\id MRK - Guaraní, Western Bolivian -Bolivia 2012 (DBL 2013) \h SAN MARCOS \toc1 El Santo Evangelio Segun San Marcos \toc2 San Marcos \toc3 Mr \mt2 EL SANTO EVANGELIO SEGUN \mt1 SAN MARCOS \c 1 \s1 Juan upurumbɨbautiza vae umɨmbeu Tumpa iñee \r (Mt 3.1-12; Lc 3.1-20; Jn 1.19-28) \p \v 1 Añave aicuatía aĩ ñee icavi vae Jesucristo regua. Jesucristo co jae Tumpa Taɨ. \p \v 2 Isaías co jae penti Tumpa iñee aracae umɨmbeu vae. Jae uicuatía cuarãi: \q1 “Mase” —jei Tumpa—, “che amondota chiñee güɨraa vae nderenonde, \q1 uyapɨcatu vaerã nderaperã. \q1 \v 3 Jae iñeeãta reve jeita ñana pe: \q1 ‘Piyapɨcatu yandeYa japerã. \q1 Pemɨsɨmi tape’” —jeita, jei Tumpa. \m Jucuarãi uicuatía Isaías. \v 4 Jáeramo Juan ou upurumbɨbautiza ñana pe, jare umɨmbeu yatɨ ñugüɨnoi vae reta pe: \p —Peeya piyemɨngueta icavi mbae vae pepɨa pe oĩ vae, jare che pumbɨbautizata, Tumpa umbɨasa vaerã peve pembaeyoa reta —jei chupe reta. \v 5 Jare jeta ɨvɨ Judea pegua reta jare tenta guasu Jerusalén pegua reta yugüɨraa Juan oĩ vae pe. Jare Juan umbɨbautiza reta ɨãca Jordán jee vae pe, imbaeyoa reta opa umɨmbeu yave. \v 6 Jare Juan jemimonde maemɨmba camello jee vae jaagüe pegua co, jare jumbɨcuaa guacapi pegua co. Jare jembíu co jae tucu jare ei ñana rupigua. \v 7 Jae umɨmbeu yatɨ vae reta pe: \p —Cheraɨcue rupi outa ipuere ete chegüi vae. Jupi'ã co che chepe ayora vaerã ipɨpasa ichã. \v 8 Che pumbɨbautiza ɨ pe, ẽrei jae pembɨbautizata Espíritu Santo pe —jei chupe reta. \s1 Juan umbɨbautiza Jesús \r (Mt 3.13-17; Lc 3.21-22) \p \v 9 Jare mbovɨ ara rupi ou Jesús tenta guasu Nazaret ɨvɨ Galilea pegua güi. Jare Juan umbɨbautiza Jesús ɨãca Jordán pe. \v 10 Jare Jesús oẽ ye ɨ güi yave, uecha ara uyepea oĩ, jare uecha vi Espíritu Santo ugüeyɨ jese pɨcasu rami. \v 11 Jayave uyendu ñee ara güi jei: \p —Nde co jae cheRaɨ nduau ete vae. Chembɨyerovia ete —jei. \s1 Satanás umɨngueta Jesús uyavɨca vaerã tẽi chupe \r (Mt 4.1-11; Lc 4.1-13) \p \v 12 Jayave Espíritu Santo omondo Jesús ñana pe. \v 13 Jare upɨta ñana pe cuarenta ara, jare Satanás umɨngueta uyavɨca vaerã tẽi chupe. Jare ico Jesús maemɨmba ñana rupigua reta ñugüɨnoi vae pe. Jare yugüeru ángel reta omborɨ vaerã. \s1 Jesús umbɨpɨ iparavɨquɨ \r (Mt 4.12-17; Lc 4.14-15) \p \v 14 Juan uyemɨingueca ma peresorɨru pe yave, oo Jesús Galilea pe, jare umɨmbeu ñee icavi vae Tumpa iporoyocuia regua. \v 15 Jesús jei: \p —Ara uvãe ma. Outa uvãe Tumpa iporoyocuia. Peeya piyemɨngueta icavi mbae vae pepɨa pe oĩ vae, jare perovia Tumpa iñee icavi vae —jei. \s1 Jesús ueni irundɨ cuimbae pira uipɨsɨ vae reta \r (Mt 4.18-22; Lc 5.1-11) \p \v 16 Jare uguata rambueve ɨ guasu Galilea jembeɨ rupi, Jesús uecha Simón jare Simón tɨvɨ Andrés jee vae. Jae reta omombo ñugüɨnoi pɨsa ɨ guasu pe, pira uipɨsɨ vaerã. Echa'ã jae reta pira uipɨsɨ vae reta co. \v 17 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Peyu cherupíe, jare che chembaepuere pe pemboeta ĩru vae reta güɨrovia vaerã cheré —jei. \p \v 18 Jayave ueya reta ipɨsa, jare yugüɨraa jae jupíe. \v 19 Ndei mbɨrɨ oo mbove, Jesús uecha Zebedeo taɨ reta. Penti jee Jacobo, jare tɨvɨ jee Juan. Uyapɨcatu ñugüɨnoi pɨsa reta chalana pe. \v 20 Jare Jesús ueni voi. Jayave jae reta ueya tu chalana pe uparavɨquɨ chupe vae reta ndive, jare yugüɨraa Jesús jupíe. \s1 Cuimbae aña oya jese vae \r (Lc 4.31-37) \p \v 21 Jare yugüɨraa uvãe tenta guasu Capernaum pe. Jare mbutuu ara pe Jesús uique judío reta itupao pe, jare joco pe oporomboe. \v 22 Jare uyapɨsaca jese vae reta ipɨacañɨ iporomboe re. Echa'ã omboe reta mbaepuere güɨnoi vae rami. Jucuarãi'ã oporomboe mboroyocui re oporomboe vae reta. \v 23 Jare uique oo tupao pe cuimbae aña oya jese vae. Jae iñeeãta reve jei: \p \v 24 —¿Maera pa ndeyu oremambeco, Jesús Nazaret pegua? ¿Ndeyu pa oremɨcañɨtei vaerã? Che nducuaa. Nde co jae Tumpa Taɨ —jei. \p \v 25 Jayave Jesús uñeengata aña pe. \p —¡Nequĩi! Esɨrɨ chugüi —jei. \p \v 26 Jayave aña umbɨrɨrɨ ete jocua cuimbae, jare tanta jãse reve usɨrɨ chugüi. \v 27 Jare opaete uecha vae reta ipɨacañɨ, jare upɨrandu uyupe: \p —¿Mbae pa co cua uyapo vae? ¡Moromboe ipɨau vae ndipo! Mbaepuere pe oyocui aña reta usɨrɨ vaerã oya jese vae reta güi, jare jae reta uyapo oyocui vae —jei reta. \p \v 28 Jayave ɨmambaeño jerãcua jesegua opaete Galilea rupi. \s1 Jesús umbɨgüera Pedro jaicho \r (Mt 8.14-15; Lc 4.38-39) \p \v 29 Jare Jesús judío reta itupao güi oẽ ye yave, oo Simón jare Andrés jenta pe Jacobo jare Juan ndive. \v 30 Simón jaicho jacu oĩ jupa pe. Jare ĩru reta umɨmbeu Jesús pe jesegua. \v 31 Jayave Jesús oo uipɨsɨ ipo pe, jare umupũa. Jare jacu upɨta voi chugüi. Jayave jocua cuña umee mbae jou reta vaerã. \s1 Jesús umbɨgüera jeta imbaerasɨ vae reta \r (Mt 8.16-17; Lc 4.40-41) \p \v 32 Jare guarasɨ uique ma yave, tenta guasu pegua reta güeru Jesús pe imbaerasɨ vae reta jare aña oya jese vae reta. \v 33 Jare jeta joco pegua reta uyembatɨ jocua tenta jonque pe. \v 34 Jayave Jesús umbɨgüera jeta imbaerasɨ vae reta ipotave mbaerasɨ güi, jare umbɨsɨrɨ jeta aña reta oya jese vae reta güi. Jare umaeño'ã aña reta re uyemɨngueta vaerã. Echa'ã jae reta uicuaa quía co jae. \s1 Jesús oo ɨvɨ Galilea rupi umɨmbeu Tumpa iñee \r (Lc 4.42-44) \p \v 35 Pɨareve pe Jesús upũa ndei cõe mbove, jare oẽ oo quĩi ngatu vae pe. Joco pe uyerure oĩ Tumpa pe. \v 36 Jayave Simón jare jae ndive ñugüɨnoi vae reta yugüɨraa ueca. \v 37 Jare uvãe chupe yave, jei reta Jesús pe: \p —Ndereca ñugüɨnoi reta —jei reta. \p \v 38 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Yaa ĩru tenta guasu-raɨ reta coiño ñugüɨnoi vae pe, joco pe vi amɨmbeu vaerã Tumpa iñee. Echa'ã ayu cua ayapo vaerã —jei. \p \v 39 Jare oo opaete ɨvɨ Galilea rupi, jare umɨmbeu Tumpa iñee judío reta itupaopao rupi, jare umbɨsɨrɨ aña reta oya jese vae reta güi. \s1 Jesús umbɨgüera cuimbae ipire ocui vae \r (Mt 8.1-4; Lc 5.12-16) \p \v 40 Jayave ou Jesús oĩ vae pe penti cuimbae ipire ocui vae. Uyeatɨca Jesús jovai jare uyerure chupe: \p —Ndipota yave, ndepuere chembɨgüera —jei chupe. \p \v 41 Jesús uiparareco umae jese, jare oñono ipo jese. \p —Aipota. Ecuera —jei chupe. \p \v 42 Jare jupivoiño cuimbae ucuera imbaerasɨ güi. Ocui'ã ma ipire. \v 43 Jare jupivoiño Jesús oyocui ete, ndei omondo mbove: \p \v 44 —Agüɨye emɨmbeu quía pe. Ecua iyeechaca sacerdote pe, jare emee ofrenda Moisés peocui rami, tenta guasu pegua reta uicuaa vaerã ndecuera ma co —jei. \p \v 45 Ẽrei cuimbae oo, jare umbɨpɨ umɨmbeu ĩru vae reta pe. Jecuae umɨmbeu jeta vae pe. Jáeramo Jesús ipuere'ã ma oo tenta guasu reta pe joco pegua reta jovaque. Upɨta ñana rupi, jare yugüeru jae oĩ vae pe opaete que rupi rupi güi. \c 2 \s1 Jesús umbɨgüera cuimbae ipuere mbae omɨ vae \r (Mt 9.1-8; Lc 5.17-26) \p \v 1 Mbovɨ ara rupi Jesús oo ye Capernaum pe, jare jerãcua jae ime oĩ jenta pe. \v 2 Jayave jeta vae uyembatɨ joco pe, jare tɨnee ñugüɨnoi o pe jare onque rupi. Jare Jesús umɨmbeu Tumpa iñee chupe reta. \v 3 Jayave amocue yugüeru vae reta güeru penti cuimbae imbaerasɨ vae. Cua cuimbae ipuere mbae omɨ vae. Uyerevoɨca ou irundɨ cuimbae reta pe. \v 4 Ẽrei güeru vae reta ipuere'ã uruique jocua cuimbae Jesús oĩ vae pe, uyembɨape'ã ye ñugüɨnoi reta ramo. Jáeramo uruyupi o iárambo jare uipea chupe Jesús jese catu. Joco pe umbɨgüeyɨ jocua cuimbae ipuere mbae omɨ vae jupa reve. \v 5 Jesús cua uecha yave, uicuaa jae reta güɨrovia co jese, jare jei cuimbae ipuere mbae omɨ vae pe: \p —Nembaeyoa reta uyembai ma, cherɨvɨ. \p \v 6 Amocue mboroyocui re oporomboe vae reta uguapɨ ñugüɨnoi joco pe, jare ipɨa pe uyemɨngueta reta: \v 7 “¿Maera pa jei cuarãi cua cuimbae? Jei icavi mbae vae Tumpa cotɨ. Tumpaño co ipuere umbɨasa quía pe imbaeyoa reta.” Jucuarãi ipɨa pe uyemɨngueta reta. \v 8 Jare Jesús uicuaa voi jae reta ipɨayemɨngueta, jare jei chupe reta: \p —¿Maera pa pepɨa pe piyemɨngueta jucuarãi? \v 9 Chepuere jae cua cuimbae ipuere mbae omɨ vae pe: ‘Nembaeyoa reta uyembai ma.’ Jae ramiño vi chepuere jae chupe: ‘Epũa evoɨ nderupa, jare eguata.’ ¿Mbae nunga pa yavai jae vaerã? —jei Jesús chupe reta—. \v 10 Ẽrei aipota picuaa vaerã cua: Che cuimbaerã ayeyapo vae chepuere ambɨasa quía pe imbaeyoa reta cua ɨvɨ pe aĩ rambueve —jei. \p Jayave jei cuimbae ipuere mbae omɨ vae pe: \p \v 11 —Che jae ndeve: Epũa evoɨ nderupa, jare ecua nerenta pe. \p \v 12 Jayave cuimbae upũa, jare ovoɨ jupa, jare oẽ voi oo opaete joco pe ñugüɨnoi vae reta jovaque. Opareve ipɨacañɨ, jare umbɨadora reta Tumpa. \p —Yaecha'ãi cua nunga —jei reta. \s1 Jesús ueni Leví \r (Mt 9.9-13; Lc 5.27-32) \p \v 13 Jayave Jesús oo ye ɨ guasu jembeɨ pe. Jare jeta vae reta uyembatɨ jae oĩ vae pe, jare jae omboe reta. \v 14 Jare joco güi oo yave, uecha Alfeo taɨ Leví jee vae uguapɨ oĩ mburuvicha peguarã ocovara ñugüɨnoi vae pe, jare jei chupe: \p —Eyu cherupíe. \p Jayave Leví upũa, jare oo jae jupíe. \p \v 15 Jare Jesús ucaru oĩ rambueve Leví jenta pe, jeta mburuvicha peguarã ocovara vae reta jare teco icavi mbae vae uyapo vae reta ucaru vi ñugüɨnoi Jesús jare jemimboe reta ndive. Echa'ã jecuaeño jeta jae reta yugüɨraa Jesús ndive. \v 16 Jayave mboroyocui re oporomboe vae reta jare fariseo reta uecha yave Jesús ucaru oĩ ocovara vae reta jare teco icavi mbae vae uyapo vae reta ndive, jei jemimboe reta pe: \p —¿Maera pa ucaru pemboe vae ocovara vae reta jare teco icavi mbae vae uyapo vae reta ndive? \p \v 17 Jesús cua uyandu yave, jei chupe reta: \p —Icove catu vae reta ueca'ã upurupɨano vae. Imbaerasɨ vae retaño ueca. Che ayu aeca vaerã iyoa vae reta. Ayu'ã aeca vaerã jupi vae reta —jei. \s1 Maera Jesús jemimboe reta uyecuacu'ã tembíu güi \r (Mt 9.14-17; Lc 5.33-39) \p \v 18 Jare Juan jemimboe reta jare fariseo jemimboe reta uyecuacu ñugüɨnoi tembíu güi. Jayave amocue vae yugüeru, jare upɨrandu Jesús pe: \p —¿Maera pa Juan jemimboe reta jare fariseo jemimboe reta uyecuacu tembíu güi, ẽrei nderemimboe reta uyecuacu'ã chugüi? \p \v 19 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Umendata vae pe ñugüɨnoi vae reta ndarau etei uyecuacu tembíu güi, umendata vae jae reta ndive oĩ rambueve. Echa'ã umendata vae jae reta ndive oĩ rambueve, uyecuacu'ã tembíu güi. \v 20 Ẽrei outa uvãe ara umendata vae uyereraaca vaerã chugüi reta. Jayave ramo uyecuacuta tembíu güi —jei—. \v 21 Icavi'ã yamboya vaerã temimonde indechi vae maemboyaa ipɨau vae pe. Echa'ã jucuarãi yayapo yave, maemboyaa ipɨau vae umɨãta temimonde indechi vae, jare temimonde jeiete osoro —jei—. \v 22 Jae ramiño vi icavi'ã yambɨru vaerã vino ipɨau vae vino jɨru guacapi indechi vae pe. Echa'ã jucuarãi yayapo yave, vino omondoro jɨru, jare vino uyepɨyere, jare jɨru icavi'ã ma. Jáeramo yambɨru vino ipɨau vae jɨru ipɨau vae pe —jei chupe reta. \s1 Jesús jemimboe reta uipoo trigo mbutuu ara pe \r (Mt 12.1-8; Lc 6.1-5) \p \v 23 Mbutuu ara pe Jesús oo co rupi jemimboe reta ndive. Uasa rambueve, jemimboe reta uipoo trigo. \v 24 Jayave fariseo reta jei Jesús pe: \p —Mase, ¿maera pa uyapo reta agüɨyeta tẽi uyapo mbutuu ara pe vae? \p \v 25 Jesús jei chupe reta: \p —¿Pemɨngueta'ã pa David uyapocue vae regua, jae jare jae ndive ñugüɨnoi vae reta mbaetɨ ma mbae güɨnoi yave jare iyembaɨ reta? —jei—. \v 26 David uique Tumpa jo pe, sacerdote tenondegua Abiatar jee vae ico yave, jare jou mbɨyape Tumpa jo pe uñeñono tee vae reta. Agüɨyeta tẽi co quía jou jocua mbɨyape, jaeño sacerdote reta. Jare David umee vi jae ndive ñugüɨnoi vae reta pe —jei chupe reta. \p \v 27 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Mbutuu ara uyeyapo yanemborɨ vaerã. Yande yayeyapo'ã mbutuu ara peguarã. \v 28 Jáeramo che cuimbaerã ayeyapo vae chepuere jae mbae icavi uyeyapo vaerã mbutuu ara pe —jei. \c 3 \s1 Cuimbae ipo jovaicho tɨpa vae \r (Mt 12.9-14; Lc 6.6-11) \p \v 1 Jesús uique ye judío reta itupao pe, jare joco pe oĩ penti cuimbae ipo jovaicho tɨpa vae. \v 2 Jare joco pe ñugüɨnoi vae reta umae ngatu Jesús re, uecha vaerã umbɨgüerata ra quía mbutuu ara pe. Echa'ã jae reta uipota tẽi umbɨjeco Jesús. \v 3 Jayave Jesús jei cuimbae ipo jovaicho tɨpa vae pe: \p —Epũa eyu iyemboɨ cua reta jovai. \p \v 4 Jare Jesús upɨrandu joco pe ñugüɨnoi vae reta pe: \p —¿Yayapota pa icavi vae ani icavi mbae vae mbutuu ara pe? ¿Icavi pa yapuruepɨ ani yapuruyuca vaerã mbutuu ara pe? ¿Mbae pa jei mboroyocui cua re? —jei chupe reta. \p Ẽrei jae reta jei'ã mbae ave. \v 5 Pochɨ reve Jesús umae iyɨpɨ rupi ñugüɨnoi vae reta re, jare tuicha ipɨatɨtɨ jae reta ipɨatanta ramo. \p —Eupi ndepo —jei cuimbae pe. \p Jayave cuimbae ipo uupi, jare ucuera voi. \v 6 Jayave fariseo reta oẽ judío reta itupao güi, jare uyemboemboe voi herodiano reta ndive Jesús re, quirãita ra uyucaca vaerã. \s1 Jeta uyembatɨ ɨ guasu jembeɨ pe \p \v 7-8 Jayave Jesús jare jemimboe reta yugüɨraa ɨ guasu pe, jare yugüɨraa vi jaɨcue jeta Galilea güi. Jare yugüeru vi jae oĩ vae pe jeta Judea pegua reta, Jerusalén pegua reta, ɨvɨ Idumea pegua reta, Jordán jovaicho pegua reta, jare tenta guasu Tiro jare Sidón iyɨpɨ rupigua reta, uyandu yave opaete Jesús uyapo vae regua. \v 9 Jare Jesús oyocui jemimboe reta umɨcuatɨ̃ro chalana jae oĩ vaerã pɨpe, agüɨye vaerã oyopɨ yatɨ vae reta. \v 10 Echa'ã jae umbɨgüera ma jeta vae, jare opaete ĩru imbaerasɨ vae reta uñemɨañamɨaña yugüeru icotɨ. Echa'ã uipota oya jese, uyavɨquɨ vaerã. \v 11 Jare aña reta uecha Jesús yave, uyeatɨca jae jovai jare iñeeãta reve jei: \p —Nde co jae Tumpa Taɨ. \p \v 12 Jare Jesús oyocui ete: \p —Agüɨye pemɨmbeu quía co che. \s1 Jesús uiparavo doce cuimbae reta \r (Mt 10.1-4; Lc 6.12-16) \p \v 13 Jayave Jesús oo ɨvɨtu guasu re, jare ueni jae uiparavo vae retaño. Jare jae reta yugüeru jae oĩ vae pe. \v 14 Jare jocua reta güi uiparavo doce cuimbae reta umɨĩru vaerã. Jae omondota reta umɨmbeu vaerã Tumpa iñee. \v 15 Umeeta vi chupe reta mbaepuere umbɨgüera vaerã imbaerasɨ vae reta jare umbɨsɨrɨ vaerã aña reta oya jese vae reta güi. \v 16 Cua co jae uiparavo vae reta jee: Simón (Jesús umbɨjee Pedro), \v 17 jare Zebedeo taɨ reta Jacobo jare Juan jee vae (Jesús umbɨjee cua mocui reve Boanerges. Cua jee uipota jei: “Ara jɨapu vae rami”), \v 18 jare Andrés, Felipe, Bartolomé, Mateo, Tomás, Alfeo taɨ Jacobo jee vae, Tadeo, Simón (jae co Zelote pe ueni vae), \v 19 jare Judas Iscariote (cua cuimbae umee Jesús jovaicho reta pe). Jayave Jesús ou ye jenta pe jae reta ndive. \s1 Jei reta icavi mbae vae Espíritu Santo cotɨ \r (Mt 12.22-32; Lc 11.14-23; 12.10) \p \v 20 Jare uyembatɨ ye jeta vae. Jáeramo Jesús jare jemimboe reta iquĩi'ã ucaru vaerã. \v 21 Jesús jentarã reta cua uicuaa yave, yugüeru güɨraa vaerã tẽi. \p —Iyaracuaa'ã ma oĩ —jei reta. \p \v 22 Jare mboroyocui re oporomboe vae yugüeru Jerusalén güi vae reta jei: \p —Aña guasu Beelzebú jee vae oya ma jese, jare aña guasu imbaepuere pe umbɨsɨrɨ aña reta oya jese vae reta güi —jei reta. \p \v 23 Jayave Jesús ueni reta, jare jei chupe reta umɨjaanga reve: \p —Ndarau Satanás jaei uyembɨsɨrɨ cuimbae güi. \v 24 Penti tenta guasu pegua reta oyovaicho uyupii yave, opata co jocua tenta guasu. \v 25 Jae ramiño vi penti tenta pegua reta oyovaicho uyupii yave, opata co jocua tenta. \v 26 Jare Satanás pochɨ iyupe yave, jare imbaepuere uyembɨyao yave, ndarau tẽi ma ico. Opata tẽi co —jei chupe reta—. \v 27 Ime yave quía uipota uique cuimbae ipɨrãta vae jenta pe upɨ̃ro vaerã imbaembae chugüi vae, uipocuata rani cuimbae ipɨrãta vae. Jayave ramo ipuereta upɨ̃ro imbaembae chugüi —jei—. \p \v 28 Añete che jae peve, opaete ɨvɨ pegua reta imbaeyoa reta jare opaete iñee icavi mbae Tumpa cotɨ jei reta vae Tumpa ipuere umbai. \v 29 Ẽrei Tumpa ndarau etei umbɨasa jei icavi mbae vae Espíritu Santo cotɨ vae pe. Uyembɨjecota jaeño mai pegua —jei chupe reta. \p \v 30 Echa'ã tenonde yave jae reta jei: \p —Aña oya ma jese. \p Jáeramo Jesús jei jucuarãi chupe reta. \s1 Jesús ichɨ jare tɨvɨ reta \r (Mt 12.46-50; Lc 8.19-21) \p \v 31 Jayave Jesús ichɨ jare tɨvɨ reta yugüeru uvãe Jesús oĩ vae pe, jare oca güi omondo uenica. \v 32 Jare uguapɨ ñugüɨnoi iyɨpɨ rupi vae reta jei chupe: \p —¡Aipo! Ndesɨ jare nderɨvɨ reta oca pe ñugüɨnoi, jare ndereca. \p \v 33 —¿Quía nunga pa co jae chesɨ jare cherɨvɨ reta? —jei Jesús chupe reta. \p \v 34 Jayave umae iyɨpɨ rupi uguapɨ ñugüɨnoi vae reta re. \p —Cua nunga reta co jae chesɨ jare cherɨvɨ reta —jei—. \v 35 Echa'ã Tumpa jei vae uyapo vae reta co jae cherɨvɨ jare cherindɨ jare chesɨ —jei. \c 4 \s1 Jesús umɨjaanga umaetɨ vae \r (Mt 13.1-9; Lc 8.4-8) \p \v 1 Jesús umbɨpɨ ye oporomboe ɨ guasu jembeɨ pe. Jayave jeta yugüeru uyembatɨ jae oĩ vae pe. Jáeramo Jesús uyupi penti chalana ɨ guasu pe oĩ vae pe, jare uguapɨ pɨpe. Jare yatɨ vae reta ñugüɨnoi ɨ guasu jembeɨ pe. \v 2 Jare Jesús omboe reta jeta mbaembae re umɨjaanga reve. Jei chupe reta: \p \v 3 —Piyapɨsaca cheré. Penti cuimbae oo umaetɨ vaerã —jei—. \v 4 Umaetɨ yave, umɨai temitɨ, jare amocue oa tape rupi. Jayave yugüeru güɨra reta opa jou —jei—. \v 5 Ĩru temitɨ oa mbovɨño ɨvɨ itape iárambo oĩ vae pe. Cua ɨmambae oẽ, jeta'ã ɨvɨ chupe ramo. \v 6 Ẽrei guarasɨ jasɨ yave, ipiru. Jare japo quɨpe'ã oĩ ramo, utini —jei—. \v 7 Ĩru temitɨ oa ñanapɨte pe. Ñana ucuacuaa yave, opa uyuca temitɨ. Jáeramo temitɨ ia'ã —jei—. \v 8 Jare ĩru temitɨ oa ɨvɨcavi pe. Cua reta oẽ, jare ucuacuaa, jare ía. Amocue mbovɨño jãɨ, jare ĩru jeta catu jãɨ, jare ĩru jeta ete jãɨ —jei chupe reta. \v 9 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Uipota uyandu vae tuyapɨsaca cua ñee re. \s1 Maera Jesús oporomboe umɨjaanga reve \r (Mt 13.10-17; Lc 8.9-10) \p \v 10 Mbovɨño ma upɨta jae ndive yave, jocua doce uiparavo vae reta jare ĩru upɨta vae reta upɨrandu Jesús pe umɨjaanga reve jei vae re. \v 11 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Amɨmbeu ma peve Tumpa iporoyocuia regua. Cua uyecuaa'ã ĩru vae reta pe. Jáeramo amboe ĩru vae reta amɨjaanga reve —jei—. \v 12 Cua ayapo agüɨye vaerã uicuaa cavi, yepe tẽi uecha, jare agüɨye vaerã uicuaa, yepe tẽi uyandu, jare agüɨye vaerã uyerova Tumpa cotɨ, imbaeyoa reta uyembai vaerã —jei. \s1 Umaetɨ vae uyemɨjaanga jese vae \r (Mt 13.18-23; Lc 8.11-15) \p \v 13 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —¿Picuaa'ã pa mbae cua amɨjaanga reve jae peve vae uipota jei vae? Picuaa'ã yave, ¿quirãita pa picuaa mbae opaete amɨjaanga reve jaeta peve vae uipota jei vae? —jei—. \v 14 Jocua umaetɨ vae uyemɨjaanga Tumpa iñee umɨmbeu vae re —jei—. \v 15 Temitɨ tape rupi oa vae uyemɨjaanga amocue Tumpa iñee uyandu vae re. Ẽrei jupivoiño ou Satanás, jare umɨacañɨ Tumpa iñee güi —jei—. \v 16 Jae ramiño vi jocua temitɨ uñeñotɨ mbovɨño ɨvɨ itape iárambo oĩ vae pe vae uyemɨjaanga ĩru vae reta Tumpa iñee uyandu vae re. Jupivoiño uyerovia reta, jare uipota ete cua ñee. \v 17 Ẽrei cua reta jocua temitɨ japo quɨpe'ã oĩ vae rami co. Jáeramo ɨmambae icueri reta. Mbaesusere uyeyapo chupe reta ani ĩru vae reta uyapo icavi mbae vae chupe reta Tumpa iñee uicuaa ramo. Jare jupivoiño uipota'ã ma uyapɨsaca reta Tumpa iñee re —jei—. \v 18 Jae ramiño vi jocua temitɨ uñeñotɨ ñanapɨte pe vae uyemɨjaanga ĩru vae reta Tumpa iñee uyandu vae re. \v 19 Ẽrei jae reta umbɨpɨ uyemɨpɨa'ã ɨvɨ pe mbaembae uyeyapo vae re, jare uyembɨtavɨ, uipota icocatu ramo. Uipota vi güɨnoi jeta mbaembae. Jare opaete cua umɨacañɨ reta Tumpa iñee güi. Jáeramo jae reta jocua temitɨ ia'ã vae rami co —jei—. \v 20 Ẽrei jocua temitɨ uñeñotɨ ɨvɨcavi pe vae uyemɨjaanga ĩru vae reta Tumpa iñee uyandu vae re. Cua reta güɨrovia. Amocue vae jocua temitɨ mbovɨño jãɨ vae rami co. Ĩru vae reta jocua temitɨ jeta catu jãɨ vae rami co. Jare ĩru vae reta jocua temitɨ jeta ete jãɨ vae rami co —jei. \s1 Uñeñomi vae uyeechacañotai co \r (Lc 8.16-18) \p \v 21 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Mechero yaruique yave o pe, ndarau ñañono yapepo uyembovapo oĩ vae igüɨ pe, ani güɨrapembɨ igüɨ pe. Ñañono co mechero jenda pe —jei—. \v 22 Ime yave mbae uñeñomi vae, uyeechacañotai co. Jae ramiño vi ime yave mbae uyeyasoi vae, uyecuaañotai co —jei—. \v 23 Uipota uyandu vae tuyapɨsaca cua ñee re —jei Jesús. \p \v 24 Jare jei chupe reta: \p —Pepɨa pe piyemɨngueta cavi piyandu vae re. Tumpa umɨaangata umee peve pemɨaanga pemee ĩru vae reta pe rami, jare umɨĩruta vi peve —jei—. \v 25 Echa'ã güɨnoi vae pe uñemɨĩruta, jare mbaetɨ güɨnoi vae güi mbovɨ ete güɨnoi vae uyeequita —jei. \s1 Jesús umɨjaanga temitɨ ucuacuaa vae \p \v 26 Jare Jesús jei chupe reta: \p —Tumpa iporoyocuia penti cuimbae oo umaetɨ vae rami co —jei—. \v 27 Cuimbae oque pɨ̃tu yave, jare upũa cõe yave. Temitɨ oẽ jare ucuacuaa, jare umaetɨ vae uicuaa'ã quirãi ra ucuacuaa vae. \v 28 Echa'ã temitɨ ucuacuaa yamborɨ mbae reve, tenonde iɨ, jayave avatiquɨ, joco güi avati —jei—. \v 29 Jare yagüɨye ma yave, iya uavɨro. Echa'ã uvãe ma ara uavɨro vaerã —jei chupe reta. \s1 Jesús umɨjaanga mostaza jãɨcue \r (Mt 13.31-32; Lc 13.18-19) \p \v 30 Jare Jesús jei: \p —¿Mbae ra ipuere uyemɨjaanga Tumpa iporoyocuia re? ¿Mbae ra yamɨjaangata jese? —jei—. \v 31 Yandepuere yamɨjaanga jese penti mostaza jãɨcue —jei—. Uñeñotɨ yave, cua jãɨcue michi-raɨ ete opaete ĩru temitɨ reta jãɨcue ɨvɨ pe oĩ vae güi. \v 32 Ẽrei uñeñotɨ yave, ucuacuaa, jare tuicha ete opaete ĩru temitɨ penti año peguaño ucuacuaa vae reta güi, jare tuicha jãca uyeyapo. Jáeramo güɨra reta ipuere uyapo jaitɨrã jese guarasɨ̃a pe —jei chupe reta. \s1 Maera Jesús umɨjaanga mbaembae \r (Mt 13.34-35) \p \v 33 Jeta cuarãi Jesús umɨmbeu Tumpa iñee chupe reta umɨjaanga reve, jae reta ipuere uicuaa rupiño. \v 34 Jare jecuaeño imiari chupe reta umɨjaanga reve. Ẽrei jemimboe reta peño uicuaaca cavi mbae uipota jei vae. \s1 Jesús umɨquĩi ɨ guasu \r (Mt 8.23-27; Lc 8.22-25) \p \v 35 Jocua ara guarasɨ uique ma yave, Jesús jei jemimboe reta pe: \p —Yaa ɨ guasu jovaicho pe —jei. \p \v 36 Jayave jae reta ueya yatɨ vae reta, jare güɨraa Jesús jocua chalana oĩ pɨpe vae pe. Jare ĩru vae reta yugüɨraa vi ambɨe chalana reta pɨpe. \v 37 Jare ou ɨvɨtu tanta uyepeyu, jare ɨ uyembɨaparoaroa uique chalana pe, jare umɨtɨnee seri ma. \v 38 Jare Jesús uñemɨãcanɨta chalana iyapɨ pe, jare oque oĩ. Jayave jae reta omomba jare jei chupe: \p —¡Oporomboe vae! ¿Ndepɨa'ã pa opata ma ñamano? \p \v 39 Jayave Jesús upũa, jare uñeengata ɨvɨtu pe. \p —¡Epɨta! ¡Nequĩi! —jei ɨ guasu pe. \p Jare ɨvɨtu javoi upɨta, jare opaete quĩi ngatu. \v 40 Jayave Jesús upɨrandu chupe reta: \p —¿Maera pa pequɨye? ¿Ndeiño pa pepurugüɨrovia? —jei. \p \v 41 Jare uquɨye ete reta, jare jei uyupe: \p —¿Mbae nunga cuimbae pa cua? Ɨvɨtu jare ɨ guasu uyapo jae oyocui vae —jei reta. \c 5 \s1 Gadara pegua aña oya jese vae \r (Mt 8.28-34; Lc 8.26-39) \p \v 1 Jayave yugüɨraa uvãe ɨ guasu jovaicho pe, gadareno reta iɨvɨ pe. \v 2 Jesús ugüeyɨ chalana güi rupive, ou oovãiti teõgüerɨrurenda güi penti cuimbae aña oya jese vae. \v 3 Jae ico teõgüerɨrurenda rupi, jare ipuere'ã ma quía uñapɨ̃ti, yepe tẽi uñapɨ̃ti cadena pe. \v 4 Jeta vese ma jae reta uipocua tẽi ipo jare ipɨ cadena pe. Ẽrei jae opa omondoo cadena reta. Jare ipuere'ã quía jese. \v 5 Jare jecuaeño pɨ̃tu rupi jare ara rupi oĩ teõgüerɨrurenda rupi jare ɨvɨtu guasu rupi, jare jecuae usapɨcai jare uyembɨpere ita pe. \v 6 Cua cuimbae uecha yave Jesús mbɨrɨ güi, osi ou icotɨ jare uyeatɨca jovai. \v 7 Jare iñeeãta reve jei: \p —¿Maera pa ndeyu chemambeco, Jesús? Nde co jae Tumpa ara pe oĩ vae Taɨ. Ayerure ndeve Tumpa jee re agüɨye iporaraca cheve —jei. \p \v 8 Echa'ã Jesús jei aña pe: \p —Esɨrɨ cua cuimbae güi, aña. \p \v 9 Jayave Jesús upɨrandu chupe: \p —¿Mbae pa nderee? \p —Cheree co jae jeta vae. Echa'ã jeta vae co ore —jei chupe. \p \v 10 Jare aña reta uyerure Jesús pe agüɨye vaerã umbɨsɨrɨ reta jocua ɨvɨ güi. \v 11 Jare joco pe jeta cuchi reta ucaru ñugüɨnoi coiño ɨvɨtu guasu güi. \v 12 Jayave aña reta uyerure Jesús pe: \p —Oremondo pea cuchi reta cotɨ. Emaeño oreré ndoya vaerã jese reta —jei reta. \p \v 13 Jayave Jesús umaeño jese reta. Jare aña reta usɨrɨ cuimbae güi, jare oya cuchi reta re. Jayave cuchi reta tanta osi ɨvɨa rupi oa ɨ guasu pe, jare joco pe opa ipɨtupa reta. Cuchi reta uyepapa dos mil rupi. \p \v 14 Jayave cuchi iyandarecoa reta opa osi, jare umɨmbeu tenta guasu pegua reta pe jare jocoropi ñugüɨnoi vae reta pe cua uyeyapo vae regua. Jare uyandu vae reta yugüeru, uecha vaerã mbae uyeyapo vae. \v 15 Jare yugüeru uvãe yave Jesús oĩ vae pe, uecha cuimbae aña oyase jese vae uguapɨ oĩ joco pe. Uecha uyemonde ma jare iyaracuaaño ma oĩ. Jae co tenonde yave jeta aña reta oyase jese vae. Jare opaete yugüeru vae reta uquɨye. \v 16 Jare jocua tenonde yave uecha vae reta umɨmbeu ĩru reta pe quirãi uyeyapo cuimbae aña oyase jese vae pe jare cuchi reta pe. \v 17 Jayave yatɨ vae reta umɨñera Jesús oo ye vaerã jae reta iɨvɨ güi. \v 18 Jare Jesús uyupi ye ma oĩ yave chalana pe, jocua cuimbae aña reta oyase jese vae uyerure chupe: \p —Emaeño cheré aa vaerã nderupíe —jei. \p \v 19 Ẽrei Jesús umaeño'ã jese. \p —Ecua nerenta pe emɨmbeu nerentarã reta pe mbae icavi vae ndeYa uyapo ndeve vae, jare quirãi ndeparareco vae —jei chupe. \p \v 20 Jayave cuimbae oo, jare umbɨpɨ umɨmbeu ɨvɨ Decápolis jee vae rupi mbae icavi vae Jesús uyapo chupe vae. Jare opaete ipɨacañɨ jese. \s1 Jairo tayɨ jare cuña Jesús jemimonde uyavɨquɨ vae \r (Mt 9.18-26; Lc 8.40-56) \p \v 21 Jesús oo uvãe yave ɨ guasu jovaicho cotɨ chalana pɨpe, yugüeru jeta vae reta jae oĩ vae pe. Jare Jesús upɨta ɨ guasu jembeɨ pe. \v 22 Jayave ou penti cuimbae Jairo jee vae. Jae co judío reta itupao re uyandareco vae. Uecha yave Jesús, uyeatɨca jovai. \v 23 Jare uyerure chupe: \p —Cherayɨ umanota ma oĩ —jei—. Yaa iñono ndepo jese embɨgüera, agüɨye vaerã umano —jei chupe. \p \v 24 Jayave Jesús oo voi jupíe. Jare jeta yuguɨraa Jesús jupíe, jare oyopɨ reta. \v 25 Jare jae reta ipɨte pe oo penti cuña doce año ma uiporara tugüɨguasu vae. \v 26 Jare uiporara ma jeta upurupɨano vae reta uipɨano tẽi reve, jare opaete ma icorepoti umee iyugüi upurupɨano vae reta pe. Ẽrei ucuera'ã. Jeseve jeieteño ma imbaerasɨ. \v 27 Jae uyandu Jesús regua yave, oya Jesús re icupe cotɨ jeta vae reta ipɨte rupi, jare uyavɨquɨ jemimonde. \p \v 28 —Yepe tẽi jemimondeño tayavɨquɨ, acuerata co —jei. \p \v 29 Jare jupivoiño jugüɨguasu upɨta chugüi, jare uyandu jete ucuera ma imbaerasɨ güi. \v 30 Jayave Jesús uicuaa umbɨgüera ma co quía imbaepuere pe. Jáeramo uyerova umae jeta vae re, jare upɨrandu: \p —¿Quía pa cheremimonde uyavɨquɨ? \p \v 31 Jayave jemimboe reta jei chupe: \p —Ndeecha co cua jeta vae reta ndeopɨ ñugüɨnoi. ¿Maera pa ndepɨrandu: ‘Quía pa cheremimonde uyavɨquɨ’? —jei reta chupe. \p \v 32 Ẽrei Jesús umae iyɨpɨ rupi, uecha vaerã quía ra jucuarãi uyapo. \v 33 Cuña uicuaa uyeyapo ma chupe vae, jare ou icotɨ. Uquɨye güi urɨrɨ, jare uyeatɨca Jesús jovai, jare umɨmbeu chupe opaete uyeyapo ma vae. \v 34 Jayave Jesús jei chupe: \p —Ndecuera ma, cherindɨ, nderovia cheré ramo. Ecua ndepɨacatu reve. Ndecuera ma co nembaerasɨ güi —jei. \p \v 35 Jare Jesús uyemɨngueta oĩ rambueve, yugüeru uvãe amocue vae tupao re uyandareco vae jenta güi. Jare jei reta Jairo pe: \p —Nderayɨ umano ma. Agüɨye ma emambeco oporomboe vae —jei reta chupe. \p \v 36 Ẽrei Jesús cua uyandu yave, jei tupao re uyandareco vae pe: \p —Agüɨye ndepɨatɨtɨ. Epurugüɨroviaño —jei. \p \v 37 Jare umaeño'ã ĩru reta re yugüɨraa vaerã jae ndive, jaeño Pedro, Jacobo jare Juan. Juan co jae Jacobo tɨvɨ. \v 38 Yugüɨraa uvãe yave tupao re uyandareco vae jenta pe, Jesús uecha jeta vae reta icorai jare uyao ñugüɨnoi reta jãse reve. \v 39 Jesús uique yave o pe, jei chupe reta: \p —¿Maera pa picorai jare piyao? Cua cuñatai umano'ã co. Oqueño co oĩ —jei. \p \v 40 Ẽrei jae reta oyoyai. Jayave Jesús omoẽ opaete vae oca pe, jare uruique cuñatai oĩ vae pe cuñatai tu jare ichɨ, jare jemimboe jae ndive yugüɨraa vae reta. \v 41 Jayave Jesús uipɨsɨ cuñatai ipo pe. \p —Talita cumi —jei chupe. (Cua uipota jei: “Cuñatai, che jae ndeve, epũa”.) \p \v 42 Jayave cuñatai upũa jare umbɨpɨ uguata. Cua cuñatai doce año ma güɨnoi. Jare Jesús ndive ñugüɨnoi vae reta ipɨacañɨ ete. \v 43 Jayave Jesús oyocui ete reta agüɨye vaerã umɨmbeu quía pe ave, jare oyocui vi umɨngaru vaerã cuñatai. \c 6 \s1 Jesús Nazaret pe \r (Mt 13.53-58; Lc 4.16-30) \p \v 1 Jesús oo joco güi iɨvɨ pe, jare jemimboe reta yugüɨraa jupíe. \v 2 Jayave mbutuu ara pe Jesús umbɨpɨ oporomboe judío reta itupao pe. Jare jeta vae uyapɨsaca jese, jare ipɨacañɨ reta. Jei reta uyupe: \p —¿Quiape ra uyemboe cua cuimbae opaete cua re? ¿Mbae nunga aracuaa ra uñemee chupe? ¿Mbae nunga mɨacañɨ ra cua uyapo ipo pe vae? —jei reta—. \v 3 Cua co jae carpintero. Jae co María imembɨ. Jae co Jacobo, José, Judas jare Simón tɨqueɨ. Jare jindɨ reta yugüɨreco vi yandepɨte pe —jei reta. \p Jáeramo jae reta pochɨ Jesús pe. \v 4 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Opaete vae uipɨu penti Tumpa iñee umɨmbeu vae. Jaeño jentaɨgua reta, jentarã reta jare jenta pegua reta uipɨu'ã reta —jei. \p \v 5 Jare joco pe ipuere'ã uyapo jeta mɨacañɨ. Jaeño oñono ipo mbovɨ imbaerasɨ vae reta re umbɨgüera vaerã. \v 6 Jare Jesús ipɨacañɨ jese reta, güɨrovia'ã jese ramo. \p Jayave Jesús oo oporomboe ĩru tenta guasu-raɨ jocoropi ñugüɨnoi vae reta rupi. \s1 Jesús omondo jocua doce jemimboe reta \r (Mt 10.5-15; Lc 9.1-6) \p \v 7 Penti ara Jesús umbatɨ jocua doce jemimboe reta, jare omondo mocui mocui rupi, jare umee chupe reta mbaepuere umbɨsɨrɨ vaerã aña reta oya jese vae reta güi. \v 8 Jare oyocui: \p —Peo yave, agüɨye mbae peraa, jaeño pepopoca. Agüɨye peraa peurupucu, perembiurã jare corepoti —jei chupe reta—. \v 9 Pemonde pepɨpasa, jare agüɨye peraa mocui camisa —jei. \p \v 10 Jare jei vi chupe reta: \p —Peo pevãe yave penti tenta pe, joco pe peĩ, jocua tenta guasu güi peo ye regua —jei—. \v 11 Jare ime yave penti tenta guasu pegua reta uipota'ã pepɨta vaerã joco pe jare uipota'ã uyapɨsaca peré vae, pecuaño joco güi, jare pemɨtɨmo ɨvɨcuii pepɨ güi, uicuaa vaerã jae reta co teco güɨnoi —jei—. Añete che jae peve, Tumpa uãa yave ɨvɨ pegua reta, jocua tenta guasu pegua reta tanta uiporarata Sodoma jare Gomorra pegua reta güi —jei. \p \v 12 Jayave jae reta yugüɨraa, jare umɨmbeu ĩru vae reta pe: \p —Peeya piyemɨngueta icavi mbae vae pepɨa pe oĩ vae. \p \v 13 Jare jae reta umbɨsɨrɨ jeta aña reta oya jese vae reta güi, jare jeta imbaerasɨ vae reta re oñono aceite umbɨgüera vaerã. \s1 Juan imano \r (Mt 14.1-12; Lc 9.7-9) \p \v 14 Opaete vae uyandu ma Jesús regua. Mburuvicha guasu Herodes jee vae uyandu vi. Jae jei: \p —Juan upurumbɨbautizase vae icove ye ma ou umanocue vae reta ipɨte güi. Jáeramo uyapo cua mɨacañi reta —jei. \p \v 15 Ĩru vae reta jei: \p —Jae co Elías. \p Jare ĩru vae reta jei: \p —Jae co penti Tumpa iñee umɨmbeu vae Tumpa iñee aracae umɨmbeu vae rami. \p \v 16 Ẽrei Herodes uyandu yave, jei: \p —Jae co Juan añãcasɨaca vae. Icove ye ma ou umanocue vae reta ipɨte güi —jei. \p \v 17 Echa'ã ndei Juan umano mbove, Herodes umenda Felipe jembireco Herodías jee vae ndive. Felipe co jae Herodes tɨvɨ. Jayave Herodes omondo uipɨsɨca Juan, jare oñonoca peresorɨru pe, Herodías jei ramo. \v 18 Echa'ã tenonde yave Juan jei Herodes pe: “Icavi'ã nemenda vaerã nderɨvɨ jembireco ndive.” \p \v 19 Jáeramo Herodías pochɨ Juan pe, jare uipota tẽi uyucaca, ẽrei ipuere'ã. \v 20 Echa'ã Herodes uicuaa Juan co jae cuimbae jupi vae. Jáeramo uipɨu, jare umaeño'ã quía re uyapo vaerã icavi mbae vae chupe. Jare uyandu yave Juan jei vae, uyemɨpɨa'ã tuicha. Ẽrei jecuaeño uipota uyapɨsaca jese. \v 21 Ẽrei uvãe ara Herodías uyapo vaerã icavi mbae vae Juan pe. Jocua ara Herodes uyembɨara oa vae regua, jare umbatɨca ĩru mburuvicha reta, sundaro reta juvicha reta, jare icocatu vae reta Galilea pegua, umɨngaru vaerã. \v 22 Jare Herodías imembɨ cuña uique upɨrae yave, umbɨyerovia Herodes jare jae ndive ucaru ñugüɨnoi vae reta. Jayave Herodes jei cuñatai pe: \p —Eeca cheve mbae ndipota vae, jare che ameeta ndeve —jei. \p \v 23 Jare jei ye chupe Tumpa jee re: \p —Ipotave mbae ndeeca cheve vae ameeta co ndeve, cheɨvɨ mbɨte rupi yepe. \p \v 24 Jayave cuñatai oẽ oo upɨrandu ichɨ pe: \p —¿Mbae pa aecata chupe? \p —Eeca chupe Juan upurumbɨbautizase vae iñãca —jei ichɨ chupe. \p \v 25 Jayave ɨmambaeño cuñatai uique ye mburuvicha guasu oĩ vae pe. \p —Aipota nemee vaerã cheve añave voi Juan upurumbɨbautizase vae iñãca penti plato pe —jei chupe. \p \v 26 Jayave mburuvicha guasu ipɨatɨtɨ tuicha. Ẽrei Tumpa jee re jei chupe ramo, jare ĩru vae reta uyandu ramo, uipota'ã uicuacu iñee. \v 27 Jáeramo omondo sundaro Juan iñãca güeru vaerã. \v 28 Jayave oo sundaro peresorɨru pe uñãcasɨa Juan. Jare güeru iñãcacue penti plato pe, jare umee cuñatai pe. Jayave jae umee ichɨ pe. \v 29 Jare Juan jemimboe reta cua uicuaa yave, yugüeru güɨraa jetecue oñotɨ vaerã. \s1 Jesús umɨngaru cinco mil cuimbae reta \r (Mt 14.13-21; Lc 9.10-17; Jn 6.1-14) \p \v 30 Jesús jemimondo reta uyembatɨ ye yave jae ndive, umɨmbeu reta chupe opaete uyapo vae jare oporomboe jese vae. \v 31 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Pe retaño peyu yaa quĩi ngatu vae pe, peputuu vaerã michi pegua —jei. \p Echa'ã jecuaecuae jeta vae yugüeru opou ipɨ. Jáeramo Jesús jare jemimboe reta iquĩi'ã ucaru vaerã. \v 32 Jayave jae retaño yugüɨraa chalana pe quĩi ngatu vae pe. \v 33 Ẽrei jeta vae reta uecha yugüɨraa, jare uicuaa quía co jae vae. Jare yugüɨraa ɨvɨ rupiño tenta guasu reta güi Jesús oo vae pe, jare yugüɨraa uvãe ndei Jesús oo uvãe mbove, jare uyembatɨ joco pe. \v 34 Jesús ugüeyɨ yave chalana güi, uecha jeta vae, jare uiparareco reta. Echa'ã jae reta ovecha mbaetɨ iyandarecoa güɨnoi vae reta rami co. Jare umbɨpɨ omboe reta jeta mbaembae re. \p \v 35 Caaru ma yave, Jesús jemimboe reta yugüeru jei chupe: \p —Mbaetɨ quiave ico cua rupi, jare caaru ma oĩ. \v 36 Emondo cua reta ogua vaerã jembiurã tenta tenta rupi. Echa'ã mbaetɨ mbae jou reta vaerã cua pe —jei reta. \p \v 37 Ẽrei Jesús jei chupe reta: \p —Pe reta pemee tucaru. \p —¿Ndoota pa ndogua doscientos ara mbaravɨquɨ jepɨ pegua mbɨyape, numee jou reta vaerã? —jei reta chupe. \p \v 38 Jesús jei chupe reta: \p —¿Mbovɨ pa mbɨyape ime penoi? Pecua peeca —jei. \p Jae reta uicuaa ma yave, umɨmbeu Jesús pe: \p —Ime nonoi pandepo mbɨyape jare mocui pira —jei reta. \p \v 39 Jayave Jesús oyocui opaete vae uyembatɨmbatɨ vaerã uguapɨ capiichape re. \v 40 Jayave uyembatɨmbatɨ reta uguapɨ cien rupi jare cincuenta rupi. \v 41 Jayave Jesús uipɨsɨ jocua pandepo mbɨyape jare mocui pira, jare umae ara cotɨ, jare umee yasurupai Tumpa pe. Jayave upɨsãa mbɨyape, jare umee jemimboe reta pe, jae reta umee vaerã yatɨ yatɨ ñugüɨnoi vae reta pe. Jesús upɨsãa vi jocua mocui pira, uñemee vaerã opaete vae pe. \v 42 Opareve ucaru, jare iyangapɨɨ reta. \v 43 Jayave Jesús jemimboe reta umbatɨ tembíu uñepɨsãacue jembɨre vae, jare umɨtɨnee doce canasta. \v 44 Jare ucaru vae reta güi cuimbae retaño uyepapa cinco mil. \s1 Jesús uguata ɨ iárambo \r (Mt 14.22-27; Jn 6.16-21) \p \v 45 Jare jupivoiño Jesús oyocui jemimboe reta uyupi vaerã chalana pe, jare yugüɨraa vaerã jenonde ɨ guasu jovaicho pe tenta guasu Betsaida pe, jae omondo rambueve uyembatɨ vae reta. \v 46 Jare opa omondo yave, Jesús uyupi ɨvɨtu guasu re uyerure vaerã Tumpa pe. \v 47 Pɨ̃tu ma yave, jemimboe reta yugüɨraa chalana pe ɨ guasu mbɨte rupi, jare Jesús jaeño upɨta ɨvɨ pe. \v 48 Jare Jesús uecha tanta ma uparavɨquɨ reta, uruguata vaerã chalana. Echa'ã ɨvɨtu tanta oovãiti. Jare cõeta ma yave, Jesús uguata oo ɨ iárambo rupi güɨraa uepitɨ. Jare uasata tẽi chugüi reta. \v 49 Jae reta uecha yave uguata oo ɨ iárambo rupi, ipɨa pe uyemɨngueta tẽi uecha mbae iãcue, jare usapɨcai reta. \v 50 Echa'ã opaete jae reta uecha, jare uquɨye ete reta. Ẽrei jupivoiño Jesús ombou iñee chupe reta: \p —Piñemɨatangãtu. Che co. Agüɨye pequɨye —jei. \p \v 51 Jayave Jesús ou uyupi chalana pe, jare upɨta ɨvɨtu. Jare jae reta ipɨacañɨ. \v 52 Echa'ã jocua mɨacañɨ mbɨyape regua uyapo yave, Jesús uipota tẽi jae reta uicuaa cavi vaerã. Ẽrei ndeiño uicuaa. Echa'ã jecuaeño ipɨatanta. \s1 Jesús umbɨgüera Genesaret pegua imbaerasɨ vae reta \r (Mt 14.34-36) \p \v 53-54 Ɨ guasu uasa reta yave, yugüɨraa uvãe ɨvɨ Genesaret pe. Jare ugüeyɨ reta yave chalana güi ɨ guasu jembeɨ pe, jupivoiño joco pegua reta uicuaa jae co Jesús vae. \v 55 Jare yugüɨraa opaete jocua ɨvɨ rupi, jare umbɨpɨ güeru imbaerasɨ vae reta jupa reve Jesús oĩ vae pe. Ĩru vae reta umɨmbeu chupe reta quiape oĩ vae. \v 56 Jare Jesús oo tenta guasu-raɨ reta rupi, jare tenta guasu reta rupi, jare tenta ñana rupi ñugüɨnoi vae reta pe. Jare oo vae rupi joco pegua reta güeru oñono imbaerasɨ vae reta tape rupi, jare uyerure Jesús pe umaeño imbaerasɨ vae reta uyavɨquɨ vaerã jemimonde jembeɨ yepe. Jare opaete uyavɨquɨ vae reta ucuera. \c 7 \s1 Yandepɨa umɨnguɨa vae \r (Mt 15.1-20) \p \v 1 Fariseo reta jare amocue mboroyocui re oporomboe vae Jerusalén güi yugüeru vae reta uyembatɨ Jesús oĩ vae pe. \v 2 Jae reta uecha amocue Jesús jemimboe reta ucaru ñugüɨnoi uyepoe mbae reve. Echa'ã jae reta uyapo ve'ã ma itenondegua reta iporomboe. Jáeramo umbɨjeco reta. \v 3 Echa'ã fariseo reta jare opaete judío reta uyepoeñoi ndei ucaru mbove, uyapo vaerã itenondegua reta iporomboe. \v 4 Jare yugüeru ye yave umaemee vae reta ñugüɨnoi vae güi, jecuaeño uyepoe ndei ucaru mbove. Jare uyapoñoi reta jeta ĩru mbaembae itenondegua reta iporomboe. Echa'ã oyoe vaso reta, yapepo reta, paila reta jare tupa reta. \v 5 Jayave fariseo reta jare mboroyocui re oporomboe vae reta upɨrandu Jesús pe: \p —¿Maera pa nderemimboe reta uyapo'ã yandetenondegua reta iporomboe? ¿Maera pa ucaru reta uyepoe mbae reve? —jei reta. \p \v 6 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Añete yepe Isaías imiari peré. Echa'ã jae uicuatía upurumbɨtavɨ vae reta re cuarãi: \q1 ‘Cua reta chepɨu iyuru peño’ —jei Tumpa—. \q1 ‘Ẽrei ipɨa pe chepɨu'ã etei. \q1 \v 7 Chembɨadora-raangaiño. \q1 Che jucuarãi'ã aporoyocui’ —jei Tumpa. \m Jucuarãi uicuatía Isaías —jei Jesús—. \v 8 Echa'ã pe reta piyapo'ã Tumpa iporoyocui, ẽrei piyapo cavi yandetenondegua reta iporomboe. Piyoe yapepo reta jare vaso reta, jare jeta cua nunga piyapo —jei. \p \v 9 Jare Jesús jei chupe reta: \p —Tumpa iporoyocui pemombo co, piyapo vaerã yandetenondegua reta iporoyocui. \v 10 Moisés jei cuarãi: ‘Ipɨu nderu jare ndesɨ.’ Jare jei vi cuarãi: ‘Jei icavi mbae vae tu ani ichɨ cotɨ vae uyeyucacata co.’ Jucuarãi jei Moisés —jei chupe reta—. \v 11 Ẽrei pe reta pere cuarãi: ‘Penti cuimbae ipuere jei tu ani ichɨ pe umeeta tẽi chupe omborɨ vaerã vae Corbán co.’ Jucuarãi pere —jei—. (Corbán uipota jei: “Amee ma Tumpa pe”.) \v 12 Jayave pe reta pemaeño'ã ma jese omborɨ vaerã tu jare ichɨ —jei—. \v 13 Jare jeta cua nunga piyapo. Jucuarãi pe reta pemombo Tumpa iporoyocui piyugüi piyapo vaerã yandetenondegua reta iporoyocui. Jare pemboe vi pesambiaɨ reta uyapo vaerã yandetenondegua reta iporoyocui —jei Jesús chupe reta. \p \v 14 Jare Jesús ueni umbatɨ opaete joco pe ñugüɨnoi vae reta. \p —Piyapɨsaca cua re opaete pe reta, picuaa cavi vaerã —jei chupe reta—. \v 15 Ipotave mbae peu vae oo perɨe pe. Jáeramo umɨnguɨa'ã pepɨa. Jocua piyapo vae jare pere vae umɨnguɨa pepɨa —jei—. \v 16 Uipota uyandu vae tuyapɨsaca cua ñee re —jei chupe reta. \p \v 17 Jare Jesús ueya yatɨ vae reta yave, uique jo pe. Jayave jemimboe reta upɨrandu chupe umɨjaanga reve jei vae re. \v 18 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —¿Pe retave pa picuaa cavi'ã? Picuaa cavi cua: Ipotave mbae peu vae umɨnguɨa'ã pepɨa. \v 19 Echa'ã oo'ã pepɨa pe. Oo perɨe pe jare pemombo. Jucuarãi uyeyapo opaete tembíu pe —jei chupe reta. \p \v 20 Jare Jesús jei: \p —Jocua piyapo vae jare pere vae umɨnguɨa pepɨa. \v 21 Echa'ã pepɨa güi oẽ opaete icavi mbae vae: pepɨa pe piyemɨngueta icavi mbae vae, piyuvanga menda re, piyapo aguasa, pepuruyuca, \v 22 pemonda, pipota ĩru vae reta imbaembae, piyapo icavi mbae vae, pepurumbɨtavɨ, pembɨquere, peacatãa, icavi mbae vae pere perapicha cotɨ, piyembɨcate jare pico iyaracuaa mbae vae reta rami —jei—. \v 23 Opaete cua icavi mbae vae oẽ pepɨa güi. Jare cua reta umɨnguɨa pepɨa —jei chupe reta. \s1 Cuña sirofenicia pegua ipurugüɨrovia \r (Mt 15.21-28) \p \v 24 Jayave Jesús oo ye joco güi Tiro jare Sidón iyɨpɨ rupi. Jare uique yave penti tenta pe, uipota'ã tẽi quiave uicuaa vaerã jae joco pe oĩ vae. Ẽrei uicuaañoi joco pegua reta. \v 25 Jare penti cuña aña oya imembɨ cuña re vae uyandu Jesús regua, jare ou uyeatɨca jae jovai. \v 26 Jae co penti sirofenicia griega pe uyemɨngueta vae. Jae uyerure Jesús pe umbɨsɨrɨ vaerã aña imembɨ güi. \v 27 Ẽrei Jesús jei chupe: \p —Tiangapɨɨ rani sambiaɨ reta. Icavi'ã yaequi vaerã tembíu sambiaɨ reta güi, ñamee vaerã yɨmba-raɨ reta pe —jei. \p \v 28 —Añete tẽi co, carai —jei cuña Jesús pe—. Ẽrei yɨmba-raɨ mesa igüɨ pe ñugüɨnoi vae reta jou tembíu usururucue sambiaɨ reta uitɨ vae —jei. \p \v 29 Jayave Jesús jei chupe: \p —Cua ndere vae jeco pegua ndepuere ndeo. Aña usɨrɨ ma nemembɨ güi —jei. \p \v 30 Jayave cuña oo uvãe jenta pe yave, uecha imembɨ jupa pe oĩ. Aña usɨrɨ ma chugüi. \s1 Jesús umbɨgüera cuimbae iupaupa jare iyapɨsa mbae vae \p \v 31 Jayave Jesús ou Tiro iyɨpɨ rupigua güi, jare uasa Sidón jare Decápolis rupi, jare ou uvãe ɨ guasu Galilea pe oĩ vae pe. \v 32 Jare amocue vae güeru chupe penti cuimbae iupaupa jare iyapɨsa mbae vae. Güeru vae reta uyerure Jesús pe oñono vaerã ipo jese. \v 33 Jayave Jesús güɨraa cuimbae yatɨ vae reta ipɨte güi. Oñono ipoãca cuimbae iyapɨsa pe. Jayave undɨvɨ, jare uyavɨquɨ cuimbae icũ chugüi. \v 34 Jayave umae ara cotɨ, jare iañeequi, jare jei: \p —¡Efata! (Cua uipota jei: “¡Iyepea!”) \p \v 35 Jayave cuimbae uyandu ma, jare icũ omɨ cavi, jare uyemɨngueta cavi ma. \v 36 Jayave Jesús oyocui reta agüɨye vaerã umɨmbeu quía pe. Ẽrei yepe tẽi oyocui ye ye, jeseve jae reta umɨmbeuñoi ĩru vae reta pe. \v 37 Jae reta ipɨacañɨ ete, jare jei: \p —Opaete mbaembae uyapo vae icavi ete co. Umbɨgüera iyapɨsa mbae vae reta uyandu vaerã, jare umbɨgüera vi upa reta uyemɨngueta vaerã. \c 8 \s1 Cuatro mil ucaru vae reta \r (Mt 15.32-39) \p \v 1 Penti ara jeta uyembatɨ yave, mbaetɨ ma mbae güɨnoi reta jou vaerã. Jayave Jesús ueni jemimboe reta. \p \v 2 —Aiparareco cua yatɨ vae reta —jei—. Echa'ã mbapɨ ara ma ñugüɨnoi che ndive, jare mbaetɨ ma mbae güɨnoi jou vaerã —jei jemimboe reta pe—. \v 3 Amondo yave jenta cotɨ ucaru mbae reve, ipɨtuta co reta tape rupi. Echa'ã amocue yugüeru mbɨrɨ güi —jei chupe reta. \p \v 4 —¿Quirãita pa yandepuere ñamee mbɨyape chupe reta cua mbaetɨ quiave ico vae pe? —jei jemimboe reta Jesús pe. \p \v 5 Jayave Jesús upɨrandu chupe reta: \p —¿Mbovɨ pa mbɨyape penoi? \p —Ime nonoi siete —jei reta chupe. \p \v 6 Jayave Jesús oyocui yatɨ vae reta uguapɨ vaerã ɨvɨ pe. Jayave uipɨsɨ jocua siete mbɨyape, jare umee yasurupai Tumpa pe. Jayave upɨsãa mbɨyape, jare umee jemimboe reta pe, jae reta umee vaerã yatɨ vae reta pe. Jayave jucuarãi uyapo reta. \v 7 Jare güɨnoi vi mbovɨ pira michi vae reta. Cua re vi Jesús umee yasurupai Tumpa pe, jare jei jemimboe reta pe cua vi umee vaerã yatɨ vae reta pe. \v 8 Opareve ucaru, jare iyangapɨɨ reta. Jayave Jesús jemimboe reta umbatɨ tembíu uñepɨsãacue jembɨre vae, jare umɨtɨnee siete canasta. \v 9 Jare joco pe ñugüɨnoi vae reta uyepapa cuatro mil rupi. Jayave Jesús omondo ye yatɨ vae reta. \v 10 Jayave jae jare jemimboe reta uyupi chalana pe, jare yugüɨraa ɨvɨ Dalmanuta jee vae pe. \s1 Fariseo reta uipota uecha mɨacañɨ \r (Mt 16.1-4; Lc 11.29; 12.54-56) \p \v 11 Jayave yugüeru fariseo reta, jare umbɨpɨ uyeaca Jesús ndive. \p —Eechaca oreve mɨacañɨ ara güi —jei reta chupe. \p Jae reta uipota uicuaa uyapota ra mɨacañɨ chupe reta. \v 12 Jayave Jesús iañeequi. \p —¿Maera pa añave yugüɨreco vae reta uipota aechaca vaerã chupe reta mɨacañɨ? —jei—. Añete che jae peve, ndarau uyeechaca mɨacañɨ cua reta pe —jei chupe reta. \p \v 13 Jayave Jesús ueya reta, jare uyupi ye chalana pe oo ɨ guasu jovaicho pe. \s1 Fariseo reta ilevadura \r (Mt 16.5-12) \p \v 14 Jare Jesús jemimboe reta ñacañɨ güeru vaerã mbɨyape. Pentiño mbɨyape güɨnoi chalana pe. \v 15 Jare Jesús jei chupe reta: \p —Piñemoa ngatu fariseo reta jare Herodes ilevadura güi. \p \v 16 Jayave jemimboe reta jei uyupe: \p —Cua jei, yaru'ã mbɨyape ramo. \p \v 17 Jesús uicuaa chugüi mbae jei reta vae, jare jei chupe reta: \p —¿Maera pa piyemɨngueta mbɨyape peru mbae vae re? ¿Ndeiño pa picuaa cavi? ¿Tanta mbate pa co pepɨa? —jei—. \v 18 Peresa jare peapɨsa penoi. ¿Peecha'ã pa jare piyandu'ã pa? ¿Pemandua'ã pa? —jei—. \v 19 Cue yave apɨsãa pandepo mbɨyape, ucaru vaerã cinco mil vae reta. Tembíu jembɨrecue pembatɨ yave, ¿mbovɨ canasta pa pemɨtɨnee? —jei. \p —Numɨtɨnee doce —jei reta chupe. \p \v 20 —Jare siete mbɨyape apɨsãa vi, ucaru vaerã cuatro mil vae reta. Tembíu jembɨrecue pembatɨ yave, ¿mbovɨ canasta pa pemɨtɨnee? —jei Jesús. \p —Numɨtɨnee siete —jei reta chupe. \p \v 21 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —¿Ndeiño pa picuaa cavi? \s1 Jesús umbɨgüera jesa mbae vae Betsaida pe \p \v 22 Jare yugüɨraa uvãe Betsaida pe. Jayave amocue vae güeru Jesús pe cuimbae jesa mbae vae, jare jae reta uyerure chupe oñono vaerã ipo jese. \v 23 Jayave Jesús uipoco güɨraa cuimbae jesa mbae vae tenta guasu güi. Jayave undɨvɨ cuimbae jesa re, jare oñono ipo jese. \p —¿Ndepuere pa mbae ndeecha? —jei chupe. \p \v 24 Cuimbae umae. \p —Cuimbae reta aecha —jei Jesús pe—. Ẽrei ɨvɨra reta echa cheve. Ẽrei aecha uguata ñugüɨnoi —jei. \p \v 25 Jayave Jesús oñono ye ipo jesa re, uecha cavi vaerã. Jayave ramo uecha cavi opaete mbaembae. \v 26 Jayave Jesús oyocui: \p —Agüɨye ecua cua tenta guasu rupi. Jare agüɨye emɨmbeu quía pe ave jocoropi —jei chupe. \p Jayave omondo jenta pe. \s1 Pedro jei Jesús co jae Cristo, Tumpa ombou vae \r (Mt 16.13-20; Lc 9.18-21) \p \v 27 Coiño tenta guasu Cesarea Filipo güi ñugüɨnoi amocue tenta guasu-raɨ reta. Jocotɨ yugüɨraa Jesús jare jemimboe reta. Jare tape rupi Jesús upɨrandu jemimboe reta pe: \p —¿Quía pa co che ĩru vae reta pe? \p \v 28 Jae reta umɨmbeu chupe: \p —Amocue vae jei nde co jae Juan upurumbɨbautizase vae, jare ĩru vae reta jei nde co jae Elías, jare ĩru vae reta jei nde co jae penti Tumpa iñee aracae umɨmbeu vae —jei reta. \p \v 29 Jayave Jesús upɨrandu chupe reta: \p —Jare ¿quía pa co che peve? \p Jayave Pedro jei chupe: \p —Nde co jae Cristo, Tumpa ombou vae. \p \v 30 Jayave Jesús oyocui reta agüɨye vaerã umɨmbeu quía pe. \s1 Jesús umɨmbeu umanota co \r (Mt 16.21-28; Lc 9.22-27) \p \v 31 Jayave Jesús umɨmbeu chupe reta: \p —Che cuimbaerã ayeyapo vae jetata co aiporara. Jare tenta guasu pegua reta itenondegua reta, sacerdote reta itenondegua reta, jare mboroyocui re oporomboe vae reta chererɨ̃rota jare cheyucacata. Ẽrei mbapɨ ara rupi aicove yeta ayu umanocue vae reta ipɨte güi —jei chupe reta. \p \v 32 Cua umɨmbeu cavi chupe reta. Jayave Pedro güɨraa Jesús ĩru reta ipɨte güi, jare umbɨpɨ umbɨeta chupe. \v 33 Ẽrei Jesús uyerova umae ĩru jemimboe reta cotɨ, jare uñeengata Pedro pe. \p —Esɨrɨ chegüi, Satanás —jei chupe—. Echa'ã nde ndiyemɨngueta neĩ ɨvɨ pegua reta uyemɨngueta rami, ndiyemɨngueta'ã Tumpa uyemɨngueta rami —jei. \p \v 34 Jare Jesús ueni jemimboe reta jare ĩru joco pe ñugüɨnoi vae reta. Jayave jei chupe reta: \p —Ime yave quía uipota oo cherupíe vae, tiñacañɨ iyugüi, tovoɨ icurusu, jare too cherupíe —jei—. \v 35 Uipota uñuvatu jecove vae ndarau ipuere. Ẽrei jocua umeeta jecove chereco pegua jare Tumpa iñee icavi vae jeco pegua vae uñuvatuta co —jei—. \v 36 ¿Mbae ra umɨnganata quía, umɨngana yave opaete ɨvɨ pegua, ẽrei ipuere'ã yave uñuvatu jecove? \v 37 ¿Mbovɨ ra umbɨepɨta quía ogua ye vaerã jecove? —jei—. \v 38 Ɨvɨ pegua añave yugüɨreco vae reta güɨrovia'ã Tumpa jare uyapo icavi mbae vae. Ime yave quía imara cheré jare chiñee re cua reta ipɨte pe vae, che cuimbaerã ayeyapo vae chemarata vi jese, ayu ye yave cheRu imbaepuere reve ángel uñeñono tee Tumpa peguarã vae reta ndive —jei chupe reta. \c 9 \p \v 1 Jesús jei chupe reta: —Añete che jae peve, ndei amocue cua pe ñugüɨnoi vae umano mbove, uechata reta Tumpa iporoyocuia mbaepuere pegua. \s1 Jesús uyembɨambɨe \r (Mt 17.1-13; Lc 9.28-36) \p \v 2 Seis ara ma uasa yave, Jesús güɨraa Pedro, Jacobo jare Juan ĩru reta ipɨte güi penti ɨvɨtu guasu ɨvate vae re, jare joco pe uyembɨambɨe jae reta jovai. \v 3 Jemimonde umbɨpɨ uvera jare tĩ asɨ. Mbaetɨ penti ave umbaeputuca vae ipuere umɨtĩ asɨ jucuarãi. \v 4 Jare uyecuaa chupe reta Elías jare Moisés uyemɨngueta ñugüɨnoi Jesús ndive. \v 5 Jayave Pedro jei Jesús pe: \p —Oporomboe vae, icavi co ñaĩ vaerã cua pe. Nduyapota mbapɨ guarasɨ̃a ñanaroquɨ pegua, penti nembaerã, penti Moisés peguarã jare penti Elías peguarã —jei. \p \v 6 Echa'ã Jesús jemimboe reta uquɨye ete, jare Pedro uicuaa'ã mbae jei vaerã. \v 7 Jayave ou amapɨ̃tu umɨguarasɨ̃a reta, jare amapɨ̃tu güi uyendu ñee jei: \p —Cua co jae cheRaɨ aau ete vae. Piyapɨsaca jese —jei. \p \v 8 Jare aramoiño umae reta yave, uecha'ã ma quía jae reta ndive, jaeño Jesús. \p \v 9 Jare ɨvɨtu guasu güi ugüeyɨ yugüeru rambueve, Jesús oyocui reta: \p —Agüɨye pemɨmbeu quía pe cua peecha vae, ndei che cuimbaerã ayeyapo vae aicove ye ayu umanocue vae reta ipɨte güi mbove —jei chupe reta. \p \v 10 Jáeramo umɨmbeu'ã quía pe, ẽrei upɨrandu reta uyupe: \p —¿Mbae pa uipota jei cua umɨmbeu yandeve vae? ¿Quirãita pa icove ye ou umanocue vae reta ipɨte güi? —jei reta. \p \v 11 Jayave jae reta upɨrandu Jesús pe: \p —¿Maera pa jei mboroyocui re oporomboe vae reta Elías rani co outa? \p \v 12 —Añete Elías rani co outa —jei Jesús chupe reta—, jare opaete uyapɨcatuta. Jare ¿mbae ra uyecuatía oĩ Tumpa iñee pe che cuimbaerã ayeyapo vae re? Uyecuatía oĩ che jetata aiporara jare ĩru vae reta chererɨ̃rota —jei—. \v 13 Ẽrei che jae peve, Elías ou ma co, jare amocue vae uyapo chupe jae reta uipota vae, Tumpa iñee pe uyecuatía oĩ rami —jei chupe reta. \s1 Jesús umbɨgüera cunumi aña oya jese vae \r (Mt 17.14-21; Lc 9.37-43) \p \v 14 Jare yugüeru uvãe yave ĩru jemimboe reta ñugüɨnoi vae pe, uecha jeta yatɨ ñugüɨnoi iyɨpɨ rupi, jare mboroyocui re oporomboe vae reta uyeaca ñugüɨnoi jae reta ndive. \v 15 Jayave opaete joco pe ñugüɨnoi vae reta uecha Jesús, jare ipɨacañɨ reta. Jayave osi yugüeru reta icotɨ, jare umbɨsaluda reta. \v 16 Jayave Jesús upɨrandu chupe reta: \p —¿Mbae re pa piyeaca peĩ jae reta ndive? \p \v 17 Jayave penti cuimbae yatɨ vae reta ipɨte pe oĩ vae jei chupe: \p —Oporomboe vae, aru ndeve cheraɨ. Aña oya jese jare umbuupa —jei—. \v 18 Jare que rupi oĩ vae pe aña oya jese yave, joco pe umbɨrɨrɨ, jare cunumi iyuru tɨrɨyai, jãi umbɨquɨrɨrɨu jare jete opa uñemɨtanta —jei—. Ayerure tẽi ma nderemimboe reta pe umbɨsɨrɨ vaerã aña chugüi, ẽrei ipuere'ã reta —jei cuimbae Jesús pe. \p \v 19 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Pe reta cua ɨvɨ pe pico vae pepurugüɨrovia'ã. ¿Quirãi regua ra apɨtata pe reta ndive? ¿Quirãi regua ra arupɨata peve? Peru cheve cua pe jocua cunumi —jei. \p \v 20 Jayave güeru chupe, jare aña uecha yave Jesús, jupivoiño umbɨrɨrɨ tanta jocua cunumi jare oa ɨvɨ re. Uyapayere, jare iyuru tɨrɨyai. \v 21 Jayave Jesús upɨrandu tu pe: \p —Quirãi yave ma pa uyeyapo chupe cua? \p —Michi güive uyeyapo chupe —jei tu—. \v 22 Jare jeta vese ma uitɨ tata pe jare ɨ pe, uyuca vaerã tẽi. Ẽrei nde ndepuere yave mbae ndiyapo chupe, oreparareco jare oremborɨ —jei chupe. \p \v 23 Jayave Jesús jei chupe: \p —¿Ndepuere pa ndepurugüɨrovia? Upurugüɨrovia vae ipuere uyapo opaete mbaembae —jei. \p \v 24 Jayave cunumi tu iñeeãta reve jei: \p —Ndugüɨrovia. Apurugüɨrovia'ã yave, chemborɨ apurugüɨrovia vaerã —jei. \p \v 25 Jare Jesús uecha yave jeta vae uyembatɨ joco pe, uñeengata aña pe. \p —Aña upurumbuupa jare upurumbɨapɨsa mbae vae, che ndoyocui ndesɨrɨ vaerã cua cunumi güi, jare agüɨye etei ma eya ye jese —jei aña pe. \p \v 26 Jare aña jãse ma yave, umbɨrɨrɨ tanta cunumi, jare usɨrɨ chugüi. Jare cunumi umano echa upɨta. Jare jeta joco pe ñugüɨnoi vae reta jei tẽi: \p —Umano ma. \p \v 27 Ẽrei Jesús uipɨsɨ cunumi ipo pe, jare umupũa. Jare cunumi uyemboɨ. \v 28 Jare Jesús uique yave penti o pe, jemimboe reta upɨrandu chupe, jae retaño jae ndive ñugüɨnoi yave: \p —¿Maera pa ore orepuere'ã numbɨsɨrɨ aña? \p \v 29 —Ndarau pepuere pembɨsɨrɨ cua nunga aña, jaeño piyerure yave Tumpa pe piyecuacu reve tembíu güi —jei Jesús chupe reta. \s1 Jesús umɨmbeu ye umanota co \r (Mt 17.22-23; Lc 9.44-45) \p \v 30 Jesús jare jemimboe reta yugüɨraa yave joco güi, uasa Galilea rupi. Jare Jesús uipota'ã quía uicuaa vaerã. \v 31 Echa'ã omboe güɨnoi jemimboe reta. \p —Che cuimbaerã ayeyapo vae penti vae chemeeta ĩru vae reta pe. Jae reta cheyucata —jei chupe reta—. Ẽrei amano ma yave, mbapɨ ara rupi aicove yeta ayu umanocue vae reta ipɨte güi —jei. \p \v 32 Ẽrei jae reta uicuaa cavi'ã mbae re ra Jesús umɨngueta vae, jare uipɨu reta upɨrandu vaerã chupe jese. \s1 ¿Quía ra tenondegua ĩru reta güi vae? \r (Mt 18.1-5; Lc 9.46-48) \p \v 33 Jayave yugüɨraa uvãe Capernaum pe. Jare jenta pe oĩ yave, Jesús upɨrandu jemimboe reta pe: \p —¿Mbae re pa piyemɨngueta peyu tape rupi? \p \v 34 Ẽrei jae reta iquĩiño. Echa'ã tape rupi jae reta uyemɨngueta yugüeru quía ra tenondegua ĩru reta güi vae. \v 35 Jayave Jesús uguapɨ, jare ueni jocua doce jemimboe reta. Jayave jei chupe reta: \p —Ime yave quía uipota tenondeguarã ico vae, tuñemɨmichi opaete vae güi, jare tuyeyocui opaete ĩru reta pe —jei. \p \v 36 Jayave ueni penti sambiaɨ, jare oñono jae reta ipɨte pe. Jayave uicuãva sambiaɨ, jare jei chupe reta: \p \v 37 —Ime yave quía uyapo icavi vae cua nunga sambiaɨ pe cheree pe vae, cheve co uyapo icavi vae. Jare jocua cheve uyapo icavi vae, uyapo vi icavi vae chembou vae pe —jei. \s1 Oyovaicho'ã yande ndive vae yanemborɨ co \r (Mt 10.42; Lc 9.49-50) \p \v 38 Jayave Juan jei Jesús pe: \p —Oporomboe vae, nduecha penti cuimbae nderee pe umbɨsɨrɨ aña reta oya jese vae reta güi, jare ndoe chupe agüɨye ma uyapo vaerã. Echa'ã jae ñaneĩru'ã co —jei. \p \v 39 —Agüɨye pere chupe jucuarãi —jei Jesús chupe—. Echa'ã cheree pe mɨacañɨ uyapo vae ndarau jupivoiño jei icavi mbae vae checotɨ —jei—. \v 40 Echa'ã oyovaicho'ã yande ndive vae yanemborɨ co —jei—. \v 41 Aramoi quía umeeta peve penti vaso ɨ cheree pe vae. Jucuarãi uyapo yave cheré perovia ramo, añete che jae peve, ambɨjecoviata co chupe —jei—. \s1 Mbaeyoa uyapoca vae \r (Mt 18.6-9; Lc 17.1-2) \p \v 42 Ime cheré güɨrovia vae reta. Ime yave quía penti cua nunga pe mbaeyoa uyapoca vae, icavita tẽi co ĩru vae reta uñapɨ̃ti vaerã iyayu re penti ita tuicha vae umbaeso pɨpe vae, jare omombo vaerã ɨ guasu pe —jei chupe reta—. \v 43 Ndepo jovaicho uyapoca yave mbaeyoa ndeve, iyasɨa ndiyugüi. Icavi co tecove opa mbae vae nenoi vaerã ndepo jovaicho mbae reve, tata guasu opa mbae vae pe mocui ndepo reve ndeo vaerã tẽi güi —jei—. \v 44 Echa'ã tata guasu pe taso ndarau umano, jare tata ndarau ove —jei—. \v 45 Jae ramiño vi ndepɨ jovaicho uyapoca yave mbaeyoa ndeve, iyasɨa ndiyugüi. Icavi co tecove opa mbae vae nenoi vaerã ndepɨ jovaicho mbae reve, tata guasu opa mbae vae pe mocui ndepɨ reve Tumpa nemondo vaerã tẽi güi —jei—. \v 46 Tata guasu pe taso ndarau umano, jare tata ndarau ove —jei—. \v 47 Jae ramiño vi nderesa jovaicho uyapoca yave mbaeyoa ndeve, eequi ndiyugüi. Icavi co ndico vaerã Tumpa iporoyocuia pe nderesa jovaicho mbae reve, tata guasu pe mocui nderesa reve Tumpa nemondo vaerã tẽi güi —jei—. \v 48 Tata guasu pe taso ndarau umano, jare tata ndarau ove —jei ye chupe reta—. \v 49 Echa'ã tata uñeñonocata opaete re, yuquɨ uñeñonoca tembíu pe rami. Yuquɨ uñeñonocata vi opaete maemɨmba Tumpa pe uyeyuca vae re —jei—. \v 50 Yuquɨ icavi co yau vaerã. Ẽrei jembochɨ'ã ma yave, ¿quirãita ra jembochɨ ye? —jei—. Piyapo yuquɨ uyapo rami, jare pico cavi pãve —jei chupe reta. \c 10 \s1 Umenda vae uyemombo vae reta \r (Mt 19.1-10; Lc 16.18) \p \v 1 Jayave Jesús oo joco güi Judea pe Jordán jovaicho pe. Joco pe jeta uyembatɨ ye jae oĩ vae pe. Jayave Jesús omboe reta, jecoño mai uyapo rami. \p \v 2 Jayave fariseo reta yugüeru Jesús oĩ vae pe. Jae reta uipota tẽi uyavɨca chupe. Jáeramo upɨrandu reta chupe: \p —¿Jupi pa cuimbae omombo vaerã jembireco? \p \v 3 —¿Mbae pa peocui Moisés? —jei Jesús chupe reta. \p \v 4 —Moisés umaeño cuimbae re uicuatía vaerã tupapire jembireco omombo vaerã —jei reta chupe. \p \v 5 —Moisés uicuatía cua mboroyocui pepɨatanta ramo —jei Jesús—. \v 6 Ẽrei Tumpa uyapo ramo yave, uyapo cuimbae jare cuña —jei—. \v 7 Jáeramo cuimbae usɨrɨta tu jare ichɨ güi, jare oota ico vaerã jembireco ndive —jei—. \v 8 Jare mocui vae uyeyapota penti ramiño. Jáeramo mbaetɨ ma mocui rami. Yugüɨreco penti ramiño —jei—. \v 9 Jáeramo agüɨye quía tumbɨsɨrɨ Tumpa umɨĩru vae reta —jei chupe reta. \p \v 10 Jare o pe ñugüɨnoi yave, jemimboe reta upɨrandu ye Jesús pe cua re. \v 11 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Cuimbae omombo jembireco jare umenda ĩru cuña ndive yave, uyuvanga menda re jembireco omombo vae cotɨ. \v 12 Jare cuña usɨrɨ ime güi jare umenda ĩru cuimbae ndive yave, uyuvanga vi menda re —jei. \s1 Jesús uyerure Tumpa pe sambiaɨ reta re \r (Mt 19.13-15; Lc 18.15-17) \p \v 13 Jare amocue vae güeru Jesús oĩ vae pe sambiaɨ reta, Jesús oñono vaerã ipo jese reta. Ẽrei jemimboe reta uñeengata güeru vae reta pe. \v 14 Jesús cua uecha yave, pochɨ jemimboe reta pe, jare jei chupe reta: \p —Pemaeño sambiaɨ reta re yugüeru vaerã checotɨ. Agüɨye piyopia. Echa'ã cua nunga uyeyocui Tumpa pe iporoyocuia pe —jei—. \v 15 Añete che jae peve, pipota'ã yave Tumpa pe piyeyocui vaerã penti sambiaɨ uipota rami, ndarau pico Tumpa iporoyocuia pe —jei. \p \v 16 Jayave Jesús uicuãva sambiaɨ reta, jare oñono ipo jese reta, jare uyerure Tumpa pe jese reta. \s1 Cuimbae icocatu vae \r (Mt 19.16-30; Lc 18.18-30) \p \v 17 Jare Jesús joco güi oo yave, penti cuimbae osi ou icotɨ. Uyeatɨca Jesús jovai. \p —Oporomboe vae, nde ndepɨacavi co —jei Jesús pe—. ¿Mbae pa ayapota anoi vaerã tecove opa mbae vae? —jei. \p \v 18 —¿Maera pa ndere cheve chepɨacavi vae co? —jei Jesús chupe—. Mbaetɨ quía ipɨacavi, jaeño co Tumpa —jei—. \v 19 Nde ndicuaa co mboroyocui reta: ‘Agüɨye iyuvanga menda re. Agüɨye epuruyuca. Agüɨye nemonda. Agüɨye ndapu ĩru vae re. Agüɨye epurumbɨtavɨ. Ipɨu nderu jare ndesɨ’ —jei chupe. \p \v 20 —Oporomboe vae, ayavɨ'ã penti ave cua mboroyocui reta chemichi güive —jei cuimbae chupe. \p \v 21 Jesús umae jese uau reve. \p —Ime mbae uata ndiyapo vaerã —jei chupe—. Ecua emee opaete mbaembae nenoi vae corepoti re, jare emee ndecorepoti iparavete vae reta pe, jare ndicocatuta ara pe. Jayave evoɨ ndecurusu, jare eyu cherupíe —jei. \p \v 22 Ẽrei cua uyandu yave, cuimbae oo ipɨatɨtɨ reve. Echa'ã jeta mbaembae güɨnoi. \p \v 23 Jayave Jesús umae iyɨpɨ rupi, jare jei jemimboe reta pe: \p —Yavai ete co icocatu vae reta uique vaerã Tumpa iporoyocuia pe. \p \v 24 Jemimboe reta ipɨacañɨ Jesús jei vae re. Ẽrei Jesús jei ye: \p —Cherɨvɨ reta, yavai ete co icocatu vae reta uique vaerã Tumpa iporoyocuia pe. Echa'ã jei tẽi ipɨa pe: ‘Icavita co cheve. Echa'ã jeta mbaembae anoi’ —jei, jei Jesús—. \v 25 Yavai ete icocatu vae uique vaerã Tumpa iporoyocuia pe, maemɨmba camello jee vae yuu jesacua rupi uasa vaerã güi —jei. \p \v 26 Jayave jae reta ipɨacañɨ ete, jare upɨrandu uyupe: \p —Jucuarãi yave, ¿quía pa ipuere uyembɨasaca? \p \v 27 Jesús umae jese reta jare jei: \p —Ɨvɨ pegua reta ipuere'ã uyembɨasa. Ẽrei Tumpa ipuere umbɨasa reta. Echa'ã Tumpa ipuere uyapo opaete mbaembae —jei chupe reta. \p \v 28 Jayave Pedro jei Jesús pe: \p —Mase, ore opaete mbaembae ndueya, ndoyu vaerã nderupíe. \p \v 29 —Añete che jae peve —jei Jesús—, ime yave quía ueya jenta, ani tɨqueɨ reta, ani tɨvɨ reta, ani jindɨ reta, ani tu, ani ichɨ, ani jembireco, ani isambiaɨ reta, ani iɨvɨ reta chereco pegua jare Tumpa iñee icavi vae jeco pegua vae, \v 30 cien rupi jecoviata co chupe ɨvɨ pe ico rambueve. Jecoviata jenta reta, tɨqueɨ reta, tɨvɨ reta, jindɨ reta, ichɨ reta, isambiaɨ reta jare iɨvɨ reta —jei—. Ẽrei ĩru vae reta uyapota icavi mbae vae chupe. Ẽrei taɨcue rupi Tumpa umeeta chupe tecove opa mbae vae —jei—. \v 31 Ẽrei Tumpa umbɨtaɨcueta uyembutuicha vae reta, jare umɨtenondeta uñemɨmichi vae reta —jei chupe reta. \s1 Jesús umɨmbeu ye umanota co \r (Mt 20.17-19; Lc 18.31-34) \p \v 32 Jesús jare jae ndive ñugüɨnoi vae reta yugüɨraa tape Jerusalén cotɨ oo vae rupi, jare Jesús tenonde oo. Jare jaɨcue rupi yugüɨraa vae reta ipɨacañɨ jare uquɨye. Jayave Jesús ueni ye jocua doce jemimboe reta ĩru reta ipɨte güi, jare umbɨpɨ umɨmbeu chupe reta mbae uyeyapota oĩ chupe vae. \p \v 33 —Mase, yaa co ñaĩ Jerusalén pe —jei chupe reta—. Jare che cuimbaerã ayeyapo vae penti vae chemeeta sacerdote reta itenondegua reta jare mboroyocui re oporomboe vae reta pe. Jae reta jeita amano vaerã, jare chemeeta judío mbae vae reta pe —jei—. \v 34 Jae reta cheyoyaita, chenupata chicote pe, undɨvɨta cheré, jare cheyucata. Ẽrei mbapɨ ara rupi aicove yeta ayu umanocue vae reta ipɨte güi —jei chupe reta. \s1 Jacobo jare Juan uyerure vae \r (Mt 20.20-28) \p \v 35 Cua jaɨcue rupi Zebedeo taɨ reta Jacobo jare Juan jee vae yugüeru Jesús cotɨ jare jei chupe: \p —Oporomboe vae, nduipota ndiyapo vaerã oreve nduyerureta ndeve jese vae. \p \v 36 —¿Mbae pa pipota ayapo vaerã peve? —jei Jesús chupe reta. \p \v 37 —Ndiyembutuichaca yave, emaeño oreré nduguapɨ vaerã ndeyɨpɨ pe, penti ndeacata cotɨ jare ĩru ndeaso cotɨ —jei reta chupe. \p \v 38 —Picuaa'ã mbae re piyerure vae —jei Jesús—. ¿Pepuereta pa piporara che aiporarata vae rami? ¿Pepuereta pa piyembɨbautizaca che ayembɨbautizacata vae rami? —jei. \p \v 39 —Orepuereta co —jei reta. \p —Añete pe reta piporarata che aiporarata vae rami, jare pe reta piyembɨbautizacata che ayembɨbautizacata vae rami —jei Jesús—. \v 40 Ẽrei chepuere'ã jae peve peguapɨ vaerã cheyɨpɨ pe, penti cheacata cotɨ jare ĩru cheaso cotɨ. Echa'ã Tumpa umɨcuatɨ̃ro ma joco pe uguapɨta vae reta peguarã —jei chupe reta. \p \v 41 Jare ĩru diez Jesús jemimboe reta cua uyandu yave, pochɨ reta Jacobo jare Juan pe. \v 42 Jayave Jesús ueni reta. \p —Picuaa cavi co cua —jei chupe reta—. Mburuvicha ɨvɨ pegua reta oporoyocui, jare mbaepuere güɨnoi vae reta jei ĩru reta pe mbae uyapo vaerã —jei—. \v 43 Ẽrei pe reta agüɨye piyapo jucuarãi —jei—. Ime yave penti pepɨte pe oĩ vae uipota mbaepuere güɨnoi vae, tuyeyocui ĩru reta pe. \v 44 Jare ime yave penti pepɨte pe oĩ vae uipota tenondeguarã ico vae, tuyeyocui ĩru reta pe —jei—. \v 45 Echa'ã che cuimbaerã ayeyapo vae ayu ayeyocui vaerã ĩru vae reta pe. Ayu'ã ĩru vae reta uyeyocui cheve vaerã. Ayu amano vaerã, jeta vae aepɨ vaerã —jei chupe reta. \s1 Bartimeo jesa mbae vae ucuera \r (Mt 20.29-34; Lc 18.35-43) \p \v 46 Jayave yugüɨraa uvãe tenta guasu Jericó pe. Jare Jesús oo ye Jericó güi jemimboe reta jare jeta vae reta ndive. Jare Timeo taɨ Bartimeo jee vae uguapɨ uyerure oĩ mbae re tape jembeɨ pe. Bartimeo co jae jesa mbae vae. \v 47 Jare uicuaa Jesús Nazaret pegua uasa oo oĩ yave, iñeeãta reve jei: \p —Cheparareco, Jesús. Nde co jae David iñemoñaa reta pegua —jei. \p \v 48 Jeta joco pe ñugüɨnoi vae reta uñeengata chupe. Uipota tẽi umɨquĩi. Ẽrei jae jeiete iñeeãta reve jei: \p —David iñemoñaa reta pegua, cheparareco. \p \v 49 Jayave Jesús uyemboɨ. \p —Peeni —jei. \p Jayave ueni reta jesa mbae vae. \p —Iñemɨatangãtu. Epũa. Nereni ma oĩ —jei reta chupe. \p \v 50 Jayave jesa mbae vae ueya iyasoya, jare upũa voi oo Jesús cotɨ. \v 51 Jesús upɨrandu chupe: \p —¿Mbae pa ndipota ayapo vaerã ndeve? \p —Tamae, oporomboe vae —jei jesa mbae vae. \p \v 52 Jayave Jesús jei chupe: \p —Ndepuere ndeo. Ndecuera ma, nderovia cheré ramo —jei. \p Jupivoiño ipuere umae, jare oo Jesús jaɨcue tape rupi. \c 11 \s1 Jesús uique Jerusalén pe \r (Mt 21.1-11; Lc 19.28-40; Jn 12.12-19) \p \v 1 Jare coiño ma Jerusalén güi ñugüɨnoi yave, yugüɨraa uvãe tenta guasu-raɨ reta Betfagé jare Betania iyɨpɨ pe, ɨvɨtu guasu Olivos jovai. Jayave Jesús oyocui mocui jemimboe reta: \p \v 2 —Pecua pea tenta guasu-raɨ yanderovai oĩ vae pe —jei chupe reta—. Peo pevãe rupive, pevãeta penti mburica taɨrusu vae uñeñapɨ̃ti oĩ. Ndei ave etei quía opo jese. Piyora jare peru —jei—. \v 3 Jare ime yave quía jei peve vae: ‘¿Maera pa cua piyapo?’ pere chupe: ‘YandeYa uipota uiporu, ẽrei ɨmambae güeruruca yeta cua pe’ —pere, jei chupe reta. \p \v 4 Jayave Jesús jemimboe reta yugüɨraa, jare uvãe mburica taɨrusu vae. Uñeñapɨ̃ti oĩ tape pe penti onque jovai. Jayave jae reta oyora. \v 5 Jare amocue joco pe ñugüɨnoi vae jei Jesús jemimboe reta pe: \p —¿Maera pa piyora peĩ mburica? \p \v 6 Jesús jemimboe reta jei chupe reta Jesús oyocui reta vae. Jayave joco pe ñugüɨnoi vae reta umaeño güɨraa vaerã. \v 7 Jayave güeru mburica taɨrusu vae Jesús oĩ vae pe. Jayave Jesús jemimboe reta oñono iyasoya mburica icupe re, jare Jesús opo jese. \v 8 Jare jeta vae uipɨso iyasoya tape rupi mburica jenonde, jare ĩru vae reta uyasɨa ñanaroquɨ jare oñono tape rupi. \v 9 Jare Jesús jenonde yugüɨraa vae reta jare jaɨcue rupi yugüɨraa vae reta iñeeãta reve jei: \p —¡Icavi co! Tuyembɨadoraca yandeYa jee re ou vae. \v 10 Oporoyocuita yandetenondegua David jee vae oporoyocui rami. Tuyembɨadoraca. Tei reta ‘icavi co’ ara pe —jei reta. \p \v 11 Jare Jesús oo uvãe Jerusalén pe, jare uique Tumpa jo pe. Joco pe umae opaete mbaembae re. Jare caaru ma yave, ou ye Betania pe jocua doce jemimboe reta ndive. \s1 Ɨva ía mbae vae \r (Mt 21.18-19) \p \v 12 Pɨareve pe yugüɨraa ye Betania güi, jare Jesús iyembaɨ. \v 13 Jare mbɨrɨ güi uecha penti ɨva joquɨ reve, jare oo umae jese ime ra ía. Ẽrei uecha ia'ã, jaeño joquɨ. Echa'ã ndei uvãe ɨva ía vaerã. \v 14 Jayave Jesús jei ɨva pe: \p —Ndarau etei ma ndeía. \p Jare jemimboe reta uyandu. \s1 Jesús Tumpa jo pe uyapo vae \r (Mt 21.12-17; Lc 19.45-48; Jn 2.13-22) \p \v 15 Jare yugüɨraa uvãe Jerusalén pe. Jayave Jesús uique Tumpa jo pe, jare umbɨpɨ omoẽ joco güi umaemee vae reta jare mbae ogua vae reta, jare umbɨyapara corepoti uipepɨca vae reta imesa reta jare pɨcasu reta umee vae reta jenda reta. \v 16 Jare umaeño'ã quía re jɨvɨta reve uguata vaerã Tumpa jo rupi. \v 17 Jare jei joco pe ñugüɨnoi vae reta pe: \p —Tumpa iñee pe uyecuatía oĩ cuarãi: ‘Chero uyembɨjeeta o opaete ɨvɨ pegua reta ipuere uyerure Tumpa pe pɨpe vaerã.’ Jucuarãi uyecuatía oĩ. Ẽrei pe reta piyapo ma imonda vae reta iñemia rami —jei chupe reta. \p \v 18 Jayave sacerdote reta itenondegua reta jare mboroyocui re oporomboe vae reta cua uyandu yave, ueca quirãi ipuere uyucaca vaerã Jesús. Echa'ã jae reta uquɨye chugüi, opaete vae ipɨacañɨ iporomboe re ramo. \v 19 Jare pɨ̃tuɨpɨ yave, Jesús ou ye Jerusalén güi. \s1 Ɨva yɨpi ma \r (Mt 21.20-22) \p \v 20 Pɨareve pe neimbove yave uasa yugüɨraa ye yave, uecha ɨva yɨpi ma iyɨpɨ güive. \v 21 Jayave Pedro imandúa jese, jare jei Jesús pe: \p —¡Emae, oporomboe vae! Ɨva pe ndere iata'ã ma vae yɨpi ma —jei. \p \v 22 Jesús jei jemimboe reta pe: \p —Perovia Tumpa. \v 23 Añete che jae peve, yae yave cua ɨvɨtu guasu pe: ‘Ecua iyemombo ɨ guasu pe’, jare yae'ã yave yandepɨa pe: ‘Ndarau ndipo uyeyapo’, ẽrei yarovia yave yae vae uyeyapota, uyeyapota co yandeve —jei chupe reta—. \v 24 Jáeramo che jae peve, ime yave mbae pipota vae, piyerure Tumpa pe jese. Jare perovia yave Tumpa umeeta co peve, penoita co —jei—. \v 25 Jare piyerure peĩ Tumpa pe yave, pembɨasa ĩru icavi mbae vae uyapo pecotɨ vae pe, peRu ara pe oĩ vae umbɨasa vaerã vi peve pembaeyoa reta. \v 26 Ẽrei pembɨasa'ã yave ĩru icavi mbae vae uyapo pecotɨ vae pe, peRu ara pe oĩ vae ndarau vi umbɨasa peve pembaeyoa reta —jei. \s1 Jesús imbaepuere \r (Mt 21.23-27; Lc 20.1-8) \p \v 27 Jare yugüɨraa uvãe ye Jerusalén pe. Jare Jesús uguata rambueve Tumpa jo rupi, yugüeru jae oĩ vae pe sacerdote reta itenondegua reta, mboroyocui re oporomboe vae reta, jare tenta guasu pegua reta itenondegua reta. \v 28 Jae reta upɨrandu chupe: \p —¿Mbae nunga mbaepuere pa nenoi cua mbaembae ndiyapo vaerã? ¿Quía pa umee ndeve mbaepuere cua ndiyapo vaerã? —jei reta. \p \v 29 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Che vi tapɨrandu peve mbae re. Pemɨmbeu yave cheve, che vi amɨmbeuta peve mbae nunga mbaepuere anoi cua mbaembae ayapo vaerã —jei—. \v 30 ¿Quía pa ombou Juan upurumbɨbautiza vaerã? ¿Tumpa pa ombou? ani ¿ɨvɨ pegua reta pa ombou? Pemɨmbeu cheve —jei chupe reta. \p \v 31 Jayave jae reta jei uyupe: \p —Yae yave: ‘Tumpa co ombou’, jae jeita yandeve: ‘Jucuarãi yave, ¿maera pa perovia'ã?’ \v 32 Ani ¿yaeta pa: ‘Ɨvɨ pegua reta co ombou’? —jei reta. \p Ẽrei jae reta uquɨye tenta guasu pegua reta güi. Echa'ã opaete vae güɨrovia Juan co jae añetete penti Tumpa iñee umɨmbeu vae. \v 33 Jáeramo jei reta Jesús pe: \p —Nduicuaa'ã. \p —Che vi ndarau amɨmbeu peve mbae nunga mbaepuere anoi cua mbaembae ayapo vaerã —jei Jesús chupe reta. \c 12 \s1 Co iporúa icavi mbae vae reta \r (Mt 21.33-46; Lc 20.9-19) \p \v 1 Jayave Jesús umbɨpɨ imiari chupe reta umɨjaanga reve. \p —Ico penti cuimbae icorã uiquẽse vae, jare oñotɨ pɨpe jeta uva —jei—. Jayave oyoo ɨvɨ, jare uyapo uva uitami pɨpe vaerã. Uyapo vi penti chapapa, umae vaerã ɨvate güi opaete co re. Jayave uiporuca ico ĩru vae reta pe, jae reta uyandareco vaerã jese. Jayave co iya oo mbɨrɨ ambɨe ɨvɨ pe —jei—. \v 2 Jare uva yagüɨye ma yave, co iya ombou penti jembiocui co iporúa reta pe, jae reta umbɨyao vaerã tẽi uva chupe reta, iya güɨnoi vaerã imbaerã. \v 3 Ẽrei jae reta uipɨsɨ uinupa co iya jembiocui, jare omondo ye. Umee'ã etei chupe güɨraa vaerã —jei—. \v 4 Jayave co iya ombou ye tẽi ĩru jembiocui. Ẽrei co iporúa reta uyapi ita pe umbɨpere iñãca rupi, jare uyapo reta icavi mbae vae chupe. Jayave omondo ye —jei—. \v 5 Jayave co iya ombou ye tẽi ĩru jembiocui. Ẽrei co iporúa reta uyuca cua. Jare jucuarãiñoi uyapo reta jeta ĩru co iya jembiocui reta pe. Jae reta uinupa amocue vae, jare uyuca ĩru vae reta —jei Jesús—. \v 6 Co iya güɨnoi jaeño penti taɨ uau ete vae. Taɨcue ete ombou cua taɨ co iporúa reta pe. Co iya jei tẽi: ‘Aramoi jae reta uipɨuta cheraɨ’ —jei, jei chupe reta—. \v 7 Ẽrei co iporúa reta jei uyupe: ‘Cua co jae iyarã vae. Yayuca, jare yande yaicota co iyarã’ —jei reta, jei—. \v 8 Jayave jae reta uipɨsɨ co iya taɨ uyuca omombo co güi —jei—. \v 9 ¿Mbae ra uyapota co iya? —jei—. Outa, opa uyuca vaerã jocua co iporúa reta, jare uiporucata ico ambɨe vae reta pe —jei Jesús—. \v 10 ¿Pemɨngueta'ã pa cua Tumpa iñee pe uyecuatía oĩ vae? \q1 ‘Ita tenta iyapoa reta omombo vae uyeyapo ma ita tenondegua vae. \q1 \v 11 YandeYa uyapo cua. \q1 Yaecha ma, jare yandepɨacañɨ jese.’ \m Jucuarãi uyecuatía oĩ —jei chupe reta. \p \v 12 Jayave jocua uyapɨsaca jese vae reta uipota tẽi uipɨsɨ Jesús. Echa'ã uicuaa catu cua umɨjaanga reve jei vae uicuaaca quirãi jae reta teco güɨnoi. Ẽrei uquɨye tenta guasu pegua reta güi. Jáeramo ueyaño, jare yugüɨraa. \s1 ¿Jupi pa yambɨepɨ vaerã César pe? \r (Mt 22.15-22; Lc 20.20-26) \p \v 13 Jayave jae reta ombou amocue fariseo reta jare herodiano reta, uyavɨca vaerã tẽi chupe jae uyemɨngueta yave. \v 14 Jae reta yugüeru uvãe yave, jei Jesús pe: \p —Oporomboe vae, nduicuaa nde ndere vae añete co. Nde nemae oyovaque opaete pãve re. Nembutuicha'ã penti ave ĩru vae güi. Nde ndeporomboe cavi quirãi Tumpa uipota yaico vaerã vae re —jei reta—. César yandeocui yambɨepɨ vaerã chupe corepoti pe. ¿Jupi pa yambɨepɨ vaerã chupe? ani ¿jupi'ã pa? ¿Yambɨepɨta pa chupe? ani ¿yambɨepɨta'ã pa chupe? —jei reta Jesús pe. \p \v 15 Ẽrei Jesús uicuaa jae reta uipota tẽi co umbɨtavɨ, jare jei chupe reta: \p —¿Maera pa pipota piyavɨca cheve? Peru cheve penti corepoti taecha —jei. \p \v 16 Jae reta güeru chupe. Jayave jae upɨrandu chupe reta: \p —¿Quía jova íã pa cua? ¿Quía jee pa cua uyecuatía oĩ vae? —jei. \p —Cua César imbae co —jei reta. \p \v 17 —Pemee César pe César pegua, jare pemee Tumpa pe Tumpa pegua —jei Jesús chupe reta. \p Jare jae reta ipɨacañɨ jese. \s1 ¿Icove yeta pa umanocue vae reta? \r (Mt 22.23-33; Lc 20.27-40) \p \v 18 Jayave yugüeru vi Jesús oĩ vae pe amocue saduceo reta. Opaete saduceo reta jei umanocue vae reta icove ye'ã co. Saduceo yugüeru vae reta jei Jesús pe: \p \v 19 —Oporomboe vae, Moisés uicuatía ueya yandeve cuarãi: ‘Penti tɨqueɨ vae umano yave, jembirecocue mbaetɨ imembɨ chupe yave, cuimbae amɨri tɨvɨ tumenda jocua cuña ndive. Jayave cuña imembɨ yave, cuimbae tumbɨjee sambiaɨ tɨqueɨ amɨri jee pe.’ Jucuarãi uicuatía Moisés —jei reta chupe—. \v 20 Ico penti cuimbae seis tɨvɨ reta güɨnoi vae. Cua cuimbae umenda, jare umano umɨmembɨ mbae reve —jei reta—. \v 21 Cuimbae amɨri jaɨcue rupigua umenda jembirecocue ndive, ẽrei umano vi umɨmembɨ mbae reve. Jae ramiño vi uyeyapo jaɨcue rupigua ye pe. \v 22 Opaete siete reve umenda jocua cuña ndive, jare opaete siete reve umano umɨmembɨ mbae reve. Taɨcue rupi cuña umano vi —jei reta—. \v 23 Jayave umanocue vae reta icove ye yave, ¿quía nunga vae jembirecorã pa icota jocua cuña? Echa'ã opaete siete reve umenda jae ndive —jei reta. \p \v 24 —Pe reta piyavɨ co —jei Jesús chupe reta—. Echa'ã picuaa'ã Tumpa iñee uyecuatía oĩ vae jare Tumpa imbaepuere —jei—. \v 25 Echa'ã umanocue vae reta icove ye yave, cuimbae reta jare cuña reta ndarau umenda. Yugüɨrecota ángel ara pe ñugüɨnoi vae reta yugüɨreco rami —jei—. \v 26 Tamɨmbeu peve umanocue vae reta regua. Icove yeta co. ¿Pemɨngueta'ã pa Moisés uicuatía vae? —jei—. Uyecuatía oĩ jocua yai regua, jare quirãi Tumpa jei Moisés pe jocua yai jendɨ vae ipɨte güi: ‘Che co Abraham, Isaac jare Jacob iTumpa’ —jei, jei chupe reta—. \v 27 Tumpa mbaetɨ co umanocue vae reta iTumpa. Jae co tecove güɨnoi vae reta iTumpa. Tuicha co piyavɨ —jei. \s1 Mboroyocui tenondegua vae \r (Mt 22.34-40) \p \v 28 Ou vi Jesús oĩ vae pe penti mboroyocui re oporomboe vae. Uyandu uyeaca reta, jare uicuaa Jesús umɨmbeu cavi co chupe reta. Jayave jae upɨrandu Jesús pe: \p —¿Mbae nunga mboroyocui pa co jae tenondegua vae? —jei. \p \v 29 Jesús jei chupe: \p —Mboroyocui tenondegua vae co cua: ‘Israel pegua, iyapɨsaca. YandeYa Tumpa, jaeño co Tumpa. \v 30 Eau ndeYa Tumpa opaete ndepɨa reve, opaete nderecove reve, opaete ndepɨayemɨngueta reve jare opaete nepɨrãta reve.’ Cua co jae mboroyocui tenondegua vae —jei chupe—. \v 31 Jare jaɨcue rupigua co cua: ‘Eau nderapicha nde ndiyerau rami.’ Mbaetɨ ĩru mboroyocui tenondegua cua reta güi vae —jei. \p \v 32 Jayave mboroyocui re oporomboe vae jei Jesús pe: \p —Añete co, oporomboe vae. Icavi ndere Tumpa pentiño co jare mbaetɨ ye ĩru. \v 33 Jare yaau yave Tumpa opaete yandepɨa reve, opaete yanderecove reve, opaete yandepɨayemɨngueta reve jare opaete ñanepɨrãta reve, jare yaau yave yanderapicha yande yayerau rami, jocua icavi opaete maemɨmba Tumpa peguarã ñamee vae reta güi —jei. \p \v 34 Jare Jesús uyandu yave jae jei jupi cavi vae, jei chupe: \p —Jeta'ã uata ndiyeyocui vaerã Tumpa pe iporoyocuia pe. \p Jare mbaetɨ ma quía uipota upɨrandu chupe mbae re. \s1 ¿Quía iñemoñaa reta pegua pa co Cristo? \r (Mt 22.41-46; Lc 20.41-44) \p \v 35 Jare Jesús oporomboe oĩ Tumpa jo pe. \p —¿Maera pa jei mboroyocui re oporomboe vae reta Cristo co jae David iñemoñaa reta pegua? —jei—. \v 36 Echa'ã David etei jei Espíritu Santo rupi cuarãi: \q1 ‘YandeYa jei cheYa pe: \q1 Eguapɨ cheyɨpɨ pe cheacata cotɨ, \q1 nderovaicho reta opa amɨamɨri regua.’ \m Jucuarãi jei David aracae —jei Jesús—. \v 37 ¿Quirãi pa ipuere ico David iñemoñaa reta peguarã? Echa'ã David etei jei chupe: ‘CheYa’ —jei Jesús chupe reta. \p Jare jeta vae uyapɨsaca ñugüɨnoi Jesús re uyerovia reve. \s1 Jesús umbɨjeco mboroyocui re oporomboe vae reta \r (Mt 23.1-36; Lc 11.37-54; 20.45-47) \p \v 38 Jare Jesús oporomboe yave, jei chupe reta: \p —Piñemoa ngatu mboroyocui re oporomboe vae reta güi —jei—. Jae reta jecuaeño uipota uguata jemimonde pucu vae reve, jare jecuaeño uipota ĩru vae reta pe uyembɨsaludaca vaerã calle reta rupi —jei—. \v 39 Yugüɨraa yave tupao pe jare parea pe, jecuaeño uipota uguapɨ tenda tenondegua vae reta pe —jei—. \v 40 Jare upɨ̃ro reta cuña ime umano vae reta güi opaete imbaembae, jare pucu uyerure Tumpa pe upurumbɨtavɨ vaerã —jei—. Jae reta uiporara eteta co —jei chupe reta. \s1 Cuña ime umano vae umee corepoti Tumpa pe \r (Lc 21.1-4) \p \v 41 Penti ara Jesús uguapɨ oĩ corepoti jɨru jovai Tumpa jo pe, jare uecha quirãi jeta yugüeru vae reta oñono corepoti pɨpe. Icocatu vae reta oñono jeta corepoti. \v 42 Jare ou vi penti cuña ime umano vae iparavete vae. Jae oñono mocui riare. Jocua jeta'ã co jepɨ. \v 43 Jare Jesús ueni jemimboe reta jare jei chupe reta: \p —Añete che jae peve, cua cuña ime umano vae iparavete vae uyapo jeta opaete ĩru oñono vae reta güi —jei—. \v 44 Echa'ã opaete ĩru reta güeru oñono jeta güɨnoi vae güi. Ẽrei cua cuña, yepe tẽi iparavete, oñono opaete güɨnoi vae. Jocua co jembíu jepɨrã tẽi vae —jei chupe reta. \c 13 \s1 Tumpa jo uyeitɨta \r (Mt 24.1-2; Lc 21.5-6) \p \v 1 Jesús oẽ yave Tumpa jo güi, penti jemimboe jei chupe: \p —Mase, oporomboe vae, icavi cua ita reta jare o reta. \p \v 2 —¿Nemae pa neĩ cua o tuicha vae reta re? —jei Jesús chupe—. Ndarau upɨta penti ave ita ĩru ita iárambo. Opaete uyeitɨta co —jei. \s1 Mbaesusere reta uyeyapota vae \r (Mt 24.3-28; Lc 21.7-24; 17.22-24) \p \v 3 Jare Jesús uguapɨ oĩ rambueve ɨvɨtu guasu Olivos re Tumpa jo jovai, Pedro, Jacobo, Juan jare Andrés upɨrandu chupe, jae retaño jae ndive ñugüɨnoi yave: \p \v 4 —Emɨmbeu oreve, ¿quirãi yave pa cua uyeyapota? Jare opaete cua uyeyapota ma yave, ¿quirãita pa nduicuaa? —jei reta chupe. \p \v 5 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Piñemoa ngatu agüɨye vaerã petavɨ. \v 6 Echa'ã yugüeruta jeta cheree pe uyembɨjeeta vae reta. Jae reta jeita: ‘Che co jae Cristo.’ Jare umbɨtavɨta jeta vae reta —jei—. \v 7 Imeta co ñerãro reta coiño pegüi. Imeta vi ñerãro reta mbɨrɨ pegüi. Piyandu yave cua reta regua, agüɨye pequɨye. Cua susere reta uyeyapoñotai co. Ẽrei cua susere reta ndei ave co opa vaerã —jei Jesús—. \v 8 Penti ɨvɨ pegua reta uñerãrota ambɨe ɨvɨ pegua reta ndive, jare mburuvicha reta uñerãrota ĩru mburuvicha reta ndive. Jare ɨvɨ tanta ucãtata jeta que rupi. Jare imeta caruai reta jare tecorai reta. Ẽrei cua susere reta uyembɨpɨ ramo co oĩ —jei chupe reta—. \p \v 9 Piñemoa ngatu. Echa'ã ĩru vae reta pereraata mburuvicha reta ñugüɨnoi vae pe, uñeapo vaerã peré. Jare penupata judío reta itupao reta pe. Jare pereraata mburuvicha guasu reta jovai chereco pegua, chemɨmbeu vaerã chupe reta —jei—. \v 10 Jare Tumpa iñee icavi vae jerãcuata co rani opaete ɨvɨ pegua reta pe —jei—. \v 11 Jare ĩru vae reta pereraa yave pemee vaerã mburuvicha reta pe, agüɨye piyemɨpɨa'ã mbae pereta vae re —jei—. Pemee yave, Tumpa uicuaacata peve mbae pere vaerã. Jocuaño pere. Echa'ã Espíritu Santo pemborɨta piyemɨngueta vaerã, pe retaiño'ã co piyemɨnguetata —jei—. \v 12 Tɨqueɨ umeeta tɨvɨ, uyucaca vaerã. Jare tu umeeta isambiaɨ. Jare sambiaɨ reta oyovaichota tu jare ichɨ ndive, jare uyucacata reta. \v 13 Jare piñemɨtarẽɨcata opaete vae pe chereco pegua. Ẽrei jõsata oo uvãe iyapɨ pe vae uyembɨasacata co —jei chupe reta—. \p \v 14 Jare peechata icavi mbae vae opaete urucumegua vae uyemboɨ oĩ oĩta'ã tẽi vae pe. Tumpa iñee aracae umɨmbeu vae Daniel jei uyecuaata co. (Umɨngueta vae tuicuaa) —jei—. Jayave Judea pe ñugüɨnoi vae reta tosi ɨvɨtu guasu cotɨ —jei—. \v 15 Jare o cupe re oĩ vae ugüeyɨ yave, agüɨye tuique jo pe güɨraa vaerã imbaembae. \v 16 Jare ico pe oĩ vae agüɨye tou ye jenta pe güɨraa vaerã iyasoya —jei—. \v 17 Jare ipurúa vae reta jare umɨcambu vae reta uiporarata jocua ara reta pe —jei Jesús chupe reta—. \v 18 Piyerure Tumpa pe cuarãi: ‘Agüɨye emaeño tuyeyapo roɨ ma yave.’ \v 19 Echa'ã jocua ara reta pe ɨvɨ pegua reta uiporara eteta. Jucuarãi'ã uiporara reta Tumpa ɨvɨ uyapo güive, jare ndarau ye jucuarãi uiporara reta —jei—. \v 20 Jare yandeYa uipota'ã yave opa vaerã jocua ara reta, mbaetɨta tẽi quía ipuere ico. Ẽrei Tumpa uiparavo vae reta jeco pegua opata jocua ara reta —jei chupe reta—. \v 21 Aramoi jocua ara reta pe quía jeita peve: ‘Mase, co oĩ Cristo’, ani jeita: ‘Mase, pee oĩ Cristo.’ Jucuarãi jei yave, agüɨye perovia —jei—. \v 22 Amocue upurumbɨtavɨ vae reta jeita: ‘Che co jae Cristo’, jare ĩru upurumbɨtavɨ vae reta jeita: ‘Che co jae penti Tumpa iñee umɨmbeu vae.’ Jare jae reta uyapota mɨacañɨ reta, umbɨtavɨ vaerã tẽi Tumpa uiparavo vae reta —jei—. \v 23 Piñemoa ngatu. Amɨmbeu ma peve opaete, ndei uyeyapo mbove —jei chupe reta—. \s1 Cuimbaerã uyeyapo vae ou yeta \r (Mt 24.29-44; Lc 21.25-36) \p \v 24 Jayave opa uiporara reta jocua ara reta pe yave, guarasɨ uñemɨpɨ̃tumimbita, jare yasɨ ndarau ma jembipe. \v 25 Yasɨtata reta oata ara güi, jare opaete ara re mbaepuere güɨnoi vae reta ucãtata —jei—. \v 26 Jayave ɨvɨ pegua reta cherechata ayu amapɨ̃tu reve. Che cuimbaerã ayeyapo vae anoita mbaepuere tuicha vae, jare ayembɨadoracata opaete vae pe —jei—. \v 27 Jayave amondota ángel reta güeru vaerã aiparavo vae reta opaete ɨvɨ rupi güi —jei—. \p \v 28 Yandepuere yamɨjaanga ɨva. Piyemboe jese —jei—. Joquɨ yave, picuaa uyaro ma co ama oquɨ vaerã —jei Jesús—. \v 29 Jae ramiño vi pe reta peecha yave cua mbaembae uyeyapo ñugüɨnoi vae, picuaata che coiño ma co aĩ —jei—. \v 30 Añete che jae peve, cua ɨvɨ pe añave yugüɨreco vae reta ndarau opa umano ndei opaete cua mbaembae uyeyapo mbove —jei chupe reta—. \v 31 Ara jare ɨvɨ opata, ẽrei chiñee ndarau opa —jei—. \p \v 32 Ẽrei mbaetɨ quía uicuaa mbae ara pe ani mbae ora pe yepe cua uyeyapota, jaeño cheRu. Ángel ara pe ñugüɨnoi vae reta uicuaa'ã. Che co jae Tumpa Taɨ. Ẽrei che ave aicuaa'ã —jei—. \v 33 Jecuaeño peãro, jare piyerure Tumpa pe. Echa'ã picuaa'ã quirãi yave ra uyeyapota —jei—. \v 34 Yamɨjaanga penti cuimbae oo ambɨe ɨvɨ pe vae. Oota ma jenta güi yave, umee mbaepuere jembiocui reta pe, jare oyocui penti penti uyapo vaerã iparavɨquɨ, jare oyocui vi taraquẽra jãroa uãro cavi vaerã —jei—. \v 35 Picuaa'ã quirãi yave ra tenta iya ou yeta uvãe. Aramoi outa uvãe pɨ̃tu ave ma yave, ani pɨare catu yave, ani uru cuimbae uñee yave, ani neimbove yave —jei—. Jáeramo peãro peĩ, \v 36 agüɨye vaerã, aramoiño ou uvãe yave, pepocou peque peĩ —jei—. \v 37 Jare cua jae peve vae jae vi opaete vae pe: Peãro peĩ —jei chupe reta. \c 14 \s1 Jovaicho reta uyemɨngueta uyucaca vaerã Jesús \r (Mt 26.1-5; Lc 22.1-2; Jn 11.45-53) \p \v 1 Mocui araño ma uata pascua uyapo reta vaerã. Jocua ara pe judío reta jou mbɨyape ovu mbae vae. Jare sacerdote reta itenondegua reta jare mboroyocui re oporomboe vae reta ueca ñugüɨnoi quirãi ipuere uipɨsɨ tavɨ rupi Jesús, uyucaca vaerã. \v 2 Ẽrei jei reta: \p —Agüɨye yaipɨsɨ pascua ara rupi, agüɨye vaerã tenta guasu pegua reta uyapo tecorai. \s1 Cuña upɨyere mbae ipiche cavi vae Jesús re \r (Mt 26.6-13; Jn 12.1-8) \p \v 3 Jare Jesús ucaru oĩ rambueve Betania pe Simón ipire ocuise vae jenta pe, uique penti cuña. Jae güeru ɨru-raɨ ita alabastro jee vae pegua. Cua ɨru-raɨ tɨnee mbae ipiche cavi vae nardo jee vae pe. Cua nardo jepɨ ete. Cuña oyoca ɨru-raɨ, jare upɨyere nardo Jesús iñãca re. \v 4 Jayave amocue joco pe ñugüɨnoi vae pochɨ jare jei uyupe: \p —¿Maera pa umɨcañɨtei? \v 5 Umee yave corepoti re, güɨnoita tẽi trescientos ara mbaravɨquɨ jepɨ pegua umee vaerã iparavete vae reta pe —jei reta. \p Jayave iñera reta jese. \p \v 6 Ẽrei Jesús jei chupe reta: \p —Pemaeño jese. ¿Maera pa pemambeco? Icavi vae co uyapo cheve —jei—. \v 7 Echa'ã yugüɨrecoñotai co iparavete vae reta pe reta ndive, jare pipota yave, pepuereta pemborɨ. Ẽrei che ndarau aicoño pe reta ndive —jei—. \v 8 Cua cuña uyapo ipuere vae. Chembɨpiche cavi ma, ndei añeñotɨca mbove —jei—. \v 9 Añete che jae peve, opaete ɨvɨ rupi Tumpa iñee icavi vae jerãcua vae rupi, cua uyapo vae vi jerãcuata, ĩru vae reta imandúa vaerã jese —jei chupe reta. \s1 Judas umeeta Jesús \p (Mt 26.14-16; Lc 22.3-6) \p \v 10 Jayave jocua doce jemimboe reta güi penti Judas Iscariote jee vae oo sacerdote reta itenondegua reta ñugüɨnoi vae pe, umee vaerã Jesús chupe reta. \v 11 Cua uicuaa reta yave, uyerovia reta, jare jei Judas pe umeeta co chupe corepoti. Jayave Judas umbɨpɨ ueca quirãi ipuere umee vaerã Jesús chupe reta. \s1 Jesús ucaru jemimboe reta ndive \r (Mt 26.17-29; Lc 22.7-23; Jn 13.21-30; 1 Cor 11.23-26) \p \v 12 Pascua ara pe judío reta uyuca ovecha. Jocua ara umbɨpɨ jou mbɨyape ovu mbae vae. Jayave Jesús jemimboe reta jei chupe: \p —¿Quiape pa ndipota nduyapɨcatu vaerã, tembíu pascua pegua ndeu vaerã? \p \v 13 Jayave Jesús oyocui mocui jemimboe reta: \p —Pecua tenta guasu pe —jei chupe reta—. Peovãitita joco pe penti cuimbae ɨ güɨraa ɨru pe vae. Pecua jaɨcue —jei—. \v 14 Jare uique yave tenta pe, pere tenta iya pe: ‘Oporomboe vae jei: ¿Quiape pa ime oĩ o, joco pe jau vaerã tembíu pascua pegua cheremimboe reta ndive’ —jei, pere chupe, jei Jesús—. \v 15 Jayave tenta iya uechacata peve penti o tuicha vae jo ɨvate pe, opaete mbaembae yaiporuta vae reve. Joco pe piyapɨcatu yandeve —jei chupe reta. \p \v 16 Jare Jesús jemimboe reta yugüɨraa uvãe yave tenta guasu pe, uvãe opaete Jesús jei chupe reta vae rami. Jare uyapo reta tembíu pascua pegua jou reta vaerã. \p \v 17 Jare pɨ̃tu ma yave, Jesús oo jocua doce jemimboe reta ndive. \v 18 Jare mesa pe uguapɨ ucaru ñugüɨnoi rambueve, Jesús jei chupe reta: \p —Añete che jae peve, penti pepɨte pe oĩ vae chemeeta cherovaicho reta pe. Jae co penti ucaru oĩ che ndive vae —jei. \p \v 19 Jayave jae reta ipɨatɨtɨ, jare upɨrandu Jesús pe penti penti rupi: \p —¿Che pa co jae? \p \v 20 —Pe reta co jae doce cheremimboe reta —jei Jesús chupe reta—. Penti pepɨte pe oĩ vae co jae. Mbɨyape umãquɨ oĩ che ndive plato pe vae co jae —jei—. \v 21 Che cuimbaerã ayeyapo vae aañotai amano vaerã, Tumpa iñee pe uyecuatía oĩ cheregua rami. Ẽrei jocua cuimbae chemeeta vae uiporarata co. Icavi tẽi mona jocua cuimbae mbaetɨ ico yave —jei. \p \v 22 Jare jae reta ucaru ñugüɨnoi rambueve, Jesús uipɨsɨ mbɨyape, jare umee yasurupai Tumpa pe. Jayave upɨsãa mbɨyape jare umee chupe reta. \p —Peu —jei chupe reta—. Cua co jae cherete —jei. \p \v 23 Jayave Jesús uipɨsɨ vi penti copa, jare yasurupai umee ye yave Tumpa pe, umee jemimboe reta pe. Jare opareve jou copa güi. \v 24 Jesús jei chupe reta: \p —Cua co jae cherugüɨ. Cherugüɨ uyepɨyereta, Tumpa jei pɨau ye vae uyeyapo vaerã, jare jeta vae reta uyembɨasaca vaerã —jei Jesús—. \v 25 Añete che jae peve, ndarau ma jau uva tɨcuecue, Tumpa iporoyocuia pe uva tɨcuecue ipɨau vae jau regua —jei chupe reta. \s1 Pedro uicuacuta Jesús \r (Mt 26.30-35; Lc 22.31-34; Jn 13.36-38) \p \v 26 Jare opa yave ucanta reta Tumpa pe, oẽ reta yugüɨraa ɨvɨtu guasu Olivos cotɨ. \v 27 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Opaete pe reta chereyata cua pɨ̃tu. Echa'ã Tumpa iñee pe uyecuatía oĩ cuarãi: ‘Ayucata ovecha reta iyandarecoa, jare ovecha reta opata uñemɨai.’ Jucuarãi uyecuatía oĩ —jei chupe reta—. \v 28 Ẽrei aicove ye ayu yave umanocue vae reta ipɨte güi, aata perenonde Galilea pe —jei. \p \v 29 Jayave Pedro jei Jesús pe: \p —Yepe tẽi opaete ĩru reta tandereya, ẽrei che ndarau ndueya. \p \v 30 —Añete che jae ndeve —jei Jesús chupe—, cua pɨ̃tu etei, ndei mocui vese uru cuimbae uñee mbove, mbapɨ vese ma checuacuta —jei. \p \v 31 Ẽrei Pedro jeiete jei: \p —Yepe tẽi tamano nde ndive, ẽrei ndaraui nducuacu. \p Jare jucuarãi vi jei opaete Jesús jemimboe reta. \s1 Jesús uyerure Getsemaní pe \r (Mt 26.36-46; Lc 22.39-46) \p \v 32 Jayave yugüɨraa uvãe reta Getsemaní pe. \p —Peguapɨ cua pe, che aa ayerure Tumpa pe rambueve —jei Jesús jemimboe reta pe. \p \v 33 Jayave güɨraa Pedro, Jacobo jare Juan, jare umbɨpɨ ipɨatɨtɨ jare uiporara. \p \v 34 —Tuicha chepɨatɨtɨ, jare amano pota echa. Pepɨta cua pe, jare agüɨye peque —jei jocua mbapɨ jemimboe reta pe. \p \v 35 Jayave Jesús usɨrɨ catu chugüi reta, jare uyeatɨca ɨvɨ re. Uyerure Tumpa pe, Tumpa uipota yave, umbɨasa vaerã chugüi jocua uyeyapota chupe vae. \p \v 36 —CheRu, cheRu, opaete mbae ndepuere ndiyapo. Embɨasa chegüi cua aiporarata vae. Ẽrei tuyeyapo cheve nde ndere vae. Agüɨye tuyeyapo che jae vae —jei. \p \v 37 Jayave Jesús ou jemimboe reta ñugüɨnoi vae pe, jare uecha oque ñugüɨnoi. Jayave jei Simón Pedro pe: \p —Simón, ¿ndeque pa? ¿Ndepuere'ã pa ndeque mbae neĩ penti ora yepe? —jei chupe. \p \v 38 Jei vi jemimboe reta pe: \p —Agüɨye peque. Piyerure Tumpa pe, agüɨye vaerã peyoa. Pepɨa pe peratangãtu co, ẽrei perete iyaquɨ co —jei. \p \v 39 Jayave Jesús usɨrɨ ye uyerure Tumpa pe tenonde uyerure vae rami. \v 40 Jayave ou ye jemimboe reta ñugüɨnoi vae pe, jare uecha oque ye ñugüɨnoi. Echa'ã jae reta jopeɨ ete ma. Jare uicuaa'ã mbae jei vaerã Jesús pe. \v 41 Jayave Jesús usɨrɨ ye mbapɨa re, jare ou ye yave, jei chupe reta: \p —Peque jare peputuuño ma. Jocuaño ma. Ora uvãe ma. Che cuimbaerã ayeyapo vae penti vae chemeeta cuimbae jeco pochɨ vae reta pe —jei—. \v 42 Pepũa. Yaaño ma. Mase, chemeeta vae coiño ma ou —jei chupe reta. \s1 Uipɨsɨ reta Jesus \r (Mt 26.47-56; Lc 22.47-53; Jn 18.2-11) \p \v 43 Jare uyemɨngueta oĩ rambueve, ou Judas - jae co jocua doce vae güi penti. Jeta vae yugüeru jae ndive iquɨsepucu reve jare iɨvɨra reve reve. Sacerdote reta itenondegua reta, mboroyocui re oporomboe vae reta, jare tenta guasu pegua reta itenondegua reta ombou Jesús pe cua reta. \v 44 Jare umeeta vae umɨmbeu ma ĩru reta pe mbae uyapota vae. Jei ma chupe reta: \p —Jocua ayurupɨteta vae co jae. Pipɨsɨ curi, jare peraa. Agüɨye tosi —jei. \p \v 45 Judas ou uvãe yave, ou voi Jesús oĩ vae pe. \p —Oporomboe vae, oporomboe vae —jei chupe. \p Jayave uyurupɨte. \v 46 Jayave uipɨsɨ reta Jesús. \v 47 Jare penti cuimbae joco pe oĩ vae uequi iquɨsepucu jɨru güi, sacerdote tenondegua jembiocui re uiporu, jare uyasɨa inambi chugüi. \v 48 Jayave Jesús jei yugüeru vae reta pe: \p —¿Maera pa peru quɨsepucu reta jare ɨvɨra reta chepɨsɨ vaerã, imonda vae pipɨsɨ vae rami? \v 49 Opa ara aico pe reta ndive Tumpa jo pe. Joco pe aporomboe, jare chepɨsɨ'ã. Ẽrei piyapo cua, Tumpa iñee uyecuatía oĩ vae uyeyapo vaerã —jei. \p \v 50 Jayave opaete jemimboe reta ueya Jesús, jare opa osi. \s1 Cunumi osi vae \p \v 51 Jare penti cunumi uñepẽgua penti asoya pe vae oo Jesús jaɨcue rupi. Jare amocue joco pe ñugüɨnoi vae reta uipɨsɨ tẽi. \v 52 Ẽrei jae ueya iyasoya, jare nani etei oẽ osi. \s1 Jesús uyemboɨ jovaicho reta jovai \r (Mt 26.57-68; Lc 22.54-55, 63-71; Jn 18.12-14, 19-24) \p \v 53 Jayave güɨraa reta Jesús sacerdote tenondegua jenta pe. Jare joco pe uyembatɨ opaete sacerdote reta itenondegua reta, tenta guasu pegua reta itenondegua reta, jare mboroyocui re oporomboe vae reta. \v 54 Jare Pedro oo vi Jesús jaɨcue. Ẽrei mbɨrɨño oo chugüi. Jae uique sacerdote tenondegua joca pe, jare uguapɨ sacerdote tenondegua jembiocui reta ndive uyepee ñugüɨnoi tataɨpɨ pe. \v 55 Jare sacerdote reta itenondegua reta jare opaete ĩru mburuvicha reta ueca quía uñeapo vaerã Jesús re, uyucaca vaerã. Ẽrei uvãe'ã reta teco jese. \v 56 Yepe tẽi jeta vae iyapu reve uñeapo jese, ẽrei jei reta tẽi vae oyovaque'ã. \v 57 Jare amocue upũa uñeapo iyapu reve jese vae jei: \p \v 58 —Ore nduyandu jei: ‘Ambusururuta Tumpa jo cuimbae reta uyapo vae, jare mbapɨ ara pe che ayapota ĩru Tumpa jo cuimbae reta uyapota'ã vae’ —jei, jei reta. \p \v 59 Ẽrei yepe tẽi jucuarãi jei reta, ẽrei jei reta tẽi vae oyovaque'ã. \v 60 Jayave sacerdote tenondegua upũa uyemboɨ yatɨ vae reta ipɨte pe, jare upɨrandu Jesús pe: \p —¿Maera pa niñee nemoẽ'ã? ¿Mbae re pa cua reta uñeapo nderé? —jei. \p \v 61 Ẽrei Jesús quĩiño. Jei'ã mbae ave. Jayave sacerdote tenondegua upɨrandu ye chupe: \p —¿Nde pa co jae Cristo, Tumpa ombou vae? ¿Nde pa co jae Tumpa Taɨ? —jei. \p \v 62 —Jae co che —jei Jesús chupe—. Jare che cuimbaerã ayeyapo vae cherechata co aguapɨ aĩ Tumpa mbaepuere güɨnoi vae iyɨpɨ pe iyacata cotɨ. Cherechata vi ayu amapɨ̃tu reve —jei. \p \v 63 Jayave sacerdote tenondegua cua uyandu yave, pochɨ ramo omondoro jemimondei, jare jei: \p —¿Maera ma pa yaeca yeta ĩru vae reta uñeapo vaerã jese? \v 64 Piyandu ma icavi mbae vae jei Tumpa cotɨ —jei—. ¿Mbae pa pere añave? —jei. \p Jayave opaete reve jei reta: \p —Icavi'ã co. Icavi co yayucaca vaerã —jei reta. \p \v 65 Jare amocue vae umbɨpɨ undɨvɨ jese, jare uesañoma, jare ocua jese. Jare jei Jesús pe: \p —Emɨmbeu oreve quía ra ocua oĩ nderé. \p Jare sacerdote tenondegua jembiocui reta ocua vi jese. \s1 Pedro uicuacu Jesús \r (Mt 26.69-75; Lc 22.56-62; Jn 18.15-18, 25-29) \p \v 66 Jare Pedro oca pe oĩ rambueve, ou penti cuñatai sacerdote tenondegua pe uyeyocui vae. \v 67 Jare uecha yave Pedro uyepee oĩ, omondo umae jese. \p —Nde vi co jae Jesús Nazaret pegua iĩru —jei chupe. \p \v 68 Jayave Pedro uicuacu Jesús. \p —Aicuaa'ã jocua cuimbae, jare aicuaa'ã mbae ndere vae —jei Pedro chupe. \p Jayave Pedro oo onque tuicha vae cotɨ. Jare uru cuimbae uñee. \v 69 Jayave cuñatai uecha ye, jare imiari jese joco pe ñugüɨnoi vae reta pe: \p —Cua cuimbae co jae penti Jesús iĩru —jei. \p \v 70 Ẽrei Pedro uicuacu ye. Jare ndei ɨma mbove joco pe ñugüɨnoi vae reta jei ye Pedro pe: \p —Añete nde co jae penti Jesús iĩru. Echa'ã nde vi co jae penti Galilea pegua. Nde ndiyemɨngueta jae reta uyemɨngueta vae rami —jei reta chupe. \p \v 71 Jayave Pedro jei Tumpa jee re: \p —Tumpa tuiporaraca cheve cua jae vae añetete'ã yave. Aicuaa'ã jocua cuimbae piyemɨngueta peĩ jese vae. \p \v 72 Jayave uru cuimbae uñee ma mocui vese. Jare Pedro imandúa Jesús jei chupe vae re: “Ndei mocui vese uru cuimbae uñee mbove, mbapɨ vese ma checuacuta.” Jare cua re ipɨa pe uyemɨngueta yave, umbɨpɨ uyao. \c 15 \s1 Jesús uyemboɨ Pilato jovai \r (Mt 27.1-2, 11-14; Lc 23.1-5; Jn 18.28-38) \p \v 1 Jayave cõe rupive sacerdote reta itenondegua reta, tenta guasu pegua reta itenondegua reta, mboroyocui re oporomboe vae reta, jare opaete ĩru mburuvicha reta uyembatɨ uyemɨngueta ñugüɨnoi reta uyupii. Jayave uipocua Jesús jare güɨraa Pilato pe umee. \v 2 Jayave Pilato upɨrandu Jesús pe: \p —¿Nde pa co jae judío reta juvicha guasu? \p —Nde ndere rami jae co che —jei Jesús chupe. \p \v 3 Jayave sacerdote reta itenondegua reta uñeapo Jesús re jeta mbaembae re. \v 4 Jayave Pilato upɨrandu ye Jesús pe: \p —¿Maera pa niñee nemoẽ'ã? Mase, jeta mbaembae re uñeapo reta nderé —jei. \p \v 5 Ẽrei Jesús jei'ã mbae ave chupe. Jáeramo Pilato ipɨacañɨ jese. \s1 Pilato jei Jesús umanota co \r (Mt 27.15-31; Lc 23.13-25; Jn 18.38–19.16) \p \v 6 Jare pascua ara rupi Pilato oyoracañoi penti pereso tenta guasu pegua reta uipota vae. \v 7 Jare peresorɨru pe ñugüɨnoi amocue upuruyuca vae reta. Cua reta upuruyuca, mburuvicha reta ndive uñerãro yave. Penti jee co Barrabás. \v 8 Jare jeta vae yugüeru uyerure Pilato pe uyapo vaerã chupe reta opa año uyapo rami. \v 9 Jayave Pilato jei chupe reta: \p —¿Pipota pa ayoraca vaerã peve judío reta juvicha guasu? \p \v 10 Echa'ã jae uicuaa sacerdote reta itenondegua reta umee Jesús chupe ñacatãa jese ramo. \v 11 Ẽrei sacerdote reta itenondegua reta omboemboe yatɨ vae reta: \p —Piyerure Pilato pe oyoraca vaerã peve Barrabás. Agüɨye toyoraca Jesús —jei reta. \p Jayave jucuarãi uyerure reta Pilato pe. \v 12 Jayave Pilato upɨrandu chupe reta: \p —Barrabás ayoraca yave, ¿mbae pa pipota ayapo vaerã cua cuimbae judío reta juvicha guasu pere chupe vae pe? \p \v 13 Jayave jae reta iñeeãta reve jei: \p —Icutuca curusu re. \p \v 14 Ẽrei Pilato upɨrandu chupe reta: \p —¿Mbae icavi mbae vae pa uyapo? \p Ẽrei jae reta jeiete iñeeãta reve jei: \p —Icutuca curusu re. \p \v 15 Jayave Pilato oyoraca chupe reta Barrabás, uipota umbɨyerovia reta ramo. Jare Pilato uinupaca yave Jesús chicote pe, umee sundaro reta pe, uicutu vaerã curusu re. \p \v 16 Jayave sundaro reta güɨraa Jesús juvicha joca palacio pe, jare ueni opaete ĩru sundaro reta. \v 17 Jayave sundaro reta omondeca Jesús pe temimonde pɨ̃ta vae, jare oñope yurãti catuii vae, jare umbapúa oñono Jesús iñãca re. \v 18 Jayave umbɨpɨ umbɨadora-raanga reta. \p —¡Viva, judío reta juvicha guasu! —jei reta. \p \v 19 Jare uiporu reta iñãca re ɨvɨra. Jare undɨvɨ reta jese, jare uyeatɨca reta jae jovai umbɨadora-raanga vaerã. \v 20 Jare opa oyoyai reta yave, sundaro reta omboi chugüi temimonde pɨ̃ta vae, jare omondeca ye chupe jae jemimondei. Jayave güɨraa reta mburuvicha guasu joca güi, uicutu vaerã curusu re. \s1 Jesús uyecutuca curusu re \r (Mt 27.32-44; Lc 23.26-43; Jn 19.17-27) \p \v 21 Penti cuimbae Simón jee vae tenta guasu Cirene pegua, Alejandro jare Rufo tu, ou uvãe tenta guasu cotɨ. Jocoropi uasa oo oĩ yave, sundaro reta güɨraaca chupe Jesús icurusu. \v 22 Jare sundaro reta güɨraa Jesús Gólgota jee vae pe. (Cua uipota jei: “Ãcacuerenda”.) \v 23 Jayave umee reta Jesús pe vino uyea mirra ndive vae. Ẽrei Jesús jou'ã. \v 24 Jayave sundaro reta uicutu curusu re. Jayave uyuguari reta Jesús jemimonde re, uicuaa vaerã mbae nunga penti penti güɨraa iyupe vaerã. \v 25 Jare neimbove yave nueve pe, uicutu reta Jesús curusu re. \v 26 Jare oñono reta curusu re Jesús iñãca iárambo uyecuatía mbae umbɨjeco jesegua vae: “Judío reta juvicha guasu.” \v 27 Jare sundaro reta uicutu vi curusu re mocui imonda vae reta, jare oñono penti Jesús iyacata cotɨ jare ĩru iyaso cotɨ. \v 28 Jare uyeyapo ma Tumpa iñee uyecuatía oĩ vae: “Ĩru vae reta jei tẽi jae vi co penti icavi mbae vae.” \v 29 Jare uasa vae reta uñeãcambɨvava reve jei icavi mbae vae Jesús pe. \p —Aa! —jei reta—. Nde ndere nembusururuta co Tumpa jo jare ndiyapo yeta mbapɨ ara pe. \v 30 Iyerepɨ añave, jare egüeyɨ curusu güi —jei reta. \p \v 31 Jae ramiño vi sacerdote reta itenondegua reta jare mboroyocui re oporomboe vae reta imiari uyupe yave, oyoyai reta. \p —Jae uepɨ ĩru vae reta —jei reta—. Ẽrei ipuere'ã jae uyerepɨ. \v 32 Jae co Cristo, Tumpa ombou vae yave, jae co Israel pegua reta juvicha guasu yave, tugüeyɨ añave curusu güi, yaecha vaerã, jare yarovia vaerã —jei reta. \p Jare Jesús ndive uyecutu ñugüɨnoi vae reta vi jei icavi mbae vae chupe. \s1 Jesús umano \r (Mt 27.45-56; Lc 23.44-49; Jn 19.28-30) \p \v 33 Jare guarasɨ ara mbɨte güive mbapɨ ora rupi uñemɨpɨ̃tumimbi opaete ɨvɨ pe. \v 34 Jayave mbapɨ ora ma caaru yave, Jesús iñeeãta reve jei: \p —Eloi, Eloi, ¿lama sabactani? (Cua uipota jei: “CheTumpa, cheTumpa, ¿maera pa chereya?”) \p \v 35 Amocue joco pe ñugüɨnoi vae uyandu jare jei tẽi: \p —Mase, Elías ueni. \p \v 36 Jare penti vae osi oo umãquɨ esponja vinagre pe, jare oñono ɨvɨra re, jare omondo Jesús iyuru cotɨ. \p —Peãro —jei—. Yaecha ou Elías umbɨgüeyɨ vaerã —jei. \p \v 37 Jayave Jesús tanta usapɨcai, jare umano. \v 38 Jayave Tumpa jo umbɨyao vae osoro mbɨte rupi ɨvate güi ɨvɨ cotɨ. \v 39 Jare sundaro reta juvicha Jesús jovai uyemboɨ oĩ vae uecha yave quirãi usapɨcai jare umano, jei: \p —Añeteñoi yepe, cua cuimbae co jae Tumpa Taɨ. \p \v 40 Jare amocue cuña reta umae ñugüɨnoi mbɨrɨ güi. Cua reta ipɨte pe ñugüɨnoi María Magdalena, Salomé jare María. Cua María imembɨ reta co jae Jacobo taɨrusu vae jare José. \v 41 Jesús Galilea pe icose yave, cua cuña reta yugüɨraa jae ndive uyeyocui vaerã chupe. Jare jeta ĩru cuña yugüeru jae ndive Jerusalén pe vae reta joco pe ñugüɨnoi vi. \s1 José oñono Jesús jetecue teõgüerɨru pe \r (Mt 27.57-61; Lc 23.50-56; Jn 19.38-42) \p \v 42 Jocua ara opaete judío reta uyeyapɨcatu ñugüɨnoi pɨareve peguarã. Echa'ã pɨareve pe co mbutuu ara. Jáeramo guarasɨ uique ma yave, \v 43 penti cuimbae tenta guasu Arimatea pegua José jee vae uñemɨatangãtu oo Pilato pe, jare uyerure chupe Jesús jetecue re. José co jae penti mburuvicha. Opaete tenta guasu pegua reta uipɨu cua José. Jae uãro ico Tumpa iporoyocuia. \v 44 Jare Pilato ipɨacañɨ Jesús umano ma vae re. Jayave ueni sundaro reta juvicha, jare upɨrandu chupe quirãi yave ra umano Jesús. \v 45 Jare sundaro reta juvicha umɨmbeu chupe. Jayave Pilato jei José pe: \p —Ndepuere nderaa Jesús jetecue. \p \v 46 Jayave José ogua nieso. Jare umbɨgüeyɨ ma yave Jesús jetecue, oñoma nieso pe. Jayave oñono penti teõgüerɨru itape uyeyoo vae pe, jare umbɨyapayere ita tuicha vae teõgüerɨru jonque re. \v 47 Jare María Magdalena jare José ichɨ María jee vae uecha quiape oñono Jesús jetecue. \c 16 \s1 Jesús icove ye \r (Mt 28.1-10; Lc 24.1-12; Jn 20.1-10) \p \v 1 Mbutuu ara uasa ma yave, María Magdalena, Jacobo ichɨ María jee vae jare Salomé ogua mbae ipiche cavi vae, jare yugüɨraa uipichɨ vaerã Jesús jetecue re. \v 2 Jare neimbove asɨ domingo ara pe cua cuña reta yugüɨraa teõgüerɨru cotɨ. \v 3 Jare jei reta uyupe: \p —¿Quía ra umbɨsɨrɨta yandeve ita tuicha vae teõgüerɨru jonque güi? \p \v 4 Ẽrei umae reta yave, uecha ita uyembɨsɨrɨ ma teõgüerɨru jonque güi. Jocua ita tuicha co. \v 5 Jare uique reta yave teõgüerɨru pe, uecha penti cunumi uguapɨ oĩ iyacata cotɨ. Jemimonde pucu jare tĩ. Jare ipɨacañɨ reta jese. \v 6 Ẽrei cunumi jei chupe reta: \p —Agüɨye pepɨacañɨ. Peeca co peĩ Jesús Nazaret pegua uyecutuca curusu re vae. Jae icove ye ma ou umanocue vae reta ipɨte güi. Mbaetɨ ma cua pe oĩ. Mase, pemae jendacue re —jei—. \v 7 Pecua pere jemimboe reta pe jare Pedro pe: ‘Jae oota perenonde Galilea pe. Joco pe peechata, jae jei peve vae rami’ —pere chupe reta, jei. \p \v 8 Jayave cuña reta oẽ teõgüerɨru güi, jare tanta osi yugüɨraa. Uquɨye ramo umbɨpɨ urɨrɨ. Jare jei'ã mbae ave quía pe. \s1 María Magdalena uecha Jesús \r (Jn 20.11-18) \p \v 9 Jesús icove ye ou umanocue vae reta ipɨte güi neimbove asɨ domingo ara pe. Jayave uyeechaca tenonde ete María Magdalena pe. Tenonde yave Jesús umbɨsɨrɨ siete aña reta cua cuña güi. \v 10 María oo umɨmbeu Jesús ndive yugüɨrecose vae reta pe. Jae reta ipɨatɨtɨ ramo uyao ñugüɨnoi. \v 11 María jei chupe reta: \p —Jesús icove ye ma oĩ. Aecha ma —jei chupe reta. \p Ẽrei uyandu yave, güɨrovia'ã reta. \s1 Mocui jemimboe reta uecha Jesús \r (Lc 24.13-35) \p \v 12 Cua jaɨcue rupi Jesús uyeechaca mocui jemimboe reta pe, jae reta yugüɨraa rambueve tape rupi tenta mbae vae cotɨ. Ambɨe vae echa Jesús chupe reta. \v 13 Jae reta yugüeru ye tenta guasu pe umɨmbeu ĩru reta pe. Ẽrei jeseve güɨrovia'ã reta. \s1 Jesús oyocui jocua once jemimboe reta \r (Mt 28.16-20; Lc 24.36-49; Jn 20.19-23) \p \v 14 Cua jaɨcue rupi Jesús uyeechaca jocua once jemimboe reta pe etei, jae reta ucaru ñugüɨnoi rambueve, jare uñeengata chupe reta, upurugüɨrovia'ã jare ipɨatanta ramo. Echa'ã ĩru vae reta uecha Jesús, icove ye yave ou umanocue vae reta ipɨte güi, jare umɨmbeu tẽi jemimboe reta pe. Ẽrei jae reta güɨrovia'ã. \v 15 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Pecua opaete ɨvɨ rupi. Pemɨmbeu Tumpa iñee icavi vae opaete ɨvɨ pegua reta pe —jei—. \v 16 Jocua güɨroviata jare uyembɨbautizacata vae uyembɨasacata. Ẽrei jocua güɨrovia'ã vae ucañɨteita co —jei—. \v 17 Jare ĩru vae reta uechata güɨrovia vae reta uyapo ñugüɨnoi cua nunga mɨacañɨ reta. Cheree re jae reta umbɨsɨrɨta aña reta oya jese vae reta güi. Uyemɨnguetata ambɨe ñee pe. \v 18 Uipɨsɨta mboi reta. Jou yave imbayachi vae, ndarau mbae uyeyapo chupe reta. Oñonota ipo imbaerasɨ vae reta re umbɨgüera vaerã —jei chupe reta. \s1 Jesús oo ara pe \r (Lc 24.50-53) \p \v 19 Jayave yandeYa opa uyemɨngueta yave jae reta ndive, oo ara pe, jare uguapɨ Tumpa iyɨpɨ pe iyacata cotɨ. \v 20 Jare jemimboe reta yugüɨraa umɨmbeu Tumpa iñee opaete que rupi. Jare yandeYa omborɨ, jare uicuaaca ĩru vae reta pe jemimboe reta jei vae añete vae mɨacañɨ reta uyapo vae rupi. Jaeño ma.