\id MAT - Guaraní, Eastern NT -Bolivia 1974 (DBL -2013) \h SAN MATEO \toc1 El Santo Evangelio Segun San Mateo \toc2 San Mateo \toc3 Mt \mt2 EL SANTO EVANGELIO SEGUN \mt1 SAN MATEO \c 1 \s1 Jesucristo itenondegua reta \p \v 1 Tamombeu cuae tupapire pe Jesucristo itenondegua reta. Jesucristo co jae David iñemoña reta pegua. Jae ramiño vi jae co Abraham iñemoña reta pegua. \p \v 2 Abraham iñemoña Isaac, jare Isaac iñemoña Jacob, jare Jacob iñemoña reta Judá jare tɨqueɨ reta jare tɨvɨ reta. \v 3 Jare Judá omoñemoña Tamar güi Fares jare Zara. Jare Fares iñemoña Esrom, jare Esrom iñemoña Aram. \v 4 Jare Aram iñemoña Aminadab, jare Aminadab iñemoña Naasón, jare Naasón iñemoña Salmón. \v 5 Jare Salmón omoñemoña Rahab güi Booz. Jare Booz omoñemoña Rut güi Obed. Jare Obed iñemoña Isaí. \v 6 Jare Isaí iñemoña David. Jae co Israel pegua reta juvicha guasu. \p Jare mburuvicha guasu David omoñemoña Urías jembirecogüe güi Salomón. \v 7 Jare Salomón iñemoña Roboam, jare Roboam iñemoña Abías, jare Abías iñemoña Asa. \v 8 Jare Asa iñemoña Josafat, jare Josafat iñemoña Joram, jare Joram iñemoña Uzías. \v 9 Jare Uzías iñemoña Jotam, jare Jotam iñemoña Acaz, jare Acaz iñemoña Ezequías. \v 10 Jare Ezequías iñemoña Manasés, jare Manasés iñemoña Amón, jare Amón iñemoña Josías. \v 11 Jare Josías iñemoña reta Jeconías jare tɨvɨ reta. Jare Jeconías oico yave, ɨvɨ Babilonia pegua reta omoamɨri Israel pegua reta jare güɨraja jeta Israel pegua reta Babilonia pe. \p \v 12 Jare yogüɨraja ma Babilonia pe yave, Jeconías iñemoña Salatiel, jare Salatiel iñemoña Zorobabel. \v 13 Jare Zorobabel iñemoña Abiud, jare Abiud iñemoña Eliaquim, jare Eliaquim iñemoña Azor. \v 14 Jare Azor iñemoña Sadoc, jare Sadoc iñemoña Aquim, jare Aquim iñemoña Eliud. \v 15 Jare Eliud iñemoña Eleazar, jare Eleazar iñemoña Matán, jare Matán iñemoña Jacob. \v 16 Jare Jacob iñemoña José - jae co María ime. Jare María imembɨ Jesús - jae co Cristo jee vae. \p \v 17 Jae rambue yaipapa catorce ñemoña Abraham güi David pe. Jae ramiño vi yaipapa catorce ñemoña David güi Jeconías pe. Echa Jeconías oico yave, Israel pegua reta oyererajauca Babilonia pe. Jae ramiño vi yaipapa catorce ñemoña Jeconías güi Cristo pe. \s1 Jesucristo oa ichɨ güi \p \v 18 Añave tamombeu quirai Jesucristo oa ichɨ güi. María José ndive omendata yave, ndei José güɨreco mbove, oyecuaa ipurúa oi. Ipurúa co Espíritu Santo imbaepuere pe. \v 19 Jayave José oñemongueta jei vaera chupe ngaraa omenda jae ndive, erei mbaeti oipota oyapo opaete tenta pegua reta jovaque. Echa José metei cuimbae jupi vae co jare mbaeti oipota omomarai María opaete tenta pegua reta jovaque. \v 20 Erei cuae re oñemongueta oi rambueve, metei araɨgua ñandeYa pe oyeócuai vae oyecuaa chupe ipaɨu pe jare jei chupe: \p —José. Nde co jae David iñemoña reta pegua. Ndepuere remenda María ndive requɨye mbae reve. Echa ipurúa oi Espíritu Santo imbaepuere pe —jei—. \v 21 Jare imembɨta metei cuimbae jare rembojeeta Jesús. Echa jae omboasata jenta pegua reta. Echa omboaita imbaeyoa reta —jei. \p \v 22 Jare opaete cuae oyeapo, Tumpa iñee aracae omombeu vae rupi ñandeYa jeigüe vae oyeapo vaera. \v 23 Echa jei corai: \q1 Mase, metei cuñatai cuimbae mbaeti etei güɨreco vae ipuruata jare imembɨta metei cuimbae. \q1 Jare ombojee retata Emanuel. \m Jocorai jei. Cuae tee oipota jei: Tumpa oime ñande ndive oi. \p \v 24 Jayave José oicove ye jare omenda María ndive araɨgua ñandeYa pe oyeócuai vae jei chupe rami. \v 25 Erei José mbaeti mbae oyapo María pe ndei imembɨrɨpɨ oa mbove. Jare María imembɨ oa ma yave, José ombojee Jesús. \c 2 \s1 Cuimbae yasɨtata reta re oñemboe vae reta \p \v 1 Jesús oa ma yave tenta Belén ɨvɨ Judea pegua pe, Herodes oico mburuvicha guasura. Jare jocuae ara reta pe yogüeru cuimbae yasɨtata reta re oñemboe vae reta cuaraɨ oea cotɨ güi ovae tenta Jerusalén pe. \v 2 Jare jei reta: \p —¿Quiape pa oime oi michia judío reta juvicha guasura oicota vae? Echa roecha yasɨtata oicuauca oreve vae cuaraɨ oea cotɨ. Jae rambue royu ma rovae romboete vaera —jei reta. \p \v 3 Mburuvicha guasu Herodes cuae oendu yave, oquɨye. Opaete Jerusalén pegua reta vi oquɨye. \v 4 Jayave Herodes omboatɨuca opaete sacerdote reta itenondegua reta jare mboroócuai re oporomboe vae reta, jare oparandu chupe reta quiape ra oata Cristo. \v 5 Jare jae reta jei chupe: \p —Oata Belén Judea pegua pe. Echa Tumpa iñee aracae omombeu vae jei corai: \p \v 6 Belén Judea pegua metei tenta Judea pegua icavi yae vae. \q1 Echa joco pe oata metei mburuvichara. \q1 Jae oyocuaita Israel pegua reta. \q1 Israel pegua reta chembae reta co. \m Jocorai jei —jei reta chupe. \p \v 7 Jayave Herodes oeniuca vɨari jocuae yasɨtata reta re oñemboe vae reta, jare oparandu chupe reta quirai yave ra oyecuaa jocuae yasɨtata. \v 8 Jayave Herodes jei chupe reta: \p —Pecua Belén pe peeca cavi jocuae michia. Jare pevae ma yave, peyu ye cuae pe pemombeu cheve, che vi aja vaera amboete —jei. \p \v 9 Oendu reta ma yave mburuvicha guasu jei vae, cuimbae reta yogüɨraja Jerusalén güi. Jare oecha reta ye jocuae yasɨtata cuaraɨ oea cotɨ ñogüɨnoi yave oecha vae. Jare yasɨtata ojo jae reta jenonde opɨta michia oicoa iárambue. \v 10 Jocuae yasɨtata oecha reta yave, cuimbae reta oyerovia yae. \v 11 Jare oique reta yave michia oicoa pe, oecha reta michia ichɨ María ndive. Jayave jae reta oyeatɨca jare omboete michia. Jayave oipea ivoɨta reta jare omee michia pe mbota reta - oro jare mbae ipiche cavi vae reta incienso jare mirra jee vae. \p \v 12 Jare Tumpa omombeu cuimbae reta pe ipaɨu pe agüɨye vaera yogüɨraja ye Herodes jenta rupi. Jae rambue yogüɨraja ye iɨvɨ ae cotɨ ambué tape rupi. \s1 Herodes oyucauca michia reta \p \v 13 Jare cuimbae reta yogüɨraja ma yave, metei araɨgua ñandeYa pe oyeócuai vae oyecuaa José pe ipaɨu pe jare jei chupe: \p —Epúa. Eraja michia jare ichɨ petecuarai Egipto pe. Pepɨta joco pe amombeu ye ndeve regua. Echa Herodes oecaucata michia oyucauca vaera —jei. \p \v 14 Jayave José opúa, jare pɨtu reve güɨraja michia jare ichɨ ɨvɨ Egipto cotɨ. \v 15 Jare jae reta opɨta Egipto pe Herodes omano regua. Jocorai oyapo José, oyeapo vaera Tumpa iñee aracae omombeu vae rupi ñandeYa jeigüe vae. Echa jei corai: \q1 Egipto güi aruruca cheRaɨ. \p \v 16 Jayave Herodes oicuaa jocuae yasɨtata reta re oñemboe vae reta mbaeti co oyapo jeigüe. Jae rambue pochɨ yae jare omondo sundaro reta oyuca vaera opaete michia reta Belén pe jare Belén iyɨvɨri ñogüɨnoi vae ndei mócoi año güɨnoi vae. Echa yasɨtata reta re oñemboe vae reta opou Herodes pɨri yave, Herodes oparandu cavi chupe reta quirai yave ra oecha yasɨtata. \p \v 17 Jare jocorai oyeapo Tumpa iñee aracae omombeu vae Jeremías jeigüe vae. \v 18 Echa jei corai: \q1 Ramá pe oñeendu ñee. \q1 Oñeendu oyaeo ñogüɨnoi ipɨatɨtɨ yae vae reta. \q1 Raquel oyaeo oi imembɨ reta re. \q1 Mbaeti etei quia ipuere ombopɨacatu imembɨ reta omano ma rambue. \m Jocorai jei. \p \v 19 Erei Herodes omano ma yave, José Egipto pe oi rambueve, metei araɨgua ñandeYa pe oyeócuai vae oyecuaa José pe ipaɨu pe. \v 20 Jare jei chupe: \p —Epúa. Eraja michia jare ichɨ Israel pegua reta iɨvɨ pe. Echa oipota tei oyucauca michia vae reta omano ma —jei. \p \v 21 Jayave José opúa jare güɨraja michia jare ichɨ Israel pegua reta iɨvɨ cotɨ. \v 22 Erei oendu quirai Arquelao oico mburuvicha guasura Judea pe. Echa Arquelao Herodes taɨ co. Jayave José oquɨye ojo vaera Judea pe. Erei Tumpa omombeu José pe ipaɨu pe ojo vaera ɨvɨ Galilea pe. Jae rambue jocotɨ ojo. \v 23 Jare José ojo ovae metei tenta Nazaret jee vae pe jare oico joco pe, oyeapo vaera Tumpa iñee aracae omombeu vae reta jeigüe vae. Echa jei reta corai: \q1 Iru vae reta ombojeeta metei Nazaret pegua. \c 3 \s1 Juan oporombobautiza \p \v 1 Jocuae ara reta pe Juan ou ñuu Judea pe oi vae pe oporombobautiza jare omombeu Tumpa iñee. \v 2 Jae jei: \p —Peeya peñemongueta icavi mbae vae pepɨa pe oi vae. Echa outa ma ovae mboroocuaia ara pegua —jei. \p \v 3 Tumpa iñee aracae omombeu vae Isaías jee vae imiari Juan re. Echa Isaías jei corai: \q1 Jae iñeeata reve jeita ñuu pe: \q1 Peyapocavi ñandeYa japera. \q1 Pemosɨmbi tape. \m Jocorai jei. \p \v 4 Jare Juan jemimonde maemɨmba camello jee vae jaagüe pegua co, jare icuacuaa co jae metei guasupi. Jare jou tucu reta jare ei ñana rupigua. \v 5 Jare opaete Jerusalén pegua reta jare Judea pegua reta jare opaete tenta ɨaca Jordán iyɨ́vɨri ñogüɨnoi vae pegua reta yogüɨraja Juan oia pe. \v 6 Jare Juan ombobautiza reta Jordán pe imbaeyoa reta opa omombeu güire. \v 7 Jare jeta fariseo reta jare saduceo reta yogüeru Juan oia pe, jae ombobautiza vaera. Jare Juan oecha reta yave, jei chupe reta: \p —Pe reta co jae mboi reta rami. ¿Quia pa omombeu peve peyerova vaera Tumpa cotɨ agüɨye vaera Tumpa pochɨ peve? \v 8 Peyapo icavi vae, jocorai peicuauca vaera añetete peeya co peñemongueta icavi mbae vae pepɨa pe oi vae. \v 9 Agüɨye pere peyeupe pepɨa pe: Ñanetenondegua co jae Abraham. Echa che jae peve cuae: Tumpa ipuere oyapo cuae ita reta güi Abraham iñemoña retara —jei Juan chupe reta—. \v 10 Ñamojaanga metei ɨvɨra. Ɨvɨra ia mbaeti yave icavi, ɨvɨra iya oyasɨa jare oapɨ. Jae ramiño vi mbaeti yave peyapo icavi vae, Tumpa oiporaraucata peve —jei—. \v 11 Che pombobautiza ɨ pe peñemongueta icavi mbae vae pepɨa pe oi vae peeya yave. Erei cheraɨcue outa ipuere yae chegüi vae. Mbaeti jupi che avoɨ vaera ipɨapaa. Jae pembobautizata Espíritu Santo pe jare tata pe —jei—. \v 12 Jae co trigo oarɨvo vae rami. Echa trigo oarɨvo vae omboveve trigo omboyao vaera trigo etei trigo ipire güi. Jayave oñovatu trigo etei jɨru pe. Erei oapɨ trigo ipire tata pe. Tata Cristo oiporuta vae opa mbae vae co —jei. \s1 Juan ombobautiza Jesús \p \v 13 Jare Jesús ou Galilea güi ovae Jordán pe Juan oia pe, Juan ombobautiza vaera. \v 14 Erei Juan ñateɨ ombobautiza Jesús. Jae rambue jei chupe: \p —¿Maera pa reipota che rombobautiza vaera? Echa icavi co nde chembobautiza vaera —jei. \p \v 15 Jayave Jesús jei chupe: \p —Icavi co nde chembobautiza vaera añave. Echa jocorai icavi co yayapo vaera opaete jupi vae —jei. \p Jayave Juan ombobautiza Jesús. \v 16 Jare Juan ombobautiza ma yave, Jesús oe voi ɨ güi. Jare jupivei oecha ara oyepea oi, jare oecha vi Tumpa iEspíritu ogüeyɨ jese pɨcasu rami. \v 17 Jare jupivei oñeendu ñee ara güi jei: \p —Cuae co jae cheRaɨ. Aaɨu yae. Ayerovia yae jese —jei. \c 4 \s1 Aña guasu imiari Jesús pe \p \v 1 Jayave Espíritu Santo güɨraja Jesús ñuu pe. Jare joco pe aña guasu imiari Jesús pe oyapouca vaera tei mbaeyoa chupe. \v 2 Jare Jesús mbaeti mbae jou cuarenta ara. Jae rambue cuarenta ara oasa ma yave, ñɨmbɨaɨ. \v 3 Jayave aña guasu imiari Jesús pe oyapouca vaera tei mbaeyoa chupe. \p —Nde co jae Tumpa Taɨ yave, ere cuae ita reta pe oyeapo vaera mbɨyapera —jei. \p \v 4 Erei Jesús jei chupe: \p —Tumpa iñee pe oyecuatía oi corai: \q1 Icavi co ɨvɨ pegua reta jou vaera mbɨyape güɨnoi vaera tecove. \q1 Erei icavi yae co oyeapɨsaca vaera Tumpa iñee re jare oyapo vaera jeigüe güɨnoi vaera tecove opa mbae vae. \m Jocorai oyecuatía oi —jei. \p \v 5 Jayave aña guasu güɨraja Jesús Jerusalén pe - jae co tenta oñeñono tee Tumpa peguara vae - jare omboyeupi Tumpa jo iyapɨte re. \v 6 Jayave jei chupe: \p —Nde co jae Tumpa Taɨ yave, ea cuae güi. Echa Tumpa iñee pe oyecuatía oi corai: \q1 Tumpa oyocuaita araɨgua reta oñangareco vaera nderé. \q1 Ipo pe ndepɨɨ retata, agüɨye vaera ndepɨ rembopere ita re. \m Jocorai oyecuatía oi —jei. \p \v 7 Jayave Jesús jei chupe: \p —Tumpa iñee pe oyecuatía oi corai: \q1 Che co jae ndeYa Tumpa. \q1 Agüɨye mbae eyapo reicuaa vaera tuicha ra chepɨaguasu. \m Jocorai oyecuatía oi —jei. \p \v 8 Jayave aña guasu güɨraja Jesús metei ɨvɨtɨ ɨvate yae vae re jare oechauca chupe opaete mburuvicha guasu reta iporoocuaia ɨvɨ pe ñogüɨnoi vae reta opaete imaemboete reve. \v 9 Jayave aña guasu jei chupe: \p —Tamee ndeve opaete cuae, reyeatɨca yave chemboete vaera. \p \v 10 Jayave Jesús jei chupe: \p —Ecua chegüi, Satanás. Echa Tumpa iñee pe oyecuatía oi corai: \q1 Che co jae ndeYa Tumpa. \q1 Chemboete. \q1 Jaeño cheporoócuai eyapo. \m Jocorai oyecuatía oi —jei. \p \v 11 Jayave aña guasu ojo ye Jesús güi, jare jupivei yogüeru araɨgua reta oyeócuai Jesús pe. \s1 Jesús omboɨpɨ iparavɨquɨ \p \v 12 Jare Jesús oicuaa yave Juan oñemoingueuca ma co tembipɨɨrɨru pe, ojo Galilea pe. \v 13 Ojo Nazaret güi ovae tenta Capernaum pe jare joco pe oico, (Capernaum oi ɨ guasu jembeɨ pe Zabulón jare Neftalí iɨvɨ pe.) \v 14 oyeapo vaera Tumpa iñee aracae omombeu vae Isaías jeigüe vae. Echa jae jei corai: \q1 \v 15 Zabulón iɨvɨ jare Neftalí iɨvɨ, ɨ guasu jembeɨ pe, Jordán jovaicho pe, Galilea judío mbae vae reta pegua. \q1 \v 16 Pɨtumimbi pe yogüɨreco vae reta oecha ma tembipe tuicha vae. \q1 Mano icuaraɨa pe yogüɨreco vae reta pe oyecuaa tembipe. \m Jocorai jei. \p \v 17 Jayave Jesús omboɨpɨ omombeu Tumpa iñee. Jae jei: \p —Peeya peñemongueta icavi mbae vae pepɨa pe oi vae. Echa outa ovae mboroocuaia ara pegua —jei. \p \v 18 Jare oguata rambueve Galilea pe ɨ guasu jembeɨ rupi, Jesús oecha Simón - jae co Pedro jee vae - jare Simón tɨvɨ Andrés jee vae. Jae reta omombo ñogüɨnoi ipɨsa ɨ guasu pe, jevae omboa vaera. Echa jae reta oyeporaca vae reta co. \v 19 Jare Jesús jei chupe reta: \p —Peyu cherupíe, jare che poapota cuimbae reta peru vaera cheve. \p \v 20 Jayave oeya reta voi ipɨsa, jare yogüɨraja jae jupíe. \p \v 21 Jesús oguata ye joco güi, jare oecha Zebedeo taɨ reta. Metei jee co Jacobo jare Jacobo tɨvɨ jee co Juan. Omboyoapɨ ñogüɨnoi ipɨsa osogüe reta chalana pe tu Zebedeo ndive. Jayave Jesús oeni. \v 22 Jayave jae reta oeya voi chalana jare tu, jare yogüɨraja jae jupíe. \p \v 23 Jare Jesús ojo opaete Galilea rupi, jare oporomboe judío reta itupao ñavo pe. Omombeu ñee icavi vae Tumpa iporoocuaia pegua, jare ombogüera imbaerasɨ vae reta oipotagüe mbaerasɨ güi. \v 24 Jare opaete ɨvɨ Siria pegua reta oendu Jesús oyapo vae regua. Jare iru vae reta güeru jae oia pe imbaerasɨ vae reta. Amogüe vae oiporara yae jasɨ, jare aña oya amogüe vae re, jare amogüe vae imboquere, jare amogüe vae mbaeti etei ipuere omɨi. Jayave Jesús ombogüera reta. \v 25 Jare yogüɨraja Jesús jaɨcue jeta yae vae Galilea güi, jare ɨvɨ Decápolis jee vae güi, jare Jerusalén güi, jare Judea güi, jare Jordán jovaicho güi. \c 5 \s1 Ɨvɨtɨ re Jesús jei vae \p \v 1 Jare Jesús jeta yae vae oecha yave, oyeupi metei ɨvɨtɨ re. Joco pe oguapɨ oi, jare jemimboe reta yogüeru jae oia pe. \v 2 Jayave Jesús omboɨpɨ omboe reta. \v 3 Jei chupe reta: \p —Toyerovia mbaeti etei oñemboete vae reta. Echa Tumpa omeeta chupe reta yogüɨreco vaera mboroocuaia ara pegua pe —jei—. \v 4 Toyerovia ipɨatɨtɨ vae reta. Echa Tumpa ombopɨacatu retata —jei—. \v 5 Toyerovia oñemomichi vae reta. Echa Tumpa omeeta chupe reta ɨvɨ imbaera —jei—. \v 6 Toyerovia iquɨreɨ yae jupi vae oyapo vae reta. Echa Tumpa ombojupi retata —jei—. \v 7 Toyerovia iru vae reta oiparareco vae reta. Echa Tumpa oiparareco retata —jei—. \v 8 Toyerovia ipɨa iquɨa mbae vae reta. Echa oecha retata Tumpa —jei—. \v 9 Toyerovia iru vae reta ombopɨacatu vae reta. Echa oñembojee retata Tumpa taɨ reta pe —jei—. \v 10 Toyerovia jupi vae oyapo rambue iru vae reta icavi mbae vae oyapo chupe vae reta. Echa Tumpa omeeta chupe reta yogüɨreco vaera mboroocuaia ara pegua pe —jei—. \p \v 11 Iru vae reta jeita icavi mbae vae peve jare oyapota icavi mbae vae peve. Oipotagüe icavi mbae vae jeita pecotɨ yapu reve, pe reta cheraɨu rambue. Erei peyerovia —jei—. \v 12 Peyerovia yae. Echa Tumpa güɨnoi ara pe mbae icavi yae vae peveguara. Echa jae reta itenondegua reta oyapo cuae nunga icavi mbae vae Tumpa iñee aracae omombeu vae reta pe —jei—. \s1 Yuquɨ rami vae \p \v 13 Pe reta co jae yuquɨ rami cuae ɨvɨ pe. Erei yuquɨ mbaeti ma yave jembochɨ, ¿quiraita ra jembochɨ ye? Mbaeti ma mbaera icavi. Icavi co ñamombo vaera jare ñapɨro jese vaera —jei—. \s1 Mechero rami vae \p \v 14 Pe reta co jae metei mechero ɨvɨ pegua reta pe tembipe omee vae rami. Yayapo yave tenta metei ɨvɨtɨ re, mbaeti etei ñandepuere ñañomi. Opaete vae ipuere oecha —jei—. \v 15 Jae ramiño vi mechero ñamoendɨ yave, mbaeti etei ñañono yapepo oñembovapɨ oi vae igüɨ pe. Ñañono co mechero jenda pe, opaete o pe ñogüɨnoi vae reta güɨnoi vaera tembipe —jei—. \v 16 Mechero omee ñandeve tembipe. Jae ramiño vi pe reta peico cavi iru vae reta jovaque, jae reta oicuaa vaera pe reta peyapo co icavi vae. Echa jocorai yave, omboete retata peRu ara pe oi vae —jei—. \s1 Jesús jare mboroócuai \p \v 17 Güɨramoi peñemongueta che ayu co amboai vaera Moisés iporoócuai jare Tumpa iñee aracae omombeu vae reta jeigüe. Erei mbaeti jocorai. Che ayu ayapo vaera, mbaeti amboai vaera —jei—. \v 18 Añete che jae peve, ara jare ɨvɨ oasa regua ngaraa oñemboai metei cuatía michi yae vae yepe Moisés iporoócuai güi ndei opaete oyeapo mbove —jei—. \v 19 Oime yave quia metei mboroócuai michi vae mbaeti oyapo jare omombeu iru vae reta pe agüɨye vaera oyapo vae, iru vae reta jeita jae co taɨcuegua vae mboroocuaia ara pegua pe. Erei oime yave quia oyapo jare omombeu iru vae reta pe oyapo vaera vae, iru vae reta jeita jae co tenondegua vae mboroocuaia ara pegua pe —jei—. \v 20 Echa che jae peve cuae: Jupi vae pe reta peyapo vae mbaeti yave jupi yae jupi vae mboroócuai re oporomboe vae reta jare fariseo reta oyapo vae güi, ngaraa etei peico mboroocuaia ara pegua pe —jei—. \s1 Moisés jare Jesús mbaembae re jei vae \p \v 21 Peendu ma quirai Moisés jei ñanetenondegua reta pe corai: “Agüɨye eporoyuca. Echa oporoyuca vae oñejaaucata co”. Jocorai jei —jei—. \v 22 Erei che jae peve, oime yave quia pochɨ tɨvɨ pe vae, oñejaaucata co. Jare oime yave quia tɨvɨ güɨroɨro vae, judío reta itenondegua reta ojaata. Jare oime yave quia tɨvɨ pe: Nemboquere, jei vae, tata guasu jasɨ oiporarata —jei—. \v 23 Jae rambue reru yave metei mbota Tumpa peguara maemɨmba oyeyucagüe oñererocuaveea pe, jare joco pe nemaendúa yave quirai nderɨvɨ pochɨ ndeve mbae re, \v 24 eeya joco pe jocuae mbota maemɨmba oyeyucagüe oñererocuaveea jóvai. Ecua rani eñemoicavi nderɨvɨ ndive. Jayave taɨcue rupi ndepuereta remee jocuae mbota Tumpa pe —jei—. \p \v 25 Eñemoicavi ɨmambae oipota oñeapo nderé mbae re vae ndive jae ndive reo rambueve tape rupi ɨvɨraiya oia cotɨ. Echa mbaeti yave, oñeapota nderé ɨvɨraiya pe, jare ɨvɨraiya nemondota tembipɨɨrɨru iñangarecoa pe jare tembipɨɨrɨru iñangarecoa neñonota tembipɨɨrɨru pe —jei—. \v 26 Añete che jae ndeve, ngaraa etei ree tembipɨɨrɨru güi ndei opaete ndepía remboepɨ mbove —jei—. \p \v 27 Peendu ma quirai Moisés jei ñanetenondegua reta pe corai: “Agüɨye eñuvanga menda re”. Jocorai jei —jei—. \v 28 Erei che jae peve, oime yave quia omae cuña re oipota reve vae, oñuvanga ma menda re ipɨa pe —jei—. \v 29 Jare nderesa ndeacatu oyapouca mbaeyoa ndeve yave, enoe emombo ndeyeugüi. Icavi co metei nderesa ocañɨ vaera ndegüi, tata guasu pe opaete nderete reve Tumpa nemondo vaera tei güi —jei—. \v 30 Jae ramiño vi ndepo ndeacatu oyapouca mbaeyoa ndeve yave, eyasɨa emombo ndeyeugüi. Icavi co metei ndepo ocañɨ vaera ndegüi, tata guasu pe opaete nderete reve Tumpa nemondo vaera tei güi —jei—. \p \v 31 Aracae Moisés jei vi corai: “Jembireco omombo vae tomee chupe tupapire omombeu vaera pɨpe omombo ma co”. Jocorai jei —jei—. \v 32 Erei che jae peve, metei cuimbae ipuere omombo jembireco, cuña aguasa oyapo yave. Erei cuña mbaeti yave oyapo aguasa, cuimbae omombo yave, cuña oñuvanga co menda re omenda yave iru cuimbae ndive. Jae ramiño vi jocuae iru cuimbae cuña ndive omenda vae oñuvanga co menda re —jei—. \p \v 33 Peendu ma quirai Moisés jei ñanetenondegua reta pe corai: “Agüɨye ere: ÑandeYa jee re ayapota, reporombotavɨ vaera. Echa rere yave: ÑandeYa jee re ayapota, eyapo”. Jocorai jei —jei—. \v 34 Erei che jae peve, agüɨye ere jocorai. Agüɨye ere: Ara jee re ayapota. Echa ara Tumpa iguapɨa co. \v 35 Agüɨye vi ere: Ɨvɨ jee re ayapota. Echa ɨvɨ Tumpa ipɨ jendara co. Agüɨye vi ere: Jerusalén jee re ayapota. Echa Jerusalén Mburuvicha Guasu mbaepuere güɨnoi vae jenta co. \v 36 Agüɨye vi ere: Cheaca jee re ayapota. Echa mbaeti ndepuere reyapo ndea ti ani ju —jei—. \v 37 Erei reipota yave rere: Ayapota, ere: Ayapota. Jae ramiño vi reipota yave rere: Ngaraa ayapo, ere: Ngaraa ayapo. Echa jeta yae cuae güi rere yave, reyapota icavi mbae vae —jei—. \p \v 38 Peendu ma quirai Moisés aracae jei corai: “Oime yave quia iru vae jesa güɨrocomegua vae, iru vae reta togüɨrocomegua vi jae jesa. Jae ramiño vi oime yave quia iru vae jai omope vae, iru vae reta tomope vi jae jai”. Jocorai jei —jei—. \v 39 Erei che jae peve, emaeño iru vae re oyapo vaera ndeve icavi mbae vae. Oime yave quia ocua nderovaɨque re vae, erova ipuere vaera ocua ye jovaicho re. \v 40 Jae ramiño vi oime yave quia oñeapo nderé necamisa opɨro vaera ndegüi vae, emaeño jese opɨro vaera ndegüi ndeasoya vi —jei—. \v 41 Jae ramiño vi oime yave quia ndeócuai reraja vaera ivoɨta metei kilómetro, eraja mócoi kilómetro —jei—. \v 42 Jae ramiño vi oime yave quia oyerure ndeve mbae re vae, emee chupe, jare oime yave quia mbae oiporu ndeve vae, eiporuca chupe —jei—. \p \v 43 Peendu ma quirai Moisés aracae jei corai: “Eaɨu neiru jare emotareɨ nderovaicho”. Jocorai jei —jei—. \v 44 Erei che jae peve, peaɨu perovaicho reta. Peyerure Tumpa pe omovendise vaera oyepopeyu peré vae reta. Peyapo icavi vae pemotareɨ vae reta pe. Peyerure Tumpa pe icavi mbae vae oyapo peve vae reta re —jei—. \v 45 Jocorai peyapo yave, peicota peRu ara pe oi vae taɨ retara. Echa peRu omee cuaraɨ icavi mbae vae oyapo vae reta jare icavi vae oyapo vae reta pe, opaete vae güɨnoi vaera tembipe. Jae ramiño vi omee ama jupi vae reta jare jupi mbae vae reta pe, opaete vae güɨnoi vaera ɨ —jei—. \v 46 Echa peaɨu yave peraɨu vae retaño, jocuae mbaeti etei co mbae icavi vae. Jae rambue Tumpa ngaraa omee peve mbae jocuae jeco pegua. Echa mburuvicha peguara ocovara vae reta vi oyapo jocorai —jei—. \v 47 Jae ramiño vi peicuava yave perɨvɨ retaño, jocuae mbaeti etei co mbae icavi vae. Echa mburuvicha peguara ocovara vae reta vi oyapo jocorai —jei—. \v 48 Jae rambue jecuaeño peyapo icavi vae. Echa peRu ara pe oi vae jecuaeño oyapo icavi vae —jei—. \c 6 \s1 Quirai rembopota vaera paravete vae reta \p \v 1 Jupi vae peyapo yave, agüɨye peyapo opaete vae jovaque jae reta oecha vaeraño. Echa peyapo yave opaete vae jovaque, peRu ara pe oi vae ngaraa omee peve mbae jocuae jupi vae peyapo vae jeco pegua —jei—. \p \v 2 Jae rambue rembopota paravete vae reta yave, agüɨye eyapo oporombotavɨ vae reta oyapo rami. Echa jae reta omondo jenonde judío reta itupao reta pe jare calle reta rupi oñemimbɨ vae, iru vae reta omboete vaera ombopota paravete vae reta yave. Añete che jae peve, jocuae oporombotavɨ vae reta güɨnoi ma imbaera jocorai oyapo rambue —jei—. \v 3 Erei nde rembopota paravete vae reta yave, agüɨye toicuaa ndepo ndeasu ndepo ndeacatu oyapo vae, \v 4 agüɨye vaera quia ye oicuaa nde reyapo vae regua. Erei ndeRu oicuaata nde reyapo vɨari vae jare omeeta ndeve mbae opaete vae jovaque —jei—. \s1 Jesús oporomboe yerure re \p \v 5 Jare reyerure Tumpa pe yave, agüɨye eyapo oporombotavɨ vae reta oyapo rami. Echa jae reta oyerure Tumpa pe yave, oipota yae iru vae reta oecha vaera. Jae rambue oñemboɨ judío reta itupao reta pe jare calle reta pe oyerure Tumpa pe yave. Añete che jae peve, jocuae oporombotavɨ vae reta güɨnoi ma imbaera jocorai oyapo rambue —jei—. \v 6 Erei nde reyerure Tumpa pe yave, eique ndero pe jare eñoquenda onque. Jayave eyerure ndeRu pe iru vae reta oicuaa mbae reve. Jare ndeRu oicuaata nde reyapo vɨari vae jare omeeta ndeve mbae opaete vae jovaque —jei—. \p \v 7 Erei peyerure Tumpa pe yave, agüɨye eyapo judío mbae vae reta oyapo rami. Echa jae reta jecuaeño omboaɨcuerecuere jei metei vaeño. Echa oñemongueta tei Tumpa oyeapɨsacata jese reta jocorai oyapo yave —jei—. \v 8 Jae rambue agüɨye peyapo jae reta oyapo rami. Echa peRu oicuaa mbae oata peve vae ndei peyerure chupe jese mbove —jei—. \v 9 Jae rambue peyerure Tumpa pe corai: OreRu ara pe oi vae, toñemboeteuca nderee. \v 10 Tou ndeporoocuaia. Toyeapo neremimbota cuae ɨvɨ pe ara pe oyeapo oi rami. \v 11 Emee oreve ara ñavo orerembiura. \v 12 Neɨro oreve orembaeyoa reta re, ore oreɨro oipotagüe iyoa orecotɨ vae pe rami. \v 13 Jare agüɨye emaeño aña guasu re imiari vaera oreve ore oreyoa vaera. Orerepɨ aña guasu güi. Echa nembae co mboroocuaia. Nde renoi opaete mbaepuere. Opaete vae nemboeteta jecuaecuae aveiño. Amén. Jocorai peyerure —jei—. \p \v 14 Echa pe reta peɨro yave iyoa pecotɨ vae reta pe, peRu ara pe oi vae iñɨrota vi peve pembaeyoa reta re —jei—. \v 15 Erei mbaeti yave peɨro iyoa pecotɨ vae reta pe, peRu ngaraa vi iñɨro peve pembaeyoa reta re —jei—. \s1 Tembíu güi oyecuacu vae reta regua \p \v 16 Peyecuacu tembíu güi yave, agüɨye peyapo oporombotavɨ vae reta oyapo rami. Echa jae reta oyecuacu tembíu güi yave, oyecuaa ipɨatɨtɨ yae, iru vae reta oicuaa vaera oyecuacu co ñogüɨnoi tembíu güi. Añete che jae peve, jae reta güɨnoi ma imbaera jocorai oyapo rambue —jei—. \v 17 Erei nde tembíu güi reyecuacu yave, eyapocavi ndea jare eyuvae, \v 18 agüɨye vaera iru vae reta oicuaa reyecuacu rei tembíu güi. Jaeño ndeRu oicuaata reyecuacu co rei tembíu güi. NdeRu oicuaata nde reyapo vɨari vae jare omeeta ndeve mbae opaete vae jovaque —jei—. \s1 Peñovatu mbaembae icavi vae peyeupeguara ara pe \p \v 19 Agüɨye peñovatu cuae ɨvɨ pe jeta mbaembae icavi vae peyeupeguara. Echa cuae ɨvɨ pe cupii reta güɨrocomegua mbaembae jare iru mbaembae iyuquɨrɨ güɨrocomegua, jare imonda vae reta oique vɨari o pe mbaembae oñomi vaera —jei—. \v 20 Peñovatu mbaembae icavi vae peyeupeguara ara pe. Echa joco pe ngaraa cupii reta güɨrocomegua vaera mbaembae jare ngaraa mbae iyuquɨrɨ, jare ngaraa imonda vae reta oique vɨari mbaembae oñomi vaera —jei—. \v 21 Echa peñovatu yave mbaembae icavi vae peyeupeguara ɨvɨ pe, jecuaeño peñemonguetata ɨvɨ pegua re. Erei peñovatu yave mbaembae icavi vae peyeupeguara ara pe, jecuaeño peñemonguetata ara pegua re —jei—. \s1 Tembipe ñanderete pegua \p \v 22 Tembipe oique ñanderete pe ñanderesa rupi. Icavi yave nderesa, nderete tɨnɨeta tembipe pe. \v 23 Erei mbaeti icavi yave nderesa, nderete tɨnɨeta pɨtumimbi pe. Nderete tɨnɨeta tei tembipe pe. Erei tɨnɨe yave pɨtumimbi pe, pɨtumimbi yae co —jei—. \s1 Mócoi iya reta \p \v 24 Metei tembiócuai oipota yave oyeócuai mócoi iya reta pe, omotareɨta metei iya jare oaɨuta iru iya, ani oparavɨquɨ cavita metei iya pe jare güɨroɨrota iru iya. Mbaeti pepuere peyeócuai Tumpa pe corepoti peaɨu reve —jei—. \s1 Agüɨye peñemambeco mbaembae re \p \v 25 Jae rambue che jae peve, agüɨye peñemambeco mbae re. Agüɨye peñemambeco perembiura re. Jae ramiño vi agüɨye peñemambeco peremimondera re. Ngaraa pepuere peico cavi jecuaeño peñemambeco yave perembiura re, jare perete mbaeti oipota jeta temimonde ipora vae —jei—. \v 26 Pemae güɨra reta re. Jae reta mbaeti omaetɨ jare mbaeti vi ombaarɨvo. Mbaeti vi oñovatu avati avatío pe. Erei peRu ara pe oi vae omongaru reta. Jare Tumpa peraɨu yae güɨra reta güi —jei—. \v 27 Güɨramoi peñemambeco peipota tei pepucu rambue. Erei ngaraa etei pepuere peñembocuacuaa pepucu yae vaera peñemambeco jese rambue —jei—. \p \v 28 ¿Maera pa peñemambeco peremimondera re? Peñemongueta mbaepotɨ reta re, quirai ocuacuaa reta. Mbaeti oparavɨquɨ reta. Mbaeti vi omaepova reta. \v 29 Erei che jae peve, mbaepotɨ reta ipora yae Salomón jemimonde ipora yae vae güi. \v 30 Tumpa omopora yae ñana, yepe tei metei ara ñana oi co pe jare pɨareve pe ócai. Jae rambue Tumpa omeeta co peve peremimondera. Michi co peporogüɨrovia —jei—. \v 31 Agüɨye peñemambeco mbae re. Agüɨye peñemambeco perembiura re. Jae ramiño vi agüɨye peñemambeco peremimondera re —jei—. \v 32 Echa opaete ɨvɨ pegua reta oñemambeco cuae mbaembae re. Jare peRu ara pe oi vae oicuaa icavi co penoi vaera opaete cuae mbaembae —jei—. \v 33 Erei icavi co peipota yae vaera Tumpa iporoocuaia jare peipota vaera peyapo jupi vae Tumpa jupi vae oyapo rami. Jocorai yave, Tumpa omeeta peve opaete cuae mbaembae —jei—. \v 34 Jae rambue agüɨye peñemambeco pɨareve peguara vae re. Echa pɨareve oyeapo yeta mbae pemambeco vaera. Ara ñavo oyeapo mbaembae pemambeco vaera —jei—. \c 7 \s1 Agüɨye pejaa iru vae \p \v 1 Agüɨye pejaa iru vae, agüɨye vaera iru vae peraa. \v 2 Echa pejaa yave iru vae, iru vae peraata co. Jae ramiño vi icavi vae peyapo yave iru vae pe, iru vae oyapota icavi vae peve. Jae ramiño vi icavi mbae vae peyapo yave iru vae pe, iru vae oyapota icavi mbae vae peve —jei—. \v 3 Agüɨye jecuaeño emae ɨtɨ michi vae neiru jesa pe oi vae re, oime yave renoi ɨtɨ tuicha vae nderesa pe —jei—. \v 4 Ngaraa ndepuere rere neiru pe: Cherɨvɨ, taequi nderesa güi jocuae ɨtɨ michi vae. Echa nde renoi ɨtɨ tuicha vae nderesa pe —jei—. \v 5 Nde co jae oporombotavɨ vae. Eequi rani ɨtɨ tuicha vae nderesa güi. Jayave remae cavita ndepuere vaera reequi ɨtɨ michi vae neiru jesa güi —jei—. \p \v 6 Agüɨye pemee mbae oñeñono tee Tumpa peguara vae ñaɨmba reta pe. Jae ramiño vi agüɨye peñono ita ipora yae vae reta cuchi reta jóvai. Echa jocorai peyapo yave, opɨro retata jese reta jare güɨramoi oyerovata pesuu vaera —jei—. \s1 Yerure regua \p \v 7 Peyerure Tumpa pe mbae re jare Tumpa omeeta peve. Peeca jare pevaeta. Pembopu onque jare onque oyepeata peve —jei—. \v 8 Echa peyerure yave Tumpa pe mbae re, Tumpa omeeta peve. Jare peeca yave mbae, pevaeta. Jare pembopu yave onque, onque oyepeata peve —jei—. \v 9 Nde renoi yave metei nderaɨ, nderaɨ oyerure yave ndeve mbɨyape re, ngaraa remee chupe metei ita mbɨyape jecovia pe —jei—. \v 10 Jae ramiño vi nderaɨ oyerure yave ndeve jevae ɨ rupigua re, ngaraa remee chupe metei mboi jevae ɨ rupigua jecovia pe —jei—. \v 11 Yepe tei pe reta jecuaeño peyapo icavi mbae vae, erei pemee co mbaembae icavi vae pemichia reta pe. Jae rambue peRu ara pe oi vae iquɨreɨ yae omee mbaembae icavi vae oyerure chupe jese vae reta pe —jei—. \p \v 12 Jae rambue peyapo iru vae reta pe peipota iru vae reta oyapo vaera peve vae rami. Echa cuae co jae mboroócuai jeigüe jare Tumpa iñee aracae omombeu vae reta jeigüe —jei—. \s1 Taraquera ipɨmí vae \p \v 13 Peique taraquera ipɨmí vae rupi. Echa taraquera ipɨguasu vae rupi oique vae reta oguata tape ipɨguasu vae pe, erei yogüɨraja cañɨtei pe. Jare jeta vae oique jocuae taraquera ipɨguasu vae rupi —jei—. \v 14 Echa taraquera ipɨmí vae rupi oique vae reta oguata tape ipɨmí vae pe, erei yogüɨraja tecove opa mbae vae güɨnoi vae reta ñogüɨnoia pe. Jare mbovɨño ovae jocuae taraquera ipɨmí vae —jei—. \s1 Ia icavi vae jare ia icavi mbae vae \p \v 15 Amogüe oporombotavɨ vae reta jeita: Che co jae Tumpa iñee omombeu vae. Agüɨye perovia. Jae reta jei peve oipota co omombeu peve Tumpa iñee, erei oipota oyapo icavi mbae vae peve —jei—. \v 16 Peicuaata jae reta oporombotavɨ vae reta co icavi mbae vae oyapo rambue. Mbaeti yaequi uva metei yai güi. Jae ramiño vi mbaeti yaequi ɨva metei yai güi —jei—. \v 17 Metei ɨvɨra icavi vae omee ia icavi vae. Jae ramiño vi metei ɨvɨra icavi mbae vae omee ia icavi mbae vae —jei—. \v 18 Metei ɨvɨra icavi vae mbaeti omee ia icavi mbae vae. Jae ramiño vi metei ɨvɨra icavi mbae vae mbaeti omee ia icavi vae —jei—. \v 19 Ɨvɨra ia mbaeti yave icavi, ɨvɨra iya oyasɨa jare oapɨ —jei—. \v 20 Jae rambue peicuaata jae reta oporombotavɨ vae reta co icavi mbae vae oyapo rambue —jei—. \s1 Mbaeti etei pocuaa \p \v 21 Jeta vae jeita cheve: CheYa, cheYa. Erei amogüe jocorai jei vae ngaraa yogüɨreco mboroocuaia ara pegua pe. Echa jaeño cheRu ara pe oi vae jemimbota oyapo vae reta yogüɨrecota joco pe —jei—. \v 22 Jeta vae jeita cheve jocuae ara: CheYa, cheYa, ore romombeu Tumpa iñee nderee re. Jae ramiño vi nderee re romondo aña reta oya jese vae reta güi. Jae ramiño vi nderee re royapo jeta mɨacañɨ reta. Jocorai jeita —jei—. \v 23 Erei che jaeta chupe reta: Che mbaeti etei pocuaa. Pecua chegüi. Echa pe reta peyapo icavi mbae vae. Jocorai jaeta —jei—. \s1 O iyapoa reta \p \v 24 Jae rambue oime yave quia oyeapɨsaca cheré vae, jae oyapo yave che jae chupe oyapo vaera vae, jae co metei cuimbae iyaracuaa vae jora oyapo vae rami. Echa cuimbae iyaracuaa vae oñono o iguapɨara ita tuicha vae ɨvɨgüɨ pe oi vae re —jei—. \v 25 Jayave oquɨ tanta jare jeta yae ɨ osɨrɨ o cotɨ. Ɨvɨtu yae vi o re. Ɨ jare ɨvɨtu omboyaparata tei o. Erei o mbaeti oyapara. Echa iguapɨa oi metei ita tuicha vae ɨvɨgüɨ pe oi vae re —jei—. \p \v 26 Erei oime yave quia oyeapɨsaca cheré vae, mbaeti yave oyapo che jae chupe oyapo vaera vae, jae co metei cuimbae mbaeti iyaracuaa vae jora oyapo vae rami. Echa cuimbae mbaeti iyaracuaa vae oyapo jora ɨvɨcuiti re —jei—. \v 27 Jayave oquɨ tanta jare jeta yae ɨ osɨrɨ o cotɨ. Ɨvɨtu yae vi o re. Ɨ jare ɨvɨtu omboyapara o. Opa oñemboai jocuae o —jei. \p \v 28 Jare Jesús opaete cuae jei ma yave, opaete oyeapɨsaca jese vae reta ipɨacañɨ iporomboe re. \v 29 Echa omboe reta mbaepuere güɨnoi vae rami. Mbaeti jocorai oporomboe mboroócuai re oporomboe vae reta. \c 8 \s1 Jesús ombogüera cuimbae ipire ocúi vae \p \v 1 Jare Jesús ogüeyɨ ma ɨvɨtɨ güi yave, jeta yae vae yogüɨraja jaɨcue. \v 2 Jayave ou Jesús oia pe metei cuimbae ipire ocúi vae. Oyeatɨca Jesús jóvai. \p —CheYa, reipota yave, ndepuere chembogüera —jei chupe. \p \v 3 Jayave Jesús oñono ipo jese. \p —Aipota. Ecuera —jei chupe. \p Jare jupiveiño cuimbae ocuera imbaerasɨ güi. Mbaeti ma ocúi ipire. \v 4 Jayave Jesús jei ye chupe: \p —Agüɨye emombeu quia pe. Ecua eyeechauca sacerdote pe, jare emee mbota Moisés peócuai rami, tenta pegua reta oicuaa vaera recuera ma co —jei. \s1 Jesús ombogüera cien sundaro vae juvicha jembiócuai \p \v 5 Jare Jesús ojo ovae yave Capernaum pe, ou jae oia pe metei cien sundaro vae juvicha oyerure vaera chupe mbae re. \v 6 Jae jei Jesús pe: \p —CheYa, cherembiócuai imbaerasɨ. Oñeno oi chero pe. Mbaeti ipuere omɨi. Oiporara yae jasɨ —jei. \p \v 7 Jayave Jesús jei chupe: \p —Taja tambogüera. \p \v 8 Erei cien sundaro vae juvicha jei chupe: \p —CheYa, agüɨye ecua chero pe. Echa che mbaeti co mbae. Ndepuere rere cuae güiño cherembiócuai ocuera vaera jare ocuerata co —jei—. \v 9 Echa oime mburuvicha mbaepuere güɨnoi cheré vae reta. Jae ramiño vi che anoi mbaepuere sundaro reta re. Che jae metei sundaro pe: Ecua, jare jae ojo. Jae ramiño vi che jae iru sundaro pe: Eyu, jare jae ou. Jae ramiño vi che jae cherembiócuai pe: Eyapo cuae, jare jae oyapo —jei. \p \v 10 Jare Jesús cuae oendu yave, ipɨacañɨ cien sundaro vae juvicha re, jare jei yogüɨraja jaɨcue vae reta pe: \p —Añete che jae peve, mbaeti avae cuae nunga mborogüɨrovia tuicha vae Israel pegua reta ipɨte pe. \v 11 Jare che jae peve, jeta vae yogüeruta cuaraɨ oea cotɨ güi jare cuaraɨ oiquea cotɨ güi jare oguapɨ retata Abraham jare Isaac jare Jacob ndive mboroocuaia ara pegua pe —jei—. \v 12 Erei mboroocuaia pe yogüɨrecota tei vae reta oñemomboucata pɨtumimbi oia pe mboroocuaia icatu pe. Joco pe jae reta oyaeota jare jai omboquɨrɨrɨuta —jei. \p \v 13 Jayave Jesús jei cien sundaro vae juvicha pe: \p —Ndepuere reo. Ayapo ma reipota ayapo vaera vae rerovia cheré rambue —jei. \p Jare jocuae ora pe etei cien sundaro vae juvicha jembiócuai ocuera. \s1 Jesús ombogüera Pedro jaicho \p \v 14 Jare Jesús oique Pedro jo pe yave, oecha Pedro jaicho oñeno oi jupa pe jacu oi rambue. \v 15 Jayave Jesús oipopɨɨ jare jacu opɨta chugüi. Jayave cuña opúa jare omee mbae jou reta vaera. \p \v 16 Jare cuaraɨ oique ma yave, tenta pegua reta güeru Jesús pɨri jeta aña oya jese vae reta. Jayave Jesús oyócuai aña reta yogüɨraja vaera opaete oya jese vae reta güi, jare ombogüera opaete imbaerasɨ vae reta. \v 17 Jocorai oyapo Jesús oyeapo vaera Tumpa iñee aracae omombeu vae Isaías jeigüe vae. Echa jae jei corai: \q1 Jae etei güɨraja ñandegüi ñanembaerasɨ reta. \s1 Jesús jupíe oipota yogüɨraja vae reta \p \v 18 Jare jeta yae vae yogüeru Jesús oia pe. Jare Jesús oecha yave, jei jemimboe reta pe yogüɨraja vaera ɨ guasu jovaicho pe. \v 19 Jare metei mboroócuai re oporomboe vae ou Jesús oia pe jare jei chupe: \p —Oporomboe vae, taja nderupíe opaete que rupi reoa rupi. \p \v 20 Jayave Jesús jei chupe: \p —Aguara reta güɨnoi icua reta, jare güɨra reta güɨnoi jaitɨ reta. Echa che cuimbaera ayeapo vae mbaeti anoi cherora —jei. \p \v 21 Jare iru Jesús jemimboe jei Jesús pe: \p —CheYa, emaeño rani cheré aja vaera añotɨ cheru. \p \v 22 Erei Jesús jei chupe: \p —Eyu cherupíe. Mbaeti tecove opa mbae vae güɨnoi vae reta toñotɨ omano vae reta —jei. \s1 Jesús omoquirii ɨvɨtu jare ɨ guasu \p \v 23 Jayave Jesús oyeupi chalana pe jare jemimboe reta vi oyeupi pɨpe. \v 24 Jare ou ɨvɨtu tanta oyepeyu, jare ɨaparúa oñeñoña chalana pe, jare omotɨnɨe seri ma. Erei Jesús oque oi. \v 25 Jayave Jesús jemimboe reta yogüɨraja omoingove. Jei reta chupe: \p —OreYa, orerepɨ. Ñamanota ma. \p \v 26 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —¿Maera pa pequɨye? Michi yae co peporogüɨrovia —jei. \p Jayave opúa jare oñeengata ɨvɨtu jare ɨ pe. Jare opaete quirii. \v 27 Jare Jesús jemimboe reta ipɨacañɨ jare jei: \p —¿Mbae nunga cuimbae ra cuae? Ɨvɨtu jare ɨ guasu oyapo oyocuaigüe. \s1 Mócoi cuimbae aña oya jese vae reta \p \v 28 Jayave yogüɨraja ovae ɨ guasu jovaicho pe, gadareno reta iɨvɨ pe. Jare yogüeru teogüerɨrurenda güi oovaiti Jesús mócoi cuimbae aña oya jese vae reta. Pochɨ yae reta. Jae rambue mbaeti quia ipuere oguata jocuae tape rupi. \v 29 Jare jae reta iñeeata reve jei: \p —¿Maera pa reyu oremambeco, Jesús? Nde co jae Tumpa Taɨ. ¿Reyu pa reiporarauca oreve añave? Taɨcue rupi ramo reiporaraucata tei co oreve —jei reta. \p \v 30 Jare mombɨrɨ chugüi reta jeta cuchi reta ocaru ñogüɨnoi. \v 31 Jare aña reta oyerure Jesús pe: \p —Cuae cuimbae reta güi oremondo yave, emaeño oreré rojo vaera roya cuchi reta re. \p \v 32 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Pecua. \p Jare yogüɨraja ma yave cuimbae reta güi, aña reta yogüɨraja oya cuchi reta re. Jayave opaete cuchi reta osɨi tanta oa ɨ guasu pe ɨvɨa güi jare joco pe ipɨtupa. \p \v 33 Jayave cuchi iñangarecoa reta otecuarai, jare yogüɨraja tenta pe, jare omombeu tenta pegua reta pe opaete oyeapo vae regua. Omombeu vi chupe reta mbae aña oya jesegüe vae reta pe oyeapo vae. \v 34 Jayave opaete tenta pegua reta yogüeru oovaiti Jesús. Jare oecha yave, oyerure chupe ojo vaera iɨvɨ güi. \c 9 \s1 Jesús ombogüera cuimbae mbaeti ipuere omɨi vae \p \v 1 Jare Jesús oyeupi ye metei chalana pe jare ojo ye ɨ guasu jovaicho pe. Jayave ojo ovae jenta ae pe. \v 2 Jayave amogüe vae güeru metei cuimbae imbaerasɨ vae. Cuae cuimbae mbaeti ipuere omɨi. Oñeno oi jupa pe. Jesús cuae oecha yave, oicuaa jae reta güɨrovia co jese, jare jei cuimbae mbaeti ipuere omɨi vae pe: \p —Eyerovia, cherɨvɨ. Nembaeyoa reta oñemboai ma —jei. \p \v 3 Jayave amogüe mboroócuai re oporomboe vae reta oñemongueta ipɨa pe: Cuae cuimbae jei icavi mbae vae Tumpa cotɨ. \p \v 4 Erei Jesús oicuaa jae reta iñemongueta, jare jei chupe reta: \p —¿Maera pa penoi pepɨa pe ñemongueta icavi mbae vae reta? \v 5 Chepuere jae cuae cuimbae pe: Nembaeyoa reta oñemboai ma. Jae ramiño vi chepuere jae chupe: Epúa eguata. ¿Mbae nunga pa mbaetita yavai jae vaera? —jei—. \v 6 Erei aipota peicuaa vaera cuae: Che cuimbaera ayeapo vae chepuere cheɨro quia pe imbaeyoa reta re ɨvɨ pe ai rambueve —jei. \p Jayave jei cuimbae mbaeti ipuere omɨi vae pe: \p —Epúa evoɨ nderupa, jare ecua ndero pe. \p \v 7 Jayave cuimbae opúa, jare oe ojo jo cotɨ. \v 8 Erei jeta yae vae joco pe ñogüɨnoi vae oecha yave, oquɨye jare omboete Tumpa, mbaepuere tuicha vae omee Jesús pe rambue. \s1 Jesús oeni Mateo \p \v 9 Jare Jesús joco güi ojo yave, oecha metei cuimbae Mateo jee vae oguapɨ oi mburuvicha peguara ocovara ñogüɨnoia pe, jare jei chupe: \p —Eyu cherupíe. \p Jayave Mateo opúa, jare ojo jae jupíe. \p \v 10 Jare Jesús ocaru oi rambueve Mateo jo pe, jeta mburuvicha peguara ocovara vae reta jare teco icavi mbae vae oyapo vae reta yogüeru ocaru vaera Jesús jare jemimboe reta ndive. \v 11 Jare fariseo reta cuae oecha yave, jei Jesús jemimboe reta pe: \p —¿Maera pa ocaru pemboe vae ocovara vae reta jare teco icavi mbae vae oyapo vae reta ndive? \p \v 12 Erei Jesús cuae oendu yave, jei chupe reta: \p —Mbaeti mbae jasɨ chupe vae reta mbaeti oeca oporopoano vae. Imbaerasɨ vae retaño oeca —jei—. \v 13 Pecua peñemboe mbae oipota jei cuae: “Aipota peporoparareco vaera, mbaeti maemɨmba oyeyucagüe reta perocuavee vaeraño”. Echa che ayu aeni vaera iyoa vae reta, mbaeti jupi vae reta —jei. \s1 ¿Maera pa neremimboe reta mbaeti oyecuacu tembíu güi? \p \v 14 Jayave yogüeru Juan jemimboe reta Jesús oia pe jare oparandu chupe: \p —¿Maera pa ore jare fariseo reta royecuacu tembíu güi, erei neremimboe reta mbaeti oyecuacu tembíu güi? \p \v 15 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Omendata vae pɨri ñogüɨnoi vae reta ngaraa etei oyecuacu tembíu güi, omendata vae jae reta ndive oi rambueve. Erei outa ovae ara omendata vae oyererajauca vaera chugüi reta. Jayave ramo jae reta oyecuacuta tembíu güi —jei—. \p \v 16 Mbaeti icavi ñamboya vaera temimonde indechi vae maemboyaa ipɨau vae pe. Echa jocorai yayapo yave, maemboyaa ipɨau vae omoata temimonde indechi vae, jare temimonde jeiete osoro —jei—. \v 17 Jae ramiño vi mbaeti icavi ñamboɨru vaera vino ipɨau vae vino jɨru guasupi indechi vae pe. Echa jocorai yayapo yave, vino omondoro jɨru, jare vino oyepɨyere, jare jɨru mbaeti ma icavi. Jae rambue ñamboɨru vino ipɨau vae jɨru ipɨau vae pe. Echa jocorai yayapo yave, jɨru mbaeti osoro jare vino mbaeti oyepɨyere —jei. \s1 Jairo tayɨ jare cuña imbaerasɨ vae \p \v 18 Jare Jesús cuae jei chupe reta rambueve, ou Jesús oia pe ovae metei mburuvicha. Jae oyeatɨca Jesús jóvai jare jei: \p —Cherayɨ omanota ma oi. Erei yaja eñono ndepo jese embogüera, agüɨye vaera omano —jei. \p \v 19 Jayave Jesús jare jemimboe reta yogüɨraja mburuvicha jupíe. \p \v 20 Jare metei cuña doce año ma oiporara tugüɨguasu vae oya Jesús re icupe cotɨ jare oyavɨquɨ jemimonde jembeɨ. \v 21 Echa jae jei ma iyeupe ipɨa pe: \p —Yepe tei jemimondeño tayavɨquɨ, acuerata co. \p \v 22 Erei Jesús oyerova, jare oecha yave, jei chupe: \p —Chereindɨ, ndepɨacatu. Recuera ma rerovia cheré rambue. \p Jare jupiveiño cuña ocuera. \p \v 23 Jare Jesús oique mburuvicha jo pe yave, oecha oñemimbɨ vae reta jare jeta joco pe yatɨ vae reta omboɨapu yae ñogüɨnoi. \v 24 Jayave jei chupe reta: \p —Pecua icatu pe. Cuae cuñatai mbaeti co omano. Oqueño co oi —jei. \p Erei joco pe ñogüɨnoi vae reta oyóyai Jesús. \v 25 Jayave Jesús omoe opaete vae oca pe. Jayave oique ye o pe jare oipɨɨ cuñatai ipo pe, jare cuñatai opúa voi. \v 26 Jare opaete jocuae ɨvɨ pegua reta oendu quirai Jesús oyapo cuae mɨacañɨ. \s1 Mócoi cuimbae jesa mbae vae reta \p \v 27 Jare Jesús joco güi ojo yave, mócoi cuimbae jesa mbae vae reta yogüɨraja jaɨcue, jare iñeeata reve jei chupe: \p —Nde co jae David Taɨ. Oreparareco. \p \v 28 Jare Jesús oique ma yave o pe, cuimbae jesa mbae vae reta vi oique jaɨcue. Jayave Jesús oparandu chupe reta: \p —¿Perovia pa chepuere co ayapo cuae peve? \p —Rogüɨrovia, oreYa —jei reta. \p \v 29 Jayave Jesús oyavɨquɨ jae reta jesa, jare jei chupe reta: \p —Perovia rambue, pemae. \p \v 30 Jare mócoi reve ipuere omae. Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Agüɨye pemombeu quia pe. \p \v 31 Erei jae reta yogüɨraja ma yave, omombeu jeta yae vae jocuae ɨvɨ pegua reta pe Jesús oyapo chupe reta vae. \s1 Iupa vae omboɨpɨ imiari \p \v 32 Jare jae reta yogüɨraja ma yave, iru vae reta güeru Jesús oia pe metei iupa vae. Metei aña oya ma cuae iupa vae re. \v 33 Jayave Jesús omondo aña chugüi jare iupa vae omboɨpɨ imiari. Jare jeta yae vae ipɨacañɨ jare jei reta: \p —Mbaeti etei yaecha cuae nunga mɨacañɨ Israel pe. \p \v 34 Erei fariseo reta jei: \p —Aña guasu imbaepuere pe omondo aña reta oya jese vae reta güi. \s1 Jeta yae co yaarɨvo vaera \p \v 35 Jare Jesús ojo opaete tenta tuicha vae reta jare tenta michi vae reta rupi, jare oporomboe judío reta itupao ñavo pe. Omombeu ñee icavi vae Tumpa iporoocuaia pegua, jare ombogüera imbaerasɨ vae reta oipotagüe mbaerasɨ güi. \v 36 Erei oecha yave jeta yae vae, oiparareco omae jese reta. Echa jae reta oñemambeco jare ipɨatɨtɨ. Vecha mbaeti iñangarecoa güɨnoi vae reta rami co. \v 37 Jayave Jesús jei jemimboe reta pe: \p —Jeta yae co yaarɨvo vaera. Erei mbovɨ yae co oarɨvo vae reta. \v 38 Jae rambue pe reta peyerure ñandeYa pe omondo vaera oparavɨquɨ vae reta oarɨvo reta vaera —jei. \c 10 \s1 Jesús jemimondo reta jee \p \v 1 Metei ara Jesús oeni jocuae doce jemimboe reta, jare omee chupe reta mbaepuere omondo vaera aña reta oya jese vae reta güi jare ombogüera vaera imbaerasɨ vae reta oipotagüe mbaerasɨ güi. \v 2 Cuae co jae jocuae doce Jesús jemimondo reta jee: Simón (Pedro jee vae), jare Simón tɨvɨ Andrés jee vae, jare Zebedeo taɨ reta Jacobo jare Juan jee vae, \v 3 Felipe, Bartolomé, Tomás, Mateo ocovara vae, Alfeo taɨ Jacobo jee vae, Lebeo Tadeo, \v 4 Simón (jae co metei cananita), jare Judas Iscariote (cuae cuimbae omoeterenga Jesús jovaicho reta pe). \s1 Jesús omondo doce vae reta \p \v 5 Jare ndei omondo reta mbove, Jesús oyócuai cuae doce reve. \p —Agüɨye pecua judío mbae vae reta ñogüɨnoia pe. Agüɨye pecua samaritano jenta reta pe —jei—. \v 6 Pecua Israel pegua reta ñogüɨnoia pe. Echa jae reta vecha ocañɨ vae reta rami co —jei—. \v 7 Jare peguata rambueve, pemombeu iru vae reta pe corai: Mboroocuaia ara pegua outa ma ovae —jei—. \v 8 Pembogüera imbaerasɨ vae reta. Pembogüera ipire ocúi vae reta. Pemoingove ye omanogüe vae reta. Pemondo aña reta oya jese vae reta güi. Che amee ma peve cuae mbaepuere jepɨ mbae reve. Jae rambue agüɨye pecovara mbae quia pe peyapota chupe vae re —jei—. \v 9 Agüɨye peraja oro jare corepoti pecuacuaa pe. \v 10 Agüɨye vi peraja peaporoca, jare agüɨye pemonde mócoi camisa. Peraja jaeño metei pepopoca jare pepɨapaa pemonde vae. Echa icavi co iru vae reta omboepɨ vaera oparavɨquɨ vae pe —jei—. \p \v 11 Jare peo yave metei tenta tuicha vae pe ani metei tenta michi vae pe, peparandu quia ra pepuere perovia catu joco pe. Jayave peico jae jo pe jocuae tenta güi peo ye regua —jei—. \v 12 Jare peique metei o pe yave, pere: Tumpa tomee peve mbɨacatu. \v 13 Jare pepuere yave perovia catu joco pe yogüɨreco vae reta, Tumpa omeeta chupe reta mbɨacatu. Erei mbaeti yave pepuere perovia catu, pe retaño penoita mbɨacatu —jei—. \v 14 Jare oime yave metei tenta pegua reta mbaeti oipota pepɨta vaera joco pe jare mbaeti oipota oyeapɨsaca peré vae, pecuaño joco güi jare pemotumo ɨvɨtimbo pepɨ güi —jei—. \v 15 Añete che jae peve, Tumpa ojaa yave ɨvɨ pegua reta, jocuae tenta pegua reta oiporara yaeta Sodoma jare Gomorra pegua reta güi —jei—. \s1 Oiporarata co \p \v 16 Mase, pomondo icavi mbae vae oyapo vae reta ipɨte rupi. Pe reta vecha reta rami co. Jae reta aguarañaɨmba reta rami co. Jae rambue pearacuaa catu mboi iyaracuaa catu rami. Jae ramiño vi agüɨye peyapo icavi mbae vae pɨcasu mbaeti oyapo icavi mbae vae rami —jei—. \v 17 Peñeandu. Echa iru vae reta pererajata mburuvicha reta yatɨa pe, oñeapo vaera peré. Jare penupata judío reta itupao reta pe —jei—. \v 18 Jare peyererajaucata mburuvicha reta jare mburuvicha guasu reta jóvai chereco pegua, pepuere vaera chemombeu chupe reta jare judío mbae vae reta pe —jei—. \v 19 Erei jae reta pemoeterenga yave, agüɨye peñemambeco mbae pereta mburuvicha reta pe vae re. Echa Espíritu Santo oicuaucata peve jocuae ora pe etei mbae pere vaera —jei—. \v 20 Echa peRu iEspíritu imiarita pe reta rupi, mbaeti pe retaiño —jei—. \p \v 21 Jare metei cuimbae omoeterengata tɨvɨ oyeyucauca vaera. Jae ramiño vi metei cuimbae omoeterengata taɨ oyeyucauca vaera. Jare michia reta oyovaicho retata tu jare ichɨ ndive, jare oyucauca retata —jei—. \v 22 Jare peñemotareɨucata opaete vae pe chereco pegua. Erei josa ojo ovae iyapɨ pe vae oñemboasaucata co —jei—. \v 23 Erei metei tenta pe oyapo reta icavi mbae vae peve yave, petecuarai iru tenta pe. Añete che jae peve, ngaraa peo opaete Israel pegua reta jenta pe ndei che cuimbaera ayeapo vae ayu ye mbove —jei—. \p \v 24 Metei oñemboe oi vae mbaeti oicuaa jeta yae oporomboe vae oicuaa vae güi. Jae ramiño vi metei oyeócuai vae imbaepuere mbaeti tuicha yae iya imbaepuere güi —jei—. \v 25 Icavi co metei oñemboe oi vae oñemboe cavi vaera oporomboe vae oicuaa vae re. Jae ramiño vi icavi co metei oyeócuai vae oiporu cavi vaera mbaepuere iya omee chupe vae. Che co jae peYa, jare iru vae reta chembojee Beelzebú. Jae rambue pembojeeta Beelzebú taɨ reta. Echa pe reta peyeócuai cheve —jei—. \s1 Pequɨye Tumpa güi \p \v 26 Erei agüɨye pequɨye chugüi reta. Oime yave mbae oyeasoi vae, oyeechaucañotai co. Jare oime yave mbae oñemi vae, oyecuaañotai co —jei—. \v 27 Pɨtumimbi pe che jae peve vae re pemiari tembipe pe. Jare che jae vɨari peve vae pemombeu opaete vae pe —jei—. \v 28 Agüɨye pequɨye oporoyuca vae reta güi. Echa pereteño ipuere oyuca. Mbaeti ipuere oyuca perecove. Pequɨye Tumpa güi. Echa jae ipuere omondo quia jete jare jecove tata guasu pe —jei—. \v 29 Peicuaa co quirai omaemee vae reta omee mócoi güɨra-raɨ mbovɨ yae corepoti re. Erei mbaeti metei yepe omano oa ɨvɨ re peRu mbaeti oicuaa reve —jei—. \v 30 Tumpa oicuaa mbovɨ pea penoi peaca re —jei—. \v 31 Jae rambue agüɨye pequɨye. Echa Tumpa peraɨu yae jeta güɨra-raɨ güi —jei—. \p \v 32 Oime yave quia iru vae reta jovaque chemboete vae, che amboeteucata cheRu ara pe oi vae jovaque —jei—. \v 33 Erei oime yave quia iru vae reta jovaque checuacu vae, che vi aicuacuta cheRu ara pe oi vae jovaque —jei—. \v 34 Güɨramoi peñemongueta che ayu co amee vaera mbɨacatu ɨvɨ pegua reta pe. Erei mbaeti jocorai. Che ayu oñemboyao vaera oyougüi ɨvɨ pegua reta, mbaeti güɨnoi vaera mbɨacatu —jei—. \s1 Ayu oñemboyao vaera oyougüi ɨvɨ pegua reta \p \v 35 Ayu metei cuimbae oyovaicho vaera tu ndive, jare cuñatai oyovaicho vaera ichɨ ndive, jare cuña oyovaicho vaera imendɨ ndive —jei—. \v 36 Jare cuimbae jo pegua reta oyovaichota cuimbae ndive —jei—. \v 37 Oime yave quia oaɨu yae tu jare ichɨ chegüi vae, ngaraa ipuere oico cheremimboera. Jae ramiño vi oime yave quia oaɨu yae imichia reta chegüi vae, ngaraa ipuere oico cheremimboera —jei—. \v 38 Jare oime yave quia mbaeti ovoɨ güɨraja icurusu ojo vaera cherupíe vae, ngaraa ipuere oico cheremimboera —jei—. \v 39 Oipota oñovatu jecove vae ngaraa ipuere oñovatu. Erei omoeterengata jecove chereco pegua vae oñovatuta co —jei—. \s1 Amboecoviata co chupe \p \v 40 Oime yave quia pemboresive vae, che co chemboresive. Jare chemboresive vae omboresive co chembou vae —jei—. \v 41 Oime yave quia metei Tumpa iñee omombeu vae Tumpa iñee omombeu rambue omboresive vae, Tumpa omeeta chupe iñee omombeu vae pe omeeta vae. Jae ramiño vi oime yave quia metei jupi vae oyapo vae jupi vae oyapo rambue omboresive vae, Tumpa omeeta chupe jupi vae oyapo vae pe omeeta vae —jei—. \v 42 Añete che jae peve, oime yave quia omee metei taza ɨ iroɨsagüe yepe metei michia jou vaera vae, oyapo yave jocorai jae co cheremimboe rambue, amboecoviata co chupe —jei. \c 11 \s1 Juan ombou vae reta \p \v 1 Jare Jesús opa ma oyócuai yave jocuae doce jemimboe reta, jae etei ojo joco güi oporomboe vaera jare omombeu vaera Tumpa iñee Israel pegua tenta reta pe. \p \v 2 Jare Juan tembipɨɨrɨru pe oi rambueve, oendu Cristo oyapo oi vae regua. Jayave ombou mócoi jemimboe reta Jesús oia pe \v 3 jei vaera chupe: \p —¿Nde pa co jae Cristo outa vae? ani ¿roarota pa iru vae ou vaera? \p \v 4 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Pecua ye pemombeu Juan pe peendu jare peecha vae. \v 5 Jesa mbae vae reta omae. Mbaeti ipuere oguata vae reta oguata. Ipire ocúi vae reta ocuera. Iyapɨsa mbae vae reta oendu. Omanogüe vae reta oicove ye. Paravete vae reta oyeapɨsaca ñee icavi vae re —jei—. \v 6 Jare Tumpa omovendiseta jecuae güɨrovia cheré vae reta —jei. \p \v 7 Jare yogüɨraja ye yave Juan ombou vae reta, Jesús omboɨpɨ imiari joco pe ñogüɨnoi vae reta pe Juan re. Jei chupe reta: \p —¿Quia re pa co peo ñuu pe pemae? Jae mbaeti co ipɨrata mbae vae tacuarasɨ omɨi ɨvɨtu oipeyu yave vae rami —jei—. \v 8 ¿Quia re pa co peo pemae? Jae mbaeti omonde temimonde ipora vae. Mase, temimonde ipora vae omonde vae reta yogüɨreco mburuvicha guasu reta jo pe —jei—. \v 9 ¿Quia re pa co peo pemae? ¿Peo ra pemae metei Tumpa iñee omombeu vae re? Añete che jae peve, Tumpa omee chupe oyapo vaera jeta yae iru Tumpa iñee omombeu vae reta oyapo vae güi —jei—. \v 10 Tumpa iñee pe oyecuatía oi jese corai: \q1 Mase —jei Tumpa—, che amondota cheñee güɨrajata vae nerenonde, oyapocavi vaera nderapera. \m Jocorai oyecuatía oi —jei—. \v 11 Añete che jae peve, Tumpa omee Juan oporombobautizase vae pe oyapo vaera jeta yae iru Tumpa iñee omombeu vae reta oyapo vae güi. Erei taɨcuegua vae ara pegua mboroocuaia pegua oñemboeteuca yaeta Juan güi —jei—. \v 12 Juan oporombobautizase vae omboɨpɨ Tumpa iporoocuaia regua omombeu güive, opaete vae oipota yae oique jocuae mboroocuaia ara pegua pe —jei—. \v 13 Echa opaete Tumpa iñee aracae omombeu vae reta oicuatía vae jare mboroócuai vi oicuauca Tumpa iporoocuaia regua ndei Juan ou mbove —jei—. \v 14 Jare peipota yave perovia, jae co Elías. Echa Tumpa iñee aracae omombeu vae jei outa co Elías —jei—. \v 15 Ipuere oendu vae toyeapɨsaca cuae re —jei—. \p \v 16 Tamombeu peve mbae ndive amboyovaque añave yogüɨreco vae reta. Jae reta co michia maemeea pe oguapɨ ñogüɨnoi vae reta rami. Jae reta jei oyoupe corai: \v 17 Roñemimbɨ ma peve, erei pe reta mbaeti pepɨrae. Orepɨatɨtɨ perovaque, erei pe reta mbaeti peyaeo. Jocorai jei —jei—. \v 18 Echa Juan ou, jare jae oyecuacu tembíu jare vino güi. Jae rambue oicuaa vae reta jei aña oya co Juan re —jei—. \v 19 Che cuimbaera ayeapo vae ayu, jare che mbaeti ayecuacu tembíu jare vino güi. Jae rambue checuaa vae reta jei corai: Mase, jae jou jeta tembíu jare vino. Jae co mburuvicha peguara ocovara vae reta jare teco icavi mbae vae oyapo vae reta iamingo. Jocorai jei —jei—. Erei opaete iyaracuaa vae reta oicuauca aracuaa icavi co —jei. \s1 Tenta pegua oiporarata vae reta \p \v 20 Jayave Jesús omboɨpɨ oñeengata jocuae tenta jeta yae mɨacañɨ oyapo pɨpe vae reta pe. Echa jocuae tenta pegua reta mbaeti oeya iñemongueta icavi mbae vae ipɨa pe oi vae. Jae jei: \p \v 21 —Corazín pegua reta oiporarata co. Betsaida pegua reta oiporarata co. Echa jeta mɨacañɨ reta ayapo ipɨte pe chembaepuere pe. Jocorai ayapo yave mona Tiro jare Sidón pe, Tiro jare Sidón pegua reta oeyata tei aracae ma iñemongueta icavi mbae vae ipɨa pe oi vae. Omondeta tei temimonde jaimbe vae jare oñonota tei tanimbu iñaca re oicuauca vaera ipɨatɨtɨ co —jei—. \v 22 Erei che jae peve, Tumpa ojaa yave ɨvɨ pegua reta, Corazín jare Betsaida pegua reta oiporara yaeta Tiro jare Sidón pegua reta güi —jei—. \v 23 Jare Capernaum pegua reta oñemongueta tei icavi co yogüɨreco vaera Tumpa ndive. Erei Tumpa omondo retata yogüɨreco vaera cañɨtei pe. Echa jeta mɨacañɨ reta ayapo ipɨte pe chembaepuere pe. Jocorai ayapo yave mona Sodoma pe, Sodoma ngaraa tei oñemboai —jei—. \v 24 Erei che jae peve, Tumpa ojaa yave ɨvɨ pegua reta, Capernaum pegua reta oiporara yaeta Sodoma pegua reta güi —jei. \s1 Peyu checotɨ peputuu vaera \p \v 25 Jayave Jesús jei: \p —CheRu, nde co jae ara pegua reta jare ɨvɨ pegua reta iYa. Amee yasoropai ndeve quirai nde mbaeti remaeño cuae ɨvɨ pegua iyaracuaa vae reta re oicuaa vaera cuae mbaembae, erei reicuauca michia rami vae reta pe. \v 26 Icavi co, cheRu. Echa icavi co ndeve reyapo vaera jocorai —jei. \p \v 27 Jayave jei ye: \p —CheRu omee ma cheve opaete. Mbaeti quia oicuaa cavi cheregua, jaeño cheRu. Jae ramiño vi mbaeti quia oicuaa cavi cheRu regua, jaeño che jare che aicuauca chupe vae. Che co jae cheRu Taɨ —jei—. \p \v 28 Opaete peñemambeco jare pepɨatɨtɨ vae reta peyu checotɨ. Che tamombutuu perecove —jei—. \v 29 Peñemboyuayu che ndive jare peñemboe che aipota pomboe jese vae re. Echa che añemomichi. Mbaeti etei añemboete. Jocorai peyapo yave, perecove oputuuta —jei—. \v 30 Echa peñemboyuayu yave che ndive, ngaraa peñemambeco jare ngaraa pepɨatɨtɨ —jei. \c 12 \s1 Jesús jemimboe reta oipoo trigo mbutuu iara pe \p \v 1 Mbutuu iara pe Jesús ojo co reta rupi jemimboe reta ndive. Jesús jemimboe reta ñɨmbɨaɨ jare omboɨpɨ oipoo trigo jou. \v 2 Erei fariseo reta oecha yave, jei Jesús pe: \p —Mase, neremimboe reta oyapo ñogüɨnoi agüɨyeta tei oyapo mbutuu iara pe vae. \p \v 3 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —¿Mbaeti etei pa pemongueta David oyapogüe vae regua, jae jare jae ndive ñogüɨnoi vae reta ñɨmbɨaɨ yave? \v 4 David oique Tumpa jo pe jare jou mbɨyape Tumpa jo pe oñeñono tee vae reta. Agüɨyeta tei co David jare jae ndive ñogüɨnoi vae reta jou jocuae mbɨyape. Jaeño sacerdote reta ipuere jou —jei—. \v 5 Jare ¿mbaeti etei pa pemongueta mboroócuai pe quirai mbutuu iara pe sacerdote Tumpa jo pe ñogüɨnoi vae reta oyapo agüɨyeta tei quia oyapo mbutuu iara pe vae? Erei Tumpa mbaeti omboeco reta —jei—. \v 6 Erei che jae peve, che cuae pe ai vae añemboeteuca yae Tumpa jo güi —jei—. \v 7 Erei mbaeti peicuaa mbae oipota jei cuae Tumpa iñee pe oyecuatía oi vae: \q1 Aipota peporoparareco vaera —jei Tumpa—, mbaeti maemɨmba oyeyucagüe reta perocuavee vaeraño. \m Jocorai oyecuatía oi. Echa peicuaa yave mona, ngaraa tei pemboeco mbaeti teco güɨnoi vae reta —jei—. \v 8 Echa che cuimbaera ayeapo vae chepuere jae mbae icavi oyeapo vaera mbutuu iara pe vae —jei. \s1 Cuimbae iporovaicho omano vae \p \v 9 Jare Jesús ojo joco güi oique judío reta itupao pe. \v 10 Jare oi joco pe metei cuimbae iporovaicho omano vae. Jare joco pe ñogüɨnoi vae reta oparandu Jesús pe: \p —¿Icavi pa ñambogüera vaera quia mbutuu iara pe? ¿Mbae pa jei mboroócuai cuae re? —jei reta. \p Echa jae reta oipota tei omboeco Jesús. \p \v 11 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Metei cuimbae güɨnoi yave metei vecha, jare vecha oa yave ɨvɨcua pe mbutuu iara pe, cuimbae oipɨɨ voita güɨnoe ɨvɨcua güi. \v 12 Erei metei cuimbae jepɨ yae metei vecha güi. Jae rambue jupi co yayapo vaera icavi vae mbutuu iara pe —jei. \p \v 13 Jayave jei cuimbae pe: \p —Eupi ndepo. \p Jayave cuimbae oupi, jare ipo ocuera cavi ma. Oyovaque ma iporovaicho ipo icavi vae ndive. \v 14 Jayave fariseo reta oe judío reta itupao güi, jare oñomomiari quirai ra oyucaucata Jesús. \s1 Cherembiócuai aiparavo vae \p \v 15 Erei Jesús cuae oicuaa yave, ojo joco güi. Jare jeta yae vae yogüɨraja jaɨcue, jare Jesús ombogüera opaete imbaerasɨ vae reta. \v 16 Jare Jesús oyócuai reta agüɨye vaera omombeu quia co jae. \v 17 Cuae oyapo, oyeapo vaera Tumpa iñee aracae omombeu vae Isaías jeigüe vae. Echa jae jei corai: \q1 \v 18 Mase, jae co cherembiócuai aiparavo vae —jei Tumpa—. \q1 Aaɨu yae. \q1 Ayerovia yae jese. \q1 Ameeta chupe cheEspíritu, jare jae ojaata judío mbae vae reta. \q1 \v 19 Ngaraa oyoaca quia ndive. \q1 Ngaraa vi quia oendu iñee calle reta rupi. \q1 \v 20 Ngaraa oaquɨo tacuarasɨ ñape vae. \q1 Ngaraa vi ombogüe mechero michi yae jendɨ oi vae, ndei oporomoamɨri oporojaa vaera mbove. \q1 \v 21 Jare jae jee re judío mbae vae reta güɨroviata. \m Jocorai jei. \s1 Tenta pegua oyovaicho oyoupi vae reta \p \v 22 Jayave amogüe vae güeru Jesús oia pe metei cuimbae aña oya jese vae. Cuimbae jesa mbae jare iupa vae. Jare Jesús ombogüera. Cuimbae mbaeti ma jesa mbae. Omae ma. Mbaeti ma iupa. Iñee ma. \v 23 Jare opaete joco pe ñogüɨnoi vae reta ipɨacañɨ jare jei: \p —¿Cuae ra co jae David Taɨ? \p \v 24 Erei fariseo reta cuae oendu yave, jei reta: \p —Aña guasu Beelzebú imbaepuere peño omondo aña reta oya jese vae reta güi. \p \v 25 Jesús oicuaa fariseo reta iñemongueta jare jei chupe reta: \p —Metei tenta pegua reta oyovaicho oyoupi yave, opata co jocuae tenta. Jae ramiño vi metei o pegua reta oyovaicho oyoupi yave, opata co jocuae o —jei—. \v 26 Jare Satanás omondo yave Satanás oya jese vae reta güi, imbaepuere oñemboyao ma co. Jae rambue ngaraa etei ma oi iporoocuaia —jei—. \v 27 Erei che amondo yave aña reta oya jese vae reta güi Beelzebú imbaepuere pe, ¿quia imbaepuere pe ra omondo aña reta oya jese vae reta güi perentara reta? Pepuere peparandu chupe reta jese —jei—. \v 28 Erei che amondo aña reta oya jese vae reta güi Tumpa iEspíritu imbaepuere pe. Jae rambue pepuere peicuaa ou ma co peve Tumpa iporoocuaia —jei—. \p \v 29 Oime yave quia oipota oique cuimbae ipɨrata vae jo pe opɨro vaera imbaembae chugüi vae, oipocuata rani cuimbae ipɨrata vae. Jayave ramo ipuereta opɨro imbaembae chugüi —jei—. \p \v 30 Oime yave quia mbaeti oipota oico cheirura vae, oyovaicho co che ndive. Jae ramiño vi oime yave quia mbaeti chemborɨ vae, oyapo co icavi mbae vae checotɨ —jei—. \v 31 Jae rambue che jae peve, opaete ɨvɨ pegua reta imbaeyoa reta jare opaete iñee icavi mbae Tumpa cotɨ vae Tumpa ipuere omboai. Erei Tumpa ngaraa etei iñɨro jei icavi mbae vae Espíritu Santo cotɨ vae pe —jei—. \v 32 Jare oime yave quia jei icavi mbae vae che cuimbaera ayeapo vae cotɨ vae, Tumpa ipuere iñɨro chupe. Erei oime yave quia jei icavi mbae vae Espíritu Santo cotɨ vae, Tumpa ngaraa etei iñɨro chupe, añave jare ara reta outa vae pe —jei—. \p \v 33 Penoi yave ɨvɨra icavi vae, penoita vi ia icavi vae. Jae ramiño vi penoi yave ɨvɨra icavi mbae vae, penoita vi ia icavi mbae vae. Echa peecha yave ɨvɨra ia, peicuaata icavi ra ɨvɨra —jei—. \v 34 Pe reta co jae mboi pochɨ vae reta rami. Echa pe reta peyapo icavi mbae vae. Jae rambue mbaeti etei pepuere pere icavi vae. Echa oipotagüe vae imiari ipɨa pe güɨnoi vae rupi —jei—. \v 35 Quia nunga jecocavi vae güɨnoi icavi vae ipɨa pe. Jae rambue jei icavi vae. Jae ramiño vi quia nunga jecopochɨ vae güɨnoi icavi mbae vae ipɨa pe. Jae rambue jei icavi mbae vae. \v 36 Erei che jae peve, jocuae ara Tumpa oporojaa yave, jae omboecota ɨvɨ pegua reta opaete ñee ñurunguiche pegua re —jei—. \v 37 Echa Tumpa jeita icavi vae co peyapo, icavi vae pere yave. Jae ramiño vi Tumpa jeita icavi mbae vae co peyapo, icavi mbae vae pere yave —jei. \s1 Oipota reta oecha mɨacañɨ \p \v 38 Jayave amogüe mboroócuai re oporomboe vae reta jare fariseo reta jei Jesús pe: \p —Oporomboe vae, roipota reyapo vaera mbae reicuauca vaera oreve quia co nde. \p \v 39 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Añave yogüɨreco vae reta icavi mbae vae oyapo vae reta co. Mbaeti oporogüɨrovia. Jae rambue oipota ayapo vaera mɨacañɨ chupe reta. Erei jaeño oyeapota mbae Tumpa iñee aracae omombeu vae Jonás pe oyeapo vae rami, jae reta oicuaa vaera quia co che —jei—. \v 40 Echa Jonás opɨta mboapɨ ara jare mboapɨ pɨtu jocuae jevae ɨ rupigua tuicha yae vae jɨe pe. Jae ramiño vi che cuimbaera ayeapo vae apɨtata mboapɨ ara jare mboapɨ pɨtu ɨvɨgüɨ pe —jei—. \v 41 Tumpa oporojaa yave, Nínive pegua reta opuata omboeco vaera añave yogüɨreco vae reta. Echa jae reta oeya iñemongueta icavi mbae vae ipɨa pe oi vae, Jonás omombeu chupe reta yave Tumpa iñee. Erei chembaepuere tuicha yae co Jonás imbaepuere güi —jei—. \v 42 Tumpa oporojaa yave, jocuae mburuvicha guasu cuña ɨvɨtu yevɨ cotɨ güi ou vae opuata omboeco vaera añave yogüɨreco vae reta. Echa jae ou mombɨrɨ ete güi oyeapɨsaca vaera Salomón iyaracuaa catu vae re. Erei che chearacuaa catu yae Salomón güi —jei—. \s1 Aña ojo jare ou ye vae \p \v 43 Metei aña ojo ma yave oya jese vae güi, oguata ñuu rupi oeca oicoara. Erei mbaeti yave ipuere ovae oicoara, \v 44 jei iyeupe: Taja ye jocuae chero ayu chugüi vae pe —jei, jei—. Echa ñandepuere ñamojaanga metei o jocuae cuimbae aña ojo ma chugüi vae re. Aña ou ye ovae yave jocuae o pe oecha ipo mbae. O iya otupei ma jare oyapocavi —jei—. \v 45 Jayave ojo ye aña güeru siete aña icavi mbae yae chugüi vae reta jocuae o pe. Jayave ocho reve oique o pe, joco pe yogüɨreco vaera. Tenonde yave, metei aña oya jese yave, jocuae cuimbae oiporara. Erei taɨcue rupi ocho aña reta oya jese. Jae rambue oiporara yae. Jae ramiño vi oyeapota añave yogüɨreco vae icavi mbae vae oyapo vae reta pe —jei. \s1 Jesús ichɨ jare tɨvɨ reta \p \v 46 Jare Jesús imiari rambueve joco pe ñogüɨnoi vae reta pe, Jesús ichɨ jare tɨvɨ reta yogüeru ovae jae oia pe, jare oñemboɨ ñogüɨnoi o icatu pe. Jae reta oipota imiari Jesús ndive. \v 47 Jayave metei joco pe oi vae jei Jesús pe: \p —¡Aipo! Ndesɨ jare nderɨvɨ reta oñemboɨ ñogüɨnoi icatu pe. Oipota imiari nde ndive —jei. \p \v 48 Erei Jesús jei chupe: \p —¿Quia nunga pa co jae chesɨ jare cherɨvɨ reta? \p \v 49 Jayave oupi ipo jemimboe reta cotɨ, jare jei: \p —Cuae nunga reta co jae chesɨ jare cherɨvɨ reta. \v 50 Echa opaete cheRu ara pe oi vae jemimbota oyapo vae reta co jae cherɨvɨ, jare chereindɨ, jare chesɨ —jei. \c 13 \s1 Omaetɨ vae \p \v 1 Jocuae ara Jesús oe o güi ojo oguapɨ ɨ guasu jembeɨ pe. \v 2 Jare jeta yae vae oñemboatɨ Jesús oia pe. Jae rambue Jesús oyeupi metei chalana ɨ guasu pe oi vae pe, jare oguapɨ pɨpe. Jare yatɨ vae reta oñemboɨ ñogüɨnoi ɨ guasu jembeɨ pe. \v 3 Jare Jesús imiari chupe reta jeta mbaembae re omojaanga reve. Jei chupe reta: \p —Metei cuimbae ojo omaetɨ vaera. \v 4 Omaetɨ yave, omoai temitɨ, jare amogüe oa tape rupi. Jayave yogüeru güɨra reta opa jou —jei—. \v 5 Iru temitɨ oa mbovɨño ɨvɨ ita guasu iárambue oia pe. Cuae ɨmambae oe, mbaeti jeta ɨvɨ chupe rambue —jei—. \v 6 Erei cuaraɨ jasɨ yave, ipiru. Jare japo mbaeti icavi rambue, otini —jei—. \v 7 Iru temitɨ oa ñanapɨte pe. Ñana ocuacuaa yave, ombopɨtupa temitɨ. \v 8 Jare iru temitɨ oa ɨvɨcavi pe. Cuae reta ocuacuaa cavi jare ia. Amogüe jeta yae jaɨ, jare iru jeta jaɨ, jare iru mbovɨ catu jaɨ —jei—. \v 9 Ipuere oendu vae toyeapɨsaca cuae re —jei. \s1 Maera Jesús oporomboe omojaanga reve \p \v 10 Jayave Jesús jemimboe reta yogüeru oparandu chupe: \p —¿Maera pa nemiari chupe reta remojaanga reve? \p \v 11 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Amombeu ma peve mboroocuaia ara pegua regua. Cuae mbaeti oyecuaa iru vae reta pe —jei—. \v 12 Echa güɨnoi vae pe oñemoiruta, jeta yae güɨnoi vaera. Erei mbaeti güɨnoi vae güi michi yae güɨnoi vae oyeequita —jei—. \v 13 Jae rambue chemiari chupe reta amojaanga reve, agüɨye vaera oecha cavi, yepe tei omae, jare agüɨye vaera oicuaa, yepe tei oendu —jei—. \v 14 Jare oyeapo chupe reta Tumpa iñee aracae omombeu vae Isaías jeigüe vae. Echa jae jei corai: \q1 Peenduta, erei ngaraa peicuaa. \q1 Pemaeta, erei ngaraa peecha —jei Tumpa—. \q1 \v 15 Echa cuae reta ipɨatanta ma, jare mbaeti ipuere oyeapɨsaca iyapɨsa pe, jare osapɨmi, agüɨye vaera oecha jesa pe, jare agüɨye vaera oendu iyapɨsa pe, jare agüɨye vaera oicuaa ipɨa pe, jare agüɨye vaera oyerova checotɨ, jare agüɨye vaera ambogüera —jei Tumpa. \m Jocorai jei Isaías —jei—. \p \v 16 Erei Tumpa pemovendise ma. Echa pe reta peecha peresa pe, jare peyeapɨsaca peapɨsa pe —jei—. \v 17 Añete che jae peve, jeta Tumpa iñee aracae omombeu vae reta jare jupi vae reta oipota tei oecha pe reta peecha ma vae, erei mbaeti oecha. Jae ramiño vi jae reta oipota tei oendu pe reta peendu ma vae, erei mbaeti oendu —jei—. \s1 Mbae omaetɨ vae oñemojaanga jese vae \p \v 18 Amombeu ma peve amojaanga reve cuimbae omaetɨ vae. Jae rambue peyeapɨsaca ye jese —jei—. \v 19 Oime yave quia oyeapɨsaca Tumpa iporoocuaia re vae, mbaeti yave oicuaa cavi oendu vae, ou voi jocuae icavi mbae vae jare omoacañɨ Tumpa iñee güi. Amojaanga cuae nunga re temitɨ tape rupi oa vae —jei—. \v 20 Jae ramiño vi jocuae temitɨ oñeotɨ mbovɨño ɨvɨ ita guasu iárambue oia pe vae oñemojaanga iru vae reta Tumpa iñee oendu vae re. Jupiveiño oyerovia reta, jare oipota yae cuae ñee —jei—. \v 21 Erei cuae reta jocuae temitɨ japo mbaeti icavi vae rami co. Jae rambue ɨmambae icuérai reta. Mbaesusere oyeapo chupe reta ani iru vae reta oyapo icavi mbae vae chupe reta Tumpa iñee jeco pegua. Jare jupiveiño mbaeti oipota reta oyeapɨsaca Tumpa iñee re —jei—. \v 22 Jae ramiño vi jocuae temitɨ oñeotɨ ñanapɨte pe vae oñemojaanga iru vae reta Tumpa iñee oendu vae re. Erei jae reta omboɨpɨ oñemambeco ɨvɨ pe oyeapo vae re, jare oñembotavɨ oipota yae oicocatu vaera rambue. Jare opaete cuae omoacañɨ reta Tumpa iñee güi. Jae rambue jae reta jocuae temitɨ mbaeti ia vae rami co —jei—. \v 23 Erei jocuae temitɨ oñeotɨ ɨvɨcavi pe vae oñemojaanga iru vae reta Tumpa iñee oendu vae re. Cuae reta oicuaa cavi Tumpa iñee. Amogüe vae jocuae temitɨ jeta yae jaɨ vae rami co. Iru vae reta jocuae temitɨ jeta jaɨ vae rami co. Jare iru vae reta jocuae temitɨ mbovɨ catu jaɨ vae rami co —jei. \s1 Trigo jare trigo-raanga \p \v 24 Jesús imiari ye yatɨ vae reta pe omojaanga reve. Jei chupe reta: \p —Mboroocuaia ara pegua metei cuimbae temitɨ icavi vae ico pe oñotɨ vae rami co. \v 25 Erei opaete vae oque rambueve, cuimbae jovaicho ou oñotɨ trigo-raanga trigo ipɨte rupi, jare ojo ye —jei—. \v 26 Trigo ocuacuaa jare ia. Erei ocuacuaa vi trigo-raanga trigo ipɨte rupi —jei—. \v 27 Jae rambue co iya jembiócuai reta yogüeru iya pe jei chupe: Oreya, ¿mbaeti pa reñotɨ trigo icavi vae ndeco pe? ¿Maera pa ocuacuaa trigo-raanga? —jei reta, jei—. \v 28 Jayave iya jei chupe reta: Metei cherovaicho oñotɨ. Jayave jembiócuai reta jei ye chupe: ¿Reipota pa rojo vaera roequi trigo-raanga? \v 29 Erei iya jei: Agüɨye peequi. Echa peequi yave trigo-raanga, güɨramoi peequita vi trigo trigo-raanga ndive —jei, jei—. \v 30 Tocuacuaa pave mócoi reve trigo yaarɨvo regua. Jare yaarɨvo yave, jaeta oarɨvo vae reta pe: Pemboatɨ rani trigo-raanga peyocua peapɨ vaera. Erei pemboatɨ trigo jɨru pe —jei, jei. \s1 Mostaza jaɨgüe \p \v 31 Jesús imiari ye yatɨ vae reta pe omojaanga reve. Jei chupe reta: \p —Mboroocuaia ara pegua metei mostaza jaɨgüe cuimbae güɨraja oñotɨ ico pe vae rami co. \v 32 Cuae jaɨgüe michi yae opaete iru temitɨ reta jaɨgüe güi. Erei ocuacuaa ma yave, tuicha yae opaete iru temitɨ metei año peguaño ocuacuaa vae reta güi. Oyeapo metei ɨvɨra. Jae rambue güɨra reta ipuere oyapo jaitɨra jaca reta re —jei. \s1 Levadura \p \v 33 Jesús imiari ye yatɨ vae reta pe omojaanga reve. Jei chupe reta: \p —Mboroocuaia ara pegua levadura rami co. Cuña omboyea levadura jeta catu trigo iachi ndive, levadura oñemoai vaera opaete achi rupi —jei. \s1 Maera Jesús oporomboe omojaanga reve \p \v 34 Opaete cuae jei Jesús yatɨ vae reta pe omojaanga reve. Jare imiari chupe reta ñavo, imiari chupe reta omojaanga reve, \v 35 oyeapo vaera Tumpa iñee aracae omombeu vae jeigüe vae. Echa jei corai: \q1 Chemiarita amojaanga reve. \q1 Amombeuta ɨvɨ oyeapo güive mbaeti oyecuaa vae. \m Jocorai jei. \s1 Mbae trigo jare trigo-raanga oñemojaanga jese vae \p \v 36 Jayave Jesús omondo ye yatɨ vae reta, jare oique o pe. Jare Jesús jemimboe reta yogüeru jei chupe: \p —Remombeu ma oreve remojaanga reve jocuae co trigo-raanga ocuacuaa pɨpe vae. Emombeu oreve mbae oipota jei. \p \v 37 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Temitɨ icavi vae oñotɨ vae oñemojaanga che cuimbaera ayeapo vae re. \v 38 Jocuae co oñemojaanga opaete ɨvɨ re. Trigo icavi vae oñemojaanga Tumpa iporoocuaia pegua reta re. Erei trigo-raanga oñemojaanga icavi mbae vae oyapo vae reta re —jei—. \v 39 Jocuae co iya jovaicho trigo-raanga oñotɨ vae oñemojaanga aña guasu re. Mbaarɨvo oñemojaanga cuae ara reta iyapɨ re. Ombaarɨvo vae reta oñemojaanga araɨgua reta re —jei—. \v 40 Jocuae trigo-raanga oñemboatɨuca jare ócai tata pe. Jae ramiño vi jocoraita oyeapo cuae ara reta iyapɨ pe —jei—. \v 41 Che cuimbaera ayeapo vae ambouta araɨgua cheve oyeócuai vae reta, jare jae reta omboatɨta opaete iyoa vae reta jare icavi mbae vae oyapo vae reta, omombo reta vaera cheporoocuaia güi —jei—. \v 42 Jare omombo retata tata guasu pe. Joco pe jae reta oyaeota jare jai omboquɨrɨrɨuta —jei—. \v 43 Jayave jupi vae reta oyecuaata Tu iporoocuaia pe cuaraɨ oesape rami. Ipuere oendu vae toyeapɨsaca cuae re —jei—. \s1 Mbae icavi vae oñemi vae \p \v 44 Mboroocuaia ara pegua metei mbae icavi vae co pe oñemi vae rami co. Echa metei cuimbae ovae yave jocuae mbae icavi vae, oñomi ye, jare oyerovia reve ojo omee corepoti re opaete imbaembae ogua vaera jocuae co —jei—. \s1 Ita ipora yae vae \p \v 45 Mboroocuaia ara pegua metei omaemee vae ita ipora yae vae reta oeca vae rami co —jei—. \v 46 Ovae yave metei ita ipora yae vae jepɨ yae vae, ojo omee corepoti re opaete imbaembae ogua vaera jocuae ita ipora yae vae —jei—. \s1 Pɨsa jare jevae ɨ rupigua reta \p \v 47 Mboroocuaia ara pegua metei pɨsa rami co. Echa cuimbae reta omombo pɨsa ɨ guasu pe omboa vaera oipotagüe jevae ɨ rupigua reta —jei—. \v 48 Jare pɨsa tɨnɨe ma yave, cuimbae reta güeru ɨ guasu jembeɨ pe. Jayave oguapɨ joco pe jare omboatɨ omboɨru jevae ɨ rupigua icavi vae reta jɨru reta pe, erei omombo jevae ɨ rupigua icavi mbae vae reta —jei—. \v 49 Jae ramiño vi jocoraita oyeapo cuae ara reta iyapɨ pe. Araɨgua reta yogüeruta jare omboatɨta icavi mbae vae oyapo vae reta omombo vaera jupi vae reta ipɨte güi —jei—. \v 50 Jare omombo retata tata guasu pe. Joco pe jae reta oyaeota jare jai omboquɨrɨrɨuta —jei. \s1 Mbaembae ipɨau vae jare indechi vae \p \v 51 Jayave Jesús oparandu chupe reta: \p —¿Peicuaa cavi ma pa opaete cuae? \p —Roicuaa cavi, oreYa —jei reta chupe. \p \v 52 Jayave Jesús jei ye chupe reta: \p —Mboroócuai re oporomboe vae mboroocuaia ara pegua re oñemboe vae ñavo metei o iya rami co. Echa o iya omee jo pegua reta pe mbaembae ipɨau vae jare mbaembae indechi vae jo pe oñovatu vae güi —jei. \s1 Jesús Nazaret pe \p \v 53 Jare Jesús opa ma yave cuae jei omojaanga reve, ojo ye joco güi. \v 54 Jare ojo ovae yave iɨvɨ ae pe, oporomboe judío reta itupao pe, jare oyeapɨsaca jese vae reta ipɨacañɨ jare jei: \p —¿Quiape ra oñemboe cuae cuimbae iyaracuaa catu vaera? ¿Quia ra omee chupe mbaepuere cuae mɨacañɨ reta oyapo vaera? \v 55 Jae co carpintero taɨ. Jae co María imembɨ. Jae co Jacobo jare José jare Simón jare Judas tɨqueɨ —jei reta—. \v 56 Jare opaete jeindɨ reta yogüɨreco ñanerenta pe. Jae rambue ¿quirai ra ipuere oyapo opaete cuae? —jei reta. \p \v 57 Jae rambue jae reta pochɨ Jesús pe. Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Opaete vae omboete metei Tumpa iñee omombeu vae. Jaeño jentaɨgua reta jare jo pegua reta mbaeti omboete —jei. \p \v 58 Jare joco pe mbaeti ipuere oyapo jeta mɨacañɨ reta jae reta mbaeti güɨrovia jese rambue. \c 14 \s1 Juan omano \p \v 1 Jare jocuae ara reta pe mburuvicha guasu Herodes oendu Jesús regua. \v 2 Jare jei jembiócuai reta pe: \p —Jae co Juan oporombobautizase vae. Oicove ye ma co ou omanogüe vae reta ipɨte güi. Jae rambue oyapo cuae mɨacañɨ reta —jei. \p \v 3 Echa ndei Juan omano mbove, Herodes oipɨɨuca Juan jare oñonouca tembipɨɨrɨru pe, Herodías oipota rambue. Herodías co jae Herodes tɨvɨ Felipe jee vae jembireco. \v 4 Echa tenonde yave Juan jei Herodes pe: Agüɨyeta tei remenda nderɨvɨ jembireco ndive. \v 5 Jae rambue Herodes oipota tei oyucauca Juan. Erei oquɨye tenta pegua reta güi. Echa jae reta güɨrovia Juan co jae metei Tumpa iñee omombeu vae. \p \v 6 Erei Herodes omboarete oaa yave, Herodías imembɨ cuña ou opɨrae arete iyapoa reta ipɨte pe jare omboyerovia Herodes. \v 7 Jayave Herodes jei Tumpa jee re omeeta co cuñatai pe oipotagüe oyerure chupe jese vae. \v 8 Jayave cuñatai jei Herodes pe: \p —Emee cheve cuae pe etei Juan oporombobautizase vae iñaca metei ñae pe. \p Echa cuñatai ichɨ omombeu ma chupe jocorai jei vaera. \p \v 9 Jayave mburuvicha guasu ipɨatɨtɨ yae. Erei Tumpa jee re jei chupe rambue, jare iru vae reta oendu rambue, omondo sundaro Juan iñaca güeru vaera omee chupe. \v 10 Jayave ojo sundaro tembipɨɨrɨru pe oiñacasɨa Juan. \v 11 Jayave güeru iñacagüe metei ñae pe, jare omee cuñatai pe. Jayave cuñatai güɨraja omee ichɨ pe. \v 12 Jare Juan jemimboe reta yogüeru güɨraja jetegüe oñotɨ. Jayave yogüɨraja omombeu Jesús pe. \s1 Jesús omongaru cinco mil cuimbae reta \p \v 13 Jare Jesús cuae oendu yave, ojo metei chalana pe mbaeti quia oicoa pe. Erei jeta yae vae oicuaa yave, yogüɨraja ɨvɨ rupiño tenta reta güi Jesús ojoa pe. \v 14 Jesús ogüeyɨ yave chalana güi, oecha jeta yae vae, jare oiparareco reta. Jayave ombogüera imbaerasɨ vae joco pe ñogüɨnoi vae reta. \p \v 15 Caaru ma yave, Jesús jemimboe reta yogüeru jei chupe: \p —Mbaeti quia oico cuae pe, jare caaru ma co. Emondo cuae jeta yae vae, yogüɨraja vaera tenta reta pe. Joco pe togua jembiura —jei reta. \p \v 16 Erei Jesús jei chupe reta: \p —Agüɨye toyogüɨraja. Pe reta pemee tocaru —jei. \p \v 17 —Jaeño oime cuae pe rogüɨnoi cinco mbɨyape jare mócoi jevae ɨ rupigua —jei reta chupe. \p \v 18 —Peru cheve cuae pe —jei. \p \v 19 Jayave Jesús oyócuai jocuae jeta yae vae oguapɨ vaera capiata re. Jayave oipɨɨ jocuae cinco mbɨyape jare mócoi jevae ɨ rupigua, jare omae ara re, jare omee yasoropai Tumpa pe. Jayave opɨsae mbɨyape reta, jare omee jemimboe reta pe, jae reta omee vaera yatɨ vae reta pe. \v 20 Opareve ocaru, jare jɨvata. Jayave Jesús jemimboe reta omboatɨ tembíu oñepɨsaegüe jembɨre vae, jare omotɨnɨe doce canasta. \v 21 Jare ocaru vae reta güi cuimbaegüeño oyepapa cinco mil rupi. Mbaeti oyepapa cuña reta jare michia reta. \s1 Jesús oguata ɨ iárambue \p \v 22 Jare jupiveiño Jesús oyócuai jemimboe reta oyeupi vaera chalana pe, jare yogüɨraja vaera jenonde ɨ guasu jovaicho pe, jae omondo rambueve yatɨ vae reta. \v 23 Jare opa omondo yave yatɨ vae reta, Jesús oyeupi ɨvɨtɨ re oyerure vaera Tumpa pe. Jare pɨtu ma yave, jaeño Jesús joco pe oi. \v 24 Erei chalana ojo ma ovae ɨ guasu mbɨte pe. Yavai yae Jesús jemimboe reta güɨroata vaera. Echa tuicha yae ɨaparúa jare ɨvɨtu tanta oovaiti. \v 25 Jare coe seri ma yave, Jesús oguata ojo ɨ iárambue oupitɨ. \v 26 Jare Jesús jemimboe reta oecha yave oguata ou ɨ iárambue, ipɨacañɨ yae. Jei reta: \p —Metei mbae iagüe co. \p Osapúcai reta oquɨye güi. \p \v 27 Erei jupiveiño Jesús ombou iñee chupe reta. \p —Peñemoatangatu. Che co. Agüɨye pequɨye —jei. \p \v 28 Jayave Pedro jei chupe: \p —CheYa, jae co nde yave, cheócuai aguata vaera aja ɨ iárambue ndecotɨ. \p \v 29 —Eyu —jei Jesús chupe. \p Jayave Pedro ogüeyɨ chalana güi, jare omboɨpɨ oguata ɨ iárambue ojo vaera Jesús cotɨ. \v 30 Erei oecha yave quirai ɨvɨtu tanta chupe, Pedro oquɨye. Jayave omboɨpɨ osacambu, jare iñeeata reve jei: \p —CheYa, cherepɨ. \p \v 31 Jupiveiño Jesús oupi ipo jare oipɨɨ Pedro. Jayave jei chupe: \p —Michi yae ndeporogüɨrovia. ¿Maera pa mbaeti rerovia cheré? —jei. \p \v 32 Jare oyeupi reta yave chalana pe, opɨta ɨvɨtu. \v 33 Jare chalana pe ñogüɨnoi vae reta omboete Jesús. Jei reta: \p —Añete co, nde co jae Tumpa Taɨ. \s1 Jesús ombogüera Genesaret pegua imbaerasɨ vae reta \p \v 34 Jare ɨ guasu oasa reta yave, yogüɨraja ovae ɨvɨ Genesaret pe. \v 35 Jare joco pegua reta oicuaa jae co Jesús. Jae rambue jae reta yogüɨraja opaete jocuae ɨvɨ rupi, jare güeru Jesús oia pe opaete imbaerasɨ vae reta. \v 36 Jare güeru vae reta oyerure Jesús pe imbaerasɨ vae reta oyavɨquɨ vaera jemimonde jembeɨ yepe. Jare opaete jemimonde oyavɨquɨ vae reta ocuera. \c 15 \s1 Ñandepɨa omonguɨa vae \p \v 1 Jayave fariseo reta jare mboroócuai re oporomboe vae reta yogüeru Jerusalén güi Jesús oia pe jare jei chupe: \p \v 2 —¿Maera pa neremimboe reta mbaeti oyapo ñanetenondegua reta iporomboe? ¿Maera pa ocaru reta oyepoe mbae reve? —jei reta. \p \v 3 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —¿Maera pa pe reta peyavɨ Tumpa iporoócuai peyapo vaera ñanetenondegua reta iporoócuai? \v 4 Tumpa oporoócuai corai: “Eaɨu nderu jare ndesɨ”. Jare oporoócuai ye corai: “Jei icavi mbae vae tu ani ichɨ cotɨ vae omanota co”. Jocorai oporoócuai Tumpa —jei—. \v 5 Erei pe reta pere corai: Metei vae ipuere jei tu jare ichɨ pe omeeta tei chupe reta omborɨ vaera vae omee ma Tumpa pe. Jocorai pere —jei—. \v 6 Jare jocorai mbaeti omborɨ tu jare ichɨ. Jocorai pe reta pemombo Tumpa iporoócuai peyeugüi peyapo vaera ñanetenondegua reta iporoócuai —jei—. \v 7 Pe reta co jae oporombotavɨ vae reta. Añete yepe Isaías imiari pe reta re. Echa jae jei corai: \q1 \v 8 Cuae reta chemboete imiari yave —jei Tumpa—. \q1 Erei ipɨa pe mbaeti etei chemboete. \q1 \v 9 Chemboete-raangaiño. \q1 Oporomboe cuimbae iporoócuai re. \q1 Che mbaeti jocorai aporoócuai —jei. \m Jocorai jei Isaías —jei. \p \v 10 Jare Jesús oeni opaete joco pe ñogüɨnoi vae reta. \p —Peyeapɨsaca cuae re, peicuaa cavi vaera —jei—. \v 11 Oipotagüe mbae peu vae mbaeti ipuere omonguɨa pepɨa. Jocuae pere vae omonguɨa pepɨa —jei. \p \v 12 Jayave Jesús jemimboe reta yogüeru jei chupe: \p —¿Reicuaa pa fariseo reta pochɨ co ndeve jocuae rere chupe reta vae re? \p \v 13 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Opaete temitɨ reta cheRu ara pe oi vae mbaeti oñotɨ vae oyeequita co. \v 14 Pemaeño jese reta. Echa jae reta jesa mbae vae reta oechauca ñogüɨnoi tape iru jesa mbae vae reta pe vae rami co. Jare jesa mbae vae oechauca yave tape iru jesa mbae vae pe, mócoi reve oasavita ɨvɨcua pe —jei. \p \v 15 Jayave Pedro jei Jesús pe: \p —Emombeu oreve mbae oipota jei cuae remojaanga reve rere vae. \p \v 16 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Pe reta vi ¿mbaeti pa peicuaa? \v 17 Peicuaa cavi cuae: Oipotagüe mbae peu vae oique perɨe pe, jare pemombo —jei—. \v 18 Erei pere vae omonguɨa pepɨa. Echa pere vae ou pepɨa güi —jei—. \v 19 Echa pepɨa pe peñemongueta icavi mbae vae, peporoyuca, peñuvanga menda re, peyapo aguasa, pemonda, peapu iru vae reta re, icavi mbae vae pere iru vae reta cotɨ —jei—. \v 20 Cuae reta omonguɨa pepɨa. Erei pecaru yave peyepoe mbae reve, jocuae mbaeti omonguɨa pepɨa —jei. \s1 Cuña Canaán pegua iporogüɨrovia \p \v 21 Jayave Jesús ojo ye joco güi tenta reta Tiro jare Sidón iyɨ́vɨri ñogüɨnoia cotɨ. \v 22 Jare metei cuña ɨvɨ Canaán pegua oico joco pe. Jae ou Jesús oia pe jare iñeeata reve jei chupe: \p —CheYa, cheparareco. Nde co jae David Taɨ. Chemembɨ cuña oiporara yae oi. Echa metei aña oya ma jese —jei. \p \v 23 Erei Jesús mbaeti mbae jei chupe. Jayave Jesús jemimboe reta yogüeru jei chupe: \p —Emondo jocuae cuña. Echa iñeeata ou ñanderaɨcue. \p \v 24 Jayave Jesús jei: \p —Tumpa chembou Israel pegua reta peño. Jae reta vecha ocañɨ vae reta rami co —jei. \p \v 25 Jayave cuña ou oyeatɨca Jesús jóvai, jare jei chupe: \p —CheYa, chemborɨ. \p \v 26 Erei Jesús jei chupe: \p —Mbaeti icavi yaequi vaera tembíu michia reta güi, ñamee vaera ñaɨmba-raɨ reta pe —jei. \p \v 27 —Añete tei co, cheYa —jei cuña Jesús pe—. Erei ñaɨmba-raɨ reta jou tembíu oñemonguigüe iya imesa güi oa vae —jei. \p \v 28 Jayave Jesús jei chupe: \p —Cuña, tuicha yae co ndeporogüɨrovia. Toyeapo ndeve nde reipota rupi —jei. \p Jare jupiveiño cuña imembɨ ocuera. \s1 Jesús ombogüera jeta vae \p \v 29 Jayave Jesús ojo joco güi ovae ɨ guasu Galilea pe oi vae pe. Jayave oyeupi metei ɨvɨtɨ re, jare oguapɨ joco pe. \v 30 Jare jeta yae vae yogüeru jae oia pe. Jae reta güeru icocho vae reta, jare iporovaicho mbae vae reta, jare jesa mbae vae reta, jare iupa vae reta oñono Jesús jóvai. Jayave Jesús ombogüera reta. \v 31 Jae rambue joco pe yatɨ vae reta ipɨacañɨ. Echa oendu iupa vae reta iñee, jare oecha iporovaicho mbae vae reta ocuera, jare icocho vae reta oguata cavi, jare jesa mbae vae reta omae. Jare opaete vae omboete Israel pegua reta iTumpa. \s1 Jesús omongaru cuatro mil cuimbae reta \p \v 32 Jayave Jesús oeni jemimboe reta jare jei chupe reta: \p —Aiparareco cuae yatɨ vae reta. Echa mboapɨ ara ma ñogüɨnoi che ndive, jare mbaeti mbae güɨnoi jou vaera. Ngaraa amondo reta ocaru mbae reve, agüɨye vaera ipɨtu tape rupi —jei. \p \v 33 Jayave Jesús jemimboe reta oparandu chupe: \p —¿Quiraita pa ñandepuere ñamee mbɨyape cuae jeta yae vae pe cuae mbaeti quia oicoa pe, jae reta ocaru cavi vaera? \p \v 34 Jayave Jesús oparandu chupe reta: \p —¿Mbovɨ mbɨyape pa penoi? \p —Oime rogüɨnoi siete, jare mbovɨ jevae ɨ rupigua reta —jei reta. \p \v 35 Jayave Jesús oyócuai yatɨ vae reta oguapɨ vaera ɨvɨ re. \v 36 Jayave oipɨɨ jocuae siete mbɨyape jare mbovɨ jevae ɨ rupigua, jare omee yasoropai Tumpa pe. Jayave opɨsae mbɨyape reta jare jevae ɨ rupigua reta, jare omee jemimboe reta pe, jae reta omee vaera yatɨ vae reta pe. \v 37 Opareve ocaru, jare jɨvata. Jayave Jesús jemimboe reta omboatɨ tembíu oñepɨsaegüe jembɨre vae, jare omotɨnɨe siete canasta. \v 38 Jare ocaru vae reta güi cuimbaegüeño oyepapa cuatro mil rupi. Mbaeti oyepapa cuña reta jare michia reta. \p \v 39 Jayave Jesús omondo yatɨ vae reta. Jayave oyeupi metei chalana pe, jare ojo ovae ɨvɨ Magdala pe. \c 16 \s1 Oipota reta oecha mɨacañɨ \p \v 1 Jare fariseo reta jare saduceo reta yogüeru Jesús oia pe, jare jei chupe oechauca vaera chupe reta mɨacañɨ ara güi. Echa jae reta oipota oicuaa oyapota ra mɨacañɨ chupe reta. \v 2 Erei Jesús jei chupe reta: \p —Amo pe pɨtuta ma yave pe reta pere: Ara cavita co pɨareve. Echa pɨta co amapɨtu reta. \v 3 Jae ramiño vi amo pe neimbove yave pere: Ara pochɨta co cuae ara. Echa pɨta co amapɨtu reta jare ara oyeasoi oi —pere, jei—. Pe reta co jae oporombotavɨ vae reta. Echa ara re pemae yave, peicuaa mbae oyeapota vae. Erei mbaeti etei peicuaa mbae añave oyeapo oi vae —jei—. \v 4 Añave yogüɨreco vae reta icavi mbae vae oyapo vae reta co. Mbaeti oporogüɨrovia. Jae rambue oipota ayapo vaera mɨacañɨ chupe reta. Erei jaeño oyeapota mbae Tumpa iñee aracae omombeu vae Jonás pe oyeapo vae rami, jae reta oicuaa vaera quia co che —jei. \p Jayave Jesús ojo chugüi reta. \s1 Fariseo reta ilevadura \p \v 5 Jare Jesús jare jemimboe reta oyeupi chalana pe yogüɨraja ɨ guasu jovaicho cotɨ. Jare ɨ guasu jovaicho pe yogüɨraja ovae yave ramo, Jesús jemimboe reta oicuaa iñacañɨ co güeru vaera mbɨyape. \v 6 Jare Jesús jei chupe reta: \p —Peñeandu fariseo reta jare saduceo reta ilevadura güi. \p \v 7 Jayave jemimboe reta jei oyoupe: \p —Cuae jei, mbaeti yaru mbɨyape rambue. \p \v 8 Jesús oicuaa mbae jei reta vae, jare jei chupe reta: \p —Michi yae co peporogüɨrovia. ¿Maera pa pemiari oyoupe mbaeti mbɨyape peru vae re? —jei—. \v 9 ¿Mbaeti pa peicuaa vɨteri? ¿Mbaeti pa pemaendúa? Cue yave apɨsae cinco mbɨyape ocaru vaera cinco mil vae. Tembíu oñepɨsaegüe pemboatɨ yave, ¿mbovɨ canasta pa pemotɨnɨe? —jei—. \v 10 Jare siete mbɨyape apɨsae vi, ocaru vaera cuatro mil vae. Tembíu oñepɨsaegüe pemboatɨ yave, ¿mbovɨ canasta pa pemotɨnɨe? —jei—. \v 11 ¿Maera pa mbaeti peicuaa che jae peve vae? Che jae peve peñeandu vaera fariseo reta jare saduceo reta ilevadura güi. Mbaeti jae peve mbɨyape re —jei. \p \v 12 Jayave ramo jemimboe reta oicuaa Jesús jei co chupe reta oñeandu vaera fariseo reta jare saduceo reta iporomboe güi, mbaeti mbɨyape ilevadura güi. \s1 Jesús co jae Cristo \p \v 13 Jare Jesús coiño ma ojo ovae tenta Cesarea Filipo güi. Jayave oparandu jemimboe reta pe: \p —¿Quia pa co che cuimbaera ayeapo vae iru vae reta pe? \p \v 14 Jayave jae reta jei chupe: \p —Amogüe vae jei nde co jae Juan oporombobautizase vae, jare iru vae reta jei nde co jae Elías, jare iru vae reta jei nde co jae Jeremías ani iru Tumpa iñee aracae omombeu vae —jei reta. \p \v 15 Jayave Jesús oparandu ye chupe reta: \p —Erei ¿quia pa co che peve? \p \v 16 Jayave Simón Pedro jei chupe: \p —Nde co jae Cristo. Nde co jae Tumpa jecuaeño oico vae Taɨ —jei. \p \v 17 Jayave Jesús jei Pedro pe: \p —Simón, nde co jae Jonás taɨ. Tumpa nemovendise ma. Echa cheRu ara pe oi vae oicuauca ndeve cuae. Mbaeti quia ye oicuauca ndeve —jei—. \v 18 Jare che jae ndeve, nde co jae Pedro. Jare che etei amomɨratata aiparavo vae reta, ipɨrata vaera metei o ita guasu iárambue oi vae ipɨrata rami. Jae rambue cañɨtei ngaraa ipuere jese reta —jei—. \v 19 Jare ameeta ndeve mboroocuaia ara pegua illave reta. Jare oime yave mbae ɨvɨ pe reñapɨtita vae, Tumpa vi oñapɨtita ara pe. Jae ramiño vi oime yave mbae ɨvɨ pe reyorata vae, Tumpa vi oyorata ara pe —jei. \p \v 20 Jayave Jesús oyócuai jemimboe reta agüɨye vaera omombeu quia pe jae co Cristo. \s1 Jesús jei omanota co \p \v 21 Jare jocuae ara reta güive Jesús omombeu jemimboe reta pe quirai jae ojota co Jerusalén pe, jare quirai tenta pegua reta itenondegua reta jare sacerdote reta itenondegua reta jare mboroócuai re oporomboe vae reta oiporaraucata co chupe, jare quirai jae oyeyucaucata, jare quirai mboapɨ ara rupi oicove yeta ou omanogüe vae reta ipɨte güi. \p \v 22 Jayave Pedro güɨraja Jesús iru reta ipɨte güi, jare omboɨpɨ oñeengata chupe. Jei: \p —Tumpa tanemborɨ, cheYa. Agüɨye etei toyeapo ndeve cuae —jei. \p \v 23 Erei Jesús oyerova jare jei Pedro pe: \p —Ecua chegüi, Satanás. Reipota chemboavai. Echa nde reñemongueta rei ɨvɨ pegua reta oñemongueta rami, mbaeti Tumpa oñemongueta rami —jei. \p \v 24 Jayave Jesús jei jemimboe reta pe: \p —Oime yave quia oipota ojo cherupíe vae, tiñacañɨ iyeugüi, tovoɨ togüɨraja icurusu, jare tojo cherupíe —jei—. \v 25 Oipota oñovatu jecove vae ngaraa ipuere oñovatu. Erei omoeterengata jecove chereco pegua vae oñovatuta co —jei—. \v 26 ¿Mbae ra omonganata quia, omongana yave opaete ɨvɨ pegua, erei mbaeti yave ipuere oñovatu jecove? ¿Mbovɨ ra omboepɨta quia ogua ye vaera jecove? —jei—. \v 27 Echa che cuimbaera ayeapo vae ayu yeta cheRu imaemboete reve araɨgua cheve oyeócuai vae reta ndive. Jare jayave ameeta opaete vae pe oyapo vae rupi —jei—. \v 28 Añete che jae peve, ndei amogüe cuae pe ñogüɨnoi vae reta omano mbove, cherechata che cuimbaera ayeapo vae cheporoocuaia pe —jei. \c 17 \s1 Jesús oyepoepɨ \p \v 1 Seis ara cuae jei güire, Jesús güɨraja Pedro jare Jacobo jare Juan - jae co Jacobo tɨvɨ - iru reta ipɨte güi metei ɨvɨtɨ ɨvate vae re. \v 2 Jare joco pe oyepoepɨ jae reta jóvai. Jova oesape cuaraɨ oesape rami, jare jemimonde tiasɨ yae jare oesape. \v 3 Jare oyecuaa chupe reta Moisés jare Elías imiari ñogüɨnoi Jesús ndive. \v 4 Jayave Pedro jei Jesús pe: \p —OreYa, icavi co ñai vaera cuae pe. Nde reipota yave, toroyapo cuae pe mboapɨ cuaraɨa yai pegua, metei ndeveguara, metei Moisés peguara, jare metei Elías peguara —jei. \p \v 5 Pedro imiari oi rambueve, amapɨtu oesape vae omocuaraɨa reta, jare amapɨtu güi oñeendu ñee. \p —Cuae co jae cheRaɨ. Aaɨu yae. Ayerovia yae jese. Peyeapɨsaca jese —jei. \p \v 6 Jare Jesús jemimboe reta cuae oendu yave, oa ɨvɨ re. Echa oquɨye yae reta. \v 7 Jayave Jesús ou oñono ipo jese reta jare jei: \p —Pepúa. Agüɨye pequɨye. \p \v 8 Jare omae reta ye yave, mbaeti ma oecha quia jae reta ndive, jaeño Jesús. \p \v 9 Jare ɨvɨtɨ güi ogüeyɨ yogüeru rambueve, Jesús oyócuai reta: \p —Agüɨye pemombeu quia pe cuae peecha vae, ndei che cuimbaera ayeapo vae aicove ye ayu omanogüe vae reta ipɨte güi mbove. \p \v 10 Jayave jemimboe reta oparandu chupe: \p —¿Maera pa jei mboroócuai re oporomboe vae reta Elías rani co outa? \p \v 11 —Añete Elías rani co outa —jei Jesús—, jare opaete oyapocavita. \v 12 Erei che jae peve, Elías ou ma co, jare Israel pegua reta mbaeti oicuaa. Jae rambue oyapo reta chupe jae reta oipota vae. Jae ramiño vi jae reta oiporaraucata cheve —jei. \p \v 13 Jayave Jesús jemimboe reta oicuaa jae imiari oi chupe reta Juan oporombobautizase vae re. \s1 Jesús ombogüera cunumi aña oya jese vae \p \v 14 Jare yogüeru ovae yave jeta vae ñogüɨnoia pe, metei cuimbae ou oovaiti Jesús. Oyeatɨca jae jóvai, jare jei chupe: \p \v 15 —CheYa, eiparareco cheraɨ. Echa imbaerasɨ iñaca pe jare oiporara yae. Jeta vese ma oa tata pe. Oa vi ɨ pe —jei—. \v 16 Aru neremimboe reta pe ombogüera vaera tei, erei jae reta mbaeti ipuere —jei. \p \v 17 Jayave Jesús jei joco pe ñogüɨnoi vae reta pe: \p —Yavai yae pe reta cuae ɨvɨ pe peico vae peporogüɨrovia vaera. ¿Quirai regua ra apɨtata pe reta ndive? ¿Quirai regua ra cherosata peve? Peru cheve cuae pe jocuae cunumi —jei. \p \v 18 Jayave Jesús oñeengata aña pe, jare aña ojo cunumi güi. Jare jupiveiño cunumi ocuera. \p \v 19 Jayave Jesús jemimboe reta yogüeru Jesús oia pe oparandu chupe, jae retaño jae ndive ñogüɨnoi yave: \p —¿Maera pa ore mbaeti orepuere romondo aña? \p \v 20 —Mbaeti peporogüɨrovia rambue —jei Jesús chupe reta—. Añete che jae peve, güɨramoi peporogüɨrovia michi yae metei mostaza jaɨgüe michi yae rami. Erei jocuae nunga mborogüɨrovia penoi yave, pepuereta pere cuae ɨvɨtɨ pe: Ecua cuae güi epɨta joco pe, jare ojota co. Ngaraa mbae yavai peve —jei—. \v 21 Erei ngaraa pepuere pemondo cuae nunga aña, jaeño peyerure yave Tumpa pe peyecuacu reve tembíu güi —jei. \s1 Jesús jei ye omanota co \p \v 22 Jare Galilea pe ñogüɨnoi rambueve, Jesús jei jemimboe reta pe: \p —Che cuimbaera ayeapo vae metei vae chemoeterengata iru vae reta pe. \v 23 Jae reta cheyucata. Erei amano ma yave, mboapɨ ara rupi aicove yeta ayu omanogüe vae reta ipɨte güi —jei. \p Jayave jemimboe reta ipɨatɨtɨ yae. \s1 Mburuvicha ocovara vae \p \v 24 Jare Capernaum pe yogüɨraja ovae yave, mburuvicha peguara ocovara vae reta yogüeru oparandu Pedro pe: \p —¿Omboepɨ pa pemboe vae mburuvicha ocovara vae? \p \v 25 —Omboepɨ co —jei Pedro chupe reta. \p Jare oique yave ñogüɨnoi metei o pe, Jesús oique Pedro jenonde jare jei chupe: \p —Simón, mburuvicha ɨvɨ pegua reta ocovara iru vae reta pe. ¿Ocovara reta vi pa taɨ reta pe ani iru vae reta peño? ¿Mbae pa reñemongueta cuae re? —jei. \p \v 26 —Iru vae reta peño —jei Pedro. \p Jayave Jesús jei ye chupe: \p —Jae rambue taɨ reta mbaeti omboepɨ chupe reta. \v 27 Erei agüɨye vaera yayapo icavi mbae vae echa chupe reta, ecua ɨ guasu pe emboa jevae ɨ rupigua. Eipɨɨ jare eipea iyuru. Joco pe revaeta metei corepoti. Eraja emee mburuvicha peguara ocovara vae reta pe cheveguara jare ndeveguara —jei. \c 18 \s1 Tenondegua vae \p \v 1 Jayave jemimboe reta yogüeru jei Jesús pe: \p —¿Quia pa co jae tenondegua vae mboroocuaia ara pegua pe? \p \v 2 Jayave Jesús oeni metei michia, jare oñono jae reta ipɨte pe. \p \v 3 —Añete che jae peve, mbaeti yave peyerova Tumpa cotɨ jare peyeapo michia reta rami, ngaraa peique mboroocuaia ara pegua pe —jei—. \v 4 Oime yave quia oñemomichi cuae michia rami vae, jae oicota tenondegua vaera mboroocuaia ara pegua pe —jei—. \v 5 Jare oime yave quia omboresive cuae nunga michia chereco pegua vae, che co chemboresive —jei—. \s1 Oporomboavai vae reta \p \v 6 Oime michia cheré güɨrovia vae reta. Oime yave quia metei cuae nunga pe mbaeyoa oyapouca vae, icavita tei co iru vae reta oñapɨti vaera iyayu rupi metei ita tuicha vae ombaeso pɨpe vae, jae ipɨtupa vaera ɨ guasu pe —jei—. \v 7 Amogüe ɨvɨ pegua reta oiporara iru vae reta oyapouca chupe reta mbaeyoa rambue. Jecuaeño amogüe vae reta oyapouca mbaeyoa iru vae reta pe. Erei jocuae mbaeyoa oyapouca vae reta oiporarata vi co —jei—. \p \v 8 Jae rambue ndeporovaicho ani ndepɨrovaicho oyapouca mbaeyoa ndeve yave, eyasɨa emombo ndeyeugüi. Icavi co tecove opa mbae vae renoi vaera ndeporovaicho mbae reve ani ndepɨrovaicho mbae reve, tata guasu opa mbae vae pe mócoi ndepo reve ani mócoi ndepɨ reve Tumpa nemondo vaera tei güi —jei—. \v 9 Jae ramiño vi nderesarovaicho oyapouca mbaeyoa ndeve yave, eequi emombo ndeyeugüi. Icavi co tecove opa mbae vae renoi vaera nderesarovaicho mbae reve, tata guasu pe mócoi nderesa reve Tumpa nemondo vaera tei güi —jei—. \s1 Vecha ocañɨ vae \p \v 10 Agüɨye peroɨro metei cuae nunga michia. Che jae peve, ara pe araɨgua oñangareco cuae nunga michia reta re vae reta jecuaeño ñogüɨnoi cheRu ara pe oi vae jóvai —jei—. \v 11 Echa che cuimbaera ayeapo vae ayu amboasa vaera ocañɨ vae reta —jei—. \p \v 12 Peñemongueta cuae re. Oime yave metei cuimbae cien vecha güɨnoi vae, metei vecha ocañɨ yave, cuimbae oeya jocuae noventa y nueve vecha reta ojo ɨvɨtɨ reta rupi oeca ocañɨ vae —jei—. \v 13 Jare ovae chupe yave, añete che jae peve, oyerovia yae jocuae vecha re noventa y nueve vecha mbaeti ocañɨ vae reta re güi. \v 14 Jae ramiño vi peRu ara pe oi vae mbaeti oipota cuae michia reta güi metei ave ocañɨtei vaera —jei—. \s1 Nderɨvɨ iyoa yave ndecotɨ \p \v 15 Jare nderɨvɨ iyoa yave ndecotɨ, ecua emombeu chupe oyapo vae regua mbaeti quia ye oicuaa reve. Jare nderɨvɨ oyeapɨsaca nderé yave, reñemoicavita jae ndive —jei—. \v 16 Erei mbaeti yave oipota oyeapɨsaca nderé, eraja nderupíe metei ani mócoi neirura, iru vae reta oicuaa vaera mócoi ani mboapɨ vae rupi mbae pere vae —jei—. \v 17 Jare mbaeti yave oipota oyeapɨsaca jese reta, emombeu oporogüɨrovia vae reta pe. Erei nderɨvɨ mbaeti yave oipota oyeapɨsaca oporogüɨrovia vae reta re, emae jese metei judío mbae vae rami ani mburuvicha peguara ocovara vae rami —jei—. \v 18 Añete che jae peve, oime yave mbae ɨvɨ pe peñapɨtita vae, Tumpa vi oñapɨtita ara pe. Jae ramiño vi oime yave mbae ɨvɨ pe peyorata vae, Tumpa vi oyorata ara pe —jei—. \p \v 19 Jare che jae ye peve, mócoi vae ɨvɨ pegua omboyovaque iñemongueta jei yave: Yayerure Tumpa pe jocuae re, cheRu ara pe oi vae oyapota chupe reta oyerure chupe jese vae —jei—. \v 20 Echa mócoi ani mboapɨ vae oñemboatɨ yave cheree re, joco pe etei ipɨte pe che aita —jei. \p \v 21 Jayave Pedro ou jei Jesús pe: \p —CheYa, cherɨvɨ iyoa yave checotɨ jeta vese, ¿mbovɨ vese pa cheɨrota chupe? ¿Siete vese pa? —jei. \p \v 22 Jayave Jesús jei Pedro pe: \p —Che jae ndeve, neɨro chupe setenta vese siete, mbaeti siete veseño. \s1 Mócoi cuimbae ipía vae reta \p \v 23 Echa mboroocuaia ara pegua metei mburuvicha guasu jembiócuai reta pe ipía oipota ocovara vae rami co —jei—. \v 24 Mburuvicha guasu omboɨpɨ ocovara chupe reta yave, ou oñemboɨ jae jóvai metei jembiócuai jeta yae corepoti re ipía chupe vae —jei—. \v 25 Jocuae jembiócuai mbaeti etei ipuere omboepɨ. Jae rambue mburuvicha guasu oyócuai oñemee vaera corepoti re jembiócuai jare jembiócuai jembireco jare imichia reta jare opaete imbaembae, jembiócuai ipuere vaera omboepɨ chupe —jei—. \v 26 Jayave jembiócuai oyeatɨca mburuvicha guasu jóvai, jare jei chupe: Agüɨye ndepochɨ cheve. Ndepɨaguasu checotɨ yave, amboepɨta ndeve opaete —jei, jei—. \v 27 Jayave mburuvicha guasu oiparareco jocuae jembiócuai jare oyora. Iñɨro chupe ipía re —jei—. \p \v 28 Erei jocuae tembiócuai oe mburuvicha guasu oia güi jare ovae iru tembiócuai mbovɨ yae corepoti re ipía chupe vae. Jayave oiyayupɨɨ jare jei chupe: Emboepɨ cheve ndepía. \v 29 Jayave jocuae iru tembiócuai oyeatɨca jae jóvai, jare oyerure chupe: Agüɨye ndepochɨ cheve. Ndepɨaguasu checotɨ yave, amboepɨta ndeve opaete —jei, jei—. \v 30 Erei mbaeti oipota ipɨaguasu icotɨ. Omombo tembipɨɨrɨru pe opaete ipía omboepɨ regua —jei—. \v 31 Jare iru tembiócuai reta oicuaa yave oyeapo vae, ipɨatɨtɨ yae, jare yogüɨraja omombeu mburuvicha guasu pe opaete oyeapo vae regua —jei—. \v 32 Jayave mburuvicha guasu oeni jocuae jembiócuai, jare jei chupe: Nde co jae metei cherembiócuai icavi mbae vae. Che cheɨro ndeve opaete ndepía re, nde reyerure cheve jese rambue —jei, jei—. \v 33 ¿Maera pa mbaeti reiparareco jocuae iru cherembiócuai, che roparareco rami? —jei, jei—. \v 34 Jayave mburuvicha guasu pochɨ yae jembiócuai pe, jare oyócuai iru vae reta oiporarauca vaera chupe opaete ipía omboepɨ regua —jei—. \p \v 35 Jae ramiño vi cheRu ara pe oi vae oyapota jocorai peve, mbaeti yave peɨro opaete pepɨa reve perɨvɨ iyoa pecotɨ vae pe —jei. \c 19 \s1 ¿Jupi pa cuimbae omombo vaera jembireco? \p \v 1 Jare Jesús opaete cuae jei ma yave, ojo Galilea güi Judea pe Jordán jovaicho pe. \v 2 Jare jeta yae vae yogüɨraja jaɨcue. Jayave Jesús ombogüera imbaerasɨ vae joco pe ñogüɨnoi vae reta. \v 3 Yogüeru vi fariseo reta Jesús oia pe. Jae reta oipota tei oyavɨuca chupe. Jae rambue oparandu reta chupe: \p —¿Jupi pa cuimbae omombo vaera jembireco oipotagüe mbae jeco pegua? \p \v 4 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —¿Mbaeti pa pemongueta Tumpa iñee pe quirai Tumpa oyapoɨpɨ yave, oyapo cuimbae jare cuña? —jei—. \v 5 Jare Tumpa jei corai: \q1 Jae rambue cuimbae oeyata tu jare ichɨ, jare ojota oico vaera jembireco ndive. \q1 Jare mócoi vae oyeapota metei ramiño. \m Jocorai jei Tumpa —jei—. \v 6 Jae rambue mbaeti ma mócoi vae rami. Yogüɨreco metei ramiño. Tumpa omoiru reta rambue, agüɨye quia tomboyao —jei. \p \v 7 Jayave fariseo reta jei ye chupe: \p —¿Maera pa Moisés oyócuai cuimbae oicuatía vaera tupapire jembireco omombo vae regua jembireco omombo vaera? \p \v 8 —Moisés omaeño peré pemombo vaera perembireco pepɨatanta rambue —jei Jesús—. Erei Tumpa oyapoɨpɨ yave, mbaeti jocorai —jei—. \v 9 Jare che jae peve, metei cuimbae ipuere omombo jembireco, cuña aguasa oyapo yave. Erei cuña mbaeti yave oyapo aguasa, cuimbae omombo yave, oñuvanga co menda re omenda yave iru cuña ndive. Jae ramiño vi iru cuimbae omenda yave jocuae cuña oñemombouca vae ndive, jae vi oñuvanga menda re —jei. \p \v 10 Jayave Jesús jemimboe reta jei chupe: \p —Jocorai yaveño cuimbae ipuere omombo jembireco, mbaeti icavi cuimbae omenda vaera. \p \v 11 Erei Jesús jei chupe reta: \p —Amogüe vaeño ipuere oicuaa cuae che jae peve vae. Jaeño Tumpa omee oicuaa vaera vae reta ipuere oicuaa —jei—. \v 12 Echa amogüe vae oa güive ichɨ güi yogüɨreco eunuco retara. Jare amogüe vae yogüɨreco eunuco retara iru vae reta oapiao reta rambue. Jare amogüe vae yogüɨreco eunuco retara jae reta etei oyeapiaouca rambue. Jocorai oyapo reta mboroocuaia ara pegua jeco pegua. Oime yave quia ipuere oicuaa cuae, toicuaa —jei. \s1 Jesús oñono ipo michia reta re \p \v 13 Jare amogüe vae güeru Jesús oia pe michia reta, Jesús oñono vaera ipo jese reta jare oyerure vaera Tumpa pe jese reta. Erei jemimboe reta oñeengata güeru vae reta pe. \v 14 Erei Jesús jei: \p —Pemaeño michia reta re yogüeru vaera checotɨ. Echa cuae nunga oyeócuai Tumpa pe mboroocuaia ara pegua pe —jei. \p \v 15 Jayave oñono ipo jese reta. Jayave ojo joco güi. \s1 Cuimbae oicocatu vae \p \v 16 Jare metei cuimbae ou jei Jesús pe: \p —Oporomboe vae, nde ndepɨacavi co. ¿Mbae nunga mbae icavi vae pa ayapota, anoi vaera tecove opa mbae vae? —jei. \p \v 17 Jayave Jesús jei chupe: \p —¿Maera pa rere cheve: Ndepɨacavi co? Mbaeti quia ipɨacavi, jaeño Tumpa. Erei reipota yave renoi tecove opa mbae vae, eyapo mboroócuai reta —jei. \p \v 18 —¿Mbae nunga reta pa? —jei Jesús pe. \p Jayave Jesús jei ye chupe: \p —Agüɨye eporoyuca. Agüɨye eñuvanga menda re. Agüɨye nemonda. Agüɨye ndeapu iru vae reta re. \v 19 Eaɨu nderu jare ndesɨ. Jare eaɨu iru vae nde reyeaɨu rami —jei. \p \v 20 Jayave cuimbae jei Jesús pe: \p —Mbaeti ayavɨ metei ave cuae mboroócuai reta chemichi güive. ¿Mbae pa oata cheve vɨteri ayapo vaera? —jei. \p \v 21 Jayave Jesús jei chupe: \p —Reipota yave reyapo opaete icavi reyapo vaera vae, ecua emee opaete mbaembae renoi vae corepoti re, jare emee corepoti paravete vae reta pe, jare reicocatuta ara pe. Jayave eyu cherupíe —jei. \p \v 22 Erei cuae oendu yave, cuimbae ojo ipɨatɨtɨ reve. Echa jeta mbaembae güɨnoi. \p \v 23 Jayave Jesús jei jemimboe reta pe: \p —Añete che jae peve, yavai yaeta co oicocatu vae oique vaera mboroocuaia ara pegua pe. \v 24 Che jae ye peve, yavai yaeta oicocatu vae oique vaera Tumpa iporoocuaia pe, maemɨmba camello jee vae yuu mi jesacua rupi oasa vaera güi —jei. \p \v 25 Jesús jemimboe reta cuae oendu yave, ipɨacañɨ yae jare jei: \p —Jocorai yave, ¿quia pa ipuere oñemboasauca? \p \v 26 Jayave Jesús omae jese reta jare jei: \p —Ɨvɨ pegua reta mbaeti ipuere oñemboasa. Erei Tumpa ipuere omboasa reta. Echa Tumpa ipuere oyapo opaete —jei. \p \v 27 Jayave Pedro jei chupe: \p —Mase, ore opaete mbae roeya, royu vaera nde ndive. ¿Mbae pa rogüɨnoita ore? \p \v 28 Jayave Jesús jei jemimboe reta pe: \p —Añete che jae peve, che cuimbaera ayeapo vae aguapɨta cheguapɨa pe añemboeteuca vaera, opaete oyeapocavi yave. Jae ramiño vi pe reta che ndive peyu vae peguapɨta doce guapɨa pe, jare pejaata doce atɨ Israel pegua reta —jei—. \v 29 Jare oime yave quia oeya jo, ani tɨqueɨ reta, ani tɨvɨ reta, ani jeindɨ reta, ani tu, ani ichɨ, ani jembireco, ani imichia reta, ani iɨvɨ reta chereco pegua vae, cien rupi jecoviata co chupe, jare güɨnoita imbaera tecove opa mbae vae —jei—. \v 30 Erei Tumpa ombotaɨcueta oñemboete vae reta, jare omotenondeta oñemomichi vae reta —jei—. \c 20 \s1 Co pe oparavɨquɨ vae reta \p \v 1 Echa mboroocuaia ara pegua metei co iya rami co. Co iya oe neimbove asɨ oeca ico pe oparavɨquɨ vae retara —jei—. \v 2 Oparandu amogüe vae pe oparavɨquɨta ra chupe omboepɨ yave chupe reta metei denario ara, jare jae reta jei chupe oparavɨquɨta co chupe. Jayave co iya omondo reta ico pe —jei—. \v 3 Jayave co iya oe ye cuaraɨ ɨvate catu mi yave, jare oecha iru vae reta oñemboɨ ñogüɨnoi maemeea pe. Mbaeti co jae reta iparavɨquɨ. \v 4 Jayave co iya jei chupe reta: Pe reta vi pecua peparavɨquɨ checo pe. Tamboepɨ peve jupi co amboepɨ peve vaera vae —jei, jei—. Jayave jae reta yogüɨraja co pe —jei—. \v 5 Jayave co iya oe ye cuaraɨ ara mbɨte yave, jare omondo iru vae reta ico pe oparavɨquɨ vaera. Jae ramiño vi oe ye mboapɨ ora ma caaru yave, jare omondo ye iru vae reta ico pe oparavɨquɨ vaera —jei—. \v 6 Jare co iya oe ye caaru yae yave, jare oecha iru vae reta oñemboɨ ñogüɨnoi mbaeti iparavɨquɨ rambue. Jayave jei chupe reta: ¿Maera pa pei cuae pe opaete ara peparavɨquɨ mbae reve? —jei, jei—. \v 7 Mbaeti quia oremombaravɨquɨ rambue —jei reta, jei—. Jayave co iya jei chupe reta: Pe reta vi pecua peparavɨquɨ checo pe. Tamboepɨ peve jupi co amboepɨ peve vaera vae —jei, jei—. \p \v 8 Cuaraɨ oique ma yave, co iya jei jembiócuai pe: Eeni oparavɨquɨ vae reta emboepɨ. Emboepɨ rani taɨcue rupi omboɨpɨ oparavɨquɨ vae reta pe, jare taɨcue rupi emboepɨ tenonde yave omboɨpɨ oparavɨquɨ vae reta pe —jei, jei—. \v 9 Jare co güi yogüeru ye yave caaru yae omboɨpɨ oparavɨquɨ vae reta, co iya jembiócuai omee metei ñavo pe metei denario —jei—. \v 10 Jare neimbove asɨ omboɨpɨ oparavɨquɨ vae reta co güi yogüeru yave, oñemongueta tei co iya jembiócuai omboepɨta co chupe reta jeta yae caaru yae omboɨpɨ oparavɨquɨ vae reta pe omboepɨ vae güi. Erei co iya jembiócuai omboepɨ vi chupe reta metei denario iru reta rami —jei—. \v 11 Jayave metei denarioño güɨnoi yave, iñeenguru co iya pe —jei—. \v 12 Jae reta jei chupe: Cuae taɨcue rupi omboɨpɨ oparavɨquɨ vae reta metei oraño oparavɨquɨ. Erei nde remboepɨ chupe reta metei denario oreve remboepɨ rami, yepe tei ore roparavɨquɨ tanta cuaraɨ jasɨ yae reve —jei reta, jei—. \v 13 Erei co iya jei metei vae pe: Cheamingo, mbaeti etei ayapo icavi mbae vae ndeve. Echa nde rere cheve reparavɨquɨta checo pe che amboepɨ ndeve yave metei denario —jei, jei—. \v 14 Ecua eraja cuae remongana vae. Aipota amboepɨ taɨcue rupi omboɨpɨ oparavɨquɨ vae pe metei denario ndeve amboepɨ rami —jei, jei—. \v 15 Echa jupi co che ayapo vaera aipota vae chembaembae ndive. Agüɨye eñemoagüɨro cuae iru vae re che ayapo icavi vae chupe rambue —jei, jei—. \p \v 16 Jae ramiño vi Tumpa ombotaɨcueta oñemboete vae reta, jare omotenondeta oñemomichi vae reta —jei. \s1 Jesús jei ye omanota co \p \v 17 Jare Jesús Jerusalén cotɨ ojo rambueve, oeni jocuae doce jemimboe reta iru reta ipɨte güi, jare jei chupe reta: \p \v 18 —Mase, yaja co Jerusalén cotɨ. Jare che cuimbaera ayeapo vae metei vae chemoeterengata sacerdote reta itenondegua reta jare mboroócuai re oporomboe vae reta pe. Jae reta jeita amano vaera, \v 19 jare chemoeterengata judío mbae vae reta pe. Jae reta cheyoyaita, chenupata chicote pe, jare checututa curusu re. Erei mboapɨ ara rupi aicove yeta ayu omanogüe vae reta ipɨte güi —jei. \s1 Jacobo jare Juan oipota vae \p \v 20 Cuae jaɨcue rupi ou Jesús oia pe Jacobo jare Juan ichɨ. Jae co Zebedeo jembireco. Jacobo jare Juan vi yogüeru ichɨ ndive. Cuña oyeatɨca Jesús jóvai jare jei chupe oipota oyapo vaera mbae chupe. \v 21 Jayave Jesús oparandu cuña pe: \p —¿Mbae pa reipota? \p —Emaeño cuae mócoi chemembɨ re oguapɨ vaera ndeɨque pe reporoócuai yave, metei ndeacatu cotɨ jare iru ndeasu cotɨ —jei cuña chupe. \p \v 22 Erei Jesús jei Jacobo jare Juan pe: \p —Mbaeti peicuaa mbae peyerure jese vae. ¿Pepuereta pa peiporara che aiporarata rami? ¿Pepuereta pa peñembobautizauca che añembobautizaucata rami? —jei. \p —Orepuereta co —jei reta. \p \v 23 —Añete pe reta peiporarata che aiporarata rami, jare pe reta peñembobautizaucata che añembobautizaucata rami —jei Jesús chupe reta—. Erei mbaeti chepuere jae peve peguapɨ vaera cheɨque pe, metei cheacatu cotɨ, jare iru cheasu cotɨ. Echa cheRu omocatɨro ma joco pe oguapɨta vae reta peguara —jei. \p \v 24 Jare iru diez Jesús jemimboe reta cuae oendu, jare pochɨ reta Jacobo jare Juan pe. \v 25 Jayave Jesús oeni reta. \p —Peicuaa cavi co cuae —jei chupe reta—. Mburuvicha ɨvɨ pegua reta oporoócuai, jare mbaepuere güɨnoi vae reta jei iru reta pe mbae oyapo vaera —jei—. \v 26 Erei pe reta agüɨye peyapo jocorai —jei—. Oime yave metei pepɨte pe oi vae oipota mbaepuere güɨnoi vae, toyeócuai iru reta pe —jei—. \v 27 Jare oime yave metei pepɨte pe oi vae oipota tenondeguara oico vae, toyeócuai iru reta pe —jei—. \v 28 Echa che cuimbaera ayeapo vae ayu ayeócuai vaera iru vae reta pe. Mbaeti ayu iru vae reta oyeócuai cheve vaera. Ayu amano vaera, jeta vae aepɨ vaera —jei. \s1 Cuimbae jesa mbae vae reta \p \v 29 Jare yogüɨraja yave tenta Jericó güi, jeta vae yogüɨraja Jesús jaɨcue. \v 30 Jare mócoi cuimbae jesa mbae vae oguapɨ ñogüɨnoi joco pe tape jembeɨ pe. Jare oicuaa reta yave Jesús oasa co ojo, iñeeata reve jei reta: \p —OreYa, oreparareco. Nde co jae David Taɨ. \p \v 31 Jeta joco pe ñogüɨnoi vae reta oñeengata chupe reta. Oipota tei omoquirii. Erei jae reta iñeeata yae reve jei: \p —OreYa, oreparareco. Nde co jae David Taɨ. \p \v 32 Jayave Jesús opɨta jare oeniuca cuimbae jesa mbae vae reta. \p —¿Mbae pa peipota ayapo vaera peve? —jei chupe reta. \p \v 33 —Toromae, oreYa —jei reta chupe. \p \v 34 Jayave Jesús oiparareco reta jare oyavɨquɨ jesa. Jare jupiveiño mócoi reve ipuere omae, jare yogüɨraja Jesús jaɨcue. \c 21 \s1 Jesús ojo Jerusalén pe \p \v 1 Jare coiño ma Jerusalén güi ñogüɨnoi yave, yogüɨraja ovae tenta Betfagé iyɨpɨ pe. Jayave ɨvɨtɨ Oliva jóvai ñogüɨnoi yave, Jesús oyócuai mócoi jemimboe reta. \p \v 2 —Pecua pea tenta ñanderóvai oi vae pe —jei—. Peo pevae yave, pevaeta metei mburica mi oñeapɨti oi, jare pevaeta vi mburica mi taɨrusu vae jae ndive. Peyora reta peru —jei—. \v 3 Jare oime yave quia mbae jei peve, pere chupe: ÑandeYa oipota oiporu, erei ɨmambae güeruruca yeta cuae pe —pere, jei. \p \v 4 Opaete cuae oyeapo, Tumpa iñee aracae omombeu vae jeigüe vae oyeapo vaera. Echa jae jei corai: \p \v 5 Pemombeu Sion tayɨ pe: \q1 Mase, ndeRuvicha Guasu ou ndeve. \q1 Oñemomichi oi. \q1 Echa opo ou mburica mi re. \q1 Opo ou mburica mi taɨrusu vae re. \q1 Jocuae co mburica mi imembɨ. \m Jocorai jei. \p \v 6 Jayave Jesús jemimboe reta yogüɨraja jare oyapo Jesús jei chupe reta oyapo vaera vae. \v 7 Jare güeru mburica mi jare mburica mi taɨrusu vae Jesús oia pe. Jayave Jesús jemimboe reta oñono iyasoya maemɨmba reta icupe re jare Jesús opo mburica mi taɨrusu vae re. \v 8 Jare jeta vae oipɨso iyasoya tape rupi mburica mi taɨrusu vae jenonde, jare iru vae reta oyasɨa ñanaroquɨ jare oñono tape rupi. \v 9 Jare Jesús jenonde yogüɨraja vae reta jare jaɨcue yogüɨraja vae reta iñeeata reve jei: \p —¡Hosanna! Cuae co jae David Taɨ. Toñemboeteuca ñandeYa jee re ou vae. Tei reta Hosanna ara pe —jei reta. \p \v 10 Jare Jesús ojo ma ovae yave Jerusalén pe, opaete Jerusalén pegua reta ipɨacañɨ reve jei: \p —¿Quia pa co jae? \p \v 11 Jare jeta vae jei: \p —Cuae co jae Jesús. Jae co metei Tumpa iñee omombeu vae Nazaret pegua. Nazaret Galilea pegua co —jei reta. \s1 Jesús Tumpa jo pe oyapo vae \p \v 12 Jayave Jesús oique Tumpa jo pe jare omoe joco güi opaete Tumpa jo pe omaemee vae reta jare ombaegua vae reta, jare omboyapara corepoti oipoepɨ vae reta imesa reta jare pɨcasu reta omee vae reta iguapɨa reta. \v 13 Jare jei chupe reta: \p —Tumpa iñee pe oyecuatía oi corai: “Chero oñembojeeta o yerure pegua pe”. Jocorai oyecuatía oi. Erei pe reta peyapo ma imonda vae reta oñemia rami —jei. \p \v 14 Jare yogüeru Jesús oia pe Tumpa jo pe jesa mbae vae reta jare icocho vae reta, jare Jesús ombogüera reta. \v 15 Jare sacerdote reta itenondegua reta jare mboroócuai re oporomboe vae reta oecha mɨacañɨ Jesús oyapo vae reta, jare oendu vi michia Tumpa jo pe ñogüɨnoi vae reta iñeeata reve jei: \p —¡Hosanna! Cuae co jae David Taɨ. \p Jae rambue jae reta pochɨ yae. \v 16 Jayave jei reta Jesús pe: \p —¿Reendu pa cuae reta jei vae? \p Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Aendu co. ¿Mbaeti pa pemongueta cuae Tumpa iñee pe oyecuatía oi vae? \q1 Nde remee michia reta jare ocambu vɨteri vae reta pe nemboete vaera. \m Jocorai oyecuatía oi —jei. \p \v 17 Jayave Jesús oeya reta. Ojo Jerusalén güi Betania pe, jare joco pe oico. \s1 Ɨva mbaeti ia vae \p \v 18 Pɨareve pe neimbove yave Jesús ojo ye Jerusalén cotɨ, jare ñɨmbɨaɨ. \v 19 Jare oecha metei ɨva coiño tape güi. Jayave ojo omae jese, erei mbaeti ovae ia, jaeño joo. Jayave jei ɨva pe: \p —Ngaraa etei ma ndeía. \p Jare ɨmambae ɨva yɨpi. \p \v 20 Jare Jesús jemimboe reta oecha yave ɨva yɨpi vae, ipɨacañɨ jese jare jei: \p —Ɨmambae yae yɨpi jocuae ɨva. \p \v 21 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Añete che jae peve, peporogüɨrovia yave, pe reta vi pepuereta peyapo che ayapo ɨva pe vae rami. Erei peporogüɨrovia yave, pepuereta vi pere cuae ɨvɨtɨ pe: Pecua cuae güi peñemombo ɨ guasu pe, jare jocoraita oyeapo. Mbaeti yave pere pepɨa pe: Ngaraa ndipo oyeapo, oyeapota co peve —jei—. \v 22 Jare oime yave mbae peipota vae, peyerure Tumpa pe jese. Jare perovia yave Tumpa omeeta co peve, penoita co —jei. \s1 Jesús imbaepuere \p \v 23 Jare Jesús oique ye yave Tumpa jo pe, sacerdote reta itenondegua reta jare tenta pegua reta itenondegua reta yogüeru jae oia pe oporomboe rambueve, jare oparandu chupe: \p —¿Mbae nunga mbaepuere pa renoi cuae mbaembae reyapo vaera? ¿Quia pa omee ndeve mbaepuere cuae reyapo vaera? —jei reta. \p \v 24 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Che vi taparandu peve mbae re. Pemombeu yave cheve, che vi amombeuta peve mbae nunga mbaepuere anoi cuae mbaembae ayapo vaera —jei—. \v 25 ¿Quia pa ombou Juan oporombobautiza vaera? ¿Tumpa pa ombou? ani ¿ɨvɨ pegua reta pa ombou? —jei. \p Jayave jae reta jei oyoupe: \p —Yae yave: Tumpa co ombou, jae jeita ñandeve: Jocorai yave, ¿maera pa mbaeti perovia? —jei reta oyoupe—. \v 26 Erei mbaeti ñandepuere yae: Ɨvɨ pegua reta co ombou. Echa yaquɨye tenta pegua reta güi. Echa opaete vae güɨrovia Juan co jae metei Tumpa iñee omombeu vae —jei reta oyoupe. \p \v 27 Jayave jei reta Jesús pe: \p —Mbaeti roicuaa. \p —Che vi ngaraa amombeu peve mbae nunga mbaepuere anoi cuae mbaembae ayapo vaera —jei Jesús chupe reta—. \s1 Mócoi taɨ reta \p \v 28 ¿Quirai pa peñemongueta cuae re? Metei cuimbae güɨnoi mócoi taɨ reta. Ou jei metei taɨ pe: Cheraɨ, cuae ara ecua eparavɨquɨ checo pe. \v 29 Taɨ jei chupe: Ngaraa aja aparavɨquɨ. Erei taɨcue rupi iquɨreɨ ojo. Jae rambue ojo oparavɨquɨ tu ico pe —jei—. \v 30 Jare cuimbae jei iru taɨ pe: Cheraɨ, cuae ara ecua eparavɨquɨ checo pe. Taɨ jei chupe: Taja taparavɨquɨ, cheru. Erei mbaeti ojo —jei—. \v 31 ¿Quia nunga pa cuae mócoi vae güi oyapo tu jemimbota? —jei. \p Jayave jae reta jei chupe: \p —Jocuae tenonde voi tu oyócuai vae. \p Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Añete che jae peve, mburuvicha peguara ocovara vae reta jare cuña aguasa rupi yogüɨreco vae reta oiqueta Tumpa iporoocuaia pe perenonde. \v 32 Echa Juan ou oicuauca peve jupi vae, erei pe reta mbaeti perovia. Erei mburuvicha peguara ocovara vae reta jare cuña aguasa rupi yogüɨreco vae reta güɨrovia. Jare yepe tei cuae peicuaa, erei mbaeti peeya peñemongueta icavi mbae vae pepɨa pe oi vae. Jecuae peateɨ perovia Juan —jei—. \s1 Co iporúa reta \p \v 33 Tamombeu ye peve amojaanga reve cuae: Oico metei cuimbae icora oiquese vae. Jayave oñotɨ pɨpe jeta uva. Jayave oyoo ɨvɨ, jare oyapo uva oitɨami pɨpe vaera. Oyapo vi metei chapapa, omae vaera ɨvate güi opaete co re. Jayave oiporuca ico iru vae reta pe, jae reta oñangareco vaera jese. Jayave co iya ojo mombɨrɨ ambué ɨvɨ pe —jei—. \v 34 Jare uva yagüɨye ma yave, co iya ombou amogüe jembiócuai reta co iporúa reta pe, jae reta omboyao vaera tei uva reta, iya güɨnoi vaera imbaera —jei—. \v 35 Erei co iporúa reta oipɨɨ co iya jembiócuai reta, jare oinupa metei vae, jare oyuca iru vae, jare oyapi ita pe iru vae —jei—. \v 36 Jayave co iya ombou ye amogüe jembiócuai reta. Erei co iporúa reta jecuae jocorai oyapo ye chupe reta —jei—. \v 37 Jayave taɨcue rupi co iya ombou taɨ. Jei tei iyeupe: Güɨramoi omboeteta cheraɨ —jei, jei—. \v 38 Erei co iporúa reta oecha yave co iya taɨ, jei reta oyoupe: Cuae co jae iyara vae. Yaja yayuca, jare ñande yaicota co iya retara —jei reta, jei—. \v 39 Jayave jae reta oipɨɨ co iya taɨ oyuca omombo co güi —jei—. \p \v 40 Jae rambue co iya ou ye yave, ¿mbae ra oyapota jocuae co iporúa reta pe? —jei. \p \v 41 Jayave jae reta jei Jesús pe: \p —Opata oyuca jocuae cuimbae icavi mbae vae reta, jare oiporucata ico ambué vae reta pe. Jae reta omeeta co iya pe imbaera uva yagüɨye ma yave —jei reta. \p \v 42 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —¿Mbaeti pa pemongueta cuae Tumpa iñee pe oyecuatía oi vae? \q1 Ita o iyapoa reta omombo vae oyeapo ma ita tenondegua vae. \q1 ÑandeYa oyapo cuae. \q1 Yaecha ma, jare ñanepɨacañɨ jese. \m Jocorai oyecuatía oi —jei—. \p \v 43-44 Jae rambue che jae peve, pe reta ngaraa peico Tumpa iporoocuaia pe. Tumpa omeeta iru tenta pegua reta pe yogüɨreco vaera joco pe. Jae reta oyapota jupi vae —jei. \p \v 45 Jare sacerdote reta itenondegua reta jare fariseo reta cuae oendu yave, oicuaa Jesús omojaanga reve jei vae oicuauca quirai jae reta teco güɨnoi. \v 46 Jare jae reta oipota tei oipɨɨ Jesús. Erei mbaeti ipuere. Echa oquɨye jeta vae güi. Echa jocuae jeta vae güɨrovia Jesús co jae metei Tumpa iñee omombeu vae. \c 22 \s1 Arete menda pegua \p \v 1 Jare Jesús imiari ye joco pe ñogüɨnoi vae reta pe omojaanga reve. Jei chupe reta: \p \v 2 —Mboroocuaia ara pegua metei mburuvicha guasu rami co. Jocuae mburuvicha guasu taɨ omendata. Jae rambue mburuvicha guasu oyapo arete —jei—. \v 3 Oparea ma amogüe vae pe yogüeru vaera oyapo arete. Jayave omondo jembiócuai reta oeni reta vaera. Erei jae reta ñateɨ yogüeru —jei—. \v 4 Jayave mburuvicha guasu oyócuai ye iru jembiócuai reta. Jei chupe reta: Pecua pemombeu aparea chupe vae reta pe: Mase, ayapocavi ma peu vaera. Ayucauca ma chegüeye reta jare iru cherɨmba iquɨra vae reta. Opa ma ayapocavi opaete. Pecua arete pe —pere, jei, jei—. \v 5 Erei jae reta mbaeti oipota yogüɨraja. Metei vae ojo ico pe. Iru vae ojo omaemee. \v 6 Jare iru reta oipɨɨ mburuvicha guasu jembiócuai reta, oyapo icavi mbae vae chupe reta jare oyuca reta —jei—. \v 7 Erei mburuvicha guasu oendu yave cuae regua, pochɨ co. Jae rambue omondo isundaro reta opa vaera oyuca jocuae oporoyuca vae reta jare oapɨ vaera jenta —jei—. \v 8 Jayave mburuvicha guasu jei jembiócuai reta pe: Opaete oyeapocavi ma oi yayapo vaera arete. Erei aparea chupe vae reta mbaeti oyapo jupi vae —jei, jei—. \v 9 Jae rambue pecua tape reta rupi jare pere opaete pevae chupe vae reta pe yogüeru vaera arete pe —jei, jei—. \v 10 Jayave mburuvicha guasu jembiócuai reta yogüɨraja tape reta rupi jare omboatɨ opaete ovae chupe vae reta - icavi vae oyapo vae reta jare icavi mbae vae oyapo vae reta. Jare mburuvicha guasu jo tɨnɨe ma —jei—. \p \v 11 Jare mburuvicha guasu ou ovae yave omae vaera yogüeru vae reta re, oecha joco pe metei cuimbae temimonde menda pegua mbaeti güɨnoi vae —jei—. \v 12 Jayave jei chupe: Cheamingo, ¿quirai pa reique cuae pe temimonde menda pegua mbae reve? Erei cuimbae mbaeti mbae jei —jei—. \v 13 Jayave mburuvicha guasu jei jembiócuai reta pe: Peñapɨti ipo rupi jare ipɨ rupi, jare peraja cuae güi pemombo pɨtumimbi icatu pe oi vae pe. Joco pe oyaeota jare jai omboquɨrɨrɨuta —jei—. \v 14 Echa Tumpa oeni jeta vae erei mbovɨño oiparavo —jei. \s1 ¿Jupi pa ñamboepɨ vaera César pe? \p \v 15 Jayave fariseo reta oñemboatɨ, jare oñomomiari quirai ipuere oyavɨuca Jesús pe jae imiari yave. \v 16 Jayave jae reta omondo jemimboe reta Jesús oia pe herodiano reta ndive. Jae reta jei Jesús pe: \p —Oporomboe vae, roicuaa nde rere vae añete co. Nde reporomboe cavi quirai Tumpa oipota yaico vaera vae re. Nde mbaeti reipoɨu oipotagüe vae güi. Mbaeti remboete metei vae iru vae güi —jei reta—. \v 17 Jae rambue emombeu oreve, ¿quirai pa reñemongueta cuae re? César ñandeócuai ñamboepɨ vaera chupe corepoti pe. ¿Jupi pa ñamboepɨ vaera chupe? ani ¿mbaeti pa jupi? —jei reta. \p \v 18 Erei Jesús oicuaa jae reta oipota tei co oyapo icavi mbae vae chupe, jare jei chupe reta: \p —¿Maera pa peipota peyavɨuca cheve? Pe reta co jae oporombotavɨ vae reta —jei—. \v 19 Peechauca cheve corepoti mburuvicha guasu ocovara peve vae —jei. \p Jayave güeru reta chupe metei denario. \v 20 Jayave Jesús oparandu chupe reta: \p —¿Quia iagüe pa cuae? ¿Quia jee pa cuae oyecuatía oi vae? —jei. \p \v 21 —Jocuae César imbae co —jei reta. \p Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Pemee César pe César pegua, jare pemee Tumpa pe Tumpa pegua. \p \v 22 Cuae oendu reta yave, ipɨacañɨ yae reta jese. Jayave jae reta yogüɨraja Jesús güi. \s1 ¿Oicove yeta pa omanogüe vae reta? \p \v 23 Jare jocuae ara etei amogüe saduceo reta yogüeru Jesús oia pe. Opaete saduceo reta jei omanogüe vae reta mbaeti co oicove ye. Saduceo yogüeru vae reta jei Jesús pe: \p \v 24 —Oporomboe vae, Moisés jei oeya oreve corai: “Metei cuimbae tɨvɨ güɨnoi vae omano yave, jembirecogüe mbaeti imembɨ chupe yave, cuimbae tɨvɨgüe tomenda cuae cuña ndive. Jayave cuña imembɨ yave, cuimbae tombojee michia tɨqueɨ amɨri jee pe”. Jocorai jei Moisés —jei reta chupe—. \v 25 Oico orepɨte pe metei cuimbae seis tɨvɨ reta güɨnoi vae. Cuae cuimbae omenda, jare omano mbaeti omomembɨ reve. Cuimbae amɨri jaɨcuerigua omenda jembirecogüe ndive —jei reta—. \v 26 Erei jae vi omano mbaeti omomembɨ reve. Jae ramiño vi oyeapo jaɨcuerigua ye pe. Opaete siete reve omenda cuae cuña ndive, jare opaete siete reve omano mbaeti omomembɨ reve —jei reta—. \v 27 Taɨcue rupi cuña vi omano. \v 28 Jayave omanogüe vae reta oicove ye yave, ¿quia nunga vae jembirecora pa oicota cuae cuña? Echa opaete siete reve omenda jae ndive —jei reta. \p \v 29 Erei Jesús jei chupe reta: \p —Pe reta peyavɨ co. Echa mbaeti peicuaa Tumpa iñee oyecuatía oi vae jare Tumpa imbaepuere —jei—. \v 30 Omanogüe vae reta oicove ye yave, cuimbae reta jare cuña reta ngaraa omenda. Yogüɨrecota araɨgua ara pe ñogüɨnoi vae reta rami —jei—. \v 31 Tamombeu peve omanogüe vae reta regua. Oicove yeta co. ¿Mbaeti pa pemongueta Tumpa iñee pe oyecuatía oi vae? \v 32 Echa oyecuatía oi corai: “Che co jae Abraham, Isaac, jare Jacob iTumpa —jei Tumpa”. Jocorai oyecuatía oi —jei—. Tumpa mbaeti co omanogüe vae reta iTumpa. Jae co tecove güɨnoi vae reta iTumpa —jei. \p \v 33 Jare yatɨ vae reta cuae oendu yave, ipɨacañɨ Jesús iporomboe re. \s1 Mboroócuai tenondegua vae \p \v 34 Erei fariseo reta oicuaa yave saduceo reta mbaeti ma co mbae ipuere jei Jesús pe, amogüe jae reta oñemboatɨ Jesús oia pe. \v 35 Jayave metei fariseo - jae co metei mboroócuai re oporomboe vae vi - oparandu Jesús pe mbae re. Oipota tei oyavɨuca chupe. \v 36 Jei chupe: \p —Oporomboe vae, ¿mbae nunga mboroócuai pa co jae tenondegua vae? \p \v 37 Jayave Jesús jei chupe: \p —Mboroócuai tenondegua vae co cuae: “Eaɨu ndeYa Tumpa opaete ndepɨa reve, opaete nderecove reve, jare opaete neñemongueta reve” —jei—. \v 38 Cuae co jae mboroócuai tenondegua vae —jei—. \v 39 Jare jaɨcuerigua vae co cuae: “Eaɨu iru vae nde reyeaɨu rami” —jei—. \v 40 Cuae mócoi mboroócuai reyapo yave, reyapo ma co opaete Moisés iporoócuai jeigüe jare Tumpa iñee aracae omombeu vae reta jeigüe —jei. \s1 ¿Quia pa co jae Cristo? \p \v 41 Jare fariseo reta Jesús oia pe oñemboatɨ yave, Jesús oparandu chupe reta: \p \v 42 —¿Mbae pa peñemongueta Cristo re? ¿Quia taɨ pa co jae? \p —Jae co David Taɨ —jei reta chupe. \p \v 43 —Jocorai yave, ¿maera pa David etei jei chupe: CheYa? Echa Espíritu Santo oicuauca David pe jocorai jei vaera —jei chupe reta—. \v 44 Echa David jei corai: \q1 ÑandeYa jei cheYa pe: \q1 Eguapɨ cheɨque pe cheacatu cotɨ, nderovaicho reta opa añono ndepɨ igüɨ pe regua —jei ñandeYa. \m Jocorai jei David aracae —jei—. \v 45 ¿Quirai pa ipuere oico David Taɨra? Echa David etei jei chupe: CheYa —jei Jesús chupe reta. \p \v 46 Jare mbaeti quia ipuere omombeu chupe. Jare jocuae ara güive mbaeti quia oipota oparandu Jesús pe mbae re. \c 23 \s1 Jesús omboeco mboroócuai re oporomboe vae reta jare fariseo reta \p \v 1 Jayave Jesús jei jeta vae jare jemimboe reta pe: \p \v 2 —Mboroócuai re oporomboe vae reta jare fariseo reta omombeu peve Moisés iporoócuai reta. \v 3 Jae rambue jecuaeño peyapo jei reta peve peyapo vaera vae. Erei agüɨye peyapo oyapo reta rami. Echa jae reta etei mbaeti oyapo jei peve peyapo vaera vae —jei—. \v 4 Jae reta jei iru vae reta pe oyapo vaera yavai yae oyapo vaera vae. Ñamojaanga metei voɨta. Jae reta jei iru vae reta pe ovoɨ vaera metei voɨta ipoɨ yae vae. Erei jae reta mbaeti etei omborɨ ovoɨ vaera. Mbaeti etei oyavɨquɨ reta ivoɨta —jei—. \v 5 Mboroócuai re oporomboe vae reta jare fariseo reta mbae oyapo yave, oipota iru vae reta oecha vaera. Echa jae reta oñono iyee Tumpa iñee jɨru tuicha yae vae jare oyapo jemimonde ipucu yae —jei—. \v 6 Yogüɨraja yave itupao pe jare aretea pe, jecuaeño oipota yae oguapɨ tenda tenondegua vae reta pe —jei—. \v 7 Jare oipota yae iru vae reta oyapo vaera maraetei chupe reta omaemee vae reta ñogüɨnoia rupi jare jei vaera chupe reta: Oporomboe vae —jei—. \v 8 Erei agüɨye peipota iru vae reta jei vaera peve: Oporomboe vae. Echa che co jae pomboe vae, jare opaete pe reta cherɨvɨ reta co —jei—. \v 9 Jare agüɨye pere: CheRu, metei cuimbae ɨvɨ pegua pe. Echa meteiño co jae peRu, jare jae oico ara pe —jei—. \v 10 Jare agüɨye peipota iru vae reta jei vaera peve: CheYa. Echa meteiño co jae peYa. Jae co che. Echa che co jae Cristo —jei—. \v 11 Oime yave quia oipota tenondeguara oico vae, toyeócuai opaete iru reta pe —jei—. \v 12 Echa oñemboete vae oñemomichiucata co. Jae ramiño vi oñemomichi vae oñemboeteucata co —jei. \p \v 13 Jayave Jesús jei mboroócuai re oporomboe vae reta jare fariseo reta pe: \p —Pe reta co jae mboroócuai re oporomboe vae reta jare fariseo reta. Peiporarata co. Pe reta co jae oporombotavɨ vae reta. Echa pe reta peyopia iru vae reta agüɨye vaera oique mboroocuaia ara pegua pe. Pe reta etei mbaeti peique. Iru vae reta oipota tei oique, erei pe reta peyopia reta agüɨye vaera oique —jei—. \v 14 Pe reta co jae mboroócuai re oporomboe vae reta jare fariseo reta. Peiporarata co. Pe reta co jae oporombotavɨ vae reta. Echa pepɨro cuña imemano vae reta güi opaete imbaembae jare ipucu yae peyerure Tumpa pe peporombotavɨ vaera. Jae rambue peiporara yaeta co —jei—. \v 15 Pe reta co jae mboroócuai re oporomboe vae reta jare fariseo reta. Peiporarata co. Pe reta co jae oporombotavɨ vae reta. Echa peo peeca opaete ɨ guasu rupi jare ɨvɨ rupi pevae vaera metei pepuere pemoquɨreɨ peporomboe güɨrovia vaera vae. Jare güɨrovia yave peporomboe, jecuae pemboe mbaembae re. Jocuae jeco pegua jae oyeapo icavi mbae yae vaera. Icavi co pe reta peo vaera tata guasu pe. Erei jae omboasa ete oyapo rambue, icavi yae co jae ojo vaera joco pe —jei—. \v 16 Pe reta co jae jesa mbae vae oechauca ñogüɨnoi tape iru vae reta pe vae reta rami. Peiporarata co. Echa pe reta pere: Oime yave quia: Tumpa jo jee re ayapota, jei vae, jocuae mbaeti co mbae. Erei oime yave quia: Oro Tumpa jo pegua jee re ayapota, jei vae, oyapota co jocuae jei oyapota vae —pere, jei—. \v 17 Pe reta co jae jesa mbae vae reta rami. Pe reta mbaeti pearacuaa. Echa jocuae oro oñeñono tee Tumpa peguara, Tumpa jo pegua co rambueño. Jae rambue Tumpa jo oñemboeteuca yae jocuae oro Tumpa jo pegua güi —jei—. \v 18 Jae ramiño vi pe reta pere: Oime yave quia: Maemɨmba oyeyucagüe oñererocuaveea jee re ayapota, jei vae, jocuae mbaeti co mbae. Erei oime yave quia: Mbota maemɨmba oyeyucagüe oñererocuaveea pe oi vae jee re ayapota, jei vae, oyapota co jei oyapota vae —pere, jei—. \v 19 Pe reta co jae jesa mbae vae reta rami. Pe reta mbaeti pearacuaa. Echa jocuae mbota oñeñono tee Tumpa peguara, maemɨmba oyeyucagüe oñererocuaveea pe oi rambueño. Jae rambue maemɨmba oyeyucagüe oñererocuaveea oñemboeteuca yae mbota güi —jei—. \v 20 Jae rambue oime yave quia: Maemɨmba oyeyucagüe oñererocuaveea jee re ayapota, jei vae, opaete maemɨmba oyeyucagüe oñererocuaveea pe oi vae oñemoiru maemɨmba oyeyucagüe oñererocuaveea ndive —jei—. \v 21 Jae ramiño vi oime yave: Tumpa jo jee re ayapota, jei vae, Tumpa jo pe oico vae oñemoiru Tumpa jo ndive —jei—. \v 22 Jae ramiño vi oime yave quia: Ara jee re ayapota, jei vae, Tumpa oñemoiru ara ndive. Echa ara Tumpa iguapɨa co —jei—. \v 23 Pe reta co jae mboroócuai re oporomboe vae reta jare fariseo reta. Peiporarata co. Pe reta co jae oporombotavɨ vae reta. Echa pemee Tumpa pe diezmo caavo reta penoi vae güi. Erei cuae michi yae. Mboroócuai jei peve peyapo vaera jeta yae cuae güi. Echa jei peve peyapo vaera jupi vae jare peporoparareco vaera jare peporogüɨrovia vaera. Mbaeti peyapo opaete cuae. Icavi co pemee vaera Tumpa pe jocuae nunga diezmo. Erei peyapota tei jupi vae jare peporopararecota tei jare peporogüɨroviata tei —jei—. \v 24 Pe reta co jae jesa mbae vae oechauca ñogüɨnoi tape iru vae reta pe vae reta rami. Pe reta peateɨ pemócoi metei ñeti, erei pemócoi metei camello —jei—. \v 25 Pe reta co jae mboroócuai re oporomboe vae reta jare fariseo reta. Peiporarata co. Pe reta co jae oporombotavɨ vae reta. Pe reta co taza jare ñae icatu rupiño oyeyoe vae rami. Erei pepɨa iquɨa yae co. Echa peipota iru vae reta imbaembae jare peyapo icavi mbae vae —jei—. \v 26 Pe reta co jae fariseo reta. Pe reta co jae jesa mbae vae reta rami. Peyoe rani pepɨa, taza jare ñae japɨpe rupi peyoe rami. Jayave icatu rupi vi oyeyoeta —jei—. \v 27 Pe reta co jae mboroócuai re oporomboe vae reta jare fariseo reta. Peiporarata co. Pe reta co jae oporombotavɨ vae reta. Echa pe reta co jae teogüerɨru oñemoti cavi vae reta rami. Jocuae nunga teogüerɨru ipora yae echa, erei japɨpe pe tɨnɨe omanogüe vae reta icagüegüe reta pe jare iquɨa yae —jei—. \v 28 Jae ramiño vi iru vae reta oñemongueta tei pe reta co jae jupi vae reta, erei pepɨa tɨnɨe tavɨ jare icavi mbae vae pe —jei—. \p \v 29 Pe reta co jae mboroócuai re oporomboe vae reta jare fariseo reta. Peiporarata co. Pe reta co jae oporombotavɨ vae reta. Echa pe reta peyapo Tumpa iñee aracae omombeu vae reta iteogüerɨru reta, jare pemopora jupi vae reta iteogüerɨru reta —jei—. \v 30 Jare pere: Ñande yaico yave mona ñanetenondegua reta yogüɨreco yave, ñande mbaetita tei ñamborɨ jae reta oyuca yave Tumpa iñee aracae omombeu vae reta —pere, jei—. \v 31 Jocorai pere rambue, peicuauca quirai pe reta co jae Tumpa iñee aracae omombeu vae reta oyuca vae reta iñemoña reta pegua —jei—. \v 32 Jae rambue icavi co pe reta peyapo vaera jae reta oyapo rami —jei—. \v 33 Pe reta mboi reta rami co. Añete co, pe reta mboi reta iñemoña reta rami co. Ngaraa etei peyeepɨ Tumpa peraa yave peo vaera tata guasu pe —jei—. \v 34 Echa Tumpa jei: Amondota peve cheñee omombeu vae reta jare iyaracuaa catu vae reta jare cheporoócuai re oporomboe vae reta. Peicututa curusu re amogüe vae peyuca, jare peinupata chicote pe amogüe vae petupao reta pe jare peaɨcuemoña retata metei tenta güi iru tenta pe —jei, jei—. \v 35 Jare pe reta penoita teco opaete jupi vae reta imano re. Tenonde voi Abel oyeyucauca - jae co jupi vae - jare taɨcue rupi Berequías taɨ Zacarías jee vae oyeyucauca. Echa Zacarías omano maemɨmba oyeyucagüe oñererocuaveea jare Tumpa jo ipau pe —jei—. \v 36 Añete che jae peve, cuae reta jare opaete iru vae reta imano re pe reta añave peico vae peñemboecota —jei—. \s1 Jesús ipɨatɨtɨ Jerusalén pegua reta re \p \v 37 Jerusalén pegua reta, pe reta peyuca Tumpa iñee aracae omombeu vae reta. Pe reta peyapi ita pe peyuca Tumpa ombou peve vae reta. Jeta vese ma chequɨreɨ tei pomboatɨ, uru omboatɨ imembɨ reta ipepo igüɨ pe rami, erei pe reta mbaeti peipota —jei—. \v 38 Mase, perenta oñemboaita. \v 39 Che jae peve, ngaraa ma cherecha pere regua: Toñemboeteuca ñandeYa jee re ou vae —jei. \c 24 \s1 Tumpa jo oyeitɨta \p \v 1 Jayave Jesús oe Tumpa jo güi. Jare jemimboe reta yogüeru oechauca Jesús pe opaete o Tumpa jo pe ñogüɨnoi vae reta. \v 2 Jare Jesús jei chupe reta: \p —¿Pemae pa pei opaete cuae o reta re? Añete che jae peve, ngaraa opɨta metei ave ita iru ita iárambue. Opaete oyeitɨta co —jei. \s1 ¿Quiraita pa roicuaa? \p \v 3 Jare Jesús oguapɨ oi rambueve ɨvɨtɨ Oliva re, jemimboe reta yogüeru jae oia pe jare jei chupe, jae retaño jae ndive ñogüɨnoi yave: \p —Emombeu oreve, ¿quirai yave pa cuae oyeapota? Jare reyu yeta ma yave, ¿quiraita pa roicuaa? Jare cuae ara reta opata ma yave, ¿quiraita pa roicuaa? —jei reta. \p \v 4 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Peñeandu agüɨye vaera petavɨ. \v 5 Echa yogüeruta jeta cheree pe oñembojeeta vae reta. Jae reta jeita: Che co jae Cristo. Jare ombotavɨta jeta vae —jei—. \v 6 Oimeta co ñoraro reta coiño pegüi. Oimeta vi ñoraro reta mombɨrɨ pegüi. Peendu yave cuae reta regua, agüɨye peñemambeco. Cuae susere reta oyeapota co. Erei cuae susere reta mbaetita co taɨcuegua vae —jei—. \v 7 Metei ɨvɨ pegua reta oñorarota ambué ɨvɨ pegua reta ndive, jare mburuvicha reta oñorarota iru mburuvicha reta ndive. Jare oimeta caruai reta jare ɨvɨ ocanata jeta que rupi —jei—. \v 8 Erei cuae susere reta tenondeguaño co vɨteri —jei—. \p \v 9 Jayave iru vae reta pemoeterengata oiporaraucata peve vae reta pe, jare peyeyucaucata. Jare peñemotareɨucata opaete vae pe chereco pegua —jei—. \v 10 Jare jeta vae pochɨta oyoupe jare oñomoeterengata jare oñomotareɨta —jei—. \v 11 Jare jeta oporombotavɨ vae reta jeita: Che co jae metei Tumpa iñee omombeu vae. Jae rambue jae reta ombotavɨta jeta vae —jei—. \v 12 Jare jeta vae oyapota icavi mbae vae. Jae rambue jeta tenonde yave oporoaɨu vae reta ngaraa ma oporoaɨu —jei—. \v 13 Erei josa ojo ovae iyapɨ pe vae oñemboasaucata co —jei—. \v 14 Jare cuae ñee icavi vae Tumpa iporoocuaia pegua jeracuata opaete ɨvɨ rupi opaete tenta pegua reta oicuaa vaera. Jayave cuae ara reta opata co —jei—. \p \v 15 Jare peechata icavi mbae vae opaete güɨrocomegua vae oñemboɨ oi o oñeñono tee Tumpa peguara vae pe. Tumpa iñee aracae omombeu vae Daniel jei oimeta co joco pe —jei—. \v 16 Jayave Judea pe ñogüɨnoi vae reta totecuarai ɨvɨtɨ reta ñogüɨnoia cotɨ. \v 17 Jare ovapɨa iárambue oi vae agüɨye toique jo pe güɨraja vaera imbaembae —jei—. \v 18 Jare ico pe oi vae agüɨye tojo ye jo pe, güɨraja vaera iyasoya —jei—. \v 19 Jare ipurúa vae reta jare omocambu vae reta oiporara yaeta jocuae ara reta pe —jei—. \v 20 Jare peyerure Tumpa pe agüɨye vaera petecuarai ama oquɨ yave ani mbutuu iara pe —jei—. \v 21 Echa jocuae ara reta pe ɨvɨ pegua reta oiporara yaeta. Mbaeti jocorai oiporara reta ɨvɨ oyeapo güire, jare ngaraa ye jocorai oiporara reta —jei—. \v 22 Jare ñandeYa mbaeti yave oipota opa vaera jocuae ara reta, mbaetita tei quia ipuere oico. Erei Tumpa oiparavogüe vae reta jeco pegua opata jocuae ara reta —jei—. \p \v 23 Güɨramoi jocuae ara reta pe quia jeita peve: Mase, co oi Cristo, ani jeita: Mase, pee oi Cristo. Jocorai jei yave, agüɨye perovia —jei—. \v 24 Amogüe oporombotavɨ vae reta jeita: Che co jae Cristo, jare iru oporombotavɨ vae reta jeita: Che co jae Tumpa iñee omombeu vae. Jare jae reta oyapota mɨacañɨ reta, ombotavɨ vaera tei Tumpa oiparavogüe vae reta —jei—. \v 25 Mase, amombeu ma peve, ndei oyeapo mbove —jei—. \p \v 26 Jayave iru vae reta jei yave peve: Mase, oime co ñuu pe oi, agüɨye pecua. Jare iru vae reta jei yave peve: Mase, oime co cuae o pe oi, agüɨye perovia —jei—. \v 27 Tamojaanga amavera. Echa amavera oyecuaa opaete ara re cuaraɨ oea cotɨ güi cuaraɨ oiquea cotɨ pe. Jae ramiño vi che cuimbaera ayeapo vae ayecuaata opaete vae pe che ayu ye yave —jei—. \p \v 28 Omano vae reta ñogüɨnoia pe etei oñemboatɨ chucha reta —jei—. \s1 Cuimbaera oyeapo vae ou yeta \p \v 29 Jayave opa oiporara reta jocuae ara reta pe güire, cuaraɨ oñemopɨtumimbita, jare yasɨ ngaraa oesape, jare yasɨtata reta oata ara güi, jare opaete ara re mbaepuere güɨnoi vae reta ocanata —jei—. \v 30 Jayave mbae oyecuaata ara re. Jocuae oicuaucata ɨvɨ pegua reta pe che cuimbaera ayeapo vae ayu yeta co. Jayave opaete atɨ Israel pegua reta ipɨatɨtɨta jare cherechata ayu amapɨtu reta reve. Che cuimbaera ayeapo vae anoita mbaepuere tuicha vae jare añemboeteucata opaete vae pe —jei—. \v 31 Jare amondota araɨgua cheve oyeócuai vae reta mimbɨ guasu iñee reve, jae reta güeru vaera aiparavogüe vae reta opaete ɨvɨ rupi güi —jei—. \p \v 32 Ñandepuere ñamojaanga ɨva. Peñemboe jese —jei—. Joquɨ yave, peicuaa oyearo co ama oquɨ vaera —jei—. \v 33 Jae ramiño vi pe reta peecha opaete cuae mbaembae oyeapo ñogüɨnoi yave, peicuaata che coiño yae ma co ai —jei—. \v 34 Añete che jae peve, cuae tenta pegua reta ngaraa opa omano ndei opaete cuae mbaembae oyeapo mbove —jei—. \v 35 Ara jare ɨvɨ opata, erei cheñee ngaraa opa —jei—. \p \v 36 Erei mbaeti quia oicuaa mbae ara ani mbae ora pe yepe cuae oyeapota, jaeño cheRu. Araɨgua ara pe ñogüɨnoi vae reta mbaeti oicuaa. Che co jae Tumpa Taɨ. Erei che vi mbaeti aicuaa —jei—. \v 37 Noé oico rambueve, ɨvɨ pegua reta oyapo icavi mbae vae. Jae ramiño vi che cuimbaera ayeapo vae ayu ye yave, ɨvɨ pegua reta oyapota icavi mbae vae —jei—. \v 38 Ndei ɨporu guasu ou mbove, ɨvɨ pegua reta ocaruñoi jare ocauñoi, jare jecuaeño cuimbae reta omenda cuñatai reta ndive jare tu reta omee tayɨ reta cuimbae reta pe omenda jae ndive vaera. Erei metei ara Noé oique jocuae buque pe —jei—. \v 39 Jare oyepocouca reta, ɨporu guasu ou yave. Jae rambue ɨporu guasu opa oyuca reta. Jocoraita vi oyeapo che cuimbaera ayeapo vae ayu ye yave —jei—. \v 40 Jocuae ara mócoi cuimbae oimeta co pe ñogüɨnoi. Metei vae oyererajaucata jare iru vae opɨtata co pe —jei—. \v 41 Jae ramiño vi mócoi cuña ombaesota ñogüɨnoi metei angúa pe. Metei vae oyererajaucata jare iru vae opɨtata —jei—. \v 42 Jae rambue jecuaeño peñemocatɨro. Echa mbaeti peicuaa mbae ara ayu yeta. Che co jae peYa —jei—. \v 43 Aipota peicuaa vaera cuae: Metei o iya oicuaa yave mbae ora pe outa ovae imonda vae oñomi vaera imbaembae jo güi, oñemocatɨrota tei jare ngaraa tei omaeño imonda vae re güɨraja vaera imbaembae —jei—. \v 44 Jae ramiño vi pe reta peñemocatɨro. Echa che cuimbaera ayeapo vae ayu yeta avae mbaeti peñemongueta pei jese yave —jei—. \p \v 45 Metei tembiócuai iyaracuaa vae oyapo iya jei chupe oyapo vaera vae. Jare iya omee chupe oico vaera iru jembiócuai reta juvichara, jare omee vaera chupe reta jembiura ara ñavo —jei—. \v 46 Iya ou ye ovae yave jo pe, oecha yave jocuae jembiócuai oyapo oi iparavɨquɨ, jocuae jembiócuai oyeroviata co —jei—. \v 47 Añete che jae peve, iya omeeta chupe oñangareco vaera opaete imbaembae re —jei—. \v 48 Erei güɨramoi tembiócuai oyapo icavi mbae vae jare jei iyeupe ipɨa pe: CheYa ngaraa ou ye raivi. \v 49 Jare omboɨpɨ oinupa iru tembiócuai reta, jare ocaru jare ocau osavaɨpo vae reta ndive —jei—. \v 50 Jayave metei ara iya ou yeta ovae jembiócuai oaro mbae reve. Jocuae ora pe etei iya oipocouta —jei—. \v 51 Jayave iya oiporarauca yaeta chupe jare omondota oico vaera opaete iru oporombotavɨ vae reta ndive. Joco pe jae reta oyaeota jare jai omboquɨrɨrɨuta —jei—. \c 25 \s1 Diez cuñatai cuimbae mbaeti etei güɨreco vae reta \p \v 1 Mboroocuaia ara pegua diez cuñatai cuimbae mbaeti etei güɨreco vae reta rami co. Cuñatai ñavo güɨraja ilámpara oe ojo oñoovaiti vaera cuimbae omendata vae ndive —jei—. \v 2 Jare cinco jocuae cuñatai reta iyaracuaa, jare iru cinco vae reta mbaeti iyaracuaa —jei—. \v 3 Jocuae mbaeti iyaracuaa vae reta güɨraja ilámpara, erei mbaeti güɨraja aceite lámpara peguara —jei—. \v 4 Erei iyaracuaa vae reta güɨraja vi aceite lámpara peguara aceite jɨru pe —jei—. \v 5 Jare mbaeti vɨteri ou ovae cuimbae omendata vae. Jae rambue opaete cuñatai reta jopeɨ jare oque —jei—. \p \v 6 Jare pɨare mbɨte yave oñeendu ñee. Mase, outa ma ovae cuimbae omendata vae. Pecua peovaiti —jei, jei—. \v 7 Jayave opaete jocuae cuñatai reta opúa jare oyapocavi ilámpara —jei—. \v 8 Jare cuñatai mbaeti iyaracuaa vae reta jei cuñatai iyaracuaa vae reta pe: Pemee oreve mbovɨ peaceite. Echa orelámpara ogüe ma —jei reta, jei—. \v 9 Erei cuñatai iyaracuaa vae reta jei: Ani. Romee yave peve, ngaraa ndipo oupitɨ oreve. Icavi ndipo pe reta peo vaera aceite omee vae reta pɨri pegua vaera peyeupe —jei reta, jei—. \v 10 Jare cuñatai mbaeti iyaracuaa vae reta yogüɨraja aceite oeca rambueve, ou ovae cuimbae omendata vae. Jare cuñatai oñemocatɨro ma vae reta oique jae ndive o pe oyapo vaera arete. Jayave onque oñeoquenda —jei—. \p \v 11 Jare taɨcue rupi yogüeru jocuae iru cuñatai reta o pe jare jei: Oreya, oreya, eipea oreve onque. \v 12 Erei cuimbae jei chupe reta: Añete che jae peve, mbaeti pocuaa. \p \v 13 Jae rambue jecuaeño peñemocatɨro. Echa mbaeti peicuaa mbae ara jare mbae ora pe che cuimbaera ayeapo vae ayu yeta —jei—. \s1 Talento reta \p \v 14 Tamojaanga metei cuimbae iɨvɨ ae güi ambué ɨvɨ mombɨrɨ oi vae pe ojota vae. Ndei ojo mbove, oeni jembiócuai reta jare jei chupe reta oñangareco vaera imbaembae re —jei—. \v 15 Jayave omee metei jembiócuai pe cinco corepoti talento jee vae. Jare omee iru jembiócuai pe mócoi talento. Jare omee iru jembiócuai pe metei talento. Echa omee chupe reta metei ñavo ipuere oyapo vae rupi. Jayave cuimbae ojo ambué ɨvɨ cotɨ —jei—. \v 16 Jayave cinco talento güɨnoi vae omboɨpɨ omombaravɨquɨ icorepoti, jare jocorai omoiru jocuae cinco talento ndive cinco ye —jei—. \v 17 Jae ramiño vi mócoi talento güɨnoi vae omboɨpɨ omombaravɨquɨ icorepoti, jare jocorai omoiru jocuae mócoi talento ndive mócoi ye —jei—. \v 18 Erei metei talento güɨnoi vae ojo oyoo ɨvɨ jare oñomi ɨvɨgüɨ pe corepoti iya omee chupe vae —jei—. \p \v 19 Jare ɨma güire jocuae tembiócuai reta iya ou ye ovae iɨvɨ ae pe jare oparandu chupe reta mbae ra oyapo icorepoti omee chupe reta vae pe —jei—. \v 20 Jare tenonde yave cinco talento güɨnoi vae güeru jocuae cinco talento iru cinco talento omoiru vae reve, jare jei iya pe: Cheya, nde remee cheve cinco talento. Mase, amoiru jae reta ndive cinco talento ye —jei, jei—. \v 21 Jayave iya jei chupe: Icavi reyapo. Nde co jae metei cherembiócuai icavi vae. Reyeócuai cavi cheve cuae mbovɨ vae re. Jae rambue tamee ndeve jeta mbaembae reñangareco jese vaera. Eyerovia che ndive —jei, jei—. \v 22 Jae ramiño vi tenonde yave mócoi talento güɨnoi vae ou jei iya pe: Cheya, nde remee cheve mócoi talento. Mase, amoiru jae reta ndive mócoi talento ye —jei, jei—. \v 23 Jayave iya jei chupe: Icavi reyapo. Nde co jae metei cherembiócuai icavi vae. Reyeócuai cavi cheve cuae mbovɨ vae re. Jae rambue tamee ndeve jeta mbaembae reñangareco jese vaera. Eyerovia che ndive —jei, jei—. \v 24 Jayave tenonde yave metei talento güɨnoi vae ou jei iya pe: Cheya, che rocuaa co. Aicuaa nde co jae metei cuimbae jecopochɨ vae. Nde repɨro mbaembae iru vae reta güi, jare rearɨvo iru vae reta oñotɨ vae —jei, jei—. \v 25 Jae rambue aquɨye ndegüi rambue, aja añomi ndecorepoti ɨvɨgüɨ pe. Mase, co oi nembae —jei, jei—. \v 26 Jayave iya jei chupe: Nde co jae cherembiócuai icavi mbae vae. Ndeaquɨ co. Nde reicuaa quirai apɨro mbaembae iru vae reta güi jare quirai aarɨvo iru vae reta oñotɨ vae —jei, jei—. \v 27 Jae rambue rerajata tei checorepoti banco pe. Echa jocorai reyapo yave, ayu ye yave remeeta tei co cheve corepoti amee ndeve vae jare mbovɨ ye banco pegua reta omoiruta tei jae ndive vae —jei, jei—. \v 28 Jayave iya jei jembiócuai reta pe: Eequi chugüi jocuae metei talento emee diez talento güɨnoi vae pe —jei, jei—. \v 29 Echa güɨnoi vae pe oñemoiruta. Jeta yaeta güɨnoi. Erei mbaeti güɨnoi vae güi michi yae güɨnoi vae oyeequita —jei, jei—. \v 30 Erei pemombo cuae cherembiócuai mbaeti oyeócuai cavi cheve vae pɨtumimbi icatu pe oi vae pe. Joco pe oyaeota jare jai omboquɨrɨrɨuta —jei, jei—. \s1 Opaete tenta pegua reta oñejaaucata \p \v 31 Che cuimbaera ayeapo vae ayu ye yave añemboeteuca vaera, opaete araɨgua oñeñono tee Tumpa peguara vae reta yogüeruta che ndive. Jayave aguapɨta cheguapɨa maemboete pegua pe —jei—. \v 32 Jare oñemboatɨta cheróvai opaete tenta pegua reta. Jare amboyaota amogüe vae iru vae reta güi, metei cuimbae omboyao ivecha reta icavara reta güi rami —jei—. \v 33 Jare añonoucata vecha reta cheacatu cotɨ jare cavara reta cheasu cotɨ —jei—. \v 34 Che co jae Mburuvicha Guasu. Jaeta cheacatu cotɨ ñogüɨnoi vae reta pe: Peyu peico mboroocuaia ɨvɨ oyeapo güive oñemocatɨro peve vae pe. CheRu pemovendise ma —jaeta, jei—. \v 35 Echa cheñɨmbɨaɨ yave, pemee acaru. Ɨ ayúe yave, chemboɨu. Yepe tei che co jae ambué tenta pegua, erei pemaeño cheré aico vaera perenta pe —jaeta, jei—. \v 36 Chenandi yave, pemee cheve cheremimondera. Chembaerasɨ yave, pepou chepɨri. Tembipɨɨrɨru pe ai yave, peyu pepou chepɨri —jaeta, jei—. \v 37 Jayave jupi vae reta jeita cheve: OreYa, ¿quirai yave pa roecha neñɨmbɨaɨ yave jare romee recaru? ¿Quirai yave pa roecha ɨ reyúe yave jare romboɨu? —jeita, jei—. \v 38 ¿Quirai yave pa roecha metei ambué tenta peguara reico yave, jare romaeño nderé reico vaera orerenta pe? ¿Quirai yave pa roecha nenandi jare romee ndeve neremimondera? —jeita, jei—. \v 39 ¿Quirai yave pa roecha nembaerasɨ ani tembipɨɨrɨru pe jare ropou ndepɨri? —jeita, jei—. \v 40 Jayave che jaeta chupe reta: Añete che jae peve, jocorai peyapo cherɨvɨ reta pe, yepe tei oñereroɨrouca. Jare jocorai peyapo yave, peyapo co cheve vi —jaeta, jei—. \p \v 41 Jayave jaeta cheasu cotɨ ñogüɨnoi vae reta pe: Pecua chegüi tata opa mbae vae pe. Jocuae tata oñemocatɨro ma oi aña guasu jare opaete araɨgua chupe oyeócuai vae reta pe. Tumpa oyepopeyu peré —jaeta, jei—. \v 42 Echa cheñɨmbɨaɨ yave, mbaeti pemee acaru. Ɨ ayúe yave, mbaeti chemboɨu —jaeta, jei—. \v 43 Che co jae ambué tenta pegua jare mbaeti pemaeño cheré aico vaera perenta pe. Chenandi yave, mbaeti pemee cheve cheremimondera. Chembaerasɨ yave jare tembipɨɨrɨru pe ai yave, mbaeti pepou chepɨri —jaeta, jei—. \v 44 Jayave jae reta vi jeita cheve: OreYa, ¿quirai yave pa roecha neñɨmbɨaɨ yave, ani ɨ reyúe yave, ani ambué tenta peguara reico yave, ani nenandi yave, ani nembaerasɨ yave, ani tembipɨɨrɨru pe rei yave, jare mbaeti romborɨ? —jeita, jei—. \v 45 Jayave che jaeta chupe reta: Añete che jae peve, mbaeti pemborɨ cherɨvɨ oñereroɨrouca vae reta. Jare jocorai co mbaeti chemborɨ —jaeta, jei—. \v 46 Jare cuae reta yogüɨrajata tata guasu pe. Joco pe oiporara retata jecuaecuae aveiño. Erei jupi vae reta güɨnoita tecove opa mbae vae —jei. \c 26 \s1 Oipota reta oyucauca Jesús \p \v 1 Jare opaete cuae jei ma yave, Jesús jei jemimboe reta pe: \p \v 2 —Peicuaa mócoi ara co oata pascua iyarete iara ovae vaera, jare che cuimbaera ayeapo vae añemoeterengaucata co ayecutuca vaera —jei. \p \v 3 Jare sacerdote reta itenondegua reta jare tenta pegua reta itenondegua reta oñemboatɨ sacerdote tenondegua joca pe. Sacerdote tenondegua jee co Caifás. \v 4 Jare oñomomiari reta quirai ipuere oipɨɨ vɨari Jesús oyucauca vaera. \v 5 Erei jei reta: \p —Agüɨye yaipɨɨ arete iara pe, agüɨye vaera tenta pegua reta oyapo tecorai. \s1 Cuña opɨyere mbae ipiche cavi vae Jesús re \p \v 6 Jare Jesús oi rambueve tenta Betania pe Simón ipire ocuise vae jo pe, \v 7 oique metei cuña. Cuña güeru ɨru-raɨ ita alabastro jee vae pegua. Cuae ɨru-raɨ tɨnɨe mbae ipiche cavi vae jepɨ yae vae pe. Jare cuña opɨyere mbae ipiche cavi vae Jesús iñaca re, Jesús mesa pe oguapɨ oi rambueve. \v 8 Jare Jesús jemimboe reta cuae oecha yave, pochɨ cuña pe. Jei reta: \p —¿Maera pa omombúcai? \v 9 Echa omee yave corepoti re, guɨnoita tei jeta corepoti omee vaera paravete vae reta pe —jei reta. \p \v 10 Erei Jesús oicuaa jei reta vae, jare jei chupe reta: \p —¿Maera pa pemambeco cuña? Icavi vae co oyapo cheve —jei—. \v 11 Echa yogüɨrecoñotai co paravete vae reta pe reta ndive, erei che ngaraa jecuaeño ai pe reta ndive —jei—. \v 12 Cuae mbae ipiche cavi vae opɨyere cheré vae pe chembopiche cavi ma, ndei añeotɨuca mbove —jei—. \v 13 Añete che jae peve, opaete ɨvɨ rupi ñee icavi vae jeracuaa rupi, cuae oyapo vae vi jeracuata, iru vae reta imaendúa vaera jese —jei. \s1 Judas omoeterengata Jesús \p \v 14 Jayave jocuae doce jemimboe reta güi metei Judas Iscariote jee vae ojo sacerdote reta itenondegua reta ñogüɨnoia pe, \v 15 jare jei chupe reta: \p —¿Mbae pa pemeeta cheve, amoeterenga yave Jesús peve? \p Jayave jae reta jei omeeta co chupe treinta corepoti. \v 16 Jayave jocuae güive Judas oeca quirai ipuere omoeterenga Jesús chupe reta. \s1 Jesús ocaru jemimboe reta ndive \p \v 17 Jare jocuae ara judío reta omboɨpɨ jou mbɨyape ovu mbae vae yave, Jesús jemimboe reta yogüeru jei chupe: \p —¿Quiape pa reipota royapocavi vaera, vecha isoo pascua pegua reu vaera? \p \v 18 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Pecua tenta pe pere cuimbae amombeu peve vae pe: Oporomboe vae jei: Ora ovae ma. Jauta vecha isoo pascua pegua ndero pe cheremimboe reta ndive —jei, pere chupe, jei. \p \v 19 Jayave jemimboe reta oyapo Jesús jei chupe reta oyapo vaera vae. Jare oyapocavi reta vecha isoo pascua pegua jou reta vaera. \p \v 20 Jare pɨtu ma yave Jesús oguapɨ ocaru vaera jocuae doce jemimboe reta ndive. \v 21 Jare ocaru ñogüɨnoi rambueve, Jesús jei chupe reta: \p —Añete che jae peve, metei pepɨte pe oi vae chemoeterengata cherovaicho reta pe. \p \v 22 Jayave jae reta ipɨatɨtɨ yae, jare jei Jesús pe meteitei rupi: \p —CheYa, ¿che pa co jae? \p \v 23 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Mbɨyape omoaquɨ oi che ndive ñae pe vae co jae. \v 24 Che cuimbaera ayeapo vae ajañotai amano vaera, oyecuatía oi cheregua rami. Erei jocuae cuimbae chemoeterengata vae oiporarata co. Icavi tei viña jocuae cuimbae mbaeti oico yave —jei. \p \v 25 Jayave Judas (Jesús omoeterenga vae) jei chupe: \p —Oporomboe vae, ¿che pa co jae? \p —Rere ma co —jei Jesús chupe. \p \v 26 Jare ocaru ñogüɨnoi rambueve, Jesús oipɨɨ mbɨyape, jare omee yasoropai Tumpa pe. Jayave opɨsae mbɨyape jare omee jemimboe reta pe. \p —Peu —jei chupe reta—. Cuae co jae cherete —jei. \p \v 27 Jayave Jesús oipɨɨ vi metei vaso, jare yasoropai omee ye güire Tumpa pe, omee jemimboe reta pe. \p —Peu opaete pe reta —jei—. \v 28 Cuae co jae cherugüɨ. Cherugüɨ oyepɨyereta, Tumpa güɨrocuaveegüe vae oyeapo vaera, jare Tumpa iñɨro vaera jeta vae pe imbaeyoa reta re —jei—. \v 29 Erei che jae peve, ngaraa ma jau uva tɨgüe, cheRu iporoocuaia pe uva tɨgüe ipɨau vae pe reta ndive jau regua —jei. \s1 Pedro oicuacuta Jesús \p \v 30 Jare opa güire omboete reta Tumpa canta pe, oe reta yogüɨraja ɨvɨtɨ Oliva cotɨ. \v 31 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Opaete pe reta chereyata cuae pɨtu. Echa Tumpa iñee pe oyecuatía oi corai: \q1 Ayucata vecha reta iñangarecoa, jare vecha reta opata oñemoai. \m Jocorai oyecuatía oi —jei—. \v 32 Erei aicove ye ayu güire omanogüe vae reta ipɨte güi, ajata perenonde Galilea pe —jei. \p \v 33 Jayave Pedro jei Jesús pe: \p —Yepe tei opaete iru reta tandereya, erei che ngaraa roeya. \p \v 34 —Añete che jae ndeve —jei Jesús chupe—, cuae pɨtu etei, ndei tacareo oñee pɨipɨi mbove, mboapɨ ma checuacuta —jei. \p \v 35 Erei Pedro jei ye chupe: \p —Yepe tei tamano nde ndive, erei ngaraa rocuacu. \p Jare jocorai vi jei opaete Jesús jemimboe reta. \s1 Jesús oyerure Getsemaní pe \p \v 36 Jayave Jesús ojo jae reta jupíe ovae ɨvɨra reta ñogüɨnoia Getsemaní jee vae pe. Jare Jesús jei jemimboe reta pe: \p —Peguapɨ cuae pe, che aja pea pe ayerure Tumpa pe rambueve. \p \v 37 Jayave güɨraja Pedro jare jocuae mócoi Zebedeo taɨ reta, jare omboɨpɨ ipɨatɨtɨ jare oiporara yae. \v 38 Jayave jei jocuae mboapɨ jemimboe reta pe: \p —Chepɨatɨtɨ yae, jare amano pota echa. Pepɨta cuae pe, jare agüɨye peque —jei. \p \v 39 Jayave Jesús ojo mombɨrɨ catu chugüi reta, jare oyeatɨca ɨvɨ re jare oyerure Tumpa pe. \p —CheRu, nde reipota yave, emboasa chegüi cuae aiporarata vae. Erei toyeapo cheve neremimbota. Agüɨye toyeapo cheremimbota —jei. \p \v 40 Jayave Jesús ou ye jemimboe reta ñogüɨnoia pe, jare oecha oque ñogüɨnoi. Jayave jei Pedro pe: \p —¿Mbaeti pa pepuere metei ora yepe peque mbae pei chemborɨ vaera? \v 41 Agüɨye peque. Peyerure Tumpa pe, agüɨye vaera peyoa. Pepɨa pe peratangatu co, erei perete iyaquɨ co —jei. \p \v 42 Jayave Jesús ojo ye oyerure Tumpa pe. \p —CheRu, nde reipota yave aiporara vaera, toyeapo cheve neremimbota —jei. \p \v 43 Jayave ou ye jemimboe reta ñogüɨnoia pe, jare oecha oque ye ñogüɨnoi. Echa jae reta jopeɨ yae ete ma. \p \v 44 Jayave Jesús ojo ye chugüi reta oyerure Tumpa pe. Oyerure ye tenonde yave oyerure rami. \v 45 Jayave ou ye jemimboe reta ñogüɨnoia pe jare jei chupe reta: \p —Jecuaeño peque jare peputuu. Mase, ora ovae ma. Che cuimbaera ayeapo vae metei vae chemoeterengata cuimbae pochɨ vae reta pe —jei—. \v 46 Pepúa. Yaja mo. Mase, chemoeterengata vae coiño ma ou —jei. \s1 Jovaicho reta oipɨɨ Jesús \p \v 47 Jare imiari oi rambueve, ou Judas - jae co jocuae doce vae güi metei - jeta vae ndive. Jae reta güeru quɨsepucu reta jare ɨvɨra reta. Sacerdote reta itenondegua reta jare tenta pegua reta itenondegua reta ombou Jesús pe cuae reta. \v 48 Jare omoeterengata vae omombeu ma iru reta pe mbae oyapota vae. Jei ma chupe reta: \p —Jocuae aiyurupɨte vae co jae. Peipɨɨ —jei. \p \v 49 Judas ou voi Jesús oia pe. \p —Pɨtu ma, oporomboe vae —jei chupe. \p Jayave oiyurupɨte. \p \v 50 Jayave Jesús jei chupe: \p —Cheamingo, ¿maera pa reyapo jocorai? \p Jayave iru reta yogüeru oipɨɨ Jesús. \v 51 Jare metei Jesús ndive oi vae oipɨɨ iquɨsepucu jare oequi jɨru güi, jare oiporu sacerdote tenondegua jembiócuai inambi re, jare inambi oyeequi. \v 52 Jayave Jesús jei chupe: \p —Peñono ye quɨsepucu jɨru pe. Echa opaete quɨsepucu oiporu vae reta oyeyucaucata quɨsepucu pe —jei—. \v 53 Aipota yave, chepuere ayerure cheRu pe ombou voi vaera jeta yae araɨgua reta cherepɨ vaera. ¿Mbaeti pa reicuaa cuae? —jei—. \v 54 Erei jocorai yave, ¿quiraita pa oyeapo Tumpa iñee pe oyecuatía oi vae? Echa jei jocoraita co oyeapo cheve —jei. \p \v 55 Jayave Jesús jei yogüeru vae reta pe: \p —¿Maera pa peru quɨsepucu reta jare ɨvɨra reta chepɨɨ vaera, imonda vae peipɨɨ yave rami? Ara ñavo aguapɨ pe reta ndive Tumpa jo pe. Joco pe aporomboe, jare mbaeti chepɨɨ —jei—. \v 56 Erei opaete cuae oyeapo oi Tumpa iñee aracae omombeu vae reta oicuatía vae oyeapo vaera —jei. \p Jayave opaete jemimboe reta oeya Jesús, jare otecuarai. \s1 Jesús oñemboɨ jovaicho reta jóvai \p \v 57 Jayave Jesús oipɨɨ vae reta güɨraja sacerdote tenondegua Caifás jo pe. Jare joco pe oñemboatɨ ma mboroócuai re oporomboe vae reta jare tenta pegua reta itenondegua reta. \v 58 Jare Pedro vi ojo Jesús jaɨcue. Erei mombɨrɨ chugüi ojo. Jae oique sacerdote tenondegua joca pe, jare oguapɨ sacerdote tenondegua jembiócuai reta ndive, oecha vaera mbae oyeapota vae. \v 59 Jare sacerdote reta itenondegua reta jare opaete iru mburuvicha reta oeca quia oñeapo vaera Jesús re yapu reve, oyucauca vaera. \v 60 Erei mbaeti ovae reta teco jese, yepe tei jeta vae yapu reve oñeapo jese. Taɨcue rupi mócoi vae yapu reve oñeapo jese. \v 61 Jae reta jei: \p —Cuae cuimbae jei: Chepuere ambosururu Tumpa jo jare ayapo ye mboapɨ ara pe —jei, jei reta. \p \v 62 Jayave sacerdote tenondegua opúa oñemboɨ jare jei Jesús pe: \p —¿Maera pa mbaeti neñee remoe? ¿Mbae re pa cuae reta oñeapo nderé? —jei. \p \v 63 Erei Jesús quiriiño. Jayave sacerdote tenondegua oparandu ye chupe: \p —¿Nde pa co jae Cristo? ¿Nde pa co jae Tumpa Taɨ? Che roócuai Tumpa jecuaeño oico vae jee re remombeu vaera oreve —jei. \p \v 64 Jayave Jesús jei chupe: \p —Nde rere rami jae co che. Erei che jae peve, che cuimbaera ayeapo vae cherechata co aguapɨ ai Tumpa mbaepuere güɨnoi vae iyɨque pe iyacatu cotɨ. Cherechata vi ayu amapɨtu reta reve —jei. \p \v 65 Jayave sacerdote tenondegua omondoro jemimonde ae, jare jei: \p —Jei ma icavi mbae vae Tumpa cotɨ. ¿Maera pa yaeca ye iru vae reta oñeapo vaera jese? Mase, pe reta peendu ma icavi mbae vae Tumpa cotɨ jei vae —jei—. \v 66 ¿Mbae pa peñemongueta jese? —jei. \p Iru reta jei chupe: \p —Icavi mbae yae co. Icavi co yayucauca vaera —jei reta. \p \v 67 Jayave amogüe vae ondɨvɨ Jesús jova re, jare oinupa. Jare iru vae reta ocua jese, \v 68 jare jei chupe: \p —Nde co jae Cristo. Emombeu oreve quia ra ocua oi nderé. \s1 Pedro oicuacu Jesús \p \v 69 Jare Pedro oguapɨ oi icatu pe oca pe. Jare metei cuñatai ou jei chupe: \p —Nde vi co jae Jesús Galilea pegua iñeiru. \p \v 70 —Che mbaeti co jae iñeiru —jei Pedro opaete vae jovaque—. Mbaeti aicuaa mbae rere vae —jei. \p \v 71 Jayave Pedro ojo taraquera cotɨ. Jare iru cuñatai oecha jare jei joco pe ñogüɨnoi vae reta pe: \p —Cuae cuimbae co jae metei Jesús Nazaret pegua iñeiru. \p \v 72 Erei Pedro jei ye: \p —Che mbaeti co jae iñeiru. Tumpa jee re mbaeti aicuaa jocuae cuimbae —jei. \p \v 73 Jare ɨma mi yave joco pe ñogüɨnoi vae reta yogüeru jei Pedro pe: \p —Añete co, nde co jae metei Jesús iñeiru. Echa nde nemiari Jesús iñeiru reta imiari rami —jei reta. \p \v 74 Jayave Pedro oyepopeyu iyee jare jei ye Tumpa jee re: \p —Mbaeti aicuaa jocuae cuimbae. \p Jare jupivei tacareo oñee. \v 75 Jare Pedro imaendúa Jesús jei chupegüe vae re: Ndei tacareo oñee pɨipɨi mbove, mboapɨ ma checuacuta. Jayave Pedro oe joco güi, jare tanta yae oyaeo. \c 27 \s1 Jesús oñemboɨ Pilato jóvai \p \v 1 Jare coe ma yave, opaete sacerdote reta itenondegua reta jare tenta pegua reta itenondegua reta oñomomiari Jesús re, oyucauca vaera. \v 2 Jayave oñapɨti Jesús jare güɨraja mburuvicha guasu Poncio Pilato pe omoeterenga. \s1 Judas omano \p \v 3 Jayave Judas (Jesús omoeterenga vae) ipɨatɨtɨ oyapogüe vae re. Echa oicuaa ma quirai Jesús jovaicho reta omboeco ma Jesús. Jayave güɨraja ye jocuae treinta corepoti sacerdote reta itenondegua reta jare tenta pegua reta itenondegua reta ñogüɨnoia pe. \v 4 Jare jei chupe reta: \p —Ayapo mbaeyoa. Echa amoeterenga peve jocuae cuimbae teco mbaeti güɨnoi vae peyucauca vaera —jei. \p Jayave jae reta jei Judas pe: \p —Jocuae mbaeti co mbae oreve. Nde co renoi teco. \p \v 5 Jayave Judas omombo corepoti Tumpa jo pe. Jayave oe Tumpa jo güi ojo oyeyuvɨ. \v 6 Jayave sacerdote reta itenondegua reta omonoo jocuae corepoti jare jei: \p —Mbaeti co jupi ñañono ye vaera cuae corepoti jɨru Tumpa jo pe oi vae pe. Echa ñamee Judas pe ñandepuere vaera yayucauca Jesús —jei reta. \p \v 7 Jayave oñomomiari oicuaa vaera mbae ra oyapota corepoti pe. Jayave ogua ñaeu iyapoa ico, oñeotɨuca vaera joco pe ambué tenta pegua reta. \v 8 Jae rambue ombojee jocuae co: Ɨvɨ tugüɨ jepɨgüe. \p \v 9 Jare jocorai oyeapo Tumpa iñee aracae omombeu vae Jeremías jeigüe vae. Echa jae jei corai: \q1 Jare jae reta omonoo jocuae treinta corepoti. \q1 Echa Israel pegua reta omboepɨ treinta corepoti jocuae cuimbae re. \q1 Jepɨ co treinta corepoti. \q1 \v 10 Jayave ogua pɨpe ñaeu iyapoa ico, ñandeYa jei cheve rami. \m Jocorai jei. \s1 Pilato imiari Jesús pe \p \v 11 Jare Jesús oñemboɨ mburuvicha guasu jóvai. Jayave mburuvicha guasu oparandu chupe: \p —¿Nde pa co jae judío reta juvicha guasu? —jei. \p —Nde rere rami jae co che —jei Jesús chupe. \p \v 12 Jare sacerdote reta itenondegua reta jare tenta pegua reta itenondegua reta oñeapo Jesús re yave, Jesús mbaeti mbae jei. \v 13 Jayave Pilato jei chupe: \p —¿Mbaeti pa reendu quirai jeta mbaembae re oñeapo reta nderé? \p \v 14 Erei Jesús mbaeti etei mbae jei chupe. Jae rambue mburuvicha guasu ipɨacañɨ yae jese. \s1 Pilato jei Jesús omanota co \p \v 15 Jare jocuae arete ñavo Pilato oyorauca metei tembipɨɨ tenta pegua reta oipota vae. \v 16 Jare tembipɨɨrɨru pe oi metei cuimbae jeracua yae vae. Jee co Barrabás. \v 17 Jayave Pilato oparandu yatɨ vae reta pe: \p —¿Peipota pa ayorauca vaera peve Barrabás ani Jesús Cristo jee vae? \p \v 18 Echa jae oicuaa judío reta omoeterenga Jesús chupe oñemoagüɨro jese rambue. \p \v 19 Jare Pilato oguapɨ oi yave ojaa vaera Jesús, jembireco ombou quia jei vaera chupe: \p —Agüɨye eyapo mbae jocuae cuimbae jupi vae pe. Echa aiporara yae pɨare chepaɨu pe jae jeco pegua. \p \v 20 Erei sacerdote reta itenondegua reta jare tenta pegua reta itenondegua reta omboemboe yatɨ vae reta oyerure vaera Pilato pe oyorauca vaera Barrabás jare oyucauca vaera Jesús. \v 21 Jayave Pilato oparandu chupe reta: \p —¿Quia nunga pa cuae mócoi cuimbae güi peipota ayorauca vaera peve? \p —Barrabás —jei reta chupe. \p \v 22 Jayave Pilato oparandu ye chupe reta: \p —Jocorai yave, ¿mbae pa peipota ayapo vaera Jesús Cristo jee vae pe? \p Jayave opaete vae jei: \p —Toyecutuca curusu re. \p \v 23 Erei Pilato oparandu ye chupe reta: \p —¿Mbae nunga teco icavi mbae vae pa oyapo? \p Erei jae reta iñeeata yae reve jei: \p —Toyecutuca curusu re. \p \v 24 Jare Pilato oicuaa yave mbaeti co mbae ipuere oyapo oyorauca vaera Jesús - echa judío reta omboɨpɨ oyapo tecorai - jei güeru vaera chupe ɨ jare oyepoe yatɨ vae reta jóvai. Jayave jei chupe reta: \p —Che mbaeti anoi teco cuae cuimbae jupi vae imano re. Pe reta penoi teco —jei. \p \v 25 Jayave opaete yatɨ vae reta jei: \p —Ore jare oreñemoña reta torogüɨnoi teco imano re. \p \v 26 Jayave Pilato oyorauca chupe reta Barrabás. Jare oinupauca güire Jesús chicote pe, omoeterenga sundaro reta pe, oicutu vaera curusu re. \p \v 27 Jayave mburuvicha guasu isundaro reta güɨraja Jesús pretorio jee vae pe, jare omboatɨ opaete iru sundaro reta joco pe. \v 28 Jayave sundaro reta omboi Jesús güi jemimonde jare omondeuca chupe temimonde pɨta vae. \v 29 Jayave oñope reta yuu catuai vae jare omboapúa oñono Jesús iñaca re. Omee reta vi chupe metei tacuarasɨ oipɨɨ vaera ipo iyacatu pe. Jayave oyeatɨca reta jae jóvai jare oyóyai. \p —¡Viva! Judío reta juvicha guasu —jei reta. \p \v 30 Jare ondɨvɨ reta jese. Jayave oipɨɨ reta tacuarasɨ oiporu iñaca re. \v 31 Jare opa oyóyai güire, sundaro reta omboi chugüi temimonde pɨta vae, jare omondeuca ye chupe jemimonde ae. Jayave güɨraja reta mburuvicha guasu joca güi, oicutu vaera curusu re. \s1 Jesús omano curusu re \p \v 32 Jare oguata reta rambueve, oecha metei cuimbae Simón jee vae. (Cuae Simón tenta Cirene pegua co.) Jayave sundaro reta güɨrajauca Simón pe Jesús icurusu. \v 33 Jare sundaro reta güɨraja Jesús Gólgota jee vae pe. (Cuae oipota jei: Acagüerenda.) \v 34 Jayave omee reta Jesús pe vino oyea hiel ndive vae. Erei Jesús oicuaa yave mbae jocuae, mbaeti jou. \p \v 35 Jayave sundaro reta oicutu curusu re. Jayave oñuvanga reta Jesús jemimonde reta re, oicuaa vaera mbae nunga metei ñavo güɨrajata vae. Jocorai oyapo reta oyeapo vaera Tumpa iñee aracae omombeu vae jeigüe vae. Echa jei corai: \q1 Oñuvanga reta cheremimonde reta re, oicuaa vaera mbae nunga metei ñavo güɨrajata vae. \m Jocorai jei. \v 36 Jayave sundaro reta oguapɨ joco pe jare omae Jesús re. \v 37 Jare oñono reta curusu re Jesús iñaca iárambue oyecuatía jesegua vae: Cuae co Jesús, judío reta juvicha guasu. \v 38 Jare sundaro reta oicutu vi mócoi imonda vae reta, jare oñono metei Jesús iyacatu cotɨ jare iru iyasu cotɨ. \p \v 39 Jare oasa vae reta jei icavi mbae vae oñeacambovava reve Jesús pe. \p \v 40 —Nde rere rembosururuta co Tumpa jo jare reyapo yeta mboapɨ ara pe —jei reta chupe—. Eyeepɨ. Nde co jae Tumpa Taɨ yave, egüeyɨ curusu güi —jei reta. \p \v 41 Jae ramiño vi sacerdote reta itenondegua reta jare mboroócuai re oporomboe vae reta jare tenta pegua reta itenondegua reta oyóyai. \p \v 42 —Jae oepɨ iru vae reta —jei reta—. Erei mbaeti ipuere oyeepɨ. Jae co Israel pegua reta juvicha guasu. Togüeyɨ añave curusu güi, yarovia vaera jese —jei reta—. \v 43 Güɨrovia Tumpa re. Tumpa toepɨ añave, oipota yave. Echa jae jei: Che co jae Tumpa Taɨ —jei, jei reta. \p \v 44 Jare imonda vae Jesús ndive oyecutuca vae reta jei icavi mbae vae chupe. \p \v 45 Jare cuaraɨ ara mbɨte güive mboapɨ ora rupi oñemopɨtumimbi opaete ɨvɨ pe. \v 46 Jayave mboapɨ ora ma caaru yave Jesús iñeeata yae reve jei: \p —Elí, Elí, ¿lama sabactani? (Cuae oipota jei: CheTumpa, cheTumpa, ¿maera pa chereya?) \p \v 47 Amogüe joco pe ñogüɨnoi vae reta oendu jare jei tei: \p —Mase, Elías oeni. \p \v 48 Jare jupivei metei vae osɨi omoaquɨ esponja vinagre pe, jare oñono tacuarasɨ re, jare omondo Jesús iyuru cotɨ. \v 49 Erei iru reta jei: \p —Earo. Yaecha ou Elías ombogüeyɨ vaera. \p \v 50 Jayave Jesús tanta osapúcai, jare omano. \p \v 51 Jayave Tumpa jo omboyao vae osoro mbɨte rupi ɨvate güi ɨvɨ cotɨ. Jare ɨvɨ ocana jare ita tuicha vae reta ovo. \v 52 Jare teogüerɨru reta oyepea, jare jeta oñeñono tee Tumpa peguara omanogüe vae reta oicove ye, \v 53 jare oe teogüerɨru reta güi Jesús oicove ye güire ou omanogüe vae reta ipɨte güi. Jae reta yogüɨraja Jerusalén pe - jae co tenta oñeñono tee Tumpa peguara vae - jare oyecuaa jeta vae pe. \p \v 54 Jare cien sundaro vae juvicha Jesús re omae oi vae jare jae ndive ñogüɨnoi vae reta oecha yave quirai ɨvɨ ocana jare opaete oyeapo vae, oquɨye yae jare jei: \p —Añete yepe, cuae cuimbae co jae Tumpa Taɨ. \p \v 55 Jare jeta cuña reta omae ñogüɨnoi mombɨrɨ güi. Cuae cuña reta yogüeru Jesús ndive Galilea güi oyeócuai vaera chupe. \v 56 Cuae reta ipɨte pe ñogüɨnoi María Magdalena, jare Jacobo jare José ichɨ María jee vae, jare Zebedeo taɨ reta ichɨ. \s1 José oñono Jesús teogüerɨru pe \p \v 57 Jare cuaraɨ oique ma yave, metei cuimbae oicocatu vae tenta Arimatea pegua José jee vae - jae vi co metei Jesús jemimboe - \v 58 ojo Pilato pɨri, jare oyerure chupe Jesús jetegüe re. Jayave Pilato oyócuai oñemee vaera chupe Jesús jetegüe. \v 59 Jayave José ombogüeyɨ Jesús jetegüe, jare oñoma metei lienzo iquɨa mbae vae pe. \v 60 Jayave oñono metei teogüerɨru ipɨau vae ita guasu oyeyoo vae pe, (José imbae co jocuae teogüerɨru) jare omboyeapayere ita tuicha vae teogüerɨru jonque re. Jayave José ojo ye teogüerɨru güi. \v 61 Jare María Magdalena jare iru cuña María jee vae oguapɨ ñogüɨnoi teogüerɨru jóvai. \s1 Sundaro reta oñangareco teogüerɨru re \p \v 62 Jare jocuae ara opaete judío reta oyeapocavi ñogüɨnoi pɨareve peguara. Jayave pɨareve pe sacerdote reta itenondegua reta jare fariseo reta yogüɨraja Pilato pɨri, \v 63 jare jei chupe: \p —Oreruvicha, oremaendúa ma quirai jocuae cuimbae oporombotavɨse vae ndei omano mbove jei mboapɨ ara rupi oicove yeta ou omanogüe vae reta ipɨte güi. \v 64 Eyócuai nesundaro reta oñangareco vaera teogüerɨru re mboapɨ ara pegua, agüɨye vaera jemimboe reta yogüɨraja joco pe pɨtu yave oñomi vaera jetegüe. Echa jocorai yave, jei retata opaete vae pe oicove ye ma co ou omanogüe vae reta ipɨte güi. Jare jocorai yave, jae reta ombotavɨta jeta yae Jesús ombotavɨ vae reta güi —jei reta. \p \v 65 Jayave Pilato jei chupe reta: \p —Pe reta vi penoi pesundaro reta. Pecua peñangareco cavi jese pepuere rupi —jei. \p \v 66 Jayave jae reta yogüɨraja jare oñoquenda cavi teogüerɨru jonque. Echa oñono mbae ita tuicha vae re agüɨye vaera quia oipea, jare oeya joco pe sundaro reta oñangareco vaera teogüerɨru re. \c 28 \s1 Jesús oicove ye \p \v 1 Mbutuu iara oasa ma yave, neimbove asɨ semana iara tenondegua vae pe María Magdalena jare iru cuña María jee vae yogüɨraja teogüerɨru cotɨ. \v 2 Jare ɨvɨ ocana yae. Echa metei araɨgua ñandeYa pe oyeócuai vae ogüeyɨ ara güi jare omboyeapayere ita tuicha vae teogüerɨru jonque güi. Jayave araɨgua oguapɨ ita re. \v 3 Jare jova oyecuaa amavera rami. Jare jemimonde ti asɨ yae iroɨ ti asɨ yae vae rami. \v 4 Jare teogüerɨru re oñangareco vae reta orɨrɨi oquɨye güi, jare opa tanta omano vae reta rami. \p \v 5 Jayave araɨgua jei cuña reta pe: \p —Agüɨye pequɨye. Echa aicuaa peeca co Jesús curusu re oyecutuca vae. \v 6 Mbaeti ma oi cuae pe. Oicove ye ma ou omanogüe vae reta ipɨte güi, jae jei rami. Peyu pemae oñeñonoagüe re —jei—. \v 7 Jare pecua voi pere jemimboe reta pe jae oicove ye ma ou omanogüe vae reta ipɨte güi. Jae ojota perenonde Galilea pe. Joco pe peechata. Amombeu ma co peve —jei chupe reta. \p \v 8 Jayave cuña reta oe voi teogüerɨru güi. Oquɨye reta jare oyerovia yae reta. Jare osɨi reta omombeu vaera Jesús jemimboe reta pe. \p \v 9 Jare Jesús oñoovaiti jae reta ndive jare jei chupe reta: \p —Peyerovia catu. \p Jayave cuña reta oicuava ipɨ rupi jare omboete. \v 10 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Agüɨye pequɨye. Pecua pemombeu cherɨvɨ reta pe yogüɨraja vaera Galilea pe. Joco pe cherechata —jei. \s1 Sundaro reta omombeu vae \p \v 11 Jare cuña reta yogüɨraja ye rambueve teogüerɨru güi, amogüe sundaro tenonde yave teogüerɨru re oñangareco vae reta yogüɨraja vi tenta pe, jare omombeu sacerdote reta itenondegua reta pe opaete oyeapogüe vae. \v 12 Jare sacerdote reta itenondegua reta oñemboatɨ tenta pegua reta itenondegua reta ndive. Jare oñomomiari ma yave, omee jeta corepoti sundaro reta pe. \v 13 Jare jei chupe reta: \p —Pere: Jesús jemimboe reta yogüɨraja teogüerɨru pe pɨtu yave, jare oñomi Jesús jetegüe ore roque rambueve —pere, jei reta—. \v 14 Jare mburuvicha guasu cuae oendu yave, romombeuta chupe pe reta mbaeti co penoi teco —jei reta. \p \v 15 Jayave sundaro reta oipɨɨ corepoti jare oyapo sacerdote reta itenondegua reta jare tenta pegua reta itenondegua reta jei chupe reta oyapo vaera vae. Jare jecuaeño opaete judío reta jei jocorai co oyeapo. \s1 Jesús oyócuai jocuae once jemimboe reta \p \v 16 Jayave jocuae once Jesús jemimboe reta yogüɨraja Galilea pe metei ɨvɨtɨ re Jesús omombeu chupe reta rami. \v 17 Jare jemimboe reta oecha yave Jesús, omboete. Erei amogüe vae mbaeti ipuere güɨrovia jae co Jesús. \v 18 Jare Jesús ou jei chupe reta: \p —Opaete mbaepuere oñemee ma cheve ara pe jare ɨvɨ pe. \v 19 Jae rambue pecua pemboe opaete tenta pegua reta jare pembobautiza cheRu jee re jare cheree re jare Espíritu Santo jee re —jei—. \v 20 Jare pemboe reta opaete che poócuai vae re. Jare che aita pe reta ndive jecuaecuae aveiño cuae ara reta opa regua —jei.