\id HEB KuB \toc2 Hebrews \toc1 Hebrews \mt1 Hebrews \c 1 \s1 God Kanmarnemunkeweng Beywurd Nuye Ba Bu Nungka Kanmarnekukbukkarrinj Kadberre \sr Hebrews 1:1-3 \p \v 1 Bu kunkare wanjh God benmarnewokdanj nawu mawahmawah kadberre bu benmunkeweng nuye prophets birribubuyika nawu birriwernni. Bedda nawu prophets wanjh birribebbehwokdi bu bindibengdayhkeyi bebbehbeh bu mandjewkbubuyikani. \v 2 Wanjh bolkkime bu darnkih kayiburnbunkenh, wanjh God nungan yawoyhwokdanginj kadberre bu nungan bimmunkeweng beywurd nuye kore ngad, yiman kayime nuye kunwok bu kanmarnewokmunkewerrinj kadberre. God bikurrmeng namekbe nawu Beywurd nuye ba bu kawohrnan rowk dja mak nungan kadjalkarrme yehyeng rowk kaluk bu yerrekah. Nahni nawu God nuye Beywurd, wanjh bimarnemarnbom yehyeng rowk kore God nuye bu kerrngehkenh duninjh, yiman kondah kurorre kubolkwarlahkenh rowk dja mak kore kunwernhkenh rowk kore kaddumkenh ngarre. \v 3 Nawu Beywurd nuye God wanjh kabenerohrok God kore baleh yarrkka kayimerran. Bu karrinan nahni nawu Beywurd, wanjh kunukka karrinan God kore kunwernhmakmak nuye. Nawu Beywurd wanjh nungka God duninjh. Bu nungka kawokdi, wanjh kakarrme God nuye kundulkarre dorrengh, dja kadjalmarnbun kadjaldi munguyh yehyeng rowk kore kaddum heaven dja mak kanjdji kurorre. \p Nawu Beywurd wanjh kanjkurrmerrinj kadberre kore ngad kankangedjirridjbom ba bu God kanmarnebengmidjdanj ngad bininj rowk kore kunwarrekenh kadberre. Kaluk bu kunmekbe kanmarnekurduyimeng, nungka wam wanjh yerrkang kore kukun nuye God nawu nadjalwernhkimuk dja mak kadjalwernhwohrnawohrnan rowk. \s1 Nawu God Nuye Beywurd, Nungka Kawernhdokme Bedberre Nawu Angels Rowk \sr Hebrews 1:4-14 \p \v 4 Nahni nawu Beywurd nuye God, wanjh nakka yimerranj nadjalwernhkuken duninjh bedberre kore angels. Kumekbekenh God biwong manbu kunngey mankuken duninjh nawu kore angels bedberre. \v 5 Karriburrbu kore God yimeng, “Ngudda ngardduk beywurd bolkkime wanjh ngaye ngayimerranj kornkumo ke.” [Psalm 2:7] God minj kuhni yimeninj bedberre nawu angels, dja God biyolyolmeng nawu nadjalkudji Beywurd nuye. Bu yimeng, “Ngaye wanjh kornkumo ke. Ngudda wanjh beywurd ngardduk.” [2 Samuel 7:14] Mahni kunwok minj nungka benmarneyimeninj birrimekbe nawu angels. \p \v 6 Bu God bimunkeweng Beywurd nuye nawu nadjalyungkih duninjh nadjaman kore kondanjkunu kurorre, wanjh kuninjkunu God yimeng, “Nawu angels rowk nakka wanjh kabirrimarneboddan kore yiwarrudjkenh nuye nawu ngaye ngardduk Beywurd.” \v 7 Kaluk bu God benyolyolmeng nawu angels nuye, wanjh yimeng, “God benmarnbom nuye angels yiman kayime kunmayorrk. Dja nawu bedda kabirrimarnedurrkmirri, nungka benmarnbom birriyimerranj yiman kayime manbirluwoldjen manbu kunak dorrengh karung.” [Psalm 104:4] \p \v 8 Kaluk kunbuyika bu God wokdanj biyolyolmeng nawu nuye Beywurd, bu bimarneyimeng nungka, “Ngudda wanjh God nawu yidjalwohrnan bu munguyh munguyh. Ngudda yibennahnan bininj kore mandjad duninjh dja kore kunmak rowk. \v 9 Ngudda nawu yidjare kore kundjalmak dja yiwarnyak kore kunwarre. Kunmekbekenh bu ngaye nawu djarrngbom. Ngaye nawu God duninjh ngudda ke. Ngaye wanjh kurrmeng ba yibenyurrhke rowk nawu ngurridangerrinj, dja mak nawu ngaye njilngmarnbom ba yidjalwernhmarrmarr duninjh.” [Psalm 45:6-7] \p \v 10 Mak kuhni kunbuyika nungka yimeng kore bimarneyimeng Beywurd, “Ngudda nawu Yiwohrnan! Kore yirredjingmey yimarnbom kunred kubolkwarlahkenh rowk. Ngudda yingan yimarnbom kunngol ngudda ke kunbidyi. \v 11 Kaluk yerrekah bu kayakmen rowk, dja nawu ngudda yidjaldi munguyh. Yehyeng rowk kadjalwarremen yiman kayime kunmadj nakare. \v 12 Ngudda yidjalburriwe rowk yiman kayime kunmadj nawu kakaremen. Dja ngudda yidjaldi munguyh munguyh. Minj yirrowen, dja yingandeleng yidjaldarrkiddi.” [Psalm 102:25-27] \p \v 13 Kuhni mak bimarneyimeng Beywurd nuye, bu yimeng, “Yimray ngarrdjarrkyerrkan, ngudda kondah kore ngaye ngardduk kukun, ba bu yimadbun bu kore ngaye ngabenkoluyhwe nawu ngudda ke ngundiwidnan ba bu ngudda yibenbodmemelhmelme.” [Psalm 110:1] Kuhni nungka minj benmarneyimeninj nawu angels! \v 14 Kaluk birrimekbe nawu angels baleh bu kabirriyime? Bedda wanjh namalng rerrih nawu kabirrimarnedurrkmirri kore God. Nungka kabenmunkewe bu kabindibidyikarrmekenh birrimekbe bininj nawu God nungan kabenngehke ba bu kabirrimalngdarrkid munguyh munguyh kore nungka. \c 2 \s1 God Kanbengdayhke Kunwok Nuye Ba Bu Ngad Karriwernhburrkburrkbekkan \sr Hebrews 2:1-4 \p \v 1 Wanjh kunmekbekenh ngad karrimayalinahnarrimen dja karriwernhwokkarrmen manbu kunwok nuye. Dja bu burrkyak, wardi walakkih wurd bu karridjalbawon nungka Jesus. \v 2 Ngurriburrbun bu kunkareni angels bindimarneyimeng bininj manbu kunwok kore Godbeh, wanjh makka manu woybukkih God nungan nuyeni kunwok, dja nawu bininj minj birriwokmarrkmayinj dja minj bedda birriwernhkurduyimeninj kunmak, wanjh God benbuni bu djal mandjadni. \v 3 Kunmekbe wanjh kayimerran kadberre kuhni woybukkih. Bu ngad karribekkan kunwok nuye manbu kore kanngehkekenh kore Godbeh, dja bu karriwokwirrihme, yiddok kunukka kamak? Burrkyak, God kanbun kadberre. \p Jesus nawu kawohrnan duninjh wokdanj kadberre kerrngehkenh manbu kunwok kunmak bu God kanngehkekenh. Bu kerrngehkenh bininj birribekkang dja kandimarneyimeng bu woybukkih, ba bu ngad karriwoybukwong maninjmanu kunwok. \v 4 God kurduyimi kunwern kunmakmak bu kundulkarre dorrengh, dja mak Namalngmakkaykenh benwoni bininj kunmakmak kore God djareni bedberre. Kunmekbekenh karriwernhwoybukwong manbu kanngehke kunwok. \s1 Jesus Nawu Ngad Karridangerrinj \sr Hebrews 2:5-18 \p \v 5 Bolkkime wanjh ngad karriyolyolme kore God kamarnbun bu kayimerran kore ngad karrihni yerrekah, dja nawu angels minj benkurrmeninj bu yimankek kabirriwohrnawohrnan kunmekbe. \v 6 Kaluk ngurriburrbun kore nakudji bininj yimeng, kuhni wanjh bimbuyindanj kore djurra, bu kayime, “Ngad nawu bininj kore nganbornanbeh, dja njalekenh ngudda kanburrbun ngadberre. Njalekenh ngudda kannahnan ngad nawu bininj nganbornang? \v 7 Dja ngaleng, wanjh ngudda kanmarnbom ngad bininj ke bu ngarriyimerranj bu ngad wanjh darnkih ngarrbendjalyurrhke nawu angels. Dja ngudda kanngeykimukwong dja kanmarnbom ba bu ngarrimak kore ngudda. \v 8 Dja kanmarnekurrmeng yehyeng rowk ba ngad ngarriwernhwohrnan bedberre.” [Psalm 8:4-6] \p Yoh. Wanjh God benkurrmeng bininj bu kabirriwohrnan yehyeng rowk kondanjkunu kore kurorre kayo. Minj njale mak yibawoyi. Dja med, bolkkime minj karrinan bu yehyeng rowk kanwokmarrkmang ngad nawu djal bininj duninjh. \v 9 Dja med, bolkkime wanjh karridjalnan nawu Jesus! God bikurrmeng nungka bu yimerranj djal bininj duninjh bu djal kundedjumbung wanjh nawu angels birriyurrhkeng! Dja God wanjh kanwernhkongibom kadberre dja kunmekbekenh nungka Jesus nungan doweng kadberre ngad karriwarlahkenh bininj rowk. Wanjh kunmekbekenh kunu bolkkime nungka wernhkimukminj duninjh dja mak kahni king nadjalmakkaykenh kadberre kore heaven. \p \v 10 God nawu marnbom yehyeng rowk nawu kadjalkarrme munguyh kore nungka kadjare, wanjh kadjare kabenmarnbun nuye wurdwurd ba bu kabirridjarrkre kore kaddum kubolkmak heaven. Kunmekbekenh wanjh nungka bikurrmeng Jesus bu djakbedjakbekkabekkani ba bu kayakwon karrurrkmirri kore kanngehkekenh ngad nawu God nuye wurdwurd. \v 11 Kaluk Jesus, nawu kanmarnbun bininj bu karridjalmak kore God, dja mak ngad bininj nawu kanmarnbom kore God kanmakwan, wanjh yiman ngad kunukka karridjalkukkudji. Kunmekbekenh Jesus minj kayemengalme bu kanmarneyime ngad bu karridangerrinj nuye. \v 12 Kuhni bu Jesus kabimarneyime God nawu Kornkumo, “Ngaye wanjh djalngeymulewan ngudda bu ngabenmarneyime nawu ngarridangerrinj. Bu ngarrimirndemornnamerren kore yiwarrudj, wanjh ngaye ngawayini bu djalburluburlume ngudda.” [Psalm 22:22] \v 13 Kuhni mak yimeng, “Ngaye ngadjalwoybukwon God.” Dja mak yimeng, “O God, kanna ngaye dja nawu wurdwurd ngudda kanwong.” [Isaiah 8:17-18] \p \v 14 Ngad yiman wurdwurd nuye, dja ngad bininj duninjh nawu karrikarrme kunkulah dja kunkurlba kore kunburrk. Kunmekbekenh kunu Jesus yimerranj bininj duninjh bu kunburrk dorrengh, ba yerreh wanjh doweng. Kaluk bu doweng, wanjh nungka bidjalngudjyakwong nawu Namarnde Duninjh nawu munguyh kanbuni ngad nawu bininj warridj. \v 15 Bu Jesus doweng, wanjh kanngehkeng karriwarlahkenh bininj nawu kore karridjalkeleni munguyh bu kundowikenh ngarre, ba bu ngad karribebme kore yiman kayime kanbongkarrmi manbu kundowikenh. \v 16 Jesus kumwam bu minj benbidyikarrmeninj nawu angels. Burrkyak. Nungka kumwam bu kanbidyikarrme ngad bininj nawu Abraham kankebmawahmeng. \v 17 Wanjh kunmekbekenh nawu God bimarnbom Jesus yiman karohrok ngad nawu karridangerrinj nuye ba bu nungka yimerranj priest nakimuk duninjh kadberre, bu kankongibom kadberre dja mak biwokmarrkmey mandjad kore kabimarnedurrkmirri nawu God. \p Nungka wanjh kanjkurrmerrinj bu kanmarnedoweng ba bu God kanmarnebengmidjdan kadberre ngad nawu bininj rowk. \v 18 Dja mak Jesus nungan wanjh karrmi kunrayek kunkimuk kore nawu Namarnde Duninjh bidjurrhdjurrkkani kore kukange nuye. Kunmekbekenh bolkkime kanbidyikarrme ngad bininj bu yimankek nawu nawarrewarre kankuyindjurrkkan kadberre. \c 3 \s1 Jesus Kawernhmarnekukdokme Nawu Moses \sr Hebrews 3:1-6 \p \v 1 Nawu karridangerrinj, ngudda nawu God nuye bininj, ngad wanjh kankayhmeng rowk kadberre. Ngurridjalburrbu nawu Jesus. Nawu nungka wanjh yiman apostle duninjh yimerranj dja mak nawernhkimuk priest kadberre rowk. Ngad wanjh karrbenmarneyime birriwern bu ngad karriwoybukwon. \v 2 Jesus nungan bidjalwokmarrkmangi nungka God nawu bimmunkeweng. Nungka nawu yiman kabenerohrok Moses nawu bihmarnedurrkmirri kore God nuye namud. \v 3 Kaluk Jesus nakka bibalyurrhkeyi Moses. Yiman Moses bimarnedurrkmirri God nuye kore kunrurrk manbu yiwarrudj nuye, dja yiman Jesus nungan rurrkmarnbom kunrurrk God nuye. Kumekbekenh bininj kabirriburlume Jesus kunkimukkenh, dja Moses yerre. \v 4 Kaluk bininj kabirrirurrkname, dja minj ngalengman karurrknamerren! Dja ngaleng God nakka nadjalkudji kahname nawu yehyeng rowk! \p \v 5 Moses nungka minj wernhwohrnani. Nungka kunu djadjaldurrkmirri kunmak dorrengh kore God nuye nawu namud, bu yiman yingkihmulewam bu baleh God kaluk yerrekah nungan kanmarneyimeng rowk. \v 6 Christ wanjh nawu Beywurd nuye God nungka wanjh kawohrnan rowk kore nahni namud nuye bu nungka kabiwokmarrkmang. Bu munguyh ngadman karridjalwoybukwon God, dja mak karriwernhburrbun kore nungka kanmarnekurduyime bu yerrekah, wanjh kunukka ngad karriyimerranj yiman God nuye namud duninjh. \s1 Yuwn Bu Karrikewkme God Nuye Kunwok Manbu Nungka Kanwong \sr Hebrews 3:7-19 \p \v 7 Kaluk nawu Namalngmakkaykenh kayime, “Bolkkime bu kandiwokbekkan ngawokdi, \v 8 wanjh yuwn bu ngurrikangerayekworren kore kunwok ngardduk, yiman kayime nawu mawahmawah ngudberre korroko birrikurduyimeng kumekbe bu birribekkang kunwok manbu ngaye ngardduk. Bedda wanjh birriwokwirrihmi, nawu bedda ngandirohrokmi bu birrirey kore kubolkdarleh. \v 9 Dja kumekbe bu bolkyimi bu ngudberre mawahmawah wanjh ngaye ngandikurdunani, dja bedda ngandidjalrohrokmeng dja ngandiwokkewkmeng bu benkang nawu 40 mandjewk ngarre bu ngandikurdunani. \v 10-11 Kunmekbekenh kunu bu ngaye ngahbendungi birrimekbe bininj dja mak ngamarneyimerrinj ngayemandeleng bu bedda wanjh kabirridjalkurren kore ngaye ngandimunkekadjung, dja minj nuk ngandiwernhburrbun bu mandjad duninjh. Ngaye wanjh ngayidduy bedberre bu ngabenmarnewokkurrmerrinj, ‘Birrimekbe bininj minj munguyh kabirringime kore ngaye ngabenmarnbun ba kabirringehme, dja kuhni bu burrkyak duninjh.’” [Psalm 95:7-11] \p \v 12 Mah, wanjh bolkkime nawu karridangerrinj, karrinahnarrimen, dja yuwn bu kunwarre karridjare kore kukange kadberre, dja yuwn bu mak karrikangeborledkerren kore kunwoybuk. Wardi kunukka ngurribawon God duninjh nawu kahdarrkiddi munguyh munguyh. \v 13 Bolkkime ngaleng wanjh ngurrikangerayekworrimen munguyh bu kunbarnangarrakenh rowk. Kunmekbe bu ngurrikurduyime wanjh kunwarrekenh minj ngunkowe dja minj ngunmarnbun bu ngurrimarnekangerayekmen nuye God. \p \v 14 Kaluk kerrngehkenh karriwernhwoybukwong nawu Christ, wanjh karridjalwoybukwo munguyh. Wanjh kunukka kawoybukkendan bu karrikukbelbmiyindanj kore Christ dorrengh. \v 15 Ngurriburrbun kuhni wanjh kore djurra yimeng, “Bolkkime bu ngurribekkan God kawokdi, wanjh yuwn bu ngurriwidnan manmekbe kunwok yiman birriyimi nawu mawahmawah ngudberre bu kerrngehkenh birridungi God dja birriwokwirrihmi.” [Psalm 95:7-8] \p \v 16 Nangale binihbininj nawu birriwokbekkani God dja birridjalwokburriweyi? Kaluk birrimekbe bininj nawu birrimbolkbawong kunbolk Egyptbeh bu birrimunkekadjungi Moses nawu nungka benkang. \v 17 Dja birringale bininj nawu God yidduy bedberre bu 40 mandjewk ngarre? Birridjalmekbe bininj nawu birrikurduyimi kore kunwarre nakka wanjh birridowerrinj rowk, dja kunburrk bedberre kabirrimurrngyo kore kubolkdarleh. \v 18 Wanjh God benmarnewokkurrmerrinj bu yimeng bedberre, “Ngaye wanjh nahni bininj minj ngabenwon manbu bedda yimankek kabirringehmekenh.” Nakka birrimekbe bininj nawu bedda birriwokweyi God. \v 19 Mah, wanjh karrbenburrbun kore birrikewkmi God, dja kunmekbekenh kunu minj birringimeninj kore nungka benbolkwong nuye ba bu bedda birringehmeninj rowk. [Numbers 14:1-35] \c 4 \s1 God Kankangengehke Rowk Kore Kunbarnangarra Manbu Sabbath Nuye \sr Hebrews 4:1-13 \p \v 1 Karriburrbun bu kadjaldi God nuye kunwok kore wokkurrmerrinj bu yimeng kadberre karringimen karringehme kore nungka. Kunmekbekenh ngurrinahnarrimen ba bu minj nangale bininj namekbe kamankan dja mak minj kangimen. \v 2 Ngad warridj, karribekkang manbu kunwok manmak bu bininj birriyolyolmeng kadberre. Dja kunkare wanjh bininj nawu birridowerrinj nawu birribekkang maninjmanu kunwok manmak, dja ngaleng minj mandjad birriwoybukwoyi, wanjh djalburudjang bedda birribekkani! \v 3 Dja nawu yiman karriwoybukwon wanjh karringimen kore God nuye kawohrnan kore kumekbe wanjh karridjalngehme. Kuhni mak God yimeng, “Ngaye ngayidduy bu ngawokkurrmerrinj, bu ngayimeng, ‘Minj mak kabirringimen kore yimankek bu bedda birringehmeninj.’ ” [Psalm 95:11] Kaluk nungan God yakwong bu kunmekbeni kore bolkmahbolkmarnbuni kondah kunred. \v 4 Kore djurra wokkurrmerrinj bu yolyolmeng dja yimeng, “Bu kunbarnangarra ngarre seventh wanjh kunukka God ngudjngehmeng kore nungan durrkmirridanginj rowk.” [Genesis 2:2] \v 5 Kuhni mak God yawoyhyimeng kore nahni djurra, “Birrimekbe bininj minj kabirringimen kore ngaye, bu kore kabirringudjngehmekenh.” [Psalm 95:11] \p \v 6 Kaluk kuhni wanjh woybukkih yikahwi bininj kabirringimen. Dja nawu bininj birriyungkih birribekkani wanjh nakka minj kabirringimen kumekbe kore kabirringudjngehmekenh, dja wanjh bedda kunu minj birriwernhwokmarrkmayi bu birribekkang mahni kunwok manmak. \p \v 7 Bu kunmekbekenh God yingkihkarremarnbom kore bolknameng bu ngeybom “bolkkime”. Kaluk yerrehkah, nungka yolyolmeng bu kundjalmekbeni kunbarnangarra bu kore David dorrenghni wanjh bimbom, bu yimeng, “Bolkkime wanjh ngurribekka kore nungka kahyime, dja yuwn bu ngurridjalkangerayekworren.” [Psalm 95:7-8] \p \v 8 Ngad karriburrbun bu namekbe bininj nawu ngeyyoy Joshua. Kaluk minj benngehkeyi birrimekbe nawu Abraham benkebmawahmeng bininj. Dja wanjh God nungan wokdanginj bu yimeng kaluk bu yerrekah kore kunbarnangarrabuyikakenh ngarre. [Deuteronomy 31:7; Joshua 22:4] \p \v 9 Wanjh bolkkime karriburrbun God kanngehke ngad nawu nuye bininj, yiman kayime nungka bu ngudjngehmeng kore Sabbath nuye. \v 10 Nawu nangale kangimen kore God kanngehkekenh, wanjh nahni bininj kangudjngehme warridj kore nuyekih durrkmidurrkmirri, karohrok bu yiman God kurduyimeng kore durrkmidurrkmirri wanjh nungka djalngudjngehmeng rowk. [Genesis 2:2] \v 11 Kab wardi karridjalrohrokmen ba karringimen kore God nuye kanwon ba bu ngadmanwali karringudjngehme, dja mak minj karrbenngunjdjikan bedda nawu birriyungkih bininj nawu birriwokburriweyi God, dja kunukka ngad warridj karrimankan yiman bedda. \p \v 12 Kaluk God nuye kunwok, makka wanjh kahdarrkid dja kahdurrkmirri yiman kayime mandjawak nawu mirrhmak duninjh bokenh. Wanjh yiman kayime kadjobke dja kalarlmang kore kunmalng dja kunkange kore kalarlmarren kadberre yiman kayime warridj kalarlmang kore kunmurrng karaworren, dja kunkalk kanjdji kore kuburrk kadberre. Kaluk God nuye kunwok kandjadme kore kunmayali dja kukange kadberre. \p \v 13 Karriburrbu bu God kanan rowk manbu nungka kore marnbom kondah kanjdji dja mak kore kaddum duninjh. Minj njale kabimarnewarlkkayindi nuye. Nawu yehyeng rowk wanjh kayingkihdangmarrhmire nuye. Wanjh kunu yerrekah ngad bininj karrimulewarren kore nungka, dja karriyolyolmerren bu baleh karrikurduyimi rowk. \s1 Jesus Nawu Kadjalwernwohrnan Kadberre Rowk Kore Yiwarrudjkenh \sr Hebrews 4:14-16 \p \v 14 Ngad wanjh karrikarrme priest nakimuk nawu kadjalwernwohrnan, nakka wanjh Jesus nawu beywurd nuye God. Nawu nungka wam kaddum kore heaven, dja wanjh ngad nawu bininj karriwernhwoybukwo nungka dja mak minj karribarlanhmang, dja wanjh karriwernhkarrmen. \v 15 Kaluk Jesus nawu kadjalwernwohrnan priest kadberre kaburrbun bu ngad nawu bininj karringudjwarre duninjh. Bu nungka ningihni kondah kurorre, manbu kunwarrehwarre rowk bimyikani darnkih nuye dja bikuyinjdjurrkkayinj, yiman bolkkime ngad nawu bininj kandjurrkkan. Dja ngaleng nungka minj kunwarre kurduyimeninj, dja burrkyak. \v 16 Mah. Kab karribekkarrimen bu kamak karridarnhre bolkkime bu djal kunkele yak, dja karrimarnemankan darnkih kumirrk nuye God nawu kabarndi kore kandjadmekenh. Bu kunmekbe karriwernhburrbun nungka kadjare kankongibun dja mak kanngehke ngad bininj nawu kunwarre kandjalmarnewernmerrinj munguyh. \c 5 \s1 Jesus Nawu God Nuye Beywurd Dja Mak Priest Duninjh Kadberre Bu Djal Munguyh Munguyh \sr Hebrews 5:1-10 \p \v 1 Bininj bedmandeleng kabirridjarrngbun nakudji bininj bu kayimerran priest nakimuk nawu kabenmarnewohrnan birribuyika nawu priests, ba bu kabenmarnedi yiwarrudj bedberre bininj rowk, kore kahdurrkmirrikenh God nuye. Kaluk kabiwon nawu namakmak bedberre kore God nuye dja mak kabenmarnekinje mayh kore God kadjare ba bu nungka kabenmarnebengmidjdan kunwarre bedberre nawu birribuyika bininj. \v 2 Namekbe nawu priest nakimuk wanjh nakka djal bininj duninjh. Kunmekbekenh kunu kabenkongibun birribuyika bininj nawu minj kabirriwernhkarreburrbun nawu kabirridjalbarabun. Wanjh nungan warridj kangudjyawarren dja yika nungka mak kayime kunwarre. \v 3 Wanjh kunmekbekenh nungka kabun mayh kore God kadjare bu nungan nuye kore kunwarrekenh werrk, kaluk yerre kabenmarnekanjkurrme mayh bedberre kore kunwarrekenh nawu birribuyika bininj warridj bedberre. \p \v 4 Kaluk minj nangale bininj kakurrmerren bu kawohrnan bedberre nawu priests dja kahngeykimukworren nungandeleng. Burrkyak. Dja nungan God kabidjalkayhme bu kabimarnbun yiman kunkare bu nungan God bidjarrngbom nawu Aaron. [Exodus 28:1] \p \v 5 Dja kunmekbe karohrok, nawu Christ minj nungandeleng djarrngburrimeninj bu yimerrangimeninj nawu kawohrnankenh kore priests, wardi bininj birriburlumeninj. Dja ngaleng, God nungan bidjaldjarrngbom. Kuhni wanjh God bimarneyimeng, “Ngudda nawu beywurd ngardduk. Dja wanjh bolkkime ngaye djal bornang nawu ngudda ngardduk.” [Psalm 2:7] \v 6 Mak kunbuyika kabimbuyindi kore God yimeng, “Ngudda wanjh nawu priest djal munguyh munguyh, yiman kayime ngunerohrok nawu Melchizedek\f + \fr 5:6 \ft Ngurrina kore Genesis 14:17-20\f* kore nungka nawu priestni bu kunkareni durrkmidurrkmirri.” [Psalm 110:4] \p \v 7 Bu Jesus dingihdi kondah kurorre nungka bidjalmarnedi yiwarrudj nuye God bidjawani dja bikayhmi bu kabibidyikarrmekenh. Nungka dingihdi yiwarrudj bu kunmimnalk dorrengh dja wernkih bu bikayhmeng bidjawani God nawu nadjalkudji bingehkeyi kore kundowikenh. Kaluk Jesus munguyh bidjalwokmarrkmangi God, dja minj nungan burlumerrimeninj. Kunmekbe kunu God wanjh bibekkabekkani bu yiwarrudj di. \v 8 Jesus nungka wanjh Beywurd duninjh nuye God. Dja bu nungka kunmekbe djakbehdjakbekkani, wanjh bonj, nungka djalmarnburreni bu nungandeleng bidjalwokmarrkmangi nawu Kornkumo nuye. \v 9 Nungka wanjh djalkurduyimi kore kundjalwernmak duninjh, bu yakwong rowk. Wanjh kuhni djalkurduyimerranj nuye nadjalkudji nawu kabenngehke birriwern bininj rowk nawu kabirriwokmarrkmang ba kabirrimalngmimbimen bu munguyh munguyh. \v 10 Bu kuhni wanjh God bimarnbom Jesus bu nakimuk duninjh priest yiman yimi Melchizedek nawu God bimarnbom priest nuyeni bu kunkareni duninjh. \s1 Karrimarnburrimen Ba Bu Ngad Karridjordmen Kore God Kadjare \sr Hebrews 5:11-14 \p \v 11 Ngad minj ngundibalmarneyimeninj rowk bu kuninjkunukenh dja mak minj ngundibengyolyolmeninj kore kunwern, dja wurd karrerayek bu minj ngudda ngurriwernhburrkburrkbekkan. Ngudda minj ngurriborlhme bu werrkwerrk. \p \v 12 Ngudda wanjh ngurriyimerrangimeninj bu ngurrbenbukkabukkan nawu birribuyika bininj, dja ngaleng ngurridjalyawan nawu ngunyawoyhbukkankenh manbu God nuye kunwok, yiman kore mankerrngehkenh. Ngudda wanjh ngurriyime yiman kayime wurdwurd kabirridjalbongun manbu kundjikka, dja minj ngudda ngurribangmenguyinj manbu manme manrayek. \v 13 Bininj nawu yiman kayime wurdyaw nawu kadjalbongun kundjikka wanjh nakka minj kawernhburrbun kunmakmak bu kaborlhme kunwern kore God kadjare. \v 14 Manbu manme manrayek wanjh makka bedberre nawu bininj kabirriwernhburrbun dja mak yiman ngokko bedda birridabbolkminj. Kaluk bedda munguyh bedmandeleng kabirrirohrokmerren bu baleh kunmak dja nuk kore kunwarre. \c 6 \s1 Karriwernhkarrmen Kore Nungka Karriborlhme Nuye \sr Hebrews 6:1-12 \p \v 1 Wanjh bu karridjordmen dja mak karrimurrngrayekmen kore karriborlhmekenh. Ngudda nawu ngokko ngurriborlhmeng kore ngurriwarnyakmulewarren dja mak kore ngurribawong kunwarre ngudberre manbu ngunkang kore kundowikenh. Dja mak ngurriborlhmeng kore ngudman ngurridjalwoybukwon God. \v 2 Ngudda ngokko ngurriborlhmeng kore ngurrikukdjuhmi rowk, dja mak kore ngudda ngundimarnebidkurrmerren. Ngudda mak ngokko ngurriborlhmeng bu ngurriyawoyhdolkkan kore kundowikenhbeh, dja kore God kandjadme ba bu karridjarrkdi munguyh munguyh kore nungka dorrengh. \v 3 Bonj, wanjh minj karringurdme kore karriborlhme, dja karridjallay ba bu karridjaldjordmen kore God nungan kanbidyikarrme. \p \v 4 Kaluk yikahwi bininj nawu kabirriwarnyakmen nawu Christ, wanjh bedda kabirriyime bu yerrekah yimankek kabirriyawoyhkangemulewarren nuye kore God. Dja kunukka burrkyak, kadjalkarrewarremen, dja minj kunukka kabirriyime. Ngurriburrbu. Bininj nawu kabirriwernhburrbun kore God kabenmarnebolkwolkan, dja mak birridedjdjingmangi birrimangi kore God nungan benwoni namakmak kore heavenbeh, dja mak birriraworrinj kore Namalngmakkaykenh dorrengh nuye, \v 5 dja mak birrimanjnguneng kore God nuye kunwok manbu manwernhmakkaykenh duninjh, dja mak kabirriburrbun bu nawu Kawohrnan Rowk kamre bu yerrekah kore kundulkarre dorrengh nuye. \v 6 Bu birrimekbe bininj kabirrimarnemirrkborledmen Christ nuye, wanjh yiman kayime kabirriyawohbiddundulubun nawu Beywurd nuye God kore kundulk cross, dja mak yiman kabirrimarnbun bu nungka yimankek kayawoyhyemengalme kore kurobbe. Wanjh bedda kunu kabirridjalwarreworren bu kunkimukkenh duninjh, dja minj nangale mak kabendurndiwe kore kabirriyawoyhkangemulewarrenkenh. \p \v 7 Manbuyika bim ngayolyolme ngudberre. Yikahwi bininj wanjh yiman kayime kunbolk nawu kamang manwern mandjewk. Wanjh manbu kunkulk kamarnbun manwern manme kore kabirridurrkmirrikenh bininj, dja mak God kakurduyime kunmak kore mahni kunred. \v 8 Dja nawu birribuyika bininj nakka wanjh yiman yerrih kunbolk kore kadjordmerren manbu mankarddird dja mak manbu mandalkbang bu wanjh kadjalwernbolkwarremen, wanjh God kunu kayiddung, dja wanjh kunukka karralkwurlhke rowk. \p \v 9 Nawu karridabbolk nawu ngaye marnedjare ngudberre, kuhni ngad ngundimarneyime kore kunmakkenh ba bu ngudda ngurridjalre kore mandjad nuye nawu kanngehkeng rowk. \v 10 God kayime mandjad munguyh. Nungka minj ngunbawon ngudberre, dja mak minj kabengmidjdan kore ngurridurrkmirri dja mak kore ngurrimarnedjare. Dja mak kaburrbun kore ngurrbenbidyikarrmeng bininj nuye bu kunkareni dja mak bolkkimekenh. \v 11 Ngad ngarridjare bu ngudda kunmekbe ngurribebbehkurduyimen kore kunrayek ngurridurrkmirri bu djal munguyh. Kaluk ngurribadmang manbu ngudda ngurridjare kakurduyimerran ngudberre kore God kakarrme. \v 12 Kaluk ngad minj ngarridjare bu ngudda ngurringudjyawarren kore ngudda ngurrikurduyime. Dja ngurrbendjalngunjdjika nawu birriyungkih kore birridjalwoybukwoni God, dja bedda birridjalmadbuni nuye. Kuhni wanjh ngurridjalkurduyimen ba bu ngudda warridj ngurrimang nawu God ngunberrebbom ngudberre. \s1 God Kanmarnewokkurrmerrinj Nuye Kunwok Manbu Kadjaldi Munguyh \sr Hebrews 6:13-20 \p \v 13 Bu God bimarnewokkurrmerrinj nawu Abraham, wanjh minj nangale nabuyika bibekkayinj ba bu kabimulewan. Kaluk minj nangale kahdi nawu nawernhkimuk bu God bingeybuyi kore wokkurrmerrinj, wanjh djal God nungandeleng nadjalkudji bu wokkurrmerrinj. \v 14 Kore yimeng, “Ngaye nawu woybukkih marnekurduyime kundjalwernmak duninjh bu won nadjalwern bininj nawu ngudda ke yibenkebmawahme.” [Genesis 22:17] \v 15 Nungka Abraham munguyh bidjalwokkarrmi kore God bimarnewokkurrmerrinj, dja mak djalmadbuni bu kunkuyeng, wanjh yerre mey rowk kore God nungan biberrebbom. \p \v 16 Bu nangale bininj kadjare kawokkurrmerren, wanjh kabikayhme dja kabingeybun kore kunngey nawu nabuyika bininj nuye nawu nawernhngeykimuk. Kuhni kayime ba bu birribuyika bininj kabirriwoybukwon nuye kunwok, dja minj mak kabirriyidurren. \v 17 God nungan yiman kayime ngeyburrinj nungan nuye kunngey bu kunkare duninjh kore wokkurrmerrinj bu biberrebbom Abraham. Kuhni kurduyimeng nungan bu djareminj ngad bininj nawu Abraham nuye mawahmawah, wanjh karriwernhburrbun bu God kadjalkurduyime kore yingkihwokkurrmerrinj, dja mak minj kakarreborledme nuye. \v 18 Kaluk God kanwong mahni bokenh mankarre manbu minj mak kaborledme. God minj kawokkurren. Dja mak nungka wokkurrmerrinj kore kunngey nungan nuyekih. Mah, wanjh ngad nawu karrimarnerlobmeng kore nungka, nawu ngad karridjalwokkarrme nungka, bu bolkkime karridjalwernhmurrngrayekmen kore karriburrbun bu nungka nawu kanmarnewokdanginj. \v 19 Ngad wanjh bolkkime karriwernhkarrme God nuye kunwok kore wokkurrmerrinj. Wanjh mahni kunwok nuye, yiman kayime kanhmalngkarrme, dja minj mak kanbawon. Kandjalwernhkarrme yiman kayime kunyarl manbu God nungan kakarrme kore nuye kubolkdjamun duninjh. [Leviticus 16:2] \v 20 Bu Jesus yingkihwam kadberre kore kaddum heaven, wanjh nungka djalyimerranj bu kadjalwernwohrnan duninjh nawu priest duninjh munguyh kadberre rowk yiman karohrok rerrih Melchizedek bu kunkareni. [Psalm 110:4] \c 7 \s1 Melchizadek Nawu Priest Duninjh Bu Kunkareni \sr Hebrews 7:1-10 \p \v 1 Nahni bininj nawu ngeyyoy Melchizedek wanjh kingni, dja wohrnani bedberre kore kunred Salem dja mak bimarnedurrkmirri nuye God nawu nungka nawernhkimukni duninjh. Kaluk bu Abraham kumdurndengi bu benbom nawu kunkarrngbakmeng kings, wanjh nungka Melchizedek bimirrkdabkeng bimarneyimeng kore kunwok kunmak nuye. [Genesis 14:17-20] \v 2 Wanjh Abraham biwong Melchizadek manbu tithe\f + \fr 7:2 \ft “Tithe” kamenyime bu yikarrme ten njalenjale, dja yiwon God nakudji yiman kayime “offering”.\f* kore yehyeng nuyeni rowk nawu karrmi. Kaluk Abraham rohrokmeng yehyeng rowk nawu nuyeni karrmihkarrmi, dja kuklarlmey kore ten bebbehkurrmeng, dja wanjh djarrngbom nakudji bu biwong Melchizadek. Kaluk kunngey nuye Melchizedek kamenyime bokenh, “King nawu Mandjad Kabendjadme Bininj Kore Kunmakkenh.” Dja mak kunbuyika bu nungka wanjh king nawu kawohrnawohrnan kore kunred Salem, dja mak kayime “King nawu kabenwon kunmodmikenh.” \p \v 3 Minj nangale bininj burrbuyi nawu Melchizedek kornkumo dja ngalbadjan nuye dja mak kore baleh kumdolkkangbeh, dja kore danginj dja mak kore doweng. Melchizedek nungka wanjh kahdjaldurrkmirri priest bu munguyh munguyh yiman kayime nawu Beywurd nuye God. \p \v 4 Ngurriburrbun bu Melchizedek nungka wanjh nakimukni. Kunmekbekenh kunu Abraham nawu kornkumo kadberreni rowk wanjh biwong manbu tithe kore yehyeng rowk manbu mangimangi namakmak kunmekbekenh kore benbuni nawu kings. \v 5 Ngurriburrbu manbu mankarre kore nawu Levi nuyeni namud, bedda wanjh birriyimerranj priests. Dja bu bedda birrimangi manbu tithe kore bininjbeh nawu bedman bedberreni namuddeleng. Kaluk nawu birrimekbe priests dja bininj nakka wanjh birrimdolkkarrinj rowk kore Abrahambeh namud. [Numbers 18:21] \v 6 Dja nawu Melchizedek nakka minj kumdolkkayi kore Levibeh namud, dja ngaleng djalmey manbu tithe kore Abrahambeh, dja mak bimarneyimeng kunmak nawu Abraham, nawu namekbe bininj God biyingkihberrebbuni. \v 7 Adju, baleh kuhni kahmenyime? Karriburrbun bu nawu nawernhkuken bininj kabimarneyime kunmak nawu nabuyika bininj nawu minj nawernhkuken. \p \v 8 Dja kunbuyika mak karriburrbun. Nawu priests birrimangi manbu tithe, dja bedda bininjwi nawu birribaldarrkiddi wanjh yerre kunu birribaldoweni. Dja nawu Melchizedek mangi tithe kore Abrahambeh, dja mak kore Bible kayime bu nungka Melchizadek wanjh karrarrkid munguyh. \v 9 Ngad wanjh karriyimen bu Levi namud nuye nawu benkebmawahmeng priests, nawu mangimangi manbu tithes, wanjh ngokko yiman yimi biwong Melchizadek manbu tithe, dja ngaleng Levi wanjh nakka Abraham bikebmawahmeng dja danginj yerrekah bu Abraham bikarremulewam nawu Melchizedek. \v 10 Nawu Levi minj bangmengalmeninj bu dangimeninj bu kumekbe bolkyimi. Dja nungka djalyakni dja ngaleng namawahmikenh djaldarrkiddi bu Melchizedek bimarnebebmeng Abraham. Kaluk Levi yiman kayime ngokko kanjdji di kore Abraham nuye kunburrk. \s1 Melchizadek dja Jesus \sr Hebrews 7:11-28 \p \v 11 Bu kerrngehkenh God benwong bininj manbu mankarre nuye, dja warridj benbengdayhkeng bu kabindimarnbun Aaron dja nuye namud bu kabirriyimerran nawu priests bedberre. Bedda wanjh Levi benkebmawahmeng, dja nawu birridurrkmirri kore God kurrmeng nuye mankarre. Dja mahni mankarre minj benwernhngehkemeninj nawu bininj rowk! Wanjh kunmekbekenh kunu God kandjalwong Jesus nabuyika priest duninjh, nawu yiman kayime Melchizedek dja yuwn bu karohrok nawu Aaron. \v 12-13 Ngad wanjh karrimulewan bu Christkenh, dja minj nangale bininj kore namud nuye durrkmirriwirrinj kore kunwardde manbu altar. Bedda minj namud bedberre kore Levi nuye mawahmawah. Kaluk bu Jesus nawu nakerrnge priest kumbebmeng, wanjh mankarrekerrnge warridj kumbebmeng. \v 14 Kaluk Jesus nawu kahwohrnan kadberre kumdolkkang namud kore nawu Judah nuye. Dja nawu Moses minj mak baleh yimeninj bu priestskenh nawu Judah nuyeni namekbe namud. \p \v 15 Kaluk kunbuyikakenh warridj God karrekarrmi bu bimarnbom Jesus bu priest kadberre yiman yimi nawu Melchizedek. \v 16 Jesus minj yimerrangimeninj priest kore bininj birrimarnekarremarnbuyi nuye nawu mawahmawah, dja ngaleng nungan karrmi kundulkarre dorrengh kore kundarrkid nuye manbu wanjh kadjalle munguyh. Kumekbe bokenhkah nawu Jesus yimerranj priest. \v 17 Kuhni God nungka bidjalyingkihmulewani bu yimeng, “Ngudda wanjh nawu priest yiyimerran djalmunguyh munguyh, yiman priest yimihyimi nawu Melchizedek.” [Psalm 110:4] \p \v 18 Kaluk manbu mankare mankarre wanjh makka ngokko djarrirnkendanginj, dja wanjh makka manu manngudjwarre dja mak minj kurduyimeninj kore kunmak. \v 19 Manbu mankarrekare wanjh minj nangale bininj biwernhmarnbuyi bu namakniwirrinj. Wanjh God kanwong mankarremak duninjh manbu mankarrekerrnge manbu kankan darnkih kore nungka. \v 20 Kuhni wanjh nungan God bu wokkurrmerrinj manbu mankarrekuken duninjh. Kaluk birribuyika bininj minj nungka wokkurrmerrimeninj bedberre bu birriyimerrangimeninj priest. \v 21 Dja nadjalkudji Christ yimerranj priest kore God nungan bimarnewokkurrmerrinj bulkkidj duninjh, bu yimeng, “Ngaye nawu Kawohrnan Rowk ngawokkurrmerrinj, dja minj mak ngamayaliborledme, bu kuhni ngayime ngudda yiyimerran priest bu djalmunguyh munguyh.” [Psalm 110:4] \v 22 Baleh wanjh kuhni kakarreyime? Kaluk God bimarnewokkurrmerrinj kore Jesuskenh, wanjh bolkkime karriburrbun bu nungka kanmarnekurduyime kore kunwok nuye manbu kahdjaldi. Wanjh Jesus yiman nakka wanjh nanu kanbengdayhke bu God kanmarnewokkurrmerrinj manbu mankarrekerrngekenh dja mak kunwok nuye mandjalmak duninjh. \p \v 23 Birriwern bininj nawu bedda birrikareni priests wanjh birridjalbebbehdoweng rowk, kaluk nakka minj bedda birridarrkiddiwirrinj munguyh. Djal bonj. \v 24 Dja nawu Jesus nakka wanjh kadjaldarrkid bu munguyh munguyh. Nungka minj kangurdme nuye bu priest yimerranj. \v 25 Bu kunmekbekenh nungka munguyh kabenngehke bulkkidj duninjh nawu bininj rowk nawu kabirrimre kore nungka ba bu kabirrire kore God. Jesus nawu kahdjaldarrkid, dja munguyh kabidjawan God bu kabenbidyikarrmekenh nawu birrimekbe bininj nuye rowk. \p \v 26 Jesus kannahnan nawu nungka nakimuk priest nawu wanjh ngad karridjalmarnedjare munguyh. Nungka nawu nadjamun duninjh, minj kunwarre kakurduyime, dja mak nadjalwernmakkaykenh duninjh. Minj nungka karrirohrok ngad bininj nawu karriwarre duninjh, dja mak God biwayhkeng kaddum duninjh ba kawernhwohrnan rowk kore heaven nuye. \p \v 27 Nungka Jesus minj kakurduyime yiman birribuyika priest kore birrikurduyimi. Birrimekbe priest birriwern wanjh birrikurduyimi bu munguyh birribuni mayh dja birrikinjeyi wanjh kunmekbekenh kunu God benmarnebengmidjdangeni kore kunwarre bedberreni nawu priest kore birrikurduyimi, dja mak birridjalwernni bininj nawu kumekbeh birridi. Dja nawu Jesus kundjalkudjikenh bu nungan djalkanjkurrmerrinj kore doweng kadberre nawu karriwarlahkenh bininj rowk. Wanjh God kunu munguyh kanmarnebengmidjdan kore kunwarre kadberre kore nungkabeh beywurd nuye. [Leviticus 9:7] \p \v 28 Manbu mankarrekare wanjh makka kerrngehkenhni bu benkurrmeng bininj nawu birringudjwarreni kore priest birridurrkmirri. Kaluk yerrekah bu God wokkurrmerrinj nuye, wanjh bimarnbom nawu beywurd nuye, nawu marnburrinj nadjalmak duninjh bu yimerranj priest bu djal munguyh munguyh. \c 8 \s1 Jesus Nakka Nakimuk Duninjh Priest Duninjh Kadberre Bu Munguyh Munguyh \sr Hebrews 8:1-13 \p \v 1 Adju, baleh kamenmenyime? Ngad karrikarrme nakimuk priest nawu kahni kore kukun nuye God nawu king duninjh kawohrnan kore kaddum heaven. [Psalm 110:1] \v 2 Nawu ngad kadberre nakimuk priest wanjh kahdurrkmirri kore kubolkdjamun duninjh, kore kumekbeh kabolkwoybuk duninjh bu karridi yiwarrudj kore nungan God karremarnbom. Mahni kunbolk minj bininj birribolkmarnbuyi. \p \v 3 Nawu nangale bininj bu kayimerran nakimuk priest bu karrurrkmirri, wanjh kakan njalehnjale namakmak bu kabimarnekurrme kore God nuye, dja mak mayh warridj bu kabimarnekinje nuye. Kaluk Jesus, nawu kadberre nakimuk priest duninjh wanjh nungka warridj kabimarnekan kore kabiwon God. \v 4 Kondah kore kurorre, bininj nawu priests kabirridjalwon God nuye kore mankarre kayime. Jesus nawu nakimuk duninjh priest kadberre wanjh karrurrkmirri kore heaven. Dja yuwn bu yiman priests nawu kurorre kabirridurrkmirri. \v 5 Kaluk birrimekbe priests kabirridurrkmirri kore kubolkdjamun manbu kondahbeh. Dja mahni kunbolk kondah, bu karrinan, wanjh yiman ngad karriwaralbolknan kore kubolkdjamun duninjh heaven. Wanjh kunmekbekenh God biwokrayekwong nawu Moses bu rurrknami manbu dabburlin, bu bimarneyimi, “Bu kunmak yidjalkurduyimen nawu njalehnjale yimarnbun kore ngaye bukkahbukkang kondanjkunu kore kunwardde.” [Exodus 25:40] \p \v 6 Dja bolkkime manbu kabirridurrkmirri priestkenh, wanjh makka God biwong Jesus nawu nadjalwernhkimuk duninjh dja mak kabenyurrhke nawu birribubuyika priests kore kabirrimarnedurrkmirri. Bedda birridurrkmirri kubulkayh kore God dja mak kore bininj, kore God wokkurrmerrinj bu kerrngehkenh duninjh. Dja bolkkime God wokkurrmerrinj bu manwokkerrnge nuye, dja Jesus karrurrkmirri kubulkayh kore God dja mak kore ngad. Wanjh kunu kawernhmakmen rowk. \p \v 7 Ngurriburrbu. God wokkurrmerrinj kerrngehkenh, kumekbekenh kunu bu djareni bininj rowk birriwokmayi. Dja larrk. Bedda birridjalwarnyakni nuye kunwok. Kaluk kumekbekenh God djareminj yawoyhwokkurrmerrinj. \v 8 Dja God benwarrewam bininj nawu birriwarnyakni kore nungka benmarnewokkurrmerrinj. Dja yimeng, “Ngurrina, kuhni wanjh ngokko darnkih kamre, ngaye nawu ngawohrnan rowk ngayime, kaluk ngaye ngawokkurrmerren kunkerrngehkenh bedberre bininj nawu Israelbeh dja mak bininj nawu Judahbeh. \v 9 Minj kuhni rohrokniwirrinj bu kunkare ngaye ngawokkurrmerrinj nawu kore mawahmawah bedberreni bu ngabenkani kore kubid ngardduk dja ngabenbebkeng kore kunbolk Egyptbeh. Kaluk bedda wanjh birridjalwokweyi kore ngaye ngabenmarnewokkurrmerrinj bedberre. Wanjh kunu ngayemanwali ngabenmarnemirrkborledmeng bedberre, kuninjkunu wanjh ngaye nawu ngawohrnan rowk wanjh marneyime.” \p \v 10 “Maninjmanu wanjh ngaye ngawokkurrmerrinj bedberreni bininj nawu Israelbeh, ngaye nawu ngawohrnan rowk wanjh marneyime. Kaluk ngaye ngakurrme mahni mankarre dja kunwok ngardduk kore kukodjkulu dja mak ngabimbun kore kukange bedberre. Ba bu ngaye wanjh ngadjalkudji God bedberre, dja mak bedda ngardduk bininj. \v 11 Wanjh bininj minj mak kabindibalbukkan nawu darnkih kabirridjarrkni dja mak nawu namud bedberre bu bedda ngandiburrbun ngaye nawu Ngawohrnan, dja ngaye ngokko bedda ngandiburrbun rowk, nawu birrikihkimuk dja mak nawu minj birrikuken bininj. \v 12 Ngaye ngabengmidjdan kunwarre bedberre kore birrikurduyimi dja mak minj ngayawoyhburrbun kore kunwarrekenh bedberre.” [Jeremiah 31:31-34] \p \v 13 God yimeng bu kanmarnewokkurrmerrinj, wanjh makka mankarrekerrnge. Wanjh kore manbu mankarrekareni wokkurrmerrinj bu kunkareni, kaluk makka wanjh minj kayawoyhdi munguyh, dja kakarrewarremen mak kamre darnkihkenh bu kayakmen. \c 9 \s1 Bu Birrimarneboddangeni God Kore Dabburlin Manbu Manrurrkdjamun Kondah Kurorre \sr Hebrews 9:1-10 \p \v 1 Manbu kunwok kore God kerrngehkenhni wokkurrmerrinj wanjh bedda benbengdayhkeyi kore birrirey birrimarnedi yiwarrudj dja mak kore kubolkdjamun birrirurrkmarnbom kondah kurorre. \v 2 Kaluk manbu dabburlin birrirurrknami, wanjh kumekbe kore dabburlin birribalngimi, wanjh di nakimuk lamp, dja balabala manbu table, dja mak buriddi manbu birrimarnbom mandjamunni nuyeni God. Mahni kunbolk birribolkngeybuni “Kubolkdjamun.”\f + \fr 9:2 \ft Exodus 25:23-40; 26:1-30\f* \p \v 3 Kaluk kumekbe kore dabburlin kubodmekenh wanjh kunmadj nakimuk madjbarndi bu warnamyoy, dja bewhkah kore borledmikenh, wanjh birribolkngeybuni “Kudjalwernhbolkdjamun Duninjh.” \v 4 Kumekbe yongohyoy manbu balabala birrimarnbom wirlmurrng nawu gold duninjh, kore birrikinjeyi nawu incense namanjmakni duninjh dja mak manbu Ark barrkbuyindi rowk manbu gold duninjh. Wanjh mahni Ark birrimarnbom kore God wokkurrmerrinj. Dja mak kumekbe kore Ark kanjdji mak dahkendi ngalng banikkin manbu goldwi dorrengh, warridj manme buriddi dorrengh lod dahkendi, dja mak Aaron nuyeni kunkarndudj dulkdahkendi manbu kunmalaworr bebmeng kore kundulkbeh, dja mak manwarddebalabala dahkendi manbu bimbuyindi God nuyeni kunwok kore wokkurrmerrinj. \p \v 5 Kaluk manbu Ark karrmi manbu birridangbalhmi, nawu birringeybuni, “Kore God nungan kayerrkan dja mak kanmarnebengmidjdan kunwarre kadberre.” Dja kore kaddumkah, wanjh birrikukmarnbom nawu Cherubim\f + \fr 9:5 \ft Exodus 25:18-22\f* bokenh dja birrikurrmeng bu benebebbehbarndi. Bu bininj birrinani nawu Cherubim, wanjh bedda birridjalburrbuni bu God Namakkaykenh Duninjh kadjaldi munguyh. Bonj, ngaye minj bengdayhke bu kuhnikenh rowk bolkkime, dja ngadjare bukkabukkan kunbuyika.\f + \fr 9:5 \ft Exodus 25:8-9; 26:31-34\f* \p \v 6 Bu njalehnjale birrikurrmi rowk kore dabburlin, wanjh nawu priests djalmunguyh birringimi kore kunrurrk manbu kumrurrkdokmi bu birrimarnedurrkmirri God nuye.\f + \fr 9:6 \ft Numbers 28:3\f* \v 7 Kaluk minj birringimeninj kore Kudjalwernhbolkdjamun Duninjh. Dja ngaleng nadjalkudji nawu nawernhkimuk priest ngimi kumekbe, dja nungka ngimi bu djal kunkudjikenh bu nakudji mandjewk ngarre. Kaluk nungka wanjh kani kunkurlba dorrengh kumekbe kore God bidjalmarnekurrmi. Wanjh kunu God bimarnebengmidjdangeni kore kunwarre nungka nuye dja mak bedberre birribuyika bininj rowk, nawu minj bedda birriburrbuyi kore kunwarre birrikurduyimi.\f + \fr 9:7 \ft Exodus 30:10; Leviticus 16:15, 34\f* \p \v 8 Kaluk nawu Namalngmakkaykenh wanjh bendjalbukkani bu bedda birriyingkihburrbuyi kaluk yerrekah bu kayimerran. Bu birrinang nawernhkimuk priest ngimi kore kudjalwernhbolkdjamun, wanjh bedda birriburrbuni bu kaluk yerrekah God karrangmarrhmang kore kubolkdjamun duninjh nuye. Dja med yerrih, dja nawu dabburlin kumekbe kahdjaldi, dja kaluk yerrekah kayakmen. \v 9 Kuhni bu birrikurduyimi, wanjh bolkkime kanbukkan ngad kadberre bu baleh kadjalkurduyimerran karrihnan. Kaluk kuhni bu kakarremenmenyime bu birriwoni njalehnjale kore God, dja mak bu mayh birribuni wanjh kunkurlba birriwoni nuye, kaluk makka minj benwernkangebelewoyi bedberre nawu birridi yiwarrudj kumekbe. \v 10 Kaluk kunmekbe birrikurduyimi bu manmekenh, dja bu birribonguni njalehnjale, dja mak bu birrikukdjirridjburreni kore mankarre yoy bedberre, wanjh mankarrewernni rowk bedberre wanjh djal mankarrekilehkilelk kore kurobbe bu birriyimi bu birrimadbuni kore kalukburrk nungan God nungan kakarrekerrngehmen rowk. \s1 Bu Christ Nungan Kandjalmarnekurlbawarrhmeng Kadberre Rowk \sr Hebrews 9:11-28 \p \v 11 Dja bu Christ kumwam nawu nungka nadjalwernhkimuk duninjh priest, kaluk kunmak duninjh kurduyimerranj kadberre rowk, dja nungka wanjh bolkkime ngad karrikarrme. Nungka wanjh ngimeng manbu kunrurrk temple mandjamun duninjh, dja yuwn bu nawu dabburlin manbu kurorrebeh temple manbu bininj birrimarnbuni. \p \v 12 Ngurriburrbun bu nangale bininj nawu kurorrebeh nawu priest kayimerran nakimukni, wanjh ngimi kore kumekbe kubolkdjamun duninjh, kunkurlba kurlbakani manbu mayh nuye nawu nenikud, dja mak bulikki yaw ngarre. Dja Jesus nungan ngimeng kumekbe, wanjh nungka kundjalkudji ngimeng, dja minj yikayi kunkurlba manbu mayhbeh, dja ngaleng nungandeleng kurlbawarrhmeng wanjh ngimi kadberre nawu karriwarlahkenh ngad bininj rowk dja kanmarnekarremulewam ba bu ngad karridjarrkdi kore nungka munguyh. \p \v 13 Kaluk ngurriburrbun nawu priest nakimuk kang manbu kunkurlba mayhbeh dja mak kunburle kore yaw mayhbeh nawu bulikki dja kabenkukdjuhke nawu bininj kabirridjare kabirridi yiwarrudj, ba bu kabirrikangebelemen. Dja makka kabendjaldjirridjbun kore djal kunburrkwi ngarre. \v 14 Dja Christ wanjh kurduyimeng kunwernhkimuk duninjh. Nungka minj kurduyimeninj kunwarre, dja ngaleng nungka bikarrmi nawu Namalngmakkaykenh nawu karrarrkid munguyh munguyh, dja Christ nungandeleng kanjkurrmerrinj kadberre. Dja kumekbekenh kunu nawu Christ nuye kunkurlba makka wanjh kanmarnbun karrikangebelemen ba bu minj karrikurduyime kore kunwarre bu karriwarremen dja mak minj karrimalngdowe. Dja karridjaldurrkmirri nuye God nawu nungka karrarrkid munguyh munguyh. \v 15 Mah, wanjh ngurriburrbu kore Christ kurduyimeng! Bu kunkareni God kanmarnewokkurrmerrinj kadberre, wanjh karridjalwokweyi rowk. Wanjh God kandjalkayhmeng, dja kadjare kanwon namakmak duninjh nawu nuye munguyh munguyh. Kunmekbekenh nungka kanmarnewokkurrmerrinj manbu manwokkerrnge kadberre. Kaluk Christ wanjh kanmarnekanjkurrmerrinj ba bu kanbebkeng kore kunwarre karrikurduyimi bu karriwokweyi kore God bu kunkareni wokkurrmerrinj. Wanjh bolkkime God kanwon kore nungka manbu kanberrebbom kadberre. \p \v 16 Kuhni wanjh mandjalwern dja kundulmuk, bu ngayolyolme kuhni bu marneyime. Ngurriburrbun bu yikahwi bininj kabirribekkarren bu darnkih kabirriyakmen, wanjh kabirriyingkihbimburren mankarre kore kabirridjare birribuyika bininj kabirriweykarren nuye kunmadj rowk kaluk yerrekah bu bedda kabirridowen. Minj nangale mak kabindimarnekurduyime bu bedda kabirrihdjaldarrkidd. Dja kaluk yerrekah nakudji bininj karrowen, wanjh kabirriyawarren bu woybukkih nungka yakminj, kaluk bu kabirrimadjlarlmang kore nungan yingkihwokkurrmerrrinj nuye. \v 17 Kaluk nahni djurra bu bininj kabimbun kore kamulewarren bu kundowikenh nuye, wanjh minj baleh kabangmekurduyimerran bu nungka kahdjaldarrkid. Kaluk bu nungka karrowen, wanjh bininj wardi kabirriyime kore nahni djurra kayime. \v 18 Kunmekbekenh kunu bu kunwok nuye God mankareni bu wokkurrmerrinj wanjh djahdjalyingkihdi, dja minj dedjingmayi, kalukburrk bu kunkurlba mayhbeh kurlbawarrhmeng. \p \v 19 Wanjh kunmekbekenh kunu, kaluk yerrekah bu nawu Moses benbengdayhkeng nawu bininj rowk kore mankarre yoy, wanjh yerre bu yakwoni, nungka mangi kunkurlba manbu mayhbeh nawu bulikki yaw dja mak nenikud, manbu boraworreni kukku dorrengh, dja mangi kurlbakurlba nawu manburrba, dja mak manyende kundulk manbu karrulkngeyyo hyssop. Manbu kunmalaworr dorrengh bu djuhkeyi dja bedjehbedjekmi bu delkdelkkeng djurra manbu kore mankarre bimbuyindi, dja mak bininj benkukdelkdelkkeyi rowk. \v 20 Nungka yimeng bedberre, “Mahni kunkurlba manbu kamenmenyime bu God nungan wokkurrmerrinj kore ngad, wanjh kadjare ngurriwokmarrkmang maninjmanu kunwok nuye.” [Exodus 24:8] \v 21 Kore karohrok Moses kurduhkurduyimi bu kunkurlba bedjehbedjekmi delkdelkkeyi manbu dabburlin ngarre nawu nadjamunni dja mak njalehnjale nawu kunmekbe yongohyoy kore dabburlin kururrk kore birridi yiwarrudj nuye God. [Leviticus 8:15] \v 22 Ngurriburrbun bu God nuye mankarre kayime bu kabirridelkke yehyeng rowk kunkurlbawi wanjh kunu nungka kanjilngmak. Dja bu kurlbayakniwirrinj, wanjh God nungan yimeng minj kabengmidjdan kunwarre bedberre nawu bininj rowk. Kunmekbekenh bu birrikurlbawarrhkeyi nawu mayh. [Leviticus 17:11] \p \v 23 Njalekenh birridelkkeyi kunkurlba dorrengh nawu yehyeng rowk bu kondah birrikarrmi kore kurorre? Wanjh nakka njalehnjale birridelkkeyi rowk wanjh God benmarnbuyi ba bu birriwernhburrbuyinj kore nawu manwoybuk duninjh kahni kore heaven. Kunmekbekenh kunu birridelkkeng kunkurlbawi kore mayh birrimarnebunikenh kore God djareni. Kaluk nawu nawernhwoybuk duninjh, nawu kahdi kore heaven, wanjh nakka nanu nadjalwernmakkaykenh nuye God, dja kunkurlba manbu mayhkenh minj manmak kore heaven bu kore God kadjare. \p \v 24 Nungka Christ ngimeng kore heaven duninjh, minj nungka ngimeninj manbu kore God nuye kunrurrk kondah kurorrebeh, manbu bininj birrimarnbom bu bedda birridjalngunjdjikang nawu manwoybuk kore heaven kahdi. Burrkyak. Nungka wanjh wam nungandeleng, ngimeng kore heaven duninjh wanjh kumekbe kahdi kore kumirrk nuye God dja bolkkime wanjh kandjalmarnewokdikenh ngad kadberre rowk. \p \v 25 Kaluk nawu nakimukni priest nawu kondah kurorrebeh, wanjh ngimi kumekbe kore kubolkdjamunni duninjh, wanjh nakudji mandjewk yimerrangeni ngimi, dja kani mayh kunkurlba, dja minj nungan nuyeniwirrinj kunkurlba. Kore nawu Christ, wanjh minj karohrok. Nawu priest minj ngimeninj heaven bu kunmekbe kurduyimeninj kunwernkah bu djalkanjkurrmerrimeninj mandjewk dja mandjewk. \v 26 Dja burrkyak! Kunukka minj kurduyimeninj nawu Christ. Nungka minj kanjbabangniwirrinj kunwernhkah munguyh kore kondah kurorre bolkmarnbuyindanjbeh bu bolkkkime! Dja bolkkime bu darnkih kayiburnbun rowk, wanjh kunu Christ kumdjalwam bu kunkudjikenh nungandeleng kanjkurrmerrinj kore God bu bularrbom rowk manbu kunwarre kadberre karriwarlahkenh bininj rowk. \v 27 Bininj karriwarlahkenh rowk karridowen bu kundjalkudjikenh dja yerre wanjh God kandjadme kadberre rowk. \p \v 28 Kunmekbekenh kunu wanjh Christ bu djalkanjkurrmerrinj kundjalkudjikenh bu kang kunwarre kadberre bininj rowk. Kaluk yerrekah nungka kamyawoyhdurndeng, minj mak nungka kayawoyhkanjkurrmerrenkenh bu karrowen kore kunwarrekenh kadberre, dja kamdjalle bu ngad kanngehke kadberre nawu nungka karrimadbun. [Isaiah 53:12] \c 10 \s1 Christ Nawu Kanmarnedoweng Djal Kundjalkudjikenh Bu God Kanmarnebengmidjdan \sr Hebrews 10:1-18 \p \v 1 Mahni mankarrekare wanjh benyingkihbukkani bininj kore Christ nungan kakurduyime bu yerrekah. Dja bonj, mahni mankarrekare wanjh minj kurduyimeninj kore nawu Christ kumwam kurduyimeng. Kunkareni, bininj birridjareni bedmandeleng birrimarnburrimeninj yimankek birrimakni bininj kore God, dja mak birrikanjkurrmi mayh bu munguyh munguyh, mandjewk dja mak mandjewkbuyika. Dja larrk, kuhni minj benmarnbuyi bu bedda birriwernhmakniwirrinj. \v 2 Ngurridjalburrbu, bu mahni mankarre benmarnbuyinj bininj birriwernhmakniwirrinj kore God, wanjh njalekenh nawu priest birriyawoyhkurduyimi bu mandjewk dja mandjewkbuyika? Birrimekbe bininj nawu birridi yiwarrudj, bu birrikangebeleworreni, wanjh minj mak birriyawoyhyemengalmeninj kore kunwarrekenh. \v 3 Dja ngaleng bu kuhni birrikurduyimi kore mandjewkbubuyika ngarre bu nawu mayh kore God birriwoni, wanjh kunukka benbengdayhkeyi ba bu birriyawoyhburrbuni bu bedda birridjalkurduyimi kunwarre. \v 4 Dja kunkurlba mayh nawu bulikki dja nenikud ngarre, wanjh djalkarrewarreni bu yimankek kanmarnebularrbun kunwarre kadberre ngad nawu bininj rowk. \p \v 5 Kunmekbekenh kunu bu Christ kumwam kondah kore kurorre, dja nungka bimarneyimeng God, “Ngudda minj yidjareniwirrinj bininj bu kabirriyawoyhkinje bu ngundiwon nawu mayhbeh, dja minj mak yidjareniwirrinj bininj bu ngundiwon njalehnjalekenh kore yiwarrudjkenh, dja ngaleng ngudda yiyingkihmarnbom kunburrk ngardduk. \v 6 Bininj kondahbeh ngundiwoni mayh nawu birrimokenkinjeyi kore manbu altar, dja mak njalenjale nawu ngundimarnekurrmi kore kunwarrekenh bedberre, dja ngudda minj yibenmarnebengmidjdangimeninj bedberre kunwarre, ngudda ngundidjalnjilngwarrewoni kore birridjalkurduyimi. \v 7 Kuhni wanjh ngaye ngadjalyime, ‘Kanbekka! Ngaye bu ngahdi. Ngamdjalwam ba ngakurduyime kore ngudda yidjareminj, nawu God!’ Nahni djurra kore ngandimarnebimbom bu ngaye ngandiyolyolmi.” [Psalm 40:6-8] \p \v 8 Christ werrk bimarneyimeng God, “Bininj nawu kondahbeh ngundiwon nawu njalehnjale ngundimarnekurrme, dja mak birrimokenkinjeyi mayh, dja mak ngundimarnekurrmi njalenjale bu yibenmarnebengmidjdangimeninj bedberre kunwarre, dja ngudda yidjalnjilngwarreni bedberre.” Kuhni yimeng bu yolyolmi manbu mankarre bu benwokrayekwong bedberre kore birrikurduyimi. \v 9 Kaluk kuhni warridj Jesus yolyolmerrinj bu yimeng, “Kanna ngudda nawu God, ngaye wanjh ngamwam ba ngadjalkurduyime kore ngudda yidjare.” Wanjh bu kuhni Jesus yimeng, God wanjh ngurdkeng rowk kore kerrngehkenh birrimarnekanjkinjeng nuye, dja marnbom dedjingmey bedberre manbu manwokkerrnge manbu kore Jesuskenh bu nungan nadjalkudji kakanjkurrmerren kore God. \v 10 Wanjh Jesus Christ kurduyimeng kore yolyolmerrinj, bu kanjkurrmerrinj kore kunburrk nuye kundjalkudjikenhni, wanjh God bolkkime djal munguyh kanmakwan kadberre bu nungka kayime ngad karridjalmak bininj dja mak djal nuye bininj. \p \v 11 Bu kunkareni kunbarnangarrawern rowk, djalmunguyh nawu priests birridjaldi bu yiwarrudj birrimarnedurrkmirri. Munguyh bu mayh birribuni dja birrikanjkurrmi kore kumirrk nuye God. Kaluk namekbe mayh bu birribuni minj mak manbu kunwarre wernhwemeninj. \v 12 Kaluk yerrekah wanjh nawu Christ nungan kumwam nawu priest duninjh, dja kanmarnekanjkurrmerrinj kundjalkudjikenh kore kunwarrekenh kadberre rowk, bu djalmunguyh munguyh, wanjh yerre wam yerrkang kore kukun nuye God. \v 13 Kaluk yerrekah wanjh Christ kabenmelme bininj nawu kabirriwirrihme, dja bolkkime kamadbun bu baleh kabolkyimerran bu God kabenkurrme birrimekbe bininj kore kanjdji. \v 14 Dja nungka Christ nadjalkudji kanjkurrmerrinj bu djal kunkudjikenh, wanjh kanmarnbom rowk kadberre ba bu God kanmakwan, ngad nawu nungka munguyh kanmarnbun bu karridjalyimerran kore karrimak bininj nuye. \p \v 15 Nawu Namalngmakkaykenh kuhni mak kahmulewan, bu kunwoybuk kanbengdayhke kadberre. Bu werrk nungka yimeng, \v 16 “Nawu kawohrnan rowk yimeng, ‘Kuhni ngaye ngawokkurrmerren bu kaluk yerrekah kayimerran bedberre. Kaluk darnkih bu kabolkyimerran ngaye ngakurrme manbu mankarre rowk ngardduk kore kukange bedberre. Dja mak ngabimbun mankarre rowk ngardduk kore bedberre mak kunmayali.’” [Jeremiah 31:33] \v 17 Wanjh yerre kunu yimeng, “Kore kunwarre bedberre bu birrikurduyimi wanjh ngaye minj ngayawoyhburrbun munguyh.” [Jeremiah 31:34] \v 18 Bolkkime wanjh bu kanmarnebengmidjdanj kore kunwarre kadberre, wanjh minj nangale mak kayawoyhkanjkurrmerren kore kunwarrekenh kadberre. \s1 Yuwn Bu Karribawon Kore Karriwokmarrkmang Nawu God \sr Hebrews 10:19-25 \p \v 19 Mah, wanjh nawu karridangerrinj, ngad wanjh bonj, kamak bu karringimen kore kudjalwernhbolkdjamun duninjh nuye God, minj mak karribalkele dja kankukmarnbom kunkurlba nuye Jesus nawu doweng. \v 20 Nungka dangmarrhmey kore manburrba warnahwarnamyoy kandabkeng. Ngayime bu nungka kanmarnekanjkurrmerrinj kunburrk nuye, wanjh dangmarrhmey kadberre bu karringimen dja karrimalngmimbi munguyh. \v 21 Wanjh bolkkime ngad karrihkarrme nawu nawernhkimuk duninjh priest nawu kanmarnewohrnan kore ngad nawu God nuye bininj. \v 22 Ngad wanjh karriray darnkih kore God bu karrikangewoybuknin duninjh, dja mak karridjalwernhwoybukwon nuye. Nungka kankangedelkkeng kunkurlba nuye ba minj karriyawoyhyemengalme, dja mak karrikukbelenin bu kankukdjirridjbun kukku dorrengh manbu manbobele duninjh. \v 23 Wanjh karriwernhwoybukwo nawu God. Nungka munguyh kakurduyime kore kawokkurrmerren. Kunmekbekenh wanjh karriwernhburrbun bu karrimadbun God nawu minj kakurren, wanjh kanmarnekurduyime kadberre. \p \v 24 Dja mak ngad munguyh karridjalbengyolyolmerrimen, karribidyikarrmerrimen, dja mak karrimarnburren bu karrimarnedjaremerren dja karrikurduyime kore kunmakmakkenh rowk. \v 25 Mah, wanjh karrimirndemornnamerrimen munguyh. Yikahwi nawu bininj birribengmidjdanj bu minj kabirrimirndemornnamerren bu karridi yiwarrudj. Kawarre. Dja karrimurrngrayekworrimen munguyh. Dja wanjh ngurriburrbun bu kuhni ngokko darnkih kabolkyimerran manbu kunbarnangarra kore nawu Christ kamdurndeng. \s1 Bu Karriwokwe Manbu Manwoybuk Nuye God \sr Hebrews 10:26-31 \p \v 26 Bu bininj kadjare munguyh kayawoyhkurduyime kunwarre yerrekah kore borlhmeng manbu manwoybuk, wanjh minj nangale nabuyika bininj bu kabimarnewokdi bu kabidjawan kore God bu kabimarnebengmidjdankenh. \v 27 Bu nangale kuhni kakurduyime, wanjh kunukka kadjalmadbun kunkele dorrengh nuye bu God kabidjadme dja mak kabikukburriwe kore kunak manbu kadjalrung munguyh, dja mak kabenburlarrbun nawu kabirrihyidko nawu God. \v 28 Ngurriburrbu bu kunkare, nawu bininj wirrihmeng mahni mankarre manbu Moses bimbom, wanjh nakka nanu djaldoweng. Bokenh dja nuk danjbik bininj birrimulewam namekbe bininj dja minj nangale bikongibuyi bu kuhnikenh. \v 29 Dja ngurriburrbu bu kunyid kawernhrayekmen duninjh bedberre bininj nawu minj kabirriwokmarrkmang nawu Beywurd nuye God dja kunukka kabirridjalmelhmelme nungka? God wanjh kawernhyiddung birrimekbe bininj. Bedda wanjh kabirrinan kunkurlba nuye Jesus kore wokkurrmerrinj manbu benkangedjirridjbom, wanjh kabirridjalkurlbawarrewe yiman mankurlbawarre yerrih. Dja mak bedda kabirriyime kunwarre nuye kore Namalngmakkaykenh nawu nungka kabenkongibun. \p \v 30 Kaluk ngad wanjh karriburrbun bu God yimeng, “Kaluk ngaye wanjh ngabenbun bininj nawu kunwarre kabirrikurduyime. Bu ngaye wanjh ngabenmarnekurduyime kunwarre bedberre nawu birrikurduyimi kunwarre.” [Deuteronomy 32:35] Kuhni mak kunbuyika nungka yimeng, “Nawu kawohrnan rowk wanjh kabendjadme nuye bininj.” [Psalm 135:14] \v 31 Kuhni bu ngad karriwernhkelemen duninjh bu God nawu kahdarrkiddi munguyh wanjh kandjadme rowk. \s1 Yuwn Bu Ngad Karrimarrkbaworren Kore Karriwoybukwon Nawu God \sr Hebrews 10:32-39 \p \v 32 Kab ngurriburrbun bu kerrngehkenhni God nungan ngunmarnebolkwolkang ngudberre, dja mak kore kunrayek ngurrimangi wanjh kunukka munguyh ngudda ngurridjalmurrngrayekni. \v 33 Kaluk yikahwi ngundibuni ngudberre kore bininj birrimirndewernni, dja mak ngundidjekmiwoni kore kurobbe. Dja bu kunbarnangarrabuyika, ngudda ngurrikurrmerrinj bu ngurridjarrkdi birribuyika bininj nawu kunrayek benmarnebebmeng yiman karohrok bu ngudda ngurrikarrmi. \v 34 Dja mak ngudda ngurrbendjalkongibuni nawu bininj birrihni kore kunrurrk prison, dja mak ngudda ngurridjalnjilngmakni nawu yikahwi bininj birridjaldjirdmangi njalenjale nawu kondah kurorrebeh ngudberre, kaluk ngudda ngurridjalburrbuni kore kunmakkenh ngudberre nawu ngurrikarrme bu kadjalle munguyh. \p \v 35 Wanjh yuwn bu bolkkime ngurribawon kore ngundibengyolyolmi kerrngehkenhni, manbu ngurriwernhwoybukwon. Wanjh ngurridjalle kaluk ngurrimang nawu God kahkarrme ngudberre. \v 36 Yuwn bu ngurrimarrkbaworren kore ngurrikurduyime kore God kadjare ngudberre, dja mak ngurrimang kore ngunyingkihberrebbom. \v 37 Kuhni bu kundjaldedjdjumbungkenh kamre, kore kabimbuyindi bu kayime, “Wanjh nakudji nawu kamyawoyhdurndeng kaluk yerrekah wanjh kunmekbeh kadjalyimerran bu werrkwerrkni. \v 38 Kaluk bininj nawu ngaye ngamakwan, nakka wanjh kadjalmimbi munguyh munguyh. Dja mak bu kamirrkborledkerren bu kakelemen, wanjh ngaye minj namekbe ngamarnenjilngmak nuye.” [Habakkuk 2:3-4] \p \v 39 Dja ngaleng ngad minj karrirohrok yiman birribuyika bininj nawu bedda birrimirrkborledmeng dja mak birribularrbuyindanj. Dja ngad bininj nawu karrikangewoybuk nuye God wanjh kunukka kanngehke. \c 11 \s1 Karrbenngunjdjikan Bininj Nawu Birridjalwoybukwoni God Bu Kunkareni \sr Hebrews 11:1-39 \p \v 1 Yiddok karriwernhwoybukwon God? Minj karrikuknan, dja kunubewu minj nungka bangmekurduyimeninj kunwern kore nungka kanmarnewokkurrmerrinj, dja bonj, karridjalmadbun, karridjalburrbun nungka munguyh. \v 2 Kunkare, wanjh yikahwi bininj birriburrbuni nawu God, dja mak birridjalmadbuni, wanjh kunu nungka benmarneyimi bu benmakwam bedberre. \p \v 3 Wanjh ngad kuhni karridjalwoybukwon dja mak karriburrkburrkna bu kuninjkunu kunred dja kunngol bolkmarnbuyindanj kore nungan God nuye kunwokbeh. Nungka marnbom yehyeng nawu karrinan kore manbu bolkyakni, manbu kerrngehkenh ngokko minj nangale nayi. \p \v 4 Ngurriburrbu nawu Abel. Nungka bidjalwoybukwong God, wanjh burrbuni bu mayh nawu namakkaykenh kinjeyi dja biwoni God. Dja nawu benedanginj nuye, nawu ngeyyoy Cain, nakka minj kunmekbe kurduyimeninj. Wanjh nawu God bidjalmarnenjilngmakni Abel kore biwoni nawu kinjeyi mayh dja warridj bimarneyimeng nungka nawu bininj namakni. Kaluk bu Abel kohbanjminj dja doweng, wanjh kore nungka biwoybukwoni wanjh bolkkime yiman ngad bininj karrikurdunang nuye dja mak yiman kanbengdayhke. [Genesis 4:3-10] \p \v 5 Dja nawu Enoch bidjalwoybukwong God, djal wam kore kaddum heaven nawu nungka darrkidni, dja mak minj nangale biyawoyhngalkemeninj. Nawu God bikang. Kaluk bu yerreh wam, dja kore djurra kahyime nungka namakni dja binjilngmarnbuni nawu God. [Genesis 5:21-24] \v 6 Bininj nawu minj kabiwoybukwon God, wanjh kunukka minj God kanjilngmak nuye. Dja bu nangale kadjare kamre kore God wanjh nungan kayime, “Yoh, God wanjh woybukkih kahdi!” Dja kabimarneyime God, “Ngaye ngaburrbun ngudda yidjare bininj nawu ngunwernhyawan, ba bu ngudda yiwon namakmak ke.” \p \v 7 Dja mak ngurriburrbun nawu Noah bu nungka bidjalwoybukwoni nawu God. Nungka bidjalbekkani kore bibengdayhkeyi dja minj binayi kore God nungan djalkurduyimeninj. Nungka biwokmarrkmey God wanjh marnbom mankimukkenh manbu kabbala bu benngehkeng nawu nuye namud. Noah bidjalwoybukwoni God, dja mak benbukkang bininj rowk nawu birridjarrkni kondah kurorre, nawu bedda wanjh bedmandeleng birriwarreworrinj. Nawu Noah nadjalkudjini biwoybukwong God, wanjh kumekbekenh nawu God bimakwam bu namakni bininj. [Genesis 6:13-22] \p \v 8 Dja mak ngurriburrbu nawu Abraham warridj nawu bidjalwoybukwoni. Nungka wanjh biwokmarrkmangi nawu God bu bikayhmeng, dja wam kore kubolkbuyika kore nungan God biyingkihbolkberrebbom. Abraham wanjh bolkbawong kore nuyeni kunred, kaluk nungka minj burrbuyi kore baleh rengehrey. [Genesis 12:1-5] \v 9 Bu nungka bidjalwoybukwoni God, wanjh wabmeng yonginj munguyh kore kumekbe kunred manbu God biyingkihbolkberrebbom. Kaluk nungka yoy kumekbe yiman kayime nakka nakang bolkbuyikabeh. Dja nungka yongohyoy kore kunrurrk manbu dabburlin dja mak birridjarrkyoy Isaac dja Jacob bu bedda dorrengh birridjarrkmangi kore God benberrebbuni bedberre rowk. [Genesis 35:27] \v 10 Abraham wanjh djalwernhburrbuni manbu kunred kunrurrkwern manbu nungan God kore bolkmarnbom dja mak rurrknameng, manbu manmekbe wanjh kahrurrkdi munguyh munguyh. Dja Abraham bidjalmadbuni nawu God. \p \v 11 Kaluk Abraham nungka wanjh nakohbanjni dja mak minj karrmeninj wurdyaw, mak ngalbu ngalbininjkobeng Sarah minj ngaleng mak karrmeninj wurdyaw, dja bedda beneyawyakni. Bonj, nawu Abraham djalwoybukwoni God bu biberrebbom wurdyawkenh, wanjh kunmekbekenh kunu wanjh God bimarnbom bu nungka biyawbornang wurdyaw. [Genesis 18:11-14; 21:2] \v 12 Nawu Abraham nakka djal nakudji bininj, nawu kohbanjminj bu darnkih yakmeninj, wanjh marnbuyindanj nuye nawu benkebmawahmeng wanjh nakka mirndemarnbuyindanj yiman mankokkarrng nawu kahdi kore kungol dja mak kunkayalanj manbu kore adjbud kahyo manbu minj nangale karohrokme. [Genesis 15:5; 22:17; 32:12] \p \v 13 Ngabenyolyolmi bininj nawu birriyungkihni nawu birriwoybukwoni God. Bedda wanjh birridowerrinj rowk, wanjh birridjalwoybukwoni. Kaluk minj birrimayi nawu God nungan benberrebbuni bu bedda birridarrkidni. Dja ngaleng birridjalnani bu kumhrey bedberre djarrehbeh kore yingkihyoy wanjh kunu bedda birrinjilngmakmeni. Kaluk bedda kuhni birriyimulewarreni bu yiman birridjalwohni waken kore kondah kurorre. Dja yiman kayime bininj nawu bininj nawu birrikang kubolkbuyikabeh. \v 14 Bu kuhni bininj kabirriyime, wanjh kunukka yiman bedmandeleng kabirribolkyawan kunred bu munguyh kabirriyo. \v 15 Minj birridjareniwirrinj bu birridurndeyi kore kunred bedberre. Bu birridjareniwirrinj, wanjh kunukka birriyawoyhdurndeyi. \v 16 Dja ngaleng birridjalmadbuni manbu kunred manmakkaykenh duninjh. Kaluk manbu kore kaddum kunred kahdi. Kunmekbekenh kunu God minj mak kayeme bu bedda kabirrimarneyime nungka nawu bedberre God duninjh. Kaluk nungka yingkihrurrknameng bedberre kore kubolkmak kaddum heaven. \p \v 17 Kaluk ngad karriyawoyhyolyolme Abraham nawu nungka bidjalwoybukwoni God. Bu God birohrokmeng nawu nungka nawu Abraham yimankek bikanjkurrmeninj nawu Isaac, bu bidurndiwemeninj kore God. Abraham mangi rowk kore God nungan bimarnewokkurrmerrinj bu biberrebbom, wanjh Isaac danginj nuye. Dja bonj, Abraham biwokmarrkmey God dja bikuyinjbuyinj Isaac, nawu nadjalkudji beywurd nuye. \v 18 Bu kuhni kurduyimerrangeni Abraham burrbuni kore God ngokko bidjalmarnewokdi nungka, “Ngudda nawu yibornan nawu Isaac, wanjh nungka kabenkebmawahme birridjalwern nawu bininj rowk ke.” [Genesis 21:12] \v 19 Kaluk Abraham yingkihburrbuni bu God kabendolkkayhwe nawu kabirridowen bininj, mak yiman kayime Isaac dorrengh bu God kabidurndiwe kore kundowikenh. [Genesis 22:1-18] \p \v 20 Kaluk yerrekah, wanjh Isaac benbenemarnedi yiwarrudj kore beybeywurd nuye benebokenh nawu Jacob dja Esau, bu bidjawani ba bu God kabenbenemarnekurduyime bu kunmakkenh. Kuhni yimeng nawu Isaac kore nungka bidjalwoybukwoni God. [Genesis 27:27-29, 39-40] \p \v 21 Nahni Jacob nawu nungka warridj bidjalwernhkangewoybukwoni nawu God. Wanjh bu nungka darnkih baldoweni, wanjh nungka bidjawam God bu kabenbenemarnekurduyime kunmak berrewoneng nawu benbenekebmawahmeng nawu bokenh beybeywurd nuye Joseph. Kaluk nungka danginj yiwarrudj kore kunberl karrmi nuye kore kunkarndudj dorrengh. [Genesis 47:31; 48:1-20] \p \v 22 Joseph warridj, bidjalkangewoybukwoni God. Wanjh kunu nungka mak balngolekwarremeni, wanjh nungka yingkihburrbom dja mak benmarneyolyolmi bininj nawu Israel benkebmawahmeng bu kalukburrk kabirribolkbawon kore Egypt, dja mak benwokrayekwong bu baleh kabirrimurrngyimowon manbu kunmurrng nuye. [Genesis 50:24-25] \p \v 23 Ngurriburrbun warridj nawu Moses. Nuye nawu ngalbadjan dja nakornkumo wanjh bedda benewoybukwoni God warridj, dja mak bu beneyawwarlkkang Moses bu dird danjbikni. Bu bedda beneyimi bu nungka wanjh nayawmakkaykenhni. Dja bedda minj benekelemeninj kore Pharaoh nawu king nuye kunwok bu wokkurrmerrinj. [Exodus 2:2] \p \v 24 Moses bu nungka djordminj wanjh nungka wirrihmerrinj bu nungka minj nayaw ngalengngarreniwirrinj ngalbu ngalbeywurd nawu Pharaoh nuye. Dja nungka Moses bidjalwoybukwoni God. \v 25 Kuhni nungan djareminj bu birriraworrinj nawu God nuye bininj bu kore Egyptbeh bininj bindibuni. Kaluk Moses minj djareniwirrinj bu nungan njilngmarnburrimeninj kundjalwohdedjdjumbungkenh, wanjh nungka kurrmerrinj birriraworrinj birrimekbe nawu bedda birriwoybukwoni God. \v 26 Moses burrbuni nawu namakmak namekbe birrikarrmi kore Egyptbeh, minj nakka nawernmakniwirrinj, dja nungka kunu djaldjareni bu djakbekkani kore Christkenh, dja mak burrbuni bu yerrekah bu kamang nawu nawernmakkaykenh duninjh nawu kabiyingkihmarnedjedjenyo kore God. \p \v 27 Moses wanjh bidjalwoybukwoni God, wanjh kunmekbekenh bu bolkbawong kore kunbolk Egypt, dja mak minj bimarnekeleniwirrinj nawu king bu yidduhyiddungi. Nungka Moses minj bimarnemarrkbaworrimeninj, bu kunmekbekenh nungka yiman binang God nawu minj nangale kabidarrkidnan. \v 28 Bu God biyingkihbengdayhkeng Moses bu mulilkenh manbu bendarrkidbawongkenh kunkare, wanjh nungka bidjalwoybukwong God, dja mak bidjalwokmarrkmangi. Wanjh nungka marnbom mulil dja mak delkkeng kunkurlba dorrengh kore kunrurrkdangmaye rowk, wanjh bu angel nawu kundowikenh kumwam bu benbuni nawu birriwernhwarreni bininj, wanjh bendarrkidbawong nawu bininj nuye Israel benkebmawahmeng rowk. [Exodus 12:21-30] \p \v 29 Kaluk yerrekah, bininj nawu Israel benkebmawahmeng bedda manbu birridjowkkeng kurrula manbu manbokurlbani kore wernhbolkbukni rowk. Kuhni benmarnekurduyimerranj rowk kore bedda birridjalwoybukwoni God. Dja bininj nawu Egyptbeh birrirohrokmeng bu yimankek birridjowkkemeninj dja wanjh bedda birridjalkebngakmeng rowk. [Exodus 14:21-31] \p \v 30 Dja warridj, kaluk yerrekah, bininj nawu Israel benkebmawahmeng bedda birribolkmey kore kunredkimuk kabolkngeyyo Jericho. Bedda birriwoybukwong God, dja birrimirndewohrewohrey kore birriborledminguni kumekbe kunred kore kubolkkimuk, wanjh yerre kunu kunkodjke balyimerranj bu kunbidkukudji dja bokenh kunbarnangarra, wanjh kunwardderayek kore warnawarnamyoy, wanjh djalwarrhmerrinj rowk, dja bedda birridjalngimerrinj rowk kunmekbe. [Joshua 6:12-21] \p \v 31 Kaluk ngalkudji daluk ni kore kumekbe kunred Jericho, ngalbu ngeyyoy Rahab. Ngalbu ngalwarreni dja munguyh kukweykarreni kore bininj bedberre. Dja ngaleng bidjalwoybukwong God dja ngaleng benbenewarlkkang bininj bokenh nawu Israelbeh nawu benemolkngimeng kore Jericho. Wanjh kunmekbekenh nawu Israel bedberre djuram bu birringimeng, wanjh minj birribuyinj ngalmekbe daluk Rahab. Kaluk bedda bindibuni birridjalwern bininj nawu minj birriwokmarrkmayi God. [Joshua 6:22-25] \p \v 32 Yiddok ngaye birribuyika mak ngabenyolyolme? Ngaye minj munguyh bengdayhke ngudberre, dja wardi mak ngabenyolyolmeninj nawu birriwern bininj yiman kayime nawu Gideon, dja mak nawu Barak, dja mak Samson, dja mak Jephthah, dja mak David, dja mak Samuel dja mak nawu birriwern prophets. \v 33 Bedda wanjh birridjalwoybukwoni God, dja mak kunukka kore kubolkbubuyikabeh kunred bindibuni bindikukyakwoni rowk, wanjh birrimangi kore God nungan benberrebbuni. Yikahwi mak birridangbalhmi kundang nawu nabang mayh nakimuk lions. [Daniel 6:1-27] \v 34 Yikahwi bininj manbu rungi manbirlukimuk kunak bedda birribirludombom. Dja mak bedmandeleng birringehkerrinj wardi bindibuyi nawu bininj birribang mandjawak dorrengh. Yikahwi mak birringudjyawarrinj, wanjh yerre kunu birriyawoyhngudjdanginj bu birrimurrngrayekminj dja bindibom nawu birribangni bininj kore kubolkbubuyikabeh, dja mak bindikukyakwong. \v 35 Nawu yikahwi mak daluhdaluk birridjalwoybukwoni God, nawu bedberreni bininj bu birridoweng, wanjh bedda birriyawoyhdarrkidminj. \p Dja nawu birribuyika minj birridjaremeninj bu birrikelerlobmeninj dja bedmandeleng birridjareminj kore mankimuk kundjak birrikarrmi kaluk bedman kabirridolkkan kore kundowikenhbeh wanjh kunukka kundjalmak kabirrimimbi kore kubolkmakkaykenh. \p \v 36 Kaluk bininj nawu birribang wanjh bindikukdjekmiwoni dja mak bindiwidjbihkeyi nawu birriwoybukwoni God, mak yikahwi bindidukkani nawu wirlmurrng chains dja mak bindikurrmi kore kunrurrk prison. \v 37 Dja mak yika bindikodjdongi kunwardde wanjh birridoweni, yika mak bindikukdjobkeyi, dja yika nawu bindidjalbuni mandjawak dorrengh bu birridowerrinj. Kaluk yika nawu bindidjongbuni kunkulah mayh sheep dja nenikud, bu bedda birriyimerrangeni birrimarladjni. Bininj rowk wanjh bindidjalbuni, bu kuhni bedda bindidjalmarnekurduyimi kore kundjalwernhwarre duninjh. \p \v 38 Kaluk mahni kunred bu kondah kurorre, minj kunmakniwirrinj kore bedberre nawu birridjalmakni bininj. Dja bedda birridjalwohrey kore kubolkdarleh dja mak kore kuwarddehwardde, dja mak birridjalyoy kore kuwardderurrk dja mak kore kubolkdjorlokdjorlok. \p \v 39 Naninjnanu binihbininj birridjalwoybukwoni God, wanjh kuhni ngad karrbenburlumekenh nawu bedda bedberre, dja ngaleng bedda minj njale mak birrimayi kore God benberrebbuni. \v 40 Dja med. God yingkikarremarnbom nawu kaluk kanwon kadberre nawu namakkaykenh duninjh, bu kaluk karridjarrkmang ngad dorrengh dja mak birrimekbe bininj warridj. Kuhni bu yerrekah kabolkyimerran kore God nungan kayakwon kore kandjarrkmarnbun bu karriyimerran rowk bu karridjalmak kore God kadjare. \c 12 \s1 God Nungan Kandung Dja Mak Ngad Kanmurrngrayekwon Nawu Wurdwurd Nuye \sr Hebrews 12:1-13 \p \v 1 Karrbenburrbun birridjalwern bininj nawu birriwoybukwoni God, dja minj bedda birrimarrkbaworrimeninj. Kaluk ngad karrbenkadjung rerrih. Mah wanjh, karridjalbawo kunwarrewarre manbu ngad kanhkebrokwarrewon dja mak kanhdurndiwe kadberre. Wanjh karrimarnerlobme kore nungka God kanmarneyimeng, ba bu minj karriyawoyhngudjyawarren. \p \v 2 Wanjh ngad karridjalna Jesus munguyh, nawu nungka kanmarnbom bu karridjalwoybukwon bulkkidj duninjh dja mak kanbidyikarrme munguyh kore nungka karriwoybukwon nuye. Nungka wanjh kurrmerrinj bu doweng kore kundulk cross. Minj nungka karrmeninj bu kunyeme. Kaluk korroko burrbuni bu nungka wanjh kawernhnjilngmakmen duninjh bu bolkkime kahni kore kukun nuye God. \v 3 Wanjh ngad karriburrbu nawu Jesus. Nawu birriwarre bininj bedda birridjalwirrihmi dja mak bedda yimankek birringurdkeyi. Dja ngad wanjh karringunjdjika nungka, ba bu ngad minj karringudjyawarren dja mak minj karrimarrkbaworren. \p \v 4 Ngudda wanjh ngurrikarrmi manbu kunrayek duninjh bu darnkih ngunbun ngudberre manbu kunwarre. Dja ngaleng minj ngudda ngurrikurlbawarrhmeninj bu ngurridowimeninjkenh, dja yuwn bu ngurrimarrkbaworren. \v 5 Dja ngudda kunu ngurridjalbawong bu ngunbengyolyolmeng kunwok nuye God bu ngudda yiman wurdwurd rowk nuye, kore nungka kayime, “Ngudda nawu ngardduk wurdyaw duninjh, yuwn bu yiwokborrkwan kore nawu Kawohrnan Rowk bu ngundung kore kunwarrekenh yiyime, dja mak yuwn bu yiwernhnjilngwarremen bu nungka kore ngundung. \v 6 Nawu Kawohrnan Rowk kabenbengdayhke bininj nawu kabenmarnedjare, dja mak bininj nawu nungan kabenbun kore kabenmarneyime bu nungan nawu nuye wurdwurd.” [Proverbs 3:11-12] \p \v 7 Dja wanjh ngurridjalkarrmen bu ngudda ngurridjakbekkan kore God nungan ngunbukkabukkan, wanjh kunukka yiman kayime God nawu nungka Kornkumo ke wanjh ngunbukkan ngudda nawu ngunmarneyime wurdwurd nuye. Bininj nawu kabimarnedjare wurdyaw nuye, wanjh kabiwidjbihke bu kunwarre kakurduyime. \v 8 Kuhni wanjh kabenmarnekurduyimerran nawu bininj rowk. Bu bininj nuye kornkumo minj kabirrung kore kunwarre kayime, wanjh kunubewu nakka minj woybukkih nuye wurdyaw! \v 9 Karriburrbun ngad wanjh karrbenkarrme nawu kornhkornkumo kadberre kurorrewaken, nawu bedda kandidung kadberre, wanjh kunmekbekenh bu karribalwokmarrkmey. Wanjh kunmekbeh karohrok bu karriwokmarrkmang God, nawu Kornkumo kadberre nawu nungka kanmalngdarrkidwon kadberre, ba bu ngad karridjaldarrkiddi. \v 10 Nawu kornhkornkumo kadberre nawu birrikang kurorrewaken, bu ngad kandidungi dja kandibukkabukkani kundedjumbungkenh bu kore bedman birriburrbuni kunmak. Dja nawu God nungka kandjaldung dja kanbukkabukkan ba bu karriborlhme kore kunmakkenh kadberre, wanjh kunukka ngad karriyimerran bininj nuye karrikukdjamunmen yiman kayime nungka. \v 11 Kaluk kuhni minj karrinjilngmak bu God nungan kandung dja mak bu kanbukkabukkan, yiman bu karrikanjbabangmingalme, kaluk bu yerrekah ngad karrimakmen. Wanjh kunukka ngad karriwernborlhme, dja mak karrikarrme kunmodmikenh nuye, bu kore karrikurduyime mandjad duninjh. \p \v 12 Mah wanjh. Ngudda nawu ngurringudjwarreminj wanjh ngurriyawoyhmurrngrayekworrimen. \v 13 Dja ngurrihdengeyirrebme manbu manbolh manmak ba kamak ngurrire kurrenge ngudda nawu ngurribirl wanjh minj ngurriyawoyhwarremen, dja ngaleng ngudda ngurrimakmen bu ngurrire. [Proverbs 4:26] \s1 Karrikelenin Nuye God Dja Yuwn Bu Ngad Karriwokwe \sr Hebrews 12:14-29 \p \v 14 Kab ngurridin bu nuye kunmodmikenh dorrengh kore birribuyika bininj bedberre rowk. Dja mak kundjalmak ngurridjalkurduyimen munguyh. Bininj nawu minj kunmak kakurduyime, wanjh nakka minj kabinan nawu Kawohrnan Rowk. \v 15 Ngurrinahnarrimerren ba bu minj nangale bininj kawarnyakmen kore kunmakmak God nuye bu djalburudjang kanwon. Dja mak yuwn ngurribawon nangale bininj bu kabangmen dja wanjh kamarnbun kunyid, ba bu birribuyika bininj nawu kabirrikurduyime kore kunwarre. \v 16 Dja mak yuwn ngurribawon nangale bu kadjare kabidjirdmang daluk. Yuwn bu nangale bininj kadjalbengmidjdan nawu God, yiman bu Esau kurduyimeng. Nungka nawu nawernhwarreni, dja nawu Isaac biberrebbuyi kore kunmakmakkenh nuyeni, dja bonj, nungka wanjh djalweykang rowk ba bu nuye manme nguni.\f + \fr 12:16 \ft Genesis 27\f* \v 17 Ngurriburrbu bu yerrekah baleh Esau bimarnekurduyimerranj. Bu nungka wanjh yerre balburrbom manbu kunmakmakkenh kore nawu Jacob biwoyi, bu yimankek djareni durndiwemeninj. Wanjh minj baleh kurduyimeninj bu bimayaliborledkeyi nawu kornkumo nuye, bu nungka bidjawadjawam kunmimnalk dorrengh. \p \v 18-21 Mah, wanjh karridi yiwarrudj kore God nuye dja karriyimanjbun nungka nuye. Ngurriburrbu bu kunkareni, nawu mawahmawah kadberre birriwam kore mandulumkimuk manbu kabolkngeyyo Sinai, ba bu bedda birrimarnediwirrinj yiwarrudj kore God. Mahni mandulum makka kunak rungi kunkimukkenh, dja mak kunkak duninjh bolkbarrkbom kumekbe, dja mak ngolwernmerrinj kore kaddum, dja mak kunmayorrk dja mandjewk wernmerrinj dorrengh.\f + \fr 12:18-21 \ft Exodus 20:18-21\f* \p Dja bininj nawu kumekbe birrihni wanjh bedda birriwokbekkani nawu trumpet bu wernhwokdi. Mak birribekkani kunwok dorrengh bu wokdi wanjh birridjareni bu ngurdmeni bu benbengdayhkeyi, wanjh bedda birriwernhdjawam bu nungka ngurdkemeninj. \p Kumekbeh bedda birrimarneyimi dja minj birridjareniwirrinj bu birriwokmarrkmayi kore God yimeng, “Bu mayh kadjalle karrulummeleme kore mahni mandulum, wanjh nakka ngurrikodjdong nawu mayh kunwardde dorrengh.” [Exodus 19:12-13] \p Kaluk bu kunmekbeh birrinahnani kurduyimerrangeni wanjh bedda birriwernhkeleni duninjh, dja wanjh Moses nungan yimeng, “Ngaye wanjh ngahdeldelme bu kuhni kunkele dorrengh.” [Deuteronomy 9:19] \p Dja ngudda bolkkime minj ngurrimrawinj kore maninjmanu mandulum manbu kurorre. Burrkyak. Ngudda wanjh ngurrimdjalwam kore God. \v 22 Ngudda ngaleng, ngurrimwam bolkkime kore mandulumbuyika, manbu kuwarddekimuk kabolkngeyyo Zion. Ngurrimwam kore manredkimuk Jerusalem manbu kahdi kore heaven, dja wanjh God nuye, nawu nungka kahdarrkiddi munguyh munguyh. Kaluk ngurrimwam kore birridjalwernhmirndewernkenh duninjh nawu bedda angels kabirridjalnjilngmak munguyh. \v 23 Yoh, ngudda ngurrimwam kore bininj birrimirndemornnamerrinj rowk nuye nawu yiman bedda rowk nadjdjaman nuye God. Bedda nawu birringeybimbuyindanj kore heaven. \p Dja mak ngurrimwam kore nungka God, nawu kandjadme ngad nawu karriwarlahkenh bininj rowk. Kaluk ngudda ngurrimwam kore bininj birrimak nawu kabirrimalngdarrkiddi, nawu God benmarnbom nawu bedda birrimalngmakkaykenh duninjh. \v 24 Dja wanjh ngudda ngurrimwam kore Jesus nawu nungka nadjalkudji kamarnbun God nuye mankarrekerrnge bu kanmarnekurduyimerran kadberre. Kaluk ngurrimwam kore kunkurlba nuye delhdelkkeng manbu yiman nungan kawokdi manmakkaykenh kunwok nuye, manbu yiman minj Abel kunkurlba nuye. \p \v 25 Wanjh kunu, yuwn bu ngurriwokwe God nungan kawokdi. Ngurriburrbun nawu birriyungkih bininj bu birriwokweyi God nuye kunwok kore Moses benwong kore Godbeh, dja birrimekbe bininj bedda wanjh birriwarreworrinj dja mak birridowerrinj rowk. Kuhni bu kondah kurorre benmarneyimerranj! Bolkkime God kanbengdayhke kore heavenbeh, dja bu ngad karribawon kunwok nuye, wanjh kunukka kadjalwarre duninjh, dja mak minj ngad karrimarnewarlkkarren nuye. \v 26 Bu kunkare God wokdanj nuye kunwok wanjh bolkrokayhwong kunrorre, wanjh bolkkime bu nungan yawoyhwokkurrmerrinj, yimeng, “Ngaye kaluk ngayawoyhyime dja ngabolkrokayhwe kore kondah kunrorre rowk, dja mak kore heaven warridj ngarokayhwon.” [Haggai 2:6] \v 27 Manbu kunwok kore God yimeng, “ngayawoyhyime”, wanjh kamenmenyime nawu njalehnjale nawu nungka marnbom rowk, wanjh kayakwon, dja kadjalbawon njale nakka nanu kadjaldi munguyh, nawu minj kayawoyhrokan. \p \v 28 Dja ngad karridjalmanjbu God dja ngad kanwon kunred kore minj kabolkrokan, kore nungka nuye kawohrhan rowk. Ngad wanjh karrimarnebodda dja karridjalmarnedin yiwarrudj kore nungka kadjare kadberre karrikurduyime. Dja mak karridjalmarrkma dja mak karrimarnekelenin kore God nuye. \v 29 Kaluk karriburrbun kore Bible kayime, “Nawu nungka kadberre God, yiman kayime nungka kunak bu wanjh kawurlhke dja mak nungan kayakwon nawu njalehnjale yehyeng rowk!” [Deuteronomy 4:24] \c 13 \s1 Baleh Mak Kunwern Kunmak Bu Karrikurduyime \sr Hebrews 13:1-17 \p \v 1 Wanjh karridjalmarnedjaremerrimen munguyh, nawu ngad karridangerrinj rowk. \v 2 Karridjalburrbu bu karrbenkimang nawu birriredbuyika bininj bu kabirrimbebme kore kunred kadberre. Bu kuhni karrikurduyime, wanjh kunukka kunmak duninjh. Yiman yikahwi kunkareni nawu bininj bu bindikimangi birribuyika bininj, dja minj bindikukburrbuyi bu bedda wanjh angels duninjh. [Genesis 18:1-8] \v 3 Dja mak karrbenburrbu bininj nawu kabirrirurrkkenhdi kore prison. Wanjh nakka yiman nawu kunrayek kabirrikarrme, wanjh karrbenkongibu yiman kayime bu ngad mak karridjarrkbongdiwirrinj. Dja mak karrbenburrbun bininj nawu birribuyika kabindibunkenh, wanjh karrbenkongibu yiman kayime bu ngad warridj karridjarrkkarrmeninj kore kunrayek. \p \v 4 Bininj dja daluk nawu kabenemarren, wanjh minj birribuyika bininj dja daluk bu kabindidjirdmang bu bedda kabeneyokenh. Ngurrinahnarrimen ba bu minj kunmekbe kunwarre ngurrikurduyime. Kaluk God wanjh kabendjaldjadme nawu kabirridjirdmarren nawu kunwarre kabirriyime kore bininj dja dalukkenh. \v 5 Yuwn bu mak ngurrikangeborledme bu ngurriwernhdjaremen nawu nawern money. Dja wanjh ngurrinjilngmaknin dja nawu ngokkokenh ngurrikarrme, nawu namakmak. Dja kuhni wanjh God yimeng kadberre, “Ngaye minj bawon ngudberre, dja mak minj bengmidjdan ngudberre.” [Deuteronomy 31:6] \v 6 Dja wanjh ngad karriyimen, “Ngaye minj ngakele, dja nawu Kawohrnan Rowk wanjh nungka nganbidyikarrme munguyh, kaluk nawu bininj minj baleh bedda kunwarre ngandimarnekurduyime.” [Psalm 118:6-7] \p \v 7 Yuwn bu ngurrbenbengmidjdan nawu yiman ngundimarnewohrnan ngudberre. Bedda wanjh ngundibukkani ngudberre manbu God nuye kunwok. Wanjh ngurrbenburrbu bu bedda kabirrikurduyime kunmakkenh. Wanjh ngudmanwali ngurrbenngunjdjika bu yiman bedda birriwoybukwoni God. \v 8 Nawu Jesus Christ minj nakka kabuyikahmen, dja nungka kadjalrohrokwi bu bolkkime, dja mak munguyh munguyh. \p \v 9 Yuwn manbu manbubuyika kunwok ngundibukkan wardi ngunkan kubuyika dja ngurridjalkangedjadnin kore ngokko nungan God ngunkongibom. Wanjh yuwn ngudda ngurridjalmarrkmang manbu mankarre kore manmekenh dja bu manbu mayhkenh. Mahni manbu mankarre makka minj kabenbidyikarrme bininj nawu kabirriwokmarrkmang. \v 10 Ngad wanjh bolkkime minj mak karrikarrme manbu mankarrekare. Jesus kanjkurrmerrinj kore kundulk cross, dja nungka marnburrinj bu yiman kayime altar duninjh. Dja nawu bolkkime kabirridurrkmirri kore Jews bedberre Temple, wanjh minj kabirringun manbu mayhkenh manme kore mahni kadberre altarbeh. \p \v 11 Kaluk nawu nakimuk priest wokmarrkmey rowk manbu mankarrekareni, dja mak kang manbu kunkurlba mayhbeh bu kore kunwarrekenh dja bimarnekurrmeng God ba bu nungka kabenmarnebengmidjdan kunwarre rowk. Dja nawu namekbe mayhbeh kunburrk, wanjh nakka birrikang dja birrikinjeng kore kurobbe, kuberrkkah kore bedda bininj birriyoy. [Leviticus 16:27] \v 12 Mak nungka Jesus doweng kore kubolkkimuk kaluk kuberrkkah ba bu nungan nuye kunkurlba wanjh makka kabenmarnbun nawu bininj bu kabirrikukdjamunmen. \v 13 Mah, wanjh karriray kore Jesus, ba bu ngadmanwali karrire kore kuberrkkah yiman nungka kurduyimeng bu wam kore kuberrk doweng bu kunyemi dorrengh. Kaluk karringunjdjikan bu kunyemi dorrengh. \v 14 Kaluk kondah bolkkime karrihni kore kurorre minj karrikarrme manbu manbolkkimuk manbu kahdjalbolkdi munguyh munguyh, dja mak karriboyenmadbun manbu manbolkkimuk wanjh kaluk yerrekah kamre kadberre. \p \v 15 Wanjh kore Jesus karrimarnekurrmerrimen ngad bininj nuye God. Wanjh kamenmenyime bu ngad munguyh karridjalburlumen kore kunngey bu karringeybun mak karringeyburlume. \v 16 Dja mak yuwn bu ngurribengmidjdan bu kunmak ngurrikurduyime, dja ngurridjarrkyikadjurrimen yehyeng kore birribuyika bininj. Wanjh kuhni rowk yiman karrimarnekurrmerren kore God ba bu karrinjilngmarnbun. \v 17 Dja mak ngurrbenwokmarrkma bininj nawu kabirriwohrnahwohrnan ngudberre, bu kore baleh yarrkka ngundimarneyime, kaluk bedda munguyh ngundidjalnahnan bu God kabenkurdunan dja mak bu kabendjadme, dja yuwn bu ngurrbennjilngwarrewon, dja ngurrbendjalnjilngmarnbu munguyh ba bu bedda ngundibidyikarrme ba bu God ngunmakwan. \s1 Karridjarrkdin Yiwarrudj Ba Bu Ngad Karribobohmerren Rowk \sr Hebrews 13:18-25 \p \v 18 Wanjh munguyh kandidjalmarnedin yiwarrudj ngadberre. Dja ngad ngarrikurduyimi bu kore kunmakkenh ngarre, dja mak ngarridjare ngarrikurduyime rowk kore mandjad duninjh. \v 19 Ngaye wanjh djawahdjawan ngudberre ngudda bu kandidjalmarnedi yiwarrudj wanjh kunukka God werrkwerrk ngandurndiwe ngudberre. \p \v 20-21 Jesus nawu Kawohrnan Rowk kadberre, nungka wanjh shepherd kadberre nawu nadjalwernhkimuk duninjh, dja mak kannahnan ngad bininj rowk yiman kayime nuye mayh sheep. Bu nungka kurlbawarrhmeng, wanjh kunu God nawu kanwong kunmodmikenh nuye, nawu birrolkkayhweng kore dowengbeh. Jesus kurlbawarrhmeng, wanjh God birrolkkayhweng kore yingkihwokkurrmerrinj manbu kunwok kahdjaldi munguyh munguyh. Ngaye wanjh ngarri yiwarrudj ngudberre, ngadjawan God bu ngunwon kunwern kunmakmak rowk ba bu ngurridjalkurduyime kore nungka kadjare, dja mak ngadjare karrurrkmirri kore ngad ba bu karrinjilngmarnbun. Ngadjawan nungka kore kunngey nuye Jesus Christ ba bu karridjalburluburlumen bu munguyh munguyh. Woybukkih. \p \v 22 Ngudda nawu ngaye karridanginj, ngaye ngabimbuni nahni djurra ngudberre wurd kundjalwohdedjdjumbungkenh bu ngadjare wohbengyolyolme ngudberre, dja bu kuhni ngayime ngudberre wanjh ngadjare kandiwernhwokbekkan duninjh kore baleh marneyime ngudberre. \p \v 23 Ngudda wanjh bolkkime ngurridjalburrbu nawu ngad karridanginj nawu Timothy, wanjh nungka bebmeng kore prisonbeh. Bu kondah kabolkmang werrkwerrk, wanjh kunukka nganemdjarrkre bu ngudda ngundimyikan ngudberre. \v 24 Kuhni kunwok manmak bu ngudda ngurriwokmunkewerrinj bedberre nawu kabirriwohrnan ngudberre, dja mak birriwern nawu God nuye bininj rowk. Nawu bininj birrimdolkkang kore kunbolk Italy ngundimarnewokmunkewerrinj ngudberre manbu bedda bedberre kunwok manmak. \p \v 25 Dja wanjh ngaye ngarri yiwarrudj ba bu God ngundjalnahnan ngudberre kore kunmakmak dorrengh dja mak kore nuye kunkongi dorrengh nuye!