ba bu bininj ngandiburlume ngaye bu nguddakenh.” \v 4 Kuhni nganmarneyimeng, dja ngaye ngayimeng, “Aba! Ngaye ngarrurrkmirri kunwern dja bonj, ngadjalbarabom. Ngaye ngangudjyakworrinj bu djal burudjang. Dja bonj, nawu Yawey nungan ngandjalnahnan dja nungka nawu ngardduk God, wanjh yiman ngankarremulewan kore ngarrurrkmirrikenh.” \p \v 5 Bu kunkare nawu Yawey nganmarnbom kore kuwalirrng ba bu ngamarnedurrkmirri. Nungka djareni bu ngaye ngabendurndiweyi bininj nawu Jacob benkebmawahmeng ba bu bedda kabirridurnden kore nungka. Nungka djareni bu ngabenmirndemang birrimekbe bininj nawu Israel benkebmawahmeng kore kubolkbubuyika birribebbehdi. Nawu Yawey nganmakwan dja ngangeykimukwong. Nungka wanjh nganwong nuye kundulkarre. \p \v 6 Nawu Yawey nganmarneyimeng ngardduk, yimeng, “Minj yiyakwoyi rowk kore kanmarnedurrkmirrikenh, dja ngaye ngadjare kunbuyika yihdurrkmirri, dja kunkimuk duninjh. Ngudda werrk yibenmarnbun kunnguya rowk nawu Jacob nuye bininj ba bu kabirriyawoyhngeykimukmen. Bedda nawu Israel benkebmawahmeng nawu ngabennahnan, wanjh yibendurndiwemen kore ngaye. Dja bolkkime ngadjare kunbuyika yikurduyimen, dja kunmekbekenh ngaye marnbun bu yibenmarnebolkwolkan bedberre bininj nawu minj Jews. Kuhni yikurduyime ba bu ngaye ngabenngehke birriwarlahkenh bininj nawu kabirrihni kubolkbubuyika rowk kore kondah kurorre.”\x - \xo 49:6 \xt Isaiah 42:6, Luke 2:32, Acts 13:47, 26:23\x* \p \v 7 Wanjh nawu Yawey wokdanginj. Nungka nawu kabenngehke bininj rowk nawu Israel benkebmawahmeng, dja nungka nadjamun duninjh bedberre. Wanjh Yawey bibengdayhkeng namekbe bininj nawu kabimarnedurrkmirri nuye. (Birridjalwern bininj nawu minj Jews kabirriwirrihme dja kabirridjalwarnyak namekbe bininj. Nungka wanjh kabenmarnedurrkmirri kings warridj.) Wanjh nawu Yawey bimarneyimeng namekbe bininj, “Kaluk birrimekbe nawu kings wanjh bedda kaluk ngundiburlume bu ngudda yire darnkih, dja nawu princes ngundimarneboddan. Kuhni ngunmarnekurduyimerran bu kunmekbekenh ngaye Yawey minj ngakurren, ngadjalkurduyime kore ngawokkurrmerren. Dja ngaye djarrngbom ngudda. Ngaye nawu God Nadjamun Duninjh bedberre nawu Israel benkebmawahmeng.” \s1 Yawey Kayingkihmulewarren Kore Kabenngehke Bininj Nawu Israel Benkebmawahmeng \s2 Isaiah 49:8-26 \p \v 8 Kuhni wanjh Yawey yimeng, “Kaluk yerrekah kabolkyimerran bu ngaye ngehke ngudda. Ngaye wanjh wokmang kore kanmarnekayhme dja bidyikarrme ngudda. Ngaye wernhnahnan ngudda dja kukdjurruddi. Ngaye marnbun ba bu birriwern bininj ngundinan dja kabirriborlhme bu ngaye Yawey ngawokkurrmerrinj. Bu ngudda kanmarnedurrkmirri wanjh kunmekbe ngaye ngabenmarnebolkmarnbun kunbolk bedberre ba bu kabolkmakmen. Ngabenmarnedurndiwe.\x - \xo 49:8 \xt 2 Corinthians 6:2\x* \v 9 Ngaye ngabenmarneyime nawu kabirribongdi bininj, ‘Mah, ngurrimdolkka!’ Dja mak ngabenmarneyime bininj nawu kabirridjaldi kore kubolkmunun, ‘Mah! Ngurriray kamak rowk!’ Dja bedda kabirrire yiman kayime sheep kabirringun kundalk kore manbolh darnkih. Dja ngabenmarnbun yiman sheep bu kabirringalke kundalkmak kore kurrulum manbu bolkdarlehni. \v 10 Wanjh bedda minj kabirrimarrwedowe, dja minj mak kabirrikombukdowe. Bedda minj kabirrikuklardmen kore kubolkdarleh. Nawu kundung minj kabenbun. Nakudji nawu kabenkongibun wanjh kabenmirndekanakan kore manbomak kunronj kaborri kungad.\x - \xo 49:10 \xt Revelation 7:16-17\x* \v 11 Bu kunmekbe kabolkyimerran, wanjh ngaye ngabolhmarnbun kore kuwarddekimuk, dja ngayingkihbolhmarnbun ngardduk manbolh kore ngardduk bininj kabirrirengehre dja yuwn bu kabirrikolung kore kanjdji. \v 12 Wanjh yina! Ngardduk bininj kabirrimre djarrehbeh, yika kore kakbibeh, yikahwi karrikadbeh dja mak yikahwi kabirrimre walembeh kore kunbolk Egypt.” Kuhni yimeng nawu Yawey. \p \v 13 Mah, ngudda manbu kunngol rowk, wanjh yidjalwayinin yiman kayime bininj kabirriwayini! Dja ngudda nawu kurorre, wanjh yiwayinin dja yinjilngmaknin yiman bininj. Ngudda kuwarddekimuk rowk, wanjh ngudda warridj ngurriwayinin yiman bininj! Ngurriburrbu Yawey kabenkangemarnbun nuye bininj, dja kabenkongibun bininj nuye nawu benmarneyidwernmerrinj. \p \v 14 Dja bonj, bininj nawu kabirrihni kunred kunkimuk Jerusalem, wanjh kabirriyime, “Aba! Nawu Yawey kandjalbawong, dja kandjalbengmidjdanj!” \v 15 Wanjh nawu Yawey kayime, “Burrkyak! Yiddok daluk kabibawon barrken nawu kabidjikkawon? Yiddok minj kabimarnedjare nawu bimarnedanginj? Kunubewu yikahwi daluk minj kabinahnan wurdyaw nawu biyawmey, dja ngaye Yawey minj munguyh bawon ngudberre. \v 16 Ngurrina! Ngaye mandjawakwi ngabimbom ngudberre kunngey rowk kore kubidmirrk ngardduk! Ngaye burrbun ngudberre munguyh munguyh, dja minj munguyh bengmidjdan.” \p \v 17 “Nawu wurdwurd ngudberre kabirrimdurnden werrkwerrk, dja nawu birriwarre bininj nawu ngundiwernhwarrewong, wanjh bolkkime ngundibawon dja kabirrire. \v 18 Mah, wanjh ngurribolkna kuhri dja kuhri! Ngurrbenna nawu wurdwurd rowk ngudberre kabirrimirndemornnamerren dja kabirrimre kore ngudda. Woybukkih duninjh ngawokkurrmerren ngudberrekenh, ngaye nawu Yawey dja yingkihmarneyime bu ngudda ngurrbenburlumen nawu wurdwurd ngudberre, dja ngurrbenkarrme dja ngurrbenmulewan bu bedda birridjalmak.” \p \v 19 “Yoh, kunkare wanjh ngurrimarladjni, dja ngudberre kunbolk wanjh bolkwarreminj. Dja bolkkime wanjh ngurriwernhwarlahmen dja ngurribarlke kunbolk ngudberre! Birrimekbe bininj nawu ngundiwarrewoni, wanjh bonj, kabirrihdjalni munguyh djarreh duninjh. \v 20 Kunkare wanjh ngurridi djarreh kore kunbolk bedberre birridjenbuyika, dja kumekbe wanjh ngurrbenmey wurdwurd. Bolkkime wanjh ngurrbenbekkan ngudberre wurdwurd bu bedda kabirriyime, ‘Kondah kore karrihni, wanjh yiman kubolkdjokko! Ngad ngarridjare kandibolkwon manbu kubolkwarlah.’ \v 21 Bu kuhni kabirriyime, wanjh ngudda ngurriyimerren kore kukange, ‘Nangale benbornang nahni wurdwurd ngardduk? Ngaye ngabenbalanhmey ngardduk wurdwurd duninjh, dja minj ngayawoyhyawmeyi. Ngaye wanjh bininj ngandiburriweng dja ngandimunkeweng djarreh, dja minj nangale nganmarnedjareniwirrinj. Dja nangale bendjordmiweng nahni wurdwurd rowk? Ngaye wanjh bininj ngandidjalbawong ngadjalkudji, dja nahni wurdwurd balehbeh?’ ” \p \v 22 Wanjh Yawey nawu kawohrnawohrnan rowk kayime, “Ngurrina! Ngaye ngabenmarnewokmunkewe bininj nawu minj Jews kore kubolkbubuyika. Ngaye ngabenmarnewokmunkewe ba bu birriwarlahkenh bininj ngandibekkan. Dja bedda wanjh kabirrimre kore ngaye, kabindikarrrme bebeywurd ngudberre kore kunberl, dja mak kabindiyawmornekan nawu ngalbebeywurd ngudberre. \v 23 Bu kuhni kamkurduyimerran, wanjh kings duninjh bedda kabirryimerran yiman kornhkornkumo bedberre wurdwurd ngudberre, dja ngalbu queens kabirriyimerran yiman ngalbabadjan bedberre. Bedda wanjh ngundimarneboddan kumirrk ngudberre, kabirridjalbolknan kanjdji dja ngundiburlume ngudberre. Bu kuhni rowk kayimerran, wanjh ngurriwernhburrbun bu ngaye nawu Yawey, dja bininj rowk nawu ngaye ngandiwoybukwon, wanjh ngaye minj ngabendjalbawon, dja ngabendjalnahnan.” \p \v 24 Kunubewu ngudda ngurriyime, “Aba! bu bininj birribang duninjh kabirridjirdmang njalenjale, dja mak kabindibongkarrme bininj nawu bindidarrkidmey, wanjh bonj, minj nangale bininj kabenbebke njalenjale dja kabenngehke bininj’. \v 25 Wanjh Yawey ngunwokmang, dja kayime, “Yoh, kuhni rowk wanjh kakurduyimerran. Ngaye wanjh ngabenbun birribang bininj nawu ngudda ngundibun. Ngaye ngakukmang manbu birridjirdmey. Dja ngabenbebke nawu wurdwurd ngudberre. \v 26 Ngaye ngabenmarnbun bininj nawu ngundibun ba bu bedda kabirriburrendeleng, dja kabirringurren kunkanj bedberre, dja mak kabirribongun kunkurlba bedberre yiman kunbang kabirribongun. Bu kuhni ngayime wanjh birriwarlahkenh bininj rowk kore kondah kurorre wanjh kabirriwohburrbun bu ngaye Yawey, dja ngaye ngehke ngudberre, dja ngaye bebke ngudberre kore ngurribongdi. Ngaye wanjh God nawu ngudjkimuk duninjh nuye Jacob.” \c 50 \s1 Nawu Yawey Kabendjawan Nuye Bininj Bu Njalekenh Bedda Birridjalbodmewong \s2 Isaiah 50:1-3 \p \v 1 Nawu Yawey kayime, “Yiddok ngurriburrbun bu njalekenh ngaye munkeweng ngudberre? Yiddok bu djal burudjang? Burrkyak. Ngurriburrbun bininj nawu kabimunkewe ngalbininjkobeng nuye wanjh kabiwon djurra bu kabiyolyolme njalekenh kabimunkewe. Dja ngaye minj ngakurduyimeninj bu munkeweng ngudberre. Minj ngabimbuyinj djurra bu bawongkenh. Wardi minj ngurriburrbun bu ngaye kurrmeng ngudberre kore kubid bedberre birribuyika bininj nawu ngandikarremulewan? Wanjh burrkyak. Ngudda ngurridjalkurduyimi kunwarre kunwern, dja kunmekbekenh kunu ngaye munkeweng ngudberre rowk dja mak ngalbabadjan ngudberre warridj. \p \v 2 Ngaye ngadjareni ngangehkeyi ngudberre, dja ngurriwarnyakminj. Ngaye mak ngeykayhmeng ngudberre, dja minj kandiwokmayi. Njalekenh? Yiddok ngaye ngangudjwarre bu minj bebkeyi ngudberre? Yiddok ngaye ngarrulkarreyahwurd bu minj ngehkeyi ngudberre? Ngurriburrbun bu ngaye ngarrulkarrekimuk duninjh! Ngaye ngawokkurrmeng dja kurrula yimerranj kubolkdarleh! Ngaye ngamarnbun mankabokimuk bu kadjalyimerran kukayarlanj dja djenj karrowen kore kukkuyak dja kakuknudmen. \v 3 Ngaye ngamarnbun kunngol kakakyimerranj, yiman kayime bininj kadjongburren kunmadj manbu kundowikenh.” Kuhni kayime nawu Yawey. \s1 Bininj Nawu Kabimarnedurrkmirri Yawey Kayolyolmerren \s2 Isaiah 50:4-11 \p \v 4 Bininj nawu kabimarnedurrkmirri Yawey kayime, “Yawey nawu Kawohrnan Rowk nganbukkabukkang dja nganwokwong, ba bu ngaburrbun kunwok manbu kabenmurrngrayekwon bininj nawu birringudjwarre. Nungka mak ngandolkkayhwe kunkabelbubuyika dja ngawokbekkabekkan kore kawokdi ba bu ngawernhborlhme. \v 5 Yawey nawu Kawohrnan Rowk nganmayalibayhkeng dja ngaye minj ngawokburriweyi, minj mak ngadjalbodmewoyi nuye. \p \v 6 Bu bininj ngandiwidjbihkeng kunyarl dorrengh kore kubodme ngardduk, wanjh ngabenbawong birrikurduyimeng. Dja minj ngabenngurdkeyi bininj bu ngandidjaworrkyerrkkeng. Minj mak ngaye ngakebbarrkburrimeninj bu bininj ngandidjekmiwong dja ngandikebnunjweng.\x - \xo 50:6 \xt Matthew 26:67, Mark 14:65\x* \v 7 Dja bonj! Minj ngayemengalme. Yawey nawu Kawohrnan Rowk nungan nganbidyikarrme. Kunmekbekenh ngaye ngadjaldi bu bedda ngandidjekmiwon dja minj ngabenmarnemarrkbaworren. Ngaburrbun bu minj nangale bininj nganwowarrewon. \v 8 Yawey kumwam darnkih ngardduk. Kaluk nungka nganmakwan, dja nangale nganwelengname? Nangale bininj nganwiddjung? Mah, kumray nakka ba bu nganekebnarren! Nangale nakka? \v 9 Yawey nawu Kawohrnan Rowk nungan nganbidyikarrme, dja nangale bininj nawu nganwarrewan kore kunwarrekenh? Bedda wanjh kabirridjalyakmen rowk, yiman kayime kunmadj nakare kadjalnudmen dja borlborl kahngun.”\x - \xo 50:9 \xt Romans 8:33-34\x* \p \v 10 “Mah! Nangale bininj kore ngudberre kabimarnekele nawu Yawey? Dja nangale mak nawu nganwokmarrkmang ngaye nawu Yawey ngamarnedurrkmirri Yawey? Bininj nawu kabirridjalrengehre kore kukak duninjh dja minj kabirrikarrme bu kabolkwolkankenh, wanjh nakka birridjalwoybukwo kore kabirridjalburrbun kunngey nuye Yawey, dja kabirridjalkurrmerren kore nawu God bedberre.” \p \v 11 “Kaluk ngurribuyika bininj nawu ngurrikakre ba bu ngurrikurduyime kunwarre, wanjh kandibekka. Ngudda yimankek ngurribirlukan manbu ngudman ngurriwurlhkeng ba bu kukak ngurrire, wanjh ngurridjallay kore ngurrimarnebolkwolkarrimen! Kuhni wanjh ngaye marnekurduyime ngudberre! Ngaye marnbun ngudberre ba bu ngurridjalyo kundjak duninjh dorrengh.” \c 51 \s1 God Nawu Yawey Kabenkangemarnbun Nuye Bininj Kore Kunred Zion \s2 Isaiah 51:1-8 \p \v 1 Nawu Yawey kayime, “Kandibekkabekka ngudda nawu ngurridjare bu ngaye makwan dja marneyime bu ngudda ngurrimak bininj. Ngudda nawu kandiyawan ngaye nawu Yawey. Mah, ngurriburrbu kore balehbeh ngudda ngurribebmeng, dja balehbeh ngurrikang. Ngudda yiman kayime kunwardde manbu ngaye bebkeng kore manwarddekimuk. Ngaye yiman ngawarddedjobkeng dja kukmarnbom ngudda. \v 2 Mak ngurriburrbu Abraham nawu kornkumo ngudberre, dja mak Sarah ngalbu ngunyawmey. Bu kerrngehkenh ngaye ngakayhmeng nawu Abraham, wanjh nungka nadjalkudji. Wanjh ngaye ngakurduyimeng kunmak dja ngamarnbom bu nungka benkebmawahmeng birridjalmirndewern bininj.” \p \v 3 “Bolkkime wanjh ngaye Yawey ngakangemarnbun ngudberre rowk nawu Zion ngurrihni. Bu ngabolknan kore ngurrihni, wanjh nganan bolkwarrewarreminj, dja ngaye wanjh kongibun ngudberre. Kaluk ngaye bolkkerrngehme ba bu kubolkdarleh ngudberre kabolkyimerran kunbolk Eden, dja mak manbolkwarre ngudberre kayimerran yiman bu ngaye ngayeman ngarrudji manmekenh dja mandjoleng kawernmerren. Bu kuhni rowk ngayime, wanjh ngurrimarrmarr duninjh kumekbe, ngurrinjilngmak dja kandimanjbun kore ngurriwayini ngardduk.” \p \v 4 “Wanjh kandibekka ngudda nawu ngardduk bininj, ngudda nawu ngurriwern bininj ngardduk, wanjh kandiwokbekkan kore ngayime. Ngaye wanjh ngawokmunkewe ngardduk kore kubolkbubuyika. Ngabenbukkabukkan ba bu kabirriwohburrbun bu ngaye wanjh ngadjadme mandjad duninjh, yiman bu ngabenmarnebolkwolkan. \v 5 Kuhni wanjh kamre darnkih bu ngaye wanjh ngabenngehke birriwern bininj kore kubolkbubuyika bedberre, dja ngabenmarnemarnbun mankarre bedberre. Bininj nawu kabirrihyo djarreh duninjh kore manyunkurrbubuyika, wanjh ngaye ngandimadbun bu ngabenbidyikarrme ngardduk kunngudj dorrengh. \v 6 Mah, wanjh ngurribolkna kaddum kore heaven, dja mak ngurribolkna kanjdji kore kurorre. Baleh kakurduyimerran? Wanjh kadjalyakmen rowk. Manbu kaddum wanjh kayakmen yiman kundolng kadolngyakmen. Dja manbu kurorre wanjh kadjalwarremen dja kayakmen yiman nakare kunmadj kadjalnudmen. Bu kunmekbe wanjh bininj nawu kabirrini kore kurorre kabirridowe yiman bod nawern kadjalyakayakmen. Bonj, bu kuhni rowk kayimerran, ngaye ngadjalngehke munguyhmunguyh, dja ngaye ngadjalkurduyime kundjalmak rowk, dja minj ngabawon munguyhmunguyh.” \p \v 7 “Ngudda bininj nawu ngurriburrbun kore kunmakkenh, ngudda nawu ngurrikarrme ngardduk mankarre kore ngudberre kukange. Yuwn bu ngurrbenmarnekelemen djal bininj nawu ngundiwirrihme dja nawu ngundiyolyolme kunwarrekenh. Yuwn ngurriwernhkelemen. \v 8 Bedda wanjh kabirridowe. Bedda yiman kayime kunmadj nawu yolk kangun, dja kabirridjalyakmen. Ngaye wanjh ngadjalkurduyime kunmak, wanjh minj kayakmen munguyhmunguyh. Dja bininj nawu ngaye ngabenngehke, wanjh kabirridjalngehme munguyhmunguyh.” \s1 Bu Isaiah Kabidjawan Nawu Yawey \s2 Isaiah 51:9-16 \p \v 9 Ngudda nawu Yawey, wanjh yirrolkka!\f + \fr 51:9 \ft Nawu Isaiah kabimbun kore nungka kawokdi verses 9-11.\f* Kanbidyikarrmen! Ngudda kanngehke kundulkarre ke dorrengh, yiman bu ngudda benngehkeng bininj bu kunkare duninjh! Ngudda kunkare yikukdadjkeng bu yibom ngalmekbe mayh ngalwarre dja ngalkimuk, ngalbu ngeyyoy Rahab! \v 10 Dja mak ngudda yingan yibolkmarnbom kubolkdarleh kore kubulkayh kurrulum kuburrk, ba bu bininj nawu ngudda yibenngehkeng wanjh birridjowkkeng! \v 11 Bininj rowk nawu ngudda yibenngehke, wanjh kabirrimwayinidurndeng kore kunred Zion, dja bedda wanjh kabirriwernhmarrmarr duninjh munguyhmunguyh. Bedda kabirridjalnjilngmak, dja kunnjilngwarre kadjalyakmen, minj mak kabirriyawoyhngolekwerren. \p \v 12 God nawu Yawey kayime, “Ngaye wanjh ngadjalkudji kangemarnbun ngudberre. Dja njalekenh ngurrbenkengeme nawu djalbininj? Nakka wanjh kabirridowe yiman kayime kundalk kadarlehmen. \v 13 Yiddok kandibengmidjdanj ngaye Yawey nawu marnbom ngudberre? Ngaye marnbom kaddum dja mak kanjdji kurorre, dja njalekenh ngudda ngurridjalkele munguyh bu ngurrbenkengeme birribang bininj nawu ngundidung dja mak kunrayek ngundiwon dja kabirridjare ngundibun? Nakka bonj, minj ngundikilekme, dja ngurridi kamak. \v 14 Ngudda nawu ngurribongdi, wanjh darnkih kamre bu ngurribebme ngurrire, dja ngurridjaldarrkid kore kurobbe. Mak ngurrikarrme manwern manme.” \p \v 15 “Kuhni ngayime, Yawey nawu God ngudberre. Ngaye ngabobidjihme manbu kurrula ba bu kaborrolkan kunwok kunkimuk dorrengh. Ngaye ngangeyyo Yawey nawu Ngahdulkarrekimuk Duninjh. \v 16 Ngaye ngawokkurrmeng ngardduk kunwok kore kurrang ngudberre, dja mak ngaye kukdjurruddi ngudberre kubid ngardduk. Ngaye nawu ngakurrmeng kaddum heaven, dja mak ngabolkmarnbom kanjdji kurorre, ngaye wanjh marneyime ngudberre, ‘Ngudda wanjh ngardduk bininj!’ ” \s1 Nawu Yawey Kabenkongibun Nuye Bininj Dja Kabenkangerayekwon \s2 Isaiah 51:17-23 \p \v 17 Ngudda bininj nawu ngurrihni kunred Jerusalem, wanjh ngurridolkka! Ngurribidbuyhwerrimen! Ngaye dungi ngudberre dja ngudda ngurribekkarrinj yiman kayime bu ngurribonguneng manbang duninjh kore banikkin ngardduk.\f + \fr 51:17 \ft Ngurrina Matthew 26:39-42; John 18:11\f* Dja ngurriboyakwong mahni manbang rowk manbu ngaye wong ngudberre dja ngurriyimerranj yiman bu ngurrimayahmeng.\x - \xo 51:17 \xt Revelation 14:10, 16:19\x* \v 18 Minj nangale bininj kore ngudberre bebeywurd namakniwirrinj bu ngunkan kubid nuye kore kunmakkenh. Minj nangale nabeywurd nawu ngurridjordmeng namakniwirrinj bu ngunbidyikarrme. \v 19 Ngurrikarrme kunrayek bokenh ngunmarnebebmeng. Kunyungkih wanjh birribang bininj ngundibolkwarrewong, dja yerreh birriwern ngudberre wanjh ngurrimarrwedoweni. Aba! Nangale ngunkangemarnbun dja ngunkongibun? \v 20 Bebeywurd ngudberre kabirringudjyawarren dja kabirrimankan. Bedda kabirringudjyakmen yiman kayime mayh bu bininj kabendubbename. Bedda kabirriwernhbekkan Yawey nawu God ngudberre kabendung. \p \v 21 Mah, wanjh bolkkime kandibekka ngudda nawu kunrayek ngunmarnebebmeng. Kuhni ngunmarnekurduyimerranj, dja ngurrimayahmeng, dja ngaleng yuwn bu kunbangkenh. \v 22 Kuhni kayime Yawey nawu Kawohrnawohrnan Rowk, nungka nawu God ngudberre, nawu ngunkukdjurruddi ngudberre. Wanjh kayime, “Ngurrina! Ngudda ngurribonguneng manbang duninjh kore banikkin ngardduk dja ngurrimayahmi. Ngayime ngaye wernhdungi ngudberre, dja bolkkime ngamang mahni banikkin kore kubid ngudberre, dja yuwn bu ngurriyawoyhbongun kore ngaye ngayiddungbeh. \v 23 Kaluk ngabennakenwon mahni banikkin kore bininj nawu ngundiwirrihme. Ngabenmulewan bininj nawu ngundimarneyimeng, ‘Ngurridjalyuwn kore kurorre ba bu ngundimelme kubodme ngudberre!’ Kuhni bu ngurrimarnburrinj yiman manbolh ba bu birrimekbe bininj ngundibodmemelmeng. \c 52 \s1 Nawu Yawey Kabenngehke Nuye Bininj \s2 Isaiah 52:1-12 \p \v 1 Ngudda bininj nawu ngurrihni Zion, ngurridolkka! Ngurrimurrngrayeknin! Ngudda nawu ngurrihyo kore God nuye kunredkimuk Jerusalem., wanjh ngurridjongburrimen namakmak kunmadj! Bininj nawu minj kabirriwoybukwon God, dja mak bininj nawu kabirridjare kunwarre, minj kabirriyawoyhngime kore ngudda.\x - \xo 52:1 \xt Revelation 21:2,27\x* \v 2 Mah, ngudda nawu ngurribeybeywurd ngarre Zion, wanjh ngurridolkka kore kundjulng ngurriyerrkan, dja ngurriwemen wirlmurrng chains nawu ngundikomdukkang. Ngurridjalyerrka kore throne ngudberre, ngudda bininj nawu ngurrikang Jerusalem. \v 3 Ngurribekka kore nawu Yawey ngunmarneyime, “Kerrngehkenh birribang bininj ngundidjalkang kore ngurrbenmarnedurrkmirri, dja minj money ngundimarnekarremulewam ngudberrekenh. Dja ngaye ngehke ngudberre, minj money marnekarremulewan.” \p \v 4 Kuhni warridj Yawey nawu Kawohrnan Rowk kayime, “Kerrngehkenh nawu bininj ngardduk birriwam walem bu birriwabmeng kore Egypt. Dja bolkkime bininj birribang nawu birrikang Assyria wanjh kabindibongkarrme ngardduk bininj.” \v 5 Wanjh Yawey kayime, “Adju, baleh ngaye ngakurduyime? Nahni bininj ngardduk wanjh birribang bininj bindikang dja minj bindimarnekarremulewayi. Dja nahni birribang bininj kabindimarnewohrnan dja kabindidjekmiwon!” Kuhni kayime nawu Yawey. Dja mak yimeng, “Nahni birriwarre bininj wanjh munguyh ngandingeywirrihme ngardduk.\x - \xo 52:5 \xt Romans 2:24\x* \v 6 Bonj, ngaye wanjh ngabenbukkabukkan ngardduk bininj ba bu ngandingeyborlhme, dja bu kunmekbe ngakurduyime, wanjh kabirriburrbun bu ngaye wanjh ngayingkihyolyolmerren. Woybukkih kunu ngayeman.” Kuhni rowk nawu Yawey yimeng. \p \v 7 Kamak rowk bu namekbe bininj kamre kore kaddum kuwarddekimukbeh, dja nungka kamkan kunwok kunmak. Nungka kahmulewan kunmodmikenh dja mak kunwok kunmak. Kahmulewan kore God kanngehkekenh! Nungka wanjh kanbengdayhke bininj rowk kore kunred Zion, dja kayime, “God ngudberre kawohrnan rowk, nungka nawu king duninjh!”\x - \xo 52:7 \xt Nahum 1:15, Romans 10:15, Ephesians 6:15\x* \v 8 Ngurrbenbekka bininj nawu kunkakkuyeng kabolknanganan kore Jerusalem. Bedda kabirrihnan kunmim bedberre nawu Yawey kamdurndeng kore kunred Zion wanjh kabirridjarrkkayhme wernkih duninjh kunnjilngmak dorrengh. \v 9 Ngudda nawu ngurrihni Jerusalem kore bolkwarreminj, wanjh bolkkime ngudda ngurridjarrkwayinin kunnjilngmak dorrengh. Ngurriburrbun Yawey ngunkangemarnbom ngudberre nawu nuye bininj, dja ngunngehkeng ngudda nawu ngurrikang Jerusalem. \v 10 Nawu Yawey kanngehke kundulkarre nuye dorrengh ba bu birriwarlahkenh bininj nawu kabirrihni kubolkbubuyika wanjh kabirrikurdunan God kadberre bu kanngehke. \p \v 11 Mah, ngudda nawu ngurrikanahkan banikkin manbu nawu Yawey nuye, wanjh ngurribebmerrimen dja ngurriray. Yuwn bu ngurrikilekme nawu nawarrekenh, dja ngurridjalmarnburrimen bu ngurriyime manbu kundjalmakkenh.\x - \xo 52:11 \xt 2 Corinthians 6:17\x* \v 12 Dja med, yuwn bu ngurrire kunkele dorrengh. Yuwn bu ngurriburrirlobme. Yawey nawu God nuye Israel ngunmarnedokme, dja mak ngundarnhkadjung ba bu ngunnahnan. \s1 Kunyid Kawernmerren Namekbe Bininj Nawu Kabimarnedurrkmirri Yawey \s2 Isaiah 52:13-15 \p \v 13 Nawu Yawey kabiyolyolme bininj nuye nawu kabimarnedurrkmirri, wanjh kayime, “Ngurrina, nahni nawu nganmarnedurrkmirri nakka kurdumak. Kaluk nungka kakurduyime bu djal kunmakkenh. Wanjh nungka kaluk kangeykimukmen, dja bininj birriwarlahken kabirriburluburlume. \v 14 Bu kunkare wanjh birriwern bininj birrikangebarrhmeng bu nungka birrikebnang. Kunyid kunkimuk bikukwarrewong. Minj bininj duninjh kukyimeninj. Wanjh kunu bininj minj birriwernhkukburrknayi kore kukbuyikaminj.” \p \v 15 “Bolkkime nungka kabenkukdjuhke kunkurlba nuye birriwern bininj kore kubolkbubuyika rowk. Wanjh nawu kings birrikihkimuk, wanjh nakka kabenmarnbun bu kabirrikangebarrhme dja kabirridjalwokngurdmen. Wanjh kumekbe kabirrinan dja kabirribekkan kore njalehnjale nawu minj korroko birribangmebekkayi dja mak minj birriwobekkayi bu kerrngehkenhni, wanjh kabirrimenmenbekkan.” Kuhni yimeng nawu Kawohrnan Rowk.\x - \xo 52:15 \xt Romans 15:21\x* \c 53 \s1 Mahni Bim Kabiyingkihyolyolme Jesus \s2 Isaiah 53:1-12 \p \v 1 Adju! Nangale ngandiwoybukwong bu karrimulewani kunwok nuye God? Mak nangale bininj binang Yawey bu bimarnebukkarrinj kundulkarre nuye dorrengh?\x - \xo 53:1 \xt John 12:38, Romans 10:16\x* \v 2 Bininj nawu kabimarnedurrkmirri Yawey djordmeng kore kumirrk nuye, dja Yawey bidjalnahnang. Nungka djordmeng yiman mankolhde manbu kahbebme kore kurorre, dja yiman kayime manmim kayimerran mankolhde kore kubolkdarleh. Nungka kukmakkaykenhniwirrinj dja minj kukyimeninj king. Ngad minj karrimarnedjareniwirrinj. Djal burrkyak. Nungka djalkukwarreni. \v 3 Bininj rowk birriwidnang, dja birrinjirrhmiwong. Nungka mak karrmi kunkimuk kunrayek, dja wernhnjilngwarrewarreni. Ngad wanjh karribodmewong. Minj nangale birridjareniwirrinj bu birrikuknayi, dja ngad kunu karriyimi nungka djal yeng. \p \v 4 Kaluk nungka djakbekkang kore ngad kadberre kunwarre karrikurduyimeng. Nungka ngorrkang kunnjilngwarre kadberre bu ngad wanjh karridjakbekkayinj. Dja ngad yimankek karrihyimi bu God bihbuni kore nungkakenh, dja biwelengnameng, bibom.\x - \xo 53:4 \xt Matthew 8:17\x* \v 5 Dja nakka wanjh ngadkenh kunwarrekenh bu birridulubom. Dja mak kadberre kunwarrekenh bu birriberelhmeng. Wanjh kumekbe kore nungka birribom, wanjh makka ngad kanmarnbun kadberre bu karrikarrme God nuye kunmodmikenh. Wanjh kunmorninj nuye kankangemarnbun kadberre rowk.\x - \xo 53:5 \xt 1 Peter 2:24\x* \p \v 6 Ngad karrihdjalbengmayahmi yiman sheep rerrih. Karrihdjalrengehrey bebbehbeh kore karridjareni bu kunwarrekenh. Dja nawu Yawey bidjadmeng namekbe bininj kore ngadkenh kunwarre karrikurduyimeng, ngad karriwarlahkenh bininj rowk.\x - \xo 53:6 \xt 1 Peter 2:25\x* \p \v 7 Nungka wanjh yiman mayh nawu lamb bu bininj kabirribun. Bu bedda birriwidjbihkeyi, dja birribuni, nungka minj wokdiwirrinj bu benduyi. Nungka minj kayhmeninj, yiman kayime lamb kore bininj kabirrimuddadjke.\x - \xo 53:7 \xt Revelation 5:6-12\x* \v 8 Nawu birriwarre bininj birridarrkidmey, birrimarnekurrinj, dja birrikanjkurrmeng bu karrowenkenh. Minj wurdyaw biyawmayinj, dja nangale kabenburrbun nawu mawahmawah nuye. Nungka wanjh doweng, dja darrkiddadjmeng kore bininj kabirridjalmimbi. Ngaye ngardduk bininj rowk wanjh birrikurduyimi kunwarre dja kunmekbekenh nungka djakbekkang dja doweng.\x - \xo 53:8 \xt Acts 8:32-33\x* \v 9 Nungka minj nangale bibuyinj, dja minj nangale bikowimeninj. Dja bonj, bu doweng, wanjh birrikukkurrmeng kore kabindikukdudjeng nawu birriwarre bininj. Mak birridudji nungka kore nawu birrikuken bininj bedberre kumidj.\x - \xo 53:9 \xt 1 Peter 2:22\x* \p \v 10 Nawu Yawey nungandeleng yingkihkarremarnburrinj bu bibom nahni bininj dja mak bimarnbom bu wernhnjilngwarreminj. Nungka wanjh karrowen kore Yawey bimarnekarremarnbom ba bu Yawey kanmarnebengmidjdan kunwarre kadberre. Bonj, wanjh bu naninjnanu bininj karrowen wanjh kadjalyawoyhmimbimen munguyh, mak kabennan nawu kabenkebmawahme nuye. Nungka wanjh kakurduyime dja kayakwon rowk manbu nawu Yawey kadjare dja kabidnakenwon. \p \v 11 Nawu nadjalmak bininj ngardduk nawu kanmarnedurrkmirri, wanjh kakangedjakbekkan, wanjh yerre kabolknan kore kabolkwolkayindi kundarrkid dorrengh, mak nungka kaburrbun bu minj djalburudjang djakbekkabekkang. Warridj birriwern bininj wanjh kabirriborlhme nungkakenh, dja kunu God kabenmakwan bedberre dja kabiwelengname nahni nadjalmak bininj ba bu nungka kangorrkan bedberre kunwarre. \p \v 12 Wanjh nawu Yawey kahyime, “Nahni nawu nganmarnedurrkmirri kanjkurrmerrinj bu kurlbawarrhmeng, dja doweng. Nungka birriraworrinj nawu birriwarre bininj, dja benmarnengorrkang kunwarre bedberre birridjalwern bininj. Nungka mak benmarnewokdi bedberre kore ngaye ngabendjadmekenh. Bu kunmekbekenh rowk kunu ngaye ngabalngeykimukwon, dja ngakurrme kore nawu birrikihkimuk dja nawu birridulkarrekimuk ba bu kamang kunmakmak.”\x - \xo 53:12 \xt Mark 15:27, Luke 22:37\x* \c 54 \s1 Nawu Yawey Kabenmarnedjare Bininj Nuye \s2 Isaiah 54:1-10 \p \v 1 Nawu Yawey kayime, “Ngudda ngardduk bininj kore kunred Zion, ngudda yiman kayime ngalwarlirrngwarre daluk, dja wurdyaw yak. Bolkkime wanjh ngurriwayinin bu ngurriwernhnjilngmakmen dorrengh! Ngudda yiman kayime daluk minj wurdyaw bibuyi bu karrangenkenh, wanjh bolkkime ngurrikayhmen kunnjilngmak dorrengh! Bolkkime ngudda ngurriyimerran yiman kayime daluk ngalbu wurdyawyak bu kabenyawmang wurdwurd dja kabiyurrhke daluk ngalbu nabininjkobeng kabikarrme\x - \xo 54:1 \xt Galatians 4:27\x*. \v 2 Mah, wanjh ngurrirurrknamen dabburlin kore ngurrihyo dja ngurriwarlahwon. Ngurriwernhnamen kunyarl dja manbu ngurridjabnamekenh ngarre dabburlin. \v 3 Ngayime bu yerrekah nawu mawahmawah ke kabirriwarlahmen kore kubolkkukun dja mak kore kubolkdjakku. Bedda wanjh kabindibebke birriwern bininj nawu kabirridi kubolkbubuyika ba bu kabirribolkmang bedberre kunredbubuyika dja kabirriyo munguyh kumekbe.” \p \v 4 “Yuwn bu ngurriyawoyhkele! Ngudda minj ngurriyemengalme, dja minj birribuyika bininj ngundidjekmiwon. Kaluk ngurribengmidjdan kunwarre ngurriyimi bu ngurringudjbangni. Minj mak ngurridjalburrbun bu ngudda kunkareni ngurrikamarrdjukunni. \v 5 Bolkkime wanjh God nawu ngunmarnbom ngudberre wanjh ngunmey dja yimerranj nabininjkobeng ke! Nungka kahngeyyo Yawey nawu Narrulkarrekimuk. Nungka nawu Nadjalkudji Nawernhdjamun Duninjh nuye Israel, wanjh nungan ngunngehkeng ngudberre. Nungka wanjh God duninjh nawu kabenmarnewohrnan birriwarlahkenh bininj kore kurorre rowk kabirrihni.” \p \v 6 Nawu ngudda ke God kayime, “Ngudda yiman kayime ngalyawk ngalbu nabininjkobeng birruy dja bidjalbawong dja kuhni bu wernhnjilngwarreminj duninjh. Bonj. Bolkkime nawu Yawey ngunkayhme dja mak ngunkimang ngudberre yiman kayime bininj kabikayhme ngalbininjkobeng ngalbu korroko bibawong.” \p \v 7 Nungka nawu Yawey kayime, “Ngaye bawong ngudberre bu kundjaldedjumbung, dja bolkkime ngadjare bu ngurrimdurndeng kore ngaye, dja ngaye wernhmarnedjare! \v 8 Ngaye ngayidduy ngudberrekenh dja ngakebborledkerrinj ba bu minj karrikebnarren. Dja bolkkime ngaye wernhkongibun ngudberre, dja minj yawoyhbawon. Ngaye wanjh wernhmarnedjare munguyh. Kuhni ngayime Yawey nawu ngehke ngudberre.” \p \v 9 “Ngaburrbun bu kunkare Noah darrkiddi, dja ngaye ngawokkurrmerrinj. Ngayimeng, ‘Yuwn bu ngayawoyhmunkewe kundjurrh kunkimuk bu ngabenkebngakke bininj kondah kurorre.’ Wanjh bolkkime ngaye ngawokkurrmerren bu minj ngayawoyhyiddung ngudberre, dja minj munguyh ngaye yawoyhbun ngudberre.\x - \xo 54:9 \xt Genesis 9:8-17\x* \v 10 Mahni kuwarddekimuk, wardi kawarddedeldelme, dja kunubewu mandulum rowk kadjalyakmen, wanjh djalbonj, ngaye marnedjare duninjh ngudberre, dja ngardduk kunwok kore ngawokkurrmerrinj, kore kunmodmikenh ngardduk ngamulewarrinj, wanjh kahdjaldi munguyh.” Kuhni rowk yimeng nawu Yawey, dja nungka ngundjalmarnedjare dja ngunwernhkongibun. \s1 Nawu Yawey Kabenmarneyingkihkarremarnburren Bininj Nuye Nawu Kabirrihni Jerusalem \s2 Isaiah 54:11-17 \p \v 11 Nawu Yawey kayime, “Ngudda bininj nawu ngurrihni kunredkimuk Jerusalem, ngudda ngunmarneyidwernmerrinj dja ngurridjalkangewarre duninjh. Minj nangale ngunbidyikarrmeninj. Ngaye wanjh kangemarnbun ngudberre. Ngaye ngayawoyhmarnbun Jerusalem manwarddemakkaykenh dorrrengh ba bu ngurridjaldi kamak rowk. \v 12 Ngaye ngamarnbun walls dja gates ba bu Jerusalem kayimerran kururrkmakkaykenh, manwarddemak dorrengh manbu kahbamebame.\x - \xo 54:12 \xt Revelation 21:18-21\x* \v 13 Dja ngaye bukkabukkan rowk ngudberre bininj nawu ngurrihni Jerusalem ba bu ngurridjaldi kunmodmikenh dorrengh.\x - \xo 54:13 \xt John 6:45\x* \v 14 Bininj rowk kore ngudda wanjh birrimak, dja kabirridjalkurduyime kunmak, dja kunmekbekenh ngurrrimurrngrayekmen. Minj ngurriyawoyhkelemen, dja minj nangale kabirrimre bu ngundiwarrewon. \v 15 Bu bininj birribuyika kabirrimre kabirridjare ngundibun, wanjh djal bedman, minj ngaye ngabenmunkewe, dja bedda wanjh kabirribarabun, kabirridowerren.” \p \v 16 “Kandibekka! Ngaye wanjh ngabenmarnbom bininj nawu kabirridurrkmirri kunak dja wirlmurrng dorrengh, nawu kabirrimarnbun mandjawak manbu kabirriburrenkenh. Dja mak ngaye ngabenmarnbun bininj nawu soldiers dja bedda kabirrikan mandjawakkimuk ba bu kabindibun bininj. \v 17 Dja bolkkime bu bininj kabirrimre dja kabirrridjare ngundibun ngudberre mandjawak dorrengh, wanjh kabirribarabun. Bininj nawu ngundiwiddjung, wanjh ngurriwokdurndiwe bedberre dja ngurrbenngurdke. Kuhni rowk ngunmarnekurduyimerran ngudberre ngudda nawu kandimarnedurrkmirri ngaye nawu Yawey. Ngaye wanjh bidyikarrme ba bu ngurriwinhme munguyh. Kuhni rowk wanjh ngaye Yawey ngawokkurrmerrinj.” \c 55 \s1 Yawey Nawu Kawohrnan Rowk Kadjare Kabennahnan Nuye Bininj \s2 Isaiah 55:1-13 \p \v 1 Yawey nawu Kawohrnan Rowk kayime, “Ngudda nawu ngurrikombukdowen wanjh kandibekka! Ngurrimray dja ngurribongun kukku manbu ngaye bowon ngudberre. Dja mak ngudda nawu minj ngurrikukkarrme money, ngurrimray ngurribayahme manme dja ngurringu manbu ngaye won ngudberre bu djal burudjang. Ngurribayahmen manbu wine dja milk ngardduk. Kaluk makka minj ngurrikarremulewan.\x - \xo 55:1 \xt Revelation 21:6, 22:17\x* \v 2 Njalekenh ngurridjalkukwe nawu money bu ngurridjalbayahme manwarre manme? Dja njalekenh ngurridurrkmirri ba ngurribayahme manbu minj ngunworrkmiwon ngudberre? Mah, wanjh kandibekka ba bu ngurrikurduyime kore ngaye ngayime ngudberre ba kunukka ngurringun manbu manmakmak manme. Kuhni wanjh ngurrikangemarrmarr duninjh.” \p \v 3 “Kandiwokbekka dja ngurrimray ngaye kandiyika. Kandibekkabekka ba bu ngaye won kundarrkid ngudberre! Ngaye wanjh marnewokkurrmerren ngudberre, dja mahni kunwok kadjaldi munguyh munguyh. Ngaye marnedjare ngudberre munguyh munguyh yiman bu kunkare ngaye ngamarnewokkurrmerrinj nawu David.\x - \xo 55:3 \xt Acts 13:34\x* \v 4 Ngurrina! Ngaye ngamarnbom David bu nganmarneyolyolmeng dja benmarneyimeng birriwarlahkenh bininj. Ngaye ngarrulkarrewong dja ngangeykimukwong nuye bu kabenmarnewohrnawohrnan birridjalwern bininj kore kubolkbubuyika.” \p \v 5 “Wanjh woybukkih ngudda ngurrbenkayhme nawu kubolkbubuyikabeh bininj minj bolkkime ngurrbenburrbun. Kaluk birriwern bininj nawu minj ngurrbenburrbun, wanjh bu bolkkime bedda kaluk kabirrimrlobmerren dja ngurriraworren bu ngayekenh. Ngaye wanjh Yawey ngudberre God, dja ngadjalkudji ngadjamun duninjh ngudberre ngudda nawu Israel ngunkebmawahmeng. Dja ngaye wanjh marnbom ngardduk kunmakmak dorrengh bu ngurrimak dja ngurringeykimuk.” Kuhni rowk yimeng nawu Yawey. \p \v 6 Mah, wanjh ngurriborledmen nuye nawu Yawey dja ngurridin yiwarrudj. Ngurrikayhmen nungka bu darnkih kahdi, ba ngunbidyikarrme ngudberre. \v 7 Bininj nawu kunwarre kabirrihkurduyime wanjh nakka birringurdmen. Mak birriwarre bininj wanjh birribawo kore kabirrihburrbun kunwarre. Bu bedda kabirrikangeborledkerren nuye nawu Yawey nawu God kadberre, wanjh nungka kabenkongibun dja kabenmarnebengmidjdan bedberre kunwarre rowk. \p \v 8 Wanjh Yawey kayime, “Ngaye kunmayali ngardduk minj karohrok manbu ngudda ngudberre kunmayali, ngaye minj karrirohrok. Ngaye ngakurduyime kunbuyika duninjh, dja ngudda ngurridjalkurduyime ngudberrekenh. \v 9 Manbu kaddum duninjh kunngol, wanjh djarreh, dja kunmekbe kayime manbu kore ngaye ngamayalimarnburren wanjh yurrhke ngudberre, dja minj nangale bininj ngaye nganerohrok. Ngudda ngurrire kuhri kuhri, dja ngaye wanjh ngadjalre kore ngaye ngadjalkudji ngadjare.” \p \v 10 “Manbu ngardduk kunwok makka yiman kayime mandjewk dja snow kamankan kaddumbeh bu kabolkdjuhke kurorre. Minj kabarabun. Wanjh munguyh kamarnbun bu kamkolhdebebmerren, wanjh kadjordmerren manme dja manmim kabalmarnbuyindan ba bininj kabirringun, dja mak kabirridudjen manbu manmim.\x - \xo 55:10 \xt 2 Corinthians 9:10 \x* \v 11 Wanjh kunmekbe yiman kayime manbu kunwok rowk ngardduk bu ngawokdi. Wanjh mahni kunwok ngardduk kakurduyime kore ngadjare, minj kabarabun bu kamdurndeng kore ngaye. Mahni kunwok ngardduk karrurrkmirri dja kayakwon kore ngaye ngayingkihkarremarnbom. Ngawokmunkewerren, wanjh kuninjkunu kakurduyimerran rowk.” \p \v 12 “Wanjh ngudda nawu bininj ngardduk, wanjh ngurribebme kore ngurribongdibeh dja ngurrire kunnjilngmak dorrengh. Ngaye ngamre bebke ngudberre ba bu ngurrimdurndeng kunmodmikenh dorrengh. Manbu manduluhdulum dja kunwarddekimuk nakka yiman ngundimarnewayini ngudberre, dja kundulk rowk yiman kabirribiddowkme! \v 13 Kore manmirrhyimirrhyi bolkkime kamirnderri, wanjh kabolkyimerran ba kadjordmerren manbu manmakkaykenh kundulk. Bu manmirrhyi kahdalkdi manbu kinj, wanjh manngarremak kadjordmerren kumekbe. Kakurduyimerran ngudberre ba kandiwernhburrbun munguyh ngaye nawu Yawey. Bu munguyh munguyh kandidjalburrbun bu kunmekbe kandikurdunan.” Kuhni yimeng nawu Yawey. \c 56 \s1 Nawu Yawey Kabenmarnedjare Birriwarlahkenh Bininj Rowk \s2 Isaiah 56:1-8 \p \v 1 Kuhni nawu Yawey kanmarneyime kadberre, “Ngurridjalkurduyimen kore mandjadkenh, dja mak kore kunmakkenh. Kaluk darnkih kabolkyimerran bu ngaye wanjh ngamre ngehke ngudberre, dja kuhni kandinan ngaye nawu ngadjalmak duninjh. \v 2 Bininj nawu kuhni munguyh kabirridjalkurduyime wanjh ngaye ngabenmarnekurduyime kunmak bedberre. Bininj nawu kabirriwernhburrbun manbu kunbarnangarra Sabbath ngardduk, dja minj kabirribaworren bu kabirriwarrewon mahni kunbarnangarra, wanjh ngaye ngabenmarnekurduyime kunmak bedberre.” \p \v 3 “Bininj nawu birrimwam birriraworrinj ngardduk bininj wanjh yuwn bu kabirriyime, ‘Aba! Nawu Yawey minj kanbawon ngaye bu ngarriraworren nuye bininj!’ Dja bininj nawu bindikornamdadjkeng dja wurdyawyak, wanjh nakka yuwn bu kabirriyime, ‘Aba! minj ngaye ngabenkebmawahme! Ngaye ngawarre!’ \v 4 Kuhni nawu ngaye Yawey ngayime birrimekbe bininj, ‘Ngudda nawu ngundikornamdadjkeng, bu ngurriwernhburrbun ngardduk Sabbath kunbarnangarra, dja mak bu ngurridjalkurduyime kore ngaye ngadjare, dja mak ngurriwernhkarrme kore ngaye ngawokkurrmerren, \v 5 wanjh ngaye ngeykimukwon ngudberre kore ngardduk Temple ba bu bininj ngundingeyburrbun munguyh. Kuhni wanjh kunkimuk ngayime, dja bu ngurrbenbornan bebeywurd dja ngalbebeywurd, wanjh djal kunyahwurd! Ngaye ngeywon ngudberre kunngey manbu minj munguyh kayakmen.’” Kuhni yimeng nawu Yawey. \p \v 6 Nawu Yawey kabenyolyolme birribuyika bininj, kayime, “Ngaye ngadjare bininj kabirrimre kore ngaye. Nawu birridjenbubuyika bininj, bu bedda kabirrikurrmerren kore ngaye, dja kabirridjare ngandimarnedurrkmirri dja ngandimarnedi yiwarrudj, dja bu bedda kabirriwernhburrbun kunbarnangarra manbu Sabbath dja minj kabirriwarrewon mahni kunbarnangarra, dja mak bu kandidjalwoybukwon kore ngaye ngawokkurrmerren, \v 7 wanjh ngaye ngabenkan kore kuwarddekimuk kubolkdjamun ngardduk. Dja mak ngaye ngakimang kore kunrurrk ngardduk manbu yiwarrudjkenh dja ngabennjilngmarnbun kumekbe. Bedda wanjh ngandiwon namakmak, dja ngandimarnekinje mayh kore altar ngardduk, wanjh ngaye nganjilngmakmen bedberre. Kuhni ngayime dja ngadjare birriwarlahkenh bininj kabirrimre kubolkbubuyikabeh kore ngardduk kunrurrk ba bu bedda rowk kabirridi yiwarrudj\x - \xo 56:7 \xt Matthew 21:13, Mark 11:17, Luke 19:46\x*.” \p \v 8 “Ngaye nawu Yawey dja ngadjalworhran rowk. Wanjh ngayolyolmerren bu ngaye ngabenmirndemang bininj nawu Israel benkebmawahmeng kore kubolkbubuyika kabirribebbehdi. Kaluk ngaye ngabenmirndemang birribuyika bininj warridj dja ngabenkurrme bu kabirriraworren dja kabirridjarrkmirndewernmerren nawu korroko birrimirnderri.” Kuhni rowk nawu Yawey kayime. \s1 Bu Yawey Kabendung Yikahwi Nuye Bininj Nawu Birrikihkimuk \s2 Isaiah 56:9-12 \p \v 9 Nawu Yawey kakayhme kayime, “Ngudda mayh nabang nawu ngurrikang kabbal dja mak nawu ngurriyo kore manberrk, wanjh ngurrimray, ngurrbenbaye yikahwi bininj ngardduk nawu birriwarre. \v 10 Ngaye ngabenkurrmeng yikahwi bininj ba bu kabindinahnan birribuyika ngardduk bininj rowk, dja bonj, bedda minj bindinahnayi. Bedda wanjh yiman kayime kabirrimimdubbe, dja kabirrimayaliyak. Bedda minj kabirribolknan, yiman kayime duruk nawu wokyak, bu kabirridjaldjare kabirribukirrinan dja kabirridjalkodjkeyo munguyh. \v 11 Bedda wanjh yiman kayime duruk nawu kabirridjalngun munguyh dja minj kabirriworrhmiworren. Dja mak bedda yiman kayime birrimayaliyak shepherds nawu kabirridjalnahnarren kore djal bedman. \v 12 Bedda yiman kayime kabirribebbehkayhme, ‘Mah! Karrire karribomang manbang ba bu karribongun manbowern! Yoh, bolkkime kamak, kaluk malaywi wanjh kawernhmak!”’ \c 57 \s1 God Nawu Yawey Kabendung Bininj Nawu Kabirrimarneboddan Idols \s2 Isaiah 57:1-13 \p \v 1 Bu birrimak bininj kabirriyakmen, yiddok ngurridjawarren bu njalekenh? Burrkyak. Bininj nawu birrikongiwern wanjh God kabenkan kore kunwarre yak. Dja minj nangale kamenmenbekkan bu njalekenh. \v 2 Bininj nawu kabirridjalkurduyime kunmak, wanjh kabirringimen kore kunmodmikenh. Minj kabirridjaldowe bu kabirridjalyakmen. Kunmekbe kabirrire kore kabirringehme. \p \v 3 Wanjh nawu Yawey kayime, “Ngudda nawu ngurridjalkurduyime kunwarre, wanjh ngurrimray! Ngudda nawu ngurrikurdang, dja ngudda nawu ngurrikadjurren daluk dja bininj kore kunwarrekenh, dja mak ngudda nawu ngurridjalwarre bininj nawu birriwern ngundiweykan kore kunwarrekenh. \v 4 Nangale ngurridjekmiwon, dja mak nangale ngurrimarnedjenwelhme bu ngurrimarneyime kunwarre? Ngudda wanjh ngurrikurrehkurren dja mak ngurriwokburriwe nawu God. \v 5 Ngudda munguyh ngurriwurlhme bu ngurridjaldjare kunwarre, dja ngurridjirdmarren dja ngurriyo darnkih kore idols kabirridjabdi. Ngudda ngurrire kanjdji kore kuwarddebarrarn dja ngurrbenbun wurdwurd ngudberre bu ngurrimarneboddan nawu idols. Kuhri kuhri ngurrikurduyime! \v 6 Ngudda ngurrikolung kanjdji kore kuwarddebarrarn dja ngurrimoyhmang kuwardde manbu mankilehkileh, dja ngurrikan ngurrimarnbun idols. Nakka wanjh ngudda ngudberre gods. Woybukkih ngudda ngurrbenmarneyakarrbun wine manbomak, dja ngurrbenmarnekurrme manme. Kuhni rowk ngurriyime, dja baleh ngudda ngurriyime, yiddok ngaye makwan ngudberre? Burrkyak. \v 7 Ngudda ngurriwarddebidbun kaddum duninjh kore kuwarddekimuk ba bu ngurridjirdmarren bininj dja daluk. Ngayime kumekbe warridj ngurrimarneboddanj kore idols ngudberre. \v 8 Dja ngaye ngaburrbun kore kurehred ngudberre ngurribimbarnnameng nawarre bim nawu idols bimbuyindi. Ngaye kandibawong dja ngurrimadjyerrkerrinj kore manbalabala ba bu ngudda yiman ngurrikuknarren nawu idols. Ngudda wanjh ngurrikurrmerrinj kore idols. \v 9 Dja mak ngurribarurren manbu oil, dja mak manbu mankalkkidmanjmak, dja ngurrire ngurrimarneboddan kore Molech, nawu idol ngudberre. Ngudda wanjh munguyh ngurriyawayawan nakerrnge nawu idols, ngurriyawan djarreh kore kubolkbubuyika, dja mak ngurriyawan kanjdji kurorre kore kundowikenh! \v 10 Kuhni ngurriyimi, dja wanjh ngurringudjyakworrinj. Dja minj ngurrikayhmeninj ‘Bonj, karribarabom!’ Ngudda ngurringudjworrinj dja minj mak ngurribawoyi.” \p \v 11 “Nangale nabuyika god ngurrkengeme kunkimuk ba bu ngaye Yawey kankoweng? Ngudda wanjh kandidjalbengmidjdanj dja minj kandiyawoyhburrbuyinj. Minj mak ngurriburrbuyinj kore kukange ngudberre. Yiddok ngaye ngadjalwokyakniwirrinj bu kunkuyeng? Yiddok kuhnikenh bu minj kandikengeme ngaye? \v 12 Wanjh bolkkime ngaye djadme ngudberre kore kurobbe. Ngaye rohrokme ngudberre kore baleh ngurriyime kunmakkenh ngudberre, dja kore baleh yiman ngurrikurduyime, dja bonj, ngaye wanjh warrewan ngudberre. \v 13 Bu kandimarnekayhme dja kandimarrkdjawan bu ngaye bidyikarrme, wanjh ngaye marneyime kunubewu nawu nawern idols ngudberre minj ngundibidyikarrme. Dja burrkyak! Kunmayorrk kabenkan djarreh nawu idols ngudberre. Kunmayorrk kunyahwurd wanjh kabenkukburriwe. Dja bininj nawu ngandiwoybukwon ngaye, wanjh kabirridjaldarrkid kunbolk bedberre dja ngandimarneboddan kore Temple ngardduk.” Kuhni rowk yimeng God nawu Yawey. \s1 Nawu Yawey Kadjare Kabenmarnebengmidjdan Kunwarre Bedberre Nuye Bininj \s2 Isaiah 57:14-21 \p \v 14 Nawu Yawey kayime, “Ngadjare ngardduk bininj kabirrimre kore ngaye, dja minj njale kabendabke. Ngurriyingkihbolhmarnbu. \v 15 Ngaye Yawey dja ngadjalwohrnawohrnan rowk. Ngaye ngangeydjamun. Ngaye God duninjh, dja ngaye ngadjaldarrkid munguyh munguyh. Ngahdi kore kubolkdjamun kaddum heaven, dja mak ngaye ngahdi kukange bedberre bininj nawu kabirriwarnyakmulewarren kore kunwarre, dja minj bedman kabirriburlumerren. Ngaye wanjh ngabenkangemarnbun bedberre bininj, dja ngabennjilngmarnbun ba bu minj kabirrimarrkbaworren. \v 16 Ngaye kerrngehkenh ngabenngolekwong nawu bininj ngardduk dja minj ngadjare bu ngabenkangewarrewon bedberre. Kunmekbekenh kunu minj ngaye munguyh ngabendung dja ngabenwidjdjung bedberre. \v 17 Bedda woybukkih birriyimi kunwarre kore birridedjwarlahworrinj. Wanjh ngaye ngayidduy dja ngakebborledkerrinj bedberre. Ngabenbuni dja bedda birridjalkurduyimi kunwarre. \p \v 18 Ngaye ngabenkurdunang bu kunwarre birriyimeng, dja med, bolkkime ngaye ngadjaldjare bu ngabenmarnbun. Ngaye wanjh ngabenkanakan kore kunmakkenh dja ngabenbidyikarrme. Dja mak ngaye ngabenkangemarnbun bininj kore Israel nawu kabirrimarnenalkbun kundowikenh. \v 19 Bu kuhni ngayime, wanjh birrimekbe bininj nawu Israel benkebmawahmeng ngandiburluburlume. Ngaye ngabenwon kunmodmikenh ngardduk bedberre nawu darnkih kabirrihni dja mak nawu djarreh.\x - \xo 57:19 \xt Ephesians 2:17\x* \v 20 Dja nawu birriwarre bininj, bedda yiman kurrula bu kunmayorrk kabobidbuyhwe, kundjulng kanjdjibeh dorrengh. Bedda minj kabirringehme.\x - \xo 57:20 \xt Jude 1:13\x* \v 21 Dja ngaye nawu Yawey ngayime bu nawu birriwarre bininj minj kabirrimang kunmodmikenh ngardduk.”\x - \xo 57:21 \xt Isaiah 48:22\x* \c 58 \s1 Bu God Benbengdayhkeng Nuye Bininj \s2 Isaiah 58:1-12 \p \v 1 Nawu Yawey bibengdayhkeng Isaiah, bu yimeng, “Yikayhmen wernkih duninjh! Yuwn bu yidjalwokyak dja yuwn bu djal yeledj yiwokdi. Ngadjare yibenbengdayhkemen ngardduk bininj nawu ngandiwokweng. Birrimekbe nawu Jacob benkebmawahmeng, wanjh yibenbenmarneyimen bu bedda birrikurduyimeng kunwarre. \v 2 Bedda kandikowe. Bedda ngandiyawan kunbarnangarra rowk, dja kabirridjare yimankek kabirriborlhme kore ngayekenh, yiman bininj nawu woybukkih kabirrikurduyime kunmak dja minj ngandibawon ngardduk mankarre, ngaye nawu God bedberre. Bedda kabirriyime bu yimankek kabirridjare ngaye ngabenwon mankarre mandjad, dja mak yimankek kabirridjare ngandimarneboddan kunnjilngmak dorrengh. Kuhni rowk kabirriyime bu djal kundangwi.” \p \v 3 “Bedda wanjh kabirriyime, ‘Ngad wanjh ngarribawong manme ba bu ngarridi yiwarrudj kore ngudda, dja njalekenh minj kanbekkayi? Ngad wanjh ngarridjalngeyyahwurdworrinj, dja ngudda minj kannayi.’ Kuhni kabirriyime.” \p “Bonj. Ngaye Yawey ngabenmarneyime bedberre, ‘Yoh, ngudda ngurridahmerren dja bu djalburudjang! Bu kuhni kunbarnangarra bu ngurriyime, wanjh ngurridjalkurduyime kunbuyika warridj, kuhni kore ngurridjare. Ngudda ngurrbenwiddjung bininj nawu ngundimarnedurrkmirri! \v 4 Yuwn bu manme ngurridahmerren, dja ngaleng ngurridjalyidwernworren, dja ngurridjaldangwerren, mak ngurriburren. Bu kunmekbe ngurridjalyime, wanjh minj ngaye bekkabekkan bu kandidjawan. \v 5 Kunubewu ngurriyime bu ngaye ngadjare ngurridjaldahmerren kunkodjkekudji, dja ngurridjalyahwurdworren. Kunubewu ngurriyime bu ngaye ngadjaldjare bu ngurridjudkurlme yiman kundalkkuyeng, dja wardi ngurrikeyo kore kunmadjwarre, dja ngurrikukbarurren manbu kunburlewi. Kunubewu ngurriyime bu nakka wanjh ngaye Yawey ngadjare ba bu nganjilngmak? Dja burrkyak. \v 6 Ngaye wanjh kunbuyika ngadjare. Kandibekkabekka. Ngadjare ngurrbenbidyikarrmen bininj nawu ngurrbenwarrewon, birrimekbe nawu ngurrbenmarnekurduyimeng bu minj mandjadkenh. Bedda yiman kayime kabirrikomdukkayindi wirlmurrng dorrengh. Wanjh ngadjare ngurrbenbebkemen bininj nawu ngurrbenbongkurrmeng nawu minj kunwarre birriyimeninj. \v 7 Dja warridj ngurrbenwonowon manme ngudberre ba bininj nawu kabirrimarrwedowe bininj ngurridjarrkngun. Ngurrbenkima nawu birrimarladj dja nawu birriredyak bininj kore ngudberre. Mak ngadjare ngurrbendjongbu nawu birrimadjyak, dja yuwn bu mak ngurrbenbodmewon bininj nawu ngurrimud duninjh.”\x - \xo 58:7 \xt Matthew 25:35\x* \p \v 8 “Bu kunmekbe rowk ngurrikurduyime, wanjh yiman kayime ngurribolkwolkan yiman kamdungbebme, dja ngurrimakmen werrkwerrk. Bu ngurrire balehbaleh, wanjh birriwern bininj ngundiwobekkan bu ngudda ngurrimak, dja mak ngaye nawu Yawey, wanjh wernhnahnan ngudberre ngayekenh kunmakmak dorrengh. \v 9 Bu kunmekbe ngurrikurduyime, dja bu kandikayhme, wanjh kumekbe kabolkyime ngaye Yawey wanjh ngundiwokmang. Bu kandikayhme ngurriyime ‘Kanbidyikarrmen!’, wanjh ngaye ngayime, ‘Ngaye kondah!’ ” \p “Bu ngurringurdmen kore ngurrbenwarreworren, dja mak ngurribawo kore ngurriwiddjurren dja kore ngurriyolyolmerren kunwarrekenh, \v 10 dja bu ngurrbenmarnekurrmerren dja ngurrbenbidyikarrme bininj nawu kabirrimarrwedowe, dja bu ngurrbenbidyikarrme bininj nawu kabirribongdi, bu ngurrikurduyime kuhni rowk, wanjh ngudda ngurriyimerran yiman kumunun kabolkwolkan kore kukak, dja mak ngunmarnekurduyimerran yiman kunkakkuyeng bu kayimerran kunkodjke duninjh. \v 11 Dja warridj ngaye nawu Yawey wanjh munguyh bolhbukkabukkan ngudberre ba bu ngurrire kamak rowk, dja won ngudberre manme kore kubolkdarleh. Ngaye wanjh murrngrayekwon ngudberre. Ngudda ngurridi yiman kayime kubolkmak kore manme karrudjindi dja kakarrme kukku kunwern, dja warridj ngurridi yiman kayime kungad manbu minj kaboyakmen. \v 12 Yikahwi bininj kore ngudda wanjh ngurrimarnmarnbun kore kunrurrk yakayakminj bu kunkare. Ngudda ngurriyawoyhmarnbun manbu kunrurrkmak. Bininj ngundimarneyime ‘Nawu kabirrimarnbun walls manbu warnamyoy bakkabakmeng, dja kabirrirurrkmarnbun kururrkwern ba bininj kabirrihyo.”’ Kuhni yimeng nawu Yawey. \s1 Bu Karriwokmarrkmang Yawey Nuye Mankarre Manbu Sabbathkenh \s2 Isaiah 58:13-14 \p \v 13 Nawu Yawey kayime, “Bu ngudda ngurriyime kunkodjke manbu Sabbath bu kunkodjkedjamun duninjh ngardduk, wanjh yuwn ngurrikurduyime kore djal yingan ngurridjare. Bu ngudda ngurriwernhnjilngmarnburren bu kunkodjke Sabbathkenh wanjh kandimarrkma mankarre ngardduk manbu Sabbathkenh. Bu kunmekbe kunkodjke wanjh yuwn bu ngurrire kore ngurridjare, yuwn bu mak ngurridjalborrke dja yuwn bu mak ngurridjalyolyolme kunwarre. \v 14 Bu kuhni ngurriyime, dja ngurriwokmarrkmang mankarre ngardduk manbu Sabbathkenh, wanjh kandimarnenjilngmakmen kore ngaye. Wanjh ngaye ngeykimukwon ba birriwarlahkenh bininj rowk ngundiburlume, dja ngudda wanjh ngurrimang mandjalmak kore mahni kunbolk ngaye ngabolkwong Jacob nawu ngunkebmawahmeng. Ngaye nawu Yawey ngayimeng rowk kore kurrangbeh ngardduk.” \c 59 \s1 Nawu Isaiah Kabendjadbonghme Yawey Nuye Bininj \s2 Isaiah 59:1-8 \p \v 1 Kunubewu ngudda ngurriyime yimankek Yawey nakka minj kundulkarre kakarrme dja minj ngunngehke. Dja mak wardi ngurriyime yimankek nungka bengwarr dja minj ngunbekkan kore ngurrikayhme bu ngurridjare nungka ngunbidyikarrme. \v 2 Burrkyak. Nungka ngunbekkan dja minj ngunwokmarrkmang, dja njalekenh? Kuhni kayime ngudberre kunwarrekenh. Ngudda ngurrikurduyimi kunwarre, dja kuhni wanjh ngurrikurrmerrinj djarreh kore God kahdi. Ngudda ngurrikurduyimi kunwarre dja kuhni wanjh ngurrimarnbom nungka ngunmarnekebborledkerrinj. \v 3 Ngudda wanjh kunkurlba ngurribiddjuhkerrinj. Ngurriwowarreworrinj. Ngudda wanjh ngurrikurrehkurrinj dja mak ngudda manmolk ngurridjalyolyolme kunwarrekenh. \v 4 Minj nangale bininj ngudberre kadjare ngurridjadmerren bu djal mandjadkenh. Minj nangale bininj kayolyolmerren kunwoybuk dorrengh. Ngudda ngurriwern ngurridjalyolyolmerren bu djal burudjangkenh, dja minj kunwoybuk ngurrimulewarren. Ngudda wanjh ngurridjare ngurrimarnbun kunyid dja ngurrikurduyime kunwarre. \v 5 Ngudda yiman kayime nayin nabang nawu kawirlarrkngukden. Bininj nawu kangun mahni wirlarrk wanjh karrowen. Bu mahni wirlarrk kabakme, wanjh nayin yaw kambebme. Ngudda yimankek kardab nawu kamarnmarnbun red ngarre. \v 6 Dja kunyarl ngarre kardab minj kamak bu bininj kamarnbun kunmadj. Ngudda yimankek ngurridjongburren kunwarrewi, dja minj kuhni ngurriwarlkkarren! Burrkyak. Kuhni rowk ngurriyime wanjh kunwarre duninjh, dja munguyh ngurriburren kundowikenh dorrengh. \p \v 7 Ngudda wanjh ngurrirlobmen kore ngurrikurduyime kunwarre, dja ngurrbenkurlbawon bininj. Ngudda ngurriburrbun kore djal kunwarrekenh munguyh. Bu baleh yarrka ngurrire, wanjh ngurribolkwarrewon. \v 8 Ngudda minj ngurriburrbun kunmodmikenh, dja mak minj ngurrire kore mandjadkenh. Ngurribolhwarrewon manbolh ba kabolhmarnburren barlibarli, dja bininj nawu kabirrire kumekbe wanjh kabolkmayahme dja kunmodmikenh yak.\x - \xo 59:8 \xt Romans 3:15-17\x* \s1 Bu God Nuye Bininj Kabirriwarnyakmulewarren. \s2 Isaiah 59:9-15a \p \v 9 Yawey nuye bininj kabirriyime, “Ngahwurd! Bokkime karriwarreworren, dja minj mandjad karridjadmerren. Minj karriburrbun bu karrikurduyime kunmak. Karriyawan kore kanmarnebolkwolkayindi, dja larrk, kadjalbolkmunun kore ngad. Karridjalle kore kukak dja kunwarrekenh. \v 10 Ngad karriyimerranj yiman karrimimbunje bininj! Karridjalbidwayhme ba bu karrire yeleyeledj. Bu karrire kunbarnangarraburrk, bonj, minj karriwernhbolknan dja karridjalmankan. Ngad yiman karringudjyak bininj, yiman bu karridjaldarrkid. \v 11 Karridjalkangewarre, dja karringeyngeyime yiman mayh nawu kamarrwedowe. Ngad karriyawayawan kunmak, dja bonj, minj karridjadmerren bu mandjad dorrengh. Karridjare bu nangale kanngehke, dja bonj. Larrk. \p \v 12 O Yawey, ngarriwarnyakmulewarren bolkkime. Ngarrikurduyimi kunwarre kunwern kore ngudda kankurdunang, dja kunmekbekenh ngudda kanwarrewan. Ngad munguyh ngarridjalburrbun ngadberre kunwarre, dja ngarriyimulewarren bu woybukkih, ngarridjalbakkeng ke mankarre. \v 13 O Yawey, ngad wanjh ngundikoweng dja ngarridjalwokburriweng ngudda ke mankarre rowk. Ngad wannjh ngundibodmewong ngudda nawu God ngadberre. Ngad wanjh ngarrikurrehkurren bu baybaywi ngarrikarremarnburren, dja mak ngarrimarnburren bu ngarribakkabakke ke mankarre rowk. \p \v 14 Kunmekbekenh minj minj ngarridjadmerren mandjad dorrengh kore court, dja ngarriwarnyak kunmak. Minj ngarridjare kunmak. Minj ngarriyolyolme kunwoybukkenh, dja ngarridjalkurren munguyh. \v 15a Ngad minj ngarriyawan kunwoybuk, dja ngarridjalwirrihme bininj nawu kawarnyak kunwarre kayime. \s1 Nawu Yawey Karremarnburrinj Bu Kabenngehke Nuye Bininj \s2 Isaiah 59:15b-21 \p \v 15b Nawu Yawey bennang nuye bininj, dja nang bedberre kunwarre bu minj birridjadmerrimeninj kore mandjadkenh. Wanjh kunmekbekenh nungka yidduy. \v 16 Nungka wanjh kangebarrhmeng bu minj nangale bininj kabenbidyikarrme nawu birrimarladj dja nawu birringudjwarre bininj. Wanjh nungan kumwam dja benbidyikarrmeng. Wanjh nungka benngehkeng bedberre, kunngudj dja kunmak nuye dorrengh.\x - \xo 59:16 \xt Isaiah 63:5\x* \v 17 Kuhni wanjh yiman berrekalkdjongburrinj kunmakkenh nuye, dja mak yiman kodjdjongburrinj nuye kahngehkekenh. Dja mak nungka djaldjareminj benngehkeyi bininj nuye dja kabendung bininj nawu bindiwarrewong bedberre. Nungka wernhdjareminj bu kayimerran kamak rowk, dja kuhni yiman kayime djongburrinj nawu kunmadj nakimuk nuye.\x - \xo 59:17 \xt Ephesians 6:14, 17; 1 Thessalonians 5:8\x* \v 18 Nawu Yawey kabenbun bininj rowk nawu kabirriwirrihme dja kabirrikurduyime kunwarre. Kabenbun birriwarlahkenh rowk birrimekbe bininj kore kubolkbubuyika warridj. \v 19 Kunmekbekenh wanjh birriwern bininj kabirrikelemen nawu Yawey, yiman bininj nawu kabirrihni djarreh kore karrikad, dja mak kore koyek. Bedda wanjh kabirringeykengehmen nuye dja mak kabirriburlume nuye kundulkarre. Wanjh nungka kamre yiman kayime kundjurrhkimuk bu nungka kabuhme dja kaboburriwe. \p \v 20 Wanjh nawu Yawey kayime, “Ngaye nawu ngehke ngudberre bu ngamre kore kunredkimuk Zion. Ngudda nawu mawahmawah nuye Jacob, bu ngurriwarnyakmulewarren kore kunwarre ngudberre, wanjh ngaye ngamre ngehke. Kuhni ngaye ngayime, ngaye nawu Yawey.\x - \xo 59:20 \xt Romans 11:26-27\x* \v 21 Mak ngaye Yawey marneyime bu ngawokkurrmerren ngudberre. Ngaye ngakurrmeng Namalngmakkaykenh ngardduk ngudberre dja minj ngunbawon. Ngakurrmeng ngardduk kunwok kore kurrang ngudberre, dja kore kurrang bedberre wurdwurd ngudberre. Bolkkime ngurrikarrme ngardduk kunwok, dja kaluk yerrekah nawu ngurrbenkebmawahme, wanjh bedda warridj kabirridjalkarrme, dja munguyh munguyh kahdi kunwok ngardduk.” Kuhni rowk yimeng nawu Yawey. \c 60 \s1 Bu Yawey Kabolkwolkan Kukadje Jerusalem \s2 Isaiah 60:1-22 \p \v 1 Ngudda nawu ngurrihni kunred Jerusalem, wanjh ngurridolkka! Ngurridin kore kumwolkayindanj ngudberre, yiman bu ngurrikukbame! Nawu Yawey nungan nuye namakmak ngunmarnebolkwolkang. \v 2 Ngurrina! Birribuyika bininj kore kubolkbubuyika bedberre wanjh kabirridjaldi kunkak duninjh manbu kabenbalhme. Dja ngudda ngurrinan Yawey nuye kunmakmak duninjh bu nungka ngunmarnebolkwolkan yiman kayime nawu kundung kawernhbame. \v 3 Kaluk bu kunmekbekenh wanjh birriwern nawu birridjenbubuyika bininj kabirrimre kore ngudda, dja kings bedberre wanjh kabirrinan kore Yawey kawernhbolkwolkan ngudberre yiman kamdungbebme kore kunbarnangarrakerrnge ngudberre. \p \v 4 Wanjh kunu ngurribolkna! Ngurrbennan kabirrimirndewernmerren nawu kabirrimre kore ngudda. Nawu bebeywurd ngudberre kabirrimre kore djarrehbeh. Dja ngalbebeywurd ngudberre warridj kabirrimre, dja nawu Yawey kabenngorrkan yiman kayime wurdwurd. \v 5 Kuhni rowk ngurrikurdunan, dja ngurrimarrmarr duninjh. Ngudda ngurrideldelme bu kunnjilngmak dorrengh. Kaluk birribuyika bininj kabirrimkan namakmak bedberre ba bu ngundiwon. Kabirrimkan kunwernkenh bedberre kore kabbala ba bu ngundiwon. \v 6 Kaluk ngurrimirndemang mayh nawu camels nawern, nawu kabirrimmirndekan kore kubolkbuyika yiman Midian dja Ephah. Birriwern bininj kabirrimre kore kunbolk Shebabeh warridj, kabirrimyikan wirlmurrng gold dja mankalkkidjmanjmak ba bu ngundiwon. Bedda wanjh kabirrimulewan kunwok kunmak bu kabirriyolyolme kore nawu Yawey kurduyimeng. \v 7 Wanjh nawu Yawey kayime, “Nawu mayh sheep namirndewernkenh kore kunbolk Kedar, wanjh ngurrimirndemang rowk! Nawu sheep narangem rowk kore Nebaioth, wanjh kabirrimre ba bu ngudda kandimarnekinje kore manbu altar ngardduk. Dja wanjh ngaye nawu Yawey ngamarnbun ngardduk Temple kunrurrk bu mandjalmakkaykenh duninjh.” \p \v 8 “Adju, njale ngahnan karengehre yiman kunngol kaddum kabirringolre, dja yiman kayime doddorrok bu kabirridokme kore rehred bedberre? \v 9 Nahni kabbala manbu kunred Tarshishbeh, dja nawern kamre kore manyunkurr djarrehbeh, kamkan silver dja gold dja mak wurdwurd ngudberre kabirridahkendi. Bedda wanjh kabirrdjare ngaye ngandingeykukenwon, ngaye Yawey nawu God ngudberre ngudda nawu Israel ngunkebmawahmeng, dja ngaye ngadjalkudji ngadjaldjamun duninjh ngudberre. Ngaye wanjh ngeykimukwong dja mak kukenwong ngudberre.” \p \v 10 “Bininj nawu birrikang kubolkbubuyika wanjh kabirrimre ngundimarnerurrkmarnbun manbu kawarnamyo kore kunredkimuk ngudberre. Nawu kings bedberre wanjh bedda ngundimarnedurrkmirri ngudberre. Yoh, ngaye korroko dungi ngudberre dja buni kore ngayidduy ngudberre. Bonj. Bolkkime wanjh ngaye wernhkongibun ngudberre. \v 11 Ngudda bolkkime ngurridangbawon kurrangkimuk kore ngudda kunredkimuk. Kamak bu kadjaldangmarrhmiyindi kunbarnangarra dja kunkak. Wanjh bininj nawu birridjenbubuyika kabirrimngimen kore ngudda wanjh kabirrimkan ngundiwon kunmakmak bedberre kore birribolkbubuyikabeh. Nawu kings bedberre warridj ngundiburlume yiman bu ngurrbenyurrhke rowk.\x - \xo 60:11 \xt Revelation 21:25-26\x* \v 12 Bu yikahwi bininj kore kubolkbubuyika ngundiwirrihme dja minj mak ngundimarnedurrkmirri, wanjh bedda kabirribularrbuyindan.” \p \v 13 “Ngabenmarnbun bininj bu kabirrirurrkname kunredkimuk Jerusalem, dja mak kabirrimarnbun manbu Temple ngardduk bu kakerrngehmen. Bedda wanjh kabirrimkan kundulk manbu manmakmak kore kunbolkkimuk Lebanonbeh, ngayime manbu pine kundulk, dja mak juniper dja cypress kundulk. Bu birrimekbe bininj kabirriyakwon rowk kore kabirrirurrkmarnbun, wanjh birriwarlahkenh bininj ngandibolkburlume kore ngaye ngahdi. \v 14 Nawu mawahmawah bedberre bininj nawu ngundiwirrihme, nakka wanjh ngundimarneboddan kore kurrenge ngudberre. Bininj rowk nawu boyen ngundiyolyolmi kunwarrekenh wanjh kaluk kabirrimre dja ngundimarneboddan. Dja birrimekbe bininj wanjh kabirribolkmulewan bu Jerusalem wanjh nawu Yawey nuye kunredkimuk, dja mak kabirriyime bu Zion wanjh kunred nuye nawu nadjalkudji nadjalmak duninjh God bedberre bininj nawu Israel benkebmawahmeng.”\x - \xo 60:14 \xt Revelation 3:9\x* \p \v 15 “Ngudda wanjh kunkuyeng ngurridjaldi dja ngurrinjilngwarreni, dja minj nangale mak birrimrawinj bu ngundidjahwoyi. Dja mak bininj birriwern ngundidjalwirrihmi. Bolkkime wanjh ngaye kukmarnbun dja ngeykimukwon ba bu ngudda dja nawu ngurrbenmawahme, wanjh ngurridjaldi kunnjilngmak dorrengh bu munguyh munguyh. \v 16 Binihbininj kore kubolkbubuyika dja mak kings bedberre wanjh ngundinahnan, yiman kayime ngalbadjan kayawnahnan ngarre wurdyaw. Wanjh kunu ngurriburrbun bu ngaye Yawey ngunngehkeng ngudbere. Ngaye God ngudberre nawu Israel ngunkebmawahmeng, dja ngawernhdulkarrekimuk. Ngaye wanjh bebkeng ngudberre kore ngurribongdi.” \p \v 17 “Bolkkime ngurrikarrme djal bronze, wanjh ngaye won gold. Bolkkime ngurrikarrme iron, wanjh ngaye won ngudberre silver. Dja bu ngudda ngurridjalkarrme kundulk, wanjh ngaye won ngudberre wirlmurrng bronze. Bu ngurrikarrme djal kunwardde, wanjh ngaye won ngudberre manbu iron. Ngaye won ngudberre ngardduk kunmodmikenh bu yiman ngunmarnewohrnan, dja mak ngaye won ngudberre ngardduk kundjalmak, ba bu yiman ngunmarnewohrnan mandjad duninjh. \v 18 Bu kuhni ngayime, wanjh kunyid kadjalyakmen kore kubolkwarlah ngudberre. Dja minj mak ngurriyawoyhbolknan bu karurrkbakbakme kore ngurrihyo. Ngaye wanjh munguyh kukdjurruddi yiman kayime kawarnamyo ngudberre. Ngudda wanjh ngehke ngudberre, dja ngundidjalburlume. Kumekbe wanjh kandiburluburlume dja ngurriyime bu ngaye nahang dja ngehkeng ngudberre.” \p \v 19 “Ngaye nawu Yawey bolkwolkan ngudberre munguyh munguyh, dja nawu kundung dja dird, nakka bonj, ngaye ngadjalkudji bolkwolkan ngudberre kore kunbarnangarra dja mak kore kunkak.\x - \xo 60:19 \xt Revelation 21:23, 22:5\x* Ngaye God ngudberre wanjh kandidjalburluburlume. \v 20 Minj manbu kundung kayawoyhyibme dja minj mak dird karrowen. Ngaye nawu Yawey ngadjalkudji bolkwolkan ngudberre munguyh munguyh. Dja minj mak ngurriyawoyhnjilngwarremen. \v 21 Bu kuhni kayimerran, wanjh ngudda ngurriwern bininj ngurridjalkurduyime kunmak, dja munguyh ngurriwernhbolkkarrme kore ngurrihdi. Ngudda ngardduk bininj rowk. Ngaye marnbom kunbidwi ngardduk, dja mak ngaye kurrmeng kumekbe yiman bu mimdudji ngudberre. Kuhni ngakurduyimeng ba bu birriwarlahkenh bininj rowk wanjh ngaye ngandiburluburlume. \v 22 Wanjh ngurriwernmerren dja mak ngurrimurrngrayekmen. Yikahwi namud kore ngudberre bininj, nawu birridjalmirndekudji, wanjh bedda kabirrimirndewernmerren duninjh. Bu kabolkyimerran kore ngaye ngayingkihkarremarnbom, wanjh werrkwerrk ngaye ngadjalkurduyime rowk.” \c 61 \s1 Nawu Yawey Nuye Messiah Yingkihyolyolmerrinj \s2 Isaiah 61:1-3 \p \v 1 Yawey nawu Kawohrnan Rowk nganwong Namalngmakkaykenh nuye. Nungka wanjh ngandjarrngbom dja nganmunkeweng kore birrimarladj bininj ba bu ngabenbengdayhke. Ngabenmarneyime kunwok kunmak, dja mak ngabenkangemarnbun bininj nawu birrikangewarre, dja mak ngabenmarneyime bininj nawu kabirribongdi bu kabirribebme dja kabirrire. Ngaye ngabenmarneyime bininj nawu kabirribongdi kore kubolkmunun duninjh bu bedda kabirribebme.\x - \xo 61:1 \xt Matthew 11:5, Luke 7:22\x* \v 2 Nawu Yawey nganmunkeweng ba bu ngabenbengdayhke bininj rowk bu nungka bolkkime kamre kabenbidyikarrme. Nungka wanjh kabenbun bininj nawu kabindibongkarrme God nuye bininj. Dja mak ngaye ngabenkangemarnbun bininj rowk nawu kabindimarnenalkbun bininj nawu birridoweng.\x - \xo 61:2 \xt Luke 4:18-19 \x*\x - \xo 61:2 \xt Matthew 5:4\x* \v 3 Dja mak ngaye ngabennahnan bininj nawu kabirrihni kunred Zion bu kabindimarnenalkbun nawu birridoweng bininj. Ngaye ngabennjilngmarnbun bu kabirrimarrmarr dja yuwn bu kabirriyawoyhkukbarurren kunburle dorrengh. Ngaye ngabenkangemarnbun yiman bu ngabenkodjdelke mankalkidmak ba bu minj kabirriyawoyhkangewarreworren. Ngaye ngabenmarnbun bu bedda munguyh kabirriburlume nawu God, dja minj kabirrimarrkbaworren kore kabirridjalnjilngwarre. Bu kunmekbe wanjh bedda yiman kayime kundulkmak manbu Yawey karrudjeng dja kabirridjalkurduyime kore kunmakkenh nuye. Kunmekbekenh wanjh birriwarlahkenh bininj kabindinan Yawey nuye kunmakmak duninjh, wanjh bedda kabirriburlume. \s1 Isaiah Kabenmarneyime Kunwok Kunmak \s2 Isaiah 61:4-11 \p \v 4 Kaluk Yawey nuye bininj kabirriyawoyhrurrkmarnbun kunrurrk kunwern manbu rurrkwarrhmeng rowk kore kunkare birriyoy. Bedda kabirriyawoyhmarnbun kunredkimuk manbu bolkwarreminj kore nawu mawahmawah bedberre birriyoy. \p \v 5 Nawu Yawey kayime, “Bu kunmekbe kayimerrran, wanjh birridjenbuyika bininj ngundimarnedurrkmirri ngudberre. Bedda kabirrimirndenahnan ngudberre mayh, dja mak kabirribolknahnan ngudberre kunbolk manbu manmekenh karrudjindi, dja kore manrakel manbu grapes karrudjindi, wanjh bedda ngundimarnedurrkmirri.” \p \v 6 “Ngudda wanjh bininj ngundingeybun ngudberre priests duninjh nuye nawu Yawey. Bedda ngundingeybun ngudberre ‘Nawu ngurrimarnedurrkmirri God kadberre.’ Ngudda ngurrimang manmakmak bedberre birribuyika bininj kore birribolkbubuyikabeh, dja ngurriburlumerren bu Yawey ngunkukenwon. \v 7 Ngudda minj ngurriyawoyhyeme, dja minj nangale ngundiyawoyhdjuhbun ngudberre. Ngaye won ngudberre manbu ngardduk kunmakmak. Ngurridjalyo kore kunbolk ngudberre, dja ngurridjalmarrmarr duninjh munguyh munguyh.” \p \v 8 “Ngaye nawu Yawey, ngaye ngadjare bu ngudda ngurridjadmerren bu djal mandjadkenh kore mankarre, dja ngadjalwarnyak bu bininj kabirribangmen dja kabindiwirrihme birribuyika bininj, dja kabirrikurduyime kunwarre. Ngaye minj ngakurren, dja woybukkih ngaye ngabenkarremulewan nawu bininj ngardduk. Ngaye wanjh ngabenmarnewokkurrmerren bedberre manbu kunwok ngardduk bu kahdjaldi munguyh munguyh. \v 9 Kaluk yerrekah nawu mawahmawah bedberre kabirringeykimukmen kore kubolkbubuyika rowk. Birriwern bininj kabindiburrbun bu bedda ngardduk bininj. Birriwern bininj kabindinan wanjh kabindiyolyolme bu kabirriyime, ‘Yoh, bedda wanjh nawu Yawey benmarnekurduyimeng kunmak!’” \p \v 10 Nawu Messiah kayime, “Ngaye ngamarnenjlngmakmen wernkih duninjh nuye nawu Yawey. Kore kukange ngardduk wanjh ngamarnenjilngmarnburren God ngardduk. Nungka wanjh nganmarnbom ba bu ngabenngehke, dja ngadjalkurduyime kundjalmak duninjh nuye. Nungka yiman ngankukmarnbom bu ngakukmakkaykenh kore nungka kadjare, yiman kayime nawu nakaliyi dja ngalbininjkobeng nuye kabenemarnburren kunmadj dja njalenjale kore kabenemarrenkenh.\x - \xo 61:10 \xt Revelation 21:2, Ephesians 5:28-32\x* \v 11 Kaluk Yawey nawu Kawohrnan Rowk kabenmakwan bininj nuye, ba bu bedda kabirriburlume kore kubolkbubuyika rowk kabirrihni. Manbu mankolhde kabebme kore kunkulk, dja manme kawernhmerren kore manmim karrudjindi. Wanjh karohrok, nawu Yawey kakurduyime rowk kore nungka yingkihwokkurrmerrinj.” \c 62 \s1 Yawey Kabenmarnedjare Nuye Bininj Nawu Kabirrihni Kunredkimuk Zion \s2 Isaiah 62:1-12 \p \v 1 Ngaye ngadjare ngabenkangemarnbun bininj nawu kabirrihni Jerusalem. Minj ngadjalni ngawokyak bedberrekenh bininj nawu kabirrihni Zion\f + \fr 62:1 \ft Zion karohrok Jerusalem.\f*. Ngaye ngadjare Yawey kabenngehke nuye bininj nawu kabirrihni kunmekbe, dja kabenmarnbun kabirriyimerran birridjalmak ba bu birriwarlahkenh bininj kabindinan. Bedda wanjh kabirriyimerran yiman kabindibolkwolkan birribuyika bininj rowk. \v 2 Kaluk birriwarlahkenh bininj rowk ngundinan bu God ngunmakwan ngudberre. Nawu kings rowk bedberre birriwarlahkenh bininj wanjh ngundinan bu ngudda yiman kayime ngurriwernhmakkaykenh. Nawu Yawey nungan ngunngeybun bu ngunngeywon kunngey kunkerrnge ngudberre. \v 3 Yawey nawu God ngudberre ngunkarrme kubid nuye yiman kayime king kakarrme manbu kadjongburrenkenh nuye, dja makka wanjh manmakkaykenh. \p \v 4 Bininj ngundimulewam bu yiman ngundingeybom, “God bendjalbawong bedberre!” Mak birribolkyolyolmi ngudberre kunbolk bu birriyimi, “Mahni kunbolk yiman kayime daluk ngalbu nabininjkobeng bidjalwarnyakminj!” Kuhni birriyimi. Dja bolkkime wanjh bedda kabirriyime kunwok kunbuyika bu kabirriyime, “God nakka kabenmarnedjare yiman nakaliyi kabimarnedjare nuye ngalbininjkobeng!” Nawu Yawey ngunmakwan ngudberre dja ngunmarnebolknahnan, wanjh kunmekbekenh birribuyika bininj ngundimarneyime, “Bedberre kunbolk yiman yerrih ngalbininjkobeng ngalbu kahnjilngmak kore nabininjkobeng ngarre.” \v 5 Kaluk nawu God ngudberre nawu ngunmarnbom dja ngunmarnedjaremen bulkkidj duninjh yiman kayime nawu ngudjbang bininj kabimang daluk nuye bu kunnjilngmak dorrengh. \p \v 6 Ngaye ngabenkurrmeng bininj nawu ngundimarnenahnan ngudberre ngudda nawu ngurrihni kunredkimuk Jerusalem. Ngadjare bedda kabirridjaldi yiwarrudj kunbarnangarrakuyeng dja mak kunkakkuyeng, munguyh munguyh. Minj kabirringurdme. Bedda munguyh birrimayalidurndiwe kore nungka wokkurrmerrinj. \v 7 Kabirridjarokdi dja minj kabirringurdme kaluk bu Yawey kabolkmarnbun Jerusalem, ba bu birriwarlahkenh bininj rowk kore kondah kurorre kabirribolkburlume kunredkimuk Jerusalem. \p \v 8-9 Nawu Yawey wokkurrmerrinj kunmekbekenh dja kaluk nungka kakurduyime kundulkarre nuye dorrengh. Nungka yimeng, “Bonj, ngaye minj ngabenbawon nawu birriyidko bininj ngudberre kabirrimre kabirringun ngudberre manme dja kabirribongun ngudberre wine. Burrkyak, minj kabirriyawoyhkurduyime nawu birridjenbubuyika bininj. Ngudda nawu kunrayek ngurridurrkmirri, wanjh ngudda ngurringun dja ngurribongun, dja kunmekbekenh ngurriburlume nawu Yawey. Ngudda nawu ngurrimoyhmang manbu manme, wanjh ngurringun. Ngudda nawu ngurrimoyhmang manrakel manbu grapes dja ngurrimarnbun manbu wine, wanjh ngudda ngurribongun kuberrkkah kore ngardduk Temple manbu kunrurrk mandjamun.” Kuhni yimeng nawu Yawey. \p \v 10 Ngudda nawu Jerusalem ngurrihni, ngurribebmerrimen kore kunredkimuk dja ngurriyingkihbolhmarnbu bedberre birrimirndebuyika bininj nawu kabirrimhdurnderren. Mah, dja birrimdjalngimen rowk kore gates ngarre kunredkimuk Zion! Ngurriburriwemen kunwardde manbu kabenmarnebolhwarrewon. Mak ngurriwayhkemen manburrba nawu banner ba birriwarlahkenh bininj kabirrinan kore kubolkbubuyika rowk. \v 11 Ngurrina! Nawu Yawey mulewarrinj nuye dja benmarneyimeng bininj rowk kore kubolkbubuyika rowk. Wanjh yimeng, “Ngadjare bininj kore kunredkimuk Zion bu kabirribekkan maninjmanu kunwok. ‘Ngudda nawu yiman kayime wurdwurd nuye Zion, Ngurribolkna! Dja ngurrina nahni nawu ngunngehke ngudberre wanjh kamhre! Nungka kamre dja ngunrohrokme, kaluk ngunwon kunmakmak nawu kakarrme.’”\x - \xo 62:11 \xt Isaiah 40:10, Revelation 22:12\x* \v 12 Birrimekbe bininj wanjh kabirringeykendan, “Bininj nawu Yawey nuye, nawu nungka benngehkeng.” Dja ngudda ngurringeykendan, “Nawu God kabennahnan, nawu kabirrihni kore kunredkimuk manbu God minj bolkbawong.” \c 63 \s1 God Kabenbun Birriwarre Bininj Dja Kabenngehke Bininj Nuye \s2 Isaiah 63:1-6 \p \v 1 Bu karridjawarren, “Nahni nangale bininj kamhre kore kunredkimuk Bozrahbeh kore kunbolk Edom? Adju! Nangale nakka? Nungka kahdjongbuyindi manbu kurlbakurlba manburrba namakmak. Dja kamhre kundulkarre kunkimuk dorrengh.” Wanjh nawu Kawohrnan Rowk kayime, “Nakka wanjh ngaye bu ngawokdi! Ngaye ngadjalwernhdulkarrekimuk duninjh ba ngabenngehke rowk. Ngaye ngawinhmeng.” \p \v 2 Wanjh ngayimeng, “Aba, dja njalekenh nawu manburrba ke kurlbakurlba, yiman kayime ngudda yimelmeng grapes bu kunkalkkidkenh?” \p \v 3 Wanjh nawu Kawohrnan Rowk yimeng, “Ngaye ngadjalkudji ngahrey bu ngamelmeng, minj nangale bininj nawu birrikang kubolkwarlah rowk nganbidyikarrmeninj ngardduk. Ngayiddungi dja kunmekbekenh ngawernhmelmeng dja ngabenkukdjuwimeng kore kurorre. Wanjh kunkurlba bedberre ngandelkdelkkeng kore kunmadj ngardduk.\x - \xo 63:3 \xt Revelation 14:20, 19:13-15 \x* \v 4 Ngaye ngakarremarnburrinj bu kabolkyimerran bu ngabendjadme dja ngabendung nawu birriyidko bininj, dja ngabenngehke nawu bininj ngardduk. \v 5 Wanjh ngaye ngabolknang, dja minj nangale bininj nganbidyikarrmeninj. Ngakangebarrhmeng bu minj nangale nganedjarrkdiwirrinj. Kaluk ngadjalkudji ngakurduyimeng kundulkarre ngardduk warridj dja nakka kunkangeyid ngardduk bu ngamurrngrayekworrinj.\x - \xo 63:5 \xt Isaiah 59:16\x* \v 6 Wanjh ngamelmeng kubolkbubuyika kunwern, nawu ngabenyidduy. Ngayidduy bedberre, wanjh ngabenmarnbom bu birrikodjmayahmeng, dja ngabolkdelkdelkkeyi kunkurlba bedberre kore kurorre.” Kuhni yimeng nawu Kawohrnan Rowk.\x - \xo 63:6 \xt Isaiah 34:5-17, Jeremiah 49:7-22, Ezekiel 25:12-14, 35:1-15, Amos 1:1-11, Obadiah 1:1-14, Malachi 1:2-5\x* \s1 Ngaye Ngaburlume Yawey God nawu Kankongibun \s2 Isaiah 63:7-14 \p \v 7 Mah. Wanjh ngaye munguyh ngayolyolme Yawey nawu mimkongiwern duninjh dja kanmarnedjare munguyhmunguyh. Dja mak ngayolyolme kore baleh nungka kurduyimeng ba bu karriburlume. Ngaburlume Yawey nawu kanmarnekurduyimeng kunmak kunwern kadberre, ngad nawu Israel kankebmawahmeng. Nungka wanjh kankongibun kadberre dja kannahnan dja munguyh kandjalmarnedjare duninjh. \p \v 8 Nawu Yawey yimeng, “Woybukkih bedda wanjh ngaye ngardduk bininj wanjh wurdwurd ngardduk dja minj ngandikowe.” Kuhni yimeng Yawey dja nungka wanjh benngehkeng mawahmawah kadberre. \v 9 Bu bedda birridjakbekkang, nakka nungka warridj djakbekkang, wanjh nungka kumwam kore bedda dja nungan benngehkeng. Nungka benmarnedjareminj dja benkongibom, wanjh benbebkeng kore birribongdi, benwayhkeng dja benngorrkang. Kuhni kurduyimeng bedberre bu kunkareni. \v 10 Dja bonj. Bedda birridjalmunkebawong, dja mak birrinjilngwarrewong nawu Namalngmakkaykenh nuye. Wanjh kunmekbekenh nungka yimerranj bedberre nawu yidko, dja benbuni bu birriburreni. \p \v 11 Bu kunmekbe yimerranj, wanjh birrimekbe bininj nuye birridjalwohburrbuni bu kunkarekenh, kore Moses darrkidni dja nawu benkani. Dja birridjawarreni, “Kab, baleh God nawu kankang kore Red Sea Moses dorrengh, yiman kayime shepherd kadberre? Baleh God nawu kanmarnemunkeweng Namalngmakkaykenh nuye bu karrihdjarrkdi? \v 12 Baleh nungka nawu bibidyikarrmeng Moses kundulkarre duninjh nuye? Dja nawu bolarlmeng manbu kurrula ba bu bininj rowk kabirridjalburlume nungka bu munguyh munguyh?\x - \xo 63:12 \xt Exodus 14:21\x* \v 13 Baleh nungka nawu kankang kandji kore kurrula ba bu karridjowkkeng yiman kayime djarrang karlobmerlobme kamak rowk kore kabbal, dja minj karrimankayi.” \p \v 14 Nawu Namalngmakkaykenh nuye Yawey benkang nuye bininj kore birringehmeng dja birrihni kamak rowk, yiman bulikki kahmirnderri kore kubolkmakkaykenh. Ngudda nawu Yawey kumekbe kurduyimeng ba bu birriwarlahkenh bininj ngundingeyburlume. \s1 Bu Karringeykayhmen Yawey Nawu God Kadberre \s2 Isaiah 63:15-19 \p \v 15 “Yawey, kanna kore heavenbeh, kore ngudda yihni. Ngudda nawu yiyerrkan kore kaddum, kore ngudda ke kunbolk kunmakmak kadjalbame! Mah! Yidjalngudjworrimen! Ngudda yiddok nawu yidulkarrekimuk duninjh? Njalekenh ngudda minj kanyawoyhkongibun, dja minj kandjalnahnan? Yuwn bu kandjalbawon. \v 16 Ngudda nakka ngad ngadberre Kornkumo! Nawu Abraham nakka kunubewu minj nganburrbun ngadberre bu mawahmawah nuye. Dja nawu Israel kunubewu minj kankukburrknan ngadberre bu ngad nawu ngarrimud nuye. Dja ngudda Yawey wanjh kornkumo duninjh ngadberre. Ngad wanjh ngundingeyburrbuni bu kunkare dja mak bolkkime ngudda nawu kanngehkeng. \p \v 17 Nawu Yawey, njalekenh ngudda yiman kanmunkewe bu ngarribawon manbolh ke. Mak njalekenh bu ngudda yiman kankangerayekwon ba bu minj ngundimarneboddan? Mah! Yimdurnden kore ngad dja kanbidyikarrmen ngad nawu ngundimarnedurrkmirri, ngad djal ngudda ke bininj bu kunkare dja mak bolkkime. \p \v 18 Ngad nawu ngudda ke bininj wanjh ngarribolkkarrmi kubolkdjamun ke dja ngarribolknahnani bu kundjaldedjumbung. Dja bonj, bolkkime nawu ngarriyidko birribolkwarrewong kunmekbe kunbolk ke. \v 19 Ngad wanjh ngudda ke bininj bu kunkare mak bolkkime, dja bedda nawu birriwarre bininj minj yibenngeybuyi bu ngudda ke bininj dja minj ngundiwokmangi. \c 64 \s1 Bu Karringeykayhmen Yawey Nawu God Kadberre \s2 Isaiah 64:1-12 \p \v 1 Yawey! Ngad ngarridjare bu ngudda yidjaldjalkma kunngol bu yirrangmarrhmang heaven dja yimkolung kondah kanjdji kore kurorre! Ngarridjare manbu kunwarddekimuk kabolkrokarokan kore kumirrk ke! \v 2 Yimkolu dja yibenbukkabukkan bininj nawu ngundiwirrihme ba bu bedda ngundingeyburrbun. Yibenkangewurlhmen yiman kayime kunak kamarnbun kukku kabonodnodmang. Mah, wanjh yibenmarnbu birriwarlahkenh bininj rowk kore kubolkbubuyika bu ngundiwernhkengehme dja ngundimarnekukdeldelme! \v 3 Kunkare wanjh ngudda kunwern yikurduyimi kundulkarrekimuk dorrengh, kore ngad minj ngarriyingkihburrbuyi. Kunmekbe yimkoluy kondah wanjh manbu kunwarddekimuk rowk bolkrokarokani bu yiman birrinang kundulkarre ke. \p \v 4 Ngudda wanjh yidjalkudji God duninjh. Bu kunkare dja bolkkime minj nangale bininj biwobekkayi nabuyika God. Mak minj nangale bininj binayi kunmim nuye nabuyika God. Minj nangale mak bikurdunayi nabuyika God yiman ngudda. Ngudda yidjalkudji nawu kanmarnekurduyime kunmak ngad nawu ngundiwoybukwon munguyh.\x - \xo 64:4 \xt 1 Corinthians 2:9\x* \v 5 Ngudda yire darnkih ba bu yibenbidyikarrme bininj nawu kabirridjaldjare kunnjilngmak dorrengh bu kunmak kabirridjalkurduyime, dja nawu ngundiwokmarrkmang ke. Dja ngaleng bu ngad ngundiwokweyi, wanjh ngudda kanyidduy. Aba! Nangale nabuyika kanngehke? \v 6 Ngarriwarlahkenh bininj wanjh yiman kayime ngarrikukwarreworrinj kunwarre dorrengh. Bu ngarrikurduyime kunmakmak, wanjh yiman djalburudjan, dja yiman kunmadj bu nuhnudminj ngarridjongbuyindiwirrinj. Ngad yiman kunmalaworr manbu worrdowerrinj, dja kunwarre ngadberre kanwayhke yiman kunmayorrkkimuk kaburriwe kunmalaworr. \v 7 Minj nangale kore ngad ngunngeykayhme, dja minj nangale mak kadjare bu ngunwernhkarrme. Kunmekbekenh ngudda wanjh kanbodmewong dja kanmarnewarlkkarrinj ngadberre kore minj ngundiyawoyhkebnan. Ngudda wanjh kanbawong bu ngarrikukwarrewarremen ngadmanbidju kore ngarrikurduyime kunwarre.\x - \xo 64:7 \xt Romans 1:28\x* \p \v 8 Kawarre Ngabba! Ngudda Yawey wanjh ngadberre kornkumo! Ngudda kankukmarnbom yiman kayime bininj nawu kamang delek dja kamarnbun ngalng bu kaborrahkendong. Ngudda yidjalkudji kanmarnbom kunbidwi ke. \v 9 Yawey, yuwn bu kanhdjaldung kunwernhkimuk duninjh! Yuwn bu mak yidjalburrbun kunwarre ngadberre munguyh munguyh! Kanna ngad nawu bininj ke rowk, dja kannahna! \v 10 Ngudda ke kubolkkimuk kubolkdjamun, makka wanjh bolkyimerranj kabolklarrk rowk! Zion bolkwarreminj, dja minj nangale kayo. Mak Jerusalem djalburrkyak, nakka bolkbularrbuyindanj rowk. \v 11 Dja manbu temple, manbu kunrurrkmak dja kubolkdjamun duninjh, dja kore mawahmawah ngadberre ngundidjalburluburlumi, wanjh kunak bularrbom dja rurrkwurlhkeng. Dja wanjh njalehnjale namakmak rowk nawu ngarrimarnedjareni, wanjh yakayakminj rowk. \v 12 Aba, wanjh bolkkime Yawey, yiddok minj kanbidyikarrme ngadberre? Yiddok minj yiwokdi ngadberre? Dja yiddok minj yidjalngurdme bu kanwernhdung munguyh munguyh? \c 65 \s1 Bu God Kandjadme Dja Mak Kanngehke Kadberre \s2 Isaiah 65:1-16 \p \v 1 Yawey nawu kawohrnan rowk yimeng, “Ngaye ngabenmarnekukbukkarrinj bedberre bininj ngardduk, dja bonj, minj ngandidjawadjawayinj. Ngaye ngadjareni bu bedda ngandingalkeng, dja bonj, minj ngandiyawayi. Ngabenmarneyimeng birriwarlahkenh bininj ngardduk, ‘Ngaye! Ngaye wanjh kondah ngahdi!’ Dja bonj, minj ngandingeykayhmeninj.”\x - \xo 65:1 \xt Romans 10:20\x* \v 2 Bu kunbarnangarrakuyeng ngabenmarnebidyirriyonginj, dja ngabengyirri bedberre bininj nawu ngandiwokweyi. Bedda wanjh kabirridjalkurduyime kunwarre. Bedda kabirridjurrkkarren kore kunmayali bedberre.\x - \xo 65:2 \xt Romans 10:21\x* \v 3 Kunbarnangarrakuyeng bedda wanjh ngandimarnewokburriwe kore kumirrk ngardduk. Bedda kabirrimarneboddan idols kore bedberre kunbolkdjamun, dja kabirrimarnekinje manbu manmanjmak kore altars nawu birrimarnbom manbu kunwarrekenh. \v 4 Mak bedda kabirrire kunmunun rowk kore kumihmimidj bu kabirridjalyirri molkkenh. Mak bedda kabirrikanjngun nawu bikkibikki, dja kabirridjalkanjkinje mayh nawu nawarrewarre ba kabirribongun kunkalkkid. \v 5 Birrimekbe bininj wanjh kabirriyime, ‘Ngurridin djarreh. Yuwn bu kandimdarnhyikan. Ngad wanjh ngarrikukdjamun duninjh!’ Wanjh bedda yiman kundolng kamhbebme kukeb ngardduk, yiman kunak bu kadjalrung munguyh.” \p \v 6 “Ngurrina! Kadjalbimbuyindi kore ngahnan bu kayime, ‘Ngaye minj ngadjalngurdme. Dja nakka ngabenmarnekarremulewan bedberre kunwarrekenh kabirrihkurduyime. Ngadjalwon rowk bedberre. \v 7 Ngaye bun bedberre kore kunwarre birrikurduyimi, dja kore nawu mawahmawah bedberre birrikurduyimi.” Kunmekbe rowk yimeng Yawey. Dja mak yimeng, “Bedda wanjh birrikinjeng mayh nawu bindiwong idols kore kuwarddekimuk, dja wanjh ngandiyemikang ngaye kore kurrulum rowk. Wanjh ngaye yiman ngabendjalyakarrbun rowk ngardduk kunyid bu ngabenbun bedberre.” \p \v 8 Wanjh Yawey yawoyhwokdanj, yimeng, “Ngaye minj ngabenbularrbun rowk. Ngurriburrbun bininj kabirrinan grapes manbu kanudmen, dja kabirriyime, ‘Karribawo, yikahwi manrakel wanjh kadjalmak, dja yuwn karridjalwe. Med, walakkih wurd kunkalkkidmak kayo!’ Wanjh karohrok ngaye bu ngabendjalnahnan bininj nawu woybukkih ngandimarnedurrkmirri kore ngardduk bininj. Ngaye minj ngabenbularrbun birridjalwern rowk. \v 9 Ngaye ngabenmarnbun yikahwi bininj nawu Israel kabenmawahme, dja mak nawu Judah kabenmawahme, ba bu kabirribolkkarrme ngardduk kuwarddekimuk rowk. Birrimekbe nawu ngaye ngabendjarrngbun, wanjh kabirribolkmang. Ngaye nawu ngandimarnedurrkmirri, wanjh kabirriyo kumekbe.” \p \v 10 “Bu kuhni kabolkyimerran, ngabolkmarnbun kabbal kabolkngeyyo Sharon bu karralkwernmen ba bu sheep namirndewern dja kabirridalkngun kumekbe. Mak ngabolkmarnbun kuwarddebarrarn kabolkngeyyo Achor, ba bu mayh kamirnderri kumekbe dja kamirndengehme. Bu kumekbe ngabenyolyolme ngardduk bininj nawu ngandiyawam.”\x - \xo 65:10 \xt Joshua 7:24-26\x* \p \v 11 “Dja ngaleng ngudda ngurribuyika wanjh kandimunkebawong, dja ngurribengmidjdanj kunwarddekimuk kunbolkdjamun ngardduk. Dja mak ngudda yiman ngurrimarneboddan idol kangeyyo ‘kunmak kamre kore ngaye’, dja ngurrikarrme mulil nuye idol nawu kangeyyo ‘bu njale kanmarneyimerran, wanjh kamak’. \v 12 Wanjh bonj, ngaye marnbun bu ngudda ngurridowe kundjawakwi. Ngudda ngurrimankan kore ngundibun ngurridowe rowk. Kunmekbekenh ngayime ngudberre. Ngaye wanjh kayhmeng ngudberre dja minj kandiwokmayinj. Mak bu bengyolyolmi dja nakka minj kandibekkayi. Ngudda wanjh ngurridjalkurduyimi kunwarre kore kumirrk ngardduk, dja ngurridjalyimeng kore ngaye ngawidnang.” \p \v 13 Mah, bu kunmekbe kunu Yawey, nawu kawohrnan rowk, wanjh kayime ngudberre, “Bininj nawu ngandimarnedurrkmirri, nakka kabirriworrkmen, dja ngudda nawu ngurriwarre bininj wanjh ngurrimarrwedowen. Bedda kabirrikomnjulme, dja ngudda wanjh ngurridjalkombukdowen. Bedda kabirridjalmarrmarr, dja ngudda wanjh kunyemi ngunmang rowk. \v 14 Bininj nawu ngandimarnedurrkmirri wanjh kabirriwayini kunnjilngmak dorrengh dja kabirrikangemarrmarr. Ngudda nawu ngurriwarre bininj, wanjh ngurridjalkayhme dja ngurridjalnjilngwarremen. Mak ngurridjalnalkbun wernkih duninjh dja ngurrikangewarremen. \v 15 Ngudda kunngey ngudberre wanjh ngurribawo bininj nawu ngaye ngabendjarrngbun bu ngundingeywirrihme ngudberre. Ngaye Yawey, ngawohrnan rowk, wanjh bun ngudberre, dja ngurriyakmen. Dja ngabenngeywon kunngeybuyika bininj nawu woybukkih ngandimarnedurrkmirri. \v 16 Nangale bininj nawu kabenmarneyime kunwok kunmak nawu kabirrihni kumekbe kunbolk, wanjh nakka ngankayhme ngaye God ngadjalkudji nawu ngawokdi kunwoybuk. Dja bininj kore kunmekbe kunbolk, bu kadjare kawokkurrmerren, wanjh kawokkurrmerren kore kunngey ngardduk, ngaye God ngadjalkudji nawu ngawokdi kunwoybuk. Kaluk ngabengmidjdan kunwarre bedberre bu kerrngehkenh birrikurduyimi.” \s1 Nawu Yawey Kabolkkerrngehme Kaddum Heaven Dja Kanjdji Kurorre \s2 Isaiah 65:17-25 \p \v 17 “Ngurrina! Ngaye ngayawoyhbolkkerrngehme mahni kaddum dja kondah kurorre. Dja mak ngadjalbengmidjdan rowk kore kunkarekenh. Minj ngayawoyhburrbun.\x - \xo 65:17 \xt Isaiah 66:22, 2 Peter 3:13, Revelation 21:1, 5\x* \v 18 Bu ngaye ngabolkmarnbun rowk, wanjh ngurriwernhnjilngmarrmarrnin munguyh. Ngaye ngayawoyhbolkkerrngehme kunredkimuk Jerusalem ba ngurridjalnjilngmakmen, dja bininj nawu kabirrihni, wanjh ngaye ngandinjilngmarnbun bu ngamarrmarr. \v 19 Ngaye nganjilngmak bu ngabolkburrbun Jerusalem, dja mak ngabenmarnemarrmarr bu ngabenburrbun bininj nawu kabirrihni kumekbe. Bu kuhni kayimerran, wanjh minj nangale kayawoyhnalkbun kumekbe, dja minj nangale kangadjdjihme bu kunnjilngwarre dorrengh.”\x - \xo 65:19 \xt Revelation 21:4\x* \p \v 20 “Kaluk minj kabirridowe nawu birribarrken wurdwurd. Mak nawu bininj kabirridarrkid bu djal kunkuyeng duninjh. Nakohbanj duninjh minj karrowen, dja djalngudjmak. Bininj rowk wanjh kabirridjalkohbanjmen duninjh yiman kudjewk 100 bu minj kabirridowe! Bininj kunubewu karrowen bu minj 100 yimerrangimeninj, wanjh kabirriyime nakka kunubewu kidni. \v 21 Bininj rowk wanjh kabirrirurrkname dja bedmandeleng kabirriyo. Bedda kabirridudjeng manrakel, dja bedmandeleng kabirringun manbu manbarnem ngalengngarre. \v 22 Minj mak kuhni kabirriname kunrurrk dja kabindimarnebawon birribuyika bininj bu kabirriyo. Dja minj kabirridudjen manmekenh ba bu kabindiyibawon birribuyika bininj bu kabirringun manbu manbarnem. Minj kuhni kabenmarneyawoyhkurduyimerran. Ngaye ngardduk bininj wanjh kabirridjalmimbi kunkuyeng duninjh yiman kayime bu kundulk kadjalmimbi. Bedda nawu ngabendjarrngbun bininj, wanjh kabirrinjilngmarnburren kore kabirrikurduyime kunbidwi bedberre. \v 23 Minj mak kabirridurrkmirri bu djal burudjang. Minj mak kabindiyawoyhyawmang wurdwurd nawu kabirriwarrewarremen. Ngaye nawu Yawey, wanjh ngabendjalmarnekurduyime kunmak bedberre dja warridj nawu bedda kabindimawahme bininj. \v 24 Ngaye ngabenbangmebekkan bedberre bu yerre kabirridi yiwarrudj kore ngandikayhme. Bu minj birribangmeyakwoyi kore kabirridi yiwarrudj, wanjh ngabenbekkabekkan rowk. \v 25 Bu kuhni kayimerran rowk, ngaye ngamarnbun mayh nabang dja nawu kelebuk wanjh kabirridjarrkngun kunmodmikenh dorrengh, yiman nawu lamb dja wolf. Dja nawu lion wanjh kadjalngun kundalk yiman bulikki. Kaluk nawu nayin nakka kahdjalngun kundjulng. Kuhni rowk kore ngaye ngardduk kunwarddekimuk manbu kubolkdjamun, wanjh minj nangale kabiwarrewon nabuyika bininj, dja minj nangale kayime kunwarrekenh.” Kunmekbe rowk yimeng nawu Yawey.\x - \xo 65:25 \xt Isaiah 11:6-9\x* \c 66 \s1 Bu Yawey Kamarnbun Kaddum Dja Kurrore Bu Kakerrngehmen Rowk \s2 Isaiah 66:1-24 \p \v 1 Kuhni kayime Yawey, “Kore kaddum heaven, nakka kore ngaye ngahni yiman kayime throne ngardduk ngayerrkan. Dja kore kurorre, wanjh nakka yiman kayime ngahdengebarndi. Dja ngudda bininj, yimankek ngurrimarnbun kurrambalk ngardduk? Kaluk baleh kunrurrk kore ngangehme?\x - \xo 66:1 \xt Matthew 5:34-35, 23:22\x* \v 2 Ngurriburrbu ngayebidju ngabolkmarnbom njalehnjale rowk kaddum dja kurorre. Kunmekbekenh yehyeng rowk marnbuyindanginj.”\x - \xo 66:2 \xt Acts 7:49-50\x* Kuhni nawu Yawey yimeng. “Dja bininj nawu minj kabirriburlumerren, minj mak kabirrikimukworren, dja ngandimarnekele bu ngandiwokmarrkmang, wanjh birrimekbe bininj wanjh ngaye ngabenmarneyime kunmak.” \p \v 3 “Yikahwi birribuyika bininj ngandinjilngwarrewon. Bu ngandimarnebun bulikki, wanjh ngaye ngayime bedda yiman namarndeyi! Dja bu ngandiwon lamb ngardduk, wanjh ngayime bedda yiman duruk ngandimarnebun! Dja bu ngandiwon ngaye manmim manbu wheat, wanjh ngayime ngandiwoyi kunkurlba nuye bikkibikki! Dja bu ngandimarnekinje manmanjmak ngardduk, wanjh ngaye ngayime bedda yiman kabirrimarneboddan idol. Kaluk birrimekbe bininj birrikebrokmarnburrinj kore birridjaldjareni. Kabirridjare kunwarrewarre duninjh kore kunmalng bedberre. \v 4 Wanjh kunmekbekenh ngaye ngadjare ngabenwirrihme dja ngabenbun bedberre. Ngaye ngabenmarnekurduyime kore bedda kabirridjalkelemen. Kaluk ngaye ngabenkayhmeng bedberre, dja minj ngandiwokmayi. Mak ngaye ngawokdi bedberre, dja minj nangale ngandiwokbekkayi. Bedda birridjalkurduyimi kunwarre kore kumirrk ngardduk, dja birridjaldjareni kore ngandinjilngwarrewong.” Kuhni yimeng nawu Yawey. \p \v 5 Mah, ngudda nawu ngurrimarnekukdelelme bu nawu Yawey kawokdi ngudberre, wanjh bolkkime ngurribekkabekka kore kayime. Nawu Yawey kayime, “Nawu ngurridangerrinj bininj ngundiwirrihme bu ngardduk kunngeykenh, dja ngundidjalbebke. Dja mak ngundidjekmiwong bu birriyimi, ‘Mah! Ngarridjare ngarrinan Yawey bu nadjalmak duninjh, dja ngudda bu ngurrinjilngmak!’ Bonj, bedda wanjh kaluk kabirriyemengarlmen. \v 6 Adju, ngurrbenbekkabekkan nawu kabirrikayhme kore kururrkmirrnderri dja kore Temple kunrurrk. Njalekenh? A, nakka ngaye Yawey ngabenbun nawu ngarriyidko ngardduk kore kunwarrekenh bedberre.” \p \v 7 “Mah, wanjh ngurriburrbu. Daluk ngalbu kamerlem, bu kayawmang, wanjh werrk kababang, kaluk yerre wanjh karrangen nawu nabarrken. Yuwn bu kadjalyawmang werrk, dja minj kabekkarren.\x - \xo 66:7 \xt Revelation 12:5\x* \v 8 Minj nangale bolkwobekkayi bu kuhni kurduyimerrangimeninj. Dja minj nangale nayi. Yiddok bininj birrimirndewernmerrinj kore kubolkkimuk kore djal kunbarnangarrakudji? Burrkyak. Minj kayimerran bu kundjalburrikudji. Dja kunbuyika duninjh, bu kunbolk Zion, wanjh werrkwerrk duninjh kabenyawmang ngalengngarre wurdwurd! \v 9 Ngaye nawu Yawey ngakan daluk bu kayingkihmarnburren wurdyawkenh, dja wanjh minj ngabawon, ngadjalmarnbun bu kayawmang. Bu ngayingkihmarnbun daluk, yiddok ngaye ngabalhme ngalengngarre kunwarlirrng? Burrkyak. \v 10 Mah! Wanjh ngurrimarnemarrmarr ngalengngarre kunredkimuk Jerusalem, dja ngurrimarnenjilngmaknin, ngudda nawu ngurrimarnedjare. Ngudda nawu ngurrimarnenalkbuni, wanjh bolkkime ngurriwernhmarrmarr ngalengngarre! \v 11 Kaluk ngudda yiman ngurribongun kore kundjikka ngalengngarre dja ngurrinjilngmakmen. Ngurridjalbongun kunkimuk, dja ngurrimarnemarrmarr ngaleng nawu ngunwon kundjalkimuk.” \p \v 12 “Kuhni mak ngayime ngudberre, ngaye nawu Yawey. Ngaye ngawon Jerusalem kunmodmikenh ngardduk manbu kaborlobme yiman kayime mankabo. Ngaye mak ngawon namakmak nadjalwern duninjh kore kubolkbubuyikabeh, yiman kayime mankabo mankimuk bu kaborlobme. Ngalbu kunredkimuk Jerusalem yiman kayime ngalbadjan ngunkanahkan kore kuberl ngarre, ngudda ngurribongun kore kundjikka ngarre, dja ngurriyerrkan yiman wurdyaw kore kunkarre ngarre. \v 13 Ngaye wanjh njilngmarnbun ngudberre yiman kayime ngalbadjan kabikangemarnbun wurdyaw ngarre. Dja ngurrikangemakmen ngudda bu ngurrinjilngwarreni Jerusalemkenh.” \p \v 14 “Bu kuhni ngurrinan kakurduyimerran, wanjh ngurrikangemarrmarr, dja ngurriwernhmakmen yiman kayime kundalk bu kadjaldjordme. Ngaye nawu Yawey wanjh marnebidbukkarrinj ngudberre nawu kandimarnedurrkmirri. Dja nawu birriyidko ngardduk, wanjh ngabendjaldung kunkimuk.” \p \v 15 Ngurrina! Yawey kamre kunak dorrengh. Manbu chariots nuye warridj wanjh kamre yiman kayime kunmayorrk kunkimuk duninjh. Nungka wanjh kayiddung wernkih duninjh, dja kabendung manbirluworldjen dorrengh! \v 16 Kaluk Yawey kabendjadme birriwarlahkenh bininj rowk kunak dja kundjawak dorrengh. Dja kabenbun birriwern bininj. \p \v 17 Kuhni nawu Yawey kayime, “Bininj nawu kabirrikukdjamunworren bu kunwarrekenh, dja bu kabirridjirridjburren kore kabirrimarneboddan idols, wanjh kunwarre duninjh kabirriyime. Bedda wanjh kabirridjarrkre kore kurralk ba kabirrikanjngun bikkibik dja nawu rats, dja nabubuyika nawarrewarre mayh. Nangale kabirrimunkekadjung? Wanjh bedda kabirridjarrkyakmen! Kuhni ngaye ngayime nawu Yawey. \v 18 Ngaye ngaburrbun kore kabirrikurduyime kunwarre, dja kore kabirrimayaliburrbun, wanjh ngaye ngayingkihmarnburren bu ngamre dja ngabenmirndemornname birriwarlahkenh birrimak bininj rowk, kore kubolkbubuyikbeh, dja nawu birridjenbubuyika rowk. Wanjh kabirrimirnderri dja ngaye ngardduk kunmakmak ngandinan. \v 19 Mak ngaye ngakurrme yiman kayime bim ngardduk kore bedda. Yikahwi ngaye ngabenmunkewe nawu kabirridjaldarrkid bininj ba kabirrire kore kubolkbubuyika, yiman Tarshish, Libya dja Lydia kore bininj kabirrikurdumak bonarra dorrengh, dja mak kore Tubal dja mak Greece, dja warridj kore manyunkurr kunwern kore djarreh duninjh, kore bininj minj ngaye ngandiwobekkayi, dja minj ngandinayi ngardduk kunmakmak. Bedda nawu ngabenmunkewe wanjh ngandiyolyolme bu kabindibengdayhke ngayekenh bu ngadjalmakkaykenh. \v 20 Kaluk kabindimkan bininj nawu ngurridangerrinj rowk nawu birrikang kubolkbubuyikabeh, dja kabirrimre rowk kore ngardduk kunwarddekimuk kubolkdjamun kore Jerusalem, dja bedda kandiwon birrimekbe bininj ba bu ngabenkarrme, ngaye nawu Yawey. Bedda wanjh kabirrimre bu kabirrimorneni djarrang dja nuk donkey, yikahwi mak kabirrimre kabirribarndi chariots, dja kabirrimorneni mules dja camels dorrengh. Kabindikan kore kunrurrkdjamun manbu Temple ngardduk, yiman kayime nawu Israel benkebmawahmeng kabirrimkan manmim manbu kahdahkendi kore ngalng nawu kukbele, bu kandiwon ngaye nawu Yawey.” Kuhni nawu Yawey yimeng, dja mak yimeng, \v 21 “Dja mak ngabendjarrngbun yikahwi birrimekbe bininj ba kabirriyimerran priest dja mak yikahwi Levites.” \p \v 22 Wanjh nawu Yawey mulewarrinj, yimeng, “Mak ngayawoyhbolkkerrngehme manbu kaddum dja kurorre, dja kadjaldi munguyh munguyh kore kumirrk ngardduk, wanjh kunmekbe rerrih karohrok manbu kunngey ngudberre kadjaldi. Dja mak nawu mawahmawah ngudberre kabirridjaldi munguyh.\x - \xo 66:22 \xt Isaiah 65:17, 2 Peter 3:13, Revelation 21:1\x* \v 23 Birriwarlahkenh bininj rowk kabirrimre ngandimarneboddan kore kumirrk ngardduk bu kunbarnangarradjamun rowk, dja bu nakerrnge dird kore nakerrnge dird. \v 24 Mak kabirribebme dja kabindikuknan nawu birridowerrinj birrimekbe nawu ngandidjalwokweyi ngardduk. Yolk wanjh kabennudngun nakka minj karrowerren, mak kunak makka minj kabirludowen. Wanjh birridjalwern bininj kabindiwirrihme bedberre.” Kuhni rowk yimeng Yawey.\x - \xo 66:24 \xt Mark 9:48\x*