\id MRK - Guaraní, Eastern NT -Bolivia 1974 (DBL -2013) \h SAN MARCOS \toc1 El Santo Evangelio Segun San Marcos \toc2 San Marcos \toc3 Mc \mt2 EL SANTO EVANGELIO SEGUN \mt1 SAN MARCOS \c 1 \s1 Juan oporombobautiza vae omombeu Tumpa iñee \p \v 1 Cuae pe oñemboɨpɨ ñee icavi vae Jesucristo regua. Jesucristo co jae Tumpa Taɨ. \p \v 2 Isaías co jae metei Tumpa iñee aracae omombeu vae. Jae oicuatía corai: \q1 Mase —jei Tumpa—, che amondota cheñee güɨraja vae nerenonde, oyapocavi vaera nderapera. \p \v 3 Jae iñeeata reve jeita ñuu pe: \q1 Peyapocavi ñandeYa japera. \q1 Pemosɨmbi tape —jeita, jei Tumpa. \m Jocorai oicuatía Isaías. \v 4 Jae rambue Juan ou oporombobautiza ñuu pe, jare omombeu yatɨ vae reta pe: \p —Peeya peñemongueta icavi mbae vae pepɨa pe oi vae, jare che pombobautizata, Tumpa iñɨro vaera peve pembaeyoa reta re —jei chupe reta. \v 5 Jare opaete ɨvɨ Judea pegua reta jare tenta Jerusalén pegua reta yogüɨraja Juan oia pe. Jare Juan ombobautiza reta ɨaca Jordán pe, imbaeyoa reta opa omombeu güire. \v 6 Jare Juan jemimonde maemɨmba camello jee vae jaagüe pegua co, jare icuacuaa co jae metei guasupi. Jare jou tucu reta jare ei ñana rupigua. \v 7 Jae omombeu yatɨ vae reta pe: \p —Cheraɨcue outa ipuere yae chegüi vae. Mbaeti jupi che añaɨvɨ amboi vaera ipɨapaa. \v 8 Che pombobautiza ɨ pe, erei jae pembobautizata Espíritu Santo pe —jei chupe reta. \s1 Juan ombobautiza Jesús \p \v 9 Jare mbovɨ ara rupi ou Jesús tenta Nazaret ɨvɨ Galilea pegua güi. Jare Juan ombobautiza Jesús Jordán pe. \v 10 Jare Jesús oe ɨ güi yave, oecha ara oyepea oi, jare oecha vi Espíritu Santo ogüeyɨ jese pɨcasu rami. \v 11 Jayave oñeendu ñee ara güi jei: \p —Nde co jae cheRaɨ. Roaɨu yae. Ayerovia yae nderé —jei. \s1 Satanás imiari Jesús pe oyapouca vaera tei mbaeyoa chupe \p \v 12 Jayave Espíritu Santo omondo Jesús ñuu pe. \v 13 Jare opɨta ñuu pe cuarenta ara, jare Satanás imiari chupe oyapouca vaera tei mbaeyoa chupe. Jare oico Jesús maemɨmba ñuu rupigua reta ñogüɨnoia pe. Jare yogüeru araɨgua reta oyeócuai chupe. \s1 Jesús omboɨpɨ omombeu Tumpa iñee \p \v 14 Juan oñemoingueuca ma tembipɨɨrɨru pe yave, ojo Jesús Galilea pe, jare omombeu iru vae reta pe ñee icavi vae Tumpa iporoocuaia regua. \v 15 Jesús jei: \p —Ara ovae ma. Outa ovae Tumpa iporoocuaia. Peeya peñemongueta icavi mbae vae pepɨa pe oi vae, jare perovia Tumpa iñee icavi vae —jei. \s1 Jesús oeni irundɨ cuimbae oyeporaca vae \p \v 16 Jare oguata rambueve Galilea pe ɨ guasu jembeɨ rupi, Jesús oecha Simón jare Simón tɨvɨ Andrés jee vae. Jae reta omombo ñogüɨnoi ipɨsa ɨ guasu pe, jevae omboa vaera. Echa jae reta oyeporaca vae reta co. \v 17 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Peyu cherupíe, jare che poapota cuimbae reta peru vaera cheve —jei. \p \v 18 Jayave oeya reta ipɨsa, jare yogüɨraja jae jupíe. \v 19 Ndei mombɨrɨ ojo mbove, Jesús oecha Zebedeo taɨ reta. Metei jee co Jacobo, jare iru jee co Juan. Omboyoapɨ ñogüɨnoi ipɨsa osogüe reta chalana pe. \v 20 Jare Jesús oeni voi. Jayave jae reta oeya Zebedeo jare oparavɨquɨ chupe vae reta chalana pe, jare yogüɨraja Jesús jupíe. \s1 Cuimbae aña oya jese vae \p \v 21 Jare yogüɨraja ovae tenta Capernaum pe. Jare mbutuu iara ñavo Jesús oique judío reta itupao pe, jare oporomboe. \v 22 Jare oyeapɨsaca jese vae reta ipɨacañɨ iporomboe re. Echa omboe reta mbaepuere güɨnoi vae rami. Mbaeti jocorai oporomboe mboroócuai re oporomboe vae reta. \v 23 Jare oique tupao pe cuimbae aña oya jese vae. Jae iñeeata reve jei: \p \v 24 —¿Maera pa reyu oremambeco, Jesús Nazaret pegua? ¿Reyu pa oremboai vaera? Che rocuaa. Nde co jae jupi vae. Nde reyu co Tumpa güi —jei. \p \v 25 Jayave Jesús oñeengata chupe. \p —¡Nequirii! Ecua chugüi —jei. \p \v 26 Jayave aña omborɨrɨi yae cuimbae, jare tanta osapúcai reve ojo chugüi. \v 27 Jare opaete oecha vae reta ipɨacañɨ, jare oparandu oyoupe: \p —¿Mbae pa co cuae? ¡Moromboe ipɨau vae ndipo! Mbaepuere pe oyócuai aña reta yogüɨraja vaera oya jese vae reta güi, jare jae reta oyapo oyocuaigüe —jei reta. \p \v 28 Jayave ɨmambaeño jeracua jese opaete Galilea rupi. \s1 Jesús ombogüera Pedro jaicho \p \v 29 Jare Jesús tupao güi oe yave, oique Simón jare Andrés jo pe Jacobo jare Juan ndive. \v 30 Simón jaicho jupa pe oi, jacu rambue. Jare iru reta omombeu Jesús pe jesegua. \v 31 Jayave Jesús ojo oipopɨɨ, jare omopúa. Jare jacu opɨta chugüi. Jayave cuña omee mbae jou reta vaera. \s1 Cuaraɨ oique ma yave, Jesús ombogüera jeta imbaerasɨ vae reta \p \v 32 Jare cuaraɨ oique ma yave, tenta pegua reta güeru Jesús pɨri opaete imbaerasɨ vae reta jare aña oya jese vae reta. \v 33 Jare opaete tenta pegua reta oñemboatɨ jocuae o jonque pe. \v 34 Jayave Jesús ombogüera jeta imbaerasɨ vae reta oipotagüe mbaerasɨ güi, jare omondo jeta aña reta oya jese vae reta güi. Jare mbaeti omaeño aña reta imiari vaera. Echa jae reta oicuaa quia co jae. \s1 Jesús ojo Galilea rupi omombeu Tumpa iñee \p \v 35 Pɨareve pe Jesús opúa ndei coe mbove, jare oe ojo mbaeti quia oicoa pe. Joco pe oyerure oi Tumpa pe. \v 36 Jayave Simón jare jae ndive ñogüɨnoi vae reta yogüɨraja oeca. \v 37 Jare ovae chupe yave, \p —Opaete vae ndereca ñogüɨnoi —jei reta Jesús pe. \p \v 38 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Yaja iru tenta reta coiño ñogüɨnoia pe, joco pe vi amombeu vaera Tumpa iñee. Echa ayu cuae ayapo vaera —jei. \p \v 39 Jare ojo opaete Galilea rupi, jare omombeu Tumpa iñee judío reta itupao ñavo pe, jare omondo aña reta oya jese vae reta güi. \s1 Jesús ombogüera cuimbae ipire ocúi vae \p \v 40 Jayave ou Jesús oia pe metei cuimbae ipire ocúi vae. Oyeatɨca Jesús jóvai jare oyerure chupe: \p —Reipota yave, ndepuere chembogüera —jei chupe. \p \v 41 Jesús oiparareco omae jese, jare oñono ipo jese. \p —Aipota. Ecuera —jei chupe. \p \v 42 Jare jupiveiño cuimbae ocuera imbaerasɨ güi. Mbaeti ma ocúi ipire. \v 43 Jare jupiveiño Jesús oyócuai yae, ndei omondo mbove: \p \v 44 —Agüɨye emombeu quia pe. Ecua eyeechauca sacerdote pe, jare recuera ma rambue, emee mbota Moisés peócuai rami, tenta pegua reta oicuaa vaera —jei. \p \v 45 Erei cuimbae ojo, jare omboɨpɨ omombeu iru vae reta pe. Jecuae omombeu jeta vae pe. Jae rambue Jesús mbaeti ma ipuere ojo tenta reta pe tenta pegua reta jovaque. Opɨta mbaeti quia oicoa pe, jare yogüeru jae oia pe opaete que rupi güi. \c 2 \s1 Jesús ombogüera cuimbae mbaeti ipuere omɨi vae \p \v 1 Mbovɨ ara rupi Jesús ojo ye Capernaum pe, jare jeracua tenta pegua reta pe jae oime oi jo pe. \v 2 Jayave jeta vae oñemboatɨ joco pe, jare tɨnɨe yae ma o, jare yatɨ vi icatu pe onque rupi. Jare Jesús omombeu Tumpa iñee chupe reta. \v 3 Jayave amogüe yogüeru vae reta güeru metei cuimbae imbaerasɨ vae. Cuae cuimbae mbaeti ipuere omɨi. Oyevoɨuca ou irundɨ cuimbae reta pe. \v 4 Erei güeru vae reta mbaeti ipuere güɨroique cuimbae Jesús oia pe yatɨ vae reta jeco pegua. Jae rambue oyeupi reta ovapɨa re jare oequi mbovɨ ovapɨa güi Jesús iárambue. Jare oequi ma yave, ombogüeyɨ reta cuimbae mbaeti ipuere omɨi vae jupa reve. \v 5 Jesús cuae oecha yave, oicuaa jae reta güɨrovia co jese, jare jei cuimbae mbaeti ipuere omɨi vae pe: \p —Nembaeyoa reta oñemboai ma, cherɨvɨ. \p \v 6 Amogüe mboroócuai re oporomboe vae reta oguapɨ ñogüɨnoi joco pe, jare oñemongueta reta ipɨa pe: \v 7 ¿Maera pa jei corai cuae cuimbae? Jei icavi mbae vae Tumpa cotɨ. Tumpaño co ipuere iñɨro quia pe imbaeyoa reta re. Jocorai oñemongueta reta ipɨa pe. \v 8 Jare Jesús oicuaa voi jae reta iñemongueta, jare jei chupe reta: \p —¿Maera pa peñemongueta jocorai pepɨa pe? \v 9 Chepuere jae cuae cuimbae mbaeti ipuere omɨi vae pe: Nembaeyoa reta oñemboai ma. Jae ramiño vi chepuere jae chupe: Epúa evoɨ nderupa, jare eguata. ¿Mbae nunga pa mbaetita yavai jae vaera? —jei Jesús chupe reta—. \v 10 Erei aipota peicuaa vaera cuae: Che cuimbaera ayeapo vae chepuere cheɨro quia pe imbaeyoa reta re ɨvɨ pe ai rambueve —jei. \p Jayave jei cuimbae mbaeti ipuere omɨi vae pe: \p \v 11 —Che jae ndeve: Epúa evoɨ nderupa, jare ecua ndero pe. \p \v 12 Jayave cuimbae opúa, jare ovoɨ jupa, jare oe ojo opaete joco pe ñogüɨnoi vae reta jovaque. Opareve ipɨacañɨ yae, jare omboete Tumpa. \p —Mbaeti ete yaecha yepi cuae nunga —jei reta. \s1 Jesús oeni Leví \p \v 13 Jayave Jesús oe, jare ojo ye ɨ guasu jembeɨ pe. Jare opaete vae oñemboatɨ jae oia pe, jare jae omboe reta. \v 14 Jare joco güi ojo yave, oecha Alfeo taɨ Leví jee vae oguapɨ oi mburuvicha peguara ocovara ñogüɨnoia pe, jare jei chupe: \p —Eyu cherupíe. \p Jayave Leví opúa, jare ojo jae jupíe. \p \v 15 Jare Jesús ocaru oi rambueve Leví jo pe, jeta mburuvicha peguara ocovara vae reta jare teco icavi mbae vae oyapo vae reta ocaru vi ñogüɨnoi Jesús jare jemimboe reta ndive. Echa jecuaeño jeta jae reta yogüɨraja Jesús ndive. \v 16 Jayave mboroócuai re oporomboe vae reta jare fariseo reta oecha yave Jesús ocaru oi ocovara vae reta jare teco icavi mbae vae oyapo vae reta ndive, jei jemimboe reta pe: \p —¿Maera pa ocaru ocovara vae reta jare teco icavi mbae vae oyapo vae reta ndive? \p \v 17 Jesús cuae oendu yave, jei chupe reta: \p —Mbaeti mbae jasɨ chupe vae reta mbaeti oeca oporopoano vae. Imbaerasɨ vae retaño oeca. Che ayu aeni vaera iyoa vae reta, mbaeti jupi vae reta —jei. \s1 Maera Jesús jemimboe reta mbaeti oyecuacu tembíu güi \p \v 18 Jare Juan jemimboe reta jare fariseo jemimboe reta oyecuacu ñogüɨnoi tembíu güi. Jayave amogüe vae yogüeru, jare oparandu Jesús pe: \p —¿Maera pa Juan jemimboe reta jare fariseo jemimboe reta oyecuacu tembíu güi, erei neremimboe reta mbaeti oyecuacu chugüi? \p \v 19 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Omendata vae pɨri ñogüɨnoi vae reta ngaraa etei oyecuacu tembíu güi, omendata vae jae reta ndive oi rambueve. Echa omendata vae jae reta ndive oi rambueve, mbaeti ipuere oyecuacu tembíu güi. \v 20 Erei outa ovae ara omendata vae oyererajauca vaera chugüi reta. Jayave ramo oyecuacuta tembíu güi —jei—. \v 21 Mbaeti icavi ñamboya vaera temimonde indechi vae maemboyaa ipɨau vae pe. Echa jocorai yayapo yave, maemboyaa ipɨau vae omoata temimonde indechi vae, jare temimonde jeiete osoro —jei—. \v 22 Jae ramiño vi mbaeti icavi ñamboɨru vaera vino ipɨau vae vino jɨru guasupi indechi vae pe. Echa jocorai yayapo yave, vino omondoro jɨru, jare vino oyepɨyere, jare jɨru mbaeti ma icavi. Jae rambue ñamboɨru vino ipɨau vae jɨru ipɨau vae pe —jei chupe reta. \s1 Jesús jemimboe reta oipoo trigo mbutuu iara pe \p \v 23 Mbutuu iara pe Jesús ojo co reta rupi jemimboe reta ndive. Oasa rambueve, jemimboe reta oipoo trigo. \v 24 Jayave fariseo reta jei Jesús pe: \p —Mase, ¿maera pa oyapo reta agüɨyeta tei oyapo mbutuu iara pe vae? \p \v 25 —¿Mbaeti etei pa pemongueta David oyapogüe vae regua —jei Jesús chupe reta—, jae jare jae ndive ñogüɨnoi vae reta mbaeti ma mbae güɨnoi jare ñɨmbɨaɨ reta yave? —jei—. \v 26 David oique Tumpa jo pe, sacerdote tenondegua Abiatar jee vae oico yave, jare jou mbɨyape reta Tumpa jo pe oñeñono tee vae. Agüɨyeta tei co quia jou jocuae mbɨyape, jaeño sacerdote reta. Jare David omee vi jae ndive ñogüɨnoi vae reta pe —jei chupe reta. \p \v 27 Jayave Jesús jei ye chupe reta: \p —Mbutuu iara oyeapo ñanemborɨ vaera. Ñande mbaeti yayeapo mbutuu iara peguara. \v 28 Jae rambue che cuimbaera ayeapo vae chepuere jae mbae icavi oyeapo vaera mbutuu iara pe vae —jei. \c 3 \s1 Cuimbae iporovaicho omano vae \p \v 1 Jesús oique ye judío reta itupao pe, jare oi joco pe metei cuimbae iporovaicho omano vae. \v 2 Jare joco pe ñogüɨnoi vae reta omae ngatu Jesús re, oecha vaera ombogüerata ra mbutuu iara pe. Echa jae reta oipota tei omboeco Jesús. \v 3 Jayave Jesús jei cuimbae iporovaicho omano vae pe: \p —Eyu eñemboɨ cuae pe. \p \v 4 Jare Jesús oparandu joco pe ñogüɨnoi vae reta pe: \p —¿Yayapota pa icavi vae ani icavi mbae vae mbutuu iara pe? ¿Icavi pa yaporoepɨ ani yaporoyuca vaera mbutuu iara pe? ¿Mbae pa jei mboroócuai cuae re? —jei chupe reta. \p Erei jae reta mbaeti mbae jei. \v 5 Pochɨ reve Jesús omae iyɨpɨ rupi ñogüɨnoi vae reta re, jare ipɨatɨtɨ yae jae reta ipɨatanta rambue. \p —Eupi ndepo —jei cuimbae pe. \p Jayave cuimbae oupi, jare ipo ocuera cavi ma. \v 6 Jayave fariseo reta oe judío reta itupao güi, jare oñomomiari voi herodiano reta ndive Jesús re, quiraita ra oyucauca. \s1 Jeta yae vae oñemboatɨ ɨ guasu jembeɨ pe \p \v 7-8 Jayave Jesús jare jemimboe reta yogüɨraja ɨ guasu pe, jare yogüɨraja vi jaɨcue jeta yae vae Galilea güi. Jare yogüeru vi jae oia pe jeta yae Judea pegua reta, Jerusalén pegua reta, ɨvɨ Idumea pegua reta, Jordán jovaicho pegua reta, jare tenta reta Tiro jare Sidón iyɨvɨrigua reta, oendu yave opaete Jesús oyapogüe vae regua. \v 9 Jare Jesús oyócuai jemimboe reta omocatɨro vaera chalana, agüɨye vaera yatɨ vae reta oyopɨ. \v 10 Echa jae ombogüera ma jeta vae, jare opaete iru imbaerasɨ vae reta oñomoañaaña yogüeru icotɨ. Echa oipota oya jese, opoco vaera jemimonde re. \v 11 Jare aña reta oecha Jesús yave, oyeatɨca jae jóvai jare iñeeata reve jei: \p —Nde co jae Tumpa Taɨ. \p \v 12 Jare Jesús oyócuai yae agüɨye vaera omombeu quia co jae. \s1 Jesús oiparavo doce cuimbae reta \p \v 13 Jayave Jesús ojo ɨvɨtɨ re, jare oeni jae oipota yogüeru vaera vae reta. Jare jae reta yogüeru jae oia pe. \v 14 Jare oiparavo doce cuimbae reta opɨta vaera jae ndive. Jae omondota omombeu reta vaera Tumpa iñee. \v 15 Omeeta vi chupe reta mbaepuere ombogüera vaera imbaerasɨ vae reta jare omondo vaera aña reta oya jese vae reta güi. \v 16 Cuae co jae oiparavogüe vae reta jee: Simón (Jesús ombojee Pedro), \v 17 jare Zebedeo taɨ reta Jacobo jare Juan jee vae (Jesús ombojee cuae mócoi reve Boanerges. Cuae jee oipota jei: Ara jɨapu vae rami), \v 18 jare Andrés, Felipe, Bartolomé, Mateo, Tomás, Alfeo taɨ Jacobo jee vae, Tadeo, Simón (jae co metei cananita), \v 19 jare Judas Iscariote (cuae cuimbae omoeterenga Jesús jovaicho reta pe). Jayave Jesús ou ye jo pe jae reta ndive. \s1 Mboroócuai re oporomboe vae reta jei icavi mbae vae Espíritu Santo cotɨ \p \v 20 Jare oñemboatɨ ye jeta vae. Jae rambue Jesús jare jemimboe reta mbaeti ipuere ocaru. \v 21 Jesús jentara reta cuae oicuaa yave, yogüeru güɨraja vaera tei. \p —Mbaeti ma iyaracuaa oi —jei reta. \p \v 22 Jare mboroócuai re oporomboe vae yogüeru Jerusalén güi vae reta jei: \p —Aña guasu Beelzebú jee vae oya ma jese, jare aña guasu imbaepuere pe omondo aña reta oya jese vae reta güi —jei reta. \p \v 23 Jayave Jesús oeni reta, jare jei chupe reta omojaanga reve: \p —¿Quirai pa ipuere Satanás omondo Satanás etei? \v 24 Metei tenta pegua reta oyovaicho oyoupi yave, opata co jocuae tenta. \v 25 Jae ramiño vi metei o pegua reta oyovaicho oyoupi yave, opata co jocuae o. \v 26 Jare Satanás pochɨ iyeupe yave, jare imbaepuere oñemboyao yave, ngaraa tei ma oico. Opata tei co —jei chupe reta—. \v 27 Oime yave quia oipota oique cuimbae ipɨrata vae jo pe opɨro vaera imbaembae chugüi vae, oipocuata rani cuimbae ipɨrata vae. Jayave ramo ipuereta opɨro imbaembae chugüi —jei—. \p \v 28 Añete che jae peve, opaete ɨvɨ pegua reta imbaeyoa reta jare opaete iñee icavi mbae Tumpa cotɨ jei reta vae Tumpa ipuere omboai. \v 29 Erei Tumpa ngaraa etei iñɨro jei icavi mbae vae Espíritu Santo cotɨ vae pe. Oñemboecota jecuaecuae aveiño —jei chupe reta. \p \v 30 Echa tenonde yave jae reta jei: \p —Aña oya ma jese—. \p Jae rambue Jesús jei jocorai chupe reta. \s1 Jesús ichɨ jare tɨvɨ reta \p \v 31 Jayave Jesús ichɨ jare tɨvɨ reta yogüeru ovae Jesús oia pe, jare icatu güi omondo oeniuca. \v 32 Jare oguapɨ ñogüɨnoi iyɨpɨ rupi vae reta jei chupe: \p —¡Aipo! ndesɨ jare nderɨvɨ reta icatu pe ñogüɨnoi, jare ndereca. \p \v 33 —¿Quia nunga pa co jae chesɨ jare cherɨvɨ reta? —jei Jesús chupe reta. \p \v 34 Jayave omae iyɨpɨ rupi oguapɨ ñogüɨnoi vae reta re. \p —Cuae nunga reta co jae chesɨ jare cherɨvɨ reta —jei—. \v 35 Echa opaete Tumpa jemimbota oyapo vae reta co jae cherɨvɨ, jare chereindɨ, jare chesɨ —jei. \c 4 \s1 Jesús omojaanga omaetɨ \p \v 1 Jesús omboɨpɨ ye oporomboe ɨ guasu jembeɨ pe. Jayave jeta yae vae yogüeru oñemboatɨ jae oia pe. Jae rambue Jesús oyeupi chalana ɨ guasu pe oi vae pe, jare oguapɨ pɨpe. Jare yatɨ vae reta ñogüɨnoi ɨ guasu jembeɨ pe. \v 2 Jare omboe reta jeta mbaembae re omojaanga reve. Jei chupe reta: \p \v 3 —Peyeapɨsaca cheré. Metei cuimbae ojo omaetɨ vaera —jei—. \v 4 Omaetɨ yave, omoai temitɨ, jare amogüe oa tape rupi. Jayave yogüeru güɨra reta opa jou —jei—. \v 5 Iru temitɨ oa mbovɨño ɨvɨ ita guasu iárambue oia pe. Cuae ɨmambae oe, mbaeti jeta ɨvɨ chupe rambue. \v 6 Erei cuaraɨ jasɨ yave, ipiru. Jare japo mbaeti icavi rambue, otini —jei—. \v 7 Iru temitɨ oa ñanapɨte pe. Ñana ocuacuaa yave, ombopɨtupa temitɨ. Jae rambue temitɨ mbaeti ia —jei—. \v 8 Jare iru temitɨ oa ɨvɨcavi pe. Cuae reta oe, jare ocuacuaa, jare ia. Amogüe mbovɨ catu jaɨ, jare iru jeta jaɨ, jare iru jeta yae jaɨ —jei chupe reta. \v 9 Jayave Jesús jei ye chupe reta: \p —Ipuere oendu vae toyeapɨsaca cuae re. \p \v 10 Mbovɨño ma opɨta jae ndive yave, jocuae doce oiparavogüe vae reta jare iru opɨta vae reta oparandu Jesús pe omojaanga reve jei vae re. \v 11 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Amombeu ma peve Tumpa iporoocuaia regua. Cuae mbaeti oyecuaa iru vae reta pe. Jae rambue amboe iru vae reta amojaanga reve —jei—. \v 12 Cuae ayapo agüɨye vaera oecha cavi, yepe tei omae, jare agüɨye vaera oicuaa, yepe tei oendu, jare agüɨye vaera oyerova Tumpa cotɨ, imbaeyoa reta oñemboai vaera —jei. \p \v 13 Jayave Jesús jei ye chupe reta: \p —¿Mbaeti pa peicuaa mbae cuae amojaanga reve jae peve vae oipota jei vae? Mbaeti yave, ¿quiraita pa peicuaa mbae opaete amojaanga reve jaeta peve vae oipota jei vae? —jei—. \v 14 Jocuae omaetɨ vae oñemojaanga Tumpa iñee omombeu vae re —jei—. \v 15 Temitɨ tape rupi oa vae oñemojaanga amogüe Tumpa iñee oendu vae re. Erei jupiveiño ou Satanás, jare omoacañɨ Tumpa iñee güi —jei—. \v 16 Jae ramiño vi jocuae temitɨ oñeotɨ mbovɨño ɨvɨ ita guasu iárambue oia pe vae oñemojaanga iru Tumpa iñee oendu vae reta re. Jupiveiño oyerovia reta, jare oipota yae cuae ñee. \v 17 Erei cuae reta jocuae temitɨ japo mbaeti icavi vae rami co. Jae rambue ɨmambae icuérai reta. Mbaesusere oyeapo chupe reta ani iru vae reta oyapo icavi mbae vae chupe reta Tumpa iñee jeco pegua. Jare jupiveiño mbaeti oipota reta oyeapɨsaca Tumpa iñee re —jei—. \v 18 Jae ramiño vi jocuae temitɨ oñeotɨ ñanapɨte pe vae oñemojaanga iru Tumpa iñee oendu vae reta re. \v 19 Erei jae reta omboɨpɨ oñemambeco ɨvɨ pe oyeapo vae re, jare oñembotavɨ, oipota yae oicocatu vaera rambue. Oipota vi güɨnoi jeta mbaembae reta. Jare opaete cuae omoacañɨ reta Tumpa iñee güi. Jae rambue jae reta jocuae temitɨ mbaeti ia vae rami co —jei—. \v 20 Erei jocuae temitɨ oñeotɨ ɨvɨcavi pe vae oñemojaanga iru Tumpa iñee oendu vae reta re. Cuae reta güɨrovia. Amogüe vae jocuae temitɨ mbovɨ catu jaɨ vae rami co. Iru vae reta jocuae temitɨ jeta jaɨ vae rami co. Jare iru vae reta jocuae temitɨ jeta yae jaɨ vae rami co —jei. \s1 Oñemi vae oyeechaucañotai co \p \v 21 Jayave Jesús jei ye chupe reta: \p —Mechero yaroique yave o pe, mbaeti etei ñañono yapepo oñembovapɨ oi vae igüɨ pe, ani güɨrapembɨ igüɨ pe. Ñañono co mechero jenda pe —jei—. \v 22 Oime yave mbae oñemi vae, oyeechaucañotai co. Jae ramiño vi oime yave mbae oyeasoi vae, oyecuaañotai co —jei—. \v 23 Ipuere oendu vae toyeapɨsaca cuae re —jei Jesús. \p \v 24 Jare jei ye chupe reta: \p —Peñemongueta cavi peendu vae re. Iru vae reta ojaata peve pejaa iru vae reta pe rami, jare omoiruta vi peve —jei—. \v 25 Echa güɨnoi vae pe oñemoiruta, jare mbaeti güɨnoi vae güi michi yae güɨnoi vae oyeequita —jei. \s1 Jesús omojaanga temitɨ ocuacuaa vae \p \v 26 Jare Jesús jei ye chupe reta: \p —Tumpa iporoocuaia metei cuimbae ojo omaetɨ vae rami co —jei—. \v 27 Cuimbae oque pɨtu ñavo, jare opúa ara ñavo. Temitɨ oe jare ocuacuaa, jare omaetɨ vae mbaeti oicuaa quirai ra ocuacuaa. \v 28 Echa temitɨ ocuacuaa ñamborɨ mbae reve, tenonde iɨ, jayave avatiquɨ, jayave avati —jei—. \v 29 Jare yagüɨye ma yave, iya oarɨvo voi. Echa ovae ma ara oarɨvo vaera —jei chupe reta. \s1 Jesús omojaanga mostaza jaɨgüe \p \v 30 Jare Jesús jei ye: \p —¿Mbae ra ipuere oñemojaanga Tumpa iporoocuaia re? ¿Mbae ra ñamojaangata jese? —jei—. \v 31 Ñandepuere ñamojaanga jese metei mostaza jaɨgüe —jei—. Oñeotɨ yave, cuae jaɨgüe michi yae opaete iru temitɨ reta jaɨgüe ɨvɨ pe oi vae güi. \v 32 Erei oñeotɨ güire, ocuacuaa, jare tuicha yae opaete iru temitɨ metei año peguaño ocuacuaa vae reta güi, jare tuicha jaca oyeapo. Jae rambue güɨra reta ipuere oyapo jaitɨra jese cuaraɨa pe —jei chupe reta. \s1 Maera Jesús omojaanga mbaembae \p \v 33 Jeta corai Jesús omombeu Tumpa iñee chupe reta omojaanga reve, jae reta ipuere oicuaa rupiño. \v 34 Jare imiari chupe reta ñavo, imiari chupe reta omojaanga reve. Erei jemimboe reta peño omombeu cavi mbae oipota jei vae. \s1 Jesús omoquirii ɨ guasu \p \v 35 Jocuae ara cuaraɨ oique ma yave, \p —Yaja ɨ guasu jovaicho pe —jei Jesús jemimboe reta pe. \p \v 36 Jayave jae reta omondo yatɨ vae reta, jare güɨraja Jesús jocuae chalana pɨpe oi vae pe. Jare iru vae reta vi yogüɨraja iru chalana reta pe. \v 37 Jare ou ɨvɨtu tanta oyepeyu, jare ɨaparúa oñeñoña chalana pe, jare omotɨnɨe seri ma. \v 38 Jare Jesús oñemoacanguɨta chalana iyapɨ pe, jare oque oi. Jayave jae reta omomba jare jei chupe: \p —¡Oporomboe vae! ¿mbaeti pa mbae reipota reyapo, agüɨye vaera ñamano? \p \v 39 Jayave Jesús opúa, jare oñeengata ɨvɨtu pe. \p —¡Epɨta! ¡Nequirii! —jei ɨ guasu pe. \p Jare mbaeti ma ɨvɨtu, jare opaete quirii. \v 40 Jayave Jesús oparandu chupe reta: \p —¿Maera pa pequɨye? ¿Mbaeti pa peporogüɨrovia? —jei. \p \v 41 Jare oquɨye yae reta, jare jei oyoupe: \p —¿Mbae nunga cuimbae pa cuae? Ɨvɨtu jare ɨ guasu oyapo oyocuaigüe —jei reta. \c 5 \s1 Gadareno pegua aña oya jese vae \p \v 1 Jayave yogüɨraja ovae ɨ guasu jovaicho pe gadareno reta iɨvɨ pe. \v 2 Jesús ogüeyɨ ma chalana güi rupive, ou oovaiti teogüerɨrurenda güi cuimbae aña oya jese vae. \v 3 Jae oico teogüerɨrurenda rupi, jare mbaeti ma quia ipuere oñapɨti, yepe tei oñapɨti cadena pe. \v 4 Jeta vese ma jae reta oñapɨti tei cadena pe jare oipocua tei jiero pe. Erei jae omondoo cadena reta, jare opa oyoca ipocuaa. Jare mbaeti quia ipuere jese. \v 5 Jare jecuaeño pɨtu rupi jare ara rupi oi teogüerɨrurenda rupi jare ɨvɨtɨ rupi, jare jecuae osapúcai jare oñembopere ita pe. \v 6 Cuae cuimbae oecha yave Jesús mombɨrɨ güi, osɨi icotɨ jare oyeatɨca jóvai. \v 7 Jare iñeeata reve jei: \p —¿Maera pa reyu chemambeco, Jesús? Nde co jae Tumpa ara pe oi vae Taɨ. Ayerure ndeve Tumpa jee re agüɨye eiporarauca cheve —jei. \p \v 8 Echa Jesús jei aña pe: \p —Ecua cuae cuimbae güi, aña. \p \v 9 Jayave Jesús oparandu chupe: \p —¿Mbae pa nderee? \p —Cheree co jae jeta vae. Echa jeta yae co ore —jei chupe. \p \v 10 Jare aña reta oyerure yae Jesús pe agüɨye vaera omondo reta jocuae ɨvɨ güi. \v 11 Jare joco pe jeta cuchi reta ocaru ñogüɨnoi coiño ɨvɨtɨ güi. \v 12 Jayave aña reta oyerure Jesús pe: \p —Oremondo cuchi reta pe. Emaeño toroya jese reta —jei reta. \p \v 13 Jayave Jesús omaeño jese reta. Jare aña reta yogüɨraja cuimbae güi, jare oya cuchi reta re. Jayave cuchi reta osɨi tanta oa ɨ guasu pe ɨvɨa güi, jare joco pe ipɨtupa. Oyepapa dos mil rupi. \p \v 14 Jayave cuchi iñangarecoa reta otecuarai, jare omombeu tenta pegua reta pe jare icatu rupigua reta pe oyeapo vae regua. Jare oendu vae reta yogüeru, oecha vaera mbae oyeapo vae. \v 15 Jare yogüeru ovae yave Jesús oia pe, oecha cuimbae aña oya jesegüe vae oguapɨ oi joco pe. Oecha oñemonde ma jare iyaracuaa cavi ma oi. Jae co tenonde yave jeta aña oya jese vae. Jare opaete yogüeru vae reta oquɨye. \v 16 Jare jocuae cuchi iñangarecoa tenonde yave oecha vae reta omombeu iru reta pe quirai oyeapo cuimbae aña oya jesegüe vae pe jare cuchi reta pe. \v 17 Jayave yatɨ vae reta omoñera Jesús ojo vaera iɨvɨ güi. \v 18 Jare Jesús oyeupi ye yave chalana pe, cuimbae aña oya jesegüe vae oyerure chupe: \p —Emaeño cheré aja vaera nderupíe —jei. \p \v 19 Erei Jesús mbaeti omaeño jese. \p —Ecua ndero pe emombeu nerentara reta pe mbae icavi yae vae ndeYa oyapo ndeve vae —jei chupe—, jare quirai ndeparareco —jei. \p \v 20 Jayave cuimbae ojo, jare omboɨpɨ omombeu ɨvɨ Decápolis jee vae pe mbae icavi yae vae Jesús oyapo chupe vae. Jare opaete vae ipɨacañɨ jese. \s1 Jairo tayɨ jare cuña Jesús jemimonde re opoco vae \p \v 21 Jesús ojo ovae yave ɨ guasu jovaicho pe chalana pe, yogüeru jeta yae vae jae oia pe. Jare Jesús opɨta ɨ guasu jembeɨ pe. \v 22 Jayave ou metei cuimbae Jairo jee vae. Jae co judío reta itupao re oñangareco vae. Oecha yave Jesús, oyeatɨca jóvai. \v 23 Jare oyerure yae chupe: \p —Cherayɨ omanota ma oi —jei—. Yaja eñono ndepo jese embogüera, agüɨye vaera omano —jei chupe. \p \v 24 Jayave Jesús ojo jae jupíe. Jare jeta yae vae yogüɨraja Jesús jupíe, jare oyopɨ yae. \v 25 Jare jae reta jupíe ojo metei cuña doce año ma oiporara tugüɨguasu vae. \v 26 Jare oiporara yae ma jeta oporopoano vae reta oipoano tei reve, jare opaete icorepoti omee ma oporopoano vae reta pe. Erei mbaeti etei ocuera. Jeseve jeieteño ma imbaerasɨ. \v 27 Jae oendu Jesús regua yave, oya Jesús re icupe cotɨ jeta vae reta ipɨte rupi, jare oyavɨquɨ jemimonde. \p \v 28 —Yepe tei jemimondeño tayavɨquɨ, erei acuerata co —jei. \p \v 29 Jare jupiveiño jugüɨguasu opɨta chugüi, jare oñandu jete ocuera ma imbaerasɨ güi. \v 30 Jayave Jesús oicuaa ombogüera ma co quia imbaepuere pe. Jae rambue oyerova omae jeta vae re, jare oparandu: \p —¿Quia pa cheremimonde oyavɨquɨ? \p \v 31 Jayave jemimboe reta jei chupe: \p —Reecha co cuae jeta vae ndeopɨ ñogüɨnoi. ¿Maera pa rere: Quia pa cheremimonde oyavɨquɨ? —jei reta chupe. \p \v 32 Erei Jesús omae iyɨpɨ rupi, oecha vaera quia ra jocorai oyapo. \v 33 Cuña oicuaa oyeapo ma chupe vae, jare ou icotɨ. Oquɨye güi orɨrɨi, jare oyeatɨca Jesús jóvai, jare omombeu chupe opaete oyeapo ma vae. \v 34 Jayave Jesús jei chupe: \p —Recuera ma, chereindɨ, rerovia cheré rambue. Ecua ndepɨacatu reve. Recuera ma co nembaerasɨ güi —jei. \p \v 35 Jare Jesús imiari oi rambueve, yogüeru ovae amogüe vae tupao re oñangareco vae jo güi. \p —Nderayɨ omano ma —jei reta—. Agüɨye mo emambeco oporomboe vae —jei reta chupe. \p \v 36 Erei Jesús cuae oendu yave, jei tupao re oñangareco vae pe: \p —Agüɨye ndepɨatɨtɨ. Eporogüɨroviaño —jei. \p \v 37 Jare mbaeti omaeño iru reta re yogüɨraja vaera jae ndive, jaeño Pedro, Jacobo, jare Juan - jae co Jacobo tɨvɨ. \v 38 Yogüɨraja ovae yave tupao re oñangareco vae jo pe, Jesús oecha jeta osapúcai vae reta. Oyaeo jare jase yae ñogüɨnoi. \v 39 Jesús oique yave o pe, jei chupe reta: \p —¿Maera pa pesapúcai jare peyaeo? Cuae cuñatai mbaeti co omano. Oqueño co oi —jei. \p \v 40 Erei jae reta oyóyai. Jayave Jesús omoe opaete vae oca pe, jare güɨroique cuñatai oia pe cuñatai tu jare ichɨ, jare jemimboe jae ndive yogüɨraja vae reta. \v 41 Jayave Jesús oipɨɨ cuñatai ipo pe. \p —Talita cumi —jei chupe. (Cuae oipota jei: ¡Cuñatai! che jae ndeve: ¡Epúa!) \p \v 42 Jayave cuñatai opúa jare omboɨpɨ oguata. Echa doce año ma güɨnoi. Jare Jesús ndive ñogüɨnoi vae reta ipɨacañɨ yae. \v 43 Jayave Jesús oyócuai yae reta agüɨye vaera omombeu quia pe, jare oyócuai vi omongaru vaera cuñatai. \c 6 \s1 Jesús Nazaret pe \p \v 1 Jesús ojo joco güi iɨvɨ ae pe, jare jemimboe reta vi yogüɨraja jae jupíe. \v 2 Jayave mbutuu iara pe Jesús omboɨpɨ oporomboe judío reta itupao pe. Jare jeta vae oyeapɨsaca jese, jare ipɨacañɨ. Jei reta oyoupe: \p —¿Quiape pa oñemboe cuae cuimbae opaete cuae re? ¿Mbae nunga aracuaa pa oñemee chupe? ¿Mbae nunga mɨacañɨ pa cuae oyapo ipo pe vae? —jei reta—. \v 3 Cuae co jae carpintero. Jae co María imembɨ. Jae co Jacobo, José, Judas, jare Simón tɨqueɨ. Jare jeindɨ reta yogüɨreco vi ñanerenta pe —jei reta. \p Jae rambue jae reta pochɨ Jesús pe. \v 4 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Opaete vae omboete metei Tumpa iñee omombeu vae. Jaeño jentaɨgua reta, jentara reta, jare jo pegua reta mbaeti omboete —jei. \p \v 5 Jare joco pe mbaeti ipuere oyapo mɨacañɨ tuicha vae. Jaeño oñono ipo mbovɨ imbaerasɨ vae reta re ombogüera vaera. \v 6 Jare Jesús ipɨacañɨ jese reta, jae reta mbaeti güɨrovia jese rambue. \p Jayave Jesús ojo oporomboe iru tenta jocoropi ñogüɨnoi vae reta pe. \s1 Jesús omondo jocuae doce jemimboe reta \p \v 7 Metei ara Jesús oeni jocuae doce jemimboe reta, jare omondo mocomócoi pe, jare omee chupe reta mbaepuere omondo vaera aña reta oya jese vae reta güi. \v 8 Jare oyócuai: \p —Peo yave, agüɨye mbae peraja, jaeño pepopoca. Agüɨye peraja peaporoca, perembiura, jare corepoti —jei chupe reta—. \v 9 Pemonde pepɨapaa, jare agüɨye pemonde mócoi camisa —jei. \p \v 10 Jare jei ye chupe reta: \p —Peo pevae yave metei o pe, joco pe pei, jocuae tenta güi peo regua —jei—. \v 11 Jare oime yave metei tenta pegua reta mbaeti oipota pepɨta vaera joco pe jare mbaeti oipota oyeapɨsaca peré vae, pecuaño joco güi, jare pemotumo ɨvɨtimbo pepɨ güi, oicuaa vaera jae reta co teco güɨnoi —jei—. Añete che jae peve, Tumpa ojaa yave ɨvɨ pegua reta, jocuae tenta pegua reta oiporara yaeta Sodoma jare Gomorra pegua reta güi —jei. \p \v 12 Jayave jae reta yogüɨraja, jare omombeu iru vae reta pe: \p —Peeya peñemongueta icavi mbae vae pepɨa pe oi vae. \p \v 13 Jare jae reta omondo jeta aña reta oya jese vae reta güi, jare jeta imbaerasɨ vae reta re oñono mbaequɨra ombogüera vaera. \s1 Juan omano \p \v 14 Opaete vae oendu ma Jesús regua. Mburuvicha guasu Herodes jee vae oendu vi. Jae jei: \p —Juan oporombobautizase vae oicove ye ma ou omanogüe vae reta ipɨte güi. Jae rambue oyapo cuae mɨacañɨ reta —jei. \p \v 15 Iru vae reta jei: \p —Jae co Elías. \p Jare iru vae reta jei: \p —Jae co metei Tumpa iñee omombeu vae Tumpa iñee aracae omombeu vae rami. \p \v 16 Erei Herodes oendu yave, jei: \p —Jae co Juan aiñacasɨauca vae. Oicove ye ma ou omanogüe vae reta ipɨte güi —jei. \p \v 17 Echa ndei Juan omano mbove, Herodes omenda Felipe jembireco Herodías jee vae ndive. Felipe co jae Herodes tɨvɨ. Jayave Herodes omondo oipɨuca Juan, jare oñonouca tembipɨɨrɨru pe, Herodías oipota rambue. \v 18 Echa tenonde yave Juan jei Herodes pe: \p —Mbaeti icavi remenda vaera nderɨvɨ jembireco ndive. \p \v 19 Jae rambue Herodías pochɨ Juan pe, jare oipota tei oyucauca, erei mbaeti ipuere. \v 20 Echa Herodes oicuaa Juan co jae cuimbae jupi vae. Jae rambue oquɨye chugüi, jare mbaeti omaeño quia re oyapo vaera icavi mbae vae chupe. Jare oendu yave Juan jei vae, oñemambeco yae. Erei jecuaeño oipota oyeapɨsaca jese. \v 21 Erei ovae ara Herodías oyapo vaera icavi mbae vae Juan pe. Jocuae ara Herodes omboarete oaa, jare omboatɨuca iru mburuvicha reta, sundaro reta juvicha reta, jare oicocatu vae Galilea pegua reta, omongaru vaera. \v 22 Jare Herodías imembɨ cuña oique opɨrae yave, omboyerovia Herodes jare jae ndive ocaru ñogüɨnoi vae reta. Jayave Herodes jei cuñatai pe: \p —Eyerure cheve mbae reipota vae re, jare che ameeta ndeve —jei. \p \v 23 Jare jei ye chupe Tumpa jee re: \p —Oipotagüe reyerure cheve jese vae ameeta ndeve, cheɨvɨ mbɨte rupi yepe. \p \v 24 Jayave cuñatai oe ojo oparandu ichɨ pe: \p —¿Mbae re pa ayerureta chupe? \p —Eyerure chupe Juan oporombobautizase vae iñaca re —jei ichɨ chupe. \p \v 25 Jayave ɨmambaeño cuñatai oique ye mburuvicha guasu oia pe. \p —Aipota remee vaera cheve añave voi Juan oporombobautizase vae iñaca metei ñai pe —jei chupe. \p \v 26 Jayave mburuvicha guasu ipɨatɨtɨ yae. Erei Tumpa jee re jei chupe rambue, jare iru vae reta oendu rambue, mbaeti oipota jei chupe: Ani. \v 27 Jae rambue omondo sundaro tembipɨɨrɨru pe, Juan iñaca güeru vaera. \v 28 Jayave ojo sundaro tembipɨɨrɨru pe oiñacasɨa Juan. Jayave güeru iñacagüe metei ñae pe, jare omee cuñatai pe. Jare cuñatai omee ichɨ pe. \v 29 Jare Juan jemimboe reta cuae oicuaa yave, yogüeru güɨraja jetegüe oñotɨ. \s1 Cinco mil ocaru vae \p \v 30 Jesús jemimondo reta oñemboatɨ ye yave ipɨri, omombeu reta chupe opaete oyapogüe jare oporomboe jese vae. \v 31 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Pe retaño peyu yaja mbaeti quia oicoa pe, peputuu vaera michi pegua —jei. \p Echa jecuaecuae jeta vae yogüeru opou ipɨri. Jae rambue Jesús jare jemimboe reta mbaeti ipuere ocaru. \v 32 Jayave jae retaño yogüɨraja chalana pe mbaeti quia oicoa pe. \v 33 Erei jeta vae oecha yogüɨraja, jare oicuaa quia co jae. Jare yogüɨraja ɨvɨ rupiño tenta reta güi Jesús ojoa pe, jare yogüɨraja ovae ndei Jesús ojo ovae mbove, jare oñemboatɨ joco pe. \v 34 Jesús ogüeyɨ yave chalana güi, oecha jeta yae vae, jare oiparareco reta. Echa jae reta vecha iñangarecoa mbae vae reta rami. Jare omboɨpɨ omboe reta jeta mbaembae re. \p \v 35 Caaru ma yave, Jesús jemimboe reta yogüeru jei chupe: \p —Mbaeti quia oico cuae pe jare caaru ma co. \v 36 Emondo cuae reta, yogüɨraja vaera tenta oime coropi ñogüɨnoi vae reta pe. Joco pe togua jembiura. Echa mbaeti mbae jou reta vaera —jei reta. \p \v 37 Erei Jesús jei chupe reta: \p —Pe reta pemee tocaru. \p —¿Rojota pa rogua doscientos denario pegua mbɨyape, romee vaera ocaru reta? —jei reta chupe. \p \v 38 Jesús jei chupe reta: \p —¿Mbovɨ mbɨyape pa oime penoi? Pecua peeca —jei. \p Jae reta oicuaa ma yave, omombeu Jesús pe: \p —Oime rogüɨnoi cinco mbɨyape jare mócoi jevae ɨ rupigua —jei reta. \p \v 39 Jayave Jesús oyócuai opaete vae oñemboatɨatɨ vaera oguapɨ capiata joquɨ vae re. \v 40 Jayave oñemboatɨatɨ reta oguapɨ cien rupi jare cincuenta rupi. \v 41 Jayave Jesús oipɨɨ jocuae cinco mbɨyape jare mócoi jevae ɨ rupigua, jare omae ara re, jare omee yasoropai Tumpa pe. Jayave opɨsae mbɨyape reta, jare omee jemimboe reta pe, jae reta omee vaera yatɨyatɨ ñogüɨnoi vae reta pe. Jesús opɨsae vi jocuae mócoi jevae ɨ rupigua, oñemee vaera opaete vae pe. \v 42 Opareve ocaru, jare jɨvata. \v 43 Jayave Jesús jemimboe reta omboatɨ tembíu oñepɨsaegüe jembɨre vae, jare omotɨnɨe doce canasta. \v 44 Jare ocaru vae reta güi cuimbaegüeño oyepapa cinco mil. \s1 Jesús oguata ɨ iárambue \p \v 45 Jare jupiveiño Jesús oyócuai jemimboe reta oyeupi vaera chalana pe, jare yogüɨraja vaera jenonde ɨ guasu jovaicho pe tenta Betsaida pe, jae omondo rambueve yatɨ vae reta. \v 46 Jare opa omondo yave yatɨ vae reta, jae oyeupi ɨvɨtɨ re oyerure vaera Tumpa pe. \v 47 Pɨtu ma yave, chalana jemimboe reta yogüɨraja pɨpe vae ɨ guasu mbɨte pe ma ojo, jare Jesusño opɨta ɨvɨ pe. \v 48 Jare Jesús oecha tanta ma oparavɨquɨ reta, güɨroata vaera chalana. Echa ɨvɨtu tanta oovaiti. Jare coe seri ma yave, Jesús oguata ojo ɨ iárambue oupitɨ. Jare oasata tei chugüi reta. \v 49 Jae reta oecha yave oguata ojo ɨ iárambue, oñemongueta tei oecha mbae iagüe, jare osapúcai reta. \v 50 Echa opaete jae reta oecha, jare ipɨacañɨ yae. Erei jupiveiño Jesús ombou iñee chupe reta: \p —Peñemoatangatu. Che co. Agüɨye pequɨye —jei. \p \v 51 Jayave Jesús ou oyeupi chalana pe, jare opɨta ɨvɨtu. Jare jae reta ipɨacañɨ yae. \v 52 Echa jocuae mɨacañɨ mbɨyape regua oyapo yave, Jesús oipota tei jae reta oicuaa cavi vaera. Erei ndeiño oicuaa. Echa ipɨatanta vɨteri. \s1 Jesús ombogüera Genesaret pegua reta \p \v 53-54 Ɨ guasu oasa reta yave, yogüɨraja ovae ɨvɨ Genesaret pe. Jare ogüeyɨ reta yave chalana güi ɨ guasu jembeɨ pe, jupiveiño joco pegua reta oicuaa jae co Jesús. \v 55 Jare yogüɨraja opaete jocuae ɨvɨ rupi, jare omboɨpɨ güeru imbaerasɨ vae reta jupa reve Jesús oia pe. Iru vae reta omombeu chupe reta quiape oi. \v 56 Jare Jesús ojo tenta michi vae reta pe, jare tenta tuicha vae reta pe, jare tenta reta icatu rupi. Jare ojoa rupi joco pegua reta güeru oñono imbaerasɨ vae reta tape reta pe, jare oyerure Jesús pe imbaerasɨ vae reta oyavɨquɨ vaera jemimonde jembeɨ yepe. Jare opaete jemimonde oyavɨquɨ vae reta ocuera. \c 7 \s1 Ñandepɨa omonguɨa vae \p \v 1 Fariseo reta jare amogüe mboroócuai re oporomboe vae Jerusalén güi yogüeru vae reta oñemboatɨ Jesús oia pe. \v 2 Jae reta oecha amogüe Jesús jemimboe reta ocaru ñogüɨnoi oyepoe mbae reve - ipo iquɨa vae judío reta jei chupe vae. Jae rambue omboeco reta. \v 3 Echa fariseo reta jare opaete judío reta jecuaeño jeta oyepoe ndei ocaru mbove, oyapo vaera itenondegua reta iporomboe. \v 4 Jare yogüeru yave omaemee vae reta ñogüɨnoia güi, jecuaeño oyepoe ndei ocaru mbove. Jare oyapo reta jeta iru itenondegua reta iporomboe. Echa oyoe vaso reta, yapepo reta, paila reta, jare tupa reta. \v 5 Jayave fariseo reta jare mboroócuai re oporomboe vae reta oparandu Jesús pe: \p —¿Maera pa neremimboe reta mbaeti oyapo ñanetenondegua reta iporomboe? ¿Maera pa ocaru reta oyepoe mbae reve? —jei reta. \p \v 6 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Añete yepe Isaías imiari pe reta re. Echa jae oicuatía oporombotavɨ vae reta re corai: \q1 Cuae reta chemboete imiari yave —jei Tumpa—. \q1 Erei ipɨa pe mbaeti etei chemboete. \p \v 7 Chemboete-raangaiño. \q1 Oporomboe cuimbae iporoócuai re. \q1 Che mbaeti jocorai aporoócuai —jei. \m Jocorai oicuatía Isaías —jei Jesús—. \v 8 Echa pe reta mbaeti peyapo Tumpa iporoócuai, erei peyapo cavi ñanetenondegua reta iporomboe. Peyoe yapepo reta jare vaso reta, jare jeta cuae nunga peyapo —jei. \p \v 9 Jare Jesús jei ye chupe reta: \p —Tumpa iporoócuai pemombo co, peyapo vaera ñanetenondegua reta iporoócuai. \v 10 Moisés jei corai: “Eaɨu nderu jare ndesɨ”. Jare jei ye corai: “Jei icavi mbae vae tu ani ichɨ cotɨ vae omanota co”. Jocorai jei Moisés —jei chupe reta—. \v 11 Erei pe reta pere corai: Metei cuimbae ipuere jei tu ani ichɨ pe omeeta tei chupe omborɨ vaera vae Corbán co. Jocorai pere —jei—. (Corbán oipota jei: Amee ma Tumpa pe.) \v 12 Jayave pe reta mbaeti ma pemaeño jese omborɨ vaera tu jare ichɨ —jei—. \v 13 Jare jeta cuae nunga peyapo. Corai pe reta pemombo Tumpa iporoócuai peyapo vaera ñanetenondegua reta iporoócuai. Jare pere vi pemichia reta pe oyapo vaera ñanetenondegua reta iporoócuai —jei Jesús chupe reta. \p \v 14 Jare Jesús oeni opaete joco pe ñogüɨnoi vae reta. \p —Peyeapɨsaca cuae re opaete pe reta, peicuaa cavi vaera —jei chupe reta—. \v 15 Oipotagüe mbae peu vae oique perete pe icatu güi. Jae rambue mbaeti ipuere omonguɨa pepɨa. Jocuae peyapo jare pere vae omonguɨa pepɨa —jei—. \v 16 Ipuere oendu vae toyeapɨsaca cuae re —jei chupe reta. \p \v 17 Jare Jesús oeya yatɨ vae reta yave, oique jo pe. Jayave jemimboe reta oparandu chupe omojaanga reve jei vae re. \v 18 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Pe reta vi ¿mbaeti pa peicuaa? Peicuaa cavi cuae: Oipotagüe mbae peu vae mbaeti ipuere omonguɨa pepɨa. \v 19 Echa mbaeti oique pepɨa pe. Oique perɨe pe jare pemombo. Jocorai oyeapo opaete tembíu pe —jei chupe reta. \p \v 20 Jare Jesús jei ye: \p —Jocuae peyapo jare pere vae omonguɨa pepɨa. \v 21 Echa pepɨa pe peñemongueta icavi mbae vae, peñuvanga menda re, peyapo aguasa, peporoyuca, \v 22 pemonda, peipota iru vae reta imbaembae, peyapo icavi mbae vae, peporombotavɨ, pemboquere, peipota peñemotenonde, icavi mbae vae pere iru vae cotɨ, peñembotuicha, jare peico iyaracuaa mbae vae reta rami —jei—. \v 23 Opaete cuae icavi mbae vae oe pepɨa güi. Jare cuae reta omonguɨa pepɨa —jei chupe reta. \s1 Cuña sirofenicia pegua iporogüɨrovia \p \v 24 Jayave Jesús ojo ye joco güi Tiro jare Sidón iyɨ́vɨri. Jare oique yave metei o pe, mbaeti tei oipota quia oicuaa vaera jae joco pe oi. Erei oicuaañoi joco pegua reta. \v 25 Jare metei cuña aña oya imembɨ cuña re vae oendu Jesús regua, jare ou oyeatɨca jae jóvai. \v 26 Jae co metei sirofenicia griega pe imiari vae. Jae oyerure Jesús pe omondo vaera aña imembɨ güi. \v 27 Erei Jesús jei chupe: \p —Tiɨvata rani michia reta. Mbaeti icavi yaequi vaera tembíu michia reta güi, ñamee vaera ñaɨmba-raɨ reta pe —jei. \p \v 28 —Añete tei co, carai —jei cuña Jesús pe—. Erei ñaɨmba-raɨ mesa igüɨ pe ñogüɨnoi vae reta jou tembíu oñemongüigüe michia reta oitɨ vae —jei. \p \v 29 Jayave Jesús jei chupe: \p —Cuae rere vae jeco pegua ndepuere reo. Aña ojo ma nemembɨ güi —jei. \p \v 30 Jayave cuña ojo jo pe, jare oecha imembɨ jupa pe oi. Aña ojo ma chugüi. \s1 Jesús ombogüera cuimbae upaupa jare iyapɨsa mbae vae \p \v 31 Jayave Jesús ou Tiro iyɨ́vɨri güi, jare oasa Sidón jare Decápolis rupi, jare ou ovae ɨ guasu Galilea pe oi vae pe. \v 32 Jare amogüe vae güeru chupe metei cuimbae. Cuae cuimbae upaupa jare iyapɨsa mbae. Güeru vae reta oyerure Jesús pe oñono vaera ipo jese. \v 33 Jayave Jesús güɨraja cuimbae yatɨ vae reta ipɨte güi. Oñono ipoaca cuimbae iyapɨsa pe. Jayave ondɨvɨ, jare opoco cuimbae icu re. \v 34 Jayave omae ara re, jare tanta ipɨtué, jare jei: \p —¡Efata! (Cuae oipota jei: ¡Eyepea!) \p \v 35 Jayave cuimbae oendu ma, jare icu omɨi cavi ma, jare iñee cavi. \v 36 Jayave Jesús oyócuai reta agüɨye vaera omombeu quia pe. Erei yepe tei oyócuai yae, erei jeseve jae reta omombeu iru vae reta pe. \v 37 Jae reta ipɨacañɨ yae, jare jei: \p —Opaete oyapo vae icavi yae. Ombogüera iyapɨsa mbae vae reta oendu cavi vaera, jare ombogüera vi upa reta iñee cavi vaera. \c 8 \s1 Cuatro mil ocaru vae \p \v 1 Metei ara jeta yae vae oñemboatɨ yave, mbaeti ma mbae güɨnoi reta jou vaera. Jayave Jesús oeni jemimboe reta. \p \v 2 —Aiparareco cuae yatɨ vae reta —jei—. Echa mboapɨ ara ma ñogüɨnoi che ndive, jare mbaeti ma mbae güɨnoi jou vaera —jei jemimboe reta pe—. \v 3 Amondo yave jenta cotɨ ocaru mbae reve, ipɨtuta tape rupi. Echa amogüe yogüeru mombɨrɨ güi —jei chupe reta. \p \v 4 —¿Quiraita pa ñandepuere ñamee mbɨyape chupe reta cuae mbaeti quia oicoa pe? —jei jemimboe reta Jesús pe. \p \v 5 Jayave Jesús oparandu chupe reta: \p —¿Mbovɨ mbɨyape pa penoi? \p —Oime rogüɨnoi siete —jei reta chupe. \p \v 6 Jayave Jesús oyócuai yatɨ vae reta oguapɨ vaera ɨvɨ re. Jayave oipɨɨ jocuae siete mbɨyape, jare omee yasoropai Tumpa pe. Jayave opɨsae mbɨyape reta, jare omee jemimboe reta pe, jae reta omee vaera yatɨ vae reta pe. Jayave jocorai oyapo reta. \v 7 Jare güɨnoi vi mbovɨ jevae ɨ rupigua michi vae reta. Cuae re vi Jesús omee yasoropai Tumpa pe, jare jei jemimboe reta pe cuae vi omee vaera yatɨ vae reta pe. \v 8 Opareve ocaru, jare jɨvata. Jayave Jesús jemimboe reta omboatɨ tembíu oñepɨsaegüe jembɨre vae, jare omotɨnɨe siete canasta. \v 9 Jare joco pe ñogüɨnoi vae reta cuatro mil rupi. Jayave Jesús omondo yatɨ vae reta. \v 10 Jayave jae jare jemimboe reta oyeupi chalana pe, jare yogüɨraja ɨvɨ Dalmanuta pe. \s1 Fariseo reta oipota oecha mɨacañɨ \p \v 11 Jayave yogüeru fariseo reta, jare omboɨpɨ oyoaca Jesús ndive. \p —Eechauca oreve mɨacañɨ ara güi —jei reta chupe. \p Jae reta oipota oicuaa oyapota ra mɨacañɨ chupe reta. \v 12 Jayave Jesús iayeequi. \p —¿Maera pa añave yogüɨreco vae reta oipota aechauca vaera chupe reta mɨacañɨ? —jei—. Añete che jae peve, ngaraa oyeechauca mɨacañɨ cuae reta pe —jei chupe reta. \p \v 13 Jayave Jesús oeya, jare oyeupi ye chalana pe, jare ojo ɨ guasu jovaicho pe. \s1 Fariseo reta ilevadura \p \v 14 Jare Jesús jemimboe reta iñacañɨ güeru vaera mbɨyape. Jaeño metei mbɨyape oi chalana pe. \v 15 Jare Jesús jei chupe reta: \p —Peñeandu fariseo reta jare Herodes ilevadura güi. \p \v 16 Jayave jemimboe reta jei oyoupe: \p —Cuae jei mbaeti yaru mbɨyape rambue. \p \v 17 Jesús oicuaa mbae jei reta vae, jare jei chupe reta: \p —¿Maera pa pemiari oyoupe mbaeti mbɨyape peru vae re? ¿Mbaeti pa peicuaa vɨteri? ¿Tanta yae pa co pepɨa? —jei—. \v 18 Peresa jare peapɨsa penoi. ¿Mbaeti pa peecha jare peendu? ¿Mbaeti pa pemaendúa? —jei—. \v 19 Cue yave apɨsae cinco mbɨyape, ocaru vaera cinco mil vae. Tembíu oñepɨsaegüe pemboatɨ yave, ¿mbovɨ canasta pa pemotɨnɨe? —jei. \p —Romotɨnɨe doce —jei reta chupe. \p \v 20 —Jare siete mbɨyape apɨsae vi, ocaru vaera cuatro mil vae. Tembíu oñepɨsaegüe pemboatɨ yave, ¿mbovɨ canasta pa pemotɨnɨe? —jei ye Jesús. \p —Romotɨnɨe siete —jei reta chupe. \p \v 21 Jayave Jesús jei ye chupe reta: \p —¿Mbaeti pa peicuaa vɨteri? \s1 Jesús ombogüera jesa mbae vae Betsaida pe \p \v 22 Jare yogüɨraja ovae Betsaida pe. Jayave amogüe vae güeru Jesús pe cuimbae jesa mbae vae, jare jae reta oyerure chupe oñono vaera ipo jese. \v 23 Jayave Jesús oipoco güɨraja cuimbae jesa mbae vae tenta güi. Jayave ondɨvɨ cuimbae jesa re. Jayave oñono ipo jese. \p —¿Ndepuere pa mbae reecha? —jei chupe. \p \v 24 Cuimbae omae. \p —Cuimbae reta aecha —jei Jesús pe—. Erei ɨvɨra reta echa cheve. Erei aecha oguata ñogüɨnoi —jei. \p \v 25 Jayave Jesús oñono ye ipo jesa re, oecha cavi vaera. Jare jesa ocuera, jare opaete mbaembae oecha cavi ma. \v 26 Jayave Jesús oyócuai: \p —Agüɨye ecua tenta rupi. Jare agüɨye emombeu metei ave cuae tenta pegua pe —jei chupe. \p Jayave omondo jenta pe. \s1 Pedro jei Jesús co jae Cristo \p \v 27 Coiño tenta Cesarea Filipo güi ñogüɨnoi amogüe tenta reta. Jocotɨ yogüɨraja Jesús jare jemimboe reta. Jare tape rupi Jesús oparandu jemimboe reta pe: \p —¿Quia pa co che iru vae reta pe? \p \v 28 Jae reta omombeu chupe: \p —Amogüe vae jei nde co jae Juan oporombobautizase vae, jare iru vae reta jei nde co jae Elías, jare iru vae reta jei nde co jae metei Tumpa iñee omombeu vae —jei reta. \p \v 29 Jayave Jesús oparandu ye chupe reta: \p —Jare ¿quia pa co che peve? \p Jayave Pedro jei chupe: \p —Nde co jae Cristo. \p \v 30 Jayave Jesús oyócuai reta agüɨye vaera omombeu quia pe. \s1 Jesús omombeu omanota co \p \v 31 Jayave Jesús omombeu chupe reta: \p —Che cuimbaera ayeapo vae jetata aiporara. Jare tenta pegua reta itenondegua reta, sacerdote reta itenondegua reta, jare mboroócuai re oporomboe vae reta chereroɨrota jare cheyucaucata. Erei mboapɨ ara rupi aicove yeta ayu omanogüe vae reta ipɨte güi —jei chupe reta. \p \v 32 Cuae omombeu cavi chupe reta. Jayave Pedro güɨraja Jesús iru reta ipɨte güi, jare omboɨpɨ oñeengata chupe. \v 33 Erei Jesús oyerova omae iru jemimboe reta cotɨ, jare oñeengata Pedro pe. \p —Ecua chegüi, Satanás —jei chupe—. Echa nde reñemongueta rei ɨvɨ pegua reta oñemongueta rami, mbaeti Tumpa oñemongueta rami —jei. \p \v 34 Jare Jesús oeni jemimboe reta jare iru joco pe ñogüɨnoi vae reta. \p —Oime yave quia oipota ojo cherupíe vae —jei chupe reta—, tiñacañɨ iyeugüi, tovoɨ togüɨraja icurusu, jare tojo cherupíe —jei—. \v 35 Oipota oñovatu jecove vae ngaraa ipuere oñovatu. Erei jocuae omoeterengata jecove chereco pegua jare Tumpa iñee icavi vae jeco pegua vae oñovatuta co —jei—. \v 36 ¿Mbae pa omonganata quia, omongana yave opaete ɨvɨ pegua, erei mbaeti yave ipuere oñovatu jecove? \v 37 ¿Mbovɨ pa omboepɨta quia ogua ye vaera jecove? —jei—. \v 38 Ɨvɨ pegua añave yogüɨreco vae reta oñuvanga menda re jare oyapo teco icavi mbae vae. Oime yave quia imara cheré jare cheñee re cuae reta ipɨte pe vae, che cuimbaera ayeapo vae chemarata vi jese, ayu ye yave cheRu jesape reve araɨgua jupi vae reta ndive —jei chupe reta. \c 9 \p \v 1 Jesús jei ye chupe reta: \p —Añete che jae peve, ndei amogüe cuae pe ñogüɨnoi vae omano mbove, oecha retata Tumpa iporoocuaia mbaepuere pegua. \p \v 2 Seis ara cuae jei güire, Jesús güɨraja Pedro, Jacobo, jare Juan iru reta ipɨte güi metei ɨvɨtɨ ɨvate vae re, jare joco pe oyepoepɨ jae reta jóvai. \v 3 Jemimonde omboɨpɨ oesape jare tiasɨ yae. Mbaeti metei ave ombaeputuca vae ipuere omotiasɨ jocorai. \v 4 Jare oyecuaa chupe reta Elías jare Moisés imiari ñogüɨnoi Jesús ndive. \v 5 Jayave Pedro jei Jesús pe: \p —Oporomboe vae, icavi co ñai vaera cuae pe. Toroyapo mboapɨ cuaraɨa yai pegua, metei ndeveguara, metei Moisés peguara, jare metei Elías peguara —jei. \p \v 6 Echa Jesús jemimboe reta oquɨye yae, jare Pedro mbaeti oicuaa mbae jei vae. \v 7 Jayave ou amapɨtu omocuaraɨa reta, jare amapɨtu güi oñeendu ñee jei: \p —Cuae co jae cheRai. Aaɨu yae. Peyeapɨsaca jese —jei. \p \v 8 Jare güɨramoiño omae reta yave, mbaeti ma oecha quia jae reta ndive, jaeño Jesús. \p \v 9 Jare ɨvɨtɨ güi ogüeyɨ yogüeru rambueve, Jesús oyócuai reta: \p —Agüɨye pemombeu quia pe cuae peecha vae, ndei che cuimbaera ayeapo vae aicove ye ayu omanogüe vae reta ipɨte güi mbove. \p \v 10 Jae rambue mbaeti omombeu quia pe, erei oparandu reta oyoupe: \p —¿Mbae pa oipota jei cuae omombeu ñandeve vae? ¿Quiraita pa oicove ye ou omanogüe vae reta ipɨte güi? —jei reta. \p \v 11 Jayave jae reta oparandu Jesús pe: \p —¿Maera pa jei mboroócuai re oporomboe vae reta Elías rani co outa? \p \v 12 —Añete Elías rani co outa —jei Jesús chupe reta—, jare opaete oyapocavita. Jare ¿mbae ra oyecuatía oi Tumpa iñee pe che cuimbaera ayeapo vae re? Oyecuatía oi che jetata aiporara jare iru vae reta chereroɨrota —jei—. \v 13 Erei che jae peve, Elías ou ma co, jare amogüe vae oyapo chupe jae reta oipota vae, Tumpa iñee pe oyecuatía oi rami —jei chupe reta. \s1 Jesús omondo aña cunumi güi \p \v 14 Jare yogüeru ovae yave iru jemimboe reta ñogüɨnoia pe, oecha jeta yae vae yatɨ ñogüɨnoi iyɨpɨ rupi, jare mboroócuai re oporomboe vae reta oyoaca ñogüɨnoi jae reta ndive. \v 15 Jayave opaete joco pe ñogüɨnoi vae reta oecha Jesús, jare ipɨacañɨ yae reta. Jayave osɨi reta icotɨ, jare oyapo chupe maraetei. \v 16 Jayave Jesús oparandu chupe reta: \p —¿Mbae re pa peyoaca pei jae reta ndive? \p \v 17 Jayave metei cuimbae yatɨ vae reta ipɨte pe oi vae jei chupe: \p —Oporomboe vae, aru ndeve cheraɨ. Aña oya jese jare omboupa —jei—. \v 18 Jare que rupi oia pe aña oya jese yave, joco pe omborɨrɨi yae, jare cunumi iyuru tɨrɨyui, jai omboquɨrɨrɨu, jare tanta jete —jei—. Ayerure tei ma neremimboe reta pe omondo vaera aña chugüi, erei mbaeti ipuere —jei cuimbae Jesús pe. \p \v 19 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Pe reta cuae ɨvɨ pe peico vae mbaeti peporogüɨrovia. ¿Quirai regua ra apɨtata pe reta ndive? ¿Quirai regua ra cherosata peve? Peru cheve jocuae cunumi —jei. \p \v 20 Jayave güeru cunumi chupe, jare aña oecha yave Jesús, jupiveiño omborɨrɨi tanta yae cunumi. Jare cunumi oa ɨvɨ re, jare oyeapayere, jare iyuru tɨrɨyui. \v 21 Jayave Jesús oparandu tu pe: \p —¿Yerae ma pa oyeapo chupe cuae? \p —Michi güive oyeapo chupe —jei tu—. \v 22 Jare jeta vese ma oitɨ tata pe jare ɨ pe, oyuca vaera tei. Erei nde ndepuere yave mbae reyapo chupe, oreparareco jare oremborɨ —jei chupe. \p \v 23 Jayave Jesús jei chupe: \p —¿Ndepuere pa reporogüɨrovia? Oporogüɨrovia vae ipuere oyapo opaete —jei. \p \v 24 Jayave cunumi tu iñeeata reve jei: \p —Rogüɨrovia. Mbaeti aporogüɨrovia yave, chemborɨ aporogüɨrovia vaera —jei. \p \v 25 Jare Jesús oecha yave jeta vae oñemboatɨ joco pe, oñeengata aña pe. \p —Aña oporomboupa jare oporomboapɨsa mbae vae —jei chupe—, che roócuai reo vaera cuae cunumi güi, jare agüɨye eya ye jese —jei aña pe. \p \v 26 Jare aña osapúcai ma yave, omborɨrɨi tanta yae cunumi, jare ojo chugüi. Jare cunumi omano echa opɨta. Jare jeta joco pe ñogüɨnoi vae reta jei: \p —Omano ma. \p \v 27 Erei Jesús oipɨɨ cunumi ipo pe, jare omopúa. Jare cunumi oñemboɨ. \v 28 Jare Jesús oique yave metei o pe, jemimboe reta oparandu chupe, jae retaño jae ndive ñogüɨnoi yave: \p —¿Maera pa ore mbaeti orepuere romondo aña? \p \v 29 —Ngaraa pepuere pemondo cuae nunga aña —jei Jesús chupe reta—, jaeño peyerure yave Tumpa pe peyecuacu reve tembíu güi —jei. \s1 Jesús omombeu ye omanota co \p \v 30 Jesús jare jemimboe reta yogüɨraja yave joco güi, oasa Galilea rupi. Jare Jesús mbaeti oipota quia oicuaa vaera. \v 31 Echa omboe güɨnoi jemimboe reta. \p —Che cuimbaera ayeapo vae metei vae chemoeterengata iru vae reta pe —jei—. Jae reta cheyucata —jei chupe reta—. Erei amano ma yave, mboapɨ ara rupi aicove yeta ayu omanogüe vae reta ipɨte güi —jei. \p \v 32 Erei jae reta mbaeti oicuaa mbae re ra Jesús jei chupe reta, jare oipoɨu reta oparandu vaera chupe jese. \s1 ¿Quia ra tenondegua iru reta güi vae? \p \v 33 Jayave yogüɨraja ovae Capernaum pe. Jare jo pe oi yave, Jesús oparandu jemimboe reta pe: \p —¿Mbae re pa pemiari peyu oyoupe tape rupi? \p \v 34 Erei jae reta quiriiño. Echa tape rupi jae reta imiari yogüeru oyoupe quia ra tenondegua iru reta güi vae. \v 35 Jayave Jesús oguapɨ, jare oeni jocuae doce jemimboe reta. \p —Oime yave quia oipota tenondeguara oico vae —jei chupe reta—, toñemomichi opaete vae güi, jare toyeócuai opaete iru reta pe —jei. \p \v 36 Jayave oeni metei michia, jare oñono jae reta ipɨte pe. Jayave ovoɨ michia, jare jei chupe reta: \p \v 37 —Oime yave quia omboresive cuae nunga michia chereco pegua vae, che co chemboresive. Jare jocuae chemboresive vae omboresive co chembou vae —jei. \s1 Ñaneiru \p \v 38 Jayave Juan jei Jesús pe: \p —Oporomboe vae, roecha metei cuimbae nderee re omondo aña reta oya jese vae reta güi, jare roe chupe agüɨye vaera mo oyapo. Echa jae mbaeti co ñaneiru —jei. \p \v 39 —Agüɨye pere chupe jocorai —jei Jesús chupe—. Echa cheree re mɨacañɨ oyapo vae ngaraa jupiveiño jei icavi mbae vae checotɨ —jei—. \v 40 Echa mbaeti oyovaicho ñande ndive vae ñanemborɨ —jei—. \v 41 Güɨramoi quia omeeta peve metei vaso ɨ chereco pegua. Jocorai oyapo yave cheré perovia rambue, añete che jae peve, amboecoviata co chupe —jei—. \s1 Mbaeyoa oyapouca vae \p \v 42 Oime michia cheré güɨrovia vae reta. Oime yave quia metei cuae nunga pe mbaeyoa oyapouca vae, icavita tei co iru vae reta oñapɨti vaera iyayu rupi metei ita tuicha vae ombaeso pɨpe vae, jare omombo vaera ɨ guasu pe —jei chupe reta—. \v 43 Ndeporovaicho oyapouca yave mbaeyoa ndeve, eyasɨa ndeyeugüi. Icavi co tecove opa mbae vae renoi vaera ndeporovaicho mbae reve, tata guasu opa mbae vae pe mócoi ndepo reve reo vaera tei güi —jei—. \v 44 Echa tata guasu pe taso ngaraa omano, jare tata ngaraa ogüe —jei—. \v 45 Jae ramiño vi ndepɨrovaicho oyapouca yave mbaeyoa ndeve, eyasɨa vi ndeyeugüi. Icavi co tecove opa mbae vae renoi vaera ndepɨrovaicho mbae reve, tata guasu opa mbae vae pe mócoi ndepɨ reve Tumpa nemondo vaera tei güi —jei—. \v 46 Tata guasu pe taso ngaraa omano, jare tata ngaraa ogüe —jei—. \v 47 Jae ramiño vi nderesarovaicho oyapouca yave mbaeyoa ndeve, eequi ndeyeugüi. Icavi co reico vaera Tumpa iporoocuaia pe nderesarovaicho mbae reve, tata guasu pe mócoi nderesa reve Tumpa nemondo vaera tei güi —jei—. \v 48 Tata guasu pe taso ngaraa omano, jare tata ngaraa ogüe —jei ye chupe reta—. \v 49 Echa tata oñeñonoucata opaete re, yuquɨ oñeñonouca tembíu re rami. Yuquɨ oñeñonoucata vi opaete mbota Tumpa pe oyeyuca vae re —jei—. \v 50 Yuquɨ icavi co yau vaera. Erei mbaeti ma yave jembochɨ, ¿quiraita ra jembochɨ ye? —jei—. Peyapo yuquɨ oyapo rami, jare peico cavi oyoupive —jei chupe reta. \c 10 \s1 Omenda vae oyoeya vae reta \p \v 1 Jayave Jesús ojo joco güi Judea pe Jordán jovaicho pe. Joco pe jeta vae oñemboatɨ ye jae oia pe. Jayave Jesús omboe reta, jecuaeño oyapo rami. \p \v 2 Jayave fariseo reta yogüeru Jesús oia pe. Jae reta oipota tei oyavɨuca chupe. Jae rambue oparandu reta chupe: \p —¿Jupi pa cuimbae omombo vaera jembireco? \p \v 3 —¿Mbae pa peócuai Moisés? —jei Jesús chupe reta. \p \v 4 —Moisés omaeño cuimbae re oicuatía vaera tupapire jembireco omombo vae regua —jei reta chupe—, jembireco omombo vaera. \p \v 5 —Moisés oicuatía cuae mboroócuai pepɨatanta rambue —jei Jesús—. \v 6 Erei Tumpa oyapoɨpɨ yave, oyapo cuimbae jare cuña —jei—. \v 7 Jae rambue cuimbae oeyata tu jare ichɨ, jare ojota oico vaera jembireco ndive —jei—. \v 8 Jare mócoi vae oyeapota metei ramiño. Jae rambue mbaeti ma mócoi rami. Yogüɨreco metei ramiño —jei—. \v 9 Jae rambue agüɨye quia tomboyao Tumpa omoiru vae reta —jei chupe reta. \p \v 10 Jare o pe ñogüɨnoi yave, jemimboe reta oparandu ye Jesús pe cuae re. \v 11 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Cuimbae omombo jembireco jare omenda iru ndive vae oñuvanga menda re jembireco omombo vae cotɨ. \v 12 Jare cuña oeya ime jare omenda iru cuimbae ndive vae vi oñuvanga menda re —jei. \s1 Jesús oyerure Tumpa pe michia reta re \p \v 13 Jare amogüe vae güeru Jesús oia pe michia reta, Jesús oñono vaera ipo jese reta. Erei jemimboe reta oñeengata güeru vae reta pe. \v 14 Jesús cuae oecha yave, pochɨ jemimboe reta pe, jare jei chupe reta: \p —Pemaeño michia reta re yogüeru vaera checotɨ. Agüiye peyopia —jei—. Echa cuae nunga oyeócuai Tumpa pe iporoocuaia pe —jei—. \v 15 Añete che jae peve, mbaeti yave peipota Tumpa peócuai vaera metei michia oipota rami, ngaraa peico Tumpa iporoocuaia pe —jei. \p \v 16 Jayave Jesús ovoɨ michia reta, jare oñono ipo jese reta, jare oyerure Tumpa pe jese reta. \s1 Cuimbae oicocatu vae \p \v 17 Jare Jesús joco güi ojo yave, metei cuimbae osɨi ou icotɨ. Oyeatɨca Jesús jóvai. \p —Oporomboe vae, nde ndepɨacavi co —jei Jesús pe—. ¿Mbae pa ayapota anoi vaera tecove opa mbae vae? —jei. \p \v 18 —¿Maera pa rere cheve: Ndepɨacavi co? —jei Jesús chupe—. Mbaeti quia ipɨacavi, jaeño Tumpa —jei—. \v 19 Nde reicuaa co mboroócuai reta: “Agüɨye eñuvanga menda re. Agüɨye eporoyuca. Agüɨye nemonda. Agüɨye ndeapu iru vae re. Agüɨye eporombotavɨ. Eaɨu nderu jare ndesɨ” —jei chupe. \p \v 20 —Oporomboe vae —jei cuimbae—, mbaeti ayavɨ metei ave cuae mboroócuai reta chemichi güive —jei chupe. \p \v 21 Jesús omae jese oaɨu reve. \p —Oime mbae oata reyapo vaera —jei chupe—. Ecua emee opaete mbaembae renoi vae corepoti re, jare emee corepoti paravete vae reta pe, jare reicocatuta ara pe. Jayave evoɨ eraja ndecurusu, jare eyu cherupíe —jei. \p \v 22 Erei cuae oendu yave, cuimbae ojo ipɨatɨtɨ reve. Echa jeta mbaembae güɨnoi. \p \v 23 Jayave Jesús omae iyɨpɨ rupi, jare jei jemimboe reta pe: \p —Yavai yaeta co oicocatu vae reta oique vaera Tumpa iporoocuaia pe. \p \v 24 Jemimboe reta ipɨacañɨ Jesús jei vae re. Erei Jesús jei ye: \p —Yavai yae co, cherɨvɨ reta, oicocatu vae reta oique vaera Tumpa iporoocuaia pe. Echa jei tei ipɨa pe: Icavi yaeta co cheve. Echa jeta mbaembae anoi —jei, jei Jesús—. \v 25 Yavai yae oicocatu vae oique vaera Tumpa iporoocuaia pe, maemɨmba camello jee vae yuu mi jesacua rupi oasa vaera güi —jei. \p \v 26 Jayave jae reta ipɨacañɨ yae, jare oparandu oyoupe: \p —Jocorai yave, ¿quia pa ipuere oñemboasauca? \p \v 27 Jesús omae jese reta jare jei: \p —Ɨvɨ pegua reta mbaeti ipuere oñemboasa. Erei Tumpa ipuere omboasa reta. Echa Tumpa ipuere oyapo opaete —jei chupe reta. \p \v 28 Jayave Pedro jei Jesús pe: \p —Mase, ore opaete mbae roeya, royu vaera nderupíe. \p \v 29 —Añete che jae peve —jei Jesús—, oime yave quia oeya jo, ani tɨqueɨ reta, ani tɨvɨ reta, ani jeindɨ reta, ani tu, ani ichɨ, ani jembireco, ani imichia reta, ani iɨvɨ reta chereco pegua jare Tumpa iñee icavi vae jeco pegua vae, \v 30 cien rupi jecoviata co chupe ɨvɨ pe oico rambueve. Jecoviata jo reta, tɨqueɨ reta, tɨvɨ reta, jeindɨ reta, ichɨ reta, imichia reta, jare iɨvɨ reta —jei—. Erei iru vae reta oyapota icavi mbae vae chupe. Erei taɨcue rupi Tumpa omeeta chupe tecove opa mbae vae —jei—. \v 31 Erei Tumpa ombotaɨcueta oñemboete vae reta, jare omotenondeta oñemomichi vae reta —jei chupe reta. \s1 Jesús omombeu ye omanota co \p \v 32 Jesús jare jae ndive ñogüɨnoi vae reta yogüɨraja tape Jerusalén cotɨ ojo vae rupi, jare Jesús tenonde ojo. Jare jaɨcue yogüɨraja vae reta ipɨacañɨ jare oquɨye. Jayave Jesús oeni ye jocuae doce jemimboe reta iru reta ipɨte güi, jare omboɨpɨ omombeu chupe reta mbae oyeapota chupe vae. \p \v 33 —Mase, yaja co Jerusalén cotɨ —jei chupe reta—. Jare che cuimbaera ayeapo vae metei vae chemoeterengata sacerdote reta itenondegua reta jare mboroócuai re oporomboe vae reta pe. Jae reta jeita amano vaera, jare chemoeterengata judío mbae vae reta pe —jei—. \v 34 Jae reta cheyoyaita, chenupata chicote pe, ondɨvɨta cheré, jare cheyucata. Erei mboapɨ ara rupi aicove yeta ayu omanogüe vae reta ipɨte güi —jei chupe reta. \s1 Jacobo jare Juan iyerure \p \v 35 Cuae jaɨcue rupi Zebedeo taɨ reta Jacobo jare Juan jee vae yogüeru Jesús cotɨ jare jei chupe: \p —Oporomboe vae, roipota reyapo vaera oreve royerureta ndeve jese vae. \p \v 36 —¿Mbae pa peipota ayapo vaera peve? —jei Jesús chupe reta. \p \v 37 —Emaeño oreré roguapɨ vaera ndeɨque pe, metei ndeacatu cotɨ jare iru ndeasu cotɨ, reñemboeteuca yave —jei reta chupe. \p \v 38 —Mbaeti peicuaa mbae peyerure jese vae —jei Jesús—. ¿Pepuereta pa peiporara che aiporarata rami? ¿Pepuereta pa peñembobautizauca che añembobautizaucata rami? —jei. \p \v 39 —Orepuereta co —jei reta. \p —Añete pe reta peiporarata che aiporarata rami, jare pe reta peñembobautizaucata che añembobautizaucata rami —jei Jesús—. \v 40 Erei mbaeti chepuere jae peve peguapɨ vaera cheɨque pe, metei cheacatu cotɨ jare iru cheasu cotɨ. Echa Tumpa omocatɨro ma joco pe oguapɨta vae reta peguara —jei chupe reta. \p \v 41 Jare iru diez Jesús jemimboe reta cuae oendu, jare pochɨ reta Jacobo jare Juan pe. \v 42 Jayave Jesús oeni reta. \p —Peicuaa cavi co cuae —jei chupe reta—. Mburuvicha ɨvɨ pegua reta oporoócuai, jare mbaepuere güɨnoi vae reta jei iru reta pe mbae oyapo vaera —jei—. \v 43 Erei pe reta agüɨye peyapo jocorai —jei—. Oime yave metei pepɨte pe oi vae oipota mbaepuere güɨnoi vae, toyeócuai iru reta pe. \v 44 Jare oime yave metei pepɨte pe oi vae oipota tenondeguara oico vae, toyeócuai iru reta pe —jei—. \v 45 Echa che cuimbaera ayeapo vae ayu ayeócuai vaera iru vae reta pe. Mbaeti ayu iru vae reta oyeócuai cheve vaera. Ayu amano vaera, jeta vae aepɨ vaera —jei chupe reta. \s1 Bartimeo jesa ocuera \p \v 46 Jayave yogüɨraja ovae tenta Jericó pe. Jare Jesús ojo ye Jericó güi jemimboe reta jare jeta vae ndive. Jare Timeo taɨ Bartimeo jee vae - jae co jesa mbae vae - oguapɨ oyerure oi tape jembeɨ pe. \v 47 Jare oicuaa yave Jesús Nazaret pegua oasa co ojo, iñeeata reve jei: \p —Cheparareco, Jesús. Nde co jae David Taɨ —jei. \p \v 48 Jeta joco pe ñogüɨnoi vae reta oñeengata chupe. Oipota tei omoquirii. Erei jae iñeeata yae reve jei: \p —David Taɨ, cheparareco. \p \v 49 Jayave Jesús opɨta. \p —Peeni —jei. \p Jayave oeni reta jesa mbae vae. \p —Eñemoatangatu —jei reta chupe—. Epúa. Nereni ma —jei reta. \p \v 50 Jayave jesa mbae vae omombo iyasoya, jare opúa voi ojo Jesús cotɨ. \v 51 Jesús oparandu chupe: \p —¿Mbae pa reipota ayapo vaera ndeve? \p —Tamae ye, oporomboe vae —jei jesa mbae vae. \p \v 52 Jayave Jesús jei chupe: \p —Ndepuere reo. Recuera ma, rerovia cheré rambue —jei. \p Jupiveiño ipuere omae, jare ojo Jesús jaɨcue tape rupi. \c 11 \s1 Jesús oique Jerusalén pe \p \v 1 Jare coiño ma Jerusalén güi ñogüɨnoi yave, yogüɨraja ovae tenta reta Betfagé jare Betania iyɨpɨ pe. Jayave ɨvɨtɨ Oliva jóvai ñogüɨnoi yave, Jesús oyócuai mócoi jemimboe reta: \p \v 2 —Pecua pea tenta ñanderóvai oi vae pe —jei chupe reta—. Peo pevae rupive, pevaeta metei mburica mi taɨrusu vae oñeapɨti oi. Mbaeti etei vɨteri quia opo jese. Peyora jare peru —jei—. \v 3 Jare oime yave quia jei peve vae: ¿Maera pa cuae peyapo? pere chupe: ÑandeYa oipota oiporu, erei ɨmambae güeruruca yeta cuae pe —pere, jei chupe reta. \p \v 4 Jayave Jesús jemimboe reta yogüɨraja, jare ovae mburica mi taɨrusu vae. Oñeapɨti oi tape pe metei onque jóvai. Jayave jae reta oyora. \v 5 Jare amogüe joco pe ñogüɨnoi vae jei Jesús jemimboe reta pe: \p —¿Maera pa peyora pei mburica mi? \p \v 6 Jesús jemimboe reta jei chupe reta Jesús oyócuai jei vaera vae. Jayave joco pe ñogüɨnoi vae reta omaeño güɨraja vaera. \v 7 Jayave güɨraja mburica mi taɨrusu vae Jesús oia pe. Jayave Jesús jemimboe reta oñono iyasoya mburica mi icupe re, jare Jesús opo jese. \v 8 Jare jeta vae oipɨso iyasoya tape rupi mburica mi jenonde, jare iru vae reta oyasɨa ñanaroquɨ jare oñono tape rupi. \v 9 Jare Jesús jenonde yogüɨraja vae reta jare jaɨcue yogüɨraja vae reta iñeeata reve jei: \p —¡Hosanna! Opaete tomboete ñandeYa ombou vae. \v 10 Oporoocuaita ñanetenondegua David jee vae oporoócuai rami. Toñemboeteuca. Tei reta Hosanna ara pe —jei reta. \p \v 11 Jare Jesús ojo ovae Jerusalén pe, jare oique Tumpa jo pe. Joco pe omae opaete mbaembae re. Jare caaru ma yave, ou ye Betania pe jocuae doce jemimboe reta ndive. \s1 Ɨva ia mbae vae \p \v 12 Pɨareve pe yogüɨraja ye Betania güi, jare Jesús ñɨmbɨaɨ. \v 13 Jare mombɨrɨ güi oecha metei ɨva joo reve, jare ojo icotɨ oecha vaera oime ra ia. Erei oeca yave, mbaeti ovae ia, jaeño joo. Echa ndei ovae ɨva ia vaera. \v 14 Jayave Jesús jei ɨva pe: \p —Ngaraa etei ma quia jou ndeía. \p Jare jemimboe reta oendu. \s1 Jesús Tumpa jo pe oyapo vae \p \v 15 Jare yogüɨraja ovae Jerusalén pe. Jayave Jesús oique Tumpa jo pe, jare omboɨpɨ omoe joco güi Tumpa jo pe omaemee vae reta jare ombaegua vae reta, jare omboyapara corepoti oipoepɨ vae reta imesa reta jare pɨcasu reta omee vae reta iguapɨa reta. \v 16 Jare mbaeti omaeño quia re ivoɨta reve oguata vaera Tumpa jo rupi. \v 17 Jare jei joco pe ñogüɨnoi vae reta pe: \p —Tumpa iñee pe oyecuatía oi corai: “Chero oñembojeeta o opaete ɨvɨ pegua reta ipuere oyerure Tumpa pe pɨpe vae pe”. Jocorai oyecuatía oi. Erei pe reta peyapo ma imonda vae reta oñemia rami —jei chupe reta. \p \v 18 Jayave sacerdote reta itenondegua reta jare mboroócuai re oporomboe vae reta cuae oendu yave, oeca quirai ipuere oyucauca Jesús. Echa jae reta oquɨye chugüi, opaete vae ipɨacañɨ iporomboe re rambue. \v 19 Jare pɨtu ma yave, Jesús ou ye Jerusalén güi. \s1 Ɨva yɨpi ma \p \v 20 Pɨareve pe neimbove yave oasa yogüɨraja ye yave, oecha ɨva yɨpi ma iyɨpɨ güive. \v 21 Jayave Pedro imaendúa jese, jare jei Jesús pe: \p —¡Emae! oporomboe vae. Ɨva reyepopeyu jese vae yɨpi ma —jei. \p \v 22 Jesús jei jemimboe reta pe: \p —Perovia Tumpa. \v 23 Añete che jae peve, yae yave cuae ɨvɨtɨ pe: Ecua eñemombo ɨ guasu pe, yarovia yave yaegüe oyeapota, oyeapota co ñandeve. Mbaeti yave yae ñandepɨa pe: Ngaraa ndipo oyeapo, oyeapota co ñandeve —jei chupe reta—. \v 24 Jae rambue che jae peve, oime yave mbae peipota vae, peyerure Tumpa pe jese. Jare perovia yave Tumpa omeeta co peve, penoita co —jei—. \v 25 Jare peyerure pei Tumpa pe yave, peɨro iru icavi mbae vae oyapo pecotɨ vae pe, peRu ara pe oi vae iñɨro vaera vi peve pembaeyoa reta re. \v 26 Erei mbaeti yave peɨro iru icavi mbae vae oyapo pecotɨ vae pe, peRu ara pe oi vae ngaraa vi iñɨro peve pembaeyoa reta re —jei. \s1 Jesús imbaepuere \p \v 27 Jare yogüɨraja ovae ye Jerusalén pe. Jare Jesús oguata rambueve Tumpa jo rupi, yogüeru jae oia pe sacerdote reta itenondegua reta, mboroócuai re oporomboe vae reta, jare tenta pegua reta itenondegua reta. \v 28 Jae reta oparandu chupe: \p —¿Mbae nunga mbaepuere pa renoi cuae mbaembae reyapo vaera? ¿Quia pa omee ndeve mbaepuere cuae reyapo vaera? —jei reta. \p \v 29 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Che vi taparandu peve mbae re. Pemombeu yave cheve, che amombeuta vi peve mbae nunga mbaepuere anoi cuae mbaembae ayapo vaera —jei—. \v 30 ¿Quia pa ombou Juan oporombobautiza vaera? ¿Tumpa pa ombou? ani ¿ɨvɨ pegua reta pa ombou? Pemombeu cheve —jei chupe reta. \p \v 31 Jayave jae reta jei oyoupe: \p —Yae yave: Tumpa co ombou, jae jeita ñandeve: Jocorai yave, ¿maera pa mbaeti perovia? \v 32 Ani ¿yaeta pa: Ɨvɨ pegua reta co ombou? —jei reta. \p Erei jae reta oquɨye tenta pegua reta güi. Echa opaete vae güɨrovia Juan co jae añetete metei Tumpa iñee omombeu vae. \v 33 Jae rambue jei reta Jesús pe: \p —Mbaeti roicuaa. \p —Che vi ngaraa amombeu peve mbae nunga mbaepuere anoi cuae mbaembae ayapo vaera —jei Jesús chupe reta. \c 12 \s1 Co iporúa icavi mbae vae reta \p \v 1 Jayave Jesús omboɨpɨ imiari chupe reta omojaanga reve. \p —Oico metei cuimbae icora oiquese vae, jare oñotɨ pɨpe jeta uva —jei—. Jayave oyoo ɨvɨ, jare oyapo iva oitɨami pɨpe vaera. Oyapo vi metei chapapa, omae vaera ɨvate güi opaete co re. Jayave oiporuca ico iru vae reta pe, jae reta oñangareco vaera jese. Jayave co iya ojo mombɨrɨ ambué ɨvɨ pe —jei—. \v 2 Jare uva yagüɨye ma yave, co iya ombou metei jembiócuai co iporúa reta pe, jae reta omboyao vaera tei uva reta, iya güɨnoi vaera imbaera. \v 3 Erei jae reta oipɨɨ oinupa co iya jembiócuai, jare omondo ye. Mbaeti mbae omee chupe güɨraja vaera —jei—. \v 4 Jayave co iya ombou ye tei iru jembiócuai. Erei co iporúa reta oyapi ita pe ombopere iñaca rupi, jare oyapo reta icavi mbae vae chupe. Jayave omondo ye —jei—. \v 5 Jayave co iya ombou ye tei iru jembiócuai. Erei co iporúa reta oyuca cuae. Jare jocoraiñoi oyapo reta jeta iru co iya jembiócuai reta pe. Jae reta oinupa amogüe vae, jare oyuca iru vae reta —jei Jesús—. \v 6 Co iya güɨnoi ma jaeño metei taɨ. Oaɨu yae. Taɨcue ete ombou cuae taɨ co iporúa reta pe. Co iya jei tei: Güɨramoi jae reta omboeteta cheraɨ —jei, jei chupe reta—. \v 7 Erei co iporúa reta jei oyoupe: Cuae co jae iyara vae. Yaja yayuca, jare ñande yaicota co iya retara —jei reta, jei—. \v 8 Jayave jae reta oipɨɨ co iya taɨ oyuca omombo co güi —jei—. \v 9 ¿Mbae ra oyapota co iya? —jei—. Outa, opa oyuca vaera jocuae co iporúa reta, jare oiporucata ico ambué vae reta pe —jei Jesús—. \v 10 ¿Mbaeti pa pemongueta cuae Tumpa iñee pe oyecuatía oi vae? \q1 Ita o iyapoa reta omombo vae oyeapo ma ita tenondegua vae. \p \v 11 ÑandeYa oyapo cuae. \q1 Yaecha ma, jare ñanepɨacañɨ jese. \m Jocorai oyecuatía oi —jei chupe reta. \p \v 12 Jayave jocuae oyeapɨsaca jese vae reta oipota tei oipɨɨ Jesús. Echa oicuaa catu cuae omojaanga reve jei vae oicuauca quirai jae reta teco güɨnoi. Erei oquɨye tenta pegua reta güi. Jae rambue oeyaño, jare yogüɨraja. \s1 Corepoti César pe oñemboepɨ vae \p \v 13 Jayave jae reta ombou amogüe fariseo reta jare herodiano reta, oyavɨuca vaera tei chupe jae imiari yave. \v 14 Jae reta yogüeru ovae yave, jei Jesús pe: \p —Oporomboe vae, roicuaa nde rere vae añete co. Nde mbaeti reipoɨu oipotagüe vae güi. Mbaeti remboete metei vae iru vae güi. Nde reporomboe cavi quirai Tumpa oipota yaico vaera vae re —jei reta—. César ñandeócuai ñamboepɨ vaera chupe corepoti. ¿Jupi pa ñamboepɨ vaera chupe? ani ¿mbaeti pa jupi? ¿Ñamboepɨta pa chupe? ani ¿mbaetita pa ñamboepɨ chupe? —jei reta Jesús pe. \p \v 15 Erei Jesús oicuaa jae reta oipota co ombotavɨ, jare jei chupe reta: \p —¿Maera pa peipota peyavɨuca cheve? Peru cheve metei denario taecha —jei. \p \v 16 Jae reta güeru chupe. Jayave jae oparandu chupe reta: \p —¿Quia iagüe pa cuae? ¿Quia jee pa cuae oyecuatía oi vae? —jei. \p —Cuae César imbae co —jei reta. \p \v 17 —Pemee César pe César pegua —jei Jesús chupe reta—, jare pemee Tumpa pe Tumpa pegua —jei. \p Jare jae reta ipɨacañɨ yae jese. \s1 ¿Oicove ye ra omanogüe vae reta? \p \v 18 Jayave yogüeru vi Jesús oia pe amogüe saduceo reta. Opaete saduceo reta jei omanogüe vae reta mbaeti co oicove ye. Saduceo yogüeru vae reta jei Jesús pe: \p \v 19 —Oporomboe vae, Moisés oicuatía oeya oreve corai: “Metei cuimbae tɨvɨ güɨnoi vae omano yave, jembirecogüe mbaeti imembɨ chupe yave, cuimbae tɨvɨgüe tomenda cuae cuña ndive. Jayave cuña imembɨ yave, cuimbae tombojee michia tɨqueɨ amɨri jee pe”. Jocorai oicuatía Moisés —jei reta chupe—. \v 20 Oico metei cuimbae seis tɨvɨ reta güɨnoi vae. Cuae cuimbae omenda, jare omano mbaeti omomembɨ reve —jei reta—. \v 21 Cuimbae amɨri jaɨcuerigua omenda jembirecogüe ndive, erei omano vi mbaeti omomembɨ reve. Jae ramiño vi oyeapo jaɨcuerigua ye pe. \v 22 Opaete siete reve omenda cuae cuña ndive, jare opaete siete reve omano mbaeti omomembɨ reve. Taɨcue rupi cuña omano vi —jei reta—. \v 23 Jayave omanogüe vae reta oicove ye yave, ¿quia nunga vae jembirecora pa oicota cuae cuña? Echa opaete siete reve omenda jae ndive —jei reta. \p \v 24 —Pe reta peyavɨ co —jei Jesús chupe reta—. Echa mbaeti peicuaa Tumpa iñee oyecuatía oi vae jare Tumpa imbaepuere —jei—. \v 25 Echa omanogüe vae reta oicove ye yave, cuimbae reta jare cuña reta ngaraa omenda. Yogüɨrecota araɨgua ara pe ñogüɨnoi vae reta yogüɨreco rami —jei—. \v 26 Tamombeu peve omanogüe vae reta regua. Oicove yeta co. ¿Mbaeti pa pemongueta Moisés oicuatía vae? —jei—. Oyecuatía oi jocuae ɨvɨra regua, jare quirai Tumpa ɨvɨra güi jei Moisés pe: “Che co Abraham, Isaac, jare Jacob iTumpa” —jei, jei chupe reta—. \v 27 Tumpa mbaeti co omanogüe vae reta iTumpa. Jae co tecove güɨnoi vae reta iTumpa. Tuicha co peyavɨ —jei. \s1 Mboroócuai tenondegua vae \p \v 28 Ou vi Jesús oia pe metei mboroócuai re oporomboe vae. Oendu oyoaca reta, jare oicuaa Jesús omombeu cavi co chupe reta. Jayave jae oparandu Jesús pe: \p —¿Mbae nunga mboroócuai pa co jae tenondegua vae? —jei. \p \v 29 Jesús jei chupe: \p —Mboroócuai tenondegua vae co cuae: “Israel pegua, eyeapɨsaca. ÑandeYa Tumpa, jaeño co Tumpa. \v 30 Eaɨu ndeYa Tumpa opaete ndepɨa reve, opaete nderecove reve, opaete neñemongueta reve, jare opaete ndepoaca reve”. Cuae co jae mboroócuai tenondegua vae —jei chupe—. \v 31 Jare jaɨcuerigua co cuae: “Eaɨu iru vae nde reyeaɨu rami”. Mbaeti iru mboroócuai tenondegua cuae reta güi vae —jei. \p \v 32 Jayave mboroócuai re oporomboe vae jei Jesús pe: \p —Añete co, oporomboe vae. Icavi yae rere Tumpa meteiño co jare mbaeti ye iru. \v 33 Jare yaaɨu yave Tumpa opaete ñandepɨa reve, opaete ñanderecove reve, opaete ñaneñemongueta reve, jare opaete ñandepoaca reve, jare yaaɨu yave iru vae ñande yayeaɨu rami, jocuae icavi opaete mbota Tumpa peguara yaapɨ vae reta jare mbota Tumpa peguara yayuca vae reta güi —jei. \p \v 34 Jare Jesús oendu yave jae jei jupi cavi vae, jei chupe: \p —Mbaeti jeta oata reyeócuai vaera Tumpa pe iporoocuaia pe. \p Jare mbaeti ma quia oipota oparandu chupe mbae re. \s1 ¿Quia taɨ ra co Cristo? \p \v 35 Jare Jesús oporomboe oi Tumpa jo pe. \p —¿Maera pa jei mboroócuai re oporomboe vae reta Cristo co jae David Taɨ? —jei—. \v 36 Echa David etei jei Espíritu Santo rupi corai: \q1 ÑandeYa jei cheYa pe: \q1 Eguapɨ cheɨque pe cheacatu cotɨ, nderovaicho reta opa añono ndepɨ igüɨ pe regua —jei. \m Jocorai jei David aracae —jei Jesús—. \v 37 ¿Quirai pa ipuere oico David Taɨra? Echa David etei jei chupe: CheYa —jei Jesús chupe reta. \p Jare jeta yae vae oyeapɨsaca ñogüɨnoi Jesús re oyerovia reve. \s1 Jesús omboeco mboroócuai re oporomboe vae reta \p \v 38 Jare Jesús oporomboe yave, jei chupe reta: \p —Peñeandu mboroócuai re oporomboe vae reta güi —jei—. Jae reta jecuaeño oipota oguata jemimonde ipucu vae reve, jare oipota yae iru vae reta oyapo vaera maraetei chupe reta omaemee vae reta ñogüɨnoia rupi —jei—. \v 39 Yogüɨraja yave itupao pe jare aretea pe, jecuaeño oipota oguapɨ tenda tenondegua vae reta pe —jei—. \v 40 Jare opɨro reta cuña imemano vae reta güi opaete imbaembae, jare ipucu yae oyerure Tumpa pe oporombotavɨ vaera —jei—. Jae reta oiporara yaeta —jei chupe reta. \s1 Cuña imemano vae omee mbota Tumpa pe \p \v 41 Metei ara Jesús oguapɨ oi corepoti jɨru Tumpa jo pe oi vae jóvai, jare oecha quirai jeta yogüeru vae reta oitɨ corepoti pɨpe. Jeta oicocatu vae reta oitɨ jeta corepoti. \v 42 Jare ou vi metei cuña imemano paravete vae. Jae oitɨ mócoi reare. Jocuae michi yae co. \v 43 Jare Jesús oeni jemimboe reta. \p —Añete che jae peve —jei chupe reta—, cuae cuña imemano paravete vae oyapo jeta yae opaete iru oitɨ vae reta güi —jei—. \v 44 Echa opaete iru reta güeru oitɨ jeta güɨnoi vae güi. Erei cuae cuña, yepe tei paravete yae, oitɨ opaete güɨnoi vae. Jocuae co jembíu jepɨra tei vae —jei chupe reta. \c 13 \s1 Tumpa jo oñemboaita \p \v 1 Jesús oe yave Tumpa jo güi, metei jemimboe jei chupe: \p —Mase, oporomboe vae, icavi yae co cuae ita reta jare o reta. \p \v 2 —¿Remae pa rei cuae o tuicha vae reta re? —jei Jesús chupe—. Ngaraa opɨta metei ave ita iru ita iárambue. Opaete oyeitɨta co —jei. \s1 Mbaesusere reta oyeapota vae \p \v 3 Jare Jesús oguapɨ oi rambueve ɨvɨtɨ Oliva re Tumpa jo jóvai, Pedro, Jacobo, Juan, jare Andrés oparandu chupe, jae retaño jae ndive ñogüɨnoi yave: \p \v 4 —Emombeu oreve, ¿quirai yave pa cuae oyeapota? Jare opaete cuae oyeapota ma yave, ¿quiraita pa roicuaa? —jei reta chupe. \p \v 5 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Peñeandu agüɨye vaera petavɨ. \v 6 Echa yogüeruta jeta cheree pe oñembojeeta vae. Jae reta jeita: Che co jae Cristo. Jare ombotavɨta jeta vae —jei—. \v 7 Oimeta ñoraro reta coiño pegüi. Oimeta vi ñoraro reta mombɨrɨ pegüi. Peendu yave cuae reta regua, agüɨye peñemambeco. Cuae susere reta oyeapota co. Erei cuae susere reta mbaetita co taɨcuegua vae —jei Jesús—. \v 8 Metei ɨvɨ pegua reta oñorarota ambué ɨvɨ pegua reta ndive, jare mburuvicha reta oñorarota iru mburuvicha reta ndive. Jare ɨvɨ ocanata jeta que rupi. Jare oimeta caruai reta jare tecorai reta. Erei cuae susere reta tenondeguaño co vɨteri —jei chupe reta—. \p \v 9 Peñeandu. Echa iru vae reta pererajata mburuvicha reta yatɨa pe, oñeapo vaera peré. Jare penupata judío reta itupao reta pe. Jare pererajata mburuvicha guasu reta jóvai chereco pegua, chemombeu vaera chupe reta —jei—. \v 10 Jare Tumpa iñee icavi vae jeracuata rani opaete ɨvɨ pegua reta pe —jei—. \v 11 Jare iru vae reta pereraja yave pemoeterenga vaera mburuvicha reta pe, agüɨye peñemambeco pereta vae re, jare agüɨye peñemongueta pepɨa pe jese —jei—. Pemoeterenga yave, Tumpa oicuaucata peve mbae pere vaera. Jocuaeño pere. Echa Espíritu Santo imiarita, mbaeti pe retaiño —jei—. \v 12 Tɨqueɨ omoeterengata tɨvɨ, oyucauca vaera. Jare tu omoeterengata imichia. Jare michia oyovaichota tu jare ichɨ ndive, jare oyucaucata. \v 13 Jare peñemotareɨucata opaete vae pe chereco pegua. Erei josata ojo ovae iyapɨ pe vae oñemboasaucata co —jei chupe reta—. \p \v 14 Jare peechata icavi mbae vae opaete güɨrocomegua vae oñemboɨ oi mbaetita tei oia pe. Tumpa iñee aracae omombeu vae Daniel jei oyecuaata co. (Omongueta vae toicuaa) —jei—. Jayave Judea pe ñogüɨnoi vae reta totecuarai ɨvɨtɨ reta ñogüɨnoia cotɨ —jei—. \v 15 Jare ovapɨa iárambue oi vae ogüeyɨ yave, agüɨye toique jo pe, güɨraja vaera imbaembae. \v 16 Jare ico pe oi vae agüɨye tou ye jo pe, güɨraja vaera iyasoya —jei—. \v 17 Jare ipurúa vae reta jare omocambu vae reta oiporara yaeta jocuae ara reta pe —jei Jesús chupe reta—. \v 18 Peyerure Tumpa pe corai: Agüɨye emaeño toyeapo ama oquɨ yave. \v 19 Echa jocuae ara reta pe ɨvɨ pegua reta oiporara yaeta. Mbaeti jocorai oiporara reta Tumpa ɨvɨ oyapo güive, jare ngaraa ye jocorai oiporara reta —jei—. \v 20 Jare ñandeYa mbaeti yave oipota opa vaera jocuae ara reta, mbaetita tei quia ipuere oico. Erei Tumpa oiparavogüe vae reta jeco pegua opata jocuae ara reta —jei chupe reta—. \v 21 Güɨramoi jocuae ara reta pe quia jeita peve: Mase, co oi Cristo, ani jeita: Mase, pee oi Cristo. Jocorai jei yave, agüɨye perovia —jei—. \v 22 Amogüe oporombotavɨ vae reta jeita: Che co jae Cristo, jare iru oporombotavɨ vae reta jeita: Che co jae metei Tumpa iñee omombeu vae. Jare jae reta oyapota mɨacañɨ reta, ombotavɨ vaera tei Tumpa oiparavogüe vae reta —jei—. \v 23 Peñeandu. Amombeu ma peve opaete, ndei oyeapo mbove —jei chupe reta—. \s1 Jesús ou yeta \p \v 24 Jayave opa oiporara reta jocuae ara reta pe güire, cuaraɨ oñemopɨtumimbita, jare yasɨ ngaraa oesape. \v 25 Yasɨtata reta oata ara güi, jare opaete ara re mbaepuere güɨnoi vae reta ocanata —jei—. \v 26 Jayave ɨvɨ pegua reta cherechata ayu amapɨtu reta reve. Che cuimbaera ayeapo vae anoita mbaepuere tuicha vae, jare añemboeteucata opaete vae pe —jei—. \v 27 Jayave amondota araɨgua reta güeru vaera aiparavogüe vae reta opaete ɨvɨ rupi güi —jei—. \p \v 28 Ñandepuere ñamojaanga ɨva. Peñemboe jese —jei—. Joquɨ yave, peicuaa oyearo co ama oquɨ vaera —jei Jesús—. \v 29 Jae ramiño vi pe reta peecha yave cuae mbaembae oyeapo ñogüɨnoi, peicuaata che coiño yae ma co ai —jei—. \v 30 Añete che jae peve, cuae tenta pegua reta ngaraa omano ndei opaete cuae mbaembae oyeapo mbove —jei chupe reta—. \v 31 Ara jare ɨvɨ opata, erei cheñee ngaraa opa —jei—. \p \v 32 Erei mbaeti quia oicuaa mbae ara pe ani mbae ora pe yepe cuae oyeapota, jaeño cheRu. Araɨgua ara pe ñogüɨnoi vae reta mbaeti oicuaa. Che co jae Tumpa Taɨ. Erei che vi mbaeti aicuaa —jei—. \v 33 Jecuaeño peñeandu, jare peyerure Tumpa pe. Echa mbaeti peicuaa quirai yave ra oyeapota —jei—. \v 34 Ñamojaanga metei cuimbae ojo ambué ɨvɨ pe vae. Ojota ma jo güi yave, omee mbaepuere jembiócuai reta pe, jare oyócuai metei ñavo oyapo vaera iparavɨquɨ, jare oyócuai vi taraquera jaroa oaro cavi vaera —jei—. \v 35 Mbaeti peicuaa quirai yave ra o iya ou yeta ovae. Güɨramoi outa ovae javeta ma yave, ani pɨare catu, ani tacareo oñee yave, ani neimbove yave —jei—. Jae rambue peñeandu, \v 36 agüɨye vaera, güɨramoiño ou ovae yave, pepocou peque pei —jei—. \v 37 Jare cuae jae peve vae jae vi opaete vae pe: Peñeandu —jei chupe reta. \c 14 \s1 Jovaicho reta oñomomiari oyucauca vaera Jesús \p \v 1 Mócoi ara oata arete pascua jee vae iara ovae vaera. Jocuae arete pe judío reta jou mbɨyape ovu mbae vae. Jare sacerdote reta itenondegua reta jare mboroócuai re oporomboe vae reta oeca ñogüɨnoi quirai ipuere oipɨɨ vɨari Jesús, oyucauca vaera. \v 2 Erei jei reta: \p —Agüɨye yaipɨɨ arete iara pe, agüɨye vaera tenta pegua reta oyapo tecorai. \s1 Cuña opɨyere mbae ipiche cavi vae Jesús re \p \v 3 Jare Jesús ocaru oi rambueve Betania pe Simón ipire ocuise vae jo pe, oique metei cuña. Cuña güeru ɨru-raɨ ita alabastro jee vae pegua. Cuae ɨru-raɨ tɨnɨe mbae ipiche cavi vae nardo jee vae pe. Cuae nardo jepɨ yae. Cuña oyoca ɨru-raɨ, jare opɨyere nardo Jesús iñaca re. \v 4 Jayave amogüe joco pe ñogüɨnoi vae pochɨ jare jei oyoupe: \p —¿Maera pa omombúcai? \v 5 Omee yave corepoti re, güɨnoita tei trescientos denario omee vaera paravete vae reta pe —jei reta. \p \v 6 Erei Jesús jei chupe reta: \p —Pemaeño jese. ¿Maera pa pemambeco? Icavi vae co oyapo cheve —jei—. \v 7 Echa yogüɨrecoñotai co paravete vae reta pe reta ndive, jare peipota yave, pepuereta pemborɨ. Erei che ngaraa jecuaeño ai pe reta ndive —jei—. \v 8 Cuae cuña oyapo ipuere vae. Chembopiche cavi ma, ndei añeotɨuca mbove —jei—. \v 9 Añete che jae peve, opaete ɨvɨ rupi Tumpa iñee icavi vae jeracuaa rupi, cuae oyapo vae vi jeracuata, iru vae reta imaendúa vaera jese —jei chupe reta. \s1 Judas omoeterengata Jesús \p \v 10 Jayave jocuae doce jemimboe reta güi metei Judas Iscariote jee vae ojo sacerdote reta itenondegua reta ñogüɨnoia pe, omoeterenga vaera Jesús chupe reta. \v 11 Cuae oicuaa reta yave, oyerovia yae, jare jei Judas pe omeeta co chupe corepoti. Jayave Judas omboɨpɨ oeca quirai ipuere omoeterenga Jesús chupe reta. \s1 Jesús ocaru jemimboe reta ndive \p \v 12 Pascua iara pe judío reta oyuca vecha reta. Jocuae ara omboɨpɨ jou mbɨyape ovu mbae vae. Jayave Jesús jemimboe reta jei chupe: \p —¿Quiape pa reipota royapocavi vaera, vecha isoo pascua pegua reu vaera? \p \v 13 Jayave Jesús oyócuai mócoi jemimboe reta: \p —Pecua tenta pe —jei chupe reta—. Peovaitita joco pe metei cuimbae ɨ güɨraja ɨru pe vae. Pecua jaɨcue —jei—. \v 14 Jare oique yave o pe, pere o iya pe: Oporomboe vae jei: ¿Quiape pa oime oi checuartora? Jauta vecha isoo pascua pegua joco pe cheremimboe reta ndive —jei, pere chupe, jei Jesús—. \v 15 Jayave o iya oechaucata peve metei cuarto tuicha vae jo ɨvate pe, opaete mbaembae yaiporuta vae reve. Joco pe peyapocavi ñandeve —jei chupe reta. \p \v 16 Jare Jesús jemimboe reta yogüɨraja ovae yave tenta pe, ovae opaete Jesús jei chupe reta rami. Jare oyapocavi reta vecha isoo pascua pegua jou reta vaera. \p \v 17 Jare pɨtu ma yave, Jesús ojo jocuae doce jemimboe reta ndive. \v 18 Jare mesa pe oguapɨ ocaru ñogüɨnoi rambueve, Jesús jei chupe reta: \p —Añete che jae peve, metei pepɨte pe oi vae chemoeterengata cherovaicho reta pe. Jae co metei ocaru oi che ndive vae —jei. \p \v 19 Jayave jae reta ipɨatɨtɨ jare oparandu Jesús pe meteitei rupi: \p —¿Che pa co jae? \p \v 20 —Pe reta co jae doce cheremimboe reta —jei Jesús chupe reta—. Metei pepɨte pe oi vae co jae. Mbɨyape omoaquɨ oi che ndive ñae pe vae co jae —jei—. \v 21 Che cuimbaera ayeapo vae ajañotai amano vaera, Tumpa iñee pe oyecuatía oi cheregua rami. Erei jocuae cuimbae chemoeterengata vae oiporarata co. Icavi tei viña jocuae cuimbae mbaeti oico yave —jei. \p \v 22 Jare jae reta ocaru ñogüɨnoi rambueve, Jesús oipɨɨ mbɨyape, jare omee yasoropai Tumpa pe. Jayave opɨsae mbɨyape jare omee chupe reta. \p —Peu —jei chupe reta—. Cuae co jae cherete —jei. \p \v 23 Jayave Jesús oipɨɨ vi metei vaso, jare yasoropai omee ye güire Tumpa pe, omee jemimboe reta pe. Jare opareve jou vaso güi. \v 24 Jesús jei chupe reta: \p —Cuae co jae cherugüɨ. Cherugüɨ oyepɨyereta, Tumpa güɨrocuaveegüe oyeapo vaera, jare jeta vae oyeepɨ vaera —jei Jesús—. \v 25 Añete che jae peve, ngaraa ma jau uva tɨgüe, Tumpa iporoocuaia pe uva tɨgüe ipɨau vae jau regua —jei chupe reta. \s1 Pedro oicuacuta Jesús \p \v 26 Jare opa güire omboete reta Tumpa canta pe, oe reta yogüɨraja ɨvɨtɨ Oliva cotɨ. \v 27 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Opaete pe reta chereyata cuae pɨtu. Echa Tumpa iñee pe oyecuatía oi corai: “Ayucata vecha reta iñangarecoa, jare vecha reta opata oñemoai”. Jocorai oyecuatía oi —jei chupe reta—. \v 28 Erei aicove ye güire ayu omanogüe vae reta ipɨte güi, ajata perenonde Galilea pe —jei. \p \v 29 Jayave Pedro jei Jesús pe: \p —Yepe tei opaete iru reta tandereya, che ngaraa roeya. \p \v 30 —Añete che jae ndeve —jei Jesús chupe—, cuae pɨtu etei, ndei tacareo oñee pɨipɨi mbove, mboapɨ vese checuacuta —jei. \p \v 31 Erei Pedro jeiete jei: \p —Yepe tei tamano nde ndive, erei ngaraa rocuacu. \p Jare jocorai vi jei opaete Jesús jemimboe reta. \s1 Jesús oyerure Getsemaní pe \p \v 32 Jayave yogüɨraja ovae ɨvɨra reta ñogüɨnoia Getsemaní jee vae pe. \p —Peguapɨ cuae pe, che ayerure Tumpa pe rambueve —jei Jesús jemimboe reta pe. \p \v 33 Jayave güɨraja Pedro, Jacobo, jare Juan, jare omboɨpɨ ipɨatɨtɨ jare oiporara yae. \p \v 34 —Chepɨatɨtɨ yae —jei jocuae mboapɨ jemimboe reta pe—, jare amano pota echa. Pepɨta cuae pe, jare agüɨye peque —jei. \p \v 35 Jayave Jesús ojo cutɨ mi chugüi reta, jare oyeatɨca ɨvɨ re. Oyerure Tumpa pe, Tumpa oipota yave, omboasa vaera chugüi jocuae oyeapota chupe vae. \v 36 Jei Tumpa pe: \p —CheRu, cheRu, opaete mbae ndepuere reyapo. Emboasa chegüi cuae aiporarata vae. Erei toyeapo cheve neremimbota. Agüɨye toyeapo cheremimbota —jei. \p \v 37 Jayave Jesús ou jemimboe reta ñogüɨnoia pe, jare oecha oque ñogüɨnoi. Jayave jei Pedro pe: \p —Simón, ¿reque pa? ¿Mbaeti pa ndepuere reque mbae rei metei ora yepe? —jei chupe. \p \v 38 Jei vi jemimboe reta pe: \p —Agüɨye peque. Peyerure Tumpa pe, agüɨye vaera peyoa. Pepɨa pe peratangatu co, erei perete iyaquɨ co —jei. \p \v 39 Jayave Jesús ojo ye oyerure Tumpa pe. Oyerure ye tenonde oyerure rami. \v 40 Jayave ou ye jemimboe reta ñogüɨnoia pe, jare oecha oque ye ñogüɨnoi. Echa jae reta jopeɨ yae ete ma. Jare mbaeti oicuaa mbae jei vaera Jesús pe. \v 41 Jayave Jesús ojo ye mboapɨa re, jare ou ye yave, jei chupe reta: \p —Jecuaeño peque jare peputuu. Jaeño ma. Ora ovae ma. Che cuimbaera ayeapo vae metei vae chemoeterengata cuimbae pochɨ vae reta pe —jei—. \v 42 Pepúa. Yaja mo. Mase, chemoeterengata vae coiño ma ou —jei chupe reta. \s1 Jovaicho reta oipɨɨ Jesús \p \v 43 Jare imiari oi rambueve, ou Judas - jae co jocuae doce vae güi metei - jeta vae ndive. Jae reta güeru quɨsepucu reta jare ɨvɨra reta. Sacerdote reta itenondegua reta, mboroócuai re oporomboe vae reta, jare tenta pegua reta itenondegua reta ombou Jesús pe cuae reta. \v 44 Jare omoeterengata vae omombeu ma iru reta pe mbae oyapota vae. Jei ma chupe reta: \p —Jocuae aiyurupɨteta vae co jae. Peipɨɨ, jare peraja. Agüɨye totecuarai —jei. \p \v 45 Judas ou ovae yave, ou voi Jesús oia pe. \p —Oporomboe vae, oporomboe vae —jei chupe. \p Jayave oiyurupɨte. \v 46 Jayave yogüeru vae reta oipɨɨ Jesús. \v 47 Jare metei cuimbae joco pe oi vae oequi iquɨsepucu jɨru güi, jare oiporu sacerdote tenondegua jembiócuai inambi re, jare inambi oyeequi. \v 48 Jayave Jesús jei yogüeru vae reta pe: \p —¿Maera pa peru quɨsepucu reta jare ɨvɨra reta chepɨɨ vaera, imonda vae peipɨɨ yave rami? \v 49 Ara ñavo ai pe reta ndive Tumpa jo pe. Joco pe aporomboe, jare mbaeti chepɨɨ. Erei peyapo cuae, Tumpa iñee oyecuatía oi vae oyeapo vaera —jei. \p \v 50 Jayave opaete jemimboe reta oeya Jesús jare otecuarai. \s1 Cunumi otecuarai vae \p \v 51 Jare metei cunumi oñeoma metei tɨru pe vae ojo Jesús jaɨcue. Jare amogüe joco pe ñogüɨnoi vae oipɨɨ tei itɨru pe. \v 52 Erei jae oeya itɨru, jare nandi otecuarai. \s1 Jesús oñemboɨ jovaicho reta jóvai \p \v 53 Jayave güɨraja reta Jesús sacerdote tenondegua jo pe. Jare joco pe oñemboatɨ opaete sacerdote reta itenondegua reta, tenta pegua reta itenondegua reta, jare mboroócuai re oporomboe vae reta. \v 54 Jare Pedro ojo vi Jesús jaɨcue. Erei mombɨrɨ ojo chugüi. Jae oique sacerdote tenondegua joca pe, jare oguapɨ sacerdote tenondegua jembiócuai reta ndive oyepee tata pe. \v 55 Jare sacerdote reta itenondegua reta jare opaete iru mburuvicha reta oeca quia oñeapo vaera Jesús re, oyucauca vaera. Erei mbaeti ovae reta teco jese. \v 56 Yepe tei jeta vae yapu reve oñeapo jese, erei jeigüe reta mbaeti oyovaque. \v 57 Jare amogüe opúa yapu reve oñeapo jese vae jei: \p \v 58 —Ore roendu jei: Ambosururuta Tumpa jo cuimbae reta oyapo vae, jare mboapɨ ara pe che ayapota iru Tumpa jo cuimbae reta mbaetita oyapo vae —jei, jei reta. \p \v 59 Erei yepe tei jocorai jei reta, erei jeigüe reta mbaeti oyovaque. \v 60 Jayave sacerdote tenondegua opúa oñemboɨ yatɨ vae reta ipɨte pe, jare oparandu Jesús pe: \p —¿Maera pa mbaeti neñee remoe? ¿Mbae re pa cuae reta oñeapo nderé? —jei. \p \v 61 Erei Jesús quiriiño. Mbaeti mbae jei. Jayave sacerdote tenondegua oparandu ye chupe: \p —¿Nde pa co jae Cristo? ¿Nde pa co jae Tumpa Taɨ? —jei. \p \v 62 —Jae co che —jei Jesús chupe—. Jare che cuimbaera ayeapo vae cherechata co aguapɨ ai Tumpa mbaepuere güɨnoi vae iyɨque pe iyacatu cotɨ. Cherechata vi ayu amapɨtu reta reve —jei. \p \v 63 Jayave sacerdote tenondegua omondoro jemimonde ae jare jei: \p —¿Maera pa yaeca ye iru vae reta oñeapo vaera jese? \v 64 Peendu ma icavi mbae vae Tumpa cotɨ jei vae —jei—. ¿Mbae pa peñemongueta jese? —jei. \p Jayave opaete vae jei: \p —Icavi mbae yae co. Icavi co yayucauca vaera —jei reta. \p \v 65 Jare amogüe vae omboɨpɨ ondɨvɨ jese, jare oesaocua, jare ocua jese. Jare jei Jesús pe: \p —Emombeu oreve quia ra ocua oi nderé. \p Jare sacerdote tenondegua jembiócuai reta vi ocua jese. \s1 Pedro oicuacu Jesús \p \v 66 Jare Pedro oca pe oi rambueve, ou metei cuñatai sacerdote tenondegua pe oyeócuai vae. \v 67 Jare oecha yave Pedro oyepee oi, omae jese. \p —Nde vi co jae Jesús Nazaret pegua iñeiru —jei chupe. \p \v 68 Jayave Pedro oicuacu Jesús. \p —Mbaeti aicuaa jocuae cuimbae —jei Pedro chupe—, jare mbaeti aicuaa mbae rere vae —jei. \p Jayave Pedro ojo taraquera cotɨ. Jare tacareo oñee. \v 69 Jayave cuñatai oecha ye, jare imiari joco pe ñogüɨnoi vae reta pe: \p —Cuae cuimbae co jae metei Jesús iñeiru —jei. \p \v 70 Erei Pedro oicuacu ye. Jare ndei ɨma mbove joco pe ñogüɨnoi vae reta jei ye Pedro pe: \p —Añete nde co jae metei Jesús iñeiru. Echa nde vi co jae metei Galilea pegua. Nde nemiari jae reta imiari rami —jei reta chupe. \p \v 71 Jayave Pedro oyepopeyu iyee, jare jei Tumpa jee re: \p —Mbaeti aicuaa jocuae cuimbae pemiari jese vae. \p \v 72 Jayave tacareo oñee pɨipɨi. Jare Pedro imaendúa Jesús jei chupegüe re: Ndei tacareo oñee pɨipɨi mbove, mboapɨ vese checuacuta. Jare cuae re oñemongueta ipɨa pe yave, omboɨpɨ oyaeo. \c 15 \s1 Jesús oñemboɨ Pilato jóvai \p \v 1 Jayave coe rupive sacerdote reta itenondegua reta, tenta pegua reta itenondegua reta, mboroócuai re oporomboe vae reta, jare opaete iru mburuvicha reta oñemboatɨ imiari ñogüɨnoi oyoupe. Jayave oñapɨti Jesús jare güɨraja Pilato pe omoeterenga. \v 2 Jayave Pilato oparandu Jesús pe: \p —¿Nde pa co jae judío reta juvicha guasu? \p —Nde rere rami jae co che —jei Jesús chupe. \p \v 3 Jayave sacerdote reta itenondegua reta oñeapo Jesús re jeta mbaembae re. \v 4 Jayave Pilato oparandu ye Jesús pe: \p —¿Maera pa mbaeti neñee remoe? Mase, jeta mbaembae re oñeapo reta nderé —jei. \p \v 5 Erei Jesús mbaeti mbae jei chupe. Jae rambue Pilato ipɨacañɨ yae jese. \s1 Pilato jei Jesús omanota co \p \v 6 Jare jocuae arete ñavo Pilato oyorauca metei tembipɨɨ tenta pegua reta oipota vae. \v 7 Jare tembipɨɨrɨru pe ñogüɨnoi amogüe oporoyuca vae reta. Cuae reta oporoyuca mburuvicha reta ndive oñoraro yave. Metei jee co Barrabás. \v 8 Jare jeta vae yogüeru oyerure Pilato pe oyapo vaera chupe reta año ñavo oyapo rami. \v 9 Jayave Pilato jei chupe reta: \p —¿Peipota pa ayorauca vaera peve judío reta juvicha guasu? \p \v 10 Echa jae oicuaa sacerdote reta itenondegua reta omoeterenga Jesús chupe oñemoagüɨro jese rambue. \v 11 Erei sacerdote reta itenondegua reta omboemboe yatɨ vae reta: \p —Peyerure Pilato pe oyorauca vaera peve Barrabás. Agüɨye toyorauca Jesús —jei reta. \p Jayave jocorai oyerure reta Pilato pe. \v 12 Jayave Pilato oparandu ye chupe reta: \p —Jocorai yave, ¿mbae pa peipota ayapo vaera cuae cuimbae judío reta juvicha guasu pere chupe vae pe? \p \v 13 Jayave jae reta iñeeata reve jei: \p —Eicutuca curusu re. \p \v 14 Erei Pilato oparandu ye chupe reta: \p —¿Mbae nunga teco icavi mbae vae pa oyapo? \p Erei jae reta iñeeata yae reve jei: \p —Eicutuca curusu re. \p \v 15 Jayave Pilato oyorauca chupe reta Barrabás, oipota omboyerovia reta rambue. Jare Pilato oinupauca güire Jesús chicote pe, omoeterenga sundaro reta pe, oicutu vaera curusu re. \p \v 16 Jayave sundaro reta güɨraja Jesús juvicha joca pretorio jee vae pe, jare oeni opaete iru sundaro reta. \v 17 Jayave sundaro reta omondeuca Jesús pe temimonde pɨta vae, jare oñope yuu catuai vae jare omboapúa oñono Jesús iñaca re. \v 18 Jayave omboɨpɨ omboete-raanga. \p —¡Viva! Judío reta juvicha guasu —jei reta. \p \v 19 Jare oiporu reta iñaca re ɨvɨra. Jare ondɨvɨ reta jese, jare oyeatɨca reta jae jóvai omboete-raanga vaera. \v 20 Jare opa oyóyai güire, sundaro reta omboi chugüi temimonde pɨta vae, jare omondeuca ye chupe jemimonde ae. Jayave güɨraja reta mburuvicha joca güi, oicutu vaera curusu re. \s1 Jesús omano curusu re \p \v 21 Jare metei cuimbae tenta Cirene pegua Simón jee vae ou tenta icatu güi oasa ojo. Jae co Alejandro jare Rufo tu. Jare sundaro reta güɨrajauca Simón pe Jesús icurusu. \v 22 Jare sundaro reta güɨraja Jesús Gólgota jee vae pe. (Cuae oipota jei: Acagüerenda.) \v 23 Jayave omee reta Jesús pe vino oyea mirra ndive vae. Erei Jesús mbaeti jou. \v 24 Jayave sundaro reta oicutu curusu re. Jayave oñuvanga reta Jesús jemimonde reta re, oicuaa vaera mbae nunga metei ñavo güɨrajata vae. \v 25 Jare cuaraɨ ɨvate catu mi yave, oicutu reta Jesús curusu re. \v 26 Jare oñono reta curusu re Jesús iñaca iárambue oyecuatía jesegua vae: Judío reta juvicha guasu. \v 27 Jare sundaro reta oicutu vi mócoi imonda vae reta, jare oñono metei Jesús iyacatu cotɨ jare iru iyasu cotɨ. \v 28 Jare oyeapo ma Tumpa iñee oyecuatía oi vae: “Iru vae reta oñemongueta tei jae vi co metei icavi mbae vae”. \v 29 Jare oasa vae reta jei icavi mbae vae oñeacambovava reve Jesús pe. \p —¡Aa! —jei reta—. Nde rere rembosururuta co Tumpa jo jare reyapo yeta mboapɨ ara pe. \v 30 Eyeepɨ añave, jare egüeyɨ curusu güi —jei reta. \p \v 31 Jae ramiño vi sacerdote reta itenondegua reta jare mboroócuai re oporomboe vae reta imiari oyoupe yave, oyóyai reta. \p —Jae oepɨ iru vae reta —jei reta—. Erei mbaeti ipuere oyeepɨ. \v 32 Jae co Cristo. Jae co Israel pegua reta juvicha guasu. Togüeyɨ añave curusu güi, yaecha vaera, jare yarovia vaera —jei reta. \p Jare Jesús ndive oyecutu vae reta vi jei icavi mbae vae chupe. \p \v 33 Jare cuaraɨ ara mbɨte güive mboapɨ ora rupi oñemopɨtumimbi opaete ɨvɨ pe. \v 34 Jayave mboapɨ ora rupi cuaraɨ ara mbɨte güire, Jesús iñeeata yae reve jei: \p —Eloi, Eloi, ¿lama sabactani? (Cuae oipota jei: CheTumpa, cheTumpa, ¿maera pa chereya?) \p \v 35 Amogüe joco pe ñogüɨnoi vae oendu jare jei tei: \p —Mase, Elías oeni. \p \v 36 Jare metei vae osɨi omoaquɨ esponja vinagre pe, jare oñono ɨvɨra re, jare omondo Jesús iyuru cotɨ. \p —Pearo —jei—. Yaecha ou Elías ombogüeyɨ vaera —jei. \p \v 37 Jayave Jesús tanta osapúcai, jare omano. \v 38 Jayave Tumpa jo omboyao vae osoro mbɨte rupi ɨvate güi ɨvɨ cotɨ. \v 39 Jare cien sundaro vae juvicha Jesús jóvai oñemboɨ oi vae oecha yave quirai osapúcai jare omano, jei: \p —Añete yepe, cuae cuimbae co jae Tumpa Taɨ. \p \v 40 Jare amogüe cuña reta omae ñogüɨnoi mombɨrɨ güi. Cuae reta ipɨte pe ñogüɨnoi María Magdalena, jare Salomé, jare María. Cuae María imembɨ reta co jae Jacobo taɨrusu vae jare José. \v 41 Jesús Galilea pe oicose yave, cuae cuña reta yogüɨraja jae ndive oyeócuai vaera chupe. Jare jeta iru cuña yogüeru jae ndive Jerusalén pe vae reta joco pe ñogüɨnoi vi. \s1 José oñono Jesús teogüerɨru pe \p \v 42 Jocuae ara opaete judío reta oñemocatɨro ñogüɨnoi pɨareve peguara. Echa pɨareve pe outa ovae mbutuu iara. Jae rambue cuaraɨ oique ma yave, \v 43 metei cuimbae tenta Arimatea pegua José jee vae oñemoatangatu ojo Pilato pɨri, jare oyerure chupe Jesús jetegüe re. José co jae metei mburuvicha. Opaete tenta pegua reta omboete cuae José. Jae oaro oico Tumpa iporoocuaia. \v 44 Jare Pilato ipɨacañɨ Jesús omano ma vae re. Jayave oeni cien sundaro vae juvicha, jare oparandu chupe quirai yave ra omano Jesús. \v 45 Jare cien sundaro vae juvicha omombeu chupe. Jayave Pilato jei José pe: \p —Ndepuere reraja Jesús jetegüe. \p \v 46 Jayave José ogua lienzo. Jare ombogüeyɨ ma yave Jesús jetegüe, oñoma lienzo pe. Jayave oñono metei teogüerɨru ita guasu oyeyoo vae pe, jare omboyeapayere ita tuicha vae teogüerɨru jonque re. \v 47 Jare María Magdalena jare José ichɨ María jee vae oecha quiape oñono Jesús. \c 16 \s1 Jesús oicove ye \p \v 1 Mbutuu iara oasa ma yave, María Magdalena, Jacobo ichɨ María jee vae, jare Salomé ogua mbae ipiche cavi vae, jare yogüɨraja oipichɨ vaera Jesús jetegüe re. \v 2 Jare neimbove asɨ semana iara tenondegua vae pe cuae cuña reta yogüɨraja teogüerɨru cotɨ. \v 3 Jare jei reta oyoupe: \p —¿Quia ra ombosɨrɨta ñandeve ita tuicha vae teogüerɨru jonque güi? \p \v 4 Erei omae reta yave, oecha ita oñembosɨrɨ ma teogüerɨru jonque güi. Jocuae ita tuicha yae co. \v 5 Jare oique reta yave teogüerɨru pe, oecha metei cunumi oguapɨ oi iyacatu cotɨ. Jemimonde ipucu jare ti. Jare ipɨacañɨ reta jese. \v 6 Erei cunumi jei chupe reta: \p —Agüɨye pepɨacañɨ. Peeca co pei Jesús Nazaret pegua oyecutuca curusu re vae. Jae oicove ye ma ou omanogüe vae reta ipɨte güi. Mbaeti ma oi cuae pe. Pemae oñeñonoagüe re —jei—. \v 7 Pecua pere jemimboe reta pe jare Pedro pe: Jae ojota perenonde Galilea pe. Joco pe peechata, jae jei peve rami —pere chupe reta, jei. \p \v 8 Jayave cuña reta oe teogüerɨru güi, jare tanta osɨi yogüɨraja. Oquɨye güi omboɨpɨ orɨrɨi. Jare mbaeti mbae jei quia pe, oquɨye rambue. \s1 María Magdalena oecha Jesús \p \v 9 Jesús oicove ye ou omanogüe vae reta ipɨte güi neimbove asɨ semana iara tenondegua vae pe. Jayave oyeechauca tenonde ete María Magdalena pe. Tenonde yave Jesús omondo siete aña reta cuae cuña güi. \v 10 María ojo omombeu Jesús ndive yogüɨrecose vae reta pe. Jae reta ipɨatɨtɨ güi oyaeo ñogüɨnoi. \v 11 María jei chupe reta: \p —Jesús oicove ye ma oi. Aecha ma —jei chupe reta. \p Erei oendu yave, mbaeti güɨrovia reta. \s1 Mócoi jemimboe reta oecha Jesús \p \v 12 Cuae jaɨcue rupi Jesús oyeechauca mócoi jemimboe reta pe, jae reta yogüɨraja rambueve tenta güi icatu cotɨ. Ambué vae echa Jesús chupe reta. \v 13 Jae reta yogüeru ye tenta pe omombeu iru reta pe. Erei jeseve mbaeti güɨrovia reta. \s1 Jesús oyócuai jocuae once jemimboe reta \p \v 14 Cuae jaɨcue rupi Jesús oyeechauca jocuae once jemimboe reta pe etei, jae reta ocaru ñogüɨnoi rambueve, jare oñeengata chupe reta, mbaeti oporogüɨrovia jare ipɨatanta rambue. Echa iru vae reta oecha Jesús, oicove ye güire ou omanogüe vae reta ipɨte güi, jare omombeu tei jemimboe reta pe. Erei jae reta mbaeti güɨrovia. \v 15 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Pecua opaete ɨvɨ rupi. Pemombeu Tumpa iñee icavi vae opaete ɨvɨ pegua reta pe —jei—. \v 16 Jocuae güɨroviata jare oñembobautizaucata vae oñemboasata. Erei jocuae mbaetita güɨrovia vae ocañɨteita co —jei—. \v 17 Jare iru vae reta oechata güɨrovia vae reta oyapo ñogüɨnoi cuae nunga mɨacañɨ reta. Cheree re jae reta omondota aña reta oya jese vae reta güi. Imiarita ambué vae iñee pe. \v 18 Oipɨɨta mboi reta. Jou yave imbayachi vae, ngaraa mbae oyeapo chupe reta. Oñonota ipo imbaerasɨ vae reta re ombogüera vaera —jei chupe reta. \s1 Jesús ojo ara pe \p \v 19 Jayave ñandeYa opa imiari güire chupe reta, ojo ara pe, jare oguapɨ Tumpa iyɨque pe iyacatu cotɨ. \v 20 Jare jemimboe reta yogüɨraja omombeu Tumpa iñee opaete que rupi. Jare ñandeYa omborɨ, jare oicuauca iru vae reta pe jemimboe reta jeigüe añete vae mɨacañɨ reta oyapo vae pe. Jaeño ma.