\id 1JN - Guajajara Bible -Brazil 2007 (DBL 2013) \h 1 ZUÀW \toc1 1 Zuàw \toc2 1 João \toc3 1 Jo \mt1 1 ZUÀW \c 1 \s1 Uze'eg Zuàw a'e kury, ze'eg purumuigo kar ma'e rehe a'e kury \p \v 1 Amono kar putar ko hepape peme ihe nehe kury, Zaneruwihawete Zezuz rehe ze'eg imume'u pà peme ihe nehe kury. — Ze'eg purumuigo kar ma'e, za'e izupe, ta'e aze teko uzeruzar hehe a'e wà nehe xe, wiko putar ipyr tuweharupi a'e wà nehe, tatahu pe oho 'ym pà a'e wà nehe xe. Izypy mehe Zaneruwihawete wiko ywate a'e. Awa romo izeapo mehe urenu ize'eg ure. Uruexak no. Urume'e tuwe hehe, hehe urepokok pà no. \v 2 A'e ze'eg purumuigo kar ma'e zàwenugar uzexak kar a'e. Uruexak ko ywy rehe heko mehe. Urumume'u heko awer oroho uruiko teko nànàn. Uzeruzar ma'e wiko putar Tupàn pyr tuweharupi wà nehe, tatahu pe oho 'ym pà wà nehe, ta'e Zezuz umàno wanekuzaromo a'e xe. Urumume'u peneko àwàm uruiko peme, pepyro àwàm imume'u pà peme no. \v 3 Uruzemuryparypar Tupàn zaneru rehe ure, ta'yr Zezuz Zaneruwihawete rehe ure no. Urumume'u Zezuz heko awer ureremixak kwer peme. Urumume'u ize'eg urereminu kwer peme no. A'e rupi pezemuryparypar putar wanehe nehe no. \v 4 Penurywete kury. Urumuapyk ko ze'eg pape rehe ure, imono kar pà peme ure. A'e rupi penurywete wera'u putar tuweharupi nehe kury. \s1 Zuàw uze'eg Tupàn rehe a'e kury, tatainy rehe a'e no \p \v 5 Zezuz umume'u ko ze'eg urewe a'e. Urumume'u putar peme kury. Tupàn a'e, tatainy zàwenugar romo hekon a'e. Naheta pixik kwaw ikatu 'ym ma'e ipy'a pe. — Naheta kwaw ipytunaw huwake. Ta'e nuzapo pixik kwaw ikatu 'ym ma'e a'e xe. \v 6 — Aiko Tupàn imyrypar romo ihe, aze teko i'i mua'u izupe wà nehe, aze uzapo ikatu 'ym ma'e oho waiko a'e 'ar mehe wà nehe, a'e mehe hemu'em ma'e romo wanekon wà nehe. Nuikuwe kwaw ize'eg rupi wà. \v 7 Tupàn nuzapo kwaw ikatu 'ym ma'e a'e. Tatainy zàwenugar romo hekon a'e. 'Aromo wata ma'e ài hekon. Xo ikatuahy ma'e zo uzapo iko. Aze zaiko izàwe nehe, zazemuryparypar putar nehe, zazemurywete kar putar nehe no. Tupàn o'ok putar ikatu 'ym ma'e zanewi nehe no, ta'e ta'yr uzakook uwykwer a'e xe, ywyra kanetar rehe umàno pà a'e xe. Zezuz a'e, Tupàn ta'yr romo hekon a'e. Zanemukatu tuwe ikatu 'ym ma'e wi. \p \v 8 — Nazapo pixik kwaw ikatu 'ym ma'e ihe, aze teko i'i wà nehe, hemu'em putar waiko uzeupe wà nehe. — Ikatu 'ym ma'e iapo 'ymar romo aiko ihe, i'i mua'u uzeupe wà, weko haw ikwaw 'ym pà wà. \v 9 Aze ximume'u zaneremiapo kwer ikatu 'ym ma'e Tupàn pe nehe, o'ok putar ikatu 'ym ma'e zanewi nehe. O'ok putar zanewi paw rupi nehe, ta'e uzapo tuwe wemimume'u kwer a'e xe. Ta'e xo ikatuahy ma'e uzapo tuweharupi a'e xe. Heharaz putar zaneremiapo kwer ikatu 'ym ma'e wi nehe, zanemukatu pà nehe. \v 10 — Nazapo pixik kwaw ikatu 'ym ma'e ihe, aze mo za'e izupe, a'e mehe mo — Hemu'em ma'e romo ereiko ne, za'e mo Tupàn pe. Ta'e — Teko paw a'e wà, ikatu 'ym ma'e iapo har romo wanekon a'e wà, i'i Tupàn a'e xe. (Xo Zezuz zo nuzapo pixik kwaw ikatu 'ym ma'e a'e.) Aze zaze'eg nezewe nehe, — Hemu'em a'e, za'e nezewe mehe Tupàn pe (Nahemu'em pixik kwaw Tupàn a'e). \c 2 \s1 Zaneruwihawete Zezuz zanepytywà a'e \p \v 1 Hera'yr wà, herazyr wà. Ko heze'eg amuapyk teko pape rehe ihe, imono kar pà peme ihe, pemunyryk kar pà ikatu 'ym ma'e wi ihe. Aze amo uzapo ikatu 'ym ma'e a'e nehe, Zezuz Zaneruwihawete uze'eg putar u pe nehe, a'e teko rehe uze'eg pà nehe, ta'e Zezuz ikatuahy a'e xe. — Ezepyk zo hehe nehe, i'i putar izupe nehe. — Ta'e amàno hekuzaromo ihe xe, i'i putar izupe nehe. \v 2 Tupàn umunàn zaneremiapo kwer ikatu 'ym ma'e zanewi a'e, ta'e Zaneruwihawete umàno zanerekuzaromo a'e xe. Umàno zaneremiapo kwer hekuzaromo. Umàno teko paw wanemiapo kwer hekuzaromo no. \p \v 3 Aze xiruzar Tupàn ze'eg nehe, a'e mehe xikwaw tuwe Tupàn nehe, azeharomoete nehe. \v 4 Aze amo i'i nehe, — Akwaw katu Tupàn ihe, aze i'i nehe, aze nuweruzar kwaw ize'eg a'e 'ar rehe nehe, a'e awa hemu'em ma'e romo hekon a'e mehe nehe. Numume'u kwaw ze'eg azeharomoete har. \v 5 Aze teko weruzar ize'eg wà nehe, a'e teko uzamutar katu putar tuwe Tupàn wà nehe. (Naheta pixik kwaw ikatu 'ymaw wapy'a pe Tupàn iamutar katu mehe.) \v 6 Aze teko nezewe i'i wà nehe, — Tuweharupi aiko Tupàn hehe we ihe, ize'eg heruzar pà ihe, aze i'i wà nehe, tuwe a'e teko wiko Zezuz Zaneruwihawete zàwegatete wà nehe, (tuwe waneko haw nuzawy kwaw Zezuz Zaneruwihawete heko awer ko ywy rehe arer wà nehe). Aze nezewe wanekon wà nehe, xo a'e mehe zo ukwaw Tupàn hehe we weko haw wà nehe. \s1 Zuàw uze'eg Zezuz ze'eg ipyahu ma'e rehe a'e kury \p \v 7 Hemyrypar heremiamutar katu wà. Ko ze'eg pape rehe imuapyk pyràm a'e, na'ipyahu kwaw a'e. Kwehe arer a'e. Izypy mehe arer a'e. Peinu ko ze'eg. (— Pezeamutamutar katu nehe ty wà, i'i Zezuz urewe. A'e re urumume'u peme ure. A'e rupi peinu.) \v 8 Ko ze'eg kwehe arer a'e kury, nuzawy kwaw ze'eg ipyahu katu ma'e a'e kury. Zaneruwihawete weruzar a'e ze'eg kwehe mehe a'e. Pe no, peruzar a'e ze'eg peiko ko 'ar rehe pe no. Zezuz tatainy ài hekon a'e. Ize'eg heruzar har a'e wà, 'aromo wata ma'e zàwenugar romo wanekon a'e wà no. Tur mehe ipytunaw imunyryk kar har ài hekon a'e, ta'e heta tetea'u ize'eg heruzar har a'e wà xe. \p \v 9 Aze amo uze'eg nezewe nehe. — Tupàn ze'eg heruzar har romo aiko ihe, aze i'i nehe, aze na'iakatuwawahy kwaw amogwer uzeruzar ma'e wanehe nehe, a'e mehe nuiko kwaw Tupàn ze'eg heruzar har romo nehe. Pyhaw wata ma'e ài hekon a'e nehe. \v 10 Aze amo uzamutar katu amogwer uzeruzar ma'e a'e wà nehe, 'aromo wata ma'e ài hekon a'e nehe, ta'e nuzapo kar kwaw ikatu 'ym ma'e amo pe a'e xe, ta'e naheta kwaw ikatu 'ym ma'e iapo kar haw ipy'a pe a'e xe. \v 11 Aze amo na'iakatuwawahy kwaw amogwer uzeruzar ma'e wanehe a'e nehe, pyhaw wata ma'e ài hekon a'e nehe. Pyhaw wata ma'e nukwaw kwaw oho àwàm a'e wà. Nezewegatete wyky'yr rehe iakatuwawahy 'ym ma'e nuiko kwaw Tupàn hemiruze'eg romo a'e wà, ta'e nuweruzar kwaw ize'eg a'e wà xe. \b \q1 \v 12 Amuapyk ko heze'eg pape rehe ihe, peme imono kar pà ihe, hepurumuzàmuzàg wà, \q1 ta'e Tupàn umunàn penemiapo kwer ikatu 'ym ma'e pewi a'e xe. \q2 O'ok ikatu 'ym ma'e pewi, ta'e Zaneruwihawete umàno penekuzaromo xe. \q1 \v 13 Amono kar putar ko pape uzeruzar ma'e tua'uhez ma'e wanupe ihe, \q1 ta'e ukwaw Zezuz a'e wà xe, \q2 izypy mehe arer we a'e wà xe. \q1 Amono kar putar ko pape kwàkwàmo wanupe ihe, \q2 ta'e umumaw àzàg wanuwihaw ikàgaw a'e wà xe, \q2 ikatu 'ym ma'e iapo har wanuwihaw ikàgaw a'e wà xe. \b \q1 \v 14 Amono kar putar ko pape kwarearer wanupe ihe, \q1 ta'e ukwaw katu Tupàn zaneru a'e wà xe. \q1 Amono kar putar ko pape tua'uhez ma'e wanupe ihe, \q1 ta'e ukwaw Zezuz a'e wà xe, izypy mehe arer a'e wà xe. \q1 Amono kar putar ko pape kwàkwàmo wanupe ihe, \q2 ta'e ikàg a'e wà xe. Uzeruzar tuwe Tupàn ze'eg rehe wà. Weruzar ize'eg wà. \q2 Umumaw àzàg wanuwihaw ikàgaw wà, \q2 umumaw ikatu 'ym ma'e iapo har wanuwihaw ikàgaw wà. \b \p \v 15 Pezamutar zo ko ywy nehe. Pezamutar zo ko ywy rehe har nehe. Aze pezamutar ywy rehe, napezamutar kwaw Tupàn penu nehe. \p \v 16 Ni amo ma'e ko ywy rehe har ur Zaneru wi a'e wà. Ikatu 'ym ma'e iputar haw nur kwaw Tupàn wi. Ipuràg ma'e rehe zanepurupyhyk wer haw nur kwaw izuwi. Zanereko wera'u haw nur kwaw izuwi. \p \v 17 Ywy ukàzym putar nehe. Teko wanemimutar paw ukàzym putar wà nehe no. Nezewe rehe we Tupàn hemimutar iapo har wiko putar tuweharupi wà nehe. \s1 Zuàw uze'eg Zaneruwihawete iàmàtyry'ymar rehe a'e kury \p \v 18 Hepurumuzàmuzàg wà. Uhem etea'i iahykaw kury. Na'iàrew kwaw nehe. Kwehe mehe amume'u amo awa heko haw peme ihe, awa ko ywy rehe ur ma'e ràm heko haw peme ihe. — Zaneruwihawete iàmàtyry'ymar ur putar a'e nehe, a'e peme ihe. Heta tetea'u iàmàtyry'ymar ko 'ar rehe a'e wà kury. A'e rupi xikwaw iahykaw iàrew 'ymaw zane. \v 19 A'e teko a'e wà, a'e Zaneruwihawete iàmàtyry'ymar a'e wà, uzemono'og zanepyr a'e wà. Nuiko kwaw Tupàn hemiruze'egete romo zanezàwe wà, a'e rupi uhem oho zanewi wà. Aze mo zanemuryparete romo wanekon wà, a'e mehe mo upyta mo zanepyr wà, uzemono'og pà mo zanepyr wà. Uhem oho zanewi wà. Nezewe wexak kar Tupàn hemiruze'eg romo wiko 'ymaw zanewe a'e wà. \p \v 20 Zaneruwihawete umur Wekwe Puràg peme a'e, imuigo kar pà pepy'a pe a'e. A'e rupi pe paw rupi pe kury, pekwaw katu ze'eg azeharomoete har pe kury. \v 21 Ko ze'eg amuapyk pape rehe peme imono kar pà ihe. — Napekwaw kwaw ze'eg azeharomoete har, na'e kwaw peme. Nan. Ko heze'eg amuapyk pape rehe peme imono kar pà ihe, ta'e pekwaw katu ze'eg azeharomoete har pe xe. Ta'e Tupàn nahemu'em kwaw purupe a'e xe. \p \v 22 Mon aipo hemu'em ma'e romo hekon a'e. Aze amo uze'eg nezewe a'e nehe, — Zezuz nuiko kwaw tuwihawete romo a'e, nuiko kwaw Tupàn hemimur karer romo a'e, nuiko kwaw zanepyro har romo a'e, aze i'i nehe, a'e mehe hemu'em ma'e romo hekon a'e nehe. Zaneruwihawete iàmàtyry'ymar romo hekon a'e no, ta'e nuzeruzar kwaw Zaneru rehe a'e xe. Nuzeruzar kwaw ta'yr rehe a'e no xe. \v 23 Aze amo uze'eg nezewe a'e nehe, — Nazeruzar kwaw Zezuz rehe ihe. Nuiko kwaw Tupàn ta'yr romo a'e, aze i'i nehe, a'e teko nuiko kwaw Tupàn hemiruze'eg romo a'e nehe. Aze amo uze'eg nezewe a'e nehe, — Zezuz a'e, Tupàn ta'yr romo hekon a'e, aze i'i nehe, a'e teko wiko Tupàn hemiruze'eg romo a'e nehe. \p \v 24 Peinu ze'eg azeharomoete har izypy mehe. Pezeruzar wiwi hehe nehe. Peruzar wiwi nehe no. Aze pezeruzar wiwi hehe nehe, heruzar wiwi pà nehe, peiko wiwi putar Tupàn ta'yr hemiruze'egete romo nehe. Peiko wiwi putar Tupàn hemiruze'egete romo nehe no. \v 25 Tupàn umume'u ma'e wemiapo ràm zanewe a'e. — Apumuigo kar putar hepyr tuweharupi ihe nehe, i'i zanewe. \p \v 26 Ko ze'eg amuapyk pape rehe ihe, peme imono kar pà ihe, hemu'em ma'e romo waneko haw imume'u pà peme ihe. Ta'e ipurawy kar wer Tupàn hape rehe peme a'e wà xe, ta'e uzeagaw pemuzeruzar kar pà wemu'emaw rehe a'e wà xe. \v 27 Zaneruwihawete umur kar Wekwe peme a'e, imuigo kar pà pepy'a pe a'e. A'e rupi, aze naheta kwaw Tupàn ze'eg rehe purumu'e ma'e pepyr nehe, pezemumikahy zo nehe. Tupàn Hekwe wiko pepy'a pe a'e, uze'eg paw rehe pemu'e pà a'e. Wiko tuwe pepy'a pe. Zaneruwihawete Hekwe azeharomoete har wiko pepy'a pe. Pemu'e iko a'e. A'e rupi peiko wiwi Zezuz hemiruze'eg romo nehe, peiko wiwi imyrypar romo nehe. \s1 Peiko Tupàn hemiruze'eg, i'i Zuàw a'e \p \v 28 Azeharomoete ko heze'eg ihe, hepurumuzàmuzàg wà. Zaneruwihawete ur putar nehe. Peiko hemiruze'eg romo nehe. A'e rupi teko wanuwa rupi uzexak kar mehe nehe, nazakyze kwaw izuwi zane nehe. Zanekàg putar nehe. Nazazeàmim kwaw izuwi a'e 'ar mehe nehe, tur mehe nehe, ta'e nazanemaranugar kwaw izuwi zane nehe xe, huwa rupi zane nehe xe. \v 29 Zaneruwihawete ikatuahy. Nuzapo pixik kwaw ikatu 'ym ma'e. Pekwaw ikatu haw. Aze amo uzapo ikatu ma'e oho iko a'e nehe, ipurumuzàg ài hekon putar a'e nehe. Pekwaw ko ma'e. \c 3 \s1 Zaiko Tupàn ipurumuzàmuzàg romo zane \p \v 1 Tupàn zaneamutar katu haw uhua'u a'e, a'e rupi — Tupàn purumuzàmuzàg wà, i'i teko zanewe wà. Zaneamutar katu tuwe a'e. Zaiko tuwe ipurumuzàmuzàg ài. A'e rupi iàmàtyry'ymar ywy rehe har nukwaw kwaw zanereko haw a'e wà, ta'e nukwaw kwaw Tupàn heko haw a'e wà xe. \v 2 Hemyrypar heremiamutar wà. Zaiko Tupàn purumuzàmuzàg ài zane kury. Zaiko putar amo ae ma'e romo zane nehe no. Naxikwaw katu kwaw a'e ma'e romo zanereko àwàm. Xo ko ma'e zo xikwaw katu kury. Zaneruwihawete tur mehe nehe, zaiko putar izàwe nehe, ta'e xixak putar tuwe zane nehe xe. Xixak putar hexakaw nehe. Xixak putar ikàgaw nehe no. \v 3 Aze teko wàrogatu tur àwàm wà nehe, upytu'u putar ikatu 'ym ma'e iapo re wà nehe. Wiko putar izàwe nehe, ta'e Zaneruwihawete utyryk tuwe ikatu 'ym ma'e wi a'e xe. \p \v 4 Aze teko uzapo ikatu 'ym ma'e wà nehe, Tupàn ze'eg kwehe arer ihaw par romo wanekon putar wà nehe, ta'e ikatu 'ym ma'e iapo har a'e wà xe, Tupàn ze'eg kwehe arer heruzar 'ymar romo wanekon a'e wà xe. Ikatu 'ym ma'e iapo haw a'e, nuzawy kwaw ze'eg kwehe arer ihaw paw a'e. \v 5 Zaneruwihawete uzexak kar wà ywy rehe a'e, zaneremiapo kwer ikatu 'ym ma'e imunàn pà heraha pà zanewi a'e. Nuzapo pixik kwaw ikatu 'ym ma'e. Pekwaw ko ze'eg. Azeharomoete. \v 6 A'e rupi aze amo hemiruze'eg romo hekon a'e nehe, nuzapo wiwi kwaw ikatu 'ym ma'e oho iko tuweharupi a'e nehe. Ikatu 'ym ma'e tetea'u iapo har a'e wà, nuiko kwaw Zaneruwihawete hexakar romo a'e wà. Nuiko kwaw ikwaw par romo wà. \p \v 7 Pezeruzar zo temu'emaw rehe nehe, hepurumuzàmuzàg wà. Aze teko uzapo ikatuahy ma'e oho waiko wà nehe, ikatuahy ma'e romo wanekon putar wà nehe. Zaneruwihawete ài wà nehe, ta'e ikatuahy ma'e romo hekon a'e xe. \v 8 Aze teko uzapo ikatu 'ym ma'e oho waiko tuweharupi wà nehe, Zurupari hemiruze'eg romo wanekon wà nehe, ta'e Zurupari a'e xe, (àzàg wanuwihaw a'e xe), uzapo ikatu 'ym ma'e oho iko izypy mehe arer we a'e xe. Izypy mehe ikatu 'ym ma'e uzapo a'e, te ko 'ar rehe uzapo oho iko a'e. Tupàn ta'yr uzexak kar a'e, Zurupari ikàgaw i'ok pà izuwi a'e. (A'e rupi teko upuner Zurupari hemiruze'eg romo wiko re upytu'u haw rehe wà kury.) \p \v 9 Tupàn hemiruze'eg a'e wà, upytu'u ikatu 'ym ma'e iapo re a'e wà. Nuzapo kwaw ikatu 'ym ma'e oho waiko tuweharupi wà. Ta'e Tupàn Hekwe wiko wapy'a pe a'e xe. Nupuner kwaw ikatu 'ym ma'e iapo wiwi haw rehe a'e wà, ta'e Tupàn wiko wanu romo a'e xe. \v 10 Tupàn hemiruze'eg uzawy tuwe Zurupari hemiruze'eg wà. Tupàn hemiruze'eg uzapo ikatuahy ma'e oho waiko wà. Uzamutar katu wapi har wà no. Aze teko nuiko kwaw nezewe wà nehe, nuiko kwaw Tupàn hemiruze'eg romo wà nehe. Zurupari hemiruze'eg romo wanekon wà nehe. \s1 Zaiko wikuwe ma'e ài kury \p \v 11 Ko ze'eg peinu katu pe. Te izypy mehe peinu katu. Tuwe zazeamutamutar katu zane nehe. \v 12 Tuwe nazaiko kwaw Kain zàwe nehe. Ta'e ikatu 'ym ma'e iapo kar har hemiruze'eg romo hekon a'e mehe a'e xe. Uzuka wywyr a'e, ta'e hemiapo kwer na'ikatu kwaw Tupàn pe a'e xe. Ta'e tywyr hemiapo kwer ikatu Tupàn pe a'e xe. A'e rupi hewyrowyroahy wywyr rehe. \p \v 13 A'e rupi, — Aze Tupàn iàmàtyry'ymar na'iakatuwawahy kwaw penehe wà nehe, pepytuhegatu zo nehe, herywyr wà, a'e peme kury. \v 14 Izypy mehe zaiko umàno ma'e kwer ài zane. Ta'e nazazeruzar kwaw Zezuz rehe a'e 'ar mehe xe. Ko 'ar rehe zaiko wikuwe ma'e ài kury, ta'e zazeruzar hehe kury xe. Zaiko tuwe uzeruzar ma'e romo, ta'e xiamutar katu amogwer uzeruzar ma'e zane wà xe. Aze amo nuzamutar katu kwaw wapi har a'e nehe, uzeruzar 'ym ma'e romo hekon a'e nehe. Wiko umàno ma'e kwer ài nehe. \v 15 Aze amo na'iakatuwawahy kwaw wapi har rehe nehe, wiko izuka har ài nehe. Upuruzuka ma'e nuiko kwaw uzeruzar ma'e romo a'e wà. Nuwereko kwaw heko haw upy'a pe wà. Noho kwaw Tupàn pyr umàno re wà nehe. \v 16 Zezuz Zaneruwihawete zaneamutar katu tuwe a'e. A'e rupi uzezuka kar zanerekuzaromo. Nezewegatete zane nehe no. Aze tuwihaw ipuruzuka kar wer amo uzeruzar ma'e rehe a'e nehe, — Hezuka hekuzaromo nehe, za'e izupe nehe. \v 17 Amo uzeruzar ma'e hemetarer katu ma'e a'e wà, wiko nezewe a'e wà. Aze amo uzeruzar ma'e ima'uhez nehe, aze naheta kwaw ma'e izupe nehe, aze amo hemetarer katu ma'e nomono kwaw temi'u izupe nehe, aze nomono kwaw ma'e izupe nehe, a'e mehe a'e hemetarer ma'e nuiko kwaw Tupàn iamutar katu har romo a'e nehe, upy'a pe a'e nehe. — Azamutar katu Tupàn ihe, i'i mua'u a'e. \v 18 Hepurumuzàmuzàg wà. Zazeamutamutar katu zane. A'e rupi xiapo ikatuahy ma'e tetea'u zanezeupeupe nehe, Tupàn ze'eg heruzar pà nehe. — Azamutar katu uzeruzar ma'e teko ihe wà, aze amo i'i nehe, aze a'e teko nuzapo kwaw ikatu ma'e wanupe nehe, a'e mehe nuiko kwaw wamutar katu har romo nehe. \s1 Nakyze kwaw Tupàn wi nehe \p \v 19 — Aipo aiko ze'eg azeharomoete har heruzar har romo ihe, aze amo i'i uzeupe nehe, upy'a pe nehe, a'e mehe nezewe i'i putar uzeupe nehe. — Aiko tuwe a'e ze'eg heruzar har romo ihe, ta'e azamutar katu amogwer uzeruzar ma'e ihe wà xe, i'i putar uzeupe nehe. Amo 'ar mehe nehe, zaiko putar zaha Tupàn huwa rupi nehe. Aze zapuruamutar katu zaha zaiko ko 'ar rehe nehe, ko ywy rehe nehe, a'e mehe nazakyze kwaw Tupàn wi nehe, huwa rupi zaneho mehe nehe. Nazanemaranugar kwaw a'e pe nehe. \v 20 A'e mehe nazaze'eg kwaw nezewe nehe. — Ikatu 'ym ma'e iapo har romo aiko ihe, a'e rupi Tupàn hemono kar putar tatahu pe nehe, naza'e kwaw nehe, ta'e xikwaw uzeruzar ma'e romo zanereko haw zane xe, ta'e xiamutar katu amogwer zane wà xe. Tupàn ukwaw ma'e paw rupi katete a'e. Ukwaw zanema'enukwaw paw. Ukwaw zanekyze haw no. Nuzepyk kwaw zanerehe nehe, ta'e zazeamutamutar katu zane xe. \v 21 Hemyrypar heremiamutar wà. Aze zaiko puruamutar katu ma'e romo nehe, — Tupàn nuzepyk kwaw herehe nehe, za'e putar nehe. A'e rupi nazakyze kwaw izuwi nehe. \v 22 A'e rupi zapuner wyzài ma'e henoz taw rehe nehe. Umur putar a'e ma'e zanewe nehe, ta'e xiruzar ize'eg zane xe, ta'e xiapo hemiapo putar haw zane no xe. \v 23 Nezewe i'i Tupàn zanewe a'e kury, wemiapo putar haw iapo kar pà zanewe a'e kury. — Pezeruzar katu hera'yr Zezuz penuwihawete rehe nehe. Pezeamutamutar katu nehe no, ta'e hera'yr Zezuz uzapo kar nezewe haw peme a'e no xe, i'i Tupàn zanewe kury. \v 24 Ize'eg heruzar har a'e wà, wiko putar ipyr tuweharupi wà nehe. Wiko inuromo ko 'ar rehe wà no. Umur Wekwe zanewe. A'e rupi xikwaw zanepy'a pe heko haw zane. \c 4 \s1 Pezeapyaka katu purumu'e ma'e waze'eg rehe nehe \p \v 1 Hemyrypar heremiamutar wà. Purumu'e ma'e uze'eg putar nezewe peme a'e wà nehe. — Tupàn Hekwe hemuze'eg kar a'e, i'i putar peme wà nehe. Pezemupy'a wanehe nehe. Amo purumu'e ma'e wereko Tupàn Hekwe upy'a pe wà. Amogwer nuwereko kwaw wà. Pezeruzar zo wyzài teko waze'eg rehe nehe. Pezeapyaka katu waze'eg rehe nehe. — Aipo Tupàn Hekwe umuze'eg kar iko a'e wà, peze wanupe nehe. Peme'egatu wanemiapo kwer rehe nehe. Nezewe mehe aze wereko Tupàn Hekwe wà nehe, pekwaw putar pe wà nehe. Amo tekwe umuze'eg kar a'e wà. Aze Tupàn Hekwe umuze'eg kar iko wà nehe, pekwaw putar wamuze'eg kar har romo heko haw nehe. Aze amo ae umuze'eg kar wà nehe, pekwaw putar nehe no. Nezewe a'e peme ihe kury, ta'e heta tetea'u Tupàn ze'eg imume'u mua'u har ko 'ar rehe a'e wà kury xe. Wata oho waiko taw nànàgatu ywy nànàgatu wà. Numume'u kwaw Tupàn ze'eg azeharomoete har wà. Amo ae ze'eg umume'u oho waiko wà. \v 2 Pezeapyaka katu waze'eg rehe nehe. — Zezuz Zaneruwihawete wiko awa romo a'e, umàno zanerekuzaromo a'e, aze i'i amo purumu'e ma'e nehe, a'e mehe wereko Tupàn Hekwe uzehe nehe. Nezewe pekwaw putar Tupàn Hekwe a'e purumu'e ma'e ipy'a pe heko haw nehe. \v 3 Aze amo purumu'e ma'e uhem pepyr nehe, — Zezuz nuiko kwaw Tupàn ta'yr awa romo uzeapo ma'e kwer romo a'e, aze i'i peme nehe, a'e mehe nuwereko kwaw Tupàn Hekwe upy'a pe a'e. Zaneruwihawete iàmàtyry'ymar hekwe wiko ipy'a pe a'e. — Zaneruwihawete iàmàtyry'ymar ur putar pepyr a'e nehe, uru'e peme. Wata iko ywy rehe ko 'ar rehe wà. Ur putar pepyr nehe. \p \v 4 Hepurumuzàmuzàg heremiamutar wà. Peiko Tupàn heruzar har romo, peiko hemiruze'eg romo. A'e rupi napezeruzar kwaw Zaneruwihawete iàmàtyry'ymar waze'eg rehe. Ta'e pepy'a pe har ikàg wera'u Zezuz iàmàtyry'ymar wapy'a pe har wi a'e xe. \v 5 A'e purumu'e ma'e a'e wà, Tupàn iàmàtyry'ymar romo wanekon a'e wà, A'e rupi wanuwihaw umuze'eg kar a'e wà. Wanemiruze'eg uzeapyaka katu waze'eg rehe wà no, wanehe uzeruzar pà wà no. \v 6 Uruiko Tupàn hemiruze'eg romo ure, uruiko ize'eg imume'u har romo ure. Tupàn kwaw par uzeapyaka katu urerehe wà. Hemiruze'eg 'ym nuzeapyaka kwaw urerehe wà. Nezewe xikwaw tekwe purumuze'eg kar ma'e zane wà. Zazeapyaka katu teko waze'eg rehe. Xixak wanemiruze'eg wà no. Aze ru'u Tupàn Hekwe umuze'eg kar a'e wà. Aze ru'u iàmàtyry'ymar hekwe umuze'eg kar a'e wà. Xikwaw putar wamuze'eg kar har nehe, henu mehe nehe. \s1 Tupàn zaneamutar katu a'e \p \v 7 Hemyrypar heremiamutar wà. Tuwe zazeamutamutar katu nehe. Ta'e Tupàn uputar zanezeamutamutar katu haw a'e xe. Uzeamutamutar katu ma'e paw wiko Tupàn hemiruze'eg romo wà. Ukwaw uzar wà. \v 8 Uzeamutamutar 'ym ma'e nuiko kwaw Tupàn hemiruze'eg romo wà. Ta'e Tupàn a'e xe, upuruamutar katu a'e xe. Uzamutar katu kar teko zanewe a'e wà no. \v 9 Nezewe wexak kar puruamutar katu haw zanewe a'e. Umur kar wa'yr ywy rehe. Pitài zo ta'yr. Umàno zanerekuzaromo. A'e rupi zaiko putar ipyr tuweharupi nehe, tatahu pe zaneho 'ym pà nehe. \v 10 Puramutar haw nezewe a'e. Nan kwaw zane. Xiamutar Tupàn zane. Tupàn a'e ae zaneamutar a'e. Umur kar wa'yr ko ywy rehe a'e. Nezewe inuromo zanereko mehe Tupàn umunàn zanekatu 'ygwer a'e kury. \p \v 11 Hemyrypar heremiamutar wà. Aze nezewe Tupàn zaneamutar katu a'e. A'e rupi zane nehe no, tuwe zazeamutamutar katu zane nehe no. \v 12 Ni amo nuexak pixik kwaw Tupàn a'e wà. Aze zazeamutamutar katu zane nehe, Tupàn wiko putar zanepy'a pe a'e nehe. A'e rupi zazeamutamutar katu putar zane nehe no, ta'e Tupàn upuruamutar katu a'e no xe. \p \v 13 Umur Wekwe zanewe a'e, a'e rupi zaiko putar ipyr zane. Wiko zanepy'a pe a'e no, ta'e umur Wekwe zanewe a'e xe. \v 14 Zaneru umur kar wa'yr ko ywy rehe a'e, teko wapyro har romo imuigo kar pà a'e. Uruexak tur mehe ure. Urumume'u tuwe tur awer oroho uruiko purupe. \v 15 — Zezuz Tupàn ta'yr romo hekon a'e, aze amo teko i'i nehe, a'e teko wereko Tupàn upy'a pe nehe. Wiko putar Tupàn pyr nehe no. \v 16 Tupàn zaneamutar katu a'e. Xikwaw zaneamutar katu haw zane. Zazeruzar hehe no. Tupàn upuruamutar katu iko. Aze amo upuruamutar katu iko nehe, wiko putar Tupàn pyr nehe no. Tupàn wiko putar ipy'a pe a'e nehe no. \v 17 Nezewe zanepuruamutar haw uhua'u zanepy'a pe kury. Aze zaha Tupàn huwa rupi nehe, nazakyze kwaw izuwi nehe. Ta'e zanereko haw ko ywy rehe har nuzawy kwaw Zaneruwihawete heko awer a'e xe. \v 18 Puramutar haw rehe, naheta kwaw kyze haw a'e. Puramutar haw uhua'u haw, umunyryk kyze haw a'e. Aze teko ukyze nehe, ipuruamutar haw pixika'i a'e. Ta'e kyze haw wexak kar zepykaw a'e xe. \p \v 19 Zapuruamutar katu zane, ta'e Tupàn ràgypy zaneamutar katu a'e xe. \v 20 — Azamutar katu Tupàn ihe, aze i'i awa nehe, aze na'iakatuwawahy kwaw amogwer uzeruzar ma'e wanehe a'e 'ar mehe nehe, hemu'em ma'e romo hekon a'e nehe. Wexak amogwer uzeruzar ma'e tuweharupi a'e wà. Nuzamutar kwaw wà. A'e rupi nuzamutar kwaw Tupàn a'e no, ta'e nupuner kwaw hexakaw rehe xe. Aze teko nuzamutar katu kwaw wemixak uzeake har wà nehe, nuzamutar katu kwaw wemixak 'ym muite har wà nehe. \v 21 Ko ze'eg Zaneruwihawete umume'u zanewe a'e. — Aze amo uzamutar katu Tupàn a'e nehe, uzamutar katu putar amogwer uzeruzar ma'e a'e wà nehe no, i'i zanewe. \c 5 \s1 Zapytu'u Tupàn iàmàtyry'ymar hemiruze'eg romo zanereko re \p \v 1 — Zezuz a'e, Zaneruwihawete Zanepyro har romo hekon a'e, aze i'i amo teko nehe, a'e mehe a'e teko wiko Tupàn ipurumuzàg ài nehe. Aze amo uzamutar katu Zaneru Tupàn nehe, uzamutar katu ta'yr wà nehe no. \v 2 Aze xiamutar katu Tupàn nehe, aze xiruzar ize'eg nehe, zaiko tuwe ipurumuzàmuzàg wamutar katu har romo nehe. \v 3 Aze xiamutar katu Tupàn nehe, tuwe xiruzar ize'eg nehe. Nazawaiw katu kwaw ize'eg heruzar haw a'e. \v 4 Ta'e Tupàn ipurumuzàmuzàg paw rupi a'e wà xe, nuzeruzar kwaw iàmàtyry'ymar ize'eg rehe a'e wà xe. A'e rupi iàmàtyry'ymar nupuner kwaw ikatu 'ym ma'e iapo kar haw rehe zanewe a'e. Zazeruzar tuwe Zezuz rehe, a'e rupi iàmàtyry'ymar nuiko kwaw Zanezar romo kury. \v 5 Aze amo teko uzeruzar Zezuz rehe nehe, — Tupàn ta'yr romo hekon Zezuz a'e, aze i'i a'e teko a'e nehe, a'e mehe upytu'u putar Tupàn iàmàtyry'ymar hemiruze'eg romo wiko re a'e nehe. \s1 Zuàw uze'eg Zezuz Zaneruwihawete heko awer rehe a'e kury \p \v 6 Uzypyrog ma'ereko haw 'y inuromo a'e, uzemuzahazahak kar pà a'e. Iahykaw rehe umumaw uma'ereko haw uwykwer inuromo a'e, ikatu 'ym ma'e wi zanepyro pà a'e. Tupàn Hekwe zanepy'a pe har umume'u agwer ma'e iko zanewe a'e, ta'e umume'u ze'eg azeharomoete har tuweharupi a'e xe. \v 7-8 Xikwaw Zezuz Tupàn ta'yr romo heko haw zane, ta'e Hekwe umume'u heko haw zanepy'a pe a'e xe. Ko ywy rehe wiko mehe Zezuz uzemuzahazahak kar a'e. — Hera'yr a'e, i'i Tupàn izupe a'e 'ar mehe. Hehe zanema'enukwaw mehe xikwaw ta'yr romo heko haw no. Umàno zanerekuzaromo, uwykwer hakook pà. Hehe zanema'enukwaw mehe xikwaw ta'yr romo heko haw no. A'e na'iruz zanema'enukwaw paw a'e wà, nuzawy kwaw na'iruz teko zanewe uze'eg ma'e a'e wà. Umume'u pitài ze'eg zanewe wà. — Zezuz wiko Tupàn ta'yr romo a'e, i'i zanewe wà. \v 9 Aze teko umume'u ma'e zanewe wà nehe, zazeruzar wewer waze'eg rehe nehe. Aze Tupàn umume'u ma'e zanewe nehe, zazeruzar putar tuwe ize'eg rehe nehe, ta'e nahemu'em kwaw a'e xe. A'e rupi zazeruzar a'e Zezuz rehe zanema'enukwaw mehe zane, ta'e Tupàn umume'u zanepy'a pe a'e xe. \v 10 Tupàn ta'yr rehe uzeruzar ma'e wereko a'e ze'eg upy'a pe a'e wà. Tupàn rehe uzeruzar 'ym ma'e a'e wà, wereko amo ae ze'eg upy'a pe a'e wà. — Tupàn hemu'em a'e, u'e ma'e ài wanekon a'e wà, ta'e nuzeruzar kwaw ta'yr rehe ze'egaw rehe a'e wà xe. Tupàn umume'u a'e ze'eg zanepy'a pe. \v 11 Nezewe i'i a'e ze'eg a'e. — Tupàn umur zanereko haw iahykaw 'ym ma'e zanewe a'e. A'e zanereko haw a'e, ta'yr inuromo zanereko haw a'e. \v 12 Aze amo uzeruzar ta'yr rehe nehe, wikuwe wi putar nehe. Aze amo nuzeruzar kwaw Tupàn ta'yr rehe nehe, naheta kwaw hekuwe haw izupe nehe. \s1 Zaiko putar Tupàn ipyr tuweharupi nehe \p \v 13 Pe Tupàn ta'yr rehe uzeruzar ma'e pe, amono kar putar ko ze'eg pape rehe imuapyk pyrer peme ihe kury. A'e rupi pekwaw putar tuweharupi Tupàn pyr peneko àwàm nehe. (Pekwaw putar tatahu pe peho 'ym àwàm nehe no.) \v 14 A'e rupi nazakyze kwaw Tupàn wi kury, izupe zaneze'eg mehe kury. Aze xinoz ma'e izupe nehe, aze ipurumur wer hehe zanewe nehe, umur putar zanewe nehe. Wenu putar zaneze'eg mehe nehe. \v 15 Aze wyzài ma'e xinoz izupe nehe. Wenu putar henoz mehe nehe. Umur putar zanereminoz zanewe nehe, (aze ipurumur wer hehe zanewe nehe). \p \v 16 Aze pexak amo uzeruzar ma'e nehe, ikatu 'ym ma'e iapo mehe nehe, peze'eg Tupàn pe nehe. — Epyro a'e awa ikatu 'ym ma'e wi nehe, Tupàn, peze izupe nehe. A'e mehe Tupàn umuigo kar putar a'e uzeruzar ma'e uzepyr tuweharupi nehe. Aze amo uzapo tuwe ikatu 'ym ma'e oho iko nehe, aze na'ipytu'u wer kwaw iapo re nehe, a'e mehe Tupàn uzepyk putar hehe nehe, tatahu wi ipyro 'ym pà nehe. — Peze'eg Tupàn pe hehe nehe, ipyro haw rehe nehe, na'e kwaw peme ihe. \p \v 17 Paw rupi ikatu 'ym ma'e iaiw Tupàn pe a'e. Umunàn putar uzeruzar ma'e wanemiapo kwer ikatu 'ym ma'e nehe, wanuwi nehe. Nuzepyk kwaw wanehe nehe. \p \v 18 Tupàn hemiruze'eg wà, uzexak kar wi ma'e kwer ài wanekon wà, wiko ipurumuzàmuzàg ài wà. Upytu'u ikatu 'ym ma'e iapo re wà. Noho kwaw tuweharupi a'e ikatu 'ym ma'e iapo pà wà. Zezuz Tupàn ta'yr uzekaiw katu ipurumuzàmuzàg wanehe. Ikatu 'ym ma'e iapo har wanuwihaw nupuner kwaw opokokaw rehe wanehe. \p \v 19 Zaiko tuwe Tupàn ima'e romo zane. Tupàn iàmàtyry'ymar ywy rehe har paw rupi a'e wà, weruzar ikatu 'ym ma'e iapo har wanuwihaw ze'eg a'e wà. (Weruzar Zurupari ze'eg wà.) Uzapo kar wemiapo putar haw wanupe a'e. \p \v 20 Tupàn ta'yr ur ko ywy rehe a'e, uzezuka kar pà zanerekuzaromo a'e. Ukwaw kar ma'e tetea'u zanewe no. A'e rupi xikwaw Tupàn zane kury, xikwaw Zanezar azeharomoete har romo heko haw zane kury. Zaiko ipyr kury. Zaiko ta'yr Zezuz Zaneruwihawete ipyr no. Tupànete romo hekon a'e. Zanemuigo kar putar tuweharupi uzepyr nehe, tatahu wi zanepyro pà nehe. \p \v 21 Hepurumuzàmuzàg heremiamutar wà. Pemuwete zo tupàn a'ua'u pe wà nehe. Upaw kwez kury. Zuàw.