\id 1TI KuB \toc2 1 Timothy \toc1 1 Timothy \mt1 1 Timothy \c 1 \s1 Bu Paul Bimarnebimbom Nawu Timothy \sr 1 Timothy 1:1-2 \p \v 1-2 Ngaye Paul ngabimbom nahni djurra ngudda ke Timothy. Ngudda yiwoybukwong Jesus, dja kunmekbekenh ngudda yiyimerranj ngardduk beywurd! God nawu kanngehkeng rowk dja mak Christ Jesus nawu karrimadbun, bedda wanjh ngandiwokrayekwong dja ngaye kunu ngayimerranj apostle nuye Christ Jesus. \p Wanjh ngaye ngadjare God nawu Kornkumo dja mak Christ Jesus nawu kawohrnan kadberre bu ngundimarnekurduyime kunmak bu djal burudjang, dja mak ngundikongibun dja mak ngundiwon kunmodmikenh. \s1 Yibenbengdayhkemen Bininj Nawu Kunbuyika Kabindibukkabukkan \sr 1 Timothy 1:3-7 \p \v 3 Bu ngaye ngabalhrey kore kubolkkimuk Macedonia, wanjh ngaye ngokko marneyimeng mandjad ngudda kunmekbe yidjalnin kore kunred Ephesus. Bolkkime ngaye wanjh yawoyhmarneyime yidjalnin kunmekbe dja yibenwokrayekwo dja yibenngurdkemen birrimekbe bininj nawu kabindibukkabukkan kore mankarrebuyika manbu kabenkebrokwarrewon bininj. \p \v 4 Ngudda kab yibenmarneyimen bu birribawo manmekbe manbu mankarre manbu minj kunwoybuk. Dja mak birribawo manbu kabirrikadjung nawu kore mawahmawah bedberre nawu naninjnanu kabirringeydingeydi, kornkornkumokenh dja mawahmawahkenh dja mak nawu bindikebmawahmeng. Birribawo kunmekbe kore kabirriburrbun. Bu kabirridjalburrbun manmekbe manu, wanjh kunu kabirridjaldangwerren. Dja kab wardi birridjalwoybukwo God ba bu kabirriburrbun kore nungka kadjare. \p \v 5 Bu ngad ngarrbenbukkan bininj kore yiwarrudj, baleh kab karriburrbun kore ngarrbenmarnekurduyime bedberre? Wanjh ngarrbenmarnbun bu kabirrini yiman kabirrikangebele yerreh dja minj mak kunwarre kabirriyawoyhkurduyime. Bu kuhni wanjh kabirriwoybukwon God bu minj kabirrihkurren, wanjh kunukka kabirridjalmarnedjaremerren mandjad duninjh. \v 6 Yikahwi bininj wanjh birribawong kunmekbe rowk. Bedda birridurndi kore kabirridjalwokdi kunwarrekenh. \v 7 Bedda kabirridjare kabindibukkabukkan birribuyika bininj kore God nuye mankarre kahyo. Bedda wanjh kabirriyime bu bedda djal mandjad kabindibukkabukkan bininj, dja med, bedmandeleng minj kabirriwernhburrkburrkbekkan kore baleh yarrkka kabirriwokdi dja kabindimarneyolyolme. \s1 Njalekenh God Kanwong Kadberre Mankarre Nuye? \sr 1 Timothy 1:8-11 \p \v 8 Ngad karriburrbun bu manbu mankarre nuye God wanjh manmak, dja bininj birriwernhmarrkma kore mandjad duninjh. \v 9-10 Dja mak karriburrbun bu God kurrmeng mankarre nuye nawu bininj birriwarre bedberre, dja manu mankarre minj kabendjuhbun nawu birrimak bininj. Dja manbu mankarre kahyo bedberre birrimekbe bininj kore bedman munguyh kabirridjalkurduyime kunwarre. Ngaye ngabenhyolyolme bininj nawu kabirridjalwe dja kabirridjalbakke maninjmanu mankarre, dja mak nawu kabirrimarnewarnyak nawu God dja kabirridjalkurduyime kunwarre munguyh. Dja mak bininj nawu minj kabirrimarnekele God dja kabirridjalkewkme kore yiwarrudj. Bedda yikahwi nawu kabindihbun kabindihkukkurrme yiman kayime nawu nakornhkornkumo dja ngalbabadjan bedberre dja mak bininj birriwern nawu namarndeyi kabirribebbehyimerran. Ngayime warridj bininj dja daluk nawu kabirridjirdmarren, dja mak bininj nawu kabindikukweykan birribuyika bininj kore kabindibongkarrmekenh kore kabindimarnedurrkmirri bedberre. Wanjh nakka nanu bininj kabirridjalkurren dja mak nawu kabirrihwokkurrehkurren bu kabirrihre kore court. \p Kaluk ngaye ngabenhyolyolme bininj nawu kandiyiwirrihme mankarre ngarrku munguyh kore ngarrbenbukkabukkan mankarre manbu manmak. \v 11 Dja kore kunmak duninjh ngarrbenbukkan kore djal kunmak kunwok kore manbu Godbeh, nawu ngad karridjalburlume rowk. Nungka nganwong ngaye bu kunwok kunmak ngawoknahnan. \s1 Ngaye Ngamanjbun Christ Jesus Nawu Kawohrnan Kadberre \sr 1 Timothy 1:12-17 \p \v 12 Ngaye munguyh ngahdjalmanjbun Christ Jesus nawu kawohrnan kadberre. Nungka wanjh ngaye nganmarnemakwam, nawu nungka nganmurrngrayekwong dja ngankurrmeng bu kuninjkunu ngahmarnedurrkmirrikenh kore nungka nuye. \v 13 Bu korroko ngaye wanjh ngadjalwarreni duninjh, dja ngamarneyimi nuye kunwok kunwarre munguyh. Dja mak ngaye ngabenhbuni nawu bininj birrikodjkulumakni yiwarrudj bedberre bu djal kunrayek duninjh ngabenmarnekurduyimi. Kunukka kunu ngadjaldjareni. Wanjh nungka Christ Jesus ngandjalkongibom bulkkidj duninjh. Kuhni bu minj ngaye ngawernhburrbuyi bu ngaye baleh ngahkurduyimi, dja ngaye minj ngawoybukwoyi nungka. \v 14 Dja nawu kawohrnan kadberre wanjh kundjalmak duninjh ngandjalmarnekurduyimeng. Nungka nganmarnbom bu ngaye nganebelbmerrinj Christ Jesus dja mak ngabenmarnedjareminj birribuyika bininj. \p \v 15 Wanjh ngadjare kanbekka! Ngudda wanjh yidjalwoybukwo bu kuhni woybukkih duninjh Christ Jesus kumwam kondanjkunu kurorre ba bu kanngehke ngad nawu karriwarre bininj. Ngaye wanjh nawu ngahdjalwernhwarreni duninjh bu ngabenyurrhkeng birribuyika birriwarre bininj. \v 16 Yoh, ngaye ngadjalwernhwarreni duninjh, dja bonj, kundjalmekbekenh Christ Jesus ngandjalmadbuni ngaye, dja nungka kunmak djalkurduyimi ngardduk. Kunmekbe kurduyimeng ba bu birribuyika bininj ngaye ngandinan bu wanjh ngandingunjdjikan, ba bu bedmanwali kabirriwoybukwon dja nungka kabenmarnbun bu kabirridarrkid munguyh munguyh. \p \v 17 Mah, wanjh karriwarlahkenh bininj karriwokmarrkma nungka dja karriburluburlumen munguyh munguyh nungka nawu king duninjh. Nungka nawu kadjalwohrnan yehyeng rowk djal munguyh munguyh, dja nungka minj karrowen dja kadjaldarrkid munguyh. Minj nangale bininj kabidarrkidnan, dja nungka nadjalkudji nawu God duninjh. Wanjh karridjalburlumen! Amen. \s1 Ngaye Won Maninjmanu Kunwok Bu Yirrurrkmirrikenh \sr 1 Timothy 1:18-20 \p \v 18 Timothy, ngudda nawu ngardduk wurdyaw, ngudda yiburrbun God ngunmarnemunkeweng kunwok manbu prophecies kore bininj bedberre bu nguddakah, bu wanjh ngundimulewani ke. Ngaye bolkkime wanjh yawoyhmarneyime kore bedda ngundiyingkihmulewam ba bu ngudda yiyimerran yiman kayime namak soldier nuye God. \v 19 Mah, wanjh yidjalwernhwoybukwo munguyh kore Christ Jesuskenh. Yuwn bu yiburrbun kore kunwarrekenh. Yiburrbun bu yikahwi birribuyika bininj birriwokwirrihmeng God dja kunu birriwarreworrinj ba bu minj kabirridjalwoybukwon kore nungka. \v 20 Bu kuhni wanjh benbenemarnekurduyimerranj bininj bokenh nawu kabenengeyyo nawu Hymenaeus dja mak nawu Alexander. Ngaye wanjh ngabenbenekurrmeng kore nawu Namarnde Duninjh ngabidkenwong. Ngaye ngadjare nahni bokenh bininj kabeneborlhme bu minj kabeneyawoyhwokdi kunwok kunwarre nuye God. \c 2 \s1 Bu Ngurridi Yiwarrudjkenh \sr 1 Timothy 2:1-7 \p \v 1 Kuhni wanjh ngahdjare ngarrokmihwe werrk. Ngaye ngadjare ngudda yibenmarnbun birriwern bininj bu kabirridi yiwarrudj dja birridjawa God nawu yehyengkenh rowk. Bindimarnedin yiwarrudj bedberre birribuyika bininj dja mak birrimanjbu God bu kunwern kahkurduyimerran. \v 2 Bindimarnedin yiwarrudj nawu bininj birrikihkimuk nawu yiman kayime kings dja mak nawu kabirriwohrnawohrnan. Ngurrbenmarnedin ba bu kunukka wanjh karrini kunmak, dja mak karrini kunmodmikenh rowk. Wanjh kunukka yiman kayime kunmak bu karridjaldi yiwarrudj nuye God dja mak karridjarrkni kore nungka yiman kunmakmak kabebke kadberre. \v 3 Kuninjkunu rowk wanjh kundjalmak, dja God nawu kanngehke wanjh kadjare bu karrikurduyime. \v 4 Nungka wanjh kadjare bu kabenngehke birriwarlahkenh bininj, dja mak kadjare kabirriborlhme kore kunwoybukkenh. \p \v 5-6 Ngaye wanjh kuninjkunu ngadjalyolyolme bu God nakka nadjalkudji, bu minj nangale mak nabuyika God. Dja nungka nadjalkudji wanjh nawu God kadberre. Jesus Christ nungka wanjh nadjalkudji nawu kanmarnewokdi kadberre kore God. Kaluk nungka nawu nadjalkudji djal bininj duninjh kadberre nawu kangeyyo Christ Jesus, nawu kanmarnekanjkurrmerrinj kadberre rowk. Wanjh kunmekbekenh kunu God minj kanbuyinj kadberre. Kuninjkunu wanjh nungan God dungnameng kore karremarnbuyindanj dja wanjh bolkkime karriwarlahkenh bininj wanjh karriwernhburrbun bu kunmak kurduyimerranj kadberre. \p \v 7 Kuninjkunukenh God nungka ngankurrmeng bu ngarrurrkmirri, dja nganmarnbom nuye apostle, bu nganmunkeweng bu birriwern ngabenmarneyime nuye kunwok. Ngaye ngahyime kunwoybuk. Ngaye minj ngahkurren kuninjkunu bu ngahyime. Yoh, dja nungka wanjh ngaye nganmunkeweng bu ngabenmarneyime bininj nawu minj Jews bu kabirriburrbun kunwoybuk dja kabirriwoybukwon nungka nadjalkudji. \s1 Mankarre Bedberre Daluhdaluk Dja Binihbininj Kore Yiwarrudj \sr 1 Timothy 2:8-15 \p \v 8 Wanjh ngaye ngadjare birriwern binihbininj kore kubolkwarlahkenh bu kabirridjalbidwayhmen kaddum bu kabirridi yiwarrudj. Nawu bininj nungka God nuye wanjh nakka nanu birriwernhkukmarnburrimen bu kabirridi kore kunrayek nuye. Dja kunukka minj kunmak bu yiman kabirridangwerren dja mak kabirrihdurren. \p \v 9 Dja ngaye ngadjare daluk rowk nawu yiman kayime morlehmorlenj bu wanjh birriwernhkukmarnburren bulkkidj duninjh. Kaluk minj ngaye ngadjare nawu yiman kayime kunmadj kabirribayahme kore nawern money. Dja mak minj ngaye ngadjare daluhdaluk kabirrikukmarnmarnburren kunmak dja kabirrinamerren nawu gold dja mak pearls dja mak kabirringabekmarnmarnburren bu kabirrikukbuyibuyikahworren. \v 10 Dja wanjh kunukka burrkyak. Ngaye wanjh ngadjare bu kabirridjalkurduyime kunmak bu bedberre birribuyika. Kunukka wanjh kundjalkarremak duninjh ngalbu daluk kadjare kakurduyime bu yiman kahdi yiwarrudj dja kabiwokmarrkmang ngarre God. \p \v 11 Dja ngalbu daluk ngalka wanjh birriborlhmen bu yeledj kabirrikurduyime, dja minj mak kabirribalkimukworren bedberre birribuyika. \p \v 12 Ngaye minj ngadjare daluk bu kabindibukkabukkan binihbininj. Dja bedda minj kabindimarnewohrnan nawu yiman binihbininj. Dja daluk wanjh birridjalngurdmen bu kunmekbe. \v 13 Bu kuninjkunu wanjh yiburrbu kore nawu Adam werrk dokmeng bimarnbom God. Yerreh wanjh bimarnbom ngalbu daluk ngeyyoy Eve. [Genesis 2:7; 21-22] \v 14 Wanjh Namarnde Duninjh bikoweng ngalbu daluk dja nungka nawu Adam nawid. Dja ngaleng wanjh Eve bakkeng mankarre nuye God. [Genesis 3:1-6] \v 15 Kunu bonj, bu daluhdaluk kabirridjalwoybukwon, dja mak kabindimarnedjare birribuyika, dja mak bu kabirridjalkurduyime kunmak, bu minj kabirriburlumerren, wanjh nungan God munguyh kabendjalngehke dja kabenbidyikarrme kore wurdyaw kabindihyawmang. \c 3 \s1 Bininj Nawu Kabirriwohrnan Kore Yiwarrudj \sr 1 Timothy 3:1-7 \p \v 1 Kanbekka bu kunwoybuk marneyime. Ngudda yiburrbun bininj yika kabirrihyime, “Nawu nangale kadjare karrokmiwerren kore kawohrnan yiwarrudjkenh, wanjh bonj kunukka kunmak.”\f + \fr 3:1 \ft Dja kunbuyika kabimbuyindi, “Nawu nangale kadjare kayimerran bishop.”\f*. Wanjh kuninjkunu kabirriyime bu kore kundjalwoybuk kunwok kahyo. \p \v 2 Nawu nangale yimankek kadjare kahdurrkmirri bu kawohrnan manbu yiwarrudj, namekbe nanu wanjh bininj nadjalmaknin munguyh bu kunmak kahkurduyime. Mak bikarrmen ngaldjalkudjinin ngalbininjkobeng nuye. Nungka marnburrimen bu kore kunmak kadjalkurduyime dja mak kaburrbun kore kunmak yalyal kakurduyime. Dja mak mandjadnin bu kakurduyime kore kabennahnan birribuyika bininj, dja mak kabenkimang nawu bininj kubolkbubuyikabeh. Nungka wanjh nadjalmaknin bu kabenbukkabukkan kore kabenbidyikarrme birribuyika bininj. \v 3 Yuwn bu mak kabongun kunwern kunbang. Yuwn bu mak kunwarre kabenmarnekurduyime bu kabendung nawu birribuyika bininj, dja kabenmarnekurduyime birriwern bu kunmodmikenh dorrengh. Dja mak yuwn bu nawu bininj yiman kayime kabendangwe munguyh kabenhmarneyidngalke, dja yuwn bu mak kamanjngun kunwardde nawu money. \p \v 4-5 Nahni bininj wanjh bennahna nawu nungka nuye namud. Kaluk kabenmarnbun nawu wurdwurd nuye nakka kabirriwokmarrkmang dja kabirriwokbekkan kore kabenhmarneyime bedberre. Dja bininj nawu minj kabenwernhnahnan nuye namud wernkih duninjh, yiddok kabennahnan bininj kore God nuye yiwarrudj? \p \v 6 Yuwn bu nakka nakerrnge bu karredjingmang kabimunkekadjung Jesus bu kundedjdjumbungkenh. Nanu wanjh minj kayimerran bu kawohrnan njalenjale kore manbu yiwarrudjkenh. Wardi kunubewu wanjh kahburluburlumerren. Kunu wanjh kawarreworren nungandeleng dja kayimerran yiman Namarnde Duninjh namekbe nawu God bidjadmeng bu burluhburlumerreni. \p \v 7 Dja kunbuyika warridj, nanih bininj wanjh ngeymaknin, bu birribuyika bininj nawu kuberrk kabirridi, wanjh bedda kabirrimakwan, ba bu minj Namarnde Duninjh kabikukwarrhke kore kunwarre kahyime, dja kawowarreworren. \s1 Bininj Nawu Kabirriyimerran Nawu Deacons \sr 1 Timothy 3:8-13 \p \v 8 Dja mak nawu nabuyika yiman deacons wanjh nakka nanu kundjalmekbe kadjalrohrok. Wanjh nakka nanu kundjalmekbe yerreh djalkurduyimen bu djal mandjad, dja yuwn bu kawohkurrekurren. Dja yuwn bu mak kabongun kunbang bu kamayahme. Dja mak bu kamanjngun njalenjale nawu yiman kayime kadjirdmang kunwardde money bedberre. \v 9 Nakka nanu wanjh kawernhkarrme manbu mankarremak, kore kabirriwoybukwon God. Dja yuwn bu mak kawohburrbun kore kunwarrekenh. \p \v 10 Yibenkurduna yibenrohrokmen werrk naninjnanu nawu bininj kabirridjare deacons kabirriyimerran. Bu yibennan kunmekbe kabirrikurduyime kore kunmak rowk, wanjh kunu yibenkurrme kore kabindimarnedurrkmirrikenh bu kabirriyimerran deacons. \p \v 11 Bu nahni bininj kabikarrme ngalbininjkobeng, wanjh yirohrokmen warridj. Wanjh kunmekbe rowk kadjalkarreyime kakarrerohrok rowk bu kayimerran ngalengngarre. Wanjh kunmekbe djalkurduyimen ngalmekbe daluk kore mandjad duninjh. Bu minj kabenbalyolyolme nawu birribuyika daluk dja bininj. Dja djalmarnburrimen bu kundjalmak kadjalkurduyime munguyh. Dja mak munguyh kadjalkurduyime kore kawokkurrmerren. \p \v 12 Nawu nangale kadjare kayimerran deacon, wanjh nakka nanu bidjalkarrmen ngaldjalkudjinin ngalbininjkobeng nuye. Dja mak bendjalnahna wurdwurd nuye rowk. Dja mak nawu namud nuye bu kunmak rowk kabennahnan. \p \v 13 Nawu nangale karrurrkmirri kunmak rowk bu yiman deacon kayime, wanjh birriwern bininj nawu kabirrinan kabirrimarnewarnmakmen nuye. Wanjh kunukka namekbe bininj kamurrngrayekmen bu kore kabenmarneyolyolme birriwern bininj bu kabiyolyolme Christ Jesus. \s1 Bu God Nuye Kunwok Manbu Kahwarlkkayindi \sr 1 Timothy 3:14-16 \p \v 14-15 Kaluk ngaye wanjh ngadjare ngambadre kore ngudda. Dja bolkkime ngaye ngayingkihbimbun ngudberre mahni kunwok bu bengdayhke ngudberre. Dja bu yiman minj ngamre bu kunkuyeng, wanjh kunukka yingan yibimnan nahni djurra, dja yiburrbun manbu baleh bininj kabirrikurduyime kore nawu namud nuye God. Ngaye ngabenyolyolme bininj nawu yiwarrudj bedberre. Kaluk God nawu kahdjalmimbi munguyh wanjh kabenkarrme nuye bininj, nawu bedda kabirrikarrme manbu kunwoybuk kunwok manbu mandulmuk duninjh kadberre karriwarlahkenh bininj rowk. \p \v 16 Yoh, wanjh kuninjkunu kundjalwoybuk duninjh. Kuhni bu kawarlkkawarlkkayindi mankarre manbu kayolyolme bu karriwoybukwon God. Wanjh kunukka mandjalkarrekuken duninjh. Dja yiburrbun mahni kunwok manbu kayime, “Nungka wanjh kumwam kunburrk dorrengh bu yimerranj ngad bininj duninjh, wanjh birridjalwern bininj birrinang nungka rowk. Nawu Namalngmakkaykenh benbukkang nawu birrinang bu woybukkih duninjh nungka God. Dja mak nawu Angels warridj nakka birrinang. Kaluk bininj birriwam kore kubolkwarlahkenh rowk dja bindimarneyolyolmi bininj nawu minj Jews. Dja birridjalwern bininj kondah kurorre wanjh birriwoybukwong nuye. Dja God bikang kaddum birrurndiweng kore nungandeleng nuye.” \c 4 \s1 Yikahwi Bininj Kabindibukkan Manbu Kabenwarrewon Bininj \sr 1 Timothy 4:1-6 \p \v 1 Nawu Namalngmakkaykenh kandjalmarneyimeng kurobbe kore mandjad duninjh, kaluk bu yerrekah kuninjkunu kunred darnkih kabalyakmen, wanjh yikahwi bininj nawu yiwarrudj bedberre wanjh kabirrimayaliborledme kore kabirriwoybukwon. Dja wanjh bedda kabirribekkan nawu nawarre kunmalng nawu kahkurren, dja mak namarnde nawu kabenbukkabukkan kore kunwarre. \v 2 Yoh, yikahwi bininj kabindibalbukkan birribuyika bininj kore kunmekbe kunwarrekenh. Birrimekbe bininj nakka wanjh yiman kabirridjalkurren, bu kabirridjalwohkurrekkurren yimankek bedda nawu yiwarrudj bedberre. Kaluk kunmayali bedberre wanjh mayaliwarreminj duninjh dja wanjh minj kabirriyawoyhburrbun bu kunmakkenh. \v 3 Nahni kabirrikurrehkurren bininj kabirriyime, “Ngudda minj ngurrimarren!” Dja mak kabirriyime, “Yuwn bu ngurringun yikahwi maninjmanu manme.” Dja med, God marnbom manbu manme bu karringunkenh, dja bu ngad karriwoybukwon wanjh karridjalburrbu kore kunwoybuk ba bu ngad karrimanjbunkenh bu karringun. \v 4 Nawu yehyeng rowk God marnbom nakka wanjh namak rowk. Dja ngurridin yiwarrudj, ba bu ngurringunkenh bu kamak rowk. \v 5 God yimeng nahni nakka namak, dja bu ngudda ngurridi yiwarrudj ngurrimanjbun God, wanjh nungka kayime kunukka kamak bu ngurringun. \p \v 6 Mah, ngudda Timothy wanjh yibenmarneyimen nawu bininj yiwarrudj bedberre mahni manbu kunmayali rowk makka wanjh kore ngayebeh. Bu kuhni yibenbukkabukkan, wanjh kuninjkunu yibendjalbukka, wanjh kunukka ngudda kunmak yidjaldurrkmirri nuye nawu Christ Jesus. Ngudda korroko yidjalmurrngrayekminj bu yibekkang kunwok kunmak kore ngundibukkani, wanjh yiwoybukwong kore nungka wanjh kunmekbekenh kunu ngudda yidjalwoybukwon maninjmanu kunwok. \s1 Bu Ngudda Ngurrimarnedurrkmirri Christ Jesus Bu Kamak Rowk \sr 1 Timothy 4:7-11 \p \v 7 Yuwn kab yibekkan kunwok manbu kabirrimalelmarren, dja mak kunmayali manbu minj kamdolkkan kore Godbeh. Dja mak yuwn bu yibenbekkan nawu birriwarre bininj kore kabirriyime, dja ngaleng yingan yidjalbukkarrimen kore yikurduyime bu yidjalmunkekadjung dja yihdjalwoybukwon nawu God. \p \v 8 Ngudda yiburrbun nawu yikahwi bininj nawu kabirrimurrngrayekworren ba bu kabirrikukmarnburren nawu kunburrk bedberre, wanjh kunukka wurd kamak, dja bu mak kabirrimurrngrayekworren kore kabirrimunkekadjung nawu God, wanjh kunukka kundjalmak kore kundarrkid wanjh kaluk yerrekah kunu kabirribaldarrkiddi kore God. \p \v 9-10 Bolkkime ngaye ngadjare marneyime ngudda kore kunwoybuk ba bu yiwoybukwon dja ngad wanjh karridurrkmirri kore kunrayek duninjh bu karridjalrohrokme kore kadjalkudjiwi munguyh. Ngad wanjh karridjalwoybukwon God nawu woybukkih duninjh kadjaldarrkid munguyh, nawu nungka kabenngehke bininj rowk. Kaluk ngaye kunu ngabenyolyolme bininj nawu kabirriwoybukwon nuye. \p \v 11 Yibenmarneyimen birriwern bininj kore mandjad ba bu kabirriwokmarrkmang manbu maninjmanu kunwok, kunmekbe bedda yibendjalbukkabukka bu munguyh. \s1 Paul Bibengdayhkeng Timothy Kore Karrurrkmirrikenh \sr 1 Timothy 4:12-16 \p \v 12 Bu ngudda yirrurrkmirri manbu yiwarrudj ngarre, yuwn yibenbekkan bininj nawu kabirriyime ke bu ngudda ngundiyawurrinjwan. Yuwn yibenburrbun, dja yidjalwokdin kore mandjad duninjh, yidjalkurduyimen kunmak, yibenmarnedjarenin birribuyika bininj, dja mak yidjalwoybukwo God munguyh. Yuwn bu yibalkurduyime kore kunwarre. Kab yidjalkurduyimen kore kunmak yinin ba bu bininj nawu yiwarrudj bedberre wanjh kunu ngundidjalngunjdjikan. \p \v 13 Kaluk ngaye ngamre yerrekah kore ngudda. Dja bolkkime med, yidjaldurrkmirrin, dja yibimngeybu djurra nawu Bible bedberre kore kurobbe bu ngurrimirnderri kore yiwarrudj. Dja mak yiweyka bedberre bu yiyolyolme ba bu mandjad yibenbukkabukkan. \p \v 14 God korroko ngunwong ngudberre kuhni kundjalmak duninjh, bu nungka ngunmarnbom yibenmarnewohrnan bininj. Bu bininj nawu kabirriwohrnawohrnan birrimirndemornnamerrinj wanjh kunu ngundimarnebidkurrmerrinj kore kukodj ke bu ngundikodjkarrmeng, dja God benwong prophecy manbu kunwok bu nguddahkenh. God ngunwong mahni djalburudjang bu yirrurrkmirrikenh. Mah, wanjh yidjaldurrkmirrin! \v 15 Kab yidjaldurrkmirrin munguyh kore mahni manbu yikarrme, dja wernkih yirohrokmen, ba bu birribuyika bininj ngundinan bu ngudda yidjalmurrngrayekmen. \v 16 Kab yidjalnahnarrimen bu minj kunwarre yikurduyime, dja mak kore kunwok yihweykan wanjh djal mandjadnin. Wanjh kuninjkunu yidjalkurduyimen munguyh ba bu kunukka wanjh yingehkerren, dja mak yibenngehke bininj nawu ngundihbekkan. \c 5 \s1 Yibenmarnewokdin Bininj Kore Mandjad \sr 1 Timothy 5:1-2 \p \v 1 Bu ngudda yibenmarnewokdi nawu bininj yiwarrudj bedberre, wanjh yuwn bu kunrayek kunwok yibenmarnewokdi bedberre binihbininj nawu kohbakohbanj. Dja yibenmarnewokdin yiman kayime kohkornkumo ke. Dja nawu yahyawurrinj wanjh yibenmarnewokdin yiman kayime ngurridangerrinj yerreh. \v 2 Dja morlehmorlenj nawu kohbakohbanj wanjh yibenmarnewokdin bedberre yiman kayime yerreh ngalbabadjan ke. Dja daluhdaluk nawu birribalngudjmakmak, wanjh nakka yibenmarnewokdin yiman kayime yerreh ngurridangerrinj. Yuwn mak bu yiborrkbun bedberre. \s1 Ngaye Ngabenyolyolme Kohbakohbanj Daluk Ngalbu Birrikamarrdjukun \sr 1 Timothy 5:3-10 \p \v 3-4 Ngalngale daluk ngalbu ngalkamarrdjukun, kaluk minj nangale ngalbu kabinahnan, wanjh kunmak yidjalmarnekurduyimen. Dja bu yiman kakarrme wurdyaw nawu ngarreki, dja nawu benyawdjumdoy, wanjh bedmanwali birrinahna yiman bu ngaleng yimi bennahnani bu birrihwurdyawni. Dja yuwn bu bedda djal kunwokwi kore yiwarrudj. Nawu God kadjare kabirrinahnarren nawu bedman birrimud deleng. Bu kunmekbe kabirrikurduyime, wanjh kunu nungka God kanjilngmak duninjh bedberre. \v 5 Mak yikahwi daluhdaluk kamarrdjukun ngalu minj nangale kabinahnan bu kabibidyikarrme wanjh kabidjalmadbun nawu God, dja mak kabidjalwoybukwon nungka dja munguyh kabidjalmarnedi yiwarrudj benbekad dja kukak. \v 6 Dja yikahwi kamarrdjukun nawu daluhdaluk wanjh nakka bedman kabirridjaldjare kore kabirrikurduyime ba bu bedman kabirridjalnjilngmarnburrenkenh. Kaluk bedda kunu wanjh yiman birrimalngdoweng rerrih. \p \v 7 Kuninjkunu rowk wanjh yibenbengdayhkemen ba bu minj kunwarre kabirribalkurduyime. \v 8 Nawu bininj minj kabennahnan nuye birrimud nawu kabirriyo kore nuye kunrurrk, wanjh nakka nanu yiman kayime kabawon yiwarrudj. Dja kadjalwernhwarremen bu yiman kayime birribuyika bininj nawu minj kabirriwoybukwon God. \p \v 9-10 Ngudda yibendjalnahnan nawu kamahkamarrdjukun duninjh. Kaluk birringalengale? Nawu birridjalwernhkohbanj duninjh nakka wanjh minj nabininjkobeng kabirriyawoyhmang. Dja yimankek birribuyika bininj kabindimakwan. Dja ngokko bedda bindidjordmiweng wurdwurd bedberre, dja mak bindikimangi nawu birriwokbuyikani, dja mak bindinahnani bininj nawu yiwarrudj bedberre, dja mak bindibidyikarrmeng bu kunyid kumbebmeng bedberre, wanjh munguyh birridjalkurduyimi bu bindinahnani kore birribuyika bininj. Wanjh birrimekbe nawu morlehmorlenj kamahkamarrdjukun, yibenngeynamenamen birringeydin kore djurra ba bu ngurrbenbidyikarrme. \s1 Ngabenyolyolme Ngalbu Birribalngudjmak Kamahkamarrdjukun \sr 1 Timothy 5:11-16 \p \v 11-12 Bolkkime ngaye wanjh ngadjare ngahyime nawu daluhdaluk birribalngudjmakmak kamahkamarrdjukun. Yuwn bu yibenngeyname kore djurra. Bu yingeyname ngalkudji kore djurra wanjh wardi kawokkurrmerren bu kayime, “Ngaye ngahdjaldurrkmirri nuye nawu Christ.” Kaluk rerrekah wanjh kunukka bininj kabimang bu kabenemarren. Wanjh manmekbe manbu kunwok kore wokkurrmerrinj wanjh kabakke manbu mankarre. Wanjh kunukka kunwarre. Dja bonj, kuhni wanjh yuwn yibenngeykurrme nawu kamahkamarrdjukun kunngey kabirringeydi nawu birringudjmak daluk. \v 13 Nawu birringudjmakmak kamahkamarrdjukun daluhdaluk nakka bu minj kabirridurrkmirri, wanjh kunukka kabirridjalngudjwarremulewarren munguyh. Kabirridedjingmang bu kabindiyolyolme birribuyika dja kabirrire kore kunrurrk manwern dja kabindimarneyime kunwarre, dja mak kabirriyolyolme nawu njalehnjale nawu minj kunmak. \v 14 Wanjh kunmekbekenh kunu ngaye ngahyime nawu birringudjmakmak kamahkamarrdjukun wanjh nakka nanu birrimarrimen nawu bininj ba bu kabirrimang wanjh wurdyaw kabindinahnan. Dja bu burrkyak, wanjh kunubewu Namarnde Duninjh nawu kanwidnan rowk wanjh kabenmarnbun bininj bu kandiyolyolme kadberre. \v 15 Yikahwi daluhdaluk ngokko wanjh birriborledkerrinj dja birrimunkekadjuy nawu Namarnde Duninjh. \p \v 16 Kunubewu yikahwi daluhdaluk nawu yiwarrudj bedberre kabirridjarrkyo nawu kamahkamarrdjukun, bindinahna bedmandeleng dja nawu yiwarrudj bininj nakka minj kabindinahnan birrimekbe daluhdaluk. Bininj nawu yiwarrudj bedberre kabindinahnan birribuyika nawu kamahkamarrdjukun nawu minj nangale nabuyika kabenbidyikarrme. \s1 Ngaye Ngabenyolyolme Bininj Nawu Yiwarrudj Kabirriwohrnawohrnan \sr 1 Timothy 5:17-21 \p \v 17 Ngudda wanjh yibenbenwokrayekwon bininj nawu yiwarrudj bedberre bu kabindikarremulewan bininj nawu kabirriwohrnan kore yiwarrudjkenh, dja bedda kunmakkenh kabirriwernhdurrkmirri. Dja mak yibenmarneyimen bu bindiburlumen nawu birrimak bininj kabirriweykan dja kabindibukkabukkan God nuye kunwok. \v 18 Yiburrbu kore Bible djurra kahyime, “Bu bulikki kamimmelhmelme manme manbu wheat, ba bu kamimyarlarrmerren, wanjh yikahwi ngurribawo kangun. Yuwn bu ngurridabke.” [Deuteronomy 25:4] Dja mak kabimbuyindi kore kahyime, “Wanjh kunmekbe ngayime bu bininj nawu karrurrkmirri ngudberre wanjh nakka nanu ngurrikarremulewa.” [Luke 10:7] \p \v 19 Bu nangale bininj kahyime, “Nahni bininj nawu kawohrnan kore yiwarrudjkenh, wanjh ngaburrbun bu kunwarre kurduyimeng!” Wanjh yuwn kab yiwoybukwon manmekbe mankarre nawu nakudji ngunmarneyime, dja yidjalbawo. Dja ngaleng benebokenh dja nuk birridanjbik bininj bu kabirrimre ngundimarneyime bu kunmekbe kundjalkudjiwi kunwok, wanjh kunukka kunu yiwoybukwo manmekbe kunwok. \v 20 Bu woybukkih namekbe bininj nawu yiwarrudj kawohrnan kurduyimeng kunwarre, yidjaldung kore kumirrk kurobbe ba bu birriwern kabirribekkan dja bedmanwali kabirrikelemen yiman kunmekbe kabirrihkurduyime. \p \v 21 Kuninjkunu wanjh ngaye bu marneyime rowk. God dja nawu Christ Jesus wanjh kandihnan bolkkime dja mak angels nawu God bendjalmey. Wanjh ngaye bengdayhke kuninjkunu ngayimeng ke. Kunmekbe ngadjalkurduyime ke kore ngaye marneyimeng. Dja yuwn mak yibenbalmarnekurduyime birribuyika bininj kunwarre, dja yibendjarrknahna rowk bininj nawu yiwarrudj bedberre. Ngayime bedda wanjh birriraworrinj yikahwi nawu birrikuken, yikahwi nawu birrimarladj, nawu birrikihkimuk dja nawu kabirridjaldi. Bonj, yibendjalnahna bu yiman kabirrirohrok. \s1 Yibekka Kuninjkunu Kunmayali Ngudda Ke \sr 1 Timothy 5:22-25 \p \v 22 Bu ngudda yibalburrbun bu baleh yarrkka kore bininj nawu kayimerran yiman kawohrnan yiwarrudj ngarre, wanjh kunukka yeledj yidjalmarnbun nahni bininj. Yuwn mak yibangmebidkurrmerren bu werrkwerrk nuye, dja med yimadbu, yuwn bu yibangmekukmurrmiwerren. \p Dja yuwn bu mak ngurriraworren nawu bininj birriwarre. Yidjalnahnarrimen ba bu yidjalkurduyimen kore God nuye. \p \v 23 Ngaye ngaburrbun bu ngudda yirroweni kunwernkah, dja kunukka bonj kamak dja walakkih yibongu manbu wine ba bu ngunnjammarnbun. Dja yuwn mak yidjalbongun manbu kukkuwi. \p \v 24 Yikahwi bininj nawu kabirrikurduyime kore kunwarre, wanjh birriwern bininj kabirriburrbun kore kabindihnan bu kabirrihkurduyime. Kaluk bu kabindidjadmekenh, wanjh kunukka minj ngad karrikangebarrhme. Dja birribuyika bininj nawu kabirriyime kunwarre, kaluk minj nangale kabennan. Wanjh bu yerrekah kore kabindidjadmekenh, wanjh karridjalwern karrinan bu kunmekbe birrihkurduyimi. \v 25 Wanjh kunmekbe kadjalrohrok bu kunmakkenh. Bininj birriwern ngundinan kore ngudda yihkurduyime kunmakmak dorrengh. Yika bininj minj kabirriburrbun bu kore ngudda yihkurduyime kunmakmak. Kaluk yerrekah, wanjh birriwern ngundinan kore ngudda yikurduyimi kore kundjalmakni. \c 6 \s1 Bu Bininj Nawu Slaves Kabirriwoybukwon Jesus \sr 1 Timothy 6:1-2 \p \v 1 Ngaye ngadjare yibenmarneyime bininj nawu yiman kabirrihbongdi bu kabirrihdurrkmirri kunrayek nawu nuye nakudji bininj. Kunukka wanjh kunmak bu yiman kabirridjalwokmarrkmang bininj nawu kawohrnan bedberre, dja birridjalkurduyimen ba bu birriwern bininj kabirriyime kunmak nuye God dja minj kandikewkme kore ngundihbukkan kore yiwarrudj. \v 2 Yiddok namekbe bininj nawu kabenmarnewohrnan nawu slaves nungka warridj kabiwoybukwon Jesus? Wanjh bininj nawu kabirrimarnedurrkmirri yiman slaves, bu bedda kabirriwoybukwon Jesus, wanjh yuwn bu bedmandeleng kabirrimarneyime, “Dja ngaleng nuk karridangerrinj dja minj mak ngundimarnedurrkmirri.” Yuwn bu kuhni kabirriyime. Dja birriburrbu nahni nawu kawohrnan bedberre kabihwoybukwon God warridj, dja wanjh kabirrimarnedjaremen. Dja ngaleng kunu kabirrimarnedurrkmirri bu kunmak. Wanjh kuhni rowk yibendjalwernhbukkabukkan manbu ngaye marneyimeng, bu yibenbengyolyolmen ba kabirriwokmarrkmang. \s1 Yikahwi Bininj Kabirridjarewern Nawu Kunwardde Money \sr 1 Timothy 6:3-10 \p \v 3 Kunubewu yikahwi bininj wanjh kabindibalbukkan kunbubuyika kunmayali. Bedda wanjh kabirrihbekkan kunmakmak kamhbebmerren kunmayali nuye Jesus Christ nawu kawohrnan kadberre, dja bedda kabirribalwokwarrewe nuye. Wanjh birrimekbe bininj minj mandjad kabirriwernhbekkan kore kunmayali nuye God. \v 4 Bininj nawu kabirrikurduyime wanjh kabirrimarnburren bedmandeleng bu kabirrihkimukworren. Bedda minj njale kabirrimenmenbekkan. Bedda wanjh kabirridjaldjare kabirrihdangwerren munguyh. Kunubewu kabirridjare kabirriburren bu mankarrekudjikenh kore kahkarremenmenyime. Kunukka yiman kabenmarnbun bininj bu kabirrikirnwerren bu kabirrihbebbehmarneyimerren munguyh. Bu bedda minj kabirriwoybukworren bu bininj dja kabirriwokmarrkmarren dja kunukka kundjalwarre bu kabirrihwokkodjkenhmarren. \v 5 Bu naninjnanu bininj wanjh kabirridjalburrbun kunwarrehwarre kore kunmayali dja kabirrihburrbun kore kunkodjkulu bedberre. Dja bedda minj kabirriburrbun kore kunwoybuk. Wanjh bedda munguyh kabirridjalwarreworren bu kabirriyime bu kabirrihmarnedurrkmirri nuye God ba bu kabirridjalkukenmen! \p \v 6 Wanjh kanbekka, bu ngudda yidjalwoybukwon munguyh nuye God, wanjh kunukka yiman kayime ngudda yikarrmen nawern namakmak. Ngayime yibekkarren bu ngudda yikarrme kunmodmikenh kamak yikukmononmang. \v 7 Kuhni wanjh bu ngaye kanhmayalimidjbun bu ngahyime, ngad bininj wanjh minj njale karrimkayinj bu kondanjkunu kurorre, bu kore karriyirranginj. Ngad minj njale mak karrikan bu karribawon kondanjkunu kore kurorrebeh. \v 8 Bu yiman kayime ngad karringun manme dja mak karrikarrme kunmadj bu karridjohdjongbuyindi, nakka wanjh yiman kayime kamak bu karrikarrme waken. \v 9 Bininj nawu kabirridjare bu kabirrikarrme yehyeng nawern money bu kabirrikukenworren, nakka wanjh yiman kayime kabirridjalwernhwarremen bu minj njale kabirriburrbun kore kunmak ngarre. Bedda yiman kabirriwarreworren dja wanjh kabirridjalmalngdowe. \v 10 Nawu nangale bininj bu kamanjngun yiman kunwardde nawu money, nakka wanjh namekbe bininj karredjingmang kunwern kunwarre kakurduyime. Yikahwi bininj nawu yiwarrudj bedberre birrimanjnguni money, dja birribawong kore kunwoybuk nuye God kore birrimunkekadjungi. Wanjh kunu birrimarnburrinj bu birrimayahmi bedmandeleng dja birriwernhnjilngwarreworrinj. \s1 Bu Ngaye Wokrayekwon Ngudda \sr 1 Timothy 6:11-16 \p \v 11 Timothy, ngudda nawu God nuye bininj, dja yidjalbawo rowk kunmekbe kunwarre. Dja ngaleng yidjalkadju kunmak munguyh. Yidjalmunkekadju God nuye, dja yidjalwoybukwon bu munguyh. Dja mak yibendjalmarnedjarenin birribuyika bininj. Yuwn bu yiwarnyakmulewarren bu kuhni rowk yikurduyime. Dja mak yeledj yibenmarneyime birribuyika bininj yibennahnan. \v 12 Ngudda yiwoybukwong God nuye, dja munguyh yidjalkukyiburrimen nuye. Wanjh kunukka God ngunmarnbun nungan bu yidjaldarrkid munguyh. Dja yuwn bu mak yibawon kore God ngunkayhmeng ba bu ngunmarnbun yidjalmalngmimbi munguyh. Kuhni yiyimeng kore birribekkang birriwern bininj bu yimulehmulewarrinj. Wanjh kuhni yidjalwernhkarrmen. \p \v 13 Dja ngaye wanjh ngakurrme mandjad mankarre ngudda ke. God marnbom yehyeng nawu darrkid dja nungka wanjh kanbekkan bolkkime. Dja mak Jesus Christ nawu bimarnemulewarrinj Pontius Pilate ba bu nungka birriburrbom birriwarlahkenh nawu bininj. \v 14 Ngaye wanjh marneyime ngudda mandjad. Dja yuwn bu yibakke manu mankarre. Dja yidjalkurduyimen mandjad duninjh munguyh kaluk yerrekah God kabimdurndiwe Jesus Christ nawu kawohrnan rowk kadberre. \v 15 God wanjh kuhni kakurduyime kore nungan kadjare karrungname. Bu nungka wanjh nawu nadjalwernhmakkaykenh. Nungka wanjh nadjalkudji nawu kawohrnan kubolkwarlahkenh rowk. Nungka nawu king kabenyurrhke binihbininj nawu kings. Dja mak nungka nadjalkudji nadjalkimuk duninjh nawu kabenmarnewohrnan bininj nawu kabindihmarnewohrnan birribuyika bininj. \v 16 Nungka wanjh nadjalkudji nawu minj karrowen. Dja mak minj nangale bininj bikuknayinj kore kahni. Ngad minj karridarndi nuye bu karrinan kore kahni, dja kunmakmak duninjh nuye kore kawarlkkayindi wanjh yiman kabiwakbuyingun. Dja karriwarlahkenh wanjh karridjalwoybukwo bu karridi yiwarrudj nuye. Ngad wanjh karridjare nungka kawohrnan rowk kundulkarre dorrengh bu munguyh munguyh. Amen. \s1 Yibenbengdayhkemen Nawu Birrikuken Bininj \sr 1 Timothy 6:17-19 \p \v 17 Ngaye wanjh ngadjare ngabenyolyolme bininj nawu yiwarrudj bedberre nawu kabirrikarrme nawern namakmak kore kondanjkunu kurorrebeh. Kunubewu yikahwi kabirriburlumerren bu yimankek kabirriyime, “Ngaye ngahkarrme nawern money nawu ngaye nganngehke.” Kunu kunwarre. Bonj, dja kunubewu kabirrikukbalanhmang manbu money bedberre dja wardi kadjalyakmen. Yoh, ngudda yibenwokrayekwo bu kuninjkunu kabirrihburrbun birringurdmen. Dja ngaleng birridjalburrbu nadjalkudji God dja birridjalwoybukwo munguyh. Bu nungka wanjh nadjalkudji nawu kanwon yehyeng rowk namakmak kadberre ba bu kore karridjalnjilngmak munguyh. \v 18 Dja yibenmarneyimen birrimekbe bininj bindimarnedjalkurduyimen kunmak birribuyika bedberre bininj, dja bindikongibu bu yehyeng kabirriworren namakmak kore kabirrihnjilngmarnburrenkenh munguyh. \v 19 Bu kunmekbe yiman kabirrihkurduyime, wanjh kunukka yiman kabirrimang nawern namakmak kore kahyo heaven. Kaluk kore kubolkmak kaddum kabirridarrkid, wanjh kunukka kabirridjalnjilngmak munguyh. Wanjh kumekbe kabirrimang kore kundarrkid duninjh munguyh munguyh. \s1 Kuhni Kunkudji Ngadjare Marneyime Bu Ngayiburnbunkenh \sr 1 Timothy 6:20-21 \p \v 20 Timothy ngadjare bu wanjh kandjalwernhbekkan wernkih duninjh. Dja ngudda wanjh yimey nakuken nawu kahyo ke. Dja yidjalwernhnahna, dja yuwn bu yibenkadjung bininj nawu kabirrihdjalyolyolmerren bedberrekenh. Bedda yiman kabirrihdjaldangwerren bu bedda wanjh kabirriyime bu kabirriburrbun yimankek kunmayali God nuye. Dja burrkyak, bedda minj kabirriwernhburrbun kunwern kunmayali kore kunmakkenh kahyo. \v 21 Yikahwi bininj birriburrbuni kuninjkunu dja nakka wanjh birribarlanhmey mankarre nuye God bu minj birriwernhkarrmeninj kore birrihwoybukwoni. Bonj. Dja ngaye wanjh ngadjare kunmak ngundjalmarneyime God nuye munguyh. Wanjh bonj, kumekbe ngangurdme.