\id 1CO KuB \toc2 1 Corinthians \toc1 1 Corinthians \mt1 1 Corinthians \c 1 \s1 Paul Bimbom Nahni Djurra \sr 1 Corinthians 1:1-3 \p \v 1 Ngaye wanjh Paul. God ngankayhmeng dja nganmarnbom ba ngayimerranj apostle nuye Christ Jesus. Kuninjkunu God djareminj bu kurduyimeng ngardduk. \p Ngaye nganedjarrkdi nabadbuyika bininj nawu karridanginj, nawu kangeyyo Sosthenes. \p \v 2 Ngaye ngahbimbun nahni djurra ngudberre bininj nawu ngurrihni kore Corinth, ngudda nawu God nuye Church. Ngudda nawu God ngunkukbelbmeng ngudberre kore Christ Jesus, dja kunmekbekenh God ngunmakwan ngudberre kore nungka. Nungka wanjh ngunkayhmeng dja ngunmarnbom bu nungan nuyekih bininj, yiman kayime birribuyika bininj nawu kabirrihni kubolkwarlahkenh bu kabirrikayhme kunngey nuye Jesus Christ nawu Kawohrnan Rowk. Kaluk nungka nawu kadjalwernhwohrnan kadberre dja mak bedberre. \p \v 3 Ngaye ngadjare God nawu kadberre Ngabbard dja mak Jesus Christ nawu Kawohrnan Rowk bu ngundikongibun ngudberre dja mak ngundiwon kunmodmikenh nuye. \s1 Paul Bimanjbom God \sr 1 Corinthians 1:4-9 \p \v 4 Nawu ngaye ngardduk God ngunkongibom ngudberre bu nungka ngunkukbelbmeng kore Jesus Christ, wanjh kunmekbekenh kunu ngaye ngadjalmanjbun munguyh nungka. \v 5 Bu ngudda ngurrikukbelbmerrinj Christ Jesus, wanjh kunukka ngurriyimerranj yiman ngurrikukenmen bu ngurrikarrme kunmakmak nuye. Ngaye bu ngahyolyolme ngudberre ngurriwernhburrkburrkbekkan kore God nuye kunwok, ba bu ngudmanwali ngurriyolyolme mandjad duninjh. \v 6 God kuninjkunu kurduyimeng ngudberre ba bu ngurridjalwernhwoybukwong kore kunwok nuye Christ bu ngundimarneyimeng ngudberre. \v 7 Yoh, kunukka wanjh Namalngmakkaykenh ngunwong rowk ba bu ngurrimarnedurrkmirri God, dja ngurridjalmaddi kunnjilngmak dorrengh kore kabolkyimerran bu birriwarlahkenh bininj kabirridarrkidnan Jesus Christ nawu kawohrnan kadberre. \p \v 8 Dja mak God ngunmurrngrayekwon ngudberre kaluk bu yerrekah kore kayiburnbunkenh. Nungka kuninjkunu kakurduyime ba bu Jesus Christ nawu kawohrnan kadberre kamre bu kandjadmekenh karriwarlahkenh bininj, dja kunu nungka minj ngunwelengname ngudberre. \v 9 Yoh, wanjh woybukkih ngudda ngurriburrbun, God kuninjkunu munguyh kakurduyime kore kawokkurrmerren. Nungka ngokko ngunyingkihkayhmeng ngudberre dja ngunkurrmeng ngudberre ba bu ngurridjarrkraworren nawu beywurd nuye, Jesus Christ nawu kawohrnan rowk kadberre. \s1 Paul Benwokrayekwong Bininj Nawu Kabirridangwerren Kore Yiwarrudj \sr 1 Corinthians 1:10-17 \p \v 10 Wanjh kunbadbuyikawali ngaye ngadjare marneyime ngudberre. Ngaye kunrayek duninjh marnehmarneyime ngudberre kore kunngey nuye Jesus Christ nawu kawohrnan rowk kadberre. Wanjh ngurringurdmen bu ngurridangwerren. Dja burrkyak. Ngurridjalkangekudjinin, dja mak ngurrimayalikudjihnin kore ngurrikarremarnbun. \p \v 11 Nawu karridangerrinj, ngaye marnehmarneyime ngudberre kuninjkunukenh yikahwi bininj nawu Chloe ngalengngarre namud ngundimulewam bu ngudda munguyh ngurridangwerren. \v 12 Wanjh kuninjkunu ngaye ngayime, yikahwi ngudda ngurriyime, “Ngad wanjh Paul nuye bininj!” Dja mak ngurribuyika ngurriyime, “Ngad wanjh Apollos nuye bininj.” Dja mak ngurribadbuyika ngurriyime, “Ngad wanjh bininj nuye Cephas\f + \fr 1:12 \ft Kunmekbe kunngey karohrok “Peter”.\f*.” Dja mak ngudda ngurribadbuyika ngurriyime, “Ngad nawu Christ nuye bininj.” \p \v 13 Wanjh kunukka minj kunmak bu ngurrihyime! Ngudda kunu ngurribebbehkukyarlarrmeng bu ngurrimunkekadjung Christ. Yiddok ngurrikukdadjdadjkeng nawu Christ? Dja njalekenh ngudda nawu yikahwi ngurriyime ngaye ngardduk bininj? Yiddok ngaye ngarroweng ngudberre kore kundulk cross? Ngudda ngurrikodjdjuhmeng kore kunngey nuye Jesus, dja minj ngaye ngardduk kore kunngey. \v 14-15 Ngaye kunu ngabenbenekodjdjuhkeng benebokenh bininj kore nguddabeh, nawu kabenengeyyo Crispus dja mak Gaius. Wanjh kunu ngadjalmanjbun God bu minj birriwern bininj ngabenkodjdjuhkemeninj, ba bu minj birriwern bininj kabirriyime bu birrikodjdjuhmeng kore ngaye kunngey ngardduk. \v 16 (A, yoh! Wurra, ngaye mak ngabenbadkodjdjuhkeng Stephanas dja mak nawu nuye namud. Dja mak ngabalburrbun minj nangale ngakodjdjuhkemeninj nabadbuyika bininj.) \p \v 17 Ngaye ngadjalnjilngmak bu minj ngaye kodjdjuhkeyi ngudda nawu ngurridjalwern bininj, dja Christ minj nganmunkewemeninj bu kodjdjuhkemeninj ngudberre. Nungka nganmunkeweng bu ngadjalmulewan kunwok kunmak bu djal mandjad duninjh marneyime ngudberre. Nungka minj djareniwirrinj ngahmulewayi ngudberre kore bininj kabirriburrbun bu ngaye yimankek ngamayaliwern. Dja burrkyak. Bu ngaye kunmekbe ngayimeninj ngudberre, wanjh kunukka minj ngamulewayinj mandjad ngudberre bu Jesus doweng kore kundulk cross. Manekke kunwok mandjalkudji manbu manmurrngrayek balhbeh kahyo. \s1 Christ Kanbukkan God Nuye Kundulkarre Dja Mak Kunmayali \sr 1 Corinthians 1:18-25 \p \v 18 Bininj nawu kabirrimalngdowen, bu kabirribekkan kuninjkunu kunwok manbu kundulk crosskenh, wanjh bedda kabirridjalwokwarrewe. Dja ngad bininj nawu God kanngehke, bu mahni kunwok karribekkan, wanjh God kanmarnewokdan kadberre kundulkarre dorrengh nuye. \v 19 Kuninjkunu wanjh God yimeng kore kabimbuyindi, “Nawu bininj yimankek kabirriburrbun bu bedda birrimayaliwern, kaluk ngaye ngabenmayaliyakwon bedberre. Dja nawu bininj kabirriyime yimankek birriwernhkodjkuludjad, wanjh ngaye ngabenmayalingurdke bedberre.” [Isaiah 29:14] \p \v 20 Mah wanjh, nawu bininj yimankek kabirriyime kabirriburrbun kunwern kunmayali ngarre, yiddok kunukka woybukkih? Dja mak bininj nawu yimankek kabirriburrkburrkbekkan mankarrekenh ngarre, yiddok bedda birrimak? Dja mak nawu bininj kabirriyolyolme bu yimankek kabindiwokmayalibekkan birriwern bininj nawu bolkkimekenh, yiddok bedda birrimak? Bonj, wanjh bininj nawu birrikang kondanjkunu kurorrewaken yimankek kabirriyime bedda kabirriwernhmayalidokme. Dja God nungka kanbukkang kadberre bu kuninjkunu kunmayali ngarre wanjh kamayaliwarre duninjh. \p \v 21 Kuhni wanjh ngadjare bu wernhbengyolyolme kab ngudberre. Bininj nawu birrikang kondanjkunu kurorre yimankek bedda birrimayaliwern, dja minj bedda birridjalwernhburrbuyi God. God benngurdkeng bedberre bu wardi birriburrbuyi, kunukka wanjh nungan nuye God kunmayali. Kunmekbekenh kunu God karremarnbom kabenngehkekenh bedberre bininj bu kabirriwoybukwon kadberre kunwok karrbenmarnemulewan. \p \v 22 Nawu Jews bininj kabirriwidnan kuninjkunu kunwok dja bedda kabirridjaldjare kabirrinan kundulkarre ba bu kabirriwoybukwon. Dja nawu bininj minj Jews bedda warridj kabirriwidnan kuninjkunu kunwok, dja kabirridjaldjare kunwernhkimuk kunmayali kabirrimang ba bu kabirriwoybukwon. \v 23 Dja ngad karrbendjalmarnemulewan bu Christ doweng kore kundulk cross. Wanjh nawu Jews bininj kabirridjalwernhwidnan kuninjkunu kunwok dja minj kabirriwoybukwon. Dja nawu bininj bedda minj Jews kabirridjalkarrewarrewe. \p \v 24 Dja God nungka kabenkayhme yikahwi bininj nawu Jews dja nawu yikahwi minj Jews. Bedda bu kabirribekkan kore karrbenmarnemulewan, wanjh kunu kabirridjalwernhburrbun Christ, nawu kakarrme kundulkarre rowk nuye God, dja mak kunmayali nuye kunmakmak kakarrme. \v 25 Bu yimankek bininj kabirriyime kabirriwernhburrbun rowk, dja burrkyak, nungka God kadjalwernhburrbun rowk. Dja mak yimankek bu bininj kabirriyime kabirriwernhmurrngrayek, dja burrkyak yerreh, nungka God djalwernhdulkarrekimukkenh duninjh. God wanjh kabenyurrhke bininj rowk. \s1 Bu Karriburlume Nadjalkudji Nawu Kawohrnan Rowk \sr 1 Corinthians 1:26-31 \p \v 26 Nawu ngad karridangerrinj, wardi ngurriburrbu bu baleh kerrngehkenh ngurrihyimi bu God ngunkayhmeng ngudberre. Ngudda nawu minj ngurriwernmayaliwernniwirrinj, dja djal yikahwi nawu ngurrimayaliwern bu bininj ngundimayaliburlumeng ngudberre. Dja mak ngudda nawu minj ngurrimurrngrayekniwirrinj, dja djal yikahwi ngudberre ngurrimurrngrayekni bininj. Ngudda nawu minj ngurrikukenniwirrinj, dja djal yikahwi ngudberre nawu ngurridangerreni kore namud ngudberre nawu birringeykihkimukni. \p \v 27 Dja kunukka bonj, God bendjarrngbom bininj nawu minj birriwernhkodjkuluwern ba bu bininj nawu birriwernmayalikimuk, wanjh kabirriyemengalme bedmandeleng. Nungka bendjarrngbom nawu birringudjwarre bininj ba bu bininj nawu birridjalngudjmak, wanjh bedda kabirriyemengalme. \v 28 Dja mak God nungka bendjarrngbom bininj nawu minj birrikuken, dja mak bendjarrngbom bininj nawu birringeyyahwurd. Dja mak bendjarrngbom bininj nawu birridjalmarladj. Kaluk yiman kayime djarrngbom njalehnjale nawu djal yakni, ba bu kanbukkan bu njalehnjale nawu karrinan, wanjh yiman djal yeng. \v 29 God kuninjkunu yimeng rowk, ba bu minj nangale mak bininj kabimarneburlumerren kore God nuye kumirrk. \p \v 30 Wanjh God nungan nadjalkudji nawu ngunkukbelbmeng ngudberre kore Christ Jesus. Wanjh kunmekbekenh ngad karriburrbun kore God nuye kunmayali. Dja mak Christ Jesus wanjh kanmarnbom ba bu God kanmakwam kadberre, dja mak kanbidyikarrme ba bu karridjalkurduyime kore kunmakkenh, dja mak nungka kanbebke kore karribongdibeh. \v 31 Kuhni wanjh kurduyimerranj kadberre, ba bu kawoybukkendan kore kabimbuyindi, kore kayime, “Nangale bininj nawu kadjare kaburlumerren, wanjh nanu bidjalburlumen nawu Kawohrnan Rowk kore baleh bimarnekurduyimeng.” [Jeremiah 9:24] \c 2 \s1 Njalekenh Paul Wokdanginj Bedberre Bu Wokyekeyekeni. \sr 1 Corinthians 2:1-5 \p \v 1 Ngad nawu karridabbolk, bu kerrngehkenhni ngaye ngamwam ngamulewani ngudberre God nuye manwarlkkaykenh kunwok, wanjh kunukka minj ngaye ngawokdiwirrinj bu kunmakniwirrinj, dja minj ngawokmenmenyimeninj bu yiman kayime bininj nawu wokmayaliwern. \v 2 Dja burrkyakni, ngaye bu karridjarrkdi, wanjh ngadjalburrbuni bu ngamulewam kundjalkudjiwi. Ngaye ngadjaldjareni ngamulewam Jesus Christ nawu doweng kore kundulk cross. Kuninjkunu ngadjalmulewam ngudberre. \v 3 Yoh, bu ngaye karridjarrkdi wanjh ngabekkarrinj ngangudjwarremeninj, dja mak ngakunikeleni, dja mak ngadeldelmi kunkimuk. \p \v 4 Minj ngayeman marnbuyi ngudberre bu ngurriwoybukwoyinj Jesus. Ngaye yiman ngawokyekeyekni wurd. Dja bonj, nawu Namalngmakkaykenh ngunmarnewokdanginj ngudberre kundulkarre dorrengh, wanjh kunu ngurriwoybukwong bulkkidj. \v 5 Bu ngudda yimankek ngurriwoybukwoyi Jesus kore ngurridjalbekkayi djalbininjbeh kunmayali, wanjh kunukka minj kunmak. Dja God ngunmarnbom bu ngurriwoybukwong kore nungan nuye kundulkarre. Wanjh kunu kundjalmak duninjh. Wanjh kunmekbekenh kunu ngaye marnewokdi kunngudjwarre dorrengh. \s1 God Nuye Namalngmakkaykenh Kanbukkabukkan God Nuye Kunmayali Manwarlkkaykenh \sr 1 Corinthians 2:6-13 \p \v 6 Wanjh bu ngad ngarrbenbukkabukkan bininj nawu kabirriwernhwoybukwon nawu Jesus, wanjh ngarriwernhkarreyolyolme djal God nuye kunmayali. Bininj birribuyika nawu birrikang kondanjkunu kurorrewakenh bolkkimekenh, bedda minj kabirriburrbun maninjmanu kunmayali, dja mak nawu kabindimarnewohrnawohrnan bedberre minj mak kabirriburrbun. Bedda wanjh kabirridjalyakmen. \v 7 Kuhni kunmayali kore ngarriwokdi wanjh God nganwong rowk. Kuhni wanjh manwarlkkaykenh kunmayali manbu God warlkkang. Kaluk mahni korroko yingkihkarremarnbom yerre wanjh kunu welengmarnbom kunred, ba bu ngad karriyimerran yiman nungka nawu nadjalwernhmakkaykenh duninjh. \p \v 8 Bininj nawu kabirriwohrnawohrnan kore kondanjkunu kurorre, wanjh minj birrimenmayi kuninjkunu kunmayali. Bu bedda birriburrbuyi kerrngehkenhni bu Jesus nakka wanjh nawu Kawohrnan Rowk, dja Nadjalwernhmakkaykenh duninjh, wanjh kunu minj bedda birribiddundulubuyinj. \v 9 Dja burrkyakni, minj bedda birrimenmenburrbuyinj. Wanjh kumekbekenh kunu kabimbuyindi, kore kayime, “God nungka yingkihkurrmeng nawu namakmak duninjh kadberre nawu nungka karrimarnedjare bulkkidj nungka. Minj nangale nabuyika bininj nayinj dja wobekkayi, dja mak minj wernhburrbuyi yehyeng nawu namakmak kore kayingkihkarrme kadberre.” [Isaiah 64:4] \p \v 10 Dja God bimmunkeweng nawu Namalngmakkaykenh kadberre ba kanbukkabukkang kuninjkunu kundjalwern. Nawu Namalngmakkaykenh nungan kaburrbun rowk nawu kawarlkwarlkkayindi, dja kaburrbun rowk kore God kahmayaliyime. \p \v 11 Kandibekka. Bininj minj kaburrbun bininj nabuyika kore kahmayaliyime, djal nungan kunmalng nuye kaburrburren. Kuhni wanjh kadjalrohrok, nawu God nuye Namalngmakkaykenh nadjalkudji bu nungan kaburrburren namayaliwern God nuye. \v 12 Ngad minj karrikukbarlmikendangimeninj kunmalng nawu kondanjkunu kurorrewaken! Dja ngaleng God nuye Namalngmakkaykenh kanwong, ba bu karrimayalibayhme njale bu God burudjang kanwong kadberre kunmakmak nuye. \v 13 Kuhni wanjh karriyolyolme. Bininj nawu birrikang kurorrebeh minj kandibukkayinj kadberre kunwok kunmayali. Dja burrkyak. Nungan Namalngmakkaykenh kandjalbukkan kunwok kunwoybuk nuye ba karriwokdi, dja kanwon kore mandjad karrbenmarneyime bininj bu Namalngmakkaykenh kahdi kukange bedberre. \s1 Bininj Nawu Kabirrikarrme Namalngmakkaykenh Nakka Wanjh Kabirriburrkburrkbekkan God Nuye \sr 1 Corinthians 2:14-16 \p \v 14 Bininj bu Namalngmakkaykenh minj kahdi kukange bedberre, wanjh minj kabirridjare kabirribekkan God kore kunmalng bedberre kabenhmarneyime. Wanjh nakka kabirridjalwokburriwe, dja kabirriwokwarrewan. Minj kabirriwernhburrkburrkbekkan kore kunmekbe kunmayali dja minj kabirrikarrme nawu Namalngmakkaykenh kore kukange bedberre. \v 15 Bininj nawu kabirrikarrme Namalngmakkaykenh, wanjh bedda kabirrimenmenmang maninjmanu rowk. Dja nawu birribuyika bininj minj kabirrikarrme nawu Namalngmakkaykenh, wanjh bedda minj kabindimenmenmang birrimekbe bininj nawu Namalngmakkaykenh kahdi kukange bedberre. \v 16 Kunmekbekenh kunu bimbuyindanj, bu yimeng, “Minj nangale bininj kaburrbun kore nawu Kawohrnan Rowk kahmayaliyime. Dja mak minj nangale bininj bibukkayinj.” [Isaiah 40:13] \p Dja ngad kunu karridjalburrbun kore kunmayalikudjihwi nuye nawu Christ. \c 3 \s1 Paul benmarneyimeng bedberre, “Ngurringurdmen bu ngurriwurdyawworren.” \sr 1 Corinthians 3:1-4 \p \v 1 Nawu karridangerrinj, kandibekka bu marneyime. Bu ngaye karridjarrkdi kunyungkih ngamulewani ngudberre, ngudda yimankek ngurriyimi minj ngurrikarrmeninj Namalngmakkaykenh, dja ngurriyimi yiman kayime bininj nawu kondah kurorrebeh. Ngudda ngurrikukbelbmerrinj nawu Christ, dja ngudda ngurridjaldjareni bu yiman kayime ngurriwurdyawworreni munguyh! \v 2 Wanjh bu ngaye ngahmulewani ngudberre, kunukka wanjh yiman kayime manme mankelkkelk woniwoni. Minj mak bangmewoyi ngudberre manrayek manme, dja ngudda minj kunu ngurribangmedjordmeninj. Kaluk ngudda kunu munguyh kumekbe ngurridjalyime! \v 3 Ngudda bolkkime wanjh ngurridjalkurduyime yiman kayime bininj kore kondah kurorrebeh! Ngayime ngudda ngurriyikirnwerren dja mak ngurridangwerren. Wanjh kunukka ngurrikurduyime yiman kayime djal bininj birriwarlahkenh rowk nawu kondah kurorrebeh. \p \v 4 Kuhni bu ngahyime ngudberre, yikahwi ngurrihyime, “Ngad ngadberre Paul nuye bininj.” Dja mak yikahwi ngurriyime, “Ngad ngadberre Apollos nuye bininj.” Bu kuninjkunu ngurrikurduyime, wanjh kunukka yiman ngurriyime bininj nawu kabirridjaldjare bedman bedberrekih kore kabirrikurduyime. \s1 Paul dja Apollos Benedjalmarnedurrkmirri Nuye God \sr 1 Corinthians 3:5-9a \p \v 5 Njalekenh ngudda ngurridangwerren ngadkenh ngarrewoneng? Kunubewu ngudda minj ngurriwernhburrbun bu ngadkenh. Ngaye dja nawu Apollos ngad kunu wanjh nganedjalmarnedurrkmirri nadjalkudji God nuye. Nungka wanjh kanbenebebbehwong kore nganemarnedurrkmirrikenh. Kunmekbekenh ngundimarnemulewam ngudberre ba bu ngurriwoybukwong Jesus. \v 6 Nungka wanjh nganwong kuninjkunu bu ngahmarnedurrkmirri bu ngaye nawu ngayungkihni ngahmulewani ngudberre Jesuskenh. Ngaye wanjh yiman bininj nawu karrudjeng manmim manmekenh kore kunkulk! Kalukburrk Apollos kumwam ngunbidyikarrmeng ngudberre kore yiwarrudj ngarre. Wanjh nungka yiman kayime bininj nawu kadjuhdjuhke kore mankolhde kahdi. Kaluk nungan God nadjalkudji ngunmarnbom bu ngurridjordmeng yiman kayime manrakelkihkimuk manbu kadjordmerren. \v 7 Bininj nawu kamimdudjeng dja mak nabuyika bininj nawu kukku kabowon, nakka minj bedda benewernhkuken. God nungka nadjalkudji nawernhkuken nawu kamarnbun yehyeng rowk bu kadjordmerren. \p \v 8 Kaluk benemekbe bininj, nakudji nawu kakolhdedudjeng, dja nabuyika nawu kakolhdedjuhdjuhke, wanjh bedda kunu kabenedjarrkmarnedurrkmirri rowk nawu nadjalkudji God. Kaluk nungka yiman kabenbenebebbehkarremulewan berrewoneng. \v 9a Wanjh kunmekbe yiman Apollos dja ngaye nganekurduyime. Ngad kunu nganedjalmarnedurrkmirri God nadjalkudji. Dja ngudda kunu yiman kayime mankolhde kahdi manbu God nuye. \s1 Nawu God Nuye Bininj Nakka Wanjh Yiman Kunrurrk nawu Nungka Karurrkname \sr 1 Corinthians 3:9b-15 \p \v 9b Dja mak kunbadbuyika bu ngayime, ngudda wanjh yiman kayime kunrurrk manbu God karurrkname. \v 10 Dja ngaye yiman kayime ngamarnerurrkmarnbun nuye. Nungka God ngankongibom ngaye dja mak nganmarnbom bu ngamayaliwernminj bu yiman ngarurrkmarnmarnbun. Wanjh kunmekbekenh ngaye ngamwam kore ngudda, ba bu ngawernhdedjrayekwong kanjdji kore ngalengngarre kunrurrk kahdi. Ngudda bolkkime yiman kayime nabuyika bininj wanjh ngunmarnbun kore kaddum ngarre. Dja ngurrina! Nawu bininj bu kayakwon karurrkmarnbun mahni kunrurrk, wanjh nakka nahnarrimen bu djalwernhmarnmarnbu bu kunmak rowk. \p \v 11 Bu ngaye kerrngehkenhni ngahmulewani ngudberre bu Jesuskenh, wanjh ngawokkurrmeng ngudberre yiman kayime kore yingkihwarddekolhyoy. Minj baleh mak manwarddekolhbuyika bu yimankek ngurrikurrme. Djal nungan nadjalkudji Jesus yiman kayime kunwarddekolhrayek kanjdji kore kururrk. \p \v 12 Bu ngudda ngurrikurduyime kore God kadjare, wanjh yiman kayime kunrurrk ngurrirurrkname. Bu ngudda ngurriwokmarrkmang God munguyh, wanjh yiman kayime ngurrirurrkmarnbun manmakmak dorrengh kunwarddemak, dja mak gold dja silver. Dja bu minj ngurrikurduyime kunmak kore God nuye, wanjh kunukka yiman kayime ngurrirurrkmarnbun kundulk dja kurralk manbu karrarlehmen dorrengh. \v 13 Kaluk yerrekah nungan God karohrokme kunrurrk kore ngurrihrurrkname ngudberre. Bu kuhni kakurduyime nungan nuye bu kayiburnbunkenh wanjh karurrkwurlhke ba bu kanan bu kunwarre dorrengh ngurrirurrknami. Bu kunmekbe God karohrokme rowk kunak dorrengh, dja bu kunmak dorrengh ngurrirurrknami, wanjh kunukka minj karurrkrung. \v 14 Dja bininj nawu karurrkname kunmak dorrengh, wanjh kunrurrk minj mak karurrkrung. Wanjh kunukka God kabiwon nahni bininj namakmak nawu kakarrme nuye. \v 15 Dja bu kunrurrk nuye karurrkrung dja karurrkyakmen, wanjh kunukka nunganwali kakarremulewan. God nungka kabingehke namekbe bininj yiman kayime bu kabidurrkme kore kunakbeh nungka kakuyinjrung. \s1 Ngad Wanjh Yiman Kayime Manrurrkdjamun Nuyekih God \sr 1 Corinthians 3:16-17 \p \v 16 Yiddok minj ngudda bininj ngurriburrbun kuninjkunu? Bu ngudda yiman kayime God nuye manrurrkdjamun, dja nungan nuye Namalngmakkaykenh kahyo kore kukange ngudberre. \v 17 Nawu nangale bininj kabimarnerurrkbun God nuye manrurrkdjamun, wanjh kunukka nunganwali God kabidjalbun namekbe bininj. Dja manekke kunrurrk makka wanjh mandjaldjamunkenh nungan nuye. Wanjh kunekke ngudda ngurriyimerranj yiman kayime manrurrkdjamun nuye. \s1 Ngad wanjh Christ Nuye \sr 1 Corinthians 3:18-23 \p \v 18 Ngaye minj ngadjare ngudda ngurriwokkurrekurren bu kuninjkunukenh. Ngudda ngurriburrbun yimankek kunwern kore bininj kamayaliyime kore kondanjkunu kurorrebeh, wanjh kunukka ngurribaldjalbawo, ngurrimarnburrimen yiman ngurribengwarr, dja wanjh ngurridjalburrbu kore mandjad nuye nawu God. Wanjh nungka ngunmayalimakwan. \v 19 Bininj nawu birrikang kondah kurorrebeh yimankek bedda kabirridjalwernhburrbun, dja God kahyime bedberre nakka kabirridjalburlumerren yiman bu birridjallurlmiwern! Wanjh kunmekbekenh kunu kabimbuyindi, kore kahyime, “Bininj nawu yimankek kabirriyime birrimayalikihkimuk, kaluk nungan God kabenmayaliyakwon, bu minj njale mak kabirriburrbun.” [Job 5:13] \v 20 Dja mak kunbadbuyika kore kabimbuyindi, kahyime, “Nawu Kawohrnan Rowk kabenburrbun rowk bininj nawu yimankek kabirriwernhmayalirrokme. Bu wanjh nungka kaburrbun bu bedda birridjalmayaliwarre dja djal burudjang kabirriyime.” [Psalm 94:11] \p \v 21-22 Wanjh kunmekbekenh ngaye marnehmarneyime ngudberre, yuwn bu ngurrbenburluburlume nawu kabirrihdokmerrokme ngudberre. Dja bedda kunu djalbininj. Kaluk bedda wanjh ngudberrekih bininj rowk. \p Kaluk ngaye warridj ngudberre bininj, dja mak Apollos dja Peter. Dja mak nadjalwern rowk kore kurorre kahyo, wanjh nakka ngudberre rowk. Kundarrkid dja kore kundowikenh wanjh ngudberre rowk. Wanjh kuhni rowk ngudberre bu bolkkime dja mak yerrekah bu kayimerran. \v 23 Dja ngudda wanjh bininj nawu Christ nuye, dja mak nawu Christ nakka wanjh God nuyekih. \c 4 \s1 Nawu Kawohrnan Rowk Nadjalkudji Kandjadme Ngad Nawu Karriwarlahkenh Bininj \sr 1 Corinthians 4:1-5 \p \v 1 Ngudda nuk ngurriburrbu bu ngaye dja mak Apollos nganehmarnedurrkmirri nawu Christ. Ngad wanjh nganedjalyahwurd. Kaluk ngad nganehmarnenahnan God nuye manbu kawarlkkayindi. \v 2 Bu nangale bininj kabimarnenahnan yehyeng nuye nabuyika nawu nakimuk bininj, wanjh nanu bidjalmarnenahnan mandjad. Wanjh kunekke kadjalrohrok bu yiman Apollos dja ngaye nganemarnedurrkmirri God. \v 3 Dja ngudda yikahwi ngurrihyime yimankek ngaye minj ngawernhmarnedurrkmirri. Dja kunukka bonj, ngaye minj ngamarrkwarremen bu kuninjkunu kandidjadmekenh dja nuk birribuyika bininj bu ngandidjadme. Ngaye minj ngakangewarre bu ngare kore ngandidjadmekenh nawu bininj kabirrini kore kururrk courtkenh. Dja mak ngayemandeleng minj kunu ngadjadmerren. \v 4 Ngaye bu ngahburrbun minj kunu kunwarre dorrengh ngahdurrkmirri. Dja kunukka bonj, ngaye minj ngamulewarren. Dja God nungka nadjalkudji nawu kayime kore ngaye ngakurduyime kunmak dja kunubewu kunwarre. \p \v 5 Wanjh yuwn karribangmedjadmerren ngadmandeleng. Dja med, karrimadbu nawu Kawohrnan Rowk bu kamre. Nungka kanbukkan kadberre kore baleh karribebbehkurduyimi dja mak karriburrbuni kore baybaywi, kukangebeh kadberre. Kumekbe kabolkyime bu God kanbebbehburlume kadberre. \s1 Bu Paul Benbengdayhkeng Bu Djal Mandjad \sr 1 Corinthians 4:6-13 \p \v 6 Mah, nawu ngaye karridangerrinj. Ngaye wanjh kuninjkunu ngayimeng ngudberre bu Apollos dja ngayekenh, bu marnehmarneyime ngudberre kore bidyikarrme. Ngaye ngadjare ngudberre bu ngurriwernhburrbun ngadkenh, ba bu ngurriwernhmenmenburrbun kunwok manbu bimbuyindanj, yimeng, “Ngaleng ngurridjalkurduyimen kore ngokko bimbuyindanj.” Dja yuwn bu ngurribebbehburlume bu ngurrbendjadme bininj ngudberre nawu kabirriwohrnawohrnan yiwarrudjkenh. \v 7 Yiddok ngudda yimankek ngurridjalyime bu ngurrimak dja mak ngurrbenyurrhke birribuyika bininj nawu mak kabirrimunkekadjung Jesus? Kaluk nangale yimankek ngunmarnbom ngudberre bu ngurridjalwernhmak? Nawu God nungan ngunwong ngudberre yehyeng rowk. Minj ngudmandeleng ngurriworrimeninj, dja njalekah kuhni bu ngurrihburlumerren? Ngudda yimankek ngurriyime ngudmandeleng ngurrihmarnburren! \p \v 8 Yoh! Ngudda ngurriyime yimankek ngokko ngurrihkarrme rowk nawu ngurridjareni, dja mak ngudda ngokko ngurrikukenminj. Ngudda yiman ngurriyimerranj yiman kings rerrih! Dja ngad nawu apostles, wanjh kandidjalbawong. Kaluk ngaye ngadjalwernhdjareni bu ngurriyimerrangimeninj woybukkihniwirrinj kings ba bu ngad dorrengh karridjarrkbebbehwohrnayi. \p \v 9 Ngaye ngahburrbun God yimankek ngankurrmeng ngadberre nawu apostles yerre yiman nawu bininj kabindikan kore kurobbe, ba bu kabindibun, bu kumekbekenh manbu court kabenwarrewam. Kunubewu nungan God kadjare bu ngandidjalkuknan ngadberre, ngayime nawu birriwarlahkenh angel nuye dja bininj namirndewarlahkenh rowk. \v 10 Woybukkih. Bininj kabirriyime bu ngad ngarribengwarr nuye Christ. Dja ngudda ngaleng, nawu yimankek ngurriyime ngurridjalwernhburrbun bu ngurrikukbelbmerrinj nawu Christ. Ngad wanjh ngarringudjwarre, dja ngudda yimankek ngurriyime ngurridjalmurrngrayek. Bininj wanjh kunu kabirriyime ngudda ngurridjalwernhkuken, dja ngad ngandiwarrewe ngadberre. \p \v 11 Yoh. Ngad kunu munguyh ngarridjalmarrwedowen dja mak ngarrikombukdowen. Dja kunmadj ngadberre warrehwarreminj. Bininj ngandibuni ngadberre, dja mak minj kunrurrk ngarrikarrme bu ngarriyuwirrinj. \v 12 Ngad mak ngarridurrkmirri kunrayek duninjh kunbidwi ngadberre, dja ngarringudjwarreminj. Kaluk bu bininj ngandimalelmang ngadberre, wanjh ngad ngarridjaldjawan God bu kabendjalmarnekurduyime kunmak bedberre. Bu bedda ngandimarladjwon ngadberre, wanjh ngarridjaldi. \v 13 Bu bedda kabirrikurrewan kore ngandihmulewan ngadkenh, wanjh ngad djal yeledj ngarrbenwokmang bedberre. Bolkkime wanjh nawu bininj birriwern kondanjkunu kunred, kabirridjare ngandikukburriwe ngadberre, yiman yehyeng nawu nawarrewarre nudminj! \s1 Bu Paul Benbengdayhkeng Yiman Nawu Wurdwurd Nuye \sr 1 Corinthians 4:14-21 \p \v 14 Ngaye minj ngadjare ngurriyeme bu kuninjkunu ngabimbom. Kunukka burrkyak. Ngaye djalmarnedjare ngudberre yiman kayime nawu wurdwurd ngardduk rerrih. Ngadjaldjare kukmarnbun ngudberre kore mandjad, kumekbekenh kunu ngambimbom naninjnanu djurra. \v 15 Birriwern bininj ngundihnahnan ngudberre kore ngurrimunkekadjung Christ, dja nawu ngaye ngayungkihni marnemulewam ngudberre kunwok kunmak. Wanjh bu ngudda ngurrikukbelbmerrinj nuye nawu Christ, wanjh kunu yiman kayime ngaye ngayimerranj kornkumo ngudberre kore Christkenh. \v 16 Kumekbekenh kunu ngudda wanjh munguyh kandingunjdjika ngaye kore baleh yarrka ngayime. \p \v 17 Mah, wanjh kunmekbekenh kunu ngaye ngamunkeweng Timothy ngudberre. Nawu nungka warridj yiman kayime wurdyaw ngardduk nawu ngamarnedjare, dja nungka munguyh ngandjalwokmarrkmang ngaye kore nawu Kawohrnan Rowk. Nungka wanjh kamre dja ngunbengdayhke ngudberre ngayekenh kore ngahyime, ba bu mandjad ngurrikurduyime kore ngurrikukbelbmerrinj nawu Christ Jesus. Kaluk nungka ngunbukkabukkan ngudberre yiman bu ngaye ngabenbukkabukkani birriwarlahkenh bininj rowk kore yiwarrudj ngarre kore kubolkbubuyika rowk. \p \v 18 Ngaye korroko ngaburrbun bu yikahwi ngudda bininj ngurribangminj dja ngurriyime yimankek ngurrikimukworren, bu ngudda ngurridjalyime bu ngaye minj ngamre kumekbe. \v 19 Dja bu nawu Kawohrnan Rowk kadjare, wanjh kunukka ngamdjalle ngudberre werrk. Wanjh kunu ngayeman ngabennan nawu kabirrikihkimukworren dja nganan bu kunubewu kundulkarre kabirrikarrme, dja kunubewu kunbuyika kunwokwi kabirrihdjalyime. \v 20 Ngudda ngurriburrbun bu ngad karridi kore God kanmarnewohrnan kadberre, wanjh kunukka minj kunwokwi karridjalyime, dja ngad kunu karrikarrme kundulkarre nuye. \p \v 21 Kandibekka. Bu ngaye ngamre ngudberre, yiddok ngurridjare ngamkan kundulk bu dung ngudberre? Dja mak yiddok ngurridjare ngamre bu marneyime kunmak ngudda nawu ngaye djalmarnedjare? \c 5 \s1 Nakudji Bininj Kurduyimeng Kunwarre Duninjh \sr 1 Corinthians 5:1-5 \p \v 1 Ngaye ngabekkang kundjalwarre duninjh kunwok ngudberre. Bu ngawobekkang nakudji bininj kore kumekbe yiwarrudj ngudberre, wanjh kabeneyo nawu nakornkumo nuye ngalbininjkobeng, dja wanjh kundjalwarre duninjh. Birribuyika bininj nawu kabirrimarneboddan idols, minj kabirrikurduyime kunwarre yiman namekbe bininj! \v 2 Dja njalekenh ngudda ngurridjalburlumerren? Dja nuk ngurrinjilngwarremeninj dja mak ngurrikukburriwemeninj namekbe bininj bu minj ngurriyawoyhraworren nuye? \p \v 3-5 Ngaye minj kumekbe karridjarrkdi, dja yiman kayime kunkange ngardduk kumekbe marnewokdi ngudberre. Wanjh bengdayhke kore kunngey nuye Jesus, nawu Kawohrnan Rowk bu ngaye ngokko ngayingkihwarrewam nahni bininj nawu mahni kunwarre kurduyimeng. Mah, wanjh bolkkime ngurrimirndemornnamerrimen dja ngaye ngardduk kunkange yiman kumekbe karridjarrkdi. Dja kunmekbe wanjh Jesus nawu Kawohrnan Rowk ngunwon ngudberre kundulkarre, ba bu ngurribidnakenwon naninjnanu bininj kore nawu Satan. Kaluk nungka kunburrk nuye karrowen. Dja yerrekah bu kunbarnangarra kabolkyime kore nawu Kawohrnan Rowk kamdurndeng, wanjh kabimalngngehke namekbe nawu bininj. \s1 Paul benmarneyimeng bedberre, “Ngurrikangebeleworrimen!” \sr 1 Corinthians 5:6-8 \p \v 6 Ngudda munguyh ngurrihdjalburlumerren, dja kunukka minj kunmak. Ngurrina! Ngurriburrbun bininj kabirriyime, “Manbu manyahwurd kahkuklurlmikenh ngurrikurrme kore kandidjawa manduyh wanjh kamarnbun kalodkimukmen rowk manbu kandidjawa”. \v 7 Kuhni bu ngaye ngayime. Wanjh kunukka kunyahwurd kunwarre kayongen kore ngudda ngudberre, wanjh kunukka ngundjalwarrewon rowk ngudberre nawu kumekbe ngurrihni kore yiwarrudj. Dja wanjh ngurridjalwemen. Dja mak kunbadbuyika kore ngaye marnemulewan ngudberre. Ngudda wanjh ngokko yiman buriddi manlodkerrnge, dja wanjh manbu manlodkare ngurrihkarrme, wanjh makka ngurrilodwemen, ba bu ngurridjalkerrngehmen manbu yiman minj kakarrme kahkuklurlmikenh. [Exodus 12:5] \p Dja ngudda ngurribalburrbu mulil manbu karribengkan bu korroko duninjh God bendarrkidbawong nawu mawahmawah kadberre. Wanjh kunmekbe karohrok bu yiman manlodkare karrihlodburriwe. Kaluk nawu ngad mawahmawah kadberre birribuni mayh nawu ngeyyoy lambs, ba bu God bendarrkidbawoni. Dja wanjh bolkkime Christ doweng kadberre rowk ba bu God kandarrkidbawon kadberre. \v 8 Dja wanjh karridjalnjilngmaknin bu karrikarrme maninjmanu mulil. Yuwn mak bu karrinjirrhmiworren dja minj mak karrihmarnekurduyime kunwarre munguyh. Bu kunmekbe karrikurduyime, wanjh kunukka yiman kayime manlodkare buriddi manbu kakarrme mankuklurlmikenh. Ngad wanjh karrimarneyimerrimen kunwoybuk, dja yuwn bu karrikowerren. Wanjh kunukka yiman kayime manlodkerrnge buriddi karrihngun kore mulil ngarre manbu mankuklurlmikenh yak. [Exodus 13:7] \s1 Paul benmarneyimeng bedberre, “Yuwn ngurriraworren bininj nawu kunwarre kabirridjare.” \sr 1 Corinthians 5:9-13 \p \v 9 Ngaye wanjh ngokko ngayingkihbimbom ngudberre kore nabuyika djurra bu bengdayhkeng, marneyimeng yuwn bu ngurriraworren birribuyika bininj nawu kabirrimunkekadjung Jesus bu bedda kabirridjaldjare kabirriwohdjirdmarren daluk dja bininjkenh. \v 10 Ngaye minj ngabenyolyolmeng bininj nawu birrikang kondanjkunu kurorre, nawu munguyh kabirriwohdjirdmadjirdmarren daluk dja bininj, dja mak kabirridedjwarlah bu kabirrimanjngun yehyeng rowk, dja mak nawu kabirridedjdjolkyiwake, dja mak nawu kabirrimarneboddaboddan nawarrewarre nawu idols. Bu ngudda ngurridjareniwirrinj ngurrbenbawoyi birrimekbe bininj, wanjh yimankekni ngurridjalbolkbawoyi kondanjkunu kunred kurorre. \v 11 Dja burrkyak, ngaye ngabimbom bu marnehmarneyime ngudberre yuwn ngurriraworren bininj nawu kabirriyime yimankek ngurridangerrinj kore nawu Kawohrnan Rowk, dja bedda kabirridjalkurduyime kuninjkunu kunwarre, yiman kabirriwohdjirdmadjirdmarren daluk dja bininj, dja mak kabirrimanjngun yehyeng rowk, dja mak nawu kabirrimarneboddaboddan nawarrewarre bedberre gods, dja mak kabindiyolyolme birribuyika, dja mak kabirridjalworromkan munguyh, dja mak kabirridedjdjolkyiwake. Yiman bu nangale bininj kumekbe kakurduyime, wanjh nakka yuwn ngurridjarrkngun manme, dja ngurridjalbawo. \p \v 12 Ngad karrbendjadme birrimekbe bininj kore yiwarrudj karridjarrkdi, dja minj karrbendjadme bininj nawu kondah kurorrebeh, nawu minj kabirrimunkekadjung Jesus. Kuhni minj kadberre. Dja nawu ngad karridjarrkdi kore yiwarrudj, nakka wanjh ngadmandeleng karridjadmerren. \v 13 God nadjalkudji nawu kabendjadme birriwern bininj nawu kuberrk kore yiwarrudj. Ngad wanjh karridjalkurduyime kore bimbuyindanj korroko, dja kayime, “Ngurrbenkukburriwemen bininj nawu ngurrihni bu kundjalwarre kabirridjalkurduyime.” [Deuteronomy 17:7] \c 6 \s1 Paul benmarneyimeng, “Yuwn bu ngurridangwerren kore court.” \sr 1 Corinthians 6:1-8 \p \v 1 Ngaye mak ngokko ngabekkang kunbadbuyika kunwarre kore ngurrikurduyime. Yikahwi ngudda ngurridangwerrinj dja ngurrikurrmerrinj kore court. Dja kawarre. Yuwn bu ngurrikurrmerren kore court. Bininj nawu ngundjadme kunmekbe, nakka minj kabirriwoybukwon Jesus. Ngudda ngaleng ngurrikurrmerrimen kore kumirrk bedberre birribuyika bininj nawu God nuye ba bu ngundidjadme ngudberre. \v 2 Ngudda nawu God nuye bininj, kaluk yerrekah ngudda ngurrbendjadme birriwarlahkenh bininj nawu kondanjkunu kurorrebeh. Minj ngudda ngurriburrbuyi bu kuninjkunukenh. Kuhni bu kundjalwernhkimuk ngurriyime bu ngurrbendjadme birriwern bininj. Wanjh kunu kamak bu ngurridjadmerren kore ngurridangwerrenkenh. Kunukka wanjh kundjalwohyahwurd! \v 3 Yiddok minj ngurriburrbun bu angels warridj karrbendjadme? Dja wanjh kamak bu karridjadmerren kore kondah kurorrekenh. \p \v 4-5 Dja njalekah ngudda ngurridjaldjare ngundidjadme bininj nawu minj yiwarrudj bedberre kore ngurridangwerren bu kunyahwurdkenh? Bonj, wanjh ngurrbenkurrmen yikahwi ngudberre bininj bu ngundidjadme. Kaluk bininj nawu minj birrikuken kore ngudda, wanjh kamak bedda kabirridjadme ngudberre. \p Ngudda wanjh ngurriyemengalmimen kore marnehmarneyime ngudberre! Kandibekka. Bu benebokenh bininj ngudberre nawu kabenemunkekadjung Jesus kabenebebbehdangwerren, wanjh bedda benedjawa nabuyika namak bininj nawu kabimunkekadjung Jesus ba bu nungka kabenbenedjadme berrewoneng. \v 6 Dja burrkyak. Kunukka minj ngurrikurduyime. Dja ngudda kunu ngurrire kore court ba bu bininj nawu minj kabirrimunkekadjung Jesus, wanjh kunu bedda ngundidjadme. Dja wanjh kuhni kundjalwarre duninjh! \p \v 7 Kandibekkabekka. Yuwn bu ngurrimunkewerren bu ngurrihre kore court. Bu kunmekbe ngurrikurduyime wanjh kunukka yiman kayime ngokko ngurriyingkihwarreworrinj. Bonj, bu nabuyika bininj nawu kabimunkekadjung Jesus ngunkowe, dja nuk ngunwarrewon, wanjh yidjalbawo, dja yuwn bu yikan kore court, wardi yimarnebengmidjda. \v 8 Dja ngudda kundjalbuyika ngurrikurduyime, ngudda nawu bininj ngurrimunkekadjung Jesus. Njalekenh ngudda kunwarre ngurridjalmarnekurduyimerren, dja mak ngurriwarreworren munguyh? Dja njalekenh, ngudda wanjh ngurridangerrinj? \s1 Paul benmarneyimeng, “God nuye Namalngmakkaykenh ngunkangedjirridjbom.” \sr 1 Corinthians 6:9-11 \p \v 9-10 Yiddok minj ngurriwernhburrbun, bininj nawu munguyh kunwarre kabirridjalkurduyime, wanjh minj bedda kabirringimen kore God kabenmarnewohrnan nawu bininj nuye? Yuwn bu ngurrbenbekkan birribuyika bininj nawu ngundihkowe kuninjkunukenh. Bininj dja daluk nawu kabirridjalwohdjirdmadjirdmarren minj kabirringime kore God kabenmarnewohrnan nawu bininj nuye. Dja mak bininj nawu kabirrimarneboddan nawu idols bedberre, dja mak nawu bininj dja daluk kabenebidyikadjurren nawu minj nuye nabininjkobeng dja ngalbininjkobeng, wanjh bedda rowk minj kabirringime kore God kawohrnan kore nuye bininj. Warridj bininj nawu kabirriweykarren ba bu daluk kabindibayahme kore kabeneyokenh, minj bedda kabirringime. Dja mak nawu binihbininj kabirrimarren bedman bininjdeleng, dja mak bininj nawu birridedjdjolkwern, dja mak nawu kabirrimanjngun yehyeng rowk, dja mak bininj nawu kabirriworromkan munguyh, dja mak bininj nawu kabindimarnekowe birribuyika, dja bininj nawu kabindikowe birribuyika ba bu kabindimarnedjirdmang kunwardde. Birrimekbe bininj rowk nawu kuhni kabirrikurduyime, wanjh minj kabirringime kore God kabenmarnewohrnan nawu bininj nuye. \p \v 11 Dja ngudda yikahwi ngudberre wanjh kunmekbe kunwarre ngurrikurduyimi. Dja bonj, bolkkime burrkyak! God ngunkukdjirridjbom ngudberre dja ngunmarnbom ngudberre yiman nungan nuyekih bininj, ba bu ngurrikurduyime kore nungka kadjare. Dja mak ngunmakwam ngudberre, bu yimeng ngudda minj mak ngurriyawoyhwarre. Kuhni God ngunmarnekurduyimeng rowk ngudberre kore kunngey nuye Jesus Christ nawu Kawohrnan Rowk, bu bimmunkeweng nuye Namalngmakkaykenh bu ngunmarneni ngudberre. \s1 Paul benmarneyimeng, “Ngudda ngudberre kunburrk, wanjh makka God nuye.” \sr 1 Corinthians 6:12-20 \p \v 12 Ngaye ngaburrbun yikahwi ngudda ngurriyime, “Ngaye God nuye bininj, wanjh kunukka ngadjalkurduyime kunwern kore ngadjare.” Dja med, bu ngudda yimankek ngurrikurduyime kunwarre, wanjh kunukka ngurridjalwarreworren. Yoh, bu ngudda ngurriyime, “Ngaye wanjh nuye God, wanjh kunukka ngadjalkurduyime kunwern kore ngadjare.” Wanjh ngurriyimerrimen, “Nganahnarrimen, ba bu minj njale mak nganyawoyhbongkarrme ngaye.” \v 13 Kunbadbuyika mak yikahwi bininj ngudda ngurriyime, “Manbu manme makka wanjh mannjam ngardduk ngalengngarre. Dja manu mannjam ngardduk, makka wanjh manmekenh ngarre.” Kunukka yoh, kamak, dja marneyime ngudberre kaluk God kabularrbun rowk manme dja mak mannjam bu yerrekah. Bu kuhni ngudda ngurriburrkyolyolmerren wanjh kunubewu ngudmandeleng ngurrihmarneyimerren, “Wanjh kunekke karohrok manbu kunburrkkenh ngardduk, wanjh nganedjaldjirdmarren bininj dja daluk.” Bu kuhni wanjh kunwarre ngurriyime. Manbu kunburrk ngudberre God ngunwong bu ngurriwokmarrkmang nuye, wanjh yuwn bu ngurriwohdjirdmadjirdmarren. Dja nawu Kawohrnan Rowk nungka wanjh ngunmarnewohrnan manbu kore kunburrk ngudberre. \p \v 14 Ngurriburrbu bu God birrolkkayhweng nawu Kawohrnan Rowk kore kundowibeh, kundulkarre dorrengh nuye. Kaluk ngadmanwali kandolkkayhwe kadberre kunburrk dorrengh kore kundowibeh. \v 15 Yiddok minj ngudda ngurriburrbun manbu kunburrk ngudberre makka wanjh ngurrikukbelbmerrinj nawu nungan Christ? Ngudda ngudberre kunburrk, wanjh kabirriraworren dja birriyimerranj yiman Christ nuye kunburrk. Wanjh bu ngudda daluk nguneyuwirrinj ngalbu ngalwarre duninjh, wanjh kunukka yiman kayime yimarnbuyi kabenekukbelbmerren Christ dorrengh! Kunukka kundjalwarre duninjh. \v 16 Wardi minj ngudda ngurriburrbun, bu ngudda ngunehyo ngalbu daluk ngalwarre duninjh, wanjh kunukka yiman nguneburrkkukkudjihmen. Wanjh kunmekbekenh kunu bimbuyindanj, dja yimeng, “Bu bininj dja daluk kabenemarren, wanjh kunukka kabeneburrkkudjihmen.” [Genesis 2:24] \v 17 Dja bu nangale bininj kabenebelbmerren nawu Kawohrnan Rowk wanjh kunukka kabenedjalmalngkudjihmen. \p \v 18 Bonj wanjh, ngurriborledmen dja ngurribawo munguyh kunwarre kore ngurridjirdmarrenkenh. Dja bininj nawu kabirriwohdjirdmarren, wanjh yiman kunu kayime kunburrk bedberre kabirrikukwarreworren. Bininj bu kunbubuyika kunwarre kabirriyime, wanjh kunukka minj kunburrkkenh bedberre, dja ngaleng kore kabirridjirdmarrenkenh, wanjh kunukka kabirrikukwarreworren. \p \v 19 Yiddok minj ngudda ngurriburrbun manbu kunburrk ngudberre nakka yiman kayime kunrurrk manbu Temple? God ngunwong ngudberre nawu Namalngmakkaykenh ba bu kahyo kore kukange ngudberre. Wanjh ngudda kunu minj ngudmandeleng ngudberre dja ngudda God nuyekih bininj! \v 20 Nungka ngunmarnekarremulewam bu ngunbebkengkenh. Ngudda wanjh ngurridjalkurduyimen djal kunmak kore kunburrk ngudberre dorrengh ba bu bininj ngurrbenmarnbun dja wanjh kabirriburlume God. \c 7 \s1 Bu Bininj Dja Daluk Kabenemarrenkenh \sr 1 Corinthians 7:1-7 \p \v 1 Ngamey djurra nawu ngurribimbom dja ngurrimunkeweng ngardduk, dja bolkkime ngaye marnebimbun ngudberre bu bengdayhke kunmekbekenh. \p Ngudda kandiyidjawam, wanjh ngurriyimeng, “Yiddok kuhni kunmak bu bininj kadjare munguyh kadjaldi nadjadmud?” Wanjh marneyime woybukkih, yoh, kamak bininj minj kadjare kabeneyo daluk bu munguyh. \v 2 Dja nawu bininj dja daluk minj kabirrimarren, wanjh kunukka wardi kabirridjaldjirdmarren. Kunmekbekenh ngaye marnehmarneyime ngudberre, bininj dja daluk ngurrbenbebbehkarrme ngudberre nabininjkobeng dja ngalbininjkobeng. \v 3 Wanjh nawu nabininjkobeng njilngmaknin bu kabeneyo ngalbininjkobeng nuye, dja mak ngalbu ngalbininjkobeng njilngmaknin bu kabeneyo ngarre nabininjkobeng. \v 4 Kunekke bu ngurrikurduyime, wanjh kunukka kunmak. Kaluk ngalbininjkobeng kunburrk ngarre, wanjh nabininjkobeng kabimarnewohrnan, dja nawu nabininjkobeng kunburrk nuye, wanjh ngalbininjkobeng nuye kabimarnewohrnan. \v 5 Kunubewu nabininjkobeng dja ngalbininjkobeng kabenewokmarnburren, wanjh kabeneyime, “Yuwn kab ngarryo, dja med, ngarrdjaldin yiwarrudj waken.” Kuhni wanjh kamak, kaluk yerrekah wanjh kunu beneyawoyhyuwn. Dja bu burrkyak, wanjh kunu Satan nawu namarnde duninjh kabenebebbehdjurrkkan kore kunmayali benewoneng dja wardi kabenekurduyime kunwarre. \p \v 6 Ngaye minj kuhni wokrayekwon ngudberre, dja djahdjalmarneyime ngudberre bu kuninjkunu ba bu ngurridjalnjilngmak munguyh. \v 7 Ngurriburrbun ngaye wanjh nawu ngadjadmud bininj, dja ngadjareniwirrinj ngurriwernkenh ngurridjadmuddiwirrinj yiman ngaye. Dja kunukka bonj bu minj ngurridjadmudniwirrinj, wanjh God kanbebbehwong kadberre kunmak kunbubuyika kore karribebbehkurduyime nuye. \s1 Bu Nabininjkobeng Dja Ngalbininjkobeng Kabenebaworrenkenh. \sr 1 Corinthians 7:8-16 \p \v 8 Ngudda nawu ngurridjadmudjadmud dja nawu ngurrikodjmohkodjmong, bu ngudda ngurridjare ngurridjaldjadmuddi yiman ngaye, wanjh kunukka kamak. \v 9 Dja bu ngudda minj ngurringurdme kore ngurriburrbun ngurrihyokenh, wanjh kunukka ngurridjalmarrimen, ba bu ngurriyo kamak rowk. Dja bu minj ngurrimarren wanjh kunukka munguyh ngurrinjilngwarremen kore ngurriburrbun munguyh. \p \v 10 Mah, ngudda warridj, nawu ngokko ngurrimarrinj. Ngadjare kunwok kunrayek marneyime ngudberre. Kuhni minj ngaye ngardduk kunwok, dja kuninjkunu nawu Kawohrnan Rowk nuye. Daluk ngalbu ngalbininjkobeng yuwn bu kabibawon nabininjkobeng ngalengngarre. \v 11 Dja bu yiman kabibawon nabininjkobeng ngarre, wanjh ngaleng djalyawoyhdurnde kore nungka, dja minj mak kabimang nawu nabuyika bininj. Kuhni wanjh kadjalrohrok rerrih bu bininj nawu nabininjkobeng, wanjh yuwn bu kabibawon ngalbininjkobeng nuye. [Matthew 5:32; Mark 10:11-12; Luke 16:18] \p \v 12 Ngadjare mak marnemarneyime ngurribuyika bininj warridj. Kuhni kunwok minj nawu Kawohrnan Rowk nuye, dja ngayeman djalmarneyime ngudberre. Nangale bininj nawu kabiwoybukwon Jesus dja ngalbininjkobeng nuye minj kabiwoybukwon Jesus, wanjh yuwn bu kabidjalbawon. Bu ngaleng kadjare kabenehdjalni munguyh, wanjh nahni bininj minj kabibawon ngahli daluk. \v 13 Dja mak kadjalrohrok ngudda daluhdaluk nawu ngurrihwoybukwon Jesus. Ngalngale daluk ngalbu kabikarrme nabininjkobeng nawu minj kabiwoybukwon Jesus, bu nahni bininj kadjare kabenehdjarrkni munguyh, wanjh kunukka yuwn kabibawon. \v 14 Bu ngalbininjkobeng kabiwoybukwon Jesus, wanjh God kayime kamak bu kabeneyo ngarre bininj nawu minj kabiwoybukwon Jesus. Dja karohrok bininj nawu kabiwoybukwon Jesus, wanjh God kayime kamak bu kabeneyo ngalbininjkobeng nuye ngalbu minj kabiwoybukwon Jesus. Dja bu kabeneyo munguyh, wanjh God kayime bu wurdwurd berrewoneng, wanjh nuyekih. \p \v 15 Bu nabininjkobeng nawu minj kabiwoybukwon Jesus kadjare kabibawon daluk nuye, wanjh bonj, ngalmekbe ngalbininjkobeng bidjalbawo bu kare. Dja kamak. Dja karohrok bu ngalbininjkobeng minj kabiwoybukwon Jesus, dja kadjare kabibawon bininj, wanjh nabininjkobeng bibawo kare. Bonj, dja kamak. Ngaye kuninjkunu marneyime ngudberre, dja God ngunkayhmeng ba bu ngurrikarrme kunmodmikenh nuye. \v 16 Dja med, ngaleng kuhni kunbuyika ngurriburrbu! Bu ngudda nguneyo bininj dja nuk daluk nawu minj kabiwoybukwon Jesus, dja bu ngunedjalyo munguyh, wanjh kunubewu God kabingehke nawu ke nabininjkobeng dja ngalbininjkobeng ke. \s1 Bu Bininj Kabirrilakkayenwonkenh \sr 1 Corinthians 7:17-20 \p \v 17 Bu karriwoybuwon God, yiddok kamak bu ngurridjare karriwernhbuyikaworren? Kandibekka. Wanjh God ngunbebbehkayhmeng ngudberre dja mak ngunbebbehwong namak nuye. Kaluk kadjare ngurribebbehkurduyime kore nungka ngunbebbehmarneyime ngudberre. Wanjh ngurridjalwokmarrkma dja mak ngurrikurduyimen kore kadjare nawu Kawohrnan Rowk. Ngaye ngabenbukkabukkan mahni mankarre bedberre birriwern bininj nawu yiwarrudj rowk kabirrikarrme. \v 18 Bu ngudda ngokko ngurrilakkayenminj bu God ngunkayhmeng ngudberre, wanjh kunukka kamak, yuwn bu ngurribalborledkerren bu yimankek minj ngurrilakkayenworrimeninj. Dja ngurribuyika bininj nawu ngudda minj ngurrilakkayen bu God ngunkayhmeng ngudberre, yuwn bu ngurridjare ngundilakkayenmen. \v 19 Kunukka bonj, bu ngudda ngurrilakkayen, dja mak minj nawu ngurrilakkayen, bonj, minj kundulmuk. Dja kundjalkudji kunkimuk duninjh, bu ngudberre rowk ngurridjalwokmarrkmang God nuye mankarre munguyh. \v 20 Mah, wanjh ngurridjalbebbehdin kore ngurridi kerrngehkenh bu God ngunkayhmengbeh ngudberre. \s1 Bu Ngudda Slaves Nawu Ngurribongdi \sr 1 Corinthians 7:21-24 \p \v 21 Bu ngudda ngurrbenmarnedurrkmirri birribuyika nawu ngundibongkarrmi ngudberre bu kumekbe bolkyimi God ngunkayhmeng, wanjh yuwn kunu ngurrikangewarre. Bu ngudda ngundibebke ngudberre birrimekbe bininj, wanjh kunukka kamak, ngurribaldjalraywi. Dja bu burrkyak, wanjh yuwn bu ngurriburrbun. \v 22 Bu ngudda bininj nawu ngundibongkarrmi bu nawu Kawohrnan Rowk ngunkayhmeng, wanjh nungka ngunbebkeng kore kunwarrekenh, dja ngurriyimerranj nuyekih bininj, bu ngurridjalle kunmak rowk. Dja ngaleng, bininj nawu minj kabirribongdi, bu God kabenkayhme, wanjh kunukka yiman kabirriyimerran bu Christ kabenbongkarrme. \v 23 God ngunbebkeng ngudberre kore ngunmarnekarremulewam, dja wanjh ngurridjalyimerranj nuye bininj. Wanjh yuwn bu ngurrikurrmerren kore djal bininj ngundibongkarrme. \p \v 24 Nawu karridangerrinj, ngurridjaldin kore kerrngehkenh ngurridi bu God ngunkayhmeng. Nungka wanjh nadjalkudji bu ngurriwokmarrkmang. \s1 Bolkkime Ngad Karridi Kore Kayiburnbunkenh Kamre Darnkih \sr 1 Corinthians 7:25-35 \p \v 25 Ngudda kandidjawam kunbuyikakenh kore ngurribimbom djurra bu nawu birridjadmud bininj dja daluk. Dja marneyime ngudberre. Nawu Kawohrnan Rowk minj nganwoyinj kunwok bu kunmekbekenh. Dja ngaleng djalmarneyime ngayeman kore ngaburrbun. Kaluk nawu Kawohrnan Rowk ngankongibom ngaye, dja mak nganmarnbom bu ngamarnedurrkmirri nuye, wanjh kunmekbekenh kandibekkan kore marnemarneyime ngudberre. \v 26 Kuhni bu ngaye ngahburrbun. Bolkkime wanjh kunrayek duninjh kamhre darnkih kadberre, wanjh kunmekbekenh kunu karridjalre dja minj karriborledkerren. \v 27 Ngayime bininj dja daluk bu benemarrinj, wanjh yuwn mak kabenebaworren. Dja nangale nawu kahdjaldjadmud, yuwn bu kayawarren bu kabenemarrenkenh. \p \v 28 Dja ngaleng, bu ngudda ngurrimarren, wanjh kunukka minj kunwarre, dja kundjalmak. Dja bu ngalyawk ngalbu kabenemarren nabininjkobeng bu kerrngehkenh duninjh, wanjh kunukka kunmak, minj kuhni kunwarre. Dja med, ngurribekka, bu ngudda ngurrikaliyimen, wanjh kunukka kunrayek kunkimuk ngurringalke kore kondah kurorre ngurridi, dja minj ngaye ngadjare kunmekbe ngunmarnekurduyimerran. \p \v 29 Nawu karridangerrinj, kuhni ngayime. Bu darnkih kamhre bu God nungan yingkihkarremarnbuni. Wanjh bu yikarrme ngalbininjkobeng ke, yuwn bu yidjalburrbun munguyh kore ngunemarrenkenh, dja wanjh yidjalburrbu kore God kadjare ke bu yikurduyime nuye. \v 30 Yuwn bu mak ngurrimarnenalkbun bu nangale ngunmarnedowe. Ngurridjalngurdmen. Dja bu nangale bininj nawu kadjekme, wanjh ngurdmen nanu dja kaburrbun bu kunnjilngwarre. Nangale mak nawu bininj kahbayahme nawu yehyeng, wanjh nanu marnburrimen yiman namarladj yerreh. \v 31 Yikahwi nawu ngudda bininj ngurridjalburrbun kore kondanjkunu kurorrewaken, wanjh kunukka minj munguyh ngurriwernhburrbun. Dja yikahwi ngurribolknan kondanjkunu kunred, wanjh makka kaluk kadjalyakmen rowk. \p \v 32 Ngaye minj ngadjare bu ngudda ngurrikangewarre bu njalehnjale ngurriburrbun. Bininj nawu djadmud, nakka munguyh kadjalburrbun bu kabimarnedurrkmirri nawu Kawohrnan Rowk nuye ba bu kabinjilngmarnbunkenh. \v 33 Dja nawu kaliyi bininj wanjh nakka munguyh kadjalnjilngwarre bu kahni kondanjkunu kunred ba bu kabimarnbun ngalbininjkobeng nuye kanjilngmakmen. \v 34 Kaluk nungka yiman kamayaliyarlarrme! \p Kaluk kadjalrohrok, ngalbu kamarrdjukun daluk, dja daluk ngalbu ngaldjadmud, bedda wanjh kabirridjalburrbun bu kabirridjalmarnedurrkmirri nawu Kawohrnan Rowk. Bedda wanjh kabirridjaldjare bu kabirridjalkurduyime kunmak munguyh kore kunmayali dja kunburrk bedberre. Dja ngalbu ngalkaliyi daluk, ngalka munguyh kadjalburrbun nawu kurorrewaken dja bu kabimarnbun ngarre nabininjkobeng kanjilngmakmen. \v 35 Ngaye minj ngadjare kunrayek ngamarnbun ngudberre. Dja djahdjalmarneyime ngudberre ba bu bidyikarrmekenh. Ngadjare bu ngurrimarnekurduyime kunmak duninjh kore ngurrimarnedjare nawu Kawohrnan Rowk, bu minj mak kunbuyika ngurriburrbun. \s1 Bu Kabirriberrebburrenkenh \sr 1 Corinthians 7:36-38 \p \v 36 Ngadjare marneyime ngudberre binihbininj nawu ngundiberrebbun ngudberre daluk nawu beneyimerrinj med, dja minj benemarrimeninj. Bu ngalmekbe daluk kabekkarren bu kunkuyeng kabenemadbun, dja namekbe bininj kadjaldjare kabeneyo, wanjh benedjalmarrimen, dja yuwn bu kabenedjalmadbun bu kunkuyeng. Wanjh kunmak. Minj kabenewokburriwe God. \v 37 Dja bu namekbe bininj bu kamarrkmarnburren dja minj kadjare kabenemarren daluk, bu kadjalkangerayek, dja bu minj nangale nabuyika kabiyurrhke, wanjh kamak bu kadjaldi djadmud. Minj kabenemarren, dja wanjh kunmak. \v 38 Dja bu nangale nawu bininj kabenemarren ngalbu birriberrebbuni daluk, wanjh kunu kunmak warridj. Dja bu kadjare kadjadmuddi, wanjh kunukka kundjalwernhmak. \s1 Bu Kamahkamarrdjukunkenh Daluk \sr 1 Corinthians 7:39-40 \p \v 39 Kuhni mak kunbadbuyika ngadjare ngayolyolme ngudberre. Ngalbu ngalbininjkobeng benedjalnin munguyh nawu nabininjkobeng ngarre kaluk yerrekah bu karrowen. Kaluk bu nungka karrowen, wanjh ngalmekbe kamak kabimang nabuyika bininj. Dja med, ngaleng bidjalma bininj nawu Kawohrnan Rowk nuye. \v 40 Dja bu yiman ngalmekbe kamarrdjukun kadjaldjadmuddi, wanjh ngaye ngayime bu ngalmekbe daluk kadjalnjilngmak. Ngaye bu kuhni ngayime wanjh djal ngaye ngardduk kunwok, dja bonj, ngaye warridj ngahkarrme Namalngmakkaykenh nuye God. \c 8 \s1 Nawern Gods Nawu Kurorrewaken Dja Nadjalkudji God Nawu Nadjalwoybuk \sr 1 Corinthians 8:1-6 \p \v 1 Ngaye yawoyhmarneyime ngudberre kunbadbuyika kore ngudda ngaye kandimarnebimbom bu kandidjawam manbu manmekenh nawu birribuyika bininj birrimarnekurrmeng kore bedberre nawu idols. \p Yikahwi ngudda ngurriyime, “Ngad ngarridjalburrbun yehyeng rowk!” Bu ngudda ngurriyime yimankek ngurriburrbun rowk, wanjh kunukka ngurridjalburlumerren. Kawarre. Wanjh kunbuyika ngurrikurduyimen. Ngurrbenmarnedjaremen birribuyika bininj nawu kabirriwoybukwon Jesus, wanjh kunukka ngurrbenmurrngrayekworren. \v 2 Nangale bininj kayime kaburrbun yehyeng rowk, wanjh minj kunu nungka kawernhkarreburrbun bulkkidj. \v 3 Dja bu nangale bininj kabimarnedjare God, wanjh kunukka God nungan kabiburrbun naninjnanu bininj. \p \v 4 Kuninjkunu wanjh ngaye ngahyime ngudberre. Ngad wanjh karriburrbun bu idols nawu bininj kabirrimarneboddan, wanjh minj woybukkih duninjh god. Dja ngaleng ngad karriyime nawu nadjalkudji God nawu nawoybuk duninjh. \v 5 Kaluk bininj kabirriyime nadjalwern nawu gods kabirridi kore heaven dja mak kore kondanjkunu kurorre. Wanjh kunu woybukkih kabirribadyime nawern yimankek god dja mak nawu yimankek kabirriwohrnawohrnan kondah kurorre. \v 6 Dja ngad kunu karridjalburrbun nadjalkudji God nawu Kornkumo, nawu marnbom yehyeng rowk. Dja mak ngad warridj kankunimarnbom kore djareminj kadberre, wanjh ngad karridjare karriyimerran nuyekih bininj. \p Dja mak Jesus Christ wanjh nadjalkudji nawu Kawohrnan Rowk. Nawu nungka bimarnemarnbom yehyeng rowk kore God djareminj, dja ngad warridj kanmimbiwon kore karridjaldarrkid. \s1 Yuwn Bu Karrbenmarnbun Bininj Bu Kabirrikurduyime Kunwarre \sr 1 Corinthians 8:7-13 \p \v 7 Yikahwi nawu bininj kabirrimunkekadjung Jesus minj kabirriwernhburrbun bu kuninjkunukenh. Dja kabirridjalburrbun munguyh kore idolskenh. Dja ngaleng bu kabirringun manme, wanjh kabirriyime bu birribuyika bininj kunubewu ngokko birrikurrmi maninjmanu manme kore kumirrk nuye idol. Kaluk bu bedda kabirringun manmekbe manme, wanjh kunu kabirriburrbun bu yimankek kabirrikurduyime kunwarre, dja kunu kabirriyimerren bu birriwarre. \v 8 Dja kawarre! Kuhni ngurriburrbu. Manbu djal manme minj kankan darnkih kore God. Dja mak minj kanmarnbun bu karriwarre. Wanjh woybukkih, bu karridjalngun njalehnjale manbubuyika manme wanjh kamak karrire darnkih kore God. \p \v 9 Kunu wanjh kamak bu ngurridjare ngurringun mandjalbubuyika manme, dja bonj, ngaleng ngurrinahnarrimen. Bu ngudda bininj yimankek ngurriyime kamak bu ngurringun manme manbu birribuyika bininj ngokko birrikurrmi kore kumirrk nuye idols, wanjh kamak. Dja med, wardi ngurrbenbalburrbu birribuyika bininj nawu ngurridjarrkdi yiwarrudj. Yikahwi minj kabirriwernhwoybukwon Jesus dja kabirridjalnjilngwarre bu idolskenh. Yuwn bu ngurrbenwarrewon birrimekbe nawu ngurridangerrinj! \v 10 Ngayime bu ngundihnan ngurrihngun kore kumekbe birribuyika bininj kabirrimarneboddan idols, dja kabirriyime ngudberre, “Ngayh! Birrimekbe bininj nawu birrikodjkulumak yiwarrudj bedberre, wanjh kabirribalhngun manmekbe manme. Wanjh kunubewu kamak bu ngad warridj karringun.” Wanjh kunu bedda bu kabirringun, wardi kabirribalbengkan bu yimankek kunwarre kabirrikurduyime. \v 11 Wanjh ngurribekka. Bu bedda ngundibalngunjdjikan ngudda, wanjh kunukka ngurrbendjalmarnekurduyimeng kundjalwarre duninjh. Bu yimankek ngurriyime ngurriburrbun rowk dja kunukka ngurrbendjalwernhwarrewon birrimekbe nawu ngurridangerrinj kore Christ. Ngudda ngurrbenmarnbun kabirrikurduyime kunwarre bu kabirridjalnjilngwarre kore idolskenh. Kaluk Christ nawu nungka doweng bedberre birrimekbe bininj. \v 12 Nawu birridjalmekbewi bininj ngudberre nawu kabirridjalwerhkangewarre idols, wanjh kunukka ngudda ngurrbendjalmarnbun kabirrikurduyime kunwarre dja wanjh kabirriyemekarremulewarren. Bu ngudda kuninjkunu ngurrbenhmarnekurduyime nawu kabirrihwoybukwon Jesus, wanjh kunukka kadjalrohrok bu ngudda ngurrimarnekurduyime kunwarre kore Christ nuye. \v 13 Mah wanjh, kunukka kab ngudmandeleng, ngurrimarneyimerrimen, “Bu ngaye ngangun maninjmanu manme, wardi birribuyika nawu karridangerren ngandingunjdjikan dja kunu kabirrikurduyime kunwarre. Wanjh bonj, kunukka minj ngayawoyhngun maninjmanu manme. Dja ngadjalbawon munguyh ba bu minj ngabenmarnbun kabirrikurduyime kunwarre.” \c 9 \s1 Paul Benmarnemulewarrinj Bu Nungka Apostle Duninjh \sr 1 Corinthians 9:1-18 \p \v 1 Kandibekka. Yikahwi binihbininj ngaye ngandikukmarnmarnbun. Ngaye wanjh ngadjare ngayolyolme kunmekbekenh. Bonj, wanjh ngaye minj ngayawoyhbongdi! Dja woybukkih ngaye wanjh apostle duninjh, dja ngaye nawu nganani Jesus nawu Kawohrnan Rowk kadberre. Dja mak ngaye ngamarnedurrkmirri nungka nuye, wanjh kunmekbekenh kunu ngudda bolkkime ngurriyimerranj nuyekih rowk bininj. \v 2 Wanjh ngudda ngurriburrbun bu ngaye wanjh apostle nuye nawu Kawohrnan Rowk. Kunubewu birribuyika bininj minj kabirribadburrbun, dja nawu ngudda wanjh ngurriwernhburrbun. Ngudda ngurribelbmerrinj nawu Kawohrnan Rowk, wanjh kunmekbekenh kunu ngurriwernhburrbun bu ngaye apostle nuye. \p \v 3 Yikahwi bininj wanjh ngaye ngandidjadme. Wanjh kuhni ngayime bedberre bu ngayolyolmerren bu ngabenwokdurndiwe bedberre. \v 4 Yiddok ngaye dja mak birribuyika ngad bininj nawu apostles minj kunmak bu manme ngarringun, dja nuk ngarribongun? \v 5 Yiddok minj kunmak bu ngad nawu apostles ngarrbenkan ngalbihbininjkobeng ngadberre ngalbu kabirriwoybukwon Jesus bu ngarridjalwohrewohre? Ngurriburrbun bu yikahwi nawu birribuyika apostles kabindikarrme ngalbihbininjkobeng, ngayime nawu Kawohrnan Rowk birridangerrinj, dja mak nawu Peter\f + \fr 9:5 \ft Kore Greek kabimbuyindi “Cephas”.\f* warridj. \v 6 Dja kunbuyika djawahdjawan. Ngudda kandibawon ngaye dja mak Barnabas, bu nganedurrkmirri ba bu nganedjalbayahme manbu manme ngarrewoneng! Dja njalekenh? Nawu birribuyika apostles kuhni minj kabirrikurduyime, dja njalekah minj kandimarnekarremulewayi ngadberre? \p \v 7 Adju. Bu ngad ngarridjamunniwirrinj, wanjh kunu ngarrimayi kunwardde bu kandimarnekarremulewankenh. Bu ngaleng ngad bu ngarridudjeyi manbu manrakel grapes, wanjh kunukka ngarringuyi kaluk bu kadjolengmen. Dja bu ngad ngarrinahnayi mayh nawu nanikud, wanjh kunukka ngad warridj ngarribonguyi manbu milk ngarre! \v 8 Kuhni ngayime bu minj djalbininjkenh. Dja ngokko kuhni bimbuyindanj kore mankarre kadberre. \v 9 Ngurriburrbun kore Moses bimbom maninjmanu mankarre, dja yimeng, “Yuwn mak ngurridangdukkan nawu bulikki narangem kore kahmimmelme manbu wheat manme.” [Deuteronomy 25:4] \p Yiddok ngurriburrbun God yimankek karremarnbom maninjmanu mankarre bu kongibuyi namekbe nawu bulikki? \v 10 Dja burrkyak, nungka karremarnbom kuninjkunukenh kandarrkidburrbuni ngad nawu bininj. Yoh, wanjh manekke mankarre bimbuyindanj bu God kannahnan ngad bininj. Mah wanjh, ngurriburrbu, bu yiman bininj kahdurrkmirri kunrayek, kore kahbolkkarung manme kahdudjindi, wanjh kunukka kunmak bu kadjalburrbun bu yerrekah kamang yikahwi manbu manme. Dja bu bininj kahbenmarnedurrkmirri kunrayek kore kahmimmoyhmang manmim manbu wheat bedberre nawu kabirrihwohrnawohrnan, wanjh kunukka kunmak bu kaburrbun bu kamang mahni manme nungandeleng bu yerrekah. \p \v 11 Wanjh kunmekbe kadjalrohrok ngad nawu apostles ngarrikurduyime. Ngad wanjh ngarridurrkmirri bu yiman ngarriweykani kunwok nuye God ngudberre dja kunmekbe yiman ngad ngarribolkkaruyi, dja ngarrimimdudjengi manmim kore kurorre. Wanjh bolkkime ngudda ngurrimalngmakminj, dja ngurridjordminj yiman kayime manrakel. Wanjh kunubewu ngudmanwali kandikarremulewayi ngad nawu apostles. \v 12 Ngudda wanjh ngurrbenkarremulewan birribuyika bininj nawu ngundibidyikarrme ngudberre, dja ngad ngaleng kandiwernhkarremulewayi nawern. Wanjh kunu kunmakniwirrinj ngurrikurduyimeninj ngadberre. Dja ngad minj ngundiyingkihdjawayi. \p Bonj, ngad minj ngarrinjilngwarre bu ngarrikoldan. Wardi bu ngad ngundidjawayi kunwarddekenh, dja med, kunukka nganewarreworrimeninj kore ngarrbenmarnemulewayi birribuyika bininj kunwok kunmak manbu Christkenh. \p \v 13 Yiddok minj ngudda ngurriburrbun bu birrimekbe bininj nawu kabirridurrkmirri kore Temple, wanjh kabirrimang manme bedberre kore Templebeh. Bu mayh kabindimarnekinje bedberre nawu kabirriwon nuye God, wanjh birrimekbe warridj kabirrimang manme bedberre kore kabirridurrkmirri kumekbe. [Deuteronomy 18:1] \v 14 Mah, wanjh kuhni kadjalrohrok, nawu Kawohrnan Rowk kanwokrayekwong bu yimeng bininj nawu kabirrimulewan kunwok kunmak nuye, wanjh nawu kabindibekkabekkan bininj wanjh bindidjalkarremulewa. [Matthew 10:10] \p \v 15 Mah, wanjh, ngurrina! Ngaye yimankek kuyinjdjawayi ngudberre kunwardde bu marneyolyolmi ngudberre bu Jesuskenh, dja burrkyakni, ngaye minj bangmedjawayinj nawu kandimarnekarremulewayikenh. Dja mak bolkkime minj yawoyhdjawan ngudberre bu ngahbimbun naninjnanu djurra. Burrkyak. Ngaye ngadjare ngamulewan God nuye kunwok kunmak bu djalburudjang, ba bu yiman ngaburlumerren bu ngaye minj ngadjareniwirrinj bininj ngandikarremulewayi. \p \v 16 Bu ngaye ngahmulewan bedberre bininj kunwok kunmak, wanjh minj ngayeman bu ngakurduyime. Dja burrkyak. God nungan nganwokrayekwong ngamulewan kunwok kunmak, dja bu minj ngakurduyime kunmekbe, wanjh kunukka God nungan ngandjaldung ngaye, dja ngakele. Kunmekbekenh kunu minj ngaburlumerren, dja ngadjalwokmarrkmang nuye. \v 17 Bu ngaye ngamulewayi manbu kunwok kunmak bu djal ngayekenh kore ngadjareniwirrinj, wanjh kunukka yiman kakarremakmen ngardduk bu bininj kandimarnekarremulewan bu kunmekbekenh. Dja bonj, ngaye ngadjalwokmang God kore nungka kadjare, dja nganwong bu ngayolyolme nuye kunwok kunmak. \v 18 Yiddok ngudda ngurriburrbun nawu ngahyolyolme? Wanjh kunu ngaye ngadjalwernhnjilngmakmen bu ngabenmarnemulewan bininj God nuye kunwok kunmak bu djalburudjang. God nganmakwan ngaye bu ngakurduyime, dja kuhni wanjh ngannjilngmarnbun. Nungka yimeng bu yimankek kamak bu bininj ngandikarremulewayi kunwardde, dja bonj, ngayeman ngadjalnjilngmakni bu minj ngabendjawayi kunwarddekenh. \s1 Paul Kadjare God Kabenngehke Birridjalwern Bininj \sr 1 Corinthians 9:19-23 \p \v 19 Ngaye minj nangale bininj nganhbongkarrme bu kuninjkunukenh ngahdurrkmirri bininj bedberre. Dja ngaleng ngaye kunu ngadjalkurrmerren kore ngabenmarnedurrkmirri birribuyika bininj yiman kayime bu ngandibongkarrme, ba bu kunubewu ngabenmarnbun kabirriwoybukwon Jesus. \v 20 Bu ngaye ngarridjarrkni nawu Jews bininj, wanjh kunukka ngaye ngayimerranj yiman kayime bedda nawu Jews bininj, bu ngabenmarnbuyi yikahwi bedda bu kabirriwoybukwon Jesus. Dja bu ngarridjarrkdi Jews bininj wanjh kunukka ngayimerranj yiman kayime bedda nawu kabirrikarrme mankarrekare. Kaluk minj ngaye ngakangewarre kore manekke manbu mankarrekare, dja ngadjalyimerranj yiman bedda ba bu ngabenmarnbuyi bu kabirriwoybukwon Jesus. \v 21 Dja bu ngaye ngarrihdjarrkdi bininj nawu minj Jews, nawu minj kabirrikarrme mankarre manbu Jews bedberre, wanjh ngayimerranj yiman bedda rerrih. Dja ngaye kunu minj ngabawoyi God nuye mankarre, dja ngaleng ngadjalmarrkmang Christ nuye mankarre. Dja bonj, ngayimerranj yiman bedda nawu minj kabirrikarrekarrme, ba bu ngabenmarnbuyi kabirriwoybukwon Jesus. \v 22 Bu ngaye ngarridjarrkdi bininj nawu birringudjwarre, wanjh ngayemanwali ngamarnburrinj bu ngangudjwarreni, ba bu ngaye nakka ngabenkangeborledke. \p Kaluk ngaye wanjh munguyh ngadjalyimerrangeni yiman birribubuyika binihbininj nawu ngarrihbebbehdjarrkni, ba bu ngaye ngabenngehkemeninj bedberre. Kuhni ngadjaldjareni bu munguyh. \v 23 Yoh, ngaye kuninjkunu ngadjalkurduyime rowk ba bu kabirribekkan birriwern bininj manbu kunwok kunmak, dja mak bu kabirriwoybukwon nawu Jesus. Wanjh kunu God kabenmarnekurduyime kunmak bedberre, dja mak ngaye warridj nganmarneyime kunmak nuye. \s1 Yuwn Bu Karriwarnyakmulewarren Kore Karrimarnedurrkmirri God \sr 1 Corinthians 9:24-27 \p \v 24 Kandibekka. Ngudda ngurriburrbun bu bininj nawu kabirrirlobme bu kabirringudjrohrok, kaluk nadjalkudji bininj kabendjalyurrhke birribuyika rowk. Wanjh ngudda munguyh ngurridjalrohrokmen bu yiman ngurridjalrlobmen kore Christ, ba bu kaluk yerrekah ngurrimang nawu God ngunwon. \v 25 Dja kunbuyika. Bininj nawu yiman kayime kabirridirri kore sports, nakka wanjh munguyh kabirridjalngudjrohrokmerren. Bedda wanjh kabirridjare kabirrimang njalehnjale namak bu kabirriwinhme, nawu kahyingkihyo bedberre. Dja nakka minj kunkuyeng kahyo. Ngad ngaleng karridurrkmirri ba bu karrimang nawu kahdjalyingkihyo kadberre nawu minj kayakmen dja kadjalyo munguyh munguyh. \v 26-27 Wanjh kunmekbekenh ngaye minj djal warrewarrekah bu ngarrurrkmirri. Ngaye ngaleng ngaburrkrayekworren kunburrk ngardduk ba minj ngawarreworren kore ngarrurrkmirrikenh. \p Ngaye wanjh ngaburrkmarnburren bu ngamurrngrayekmen dja ngamarnburren bu ngadjaldurrkmirri munguyh. Ngaye ngabenhmarneyolyolme birribuyika bininj, dja bonj, kaluk bu wardi ngangudjwarremulewarremeninj, wanjh kunu ngaye ngakoldayi nawu kayingkihdjehdjenyo ngardduk, dja minj mak ngamayi. \c 10 \s1 Nawu Mawahmawah Kadberre Birriwokburriweyi God \sr 1 Corinthians 10:1-5 \p \v 1 Ngudda nawu karridangerrinj, ngadjare ngurriwernhburrbun bu kunkareni wanjh nawu kadberre mawahmawah birrirey rowk kore manbu kunkodjngol benmikani, dja mak birridjowkkeng rowk kore kurrula bodjalkmiwam. \v 2 Bedda wanjh birrimunkekadjungi nawu Moses kore kurrula dja kanjdji kore kunkodjngol. Kuhni yiman kayime bu bedda birrikodjdjuhmi baptism nuye Moses. \v 3 Dja mak birridjarrknguneng rowk mandjalkudji manme manbu God benwong bedberre kundulkarre nuye dorrengh, \v 4 dja mak birridjarrkbonguneng rowk mahni kukku manbu God benbowong bedberre kundulkarre nuye dorrengh. Nawu Christ nungan birrihdjarrkrey kore kubolkdarleh bu birrihrey. Wanjh nungka yiman kayime kunwardde mankimuk rerrih manbu kukku bokarrmi kore birribonguni. [Exodus 16:35; 17:6] \v 5 Dja bonj, kunu God bendjaldungi yikahwi birriwern bedberre nawu kandikebmawahmeng, wanjh kumekbekenh birridoweng dja birrikukyoy kumekbe kore kubolkdarleh birrirey. [Numbers 14:29-30] \s1 Yuwn Bu Karrbenngunjdjikan Nawu Mawahmawah Kadberre \sr 1 Corinthians 10:6-13 \p \v 6 Wanjh kunu karriburrbu bu kunkareni benmarnekurduyimerranj bedberre, ba bu karrinahnarren, dja minj mak karrbenngunjdjikan kore kunwarre birridjaldjareni. \v 7 Wanjh yuwn bu karrimarneboddan nawu idols, yiman yikahwi bedda birrikurduyimi. Ngudda ngurriburrbun kore bimbuyindanj bedberre, dja kayime, “Birrrimekbe bininj birriyerrkang bu birringuneng manme dja birribonguneng, dja mak birridolkkang bu birrimarlelmarlelni kore kunwarre birrikuniyimeng.” [Exodus 32:6] \p \v 8 Kaluk yuwn bu ngad karriwohkaliyongohyo yiman bedda. Yikahwi kunmekbe birrikurduyimi nawu mawahmawah kadberre, wanjh kunmekbekenh kunu bininj nawu nadjalmirndewernkenhni rowk birridjaldowerrinj bu kundungkudjini. [Numbers 25:1-18] \v 9 Dja mak yuwn bu ngad karrirohrokme bu karridjurrkkan nawu Kawohrnan Rowk, yiman bu yikahwi kunmekbe birrikurduyimeng. Wanjh kunu nabang nayin wernmerrinj dja wanjh benbom birrimekbe bininj. [Numbers 21:5-6] \v 10 Dja mak yuwn bu ngad karrimarnedjarokdi God bu karridjalnjiwkmire. Wanjh kunmekbe kunu yikahwi birrihyimi yikahwi nawu kankebmawahmeng bininj, wanjh kunu God nuye angel nawu kundowikenh, wanjh benbularrbom bedberre. [Numbers 16:41-49] \p \v 11 Yoh, kuninjkunu rowk wanjh kurduyimerranj bedberre ba bu minj ngad mak karrbengunjdjikan bu karridurduyime kunwarre. Kuninjkunu wanjh bimbuyindanj ba bu karriborlhme, ngad nawu bolkkime karribaldarrkiddi bu kayiburnbunkenh kabolkyime ngarre kondanjkunu kurorre. \v 12 Bu ngudda yimankek ngurrimurrngrayekworren bu ngurridi, wanjh ngurrinahnarrimen kore kunubewu ngudda warridj ngurriyawoyhkurduyime kunwarre. \v 13 Kunwarre kandjurrkkan kadberre karriwarlahkenh bininj rowk. Wanjh kuninjkunu kadjalrohrok kore ngudda ngudberre. Dja bonj, God nungan ngunbidyikarrme, dja minj ngunbawon bu ngunmarnekurduyime kore kunwarre duninjh ngunwernhdjurrkkan bu ngunwarrewoyi. Dja burrkyak, bu kuhni kunwarre ngundjurrkkan kunkimuk, wanjh God ngunbidyikarrme kore yingkihwokkurrmerrinj, ba bu minj ngurrikurduyime kore kunwarrekenh ngundjurrkkan. \s1 Yuwn Bu Karrimarneboddan Nawu Idols \sr 1 Corinthians 10:14-22 \p \v 14 Mah, nawu ngaye marnedjare ngudberre, wanjh kandidjalbekka. Ngurrbendjalmarneyarlarrmen werrk kore bininj nawu kabirrimarneboddan nawu idols. \v 15 Ngaye ngaburrbun bu ngudda ngurridjalmayaliwern bininj, ba bu wanjh ngaye marneyime mandjad ngudberre. Kandibekka ngaye ba bu ngudmandeleng ngurriburrburren bu yiddok ngaye kunwoybuk marnemarneyime. \v 16 Bu ngad karridjarrkboyikadjurren rowk nangalngkudji banikkin, wanjh kunu karrimanjbun rowk God nawu kunmak kurduyimeng kadberre. Wanjh kunu karrikukbelbmerren nawu Christ, dja karridjarrkkurlbabongun manbu kunkurlba nuye. Wanjh kunu kadjalrohrok manbu buriddi manlodkudji karribakke, ba karrikukbelbmerren Christ bu karridjarrkngun kunburrk nuye. \v 17 Maninjmanu buriddi, wanjh mandjallodkudji. Ngad karriwern karridjarrkyikadjurren rowk, wanjh kunmekbekenh kunu yiman karriburrkkudjihmen. \p \v 18 Kunbadbuyika mak bu marneyime. Wardi ngurrbenbalburrbu bininj nawu Israel benkebmawahmeng. Bu birribuni dja birrikinjeng mayh kore altar, wanjh birridjarrknguneng birriyakwong maninjmanu kunkanj, dja kunu yiman benmarnbom bininj nawu birridjalmarneboddanj nawu God. [Leviticus 7:6] \v 19 Kunubewu minj ngudda nuk kandiwokburrkburrkbekkan kore ngaye marnemarneyime ngudberre. Wanjh ngad karriburrbun nawu idols nakka wanjh minj nawoybuk gods, dja djal yeng, dja mak manbu manme bu bininj kabirrihkurrme kore idols, wanjh minj kakukenmen. \v 20 Bininj nawu minj kabirriwoybukwon God duninjh, bu kabirriwon manme nawu idols, wanjh nakka kabindiwon namarnde bedberre, dja nakka minj God kabirriwon. Wanjh kunmekbekenh yuwn ngurriraworren birrimekbe nawu kabirrimarneboddan idols, wardi kunubewu ngurrikukbelbmerren nawu birriwarre bininj, dja mak nawu namarnde. \v 21 Ngudda ngurridjarrkbongun nawu banikkin nuye nawu Kawohrnan Rowk. Dja yuwn bu mak ngurribongun warridj nawu banikkin namarnde bedberre. Ngudda ngurridjarrkngun manme kore nawu Kawohrnan Rowk nuye kunred. Dja yuwn bu mak ngurringun manme manbu namarnde bedberre kore bedda. \v 22 Dja bu ngad kunmekbe karrikurduyimeninj nuye, wanjh kunukka karrimarnbuyi nawu Kawohrnan Rowk bu kakirndangen kadberre. Kaluk bu nungka kandung, minj mak ngad karrikuniyurrme bu yimankek karribuyi. \s1 Karrinahnarrimen Kore Nawu Kawohrnan Rowk \sr 1 Corinthians 10:23-33 \p \v 23 Yikahwi ngurriyime, “God nganyerrkkeng kore ngabongdibeh, wanjh bolkkime ngadjalkurduyime kore ngayeman ngadjare.” Dja ngaleng marneyime ngudda kunubewu ngurrbenkangewarrewon nawu birribuyika bininj bu kuninjkunu ngurrikurduyime. Dja ngaye marnemarneyime ngudberre, bu munguyh ngurrbenbidyikarrmen ngudda nawu ngurrimunkekadjung Jesus. \v 24 Yuwn bu ngudmandeleng ngurrihdjalbebbehnahnarren, dja kab ngurrinahnarrimen ba ngurridjarrkdi kamak rowk. \p \v 25 Kuhni wanjh ngurrikurduyimen bu ngurrikanjmang kunkanj manbu birribuyika bininj ngokko birriyingkihkanjwoni nawu idols. Bu ngudda ngurribayahme mankanjbubuyika kore shopbeh, wanjh kunu ngurridjalkinjemen, dja ngurringun kamak rowk. Yuwn mak ngurribaldjawan bininj nawu shop kahdurrkmirri bu yimankek kurrmeng kore idols nuye. Yuwn bu ngurribalkarreburrbun bu kuninjkunukenh ngarre. \v 26 Dja manbu kunkanj makka wanjh nawu Kawohrnan Rowk nuye. Kunmekbekenh kunu bimbuyindanj, dja yimeng, “Manbu kunred dja yehyeng rowk kondanjkunu kurorrebeh, makka wanjh nungka nuye nawu Kawohrnan Rowk.” [Psalm 24:1] \p \v 27 Dja bu bininj nawu minj kabiwoybukwon Jesus ngunkimang bu ngunedjarrkngun manme kore nungka nuye kunrurrk, wanjh kunukka yidjalngun warrebo manbu manme bu ngunwon. Yuwn bu ngurribalkarreburrbun bu kuninjkunukenh ngarre. \v 28 Dja med, bu nangale bininj nawu kakangewarre kore idolskenh, ngunmarneyime, “Mahni manme wanjh birrikurrmeng kore idols,” wanjh kunukka minj yingun. Dja bu yingun, wanjh namekbe bininj nawu kuhni ngunmarneyimeng, wanjh kabalburrbun bu kamak nungka kakurrme manme kore idols, dja wanjh kayemengalme. \v 29 Ngudda minj ngurriyemengalme bu ngurringun kuninjkunu kunkanj. God ngokko ngunyerrkkeng ngudberre ba bu ngurringun dja minj mak ngurriyemengalme. Dja nawu nabuyika bininj wanjh nakka kunubewu kayemengalme bu kangun. \p Dja yuwn bu mak ngurridjalyime, “Aba, ngaye kamak ngadjalngun kore ngadjare, dja minj ngayemengalme. Dja njalekenh ngaye ngaburrbun nabuyika bininj bu kayemengalmekenh?” \v 30 Dja yuwn bu mak baybaywi ngurriyimerren, “Kunukka wanjh kunmak bu ngahngun manme rowk, kore ngayingkihmanjbun God. Minj kunukka kunwarre! Wanjh minj nangale nganyolyolme ngaye.” Burrkyak, yuwn bu kuhni ngurriyime. \p \v 31 Wanjh bu ngurringun dja ngurribongun, dja mak kunwern ngurrikurduyime, wanjh ngurrbenmarnbu bininj rowk bu kabirriburlume God. \v 32 Dja yuwn bu mak ngurrbenbengwarrewon bininj rowk, yiman Jews dja birribuyika nawu minj Jews. Dja mak yuwn bu yibenbengwarrewon God nuye bininj nawu yiwarrudj bedberre. \p \v 33 Kandingunjdjika ngaye. Ngaye munguyh ngadjare ngabenmarnbun bininj ba bu kabirriburrbun kore ngaye ngakurduyime kundjalmak. Ngaye minj kuhni ngakurduyime bu djal ngayeman ngardduk, dja ngadjare God kabenngehke yikahwi bininj bu ngaye ngandikurdunan. \c 11 \s1 Baleh Daluk Dja Bininj Kabirribebbehkurduyime Kore Yiwarrudj \sr 1 Corinthians 11:1-16 \p \v 1 Ngaye ngadjare ngudda munguyh kandidjalngunjdjikan ngaye, yiman kayime bu ngaye munguyh ngahngunjdjikan nawu Christ. \v 2 Ngaye wanjh ngayime ngudberre ngudda ngurrimak, bu munguyh ngurridjalburrbun rowk kore ngaye bukkabukkang, dja mak ngudda munguyh ngurriwokmarrkmang mankarre ngadberre manbu ngaye bidnakenwong ngudberre. \p \v 3 Dja bolkkime ngaye wanjh kunbuyika warridj bengdayhke. Ngaye ngadjare ngudda ngurrimenmang bu God nungka kabimarnewohrnan nuye Christ, dja wanjh kunmekbe kadjalrohrok bu Christ kabenmarnewohrnan nawu nabihbininjkobeng rowk. Wanjh nabihbininjkobeng, bedda kabindindibebbehmarnewohrnan ngalbu ngalbihbininjkobeng bedberre.\f + \fr 11:3 \ft Ephesians 5:21-33\f* \p \v 4 Kumekbekenh kunu ngayime bu nangale bininj nawu kahdi yiwarrudj dja kabiwokmulewan God nuye kore yiwarrudjkenh kabirrimirnderri, wanjh kunukka minj mak njale kakodjdjongbuyindi. Dja bu yiman kakodjdjongbuyindi njalenjale, wanjh kunukka yiman kayime minj mandjad kabimarneboddan nawu Christ. \v 5 Dja bu daluk kahdi yiwarrudj dja mak kabiwokmulewan God nuye kore bininj kabirrimirnderri, ngaleng wanjh kodjbarrkbuyinda. Dja bu burrkyak, wanjh kunukka yiman kakodjwarreworren, dja mak kabiwarrewe nawu nabininjkobeng ngarre. Ngaleng wanjh yiman kayime daluk ngalbu kangabekdjobkerren rowk! \v 6 Bu daluk minj mak kadjare kakodjbarrkburren, wanjh kunukka ngalengman ngabekdjobkerrimen rowk. Wanjh kunu kayemengalme, dja bonj, wanjh kodjbarrkburrimen manburrbayi. \v 7 Bininj, wanjh burrkyak, yuwn bu bininj bedman kabirrikodjbarrkburren. Kaluk ngaye wernhbengdayhke ngudberre. God kabenmarnbun bininj bu yiman nungka rerrih ba bu birriwarlahkenh rowk kabirridjalburlume God. Kaluk karohrok bu bininj kabirrikuknan daluk, wanjh birriburlumen nawu nabininjkobeng ngarre. \p \v 8 Wanjh kuhni ngayime. Ngurriburrbu. Nawu nayungkihni bininj minj kumkukbebmeninj kore dalukbeh, dja ngaleng ngaldjalyungkihni daluk ngalu kumbebmeng kore namekbe nawu bininjbeh. \v 9 Nawu God bimarnekukmarnbom ngalmekbe daluk ba bu biwong namekbe bininj, bu kuhni minj God bimarnemarnbuyinj bininj bu biwoyi ngahli daluk.\f + \fr 11:9 \ft Genesis 2:18-23\f* \v 10 Wanjh kunmekbekenh kunu daluk wanjh birrikodjbarrkbuyindin bu kahdi yiwarrudj, dja kabirriwokmulewan God nuye. Bu kabirrikodjbarrkburren, wanjh kamenmenyime bu kabirrimarnewokdi kore nawu Kawohrnan Rowk. Dja mak marneyime bu angels dorrengh kabindikurdunan! \p \v 11 Dja ngaleng ngurridjalburrbu warridj bu ngad rowk binihbininj dja daluhdaluk karridjarrkkukbelbmerrinj nuye nawu Kawohrnan Rowk, wanjh minj mak bininj dja daluk karriyawoyhbebbehyurrhkerren. \v 12 Kuhni wanjh ngaye ngayime ngudberre. God bimarnbom ngalyungkihni daluk kore kuburrkbeh nuye nawu nayungkihni bininj, wanjh kunmekbekenh kunu karriyime bu daluk kabirrimdolkkang kore bininjbeh. Dja med. Kadjalrohrok, bininj kabirrimdolkkan kore dalukbeh! Bu daluk kabindiyawmang narahrangem wanjh kunu kabirrikimukmen bu kabirriyimerran bininj nawu dabbolk. Nungka God kahdjalmarnbun nawu yehyeng rowk munguyh, dja mak kanmarnbun ngad bininj dja daluk. \p \v 13 Kuhni wanjh ngudman ngurriburrbu, dja baleh ngurriyime, bu ngalngale daluk kahdi yiwarrudj kore bininj kabirrimirndemornnamerren, yiddok kuhni bu kunmak bu ngaleng minj kakodjbarrkbuyindi? Burrkyak! \v 14 Birriwarlahkenh bininj kabirriyime bu bininj nawu nangabekkuyeng, wanjh nakka yemengalmimen. \v 15 Dja mak birriwern bininj kabirriyime daluk ngalbu ngalngabekkuyeng, wanjh ngalkukmak, dja birriwern kabirriburlume. Kaluk God kabenhmarnbun daluk bu birringabekkuyeng munguyh ba bu yiman kabirrikodjbalhmiyindikenh. \p \v 16 Kunubewu ngaye kandiyolyolme bu kuninjkunu ngaye ngahmulewan kore dalukkenh. Ngaye ngahdjalwohmulewan ngudda bu ngarrikurduyime munguyh ngaye dja mak nawu ngarridjarrkdurrkmirri. Ngaye ngahdjalmulewarren kore ngad ngarrikurduyime, ngaye dja mak God nuye bininj nawu yiwarrudj bedberre kore kubolkbubuyika rowk, wanjh kuhni kabirridjalyime rowk. \s1 Baleh Ngurriyime Bu Ngurridjarrkngun Dja Ngurridjarrkbongun Bu Ngurriburrbun Kore Jesus Doweng \sr 1 Corinthians 11:17-22 \r (Matthew 26:26-29; Mark 14:22-25; Luke 22:14-20) \p \v 17 Dja mak ngaye wanjh ngadjare bengdayhke kore ngurrimirndemornnamerrenkenh bu ngurribongun dja ngurringun kore nawu Kawohrnan Rowk kanbukkang. Wanjh kuhni ngudda kunu minj mandjad ngurridjalkurduyime dja ngurriwarreworren, wanjh kunu ngaye minj mak burlume ngudberre. \v 18 Ngaye wobekkang ngudberre bu kuninjkunukenh, wanjh djalwoybukkih kunukka. Ngudda djaying bu ngurrimirndemornnamerren kore yiwarrudj, wanjh ngurribebbehbebbehni dja mak ngurribebbehdangwerren. \v 19 Yuwn bu kundjalmak. Dja bonj, wardi bu ngurridangwerren wanjh kunubewu God kunukka ngunbukkan kore kunwoybuk nuye, dja nangale nawu kabenmakwan kore ngudberre. \p \v 20 Bu ngurrimirndemornnamerren ngurridjarrkngun manbu maninjmanu manme nawu Kawohrnan Rowk nuye, kunubewu ngudda kunu ngurridjalkurren, dja ngurridjalngun ngudberrekenh. \v 21 Ngudda ngurriburrbun bu ngahyime. Ngudda wanjh ngurribebbehngun, dja birribadmirndebuyika nawu ngurridjarrkdi kumekbe wanjh minj bedda kabirrikarrme manbu manme. Kaluk yikahwi ngudberre wanjh kabirriworromkan. Bu kuhni minj kunmak! \v 22 Bu ngudda kuhni ngurridjare ngurringun dja ngurribongun ngudberrekenh, wanjh kunukka ngudmandeleng ngurridjalkurduyimen kuredbubuyika ngudberre. Njalekah ngudda ngurrikurduyime kunwarre kore maninjmanu manmekenh bu ngurrimirndemornnamerren ngudda bininj nawu yiwarrudj ngurrikarrme? Dja njalekenh mak minj ngurriweykarren birrimekbe bininj nawu minj kabirrikarrme manme? Bu ngudda yimankek ngurrbenmarladjwon nawu manme yak. Kaluk yimankek ngurriyime ngaye burlume ngudberre kumekbe kore ngurrikurduyime? Dja burrkyak duninjh! \s1 Bu Kerrngehkenh Jesus Nawu Kawohrnan Rowk Marnbom Mulil Nuye \sr 1 Corinthians 11:23-34 \p \v 23 Ngaye wanjh ngadjare mankarre won ngudberre ba bu ngurrikarrme munguyh. Nawu Kawohrnan Rowk nganwong maninjmanu mankarre, bu bolkkime marnehmarneyime ngudberre. Kuninjkunu kurduyimeng Jesus nawu Kawohrnan Rowk bu yirredjdjingmey kore kunmekbeni kunkak bu nakudji bininj bikukweykang nuye. \p Wanjh kunu Jesus lodmey buriddi, \v 24 dja bimanjbom God nawu Kornkumo dja welenglodbakkeng. Wanjh yerre benmarneyimeng bininj nuye nawu birridjarrkni, bu yimeng, “Mahni manbu buriddi, yiman kunburrk ngardduk. Kaluk bu ngurridjarrklodbakke manbu buriddi, wanjh kunu ngurridjalburrbu bu ngaye marnekanjkurrmerren ngudberre.” \v 25 Kaluk bu bedda birriyakwong bu birringuni manme, wanjh kundjalmekbe yerreh, Jesus ngalngmey banikkin manbu wine borrahkendi dorrengh, dja yimeng bedberre, “Mahni manbu wine, yiman kayime kunkurlba ngardduk. Kaluk bu ngurridjarrkbongun, wanjh kunu ngurriburrbu bu ngaye ngakurlbawarrhmeng ba bu kawoybukkendan kore God yingkihwokkurrmerrinj ngudberre.”\f + \fr 11:25 \ft Exodus 24:6-8; Jeremiah 31:31-34; Luke 22:20 \f* \p \v 26 Wanjh bu ngudda munguyh ngurrilodngun buriddi dja ngurrihbongun wine manbu kaborrahkendi kore banikkin, wanjh kunu ngurrbenbukkan birriwarlahkenh bininj bu nungka nawu Kawohrnan Rowk doweng kadberre. Dja kuninjkunu munguyh karridjalkurduyime kaluk bu nungka kamdurndeng. \v 27 Wanjh ngaye kuninjkunu bengdayhke ngudberre. Bu nangale nawu bininj kangun maninjmanu buriddi dja kabongun maninjmanu wine dja minj kabiwernhburrbun bu nawu Kawohrnan Rowk bimarnedoweng, wanjh kunukka yiman kabiborrkbun kore nuye kunkurlba dja kunburrk. \p \v 28 Mah, wanjh marneyime ngudberre kore kunmak ngurrikurduyime bu ngurrilodngun mahni buriddi dja ngurribongun mahni wine. Bu ngurriyingkihmarnburren wanjh, med, ngurribebbehburrbu bu baleh ngurrikurduyimi kunwarre. Wanjh kaluk yerreh ngurrilodngun buriddi dja wine ngurribalbongun. \v 29 Bu ngurringun dja ngurribongun, wanjh ngurriwernhburrbu nawu Kawohrnan Rowk nuye kunburrk. Dja bu burrkyak, wanjh God ngundjadme dja ngundung. \v 30 Wanjh yikahwi ngudberre minj ngurriburrbun bu kunmekbe. Kunmekbekenh kunu birriwern bininj kore ngudberre wanjh kabirrihngudjyawarren dja birridulkkihngalmeng, dja mak yikahwi ngudberre wanjh birridowerrinj. \v 31 Bu werrk karrikangebekkarren kore karringun dja karribongunkenh, wanjh kunu yiman karriyingkihdjadmerren, dja wanjh God minj nungan kandjadme bu karringun dja karribongun nuye. \p \v 32 Dja kunbuyika mak marneyime. Bu nawu Kawohrnan Rowk nungan kandjadme dja kandung kadberre, wanjh nungka kanmarnewokrayekwon ba bu kanmarnbun karridjalkurduyime kunmak munguyh. Nungka wanjh bolkkime kanhdung walakkih, kaluk bu yerrekah wanjh minj kanbun kadberre bu kabendjadme birriwarlahkenh bininj rowk, dja mak bu kabenbun rowk. \p \v 33 Mah nawu ngad karridangerrinj, bu ngudda ngurrimirndemornnamerren kudjalkudji rowk bu ngurridjarrkngunkenh, wanjh kunu ngurridjalmadburrimen! \v 34 Dja bu ngudda yikahwi ngurribekkarren ngurrimarrwedowen, wanjh kunu ngurringu manme werrk kore kured, ba bu minj ngurrikurduyime kunwarre dorrengh kore yiwarrudj ngarre, dja minj mak ngurrimarnbun God kayiddung bu ngundjadmekenh. \p Kaluk yerrekah yawoyhbukkabukkan ngudberre bu ngamre kumekbe kore ngudda ngurrihni. \c 12 \s1 Nawu Namalngmakkaykenh Kahdurrkmirri Kore Kukange Kadberre \sr 1 Corinthians 12:1-3 \p \v 1 Wanjh kandibekka ngudda nawu ngaye karridangerrinj. Ngaye ngadjare bu ngudda ngurriwernhburrkburrkbekkan bu bolkkime marneyime, wanjh kandiwernhbekka bu ngamulewan kore nawu Namalngmakkaykenh kahdurrkmirri kore kukange ngudberre. \v 2 Ngudda ngurriburrbun kerrngehkenhni bu minj ngurriwoybukwoyi Jesus, dja ngudda ngurrbenngunjdjikang birribuyika bininj, dja ngurrimarneboddangeni idols nawu minj kabirriwokdi. \v 3 Ngaye wanjh ngadjare bukkabukkan bolkkime ngudberre. Bu nakudji bininj kayime, “Ngadjare bu God kabinjirrhmiwon Jesus”, wanjh namekbe bininj nakka minj kamulewan kore Namalngmakkaykenh kabiwokwonkenh. Dja ngaleng nadjalkudji Namalngmakkaykenh kanwokwon bu karriyime, “Jesus nakka wanjh Kawohrnan Rowk.” Dja bu Namalngmakkaykenh minj kanbidyikarrme, wanjh kunu minj karriyime. \s1 Namekbe Nadjalkudjiwi Namalngmakkaykenh Kanbebbehwonowon Kore Karridurrkmirrikenh. \sr 1 Corinthians 12:4-11 \p \v 4 God kandjalwong nadjalkudji nawu Namalngmakkaykenh wanjh bu bolkkime ngad karridjalbebbehdurrkmirri kore kunmakkenh. \v 5 Ngad karriwern bininj wanjh karrimarnedurkmirri nuye nadjalkudji duninjh nawu Kawohrnan Rowk. \v 6 Nadjalkudji God kadberre, nungka wanjh kanbebbehngudjwon kore karrimarnedurrkmirri nuye bu kunbubuyika kunwern karribebbehkurduyime. \p \v 7 God nuye Namalngmakkaykenh kanbebbehwon kunmakmak nuye ba bu karribidyikarrmerren. \v 8 Nawu Namalngmakkaykenh kabenmarnbun yikahwi bininj kore ngad ba bu birrimayaliwern duninjh kore Jesuskenh, ba bu kabindibalmarnemulewan bininj. Dja mak namekbe Namalngmakkaykenh kabenmarnbun yikahwi birribuyika bininj kore ngad bu kabirriburrbun kunwern dja kabindimarneyolyolme birribuyika bininj. \v 9 Nahni Namalngmakkaykenh kabenmarnbun yikahwi birribadbuyika bininj kore ngad bu kabirriwernwoybukwon God, dja mak kabenmarnbun birribadbuyika yerre ba bu kabindimarnbun nawu kabirridulkkihyo. \v 10 Dja mak yikahwi birribuyika bininj kore ngad wanjh namekbe Namalngmakkaykenh kabenmarnbun ba bu kabirrikurduyime God nuye kundulkarre dorrengh. Dja mak kabenmarnbun birribadbuyika bininj kore ngad bu kabirriwokmulewan God nuye kunwok. Dja mak kabenmarnbun birribadbuyika bininj kore ngad bu kabirrirohrokme nawu namalngmak dja nuk namalngwarre bu kabirribebme kore kadberre. Dja namekbe Namalngmakkaykenh kabenmarnbun yikahwi bininj kore ngad bu kabirriwokdiwokdi kundjenbubuyika, dja mak nawu birribadbuyika yerre kore ngad kabenmarnbun bu kabirriwokburrkburrkbekkan maninjmanu kore kunwokbubuyika dja mak kanbengdayhke ba bu ngad warridj karrimenmenbekkan kore baleh kamenyime. \v 11 Yoh, wanjh nadjalkudjiwi Namalngmakkaykenh kanmarnekurduyime kadberre kuninjkunu rowk. Nungka wanjh kanbebbehwon rowk kadberre kore nungan kadjare. \s1 Ngad Nawu Karrikukbelbmerrinj Kore Christ Wanjh Karriyimerranj Yiman Kunburrk Nuye \sr 1 Corinthians 12:12-13 \p \v 12 Wardi karriburrbun bu kunburrk kadberre manbu karribebbehkarrme, wanjh kakarrme kunwern kunkilehkilelh, bu wanjh karaworren rowk kayimerran kunburrkkudji. Wanjh kunmekbe kadjalrohrokwi, bu ngad karridjalwern karriwoybukwon Christ, wanjh karriraworren bu karrikukkudjihmen wanjh kunu karriyimerran yiman Christ nuye kunburrk. \v 13 Adju, yiddok minj karribebbehkukbubuyika? Yoh. Yikahwi ngad nawu Jew bininj, dja mak yikahwi ngudda nawu minj Jew. Dja mak yikahwi ngad nawu karribongdi yiman slave, dja yikahwi ngad yiman minj karribongdi. Dja kunu bonj, dja ngad kunu karridjalkukkudjiwi rowk bu nungan God kandjalkukdjuhkeng nawu Namalngmakkaykenh dorrengh nuye. Dja mak God kanwong nawu namekbewi Namalngmakkaykenh bu kankangeboworrkmiwong. \s1 Ngad Wanjh Yiman Karribebbehbubuyika Yiman bu Mankilehkilelh Kunburrkkudji Ngarre \sr 1 Corinthians 12:14-26 \p \v 14 Wardi karriyawoyhburrbu kunburrk kadberre wanjh karrihbebbehkarrme kunwern kunkilehkilelh, dja kabirribelbmerrren dja wanjh kundjalburrkkudjiwi ngarre. \v 15 Bu yiman kundenge ke kayime, “Ngaye minj kunbid, wanjh ngaye kunu minj ngakukbelbmiyindi kunburrk ngarre.” Bu kundenge kunmekbe kayime, yiddok kunu kunwoybuk? Burrkyak, manbu kundenge makka wanjh djal ngalengman kabelbmiyindi kore kunburrk ngarre. \v 16 Dja bu kunkanem ke kahmarneyimerren, “Ngaye minj kunmim, wanjh kunukka minj kunburrk ngabelbmiyindi” Djal bonj, manbu kunkanem ke kadjaldi kore kuburrk. \v 17 Bu ngudda ke kunburrk kayimerran mankimuk kunmim mandjalkudji, wanjh kunukka minj ngudda njale mak yibekkan! Dja mak bu yiman kunburrk ke kayimerran kunkanemkudji, wanjh ngudda yiman kebyak, dja kunu minj njale mak yinome! \p \v 18 Kaluk God kanmarnbom bu kanwon kunburrk kadberre manbu kakarrme kunkilehkilelh kunwern kore nungan djareminj kanyimarnbom, dja kunwern kunkilehkilelh belbmerrinj rowk ba bu karribebbehkarrme kunburrk duninjh. \v 19 Wanjh kunmekbekenh kunu minj ngad karrirohrok bu karridurrkmirri. Dja bu yiman karridjalrohrok dja minj karribubuyika, wanjh kunukka minj ngad karrikukbelbmerrimeninj bu karriyimerran kundjalkudji kunburrk. \v 20 Dja ngaleng kuhni wanjh woybukkih bu karrikukbelbmiyindi kunburrkkudjiwi nawu ngad karridjalwern karribebbehbubuyika. \p \v 21 Kaluk kunwern kunburrkkilehkilelh manbu kunburrk ngarre kore bininj wanjh kunu kabirribidyikarrmerren rowk. Dja yuwn bu kunmim kabimarneyime kunbid, “Ngaye minj ngadjare bu kanbidyikarrme.” Dja yuwn bu mak kunkodj kabimarneyime kundenge, “Yuwn bu kanyikarrme, ngaye marnewarnyak.” \v 22-23 Kaluk manbu kunburrk ngarre karrikarrme mankilehkilelh dja bu karribalanhmang manbu manwohyahwurd kore kunburrk kadberre, wanjh kunukka karriwarreworren. Manbu mankilehkilelh kore kadberre kunburrk, dja bu karriyime bu djalngudjwarre, wanjh karrinahnan, yiman karrinahnarren. Dja yikahwi mankilehkilelh kore kunburrk wardi karriyime mankukwarre, wanjh karribarrkbun bu minj karriyemengalme. \v 24 Manbu yikahwi mankilehkilelhbuyika kunburrk wanjh mankukmak, dja kamak kadjaldi. \p Mah, wanjh bolkkime karriburrbun manbu kunburrk nuye Christ. God kandjalmarnekurduyime kundjalkudjiwi ngad bininj nawu Christ nuye manburrkkilehkilelh. Dja mak yikahwi ngad nawu minj karrikukenniwirrinj, dja bonj, nungan God kandjalbebbehmarnekurduyime kadberre ba bu minj karriyemengalme. \p \v 25 Wanjh kunmekbekenh yuwn bu karrilarlmarren bu karribebbehmirnderri, dja ngaleng, karridjalwernhnahnarrimen kaddjarrkberre rowk kore karrikukkudjihmen. \v 26 Wanjh bu nangale nakudji bininj kadberre kabimarnbebme kunyid, wanjh kunu yiman kayime ngad rowk karridjarrkkarrme mahni kunyid. Dja bu yiman nakudji kakukenmen, wanjh kunukka karridjalnjilngmakmen rowk. \s1 Ngad Wanjh Karribebbehmarnedurrkmirri Kunbubuyika Rowk God Nuye \sr 1 Corinthians 12:27-31 \p \v 27 Ngudda wanjh ngurrikukbelbmerrinj bu ngurriyimerranj kundjalburrkkudji nawu Christ nuye kunburrk, dja ngaleng ngudda ngurribebbehmarnedurrkmirri kunbubuyika nuye. \v 28 Dja mak God ngunbebbehmarnbom kore mandjalkudji yiwarrudj nuye, bu ngudda yikahwi apostles ngurriyimerranj nawu ngurridokme, dja mak yerre ngunmarnbom yikahwi bu ngurriyimerranj prophets, dja mak yerre yikahwi ngunmarnbom ngurriyimerranj nawu kabindibukkabukkankenh. Dja mak yikahwi ngunmarnbom nawu ngurrikurduyime kundulkarre dorrengh nuye, dja yikahwi ngunmarnbom bu ngudda ngurrbenmarnbun nawu kabirridulkkihyo bininj. Dja mak yikahwi ngunmarnbom ngudda ba bu ngurrbenbidyikarrmekenh, dja yikahwi ngudda ngunmarnbom ba bu ngurrbenmarnekarremarnbunkenh. Dja mak yikahwi ngunmarnbom bu ngurriwokdi kunwokbubuyika. \p \v 29 Minj mak birriwern rowk kabirriyimerran apostles. Dja minj mak birriwern rowk kabirriyimerran prophets. Dja minj mak birriwern rowk kabirriyimerran nawu kabindibukkabukkan. Dja minj mak birriwern rowk kabirriyimerran nawu kabirrikurduyime kundulkarre dorrengh bu God nuye. \v 30 Dja minj mak birriwern rowk kabirriyimerran nawu kabindimarnbun bininj nawu kabirridowen. Dja minj mak birriwern rowk kabirriyimerran nawu kabirriwokdi kunwokbubuyika. Dja minj mak birriwern rowk kabirriyimerran bu kabirriburrkburrkbekkan kunwokbubuyika. \p \v 31 Dja ngaleng kunkudji kunbubuyika bu Namalngmakkaykenh ngunbebbehwonowon. Dja bolkkime wanjh bengdayhke bu munguyh ngurridjaldjawa God ba bu ngunwon ngudberre kunwernhmak nuye kore ngurrimarnedurrkmirrikenh, manbu kahyurrhke manbubuyika bu ngunyingkihwong. Mah, wanjh bolkkime bukkabukkan manmakkaykenh ba bu ngurrimang. \c 13 \s1 Karridjalmarnedjaremerrimen Munguyh \sr 1 Corinthians 13:1-3 \p \v 1 Kuhni wanjh munguyh karridjalmarnedjaremerrimen. Dja bu yiman karriwokdi kundjenbubuyika rowk, yiman bininj dja mak nawu angels bedberre kunwok, kaluk kunu bonj, bu minj karrimarnedjaremerren. Wanjh kunukka yiman kayime karridjalbengburren ngadmandeleng, bu yiman kayime karrihbun wirlmurrng bu kawokngoyowhme! \v 2 Kunubewu God kanwon kadberre bu karriyimerran prophets, dja kunubewu kunbuyika karriyimerran karrimayalikimukmen, dja mak kunubewu karribengkan kunmayalimak manbu kawarlkkayindi. Dja mak kunubewu karriwernhwoybukwon bulkkidj God ba bu karriwarddedjirrkkan. Bonj, bu ngad minj karrimarnedjaremerren, wanjh kunukka yiman karriyimerran yiman djal yeng. \v 3 Dja wanjh kunubewu karriweykaweykan nawu njalehnjale karrihkarrme bu karrbenwon nawu birrimarladj bininj, dja mak kunubewu karrikanjkurrmerren bu karrimarnedowe nuye God. Bonj, bu ngad minj karrimarnedjaremerren, wanjh kunukka ngad minj njale karrikurduyime kunmak. \s1 Kaluk Bu Karrimarnedjaremerren Wanjh Baleh Karrikurduyime? \sr 1 Corinthians 13:4-7 \p \v 4 Bu ngad yiman woybukkih duninjh karrimarnedjaremerren, wanjh kunu karridjalmadburren, dja mak karridjalkongiburren munguyh. Dja yuwn bu karrikirnwerren. Dja mak yuwn karribebbehburlumerren, dja yuwn bu mak karridangwerren bu nangale karrokme kadberre. \v 5 Bu ngad yiman woybukkih duninjh karrimarnedjaremerren, wanjh kunukka minj karrinjilngwarrewarreworren. Minj mak karridjalkurduyime kore karribebbehdjare. Dja mak yuwn bu karridurren bu njalenjalekenh munguyh, dja karrimarnebengmidjdarrimen kore kunwarrekenh karrinjilngwarreworren. \v 6 Bu ngad yiman woybukkih duninjh karrimarnedjaremerren, wanjh kunukka minj ngad karrinjilngmakmen bu kunwarre kambebme. Kaluk ngad karridjalnjilngmakmen bu karribekkan kore kunwoybuk duninjh. \p \v 7 Ngad nawu karrimarnedjaremerren wanjh munguyh karrinahnarren, dja mak karrikangekurrmerren munguyh. Warridj karridjalburrbun munguyh kore God kanyingkihberrebbom, wanjh kunmekbe munguyh karridjalmadbun bu God nungan kanngehke kadberre. Wanjh yuwn bu mak kuhni karrimarrkbaworren. \s1 Bu Karrimarnedjaremerren Wanjh Makka Mandjalkarrekuken Duninjh \sr 1 Corinthians 13:8-13 \p \v 8 Ngad bu karrimarnedjaremerren bolkkime bu kondanjkunu kurorre karrihni, wanjh karridjalmarnedjaremerren bu munguyh dja djal munguyh. Wanjh kandibekka. Kaluk yerrekah ngad minj mak karriyawoyhmang kunwok manbu God benwokwong prophets, dja mak minj karriyawoyhwokdi kunwokbubuyika, dja wanjh bonj, kayiburnbun. Dja mak minj ngad karriyawoyhmang kunmayali kunwern. Kuhni wanjh kayakmen rowk. \v 9 Kaluk bolkkime karrihburrbun kundjalyahwurd, dja mak karriwokmulewan bu djal kunyahwurd kunwok manbu prophecy nuye God. \v 10 Yoh, minj kadjalwernhmak kadberre bolkkime. Kaluk yerrekah kuninjkunu God kanbidkenwon kundjalmak kunwern rowk. \p \v 11 Bu wanjh kerrngehkenhni ngad yiman wurdwurd yerreh, dja karriyolyolmi yiman kayime wurdwurd, minj karrimenmenkadjuyi rowk, dja karridjalbengdi yiman djalwurdwurd. Bolkkime wanjh ngad yiman karridabbolkminj, wanjh kunu minj karriyawoyhkurduyime kore wurdwurd kabirriburrbun, dja karridjalbawong rowk. \v 12 Kuhni mak kunbadbuyika bu karribadyolyolme. Bu bolkkime ngad karrihnan God yiman yerreh karrimimbuyumi. Kaluk bu yerrekah wanjh kunu ngad karrimimbayhme bu karridjalkebnarren God, nungka dja ngad. Bolkkime ngad kunu karridjalburrbun kundjalyahwurd nuye, kaluk bu yerreh ngad kunu karridjalwernhburrbun bu yiman nungka kanhburrbun kadberre bulkkidj duninjh bu bolkkimekenh. \p \v 13 Ngayolyolme danjbik mankarre manbu kahdjaldi munguyh. Kaluk kuhni werrk, bu karriwoybukwon God. Dja mak manbadbuyika bu karridjalmadbun kore nungan kadjalkurduyime kore wokkurrmerrinj. Dja manbu manwernhkarrekuken duninjh kakarrehyo, wanjh kunu ngad karridjalmarnedjaremerrimen bu munguyh. \c 14 \s1 Karrinahnarrimen Bu Karrimornnamerren Kore Yiwarrudj \sr 1 Corinthians 14:1-25 \p \v 1 Ngudda wanjh munguyh ngurrimarnedjaremerrimen, dja mak ngurriwernhdjawa God ba bu Namalngmakkaykenh ngunwon ngudberre kunmakmak nuye. Dja ngaleng ngurriwernhdjawa God ba bu ngunmarnbun yiman prophet ngurriyimerran. \v 2 Bu Namalngmakkaykenh kabiwon nangale bininj ba bu kawokdi kundjenbuyika manbu kunwok, wanjh kunukka namekbe bininj kabidjalmarneyime kore God. Minj mak kabenmarnewokdi kore birribuyika bininj. Minj birribuyika bininj kabirriburrbun kore nungan kahwokdi, dja nawu Namalngmakkaykenh kabimarnbun bu kawokdi kore kunwarlkkaykenh ngarre. \v 3 Dja kuhni kunbadbuyika bu yiman nangale bininj kahmulewan kunwok nuye God. Wanjh nungka kabenmurrngrayekwon bininj kore kabenbengyolyolme, dja mak kabenkangemarnbun, dja mak kabennjilngmarnbun nawu bedda kabirridjalwernhkangewarre duninjh. \v 4 Bu nangale bininj kawokdangen kundjenbuyika kunwok, wanjh kunukka nungandeleng kadjalbidyikarrmerren. Dja nawu nangale bininj kaweykan kunwok nuye God yiman prophet, wanjh nakka kabenbidyikarrme bininj birriwern nawu kabirridi yiwarrudj. \v 5 Ngaye wanjh nganjilngmak bu ngudda rowk yiman ngurriwokdi kundjenbuyika kunwok. Dja ngaleng ngaye ngadjalwernhnjilngmak duninjh bu ngudda ngurriweykan God nuye kunwok yiman bu prophet ngurridurrkmirri. Bininj nawu kawokdi kunwok nuye God, wanjh kunukka nakuken bu karrokme kore bininj nawu kabirriwokdi kundjenbuyika kunwok. Dja med, bu namekbe bininj nawu kawokdi kundjenbuyika dja mak kabenmarnewokborledke bininj rowk nawu yiwarrudj bedberre ba bu kabenbukkabukkan, wanjh nungka warridj nadjalkuken. \p \v 6 Nawu karridangerrinj, kaluk ngaye ngadjare ngawernhmulewan ngudberre. Bu yiman nakudji bininj kamre kadjalwokdangen kundjenbuyika kunwok, wanjh kunukka minj ngunbidyikarrme ngudberre. Dja bu yiman kawokdi kunwok ngudberre, wanjh kunu ngunmarneyime ngudberre yiman kunwokkerrnge kore God biwokwong, dja warridj ngunbukkabukkan, dja kunubewu manbu prophecy kore Godbeh, dja mak ngunmarnbun bu njalenjale ngurriborlhme. \v 7-9 Bu nangale bininj yiman kawokdi kundjenbuyika kunwok, wanjh kunu minj bininj birriwern kabirrimenbekkan kore kawokdi. Wanjh yiman kadjalwokdi nungandeleng. Ngurriburrbun yiman bu bininj nawu soldiers bu kabirribekkan trumpet kabenmarnebuhme bu kawokwarrewon, wanjh bu kabirribekkan minj kabirriburrbun bu kamenmenyime, dja wardi minj kabirrimarnburren bu kabirriburrenkenh. Dja mak karohrok bu yiman nakudji bininj kabenmarnedihdirri manbu guitar bedberre bininj, dja kakuniwokwarrewon, wanjh minj bedda kabirriburrbun kore mankomkenh kabirriwayini ngarre. Wanjh kadjalrohrok bu yiman ngurriwokdi kundjenbuyika kunwok. \p \v 10 Karriwarlahkenh bininj rowk wanjh karribebbehwokdi kore kondanjkunu kurorre rowk. Dja bininj nawu kabirridjarrkwokdi kunwok kunkudjiwi, wanjh nakka kabirrimenmenbekkarren. \v 11 Dja bininj nawu kabirribebbehwokdi kunwokbubuyika, wanjh bedda minj kabirribebbehmarnebekkarren. Dja wanjh kunu yiman kabirrimarneyimerran nawu birridjenbubuyikabeh bininj. \v 12 Wanjh kunmekbe kadjalrohrok yiman ngudda. Kamak bu ngudda wanjh ngurridjare nawu Namalngmakkaykenh ngunwon kunmakmak ba bu ngurrimarnedurrkmirri God. Wanjh kamak duninjh bu ngurridjaldjarenin bu ngunwon njalehnjale kunmakmak ngudberre, ba bu ngurrimurrngrayekworren ngudda bininj rowk nawu yiwarrudj ngudberre. \p \v 13 Kunmekbekenh kunu ngaye wanjh marneyime ngudberre, bu nangale bininj kawokdi kunwok kunbuyika, wanjh kunu nungan bidjaldjawa God ba bu kabenmarnewokborledke kunwok bedberre nawu yiwarrudj bininj ba bu kabirrimenmenbekkan. \p \v 14 Bu yiman ngaye ngayeman ngahdi yiwarrudj kundjenbuyika manbu minj ngaye ngaburrkburrkbekkarren. Wanjh kunu kunmalng ngardduk kahdi yiwarrudj, dja manbu kunmayali ngardduk minj karri yiwarrudj, dja minj njale ngawokmenmenburrburren kore ngawokdi. \v 15 Adju! Baleh ngakurduyime? Bu ngaye ngahdi yiwarrudj kore kunkangebeh ngardduk, wanjh ngawokdi ngardduk kundjen, ba bu ngahdi yiwarrudj kore kunmayali ngarddukkih warridj. Dja mak bu yiman ngawokyiwayini wanjh ngawokdi ngardduk kundjen ba bu ngawayini kore kukangebeh ngardduk, dja warridj kore kunmayalibeh warridj. \p \v 16 Bu ngurrihmornnamerren, wardi ngurriwokdi kundjenbubuyika kore ngurriburluburlume nawu God. Bu nangale bininj kamre kore ngurrimirnderri, dja nungka minj ngundiwokmenmenbekkan kore ngurriwokdi. Minj nungka kayime, “Yoh, kuhni wanjh kunwoybuk,” dja minj mak kaborlhme kore kunmak. \v 17 Kunu ngudman ngurridjalmanjbun God bu djal kunmak, dja ngaleng minj ngurrbenbidyikarrme birribuyika bininj. \p \v 18 Ngaye God nganmarnbom ba bu ngawokdi kundjenbuyika kunwok kunwern, dja ngarrokme ngudberre. \v 19 Dja ngaleng ngaye bu ngabenbukkabukkan bininj kore yiwarrudj bedberre, wanjh ngaye kunu ngadjare ngadjalwokdi manbu kunwok ngandimenmenbekkan rowk. Dja yuwn bu ngadjare ngayolyolme bedberre kore kunwern kunwok kunbuyika manbu minj kabirrimenkadjung. \p \v 20 Nawu ngaye karridangerrinj, yuwn bu munguyh ngurridjalburrbun kore yiman wurdwurd kabirrihbengkan. Ngudda wanjh dabborrabbolk duninjh, wanjh ngurriwernhmayalibekkarren. Dja med, ngurrbenngunjdjikan wurdwurd kore minj kunwarre ngurriwernhburrbun yiman bedda. \v 21 Ngudda wanjh ngurriburrbun mahni mankarre kore djurra yingkihbimbuyindanj, kayime, \p “Nawu Kawohrnan Rowk yimeng, ‘Ngardduk bininj minj ngandiwokbekkabekkan. Wanjh ngabenmunkewe birribuyika bininj nawu birridjenbuyika bu ngandiwokmulewan bedberre. Dja bonj, ngardduk bininj minj ngandidjalwokbekkabekkan.’ ” [Isaiah 28:11-12] \p \v 22 Wanjh karohrok, bu ngudda nawu ngurriwoybukwon Jesus ngurriwokdi kundjenbubuyika, wanjh bininj nawu minj kabiwoybukwon Jesus ngunbekkan ngudberre, wanjh minj kabidjalwokbekkan kore God. Kuhni wanjh kamenmenyime nuye. Dja ngudda nawu ngurriwoybukwon Jesus, bu God nuye Namalngmakkaykenh ngunmarnbun ba bu ngurrimarnewokdi kore Godbeh, yiman prophets, wanjh ngurribekkan kore God kawokdi ngudberre. \v 23 Mah, bu ngudda ngurrihmornnamerren rowk kore yiwarrudj ngurridi, dja ngurrihwokdi rowk kundjenbuyika kunwok, wanjh baleh kabirriyime bininj nawu kabirringimen nawu yikahwi minj kabirriwoybukwon Jesus, dja kunubewu kabirriwoybukwon kundjalyahwurd? Wanjh bu ngundibekkan ngudberre ngurriwokdi kundjenbuyika kunwok, wanjh bedda ngundimarneyime ngudberre bu ngudda kunu ngurribengwarr! \v 24-25 Bu bininj kamngimen nawu minj kabiwoybukwon Jesus, dja nuk bininj nawu minj kaburrkburrkbekkan kore God kayime, bu ngudda ngurrimulewan rowk manbu God nuye kunwok manbu prophets kabirriyime, wanjh nungka namekbe bininj ngunbekkan bu ngudda ngurrimarneyime bu kunwarre nungka kurduyimi, wanjh yiman ngurridjadme, dja wanjh kawarnyakmulewarren dja kakangeborledkerren kore God. Wanjh nungka kabiburlume God bu kabikangeburrbun nuye kunkange, dja kabidjalboddan bu kabiburlume nuye, dja kakuniyime, “Woybukkih, God ngurridjarrkni kondah ngudberre dorrengh!” \s1 Baleh Karrikurduyime Kore Yiwarrudj Bu Kunmakkenh \sr 1 Corinthians 14:26-33 \p \v 26 Ngad nawu karridangerrinj, ngudda baleh ngurrikurduyime kore ngurrimirndemornnamerrenkenh? Yikahwi bininj ngudberre kabirriwayini manbu kabirrikarremarnbun. Dja mak yikahwi bininj ngudberre kabirridjare kabindibukkabukkan birribuyika ngudberre. Yikahwi mak nawu birrimey kunwok kore Godbeh ba bu kabindimarnemulewan birribuyika bininj. Yikahwi mak kabirriwokdi kundjenbuyika kunwok, dja mak yikahwi kabirriwokborledke mahni kunwok kore ngudberrekih. Kuhni rowk wanjh kundjalmak duninjh! Dja ngaleng, munguyh ngurrimurrngrayekworrimen kore baleh ngurribebbehkurduyime. \v 27 Dja bu yikahwi ngudda ngurridjare ngurriwokdi kundjenbuyika kunwok, wanjh kunukka kunubewu ngunebokenh dja nuk ngurridanjbik bu kabirribebbehwokdi nakudji nakudji. Dja nabuyika bininj wanjh wokborledkemen kunwok manbu kabirriwokdi, dja kabenbengyolyolme birriwern ba bu kamenmenyime. \v 28 Dja bu minj nangale kawokborledke manekke kunwokbuyika, wanjh kunukka yuwn nangale mak kawokdi kundjenbuyika kunwok bu kurobbe. Dja djalwokdin baybaywi nungandeleng bu yiman kabenewokdi nungka dja nawu God. \p \v 29 Kunubewu benedjalbokenh dja nuk birridjaldanjbik bininj bu kabindimarneyolyolme kunwok manbu God nuye yiman prophets. Dja mak nawu birribuyika bininj bedda wanjh bindiwernhmayalibekkan bedberre dja kabirriyime bu kamak dja nuk kawarre. \v 30 Kaluk bu God kabimarneyime nangale bininj nawu kayerrkan wokyak kumekbe kore kabirridjarrkni, wanjh nayungkih bininj nawu kawokdi djalngurdmen, dja namekbe nawu nakerrnge bininj kamhni kamdolkkan bu nunganwali kamulewan God nuye kunwok. \v 31 Wanjh kamak bu ngudda kunu ngurribebbehwokdiwokdi God nuye kunwok, dja ngurrimarnemulewarren, ba bu ngurriwern ngurriborlhme dja ngurrimurrngrayekworren. \p \v 32 Bu prophet kakarrme God nuye kunwok, wanjh nungan kamarnburren kore kawokdi, dja kore kangurdme kore kawokdi. Wanjh kunu nungandeleng kamalngnahnarren. \v 33 Wanjh ngurridjalburrbu. God kadjare bu karridjarrkkurduyime kunmak dja kunmodmikenh dorrengh kore yiwarrudj karrihni. Yuwn bu kadjare bu karribengwarreworren kore karrihni. Kunmekbekenh kuninjkunu ngahmulewan ngudberre, dja kuhni kakurduyimerran kore God nuye bininj nawu kabirrimirnedmornnamerren kubolkbubuyika rowk. \s1 Bu Daluk Kabirridokmiwerren Dja Kabirriwokdi Kore Yiwarrudj \sr 1 Corinthians 14:34-35 \p \v 34 Kunbuyika mak marneyime. Yuwn bu daluk kabirridokmiwerrren ba bu kabirriwokdi kurobbe kore ngurrihmirndemornnamerren. Bedda wanjh kabindiwokmarrkmang nabihbininjkobeng bedberre. Kuhni kayime manbu mankarre ngadberre nawu Jews. \v 35 Bu daluk yimankek bu kadjawayhme, wanjh bidjaldjawa nabininjkobeng ngarre kore kured. Dja bu daluk ngalengman karrokmiwerren dja kawokdangen kore yiwarrudj ngarre, wanjh kunu kayemengalme. \s1 Bu Ngaburnbun Mahni Kunwok Rowk Manbu Bengdayhke \sr 1 Corinthians 14:36-40 \p \v 36 Kunubewu ngudda minj ngurrinjilngmak kore ngaye ngahyime ngudberre. Dja minj ngurriwohburrbun. Ngudda kunu minj ngurriyungkihniwirrinj bu ngurrbenmarneyimeninj ngurrbenmarnemulewayi God nuye kunwok. Dja mak ngudda minj ngurridjalkudji nawu ngurribekkayi maninjmanu kunwok. \p \v 37 Dja kandibekka, bu ngudda yimankek ngurringeyburren nawu prophet, dja yimankek ngurriyime ngudda ngurrikarrme kore Namalngmakkaykenh ngunwon, wanjh kunukka ngurriburrbu bu ngaye wokwowokwon ngudberre manbu mankarre nawu Kawohrnan Rowk nuye. \v 38 Dja nangale nawu nganwokwarrewe ngaye, wanjh kunukka birriwern bininj kabirribadwokwarrewe nuye. \p \v 39 Mah, ngad nawu karridangerrinj, kunukka wanjh kundjalmak duninjh bu ngurridjare ngurriyimerran yiman prophet dja mak ngurrikuniweykan God nuye kunwok. Dja yuwn bu ngurrbenngurdke bininj nawu kabirridjare kabirriwokdi kundjenbuyika kunwok. \v 40 Wanjh ngurridjalkurduyimen kunmak rowk kore ngurriyingkihmarnburren, dja yuwn bu ngurribengwarreworren. \c 15 \s1 Christ Doweng Dja Yawoyhdarrkidminj \sr 1 Corinthians 15:1-11 \p \v 1 Nawu karridangerrinj, ngaye wanjh ngadjare yawoyhbengdayhke ngudberre manbu kunwok kunmak bu ngaye kerrngehkenhni mulewani ngudberre. Ngudda wanjh ngurriwokmarrkmey dja ngurriwoybukwong, dja mak munguyh ngurridjaldi bu kuninjkunu. \v 2 Bu ngudda munguyh woybukkih ngurridjalwokkarrme, dja mak ngurridjalwoybukwon, wanjh kunu God ngunngehke ngudberre. Dja bu ngudda ngurridjalwokbawon mahni kunwok kunmak, wanjh kunukka yiman ngurriwoybukwong bu djal burudjang. \p \v 3 Ngaye korroko marneyimeng ngudberre manbu mankarrekuken duninjh kahyo kore ngaye ngaborlhmeng. Bu nungka Christ kanmarnedoweng kore kunwarrekenh kadberre. Kuhni wanjh yingkihkarrebimbuyindanj nuye kore djurra nawu Bible. \v 4 Wanjh nungka kukdudjindanj, kaluk God biyawoyhkukdolkkayhweng bu kunbarnangarra danjbik bolkyimerranj, kore yingkihkarrebimbuyindanj nuye kore Bible. \v 5 Kaluk bu nungka yawoyhdarrkidminj, wanjh kunu bimarnekukbukkarrinj nawu Peter\f + \fr 15:5 \ft Peter kangeyrohrok Cephas.\f*, wanjh yerre kunu benmarnekukbukkarrinj birrimekbe nawu twelve bininj nuye. \v 6 Kaluk yerrekah benmarnekukbukkarrinj birriwern bininj nawu karridangerrinj kore birrimirndemornnamerrinj. Bedda wanjh birridjalwern, yiman 500 bininj, dja birribuyika warridj birriraworrinj bedberre dja birridjarrkmarnburrinj yiman 600. Wanjh birridjarrkkuknang bu kundjalkudjikenh. Kaluk yikahwi birrimekbe bininj bedda birridjaldarrkid bolkkime, dja mak nawu yikahwi bedda ngokko birrikeyonginj. \v 7 Kaluk benmarnekukbukkarrinj warridj James dja birribuyika rowk nawu apostles. \v 8 Kaluk rerre duninjh wanjh ngayemanwali nganmarnekukbukkarrinj. Ngaye wanjh nawu ngayerreni duninjh, yiman nawu ngaye ngarranginj kore kunbuyika duninjh nganmarnekurduyimerranj. \p \v 9 Ngaye ngayime bu minj ngawernhkuken yiman bu bedda birribuyika nawu apostles, dja bedda ngandiyurrhke rowk. Kuhni God njalekenh nganmarnbom apostle, dja ngaye kunu ngabenhbuni nawu God nuyeni bininj nawu yiwarrudj bedberreni. \v 10 Dja ngaleng, God ngandjalkongibom wanjh kunu kunmekbekenh bu bolkkime ngaye ngayimerranj apostle. Dja ngaye kunu ngadjalwernhmarnedurrkmirri bu kunmurrngrayek dorrengh, bu ngabenyurrhkeng birribuyika bininj nawu apostles. Kuhni minj ngayeman ngadjalkurduyimeng, dja nungan God ngankongibom bu nganbidyikarrmeng kore kukange ngardduk. \v 11 Dja kunukka bonj, bu ngaye dja mak nuk birribuyika apostles, wanjh ngad ngarridjarrkmulewani God nuye kunwok, manbu ngudda ngurriwoybukwong. \s1 Bu Karriyawoyhdarrkidmenkenh \sr 1 Corinthians 15:12-19 \p \v 12 Ngaye wanjh ngaburrbun bu ngudda yikahwi ngurriyime minj ngad bininj karriyawoyhdolkkan kore kundowikenh. Ngudda ngokko ngurriyingkihbekkani bu God birrolkkayhweng Christ kore dowengbeh, dja njalekah ngudda ngurriyime minj bininj kabirriyawoyhdarrkidmen? \v 13 Wardi ngurriburrbu. Bu kuhni woybukkih minj bininj kabirriyawoyhdarrkidmen, wanjh kunu minj Christ mak kumyawoyhdarrkidmeninj. \v 14 Dja bu minj Christ kumyawoyhdarrkidmeninj, wanjh kunukka ngad ngarridjalbolkmayi munguyh bu ngarriboyenyolyolmeninj, dja mak ngudda wanjh djal burudjang ngurriwoybukwoyinj. \v 15 Dja kunbuyika mak. Kunubewu bininj ngandimarneyime bu ngarridjalkurrekurren bu ngarriyime woybukkih God birrolkkayhweng Christ kore dowengbeh. Kaluk njalekenh ngurriyime bu God minj kabendolkkayhwe bininj? \v 16 Bu kuhni woybukkih minj bininj kabirriyawoyhdarrkidmen, wanjh kunu minj Christ mak kumyawoyhdarrkidmeninj. Wanjh kunmekbekenh ngudda yikahwi yimankek ngurriyime. \p \v 17 Wanjh kandiwernhbekka. Bu God minj birrolkkayhwemeninj nawu Christ kore dowengbeh, wanjh kunukka ngudda kundjalbuyika ngurriwoybukwoyi, dja mak munguyh ngurridjalbongdiwirrinj kore kunwarre ngarre. \v 18 Dja mak bininj nawu birriwoybukwoni Christ, dja ngokko birridowerrinj, wanjh kunu bedda kumekbe birridjalbularrbuyindangimeninj. \v 19 Bu ngad karriwoybukwon Christ, wanjh kunu karriburrbun bu God kanyawoyhdolkkayhwe kadberre kore karridowenkenh. Bu kuhni minj kunwoybuk karrikarrmeninj, wanjh kunukka ngad wanjh karridjalnjilngwarreniwirrinj duninjh. \s1 Baleh Kaluk Kabolkyimerran Bu Yerrekah? \sr 1 Corinthians 15:20-28 \p \v 20 Kuhni wanjh kundjalwoybuk duninjh bu God birrolkkayhweng Christ kore dowengbeh. Bu wanjh nungka nadjalyungkih duninjh bedberre nawu birridowerrinj bininj bu kaluk kabirrimyawoyhdolkkarren. Kunmekbekenh bu karriburrbun kore kunwoybuk. \v 21 Bu kerrngehkenhni nakudji bininj, nawu ngeyyoy Adam, wanjh doweng. Dja kunmekbekenh karriwarlahkenh bininj rowk wanjh karridowerren. Kaluk nabuyika bininj, nawu Christ, wanjh kanmarnbun karriwern bininj bu karridolkkarren kore kundowikenh. \v 22 Karriwarlahkenkenh bininj rowk ngad karringunjdjikan nayungkihni bininj nawu ngeyyoy Adam, wanjh kunu ngad karridjaldowerren yiman nungka. Dja bu ngad yiman karrikukbelbmerren kore Christ nuye, wanjh kunukka God kaluk kandjarrkmimbiwon kore Christ. \v 23 Baleh God kakurduyime kadberre? Bu nungka werrk Christ biyingkihdolkkayhweng. Kaluk bu yerrekah Christ kamdurndeng, dja kunmekbe kabolkyime God kandolkkayhwe kadberre rowk nawu Christ nuye bininj. \v 24 Kaluk kuhni wanjh kayiburnbunkenh rowk ngalengngarre. Nungan Christ kabularrbun rowk nawu kabenbongkarrme bininj, dja nawu nawarrewarre nawu birringeykihkimuk, dja nawu nawarrewarre kundulkarre kabirrikarrme. Bu kayakwon kuhni rowk, wanjh Christ kabibidnakenwon yehyeng rowk kore God nawu Kornkumo ba bu nungka kawohrnan rowk yiman king duninjh. \p \v 25 Christ nungan kadjalwohrnan rowk kaluk yerreh wanjh kabenmang nawu birriyidko nuye rowk, wanjh kabenkurrme kanjdji kore kurrenge nuye. \v 26 Kaluk nawu nayidko nuye Christ wanjh nanu kangeyyo “kundowikenh”, kaluk yerre wanjh kabularrbun rowk, dja kundowikenh kadjalyakmen. \v 27 Kuhni wanjh kabimbuyindi, “God bimarnekurrmeng yehyeng rowk kore kurrenge nuye.” [Psalm 8:6] Dja ngaleng minj nungan kurrmerrimeninj kore Christ nuye kurrenge! Dja God bimarnekurrmeng yehyeng rowk kore Christ nuye kurrenge. \v 28 God biyingkihmarnekurrmeng nawu beywurd nuye bu kadjalwohrnankenh rowk. Kaluk bu yerrekah nawu Christ kadjalwohrnan rowk, wanjh nungka kadjalkurrmerren kanjdji nuye God ba bu nungan kadjalwohrnan rowk duninjh. \s1 Bu Christ Kumyawoyhdarrkidminj \sr 1 Corinthians 15:29-34 \p \v 29 Ngaye ngadjare djawan bu kuhnikenh. Bu ngurriyime yimankek bininj nawu kabirriyawoyhdolkkan kore kundowikenh, wanjh njalekenh yikahwi bininj kabirridjare kabindimarnekodjdjuhme bedberre nawu birridowerrinj bininj? Bu minj woybukkih kabirrimdolkkan kore kundowikenh, wanjh bonj, djal djamku kabirrikurduyime. \v 30 Bu Christ minj kumyawoyhdarrkidmeninj wanjh kuhni njalekenh bu ngad nawu apostles ngarridurrkmirri munguyh bu kunkunrayek duninjh kore darnkih ngandiyibuyi nawu birriwarre bininj, wardi bu ngarridowen? \v 31 Nawu karridangerrinj, kandibekkabekka! Ngaye marneyime kunwoybuk duninjh. Ngudda ngurriburrbun bu woybukkih ngaye burluburlume ngudberre kore Christ Jesus nawu kawohrnan kadberre bu ngundimulewan ngudberre kore birribuyika bininj. Dja karohrok wanjh ngurriburrbun ngamulewarren kunwoybuk dorrengh ngaye ngakuyindowe bu kunbarnangarrawern rowk. \p \v 32 Kuhni ngayime. Wardi bu ngabenbuyi mayh nabang kore kunred kabolkngeyyo Ephesus bu djal ngayeman, baleh ngamayi? Larrk. Bu God minj kandolkkayhwe dja kandarrkidwon, wanjh kunu ngad karrimarneyimerren ngadmandeleng. Wardi karridjalyimerren, “Mah wanjh karringu manme dja mak karribongu manbang, wanjh karridowen bu djalmalaywi.” [Isaiah 22:13] Aba, yuwn bu kunmekbe karriyime! \p \v 33 Yuwn bu ngurrbenbawon nawu birriwarre bininj bu ngundidjalkan kore kunwarrekenh. Kaluk bu ngudda munguyh ngurrihraworren bininj nawu birriwarre, wanjh kunu ngudmanwali kunmekbe ngurrikurduyime. \v 34 Dja wanjh ngurridedjingma kore ngurriburrbun bulkkidj duninjh, dja mak yuwn bu ngurriyawoyhkurduyime kunwarre. Dja yikahwi ngudda bininj bolkkime minj ngurriwernhburrbun God, dja kuhni wanjh ngurriyemengalmimen. \s1 Bu Ngad Karrikukdolkkan Kore Kundowikenh Wanjh Baleh Karrikukyimerran? \sr 1 Corinthians 15:35-50 \p \v 35 Kunubewu yikahwi ngudda kandidjawan, “Baleh kuhni bu God kanyawoyhdolkkayhwe kore karridowenbeh, dja mak baleh bu karrikukyimerran?” \v 36 Yuwn bu ngurriwenjme! Dja ngurriburrbu kuninjkunu ngamulewan. Ngudda yiman ngurridudjeng manmim kore kunkulk. Wanjh werrk kamimdowen. Kaluk bu yerrekah manmekbe manmim kayawoyhdarrkidmen, dja kakolhdebebme. \v 37 Bu manmekbe manmim ngurrimimdudjeng kurorre, wanjh kakukbuyika minj mak karohrok bu yiman mankolhde ngarre. Wanjh manbu manmim karrudjindan wanjh kunukka kayimerran karrulkkimukmen, yiman kayime wheat manmim dja njalenjale. \v 38 God kabenbebbehmarnbun manbu kundulk dja mak manmim ba bu bebbehkukbubuyika rowk kore nungan kadjare. \p \v 39 Yiman nawu yehyeng rowk nawu karrarkid, wanjh nakka warridj kabebbehkukbubuyika rowk. Bininj, nungan darrkidkukkudjihwi, dja mak nawu mayh nungan darrkidkukkudjihwi, dja mak mayhmayh, dja mak djenj rowk wanjh darrkidkukbubuyika. \v 40 Dja mak nawu yehyeng rowk kaddum kore heaven nakka wanjh kukmakkaykenh, dja mak nawu yehyeng kurorrebeh nakka minj kakukrohrok nawu kore kaddum, dja bonj, djalkukmakkaykenh warridj. \v 41 Manbu kundung, dja dird, dja kinjkinj, wanjh bedda birribebbehkukmakkaykenh rowk. Dja mak kinjkinj birribebbehkukbubuyika dja birridjalkukmak rowk. \p \v 42 Kaluk kadjalrohrok bu God kandolkkayhwe kore kundowikenhbeh. Bu karridowen wanjh kandikukdudjeng kore kurorre, wanjh kunu kunburrk kadberre karrikuknudmen. Dja bu nungan kandolkkayhwe wanjh kunukka kunburrk kadberre minj karriyawoyhkuknudmen bu munguyh munguyh. \v 43 Dja bu kandikukkurrme kurorre, wanjh karridjalkukwarre. Dja bu nungan God kandolkkayhwe wanjh kunukka kunburrk kadberre karridjalwernhkukmakmen duninjh. Yoh, bu kandikukkurrme kurorre, wanjh karrikukngudjyak. Dja bu nungan God kandolkkayhwe wanjh kunukka kunburrk kadberre karridjalwernhmurrngrayekmen duninjh. \v 44 Bu kandikukkurrme kurorre, wanjh kunburrk kadberre yiman kayime manmim kore kurorre bu karrikukyongen. Dja bu nungan God kandolkkayhwe wanjh kunukka kunburrk kadberre kabuyikahmen duninjh kore karrimalngkerrngehmen. Ngad wanjh karrikarrme kunburrk kore kurorre ngarre, dja mak kaluk yiman karrikarrme kunburrkbuyika bu karrimalngkerrngehmen. \p \v 45 Kunmekbekenh bu bimbuyindanj kadberre, yimeng, “Nawu nayungkih duninjh bininj nawu ngeyyoy Adam wanjh nakka God bimarnbom karrarrkid.” [Genesis 2:7] Dja nawu yerre kumhrey bininj nawu Christ, wanjh nakka kanmalngdarrkidwon ngad kadberre rowk. Nawu Christ yiman Adam nakerrnge duninjh. \v 46 Kuhni bu kunburrk kundarrkid werrk dokmeng, nawu kurorre ngarre. Wanjh yerre kunburrk kumwam nawu kunmalng dorrengh. \v 47 Wanjh nawu nayungkihni bininj nakka wanjh kurorrebeh kumdolkkang, dja marnbuyindanj kore kundjulngbeh. Dja nawu nayerre kumhrey nakka wanjh kore kaddumbeh heaven. \v 48 Ngad nawu bininj rowk karrimarnbuyindanj kore kundjulngbeh, wanjh yiman karridjalrohrok nawu namekbe nayungkihni bininj. Dja bolkkime ngad wanjh karriyimerran bu karrirohrok yiman namekbe nawu bininj kumwam kore heavenbeh. \v 49 Ngad kunu karridjalrohrokni namekbe bininj nawu marnbuyindanj kundjulngbeh. Wanjh kadjalrohrok bu ngad wanjh karriyimerran bu karridjalrohrok yiman namekbe bininj nawu heavenbeh. \p \v 50 Ngad nawu karridangerrinj, ngaye marnemarneyime ngudberre mandjad duninjh, ngad kadberre kunburrk, yiman kunkanj dja kunkurlba, wanjh minj kangime kore God nungan kawohrnan rowk nuye. Mahni kunburrk wanjh karrowen, dja kunmekbekenh minj kare kore karridjaldarrkiddi dja minj mak karridowen bu munguyh munguyh. \s1 Kuninjkunu Wanjh Kabolkyimerran Bu Yerrekah Ngarre \sr 1 Corinthians 15:51-58 \p \v 51 Mah, wanjh ngurridjalwernhbekka bulkkidj duninjh kore mulewan ngudberre manbu manwarlkkayindi. Wanjh minj karriwern karridjalkeyo bu kore karridowen. Dja wanjh karriwarlahkenh kunu God nungan kankukkerrngehme bu karrikukbuyikahmen. \v 52 Kuhni bu kadjalkurduyimerran werrkwerrk duninjh. Nawu trumpet kawokdi bu kamenyime kayiburnbunkenh rowk. Bu nahni trumpet kakayhme, wanjh nungan God kabendolkkayhwe rowk bininj nawu birriyingkihdowerreni dja minj mak kabirriyawoyhkukwarremen. Wanjh kunu karridjalkukkerrngehmen rowk dja mak minj karriyawoyhdowen. \v 53 Kaluk bu kunmekbe kakurduyimerran wanjh kunukka God kanyawoyhkukkerrngehme kadberre ba bu minj kunburrk karrikukwarremen dja minj karriyawoyhdowen munguyh munguyh. \v 54 Yoh. Bolkkime ngad karrikukwarremen, dja yerrekah wanjh minj karriyawoyhkukwarremen. Bolkkime wanjh karridowerren rowk, dja yerrekah minj karriyawoyhdowe. Bu kuninjkunu God kakurduyime rowk, wanjh kunukka kawoybukdangen kore kayingkihbimbuyindi kore Bible kayime, “Manbu kundowikenh wanjh nawu Kawohrnan Rowk korroko bom.” [Isaiah 25:8] \v 55 Wanjh karrimarneyimen, kore kabimbuyindi, “Ngudda nawu kundowikenh, nangale ngundulkarreyakwong, dja njalekenh ngudda minj kanyawoyhbun?” [Hosea 13:14] \v 56 Bu kunwarre karrikurduyimi, wanjh kunwarre kanbom dja karridoweng. Karribakkeng manbu mankarre, dja kunmekbekenh manbu kunwarre kanbongkarrmi kundulkarre dorrengh ngarre. \v 57 Dja bu bolkkime karridjalmanjbu God! Nungka wanjh kanmarnbom bu karriwinhme kore nungan kankukbelbmeng kore Jesus Christ nawu kawohrnan kadberre. \p \v 58 Mah, wanjh nawu karridangerrinj, nawu ngaye marnedjare ngudberre, wanjh ngurrimurrngrayekworrimen ba bu minj njale ngundjirrkkan ngudberre. Munguyh ngurridurrkmirrin wernkih duninjh nawu Kawohrnan Rowk nuye. Dja mak ngurridjalburrbu, bu ngurrimarnedurrkmirri nawu Kawohrnan Rowk, wanjh kunukka kunmak, bu minj djaldjamku ngurridurrkmirri. \c 16 \s1 Bu Karrbenwonkenh Bininj Kadberre Kore Yiwarrudj Nawu Birrimarladj \sr 1 Corinthians 16:1-4 \p \v 1 Ngaye wanjh ngadjare ngayolyolme kunwarddekenh nawu money bu ngurrbenwon birribuyika bininj birrimarladj nawu yiwarrudj bedberre. Ngaye ngadjare ngurrikurduyime bu karohrok kore ngaye ngayingkihbengdayhkeng bedberre bininj nawu yiwarrudj bedberre kabirrihni kore kabolkngeyyo Galatia. \v 2 Kuhni bu kundungkudji ngarre bu djandi kayimerran, wanjh ngudda nawu binihbininj kab ngurribebbehkurrmekurrmen kunwardde manbu money, bu yiman yikahwi ngurribebbehkukkarrmekarrme. Kaluk bu ngaye ngamre wanjh kunu kandimbebbehwonohwon nawu ngokko ngurriyingkihkukkurrmi, dja yuwn bu ngurridjalyawarren bu kunmekbe kabolkyime. \v 3 Bu ngaye ngambebme ngudberre, wanjh kunukka ngurrbendjarrngbu yikahwi bininj nawu benemak ba bu kabenekukkanakan nanihnjanu money kore Jerusalem bu kabindikukwon birrimekbe bininj. Dja mak ngurrbenbenewon djurra bu kabenekan dja kabenbenemulewan bu bedda benemak bininj. \v 4 Bu ngudda kandibengdayhke, wanjh kunukka ngarridjarrkre nahni bininj bokenh, ngaye dorrengh. \s1 Paul Djareni Benyikayi Kubolkwern Ngarre Rowk \sr 1 Corinthians 16:5-12 \p \v 5 Ngaye wanjh ngadjare ngarengehre werrk kore kubolkwarlah Macedonia ngarre, kaluk yerrekah ngamre nan ngudberre. \v 6 Kunubewu ngaye karridjarrkni waken, nuk kaluk bu yekkewi, kalukburrk wanjh ngudda kandibidyikarrme bu kandimunkewe kore baleh yarrkka ngadjalle. \v 7 Ngaye minj ngadjare bu ngamdjalwohre nan ngudberre bolkkime, wanjh yerreh kunu ngahbalwirle. Ngaye ngadjare ngahdi kunkuyeng bu nawu Kawohrnan Rowk ngandjalbawon. \v 8 Dja ngaleng werrk ngadjalni kondah kore kunbolk Ephesus kaluk bu kayimerran kunkodjke manbu Pentecost ngarre. \v 9 Ngaye ngakarrme kunmakmak dorrengh bu ngayirrurrkmirri kore Ephesus, dja mak birriwern bininj yimankek kabirridjare ngandingurdke ngaye bu ngabenbukkabukkan kumekbe. \p \v 10 Kaluk nawu Timothy kare ngunyikan ngudberre, dja ngurrikima bu kunmak ngurridjarrkni. Kaluk nungka wanjh kabimarnedurrkmirri nawu Kawohrnan Rowk yiman kayime ngaye bu ngamarnedurrkmirri. \v 11 Wanjh yuwn bu ngurridahme. Kaluk bu yerrekah kandimarnedurndiwemen kunmodmikenh dorrengh bu kamdurndeng kore ngaye ngahni. Ngaye wanjh ngahmadbun nungka, dja mak nawu birribuyika nawu karridjarrkdangerrinj. \p \v 12 Dja ngaye mak ngokko ngawernhmarneyimeng nawu karridanginj nawu Apollos, bu ngunyikan ngunnan ngudberre, birribuyika nawu karridangerrinj dorrengh. Dja nungka minj kadjare bu ngunyikan ngudberre bolkkime dja med. Kaluk yerrekah ngunyikan ngudberre bu kamak nuye. \s1 Paul Benwoknang Bu Yiburnbom Rowk Nanihnjanu Djurra \sr 1 Corinthians 16:13-24 \p \v 13 Mah wanjh, ngurridjalwernhnahnarrimen. Dja yuwn bu ngurringurdme bu ngurriwernhwoybukwon Jesus. Ngurridjalwernhkangebuknin, dja mak ngurrimurrngrayeknin. \v 14 Bu kundjalwern rowk kore ngurrikurduyime, wanjh kunukka munguyh ngurridjalmarnedjaremerrimen. \p \v 15 Nawu ngaye karridanginj, ngudda ngurriburrbun nawu Stephanas dja mak nawu namud nuye wanjh bedda birridjalyungkihni bu birrikangeborledmeng Jesuskenh, kore kubolkwarlah kubolkkimuk Achaia. Bedda munguyh birridjaldurrkmirri bu kunrayek dorrengh bindibidyikarrmi God nuyekih bininj. \v 16 Wanjh marneyime bu djal mandjad, ngudda nawu karridangerrinj, bu ngurrbenmunkekadju birrimekbe bininj, dja mak birribadbuyika nawu kabirridjalwernhdurrkmirri kunrayek dorrengh kore nawu Kawohrnan Rowk. \p \v 17 Ngaye wanjh ngadjalwernhnjilngmakminj bu nahni birridanjbik bininj, nawu Stephanas, dja mak nawu Fortunatus, dja mak nawu Achaicus bu birrimwam dja ngandiyinang. Ngaye nganjilngwarreminj walakkihwurd, bu ngudda minj ngurrimrawinj ngardduk, dja ngaleng nganjilngmakminj bu bedda ngandimdjahwong. \v 18 Bedda wanjh ngandimalngyarrayarrawong ngaye, yiman bu ngudda ngudberre ngundinjilngmarnbom. Wanjh kunu ngurrbendjalmakwan birrimekbe nawu bininj. \p \v 19 Bininj nawu yiwarrudj bedberre kabirrihni kore kubolkwarlah kubolkkimuk Asia, bedda birriwokmunkewerrinj bu kunmak ngundimarneyime ngudberre. Dja mak nawu Aquila dja Priscilla\f + \fr 16:19 \ft Kore Greek kabimbuyindi Prisca, nawu kangeyrohrok Priscilla.\f* kabenekarrme yiwarrudj kore kunrurrk berrewoneng, kaluk birrimekbe bininj rowk kabirridjare kabirriyime kunwok kunmak ngudberre nawu ngurrikukbelbmerrinj kore nawu Kawohrnan Rowk. \v 20 Nawu bininj birridangerrinj rowk nawu kondah ngarridjarrkdi, bedda wanjh birriwokmunkewerrinj kunwok kundjalmak duninjh ngudberre. Mah, ngurrikimarrimen bu ngurribunjhmarrimen bu djal kunmak dorrengh. \p \v 21 Ngaye nawu Paul ngahbimbun kuninjkunu kunwohyahwurd kondah kore ngayeman ngarddukkih kunbid, ba bu marnewokmunkewerren ngudberre kunwok dorrengh. \p \v 22 Bu nangale nawu bininj minj kabimarnedjare nawu Kawohrnan Rowk, wanjh kunukka ngaye ngadjare bu God kabidjalwarrewan. \p Mah, ngudda nawu Yiwohrnan Rowk ngadberre wanjh yimray!\f + \fr 16:22 \ft Nawu Aramaic kunwok birriyimi, “Marana Tha”\f* \p \v 23 Dja mak ngadjare bu Jesus, nawu Kawohrnan rowk bu ngundjalkongibun ngudberre. \v 24 Ngaye wanjh djalwernhmarnedjare ngudberre rowk nawu karridjarrkkukbelbmerrinj kore Christ Jesus. Wanjh bonj.