\id JHN - Guaraní Mbyá Bible [gun] -Brazil 2004 (DBL 2014) \h João \toc1 João ayvu porã ombopara va'ekue \toc2 João \toc3 Joã \mt1 João ayvu porã ombopara va'ekue \imt1 João ayvu porã ombopara va'ekue \ip Kova'e kuaxia Jesus rekokue oĩa ma hemimbo'e João ombopara va'ekue. Jypy'i João Jesus pe “Nhanderuete Ayvu” he'i ombojoja vy, mba'eta nhandeayvu ma nhandepy'a re oĩ va'e kuaa ukaa. Ha'e rã Jesus ou raka'e oexa uka aguã Nhanderuete nhanderayvu etea. “Mba'eta Nhanderuete yvy re ikuai va'e oayvu vy ome'ẽ Gua'y peteĩ'i va'e, hexe ojerovia va'e okanhy e'ỹ aguã, ha'e rã tekove marã e'ỹ oupity aguã. Mba'eta ko yvy re Nhanderuete Gua'y ombou yvy regua kuery ombopaga aguã e'ỹ, ha'e rã hexeve vy yvy re ikuai va'e oo jepe aguã” (3.16-17). “Avave rei ndoexai Nhanderuete, teĩ Nhanderuete Ra'y peteĩ'i va'e Nguu revegua ae oikuaa uka” (1.18). \ip Mba'exa 'rã tu “Nhanderuete Ra'y peteĩ'i va'e” he'ia py jaikuaa? Mba'eta Jesus ae “Xee ha'e Xeru reve ma peteĩ'i ae roiko”, he'i (10.30). Nguu reve peteĩ'i inhe'ẽ va'e oiko Nguu oipotaa rami anho, ha'e Nguu ipy'aa oexa uka guive raka'e. Nguu rami ae avi ojejavy e'ỹ va'e oiko. \ip Kova'e kuaxia para py Jesus onhemombe'u porã: “Xee ma mbojape tekove me'ẽa. Xere ou va'e kuery noenduvei 'rã okaruxea, xere ojerovia va'e ma noenduvei 'rã yuvei” (6.35); “Xee ma hendy va'e yvy regua kuery moexakãarã. Xerupive ikuai va'e ma pytũ rupi ve'ỹ 'rã oiko, mba'eta ha'e kuery re oĩ 'rã hendy va'e nhomoingovea” (8.12); “Xee ma okẽ aĩ. Xea rupi oike va'e kuery oo jepe 'rã” (10.9); “Xee ma vexa'i re opena porã va'ety rami aiko. Mba'eta opena porã va'ety ma guymba kuery re ome'ẽ 'rã guekove ae” (10.11-12); “Xee ae ma anhomboete ha'e anhomoingove va'e. Xere ojerovia va'e omano teĩ oikove jevy 'rã. Ha'e rami avi ha'e javive xere oiko ha'e ojerovia va'e ma nomanoi 'rã raka'eve rã peve guarã” (11.25-26); “Xee ae ma tape, anhetẽ va'e ha'e tekove. Avave rei ndooi 'rã Xerua py xereve'ỹ vy” (14.6). \ip Kova'e kuaxia João ombopara vy oito henda py omombe'u hexa pyrã Jesus ojapoague Nguuete reko oikuaa uka vy. Aipoe'i: “Jesus hexa pyrã heta ojapo raka'e guemimbo'e kuery oexaa rupi. Ha'e nungakue ha'e javi e'ỹ ipara oiny kova'e kuaxia re. Ha'e rã kova'e re ipara oinya ma peẽ kuery perovia aguã Jesus ae Cristo Nhanderuete Ra'y oikoa, pejerovia vy tekove peupity aguã hery rupi” (20.30-31). \c 1 \s1 Jypy'i guive Ayvu oiko va'ekue ava ju ojeapoague re ijayvua \p \v 1 Jypy'i guive Ayvu oiko. Ayvu ma Nhanderuete reve oiko raka'e, ha'e Ayvu ma Nhanderuete ae.\f + \fr 1:1 \ft Ayvu py ma jaikuaa uka 'rã nhandepy'a re oĩ va'e. Ha'e gui Jesus Cristo ma Nhanderuete py'a re oĩ va'e kuaa ukaarã ou (versículo 18; Colossenses 1.15).\f* \m \v 2 Ha'e ma jypy'i guive oiko raka'e Nhanderuete reve. \m \v 3 Ha'e va'e rupi ae opa mba'e ojapoa raka'e. Neĩ peteĩve ma ndoikoi ha'e ojapo va'ekue'ỹ.\x * \xo 1:3 \xt Colossenses 1.16,17; Hebreus 1.1-4; 1 João 1.1-4\x* \m \v 4 Hexe oĩ tekove, ha'e hekove ma avakue moexakãarã oĩ. \m \v 5 Hendy va'e ma pytũ rupi hexakã, pytũ ma hexe nda'ipo'akai. \p \v 6 Oiko raka'e peteĩ ava Nhanderuete ombou va'ekue João hery va'e.\x * \xo 1:6 \xt João 1.15-37; Marcos 1.2-8; Atos 19.4\x* \m \v 7 Ha'e va'e ma imombe'uarã ou, hendy va'e rekorã kuaa ukaarã, hendy va'e ou rã hexe pavẽ ojerovia aguã. \m \v 8 João ma hendy va'e ete e'ỹ, hendy va'e mombe'uarã rive ou. \m \v 9 Hendy va'e ete ma yvy re ou vy omoexakã 'rã avakue ha'e javi. \p \v 10 Ha'e gui Ayvu ma yvy ixupe ojapo ukaa va'ekue re ae ou teĩ yvy regua kuery ndoexa kuaai. \m \v 11 Guetarã kuerya py ae ou teĩ hetarã kuery nomovaẽi. \m \v 12 Ha'e rã ojee omovaẽ va'e ha'e javi pe ma ome'ẽ Nhanderuete ra'y kuery ikuai aguã, hery rupi ojerovia va'e kuery pe ae. \m \v 13 Ha'e va'e kuery ma avakue gui rive'ỹ oiko, to'o oipotaa rami e'ỹ, neĩ nguu kuery gui rive'ỹ guive. Ha'e kuery ma Nhanderuete gui ae oiko va'e. \p \v 14 Ha'e gui Ayvu ma ava ojeapo vy oiko va'ekue ore kuery mbyte rupi. Hexe oĩ va'e ma nhomboaxya ha'e anhetẽ va'e anho. Hexakãmbaa avi roexa karamboae, Nhanderuete Ra'y peteĩ'i va'e ramo. \s1 João Batista Jesus rekorã omombe'u porãveague \p \v 15 Hekorã ma João omombe'u ma voi. Ha'e vy aipoe'i: \p — Hekorã re ae xeayvu va'ekue. Aipoa'e: “Xee aju rire ojekuaa 'rã peteĩ xegui yvateve ete va'e, mba'eta xee aiko e'ỹ mbove ha'e oiko ae ma”, ha'e va'ekue — he'i. \p \v 16 Mba'eta ojee mba'emo porã oĩ va'e ome'ẽ nhande kuery ha'e javi pe, nhanemboaxya oexa uka jepi. \m \v 17 Mba'eta lei ma Moisés pe oikuaa ukaa raka'e. Ha'e rã nhomboaxya ha'e anhetẽ va'e ma Jesus Cristo rupi ae ojekuaa. \m \v 18 Avave rei ndoexai Nhanderuete, teĩ Nhanderuete Ra'y peteĩ'i va'e Nguu revegua ae oikuaa uka. \r Mateus 3.1-12; Marcos 1.2-8; Lucas 3.1-18 \p \v 19 Po rami ae João omombe'u hekorã. Mba'eta Jerusalém tetã gui judeu ruvixa kuery omondouka oirũ sacerdote ha'e levita kuery ixupe oporandu aguã. Ha'e ramo aipoe'i: \p — Marã ramigua tu ndee reiko? — he'i okuapy. \p \v 20 Ha'e ramo João onhemombe'u porã, nda'ijapui. Ha'e vy aipoe'i: \p — Xee ma Cristo e'ỹ — he'i. \p \v 21 Ha'e ramo ha'e kuery oporanduve ju: \p — Marã ramigua ha'vy ndee? Tyrã pa profeta Elias? \p Ombovai: \p — Xee ma ha'e'ỹ — he'i. \p Ha'e kuery oporandu ju: \p — Tyrã pa ndee profeta ou va'erã va'e reiko? \p — Any — he'i ombovai vy.\f + \fr 1:21 \ft Judeu kuery oikuaa rã Cristo ou e'ỹ mbove Nhanderuete ombou jevy 'rã profeta Elias imombe'uarã (Malaquias 4.5-6). Ha'e rã “Profeta ou va'erã va'e” he'ia ma Deuteronômio 18.15-18 py oĩa gui oikuaa.\f* \p \v 22 Ha'e ramo ha'e kuery aipoe'i: \p — Emombe'u porã orevy marã ramigua pa reikoa, orembouare kuery pe ju romombe'u aguã. \p \v 23 Ombovai: \p — Xee ma tekoa e'ỹa rupi ajapukai aikovy vy “Pembo'yvi ke tape Senhor ou aguã”, ha'e va'e, profeta Isaías ijayvuague rami vy — he'i.\x * \xo 1:23 \xt Isaías 40.3\x* \p \v 24 João-a py omondouka pyre kuery ma fariseu regua meme. \m \v 25 Ha'e gui ha'e kuery aipoe'i: \p — Mba'e re tu ha'vy renhomongarai reikovy, Cristo e'ỹ, Elias e'ỹ neĩ profeta e'ỹ va'eri? \p \v 26 Ha'e ramo João ombovai: \p — Xee ma yy py rive anhomongarai va'e. Ha'e rã peẽ kuery mbyte rupi peteĩ oiko ndapeikuaai va'e, \m \v 27 xerakykue ou va'e. Ixugui ma xe'yvyĩ'ive ete vy nda'evei ipy regua amboi aguã voi — he'i. \m \v 28 Ha'e rami João ijayvu Jordão yakã rovai re, Betânia katy'i nhomongarai oikovya py. \s1 João Batista peteĩgue ju Jesus rekorã omombe'u porãveague \p \v 29 Ko'ẽ jevy João oexa Jesus ha'e katy ou oiny rã. Ha'e vy aipoe'i: \p — Pee ma ou oiny Nhanderuetea guigua vexa'i, yvy re ikuai va'e reko vaiaty pe'aarã.\f + \fr 1:29 \ft Jesus pe “Nhanderuete guigua vexa'i” he'i, mba'eta omanoa py opaga raka'e nhandereko vaiaty re (Êxodo 12.3-13, Isaías 53.7-11, 1 Pedro 1.18,19, Apocalipse 5.6).\f* \m \v 30 Hekorã re ae xeayvu vy “Raka'eve rã ou 'rã peteĩ ava xegui yvateve ete va'e, mba'eta xee aiko e'ỹ mbove ha'e oiko ae ma”, ha'e va'ekue. \m \v 31 Xee eteve voi ndaikuaai va'ekue mava'e pa ha'e oikoa. Ha'e rami avi Israel kuery oikuaa aguã xemboua karamboae yy py anhomongarai aguã — he'i. \r Mateus 3.13-17; Marcos 1.9-11; Lucas 3.21,22 \p \v 32 João aipoe'i: \p — Xee ma aexa karamboae Nhe'ẽ apykaxu'i rami yva gui oguejy ouvy vy hexe oĩ rã. \m \v 33 Xee voi ndaikuaai teri va'ekue ha'e oikoa. Ha'e ramo yy py anhomongarai aguã xembou va'ekue aipoe'i: “Rexa 'rã Nhe'ẽ oguejy ouvy vy peteĩ ava re oĩ rã. Ha'e va'e ae ma Nhe'ẽ Ky'a E'ỹ reve nhomongarai va'erã”, he'i va'ekue xevy. \m \v 34 Ha'e gui ha'e va'ekue ma xee aexa ete karamboae. Ha'e rami vy ae pẽvy aikuaa uka Nhanderuete Ra'y oikoa. \s1 Jesus rupive João Batista remimbo'e kuery mokoĩ oje'oiague \p \v 35 Ko'ẽ jevy João oiko mokoĩ guemimbo'e reve. \m \v 36 Oexa Jesus oaxa rã. Ha'e vy aipoe'i: \p — Peva'e ma Nhanderuetea guigua vexa'i — he'i. \m \v 37 Po rami ijayvu rã hemimbo'e mokoĩve oendu vy oje'oi Jesus rupive. \p \v 38 Ha'e gui Jesus guakykue re oma'ẽ vy oexa ha'e kuery ou rã. Ha'e vy aipoe'i: \p — Mba'e re tu peju? \p Ha'e kuery aipoe'i: \p — Rabi, mamo tu ndee rekeaty? — he'i. “Rabi” ma “Porombo'ea” 'ea. \p \v 39 Ha'e ramo aipoe'i ha'e kuery pe: \p — Peju ha'vy pexa peikuaa aguã — he'i. Ha'e ramo ha'e kuery oje'oi vy oexa okeaty, ha'e ka'aru ma ramo opyta hexeve. \p \v 40 Ha'e gui João ijayvu rã hemimbo'e kuery oendu vy Jesus rupive oje'oi va'ekue regua peteĩ ma Simão Pedro ryvy André. \m \v 41 Ha'e va'e ma guyke'y Simão-a py ranhe oo. Ha'e vy aipoe'i guyke'y pe: \p — Ore rojou ma Messias — he'i. “Messias” ma “Cristo” 'ea.\f + \fr 1:41 \ft Tery Messias ma hebraico ayvu pygua, ha'e rã tery Cristo ma grego pygua. Mokoĩve joo rami he'ia va'e, “Nhandereraa jepearã Nhanderuete ombou va'e” he'ia.\f* \m \v 42 Ha'e rami vy guyke'y ogueraa Jesus-a py. \p Ha'e gui ha'e va'e re Jesus oma'ẽ vy aipoe'i: \p — Ndee ma Simão, João ra'y reiko. Aỹ gui ma nderery 'rã Cefas — he'i. “Cefas” ma “Pedro” 'ea. \s1 Jesus guemimbo'erã Filipe ha'e Natanael oenoĩague \p \v 43 Ko'ẽ jevy Jesus onhembopy'a Galiléia katy oo aguã. Ha'e ramia ja oexa Filipe. Ha'e vy aipoe'i ixupe: \p — Jaa ke xerupive — he'i. \m \v 44 Filipe ma Betsaida tetã pygua, André ha'e Pedro reve ha'e py hekoa va'e. \p \v 45 Ha'e gui Filipe ma oo oeka Natanael. Ojou vy aipoe'i: \p — Roexa ma Moisés lei re omboparaague, ha'e profeta kuery voi omombe'u va'ekue. Ha'e va'e ma José ra'y Jesus Nazaré pygua va'e — he'i. \p \v 46 Ha'e ramo Natanael oporandu: \p — Nazaré gui nda'u oiko 'rã ri mba'emo porã? \p Filipe ombovai: \p — Jaa ha'vy exa — he'i. \p \v 47 Ha'e gui Natanael ovaẽ ouvy rã Jesus oexa vy aipoe'i: \p — Pee ma ou peteĩ Israel regua anhetẽ rupi ete oiko va'e — he'i. \p \v 48 Ha'e ramo Natanael oporandu: \p — Mamo ha'vy ndee xerexa ra'e? \p Jesus ombovai: \p — Ndevy pe Filipe xemombe'u e'ỹ mbove ma voi xee roexa kuri figo'y yvypy py reĩ rã — he'i. \p \v 49 Ha'e rami rã Natanael aipoe'i: \p — Porombo'ea, ndee ma Nhanderuete Ra'y, Israel kuery pegua huvixave ae — he'i. \p \v 50 Ha'e gui Jesus aipoe'i: \p — Ndee ma ha'e rami aikoa rerovia mba'eta “Figo'y yvypy py reĩ rã roexa”, ha'e ramo rive. Ha'e gui raka'eve rã mba'emo ndevy aikuaa uka 'rã pova'e gui iporãve va'e. \m \v 51 Mba'eta anhetẽ aipoa'e pẽvy: Raka'eve rã pexa 'rã yva ojepe'a rã, ha'e Nhanderuetea guigua anjo kuery ojeupi ha'e oguejy ramo Ava ra'y ojeapo va'ekue re. \c 2 \s1 Omendaa py Jesus avi ooague \p \v 1 Ha'e gui mboapy araa py omendaa ta Caná tetã Galiléia regua py. Ha'e py ma Jesus xy oo. \m \v 2 Jesus voi hemimbo'e kuery reve oenoĩa avi omendaa aguã py oo aguã. \p \v 3 Ha'e gui vinho opa ramo ixy omombe'u Jesus pe. Ha'e vy aipoe'i: \p — Ha'e kuery ndoguerekovei ma vinho. \p \v 4 Jesus ombovai: \p — Kunha, mba'e tu ndee rereko xereve? Mba'eta xe'ára novaẽi teri — he'i. \p \v 5 Ha'e ramo tembiguai ikuai va'e pe ju ixy ijayvu: \p — Pejapo tema ha'e ojapo uka va'e rei — he'i. \p \v 6 Ha'e py ma mboapy meme yryru tuvixakue ikuai, ita ku'i gui ojapo pyre, oitenta, cem litro ogueraa va'e meme. Ha'e va'e yryru py yy oĩ va'e ma judeu kuery gueko rami vy oiporu 'rã mba'emo oiky'a'o aguã.\x * \xo 2:6 \xt Marcos 7.3,4\x* \p \v 7 Ha'e gui Jesus aipoe'i tembiguai kuery pe: \p — Pemonyẽmba yryru ikuai va'e — he'i. Ha'e ramo ha'e kuery omonyẽmba. \p \v 8 Ha'e gui ma Jesus aipoe'ive ju: \p — Aỹ ma penoẽve ju, ha'e peraa ngaru re opena va'e toa'anga — he'i. Ha'e ramo ha'e kuery ojapo. \p \v 9 Ha'e gui ngaru re opena va'e oa'anga vy ojou porã, mba'eta yy gui vinho ojeapo rire. Ha'e rami avi ndoikuaai magui pa vinho oguerua ra'e. Tembiguai kuery yy haraare anho oikuaa. \p Ha'e gui ngaru re opena va'e ndoikuaai rei teri reve oenoĩ omenda va'e. \m \v 10 Ha'e vy aipoe'i ixupe: \p — Ngaru py ikuai va'e pe ma vinho iporãve va'e ranhe 'rã ome'ẽa. Oy'uxea rami oy'u pa ma rire iporã e'ỹve va'e ju 'rã ome'ẽa. Ha'e rã ndee ma ha'e rami e'ỹ rejapo, vinho iporãve va'e remoĩ porã ra'e aỹ guarã — he'i ndoikuaai vy. \p \v 11 Ha'e nunga Jesus ojapo va'e ma jypy'i hexa pyrã ojapo, Caná tetã Galiléia regua py. Opo'akaa oexa uka ramo hemimbo'e kuery ojerovia hexe. \p \v 12 Ha'e va'e rire ma Cafarnaum katy oo oxy, guyvy kuery ha'e guemimbo'e kuery reve. Ha'e py ma nda'ikuai arei'i. \s1 Templo gui Jesus oipe'apaague \p \v 13 Ovaẽ rai ma judeu kuery ngaru Páscoa ojapo aguã ára. Ha'e rami rã Jesus oo avi Jerusalém katy. \m \v 14 Templo py ovaẽ vy oexa vaka, vexa'i ha'e apykaxu vendea kuery ikuai rã, peráta mboekoviaa kuery guive. \m \v 15 Ha'e rami vy mba'emo ryvikue ojopy vy oipoka. Ha'e va'e py ma omondyipa templo ropy gui. Vexa'i ha'e vaka omondyipa, ha'e mesa ikuai va'e oity vy peráta onhoẽmba.\x * \xo 2:15 \xt Mateus 21.12,13; Marcos 11.15-19; Lucas 19.45,46\x* \m \v 16 Apykaxu vendea kuery pe ma aipoe'i: \p — Peipe'apa apy gui kova'e nunga. Pejapo eme Xeru pegua oo mba'emo vendeaty — he'i. \p \v 17 Ha'e rami ojapo rã hemimbo'e kuery oexa vy ima'endu'a ipara oĩ va'e re: “Ndevygua oo ayvu etea xemombaa 'rã” he'iague re.\x * \xo 2:17 \xt Salmo 69.9\x* \p \v 18 Templo gui Jesus oipe'apa rã judeu ruvixa kuery oexa vy oporandu ixupe: \p — Mba'e nunga 'rã tu rejapo ha'e nunga rejapo aguã re ndepo'akaa kuaa ukaarã? \p \v 19 Ha'e ramo Jesus ombovai: \p — Pembovaipa ha'vy kova'e templo, ha'e gui mboapy araa py ajapopa ju 'rã — he'i. \p \v 20 Ha'e ramo judeu ruvixa kuery aipoe'i: \p — Kova'e templo ma quarenta e seis ma'etỹa re ojapopa. Mba'exa tu ha'vy ndee mboapy araa pyve ri rejapopa ju ta? — he'i okuapy. \p \v 21 Ha'e rami avi Jesus “Templo” he'ia ma guete re ae ijayvu vy. \m \v 22 Omanoague gui onhemboete ju ma rire mae ma hemimbo'e kuery ima'endu'a aipoe'iague re. Ha'e rami vy oguerovia ipara oĩ va'e ha'e Jesus ijayvuague. \s1 Jesus re heta ojerovia merami teĩ okuapyague \p \v 23 Páscoa ára Jerusalém py Jesus oiko jave heta oexa okuapy hexa pyrã ojapo oikovy rã. Ha'e rami vy ojerovia hexe. \m \v 24 Ha'e rã Jesus ma ha'e kuery re ndojeroviai, ha'e javive py'a oikuaapa vy. \m \v 25 Avakue reko ixupe nomombe'uai teĩ ha'e ae oikuaa ha'e kuery py'a re oĩ va'e. \c 3 \s1 Nicodemos reve Jesus ijayvuague \p \v 1 Oiko peteĩ ava fariseu regua Nicodemos hery va'e, judeu kuery ruvixa. \m \v 2 Peteĩ pytũ ha'e va'e oo Jesus oĩa py. Ha'e vy aipoe'i ixupe: \p — Porombo'ea, ore kuery roikuaa ndee Nhanderuetea gui ae rejuague nhombo'earã, mba'eta hexa pyrã ndee rejapo reikovy va'e nunga avave rei ndojapo kuaai 'rã, hexeve Nhanderuete oiko e'ỹ re — he'i. \p \v 3 Jesus ombovai: \p — Anhetẽ ete aipoa'e ndevy: Avave rei ndoexai 'rã Nhanderuete po'akaa, oiko jevy e'ỹ vy — he'i.\x * \xo 3:3 \xt João 1.12,13; 1 Pedro 1.23\x* \p \v 4 Ha'e ramo Nicodemos oporandu: \p — Mba'exa 'rã tu jaiko jevy nhandetuja ma va'eri? Nhanderyru'i py ju jajevy 'rã ri nda'u jaiko jevy aguã? \p \v 5 Jesus ombovai: \p — Anhetẽ aipoa'e: Yy ha'e Nhe'ẽ gui ndapeikoi vy ma ndapeikei 'rãe Nhanderuete po'akaa py.\x * \xo 3:5 \xt Ezequiel 36.25-28\x* \m \v 6 To'o gui oiko va'ekue ma to'o, ha'e rã Nhe'ẽ gui oiko va'ekue ma nhe'ẽ. \m \v 7 Penhemondyi eme peiko jevy aguã re xeayvu rã pendu vy. \m \v 8 Yvytu minha oipejua rupi rei 'rã oipeju. Pendu teĩ ndapeikuaai magui pa oua, neĩ marã katy pa ooa. Nhe'ẽ gui oiko va'ekue voi ha'e rami ae avi ikuai — he'i. \p \v 9 Ha'e ramo Nicodemos oporandu ju: \p — Mba'exa 'rã tu ha'eve ha'e rami aguã? \p Jesus ombovai: \p \v 10 — Ndee ma Israel kuery mbo'ea reiko va'eri mba'exa tu ndereikuaai xeayvua? \m \v 11 Anhetẽ aipoa'e: Ore kuery ma mba'emo roikuaa ha'e roexa va'ekue anho romombe'u. Ha'e rami teĩ peẽ kuery ma ndaperoviai. \m \v 12 Kova'e yvy re mba'emo oiko va'e re xeayvu rã ndaperoviai pekuapy. Mba'exa 'rã tu ha'vy yva re ikuai va'e re xeayvu rã perovia? \m \v 13 Mba'eta avave rei ndooi yva re, Ava ra'y ojeapo va'ekue [ha'e pygua ae] e'ỹ vy. \m \v 14 Tekoa e'ỹa py Moisés oupi imoiny raka'e mboi ra'angaa.\f + \fr 3:14 \ft Moisés mboi ra'angaa oupi raka'e peteĩ yvyra apy re, ha'e va'e re mboi oixu'u va'ekue oma'ẽ vy okuera aguã (Números 21.9, João 12.32).\f* Ha'ekue rami avi Ava ra'y ojeapo va'ekue voi oupia 'rã imoiny, \m \v 15 hexe ojerovia va'e ha'e javi oupity aguã tekove marã e'ỹ. \s1 Ojerovia va'e ha'e ojerovia e'ỹ va'e kuery re ijayvuague \p \v 16 Mba'eta Nhanderuete yvy re ikuai va'e oayvu vy ome'ẽ Gua'y peteĩ'i va'e, hexe ojerovia va'e okanhy e'ỹ aguã, ha'e rã tekove marã e'ỹ oupity aguã.\x * \xo 3:16 \xt Romanos 5.8,9; 1 João 5.11,12\x* \m \v 17 Mba'eta ko yvy re Nhanderuete Gua'y ombou yvy regua kuery ombopaga aguã e'ỹ, ha'e rã hexeve vy yvy re ikuai va'e oo jepe aguã. \m \v 18 Ha'e ramo hexe ojerovia va'e kuery ndopagai 'rã. Ha'e rã ndojeroviai va'e ma opaga aguã rami ae ikuai, Nhanderuete Ra'y peteĩ'i va'e rery rupi ndojeroviai vy. \m \v 19 Ha'e kuery opaga 'rã mba'eta yvy re hendy va'e ou teĩ ha'e kuery teko vai rupi ikuai va'e vy pytũ rive ojou porãve. \m \v 20 Mba'eta teko vai rupi ikuai va'e ndojou porãi hexakãa, hendy va'e re nonhembojaxei ae, heko vaiaty ojekuaa e'ỹ aguã. \m \v 21 Ha'e rã anhetẽ va'e rupi ikuai va'e ma onhemboja 'rã hendy va'e re heko ojekuaa porã aguã rami, mba'eta Nhanderuete re ae ikuai.\x * \xo 3:21 \xt Efésios 5.8-14\x* \s1 Jesus reko re teĩgue ju João Batista ijayvuague \p \v 22 Ha'e va'e rire guemimbo'e kuery reve oje'oi Judéia katy. Ha'e py ikuai ranhe ha'e kuery reve nhomongarai vy. \m \v 23 João avi nhomongarai oikovy Enom re Salim katy'i, ha'e va'e rupi yy ikuai rei ramo. Ha'e oĩa py heta oje'oi onhemongarai uka vy. \m \v 24 Ha'e va'e jave ma João nombo'aai teri. \p \v 25 Ha'e gui João remimbo'e kuery ijayvu okuapy peteĩ judeu reve, marã rami vy pa ojeky'a'o aguã re oikuaaxe vy. \m \v 26 Ha'e ramo hemimbo'e kuery oje'oi João pe omombe'u. Ha'e vy aipoe'i okuapy: \p — Orembo'ea, kueve Jordão rovai re ndea py ava ou va'ekue, hekorã remombe'ua va'ekue ma nhomongarai avi oikovy. Ha'e ramo pavẽ rei 'rã oje'oi oĩa py — he'i okuapy. \p \v 27 Ha'e ramo João aipoe'i: \p — Nhanderuete mba'emo ome'ẽ ramo 'rãe jareko. \m \v 28 Peẽ kuery voi peikuaa porã aipoa'eague: “Xee ma Cristo e'ỹ aiko, ha'e rã henonderã xemboua va'ekue”, ha'e va'ekue. \m \v 29 Ha'e rã Jesus ma omenda va'e rami oiko, ha'e omenda va'e anho 'rã ogueraa kunha. Ha'e rã omenda va'e irũ ma ovy'a 'rã omenda va'e ayvu oendu vy. Ha'e nunga rupi xee voi avy'a aikovy. \m \v 30 Tove heta-etave too hexe, ha'e rã xere ma mbovyve'i tou — he'i. \s1 Jesus pavẽ gui yvatevea re ijayvua \p \v 31 Yva gui ou va'ekue ma pavẽ gui yvateve. Ha'e rã yvy re ikuai va'e ma yvy regua meme ikuai, ha'e rami vy mba'emo yvy re oiko va'e re 'rã ijayvu. Ha'e rã yva gui ou va'ekue ma yvateve pavẽ gui. \m \v 32 Ha'e va'e ma mba'emo oendu ha'e oexa va'ekue re ijayvu teĩ avave rei ndogueroviaai ijayvua. \m \v 33 Ha'e rã oguerovia va'e ma Nhanderuete pe voi “Anhetẽ va'e” he'i. \m \v 34 Mba'eta Nhanderuete remimbou ma ijayvua anho 'rã omombe'u, hexe Onhe'ẽ omoĩ ramo amongue'i py e'ỹ. \m \v 35 Tuu ma Gua'y oayvu ete vy opa mba'e omboaxa ipo py. \m \v 36 Ha'e nunga rupi Ta'y re ojerovia va'e kuery re oĩ tekove marã e'ỹ. Ha'e rã Ta'y nonhe'ẽ rendui va'e re ma tekove noĩ. Ha'e kuery re oĩ va'e ma Nhanderuete poxya anho.\x * \xo 3:36 \xt 1 João 5.11,12\x* \c 4 \s1 Samaria pygua kunha reve Jesus ijayvuague \p \v 1 Ha'e gui fariseu kuery oendu aipo'ea rã João gui Jesus omongarai retavea guemimbo'erã. Senhor Jesus voi oikuaa ha'e kuery oendua. \m \v 2 Ha'e rami avi nhomongarai va'e ma Jesus e'ỹ, hemimbo'e kuery rima nhomongarai. \m \v 3 Ha'e ramo Judéia yvy gui ha'e kuery oje'oi ju Galiléia katy. \m \v 4 Ha'e rami vy Samaria yvy rupi 'rãe oaxa. \p \v 5 Ha'e gui ha'e kuery ovaẽ peteĩ tetã Samaria kuery rekoa py. Ha'e va'e tetã ma Sicar hery va'e, Jacó gua'y José pe yvy ome'ẽ va'ekue katy'i. \m \v 6 Ha'e py ma oĩ Jacó yguakue. Kuaray mbyte jave Jesus oguapy ygua rexei'i ikane'õgua aguã. \p \v 7 Ha'e jave py peteĩ kunha Samaria pygua ou yy re. Ha'e ramo kunha va'e pe Jesus aipoe'i: \p — Eru na tay'u — he'i. \m \v 8 Mba'eta hemimbo'e kuery oopa ra'e tetã py tembi'u jogua vy. \p \v 9 Ha'e ramo kunha Samaria pygua aipoe'i: \p — Mba'e re tu ndee judeu va'eri xee Samaria pygua pe rejerure yy re? — he'i, mba'eta Samaria pygua kuery reve judeu kuery ndajoayvui.\f + \fr 4:9 \ft Samaria pygua kuery ma judeu e'ỹ, amboae regua ikuai.\f* \p \v 10 Jesus ombovai: \p — Mba'emo Nhanderuete ndevy ome'ẽ va'e, ha'e mava'e pa ndevy yy re ojerure va'e reikuaa va'e rire ndee ma xevy pe rejerure 'rãgue, ha'e ramo ndevy pe xee ame'ẽ 'rãgue yy imarã e'ỹ va'e — he'i. \p \v 11 Ha'e gui kunha va'e aipoe'i: \p — Ndee ndererekoi yy rejara aguã, ha'e kova'e ygua ikua puku. Magui 'rã tu yy imarã e'ỹ va'e rejou? \m \v 12 Ndee nda'u nhaneramoĩ Jacó gui ndepo'akave ri? Mba'eta Jacó ma nhandevy oeja raka'e kova'e ygua ha'e ae oy'uaty, ta'y kuery ha'e hymba kuery guive. \p \v 13 Jesus ombovai: \p — Kova'e yy gui oy'u va'e ma ijy'uvei kuerei 'rã. \m \v 14 Ha'e rã xee yy ame'ẽ va'e oy'u va'e ma nda'ijy'uvei riaevei ma 'rã, mba'eta xee yy ame'ẽ va'e ma yvu rami 'rã oĩ ipy'a re imoingo riaearã — he'i.\x * \xo 4:14 \xt João 7.37-39; Apocalipse 22.17\x* \p \v 15 Ha'e ramo kunha va'e aipoe'i: \p — Xevy pe ha'vy eme'ẽ ha'e va'e regua yy xey'uvei riae e'ỹ, ha'e yy re aju riae e'ỹ aguã. \p \v 16 Jesus ombovai: \p — Tereo ha'vy enoĩ neme, ha'e gui peju ju apy. \p \v 17 Kunha va'e ju \p — Xee ma xeme va'e'ỹ — he'i. \p Jesus ombovai: \p — Anhetẽ ae “Xeme va'e'ỹ” 'rea, \m \v 18 mba'eta peteĩ nhiruĩ avakue ma rereko raka'e. Ha'e gui aỹ ndereve oiko va'e ma neme e'ỹ ae. Anhetẽ ae ri aipo'rea — he'i. \s1 Nhanderuete nhamboete aguã anhetẽ va'e re Jesus ijayvuague \p \v 19 Ha'e gui kunha va'e aipoe'i: \p — Senhor, xee aikuaa rã ndee profeta reiko. \m \v 20 Oreramoĩ kuery ma yma Nhanderuete omboete raka'e peva'e yvyty áry. Ha'e rã peẽ kuery ma aipopeje Nhanderuete nhamboete aguã Jerusalém py anho oĩa rami. \p \v 21 Jesus ombovai: \p — Ha'e gui kunha, erovia xeayvu, mba'eta ovaẽ 'rã kova'e yvyty áry avave rei Nhanderuete nomboeteavei aguã ára, neĩ Jerusalém py voi. \m \v 22 Ha'e gui peẽ kuery ma ndapeikuaai marã ramigua pa pemboetea.\x * \xo 4:22 \xt Romanos 10.1,2\x* Ha'e rã ore judeu kuery ma roikuaa, mba'eta jogueraa jepearã judeu regua ae oiko. \m \v 23 Ovaẽ 'rã ára, ha'e ovaẽ ae ma guive Xeru omboete ete va'e kuery nhe'ẽ re ha'e anhetẽa rupi omboete aguã. Mba'eta ha'e ramigua imboetearã ae Xeru oeka. \m \v 24 Nhanderuete ma nhe'ẽ. Ha'e nunga rupi imboetea kuery voi nhe'ẽ re 'rã omboete, ha'e anhetẽa rupi — he'i.\x * \xo 4:24 \xt Romanos 12.1\x* \p \v 25 Ha'e ramo kunha va'e aipoe'i: \p — Xee aikuaa ramo raka'eve rã ou 'rã Messias Cristo 'epy va'e. Ha'e ou vy ma nhandevy omombe'u porãve 'rã ha'e ramigua. \p \v 26 Jesus ombovai: \p — Xee ndereve xeayvu va'e ae ha'e — he'i. \p \v 27 Ha'e rami jave hemimbo'e kuery ovaẽmba ju. Ha'e kuery kunha reve Jesus jogueroayvu rã oexa vy onhemondyipa, teĩ peteĩve ma noporandui mba'e nunga re pa jogueroayvua, neĩ mba'e re pa kunha reve ijayvua re. \p \v 28 Ha'e ramove kunha va'e oeja ovy yryru tetã katy oo vy. Ha'e rami vy aipoe'i tetã pygua kuery pe: \p \v 29 — Peju ke jaje'oi pexa aguã peteĩ ava xerekokue ha'e javi mombe'uare. Ha'e nda'u Cristo e'ỹ ri? — he'i. \m \v 30 Ha'e ramo ha'e kuery tetã gui jogueru Jesus oĩa katy. \s1 Mba'emo mono'õa kuery re ijayvuague \p \v 31 Ha'e rami jave hemimbo'e kuery aipoe'i: \p — Orembo'ea, ekaru ma'vy. \p \v 32 Jesus ombovai: \p — Xee ma tembi'u areko peẽ kuery peikuaa e'ỹ va'e — he'i. \p \v 33 Ha'e ramo hemimbo'e kuery joupe-upe aipoe'i: \p — Amongue ta'vy ogueru ma teve ra'e ho'u va'erã? \p \v 34 Jesus ombovai: \p — Xee tembi'u areko va'e ma Xembouare oipotaa rami ajapo aguã ae, ajapopa peve. \m \v 35 Peẽ kuery aipopeje: “Irundy jaxy teri oata ovaẽ aguã onhotỹ mbyre nhamono'õ aguã”, peje. Ha'e rã xee ma aipoa'e: Pema'ẽ pexa aguã onhotỹ mbyre ijajupa ma oupya. \m \v 36 Ha'e nunga mono'õa rupi ikuai va'e ma aỹ guive 'rã ojopy omba'eapoague repy, tekove marã e'ỹ reguarã omono'õ va'e vy. Ha'e rami vy mba'emo nhotỹare ha'e imono'õare kuery jovaive re 'rã ovy'a okuapy. \m \v 37 Anhetẽ ete “Peteĩ onhotỹ 'rã, ha'e amboae ju 'rã omono'õ”, 'ea. \m \v 38 Mba'eta xee romondouka penhotỹ e'ỹague gui pemono'õ aguã. Amboae kuery ranhe ma omboypy, ha'e gui peẽ kuery ju 'rã pemono'õ ha'e kuery omba'eapoague rupi.\x * \xo 4:38 \xt Mateus 9.36-38\x* \s1 Jesus re Samaria pygua kuery heta ete ojeroviaague \p \v 39 Ha'e va'e tetã Samaria pygua kuery heta ete ojerovia Jesus re, kunha va'e “Opa mba'e ajapo va'ekue ha'e omombe'upa” he'i rire. \m \v 40 Ha'e rami vy Samaria pygua kuery Jesus oĩa py ou vy “Epytave apy ore kuery reve”, he'i ramo Jesus mokoĩ ára re opyta ha'e py. \p \v 41 Ha'e ramo amboae kuery voi heta ete ojerovia Jesus re, ijayvua ae oendu vy. \m \v 42 Ha'e rami vy ha'e kuery aipoe'i kunha va'e pe: \p — Aỹ ma ore kuery rojerovia mba'eta ore ae roendu ijayvua, ndee remombe'u ramo e'ỹ. Aỹ ore kuery roikuaa ma Jesus anhetẽ yvy re ikuai va'e reraa jepea oikoa — he'i okuapy. \s1 Galiléia yvy katy Jesus peteĩgue ju ooague \p \v 43 Mokoĩ ára rire Galiléia yvy katy ju ojevy. \m \v 44 Mba'eta Jesus ae aipoe'i: \p — Profeta ikuai va'e ma nomboeteai 'rã hekoa py ae — he'i.\x * \xo 4:44 \xt Mateus 13.57\x* \m \v 45 Ha'e gui Galiléia re ovaẽ ramo ha'e pygua kuery oguerovy'a okuapy, ngaru Jerusalém py oiko jave mba'emo porã ojapo rã oexa rire. \s1 Huvixave revegua ra'y Jesus omongueraague \p \v 46 Ha'e gui ojevy ju Caná tetã Galiléia regua py yy gui vinho ojapoague py. Ha'e py oiko peteĩ huvixave rembiguai yvateve va'e. Ha'e va'e ra'y ma Cafarnaum tetã py imba'eaxy oupy. \m \v 47 Ha'e va'e oendu “Judéia gui Jesus ou ju ma Galiléia re” 'ea rã. Ha'e rami vy Jesus oĩa py oo ojerure gua'y omonguera aguã, mba'eta ta'y omano rai'i oupy. \p \v 48 Tuu va'e pe Jesus aipoe'i: \p — Peẽ kuery ma hexa pyrã ajapo rã pexa vy 'rãe pejerovia — he'i. \p \v 49 Ha'e ramo ava va'e ojerure: \p — Senhor, jaa ete ma xera'y omano e'ỹ mbove. \p \v 50 Jesus ombovai: \p — Tereo katu, ndera'y oikove ju ma — he'i. Ha'e ramo ijayvua tuu oguerovia vy oo ju. \p \v 51 Tuu ooa rupi ovaexĩ guembiguai kuery. Ha'e ramo ha'e kuery aipoe'i: \p — Ndera'y okuera ju ma — he'i okuapy. \p \v 52 Ha'e ramo tuu oporandu: \p — Mba'e hora py xera'y okuera ra'e? \p Hembiguai kuery ju \p — Kuee kuaray mbyte rire'i ipire raku-a oaxa — he'i okuapy. \p \v 53 Ha'e ramo ma tuu ima'endu'a ha'e va'e hora py ae Jesus “Ndera'y oikove ju ma” he'iague re. Ha'e rami vy ojerovia hexe, hoo py ikuai va'e ha'e javive guive. \m \v 54 Ha'e va'e reve mokoĩguea ma Jesus hexa pyrã ojapo, Judéia gui Galiléia re ou rire. \c 5 \s1 Peteĩ ava oguata ve'ỹ va'e Jesus omongueraague \p \v 1 Ha'e va'e rire oiko ngaru judeu kuery pegua. Ha'e ramo Jesus oo Jerusalém katy. \m \v 2 Ha'e py vexa'i rokẽ 'epy va'e rexei'i oĩ peteĩ yy omboty pyre, hebraico ayvu py Betesda hery va'e. Ha'e va'e yvýry oĩ peteĩ nhiruĩ oguy. \m \v 3 Ha'e va'e oguy py ma imba'eaxy va'e anho ikuai: ára revegua e'ỹ, oguata e'ỹ va'e ha'e ipirupa va'e. \m \v 4 [Ha'e kuery ma oarõ okuapy yy omyĩ rã guarã, mba'eta ou jepi 'rã anjo yy omomyĩ aguã. Ha'e gui peteĩ imba'eaxy va'e ha'e ranhe yy py oguejy vy okuera 'rã imba'eaxya gui.] \p \v 5 Ha'e py oĩ peteĩ ava trinta e oito ma'etỹ re ma imba'eaxy oupy va'e. \m \v 6 Ha'e va'e onheno oupy rã Jesus oexa vy oikuaa yma ma imba'eaxy oupya. Ha'e vy oporandu: \p — Ndee pa rekueraxe? \p \v 7 Imba'eaxy va'e ombovai: \p — Senhor, nda'ipoai avave rei yy omyĩ rã xemboguejy va'erã. Yy omyĩ nhavõ amboae ranhe kuerei 'rã oguejy xegui — he'i. \p \v 8 Ha'e ramo Jesus aipoe'i ixupe: \p — Epu'ã ha'vy, ejopy nderupa, ha'e tereo — he'i. \p \v 9 Ha'e ramove ava okuera vy ngupa ojopy ha'e oguata ovy. Ha'e va'e ára ma sábado. \p \v 10 Ha'e nunga rupi judeu ruvixa kuery ijayvu okuapy okuera va'ekue pe: \p — Kova'e ára sábado ramo nda'evei nderupa re revoyi aguã — he'i ixupe.\x * \xo 5:10 \xt João 7.23\x* \p \v 11 Ombovai: \p — Ha'e rami avi ava xemonguerare ma “Ejopy nderupa ha'e tereo” he'i xevy. \p \v 12 Ha'e ramo ha'e kuery oporanduve ju: \p — Mava'e ava tu ndevy “Ejopy nderupa ha'e tereo?” 'eare? \m \v 13 Ha'e ramo ma okuera va'ekue ndoikuaai mava'e ete pa imongueraare, mba'eta Jesus ha'e gui ojepe'a vyvoi rire, heta vaipa ikuai rã. \p \v 14 Ha'e gui ka'aruve ma Jesus oexa ju templo rupi oikoa py. Ha'e vy aipoe'i: \p — Aỹ ma rekuera ma. Ejejavyve eme nda'eveive va'e oiko e'ỹ aguã ndevy — he'i. \p \v 15 Ha'e gui ava ojepe'a vy oo judeu ruvixa kuery pe omombe'u Jesus ae omongueraague. \m \v 16 Ha'e ramo ha'e kuery onhea'ã okuapy Jesus omoĩ vai aguã sábado ára py voi nhomongueraaty re. \p \v 17 Ha'e ramo Jesus aipoe'i ha'e kuery pe: \p — Xeru ma aỹ voi omba'eapo. Ha'e rami ae avi xee voi amba'eapo tema aikovy — he'i. \p \v 18 Ha'e nunga rupi judeu ruvixa kuery ojukaxe sábado ára py voi nhomongueraaty re, ha'e Nhanderuete Tuu oikoa rami omombe'u vy Nhanderuete rami avi onhemoingo ramo guive.\x * \xo 5:18 \xt João 10.30,33\x* \s1 Jesus gueko omombe'u porãveague \p \v 19 Ha'e gui Jesus ombovai vy aipoe'i: \p — Anhetẽ aipoa'e pẽvy: Ta'y ma mba'eve ndojapoi 'rã ojegui ae, Tuu mba'emo ojapo rã oexa e'ỹ vy. Mba'eta Tuu ojapo va'e ramigua ae avi 'rã Ta'y ojapo oikovy.\x * \xo 5:19 \xt João 14.10,11\x* \m \v 20 Tuu ma Gua'y oayvu vy ixupe oikuaa ukapa mba'emo ojapo oikovya. Raka'eve rã ixupe ojapo uka 'rã mba'emo tuvixave ete va'e, peẽ kuery penhemondyipa aguã. \m \v 21 Mba'eta Tuu ma omano va'ekue omboete ha'e omoingove jevya rami avi Ta'y voi 'rã omoingove omoingovexe va'e. \m \v 22 Tuu ma nanhombopagai 'rã. Gua'y rima omoĩ pavẽ oikoague repy me'ẽarã, \m \v 23 Ta'y omboete pavẽ aguã Tuu omboetea rami. Ha'e rã Ta'y nomboetei va'e ma Tuu imbouare voi nomboetei. \p \v 24 — Anhetẽ aipoa'e: Amongue xeayvu oendu vy Xembouare re ojerovia va'e, ha'e va'e kuery re oĩ tekove marã e'ỹ. Ha'e kuery ndopagavei 'rã, mba'eta manoa gui oaxa ma tekove oupity aguã re. \m \v 25 Anhetẽ aipoa'e pẽvy: Ovaẽ 'rã hora, ha'e ovaẽ ae ma guive omano va'ekue oendu aguã Nhanderuete Ra'y ijayvua. Ha'e gui hendua kuery oikove ju 'rã. \m \v 26 Mba'eta Tuu re tekove ome'ẽ aguã oĩa rami avi Gua'y voi ombopo'aka tekove ome'ẽ aguã, \m \v 27 ha'e pavẽ oikoague repy ome'ẽ aguã voi ombopo'aka, Ava ra'y ojeapo va'ekue ramo. \m \v 28 Penhemondyi eme ha'e rami xeayvu rã pendu vy, mba'eta ovaẽ ma ouvy hora yvyra rupa py ikuai va'e Ta'y ijayvua oendu vy opu'ãmba aguã. \m \v 29 Heko porã va'ekue opu'ãmba 'rã oikove riae aguã. Ha'e rã teko vai rupi ikuai va'ekue ma opu'ã 'rã opaga aguã. \m \v 30 Xee ma mba'eve ndajapoi xejegui ae. Mba'emo ajapo va'e ma aenduague rami meme ajapo. Ha'e pavẽ oikoague repy ame'ẽ vy voi ha'evea rami 'rã ajapo, mba'eta xee ae aipota va'e'ỹ ajapoxe, ha'e rã Xembouare oipota va'e anho. \p \v 31 — Ha'e gui xee anho rive xereko amombe'u va'e rire ndovarei 'rãgue xeayvua. \m \v 32 Ha'e oiko avi amboae xereko kuaa ukaarã. Ha'e va'e xekuaa ukaa ma anhetẽ va'e meme, xee aikuaa. \m \v 33 João Batista pe peẽ kuery peporandu uka ramo anhetẽ va'e meme xemombe'u raka'e. \m \v 34 Ha'e rami teĩ xee naikotevẽi xekuaa ukaa ko yvy regua. Ha'e rami avi João rekokue re xeayvu pendu vy peo jepe aguã. \m \v 35 Mba'eta ijayvuague ma tataendy opa rupi omoexakãa rami. Ha'e ramo peẽ kuery pendu vy pevy'a ranhe raka'e penemoexakãa rupi. \m \v 36 Oiko avi peteĩ xereko kuaa ukaa João gui yvateve va'e, mba'eta xerembiaporã Xeru ome'ẽ va'ekue ae 'rã oikuaa uka Xeru xembouague. \p \v 37 — Ha'e gui Xeru Xembouare voi ijayvu raka'e xerekorã re. Teĩ peẽ kuery ma neĩ peteĩgue napendui ijayvua, ndapexai guive, \m \v 38 neĩ pendejee napemoĩ ijayvu, mba'eta ndapejeroviai pekuapy hemimbou re. \m \v 39 Peikuaa pota 'rã kuaxia para re tekove marã e'ỹ peupity aguã. Ha'e va'e re ma xerekorã mombe'ua oĩ, \m \v 40 ha'e rami teĩ xere ma ndapejuxei tekove peupity aguã. \p \v 41 — Xee ma avakue pe rive nanhemboyvate ukai. \m \v 42 Ha'e rã peẽ kuery reko ma xee aikuaa porã, mba'eta pendere noĩ Nhanderuete peayvua. \m \v 43 Xeru rery rupi aju teĩ peẽ kuery naxemovaẽi. Ha'e rã amongue guery rupi rive ou ramo ma pemovaẽ 'rã. \m \v 44 Mba'exa tu pejerovia ta xere? Mba'eta joupe rive penhemboeko porã uka, ha'e rã Nhanderuete peteĩ'i va'e pe ma napenhemboeko porã uka potai. \p \v 45 — Pexa'ã eme Nhanderuete renonde xee pendere xeayvu aguã re. Moisés pemboete va'e ae 'rã ijayvu pendere. \m \v 46 Ha'e rami avi anhetẽ ri Moisés ombopara va'ekue perovia va'e rire xere voi pejerovia 'rãgue, xerekorã re ae ombopara rire. \m \v 47 Ha'e gui Moisés ombopara va'ekue ndaperoviai vy ma mba'exa tu perovia ta xeayvu? \c 6 \r Mateus 14.13-21; Marcos 6.30-44; Lucas 9.10-17 \p \v 1 Ha'e va'e rire Jesus oaxa ovy Galiléia yupa Tiberíades 'epy va'e rupi. \m \v 2 Heta avi oo hupive, mba'eta oexa rire hexa pyrã ojapo rã imba'eaxy va'e omongueraa py. \m \v 3 Ha'e gui peteĩ yvyty re Jesus oẽ vy guemimbo'e kuery reve oguapypa. \m \v 4 Ha'e jave ovaẽ rai'i ma judeu kuery pegua ngaru Páscoa oikoa ára. \p \v 5 Ha'e gui Jesus oma'ẽ vy heta ou rã oexa vy aipoe'i guemimbo'e Filipe pe: \p — Magui nda'u jajogua 'rã mbojape apy ikuai va'e kuery peguarã? — he'i. \m \v 6 Jesus po rami ijayvu ombovai rã oenduxe vy, mba'eta oikuaa ae ma ojapo va'erã. \p \v 7 Ha'e ramo Filipe aipoe'i: \p — Peteĩ-teĩ mbojape ho'u aguã ma neĩ duzentos ára repy re mbojape jajogua ramo voi 'rã nda'evei — he'i. \p \v 8 Ha'e gui hemimbo'e mboae Simão Pedro ryvy André aipoe'i Jesus pe: \p \v 9 — Ha'e rami avi pe py ma oĩ peteĩ kunumi peteĩ nhiruĩ mbojape cevada guigua ha'e mokoĩ pira'i oguereko va'e. Ha'e rami teĩ nda'evei 'rã ko heta ete ikuai va'e peguarã — he'i. \p \v 10 Jesus ombovai: \p — Aipopeje ha'e javive oguapypa aguã — he'i. Ha'e py ma nhuũndy porã ramo ha'e javi oguapypa. Ha'e py rã nda'u cinco mil avakue ikuai. \m \v 11 Ha'e gui peteĩ nhiruĩve mbojape Jesus ojopy vy oguerovy'a Nhanderuete. Ha'e gui mae ma ombojoja uka pavẽ pe. Pira'i voi ha'ekue rami ju ombojoja uka. \p \v 12 Ha'e gui ha'e javive hevyatãmba ma ramo Jesus aipoe'i guemimbo'e kuery pe: \p — Pemono'õmba ju hembyrekue ojeavyky rei e'ỹ aguã — he'i. \m \v 13 Ha'ekue rami ha'e kuery ojapo vy ha'e javi vy doze varai omonyẽ peteĩ nhiruĩ mbojape gui hembyre va'ekue. \p \v 14 Ha'e gui ha'e py ikuai va'e ma hexa pyrã Jesus ojapo rã oexa vy aipoe'i joupe-upe: \p — Anhetẽ ae peva'e oiko ra'e profeta ko yvy re ou 'rã va'ekue — he'i okuapy. \m \v 15 Ha'e rami vy ogueraaxe okuapy nguvixaverã. Ha'e rami teĩ Jesus oikuaa vy ojepe'a vy oẽve ovy yvyty re. \r Mateus 14.22-33; Marcos 6.45-51 \p \v 16 Pytũ'i jave hemimbo'e kuery oguejy oje'oivy yupa peve. \m \v 17 Ha'e py ma ojou peteĩ kanoã hovaigua re oaxa aguã Cafarnaum tetã katy. Pytũ are ma va'eri Jesus ndoui teri ha'e kuerya py. \m \v 18 Ha'e gui ha'e kuery oo jave yai opu'ã-pu'ã, yvytu oipeju atã ramo. \p \v 19 Yy rembe gui cinco, seis quilômetro rãnda'u ha'e kuery oo ma jave kanoãa katy Jesus ou jekuaa yy áry rupi oguata vy. Ha'e nunga hemimbo'e kuery oexa vy onhemondyipa. \m \v 20 Ha'e ramo Jesus aipoe'i: \p — Penhemondyi eme, xee rima — he'i. \m \v 21 Ha'e ramo hemimbo'e kuery ovy'a vaipa reve oupi kanoã py. Ha'e rire'ive ovaẽmba ma ooxeague py. \s1 Jesus ae mbojape nhomoingo riaearã oikoa re ijayvuague \p \v 22 Ha'e gui ko'ẽ jevy heta va'e kuery yupa rembe re opyta va'ekue ima'endu'a peteĩ kanoã kyrĩ'i va'e anho ha'e py ituiague re, ha'e va'e py guemimbo'e kuery reve Jesus ndooiague re, mba'eta hemimbo'e kuery ha'e kuery ae'i oje'oi rire. \m \v 23 Ha'e rami jave ma amboae kanoã ju Tiberíades tetã gui ou vy Senhor mbojape oguerovy'a rire ho'u okuapyague katy'i ombojaa. \m \v 24 Jesus guemimbo'e kuery reve ha'e py ndoikovei maa heta va'e kuery oikuaa vy ojopy kanoã, ha'e oje'oi Cafarnaum katy oeka vy. \p \v 25 Ha'e gui yupa rovaigua re oexa vy oporandu: \p — Orembo'ea, araka'e ma tu revaẽ apy? \p \v 26 Jesus ombovai: \p — Anhetẽ aipoa'e pẽvy: Peẽ kuery ma mbojape pe'u ha'e penevyatãmba rire rive xereka, hexa pyrã ajapo rã pexa kuaa porã vy e'ỹ. \m \v 27 Penhea'ã eme tembi'u opa va'erã re rive, ha'e rã imarã e'ỹ va'e nhomoingo riaearã re. Ha'e va'e regua ma Ava ra'y ojeapo va'ekue anho 'rã ome'ẽ, mba'eta Tuu oikuaa uka hemimbou oikoa — he'i. \p \v 28 Ha'e kuery oporandu ixupe: \p — Mba'e nunga nda'u rojapo 'rã Nhanderuete oipota va'e rojapo aguã? \p \v 29 Jesus ombovai: \p — Nhanderuete oipota va'e ma hemimbou re pejeroviaa — he'i. \p \v 30 Ha'e ramo ha'e kuery aipoe'ive ju: \p — Mba'e nunga hexa pyrã tu rejapo 'rã ha'vy roexa vy ndere rojerovia aguã? Mba'e nunga tu ndee rejapo kuaa? \m \v 31 Mba'eta nhaneramoĩ kuery ma tekoa e'ỹa rupi ikuai vy ho'u raka'e maná, ipara oĩa “Yva gui mbojape ombou ha'e kuery ho'u aguã”, he'ia rami vy.\x * \xo 6:31 \xt Êxodo 16.4, Neemias 9.15, Salmo 78.24-25\x* \p \v 32 Ha'e ramo Jesus ombovai: \p — Anhetẽ aipoa'e pẽvy: Mbojape yva guigua Moisés e'ỹ ombou, Xeru ae pẽvy ombou mbojape anhetẽ va'e yva gui. \m \v 33 Mba'eta mbojape Nhanderuetea guigua ma yva gui ou vy yvy re ikuai va'e pe ome'ẽ tekove — he'i. \p \v 34 Ha'e ramo ha'e kuery aipoe'i: \p — Senhor, eme'ẽ riae orevy ha'e va'e regua mbojape. \p \v 35 Jesus ombovai: \p — Xee ae ma mbojape tekove me'ẽa. Xere ou va'e kuery noenduvei 'rã okaruxea, xere ojerovia va'e ma noenduvei 'rã yuvei.\x * \xo 6:35 \xt João 4.13,14\x* \m \v 36 Xee aipoa'eague rami ae peẽ kuery xerexa teĩ ndapejeroviai. \m \v 37 Xevy guarã Xeru ome'ẽ va'ekue-'ekue ma oupa 'rã xere. Ha'e xere ou va'ekue ma ndaipe'avei 'rã xejegui. \m \v 38 Mba'eta xee ma yva gui aju Xembouare oipota va'e ajapo aguã, xee aipota va'e'ỹ. \m \v 39 Ha'e gui Xembouare oipota va'e ma pova'e, xevy guarã ome'ẽ va'ekue peteĩve namokanhyi aguã, ha'e rã opaa ára amboetepa ju aguã. \m \v 40 Mba'eta Xeru oipota ha'e javive Ta'y oexa kuaa vy hexe ojerovia va'e kuery oupity tekove marã e'ỹ. Ha'e ramo ma xee amboetepa ju 'rã opaa ára. \s1 Yva guigua mbojape omombe'u porãveague \p \v 41 Ha'e gui Jesus “Yva guigua mbojape aiko” he'i rã judeu kuery oendu vy ijayvu rei okuapy hexe. \m \v 42 Ha'e rami vy aipoe'i joupe-upe: \p — Peva'e Jesus nda'u José ra'y e'ỹ ri? Tuu ha'e ixy ndajaikuaai ri ty'y? Mba'exa tu ha'vy “Yva gui aju va'ekue” he'i kuri? \p \v 43 Ha'e ramo ma Jesus ombovai: \p — Ha'e rami ete jomeme pendeayvu aguã ma nda'evei. \m \v 44 Mba'eta avave rei ndoui 'rã xere, Xeru Xembouare ndoguerui rã. Ha'e gui opaa ára amboetepa ju 'rã. \m \v 45 Mba'eta profeta kuery regua ombopara vy “Nhanderuete oeko mbo'e 'rã ha'e kuery ha'e javi”, he'iague rami vy Xeru ayvu oendu ha'e oikuaa va'e kuery ma ou 'rã xere.\x * \xo 6:45 \xt Isaías 54.13\x* \m \v 46 Ha'e rami avi avave rei ndoexai Xeru. Peteĩ'i anho oiko hexaare, oĩa gui aju va'ekue ae. \m \v 47 Anhetẽ aipoa'e pẽvy: Xere ojerovia va'e re ma tekove marã e'ỹ oĩ. \p \v 48 — Xee ae mbojape nhomoingove riaea aiko. \m \v 49 Peneramoĩ kuery ma tekoa e'ỹa rupi ikuai vy maná ho'u teĩ ha'e javive omanomba raka'e. \m \v 50 Ha'e rã kova'e mbojape yva gui ou va'ekue ho'u va'e ma nomanoi 'rã. \m \v 51 Xee ae mbojape oikove va'e yva gui ou va'ekue. Ha'e va'e regua ho'u va'e ma oiko riae 'rã. Mbojape ko yvy re ikuai va'e moingovearã xee ame'ẽ va'erã ma xerete ae — he'i. \p \v 52 Ha'e ramo judeu kuery joo rami e'ỹ-e'ỹ ijayvu. Ha'e vy aipoe'i: \p — Mba'exa 'rã tu peva'e ngo'o ome'ẽ ja'u aguã? \p \v 53 Jesus ombovai: \p — Anhetẽ aipoa'e: Ava ra'y ojeapo va'ekue ro'o gui ndape'ui, ha'e huguy gui ndapey'ui ri ramo pendere noĩ 'rã tekove. \m \v 54 Mba'eta xero'o gui ho'u, ha'e xeruguy gui oy'u va'e re ma oĩ tekove marã e'ỹ, ha'e amboetepa ju 'rã opaa ára. \m \v 55 Mba'eta xero'o ma tembi'u anhetẽ va'e, ha'e xeruguy ma oy'u pyrã anhetẽ va'e. \m \v 56 Xero'o gui ho'u ha'e xeruguy gui oy'u va'e ma ikuai 'rã xere, ha'e xee aĩ 'rã ha'e kuery re. \m \v 57 Xeru xembouare oikove, ha'e hexe xee aikovea rami avi xere okaru va'e oikove 'rã xere. \m \v 58 Kova'e mbojape yva gui ou va'ekue ma penamoĩ kuery ho'u va'ekue ramigua e'ỹ, mba'eta ha'e kuery omanomba raka'e. Ha'e rã kova'e mbojape ho'u va'e ma oikove riae 'rã — he'i. \m \v 59 Ha'e rami Jesus ijayvu Cafarnaum tetã py judeu kuery onhembo'eaty py nhombo'ea py. \s1 Jesus oayvua omombe'u porãveague \p \v 60 Po rami ijayvu rã hemimbo'e kuery oendu vy heta aipoe'i okuapy: \p — Haxy ete rima ijayvua. Mava'e tu oikuaa ta?\x * \xo 6:60 \xt Mateus 13.10-17\x* \p \v 61 Ha'e gui Jesus ma ha'e kuery ndojou porãia oikuaa ae vy aipoe'i: \p — Peẽ kuery napendu kuaai va'e ty'y nami xeayvu rã? \m \v 62 Ha'e rami avi mba'exa 'rã tu peikuaa Ava ra'y ojeapo va'ekue ouague katy ju ojeupi ovy rã pexa vy? \m \v 63 Mba'eta Nhe'ẽ ae rima nhomoingovearã oĩ, ha'e rã nhandero'o ma ha'e rami aguã ndovarei. Nami xeayvu vy Nhe'ẽ ha'e tekove re rima xeayvu kuri. \m \v 64 Ha'e rami avi peẽ kuery regua amongue ndapejeroviai — he'i. Po rami Jesus ijayvu mba'eta oikuaa ae mava'e kuery pa hexe ndojeroviai, ha'e mava'e pa ijopy uka nhemiarã oikoa. \m \v 65 Ha'e rami vy aipoe'ive ju: \p — Ha'e nunga rupi xee aipoa'e kuri pẽvy: “Avave rei ndoui 'rã xere, ha'e rami aguã Xeru ome'ẽ e'ỹ ramo.” \s1 Jesus-a gui heta ojepe'aague \p \v 66 Ha'e rami rã hemimbo'e kuery heta ojepe'a, hexeve nda'ikuaixevei vy. \m \v 67 Ha'e ramo guemimbo'e kuery doze ikuai va'e pe ju Jesus oporandu: \p — Ha'vy peẽ kuery voi teve pejepe'axe avi xegui? \p \v 68 Simão Pedro ombovai: \p — Senhor, mava'e rupive 'rã tu roo? Mba'eta ndee ndeayvua anho tekove marã e'ỹ me'ẽa.\x * \xo 6:68 \xt Atos 4.12\x* \m \v 69 Ha'e gui ore kuery roguerovia, roikuaa porã ete ndee Nhanderuete remimbou Iky'a e'ỹ va'e reikoa — he'i. \p \v 70 Ha'e ramo Jesus ombovai: \p — Ha'e rami avi peẽ kuery doze aiporavo va'ekue regua peteĩ re ma anha oĩ — he'i. \m \v 71 Po rami ijayvu Simão Iscariotes ra'y Judas reko re, mba'eta ha'e va'e ma doze ikuai va'e regua va'eri ijopy uka nhemiarã oiko. \c 7 \s1 Jesus re tyvy kuery ndojeroviai okuapyague \p \v 1 Ha'e va'e rire ma Jesus oiko Galiléia yvy rupi. Judéia yvy katy ranhe ndoovei, judeu ruvixa kuery ojukaxe rã. \p \v 2 Ha'e gui ovaẽ rai'i ma judeu kuery pegua ngaru oguy'i py ikuai aguã regua ára. \m \v 3 Ha'e ramo oĩa py tyvy kuery ou vy aipoe'i ixupe: \p — Tereo ju kova'e tekoa gui judéia katy, neremimbo'e kuery ha'e pygua voi mba'emo rejapo va'e oexa aguã. \m \v 4 Mba'eta avave rei ojekuaa ukaxe vy nhemi rupi ndojapoi 'rã mba'eve. Tove yvy jave rupi toikuaa mba'emo rejapo reikovy va'e — he'i okuapy. \m \v 5 Ha'e rami tyvy kuery ijayvu mba'eta ha'e kuery ae ndojeroviai hexe.\x * \xo 7:5 \xt Mateus 10.36; Mateus 10.36\x* \p \v 6 Ha'e ramo Jesus aipoe'i ha'e kuery pe: \p — Nda'evei, xe'ára novaẽi teri. Ha'e rã peẽ kuery pe ma ára nhavõ ha'evepa rei. \m \v 7 Peẽ kuery re yvy regua kuery nda'ija'e e'ỹi 'rã. Ha'e rã xere ma nda'ija'ei okuapy, teko vai rupi ikuaia amombe'u ramo. \m \v 8 Tapeo peẽ ae ngarua py. Xee ma ndaa reguai ranhe, mba'eta novaẽi teri xe'ára — he'i. \m \v 9 Ha'e rami Jesus ijayvu vy opytave ranhe Galiléia py. \s1 Ngarua py Jesus ooague \p \v 10 Tyvy kuery ngarua py oje'oipa ma rire mae Jesus voi oo. Ha'e rami teĩ avave rei pe ndojekuaa ukai guive. \m \v 11 Ngarua py ma judeu ruvixa kuery oeka okuapy, oporandu guive mamo pa oĩa re. \p \v 12 Heta va'e kuery joo rami e'ỹ-e'ỹ ijayvu okuapy heko re, mba'eta amongue ma aipoe'i: \p — Ha'e tu porayvu va'e rima. \p Ha'e rã amboae kuery ma \p — Xevy pe rã nhombotavypa rei oikovy — he'i. \m \v 13 Avave rei nomombe'u porãai guive marã rami pa oikoa, mba'eta judeu ruvixa kuery gui okyje vy. \s1 Jesus guetarã kuery ojerovia e'ỹ va'e reve jogueroayvu okuapyague \p \v 14 Ha'e gui ngaru oikoa mbyte py mae ma Jesus oo templo py nhombo'e vy. \m \v 15 Ha'e ramo judeu ruvixa kuery ma nhombo'e rã oendu vy onhemondyipa. Ha'e vy aipoe'i: \p — Mba'exa tu kuaxia para re oĩ va'e oikuaapa, nonhembo'ei va'ekue ri? \p \v 16 Jesus ombovai: \p — Xee ma xejegui ae e'ỹ anhombo'e, ha'e rã Xembouare gui aikuaa. \m \v 17 Ha'e gui Nhanderuete oipotaa rami ikuaixe va'e ma oikuaa 'rã Nhanderuete gui pa anhombo'e kuaa, tyrã pa xejegui ae. \m \v 18 Mba'eta ojegui ae nhombo'e va'e ma onhemboyvate ukaa rupi rive 'rã oiko. Ha'e rã imbouare yvatea oikuaa ukaa rupi nhombo'e va'e ma anhetẽ va'e, ha'e hexe noĩ 'rã teko vai. \m \v 19 Moisés e'ỹ teve peẽ kuery pegua lei ombopara raka'e? Ha'e ramive ma peẽ kuery neĩ peteĩve ndapejapoi. Mba'e re tu xejukaxe ri? \p \v 20 Ha'e ramo heta va'e kuery aipoe'i: \p — Anha teve rima ndere onhemonde. Mava'e tu ndejukaxe?\x * \xo 7:20 \xt Mateus 13.53-58; Marcos 3.22\x* \p \v 21 Jesus ombovai: \p — Xee ma peteĩ mba'e ajapo ramo rive peẽ kuery penhemondyipa. \m \v 22 Moisés ma oeja raka'e jopire pemboi aguã. Ha'e rami aguã ma Moisés guigua ete e'ỹ guive, ha'e rã nhaneramoĩ kuery gui ijypy raka'e. Ha'e rami rire sábado ára py teĩ pemboi 'rã avakue'i pire. \m \v 23 Moisés lei ombopara va'ekue rami vy sábado ára py voi avakue'i pire pemboi va'eri mba'e re tu xejou vai ri pekuapy sábado ára py anhomongueraague re? \m \v 24 Nda'evei joe peikuaa pota aguã mba'emo pexaa rupi rive, ha'e rã anhetẽ va'e ha'e teko porã rupi anho 'rã ha'eve. \s1 Judeu ruvixa kuery joo rami e'ỹ-e'ỹ ijayvuague \p \v 25 Amongue Jerusalém pygua kuery aipoe'i: \p — Peva'e e'ỹ nda'u huvixa kuery ojukaxe va'e? \m \v 26 Mba'exa tu ha'vy pavẽ oendua py nhombo'e teĩ avave rei nomokyrirĩ? Tyrã pa huvixa kuery voi teve oikuaa Cristo oikoa rami? \m \v 27 Nhande kuery ma jaikuaa magui pa ha'e oua. Ha'e gui Cristo ou ramo ma avave rei ndoikuaai 'rã magui pa oua — he'i okuapy. \p \v 28 Ha'e gui Jesus ma templo py nhombo'e vy aipoe'i: \p — Peẽ kuery nda'u xekuaa, ha'e magui pa ajua peikuaa avi ri ty'y? Ha'e gui xee ma xee ae aipotaa rami rive'ỹ aju. Peẽ kuery ma ndapeikuaai ae Xembouare ma anhetẽ va'eri. \m \v 29 Ha'e rã xee ma aikuaa, mba'eta ixugui aju, ha'e ae xembou ramo — he'i. \m \v 30 Ha'e ramo ha'e kuery ojopyxe teĩ avave rei opo nomoĩ hexe, hi'ára novaẽi teri ramo. \p \v 31 Ha'e pygua kuery regua heta ojerovia hexe. Ha'e vy aipoe'i: \p — Cristo ou vy nda'u ojapo 'rã ri hexa pyrã peva'e ava ojapo va'e gui iporãve va'e? — he'i okuapy. \p \v 32 Ha'e gui fariseu kuery ma heta va'e kuery Jesus ojou porã okuapya oikuaa vy sacerdote yvatekueve va'e reve omondouka xondaro kuery ojopy aguã. \p \v 33 Ha'e ramo Jesus aipoe'i ha'e kuery pe: \p — Aỹ'i tema aiko teri peẽ kuery reve. Ha'e gui aa ju ta ma Xembouarea py. \m \v 34 Ha'e va'e rire peẽ kuery xereka teĩ ndaxejoui 'rã, mba'eta xee aa ague py peẽ kuery peo aguã nda'evei — he'i. \p \v 35 Ha'e ramo judeu ruvixa kuery joupe-upe ju aipoe'i: \p — Marã katy nda'u ha'e oo 'rã ndajajoui aguã? Tyrã pa grego kuery retã nhande kuery ikuaia rupi teve oo ta ombo'e vy? \m \v 36 Mba'e he'i vy nda'u po rami ijayvu: “Xereka teĩ ndaxejoui 'rã”, ha'e “Xee aa ague py peo aguã nda'evei”, he'i kuri? \s1 Yy imarã e'ỹ va'e re Jesus ijayvuague \p \v 37 Ngaru opaa ára ma omboeteave ára. Ha'e va'e ára Jesus opu'ã vy aipoe'i: \p — Pendey'uvei va'e peju xea py pey'u. \m \v 38 Mba'eta xere ojerovia va'e kuery re oiko 'rã kuaxia para re oĩ va'e: “Ipy'a gui oxyry 'rã yy imarã e'ỹ va'e” he'ia rami.\x * \xo 7:38 \xt João 4.13,14; Apocalipse 22.1,17\x* \m \v 39 Ha'e rami ijayvu Nhe'ẽ re, mba'eta Jesus re ojerovia va'e kuery re Nhe'ẽ oĩ 'rã. Ha'e rã ha'e va'e jave ma Nhe'ẽ nombouai teri, mba'eta Jesus nomboyvateai teri. \p \v 40 Ha'e gui po rami Jesus ijayvu rã heta va'e kuery oendu vy aipoe'i: \p — Ha'e tu anhetẽ ae profeta oiko — he'i okuapy. \p \v 41 Amongue aipoe'i: \p — Ha'e tu Cristo ete rima oiko. \p Ha'e rã amboae kuery ma oporandu: \p — Cristo nda'u Galiléia gui 'rã ri ou? \m \v 42 Mba'eta kuaxia re ipara oiny: “Cristo ma Davi ramymino 'rã oiko, ha'e Belém tetã Davi rekoague py ae 'rã itui'i”, he'iague. \m \v 43 Ha'e rami vy joo rami e'ỹ-e'ỹ oikuaa Jesus reko re ijayvu vy. \m \v 44 Amongue ma ojopyxe teĩ avave rei opo nomoĩ hexe. \s1 Xondaro kuery ojevypa riveague \p \v 45 Ha'e gui xondaro kuery ojevypa rive ju sacerdote yvatekueve va'e ha'e fariseu kuerya py. Ha'e ramo xondaro kuery ha'e kuery oporandu: \p — Mba'e re tu ndaperui? \p \v 46 Xondaro kuery ombovai: \p — Mba'eta ha'e va'e ava ijayvua rami avave rei nda'ijayvui teri — he'i okuapy.\x * \xo 7:46 \xt Mateus 7.28,29\x* \p \v 47 Ha'e ramo fariseu kuery aipoe'i: \p — Peẽ kuery voi teve penembotavy ra'e? \m \v 48 Ha'e gui nhanderuvixa kuery e'ỹ vy fariseu kuery regua voi teve ojerovia hexe? \m \v 49 Ha'e rã heta va'e kuery ma nhandevygua lei oikuaa va'e'ỹ, ayvu vaipy meme ikuai — he'i okuapy. \p \v 50 Peteĩ ha'e kuery va'e regua ma Nicodemos, Jesus reve jogueroayvu vy oo va'ekue. Ha'e va'e ma oirũ kuery pe oporandu: \p \v 51 — Nhande kuery pegua lei rami vy nda'u ha'eve 'rã ri amongue nhamboayvu porã e'ỹ re nhanhombopaga aguã, e'ỹ vy mba'emo ojapo oikovya re jaikuaa pota porã e'ỹ re? \p \v 52 Irũ kuery ombovai: \p — Ndee voi teve Galiléia pygua reiko? Eikuaa porã pota reikuaa aguã Galiléia gui neĩ peteĩ profeta ndoui 'rãa — he'i okuapy. \m \v 53 [Ha'e gui ma peteĩ-teĩ oje'oi ngoo katy. \c 8 \s1 Kunha itavy rei va'e ogueru okuapyague \p \v 1 Ha'e rã Jesus ma Oliveira yvyty katy oo. \p \v 2 Ko'ẽ rai ramove ma templo katy ju ou. Oĩa py heta va'e kuery voi joguerupa. Ha'e ramo oguapy vy ombo'epa oiny. \p \v 3 Ha'e gui Jesus oĩa py lei re nhombo'e va'ety ha'e fariseu kuery ogueru peteĩ kunha itavy reia py ojou pyre. Ha'e rami vy omopu'ã imo'amy teta mbyte py. \m \v 4 Ha'e vy aipoe'i Jesus pe: \p — Porombo'ea, kova'e kunha ma itavya py ojoua ra'e. \m \v 5 Ha'e gui Moisés nhandevygua lei ombopara vy aipoe'i raka'e kunha itavy rei va'e ita py jajapipa aguã. Ha'vy ndee, mba'e 're? — he'i okuapy \m \v 6 oeko a'ã vy hexe ijayvu rei aguã. \p Ha'e ramo Jesus yvy re oma'ẽ reve okuã py ombopara oiny yvy re. \m \v 7 Ha'e kuery oporandu riae ma okuapy ramo mae ma Jesus oma'ẽ. Ha'e vy aipoe'i: \p — Pejejavy va'e'ỹ ete peiko va'e ranhe pejapi ita py — he'i. \m \v 8 Ha'e gui yvy re ju oma'ẽ reve omboparave ju oiny. \p \v 9 Ha'e rami ijayvu rã ha'e kuery oendu vy opy'apy py oikuaa ha'e kuery ae ojejavy va'ea. Ha'e rami vy peteĩ-teĩ ojepe'a oje'oivy. Tujakueve ranhe oo, ha'e rami py oje'oipa. Opyta va'e ma Jesus anho, ha'e kunha va'e guive, ha'e kuery mbyte py hi'aĩague py ae. \p \v 10 Ha'e gui Jesus oma'ẽ vy avave rei ndoexavei. Kunha va'e anho ho'ame rã oexa vy aipoe'i ixupe: \p — Kunha, mamo tu oopa ra'e ndere ijayvu va'ekue? Mava'eve rei teve nanembopagai? \p \v 11 Kunha va'e ombovai vy \p — Mava'eve rei, Senhor — he'i. \p Ha'e ramo Jesus aipoe'i: \p — Xee voi norombopagai 'rã. Tereo ju, ejejavyve eme.] \s1 Jesus gueko omombe'u porãveague \p \v 12 Teĩgue ju Jesus aipoe'i: \p — Xee ma hendy va'e yvy regua kuery moexakãarã. Xerupive ikuai va'e ma pytũ rupi ve'ỹ 'rã oiko, mba'eta ha'e kuery re oĩ 'rã hendy va'e nhomoingovea — he'i.\x * \xo 8:12 \xt João 1.4; Salmo 36.9\x* \p \v 13 Ha'e gui fariseu kuery aipoe'i: \p — Ndee tu ndereko re ae rima ndeayvu ra'e. Ha'e nunga rupi ndeayvua ndovarei. \p \v 14 Jesus ombovai vy aipoe'i ha'e kuery pe: \p — Xee ae xereko re xeayvu teĩ xeayvua anhetẽ meme. Mba'eta xee aikuaa magui pa ajuague, ha'e marã katy pa aa 'rãa. Ha'e rã peẽ kuery ma ndapeikuaai magui pa aju, neĩ marã katy pa aa 'rãa voi. \m \v 15 Peẽ kuery ma peikuaa rami rive penhombopagaxe, ha'e rã xee ma avave rei nambopagai. \m \v 16 Ha'e anhombopaga vy voi anhetẽ rupi meme 'rã anhombopaga, mba'eta xee ma xee ae'ỹ aiko. Xee ha'e Xembouare roiko. \m \v 17 Pendevygua lei re ma ipara oiny: “Mokoĩ joo rami meme ijayvu ramo 'rãe jaikuaa anhetẽa”, he'iague. \m \v 18 Xee aikuaa uka porã aikovy xereko, ha'e Xeru Xembouare voi xekuaa uka — he'i. \p \v 19 Ha'e ramo oporandu okuapy: \p — Mamo ha'vy oĩ Nderu? \p Jesus ombovai: \p — Peẽ ndaxekuaaia rami avi neĩ Xeru voi ndapeikuaai. Xee xekuaa va'e rire ma peikuaa avi 'rãgue Xeru — he'i. \m \v 20 Ha'e rami ijayvu templo py, peráta ryru oĩ va'e yvýry oĩa py. Ha'e rami teĩ avave rei ndojopyai, hi'ára novaẽi teri ramo. \s1 Heta va'e kuery pe Jesus onhemombe'u teĩ ndogueroviai okuapyague \p \v 21 Peteĩgue ju aipoe'i: \p — Xee ma ajepe'a 'rã apy gui. Ha'e ramo peẽ kuery xereka teĩ ndapeoi 'rã xee aa ague py. Ha'e rami 'rãgue py pekanhymba 'rã pejejavyague re — he'i. \p \v 22 Ha'e ramo judeu ruvixa kuery aipoe'i: \p — Peva'e teve ojejukaxe? Ha'e vy ae ma “Ndapeoi 'rã aa ague py”, he'i ri kuri. \p \v 23 Jesus aipoe'ive ju: \p — Peẽ kuery ma ko yvy rupigua, ha'e rã xee ma pe yvategua. Peẽ ma kova'e yvy regua, ha'e rã xee ma yvy regua e'ỹ. \m \v 24 Ha'e nunga rupi ae xee aipoa'e kuri pekanhymba 'rã pejejavyague re. Mba'eta xee ae aikoa ndaperoviai vy pejejavyague re pekanhymba 'rãe — he'i. \p \v 25 Ha'e ramo oporandu okuapy: \p — Marã ramigua tu ndee? \p Jesus ombovai: \p — Mba'e tu jypy'i guive pendevy amombe'u raka'e? \m \v 26 Heta mba'e areko peẽ kuery reko re xeayvu aguã peikoague repy ame'ẽ vy guarã. Ha'e rami teĩ aỹ ma ko yvy re ikuai va'e pe amombe'u aikovy Xembouare anhetẽ va'e gui aendu va'e anho — he'i. \m \v 27 Ha'e rami ijayvu teĩ ha'e kuery ndoikuaai Nguu re ae ijayvua. \p \v 28 Ha'e gui Jesus aipoe'ive ju: \p — Ava ra'y ojeapo va'ekue peupi ma pekuapy vy peikuaa 'rã marã ramigua pa aikoa, ha'e xejegui ae mba'eve ndajapoia, mba'eta Xeru xembo'ea rami anho xeayvu aikovy. \m \v 29 Xembouare ma oiko riae xereve. Ndaxerejai 'rã xee ae'i, ha'e oipotaa rami anho ajapo ramo — he'i. \m \v 30 Ha'e rami ijayvu ramo heta ojerovia hexe. \p \v 31 Ha'e gui judeu kuery hexe ojerovia va'e pe Jesus aipoe'i: \p — Xeayvua rupi riae ri peiko vy anhetẽ ete 'rã xeremimbo'e peiko. \m \v 32 Ha'e rami vy peikuaa 'rã anhetẽ va'e, ha'e anhetẽ va'e pendejora 'rã escravo pendekuaia gui — he'i. \p \v 33 Ha'e ramo ha'e kuery aipoe'i: \p — Ore ma Abraão ramymino orekuai vy neĩ peteĩgueve ma escravo orekuai va'e'ỹ. Mba'e re tu escravo ve'ỹ orekuai aguã re ri ndeayvu? \p \v 34 Jesus ombovai: \p — Anhetẽ aipoa'e: Teko vai rupi ikuai va'e ma teko vai pegua escravo meme ikuai. \m \v 35 Ha'e escravo ikuai va'e ma ndoiko riaei 'rã herekoa ro py, ha'e rã ta'y anho. \m \v 36 Ha'e rami avi Ta'y pendejora ramo ojora pyre ete 'rã pendekuai. \m \v 37 Ha'e gui xee ma aikuaa ae peẽ kuery Abraão ramymino pendekuaia. Ha'e rami teĩ pendere xeayvu noĩ ramo xejukaxe pekuapy. \m \v 38 Xee ma xeayvu mba'emo Xerua py aexa va'ekue re anho. Ha'e rã peẽ kuery ma penderu mba'emo ojapo rã pexa va'ekue ae pejapo — he'i. \p \v 39 Ha'e ramo ha'e kuery \p — Oreru ma Abraão ae — he'i okuapy. \p Jesus ombovai: \p — Anhetẽ ete ri Abraão ra'y kuery pendekuai va'e rire pejapo 'rãgue Abraão ojapoague rami. \m \v 40 Ha'e rami 'rãgue py peẽ kuery xejukaxe pekuapy, anhetẽ va'e Nhanderuete gui aendu va'e amombe'u ramo rive. Ha'e rã Abraão ma ha'e ramigua e'ỹ ojapo raka'e. \m \v 41 Peẽ kuery ma penderu ojapo va'e ramigua ae pejapo va'e — he'i. \p Ha'e kuery aipoe'i: \p — Ore kuery ma tuu heta rei va'e'ỹ orekuai. Peteĩ'i oreru oiko. Ha'e va'e ma Nhanderuete ae. \p \v 42 Jesus ombovai: \p — Anhetẽ ri Nhanderuete re penderu va'e rire ma xerayvu 'rãgue pekuapy, mba'eta xee ma Xeruetea gui aju vy apy ju aiko. Xee ae aipotaa rami e'ỹ aju va'ekue, ha'e rã Xeru xembou ramo ma aju. \m \v 43 Mba'e re tu peẽ kuery ndapeikuaai ri xeayvua? Ndapeikuaai mba'eta xeayvu pendu kuaa va'erã e'ỹ ae. \m \v 44 Peẽ kuery ma anha guigua pendekuai, hexe ae penderu va'e vy. Ha'e rami vy ae anha oipotaa rami pendekuai. Mba'eta anha ma jypy'i guive jojukaa rupi tema oiko, anhetẽ va'e rupi ndoikoi, hexe anhetẽ va'e noĩ ae ramo. Ha'e vy ijapu 'rã oikovy gueko rami vy, mba'eta ijapu va'e ae, ha'e ijapu va'e ru oiko.\x * \xo 8:44 \xt 1 João 3.7-10\x* \m \v 45 Ha'e nunga rupi ae anhetẽ va'e re xeayvu ramo peẽ kuery ndaperoviai. \m \v 46 Mava'e nda'u peẽ kuery regua peikuaa ajejavyague? Anhetẽ meme aipoa'e teĩ mba'e re tu ndaperoviai? \m \v 47 Nhanderuete guigua kuery anho 'rã onhe'ẽ rendu. Ha'e nunga rupi ae peẽ kuery naxenhe'ẽ rendui, mba'eta Nhanderuete guigua e'ỹ pendekuai — he'i. \p \v 48 Judeu kuery aipoe'i: \p — Anhetẽ'ỹ ri nda'u aiporo'ea Samaria pygua ha'e anha revegua reikoa? \p \v 49 Jesus ombovai: \p — Xee ma anha revegua e'ỹ aiko, ha'e rã Xeru amboete va'e. Ha'e rã peẽ kuery ma naxemboetei. \m \v 50 Ha'e rami avi xee ma avave rei pe nanhemboyvate ukai. Peteĩ oiko xemboyvatearã, ha'evea rami joe oikuaa pota va'e ae. \m \v 51 Anhetẽ aipoa'e: Xeayvua rupi ikuai va'e ma nomanoi 'rã raka'eve rã peve guarã — he'i. \p \v 52 Ha'e ramo judeu kuery aipoe'i: \p — Aỹ ma anhetẽ ete roikuaa ma anha revegua reikoa. Mba'eta Abraão ha'e profeta kuery ha'e javive omano raka'e. Ha'e rã ndee ma “Xeayvua rupi ikuai va'e nomanoi 'rã raka'e rã peve guarã” 're. \m \v 53 Ndee nda'u nhaneramoĩ Abraão omano va'ekue gui ndeyvateve ri? Profeta kuery voi omanomba raka'e. Marã ramigua tu ndee renhemoingo? \p \v 54 Jesus ombovai: \p — Xee ae anhemboyvate uka va'e rire ma xeyvatea mba'everã ndovarei 'rãgue. Ha'e rã xemboyvatearã ma Xeru ae oiko. Ixupe ma peẽ kuery “Nhanderuete” peje \m \v 55 va'eri peikuaa va'e'ỹ. Ha'e rã xee ma aikuaa. Xee “Ndaikuaai” ha'e va'e rire peẽ kuery rami avi 'rãgue xeapu. Xee ma aikuaa, ha'e ijayvua ajapo aikovy guive. \m \v 56 Ha'e gui peneramoĩ Abraão ma ovy'a raka'e xerekorã ixupe oikuaa ukaa rã oikuaa vy. Ha'e ma oikuaa vy xererovy'a ma voi raka'e — he'i. \p \v 57 Judeu kuery aipoe'i: \p — Ndee tu neĩ cinqüenta ma'etỹ teri ndererekoi va'eri rexa ma va'e ty'y Abraão? \p \v 58 Jesus ombovai: \p — Anhetẽ aipoa'e: Abraão oiko e'ỹ mbove voi xee aiko ae ma — he'i. \p \v 59 Ha'e ramo ha'e kuery ojopy ita ojapi aguã, teĩ Jesus ojepe'a ovy templo gui. \c 9 \s1 Peteĩ ava ára revegua e'ỹ va'e Jesus omoma'ẽ jevyague \p \v 1 Ha'e gui Jesus oo vy oexa peteĩ ava ára revegua e'ỹ ma voi oiko va'ekue. \m \v 2 Ha'e ramo hemimbo'e kuery oporandu: \p — Orembo'ea, mava'e nda'u ojejavy raka'e peva'e ára revegua e'ỹ ma voi itui'i aguã: ha'e ae, tyrã pa tuu kuery ojejavy? \p \v 3 Jesus ombovai: \p — Ha'e va'e ojejavyague gui e'ỹ oiko, neĩ tuu kuery gui e'ỹ guive. Hexe Nhanderuete rembiapo ojekuaa aguã rima oiko. \m \v 4 Ha'e gui nhande kuery ma ára oĩ teri reve 'rã jajapo Xembouare ojapo uka va'e, mba'eta pytũ ou ma oiny, avave rei nomba'eapoavei aguã. \m \v 5 Kova'e yvy re aiko teria ja yvy regua moexakãa aiko — he'i. \p \v 6 Ha'e rami ijayvu ma vy onyvõ yvy re. Ha'e rami vy guendyry py yvy omoakỹ va'ekue oikyty ára revegua e'ỹ rexa re. \m \v 7 Ha'e vy aipoe'i: \p — Tereo ejeovai yy omboty pyre Siloé hery va'e py — he'i. Ha'e va'e tery ma “Omondouka pyre” 'ea. Ha'e gui ava oo vy ojeovai, ha'e gui oma'ẽ porã ju ma ouvy. \p \v 8 Ha'e gui oo katy'i ikuai va'e ha'e mba'emo ojerure oiny rã oexa va'ety kuery oexa okuapy. Oexa vy oporandu joupe-upe: \p — Peva'e e'ỹ teve mba'emo re ojerureaty py oĩ va'ekue? \p \v 9 Amongue ma \p — Ha'e rima — he'i. \p Ha'e rã amboae kuery ma \p — Any teve, ha'e ae merami rive ta'vy — he'i. \p Ha'e ramo ha'e ae aipoe'i: \p — Xee ae ri — he'i. \p \v 10 Ha'e ramo oporandu okuapy: \p — Mba'exa tu aỹ rexa ri reikovy? \p \v 11 Ava va'e ombovai: \p — Peteĩ ava Jesus hery va'e ma yvy omoakỹ vy oikyty kuri xerexa re. Ha'e vy aipoe'i xevy: “Tereo ejeovai Siloé yy omboty pyre py”, he'i. Ha'e ramo aa ajeovai, ha'e gui aỹ reve aexa porã ju — he'i. \p \v 12 Oporandu ju okuapy: \p — Mamo tu ha'e oĩ? \p Ombovai: \p — Xee ndaikuaai — he'i. \s1 Fariseu kuery omboayvuague ára revegua e'ỹ va'ekue \p \v 13 Ha'e gui fariseu kuerya py ju ha'e kuery ogueraa ára revegua e'ỹ ma voi itui'i va'ekue, \m \v 14 mba'eta Jesus yvy omoakỹ vy omoma'ẽa ára ma sábado. \m \v 15 Ha'e gui fariseu kuery ju oporandu marã rami vy pa oma'ẽa re. \p Ha'e ramo ava va'e ombovai: \p — Xerexa re yapo oikyty ha'e ajeovaipa rire ma ama'ẽ kuri — he'i. \p \v 16 Ha'e ramo fariseu kuery va'e regua amongue aipoe'i: \p — Ha'e nunga apoare ta'vy Nhanderuete guigua e'ỹ teve, mba'eta sábado ára pyguarã oeja pyre rami e'ỹ oiko. \p Ha'e rã amboae kuery ma aipoe'i: \p — Mba'exa 'rã tu heko vai va'e ojapo kuaa guĩ ramigua hexa pyrã? — he'i okuapy. Ha'e rami vy joo rami e'ỹ-e'ỹ ijayvu okuapy. \p \v 17 Teĩgue ju ha'e kuery oporandu ára revegua e'ỹ va'ekue pe: \p — Nemoma'ẽare tu marã ramigua oikoa ndee reikuaa? \p — Profeta — he'i. \p \v 18 Judeu ruvixa kuery ndogueroviai okuapy ára revegua e'ỹ ae itui'i raka'eague. Ha'e rami vy oenoĩ uka tuu kuery. \m \v 19 Tuu kuery pe oporandu okuapy: \p — Peva'e ma nhi'ã pendera'y “Ára revegua e'ỹ ma voi itui'i” pejeague? Marã rami vy tu aỹ oma'ẽ? \p \v 20 Ha'e ramo tuu kuery ombovai: \p — Ore ma roikuaa orera'y oikoa, ha'e ára revegua e'ỹ ma voi itui'iague. \m \v 21 Ha'e rã marã rami vy pa oma'ẽ jevya ma ore kuery ndoroikuaai, neĩ mava'e pa imoma'ẽare voi ndoroikuaa. Orera'y ma tuja ma ramo ixupe ae 'rã peporandu. Ha'e ae vy 'rãe ma onhemombe'u kuaa — he'i okuapy. \m \v 22 Tuu kuery ma judeu ruvixa kuery gui okyje vy ha'e rami ijayvu, mba'eta huvixa kuery ijayvu ma voi onhembo'eaty gui omoxẽ aguã amongue Jesus ae Cristo oikoa rami omombe'u va'e. \m \v 23 Ha'e nunga rupi ae tuu kuery “Ha'e ma tuja ma, ixupe ae peporandu” he'i. \p \v 24 Ha'e gui teĩgue ju huvixa kuery oenoĩ ava ára revegua e'ỹ va'ekue. Ha'e vy aipoe'i: \p — Nhanderuete rembojerovia va'e rupi emombe'u porã, mba'eta ore ma roikuaa ha'e va'e ava heko vai va'ea — he'i. \p \v 25 Ha'e ramo ombovai: \p — Xee ma ndaikuaai heko vai va'ea. Peteĩ mba'e tema aikuaa, mba'eta ára revegua e'ỹ aiko va'ekue ri aỹ ma ama'ẽ — he'i. \p \v 26 Ha'e kuery oporanduve ju: \p — Mba'e tu ojapo ndevy? Marã rami vy tu nemoma'ẽ? \p \v 27 Ombovai: \p — Xee ma amombe'u ae ma kuri teĩ peẽ kuery ndaperoviai. Mba'e re tu peẽ kuery penduxe vai ri ha'ekue-'ekue'i amombe'u rã? Tyrã pa peẽ kuery voi hemimbo'e pendekuaixe? — he'i. \p \v 28 Ha'e rami rã ijayvu rei okuapy hexe. Ha'e vy aipoe'i: \p — Ndee rima hemimbo'e, ha'e rã ore kuery ma Moisés remimbo'e orekuai. \m \v 29 Mba'eta Moisés reve Nhanderuete ijayvu raka'e, roikuaa porã. Ha'e rã ha'e va'e ava ma neĩ maguigua pa oikoa voi ndoroikuaai — he'i okuapy. \p \v 30 Ava va'e ombovai: \p — Peẽ kuery tu “Maguigua pa oikoa ndoroikuaai” peje, xemoma'ẽ va'eri. \m \v 31 Mba'eta jaikuaa ae ma Nhanderuete noendui 'rãa heko vai va'e ojerurea. Ha'e rã Nhanderuete renonde ojererokyjea rupi ha'e oipotaa rami oiko va'e ojerurea ma oendu 'rã. \m \v 32 Yvy itui ypy'i guive nanhaendui teri ára revegua e'ỹ ma voi itui'i va'ekue moma'ẽa omombe'ua rã. \m \v 33 Ha'e nunga rupi ha'e va'e ava ma Nhanderuete guigua e'ỹ va'e rire mba'eve rei ndojapo kuaai 'rãgue — he'i. \p \v 34 Ha'e rã ha'e kuery ombovai: \p — Ndee tu ndetui'i guive rejejavypa ma voi va'ekue ri aỹ ma orembo'e ta? — he'i okuapy. Ha'e rami vy omoxẽ. \s1 Ára revegua e'ỹ va'ekue pe Jesus ojekuaa ukaague \p \v 35 Jesus oendu ára revegua e'ỹ va'ekue omoxẽ okuapyague. Ha'e rami vy ovaexĩ vy oporandu: \p — Ndee tu rejerovia ri Ava ra'y ojeapo va'ekue re? \p \v 36 Ava va'e ombovai: \p — Senhor, mava'e tu oiko, hexe ajerovia aguã? \p \v 37 Jesus aipoe'i: \p — Ndee ma rexa ma re'amy, xee ndereve xeayvu va'e ae ha'e — he'i. \p \v 38 Ombovai: \p — Senhor, xee ajerovia — he'i vyve omboete. \p \v 39 Ha'e gui Jesus aipoe'i: \p — Xee ma kova'e yvy re aju peteĩ-teĩ oikoague repy ojopy aguã, ha'e rami vy ára revegua e'ỹ ikuai va'ekue oma'ẽmba ju, ha'e oma'ẽ porã va'ekue ndoexavei aguã — he'i. \p \v 40 Ha'e ramo fariseu kuery regua ijyvýry ikuai va'e oporandu ixupe: \p — Ha'e rami vy ore kuery voi teve ára revegua e'ỹ orekuai? \p \v 41 Jesus ombovai: \p — Ára revegua e'ỹ ete pendekuai va'e rire pendereko vaia noĩ 'rãgue. Ha'e rã “Ore roma'ẽ porã” peje vy ma pendereko vaia oĩ tema.\x * \xo 9:41 \xt Lucas 18.9-14; Apocalipse 3.17\x* \c 10 \s1 Vexa'i re opena porã va'e oikoa re Jesus ijayvuague \p \v 1 — Anhetẽ aipoa'e pẽvy: Amongue vexa'i kora rokẽ rupi e'ỹ, amboae rupi oike va'e ma imonda ha'e jojuka rive-rive va'e anho. \m \v 2 Ha'e rã okẽ rupi oike va'e ma vexa'i kuery re opena va'e ete. \m \v 3 Ha'e va'e pe ma okẽ rarõa oipe'a 'rã, ha'e vexa'i kuery voi oendu kuaa 'rã okuapy ijayvua. Ha'e ramo guymba kuery hery rupi meme oenoĩ reve oguenoẽmba 'rã heravy oka py. \m \v 4 Guymba kuery oguenoẽmba ma vy henonde 'rã oo, ha'e rã hymba kuery ma ijayvua oendu kuaa vy oo 'rã hakykue. \m \v 5 Ha'e rã opena va'ety e'ỹ ou ramo ma vexa'i kuery ndooi 'rã hakykue, onhamba 'rã ixugui, ijayvua noendu kuaai vy — he'i. \m \v 6 Ha'e rami Jesus ijayvu mba'emo re ombojoja vy. Ha'e rami teĩ hendua kuery noendu kuaai. \p \v 7 Ha'e ramo Jesus omombe'u porãve ju: \p — Anhetẽ aipoa'e pẽvy: Xee ae vexa'i kora rokẽ aĩ. \m \v 8 Xee aiko e'ỹ mbove ma imonda ha'e jojuka rive va'e kuery anho ou raka'e. Ha'e va'e kuery ayvu ma vexa'i kuery noendui. \m \v 9 Ha'e rã xee ma okẽ aĩ. Xea rupi oike va'e kuery oo jepe 'rã. Oike 'rã, ha'e gui oẽ ju vy ojou 'rã ho'u va'erã. \m \v 10 Imonda va'e ou 'rã mymba kuery oipe'a, ojuka ha'e omomba aguã rive. Ha'e rã xee ma aju ha'e kuery oupity aguã tekove, ha'e opa mba'e py ikuai porã aguã. \p \v 11 — Xee ma vexa'i re opena porã va'ety rami aiko. Mba'eta opena porã va'ety ma guymba kuery re ome'ẽ 'rã guekove ae. \m \v 12 Ha'e rã peráta re rive omba'eapo va'e ma vexa'i re opena ete va'ety e'ỹ, neĩ vexa'i ja e'ỹ guive. Ha'e rami vy aguara'i guaxu ou rã ha'e oexa vy onha rive 'rã vexa'i kuery oejapa vy. Ha'e ramo aguara'i guaxu mymba kuery oguero'a vy omondyipa 'rã imondovy opa rupi. \m \v 13 Peráta re rive omba'eapo va'e ma onha 'rã vexa'i kuery re'ỹ ae openave vy. \m \v 14 Ha'e rã xee ma vexa'i re opena porã va'ety aiko. Aikuaa xerymba kuery, ha'e rã ha'e kuery voi xekuaa, \m \v 15 Xeru xekuaa, ha'e xee Xeru aikuaa rami ae avi. Ha'e rami vy xerymba kuery re ame'ẽ 'rã xerekove. \p \v 16 — Ha'e gui xerymba kuery areko avi kora mboae py, kova'e py e'ỹ. Ha'e va'e kuery avi 'rã aru, xeayvu oendu avi ramo. Ha'e rami vy peteĩ kora py 'rã ha'e javive ikuai, ha'e peteĩ'i avi 'rã oiko opena va'ety. \p \v 17 — Ha'e nunga rupi ae Xeru xerayvu, mba'eta ame'ẽ 'rã xerekove, ha'e gui ajopy jevy aguã. \m \v 18 Xegui avave rei ndoipe'aai 'rã xerekove. Xee ame'ẽxea'i py ae 'rã ame'ẽ. Mba'eta xepo'aka xerekove ame'ẽ, ha'e gui ajopy ju aguã, ha'e rami Xeru ojapo uka rire. \s1 Joo rami e'ỹ-e'ỹ judeu kuery ijayvu okuapyague \p \v 19 Ha'e rami Jesus ijayvu rã judeu kuery oendu vy joo rami e'ỹ-e'ỹ ijayvu okuapy. \m \v 20 Ha'e kuery va'e regua heta aipoe'i: \p — Evoko va'e re tu anha rima onhemonde ra'e na'inhakã porãvei aguã rami. Mba'e re tu pejapyxaka ri ijayvua re? \p \v 21 Ha'e rã amongue ma aipoe'i: \p — Ha'e rami avi anha revegua ma nda'ijayvui 'rã ha'e rami. Tyrã pa anha omoma'ẽ kuaa ri ty'y oma'ẽ e'ỹ va'ekue? \s1 Jesus pe oporandu ju okuapyague \p \v 22 Yro'y py oiko ngaru Jerusalém py, templo ojapopaague re ima'endu'aa aguã regua. \m \v 23 Ha'e gui Jesus oiko templo roka rupi oguy puku Salomão 'epy va'e py. \m \v 24 Ha'e jave judeu kuery ijyvýry oupa vy oporandu ixupe: \p — Raka'e peve tu ropẽxa rei aguã rami oremoingo ta? Cristo ete ri reiko vy enhemombe'u porã. \p \v 25 Jesus ombovai: \p — Xee ma anhemombe'u porã teĩ peẽ kuery ndaperoviai. Mba'emo porã Xeru rery rupi ajapo aikovy va'e voi oikuaa uka marã ramigua pa aikoa. \m \v 26 Peẽ kuery ndapejeroviai mba'eta xerymba vexa'i regua e'ỹ pendekuai vy. \m \v 27 Mba'eta xerymba vexa'i kuery ma oendu 'rã xeayvu, ha'e rã xee ma peteĩ-teĩ aexa kuaa. Ha'e kuery oo 'rã xerakykue. \m \v 28 Ha'e kuery pe ame'ẽ tekove marã e'ỹ. Ha'e ramo ha'e kuery nomanovei ma 'rã, ha'e avave rei ndoipe'aai 'rã xepo gui. \m \v 29 Xevy pe Xeru omboaxa va'ekue ma pavẽ gui ipo'akave. Ha'e Xeru po gui ma avave rei ndoipe'aai 'rã. \m \v 30 Xee ha'e Xeru reve ma peteĩ'i ae roiko — he'i. \p \v 31 Ha'e gui teĩgue ju judeu kuery ojopy ita ojapi aguã. \m \v 32 Ha'e ramo Jesus aipoe'i: \p — Pexaa rupi mba'emo porã ajapo reta ma, Xeru ojapo uka va'e meme. Ha'e nungakue regua mava'e re tu xeapipaxe ita py? \p \v 33 Judeu kuery ombovai: \p — Mba'emo porã rejapo va'ekue re'ỹ ri rojapipaxe ita py, ha'e rã Nhanderuete re ndeayvu vaiague re, mba'eta ndee ava rive reiko va'eri Nhanderuete rami renhemoingo ramo — he'i okuapy. \p \v 34 Ha'e ramo Jesus aipoe'i: \p — Pẽvygua lei re aipo nde'i ri ty'y: “Xee aipoa'e tuuete regua pendekuaia rami”?\f + \fr 10:34 \ft “Tuuete” he'ia ma joe oikuaa pota va'e kuery re ijayvu vy (Salmo 82.6).\f* \m \v 35 Nhanderuete ombopara uka va'ekue ndoaxa rivei 'rã. Ha'e nunga rupi ha'e va'e kuery pe ijayvu vy “Tuuete” he'i rire \m \v 36 mba'e re tu ha'vy “Ndeayvu vai” peje xevy Nhanderuete Ra'y aikoa rami anhemombe'u ramo? Mba'eta xee ma Xeru guemimbourã xemoĩ va'ekue, ko yvy re xembou aguã. \m \v 37 Ha'e gui mba'emo Xeru ojapo uka va'e xee ndajapoi va'e rire ha'evea rami 'rãgue xere ndapejeroviaia. \m \v 38 Ha'e rami avi ha'e nunga ajapo ramo ha'e nunga oikoa ri jepe perovia 'rãgue, xere ae ndapejeroviai teĩ. Ha'e rami vy peikuaa aguã xere Xeru oĩa, ha'e Xeru re xee aĩa — he'i. \m \v 39 Ha'e rami ijayvu ramo ha'e kuery ojopyxe teĩ oo jepe ju ha'e kuery po gui. \p \v 40 Peteĩgue ju Jordão yakã rovaigua re Jesus oo João nhomongarai ypy'i oikovyague py. Ha'e py ranhe oiko. \m \v 41 Ha'e ramo heta ju oje'oi oĩa py. Ha'e rami vy joupe-upe aipoe'i okuapy: \p — João ma neĩ peteĩgueve hexa pyrã ndojapoi va'ekue. Ha'e rã kova'e rekorã re ijayvuague ma anhetẽ meme raka'e — he'i okuapy. \m \v 42 Ha'e rami vy ha'e py heta ete ojerovia hexe. \c 11 \s1 Jesus omboete jevyague Lázaro \p \v 1 Ha'e gui Maria ha'e tyke Marta rekoa Betânia py ma ikyvy Lázaro imba'eaxy oupy. \m \v 2 Maria ma Senhor py re heakuã porã va'e oikyty vy o'a py ae omombiru va'erã. \p \v 3 Ha'e gui Lázaro reindy kuery aipoe'i uka Jesus pe: \p — Senhor, orekyvy reayvu ete va'e imba'eaxy oupy — he'i uka. \p \v 4 Ha'e nunga Jesus oendu vy aipoe'i: \p — Ha'e va'e teko axy ma ijukaarã e'ỹ oiko, ha'e rã Nhanderuete yvatea ha'e Ta'y yvatea avi ojekuaa aguã — he'i. \p \v 5 Jesus oayvu ete Marta, ikypy'y ha'e ikyvy Lázaro. \m \v 6 Ha'e rami vy Lázaro imba'eaxy oupya oikuaa teĩ mokoĩ ára ranhe opytave oĩa py. \m \v 7 Ha'e gui mae ma \p — Jaje'oi ju Judéia yvy katy — he'i guemimbo'e kuery pe. \p \v 8 Ha'e ramo hemimbo'e kuery oporandu: \p — Orembo'ea, kuee'i judeu kuery ita py ndeapipaxe va'ekue ri ha'ekue katy ju va'e ty'y rejevy ta? \p \v 9 Jesus ombovai: \p — Doze hora e'ỹ ri ty'y peteĩ ára oĩ? Ha'e ara py teri amongue oguata vy nonhepyxangai 'rã, hexakãa ko yvy regua oexa vy. \m \v 10 Ha'e rã pyávy ma oguata vy onhepyxanga 'rãe, mba'eta hexe noĩ hexakãa — he'i. \p \v 11 Ha'e rami ijayvu ma vy aipoe'ive ju: \p — Nhaneirũ Lázaro ma oke oupy. Ha'e ramo xee aa ta amomyĩ — he'i. \p \v 12 Ha'e ramo hemimbo'e kuery aipoe'i: \p — Senhor, oke vy 'rã okuera — he'i okuapy. \m \v 13 Ha'e rami Jesus ijayvu va'eri Lázaro omano maa re ijayvu vy. Ha'e rã hemimbo'e kuery ma okea re rive ijayvua rami oikuaa. \p \v 14 Ha'e ramo ma Jesus omombe'u porãve: \p — Lázaro omano ma. \m \v 15 Ha'e pendere ama'ẽ vy avy'a ha'e py ndaikoiague re, mba'eta ha'e rami rã 'rãe pejerovia. Jaje'oi ma'vy ituia py — he'i. \p \v 16 Tomé Dídimo hery va'e aipoe'i oirũ kuery pe: \p — Jaje'oi ha'vy nhande kuery voi hexeve nhamano aguã — he'i. \p \v 17 Ha'e gui Jesus ovaẽ rã irundy ára ma ojapo Lázaro onhono porãa ague. \m \v 18 Betânia tekoa ma Jerusalém gui três quilômetro rãnda'u opyta. \m \v 19 Marta ha'e Maria okyvy re ipy'a vai ramo heta ou judeu kuery ombopy'a guaxu aguã. \p \v 20 Marta ma Jesus ou oinya oikuaa vy oo ovaexĩ aguã. Ha'e rã ikypy'y Maria ma ngoo py ranhe opyta. \m \v 21 Ha'e gui Marta aipoe'i Jesus pe: \p — Senhor, apy reiko va'e rire xekyvy nomano jepei 'rãgue. \m \v 22 Ha'e rami avi xee aikuaa opa mba'e re Nhanderuete pe rejerure ramo ha'e ojapo 'rãa ndevy — he'i. \p \v 23 Jesus aipoe'i: \p — Ndekyvy ma onhemboete ju 'rã. \p \v 24 Ha'e ramo Marta ma \p — Tá, xee aikuaa ma opaa ára onhemboete ju 'rãa, omboetepaa jevy jave — he'i. \p \v 25 Ha'e gui Jesus aipoe'i: \p — Xee ae ma anhomboete ha'e anhomoingove va'e. Xere ojerovia va'e omano teĩ oikove jevy 'rã. \m \v 26 Ha'e rami avi ha'e javive xere oiko ha'e ojerovia va'e ma nomanoi 'rã raka'eve rã peve guarã. Rerovia pa xeayvua?\x * \xo 11:26 \xt João 5.21-29, 6.40\x* \p \v 27 Kunha va'e ombovai: \p — Tá Senhor, xee arovia ndee Nhanderuete Ra'y Cristo ko yvy re reju 'rã va'ekue reikoa — he'i. \p \v 28 Ha'e rami ijayvupa vy ojepe'a ranhe, ha'e oenoĩ okypy'y Maria. Ha'e vy ixupe anho'i aipoe'i: \p — Nhanembo'ea ovaẽ ma, ha'e nerenoĩ — he'i. \m \v 29 Ikypy'y oendu vyve opu'ã ha'e oo oĩa katy. \m \v 30 Mba'eta Jesus ma tekoa py ete'i novaẽ teri, Marta oexaague py teri oĩ. \p \v 31 Ha'e gui judeu kuery Maria mbopy'a guaxuarã hoo py ou va'ekue oexa okuapy Maria ojapura reve opu'ã ovy rã. Ha'e rami vy ha'e kuery voi oje'oi hupive, “Ikyvy ituia katy po oo ojae'o aguã” he'i vy. \p \v 32 Ha'e gui Jesus oĩa py Maria ovaẽ vy oexa vyve guenapy'ã re oĩ henonde. Ha'e vy aipoe'i: \p — Senhor, apy reiko va'e rire xekyvy nomano jepei 'rãgue — he'i. \p \v 33 Ha'e ojae'o rã, ha'e judeu kuery hupive ou va'ekue ha'e javi ojae'o avi ramo Jesus oexa vy oendu opy'a re omboaxya, ndovy'ai guive. \m \v 34 Ha'e rami vy oporandu: \p — Mamo tu penhono porã raka'e? \p Ha'e kuery ombovai: \p — Senhor, eju ha'vy exa — he'i. \m \v 35 Jesus voi ojae'o. \p \v 36 Ha'e ramo judeu kuery oexa vy \p — Ha'e oayvu ete va'e ty'y — he'i okuapy. \p \v 37 Ha'e rã amongue ma aipoe'i: \p — Ha'e ma ára revegua e'ỹ omoma'ẽ va'ekue nda'evei ri ty'y kova'e voi omano aguã gui ogueraa jepe aguã? — he'i. \p \v 38 Jesus teĩgue ju opy'a re oendu omboaxya. Ha'e vy oo onhono porãa ague peve. Peteĩ itakua py onhono porãa, ha'e imbotyarã omoĩa ita tuvixa va'e. \m \v 39 Ha'e ramo Jesus aipoe'i: \p — Peipe'a ita — he'i. \p Ha'e ramo omano va'ekue reindy Marta aipoe'i: \p — Senhor, heakuã ma rima, irundy ára ma rire. \p \v 40 Jesus ombovai: \p — Xee aipo nda'ei ri ty ra'e, rejerovia vy Nhanderuete po'akaa rexa 'rãa? — he'i. \p \v 41 Ha'e rami rã oipe'aa ita. Jesus yva re oma'ẽ vy aipoe'i: \p — Xeru, xee roguerovy'a, mba'eta rendu xeayvua. \m \v 42 Xee ma aikuaa ae xeayvua rendu riaea. Ha'e rami avi nami xeayvu heta va'e kuery oikuaa aguã ndee ae xembouague — he'i. \p \v 43 Ha'e rami ijayvu ma rire ojapukai reve aipoe'i: \p — Lázaro, eẽ ke oka py — he'i. \m \v 44 Ha'e ramove omano va'ekue oẽ ouvy ipy ha'e ipo ojokuaague reve, ha'e hova panhero py onhovãa va'ekue reve. \p Ha'e ramo Jesus aipoe'i: \p — Pejora, tove too — he'i. \p \v 45 Ha'e gui judeu kuery Maria-a py ou va'ekue ma ha'e rami Jesus ojapo rã oexa vy heta ojerovia hexe. \m \v 46 Ha'e rã amboae kuery ma oje'oi vy fariseu kuery pe omombe'upa Jesus ojapo va'ekue. \s1 Huvixa kuery Jesus ojuka aguã re jogueroayvuague \p \v 47 Ha'e nunga sacerdote yvatekueve va'e ha'e fariseu kuery oendu vy nhomboatypa nhomboayvu va'ety kuery reve. Ha'e vy aipoe'i: \p — Mba'e tu nhande kuery jajapo jakuapy? Mba'eta ha'e va'e ava ma hexa pyrã anho ojapo oikovy. \m \v 48 Xapy'a rei nanhapenai ramo ma ojerovia pavẽ 'rã hexe. Ha'e ramo Roma pygua kuery ha'e nunga oendu vy ou vy omomba 'rã nhambojeroviaaty ha'e nhande kuery voi — he'i okuapy. \p \v 49 Ha'e kuery regua peteĩ ma Caifás hery va'e, ha'e va'e ma'etỹ re sacerdote yvateve va'e oĩ. Ha'e va'e aipoe'i: \p — Peẽ kuery ma mba'eve ndapeikuaai, \m \v 50 neĩ ndapeikuaa potai guive, mba'eta nhande kuery nhamanombaa 'rãgue py ha'eveve peteĩ ava omano aguã heta va'e kuery rekovia — he'i. \m \v 51 Ojee ae gui e'ỹ ha'e rami ijayvu. Ha'e rã ha'e va'e ma'etỹ re sacerdote yvateve va'e oĩ vy Nhanderuete gui ae ijayvu Jesus heta va'e kuery rekovia omano aguã re. \m \v 52 Ha'e guetarã kuery rekovia anho e'ỹ guive omano, ha'e rã Nhanderuete ra'y kuery yvy jave re ikuai va'e ha'e javi omoingo aguã peteĩ'i tete rami. \p \v 53 Ha'e gui ha'e va'e ára guive ha'e kuery onhembopy'a okuapy ojuka aguã.\x * \xo 11:53 \xt Mateus 26.1-5; Marcos 14.1,2; Lucas 22.1,2\x* \m \v 54 Ha'e nunga Jesus oikuaa vy judeu kuery ikuai rupi ve'ỹ oiko, ha'e rã tekoa e'ỹa katy'i peteĩ tetã Efraim hery va'e oĩ va'e py oo. Ha'e py ranhe opyta guemimbo'e kuery reve. \p \v 55 Ha'e gui judeu kuery pegua ngaru Páscoa ára ovaẽ rai'i ma ramo Jerusalém katy heta oje'oi tekoa ikuai va'e gui, Páscoa oiko rã guarã ojeky'a'o aguã. \m \v 56 Ha'e py ma oeka okuapy Jesus. Ha'e rami vy templo py ikuai vy aipoe'i joupe-upe: \p — Mba'exa ndee reikuaa? Jesus nda'u ndoui 'rã ngarua py? — he'i. \m \v 57 Sacerdote yvatekueve va'e ha'e fariseu kuery aipoe'i amongue mamo pa Jesus oikoa oikuaa vy omombe'u aguã, ha'e kuery ojopy aguã. \c 12 \r Mateus 26.6-12; Marcos 14.6-8 \p \v 1 Mboapy meme ára teri oata Páscoa ára ovaẽ aguã jave ma Betânia katy ju Jesus oo, Lázaro omanoague gui omboete ju va'ekue rekoa py. \m \v 2 Ha'e rã Jesus pe ojapo okuapy peteĩ ngaru. Marta ojara oikovy tembi'u. Ha'e rã Lázaro voi ha'e kuery reve oĩ okarua py. \p \v 3 Ha'e gui Maria ogueru meio quilo heakuã porã va'e nardo gui anho ojapo pyre, hepyve ete va'e. Ha'e rami vy Jesus py re oikyty heakuã porã va'e, ha'e o'a py ju omombiru. Opy ha'e javi rupi omoeakuãmba. \p \v 4 Ha'e rami rã hemimbo'e kuery regua Judas Iscariotes ijopy uka nhemiarã va'e aipoe'i: \p \v 5 — Mba'e re tu heakuã porã va'e novendei ra'e trezentos ára repy re, iporiaukue'i pe hepykue ome'ẽ aguã? — he'i. \m \v 6 Ha'e rami ijayvu iporiaukue'i oipytyvõxe vy e'ỹ, mba'eta imonda va'e oiko, ha'e oirũ kuery peráta ryru re opena va'e vy ojeupe guarã oipe'a kuerei 'rã peráta omoĩ mbyre. \p \v 7 Ha'e ramo ixupe Jesus aipoe'i: \p — Tove ri, mba'eta guĩ rami xerete omoeakuã ma voi xenhono porãa rã guarã. \m \v 8 Iporiaukue'i ma ikuai riae 'rã peẽ kuery reve. Ha'e rã xee ma pendereve ndaiko riaei 'rã. \s1 Lázaro avi ojukaxe okuapyague \p \v 9 Heta judeu kuery ma Jesus ha'e py oĩa oikuaa vy jogueru ha'e katy. Jesus oexaxe vy anho e'ỹ oo, oexaxe avi Lázaro omanoague gui omboete ju va'ekue. \m \v 10 Ha'e rã sacerdote yvatekueve va'e ma Lázaro voi ojukaxe okuapy, \m \v 11 mba'eta judeu kuery Lázaro oexa vy oje'oi va'ekue heta ma ojevy Jesus re ojerovia reve.\x * \xo 12:11 \xt Lucas 16.27-31\x* \r Mateus 21.1-9; Marcos 11.1-10; Lucas 19.28-38 \p \v 12 Ko'ẽ jevy ngaru oĩa py ou va'ekue heta oendu okuapy Jerusalém katy Jesus ou oinya. \m \v 13 Ha'e rami vy pindo rogue ojaya reta jogueravy ovaexĩ aguã oje'oi vy. Ojapukai reve aipoe'i: \p — Iporã ete! Ima'endu'a porãmby Israel kuery ruvixaverã Senhor rery rupi ou va'e — he'i oje'oivy.\x * \xo 12:13 \xt Salmo 118.26\x* \p \v 14 Ha'e gui Jesus ma mburika'i ojou uka va'ekue áry ou, kuaxia para re oĩa rami vy: \m \v 15 “Sião pygua kuery, pekyje eme, mba'eta mburika ra'y áry ou ma oiny penderuvixaverã”, he'iague rami.\f + \fr 12:15 \ft Zacarias 9.9-10 py oĩa rami vy pindo rogue heta va'e kuery ogueru vy oexa uka nguvixa po'akaa oguerovy'aa, ha'e rã kavaju áry 'rãgue py mburika'i áry huvixa ou vy oexa uka onhemo'yvyĩ'i ha'e ha'evepa rei'ia.\f* \p \v 16 Hemimbo'e kuery ha'e nunga oexa teĩ ndoikuaai ranhe. Jesus omboyvatea ju rire mae ma oikuaa, mba'eta ima'endu'a okuapy kuaxia para re hekorã re ijayvuague re, omovaẽ porã okuapy rã oexa rire. \m \v 17 Mba'eta heta ikuai va'ekue Lázaro omanoague gui Jesus omopu'ã ju ha'e onhono porãague gui oenoĩague py. Ha'e kuery ha'e nungakue omombe'u ramo ae \m \v 18 heta va'e kuery oje'oi ovaexĩ aguã, ha'e nunga hexa pyrã ojapoague oendu rire. \p \v 19 Ha'e ramo fariseu kuery ma aipoe'i okuapy joupe-upe: \p — Opa mba'e jajapo va'e mba'everã ndovarei, mba'eta hakykue oje'oi pavẽ. \s1 Amongue grego kuery Jesus oexaxe okuapyague \p \v 20 Amongue grego kuery ngarua py ombojerovia aguã jogueru avi va'ekue. \m \v 21 Ha'e gui ha'e va'e kuery oje'oi hemimbo'e Filipe oĩa py, Galiléia regua Betsaida pygua ramo. Ha'e vy aipoe'i okuapy ixupe: \p — Oreruvixa, ore kuery voi roexaxe Jesus — he'i. \m \v 22 Ha'e ramo Filipe oo vy André pe ranhe omombe'u. Ha'e rami vy André reve Jesus pe ju omombe'u. \p \v 23 Ha'e ramo Jesus ombovai: \p — Aỹ ovaẽ ma Ava ra'y ojeapo va'ekue omboyvatea ju aguã ára. \m \v 24 Anhetẽ aipoa'e pẽvy, trigo ra'yĩ yvy py ndo'ai ha'e nomanoi vy peteĩ ha'yĩ'i ae 'rã opyta. Ha'e rã omano vy ma hi'a retave 'rã. \m \v 25 Guekove oayvu va'e kuery ma omokanhy 'rã. Ha'e rã ko yvy re ikuai reve guekove ndoayvui va'ekue ma ojou 'rã tekove marã e'ỹ.\x * \xo 12:25 \xt Mateus 16.24-28; Apocalipse 2.10, 12.11\x* \m \v 26 Xerembiguai ikuaixe va'e toje'oi xerakykue, mamo rã xee aikoa py xerembiguai avi ikuai aguã. Ha'e gui xerembiguai rami ikuai va'e ma Xeru omboyvate 'rã. \p \v 27 — Aỹ ma xepy'a py aendu ndavy'aia. Ha'e rami vy mba'e ha'e nda'u xee? “Xeru, xereraa jepe ke kova'e hora gui” ha'e 'rã nda'u? Any, mba'eta kova'e hora pyguarã ae xee aju rire. \m \v 28 Ha'e rami 'rãgue py “Xeru, eikuaa uka ke nderery yvatea” ha'e — he'i. \p Ha'e ramo onhendu peteĩ ayvu yva gui: \p — Xee aikuaa uka ae ma xerery yvatea, ha'e aikuaa ukave ju 'rã guive — he'i va'e. \p \v 29 Ha'e va'e ayvu ma heta va'e kuery ikuai va'e oendu vy aipoe'i: \p — Yapu. \p Ha'e rã amboae kuery ma \p — Anjo rima ijayvu ra'e — he'i. \p \v 30 Ha'e gui Jesus ma aipoe'i: \p — Pova'e ayvu ma xee anho aendu aguã e'ỹ onhendu, ha'e rã peẽ kuery peguarã. \m \v 31 Aỹ ovaẽ ma ko yvy regua kuery opaga aguã oikuaa ukaa ára, ha'e ko yvy regua kuery rerekoa avi 'rã oitya. \m \v 32 Mba'eta ko yvy gui xereupia ramo ha'e javi regua 'rã aru xejee — he'i. \m \v 33 Ha'e rami ijayvu, marã rami pa omano 'rãa re ijayvu vy. \p \v 34 Ha'e ramo heta va'e kuery oporandu: \p — Ore kuery ma roikuaa lei re oĩa rami vy Cristo ou vy oiko riae 'rãa. Mba'exa tu ha'vy ndee aipo're Ava ra'y ojeapo va'ekue yvy gui oupia 'rãa rami? Mava'e tu “Ava ra'y ojeapo va'ekue” 'rea? — he'i okuapy. \p \v 35 Jesus aipoe'i: \p — Aỹ'i ma hendy va'e oiko teri pendereve. Peiko kuaa ke pendereve hendy va'e oĩa ja, pytũ penderupity e'ỹ aguã, mba'eta pytũ rupi ikuai va'e ma ndoikuaai marã katy pa ooa. \m \v 36 Hendy va'e pendereve oiko teri reve pejerovia hexe, hendy va'e ra'y kuery peiko aguã — he'i. Ha'e rami Jesus ijayvupa ma vy ojepe'a ovy, ha'e ndojexa ukavei ha'e kuery pe. \s1 Jesus re judeu kuery ndojeroviai okuapya re ijayvua \p \v 37 Ha'e kuery oexaa rupi hexa pyrã ojapo reta teĩ ndojeroviai okuapy hexe,\x * \xo 12:37 \xt João 1.10,11\x* \m \v 38 profeta Isaías aipoe'iague ojeupity aguã: “Senhor, mava'e tu oguerovia 'rã oreayvua? Mava'e kuery pe tu reikuaa ukaa 'rã ndepo'akaa?” he'iague rami.\x * \xo 12:38 \xt Isaías 53.1\x* \m \v 39 Mba'eta ha'e kuery ndojeroviai ae, Isaías aipoe'ia rami vy: \m \v 40 “Ha'e kuery rexa amboguepa, amoakã ratã guive, ha'e kuery guexa py mba'eve oexa e'ỹ aguã, ha'e opy'a py mba'eve oendu e'ỹ aguã, ojeko rerova rã araa jepe aguã.”\x * \xo 12:40 \xt Isaías 6.10\x* \m \v 41 Ha'e rami Isaías ijayvu Jesus ipo'aka aguã oikuaa ma voi vy. Ha'e vy ae hekorã re ijayvu. \p \v 42 Ha'e rami avi huvixa kuery heta ojerovia hexe teĩ okyje vy onhenhomi guive, onhembo'eaty gui fariseu kuery omoxẽ gui. \m \v 43 Ha'e kuery ma avakue pe rive ojejou porã uka, Nhanderuete pe 'rãgue py. \s1 Gueko re peteĩgue ju Jesus ijayvuague \p \v 44 Ha'e gui Jesus ijayvu atã reve aipoe'i: \p — Xere ojerovia va'e ma xere anho e'ỹ ojerovia, ha'e rã Xembouare re avi. \m \v 45 Xerexa va'e kuery ma Xembouare avi oexa. \m \v 46 Mba'eta xee ma ko yvy regua moexakãarã aju, xere ojerovia va'e pytũ rupi ve'ỹ ikuai aguã. \m \v 47 Ha'e gui amongue xeayvu oendu teĩ ndojapoi va'e ma xee nambopagai 'rã. Mba'eta xee aju ko yvy re ikuai va'e araa jepe aguã, ambopaga aguã e'ỹ. \m \v 48 Ha'e rami avi oiko ae ma xere ndojeroviai ha'e xeayvua ndojapoi va'e mbopagaarã. Xeayvu amombe'u va'ekue ae 'rã ojapo opaa ára opaga aguã rami. \m \v 49 Mba'eta xee ma xejegui e'ỹ xeayvu. Xeru Xembouare ae oikuaa uka xeayvu aguã, ha'e amombe'u va'erã. \m \v 50 Ha'e ijayvua ma tekove marã e'ỹ me'ẽa, xee aikuaa. Ha'e rami ae xee xeayvua voi, mba'eta Xeru xembo'ea rami anho xeayvu. \c 13 \s1 Guemimbo'e kuery py Jesus ojoiague \p \v 1 Páscoa ára py ngaru oiko e'ỹ mbove Jesus oikuaa ovaẽ ta maa ko yvy gui nguua katy ju oo aguã ára. Ojeupegua kuery yvy re teri opytave va'erã oayvu etea rupi oexa uka oayvua opa peve. \m \v 2 Ha'e kuery okaru teri okuapy reve, Simão Iscariotes ra'y Judas py'a re anha omoĩ Jesus ojopy uka nhemi aguã. \m \v 3 Ha'e rã Jesus ma oikuaa Tuu opa mba'e ipo py omboaxapaa. Oikuaa avi Nhanderuetea gui ou rire ha'ea py ju oo 'rãa. \p \v 4 Ha'e rami vy okaru oinya gui opu'ã vy omboi okamixa puku, ha'e peteĩ ajukue ojopy vy ojokua oku'a rupi. \m \v 5 Ha'e rami vy hy'a py yy omoĩ vy ojoi oiny guemimbo'e kuery py, ha'e gui omombiru ju ajukue oku'a rupi ojokua va'ekue py.\f + \fr 13:5 \ft Ha'e kuery reko rami vy oo py ipoua kuery ovaẽ ramo hoo va'e omovaẽ vy ogueru ruka 'rã yy ojepyei aguã, tape rupi yvy ku'i rupi ou rire. Amongue py peteĩ tembiguai ojoi 'rã ipy (Gênesis 18.4, 19.2, 24.32, 43.24, Juízes 19.21, Lucas 7.44).\f* \p \v 6 Ha'e gui Simão Pedro oĩa py ovaẽ ramo aipoe'i: \p — Senhor, ndee rejoi ta va'e ty'y xepy? \p \v 7 Jesus ombovai: \p — Mba'emo aỹ ajapo va'e ndereikuaai rire teĩ raka'eve rã reikuaa 'rã — he'i. \p \v 8 Ha'e ramo Pedro aipoe'i: \p — Ndee nderejoi 'rã xepy. \p Jesus ombovai: \p — Xee ndepy ndajoi ri ramo mba'eve ndererekoi 'rã xereve — he'i. \p \v 9 Ha'e ramo Pedro aipoe'i: \p — Senhor, xepy anho'i e'ỹ ejoi, ha'e rã xepo ha'e xeakã ha'e javi rupi guive. \p \v 10 Jesus aipoe'i ixupe: \p — Ha'e rami avi amongue ojaupa ma va'ekue opy anho ojoi uka teĩ ha'eve, nda'iky'avei vy. Peẽ kuery voi napendepy'a ky'avei ma aỹ, va'eri ha'e javive e'ỹ ta'vy — he'i. \m \v 11 Mba'eta ha'e oikuaa ae mava'e pa ijopy uka nhemiarã oikoa. Ha'e vy ae “Ha'e javi e'ỹ napendepy'a ky'ai” he'i. \s1 Mba'e re pa guemimbo'e kuery py ojoiague Jesus omombe'u porãveague \p \v 12 Ha'e kuery py ojoipa ma rire omoĩ ju okamixa, ha'e mesa py ju oĩ. Ha'e vy oporandu: \p — Peikuaa pa guĩ rami ajapoague? \m \v 13 Mba'eta peẽ kuery ma xevy “Orembo'ea” ha'e “Senhor” peje. Anhetẽ ae aipopeje, mba'eta ha'e ae aiko. \m \v 14 Ha'e gui xee penembo'ea ha'e Senhor aiko va'eri pendepy ajoi rire ma peẽ voi 'rã pejoi peteĩ-teĩ py.\x * \xo 13:14 \xt Lucas 22.24-27; Filipenses 2.5-8\x* \m \v 15 Mba'eta guĩ rami ajapo rombo'e aguã ha'ekue rami avi peẽ kuery voi peteĩ-teĩ pe pejapo aguã re. \m \v 16 Anhetẽ aipoa'e pẽvy: Tembiguai kuery ma opatõ gui yvateve va'e'ỹ, ha'e imbou pyre voi imbouare gui yvateve va'e'ỹ. \m \v 17 Ha'e nunga peikuaa vy ha'e rami ri pendekuai vy pevy'a ete 'rã. \p \v 18 — Peẽ kuery ha'e javive reko re'ỹ guive xeayvu, mba'eta aikuaa xerembiporavo peteĩ-teĩ reko. Ha'e rami avi ojeupity 'rãe kuaxia re oĩ va'e: “Xereve okaru oiny va'ekue regua peteĩ opu'ã xerovai”, he'iague.\x * \xo 13:18 \xt Salmo 41.9\x* \m \v 19 Ha'e nunga oiko e'ỹ mbove xee amombe'u ma voi pẽvy, ojeupity ramo xee ae aikoa perovia aguã. \m \v 20 Anhetẽ aipoa'e pẽvy: Xeremimbou kuery amongue omovaẽ vy ma xee avi xemovaẽ. Ha'e xemovaẽa ma Xembouare avi omovaẽ. \s1 Peteĩgue ju ijopy uka nhemiarã Jesus omombe'uague \p \v 21 Pova'e nunga re Jesus ijayvu vy oendu nda'evei etea. Ha'e vy omombe'u porãve: \p — Anhetẽ aipoa'e pẽvy: Peẽ kuery va'e regua peteĩ xejopy uka nhemi 'rã — he'i.\x * \xo 13:21 \xt Mateus 26.20-25; Marcos 14.17-21; Lucas 22.21-23\x* \m \v 22 Ha'e ramo hemimbo'e kuery joe-joe rive oma'ẽ, mava'e re pa ijayvua oikuaa e'ỹ vy. \p \v 23 Jesus yvýry oĩ hemimbo'e kuery regua oayvuve va'e. \m \v 24 Ha'e va'e pe ma Simão Pedro okuã py ojapo “Eporandu mava'e ete pa” he'ia rami. \p \v 25 Ha'e ramo ha'e va'e hemimbo'e ma Jesus pexo re ojekove'i reve oporandu: \p — Senhor, mava'e tu? \p \v 26 Jesus ombovai: \p — Mbojape ra'ykue hy'a py amoakỹ va'ekue ame'ẽa va'e ae 'rã — he'i. Ha'e rire'ive mbojape ra'ykue ojopy vy omoakỹ, ha'e ome'ẽ Simão Iscariotes ra'y Judas pe. \m \v 27 Ha'e va'e ma mbojape ho'u ramove ipy'a re onhemonde Satanás. \p Ha'e ramo ixupe Jesus aipoe'i: \p — Mba'emo rejapoxe va'e ke emboare eme — he'i. \m \v 28 Ha'e rami ijayvu rã okarua py amboae kuery ikuai va'e oendu va'eri ndoikuaai okuapy mba'erã pa ijayvua. \m \v 29 Judas ma ha'e kuery peráta re opena va'e ramo amboae kuery “Ngaru pyguarã ojogua aguã re po ijayvu” he'i, ha'e e'ỹ vy “Iporiaukue'i pe mba'emo ome'ẽ aguã po omondouka” he'i teĩ. \p \v 30 Ha'e ramo Judas mbojape ho'upa vyve opu'ã ovy. Ha'e jave ma pytũ ma. \s1 Jajoayvu aguã re ijayvuague \p \v 31 Judas ojepe'a ramove Jesus aipoe'i: \p — Aỹ ma ovaẽ ma Ava ra'y ojeapo va'ekue omboyvatea aguã, ha'e xere vy Nhanderuete yvatea ojekuaa avi aguã. \m \v 32 Ha'e gui xere vy Nhanderuete yvatea ojekuaa ramo ma xee voi xemboyvate 'rã ojea py ae, xemboyvate voi 'rã guive. \p \v 33 — Xera'y kue'iry, aỹ'i ma aiko teri pendereve. Araka'eve'i rã peẽ kuery xereka 'rã pekuapy. Aỹ pẽvy aipoa'e avi judeu ruvixa kuery pe aipoa'eague rami: “Peẽ kuery voi ndapeoi 'rã aa ague py” ha'e. \m \v 34 Ha'e gui mba'emo pyau ajapo uka pẽvy: Pejoayvu peteĩ-teĩ, xee roayvua rami ae avi peẽ kuery voi pejoayvu aguã. \m \v 35 Pejoayvua pavẽ oexa vy 'rãe oikuaa xeremimbo'e kuery pendekuaia.\x * \xo 13:35 \xt 1 João 3.11-18\x* \r Mateus 26.31-35; Marcos 14.27-31; Lucas 22.31-34 \p \v 36 Ha'e ramo Simão Pedro oporandu: \p — Senhor, mamo tu reo ta? \p Jesus ombovai: \p — Xee aa ague py ma ndee ndereoi ranhe 'rã. Raka'eve ramo mae 'rã reo xerakykue — he'i. \p \v 37 Ha'e ramo Pedro oporanduve ju: \p — Mba'e re tu nda'evei aỹve aa aguã nderupive? Xevy pe ha'evepa rei nderekovia ajejuka uka aguã voi. \p \v 38 Jesus ombovai: \p — Anhetẽ ri nda'u rejejuka uka 'rã xerekovia? Anhetẽ aipoa'e ndevy, mboapykue uru ava ojapukai e'ỹ mbove renhemombe'u 'rã xekuaa e'ỹa rami — he'i. \c 14 \r Hebreus 10.19,20 \p \v 1 — Pendepy'a re toĩ eme nda'eveia. Pejerovia tema Nhanderuete re, xere avi tema pejerovia. \m \v 2 Mba'eta xeru ro py ma heta oĩ tekoarã, ha'e aa ta areko katu pendekuai aguã. Ha'e rami e'ỹ va'e rire xee amombe'u ma voi 'rãgue pẽvy. \m \v 3 Ha'e gui aa vy pendekoarã areko katupa rire aju ju 'rã rogueraa aguã xea py, xee aikoa py peẽ voi pendekuai aguã.\x * \xo 14:3 \xt 1 Tessalonicenses 4.16,17; Hebreus 11.16\x* \m \v 4 Ha'e peẽ kuery peikuaa ae ma aa aguã katy tape oo va'e — he'i. \p \v 5 Ha'e ramo Tomé aipoe'i: \p — Senhor, ore ma ndoroikuaai mamo pa reo taa. Marã rami vy 'rã tu roikuaa tape? \p \v 6 Jesus ombovai: \p — Xee ae ma tape, anhetẽ va'e ha'e tekove. Avave rei ndooi 'rã Xerua py xereve'ỹ vy. \m \v 7 Peẽ kuery anhetẽ ri xekuaa vy Xeru voi 'rã peikuaa. Ha'e rami avi aỹ gui voi peikuaa, ha'e pexa ma guive — he'i. \p \v 8 Ha'e ramo Filipe aipoe'i: \p — Senhor, exa uka na Nderu. Ha'e rami rã ha'eve ma 'rã orevy. \p \v 9 Jesus ombovai: \p — Filipe, yma ma ri tu ojapo peẽ kuery reve aikoague va'eri ndaxekuaai teri va'e ty'y? Xerexa va'e ma Xeru avi oexa.\x * \xo 14:9 \xt João 10.30; Colossenses 2.9\x* Mba'e re tu aipo're ri ndee: “Exa uka na Nderu orevy” 're? \m \v 10 Ndereroviai va'e ty'y Xeru re xee aĩa, ha'e Xeru xere oĩa? Ha'e ayvu amombe'u va'e voi ma xejeguigua e'ỹ, ha'e rã Xeru xere oĩ va'e ae ojapo oikovy mba'emo. \m \v 11 Perovia na Xeru re aĩa, ha'e Xeru xere oĩa. Ha'e rami e'ỹ vy mba'emo ajapo va'e ri jepe perovia. \p \v 12 — Anhetẽ aipoa'e pẽvy: Xere ojerovia va'e kuery ma mba'emo ajapo va'ekue ramigua ju 'rã ojapo. Iporãve va'e voi 'rã ojapo, Xerua py xee aa ma rire. \m \v 13 Ha'e xerery rupi mba'emo re pejerure ramo ajapopa 'rã, Ta'y re vy Tuu yvatea ojekuaa aguã. \m \v 14 Xerery rupi mba'emo re pejerure ramo xee ajapo 'rã. \m \v 15 Peẽ xerayvu vy pejapo 'rã ajapo uka va'ekue. \s1 Nhanembopy'a guaxuarã ombou aguã re ijayvuague \p \v 16 — Ha'e xee ajerure 'rã Xeru pe ombou aguã Penembojoyvyarã mboae, peẽ kuery reve oiko riae va'erã. \m \v 17 Ha'e va'e ma Nhe'ẽ anhetẽ va'e kuaa ukaa.\x * \xo 14:17 \xt João 7.37-39, 16.7-14; Atos 2.1-4; 1 João 2.27\x* Ha'e va'e ma ko yvy regua kuery ojee nomoĩ kuaai 'rã, mba'eta ndoexai neĩ ndoikuaai guive. Ha'e rã peẽ kuery ma peikuaa ma, mba'eta pendereve oiko, ha'e pendere oĩ 'rã guive. \m \v 18 Xee ma ndoroeja rivei 'rã, aju ju 'rã pendereve aiko aguã. \m \v 19 Yvy regua kuery ma ndaxerexavei ranhe 'rã. Ha'e rã peẽ kuery ma xerexa 'rã. Xee aikove ramo peẽ kuery voi peikove 'rã. \p \v 20 — Ha'e va'e ára peikuaa ete 'rã Xeru re aĩa, ha'e peẽ kuery xere peĩa, ha'e gui xee peẽ kuery re aĩa guive. \m \v 21 Ajapo uka va'ekue ojee omoĩ ha'e ojapo ete va'e kuery ma xerayvu. Ha'e xerayvua kuery ma Xeru rembiayvu ikuai, ha'e xee voi ayvu vy ajekuaa uka 'rã ha'e kuery pe — he'i. \p \v 22 Ha'e ramo Judas mboae Iscariotes e'ỹ va'e aipoe'i: \p — Senhor, mba'exa tu orevy anho rejekuaa uka ta, yvy regua kuery pe any va'eri? \p \v 23 Jesus ombovai: \p — Xerayvua kuery ma ikuai 'rã xeayvua rupi. Ha'e ramo ma Xeru oayvu 'rã, ha'e roju 'rã ha'e kuery re roĩ aguã. \m \v 24 Ha'e rã ndaxerayvui va'e ma xeayvua rupi e'ỹ 'rã ikuai. Ha'e rami avi xeayvu pendu va'e ma xee ae guigua e'ỹ guive, ha'e rã Xeru Xembouare ayvu. \p \v 25 — Po ramigua re xeayvu pendereve teri aiko reve. \m \v 26 Ha'e rã Nhe'ẽ Ky'a E'ỹ Penembojoyvyarã xerery rupi Xeru ombou va'erã ma opa mba'e re 'rã penembo'e, ha'e penemoma'endu'a 'rã xeayvuague ha'e javi re. \m \v 27 Pendevy pe aeja ta mby'a porã, xeguigua mby'a porã ae 'rã amboaxa pendevy. Ha'e nunga mby'a porã ma yvy re ikuai va'e nome'ẽ kuaai. Ha'e nunga rupi pendepy'a re toĩ eme nda'eveia, pekyje eme guive. \p \v 28 — Pendu ma pẽvy “Aa ta, ha'e gui aju ju 'rã pendea py” ha'e ramo. Ha'e gui peẽ kuery anhetẽ xerayvu va'e rire pevy'a 'rãgue “Xerua py xee aa ta” ha'e rã pendu vy, mba'eta Xeru ma xegui yvateve. \m \v 29 Ha'e nunga ma xee amombe'u ma voi oiko e'ỹ mbove, ojeupity rã pejerovia aguã. \p \v 30 — Nda'evevei ranhe xeayvuve aguã pẽvy, mba'eta ou ma ko yvy regua kuery rerekoa. Ha'e ma mba'eve ndoguerekoi xereve, \m \v 31 teĩ ha'e rami aiko 'rã ko yvy re ikuai va'e oikuaa aguã Xeru ayvua, ha'e ajapo aikovya ha'e ojapo uka va'e. Pepu'ã ma ha'vy, jaje'oi apy gui. \c 15 \s1 Uva'y ha'e hakã re ombojojaague \p \v 1 — Xee ma uva'y anhetẽ va'e, ha'e rã Xeru ma ity re opena va'e. \m \v 2 Ha'e gui hakã xere oĩ va'eri ndai'ai va'e ma ha'e ojayapa 'rã. Ha'e rã hi'a va'e ma ojaya pa'ũ-pa'ũ 'rã hi'a retave aguã. \m \v 3 Peẽ kuery ma hakã omoatyrõ mbyre rami ma pendekuai, ayvu pẽvy amombe'ua py ha'eve va'e romoingo rire. \m \v 4 Peĩ atã xere, ha'e rã xee ma aĩ 'rã pendere. Mba'eta hakãgue rive ndai'ai 'rã ojegui ae, hi'y re oĩ e'ỹ vy. Ha'e rami ae avi peẽ kuery voi xere e'ỹ vy hakã hi'a e'ỹ va'e rami 'rã pendekuai. \m \v 5 Mba'eta xee ma uva'y, ha'e rã peẽ kuery ma hakã. Amongue xere oĩ, ha'e ha'e kuery re xee aĩ ramo hi'a porã 'rã, ha'e rã xere'ỹ vy ma mba'eve ndapejapoi 'rã.\x * \xo 15:5 \xt 1 João 2.28; Gálatas 2.20; Filipenses 4.13\x* \m \v 6 Xere noĩ va'e kuery ma hakãgue rami 'rã omomboa ipirupa aguã. Ha'e rire amongue ojopy vy tata py ju 'rã omombo okaipa aguã. \m \v 7 Xapy'a rei xere peĩ atã, ha'e pendere xeayvuague oĩ ramo ma peipota va'e re pejerure ramo ojapoa 'rã. \m \v 8 Hakã hi'a reta va'e rami pendekuai ramo 'rãe ojekuaa Xeru yvatea, ha'e xeremimbo'e ete pendekuai. \p \v 9 — Xeru xerayvua rami avi xee voi roayvu peẽ kuery. Xee roayvua rupi tema pendekuai. \m \v 10 Xeayvua rupi pendekuai vy roayvua rupi avi 'rã pendekuai, Xeru ijayvua rupi xee aiko vy xerayvua rupi aikoa rami avi. \m \v 11 Ha'e rami xeayvu xeguigua vy'a peẽ kuery re oĩ aguã, opa mba'e py pevy'a aguã. \p \v 12 — Pova'e ae xee aeja pendevy: Peteĩ-teĩ pejoayvu 'rã xee roayvua rami. \m \v 13 Mba'eta guembiayvu kuery rekovia ojejuka uka va'e gui ma avave rei ndajoayvuavei. \m \v 14 Peẽ kuery ae xerembiayvu pendekuai, ajapo uka va'e pejapo vy. \m \v 15 Xee ma “Escravo” nda'ei pẽvy, mba'eta escravo kuery ndoikuaai mba'e pa herekoa ojapo oikovya. Ha'e rami 'rãgue py “Xerembiayvu” ha'e pẽvy, mba'eta pendevy pe aikuaa uka Xeru gui aendu va'e ha'e javi. \p \v 16 — Mba'eta peẽ ranhe'ỹ xeporavo va'ekue. Xee ae peẽ kuery roiporavo, ha'e romoĩ guive peoa rupi heta pemoingo aguã hi'a opa e'ỹ va'erã. Ha'e ramo 'rãe pẽvy Xeru ojapo xerery rupi pejerurea ha'e javi. \m \v 17 Pova'e ae ajapo uka pẽvy, peteĩ-teĩ pejoayvu aguã. \p \v 18 — Ha'e gui yvy regua kuery napenderayvui ramo peikuaa pota tema pova'e re: Peẽ kuery gui xee ranhe ndaxerayvui okuapy. \m \v 19 Ha'e rã yvy regua peẽ pendekuai va'e rire ma yvy regua kuery penderayvu 'rãgue, ha'e kuery regua ae pendekuai rã. Ha'e rami avi yvy regua e'ỹ peẽ kuery pendekuai, ha'e kuery mbyte gui xee roiporavo rire. Ha'e nunga rupi ae yvy regua napendayvui. \m \v 20 Penema'endu'a ke “Tembiguai kuery opatõ gui yvateve va'e'ỹ” ha'eague re. Ha'e nunga rupi xere opu'ã rei okuapyague rami avi peẽ kuery re voi opu'ã rei 'rã. Ha'e rã xeayvua oendua ramo ma pendeayvua voi oendua 'rã. \m \v 21 Ha'e nunga ha'e javi 'rã pendere ha'e kuery ojapo xerery rupi pendekuai ramo, mba'eta Xembouare voi ndoikuaai vy. \p \v 22 — Ha'e gui xee ndajui ha'e ha'e kuery pe ndaxeayvui va'e rire ma ha'e kuery reko vaia noĩ 'rãgue. Va'eri aỹ gui ma nda'evei ha'e kuery “Aikuaa vy e'ỹ ajejavy” he'i aguã. \m \v 23 Ndaxerayvui va'e kuery ma ndoayvui avi Xeru. \m \v 24 Ha'e kuerya rupi xee ndajapoi va'e rire mba'emo avave rei ojapo kuaa e'ỹ va'e regua, ha'e kuery reko vaia noĩ 'rãgue. Ha'e rami avi aỹ ma ha'e kuery xerexa teĩ ndaxerayvui, ha'e Xeru voi ndoayvui okuapy. \m \v 25 Ha'e nunga oiko ojeupity aguã ha'e kuery pegua lei re “Mba'e py e'ỹ ndaxerayvui okuapy” he'iague.\x * \xo 15:25 \xt Salmo 35.19, 69.4\x* \p \v 26 — Ha'e gui Xerua gui ambou 'rã Penembojoyvyarã, anhetẽ va'e kuaa ukaarã. Ha'e va'e ou ma vy oikuaa uka 'rã xereko. \m \v 27 Peẽ kuery avi 'rã pemombe'u, jypy'i guive xerupive pendekuai rire. \c 16 \s1 Nhanembojoyvyarã ou va'erã re ijayvuague \p \v 1 — Ha'e nunga xee amombe'u ma voi, pejeroviaa gui pejepe'a e'ỹ aguã. \m \v 2 Mba'eta ha'e kuery penemoxẽ 'rã onhembo'eaty ikuai va'e gui. Ovaẽ 'rã pendejukaa kuery “Nhanderuete pe vy ajojuka” he'ia ára. \m \v 3 Ha'e nunga ha'e kuery ojapo 'rã mba'eta neĩ Xeru, neĩ xee voi xekuaa e'ỹ vy. \m \v 4 Pova'e nunga xee amombe'u pendevy ha'e nunga ojeupity rã pexa vy xeayvuague re penema'endu'a aguã. Po rami ma jypy'i guive e'ỹ amombe'u pẽvy, mba'eta peẽ kuery reve teri 'rã aiko. \p \v 5 — Ha'e gui aỹ ma aa ta ma Xembouarea py. Ha'e rami teĩ peteĩve voi “Mamo tu reo ta?” ndapejevei xevy. \m \v 6 Ha'e nunga amombe'u rire ndapevy'aia anho pendu pendepy'a re. \m \v 7 Anhetẽ aipoa'e pẽvy: Xee aa 'rãe, mba'eta xee ndaai ramo ndoui 'rã Penembojoyvyarã. Ha'e rami avi xee aa vy ambou 'rã pẽvy.\x * \xo 16:7 \xt João 14.16-19; Romanos 5.5\x* \p \v 8 — Ha'e va'e ou vy yvy re ikuai va'e pe oikuaa uka 'rã heko vaia, teko porã ha'e opagapa aguã. \m \v 9 Heko vaia oikuaa uka 'rã mba'eta xere ha'e kuery ndojeroviai rire. \m \v 10 Teko porã oikuaa uka 'rã, mba'eta Xerua py aa ramo ndaxerexavei 'rã. \m \v 11 Ha'e kuery opaga aguã avi 'rã oikuaa uka, mba'eta ko yvy regua kuery rerekoa voi opaga aguã rami oiko. \p \v 12 — Heta teri areko pẽvy amombe'u va'erã, teĩ aỹ ma napendu kuaapai 'rã. \m \v 13 Ha'e gui Nhe'ẽ anhetẽ va'e kuaa ukaarã ou ma vy penembo'e 'rã anhetẽ va'e ha'e javi re. Ojegui ae e'ỹ 'rã ijayvu, mba'eta oikuaa uka 'rã oendu va'ekue anho, mba'emo oiko va'erã-'erã voi. \m \v 14 Ha'e ma xemboyvate 'rã, xeguigua pendevy oikuaa uka vy. \m \v 15 Opa mba'e Xeru oguereko va'e xemba'e meme. Ha'e nunga rupi aipoa'e: “Ojopy 'rã mba'emo xegui, ha'e oikuaa uka 'rã pendevy” ha'e va'ekue. \m \v 16 Peẽ kuery ndaxerexavei rai'i ma. Ha'e gui areve'i rã xerexa ju 'rã — he'i. \p \v 17 Ha'e ramo hemimbo'e kuery regua joupe-upe aipoe'i: \p — Mba'e he'i vy nda'u po rami ijayvu, “Ndaxerexavei rai'i ma, ha'e gui areve'i rã xerexa ju 'rã”, ha'e “Aa ta Xerua py” he'iague? \m \v 18 Mba'e he'ia nda'u “Areve'i rã” he'ia? Mba'e he'i vy paa ndajaikuaai — he'i. \p \v 19 Ha'e kuery oporanduxea Jesus oikuaa vy aipoe'i: \p — Mba'e re tu joupe-upe ri peporandu “Ndaxerexavei rai'i ma. Ha'e gui areve'i rã xerexa ju 'rã” ha'eague re? \m \v 20 Anhetẽ aipoa'e pẽvy: Peẽ kuery pejae'opa ha'e ndapevy'avei 'rã. Ha'e rã yvy regua kuery ma ovy'a rei 'rã okuapy. Ha'e rire ma pevy'apa ju 'rã ndapevy'aiague gui. \m \v 21 Kunhague imemby raxy va'e iporiau 'rã, ojexavai aguã hora ovaẽ ma ramo. Ha'e gui imemby ma rire na'ima'endu'avei 'rã ojexavaiague re, kyrĩ va'e itui'i ma ramo ovy'a vy. \m \v 22 Ha'e rami ae avi peẽ kuery aỹ pendu ndapevy'aveia. Ha'e gui jajoexa jevy ramo ma pendepy'a py pendu 'rã pevy'aa avave rei ndoipe'a kuaai va'e. \p \v 23 — Ha'e va'e ára ma mba'eve re napeporanduvei 'rã xevy. Anhetẽ aipoa'e pẽvy: Peipota va'e re rei Xeru pe pejerure ramo ome'ẽ 'rã xerery rupi. \m \v 24 Aỹ peve xerery rupi ndapejerurei teri mba'eve re. Pejerure, ha'e pejopy 'rã pevy'a ete aguã. \s1 Oo rai'i ma vy ijayvuague \p \v 25 — Aỹ peve mba'emo re ambojojaa rupi xeayvu. Ha'e gui raka'eve rã mba'emo re ambojojaa rupi ve'ỹ 'rã xeayvu, ha'e amombe'u porã 'rã Xeru reko. \m \v 26 Ha'e va'e ára ixupe pejerure 'rã xerery rupi. Aipo nda'ei Xeru pe xee ajerure aguã pendere, \m \v 27 mba'eta Xeru ae penderayvu, peẽ kuery xerayvu ha'e Xerua gui ajuague perovia rire. \m \v 28 Mba'eta Xerua gui aju karamboae yvy re. Aỹ ma yvy gui aa ju ta Xerua py — he'i. \p \v 29 Ha'e ramo hemimbo'e kuery aipoe'i: \p — Aỹ ma roikuaa aguã rami ma ndeayvu, ayvu haxy va'e py ve'ỹ ma. \m \v 30 Aỹ roikuaa ndee opa mba'e reikuaapa va'e reikoa, ndevy roporandu e'ỹ teĩ reikuaa roporanduxea. Ha'e nunga rupi roguerovia Nhanderuete remimbou reikoa — he'i okuapy. \p \v 31 Jesus ombovai: \p — Perovia ete pa aỹ? \m \v 32 Mba'eta ou oiny hora, ha'e ovaẽ ae ma, peẽ kuery joa katy e'ỹ-e'ỹ peo aguã peteĩ-teĩ ro katy. Peo vy xerejapa 'rã xee ae'i.\x * \xo 16:32 \xt Marcos 14.27,50\x* Ha'e rami teĩ xee ae'i ete e'ỹ 'rã guive, mba'eta Xeru oiko 'rãe xereve. \m \v 33 Ha'e nunga ha'e javi re xeayvu, xere vy pendepy'a guaxu aguã. Ko yvy re ma peiko axy 'rã. Ha'e rami teĩ pendepy'a guaxu ke, mba'eta xee xepo'aka ma yvy re. \c 17 \s1 Ojeupegua kuery re Jesus ojerure oinyague \p \v 1 Jesus ijayvupa ma vy yva re ju oma'ẽ. Ha'e vy aipoe'i: \p — Xeru, aỹ ovaẽ ma hora. Emboyvate ke Ndera'y, Ndera'y ju ndeyvatea oikuaa uka aguã, \m \v 2 avakue ha'e javi re ndee xembopo'akaague rami, xee ju tekove marã e'ỹ ame'ẽ aguã xevy guarã reme'ẽ va'ekue ha'e javi pe. \m \v 3 Tekove marã e'ỹ ma po rami 'rã oupity: Ndee Tuuete peteĩ'i ha'e anhetẽ va'e ndekuaa vy, ha'e xee neremimbou Jesus Cristo xekuaa avi vy 'rã oupity. \p \v 4 — Xee ma yvy re aiko jave aikuaa uka ma ndeyvatea, rejapo uka va'ekue ajapopa vy. \m \v 5 Ha'e gui Xeru, aỹ ma ndea py ju xemboyvate, yvy itui e'ỹ mbove voi ndereve aĩ jave xeyvateague py ae. \p \v 6 — Mba'eta yvy regua kuery mbyte gui amongue reiporavo vy xevy guarã ju reme'ẽ va'ekue pe ma xee aikuaa uka ma nderery po'akaa. Ndepo py ae ikuai va'ekue ri xevy guarã ju remboaxa. Ha'e ramo ha'e kuery ma ndeayvua rupi meme ikuai. \m \v 7 Ha'e rami vy aỹ ma ha'e kuery oikuaa mba'emo xevy reme'ẽ va'ekue ndeguigua memea. \m \v 8 Ha'e kuery pe xee amombe'u ma ayvu remombe'u uka va'ekue. Ha'e ramo ha'e kuery oguerovia, oikuaa guive anhetẽ ete ndea gui ajuague, ndee xembou rã. \p \v 9 — Ha'e kuery re ma xee ajerure, yvy regua kuery re'ỹ, ha'e rã xevy guarã reme'ẽ va'ekue re anho, mba'eta ndevygua meme ikuai. \m \v 10 Xevygua kuery ha'e javi ma ndevygua avi, ha'e ndevygua ikuai va'e ma xevygua avi, ha'e ha'e kuery ikuaia rupi xeyvatea ojekuaa 'rã. \p \v 11 — Xee ma ndaikovei ma 'rã yvy re. Ha'e rã ha'e kuery ma yvy re ikuai teri. Xee ma ndea py ta aa. Xeru ndeky'a e'ỹ va'e, epena ke ha'e kuery re nderery po'akaa xere ju remoĩ va'ekue rupi, ha'e kuery voi peteĩ rami ikuai aguã nhande rami avi. \m \v 12 Ha'e gui xee ma ha'e kuery reve aiko teri jave xee ae ranhe apena aikovy nderery po'akaa xere remoĩ va'ekue rupi. Xee aepy ramo neĩ peteĩve nokanhyi, okanhy 'rã va'ekue e'ỹ vy, kuaxia para re oĩa ojeupity aguã. \m \v 13 Aỹ ma xee aa ta ma ndea py. Ha'e rami xeayvu ko yvy re aiko teri reve, ha'e kuery re xeguigua vy'a oĩ aguã opa mba'e py. \p \v 14 — Ha'e kuery pe ndeayvu aikuaa uka ramo yvy regua kuery ndoayvui, mba'eta yvy regua e'ỹ ikuai, xee rami avi. \m \v 15 Ha'e kuery ko yvy gui reipe'a aguã re'ỹ ajerure, ha'e rã teko vai gui repena aguã. \m \v 16 Mba'eta xee rami avi ha'e kuery voi yvy regua ve'ỹ ma ikuai. \m \v 17 Eiky'a'o ke ha'e kuery anhetẽ va'e rupi. Ndeayvu ae ma anhetẽ va'e. \p \v 18 — Ndee yvy re xembouague rami avi xee voi amondouka yvy jave rupi. \m \v 19 Ha'e kuery re ama'ẽ vy xee ae anhemboaxa ndevy, ha'e kuery voi ndevygua iky'a e'ỹ va'e ikuai aguã, anhetẽ va'e rupi. \p \v 20 — Ha'e kuery re anho e'ỹ ajerure, ha'e rã amboae kuery ha'e kuery ijayvua oendu vy xere ojerovia va'erã re guive,\x * \xo 17:20 \xt Romanos 8.34; Hebreus 7.25\x* \m \v 21 ha'e javive peteĩ rami meme ikuai aguã. Xeru, xee ndere aĩ, ha'e ndee xere reĩa rami avi ha'e kuery voi nhandere toĩ. Ha'e ramo 'rãe ko yvy re ikuai va'e oguerovia ndee xembouague. \m \v 22 Ndeyvatea xevy reme'ẽ va'ekue ma ha'e kuery pe ju ame'ẽ, peteĩ rami meme ikuai aguã nhande rami avi. \m \v 23 Xee ha'e kuery re aĩ, ha'e ndee xere reĩ ramo ha'e kuery voi peteĩ rami ete ikuai aguã, ko yvy re ikuai va'e oikuaa aguã ndee xembouague ha'e ha'e kuery reayvua, xerayvua rami avi. \p \v 24 — Xeru, xee aipota mamo rã aĩa py xevy guarã reme'ẽ va'ekue avi xereve ikuai, ha'e kuery oexa aguã xeyvatearã reme'ẽ va'ekue, mba'eta ko yvy renhono e'ỹ mbove ma voi xerayvu. \p \v 25 — Xeru ndereko porã va'e, ko yvy regua kuery ma nandekuaai. Ha'e rã xee ma roikuaa, ha'e kova'e kuery kuery voi oikuaa ndee xembouague. \m \v 26 Ha'e kuery pe aikuaa uka ma nderery po'akaa, ha'e aikuaa ukave ju 'rã guive, ha'e kuery re oĩ aguã reayvua ndee xerayvua ramigua ae, ha'e gui ha'e kuery re xee voi aĩ aguã. \c 18 \r Mateus 26.47-54; Marcos 14.43-47; Lucas 22.47-51 \p \v 1 Ha'e rami Jesus ijayvupa ma vy guemimbo'e kuery reve oje'oi Cedrom yakã'i rovaigua re, ha'e peteĩ yvotyty oĩ va'e py oike ha'e kuery reve. \m \v 2 Jesus jopy uka nhemiarã Judas hery va'e voi oikuaa ha'e va'e yvotyty, mba'eta mbovykue rei e'ỹ ha'e py Jesus guemimbo'e kuery reve ikuai jepi rire. \m \v 3 Ha'e rami vy ha'e katy Judas ogueraa xondaro kuery, sacerdote yvatekueve va'e ha'e fariseu kuery pegua jopya kuery. Ha'e kuery yvyra reve-reve, ha'e takua ryxa rendy reve ovaẽ ha'e py. \p \v 4 Ha'e gui Jesus mba'emo hexe oiko va'erã oikuaa vy ovaexĩ. Ha'e vy oporandu ha'e kuery pe: \p — Mava'e tu peka? \p \v 5 Ombovai vy \p — Nazaré pygua Jesus — he'i okuapy. \p Ha'e ramo Jesus aipoe'i: \p — Xee ae ha'e — he'i. Ijopy uka nhemia Judas voi oiko ha'e kuery reve. \p \v 6 Ha'e gui Jesus “Xee ae ha'e” he'i ramove ha'e kuery oguevipa vy ho'apa yvy rupi. \p \v 7 Teĩgue ju Jesus oporandu: \p — Mava'e tu peka? \p — Nazaré pygua Jesus — he'i okuapy. \p \v 8 Ha'e ramo Jesus ombovai: \p — “Xee ae” ha'e ma kuri. Xee ri xereka ramo tove kova'e kuery toje'oipa — he'i, \m \v 9 ipara re oĩ va'e ojeupity aguã: “Xevy guarã reme'ẽ va'ekue regua neĩ peteĩve ma xee namokanhyi.” \p \v 10 Ha'e ramo Simão Pedro kyxe ogueru va'ekue oekyi vy omboguai sacerdote yvateve va'e rembiguai nambi oiporu kuaa regua re. Ha'e va'e ma Malco hery va'e. \p \v 11 Ha'e ramo Jesus aipoe'i Pedro pe: \p — Emoĩ ju kyxe hyru py. Nda'evei ri ty'y karo Xeru ome'ẽ va'e gui ay'u aguã? \s1 Anás ro py ogueraa ague \p \v 12 Ha'e gui xondaro kuery, huvixa ha'e judeu regua jopya kuery ojopy okuapy Jesus, ha'e ojokuapa. \m \v 13 Ha'e rami vy Anás ro py ranhe ogueraa. Ha'e va'e ma ha'e va'e ma'etỹ re sacerdote yvateve va'e Caifás oĩ va'e ratyua.\x * \xo 18:13 \xt Marcos 14.53,54\x* \m \v 14 Caifás ae judeu ruvixa kuery pe “Ha'eveve peteĩ ava omano heta va'e kuery rekovia” he'i va'ekue. \r Mateus 26.69-75; Marcos 14.66-72; Lucas 22.55-62 \p \v 15 Simão Pedro ha'e amboae hemimbo'e reve jogueraa Jesus rakykue. Ha'e va'e hemimbo'e ma sacerdote yvateve va'e rexaaty ae vy hoka py oike avi Jesus ogueroikea jave. \m \v 16 Ha'e rã Pedro ma oka py ranhe opyta okẽ oĩ va'e rexei'i. Ha'e gui hemimbo'e mboae sacerdote yvateve va'e rexaaty va'e ou vy ijayvu kunhataĩ okẽ rarõa reve. Ha'e vy mae ma ogueroike avi Pedro. \p \v 17 Ha'e gui kunhataĩ okẽ rarõa oporandu Pedro pe: \p — Ndee voi peva'e ava remimbo'e e'ỹ teve? \p — Any — he'i. \p \v 18 Tembiguai ha'e jopya kuery ma tata omoendyague py ikuai ojape'ea py, yro'y ramo. Pedro voi ojape'e ho'amy ha'e kuery mbyte. \s1 Sacerdote yvateve va'e Jesus omboayvuague \p \v 19 Ha'e ramia ja sacerdote yvateve va'e oporandu Jesus pe hemimbo'e kuery ikuaia ha'e nhombo'ea re. \m \v 20 Jesus omombe'u vy aipoe'i: \p — Xee ma yvy re ikuai va'e pe amombe'u porã ma. Anhombo'e riae judeu kuery ono'õa rupi, templo py ha'e py onhembo'eaty ikuai va'e rupi. Mba'eve namombe'ui nhemi rupi. \m \v 21 Mba'e re tu xevy pe reporandu? Eporandu xeayvu renduare kuery pe. Ha'e kuery ma oikuaa xeayvuague — he'i. \p \v 22 Ha'e rami Jesus ijayvu ramo peteĩ jopya ha'e py hi'aĩ va'e oipete. Ha'e vy aipoe'i: \p — Po rami va'e ty'y ndeayvu sacerdote yvateve va'e pe? \p \v 23 Jesus ombovai: \p — Xeayvu vai ri ra'e ramo emombe'u xeayvu vaiague. Ha'e rami avi xeayvu porã va'eri mba'e re tu xepete? — he'i. \p \v 24 Ha'e gui Anás ojokua uka reve omondouka sacerdote yvateve va'e Caifás-a py.\x * \xo 18:24 \xt Mateus 26.59-66; Marcos 14.55-64; Lucas 22.66-71\x* \s1 Pedro peteĩgue ju onhenhomiague \p \v 25 Simão Pedro ha'e py teri ojape'e ho'amy. Ixupe oporandu okuapy: \p — Ha'e rami vy ndee voi hemimbo'e kuery regua teve? \p Pedro onhenhomi vy \p — Xee any — he'i. \p \v 26 Ha'e py oĩ avi sacerdote yvateve va'e rembiguai regua peteĩ, Pedro inambi omboiague va'e retarã. Ha'e va'e ju aipoe'i: \p — Xee ndoroexai ri ty ra'e hexeve yvotyty py? \p \v 27 Teĩgue ju Pedro onhenhomi. Ha'e ramove uru ojapukai. \r Mateus 27.1,2; Marcos 15.1; Lucas 23.1 \p \v 28 Ha'e rire aje'ive'i reve ma Caifás ro gui Jesus ogueraa okuapy huvixa ro katy. Ha'e rã judeu kuery ma nhomboayvuaty py ndoikexei, ojeko mongy'a e'ỹ aguã Páscoa ára py okaru aguã. \p \v 29 Ha'e ramo ha'e kuery ikuaia py huvixa Pilatos oẽ ijayvu aguã. Ha'e vy aipoe'i: \p — Mba'ekue py tu peru kova'e ava? \p \v 30 Ombovai vy \p — Kova'e ava ma mba'eve rei py ndotekoavyi va'e rire ndoroguerui 'rãgue ndea py — he'i okuapy. \p \v 31 Ha'e gui Pilatos aipoe'i ha'e kuery pe: \p — Peẽ ae peraa, pendevygua lei rami ae pereko. \p Judeu ruvixa kuery ombovai: \p — Ha'e rami avi orevy pe nda'evei rojojuka aguã — he'i okuapy. \m \v 32 Ha'e rami oiko ojeupity aguã Jesus marã rami pa omano aguã re ijayvuague. \r Mateus 27.11-26; Marcos 15.1-15; Lucas 23.1-5,13-25 \p \v 33 Opy ju Pilatos oike vy oenoĩ Jesus. Ha'e vy aipoe'i ixupe: \p — Ndee ma nhi'ã judeu kuery pegua huvixave? \p \v 34 Jesus ombovai: \p — Ndee ae pa po rami reporandu tyrã amongue ndevy omombe'u xereko? \p \v 35 Ha'e ramo Pilatos aipoe'i: \p — Xee ma nhi'ã judeu aiko? Neretarã kuery ha'e sacerdote yvatekueve va'e ae ndereru kuri xea py. Mba'e py tu rejapo vai? \p \v 36 Jesus ombovai: \p — Xee apenaa ma ko yvy regua e'ỹ. Ko yvy regua va'e rire xerembiguai kuery opu'ãmba 'rãgue judeu ruvixa kuery re, xejopy uka e'ỹ aguã. Aỹ ma apenaa ko yvy regua e'ỹ — he'i. \p \v 37 Ha'e ramo Pilatos oporandu: \p — Ndee ma huvixave ri ty'y? \p Jesus ombovai: \p — Ndee ae aipo're huvixave aikoa rami. Xee ma ha'e nungarã ae aiko, ha'e rami aguã aju ko yvy re, anhetẽ va'e amombe'u aguã. Ha'e ramo anhetẽ va'e rupi ikuai va'e ma oendu 'rã xeayvua — he'i. \p \v 38 Ha'e ramo Pilatos aipoe'i: \p — Mba'e nunga tu “Anhetẽ va'e” 'rea? — he'i. \p Po rami ijayvu rire oẽ ju judeu kuery ono'õa py. Ha'e vy aipoe'i ha'e kuery pe: \p — Xee ma ndaikuaai mba'eve rei ojapo vaiague. \m \v 39 Pendereko rami vy ma Páscoa ára nhavõ pepoi uka 'rã amongue. Peẽ kuery nda'u peipota ri apoi judeu kuery pegua huvixave? \p \v 40 Ha'e javive ojapukai reve ombovai: \p — Peva'e'ỹ, epoi Barrabás — he'i okuapy. Barrabás ma jojuka rive va'ety. \c 19 \p \v 1 Ha'e rami rã Pilatos ogueraa uka ju Jesus, ha'e oinupã uka. \m \v 2 Xondaro kuery ojapo peteĩ ngora juu gui, ha'e omoĩ inhakã re. Omonhemonde peteĩ ao puku púrpura guigua py. \m \v 3 Jesus re onhemboja vy \p — Iporã ete judeu kuery pegua huvixave — he'i reve oipete-pete. \p \v 4 Teĩgue ju Pilatos oẽ vy aipoe'i judeu kuery pe: \p — Peva'e ava ambou ju ta apy peẽ ae peikuaa pota aguã ojapo vaiague re, mba'eta xee ma ndaikuaai — he'i. \p \v 5 Ha'e gui Jesus oguenoẽa heruvy ngora juu gui ojapo pyre ha'e ao púrpura guigua py onhemonde reve. Ha'e ramo Pilatos aipoe'i: \p — Apy ma ava hi'aĩ. \p \v 6 Ha'e ramo sacerdote yvatekueve va'e ha'e jopya kuery oexa vy ojapukai: \p — Emoĩ kuruxu re, emoĩ kuruxu re. \p Ha'e ramo Pilatos aipoe'i: \p — Peẽ kuery ae peraa kuruxu re pemoĩ, mba'eta xee ndaikuaai ojapo vaiague — he'i. \p \v 7 Judeu kuery ombovai: \p — Ore kuery lei roguereko va'e rami vy ojukaa aguã rami oiko, Nhanderuete Ra'y rami onhemoingo ramo — he'i okuapy. \p \v 8 Ha'e rami ijayvu rã Pilatos oendu vy okyjeve. \m \v 9 Ha'e rami vy ngopy ju ogueroike vy oporandu Jesus pe: \p — Maguigua tu ndee? — he'i teĩ Jesus nombovai. \p \v 10 Ha'e ramo Pilatos aipoe'i: \p — Naxembovai va'e ty'y? Ndereikuaai ri ty'y xepo'akaa ropoi e'ỹ vy kuruxu re romoĩ aguã? \p \v 11 Jesus ombovai: \p — Ndee ma mba'eve rei py xere nandepo'akai 'rãgue yvate gui nanembopo'akaa ukai va'e rire. Ha'e nunga rupi ndea py xereruare kuery heko vaive — he'i. \p \v 12 Ha'e rami rã Pilatos teĩgue ju onhea'ã teĩ opoi aguã. Ha'e rã judeu kuery ma aipoe'i: \p — Peva'e ndee repoi ri vy huvixave César irũ e'ỹ reiko. Mba'eta huvixave onhemoingo va'e ma César rovaigua meme — he'i okuapy. \p \v 13 Ha'e rami ijayvu rã Pilatos oendu vy oka py ju oguenoẽ uka Jesus, ha'e tenda nhomboayvuaty py oguapy oiny ita ombojopeague py. Ha'e va'e henda ma hebraico ayvu py Gabatá hery va'e. \m \v 14 Kuaray mbyte rai'i ma, ha'e sexta-feira Páscoa ára ovaẽ rai'i ma guive. \p Ha'e gui Pilatos aipoe'i ha'e kuery pe: \p — Apy ma peẽ kuery ruvixave hi'aĩ. \p \v 15 Ha'e rã ha'e kuery ma ojapukaive: \p — Eraa, eraa, eupi kuruxu re — he'i okuapy. \p Ha'e ramo Pilatos aipoe'i: \p — Peipota va'e ty'y peẽ kuery ruvixave kuruxu re aupi uka? \p Sacerdote yvatekueve va'e ombovai: \p — Ore kuery ma oreruvixave ndoroguerekoi, César e'ỹ vy — he'i okuapy. \p \v 16 Ha'e rami rã Pilatos ogueraa uka kuruxu re omoĩa aguã. \r Mateus 27.33-38; Marcos 15.22-28; Lucas 23.33-38 \p \v 17 Ha'e ramo ha'e kuery ogueraa Jesus. Ha'e ae kuruxu ogueraa reve oo peteĩ henda Calvário 'epy va'e katy. Ha'e rã hebraico ayvu py ma ha'e va'e henda Gólgota hery va'e. \m \v 18 Ha'e py ma oupia imoiny kuruxu re, ha'e mokoĩ ju oupi avi ijyvy jovaive, ha'e Jesus mbyte py. \p \v 19 Pilatos ombopara uka avi peteĩ ayvu, ha'e kuruxu re omoĩ uka. Po rami ipara oiny: “\it Nazaré pygua Jesus judeu kuery pegua huvixave\it*.” \m \v 20 Ha'e va'e ipara heta judeu kuery ogueroayvu, mba'eta Jesus kuruxu re oupi imoinya ma tetã katy'i. Hebraico, latim ha'e grego ayvu py ipara oiny. \p \v 21 Ha'e ramo sacerdote yvatekueve va'e aipoe'i Pilatos pe: \p — Embopara uka eme “Judeu kuery pegua huvixave.” Ha'e rã embopara uka “Ha'e onhemombe'u judeu kuery pegua huvixave oikoa rami.” \p \v 22 Ha'e ramo Pilatos ombovai: \p — Xee ambopara uka va'ekue ma ipara ae ma oiny — he'i. \s1 Jesus ao omboja'o okuapyague \p \v 23 Xondaro kuery Jesus kuruxu re oupi ma rire ojopy ijao, ha'e omboja'o irundy henda rupi, peteĩ-teĩ xondaro ojeupe guarã ojopy aguã. Ikamixa puku avi ojopy. Ha'e rã ikamixa puku ma ombovyvy pyre'ỹ, yvate katy gui ipy katy peve ojapo pyre. \m \v 24 Ha'e ramo joupe-upe aipoe'i: \p — Nhamondoro eme teve kamixa puku. Ha'eve jaexa nhandexortea, mava'e ete'i pe pa kova'e opytaa jaikuaa aguã — he'i okuapy. Ha'e rami oiko kuaxia para re oĩ va'e ojeupity aguã: “Omboja'o-ja'o xeao, ha'e rã xekamixa re ma oexa okuapy oxortea” he'iague. Xondaro kuery ha'ekue rami ae ikuai.\x * \xo 19:24 \xt Salmo 22.18, Mateus 27.35,36,55,56; Marcos 15.24\x* \p \v 25 Kuruxu yvy'iry hi'aĩ Jesus xy, ikypy'y, ha'e gui Cleopas ra'yxy Maria ha'e Maria Madalena. \m \v 26 Oxy, ha'e ijyvýry guemimbo'e oayvuve va'e hi'aĩ rã Jesus oexa vy aipoe'i: \p — Kunha, pee ma ndepi'arã hi'aĩ — he'i. \m \v 27 Ha'e gui guemimbo'e pe ju aipoe'i: \p — Pee ma ndexyrã hi'aĩ — he'i. Ha'e rire hemimbo'e ogueraa ngoo py. \r Mateus 27.45-56; Marcos 15.33-37; Lucas 23.44-46 \p \v 28 Ha'e rire Jesus oikuaa mba'emo oiko 'rã va'ekue ojeupitypa maa. Ha'e rami vy kuaxia re ipara oiny va'e ojeupity aguã aipoe'i avi: \p — Xey'uvei — he'i. \p \v 29 Ha'e py oĩ peteĩ hy'a vinagre tynyẽ va'e. Ha'e va'e py peteĩ esponja omoakỹa vy peteĩ takua apy re omoĩ, ha'e omovaẽ Jesus juru re. \p \v 30 Jesus vinagre oy'u ma rire aipoe'i: \p — Aỹ ma ojeupitypa ma oiko 'rã va'ekue — he'i. Ha'e gui ma oity oakã, ha'e omondouka onhe'ẽ. \r 1 João 5.6-8 \p \v 31 Ha'e va'e ára ma judeu kuery mba'emo oguereko katua ára, mba'eta ha'e va'e sábado ma ára omboetevepy. Ha'e rami vy sábado peve kuruxu re hetekue oĩ e'ỹ aguã Pilatos pe judeu ruvixa kuery ojerure hetyma omopẽ uka vy omboguejy uka aguã. \p \v 32 Ha'e ramo xondaro kuery oje'oi vy omopẽ jypy oĩ va'e retyma, ha'e amboae hexeve kuruxu re oĩ va'e retyma ju. \m \v 33 Ha'e rã Jesus oĩa re ma ovaẽ vy oma'ẽ rã omano ma ra'e. Ha'e ramo ma nomopẽi hetyma. \p \v 34 Ha'e rami avi inharukã py peteĩ xondaro oipyxo nho hu'y guaxu py. Ha'e rã onheẽ huguy ha'e yy. \m \v 35 Ha'e nunga rexaare omombe'upa, anhetẽ guare meme omombe'u. Ha'e oikuaa guive anhetẽ meme omombe'ua, peẽ kuery voi perovia aguã. \p \v 36 Ha'e rami oiko va'e kuaxia re ipara oinya ojeupity aguã: “Neĩ peteĩve ikãgue nomopẽai 'rã” he'iague.\x * \xo 19:36 \xt Êxodo 12.46, Salmo 34.20\x* \m \v 37 Oĩ avi kuaxia para re “Ha'e kuery oexa ju 'rã oipyxo va'ekue” he'iague.\x * \xo 19:37 \xt Zacarias 12.10\x* \r Mateus 27.57-60; Marcos 15.42-46; Lucas 23.50-54 \p \v 38 Ha'e va'e rire peteĩ ava Arimatéia pygua José hery va'e ma Pilatos-a py oo vy ojerure Jesus retekue omboguejy aguã. Ha'e ramo omboguejy uka rã José omboguejy Jesus retekue. Ha'e va'e ma judeu ruvixa kuery gui okyje vy nhemi rupi Jesus remimbo'e oiko va'e. \m \v 39 Nicodemos pyávy Jesus reve ijayvu aguã oo va'ekue voi trinta quilo heakuã porã va'e ogueraa mirra ha'e aloé guigua. \m \v 40 Ha'e kuery Jesus retekue ojopy vy ajukue py onhovã heakuã porã va'e reve. Judeu kuery reko rami vy ojapo ha'e rami, onhono porã aguã. \p \v 41 Jesus kuruxu re oupi imoinyague katy'i ma peteĩ yvotyty oĩ. Ha'e py ma oĩ peteĩ tuparã oguereko katu ramo'i va'ekue. Ha'e va'e py avave rei nonhono porãai teri. \m \v 42 Judeu kuery mba'emo oguereko katua ára ovaẽ ma, ha'e tuparã oguereko katu pyre ha'e katy rai'i oĩ ramo ma ha'e py ae onhono porã Jesus retekue. \c 20 \r Mateus 28.1-8; Marcos 16.1-8; Lucas 24.1-12 \p \v 1 Semana ijypya ára ko'ẽ rai, pytũ-pytũ'i teri reve Maria Madalena oo Jesus onhono porãague katy. Ha'e vy oexa rã ita imbotyarã omoĩ mbyre ombojerea ma ra'e. \m \v 2 Ha'e gui onha ovy Simão Pedro ha'e hemimbo'e mboae Jesus oayvuve va'e oĩa katy. Ha'e vy aipoe'i ha'e kuery pe: \p — Senhor retekue tu oguenoẽa rima ra'e hupa gui, ha'e ndoroikuaai marã katy pa oguerovaague — he'i. \p \v 3 Ha'e gui Pedro ha'e hemimbo'e mboae jogueraa onhono porãague katy. \m \v 4 Mokoĩve onha reve oje'oi. Amboae hemimbo'e ma Pedro gui onha ratãve vy ha'e ranhe ovaẽ hupa py. \m \v 5 Ha'e rami vy ojeyvy vy oexa ajukue xiĩ va'e anho. Ha'e rami teĩ ndoikei. \p \v 6 Ha'e gui Simão Pedro ma takykueve'i ovaẽ vy oike. Ha'e rami vy oexa avi ajukue \m \v 7 ha'e panhero Jesus akã re omoĩ mbyre. Ha'e va'e ma ajukue mboae reve'ỹ itui, amboae henda py ombojo'a porã'i ra'e. \p \v 8 Ha'e gui amboae hemimbo'e ha'e ranhe ovaẽ va'ekue avi oike, ha'e oexa vy oguerovia. \m \v 9 Ha'e kuery ndoikuaai teri kuaxia para re oĩa rami vy omanoague gui onhemboete jevy aguã. \m \v 10 Ha'e gui hemimbo'e kuery mokoĩve ojevy ju jogueravy ngoo katy. \r Marcos 16.9-11 \p \v 11 Ha'e ramia ja Maria ma hupa rokẽ yvýry ojae'o ho'amy. Ojae'oa ramive ojeyvy ikua katy oma'ẽ aguã. \m \v 12 Ha'e rami vy oexa mokoĩ anjo onhemondea xiĩ va'e Jesus retekue ituiague py oguapy rã. Peteĩ ma inhakã katy, ha'e rã amboae ma ipy katy oĩ. \p \v 13 Ha'e ramo ha'e kuery aipoe'i: \p — Kunha, mba'e re tu rejae'o? \p Kunha va'e ombovai: \p — Mba'eta ogueraa ra'e xe-Senhor, ha'e ndaikuaai marã katy pa oguerovaague — he'i. \p \v 14 Ha'e rami ijayvu rire ojere vy oexa Jesus hi'aĩ rã, teĩ ndoikuaai teri Jesus ae hi'aĩa. \m \v 15 Ha'e ramo Jesus oporandu: \p — Kunha, mba'e re tu rejae'o? Mava'e tu reka? \p Maria ma “Yvotyty re opena va'e po” he'i vy ombovai: \p — Senhor, ndee ri apy gui hetekue rerova rire ke emombe'u marã katy pa rerovaague, xee aa araa aguã — he'i. \p \v 16 Ha'e ramo Jesus aipoe'i: \p — Maria. \p Ha'e rã ha'e va'e ojere vy aipoe'i hebraico ayvu py: \p — Raboni — he'i, “Xembo'ea” he'ia. \p \v 17 Ha'e ramo Jesus aipoe'i: \p — Xejoko eme, mba'eta ndaai teri Xerua py. Ha'e rami 'rãgue py tereo xeryvy kuery pe emombe'u aa taa Xeru ha'e Penderua py, Xeruete ha'e Penderuetea py — he'i. \p \v 18 Ha'e rami rã Maria Madalena oo hemimbo'e kuery pe omombe'u: \p — Aexa ma kuri Senhor — he'i. Omombe'u avi Jesus ijayvuague ha'e javi. \r Lucas 24.36-40 \p \v 19 Ha'e va'e semana ijypya ára ka'aru hemimbo'e kuery ono'õmba peteĩ oo py, ha'e okẽ ojokopa judeu ruvixa kuery gui okyje vy. Ha'e jave Jesus ojexa uka xapy'a ha'e kuery mbyte. Ha'e vy aipoe'i: \p — Toĩ pendere mby'a porã — he'i. \m \v 20 Ha'e vyve oexa uka opo ha'e oarukã. Ha'e ramo hemimbo'e kuery Senhor oexa vy ovy'a okuapy. \p \v 21 Ha'e gui Jesus aipoe'ive ju: \p — Toĩ pendere mby'a porã. Xeru xembouague rami avi xee voi romondouka 'rã — he'i. \m \v 22 Ha'e rami ijayvupa vyve ipytuẽ. Ha'e vy aipoe'i: \p — Pemovaẽ Nhe'ẽ Ky'a E'ỹ pendejee. \m \v 23 Ha'e gui amongue ojejavyague peperdoa ramo ombogue pyre 'rã oiko. Ha'e rã ndapeperdoai ramo ma ombogue pyre'ỹ 'rã oiko — he'i. \s1 Tomé ndogueroviai ranheague \p \v 24 Peteĩ hemimbo'e doze va'e regua Tomé Dídimo hery va'e ma Jesus ojekuaa jave noĩ va'ekue oirũ kuery reve. \m \v 25 Ha'e gui ixupe hemimbo'e kuery mboae \p — Roexa ma kuri Senhor — he'i okuapy. \p Ha'e ramo ombovai: \p — Xee ma ipo re karavo kuare ndaexai, ha'e xekuã py ae ndapokoi vy, ha'e gui inharukã re voi apoko e'ỹ re xee ndaroviai 'rã — he'i.\x * \xo 20:25 \xt Mateus 28.17\x* \s1 Guemimbo'e kuery pe teĩgue ju Jesus ojexa ukaague \p \v 26 Oito ára rire hemimbo'e kuery ha'ekue py ju onhemboatypa, ha'e Tomé avi oĩ ha'e kuery reve. Ha'e vy ojokopa okẽ. Ha'e gui Jesus ou vy ha'e kuery mbyte hi'aĩ xapy'a. Ha'e vy aipoe'i: \p — Toĩ pendere mby'a porã. \p \v 27 Ha'e vyve aipoe'i Tomé pe: \p — Emoĩ apy nekuã, ha'e exa xepo. Epoko avi xearukã re. Ejerovia e'ỹve eme, aỹ ma erovia ma — he'i. \p \v 28 Tomé ombovai: \p — Xe-Senhor ha'e Xeruete! — he'i. \p \v 29 Ha'e ramo Jesus aipoe'i: \p — Ndee xerexa vy rive teve rerovia? Ha'e rã ovy'a ete 'rã xerexa e'ỹ teĩ ojerovia va'e kuery — he'i.\x * \xo 20:29 \xt 2 Coríntios 5.7; 1 Pedro 1.8,9\x* \s1 Jajerovia aguã re ijayvuague \p \v 30 Jesus hexa pyrã heta ojapo raka'e guemimbo'e kuery oexaa rupi. Ha'e nungakue ha'e javi e'ỹ ipara oiny kova'e kuaxia re. \m \v 31 Ha'e rã kova'e re ipara oinya ma peẽ kuery perovia aguã Jesus ae Cristo Nhanderuete Ra'y oikoa, pejerovia vy tekove peupity aguã hery rupi. \c 21 \s1 Sete guemimbo'e kuery pe ju Jesus ojexa ukaague \p \v 1 Ha'e va'e rire, teĩgue ju Jesus ojexa uka guemimbo'e kuery pe, Tiberíades yupa py. Ha'e rami py ojexa uka tema. \p \v 2 Ha'e py ma oĩ Simão Pedro, Tomé Dídimo hery va'e, Galiléia regua Caná pygua Natanael, ha'e Zebedeu ra'y mokoĩve. Oĩve avi mokoĩ hemimbo'e mboae. \p \v 3 Ha'e gui Simão Pedro aipoe'i: \p — Xee aa ta pira mbo'a vy. \p Ha'e ramo amboae kuery ombovai: \p — Ore voi roo ta nderupive — he'i okuapy. Ha'e rami vy oje'oipa, kanoã py ikuai pira mbo'aa rupi. Pytũ mbukukue re teĩ neĩ peteĩ'i nombo'ai. \p \v 4 Ko'ẽ aje'ive'i reve yy rembe re Jesus ojekuaa ho'amy ita ku'i reia py. Ha'e rami teĩ hemimbo'e kuery ndoexa kuaai ha'e ri hi'aĩa. \p \v 5 Ha'e gui Jesus oporandu: \p — Xera'y kuery, pereko pa upe py ja'u va'erã? \p — Any — he'i okuapy. \p \v 6 Ha'e kuery pe aipoe'ive ju: \p — Pemombo ha'vy pira mbo'aa kanoã yke peiporu kuaa regua re. Ha'e rami vy 'rãe pembo'a — he'i. Ha'e rami ha'e kuery ojapo vy haxy py omoatã pira mbo'aa, heta ho'a ramo. \p \v 7 Ha'e rami rã hemimbo'e Jesus oayvuve va'e aipoe'i Pedro pe: \p — Senhor rima ra'e — he'i. \p Ha'e ramo Simão Pedro ma Senhor-a oendu vy onhemonde pojava onhemboipa rire. Ha'e rami vy oguejy yy py. \m \v 8 Ha'e rã hemimbo'e kuery mboae ma kanoã py ae ou, pira mbo'aa omoatã heruvy, mba'eta yy rembe gui namombyryi ikuai, cem metros rivyvyia py. \m \v 9 Yvy'ã re ha'e kuery oẽ vy oexa tapyĩ, ha'e hi'áry piky oexy inony va'e, mbojape guive. \p \v 10 Ha'e gui Jesus ha'e kuery pe \p — Peru avi pira peẽ pembo'a va'ekue — he'i. \m \v 11 Ha'e ramo Simão Pedro kanoã py oike vy omoatã pira mbo'aa yvy'ã re. Cento e cinqüenta e três pira tuvixakueve anho tynyẽ. Ha'e rami teĩ pira mbo'aa neĩ peteĩ henda py ma ndoxoi. \p \v 12 Ha'e gui Jesus \p — Peju jakaru — he'i. Ha'e neĩ peteĩve hemimbo'e kuery noporandui mava'e pa oikoa re, mba'eta Senhor ae oikoa oikuaa vy. \p \v 13 Ha'e gui Jesus onhemboja vy ojopy mbojape, ha'e omboja'o. Pira voi ha'ekue rami omboja'o. \m \v 14 Kova'e re mboapykuea ma Jesus guemimbo'e kuery pe ojexa uka raka'e, omanoague gui onhemboete rire. \s1 Pedro pe mboapykue oporanduague \p \v 15 Ha'e kuery okarupa ma rire Jesus oporandu Simão Pedro pe. Ha'e vy aipoe'i: \p — Simão João ra'y, ndee nda'u xerayvuve ri amboae kuery gui? \p Pedro ombovai: \p — Tá Senhor, xee roayvu. Ndee ma reikuaa roayvua — he'i. \p Ha'e ramo aipoe'i: \p — Emongaru ha'vy xerymba vexa'i kuery — he'i.\x * \xo 21:15 \xt 1 Pedro 5.1-4\x* \p \v 16 Teĩgue ju Jesus oporandu: \p — Simão João ra'y, ndee pa xerayvu? \p Ombovai: \p — Tá Senhor, xee roayvu. Ndee reikuaa roayvua — he'i. \p Ha'e ramo Jesus aipoe'i: \p — Epena ha'vy xerymba vexa'i kuery re — he'i. \p \v 17 Ha'e gui mboapykuea ma Jesus oporandu: \p — Simão João ra'y, ndee pa xerayvu? \p Ha'e ramo Pedro iporiau, mboapykue ma “Ndee pa xerayvu?” he'i ramo. Ha'e vy ombovai: \p — Tá Senhor, ndee ma opa mba'e reikuaa, ha'e reikuaa avi xee roayvua — he'i. \p Ha'e ramo Jesus aipoe'i: \p — Emongaru ha'vy xerymba vexa'i kuery. \m \v 18 Anhetẽ aipoa'e ndevy: Nekunumive jave py ma ndee ae renhemonde ha'e reo va'ekue reoxea katy rei. Ha'e rã ndetuja'i ma rire reupi 'rã ndejyva jovaive, ha'e amboae kuery nemoxã vy ndereraa 'rã ndee reoxeague katy e'ỹ — he'i. \m \v 19 Ha'e rami ijayvu vy oikuaa uka marã rami pa Pedro omano aguã Nhanderuete mboetea rupi.\x * \xo 21:19 \xt 2 Pedro 1.13,14\x* Ha'e rami ijayvupa rire aipoe'ive ju: \p — Eju ke xerakykue — he'i. \p \v 20 Ha'e gui Pedro ojere vy oexa hakykue'i hemimbo'e Jesus oayvuve va'e ou oiny ramo. Ha'e va'e ma okaru okuapy jave Jesus yvy'iry oguapy oiny, ha'e ijopy uka nhemiarã mava'e pa oikoa re oporandu va'ekue. \m \v 21 Ha'e gui Pedro ha'e va'e oexa vy oporandu Jesus pe: \p — Ha'vy peva'e? \p \v 22 Jesus ombovai: \p — Xapy'a rei xee aipota ramo peva'e oikove 'rã aju jevy peve. Mba'e re tu ndee ha'e nunga reikuaaxe? Ndee tema eju xerakykue — he'i. \p \v 23 Ha'e va'e rire irmão kuery oikuaa “Ha'e va'e hemimbo'e nomanoi 'rã” he'iague rami. Ha'e rami teĩ Jesus ma “Nomanoi 'rã” nde'i. Ha'e rã “Xapy'a rei xee aipota ramo ha'e oikove 'rã aju jevy peve. Mba'e re tu reikuaaxe ha'e nunga?” he'i raka'e. \s1 João omombe'u va'ekue re ijayvuague \p \v 24 Ha'e va'e hemimbo'e ae ha'e nunga omombe'u ha'e imboparaare. Ha'e ore kuery roikuaa ha'e omombe'u va'ekue anhetẽ memea. \p \v 25 Heta teri oĩ Jesus ojapo va'ekue. Ha'e nunga ha'e javi omboparapaa va'e rire xee aikuaa rã neĩ yvy jave re voi noĩmbai 'rãgue kuaxia ombopara pyre. \p