\id MAT - Guaraní, Western Bolivian -Bolivia 2012 (DBL 2013) \h SAN MATEO \toc1 El Santo Evangelio Segun San Mateo \toc2 San Mateo \toc3 Mt \mt2 EL SANTO EVANGELIO SEGUN \mt1 SAN MATEO \c 1 \s1 Jesucristo itenondegua reta \r (Lc 3.23-38) \p \v 1 Tamɨmbeu cua tupapire pe Jesucristo itenondegua reta. Jesucristo co jae David iñemoñaa reta pegua. Jae ramiño vi jae co Abraham iñemoñaa reta pegua. \p \v 2 Abraham iñemoñaa Isaac, jare Isaac iñemoñaa Jacob, jare Jacob iñemoñaa reta Judá jare tɨqueɨ reta jare tɨvɨ reta. \v 3 Jare Judá umɨñemoña Tamar güi Fares jare Zara. Jare Fares iñemoñaa Esrom, jare Esrom iñemoñaa Aram. \v 4 Jare Aram iñemoñaa Aminadab, jare Aminadab iñemoñaa Naasón, jare Naasón iñemoñaa Salmón. \v 5 Jare Salmón umɨñemoña Rahab güi Booz. Jare Booz umɨñemoña Rut güi Obed. Jare Obed iñemoñaa Isaí. \v 6 Jare Isaí iñemoñaa David. Jae co Israel pegua reta juvicha guasu. \p Jare mburuvicha guasu David umɨñemoña Urías jembirecocue güi Salomón. \v 7 Jare Salomón iñemoñaa Roboam, jare Roboam iñemoñaa Abías, jare Abías iñemoñaa Asa. \v 8 Jare Asa iñemoñaa Josafat, jare Josafat iñemoñaa Joram, jare Joram iñemoñaa Uzías. \v 9 Jare Uzías iñemoñaa Jotam, jare Jotam iñemoñaa Acaz, jare Acaz iñemoñaa Ezequías. \v 10 Jare Ezequías iñemoñaa Manasés, jare Manasés iñemoñaa Amón, jare Amón iñemoñaa Josías. \v 11 Jare Josías iñemoñaa reta Jeconías jare tɨvɨ reta. Jare Jeconías ico yave, ɨvɨ Babilonia pegua reta umɨamɨri Israel pegua reta jare güɨraa jeta Israel pegua reta Babilonia pe. \p \v 12 Jare yugüɨraa ma Babilonia pe yave, Jeconías iñemoñaa Salatiel, jare Salatiel iñemoñaa Zorobabel. \v 13 Jare Zorobabel iñemoñaa Abiud, jare Abiud iñemoñaa Eliaquim, jare Eliaquim iñemoñaa Azor. \v 14 Jare Azor iñemoñaa Sadoc, jare Sadoc iñemoñaa Aquim, jare Aquim iñemoñaa Eliud. \v 15 Jare Eliud iñemoñaa Eleazar, jare Eleazar iñemoñaa Matán, jare Matán iñemoñaa Jacob. \v 16 Jare Jacob iñemoñaa José - jae co María ime. Jare María imembɨ Jesús - jae co Cristo jee vae. \p \v 17 Jáeramo yaipapa catorce ñemoñaa Abraham güi David pe. Jae ramiño vi yaipapa catorce ñemoñaa David güi Jeconías pe. Echa'ã Jeconías ico yave, Israel pegua reta uyereraaca Babilonia pe. Jae ramiño vi yaipapa catorce ñemoñaa Jeconías güi Cristo pe. \s1 Jesucristo oa vae regua \r (Lc 2.1-7) \p \v 18 Añave tamɨmbeu quirãi Jesucristo oa ichɨ güi vae regua. María José ndive umendata yave, ndei José güɨreco mbove, uyecuaa ipurúa oĩ. Ipurúa co Espíritu Santo imbaepuere pe. \v 19 Jayave José ipɨa pe uyemɨngueta jei vaerã chupe ndarau umenda jae ndive, ẽrei uipota'ã uyapo opaete vae reta jovaque. Echa'ã José penti cuimbae jupi vae co jare uipota'ã umɨmaraca María opaete vae reta jovaque. \v 20 Ẽrei cua re ipɨa pe uyemɨngueta oĩ rambueve, penti ángel yandeYa pe uyeyocui vae uyecuaa chupe ipau pe jare jei chupe: \p —José. Nde co jae David iñemoñaa reta pegua. Ndepuere nemenda María ndive ndequɨye mbae reve. Echa'ã ipurúa oĩ Espíritu Santo imbaepuere pe —jei—. \v 21 Jare imembɨta penti cuimbae jare nembɨjeeta Jesús. Echa'ã jae umbɨasata ɨvɨ pegua reta. Echa'ã umbaita imbaeyoa reta —jei. \p \v 22 Jare opaete cua uyeyapo, Tumpa iñee aracae umɨmbeu vae rupi yandeYa jei vae uyeyapo vaerã. \v 23 Echa'ã jei cuarãi: \q1 “Mase, penti cuñatai cuimbae güɨreco'ã etei vae ipuruata jare imembɨta penti cuimbae. \q1 Jare umbɨjeeta reta Emanuel.” \m Jucuarãi jei. (Cua tee uipota jei: “Tumpa ime yande ndive oĩ”.) \p \v 24 Jayave José usareco yave, umenda María ndive ángel yandeYa pe uyeyocui vae jei chupe rami. \v 25 Ẽrei José opoco'ã María re ndei imembɨrɨpɨ oa mbove. Jare María imembɨ oa ma yave, José umbɨjee Jesús. \c 2 \s1 Cuimbae yasɨtata re uyemboe vae reta \p \v 1 Jesús oa ma yave tenta guasu Belén ɨvɨ Judea pegua pe, Herodes ico mburuvicha guasurã. Jare jocua ara rupi yugüeru cuimbae reta yasɨtata re uyemboe vae reta guarasɨ oẽ vae cotɨ güi uvãe tenta guasu Jerusalén pe. \v 2 Jare jei reta: \p —¿Quiape pa ime oĩ sambiaɨ judío reta juvicha guasurã icota vae? Echa'ã nduecha yasɨtata uicuaaca oreve vae guarasɨ oẽ vae cotɨ. Jáeramo ndoyu ma nuvãe numbɨadora vaerã —jei reta. \p \v 3 Mburuvicha guasu Herodes cua uyandu yave, uyemɨpɨa'ã. Opaete Jerusalén pegua reta uyemɨpɨa'ã vi. \v 4 Jayave Herodes umbatɨca opaete sacerdote reta itenondegua reta jare mboroyocui re oporomboe vae reta, jare upɨrandu chupe reta quiape ra oata Cristo, Tumpa ombou vae. \v 5 Jare jae reta jei chupe: \p —Oata Belén Judea pegua pe. Echa'ã Tumpa iñee aracae umɨmbeu vae jei cuarãi: \q1 \v 6 ‘Belén Judea pegua penti tenta guasu Judea pegua icavi vae. \q1 Echa'ã joco pe oata penti mburuvicharã. \q1 Jae oyocuita Israel pegua reta. \q1 Israel pegua reta chembae co.’ \m Jucuarãi jei —jei reta chupe. \p \v 7 Jayave Herodes uenica vɨari jocua yasɨtata re uyemboe vae reta, jare upɨrandu chupe reta quirãi yave ra uyecuaa jocua yasɨtata. \v 8 Jayave Herodes jei chupe reta: \p —Pecua Belén pe peeca cavi jocua sambiaɨ. Jare pevãe ma chupe yave, peyu ye cua pe pemɨmbeu cheve, che vi aa vaerã ambɨadora —jei. \p \v 9 Uyandu reta ma yave mburuvicha guasu jei vae, cuimbae reta yugüɨraa Jerusalén güi. Jare uecha reta ye jocua yasɨtata guarasɨ oẽ vae cotɨ ñugüɨnoi yave uecha vae. Jare yasɨtata oo jae reta jenonde uyemboɨ sambiaɨ oĩ vae iárambo. \v 10 Jocua yasɨtata uecha reta yave, cuimbae reta tuicha rupi uyerovia. \v 11 Jare uique reta yave sambiaɨ oĩ vae pe, uecha reta sambiaɨ ichɨ ndive - jae co María jee vae. Jayave jae reta uyeatɨca jare umbɨadora sambiaɨ. Jayave uipea jɨvɨta reta jare umee sambiaɨ pe güeru reta chupe vae - oro jare mbae ipiche cavi vae reta incienso jare mirra jee vae. \p \v 12 Jare Tumpa umɨmbeu cuimbae reta pe ipau pe agüɨye vaerã yugüɨraa ye Herodes jenta rupi. Jáeramo yugüɨraa ye iɨvɨ pe ĩru tape rupi. \s1 Herodes uyucaca sambiaɨ reta \p \v 13 Jare cuimbae reta yugüɨraa ma yave, penti ángel yandeYa pe uyeyocui vae uyecuaa José pe ipau pe jare jei chupe: \p —Epũa. Eraa sambiaɨ jare ichɨ pecua Egipto pe. Pepɨta joco pe amɨmbeu ye ndeve regua. Echa'ã Herodes uecacata sambiaɨ uyucaca vaerã —jei. \p \v 14 Jayave José upũa, jare pɨ̃tu oĩ reve güɨraa sambiaɨ jare ichɨ ɨvɨ Egipto cotɨ. \v 15 Jare jae reta upɨta Egipto pe Herodes umano regua. Jucuarãi uyapo José, uyeyapo vaerã Tumpa iñee aracae umɨmbeu vae rupi yandeYa jei vae. Echa'ã jei cuarãi: “Egipto güi aeni cheRaɨ.” \p \v 16 Jayave Herodes uicuaa jocua yasɨtata re uyemboe vae reta uyapo'ã co jae jei vae. Jáeramo tanta rupi pochɨ jare omondo sundaro reta uyuca vaerã opaete sambiaɨ cuimbae mi retaño Belén pe jare Belén iyɨpɨ rupi ñugüɨnoi vae reta ndei mocui año güɨnoi vae. Echa'ã yasɨtata re uyemboe vae reta opou Herodes pe yave, Herodes upɨrandu cavi chupe reta quirãi yave ra uecha yasɨtata. \p \v 17 Jare jucuarãi uyeyapo Tumpa iñee aracae umɨmbeu vae Jeremías jei vae. \v 18 Echa'ã jei cuarãi: \q1 “Ramá pe uyendu ñee. \q1 Uyendu uyao ñugüɨnoi tuicha ipɨatɨtɨ vae reta. \q1 Raquel uyao oĩ imembɨ reta re. \q1 Ipuere'ã etei quía umbɨpɨacatu imembɨ reta umano ma ramo.” \m Jucuarãi jei. \p \v 19 Ẽrei Herodes umano ma yave, José Egipto pe oĩ rambueve, penti ángel yandeYa pe uyeyocui vae uyecuaa José pe ipau pe. \v 20 Jare jei chupe: \p —Epũa. Eraa ye sambiaɨ jare ichɨ Israel pegua reta iɨvɨ pe. Echa'ã uipota tẽi uyucaca sambiaɨ vae reta umano ma —jei. \p \v 21 Jayave José upũa jare güɨraa sambiaɨ jare ichɨ Israel pegua reta iɨvɨ pe. \v 22 Ẽrei uyandu quirãi Arquelao ico mburuvicha guasurã Judea pe. Echa'ã Arquelao Herodes taɨ co. Jayave José uquɨye oo vaerã Judea pe. Ẽrei Tumpa umɨmbeu José pe ipau pe oo vaerã ɨvɨ Galilea pe. Jáeramo jocotɨ oo. \v 23 Jare José oo uvãe penti tenta guasu Nazaret jee vae pe jare joco pe ico, uyeyapo vaerã Tumpa iñee aracae umɨmbeu vae reta jei vae. Echa'ã jei reta cuarãi: “Ĩru vae reta umbɨjeeta penti Nazaret pegua.” \c 3 \s1 Juan upurumbɨbautiza vae umɨmbeu Tumpa iñee \r (Mr 1.1-8; Lc 3.1-20; Jn 1.19-28) \p \v 1 Jocua ara reta rupi ou Juan ñana Judea pe oĩ vae pe upurumbɨbautiza jare umɨmbeu Tumpa iñee. \v 2 Jae jei: \p —Peeya piyemɨngueta icavi mbae vae pepɨa pe oĩ vae. Echa'ã outa ma uvãe mboroyocuia ara pegua —jei. \p \v 3 Tumpa iñee aracae umɨmbeu vae Isaías jee vae imiari Juan re. Echa'ã Isaías jei cuarãi: \q1 “Jae iñeeãta reve jeita ñana pe: \q1 ‘Piyapɨcatu yandeYa japerã. \q1 Pemɨsɨmi tape.’ ” \m Jucuarãi jei. \p \v 4 Jare Juan jemimonde maemɨmba camello jee vae jaagüe pegua co, jare jumbɨcuaa guacapi pegua co. Jare jembíu co jae tucu jare ei ñana rupigua. \v 5 Jare jeta Jerusalén pegua reta jare Judea pegua reta jare jeta tenta ɨãca Jordán iyɨpɨ rupi ñugüɨnoi vae pegua reta yugüɨraa Juan oĩ vae pe. \v 6 Jare Juan umbɨbautiza reta ɨãca Jordán pe imbaeyoa reta opa umɨmbeu yave. \v 7 Jare jeta fariseo reta jare saduceo reta yugüeru Juan oĩ vae pe, jae umbɨbautiza vaerã. Jare Juan uecha reta yave, jei chupe reta: \p —Pe reta co jae mboi reta rami. ¿Quía pa umɨmbeu peve piyerova vaerã Tumpa cotɨ agüɨye vaerã Tumpa uiporaraca peve? \v 8 Piyapo icavi vae, jucuarãi picuaaca vaerã añetete peeya co piyemɨngueta icavi mbae vae pepɨa pe oĩ vae. \v 9 Agüɨye pere piyupe pepɨa pe: ‘Yandetenondegua co jae Abraham.’ Echa'ã che jae peve cua: Tumpa ipuere uyapo cua ita reta güi Abraham iñemoñaa retarã —jei Juan chupe reta—. \v 10 Yamɨjaanga penti temitɨ. Temitɨ ía icavi'ã yave, iya uyasɨa japo reve jare uapɨ. Jae ramiño vi piyapo'ã yave icavi vae, Tumpa uiporaracata peve —jei—. \v 11 Che pumbɨbautiza ɨ pe piyemɨngueta icavi mbae vae pepɨa pe oĩ vae peeya yave. Ẽrei cheraɨcue rupi outa ipuere ete chegüi vae. Jupi'ã co che amboi araa vaerã ipɨpasa. Jae pembɨbautizata Espíritu Santo pe jare tata pe —jei—. \v 12 Jae co trigo uipoo vae rami. Echa'ã trigo uipoo vae umbɨveve trigo uequi vaerã ɨtɨ. Jayave uñuvatu trigo jɨru pe. Ẽrei uapɨ ɨtɨ tata pe. Tata Cristo uiporuta vae opa mbae vae co —jei. \s1 Juan umbɨbautiza Jesús \r (Mr 1.9-11; Lc 3.21-22) \p \v 13 Jare Jesús ou Galilea güi uvãe Jordán pe Juan oĩ vae pe, Juan pe uyembɨbautizaca vaerã. \v 14 Ẽrei Juan ñatẽɨ umbɨbautiza Jesús. Jáeramo jei chupe: \p —¿Maera pa ndipota che numbɨbautiza vaerã? Echa'ã icavi co nde chembɨbautiza vaerã —jei. \p \v 15 Jayave Jesús jei chupe: \p —Icavi co nde chembɨbautiza vaerã añave. Echa'ã jucuarãi icavi co yayapo vaerã opaete jupi vae —jei. \p Jayave Juan umbɨbautiza Jesús. \v 16 Jare Juan umbɨbautiza ma yave, Jesús oẽ ɨ güi. Jare jupivoi uecha ara uyepea oĩ, jare uecha vi Tumpa iEspíritu ugüeyɨ jese pɨcasu rami. \v 17 Jare jupivoi uyendu ñee ara güi jei: \p —Cua co jae cheRaɨ aau ete vae. Chembɨyerovia ete —jei. \c 4 \s1 Aña guasu umɨngueta Jesús uyavɨca vaerã tẽi chupe \r (Mr 1.12-13; Lc 4.1-13) \p \v 1 Jayave Espíritu Santo güɨraa Jesús ñnaa pe. Jare joco pe aña guasu umɨngueta uyavɨca vaerã tẽi chupe. \v 2 Jare Jesús jou'ã mbae ave cuarenta ara. Jáeramo cuarenta ara uasa ma yave, iyembaɨ. \v 3 Jayave aña guasu umɨngueta uyavɨca vaerã tẽi chupe. \p —Nde co jae Tumpa Taɨ yave, ere cua ita reta pe uyeyapo vaerã mbɨyaperã —jei. \p \v 4 Ẽrei Jesús jei chupe: \p —Tumpa iñee pe uyecuatía oĩ cuarãi: \q1 ‘Icavi co ɨvɨ pegua reta jou vaerã mbɨyape güɨnoi vaerã tecove. \q1 Ẽrei icavi ete co uyapɨsaca vaerã Tumpa iñee re jare uyapo vaerã jei vae güɨnoi vaerã tecove opa mbae vae.’ \m Jucuarãi uyecuatía oĩ —jei. \p \v 5 Jayave aña guasu güɨraa Jesús Jerusalén pe jare umbuyupi Tumpa jo iyapɨte re. \v 6 Jayave jei chupe: \p —Nde co jae Tumpa Taɨ yave, ea cua güi. Echa'ã Tumpa iñee pe uyecuatía oĩ cuarãi: \q1 ‘Tumpa oyocuita ángel reta uyandareco vaerã nderé. \q1 Ipo pe ndepɨsɨ ndeocota reta, \q1 agüɨye vaerã ndepɨ uyererocua ita re.’ \m Jucuarãi uyecuatía oĩ —jei. \p \v 7 Jayave Jesús jei chupe: \p —Tumpa iñee pe uyecuatía oĩ cuarãi: ‘Che co jae ndeYa Tumpa. Agüɨye mbae iyapo ndicuaa vaerã tuicha ra chepɨaguasu.’ Jucuarãi uyecuatía oĩ —jei. \p \v 8 Jayave aña guasu güɨraa Jesús penti ɨvɨtu guasu ɨvate vae re jare uechaca chupe opaete mburuvicha guasu reta iporoyocuia ɨvɨ pe ñugüɨnoi vae reta opaete ipõra vae reve. \v 9 Jayave aña guasu jei chupe: \p —Tamee ndeve opaete cua, ndiyeatɨca yave chembɨadora vaerã. \p \v 10 Jayave Jesús jei chupe: \p —Esɨrɨ chegüi, Satanás. Echa'ã Tumpa iñee pe uyecuatía oĩ cuarãi: ‘Che co jae ndeYa Tumpa. Chembɨadora. Jaeño cheve iyeyocui.’ Jucuarãi uyecuatía oĩ —jei. \p \v 11 Jayave aña guasu usɨrɨ Jesús güi, jare jupivoi yugüeru ángel reta omborɨ Jesús. \s1 Jesús umbɨpɨ iparavɨquɨ \r (Mr 1.14-15; Lc 4.14-15) \p \v 12 Jare Jesús uicuaa ma yave Juan uyemɨingueca ma co peresorɨru pe, oo Galilea pe. \v 13 Oo Nazaret güi uvãe tenta guasu Capernaum pe jare joco pe ico, (Capernaum oĩ ɨ guasu jembeɨ pe Zabulón jare Neftalí iɨvɨ pe) \v 14 uyeyapo vaerã Tumpa iñee aracae umɨmbeu vae Isaías jei vae. Echa'ã jae jei cuarãi: \q1 \v 15 “Zabulón iɨvɨ jare Neftalí iɨvɨ, ɨ guasu jembeɨ pe, Jordán jovaicho pe, \q1 Galilea judío mbae vae reta pegua. \p \v 16 Pɨ̃tumimbi pe yugüɨreco vae reta uecha ma tembipe tuicha vae. \q1 Mano iguarasɨ̃a pe yugüɨreco vae reta pe uyecuaa tembipe.” \m Jucuarãi jei. \p \v 17 Jayave Jesús umbɨpɨ umɨmbeu Tumpa iñee. Jae jei: \p —Peeya piyemɨngueta icavi mbae vae pepɨa pe oĩ vae. Echa'ã outa ma uvãe mboroyocuia ara pegua —jei. \s1 Jesús ueni irundɨ cuimbae pira uipɨsɨ vae reta \r (Mr 1.16-20; Lc 5.1-11) \p \v 18 Jare uguata rambueve Galilea pe ɨ guasu jembeɨ rupi, Jesús uecha Simón - jae co Pedro jee vae - jare Simón tɨvɨ Andrés jee vae. Jae reta omombo ñugüɨnoi pɨsa ɨ guasu pe, pira uipɨsɨ vaerã. Echa'ã jae reta pira uipɨsɨ vae reta co. \v 19 Jare Jesús jei chupe reta: \p —Peyu cherupíe, jare che chembaepuere pe pemboeta ĩru vae reta güɨrovia vaerã cheré. \p \v 20 Jayave jae reta ueya voi ipɨsa, jare yugüɨraa jae jupíe. \p \v 21 Jesús oo catu ye joco güi, jare uecha Zebedeo taɨ reta. Penti jee Jacobo jare tɨvɨ jee Juan. Uyapɨcatu ñugüɨnoi pɨsa reta chalana pe tu ndive. Jayave Jesús ueni. \v 22 Jayave jae reta ueya voi chalana jare tu, jare yugüɨraa jae jupíe. \s1 Jesús omboe jeta vae \r (Lc 6.17-19) \p \v 23 Jare Jesús oo opaete Galilea rupi, jare oporomboe judío reta itupaopao rupi. Umɨmbeu ñee icavi vae Tumpa iporoyocuia pegua, jare umbɨgüera imbaerasɨ vae reta ipotave mbaerasɨ güi. \v 24 Jare opaete ɨvɨ Siria pegua reta uyandu Jesús uyapo vae regua. Jare ĩru vae reta güeru jae oĩ vae pe imbaerasɨ vae reta. Amocue vae uiporara ete jasɨ vae, jare aña oya amocue vae re, jare amocue vae imbɨquere, jare amocue vae ipuere mbae omɨ vae. Jayave Jesús umbɨgüera reta. \v 25 Jare yugüɨraa Jesús jaɨcue jeta vae Galilea güi, jare ɨvɨ Decápolis jee vae güi, jare Jerusalén güi, jare Judea güi, jare ɨãca Jordán jovaicho güi. \c 5 \s1 Ɨvɨtu guasu re Jesús jei vae \r (Lc 6.20-23) \p \v 1 Jare Jesús jeta vae reta uecha yave, uyupi penti ɨvɨtu guasu re. Joco pe uguapɨ oĩ, jare jemimboe reta yugüeru jae oĩ vae pe. \v 2 Jayave Jesús umbɨpɨ omboe reta. \v 3 Jei chupe reta: \p —Tuyerovia icoi Tumpa ueca vae reta. Echa'ã Tumpa umeeta chupe reta yugüɨreco vaerã mboroyocuia ara pegua pe —jei—. \v 4 Tuyerovia ipɨatɨtɨ vae reta. Echa'ã Tumpa umbɨpɨacatuta reta —jei—. \v 5 Tuyerovia uñemɨmichi vae reta. Echa'ã Tumpa umeeta chupe reta ɨvɨ imbaerã —jei—. \v 6 Tuyerovia iquɨrẽɨ jupi vae uyapo vae reta. Echa'ã Tumpa umbujupita reta —jei—. \v 7 Tuyerovia ĩru vae reta uiparareco vae reta. Echa'ã Tumpa uipararecota reta —jei—. \v 8 Tuyerovia ipɨa iquɨa mbae vae reta. Echa'ã uechata reta Tumpa —jei—. \v 9 Tuyerovia ĩru vae reta umbɨpɨacatu vae reta. Echa'ã Tumpa jeita chupe reta: ‘Pe co jae cheraɨ reta’ —jeita, jei—. \v 10 Tuyerovia jupi vae uyapo ramo ĩru vae reta icavi mbae vae uyapo chupe vae reta. Echa'ã Tumpa umeeta chupe reta yugüɨreco vaerã mboroyocuia ara pegua pe —jei—. \p \v 11 Ĩru vae reta jeita icavi mbae vae peve jare uyapota icavi mbae vae peve. Ipotave icavi mbae vae jeita pecotɨ iyapu reve, pe reta cherau ramo. Ẽrei piyeroviaño peĩ —jei—. \v 12 Piyerovia ete. Echa'ã Tumpa güɨnoi ara pe mbae icavi ete vae pembaerã. Echa'ã jae reta itenondegua reta uyapo cua nunga icavi mbae vae Tumpa iñee aracae umɨmbeu vae reta pe —jei—. \s1 Yuquɨ rami vae \r (Mr 9.50; Lc 14.34-35) \p \v 13 Pe reta co jae yuquɨ rami cua ɨvɨ pe. Ẽrei yuquɨ jembochɨ'ã ma yave, ¿quirãita ra jembochɨ ye? Icavi'ã ma mbaerã. Icavi co yamombo vaerã jare ñapɨ̃ro jese vaerã —jei—. \s1 Mechero rami vae \p \v 14 Pe reta co jae penti mechero ɨvɨ pegua reta pe tembipe umee vae rami. Yayapo yave tenta guasu penti ɨvɨtu re, yandepuere'ã etei ñañomi. Opaete vae ipuere uecha —jei—. \v 15 Jae ramiño vi mechero yamɨendɨ yave, ndarau ñañono yapepo uyembovapo oĩ vae igüɨ pe. Ñañono co mechero jenda pe, opaete o pe ñugüɨnoi vae reta güɨnoi vaerã tembipe —jei—. \v 16 Mechero umee yandeve tembipe. Jae ramiño vi pe reta pico cavi ĩru vae reta jovaque, jae reta uicuaa vaerã pe reta piyapo co icavi vae. Echa'ã jucuarãi yave, umbɨadorata reta peRu ara pe oĩ vae —jei—. \s1 Jesús jare mboroyocui \p \v 17 Aramoi pe reta pepɨa pe piyemɨngueta che ayu co ambai vaerã Moisés iporoyocui jare Tumpa iñee aracae umɨmbeu vae reta jei vae. Ẽrei jucuarãi'ã co. Che ayu ayapo vaerã, ayu'ã co ambai vaerã —jei—. \v 18 Añete che jae peve, ara jare ɨvɨ uasa regua ndarau uyembai penti cuatía michi ete vae yepe Moisés iporoyocui güi ndei opaete uyeyapo mbove —jei—. \v 19 Ime yave quía penti mboroyocui michi vae uyapo'ã jare umɨmbeu ĩru vae reta pe agüɨye vaerã uyapo vae, ĩru vae reta jeita jae co taɨcuegua vae mboroyocuia ara pegua pe. Ẽrei ime yave quía uyapo jare umɨmbeu ĩru vae reta pe uyapo vaerã vae, ĩru vae reta jeita jae co tenondegua vae mboroyocuia ara pegua pe —jei—. \v 20 Echa'ã che jae peve cua: Jupi vae pe reta piyapo vae jupi ete'ã yave jupi vae mboroyocui re oporomboe vae reta jare fariseo reta uyapo vae güi, ndarau etei pico mboroyocuia ara pegua pe —jei—. \s1 Jesús iporomboe mbochɨ regua \r (Lc 12.57-59) \p \v 21 Piyandu ma quirãi Moisés jei yandetenondegua reta pe cuarãi: ‘Agüɨye epuruyuca. Echa'ã upuruyuca vae uñeãacata co.’ Jucuarãi jei —jei—. \v 22 Ẽrei che jae peve, ime yave quía pochɨ tɨvɨ pe vae, uñeãacata co. Jare ime yave quía tɨvɨ güɨrɨ̃ro vae, judío reta itenondegua reta uãata. Jare ime yave quía tɨvɨ pe: ‘Nembɨquere’, jei vae, tata guasu pe uiporarata —jei—. \v 23 Jáeramo nderu yave penti ofrenda uñemeearenda pe, jare joco pe nemandúa yave quirãi nderɨvɨ pochɨ ndeve mbae re, \v 24 eeya joco pe jocua ofrenda uñemeearenda jovai. Ecua rani iyeyapɨcatu nderɨvɨ ndive. Jayave taɨcue rupi ndepuereta nemee jocua ofrenda Tumpa pe —jei—. \p \v 25 Iyeyapɨcatu ɨmambae uipota uñeapo nderé mbae re vae ndive jae ndive ndeo rambueve tape rupi mburuvicha oĩ vae cotɨ. Echa'ã ndiyeyapɨcatu'ã yave, uñeapota nderé mburuvicha pe, jare mburuvicha nemondota peresorɨru iyandarecoa pe jare peresorɨru iyandarecoa neñonota peresorɨru pe —jei—. \v 26 Añete che jae ndeve, ndarau etei neẽ peresorɨru güi ndei opaete ndepía nembɨepɨ mbove —jei—. \s1 Jesús iporomboe menda re uyuvanga vae regua \p \v 27 Piyandu ma quirãi Moisés jei yandetenondegua reta pe cuarãi: ‘Agüɨye iyuvanga menda re.’ Jucuarãi jei —jei—. \v 28 Ẽrei che jae peve, ime yave quía umae cuña re uipota reve vae, uyuvanga ma menda re ipɨa pe —jei—. \v 29 Jare nderesa ndeacata cotɨgua uyapoca yave mbaeyoa ndeve, enoẽ emombo ndiyugüi. Icavi co penti nderesa ucañɨ vaerã ndegüi, tata guasu pe opaete nderete reve Tumpa nemondo vaerã tẽi güi —jei—. \v 30 Jae ramiño vi ndepo ndeacata cotɨgua uyapoca yave mbaeyoa ndeve, iyasɨa emombo ndiyugüi. Icavi co penti ndepo ucañɨ vaerã ndegüi, tata guasu pe opaete nderete reve Tumpa nemondo vaerã tẽi güi —jei—. \s1 Jesús iporomboe omombo jembireco vae regua \r (Mt 19.1-10; Mr 10.1-12; Lc 16.18) \p \v 31 Aracae Moisés jei vi cuarãi: ‘Jembireco omombo vae tumee chupe tupapire umɨmbeu vaerã pɨpe omombo ma vae co.’ Jucuarãi jei —jei—. \v 32 Ẽrei che jae peve, penti cuimbae ipuere omombo jembireco, cuña aguasa uyapo yave. Ẽrei cuña uyapo'ã yave aguasa jare cuimbae omombo yave jembireco, jocua cuña uyuvanga co menda re umenda yave ĩru cuimbae ndive. Jae ramiño vi jocua cuimbae cuña ndive umenda vae uyuvanga co menda re —jei—. \s1 Jesús iporomboe Tumpa jee re jei vae \p \v 33 Piyandu ma quirãi Moisés jei yandetenondegua reta pe cuarãi: ‘Agüɨye ere: YandeYa jee re ayapota, ndepurumbɨtavɨ vaerã. Echa'ã ndere yave: YandeYa jee re ayapota, iyapo.’ Jucuarãi jei —jei—. \v 34 Ẽrei che jae peve, agüɨye ere jucuarãi. Agüɨye ere: ‘Ara jee re ayapota.’ Echa'ã ara Tumpa iguapɨa co. \v 35 Agüɨye vi ere: ‘Ɨvɨ jee re ayapota.’ Echa'ã ɨvɨ Tumpa ipɨ jenda co. Agüɨye vi ere: ‘Jerusalén jee re ayapota.’ Echa'ã Jerusalén Mburuvicha Guasu mbaepuere güɨnoi vae jenta guasu co. \v 36 Agüɨye vi ere: ‘Cheãca jee re ayapota.’ Echa'ã ndepuere'ã ndiyapo ndea tĩ ani jũ —jei—. \v 37 Ẽrei ndipota yave ndere: ‘Ayapota’, ere: ‘Ayapota.’ Jae ramiño vi ndipota yave ndere: ‘Ndarau ayapo’, ere: ‘Ndarau ayapo.’ Echa'ã jeta cua güi ndere yave, ndiyapota icavi mbae vae —jei—. \s1 Jesús iporomboe uyeepɨ vae regua \r (Lc 6.27-31) \p \v 38 Piyandu ma quirãi Moisés aracae jei cuarãi: ‘Ime yave quía ĩru vae jesa urucumegua vae, ĩru vae reta turucumegua vi jae jesa. Jae ramiño vi ime yave quía ĩru vae jãi omopẽ vae, ĩru vae reta tomopẽ vi jae jãi.’ Jucuarãi jei —jei—. \v 39 Ẽrei che jae peve, emaeño ĩru vae re uyapo vaerã ndeve icavi mbae vae. Ime yave quía ocua nderovaɨque re vae, erova ipuere vaerã ocua ye jovaicho re. \v 40 Jae ramiño vi ime yave quía uñeapo nderé ndecamisa upɨ̃ro vaerã ndegüi vae, emaeño jese upɨ̃ro vaerã ndegüi ndeasoya vi —jei—. \v 41 Jae ramiño vi ime yave quía ndeocui nderaa vaerã jɨvɨta penti kilómetro, eraa chupe mocui kilómetro rupi —jei—. \v 42 Jae ramiño vi ime yave quía uyerure ndeve mbae re vae, emee chupe, jare ime yave quía mbae uiporu ndeve vae, iporuca chupe —jei—. \s1 Peau perovaicho reta \r (Lc 6.27-36) \p \v 43 Piyandu ma quirãi Moisés aracae jei cuarãi: ‘Eau neĩru jare emɨtarẽɨ nderovaicho.’ Jucuarãi jei —jei—. \v 44 Ẽrei che jae peve, peau perovaicho reta. Piyerure Tumpa pe umɨvendise vaerã uyepɨpeyu peré vae reta. Piyapo icavi vae pemɨtarẽɨ vae reta pe. Piyerure Tumpa pe icavi mbae vae uyapo peve vae reta re —jei—. \v 45 Jucuarãi piyapo yave, picota peRu ara pe oĩ vae taɨ retarã. Echa'ã peRu umee guarasɨ icavi mbae vae uyapo vae reta jare icavi vae uyapo vae reta pe, opaete vae güɨnoi vaerã tembipe. Jae ramiño vi umee ama jupi vae reta jare jupi mbae vae reta pe, opaete vae güɨnoi vaerã ɨ —jei—. \v 46 Echa'ã peau yave perau vae retaño, jocua mbaetɨ etei co mbae icavi vae. Jáeramo Tumpa ndarau umee peve mbae jocua jeco pegua. Echa'ã mburuvicha peguarã ocovara vae reta vi uyapo jucuarãi —jei—. \v 47 Jae ramiño vi pembɨsaluda picuãva reve yave perɨvɨ retaño, jocua mbaetɨ etei co mbae icavi vae. Echa'ã upurugüɨrovia mbae vae reta vi uyapo jucuarãi —jei—. \v 48 Jáeramo jecuaeño piyapo icavi vae. Echa'ã peRu ara pe oĩ vae jecuaeño uyapo icavi vae —jei—. \c 6 \s1 Quirãi nemee vaerã mbae iparavete vae reta pe \p \v 1 Jupi vae piyapo yave, agüɨye piyapo opaete vae jovaque jae reta uecha vaeraño. Echa'ã piyapo yave opaete vae jovaque, peRu ara pe oĩ vae ndarau umee peve mbae jocua jupi vae piyapo vae jeco pegua —jei—. \p \v 2 Jáeramo nemee mbae iparavete vae reta pe yave, agüɨye iyapo upurumbɨtavɨ vae reta uyapo rami. Echa'ã jae reta omondo jenonde judío reta itupao reta pe jare calle rupi uyemimbɨ vae, ĩru vae reta icavi uyemɨngueta jese vaerã umee mbae iparavete vae reta pe yave. Añete che jae peve, jocua upurumbɨtavɨ vae reta güɨnoita'ã imbaerã jucuarãi uyapo ramo —jei—. \v 3 Ẽrei nde nemee mbae iparavete vae reta pe yave, agüɨye tuicuaa ndepo ndeaso cotɨgua ndepo ndeacata uyapo vae, \v 4 agüɨye vaerã quía ye uicuaa nde ndiyapo vae regua. Ẽrei ndeRu uicuaata nde ndiyapo vɨari vae jare umeeta ndeve mbae opaete vae jovaque —jei—. \s1 Jesús oporomboe yerure re \r (Lc 11.1-4) \p \v 5 Jare ndiyerure Tumpa pe yave, agüɨye iyapo upurumbɨtavɨ vae reta uyapo rami. Echa'ã jae reta uyerure Tumpa pe yave, uipota quía reta uecha vaerã. Jáeramo uyemboɨ judío reta itupao reta pe jare calle uyerea pe uyerure Tumpa pe yave. Añete che jae peve, jocua upurumbɨtavɨ vae reta güɨnoita'ã imbaerã jucuarãi uyapo ramo —jei—. \v 6 Ẽrei nde ndiyerure Tumpa pe yave, ique ndero pe jare iyuquenda onque. Jayave iyerure ndeRu pe quía reta uicuaa mbae reve. Jare ndeRu uicuaata nde ndiyapo vɨari vae jare umeeta ndeve mbae opaete vae jovaque —jei—. \p \v 7 Ẽrei piyerure Tumpa pe yave, agüɨye iyapo upurugüɨrovia mbae vae reta uyapo rami. Echa'ã jae reta jecuaeño umbɨaɨcuerecuere jei penti vaeño. Echa'ã ipɨa pe uyemɨngueta tẽi Tumpa uyapɨsacata jese reta jucuarãi uyapo yave —jei—. \v 8 Jáeramo agüɨye piyapo jae reta uyapo rami. Echa'ã peRu uicuaa mbae uata peve vae ndei piyerure chupe jese mbove —jei—. \v 9 Jáeramo piyerure Tumpa pe cuarãi: \q1 ‘OreRu ara pe neĩ vae, tuyembɨadoraca nderee. \q1 \v 10 Tou ndeporoyocuia. \q1 Tuyeyapo nde ndere vae cua ɨvɨ pe ara pe uyeyapo oĩ rami. \q1 \v 11 Emee oreve opa ara orerembiurã. \q1 \v 12 Embɨasa oreve orembaeyoa reta, ore numbɨasa ipotave iyoa orecotɨ vae pe rami. \q1 \v 13 Jare agüɨye emaeño aña guasu re uyapoca vaerã oreve mbaeyoa. \q1 Orerepɨ aña guasu güi. \q1 Echa'ã nembae co mboroyocuia. \q1 Nde nenoi opaete mbaepuere. \q1 Opaete vae nembɨadorata jaeño mai pegua. \q1 Amén.’ \m Jucuarãi piyerure —jei—. \p \v 14 Echa'ã pe reta pembɨasa yave iyoa pecotɨ vae reta, peRu ara pe oĩ vae umbɨasata vi peve pembaeyoa reta —jei—. \v 15 Ẽrei pembɨasa'ã yave iyoa pecotɨ vae reta, peRu ndarau vi umbɨasa peve pembaeyoa reta —jei—. \s1 Tembíu güi uyecuacu vae reta \p \v 16 Piyecuacu tembíu güi yave, agüɨye piyapo upurumbɨtavɨ vae reta uyapo rami. Echa'ã jae reta uyecuacu tembíu güi yave, uyecuaa ipɨatɨtɨ, ĩru vae reta uicuaa vaerã uyecuacu co ñugüɨnoi tembíu güi. Añete che jae peve, jae reta güɨnoita'ã imbaerã jucuarãi uyapo ramo —jei—. \v 17 Ẽrei nde tembíu güi ndiyecuacu yave, iyapɨcatu ndea jare iyovae, \v 18 agüɨye vaerã ĩru vae reta uicuaa ndiyecuacu co neĩ tembíu güi. Jaeño ndeRu uicuaata ndiyecuacu co neĩ tembíu güi vae. NdeRu uicuaata nde ndiyapo vɨari vae jare umeeta ndeve mbae opaete vae jovaque —jei—. \s1 Piñuvatu mbaembae icavi vae piyupeguarã ara pe \r (Lc 12.32-34) \p \v 19 Agüɨye piñuvatu cua ɨvɨ pe jeta mbaembae icavi vae piyupeguarã. Echa'ã cua ɨvɨ pe cupii reta urucumegua mbaembae jare ĩru mbaembae iyuquɨrɨ urucumegua, jare imonda vae reta uique vɨari mbaembae oñomi vaerã —jei—. \v 20 Piñuvatu mbaemabe icavi vae piyupeguarã ara pe. Echa'ã joco pe ndarau cupii reta urucumegua vaerã mbaembae jare ndarau mbae iyuquɨrɨ, jare ndarau imonda vae reta uique vɨari mbaembae oñomi vaerã —jei—. \v 21 Echa'ã piñuvatu yave mbaembae icavi vae piyupeguarã ɨvɨ pe, jecuaeño pepɨa pe piyemɨnguetata ɨvɨ pegua re. Ẽrei piñuvatu yave mbaembae icavi vae piyupeguarã ara pe, jecuaeño pepɨa pe piyemɨnguetata ara pegua re —jei—. \s1 Tembipe yanderete pegua \r (Lc 11.34-36) \p \v 22 Tembipe uique yanderete pe yanderesa rupi. Icavi yave nderesa, nderete tɨneeta tembipe pe. \v 23 Ẽrei icavi'ã yave nderesa, nderete tɨneeta pɨ̃tumimbi pe. Nderete tɨneeta tẽi tembipe pe. Ẽrei tɨnee yave pɨ̃tumimbi pe, pɨ̃tumimbi ete co —jei—. \s1 Mocui patrón \r (Lc 16.13) \p \v 24 Penti uyeyocui vae uipota yave uyeyocui mocui patrón pe, umɨtarẽɨta penti patrón jare uauta ĩru vae, ani uparavɨquɨ cavita penti patrón pe jare güɨrɨ̃rota ĩru vae. Pepuere'ã piyeyocui Tumpa pe corepoti peau reve —jei—. \s1 Agüɨye piyemɨpɨa'ã mbaembae re \r (Lc 12.22-31) \p \v 25 Jáeramo che jae peve, agüɨye piyemɨpɨa'ã mbae re. Agüɨye piyemɨpɨa'ã perembiurã vae re. Jae ramiño vi agüɨye piyemɨpɨa'ã peremimonderã vae re. Ndarau pepuere pico cavi jecuaeño piyemɨpɨa'ã yave perembiurã vae re jare peremimonderã vae re —jei—. \v 26 Pemae güɨra reta re. Jae reta umaetɨ'ã jare umbaevɨro'ã. Uñuvatu'ã vi avati avatío pe. Ẽrei peRu ara pe oĩ vae umɨngaru reta. Jare Tumpa perau ete güɨra reta güi —jei—. \v 27 Aramoi piyemɨpɨa'ã pipota tẽi pepucu ramo. Ẽrei ndarau etei pepuere piyembɨcuacuaa pepucu ete vaerã —jei—. \p \v 28 ¿Maera pa piyemɨpɨa'ã peremimonderã vae re? Pemae mbaepotɨ reta re, quirãi ucuacuaa reta. Uparavɨquɨ'ã reta. Umaepova'ã reta vi. \v 29 Ẽrei che jae peve, mbaepotɨ reta ipõra ete Salomón jemimonde ipõra vae güi. \v 30 Tumpa omopõra ñana, yepe tẽi penti ara ñana oĩ co pe jare pɨareve pe ocai. Jáeramo Tumpa umeeta co peve peremimonderã. Michi ete co pepurugüɨrovia —jei—. \v 31 Agüɨye piyemɨpɨa'ã mbae re. Agüɨye piyemɨpɨa'ã perembiurã vae re. Jae ramiño vi agüɨye piyemɨpɨa'ã peremimonderã vae re —jei—. \v 32 Echa'ã opaete ɨvɨ pegua reta uyemɨpɨa'ã cua mbaembae re. Jare peRu ara pe oĩ vae uicuaa icavi co penoi vaerã opaete cua mbaembae —jei—. \v 33 Ẽrei icavi co pipota ete vaerã Tumpa iporoyocuia jare pipota vaerã piyapo jupi vae Tumpa jupi vae uyapo rami. Jucuarãi yave, Tumpa umeeta peve opaete cua mbaembae —jei—. \v 34 Jáeramo agüɨye piyemɨpɨa'ã pɨareve peguarã vae re. Echa'ã pɨareve pe uyeyapo yeta mbae pemɨpɨa'ã vaerã. Opa ara uyeyapo mbaembae pemɨpɨa'ã vaerã —jei—. \c 7 \s1 Agüɨye piñera ĩru vae re \r (Lc 6.37-38, 41-42) \p \v 1 Agüɨye piñera ĩru vae re, agüɨye vaerã ĩru vae iñera peré. \v 2 Echa'ã piñera yave ĩru vae re, ĩru vae iñerata vi peré. Jae ramiño vi icavi vae piyapo yave ĩru vae pe, ĩru vae uyapota vi icavi vae peve. Jae ramiño vi icavi mbae vae piyapo yave ĩru vae pe, ĩru vae uyapota vi icavi mbae vae peve —jei—. \v 3 Agüɨye emae ɨtɨ michi vae neĩru jesa pe oĩ vae re, ime yave nenoi ɨtɨ tuicha vae nderesa pe —jei—. \v 4 Ndarau ndepuere ndere neĩru pe: ‘Cherɨvɨ, taequi nderesa güi jocua ɨtɨ michi vae.’ Echa'ã nde nenoi ɨtɨ tuicha vae nderesa pe —jei—. \v 5 Nde co jae upurumbɨtavɨ vae. Eequi rani ɨtɨ tuicha vae nderesa güi. Jayave nemae cavita ndepuere vaerã ndeequi ɨtɨ michi vae neĩru jesa güi —jei—. \p \v 6 Agüɨye pemee mbae uñeñono tee Tumpa peguarã vae yɨmba reta pe. Jae ramiño vi agüɨye piñono ita ipõra vae reta cuchi reta ñugüɨnoi vae rupi. Echa'ã jucuarãi piyapo yave, upɨ̃rota jese reta jare aramoi uyerovata pesuu vaerã —jei—. \s1 Yerure regua \r (Lc 11.9-13; 6.31) \p \v 7 Piyerure Tumpa pe mbae re, jare Tumpa umeeta peve. Peeca, jare pevãeta. Pembopu onque, jare onque uyepeata peve —jei—. \v 8 Echa'ã piyerure yave Tumpa pe mbae re, Tumpa umeeta peve. Jare peeca yave mbae, pevãeta. Jare pembopu yave onque, uyepeata peve —jei—. \v 9 Nde nenoi yave penti nderaɨ, nderaɨ uyerure yave ndeve mbɨyape re, ndarau nemee chupe penti ita mbɨyape ipepɨca pe —jei—. \v 10 Jae ramiño vi nderaɨ uyerure yave ndeve pira re, ndarau nemee chupe penti mboi pira ipepɨca pe —jei—. \v 11 Yepe tẽi pe reta jecuaeño piyapo icavi mbae vae, ẽrei pemee co mbaembae icavi vae pesambiaɨ reta pe. Jáeramo peRu ara pe oĩ vae iquɨrẽɨ umee mbaembae icavi vae uyerure chupe jese vae reta pe —jei—. \p \v 12 Jáeramo piyapo ĩru vae reta pe pipota ĩru vae reta uyapo vaerã peve vae rami. Echa'ã cua co jae mboroyocui jei vae jare Tumpa iñee aracae umɨmbeu vae reta jei vae —jei—. \s1 Onque ipɨ-raɨ vae \r (Lc 13.24) \p \v 13 Pique onque ipɨ-raɨ vae rupi. Echa'ã onque ipɨguasu vae rupi uique vae reta uguata tape ipɨguasu vae rupi, ẽrei yugüɨraa cañɨtei pe. Jare jeta vae uique jocua onque ipɨguasu vae rupi —jei—. \v 14 Echa'ã onque ipɨ-raɨ vae rupi uique vae reta uguata tape ipɨ-raɨ vae rupi, ẽrei yugüɨraa tecove opa mbae vae güɨnoi vae reta ñugüɨnoi vae pe. Jare mbovɨño uvãe jocua onque ipɨ-raɨ vae —jei—. \s1 Ía icavi vae jare ía icavi mbae vae \r (Lc 6.43-45) \p \v 15 Amocue upurumbɨtavɨ vae reta jeita: ‘Che co jae Tumpa iñee umɨmbeu vae.’ Agüɨye perovia. Jae reta jei peve uipota co umɨmbeu peve Tumpa iñee, ẽrei uipota uyapo icavi mbae vae peve —jei—. \v 16 Picuaata jae reta upurumbɨtavɨ vae reta co icavi mbae vae uyapo ramo. Yaequi'ã uva penti yai jãti vae güi. Jae ramiño vi yaequi'ã ɨva penti yai jãti vae güi —jei—. \v 17 Penti temitɨ icavi vae umee ía icavi vae. Jae ramiño vi penti temitɨ icavi mbae vae umee ía icavi mbae vae —jei—. \v 18 Penti temitɨ icavi vae umee'ã ía icavi mbae vae. Jae ramiño vi penti temitɨ icavi mbae vae umee'ã ía icavi vae —jei—. \v 19 Temitɨ ía icavi'ã yave, iya uyasɨa jare uapɨ —jei—. \v 20 Jáeramo picuaata jae reta upurumbɨtavɨ vae reta co icavi mbae vae uyapo ramo —jei—. \s1 Pucuaa'ã etei \r (Lc 13.25-27) \p \v 21 Jeta vae jeita cheve: ‘CheYa, cheYa.’ Ẽrei amocue jucuarãi jei vae ndarau yugüɨreco mboroyocuia ara pegua pe. Echa'ã jaeño cheRu ara pe oĩ vae jei vae uyapo vae reta yugüɨrecota joco pe —jei—. \v 22 Jeta vae jeita cheve jocua ara: ‘CheYa, cheYa, ore numɨmbeu Tumpa iñee nderee pe. Jae ramiño vi nderee pe numbɨsɨrɨ aña reta oya jese vae reta güi. Jae ramiño vi nderee pe nduyapo jeta mɨacañɨ reta.’ Jucuarãi jeita —jei—. \v 23 Ẽrei che jaeta chupe reta: ‘Che pucuaa'ã etei. Pesɨrɨ chegüi. Echa'ã pe reta piyapo icavi mbae vae.’ Jucuarãi jaeta —jei—. \s1 Tenta iguapɨca \r (Lc 6.46-49) \p \v 24 Jáeramo ime yave quía uyapɨsaca cheré vae, jae uyapo yave che jae chupe uyapo vaerã vae, jae co penti cuimbae iyaracuaa vae jentarã uyapo vae rami. Echa'ã cuimbae iyaracuaa vae oñono jenta iguapɨcarã itape re —jei—. \v 25 Jayave tuicha oquɨ jare jeta ɨ usɨrɨ tenta cotɨ. Tanta vi ɨvɨtu tenta re. Ɨ jare ɨvɨtu umbɨyaparata tẽi tenta. Ẽrei uyapara'ã. Echa'ã iguapɨca oĩ penti itape re —jei—. \p \v 26 Ẽrei ime yave quía uyapɨsaca cheré vae, uyapo'ã yave che jae chupe uyapo vaerã vae, jae co penti cuimbae iyaracuaa mbae vae jentarã uyapo vae rami. Echa'ã cuimbae iyaracuaa mbae vae uyapo jentarã ɨvɨcuĩti re —jei—. \v 27 Jayave tuicha oquɨ jare jeta ɨ usɨrɨ tenta cotɨ. Tanta vi ɨvɨtu tenta re. Ɨ jare ɨvɨtu umbɨyapara. Opa uyembai jocua tenta —jei. \p \v 28 Jare Jesús opaete cua jei ma yave, opaete uyapɨsaca jese vae reta ipɨacañɨ iporomboe re. \v 29 Echa'ã omboe reta mbaepuere güɨnoi vae rami. Jucuarãi'ã oporomboe mboroyocui re oporomboe vae reta. \c 8 \s1 Jesús umbɨgüera cuimbae ipire ocui vae \r (Mr 1.40-45; Lc 5.12-16) \p \v 1 Jare Jesús ugüeyɨ ma ɨvɨtu guasu güi yave, jeta yugüɨraa jaɨcue. \v 2 Jayave ou Jesús oĩ vae pe penti cuimbae ipire ocui vae. Uyeatɨca Jesús jovai. \p —CheYa, ndipota yave, ndepuere chembɨgüera —jei chupe. \p \v 3 Jayave Jesús oñono ipo jese. \p —Aipota. Ecuera —jei chupe. \p Jare jupivoiño cuimbae ucuera imbaerasɨ güi. Ocui'ã ma ipire. \v 4 Jayave Jesús jei chupe: \p —Agüɨye emɨmbeu quía pe. Ecua iyeechaca sacerdote pe, jare emee ofrenda Moisés peocui rami, tenta guasu pegua reta uicuaa vaerã ndecuera ma co —jei. \s1 Jesús umbɨgüera sundaro reta juvicha jembiocui \r (Lc 7.1-10) \p \v 5 Jare Jesús oo uvãe yave Capernaum pe, ou jae oĩ vae pe penti sundaro reta juvicha uyerure vaerã chupe mbae re. \v 6 Jae jei Jesús pe: \p —CheYa, cherembiocui imbaerasɨ oĩ cherenta pe. Ipuere'ã omɨ. Jasɨ ete oĩ chupe —jei. \p \v 7 Jayave Jesús jei chupe: \p —Taa tambɨgüera. \p \v 8 Ẽrei sundaro reta juvicha jei chupe: \p —CheYa, agüɨye ecua cherenta pe. Echa'ã mbae'ã co che. Ndepuere ndere cua güiño cherembiocui ucuera vaerã jare ucuerata co —jei—. \v 9 Echa'ã ime mburuvicha mbaepuere güɨnoi cheré vae reta. Jae ramiño vi che anoi mbaepuere sundaro reta re. Che jae penti sundaro pe: ‘Ecua’, jare jae oo. Jae ramiño vi che jae ĩru sundaro pe: ‘Eyu’, jare jae ou. Jae ramiño vi che jae cherembiocui pe: ‘Iyapo cua’, jare jae uyapo —jei. \p \v 10 Jare Jesús cua uyandu yave, ipɨacañɨ sundaro reta juvicha re, jare jei yugüɨraa jaɨcue vae reta pe: \p —Añete che jae peve, avãe'ã cua nunga mburugüɨrovia tuicha vae Israel pegua reta ipɨte pe. \v 11 Jare che jae peve, jeta vae yugüeruta guarasɨ oẽ vae cotɨ güi jare guarasɨ uique vae cotɨ güi jare uguapɨta reta Abraham jare Isaac jare Jacob ndive mboroyocuia ara pegua pe —jei—. \v 12 Ẽrei mboroyocuia pe yugüɨrecota tẽi vae reta uyemombocata oca pe pɨ̃tumimbi oĩ vae pe. Joco pe uyaota reta jare jãi umbɨquɨrɨrɨuta —jei. \p \v 13 Jayave Jesús jei sundaro reta juvicha pe: \p —Ndepuere ndeo. Ayapo ma ndipota ayapo vaerã vae nderovia cheré ramo —jei. \p Jare jocua ora pe etei sundaro reta juvicha jembiocui ucuera. \s1 Jesús umbɨgüera Pedro jaicho \r (Mr 1.29-31; Lc 4.38-39) \p \v 14 Jare Jesús uique Pedro jenta pe yave, uecha Pedro jaicho jacu oĩ jupa pe. \v 15 Jayave Jesús uipɨsɨ ipo pe jare jacu upɨta voi chugüi. Jayave cuña upũa jare umee mbae jou reta vaerã. \s1 Jesús umbɨgüera jeta imbaerasɨ vae reta \r (Mr 1.32-34; Lc 4.40-41) \p \v 16 Jare guarasɨ uique ma yave, tenta guasu pegua reta güeru Jesús pe jeta aña oya jese vae reta. Jayave Jesús oyocui aña reta usɨrɨ vaerã opaete oya jese vae reta güi, jare umbɨgüera opaete imbaerasɨ vae reta. \v 17 Jucuarãi uyapo Jesús uyeyapo vaerã Tumpa iñee aracae umɨmbeu vae Isaías jei vae. Echa'ã jae jei cuarãi: “Jae etei güɨraa yandegüi yanembaerasɨ reta.” \s1 Jesús jupíe uipota yugüɨraa vae reta \r (Lc 9.57-62) \p \v 18 Jare jeta yugüeru Jesús oĩ vae pe. Jare Jesús uecha yave, jei jemimboe reta pe yugüɨraa vaerã ɨ guasu jovaicho pe. \v 19 Jare penti mboroyocui re oporomboe vae ou Jesús oĩ vae pe jare jei chupe: \p —Oporomboe vae, taa nderupíe opaete que rupi ndeo vae rupi. \p \v 20 Jayave Jesús jei chupe: \p —Aguara reta güɨnoi icua reta, jare güɨra reta güɨnoi jaitɨ reta. Ẽrei che cuimbaerã ayeyapo vae mbaetɨ cherenta —jei. \p \v 21 Jare ĩru jemimboe jei Jesús pe: \p —CheYa, emaeño rani cheré aa vaerã aico cheru re umano regua. \p \v 22 Ẽrei Jesús jei chupe: \p —Eyu cherupíe. Tecove opa mbae vae güɨnoi mbae vae reta toñotɨ umano vae reta —jei. \s1 Jesús umɨquĩi ɨvɨtu jare ɨ guasu \r (Mr 4.35-41; Lc 8.22-25) \p \v 23 Jayave Jesús uyupi chalana pe jare jemimboe reta vi uyupi pɨpe. \v 24 Jare ou ɨvɨtu tanta uyepeyu, jare ɨ uyembɨaparoaroa uique chalana pe, jare umɨtɨnee seri ma. Ẽrei Jesús oque oĩ. \v 25 Jayave Jesús jemimboe reta yugüɨraa omomba. Jei reta chupe: \p —OreYa, orerepɨ. Ñamanota ma. \p \v 26 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —¿Maera pa pequɨye? Michi ete co pepurugüɨrovia —jei. \p Jayave upũa jare uñeengata ɨvɨtu jare ɨ guasu pe. Jare opaete voi quĩi ngatu upɨta. \v 27 Jare Jesús jemimboe reta ipɨacañɨ jare jei: \p —¿Mbae nunga cuimbae pa cua? Ɨvɨtu jare ɨ guasu uyapo jae oyocui vae. \s1 Mocui cuimbae aña oya jese vae reta \r (Mr 5.1-20; Lc 8.26-39) \p \v 28 Jayave yugüɨraa uvãe ɨ guasu jovaicho pe, gadareno reta iɨvɨ pe. Jare yugüeru teõgüerɨrurenda güi oovãiti Jesús mocui cuimbae aña oya jese vae reta. Pochɨ reta. Jáeramo mbaetɨ quía ipuere uguata jocua tape rupi. \v 29 Jare jae reta iñeeãta reve jei: \p —¿Maera pa ndeyu oremambeco, Jesús? Nde co jae Tumpa Taɨ. ¿Ndeyu pa ndiporaraca oreve añave? Taɨcue rupi ramo co ndiporaracata tẽi oreve —jei reta. \p \v 30 Jare mbɨrɨ catu jeta cuchi reta ucaru ñugüɨnoi. \v 31 Jare aña reta uyerure Jesús pe: \p —Cua cuimbae reta güi orembɨsɨrɨ yave, emaeño oreré ndoo vaerã ndoya cuchi reta re. \p \v 32 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Pecua. \p Jare yugüɨraa ma yave cuimbae reta güi, aña reta yugüɨraa oya cuchi reta re. Jayave opaete cuchi reta tanta osi ɨvɨa rupi oa ɨ guasu pe, jare joco pe opa ipɨtupa reta. \p \v 33 Jayave cuchi iyandarecoa reta opa osi, jare yugüɨraa tenta guasu pe, jare umɨmbeu joco pegua reta pe opaete uyeyapo vae regua. Umɨmbeu vi chupe reta mbae aña oyase jese vae reta pe uyeyapo vae. \v 34 Jayave opaete joco pegua reta yugüeru oovãiti Jesús. Jare uecha yave, umɨñera oo ye vaerã jae reta iɨvɨ güi. \c 9 \s1 Jesús umbɨgüera cuimbae ipuere mbae omɨ vae \r (Mr 2.1-12; Lc 5.17-26) \p \v 1 Jare Jesús uyupi ye penti chalana pe jare oo ye ɨ guasu jovaicho pe. Jayave oo uvãe jenta guasu pe. \v 2 Jayave amocue vae güeru penti cuimbae imbaerasɨ vae. Cua cuimbae ipuere mbae omɨ vae. Jupa pe oĩ. Jesús cua uecha yave, uicuaa jae reta güɨrovia co jese, jare jei cuimbae ipuere mbae omɨ vae pe: \p —Iyerovia, cherɨvɨ. Nembaeyoa reta uyembai ma —jei. \p \v 3 Jayave amocue mboroyocui re oporomboe vae reta ipɨa pe uyemɨngueta: “Cua cuimbae jei icavi mbae vae Tumpa cotɨ.” \p \v 4 Ẽrei Jesús uicuaa jae reta ipɨayemɨngueta, jare jei chupe reta: \p —¿Maera pa penoi pepɨa pe yemɨngueta icavi mbae vae reta? \v 5 Chepuere jae cua cuimbae pe: ‘Nembaeyoa reta uyembai ma.’ Jae ramiño vi chepuere jae chupe: ‘Epũa eguata.’ ¿Mbae nunga pa yavai jae vaerã? —jei—. \v 6 Ẽrei aipota picuaa vaerã cua: Che cuimbaerã ayeyapo vae chepuere ambɨasa quía pe imbaeyoa reta cua ɨvɨ pe aĩ rambueve —jei. \p Jayave jei cuimbae ipuere mbae omɨ vae pe: \p —Epũa evoɨ nderupa, jare ecua nerenta pe. \p \v 7 Jayave cuimbae upũa, jare oẽ oo jenta cotɨ. \v 8 Ẽrei jeta joco pe ñugüɨnoi vae reta uecha yave, uquɨye jare umbɨadora reta Tumpa, mbaepuere tuicha vae umee Jesús pe ramo. \s1 Jesús ueni Mateo \r (Mr 2.13-17; Lc 5.27-32) \p \v 9 Jare Jesús joco güi oo yave, uecha penti cuimbae Mateo jee vae uguapɨ oĩ mburuvicha peguarã ocovara ñugüɨnoi vae pe, jare jei chupe: \p —Eyu cherupíe. \p Jayave Mateo upũa, jare oo jae jupíe. \p \v 10 Jare Jesús ucaru oĩ rambueve Mateo jenta pe, jeta mburuvicha peguarã ocovara vae reta jare teco icavi mbae vae uyapo vae reta yugüeru ucaru vaerã Jesús jare jemimboe reta ndive. \v 11 Jare fariseo reta cua uecha yave, jei Jesús jemimboe reta pe: \p —¿Maera pa ucaru pemboe vae ocovara vae reta jare teco icavi mbae vae uyapo vae reta ndive? \p \v 12 Ẽrei Jesús cua uyandu yave, jei chupe reta: \p —Icove catu vae reta ueca'ã upurupɨano vae. Imbaerasɨ vae retaño ueca —jei—. \v 13 Pecua piyemboe mbae uipota jei cua: ‘Aipota pepuruparareco vaerã, aipota'ã maemɨmba uyeyucacue reta pemee cheve vaerãño.’ Echa'ã che ayu aeca vaerã iyoa vae reta. Ayu'ã aeca vaerã jupi vae reta —jei. \s1 Maera Jesús jemimboe reta uyecuacu'ã tembíu güi \r (Mr 2.18-22; Lc 5.33-39) \p \v 14 Jayave yugüeru Juan jemimboe reta Jesús oĩ vae pe jare upɨrandu chupe: \p —¿Maera pa ore jare fariseo reta nduyecuacu tembíu güi, ẽrei nderemimboe reta uyecuacu'ã tembíu güi? \p \v 15 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Umendata vae pe ñugüɨnoi vae reta ndarau etei uyecuacu tembíu güi, umendata vae jae reta ndive oĩ rambueve. Ẽrei outa uvãe ara umendata vae uyereraaca vaerã chugüi reta. Jayave ramo uyecuacuta tembíu güi —jei—. \p \v 16 Icavi'ã yamboya vaerã temimonde indechi vae maemboyaa ipɨau vae pe. Echa'ã jucuarãi yayapo yave, maemboyaa ipɨau vae umɨãta temimonde indechi vae, jare temimonde jeiete osoro —jei—. \v 17 Jae ramiño vi icavi'ã yambɨru vaerã vino ipɨau vae vino jɨru guacapi indechi vae pe. Echa'ã jucuarãi yayapo yave, vino omondoro jɨru, jare vino uyepɨyere, jare jɨru icavi'ã ma. Jáeramo yambɨru vino ipɨau vae jɨru ipɨau vae pe. Echa'ã jucuarãi yayapo yave, jɨru osoro'ã jare vino uyepɨyere'ã —jei. \s1 Jairo tayɨ jare cuña Jesús jemimonde uyavɨquɨ vae \r (Mr 5.21-43; Lc 8.40-56) \p \v 18 Jare Jesús cua jei chupe reta rambueve, ou Jesús oĩ vae pe uvãe penti mburuvicha. Jae uyeatɨca Jesús jovai jare jei: \p —Cherayɨ umanota ma oĩ. Ẽrei yaa iñono ndepo jese embɨgüera, agüɨye vaerã umano —jei. \p \v 19 Jayave Jesús jare jemimboe reta yugüɨraa mburuvicha jupíe. \p \v 20 Jare penti cuña doce año ma uiporara tugüɨguasu vae oya Jesús re icupe cotɨ jare uyavɨquɨ jemimonde jembeɨ. \v 21 Echa'ã jae jei ma iyupe ipɨa pe: “Yepe tẽi jemimondeño tayavɨquɨ, acuerata co.” \v 22 Ẽrei Jesús uyerova, jare uecha yave, jei chupe: \p —Cherindɨ, ndepɨacatu. Ndecuera ma nderovia cheré ramo. \p Jare jupivoiño cuña ucuera. \p \v 23 Jare Jesús uique mburuvicha jo pe yave, uecha uyemimbɨ vae reta umɨñee ma jemimbɨ reta teõgüe güɨraa oñotɨ vaerã jare jeta joco pe yatɨ ñugüɨnoi vae reta umbɨapu ñugüɨnoi. \v 24 Jayave jei chupe reta: \p —Pecua oca pe. Cua cuñatai umano'ã co. Oqueño co oĩ —jei. \p Ẽrei joco pe ñugüɨnoi vae reta oyoyai Jesús. \v 25 Jayave Jesús omoẽ opaete vae oca pe. Jayave uique ye o pe jare uipɨsɨ cuñatai ipo pe, jare cuñatai upũa voi. \v 26 Jare opaete jocua ɨvɨ pegua reta pe jerãcua quirãi Jesús uyapo cua mɨacañɨ. \s1 Mocui cuimbae jesa mbae vae reta \p \v 27 Jare Jesús joco güi oo yave, mocui cuimbae jesa mbae vae reta yugüɨraa jaɨcue, jare iñeeãta reve jei chupe: \p —Nde co jae David iñemoñaa reta pegua. Oreparareco. \p \v 28 Jare Jesús uique ma yave o pe, cuimbae jesa mbae vae reta vi uique jaɨcue. Jayave Jesús upɨrandu chupe reta: \p —¿Perovia pa chepuere co ayapo cua peve? \p —Ndugüɨrovia, oreYa —jei reta. \p \v 29 Jayave Jesús uyavɨquɨ jae reta jesa, jare jei chupe reta: \p —Perovia ramo, pemae. \p \v 30 Jare mocui reve ipuere umae. Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Agüɨye pemɨmbeu quía pe ave. \p \v 31 Ẽrei jae reta yugüɨraa ma yave, umɨmbeu jeta jocua ɨvɨ pegua reta pe Jesús uyapo chupe reta vae. \s1 Iupa vae umbɨpɨ uyemɨngueta \p \v 32 Jare jae reta yugüɨraa ma yave, ĩru vae reta güeru Jesús oĩ vae pe penti cuimbae iupa vae, aña oya jese vae. \v 33 Jayave Jesús umbɨsɨrɨ aña chugüi jare iupa vae umbɨpɨ uyemɨngueta. Jare jeta vae reta ipɨacañɨ jare jei reta: \p —Yaecha'ãi cua nunga mɨacañɨ Israel pe. \p \v 34 Ẽrei fariseo reta jei: \p —Aña guasu imbaepuere pe umbɨsɨrɨ aña reta oya jese vae reta güi. \s1 Jeta co yaavɨro vaerã \p \v 35 Jare Jesús oo opaete tenta guasu reta jare tenta guasu-raɨ reta rupi, jare oporomboe judío reta itupaopao pe. Umɨmbeu ñee icavi vae Tumpa iporoyocuia pegua, jare umbɨgüera imbaerasɨ vae reta ipotave mbaerasɨ güi. \v 36 Ẽrei uecha yave jeta vae, uiparareco umae jese reta. Echa'ã jae reta uyemɨpɨa'ã jare ipɨatɨtɨ. Ovecha mbaetɨ iyandarecoa güɨnoi vae reta rami co. \v 37 Jayave Jesús jei jemimboe reta pe: \p —Jeta ete co yaavɨro vaerã. Ẽrei mbovɨ ete co umbaevɨro vae reta. \v 38 Jáeramo pe reta piyerure yandeYa pe omondo vaerã uparavɨquɨ vae reta umbaevɨro reta vaerã —jei. \c 10 \s1 Jesús jemimondo reta jee \r (Mr 3.13-19; Lc 6.12-16) \p \v 1 Penti ara Jesús umbatɨ jocua doce jemimboe reta, jare umee chupe reta mbaepuere umbɨsɨrɨ vaerã aña reta oya jese vae reta güi jare umbɨgüera vaerã imbaerasɨ vae reta ipotave mbaerasɨ güi. \v 2 Cua co jae jocua doce Jesús jemimondo reta jee: Simón (Pedro jee vae), jare Simón tɨvɨ Andrés jee vae, jare Zebedeo taɨ reta Jacobo jare Juan jee vae, \v 3 Felipe, Bartolomé, Tomás, Mateo ocovara vae, Alfeo taɨ Jacobo jee vae, Tadeo, \v 4 Simón (jae co Zelote pe ueni vae), jare Judas Iscariote (cua cuimbae umee Jesús jovaicho reta pe). \s1 Jesús omondo jocua doce jemimboe reta \r (Mr 6.7-13; Lc 9.1-6) \p \v 5 Jare ndei omondo reta mbove, Jesús oyocui cua doce reve. \p —Agüɨye pecua judío mbae vae reta ñugüɨnoi vae pe. Agüɨye pecua Samaritano jenta guasu reta pe —jei—. \v 6 Pecua Israel pegua reta ñugüɨnoi vae pe. Echa'ã jae reta ovecha ucañɨ vae reta rami co —jei—. \v 7 Jare peguata rambueve, pemɨmbeu ĩru vae reta pe cuarãi: ‘Mboroyocuia ara pegua outa ma uvãe’ —jei—. \v 8 Pembɨgüera imbaerasɨ vae reta. Pembɨgüera ipire ocui vae reta. Pembɨjecove ye umanocue vae reta. Pembɨsɨrɨ aña reta oya jese vae reta güi. Che amee ma peve cua mbaepuere jepɨ mbae reve. Jáeramo agüɨye pecovara mbae quía pe piyapota chupe vae re —jei—. \v 9 Agüɨye peraa oro jare corepoti. \v 10 Agüɨye vi peraa peurupucu, jare agüɨye peraa mocui camisa. Peraa jaeño penti pepopoca jare pepɨpasa pemonde vae. Echa'ã icavi co ĩru vae reta umbɨepɨ vaerã uparavɨquɨ vae pe —jei—. \p \v 11 Jare peo yave penti tenta guasu pe ani penti tenta guasu-raɨ pe, pepɨrandu quía ra pepuere perovia catu joco pe. Jayave pico joco pe peo ye regua —jei—. \v 12 Jare pevãe yave penti tenta pe, pere: ‘Tumpa tumee peve mbɨacatu.’ \v 13 Jare pepuere yave perovia catu joco pe yugüɨreco vae reta, Tumpa umeeta chupe reta mbɨacatu. Ẽrei pepuere'ã yave perovia catu, pe retaño penoita mbɨacatu —jei—. \v 14 Jare ime yave tenta pegua reta ani tenta guasu pegua reta uipota'ã pepɨta vaerã joco pe jare uipota'ã uyapɨsaca peré vae, pecuaño joco güi, jare pemɨtɨmo ɨvɨcuii pepɨ güi —jei—. \v 15 Añete co jae peve, Tumpa uãa yave ɨvɨ pegua reta, jocua tenta guasu pegua reta tanta uiporarata Sodoma jare Gomorra pegua reta güi —jei—. \s1 Uiporarata co \p \v 16 Mase, pomondo icavi mbae vae uyapo vae reta ipɨte rupi. Pe reta ovecha reta rami co. Jae reta co yaguapɨ̃ta reta rami. Jáeramo pearacuaa catu mboi iyaracuaa catu rami. Jae ramiño vi agüɨye piyapo icavi mbae vae pɨcasu uyapo'ã icavi mbae vae rami —jei—. \v 17 Piñemoa ngatu. Echa'ã ĩru vae reta pereraata mburuvicha reta yatɨ vae pe, uñeapo vaerã peré. Jare penupata judío reta itupao reta pe —jei—. \v 18 Jare piyereraacata mburuvicha reta jare mburuvicha guasu reta jovai chereco pegua, pepuere vaerã chemɨmbeu chupe reta jare judío mbae vae reta pe —jei—. \v 19 Ẽrei jae reta pemee yave, agüɨye piyemɨpɨa'ã mbae pereta mburuvicha reta pe vae re. Echa'ã Espíritu Santo uicuaacata peve jocua ora pe etei mbae pere vaerã —jei—. \v 20 Echa'ã peRu iEspíritu pemborɨta piyemɨngueta vaerã, pe retaiño'ã co piyemɨnguetata —jei—. \p \v 21 Jare penti cuimbae umeeta tɨvɨ uyeyucaca vaerã. Jae ramiño vi penti cuimbae umeeta taɨ uyeyucaca vaerã. Jare sambiaɨ reta oyovaichota tu jare ichɨ ndive, jare uyucacata —jei—. \v 22 Jare piñemɨtarẽɨcata opaete vae pe chereco pegua. Ẽrei jõsata oo uvãe iyapɨ pe vae uyembɨasacata co —jei—. \v 23 Ẽrei penti tenta guasu pe uyapo reta icavi mbae vae peve yave, pesi ĩru tenta guasu pe. Añete che jae peve, ndarau peo opaete Israel pegua reta jenta guasu pe ndei che cuimbaerã ayeyapo vae ayu ye mbove —jei—. \p \v 24 Penti uyemboe oĩ vae uicuaa ete'ã oporomboe vae uicuaa vae rami. Jae ramiño vi penti uyeyocui vae imbaepuere tuicha'ã ete ipatrón imbaepuere rami —jei—. \v 25 Icavi co penti uyemboe oĩ vae uyemboe cavi vaerã oporomboe vae uicuaa vae re. Jae ramiño vi icavi co penti uyeyocui vae uiporu cavi vaerã mbaepuere ipatrón umee chupe vae. Che co jae peYa, jare ĩru vae reta chembɨjee Beelzebú. Jáeramo pembɨjeeta Beelzebú taɨ reta. Echa'ã pe reta piyeyocui cheve —jei—. \s1 Pequɨye Tumpa güi \r (Lc 12.2-7) \p \v 26 Ẽrei agüɨye pequɨye chugüi reta. Ime yave mbae uyeyasoi vae, uyeechacañotai co. Jare ime yave mbae uñeñomi vae, uyecuaañotai co —jei—. \v 27 Pɨ̃tumimbi pe che jae peve vae re piyemɨngueta tembipe pe. Jare che jae vɨari peve vae pemɨmbeu opaete vae pe —jei—. \v 28 Agüɨye pequɨye upuruyuca vae reta güi. Echa'ã pereteño ipuere uyuca. Ipuere'ã uyuca perecove. Pequɨye Tumpa güi. Echa'ã jae ipuere omondo quía jete jare jecove tata guasu pe —jei—. \v 29 Picuaa co quirãi umaemee vae reta umee mocui güɨra-raɨ mbovɨ ete corepoti re. Ẽrei mbaetɨ penti yepe umano oa ɨvɨ pe peRu uicuaa'ã reve —jei—. \v 30 Tumpa uicuaa mbovɨ pea penoi peãca re vae —jei—. \v 31 Jáeramo agüɨye pequɨye. Echa'ã Tumpa perau ete jeta güɨra-raɨ reta güi —jei—. \s1 Ĩru vae reta jovaque uyecuaaca vae \r (Lc 12.8-9) \p \v 32 Ime yave quía ĩru vae reta jovaque jei yave: ‘Che co jae Jesús jemimboe’, che jaeta cheRu ara pe oĩ vae jovaque: ‘Cua co jae cheremimboe’ —jaeta, jei Jesús—. \v 33 Ẽrei ime yave quía ĩru vae reta jovaque checuacu vae, che vi aicuacuta cheRu ara pe oĩ vae jovaque —jei—. \s1 Ayu uyembɨyao vaerã uyugüi ɨvɨ pegua reta \r (Lc 12.51-53; 14.26-27) \p \v 34 Aramoi pepɨa pe piyemɨngueta che ayu co amee vaerã mbɨacatu ɨvɨ pegua reta pe. Ẽrei jucuarãi'ã co. Che ayu uyembɨyao vaerã uyugüi ɨvɨ pegua reta, mbaetɨ güɨnoi vaerã mbɨacatu —jei—. \v 35 Ayu penti cuimbae oyovaicho vaerã tu ndive, jare cuñatai oyovaicho vaerã ichɨ ndive, jare cuña oyovaicho vaerã imesɨ ndive —jei—. \v 36 Jare cuimbae jenta pegua reta oyovaichota jae ndive —jei—. \v 37 Ime yave quía uau ete tu jare ichɨ chegüi vae, ndarau ipuere ico cheremimboerã. Jae ramiño vi ime yave quía uau ete isambiaɨ reta chegüi vae, ndarau ipuere ico cheremimboerã —jei—. \v 38 Jare ime yave quía ovoɨ'ã icurusu oo vaerã cherupíe vae, ndarau ipuere ico cheremimboerã —jei—. \v 39 Uipota uñuvatu jecove vae ndarau ipuere. Ẽrei umeeta jecove chereco pegua vae uñuvatuta co —jei—. \s1 Ambɨjecoviata co chupe \r (Mr 9.41) \p \v 40 Ime yave quía uyapo icavi vae peve, cheve uyapo icavi vae. Jare jocua cheve uyapo icavi vae, uyapo vi icavi vae chembou vae pe —jei—. \v 41 Ime yave quía icavi vae uyapo penti Tumpa iñee umɨmbeu vae pe Tumpa iñee umɨmbeu ramo, Tumpa umeeta chupe iñee umɨmbeu vae pe umeeta vae. Jae ramiño vi ime yave quía icavi vae uyapo penti jupi vae uyapo vae pe jupi vae uyapo ramo, Tumpa umeeta chupe jupi vae uyapo vae pe umeeta vae —jei—. \v 42 Añete che jae peve, ime yave quía umee penti vaso ɨ roɨ̃sa vae yepe penti sambiaɨ jou vaerã vae, uyapo yave jucuarãi jae co cheremimboe ramo, ambɨjecoviata co chupe —jei. \c 11 \s1 Juan ombou vae reta \r (Lc 7.18-35) \p \v 1 Jare Jesús opa ma oyocui yave jocua doce jemimboe reta, jae etei oo joco güi oporomboe vaerã jare umɨmbeu vaerã Tumpa iñee Israel pegua tenta guasu reta pe. \p \v 2 Jare Juan peresorɨru pe oĩ rambueve, uicuaa Cristo uyapo oĩ vae regua. Jayave ombou mocui jemimboe reta Jesús oĩ vae pe \v 3 jei vaerã chupe: \p —¿Nde pa co jae Cristo outa vae? ani ¿nuãrota pa ĩru vae ou vaerã? \p \v 4 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Pecua ye pemɨmbeu Juan pe piyandu jare peecha vae regua. \v 5 Jesa mbae vae reta umae ma. Ipuere mbae uguata vae reta uguata ma. Ipire ocui vae reta ucuera ma. Iyapɨsa mbae vae reta uyandu ma. Umanocue vae reta icove ye ma. Iparavete vae reta uyapɨsaca ñee icavi vae re —jei—. \v 6 Jare Tumpa umɨvendiseta jecuae güɨrovia cheré vae reta —jei. \p \v 7 Jare yugüɨraa ye yave Juan ombou vae reta, Jesús umbɨpɨ umɨngueta joco pe ñugüɨnoi vae reta Juan re. Jei chupe reta: \p —¿Quía re pa co peo ñuu pe pemae? Jae ipɨrãta mbae vae'ã co tacuarãsɨ omɨ ɨvɨtu uipeyu yave vae rami —jei—. \v 8 ¿Quía re pa co peo pemae? Jae omonde'ã temimonde ipõra vae. Mase, temimonde ipõra vae omonde vae reta yugüɨreco mburuvicha guasu reta jenta pe —jei—. \v 9 ¿Quía re pa co peo pemae? ¿Peo ra pemae vaerã penti Tumpa iñee umɨmbeu vae re? Añete che jae peve, Tumpa umee chupe uyapo vaerã jeta ete ĩru Tumpa iñee umɨmbeu vae reta uyapo vae güi —jei—. \v 10 Tumpa iñee uyecuatía oĩ jese cuarãi: \q1 ‘Mase’ —jei Tumpa—, ‘che amondota chiñee güɨraata vae nderenonde, \q1 uyapɨcatu vaerã nderaperã.’ \m Jucuarãi uyecuatía oĩ —jei—. \v 11 Añete che jae peve, Tumpa umee Juan upurumbɨbautizase vae pe uyapo vaerã jeta ete ĩru Tumpa iñee umɨmbeu vae reta uyapo vae güi. Ẽrei taɨcuegua vae ara pegua mboroyocuia pegua uyembutuichaca eteta Juan güi —jei—. \v 12 Juan upurumbɨbautizase vae umbɨpɨ Tumpa iporoyocuia regua umɨmbeu güive, opaete vae uipota uique jocua mboroyocuia ara pegua pe —jei—. \v 13 Echa'ã opaete Tumpa iñee aracae umɨmbeu vae reta uicuatía vae jare mboroyocui vi uicuaaca Tumpa iporoyocuia regua ndei Juan ou mbove —jei—. \v 14 Jare pipota yave perovia, jae co Elías. Echa'ã Tumpa iñee aracae umɨmbeu vae jei outa co Elías —jei—. \v 15 Uipota uyandu vae tuyapɨsaca cua re —jei—. \p \v 16 Tamɨmbeu peve mbae ndive amboyovaque añave yugüɨreco vae reta. Jae reta co sambiaɨ plaza pe uguapɨ ñugüɨnoi vae reta rami. Jae reta jei uyupe cuarãi: \v 17 ‘Nduyemimbɨ ma peve, ẽrei pe reta pepɨrae'ã. Orepɨatɨtɨ perovaque, ẽrei pe reta piyao'ã.’ Jucuarãi jei —jei—. \v 18 Echa'ã Juan ou, jare jae uyecuacu tembíu jare vino güi. Jáeramo uicuaa vae reta jei aña oya co Juan re —jei—. \v 19 Che cuimbaerã ayeyapo vae ayu, jare che ayecuacu'ã tembíu jare vino güi. Jáeramo checuaa vae reta jei cuarãi: ‘Mase, jae jou jeta tembíu jare vino. Jae co mburuvicha peguarã ocovara vae reta jare teco icavi mbae vae uyapo vae reta iamigo.’ Jucuarãi jei —jei—. Ẽrei opaete iyaracuaa vae reta uicuaaca aracuaa icavi co —jei. \s1 Tenta guasu pegua uiporarata vae reta \r (Lc 10.13-15) \p \v 20 Jayave Jesús umbɨpɨ uñeengata jocua tenta guasu jeta mɨacañɨ uyapo pɨpe vae reta pe. Echa'ã jocua tenta guasu pegua reta ueya'ã iyemɨngueta icavi mbae vae ipɨa pe oĩ vae. Jae jei: \p \v 21 —Corazín pegua reta uiporarata co. Betsaida pegua reta uiporarata co. Echa'ã jeta mɨacañɨ reta ayapo ipɨte pe chembaepuere pe. Jucuarãi ayapo yave mona Tiro jare Sidón pe, joco pegua reta ueyata tẽi aracae ma iyemɨngueta icavi mbae vae ipɨa pe oĩ vae. Omondeta tẽi temimonde jaimbe vae jare oñonota tẽi tanimbu iñãca re uicuaaca vaerã ipɨatɨtɨ co —jei—. \v 22 Ẽrei che jae peve, Tumpa uãa yave ɨvɨ pegua reta, Corazín jare Betsaida pegua reta tanta uiporarata Tiro jare Sidón pegua reta güi —jei—. \v 23 Jare Capernaum pegua reta ipɨa pe uyemɨngueta tẽi icavi co yugüɨreco vaerã Tumpa ndive. Ẽrei Tumpa omondota reta yugüɨreco vaerã cañɨtei pe. Echa'ã jeta mɨacañɨ reta ayapo ipɨte pe chembaepuere pe. Jucuarãi ayapo yave mona Sodoma pe, Sodoma ndarau tẽi uyembai —jei—. \v 24 Ẽrei che jae peve, Tumpa uãa yave ɨvɨ pegua reta, Capernaum pegua reta tanta uiporarata Sodoma pegua reta güi —jei. \s1 Peyu checotɨ peputuu vaerã \r (Lc 10.21-22) \p \v 25 Jayave Jesús jei: \p —CheRu, nde co jae ara pegua reta jare ɨvɨ pegua reta iYa. Amee yasurupai ndeve quirãi nde nemaeño'ã cua ɨvɨ pegua iyaracuaa vae reta re uicuaa vaerã cua mbaembae, ẽrei ndicuaaca sambiaɨ rami vae reta pe. \v 26 Icavi co, cheRu. Echa'ã icavi co ndeve ndiyapo vaerã jucuarãi —jei. \p \v 27 Jayave jei vi: \p —CheRu umee ma cheve opaete. Mbaetɨ quía uicuaa cavi cheregua, jaeño cheRu. Jae ramiño vi mbaetɨ quía uicuaa cavi cheRu regua, jaeño che jare che aicuaaca chupe vae reta —jei—. \p \v 28 Opaete piyemɨpɨa'ã jare pepɨatɨtɨ pico vae reta peyu checotɨ. Che tambuputuu perecove —jei—. \v 29 Piñemɨĩru che ndive jare piyemboe che aipota pomboe jese vae re. Echa'ã che añemɨmichi. Ayembutuicha'ã etei. Jucuarãi piyapo yave, perecove uputuuta —jei—. \v 30 Echa'ã piñemɨĩru yave che ndive, ndarau piyemɨpɨa'ã jare ndarau pepɨatɨtɨ —jei. \c 12 \s1 Jesús jemimboe reta uipoo trigo mbutuu ara pe \r (Mr 2.23-28; Lc 6.1-5) \p \v 1 Mbutuu ara pe Jesús oo co rupi jemimboe reta ndive. Jesús jemimboe reta iyembaɨ jare umbɨpɨ uipoo trigo jare jou. \v 2 Ẽrei fariseo reta uecha yave, jei Jesús pe: \p —Mase, nderemimboe reta uyapo ñugüɨnoi aguɨyeta tẽi uyapo mbutuu ara pe vae. \p \v 3 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —¿Pemɨngueta'ã pa David uyapocue vae regua, jae jare jae ndive ñugüɨnoi vae reta iyembaɨ yave? \v 4 David uique Tumpa jo pe jare jou mbɨyape Tumpa jo pe uñeñono tee vae reta. Agüɨyeta tẽi co David jare jae ndive ñugüɨnoi vae reta jou jocua mbɨyape. Jaeño sacerdote reta ipuere jou —jei—. \v 5 Jare ¿pemɨngueta'ã etei pa mboroyocui pe quirãi mbutuu ara pe sacerdote Tumpa jo pe ñugüɨnoi vae reta uyapo agüɨyeta tẽi quía uyapo mbutuu ara pe vae? Ẽrei Tumpa umbɨjeco'ã reta —jei—. \v 6 Ẽrei che jae peve, che cua pe aĩ vae ayembutuichaca ete Tumpa jo güi —jei—. \v 7 Ẽrei picuaa'ã mbae uipota jei cua Tumpa iñee pe uyecuatía oĩ vae: ‘Aipota pepuruparareco vaerã’ —jei Tumpa—, ‘aipota'ã maemɨmba uyeyucacue reta pemee cheve vaerãño.’ Jucuarãi uyecuatía oĩ. Echa'ã picuaa yave mona, ndarau tẽi pembɨjeco mbaetɨ teco güɨnoi vae reta —jei—. \v 8 Echa'ã che cuimbaerã ayeyapo vae chepuere jae mbae icavi uyeyapo vaerã mbutuu ara pe —jei. \s1 Cuimbae ipo jovaicho tɨpa vae \r (Mr 3.1-6; Lc 6.6-11) \p \v 9 Jare Jesús oo joco güi uique judío reta itupao pe. \v 10 Jare joco pe oĩ penti cuimbae ipo jovaicho tɨpa vae. Jare joco pe ñugüɨnoi vae reta upɨrandu Jesús pe: \p —¿Icavi pa yambɨgüera vaerã quía mbutuu ara pe? ¿Mbae pa jei mboroyocui cua re? —jei reta. \p Echa'ã jae reta uipota tẽi umbɨjeco Jesús. \p \v 11 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Penti cuimbae güɨnoi yave penti ovecha, jare ovecha oa yave ɨvɨcua pe mbutuu ara pe, cuimbae uipɨsɨ voita güɨnoẽ ɨvɨcua güi. \v 12 Ẽrei penti cuimbae jepɨ ete penti ovecha güi. Jáeramo jupi co yayapo vaerã icavi vae mbutuu ara pe —jei. \p \v 13 Jayave jei cuimbae pe: \p —Eupi ndepo. \p Jayave cuimbae ipo uupi, jare ucuera voi. Oyovaque ma ipo jovaicho ipo icavi vae ndive. \v 14 Jayave fariseo reta oẽ judío reta itupao güi, jare uyemboemboe quirãi ra uyucacata Jesús. \s1 Cherembiocui aiparavo vae \p \v 15 Ẽrei Jesús cua uicuaa yave, oo joco güi. Jare jeta vae reta yugüɨraa jaɨcue, jare Jesús umbɨgüera opaete imbaerasɨ vae reta. \v 16 Jare Jesús oyocui reta agüɨye vaerã umɨmbeu quía co jae vae. \v 17 Cua uyapo, uyeyapo vaerã Tumpa iñee aracae umɨmbeu vae Isaías jei vae. Echa'ã jae jei cuarãi: \q1 \v 18 “Mase, jae co cherembiocui aiparavo vae” —jei Tumpa—. \q1 “Aau ete. Ayerovia tuicha jese. \q1 Ameeta chupe cheEspíritu, jare jae uãata judío mbae vae reta. \q1 \v 19 Ndarau uyeaca quía ndive. Ndarau vi quía uyandu iñee calle rupi. \q1 \v 20 Ndarau uaquɨo tacuarãsɨ uyeca vae. \q1 Ndarau vi ombove mechero michi ete jendɨ oĩ vae, ndei upurumɨamɨri upuruãa vaerã mbove. \q1 \v 21 Jare jae jee re judío mbae vae reta güɨroviata.” \m Jucuarãi jei. \s1 Jei reta icavi mbae vae Espíritu Santo cotɨ \r (Mr 3.20-30; Lc 11.14-23; 12.10) \p \v 22 Jayave amocue vae güeru Jesús oĩ vae pe penti cuimbae aña oya jese vae. Cuimbae jesa mbae vae jare iupa vi. Jare Jesús umbɨgüera. Cuimbae umae ma jare uyemɨngueta ma. \v 23 Jare opaete joco pe ñugüɨnoi vae reta ipɨacañɨ jare jei: \p —¿Cua ra co jae David iñemoñaa reta pegua? \p \v 24 Ẽrei fariseo reta cua uyandu yave, jei reta: \p —Aña guasu Beelzebú imbaepuere pe umbɨsɨrɨ aña reta oya jese vae reta güi. \p \v 25 Jesús uicuaa fariseo reta ipɨayemɨngueta jare jei chupe reta: \p —Penti tenta guasu pegua reta oyovaicho uyupii yave, opata co jocua tenta guasu. Jae ramiño vi penti tenta pegua reta oyovaicho uyupii yave, opata co jocua tenta —jei—. \v 26 Jare Satanás umbɨsɨrɨ yave Satanás oya jese vae reta güi, imbaepuere uyembɨyao ma co. Jáeramo ndarau etei ma oĩ iporoyocuia —jei—. \v 27 Ẽrei che ambɨsɨrɨ yave aña reta oya jese vae reta güi Beelzebú imbaepuere pe, ¿quía imbaepuere pe ra umbɨsɨrɨ aña reta oya jese vae reta güi perentarã reta? Pepuere pepɨrandu chupe reta jese —jei—. \v 28 Ẽrei che ambɨsɨrɨ aña reta oya jese vae reta güi Tumpa iEspíritu imbaepuere pe. Jáeramo pepuere picuaa ou ma co uvãe peve Tumpa iporoyocuia —jei—. \p \v 29 Ime yave quía uipota uique cuimbae ipɨrãta vae jenta pe upɨ̃ro vaerã imbaembae chugüi vae, uipocuata rani cuimbae ipɨrãta vae. Jayave ramo ipuereta upɨ̃ro imbaembae chugüi —jei—. \p \v 30 Ime yave quía uipota'ã ico cheĩrurã vae, oyovaicho co che ndive. Jae ramiño vi ime yave quía chemborɨ'ã vae, uyapo co icavi mbae vae checotɨ —jei—. \v 31 Jáeramo che jae peve, opaete ɨvɨ pegua reta imbaeyoa reta jare opaete iñee icavi mbae Tumpa cotɨ vae Tumpa ipuere umbai. Ẽrei Tumpa ndarau etei umbɨasa jei icavi mbae vae Espíritu Santo cotɨ vae pe —jei—. \v 32 Jare ime yave quía jei icavi mbae vae che cuimbaerã ayeyapo vae cotɨ vae, Tumpa umbɨasata chupe. Ẽrei ime yave quía jei icavi mbae vae Espíritu Santo cotɨ vae, Tumpa ndarau etei umbɨasa chupe, añave jare ara reta outa vae pe —jei—. \s1 Ía icavi vae jare ía icavi mbae vae \r (Lc 6.43-45) \p \v 33 Penoi yave temitɨ icavi vae, penoita vi ía icavi vae. Jae ramiño vi penoi yave temitɨ icavi mbae vae, penoita vi ía icavi mbae vae. Echa'ã peecha yave temitɨ ía, picuaata icavi ra temitɨ —jei—. \v 34 Pe reta co jae mboi pochɨ vae reta rami. Echa'ã pe reta piyapo icavi mbae vae. Jáeramo pepuere'ã etei pere icavi vae. Echa'ã penti penti uyemɨngueta ipɨa pe güɨnoi vae rupi —jei—. \v 35 Quía nunga jecocavi vae güɨnoi icavi vae ipɨa pe. Jáeramo jei icavi vae. Jae ramiño vi quía nunga jecopochɨ vae güɨnoi icavi mbae vae ipɨa pe. Jáeramo jei icavi mbae vae. \v 36 Ẽrei che jae peve, jocua ara Tumpa upuruãa yave, jae umbɨjecota ɨvɨ pegua reta opaete ñee icavi mbae vae regua re —jei—. \v 37 Echa'ã Tumpa jeita icavi vae co piyapo, icavi vae pere yave. Jae ramiño vi Tumpa jeita icavi mbae vae co piyapo, icavi mbae vae pere yave —jei. \s1 Uipota reta uecha mɨacañɨ \r (Mr 8.12; Lc 11.29-32) \p \v 38 Jayave amocue mboroyocui re oporomboe vae reta jare fariseo reta jei Jesús pe: \p —Oporomboe vae, nduipota ndiyapo vaerã mbae ndicuaaca vaerã oreve quía co nde. \p \v 39 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Añave yugüɨreco vae reta icavi mbae vae uyapo vae reta co. Upurugüɨrovia'ã. Jáeramo uipota ayapo vaerã mɨacañɨ chupe reta. Ẽrei jaeño uyeyapota mbae Tumpa iñee aracae umɨmbeu vae Jonás pe uyeyapo vae rami, jae reta uicuaa vaerã quía co che —jei—. \v 40 Echa'ã Jonás upɨta mbapɨ ara jare mbapɨ pɨare jocua pira guasu jɨe pe. Jae ramiño vi che cuimbaerã ayeyapo vae apɨtata mbapɨ ara jare mbapɨ pɨare ɨvɨgüɨ pe —jei—. \v 41 Tumpa upuruãa yave, Nínive pegua reta upũata umbɨjeco vaerã añave yugüɨreco vae reta. Echa'ã jae reta ueya iyemɨngueta icavi mbae vae ipɨa pe oĩ vae, Jonás umɨmbeu chupe reta yave Tumpa iñee. Ẽrei chembaepuere tuicha ete co Jonás imbaepuere güi —jei—. \v 42 Tumpa upuruãa yave, jocua cuña mburuvicha guasu ico sur cotɨ vae upũata umbɨjeco vaerã añave yugüɨreco vae reta. Echa'ã jae ou mbɨrɨ ete güi uyapɨsaca vaerã Salomón iyaracuaa catu vae re. Ẽrei che chearacuaa catu ete Salomón güi —jei—. \s1 Aña usɨrɨ jare ou ye vae \r (Lc 11.24-26) \p \v 43 Penti aña usɨrɨ ma yave oya jese vae güi, uguata ñana rupi ueca quiape ico vaerã. Ẽrei ipuere'ã yave uvãe quiape ico vaerã, \v 44 jei iyupe: Taa ye jocua chero ayu chugüi vae pe —jei, jei—. Echa'ã yandepuere yamɨjaanga penti o jocua cuimbae aña usɨrɨ ma chugüi vae re. Aña ou ye uvãe yave jocua o pe, uecha ipo'ã. O iya utupei ma jare uyapɨcatu —jei—. \v 45 Jayave oo ye aña güeru siete aña icavi mbae ete chugüi vae reta jocua o pe. Jayave ocho reve uique o pe, joco pe yugüɨreco vaerã. Tenonde yave, penti aña oya jese yave, jocua cuimbae uiporara. Ẽrei taɨcue rupi ocho aña reta oya jese. Jáeramo tanta uiporara. Jae ramiño vi uyeyapota añave yugüɨreco vae icavi mbae vae uyapo vae reta pe —jei. \s1 Jesús ichɨ jare tɨvɨ reta \r (Mr 3.31-35; Lc 8.19-21) \p \v 46 Jare Jesús uyemɨngueta rambueve joco pe ñugüɨnoi vae reta pe, Jesús ichɨ jare tɨvɨ reta yugüeru uvãe jae oĩ vae pe, jare oca pe ñugüɨnoi. Jae reta uipota uyemɨngueta Jesús ndive. \v 47 Jayave penti joco pe oĩ vae jei Jesús pe: \p —¡Aipo! Ndesɨ jare nderɨvɨ reta oca pe ñugüɨnoi. Uipota uyemɨngueta nde ndive —jei. \p \v 48 Ẽrei Jesús jei chupe: \p —¿Quía nunga pa co jae chesɨ jare cherɨvɨ reta? \p \v 49 Jayave uupi ipo jemimboe reta cotɨ, jare jei: \p —Cua nunga reta co jae chesɨ jare cherɨvɨ reta. \v 50 Echa'ã opaete cheRu ara pe oĩ vae jei vae uyapo vae reta co jae cherɨvɨ jare cherindɨ jare chesɨ —jei. \c 13 \s1 Jesús umɨjaanga umaetɨ vae \r (Mr 4.1-9; Lc 8.4-8) \p \v 1 Jocua ara Jesús oẽ tenta güi oo uguapɨ ɨ guasu jembeɨ pe. \v 2 Jare jeta vae uyembatɨ Jesús oĩ vae pe. Jáeramo Jesús uyupi penti chalana ɨ guasu pe oĩ vae pe, jare uguapɨ pɨpe. Jare yatɨ vae reta uyemboɨ ñugüɨnoi ɨ guasu jembeɨ pe. \v 3 Jare Jesús omboe reta jeta mbaembae re umɨjaanga reve. Jei chupe reta: \p —Penti cuimbae oo umaetɨ vaerã. \v 4 Umaetɨ yave, umɨai temitɨ, jare amocue oa tape rupi. Jayave yugüeru güɨra reta opa jou —jei—. \v 5 Ĩru temitɨ oa mbovɨño ɨvɨ itape iárambo oĩ vae pe. Cua ɨmambae oẽ, jeta'ã ɨvɨ chupe ramo —jei—. \v 6 Ẽrei guarasɨ jasɨ yave, ipiru. Jare japo quɨpe'ã oĩ ramo, utini —jei—. \v 7 Ĩru temitɨ oa ñanapɨte pe. Ñana ucuacuaa yave, opa uyuca temitɨ. \v 8 Jare ĩru temitɨ oa ɨvɨcavi pe. Cua reta ucuacuaa cavi jare ía. Amocue jeta ete jãɨ, jare ĩru jeta catu jãɨ, jare ĩru mbovɨño jãɨ —jei—. \v 9 Uipota uyandu vae tuyapɨsaca cua re —jei. \s1 Maera Jesús oporomboe umɨjaanga reve \r (Mr 4.10-12; Lc 8.9-10) \p \v 10 Jayave Jesús jemimboe reta yugüeru upɨrandu chupe: \p —¿Maera pa nemɨngueta reta nemɨjaanga reve? \p \v 11 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Amɨmbeu ma peve mboroyocuia ara pegua regua. Cua uyecuaa'ã ĩru vae reta pe —jei—. \v 12 Echa'ã güɨnoi vae pe uñemɨĩruta, jeta güɨnoi vaerã. Ẽrei mbaetɨ güɨnoi vae güi mbovɨ ete güɨnoi vae uyeequita —jei—. \v 13 Jáeramo amɨngueta reta amɨjaanga reve, agüɨye vaerã uicuaa cavi, yepe tẽi uecha, jare agüɨye vaerã uicuaa, yepe tẽi uyandu —jei—. \v 14 Jare uyeyapo chupe reta Tumpa iñee aracae umɨmbeu vae Isaías jei vae. Echa'ã jae jei cuarãi: \q1 ‘Piyandu tẽita, ẽrei ndarau picuaa. \q1 Peecha tẽita, ẽrei ndarau picuaa cavi. \q1 \v 15 Echa'ã cua reta ipɨatanta, \q1 jare iyapɨsa pe uyandu tẽi, \q1 jare usapɨmiño, \q1 agüɨye vaerã uecha jesa pe, \q1 jare agüɨye vaerã uyandu iyapɨsa pe, \q1 jare agüɨye vaerã uicuaa ipɨa pe, \q1 jare agüɨye vaerã uyerova checotɨ. \q1 Echa'ã uyerova checotɨ yave, ambaita tẽi imbaeyoa reta’ —jei Tumpa. \m Jucuarãi jei Isaías —jei—. \p \v 16 Ẽrei Tumpa pemɨvendise ma. Echa'ã pe reta peecha peresa pe, jare piyapɨsaca peapɨsa pe —jei—. \v 17 Añete che jae peve, jeta Tumpa iñee aracae umɨmbeu vae reta jare jupi vae reta uipota tẽi uecha pe reta peecha ma vae, ẽrei uecha'ã. Jae ramiño vi jae reta uipota tẽi uyandu pe reta piyandu ma vae, ẽrei uyandu'ã —jei—. \s1 Umaetɨ vae uyemɨjaanga jese vae \r (Mr 4.13-20; Lc 8.11-15) \p \v 18 Amɨmbeu ma peve amɨjaanga reve cuimbae umaetɨ vae. Jáeramo piyapɨsaca ye jese —jei—. \v 19 Ime yave quía uyapɨsaca Tumpa iporoyocuia re vae, uicuaa cavi'ã yave uyandu vae, ou voi jocua icavi mbae vae jare umɨacañɨ Tumpa iñee güi. Amɨjaanga cua nunga re temitɨ tape rupi oa vae —jei—. \v 20 Jae ramiño vi jocua temitɨ uñeñotɨ mbovɨño ɨvɨ itape iárambo oĩ vae pe vae uyemɨjaanga ĩru vae reta Tumpa iñee uyandu vae re. Jupivoiño uyerovia reta, jare uipota cua ñee —jei—. \v 21 Ẽrei cua reta jocua temitɨ japo quɨpe'ã oĩ vae rami co. Jáeramo ɨmambae icueri reta. Mbaesusere uyeyapo chupe reta ani ĩru vae reta uyapo icavi mbae vae chupe reta Tumpa iñee uicuaa ramo. Jare jupivoiño uipota'ã ma uyapɨsaca reta Tumpa iñee re —jei—. \v 22 Jae ramiño vi jocua temitɨ uñeñotɨ ñanapɨte pe vae uyemɨjaanga ĩru vae reta Tumpa iñee uyandu vae re. Ẽrei jae reta umbɨpɨ uyemɨpɨa'ã ɨvɨ pe mbaembae uyeyapo vae re, jare uyembɨtavɨ, uipota icocatu ramo. Jare opaete cua umɨacañɨ reta Tumpa iñee güi. Jáeramo jae reta jocua temitɨ ia'ã vae rami co —jei—. \v 23 Ẽrei jocua temitɨ uñeñotɨ ɨvɨcavi pe vae uyemɨjaanga ĩru vae reta Tumpa iñee uyandu vae re. Cua reta uicuaa cavi Tumpa iñee. Amocue vae jocua temitɨ jeta ete jãɨ vae rami co. Ĩru vae reta jocua temitɨ jeta catu jãɨ vae rami co. Jare ĩru vae reta jocua temitɨ mbovɨño jãɨ vae rami co —jei. \s1 Trigo jare trigo-raanga \p \v 24 Jesús imiari ye yatɨ vae reta pe umɨjaanga reve. Jei chupe reta: \p —Mboroyocuia ara pegua penti cuimbae temitɨ icavi vae ico pe oñotɨ vae rami co. \v 25 Ẽrei opaete vae oque rambueve, cuimbae jovaicho ou oñotɨ trigo-raanga trigo ipɨte rupi, jare oo ye —jei—. \v 26 Trigo ucuacuaa jare ía. Ẽrei ucuacuaa vi trigo-raanga trigo ipɨte rupi —jei—. \v 27 Jáeramo co iya jembiocui reta yugüeru ipatrón pe jei chupe: ‘Patrón, ¿niñotɨ'ã pa trigo icavi vae ndeco pe? ¿Maera pa ucuacuaa trigo-raanga?’ —jei reta, jei—. \v 28 Jayave ipatrón jei chupe reta: ‘Penti cherovaicho oñotɨ.’ Jayave jembiocui reta jei chupe: ‘¿Ndipota pa ndoo vaerã nduequi trigo-raanga?’ \v 29 Ẽrei ipatrón jei: ‘Agüɨye peequi. Echa'ã peequi yave trigo-raanga, aramoi peequita vi trigo trigo-raanga ndive’ —jei, jei—. \v 30 ‘Tucuacuaa pãve mocui reve trigo yaipoo regua. Jare yaipoo yave, jaeta uipoo vae reta pe: Pembatɨ rani trigo-raanga piyocua peapɨ vaerã. Ẽrei pembatɨ trigo jɨru pe’ —jei, jei. \s1 Mostaza jãɨcue \r (Mr 4.30-32; Lc 13.18-19) \p \v 31 Jesús imiari ye yatɨ vae reta pe umɨjaanga reve. Jei chupe reta: \p —Mboroyocuia ara pegua penti mostaza jãɨcue cuimbae güɨraa oñotɨ ico pe vae rami co. \v 32 Cua jãɨcue michi-raɨ ete opaete ĩru temitɨ reta jãɨcue güi. Ẽrei ucuacuaa ma yave, tuicha ete opaete ĩru temitɨ penti año peguaño ucuacuaa vae reta güi. Uyeyapo penti ɨvɨra. Jáeramo güɨra reta ipuere uyapo jaitɨrã jãca reta re —jei. \s1 Levadura \r (Lc 13.20-21) \p \v 33 Jesús imiari ye yatɨ vae reta pe umɨjaanga reve. Jei chupe reta: \p —Mboroyocuia ara pegua levadura rami co. Cuña umbɨyea levadura jeta catu harina ndive, levadura uñemɨai vaerã opaete masa rupi —jei. \s1 Maera Jesús oporomboe umɨjaanga reve \r (Mr 4.33-34) \p \v 34 Opaete cua jei Jesús yatɨ vae reta pe umɨjaanga reve. Jare jecuaeño imiari chupe reta umɨjaanga reve, \v 35 uyeyapo vaerã Tumpa iñee aracae umɨmbeu vae jei vae. Echa'ã jei cuarãi: \q1 “Chemiarita amɨjaanga reve. \q1 Amɨmbeuta ɨvɨ uyeyapo güive uyecuaa mbae vae.” \m Jucuarãi jei. \s1 Mbae trigo jare trigo-raanga uyemɨjaanga jese vae \p \v 36 Jayave Jesús omondo ye yatɨ vae reta, jare uique o pe. Jare Jesús jemimboe reta yugüeru jei chupe: \p —Nemɨmbeu ma oreve nemɨjaanga reve jocua co trigo-raanga ucuacuaa pɨpe vae. Emɨmbeu oreve mbae uipota jei vae. \p \v 37 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Temitɨ icavi vae oñotɨ vae uyemɨjaanga che cuimbaerã ayeyapo vae re. \v 38 Jocua co uyemɨjaanga opaete ɨvɨ re. Trigo icavi vae uyemɨjaanga Tumpa iporoyocuia pegua reta re. Ẽrei trigo-raanga uyemɨjaanga icavi mbae vae uyapo vae reta re —jei—. \v 39 Jocua co iya jovaicho trigo-raanga oñotɨ vae uyemɨjaanga aña guasu re. Mbaepoo uyemɨjaanga cua ara reta iyapɨ re. Umbaepoo vae reta uyemɨjaanga ángel reta re —jei—. \v 40 Jocua trigo-raanga uyembatɨca jare ocai tata pe. Jae ramiño vi jucuarãita uyeyapo cua ara reta iyapɨ pe —jei—. \v 41 Che cuimbaerã ayeyapo vae ambouta ángel cheve uyeyocui vae reta, jare jae reta umbatɨta opaete iyoa vae reta jare icavi mbae vae uyapo vae reta, omombo reta vaerã cheporoyocuia güi —jei—. \v 42 Jare omombota reta tata guasu pe. Joco pe uyaota reta jare jãi umbɨquɨrɨrɨuta —jei—. \v 43 Jayave jupi vae reta uyecuaata Tu iporoyocuia pe guarasɨ jembipe rami. Uipota uyandu vae tuyapɨsaca cua re —jei—. \s1 Corepoti uñeñotɨ vae \p \v 44 Mboroyocuia ara pegua corepoti uñeñotɨ vae rami co. Echa'ã penti cuimbae uvãe yave jocua corepoti uñeñotɨ vae, oñomi ye, jare uyerovia reve oo umee corepoti re opaete imbaembae ogua vaerã jocua co —jei—. \s1 Ita ipõra vae \p \v 45 Mboroyocuia ara pegua penti umaemee vae ita ipõra vae reta ueca vae rami co —jei—. \v 46 Uvãe yave penti ita ipõra vae jepɨ ete vae, oo umee corepoti re opaete imbaembae ogua vaerã jocua ita ipõra vae —jei—. \s1 Pɨsa jare jevae ɨ rupigua reta \p \v 47 Mboroyocuia ara pegua penti pɨsa rami co. Echa'ã cuimbae reta omombo pɨsa ɨ guasu pe omboa vaerã ipotave jevae ɨ rupigua reta —jei—. \v 48 Jare pɨsa tɨnee ma yave, cuimbae reta güeru ɨ guasu jembeɨ pe. Jayave uguapɨ joco pe jare umbatɨ umbɨru jevae ɨ rupigua icavi vae reta jɨru pe, ẽrei omombo jevae ɨ rupigua icavi mbae vae reta —jei—. \v 49 Jae ramiño vi jucuarãita uyeyapo cua ara reta iyapɨ pe. Ángel reta yugüeruta jare umbatɨta icavi mbae vae uyapo vae reta omombo vaerã jupi vae reta ipɨte güi —jei—. \v 50 Jare omombota reta tata guasu pe. Joco pe uyaota reta jare jãi umbɨquɨrɨrɨuta —jei. \s1 Mbaembae ipɨau vae jare indechi vae \p \v 51 Jayave Jesús upɨrandu chupe reta: \p —¿Picuaa cavi ma pa opaete cua? \p —Nduicuaa cavi ma, oreYa —jei reta chupe. \p \v 52 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Penti mboroyocui re oporomboe vae mboroyocuia ara pegua re uyemboe vae, penti tenta iya rami co. Echa'ã tenta iya umee jenta pegua reta pe mbaembae ipɨau vae jare mbaembae indechi vae jo pe uñuvatu vae güi —jei. \s1 Jesús Nazaret pe \r (Mr 6.1-6; Lc 4.16-30) \p \v 53 Jare Jesús opa ma yave cua jei umɨjaanga reve, oo ye joco güi. \v 54 Jare oo uvãe yave iɨvɨ pe, oporomboe judío reta itupao pe, jare uyapɨsaca jese vae reta ipɨacañɨ jare jei. \p —¿Quíape ra uyemboe cua cuimbae iyaracuaa catu vaerã? ¿Quía ra umee chupe mbaepuere cua mɨacañɨ reta uyapo vaerã? \v 55 Jae co carpintero taɨ. Jae co María imembɨ. Jae co Jacobo, José, Simón jare Judas tɨqueɨ —jei reta—. \v 56 Jare opaete jindɨ reta yugüɨreco yandepɨte pe. Jáeramo ¿quirãi ra ipuere uyapo opaete cua? —jei reta. \p \v 57 Jáeramo jae reta pochɨ Jesús pe. Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Opaete vae uipɨu penti Tumpa iñee umɨmbeu vae. Jaeño jentaɨgua reta jare jenta pegua reta uipɨu'ã reta —jei. \p \v 58 Jare joco pe ipuere'ã uyapo jeta mɨacañɨ reta jae reta güɨrovia'ã jese ramo. \c 14 \s1 Juan imano \r (Mr 6.14-29; Lc 9.7-9) \p \v 1 Jare jocua ara reta pe mburuvicha guasu Herodes uyandu Jesús regua. \v 2 Jare jei jembiocui reta pe: \p —Jae co Juan upurumbɨbautizase vae. Icove ye ma ou umanocue vae reta ipɨte güi. Jáeramo uyapo cua mɨacañɨ reta —jei. \p \v 3 Echa'ã ndei Juan umano mbove, Herodes uipɨsɨca Juan, jare oñonoca peresorɨru pe, Herodías jei ramo. Herodías co jae Herodes tɨvɨ Felipe jee vae jembireco. \v 4 Echa'ã tenonde yave Juan jei Herodes pe: “Icavi'ã nemenda vaerã nderɨvɨ jembireco ndive.” \v 5 Jáeramo Herodes uipota tẽi uyucaca Juan. Ẽrei uquɨye tenta guasu pegua reta güi. Echa'ã jae reta güɨrovia Juan co jae penti Tumpa iñee umɨmbeu vae. \p \v 6 Ẽrei Herodes uyembɨara yave oa vae regua, Herodías imembɨ cuña ou upɨrae ipɨte pe jare umbɨyerovia Herodes. \v 7 Jayave Herodes jei Tumpa jee re umeeta co cuñatai pe ipotave mbae ueca chupe vae. \v 8 Jayave cuñatai jei Herodes pe: \p —Emee cheve cua pe Juan upurumbɨbautizase vae iñãca penti plato pe. \p Echa'ã cuñatai ichɨ umɨmbeu ma chupe jucuarãi jei vaerã. \p \v 9 Jayave mburuvicha guasu ipɨatɨtɨ. Ẽrei Tumpa jee re jei chupe ramo, jare ĩru vae reta uyandu ramo, omondo sundaro Juan iñãca güeru vaerã umee chupe. \v 10 Jayave oo sundaro peresorɨru pe uñãcasɨa Juan. \v 11 Jayave güeru iñãcacue penti plato pe, jare umee cuñatai pe. Jayave cuñatai güɨraa umee ichɨ pe. \v 12 Jare Juan jemimboe reta yugüeru güɨraa jetecue jare oñotɨ. Jayave yugüɨraa umɨmbeu Jesús pe. \s1 Jesús umɨngaru cinco mil cuimbae reta \r (Mr 6.30-44; Lc 9.10-17; Jn 6.1-14) \p \v 13 Jare Jesús cua uyandu yave, oo penti chalana pe quĩi ngatu vae pe. Ẽrei jeta vae uicuaa yave, yugüɨraa ɨvɨ rupiño tenta guasu reta güi Jesús oo vae pe. \v 14 Jesús ugüeyɨ yave chalana güi, uecha jeta vae, jare uiparareco reta. Jayave umbɨgüera imbaerasɨ vae joco pe ñugüɨnoi vae reta. \p \v 15 Caaru ma yave, Jesús jemimboe reta yugüeru jei chupe: \p —Mbaetɨ quiave ico cua rupi, jare caaru ma oĩ. Emondo cua jeta vae, ogua vaerã jembiurã tenta tenta rupi —jei reta. \p \v 16 Ẽrei Jesús jei chupe reta: \p —Agüɨye tuyugüɨraa. Pe reta pemee tucaru —jei. \p \v 17 —Jaeño ime cua pe nonoi pandepo mbɨyape jare mocui pira —jei reta chupe. \p \v 18 —Peru cheve cua pe —jei. \p \v 19 Jayave Jesús oyocui jocua jeta vae reta uguapɨ vaerã capiichape re. Jayave uipɨsɨ jocua pandepo mbɨyape jare mocui pira, jare umae ara cotɨ, jare umee yasurupai Tumpa pe. Jayave upɨsãa mbɨyape, jare umee jemimboe reta pe, jae reta umee vaerã yatɨ vae reta pe. \v 20 Opareve ucaru, jare iyangapɨɨ reta. Jayave Jesús jemimboe reta umbatɨ tembíu uñepɨsãacue jembɨre vae, jare umɨtɨnee doce canasta. \v 21 Jare ucaru vae reta güi cuimbae retaño uyepapa cinco mil rupi. Uyepapa'ã cuña reta jare sambiaɨ reta. \s1 Jesús uguata ɨ iárambo \r (Mr 6.45-52; Jn 6.16-21) \p \v 22 Jare jupivoiño Jesús oyocui jemimboe reta uyupi vaerã chalana pe, jare yugüɨraa vaerã jenonde ɨ guasu jovaicho pe, jae omondo rambueve uyembatɨ vae reta. \v 23 Jare opa omondo yave, Jesús uyupi ɨvɨtu guasu re uyerure vaerã Tumpa pe. Jare pɨ̃tu ma yave, jaeño Jesús joco pe oĩ. \v 24 Ẽrei chalana oo ma uvãe ɨ guasu mbɨte pe. Yavai Jesús jemimboe reta uruguata vaerã. Echa'ã tuicha ɨ uyembɨaparoaroa jare ɨvɨtu tanta oovãiti. \v 25 Jare cõeta ma yave, Jesús uguata oo ɨ iárambo güɨraa uepitɨ. \v 26 Jare Jesús jemimboe reta uecha yave uguata ou ɨ iárambo rupi, uquɨye. Jei reta: \p —Penti mbae iãcue co. \p Usapɨcai reta uquɨye güi. \p \v 27 Ẽrei jupivoiño Jesús ombou iñee chupe reta. \p —Piñemɨatangãtu. Che co. Agüɨye pequɨye —jei. \p \v 28 Jayave Pedro jei chupe: \p —CheYa, jae co nde yave, cheocui aguata vaerã aa ɨ iárambo rupi ndecotɨ. \p \v 29 —Eyu —jei Jesús chupe. \p Jayave Pedro ugüeyɨ chalana güi, jare umbɨpɨ uguata ɨ iárambo oo vaerã Jesús cotɨ. \v 30 Ẽrei uecha yave quirãi ɨvɨtu tanta chupe, Pedro uquɨye. Jayave umbɨpɨ uique ɨ pe, jare iñeeãta reve jei: \p —CheYa, cherepɨ. \p \v 31 Jupivoiño Jesús uupi ipo jare uipɨsɨ Pedro. Jayave jei chupe: \p —Michi ete ndepurugüɨrovia. ¿Maera pa nderovia'ã cheré? —jei. \p \v 32 Jare uyupi reta yave chalana pe, upɨta ɨvɨtu. \v 33 Jare chalana pe ñugüɨnoi vae reta umbɨadora Jesús. Jei reta: \p —Añete co, nde co jae Tumpa Taɨ. \s1 Jesús umbɨgüera Genesaret pegua imbaerasɨ vae reta \r (Mr 6.53-56) \p \v 34 Jare ɨ guasu uasa reta yave, yugüɨraa uvãe ɨvɨ Genesaret pe. \v 35 Jare joco pegua reta uicuaa jae co Jesús. Jáeramo jae reta yugüɨraa opaete jocua ɨvɨ rupi, jare güeru Jesús oĩ vae pe imbaerasɨ vae reta. \v 36 Jare güeru vae reta uyerure Jesús pe umaeño imbaerasɨ vae reta uyavɨquɨ vaerã jemimonde jembeɨ yepe. Jare opaete jemimonde uyavɨquɨ vae reta ucuera. \c 15 \s1 Yandepɨa umɨnguɨa vae \r (Mr 7.1-23) \p \v 1 Jayave fariseo reta jare mboroyocui re oporomboe vae reta yugüeru Jerusalén güi Jesús oĩ vae pe jare jei chupe: \p \v 2 —¿Maera pa nderemimboe reta uyapo'ã yandetenondegua reta iporomboe? ¿Maera pa ucaru reta uyepoe mbae reve? —jei reta. \p \v 3 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —¿Maera pa pe reta piyavɨ Tumpa iporoyocui piyapo vaerã yandetenondegua reta iporoyocui? \v 4 Tumpa oporoyocui cuarãi: ‘Ipɨu nderu jare ndesɨ.’ Jare oporoyocui vi cuarãi: ‘Jei icavi mbae vae tu ani ichɨ cotɨ vae uyeyucacata co.’ Jucuarãi oporoyocui Tumpa —jei—. \v 5 Ẽrei pe reta pere cuarãi: ‘Penti vae ipuere jei tu jare ichɨ pe umeeta tẽi chupe reta omborɨ vaerã vae umee ma Tumpa pe.’ Jucuarãi pere —jei—. \v 6 Jare jucuarãi omborɨ'ã tu jare ichɨ. Jucuarãi pe reta pemombo Tumpa iporoyocui piyugüi piyapo vaerã yandetenondegua reta iporoyocui —jei—. \v 7 Pe reta co jae upurumbɨtavɨ vae reta. Añete yepe Isaías imiari peré. Echa'ã jae jei cuarãi: \q1 \v 8 ‘Cua reta chepɨu iyuru peño’ —jei Tumpa—. \q1 ‘Ẽrei ipɨa pe chepɨu'ã etei. \q1 \v 9 Chembɨadora-raangaiño. \q1 Oporomboe cuimbae iporoyocui re. \q1 Che jucuarãi'ã aporoyocui’ —jei Tumpa. \m Jucuarãi jei Isaías —jei. \p \v 10 Jare Jesús ueni opaete joco pe ñugüɨnoi vae reta. \p —Piyapɨsaca cua re, picuaa cavi vaerã —jei—. \v 11 Ipotave mbae peu vae ipuere'ã umɨnguɨa pepɨa. Jupi mbae vae pere vae, jocua umɨnguɨa pepɨa —jei. \p \v 12 Jayave Jesús jemimboe reta yugüeru jei chupe: \p —¿Ndicuaa pa fariseo reta pochɨ co ndeve jocua ndere chupe reta vae re? \p \v 13 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Opaete temitɨ reta cheRu ara pe oĩ vae oñotɨ'ã vae uyeequita co. \v 14 Pemaeño jese reta. Echa'ã jae reta jesa mbae vae reta uechaca ñugüɨnoi tape ĩru jesa mbae vae reta pe vae rami co. Jare jesa mbae vae uechaca yave tape ĩru jesa mbae vae pe, mocui reve uasavita ɨvɨcua pe —jei. \p \v 15 Jayave Pedro jei Jesús pe: \p —Emɨmbeu oreve mbae uipota jei cua nemɨjaanga reve ndere vae. \p \v 16 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —¿Pe retave pa picuaa cavi'ã? \v 17 Picuaa cavi cua: Ipotave mbae peu vae oo perɨe pe, jare pemombo —jei—. \v 18 Ẽrei jupi mbae vae pere vae, jocua umɨnguɨa pepɨa. Echa'ã pere vae ou pepɨa güi —jei—. \v 19 Echa'ã pepɨa güi oẽ opaete icavi mbae vae: pepɨa pe piyemɨngueta icavi mbae vae, pepuruyuca, piyuvanga menda re, piyapo aguasa, pemonda, peapu ĩru vae reta re, icavi mbae vae pere ĩru vae reta cotɨ —jei—. \v 20 Cua reta umɨnguɨa pepɨa. Ẽrei pecaru yave piyepoe mbae reve, jocua umɨnguɨa'ã pepɨa —jei. \s1 Cuña Canaán pegua ipurugüɨrovia \r (Mr 7.24-30) \p \v 21 Jayave Jesús oo ye joco güi Tiro jare Sidón iyɨpɨ rupi. \v 22 Jare penti cuña ɨvɨ Canaán pegua joco pe ico. Jae ou Jesús oĩ vae pe jare iñeeãta reve jei chupe: \p —CheYa, cheparareco. Nde co jae David iñemoñaa reta pegua. Chemembɨ cuña uiporara oĩ. Echa'ã penti aña oya ma jese —jei. \p \v 23 Ẽrei Jesús jei'ã mbae chupe. Jayave Jesús jemimboe reta yugüeru jei chupe: \p —Emondo ye jocua cuña. Echa'ã iñeeãta ou yanderaɨcue. \p \v 24 Jayave Jesús jei: \p —Tumpa chembou Israel pegua reta peño. Jae reta ovecha ucañɨ vae reta rami co —jei. \p \v 25 Jayave cuña ou uyeatɨca Jesús jovai, jare jei chupe: \p —Carai, chemborɨ. \p \v 26 Ẽrei Jesús jei chupe: \p —Icavi'ã yaequi vaerã tembíu sambiaɨ reta güi, ñamee vaerã yɨmba-raɨ reta pe —jei. \p \v 27 —Añete tẽi co, carai —jei cuña Jesús pe—. Ẽrei yɨmba-raɨ reta jou tembíu usururucue iya imesa güi oa vae —jei. \p \v 28 Jayave Jesús jei chupe: \p —Cuña, tuicha co ndepurugüɨrovia. Tuyeyapo ndeve nde ndipota rupi —jei. \p Jare jupivoiño cuña imembɨ ucuera. \s1 Jesús umbɨgüera jeta vae \p \v 29 Jayave Jesús oo joco güi uvãe ɨ guasu Galilea pe oĩ vae pe. Jayave uyupi penti ɨvɨtu guasu re, jare uguapɨ joco pe. \v 30 Jare jeta vae yugüeru jae oĩ vae pe. Jae reta güeru icõcho vae reta, jare ipo jovaicho mbae vae reta, jare jesa mbae vae reta, jare iupa vae reta, jare jeta ĩru imbaerasɨ vae reta oñono Jesús jovai. Jayave Jesús umbɨgüera reta. \v 31 Jáeramo joco pe yatɨ vae reta ipɨacañɨ. Echa'ã uyandu iupa vae reta uyemɨngueta, jare uecha ipo jovaicho mbae vae reta ucuera, jare icõcho vae reta uguata cavi, jare jesa mbae vae reta umae. Jare opaete vae umbɨadora Israel pegua reta iTumpa. \s1 Jesús umɨngaru cuatro mil cuimbae reta \r (Mr 8.1-10) \p \v 32 Jayave Jesús ueni jemimboe reta jare jei chupe reta: \p —Aiparareco cua yatɨ vae reta. Echa'ã mbapɨ ara ma ñugüɨnoi che ndive, jare mbaetɨ mbae güɨnoi jou vaerã. Ndarau amondo ye reta ucaru mbae reve, agüɨye vaerã ipɨtu tape rupi —jei. \p \v 33 Jayave Jesús jemimboe reta upɨrandu chupe: \p —¿Quirãita pa yandepuere ñamee mbɨyape cua jeta vae reta pe cua mbaetɨ quiave ico vae pe, jae reta ucaru cavi vaerã? \p \v 34 Jayave Jesús upɨrandu chupe reta: \p —¿Mbovɨ pa mbɨyape penoi? \p —Ime nonoi siete, jare mbovɨ pira —jei reta. \p \v 35 Jayave Jesús oyocui yatɨ vae reta uguapɨ vaerã ɨvɨ pe. \v 36 Jayave uipɨsɨ jocua siete mbɨyape jare mbovɨ pira, jare umee yasurupai Tumpa pe. Jayave upɨsãa mbɨyape jare pira, jare umee jemimboe reta pe, jae reta umee vaerã yatɨ vae reta pe. \v 37 Opareve ucaru, jare iyangapɨɨ reta. Jayave Jesús jemimboe reta umbatɨ tembíu uñepɨsãacue jembɨre vae, jare umɨtɨnee siete canasta. \v 38 Jare ucaru vae reta güi cuimbae retaño uyepapa cuatro mil rupi. Uyepapa'ã cuña reta jare sambiaɨ reta. \p \v 39 Jayave Jesús omondo ye yatɨ vae reta. Jayave uyupi chalana pe, jare oo uvãe ɨvɨ Magdala pe. \c 16 \s1 Uipota reta uecha mɨacañɨ \r (Mr 8.11-13; Lc 12.54-56) \p \v 1 Jare fariseo reta jare saduceo reta yugüeru Jesús oĩ vae pe, jare jei chupe uechaca vaerã chupe reta mɨacañɨ ara güi. Echa'ã jae reta uipota uicuaa uyapota ra mɨacañɨ chupe reta. \v 2 Ẽrei Jesús jei chupe reta: \p —Amo pe pɨ̃tuta ma yave pe reta pere: ‘Ara cavita co curiye. Echa'ã pɨ̃ta co amapɨ̃tu reta.’ \v 3 Jae ramiño vi amo pe neimbove yave pere: ‘Ara pochɨta co cua ara. Echa'ã pɨ̃ta co amapɨ̃tu reta jare ara uyasoi oĩ’ —pere, jei—. Pe reta co jae upurumbɨtavɨ vae reta. Echa'ã ara re pemae yave, picuaa mbae uyeyapota vae. Ẽrei picuaa'ã etei mbae añave uyeyapo oĩ vae —jei—. \v 4 Añave yugüɨreco vae reta icavi mbae vae uyapo vae reta co. Upurugüɨrovia'ã. Jáeramo uipota ayapo vaerã mɨacañɨ chupe reta. Ẽrei jaeño uyeyapota mbae Tumpa iñee aracae umɨmbeu vae Jonás pe uyeyapo vae rami, jae reta uicuaa vaerã quía co che —jei. \p Jayave Jesús oo ye chugüi reta. \s1 Fariseo reta ilevadura \r (Mr 8.14-21) \p \v 5 Jesús jare jemimboe reta uyupi chalana pe yugüɨraa ɨ guasu jovaicho cotɨ. Jare ɨ guasu jovaicho pe yugüɨraa ma uvãe yave ramo, Jesús jemimboe reta uicuaa ñacañɨ co güeru vaerã mbɨyape. \v 6 Jare Jesús jei chupe reta: \p —Piñemoa ngatu fariseo reta jare saduceo reta ilevadura güi. \p \v 7 Jayave jemimboe reta jei uyupe: \p —Cua jei, yaru'ã mbɨyape ramo. \p \v 8 Jesús uicuaa chugüi mbae jei reta vae, jare jei chupe reta: \p —Michi ete co pepurugüɨrovia. ¿Maera pa piyemɨngueta mbɨyape peru mbae vae re? —jei—. \v 9 ¿Ndeiño pa picuaa cavi? ¿Pemandua'ã pa? Cue yave apɨsãa pandepo mbɨyape ucaru vaerã cinco mil vae reta. Tembíu jembɨrecue pembatɨ yave, ¿mbovɨ canasta pa pemɨtɨnee? —jei—. \v 10 Jare siete mbɨyape apɨsãa vi, ucaru vaerã cuatro mil vae reta? Tembíu jembɨrecue pembatɨ yave, ¿mbovɨ canasta pa pemɨtɨnee? —jei—. \v 11 ¿Maera pa picuaa'ã che jae peve vae? Che jae peve piñemoa ngatu vaerã fariseo reta jare saduceo reta ilevadura güi. Jae'ã peve mbɨyape re —jei. \p \v 12 Jayave ramo jemimboe reta uicuaa Jesús jei'ã co chupe reta uñemoa ngatu vaerã mbɨyape ilevadura güi. Jaeño uipota jei chupe reta uñemoa ngatu vaerã fariseo reta jare saduceo reta iporomboe güi. \s1 Pedro jei Jesús co jae Cristo, Tumpa ombou vae \r (Mr 8.27-30; Lc 9.18-21) \p \v 13 Jare Jesús coiño ma oo uvãe tenta guasu Cesarea Filipo güi. Jayave upɨrandu jemimboe reta pe: \p —¿Quía pa co che cuimbaerã ayeyapo vae ĩru vae reta pe? \p \v 14 Jayave jae reta jei chupe: \p —Amocue vae jei nde co jae Juan upurumbɨbautizase vae, jare ĩru vae reta jei nde co jae Elías, jare ĩru vae reta jei nde co jae Jeremías ani ĩru Tumpa iñee aracae umɨmbeu vae —jei reta. \p \v 15 Jayave Jesús upɨrandu chupe reta: \p —Ẽrei ¿quía pa co che peve? \p \v 16 Jayave Simón Pedro jei chupe: \p —Nde co jae Cristo, Tumpa ombou vae. Nde co jae Tumpa jecuaeño ico vae Taɨ —jei. \p \v 17 Jayave Jesús jei Pedro pe: \p —Simón, nde co jae Jonás taɨ. Tumpa nemɨvendise ma. Echa'ã cheRu ara pe oĩ vae uicuaaca ndeve cua. Mbaetɨ quía ye uicuaaca ndeve —jei—. \v 18 Jare che jae ndeve, nde co jae Pedro. (Pedro uipota jei: “ita”.) Jare che etei amɨmɨrãtata aiparavo vae reta, ipɨrãta vaerã penti tenta ita tuicha vae iárambo oĩ vae ipɨrãta rami. Jáeramo cañɨtei ndarau ipuere jese reta —jei—. \v 19 Jare ameeta ndeve mboroyocuia ara pegua illave reta. Jare ime yave mbae ɨvɨ pe niñapɨ̃tita vae, Tumpa vi uñapɨ̃tita ara pe. Jae ramiño vi ime yave mbae ɨvɨ pe ndiyorata vae, Tumpa vi oyorata ara pe —jei. \p \v 20 Jayave Jesús oyocui jemimboe reta agüɨye vaerã umɨmbeu quía pe jae co Cristo, Tumpa ombou vae. \s1 Jesús umɨmbeu umanota co \r (Mr 8.31–9.1; Lc 9.22-27) \p \v 21 Jare jocua ara reta güive Jesús umɨmbeu jemimboe reta pe quirãi jae oota co Jerusalén pe, jare quirãi tenta guasu pegua reta itenondegua reta jare sacerdote reta itenondegua reta jare mboroyocui re oporomboe vae reta uiporaracata co chupe, jare quirãi jae uyeyucacata, jare quirãi mbapɨ ara rupi icove yeta ou umanocue vae reta ipɨte güi. \p \v 22 Jayave Pedro güɨraa Jesús ĩru reta ipɨte güi, jare umbɨpɨ umbɨeta chupe. Jei: \p —Tumpa tanemborɨ, cheYa. Agüɨye etei tuyeyapo ndeve cua —jei. \p \v 23 Ẽrei Jesús uyerova jare jei Pedro pe: \p —Esɨrɨ chegüi, Satanás. Ndipota chembɨavai. Echa'ã nde ndiyemɨngueta neĩ ɨvɨ pegua reta uyemɨngueta rami, ndiyemɨngueta'ã Tumpa uyemɨngueta rami —jei. \p \v 24 Jayave Jesús jei jemimboe reta pe: \p —Ime yave quía uipota oo cherupíe vae, tiñacañɨ iyugüi, tovoɨ icurusu, jare too cherupíe —jei—. \v 25 Uipota uñuvatu jecove vae ndarau ipuere. Ẽrei umeeta jecove chereco pegua vae uñuvatuta co —jei—. \v 26 ¿Mbae ra umɨnganata quía, umɨngana yave opaete ɨvɨ pegua, ẽrei ipuere'ã yave uñuvatu jecove? ¿Mbovɨ ra umbɨepɨta quía ogua ye vaerã jecove? —jei—. \v 27 Echa'ã che cuimbaerã ayeyapo vae ayu yeta cheRu imbaepuere reve ángel cheve uyeyocui vae reta ndive. Jare jayave ameeta opaete vae pe penti penti uyapo vae rupi —jei—. \v 28 Añete che jae peve, ndei amocue cua pe ñugüɨnoi vae reta umano mbove, cherechata che cuimbaerã ayeyapo vae cheporoyocuia pe —jei. \c 17 \s1 Jesús uyembɨambɨe \r (Mr 9.2-13; Lc 9.28-36) \p \v 1 Seis ara ma uasa yave, Jesús güɨraa Pedro, Jacobo jare Juan - jae co Jacobo tɨvɨ - ĩru reta ipɨte güi penti ɨvɨtu guasu ɨvate vae re. \v 2 Jare joco pe uyembɨambɨe jae reta jovai. Jova jembipe guarasɨ jembipe rami, jare jemimonde tĩ asɨ jare uvera. \v 3 Jare uyecuaa chupe reta Moisés jare Elías uyemɨngueta ñugüɨnoi Jesús ndive. \v 4 Jayave Pedro jei Jesús pe: \p —OreYa, icavi co ñaĩ vaerã cua pe. Nde ndipota yave, turuyapo cua pe mbapɨ guarasɨ̃a ñanaroquɨ pegua, penti nembaerã, penti Moisés peguarã jare penti Elías peguarã —jei. \p \v 5 Pedro uyemɨngueta oĩ rambueve, amapɨ̃tu jembipe vae umɨguarasɨ̃a reta, jare amapɨ̃tu güi uyendu ñee. \p —Cua co jae cheRaɨ aau ete vae. Chembɨyerovia ete. Piyapɨsaca jese —jei. \p \v 6 Jare Jesús jemimboe reta cua uyandu yave, oa ɨvɨ re. Echa'ã uquɨye ete reta. \v 7 Jayave Jesús ou oñono ipo jese reta jare jei: \p —Pepũa. Agüɨye pequɨye. \p \v 8 Jare umae reta ye yave, uecha'ã ma quía jae reta ndive, jaeño Jesús. \p \v 9 Jare ɨvɨtu guasu güi ugüeyɨ yugüeru rambueve, Jesús oyocui reta: \p —Agüɨye pemɨmbeu quía pe cua peecha vae, ndei che cuimbaerã ayeyapo vae aicove ye ayu umanocue vae reta ipɨte güi mbove. \p \v 10 Jayave jemimboe reta upɨrandu chupe: \p —¿Maera pa jei mboroyocui re oporomboe vae reta Elías rani co outa? \p \v 11 —Añete Elías rani co outa —jei Jesús—, jare opaete uyapɨcatuta. \v 12 Ẽrei che jae peve, Elías ou ma co, jare Israel pegua reta uicuaa'ã. Jáeramo uyapo reta chupe jae reta uipota vae. Jae ramiño vi jae reta uiporaracata cheve —jei. \p \v 13 Jayave Jesús jemimboe reta uicuaa jae imiari oĩ chupe reta Juan upurumbɨbautizase vae re. \s1 Jesús umbɨgüera cunumi aña oya jese vae \r (Mr 9.14-29; Lc 9.37-43) \p \v 14 Jare yugüeru uvãe yave jeta ñugüɨnoi vae pe, penti cuimbae ou oovãiti Jesús. Uyeatɨca jae jovai, jare jei chupe: \p \v 15 —CheYa, iparareco cheraɨ. Echa'ã imbaerasɨ iñãca pe jare uiporara oĩ. Jeta vese ma oa tata pe. Oa vi ɨ pe —jei—. \v 16 Aru nderemimboe reta pe umbɨgüera vaerã tẽi, ẽrei jae reta ipuere'ã —jei. \p \v 17 Jayave Jesús jei joco pe ñugüɨnoi vae reta pe: \p —Yavai pe reta cua ɨvɨ pe pico vae pepurugüɨrovia vaerã. ¿Quirãi regua ra apɨtata pe reta ndive? ¿Quirãi regua ra arupɨata peve? Peru cheve cua pe jocua cunumi —jei. \p \v 18 Jayave Jesús uñeengata aña pe, jare aña usɨrɨ cunumi güi. Jare jupivoiño cunumi ucuera. \p \v 19 Jayave Jesús jemimboe reta yugüeru Jesús oĩ vae pe upɨrandu chupe, jae retaño jae ndive ñugüɨnoi yave: \p —¿Maera pa ore orepuere'ã numbɨsɨrɨ aña? \p \v 20 —Pepurugüɨrovia'ã ramo —jei Jesús chupe reta—. Añete che jae peve, aramoi pepurugüɨrovia michi ete penti mostaza jãɨcue michi-raɨ vae rami. Ẽrei jocua nunga mburugüɨrovia penoi yave, pepuereta pere cua ɨvɨtu guasu pe: ‘Ecua cua güi epɨta joco pe’, jare oota co. Ndarau mbae yavai peve —jei—. \v 21 Ẽrei ndarau pepuere pembɨsɨrɨ cua nunga aña, jaeño piyerure yave Tumpa pe piyecuacu reve tembíu güi —jei. \s1 Jesús umɨmbeu ye umanota co \r (Mr 9.30-32; Lc 9.44-45) \p \v 22 Jare Galilea pe ñugüɨnoi rambueve, Jesús jei jemimboe reta pe: \p —Che cuimbaerã ayeyapo vae penti vae chemeeta ĩru vae reta pe. \v 23 Jae reta cheyucata. Ẽrei amano ma yave, mbapɨ ara rupi aicove yeta ayu umanocue vae reta ipɨte güi —jei. \p Jayave jemimboe reta ipɨatɨtɨ tuicha. \s1 Mburuvicha ocovara vae \p \v 24 Jare Capernaum pe yugüɨraa uvãe yave, mburuvicha peguarã ocovara vae reta yugüeru upɨrandu Pedro pe: \p —¿Umbɨepɨ pa pemboe vae mburuvicha ocovara vae? \p \v 25 —Umbɨepɨ —jei Pedro chupe reta. \p Jare uique yave tenta pe, Jesús jei Simón Pedro pe: \p —Simón, mburuvicha ɨvɨ pegua reta ocovara ĩru vae reta pe. ¿Ocovara reta vi pa taɨ reta pe ani ĩru vae reta peño? ¿Mbae pa ndepɨa pe ndiyemɨngueta cua re? —jei. \p \v 26 —Ĩru vae reta peño —jei Pedro. \p Jayave Jesús jei chupe: \p —Jáeramo taɨ reta umbɨepɨ'ã chupe reta. \v 27 Ẽrei agüɨye vaerã yayapo icavi mbae vae echa chupe reta, ecua epindapo ɨ guasu pe. Ipea jocua pira tenonde ndipɨsɨ vae iyuru. Joco pe nevãeta penti corepoti. Eraa emee mburuvicha peguarã ocovara vae reta pe cheve peguarã jare ndeve peguarã —jei. \c 18 \s1 Tenondegua vae \r (Mr 9.33-37; Lc 9.46-48) \p \v 1 Jayave jemimboe reta yugüeru jei Jesús pe —¿Quía pa co jae tenondegua vae mboroyocuia ara pegua pe? \p \v 2 Jayave Jesús ueni penti sambiaɨ, jare oñono jae reta ipɨte pe. \p \v 3 —Añete che jae peve, piyerova'ã yave Tumpa cotɨ jare piyeyapo'ã yave sambiaɨ reta rami, ndarau pique mboroyocuia ara pegua pe —jei—. \v 4 Ime yave quía uñemɨmichi cua sambiaɨ rami vae, jae icota tenondeguarã mboroyocuia ara pegua pe —jei—. \v 5 Jare ime yave quía uyapo icavi vae cua nunga sambiaɨ pe cheree pe vae, cheve co uyapo icavi vae —jei—. \s1 Mbaeyoa uyapoca vae \r (Mr 9.42-48; Lc 17.1-2) \p \v 6 Ime cheré güɨrovia vae reta. Ime yave quía penti cua nunga pe mbaeyoa uyapoca vae, icavita tẽi co ĩru vae reta uñapɨ̃ti vaerã iyayu re penti ita tuicha vae umbaeso pɨpe vae, omombo vaerã ɨ tɨpɨ pe ɨ guasu pe jae ipɨtupa vaerã —jei—. \v 7 Amocue ɨvɨ pegua reta uiporara ĩru vae reta uyapoca chupe reta mbaeyoa ramo. Jecuaeño amocue vae reta uyapoca mbaeyoa ĩru vae reta pe. Ẽrei jocua mbaeyoa uyapoca vae reta uiporarata vi co —jei—. \p \v 8 Jáeramo ndepo jovaicho ani ndepɨ jovaicho uyapoca yave mbaeyoa ndeve, iyasɨa emombo ndiyugüi. Icavi co tecove opa mbae vae nenoi vaerã ndepo jovaicho mbae reve ani ndepɨ jovaicho mbae reve, tata guasu opa mbae vae pe mocui ndepo reve ani mocui ndepɨ reve Tumpa nemondo vaerã tẽi güi —jei—. \v 9 Jae ramiño vi nderesa jovaicho uyapoca yave mbaeyoa ndeve, eequi emombo ndiyugüi. Icavi co tecove opa mbae vae nenoi vaerã nderesa jovaicho mbae reve, tata guasu pe mocui nderesa reve Tumpa nemondo vaerã tẽi güi —jei—. \s1 Ovecha ucañɨ vae \r (Lc 15.3-7) \p \v 10 Agüɨye perɨ̃ro penti upurugüɨrovia vae. Che jae peve, ara pe ángel uyandareco cua nunga sambiaɨ reta re vae reta jecuaeño ñugüɨnoi cheRu ara pe oĩ vae jovai —jei—. \v 11 Echa'ã che cuimbaerã ayeyapo vae ayu ambɨasa vaerã ucañɨ Tumpa güi vae reta —jei—. \p \v 12 Pepɨa pe piyemɨngueta cua re. Ime yave penti cuimbae cien ovecha güɨnoi vae, penti ovecha ucañɨ yave, cuimbae ueya jocua noventa y nueve ovecha reta oo ɨvɨtu guasu rupi ueca ucañɨ vae —jei—. \v 13 Jare uvãe chupe yave, añete che jae peve, uyerovia tuicha jocua ovecha re noventa y nueve ovecha ucañɨ mbae vae reta re güi. \v 14 Jae ramiño vi peRu ara pe oĩ vae uipota'ã cua upurugüɨrovia vae reta güi penti ave ucañɨtei vaerã —jei—. \s1 Nderɨvɨ iyoa yave ndecotɨ \r (Lc 17.3-4) \p \v 15 Jare nderɨvɨ iyoa yave ndecotɨ, ecua emɨmbeu chupe uyapo vae regua quía uicuaa mbae reve. Jare nderɨvɨ uyapɨsaca nderé yave, ndiyeyapɨcatuta jae ndive —jei—. \v 16 Ẽrei uipota'ã yave uyapɨsaca nderé, eraa nderupíe penti ani mocui neĩrurã, ĩru vae reta uicuaa vaerã mocui ani mbapɨ vae rupi mbae pere vae —jei—. \v 17 Jare uipota'ã yave uyapɨsaca jese reta, emɨmbeu upurugüɨrovia vae reta pe. Ẽrei nderɨvɨ uipota'ã yave uyapɨsaca upurugüɨrovia vae reta re, emae jese penti upurugüɨrovia mbae vae rami ani mburuvicha peguarã ocovara vae rami —jei—. \v 18 Añete che jae peve, ime yave mbae ɨvɨ pe piñapɨ̃tita vae, Tumpa vi uñapɨ̃tita ara pe. Jae ramiño vi ime yave mbae ɨvɨ pe piyorata vae, Tumpa vi oyorata ara pe —jei—. \p \v 19 Jare che jae ye peve, mocui vae ɨvɨ pegua omboyovaque iyemɨngueta jei yave: ‘Yayerure Tumpa pe jocua re’, cheRu ara pe oĩ vae uyapota chupe reta uyerure chupe jese vae —jei—. \v 20 Echa'ã mocui ani mbapɨ vae uyembatɨ yave cheree re, jae reta ipɨte pe che aĩta —jei. \p \v 21 Jayave Pedro ou jei Jesús pe: \p —CheYa, cherɨvɨ iyoa yave checotɨ jeta vese, ¿mbovɨ vese pa ambɨasata chupe? ¿Siete vese pa? —jei. \p \v 22 Jayave Jesús jei Pedro pe: \p —Che jae ndeve, embɨasa chupe setenta vese siete, mbaetɨ siete veseño. \s1 Mocui cuimbae ipía vae reta \p \v 23 Echa'ã mboroyocuia ara pegua penti mburuvicha guasu jembiocui reta pe ipía uipota ocovara vae rami co —jei—. \v 24 Mburuvicha guasu umbɨpɨ ocovara chupe reta yave, ou uyemboɨ jae jovai penti jembiocui jeta ete corepoti re ipía chupe vae —jei—. \v 25 Jocua jembiocui ipuere'ã umbɨepɨ. Jáeramo mburuvicha guasu oyocui uñemee vaerã corepoti re jembiocui jare jembireco jare isambiaɨ reta, jare opaete imbaembae, jembiocui ipuere vaerã umbɨepɨ chupe —jei—. \v 26 Jayave jembiocui uyeatɨca mburuvicha guasu jovai, jare jei chupe: ‘Agüɨye ndepochɨ cheve. Ndepɨaguasu cheve yave, ambɨepɨta ndeve opaete’ —jei, jei—. \v 27 Jayave mburuvicha guasu uiparareco jocua jembiocui jare oyora. Umbai chupe ipía —jei—. \p \v 28 Ẽrei jocua uyeyocui vae oẽ mburuvicha guasu oĩ vae güi jare uvãe ĩru uyeyocui vae mbovɨ corepoti re ipía chupe vae. Jayave uipɨsɨ uyasɨombiri jare jei chupe: ‘Embɨepɨ cheve ndepía.’ \v 29 Jayave jocua ĩru uyeyocui vae uyeatɨca jae jovai, jare uyerure chupe: ‘Agüɨye ndepochɨ cheve. Ndepɨaguasu cheve yave, ambɨepɨta ndeve opaete’ —jei, jei—. \v 30 Ẽrei uipota'ã ipɨaguasu chupe. Umɨingueca peresorɨru pe opaete ipía umbɨepɨ regua —jei—. \v 31 Jare ĩru uyeyocui vae reta uicuaa yave uyeyapo vae, ipɨatɨtɨ, jare yugüɨraa umɨmbeu mburuvicha guasu pe opaete uyeyapo vae regua —jei—. \v 32 Jayave mburuvicha guasu ueni jocua jembiocui, jare jei chupe: ‘Nde co jae cherembiocui icavi mbae vae. Che ambai ndeve opaete ndepía, nde ndiyerure cheve jese ramo’ —jei, jei—. \v 33 ‘¿Maera pa ndiparareco'ã nderapicha, che nduparareco rami?’ —jei, jei—. \v 34 Jayave mburuvicha guasu pochɨ jembiocui pe, jare oyocui peresorɨru iyandarecoa reta uiporaraca vaerã chupe opaete ipía umbɨepɨ regua —jei—. \p \v 35 Jae ramiño vi cheRu ara pe oĩ vae uyapota jucuarãi peve, pembɨasa'ã yave opaete pepɨa reve perɨvɨ iyoa pecotɨ vae pe —jei. \c 19 \s1 ¿Jupi pa cuimbae omombo vaerã jembireco? \r (Mr 10.1-12; Lc 16.18) \p \v 1 Jare Jesús opaete cua jei ma yave, oo Galilea güi Judea pe Jordán jovaicho pe. \v 2 Jare jeta vae yugüɨraa jaɨcue. Jayave Jesús umbɨgüera imbaerasɨ vae joco pe ñugüɨnoi vae reta. \v 3 Yugüeru vi fariseo reta Jesús oĩ vae pe. Jae reta uipota tẽi uyavɨca chupe. Jáeramo upɨrandu reta chupe: \p —¿Jupi pa cuimbae omombo vaerã jembireco ipotave mbae jeco pegua? \p \v 4 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —¿Pemɨngueta'ã pa Tumpa iñee pe quirãi Tumpa uyapo ramo yave, uyapo cuimbae jare cuña? —jei—. \v 5 Jare Tumpa jei cuarãi: ‘Jáeramo cuimbae usɨrɨta tu jare ichɨ güi, jare oota ico vaerã jembireco ndive. Jare mocui vae uyeyapota penti ramiño.’ Jucuarãi jei Tumpa —jei—. \v 6 Jáeramo mbaetɨ ma mocui rami. Yugüɨreco penti ramiño. Jáeramo agüɨye quía tumbɨsɨrɨ Tumpa umɨĩru vae reta —jei. \p \v 7 Jayave fariseo reta jei chupe: \p —¿Maera pa Moisés oyocui cuimbae uicuatía vaerã tupapire jembireco omombo vaerã? \p \v 8 —Moisés umaeño peré pemombo vaerã pembireco pepɨatanta ramo —jei Jesús—. Ẽrei Tumpa uyapo ramo yave, jucuarãi'ã —jei—. \v 9 Jare che jae peve, penti cuimbae ipuere omombo jembireco, cuña aguasa uyapo yave. Ẽrei cuña uyapo'ã yave aguasa, jare cuimbae omombo yave jembireco, jocua cuimbae uyuvanga co menda re umenda yave ĩru cuña ndive. Jae ramiño vi ĩru cuimbae umenda yave jocua cuña uyemomboca vae ndive, jae vi uyuvanga menda re —jei. \p \v 10 Jayave Jesús jemimboe reta jei chupe: \p —Jucuarãi yaveño cuimbae ipuere omombo jembireco, icavi'ã cuimbae umenda vaerã. \p \v 11 Ẽrei Jesús jei chupe reta: \p —Amocue vaeño ipuere uicuaa cua che jae peve vae. Jocua Tumpa umee uicuaa vaerã vae reta peño ipuere uicuaa —jei—. \v 12 Echa'ã amocue vae ichɨ güi oa güive yugüɨreco eunucorã reta. Jare amocue vae yugüɨreco eunucorã reta ĩru vae reta uapiavo reta ramo. Jare amocue vae yugüɨreco eunucorã reta rami mboroyocuia ara pegua jeco pegua. Ime yave quía ipuere uicuaa cua, tuicuaa —jei. \s1 Jesús uyerure Tumpa pe sambiaɨ reta re \r (Mr 10.13-16; Lc 18.15-17) \p \v 13 Jare amocue vae güeru Jesús oĩ vae pe sambiaɨ reta, Jesús oñono vaerã ipo jese reta jare uyerure vaerã Tumpa pe jese reta. Ẽrei jemimboe reta uñeengata güeru vae reta pe. \v 14 Ẽrei Jesús jei: \p —Pemaeño sambiaɨ reta re yugüeru vaerã checotɨ. Echa'ã cua nunga uyeyocui Tumpa pe mboroyocuia ara pegua pe —jei. \p \v 15 Jayave oñono ipo jese reta. Jayave oo joco güi. \s1 Cuimbae icocatu vae \r (Mr 10.17-31; Lc 18.18-30) \p \v 16 Jare penti cuimbae ou jei Jesús pe: \p —Oporomboe vae, nde ndepɨacavi co. ¿Mbae nunga mbae icavi vae pa ayapota anoi vaerã tecove opa mbae vae? —jei. \p \v 17 Jayave Jesús jei chupe: \p —¿Maera pa ndere cheve chepɨacavi vae co? Mbaetɨ quía ipɨacavi, jaeño co Tumpa. Ẽrei ndipota yave nenoi tecove opa mbae vae, iyapo mboroyocui reta —jei. \p \v 18 —¿Mbae nunga reta pa? —jei Jesús pe. \p Jayave Jesús jei chupe: \p —‘Agüɨye epuruyuca. Agüɨye iyuvanga menda re. Agüɨye nemonda. Agüɨye ndapu ĩru vae reta re. \v 19 Ipɨu nderu jare ndesɨ. Jare eau nderapicha nde ndiyerau rami’ —jei. \p \v 20 Jayave cuimbae jei Jesús pe: \p —Ayavɨ'ã penti ave cua mboroyocui reta chemichi güive. ¿Mbae ye pa uata cheve ayapo vaerã? —jei. \p \v 21 Jayave Jesús jei chupe: \p —Ndipota yave ndiyapo opaete icavi ndiyapo vaerã vae, ecua emee opaete mbaembae nenoi vae corepoti re, jare emee ndecorepoti iparavete vae reta pe, jare ndicocatuta ara pe. Jayave eyu cherupíe —jei. \p \v 22 Ẽrei cua uyandu yave, cuimbae oo ipɨatɨtɨ reve. Echa'ã jeta mbaembae güɨnoi. \p \v 23 Jayave Jesús jei jemimboe reta pe: \p —Añete che jae peve, yavai ete co icocatu vae uique vaerã mboroyocuia ara pegua pe. \v 24 Che jae ye peve, yavai ete icocatu vae uique vaerã Tumpa iporoyocuia pe, maemɨmba camello jee vae yuu jesacua rupi uasa vaerã güi —jei. \p \v 25 Jesús jemimboe reta cua uyandu yave, ipɨacañɨ jare jei: \p —Jucuarãi yave, ¿quía pa ipuere uyembɨasaca? \p \v 26 Jayave Jesús umae jese reta jare jei: \p —Ɨvɨ pegua reta ipuere'ã uyembɨasa. Ẽrei Tumpa ipuere umbɨasa reta. Echa'ã Tumpa ipuere uyapo opaete mbaembae —jei. \p \v 27 Jayave Pedro jei chupe: \p —Mase, ore opaete mbaembae ndueya, ndoyu vaerã nde ndive. ¿Mbae pa nonoita ore? \p \v 28 Jayave Jesús jei jemimboe reta pe: \p —Añete che jae peve, che cuimbaerã ayeyapo vae aguapɨta cheguapɨa pe ayembɨadoraca vaerã, opaete uyeyapɨcatu yave. Jae ramiño vi pe reta che ndive peyu vae peguapɨta doce guapɨa pe, jare peãata doce atɨ Israel pegua reta —jei—. \v 29 Jare ime yave quía ueya jenta, ani tɨqueɨ reta, ani tɨvɨ reta, ani jindɨ reta, ani tu, ani ichɨ, ani jembireco, ani isambiaɨ reta, ani iɨvɨ reta chereco pegua vae, cien rupi jecoviata co chupe, jare güɨnoita imbaerã tecove opa mbae vae —jei—. \v 30 Ẽrei Tumpa umbɨtaɨcueta uyembutuicha vae reta, jare umɨtenondeta uñemɨmichi vae reta —jei—. \c 20 \s1 Co pe uparavɨquɨ vae reta \p \v 1 Echa'ã mboroyocuia ara pegua penti co iya rami co. Co iya oẽ neimbove asɨ ueca quía ipuere uparavɨquɨ vaerã ico pe —jei—. \v 2 Upɨrandu amocue vae pe uparavɨquɨta ra chupe umbɨepɨ yave chupe reta penti denario ara rupi. (Penti denario co penti ara mbaravɨquɨ jepɨ pegua.) Jare jae reta jei uparavɨquɨta co chupe. Jayave co iya omondo reta ico pe —jei—. \v 3 Jayave co iya oẽ ye guarasɨ ɨvate catu mi yave, jare uecha ĩru vae reta uyemboɨ ñugüɨnoi plaza pe. Mbaetɨ co jae reta iparavɨquɨ. \v 4 Jayave co iya jei chupe reta: ‘Pe reta vi pecua peparavɨquɨ checo pe. Tambɨepɨ peve jupi co ambɨepɨ peve vaerã vae’ —jei, jei—. Jayave jae reta yugüɨraa co pe —jei—. \v 5 Jayave co iya oẽ ye guarasɨ ara mbɨte ma oĩ yave, jare omondo ĩru vae reta ico pe uparavɨquɨ vaerã. Jae ramiño vi oẽ ye mbapɨ ora ma caaru yave, jare omondo ye ĩru vae reta ico pe uparavɨquɨ vaerã —jei—. \v 6 Jare co iya oẽ ye caaru ete yave, jare uecha ĩru vae reta uyemboɨ ñugüɨnoi mbaetɨ iparavɨquɨ ramo. Jayave jei chupe reta: ‘¿Maera pa peĩ cua pe opaete ara peparavɨquɨ mbae reve?’ —jei, jei—. \v 7 ‘Mbaetɨ quía oremɨmbaravɨquɨca ramo’ —jei reta, jei—. Jayave co iya jei chupe reta: ‘Pe reta vi pecua peparavɨquɨ checo pe. Tambɨepɨ peve jupi ambɨepɨ peve vaerã vae’ —jei, jei—. \p \v 8 Guarasɨ uique ma yave, co iya jei jembiocui pe: ‘Eeni uparavɨquɨ vae reta embɨepɨ chupe reta. Embɨepɨ rani taɨcue rupi umbɨpɨ uparavɨquɨ vae reta pe, jare taɨcue rupi embɨepɨ tenonde yave umbɨpɨ uparavɨquɨ vae reta pe’ —jei, jei—. \v 9 Jare co güi yugüeru ye yave caaru ete umbɨpɨ uparavɨquɨ vae reta, co iya jembiocui umee penti penti pe penti denario —jei—. \v 10 Jare neimbove asɨ umbɨpɨ uparavɨquɨ vae reta co güi yugüeru yave, ipɨa pe uyemɨngueta tẽi co iya jembiocui umbɨepɨta co chupe reta jeta caaru ete umbɨpɨ uparavɨquɨ vae reta pe umbɨepɨ vae güi. Ẽrei co iya jembiocui umbɨepɨ vi chupe reta penti denario ĩru reta pe rami —jei—. \v 11 Jayave penti denarioño güɨnoi yave, iñeenguru co iya pe —jei—. \v 12 Jae reta jei chupe: ‘Cua taɨcue rupi umbɨpɨ uparavɨquɨ vae reta penti oraño uparavɨquɨ. Ẽrei nde nembɨepɨ chupe reta penti denario oreve nembɨepɨ rami, yepe tẽi ore nduparavɨquɨ tanta guarasɨ jasɨ reve’ —jei reta, jei—. \v 13 Ẽrei co iya jei penti vae pe: ‘Cheamigo, ayapo'ã etei icavi mbae vae ndeve. Echa'ã nde ndere cheve ndeparavɨquɨta checo pe che ambɨepɨ ndeve yave penti denario’ —jei, jei—. \v 14 ‘Ecua eraa cua nemɨnganacue. Aipota ambɨepɨ taɨcue rupi umbɨpɨ uparavɨquɨ vae pe penti denario ndeve ambɨepɨ rami’ —jei, jei—. \v 15 ‘Echa'ã jupi co che ayapo vaerã aipota vae chembaembae ndive. Agüɨye neacatãa cua ĩru vae re che ayapo icavi vae chupe ramo’ —jei, jei—. \p \v 16 Jae ramiño vi Tumpa umbɨtaɨcueta uyembutuicha vae reta, jare umɨtenondeta uñemɨmichi vae reta —jei. \s1 Jesús umɨmbeu ye umanota co \r (Mr 10.32-34; Lc 18.31-34) \p \v 17 Jare Jesús Jerusalén cotɨ oo rambueve, ueni jocua doce jemimboe reta ĩru reta ipɨte güi, jare jei chupe reta: \p \v 18 —Mase, yaa co ñaĩ Jerusalén pe. Jare che cuimbaerã ayeyapo vae penti vae chemeeta sacerdote reta itenondegua reta jare mboroyocui re oporomboe vae reta pe. Jae reta jeita amano vaerã, \v 19 jare chemeeta judío mbae vae reta pe. Jae reta cheyoyaita, chenupata chicote pe, jare checututa curusu re. Ẽrei mbapɨ ara rupi aicove yeta ayu umanocue vae reta ipɨte güi —jei. \s1 Jacobo jare Juan uipota vae \r (Mr 10.35-45) \p \v 20 Cua jaɨcue rupi ou Jesús oĩ vae pe Zebedeo jembireco imembɨ reta Jacobo jare Juan ndive. Cuña uyeatɨca Jesús jovai jare jei chupe uipota uyapo vaerã mbae chupe. \v 21 Jayave Jesús upɨrandu cuña pe: \p —¿Mbae pa ndipota? \p —Emaeño cua mocui chemembɨ re uguapɨ vaerã ndeyɨpɨ pe ndeporoyocuia pe, penti ndeacata cotɨ jare ĩru ndeaso cotɨ —jei cuña chupe. \p \v 22 Ẽrei Jesús jei Jacobo jare Juan pe: \p —Picuaa'ã mbae re piyerure vae. ¿Pepuereta pa piporara che aiporarata vae rami? ¿Pepuereta pa piyembɨbautizaca che ayembɨbautizacata vae rami? —jei. \p —Orepuereta co —jei reta. \p \v 23 —Añete pe reta piporarata che aiporarata vae rami, jare pe reta piyembɨbautizacata che ayembɨbautizacata vae rami —jei Jesús chupe reta—. Ẽrei chepuere'ã jae peve peguapɨ vaerã cheyɨpɨ pe, penti cheacata cotɨ jare ĩru cheaso cotɨ. Echa'ã cheRu umɨcuatɨ̃ro ma joco pe uguapɨta vae reta peguarã —jei. \p \v 24 Jare ĩru diez Jesús jemimboe reta cua uyandu yave, pochɨ reta Jacobo jare Juan pe. \v 25 Jayave Jesús ueni reta. \p —Picuaa cavi co cua —jei chupe reta—. Mburuvicha ɨvɨ pegua reta oporoyocui, jare mbaepuere güɨnoi vae reta jei ĩru reta pe mbae uyapo vaerã —jei—. \v 26 Ẽrei pe reta agüɨye piyapo jucuarãi —jei—. Ime yave penti pepɨte pe oĩ vae uipota mbaepuere güɨnoi vae, tuyeyocui ĩru reta pe —jei—. \v 27 Jare ime yave penti pepɨte pe oĩ vae uipota tenondeguarã ico vae, tuyeyocui ĩru reta pe —jei—. \v 28 Echa'ã che cuimbaerã ayeyapo vae ayu ayeyocui vaerã ĩru vae reta pe. Ayu'ã ĩru vae reta uyeyocui cheve vaerã. Ayu amano vaerã, jeta vae aepɨ vaerã —jei. \s1 Mocui cuimbae jesa mbae vae \r (Mr 10.46-52; Lc 18.35-43) \p \v 29 Jare yugüɨraa yave tenta guasu Jericó güi, jeta vae yuguɨraa Jesús jaɨcue. \v 30 Jare mocui cuimbae jesa mbae vae uguapɨ ñugüɨnoi joco pe tape jembeɨ pe. Jare uicuaa reta Jesús uasa oo oĩ yave, iñeeãta reve jei reta: \p —OreYa, oreparareco. Nde co jae David iñemoñaa reta pegua. \p \v 31 Jeta joco pe ñugüɨnoi vae reta uñeengata chupe reta. Uipota tẽi umɨquĩi. Ẽrei jae reta jeiete iñeeãta reve jei: \p —OreYa, oreparareco. Nde co jae David iñemoñaa reta pegua. \p \v 32 Jayave Jesús uyemboɨ, jare uenica cuimbae jesa mbae vae reta. \p —¿Mbae pa pipota ayapo vaerã peve? —jei chupe reta. \p \v 33 —Nduipota numae, oreYa —jei reta chupe. \p \v 34 Jayave Jesús uiparareco reta jare uyavɨquɨ jesa chugüi. Jare jupivoiño mocui reve ipuere umae, jare yugüɨraa Jesús jaɨcue. \c 21 \s1 Jesús oo Jerusalén pe \r (Mr 11.1-11; Lc 19.28-40; Jn 12.12-19) \p \v 1 Jare coiño ma Jerusalén güi ñugüɨnoi yave, yugüɨraa uvãe tenta guasu-raɨ Betfagé iyɨpɨ pe, ɨvɨtu guasu Olivos jovai. Jayave Jesús oyocui mocui jemimboe reta: \p \v 2 —Pecua pea tenta guasu-raɨ yanderovai oĩ vae pe —jei—. Peo pevãe yave, pevãeta penti mburica uñeñapɨ̃ti oĩ, jare pevãeta vi mburica taɨrusu vae jae ndive. Piyora peru —jei—. \v 3 Jare ime yave quía mbae jei peve, pere chupe: ‘YandeYa uipota uiporu, ẽrei ɨmambae güeruruca yeta cua pe’ —pere, jei. \p \v 4 Opaete cua uyeyapo, Tumpa iñee aracae umɨmbeu vae jei vae uyeyapo vaerã. Echa'ã jae jei cuarãi: \q1 \v 5 “Pemɨmbeu Jerusalén pegua reta pe: \q1 ‘Mase, peRuvicha Guasu ou peve. \q1 Uñemɨmichi oĩ. \q1 Echa'ã opo ou mburica taɨrusu vae re.’ ” \m Jucuarãi jei. \p \v 6 Jayave Jesús jemimboe reta yugüɨraa, jare uyapo Jesús jei chupe reta uyapo vaerã vae. \v 7 Jare güeru mburica jare mburica taɨrusu vae Jesús oĩ vae pe. Jayave Jesús jemimboe reta oñono iyasoya maemɨmba reta icupe re, jare Jesús opo mburica taɨrusu vae re. \v 8 Jare jeta vae uipɨso iyasoya tape rupi mburica taɨrusu vae jenonde, jare ĩru vae reta uyasɨa ñanaroquɨ jare oñono tape rupi. \v 9 Jare Jesús jenonde yugüɨraa vae reta jare jaɨcue rupi yugüɨraa vae reta iñeeãta reve jei: \p —¡Icavi co! Cua co jae David iñemoñaa reta pegua. Tuyembɨadoraca yandeYa jee re ou vae. Tei reta ‘icavi co’ ara pe —jei reta. \p \v 10 Jare Jesús oo ma uvãe yave Jerusalén pe, opaete Jerusalén pegua reta ipɨacañɨ reve jei: \p —¿Quía pa co jae? \p \v 11 Jare jeta vae reta jei: \p —Cua co jae Jesús. Jae co penti Tumpa iñee umɨmbeu vae Nazaret pegua. Nazaret Galilea pegua co —jei reta. \s1 Jesús Tumpa jo pe uyapo vae \r (Mr 11.15-19; Lc 19.45-48; Jn 2.13-22) \p \v 12 Jayave Jesús uique Tumpa jo pe, jare omoẽ joco güi opaete umaemee vae reta jare mbae ogua vae reta, jare umbɨyapara corepoti uipepɨca vae reta imesa reta jare pɨcasu reta umee vae reta jenda reta. \v 13 Jare jei chupe reta: \p —Tumpa iñee pe uyecuatía oĩ cuarãi: ‘Chero uyembɨjeeta o yerure pegua pe.’ Jucuarãi uyecuatía oĩ. Ẽrei pe reta piyapo ma imonda vae reta iñemia rami —jei. \p \v 14 Jare yugüeru Jesús oĩ vae pe Tumpa jo pe jesa mbae vae reta jare icõcho vae reta, jare Jesús umbɨgüera reta. \v 15 Jare sacerdote reta itenondegua reta jare mboroyocui re oporomboe vae reta uecha mɨacañɨ Jesús uyapo vae reta, jare uyandu vi sambiaɨ Tumpa jo pe ñugüɨnoi vae reta iñeeãta reve jei: \p —¡Icavi co! Cua co jae David iñemoñaa reta pegua. \p Jáeramo jae reta pochɨ. \v 16 Jayave jei reta Jesús pe: \p —¿Ndiyandu pa cua reta jei vae? \p Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Ayandu. ¿Pemɨngueta'ã pa cua Tumpa iñee pe uyecuatía oĩ vae? \q1 ‘Nde nemee sambiaɨ reta jare imeño ucambu vae reta pe nembɨadora vaerã.’ \m Jucuarãi uyecuatía oĩ —jei. \p \v 17 Jayave Jesús ueya reta. Oo Jerusalén güi Betania pe, jare joco pe ico. \s1 Ɨva ía mbae vae \r (Mr 11.12-14, 20-26) \p \v 18 Pɨareve pe neimbove yave Jesús oo ye Jerusalén cotɨ, jare iyembaɨ. \v 19 Jare uecha penti ɨva coiño tape güi. Jayave oo umae jese, ẽrei uvãe'ã ía, jaeño joquɨ. Jayave jei ɨva pe: \p —Ndarau etei ma ndeía. \p Jare ɨmambae ɨva yɨpi. \p \v 20 Jare Jesús jemimboe reta uecha yave ɨva yɨpi vae, ipɨacañɨ jese jare jei: \p —Ɨmambae yɨpi jocua ɨva. \p \v 21 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Añete che jae peve, pepurugüɨrovia yave, pe reta vi pepuereta piyapo che ayapo ɨva pe vae rami. Ẽrei pepurugüɨrovia yave, pepuereta vi pere cua ɨvɨtu guasu pe: ‘Pecua cua güi piyemombo ɨ guasu pe’, jare jucuarãita uyeyapo. Pere'ã yave pepɨa pe: ‘Ndarau ndipo uyeyapo’, uyeyapota co peve —jei—. \v 22 Jare ime yave mbae pipota vae, piyerure Tumpa pe jese. Jare perovia yave Tumpa umeeta co peve, penoita co —jei. \s1 Jesús imbaepuere \r (Mr 11.27-33; Lc 20.1-8) \p \v 23 Jare Jesús uique ye yave Tumpa jo pe, sacerdote reta itenondegua reta jare tenta guasu pegua reta itenondegua reta yugüeru jae oĩ vae pe oporomboe rambueve, jare upɨrandu chupe: \p —¿Mbae nunga mbaepuere pa nenoi cua mbaembae ndiyapo vaerã? ¿Quía pa umee ndeve mbaepuere cua ndiyapo vaerã? —jei reta. \p \v 24 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Che vi tapɨrandu peve mbae re. Pemɨmbeu yave cheve, che vi amɨmbeuta peve mbae nunga mbaepuere anoi cua mbaembae ayapo vaerã —jei—. \v 25 ¿Quía pa ombou Juan upurumbɨbautiza vaerã? ¿Tumpa pa ombou? ani ¿ɨvɨ pegua reta pa ombou? —jei. \p Jayave jae reta jei uyupe: \p —Yae yave: ‘Tumpa co ombou’, jae jeita yandeve: ‘Jucuarãi yave, ¿maera pa perovia'ã?’ —jei reta uyupe—. \v 26 Ẽrei yandepuere'ã yae: ‘Ɨvɨ pegua reta co ombou.’ Echa'ã yaquɨye tenta guasu pegua reta güi. Echa'ã opaete vae güɨrovia Juan co jae penti Tumpa iñee umɨmbeu vae —jei reta uyupe. \p \v 27 Jayave jei reta Jesús pe: \p —Nduicuaa'ã. \p —Che vi ndarau amɨmbeu peve mbae nunga mbaepuere anoi cua mbaembae ayapo vaerã —jei Jesús chupe reta—. \s1 Mocui taɨ reta \p \v 28 ¿Quirãi pa pepɨa pe piyemɨngueta cua re? Penti cuimbae güɨnoi mocui taɨ reta. Ou jei penti taɨ pe: ‘Cheraɨ, cua ara ecua eparavɨquɨ checo pe.’ \v 29 Taɨ jei chupe: ‘Aata'ã aparavɨquɨ.’ Ẽrei taɨcue rupi iquɨrẽɨ oo. Jáeramo oo uparavɨquɨ tu ico pe —jei—. \v 30 Jare cuimbae jei ĩru taɨ pe: ‘Cheraɨ, cua ara ecua eparavɨquɨ checo pe.’ Taɨ jei chupe: ‘Aata aparavɨquɨ, cheru.’ Ẽrei oo'ã —jei—. \v 31 ¿Quía nunga pa cua mocui vae güi uyapo tu jei vae? —jei. \p Jayave jae reta jei chupe: \p —Jocua tenonde tu oyocui vae. \p Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Añete che jae peve, mburuvicha peguarã ocovara vae reta jare cuña aguasa rupi yugüɨreco vae reta uiqueta perenonde Tumpa iporoyocuia pe. \v 32 Echa'ã Juan ou uicuaaca peve jupi vae, ẽrei pe reta perovia'ã. Ẽrei mburuvicha peguarã ocovara vae reta jare cuña aguasa rupi yugüɨreco vae reta güɨrovia. Jare yepe tẽi cua picuaa, ẽrei peeya'ã piyemɨngueta icavi mbae vae pepɨa pe oĩ vae. Jecuae peatẽɨ perovia Juan —jei—. \s1 Co iporúa icavi mbae vae reta \r (Mr 12.1-12; Lc 20.9-19) \p \v 33 Tamɨmbeu ye peve amɨjaanga reve cua: Ico penti cuimbae icorã uiquẽse vae. Jayave oñotɨ pɨpe jeta uva. Jayave oyoo ɨvɨ, jare uyapo uva uitami pɨpe vaerã. Uyapo vi penti chapapa, umae vaerã ɨvate güi opaete co re. Jayave uiporuca ico ĩru vae reta pe, jae reta uyandareco vaerã jese. Jayave co iya oo mbɨrɨ ambɨe ɨvɨ pe —jei—. \v 34 Jare uva yagüɨye ma yave, co iya ombou amocue jembiocui reta co iporúa reta pe, jae reta umbɨyao vaerã tẽi uva reta, iya güɨnoi vaerã imbaerã —jei—. \v 35 Ẽrei co iporúa reta uipɨsɨ co iya jembiocui reta, jare uinupa penti vae, jare uyuca ĩru vae, jare uyapi ita pe ĩru vae —jei—. \v 36 Jayave co iya ombou ye jeta catu ete jembiocui reta tenonde ombou vae güi. Ẽrei co iporúa reta jecuae jucuarãi uyapo ye chupe reta —jei—. \v 37 Jayave taɨcue rupi co iya ombou taɨ. Jei tẽi iyupe: ‘Aramoi uipɨuta cheraɨ’ —jei, jei—. \v 38 Ẽrei co iporúa reta uecha yave co iya taɨ, jei reta uyupe: ‘Cua co jae iyarã vae. Yaa yayuca, jare yande yaicota co iyarã’ —jei reta, jei—. \v 39 Jayave jae reta uipɨsɨ co iya taɨ omombo co güi jare uyuca —jei—. \p \v 40 Jáeramo co iya ou ye yave, ¿mbae ra uyapota jocua co iporúa reta pe? —jei. \p \v 41 Jayave jae reta jei Jesús pe: \p —Opata uyuca jocua cuimbae icavi mbae vae reta, jare uiporucata ico ambɨe vae reta pe. Jae reta umeeta co iya pe imbaerã uva yagüɨye ma yave —jei reta. \p \v 42 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —¿Pemɨngueta'ã pa cua Tumpa iñee pe uyecuatía oĩ vae? \q1 ‘Ita tenta iyapoa reta omombo vae uyeyapo ma ita tenondegua vae. \q1 YandeYa uyapo cua. \q1 Yaecha ma, jare yandepɨacañɨ jese.’ \m Jucuarãi uyecuatía oĩ —jei—. \p \v 43 Jáeramo che jae peve, pe reta ndarau pico Tumpa iporoyocuia pe. Tumpa umeeta ĩru reta pe yugüɨreco vaerã joco pe. Jae reta uyapota jupi vae —jei—. \v 44 Ime yave quía jocua ita re uyepɨaca vae, uñemopẽta co. Jare ime yave quía jocua ita oa jese vae, opata umbɨperasoraso —jei. \p \v 45 Jare sacerdote reta itenondegua reta jare fariseo reta cua uyandu yave, uicuaa cua Jesús umɨjaanga reve jei vae uicuaaca quirãi jae reta teco güɨnoi. \v 46 Jare jae reta uipota tẽi uipɨsɨ Jesús. Ẽrei ipuere'ã. Echa'ã uquɨye jeta vae reta güi. Echa'ã jocua jeta vae reta güɨrovia Jesús co jae penti Tumpa iñee umɨmbeu vae. \c 22 \s1 Parea menda pegua \r (Lc 14.15-24) \p \v 1 Jare Jesús imiari ye joco pe ñugüɨnoi vae reta pe umɨjaanga reve. Jei chupe reta: \p \v 2 —Mboroyocuia ara pegua penti mburuvicha guasu rami co. Jocua mburuvicha guasu taɨ umendata. Jáeramo mburuvicha guasu uyapo parea —jei—. \v 3 Uparea ma amocue vae pe yugüeru vaerã menda pe. Jayave omondo jembiocui reta ueni reta vaerã. Ẽrei jae reta ñatẽɨ yugüeru —jei—. \v 4 Jayave mburuvicha guasu oyocui ye ĩru jembiocui reta. Jei chupe reta: ‘Pecua pemɨmbeu aparea chupe vae reta pe: Mase, jáema oĩ peu vaerã. Ayucaca ma chegüeye reta jare ĩru cherɨmba iquɨra vae reta. Ayapɨcatu ma opaete. Pecua menda pe’ —pere, jei, jei—. \v 5 Ẽrei jae reta uipota'ã yugüɨraa. Penti vae oo ico pe. Ĩru vae oo umaemee. \v 6 Jare ĩru reta uipɨsɨ mburuvicha guasu jembiocui reta, uyapo icavi mbae vae chupe reta jare uyuca reta —jei—. \v 7 Ẽrei mburuvicha guasu uicuaa yave cua regua, pochɨ ete co. Jáeramo omondo isundaro reta opa vaerã uyuca jocua upuruyuca vae reta jare uapɨ vaerã jenta guasu —jei—. \v 8 Jayave mburuvicha guasu jei jembiocui reta pe: ‘Opaete uyeyapɨcatu ma oĩ yayapo vaerã menda. Ẽrei aparea chupe vae reta uyapo'ã jupi vae’ —jei, jei—. \v 9 ‘Jáeramo pecua calle rupi jare pere opaete pevãe chupe vae reta pe yugüeru vaerã menda pe’ —jei, jei—. \v 10 Jayave mburuvicha guasu jembiocui reta yugüɨraa calle rupi jare umbatɨ opaete uvãe chupe vae reta - icavi vae uyapo vae reta jare icavi mbae vae uyapo vae reta. Jare mburuvicha guasu jo tɨnee ma —jei—. \p \v 11 Jare mburuvicha guasu ou uvãe yave umae vaerã yugüeru vae reta re, uecha joco pe penti cuimbae temimonde menda pegua mbaetɨ güɨnoi vae —jei—. \v 12 Jayave jei chupe: ‘Cheamigo, ¿quirãi pa ndique cua pe temimonde menda pegua mbae reve?’ Ẽrei cuimbae jei'ã mbae ave —jei—. \v 13 Jayave mburuvicha guasu jei jembiocui reta pe: ‘Piñapɨ̃ti ipo rupi jare ipɨ rupi, jare peraa cua güi pemombo oca pe pɨ̃tumimbi oĩ vae pe. Joco pe uyaota jare jãi umbɨquɨrɨrɨuta’ —jei—. \v 14 Echa'ã Tumpa ueni jeta vae reta ẽrei mbovɨño uiparavo —jei. \s1 ¿Jupi pa yambɨepɨ vaerã César pe? \r (Mr 12.13-17; Lc 20.20-26) \p \v 15 Jayave fariseo reta uyembatɨ, jare uyemboemboe quirãi ipuere uyavɨca Jesús pe jae uyemɨngueta yave. \v 16 Jayave jae reta omondo jemimboe reta Jesús oĩ vae pe herodiano reta ndive. Jae reta jei Jesús pe: \p —Oporomboe vae, nduicuaa nde ndere vae añete co. Nde ndeporomboe cavi quirãi Tumpa uipota yaico vaerã vae re. Nde nemae oyovaque opaete pãve re. Nembutuicha'ã penti ave ĩru vae güi —jei reta—. \v 17 Jáeramo emɨmbeu oreve, ¿quirãi pa ndepɨa pe ndiyemɨngueta cua re? César yandeocui yambɨepɨ vaerã chupe corepoti pe. ¿Jupi pa yambɨepɨ vaerã chupe? ani ¿jupi'ã pa? —jei reta. \p \v 18 Ẽrei Jesús uicuaa jae reta uipota tẽi co uyapo icavi mbae vae chupe, jare jei chupe reta: \p —¿Maera pa pipota piyavɨca cheve? Pe reta co jae upurumbɨtavɨ vae reta —jei—. \v 19 Peechaca cheve corepoti mburuvicha guasu ocovara peve vae —jei. \p Jayave güeru reta chupe penti corepoti. \v 20 Jayave Jesús upɨrandu chupe reta: \p —¿Quía jova íã pa cua? ¿Quía jee pa cua uyecuatía oĩ vae? —jei. \p \v 21 —Jocua César imbae co —jei reta. \p Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Pemee César pe Cesar pegua, jare pemee Tumpa pe Tumpa pegua. \p \v 22 Cua uyandu reta yave, ipɨacañɨ reta jese. Jayave jae reta yugüɨraa Jesús güi. \s1 ¿Icove yeta pa umanocue vae reta? \r (Mr 12.18-27; Lc 20.27-40) \p \v 23 Jare jocua ara etei amocue saduceo reta yugüeru Jesús oĩ vae pe. Opaete saduceo reta jei umanocue vae reta icove ye'ã co. Saduceo yugüeru vae reta jei Jesús pe: \p \v 24 —Oporomboe vae, Moisés jei ueya yandeve cuarãi: ‘Penti tɨqueɨ vae umano yave, jembirecocue mbaetɨ imembɨ chupe yave, cuimbae amɨri tɨvɨ tumenda jocua cuña ndive. Jayave cuña imembɨ yave, cuimbae tumbɨjee sambiaɨ tɨqueɨ amɨri jee pe.’ Jucuarãi jei Moisés —jei reta chupe—. \v 25 Ico orepɨte pe penti cuimbae seis tɨvɨ reta güɨnoi vae. Cua cuimbae umenda, jare umano umɨmembɨ mbae reve. Cuimbae amɨri jaɨcue rupigua umenda jembirecocue ndive —jei reta—. \v 26 Ẽrei jae vi umano umɨmembɨ mbae reve. Jae ramiño vi uyeyapo jaɨcue rupigua ye pe. Opaete siete reve umenda jocua cuña ndive, jare opaete siete reve umano umɨmembɨ mbae reve —jei reta—. \v 27 Taɨcue rupi cuña umano vi. \v 28 Jayave umanocue vae reta icove ye yave, ¿quía nunga vae jembirecorã pa icota jocua cuña? Echa'ã opaete siete reve umenda jae ndive —jei reta. \p \v 29 Ẽrei Jesús jei chupe reta: \p —Pe reta piyavɨ co. Echa'ã picuaa'ã Tumpa iñee uyecuatía oĩ vae jare Tumpa imbaepuere —jei—. \v 30 Umanocue vae reta icove ye yave, cuimbae reta jare cuña reta ndarau umenda. Yugüɨrecota ángel ara pe ñugüɨnoi vae reta yugüɨreco rami —jei—. \v 31 Tamɨmbeu peve umanocue vae reta regua. Icove yeta co. ¿Pemɨngueta'ã pa Tumpa iñee pe uyecuatía oĩ vae? \v 32 Echa'ã uyecuatía oĩ cuarãi: ‘Che co jae Abraham, Isaac jare Jacob iTumpa’ —jei Tumpa. Jucuarãi uyecuatía oĩ —jei—. Tumpa mbaetɨ co umanocue vae reta iTumpa. Jae co tecove güɨnoi vae reta iTumpa —jei. \p \v 33 Jare yatɨ vae reta cua uyandu yave, ipɨacañɨ Jesús iporomboe re. \s1 Mboroyocui tenondegua vae \r (Mr 12.28-34) \p \v 34 Ẽrei fariseo reta uicuaa yave saduceo reta ipuere'ã ma co mbae jei Jesús pe, amocue jae reta uyembatɨ Jesús oĩ vae pe. \v 35 Jayave penti fariseo - jae co penti mboroyocui re oporomboe vae vi - upɨrandu Jesús pe mbae re. Uipota tẽi uyavɨca chupe. \v 36 Jei chupe: \p —Oporomboe vae, ¿mbae nunga mboroyocui pa co jae tenondegua vae? \p \v 37 Jayave Jesús jei chupe: \p —Mboroyocui tenondegua vae co cua: ‘Eau ndeYa Tumpa opaete ndepɨa reve, opaete nderecove reve, jare opaete ndepɨayemɨngueta reve’ —jei—. \v 38 Cua co jae mboroyocui tenondegua vae —jei—. \v 39 Jare jaɨcue rupigua vae co cua: ‘Eau nderapicha nde ndiyerau rami’ —jei—. \v 40 Cua mocui mboroyocui ndiyapo yave, ndiyapo ma co opaete Moisés iporoyocui jei vae jare Tumpa iñee aracae umɨmbeu vae reta jei vae —jei. \s1 ¿Quía iñemoñaa reta pegua pa co Cristo? \r (Mr 12.35-37; Lc 20.41-44) \p \v 41 Jare fariseo reta Jesús oĩ vae pe uyembatɨ yave, Jesús upɨrandu chupe reta: \p \v 42 —¿Mbae pa pepɨa pe piyemɨngueta Cristo re? ¿Quía iñemoñaa reta pegua pa co jae? \p —Jae co David iñemoñaa reta pegua —jei reta chupe. \p \v 43 —Jucuarãi yave, ¿maera pa David etei jei chupe: ‘CheYa’? Echa'ã Espíritu Santo uicuaaca David pe jucuarãi jei vaerã —jei chupe reta—. \v 44 Echa'ã David jei cuarãi: \q1 ‘YandeYa jei cheYa pe: \q1 Eguapɨ cheyɨpɨ pe cheacata cotɨ, \q1 nderovaicho reta opa amɨamɨri regua’ —jei yandeYa. \m Jucuarãi jei David aracae —jei—. \v 45 ¿Quirãi pa ipuere ico David iñemoñaa reta peguarã? Echa'ã David etei jei chupe: ‘CheYa’ —jei Jesús chupe reta. \p \v 46 Jare mbaetɨ quía ipuere umɨmbeu chupe. Jare jocua ara güive mbaetɨ ye quía uipota upɨrandu Jesús pe mbae re. \c 23 \s1 Jesús umbɨjeco mboroyocui re oporomboe vae reta jare fariseo reta \r (Mr 12.38-40; Lc 11.37-54; 20.45-47) \p \v 1 Jayave Jesús jei jeta vae pe jare jemimboe reta pe: \p \v 2 —Mboroyocui re oporomboe vae reta jare fariseo reta umɨmbeu peve Moisés iporoyocui reta. \v 3 Jáeramo jecuaeño piyapo jei reta peve piyapo vaerã vae. Ẽrei agüɨye piyapo jae reta uyapo rami. Echa'ã jae reta etei uyapo'ã jei peve piyapo vaerã vae —jei—. \v 4 Jae reta jei ĩru vae reta pe uyapo vaerã yavai uyapo vaerã vae. Yamɨjaanga penti tɨvɨta. Jae reta jei ĩru vae reta pe ovoɨ vaerã penti tɨvɨta poɨ vae. Ẽrei jae reta omborɨ'ã etei ovoɨ vaerã. Uyavɨquɨ'ã etei reta jɨvɨta —jei—. \v 5 Mboroyocui re oporomboe vae reta jare fariseo reta mbae uyapo yave, uipota ĩru vae reta uecha vaerã. Echa'ã jae reta oñono iyee Tumpa iñee jɨru tuicha vae jare uyapo jemimonde pucu —jei—. \v 6 Yugüɨraa yave tupao pe jare parea pe, jecuaeño uipota uguapɨ tenda tenondegua vae reta pe —jei—. \v 7 Jare uipota ĩru vae reta pe uyembɨsaludaca vaerã calle reta rupi jare jei vaerã chupe reta: ‘Oporomboe vae’ —jei—. \v 8 Ẽrei agüɨye pipota ĩru vae reta jei vaerã peve: ‘Oporomboe vae.’ Echa'ã che co jae pomboe vae, jare opaete pe reta cherɨvɨ reta co —jei—. \v 9 Jare agüɨye pere: ‘Cheru’, penti cuimbae ɨvɨ pegua pe. Echa'ã pentiño co jae peRu, jare jae ico ara pe —jei—. \v 10 Jare agüɨye pipota ĩru vae reta jei vaerã peve: ‘Cheya.’ Echa'ã pentiño co jae peYa. Jae co che. Echa'ã che co jae Cristo, Tumpa ombou vae —jei—. \v 11 Ime yave quía uipota tenondeguarã ico vae, tuyeyocui opaete ĩru reta pe —jei—. \v 12 Echa'ã uyembutuicha vae uñemɨmichicata co. Jae ramiño vi uñemɨmichi vae uyembutuichacata co —jei. \p \v 13 Jayave Jesús jei mboroyocui re oporomboe vae reta jare fariseo reta pe: \p —Pe reta co jae mboroyocui re oporomboe vae reta jare fariseo reta. Piporarata co. Pe reta co jae upurumbɨtavɨ vae reta. Echa'ã pe reta piyopia ĩru vae reta agüɨye vaerã uique mboroyocuia ara pegua pe. Pe reta etei pique'ã. Ĩru vae reta uipota tẽi uique, ẽrei pe reta piyopia reta agüɨye vaerã uique —jei—. \v 14 Pe reta co jae mboroyocui re oporomboe vae reta jare fariseo reta. Piporarata co. Pe reta co jae upurumbɨtavɨ vae reta. Echa'ã pepɨ̃ro cuña ime umano vae reta güi opaete imbaembae, jare pucu piyerure Tumpa pe pepurumbɨtavɨ vaerã. Jáeramo piporara eteta co —jei—. \v 15 Pe reta co jae mboroyocui re oporomboe vae reta jare fariseo reta. Piporarata co. Pe reta co jae upurumbɨtavɨ vae reta. Echa'ã peo peeca opaete ɨ guasu rupi jare ɨvɨ rupi pevãe vaerã penti pepuere pemɨquɨrẽɨ peporomboe güɨrovia vaerã vae. Jare güɨrovia yave peporomboe, jecuae pemboe mbaembae re. Jocua jeco pegua jae uyeyapo icavi mbae vaerã. Pe reta peota tata guasu pe. Jare jae peporomboe re güɨrovia ramo, oota vi tata guasu pe —jei—. \v 16 Pe reta co jae jesa mbae vae uechaca ñugüɨnoi tape ĩru vae reta pe vae reta rami. Piporarata co. Echa'ã pe reta pere: ‘Ime yave quía: Tumpa jo jee re ayapota, jei vae, jocua mbae'ã co. Ẽrei ime yave quía: Oro Tumpa jo pegua jee re ayapota, jei vae, uyapota co jocua jei uyapota vae’ —pere, jei—. \v 17 Pe reta co jae jesa mbae vae reta rami. Pe reta pearacuaa'ã. Echa'ã jocua oro uñeñono tee Tumpa peguarã, Tumpa jo pegua co ramoño. Jáeramo Tumpa jo uyembujupica ete jocua oro Tumpa jo pegua güi —jei—. \v 18 Jae ramiño vi pe reta pere: ‘Ime yave quía: Uñemeearenda jee re ayapota, jei vae, jocua mbae'ã co. Ẽrei ime yave quía: Ofrenda jee re uñemeearenda pe oĩ vae ayapota, jei vae, uyapota co jei uyapota vae’ —pere, jei—. \v 19 Pe reta co jae jesa mbae vae reta rami. Pe reta pearacuaa'ã. Echa'ã jocua ofrenda uñeñono tee Tumpa peguarã, uñemeearenda pe oĩ ramoño. Jáeramo uñemeearenda uyembujupica ete ofrenda uñemee vae güi —jei—. \v 20 Jáeramo ime yave quía: Uñemeearenda jee re ayapota, jei vae, opaete ofrenda uñemeearenda pe oĩ vae uñemɨĩru uñemeearenda ndive —jei—. \v 21 Jae ramiño vi ime yave: Tumpa jo jee re ayapota, jei vae, Tumpa jo pe ico vae uñemɨĩru Tumpa jo ndive —jei—. \v 22 Jae ramiño vi ime yave quía: Ara jee re ayapota, jei vae, Tumpa uñemɨĩru ara ndive. Echa'ã ara Tumpa iguapɨa co —jei—. \v 23 Pe reta co jae mboroyocui re oporomboe vae reta jare fariseo reta. Piporarata co. Pe reta co jae upurumbɨtavɨ vae reta. Echa'ã pemee Tumpa pe diezmo temitɨ reta penoi vae güi. Ẽrei cua michi ete. Mboroyocui jei peve piyapo vaerã jeta ete cua güi. Echa'ã jei peve piyapo vaerã jupi vae jare pepuruparareco vaerã jare pepurugüɨrovia vaerã. Piyapo'ã opaete cua. Icavi co pemee vaerã Tumpa pe jocua nunga diezmo. Ẽrei piyapota tẽi jupi vae jare pepurupararecota tẽi jare pepurugüɨroviata tẽi —jei—. \v 24 Pe reta co jae jesa mbae vae uechaca ñugüɨnoi tape ĩru vae reta pe vae reta rami. Pe reta peatẽɨ pemocui penti ñeti, ẽrei pemocui penti camello —jei—. \v 25 Pe reta co jae mboroyocui re oporomboe vae reta jare fariseo reta. Piporarata co. Pe reta co jae upurumbɨtavɨ vae reta. Pe reta co jae taza jare plato icupe rupiño uyeyoe vae rami. Ẽrei pepɨa iquɨa co. Echa'ã pipota ĩru vae reta imbaembae jare piyapo icavi mbae vae —jei—. \v 26 Pe reta co jae fariseo reta. Pe reta co jae jesa mbae vae reta rami. Piyoe rani pepɨa, taza jare plato japɨpe rupi piyoe rami. Jayave icupe rupi vi uyeyoeta —jei—. \v 27 Pe reta co jae mboroyocui re oporomboe vae reta jare fariseo reta. Piporarata co. Pe reta co jae upurumbɨtavɨ vae reta. Echa'ã pe reta co jae teõgüerɨru uñemotĩ cavi vae reta rami. Jocua nunga teõgüerɨru ipõra echa, ẽrei japɨpe pe tɨnee umanocue vae reta icãgüecue reta pe jare iquɨa —jei—. \v 28 Jae ramiño vi ĩru vae reta ipɨa pe uyemɨngueta tẽi pe reta co jae jupi vae reta, ẽrei pepɨa tɨnee tavɨ jare icavi mbae vae pe —jei—. \p \v 29 Pe reta co jae mboroyocui re oporomboe vae reta jare fariseo reta. Piporarata co. Pe reta co jae upurumbɨtavɨ vae reta. Echa'ã pe reta piyapo Tumpa iñee aracae umɨmbeu vae reta iteõgüerɨru reta, jare pemopõra jupi vae reta iteõgüerɨru reta —jei—. \v 30 Jare pere: ‘Yande yaico yave mona yandetenondegua reta yugüɨreco yave, yande yamborɨta'ã tẽi jae reta uyuca yave Tumpa iñee aracae umɨmbeu vae reta’ —pere, jei—. \v 31 Jucuarãi pere ramo, picuaaca quirãi pe reta co jae Tumpa iñee aracae umɨmbeu vae reta uyuca vae reta iñemoñaa reta pegua —jei—. \v 32 Agüɨyeta tẽi ma piyapo petenondegua reta uyapo rami —jei—. \v 33 Pe reta mboi reta rami co. Añete co, pe reta mboi reta iñemoñaa reta rami co. Ndarau etei piyerepɨ Tumpa perãa yave peo vaerã tata guasu pe —jei—. \v 34 Amondota peve chiñee umɨmbeu vae reta jare iyaracuaa catu vae reta jare cheporoyocui re oporomboe vae reta. Picututa curusu re amocue vae piyuca, jare pinupata chicote pe amocue vae petupao reta pe jare peaɨcuemoñata reta penti tenta guasu güi ĩru tenta guasu pe —jei—. \v 35 Jare pe reta penoita teco opaete jupi vae reta imano re. Tenonde voi Abel uyeyucaca - jae co jupi vae - jare taɨcue rupi Berequías taɨ Zacarías jee vae uyeyucaca. Echa'ã Zacarías umano maemɨmba uyeyucacue uñemeearenda jare Tumpa jo ipãu pe —jei—. \v 36 Añete che jae peve, cua reta jare opaete ĩru vae reta imano re pe reta añave pico vae piyembɨjecota —jei—. \s1 Jesús ipɨatɨtɨ Jerusalén pegua reta re \r (Lc 13.34-35) \p \v 37 Jerusalén pegua reta, pe reta piyuca Tumpa iñee aracae umɨmbeu vae reta. Pe reta piyapi ita pe piyuca Tumpa ombou peve vae reta. Jeta vese ma chequɨrẽɨ tẽi pumbatɨ, uru umbatɨ imembɨ reta ipepo igüɨ pe rami, ẽrei pe reta pipota'ã —jei—. \v 38 Mase, Tumpa usɨrɨta ma pegüi. \v 39 Che jae peve, ndarau ma cherecha pere regua: ‘Tuyembɨadoraca yandeYa jee re ou vae’ —jei. \c 24 \s1 Tumpa jo uyeitɨta \r (Mr 13.1-2; Lc 21.5-6) \p \v 1 Jayave Jesús oẽ Tumpa jo güi. Jare jemimboe reta yugüeru uechaca Jesús pe opaete o Tumpa jo pe ñugüɨnoi vae reta. \v 2 Jare Jesús jei chupe reta: \p —¿Pemae pa peĩ opaete cua o reta re? Añete che jae peve, ndarau upɨta penti ave ita ĩru ita iárambo. Opaete uyeitɨta co —jei. \s1 Mbaesusere reta uyeyapota vae \r (Mr 13.3-23; Lc 21.7-24; 17.22-24) \p \v 3 Jare Jesús uguapɨ oĩ rambueve ɨvɨtu guasu Olivos re, jemimboe reta yugüeru jae oĩ vae pe jare jei chupe, jae retaño jae ndive ñugüɨnoi yave: \p —Emɨmbeu oreve, ¿quirãi yave pa cua uyeyapota? Jare ndeyu yeta ma yave, ¿quirãita pa nduicuaa? Jare cua ara reta opata ma yave, ¿quirãita pa nduicuaa? —jei reta. \p \v 4 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Piñemoa ngatu agüɨye vaerã petavɨ. \v 5 Echa'ã yugüeruta jeta cheree pe uyembɨjeeta vae reta. Jae reta jeita: ‘Che co jae Cristo.’ Jare umbɨtavɨta jeta vae reta —jei—. \v 6 Imeta co ñerãro reta coiño pegüi. Imeta vi ñerãro reta mbɨrɨ pegüi. Piyandu yave cua reta regua, agüɨye pequɨye. Cua susere reta uyeyapoñotai co. Ẽrei cua susere reta ndei ave co opa vaerã —jei—. \v 7 Penti ɨvɨ pegua reta uñerãrota ambɨe ɨvɨ pegua reta ndive, jare mburuvicha reta uñerãrota ĩru mburuvicha reta ndive. Jare imeta caruai reta jare ɨvɨcãta jeta que rupi —jei—. \v 8 Ẽrei cua susere reta uyembɨpɨ ramo co oĩ —jei—. \p \v 9 Jayave ĩru vae reta pemeeta uiporaracata peve vae reta pe, jare piyeyucacata. Jare piñemɨtarẽɨcata opaete vae pe chereco pegua —jei—. \v 10 Jare jeta vae uñatima yeta Tumpa güi jare uñemeeta reta jare uñemɨtarẽɨta —jei—. \v 11 Jare jeta upurumbɨtavɨ vae reta jeita: ‘Che co jae penti Tumpa iñee umɨmbeu vae.’ Jáeramo jae reta umbɨtavɨta jeta vae —jei—. \v 12 Jare jeta vae uyapota icavi mbae vae. Jáeramo jeta tenonde yave upuruau vae reta ndarau ma upuruau —jei—. \v 13 Ẽrei jõsata oo uvãe iyapɨ pe vae uyembɨasacata co —jei—. \v 14 Jare cua ñee icavi vae Tumpa iporoyocuia pegua jerãcuata opaete ɨvɨ rupi opaete ɨvɨ pegua reta uyandu vaerã. Jayave cua ara reta opata co —jei—. \p \v 15 Jare peechata icavi mbae vae opaete urucumegua vae uyemboɨ oĩ o uñeñono tee Tumpa peguarã vae pe. Tumpa iñee aracae umɨmbeu vae Daniel jei uyecuaata co. (Umɨngueta vae tuicuaa) —jei—. \v 16 Jayave Judea pe ñugüɨnoi vae reta tosi ɨvɨtu guasu cotɨ. \v 17 Jare o cupe re oĩ vae agüɨye tuique jo pe güɨraa vaerã imbaembae —jei—. \v 18 Jare ico pe oĩ vae agüɨye tou ye jenta pe güɨraa vaerã iyasoya —jei—. \v 19 Jare ipurúa vae reta jare umɨcambu vae reta uiporara eteta jocua ara reta pe —jei—. \v 20 Jare piyerure Tumpa pe agüɨye vaerã pesi roɨ ma yave ani mbutuu ara pe —jei—. \v 21 Echa'ã jocua ara reta pe ɨvɨ pegua reta uiporara eteta. Jucuarãi'ã uiporara reta ɨvɨ uyeyapo güive, jare ndarau ye jucuarãi uiporara reta —jei—. \v 22 Jare yandeYa uipota'ã yave opa vaerã jocua ara reta, mbaetɨta tẽi quía ipuere ico. Ẽrei Tumpa uiparavo vae reta jeco pegua opata jocua ara reta —jei—. \p \v 23 Aramoi jocua ara reta pe quía jeita peve: ‘Mase, co oĩ Cristo’, ani jeita: ‘Mase, pee oĩ Cristo.’ Jucuarãi jei yave, agüɨye perovia —jei—. \v 24 Amocue upurumbɨtavɨ vae reta jeita: ‘Che co jae Cristo’, jare ĩru upurumbɨtavɨ vae reta jeita: ‘Che co jae Tumpa iñee umɨmbeu vae.’ Jare jae reta uyapota mɨacañɨ reta, umbɨtavɨ vaerã tẽi Tumpa uiparavo vae reta —jei—. \v 25 Mase, amɨmbeu ma peve cua, ndei uyeyapo mbove —jei—. \p \v 26 Jayave ĩru vae reta jei yave peve: ‘Mase, ime co ñana pe oĩ’, agüɨye pecua. Jare ĩru vae reta jei yave peve: ‘Mase, ime co cua o pe oĩ’, agüɨye perovia —jei—. \v 27 Tamɨjaanga ama uvera vae. Echa'ã ama uvera vae uyecuaa opaete ara re guarasɨ oẽ vae cotɨ güi guarasɨ uique vae cotɨ pe. Jae ramiño vi che cuimbaerã ayeyapo vae ayecuaata opaete vae pe ayu ye yave —jei—. \p \v 28 Umano vae jetecue oĩ vae pe uyembatɨta uruvɨ reta —jei—. \s1 Cuimbaerã uyeyapo vae ou yeta \r (Mr 13.24-37; Lc 21.25-36; 17.26-36) \p \v 29 Jayave opa uiporara reta jocua ara reta pe yave, guarasɨ uñemɨpɨ̃tumimbita, jare yasɨ ndarau ma jembipe, jare yasɨtata reta oata ara güi, jare opaete ara re mbaepuere güɨnoi vae reta ucãtata —jei—. \v 30 Jayave mbae uyecuaata ara re. Jocua uicuaacata ɨvɨ pegua reta pe che cuimbaerã ayeyapo vae ayu yeta co. Jayave opaete atɨ Israel pegua reta ipɨatɨtɨta jare cherechata ayu amapɨ̃tu reve ara güi. Che cuimbaerã ayeyapo vae anoita mbaepuere tuicha vae, jare ayembɨadoracata opaete vae pe —jei—. \v 31 Jare amondota ángel cheve uyeyocui vae reta trompeta uñee reve, jae reta güeru vaerã aiparavo vae reta opaete ɨvɨ rupi güi —jei—. \p \v 32 Yandepuere yamɨjaanga ɨva. Piyemboe jese —jei—. Joquɨ yave, picuaa uyaro ma co ama oquɨ vaerã —jei—. \v 33 Jae ramiño vi pe reta peecha yave opaete cua mbaembae uyeyapo ñugüɨnoi vae, picuaata che coiño ma co aĩ —jei—. \v 34 Añete che jae peve, cua ɨvɨ pe añave yugüɨreco vae reta ndarau opa umano ndei opaete cua mbaembae uyeyapo mbove —jei—. \v 35 Ara jare ɨvɨ opata, ẽrei chiñee ndarau opa —jei—. \p \v 36 Ẽrei mbaetɨ quía uicuaa mbae ara pe ani mbae ora pe yepe cua uyeyapota, jaeño cheRu. Ángel ara pe ñugüɨnoi vae reta uicuaa'ã. Che co jae Tumpa Taɨ. Ẽrei che ave aicuaa'ã —jei—. \v 37 Noé ico rambueve, ɨvɨ pegua reta uyapo icavi mbae vae. Jae ramiño vi che cuimbaerã ayeyapo vae ayu ye yave, ɨvɨ pegua reta uyapota icavi mbae vae —jei—. \v 38 Ndei ɨporu guasu ou mbove, ɨvɨ pegua reta ucaruñoi jare ucauñoi yugüɨreco, jare jecuaeño cuimbae reta umenda cuñatai reta ndive jare tu reta umee tayɨ reta cuimbae reta pe umenda jae ndive vaerã. Ẽrei penti ara Noé uique jocua chalana guasu pe —jei—. \v 39 Jare uyepocouca reta, ɨporu guasu ou yave. Jáeramo ɨporu guasu opa uyuca reta. Jucuarãita vi uyeyapo che cuimbaerã ayeyapo vae ayu ye yave —jei—. \v 40 Jocua ara mocui cuimbae imeta co pe ñugüɨnoi. Penti vae uyereraacata jare ĩru vae upɨtata co pe —jei—. \v 41 Jae ramiño vi mocui cuña umbaesota ñugüɨnoi penti angúa pe. Penti vae uyereraacata jare ĩru vae upɨtata —jei—. \v 42 Jáeramo jecuaeño peãro. Echa'ã picuaa'ã mbae ara pe ayu yeta. Che co jae peYa —jei—. \v 43 Aipota picuaa vaerã cua: Penti tenta iya uicuaa yave mbae ora pe outa uvãe imonda vae oñomi vaerã imbaembae jenta güi, uñemɨcuatɨ̃rota tẽi jare ndarau tẽi umaeño imonda vae re güɨraa vaerã imbaembae chugüi —jei—. \v 44 Jae ramiño vi pe reta peãro, agüɨye vaerã che cuimbaerã ayeyapo vae ayu ye avãe piyandareco'ã pẽi yave —jei—. \s1 Uyeyocui vae uyapo'a ipatrón jei vae \r (Lc 12.41-48) \p \v 45 Penti uyeyocui vae iyaracuaa vae uyapo ipatrón jei chupe uyapo vaerã vae. Jare ipatrón umee chupe ico vaerã ĩru jembiocui reta juvicharã, jare umee vaerã chupe reta jembiurã opa ara —jei—. \v 46 Ipatrón ou ye uvãe yave jenta pe, uecha yave jocua jembiocui uyapo oĩ iparavɨquɨ, jocua jembiocui uyeroviata co —jei—. \v 47 Añete che jae peve, ipatrón umeeta chupe uyandareco vaerã opaete imbaembae re —jei—. \v 48 Ẽrei aramoi uyeyocui vae uyapo icavi mbae vae jare jei iyupe ipɨa pe: ‘Chepatrón ndarau ou ye ɨmambae.’ \v 49 Jare umbɨpɨ uinupa ĩru uyeyocui vae reta, jare ucaru jare ucau usavɨpo vae reta ndive —jei—. \v 50 Jayave penti ara ipatrón ou yeta uvãe jembiocui uyandareco'ã oĩ yave. Jocua ora pe etei ipatrón uipocouta —jei—. \v 51 Jayave ipatrón uiporaracata chupe jare omondota ico vaerã opaete ĩru upurumbɨtavɨ vae reta ndive. Joco pe uyaota jare jãi umbɨquɨrɨrɨuta —jei—. \c 25 \s1 Diez cuñatai cuimbae güɨreco'ã etei vae reta \p \v 1 Mboroyocuia ara pegua diez cuñatai cuimbae güɨreco'ã etei vae reta rami co. Penti penti cuñatai güɨraa ilámpara oẽ oo uñeovãiti vaerã cuimbae umendata vae ndive —jei—. \v 2 Jare pandepo jocua cuñatai reta iyaracuaa, jare ĩru pandepo vae reta iyaracuaa mbae vae —jei—. \v 3 Jocua iyaracuaa mbae vae reta güɨraa ilámpara, ẽrei güɨraa'ã aceite lámpara peguarã —jei—. \v 4 Ẽrei iyaracuaa vae reta güɨraa vi aceite lámpara peguarã aceite jɨru pe —jei—. \v 5 Jare ndeiño ou uvãe cuimbae umendata vae. Jáeramo opaete cuñatai reta jopeɨ jare oque —jei—. \p \v 6 Jare pɨare mbɨte yave uyendu ñee. ‘Mase, outa ma uvãe cuimbae umendata vae. Pecua peovãiti’ —jei, jei—. \v 7 Jayave opaete jocua cuñatai reta upũa jare uyapɨcatu ilámpara —jei—. \v 8 Jare cuñatai iyaracuaa mbae vae reta jei cuñatai iyaracuaa vae reta pe: ‘Pemee mi oreve michi peaceite. Echa'ã orelámpara ove ma’ —jei reta, jei—. \v 9 Ẽrei cuñatai iyaracuaa vae reta jei: ‘Numee yave peve, ndarau ndipo uepitɨ oreve. Icavi ndipo pe reta peo vaerã aceite umee vae reta pe pegua vaerã piyupe’ —jei reta, jei—. \v 10 Jare cuñatai iyaracuaa mbae vae reta yugüɨraa aceite ueca rambueve, ou uvãe cuimbae umendata vae. Jare cuñatai iyaracuaa vae reta uique jae ndive menda uyeyapo oĩ vae pe. Jayave onque uyeyuquenda —jei—. \p \v 11 Jare taɨcue rupi yugüeru uvãe jocua ĩru cuñatai reta jare jei: ‘Oreya, oreya, ipea oreve onque.’ \v 12 Ẽrei cuimbae jei chupe reta: ‘Añete che jae peve, pucuaa'ã.’ \p \v 13 Jáeramo jecuaeño peãro. Echa'ã picuaa'ã mbae ara pe jare mbae ora pe che cuimbaerã ayeyapo vae ayu yeta —jei—. \s1 Talento reta \r (Lc 19.11-27) \p \v 14 Tamɨjaanga penti cuimbae iɨvɨ güi ambɨe ɨvɨ mbɨrɨ oĩ vae pe oota vae. Ndei oo mbove, ueni jembiocui reta jare jei chupe reta uyandareco vaerã imbaembae re —jei—. \v 15 Jayave umee penti jembiocui pe pandepo corepoti talento jee vae. Jare umee ĩru jembiocui pe mocui talento. Jare umee ĩru jembiocui pe penti talento. Echa'ã umee chupe reta penti penti ipuereta uyapo vae rupi. Jayave cuimbae oo ambɨe ɨvɨ cotɨ —jei—. \v 16 Jayave pandepo talento güɨnoi vae umbɨpɨ umɨmbaravɨquɨ icorepoti, jare jucuarãi umɨĩru jocua pandepo talento ndive pandepo ye —jei—. \v 17 Jae ramiño vi mocui talento güɨnoi vae umbɨpɨ umɨmbaravɨquɨ icorepoti, jare jucuarãi umɨĩru jocua mocui talento ndive mocui ye —jei—. \v 18 Ẽrei penti talento güɨnoi vae oo oyoo ɨvɨ jare oñomi ɨvɨgüɨ pe corepoti ipatrón umee chupe vae —jei—. \p \v 19 Jare ɨma ma yave jocua uyeyocui vae reta ipatrón ou ye uvãe iɨvɨ pe jare upɨrandu chupe reta mbae ra uyapo icorepoti umee chupe reta vae pe —jei—. \v 20 Jare tenonde yave pandepo talento güɨnoi vae güeru jocua pandepo talento ĩru pandepo talento umɨĩru vae reve, jare jei ipatrón pe: ‘Patrón, nde nemee cheve pandepo talento. Mase, amɨĩru jae reta ndive pandepo talento ye’ —jei, jei—. \v 21 Jayave ipatrón jei chupe: ‘Icavi ndiyapo. Nde co jae cherembiocui icavi vae. Ndiyeyocui cavi cheve cua mbovɨ vae re. Jáeramo tamee ndeve jeta mbaembae ndiyandareco jese vaerã. Iyerovia che ndive’ —jei, jei—. \v 22 Jae ramiño vi tenonde yave mocui talento güɨnoi vae ou jei ipatrón pe: ‘Patrón, nde nemee cheve mocui talento. Mase, amɨĩru jae reta ndive mocui talento ye’ —jei, jei—. \v 23 Jayave ipatrón jei chupe: ‘Icavi ndiyapo. Nde co jae cherembiocui icavi vae. Ndiyeyocui cavi cheve cua mbovɨ vae re. Jáeramo tamee ndeve jeta mbaembae ndiyandareco jese vaerã. Iyerovia che ndive’ —jei, jei—. \v 24 Jayave tenonde yave penti talento güɨnoi vae ou jei ipatrón pe: ‘Patrón, che nducuaa co. Aicuaa nde co jae penti cuimbae jecopochɨ vae. Nde nepɨ̃ro mbaembae ĩru vae reta güi, jare ndeavɨro ĩru vae reta oñotɨ vae’ —jei, jei—. \v 25 ‘Jáeramo aquɨye ndegüi ramo, aa añomi ndecorepoti ɨvɨgüɨ pe. Mase, co oĩ nembae’ —jei, jei—. \v 26 Jayave ipatrón jei chupe: ‘Nde co jae cherembiocui icavi mbae vae. Ndeaquɨ co. Nde ndicuaa quirãi apɨ̃ro mbaembae ĩru vae reta güi jare quirãi aavɨro ĩru vae reta oñotɨ vae’ —jei, jei—. \v 27 ‘Jáeramo nderaata tẽi checorepoti banco pe. Echa'ã jucuarãi ndiyapo yave, ayu ye yave nemeeta tẽi co cheve corepoti amee ndeve vae jare mbovɨ ye banco pegua reta umɨĩruta tẽi jae ndive vae’ —jei, jei—. \v 28 Jayave ipatrón jei jembiocui reta pe: ‘Pepɨ̃ro chugüi jocua penti talento emee diez talento güɨnoi vae pe’ —jei, jei—. \v 29 ‘Echa'ã güɨnoi vae pe uñemɨĩruta. Jeta eteta güɨnoi. Ẽrei mbaetɨ güɨnoi vae güi mbovɨ ete güɨnoi vae uyeequita’ —jei, jei—. \v 30 ‘Ẽrei pemombo cua cherembiocui uyeyocui cavi'ã cheve vae oca pe pɨ̃tumimbi oĩ vae pe. Joco pe uyaota jare jãi umbɨquɨrɨrɨuta’ —jei, jei—. \s1 Opaete ɨvɨ pegua reta uñeaãcata \p \v 31 Che cuimbaerã ayeyapo vae ayu ye yave ayembɨadoraca vaerã, opaete ángel uñeñono tee Tumpa peguarã vae reta yugüeruta che ndive. Jayave aguapɨta cheguapɨa yembɨadora pegua pe —jei—. \v 32 Jare uyembatɨta cherovai opaete ɨvɨ pegua reta. Jare ambɨyaota amocue vae ĩru vae reta güi, penti cuimbae umbɨyao iovecha reta icapura reta güi rami —jei—. \v 33 Jare añonocata ovecha reta cheacata cotɨ jare capura reta cheaso cotɨ —jei—. \v 34 Che co jae Mburuvicha Guasu. Jaeta cheacata cotɨ ñugüɨnoi vae reta pe: ‘Peyu pico mboroyocuia ɨvɨ uyeyapo güive uñemɨcuatɨ̃ro peve vae pe. CheRu pemɨvendise ma’ —jaeta, jei—. \v 35 ‘Echa'ã chiyembaɨ yave, pemee acaru. Cheúe aico yave, pemee jau ɨ. Yepe tẽi che co jae ambɨe ɨvɨ pegua, ẽrei pemaeño vɨte cheré aico vaerã perenta pe’ —jaeta, jei—. \v 36 ‘Chenani yave, pemee cheve cheremimonderã. Chembaerasɨ yave, pepou chepɨ. Peresorɨru pe aĩ yave, peyu pepou chepɨ’ —jaeta, jei—. \v 37 Jayave jupi vae reta jeita cheve: ‘OreYa, ¿quirãi yave pa nduecha ndiyembaɨ yave jare numee ndecaru? ¿Quirãi yave pa nduecha ndeúe yave jare numee ndeu ɨ?’ —jeita, jei—. \v 38 ‘¿Quirãi yave pa nduecha penti ambɨe ɨvɨ peguarã ndico yave, jare numaeño nderé ndico vaerã orerenta pe? ¿Quirãi yave pa nduecha nenani jare numee ndeve nderemimonderã?’ —jeita, jei—. \v 39 ‘¿Quirãi yave pa nduecha nembaerasɨ ani peresorɨru pe jare ndopou ndepɨ?’ —jeita, jei—. \v 40 Jayave che jaeta chupe reta: ‘Añete che jae peve, jucuarãi piyapo cherɨvɨ reta pe, yepe tẽi uñererɨ̃roca. Jare jucuarãi piyapo yave, piyapo co cheve vi’ —jaeta, jei—. \p \v 41 Jayave jaeta cheaso cotɨ ñugüɨnoi vae reta pe: ‘Pesɨrɨ chegüi pecua tata opa mbae vae pe. Jocua tata uñemɨcuatɨ̃ro ma oĩ aña guasu jare opaete ángel chupe uyeyocui vae reta pe. Tumpa uiporaracata peve’ —jaeta, jei—. \v 42 ‘Echa'ã chiyembaɨ yave, pemee'ã acaru. Cheúe yave, pemee'ã ɨ jau’ —jaeta, jei—. \v 43 ‘Che co jae ambɨe ɨvɨ pegua jare pemaeño'ã cheré aico vaerã perenta pe. Chenani yave, pemee'ã cheve cheremimonderã. Chembaerasɨ yave jare peresorɨru pe aĩ yave, pepou'ã chepɨ’ —jaeta, jei—. \v 44 Jayave jae reta vi jeita cheve: ‘OreYa, ¿quirãi yave pa nduecha ndiyembaɨ yave, ani ndeúe yave, ani ambɨe ɨvɨ peguarã ndico yave, ani nenani yave, ani nembaerasɨ yave, ani peresorɨru pe neĩ yave, jare nomborɨ'ã?’ —jeita, jei—. \v 45 Jayave che jaeta chupe reta: ‘Añete che jae peve, pemborɨ'ã cherɨvɨ uñererɨ̃roca vae reta. Jare jucuarãi co chemborɨ'ã’ —jaeta, jei—. \v 46 Jare cua reta yugüɨraata tata guasu pe. Joco pe uiporarata reta jaeño mai pegua. Ẽrei jupi vae reta güɨnoita tecove opa mbae vae —jei. \c 26 \s1 Uipota reta uyucaca Jesús \r (Mr 14.1-2; Lc 22.1-2; Jn 11.45-53) \p \v 1 Jare opaete cua jei ma yave, Jesús jei jemimboe reta pe: \p \v 2 —Picuaa mocui araño ma co uata pascua iara uvãe vaerã, jare che cuimbaerã ayeyapo vae añemeecata co ayecutuca vaerã —jei. \p \v 3 Jare sacerdote reta itenondegua reta jare tenta guasu pegua reta itenondegua reta uyembatɨ sacerdote tenondegua joca pe. Sacerdote tenondegua jee co Caifás. \v 4 Jare uyemboemboe reta quirãi ipuere uipɨsɨ vɨari Jesús uyucaca vaerã. \v 5 Ẽrei jei reta: \p —Agüɨye yaipɨsɨ pascua ara rupi, agüɨye vaerã tenta guasu pegua reta uyapo tecorai. \s1 Cuña upɨyere mbae ipiche cavi vae Jesús re \r (Mr 14.3-9; Jn 12.1-8) \p \v 6 Jare Jesús oĩ rambueve tenta guasu-raɨ Betania pe Simón ipire ocuise vae jenta pe, \v 7 uique penti cuña. Jae güeru ɨru-raɨ ita alabastro jee vae pegua. Cua ɨru-raɨ tɨnee mbae ipiche cavi vae jepɨ vae pe. Jare cuña upɨyere mbae ipiche cavi vae Jesús iñãca re, Jesús mesa pe uguapɨ oĩ rambueve. \v 8 Jare Jesús jemimboe reta cua uecha yave, pochɨ cuña pe. Jei reta: \p —¿Maera pa umɨcañɨtei? \v 9 Echa'ã umee yave corepoti re, guɨnoita tẽi jeta corepoti umee vaerã iparavete vae reta pe —jei reta. \p \v 10 Ẽrei Jesús uicuaa jei reta vae, jare jei chupe reta: \p —¿Maera pa pemambeco cuña? Icavi vae co uyapo cheve —jei—. \v 11 Echa'ã yugüɨrecoñotai co iparavete vae reta pe reta ndive, ẽrei che ndarau aicoño pe reta ndive —jei—. \v 12 Cua mbae ipiche cavi vae upɨyere cheré vae pe chembɨpiche cavi ma, ndei añeñotɨca mbove —jei—. \v 13 Añete che jae peve, opaete ɨvɨ rupi ñee icavi vae jerãcua vae rupi, cua uyapo vae vi jerãcuata, ĩru vae reta imandúa vaerã jese —jei. \s1 Judas umeeta Jesús \r (Mr 14.10-11; Lc 22.3-6) \p \v 14 Jayave jocua doce jemimboe reta güi penti Judas Iscariote jee vae oo sacerdote reta itenondegua reta ñugüɨnoi vae pe, \v 15 jare jei chupe reta: \p —¿Mbae pa pemeeta cheve, amee yave Jesús peve? \p Jayave jae reta jei umeeta co chupe treinta corepoti. \v 16 Jayave jocua güive Judas ueca quirãi ipuere umee Jesús chupe reta. \s1 Jesús ucaru jemimboe reta ndive \r (Mr 14.12-25; Lc 22.7-23; Jn 13.21-30; 1 Cor 11.23-26) \p \v 17 Jare jocua ara judío reta umbɨpɨ jou mbɨyape ovu mbae vae yave, Jesús jemimboe reta yugüeru jei chupe: \p —¿Quíape pa ndipota nduyapɨcatu vaerã, tembíu pascua pegua ndeu vaerã? \p \v 18 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Pecua tenta guasu pe pere cuimbae amɨmbeu peve vae pe: ‘Oporomboe vae jei: Ora uvãe ma. Jauta tembíu pascua pegua nerenta pe cheremimboe reta ndive’ —jei, pere chupe, jei. \p \v 19 Jayave jemimboe reta uyapo Jesús jei chupe reta uyapo vaerã vae. Jare uyapo reta tembíu pascua pegua jou reta vaerã. \p \v 20 Jare pɨ̃tu ma yave Jesús uguapɨ ucaru vaerã jocua doce jemimboe reta ndive. \v 21 Jare ucaru ñugüɨnoi rambueve, Jesús jei chupe reta: \p —Añete che jae peve, penti pepɨte pe oĩ vae chemeeta cherovaicho reta pe. \p \v 22 Jayave jae reta ipɨatɨtɨ, jare jei Jesús pe penti penti rupi: \p —CheYa, ¿che pa co jae? \p \v 23 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Mbɨyape umãquɨ oĩ che ndive plato pe vae co jae. \v 24 Che cuimbaerã ayeyapo vae aañotai amano vaerã, uyecuatía oĩ cheregua rami. Ẽrei jocua cuimbae chemeeta vae uiporarata co. Icavi tẽi mona jocua cuimbae mbaetɨ ico yave —jei. \p \v 25 Jayave Judas (Jesús umee vae) jei chupe: \p —Oporomboe vae, ¿che pa co jae? \p —Ndere ma co —jei Jesús chupe. \p \v 26 Jare ucaru ñugüɨnoi rambueve, Jesús uipɨsɨ mbɨyape, jare umee yasurupai Tumpa pe. Jayave upɨsãa mbɨyape jare umee jemimboe reta pe. \p —Peu —jei chupe reta—. Cua co jae cherete —jei. \p \v 27 Jayave Jesús uipɨsɨ vi penti copa, jare yasurupai umee ye yave Tumpa pe, umee jemimboe reta pe. \p —Peu opaete pe reta —jei—. \v 28 Cua co jae cherugüɨ. Cherugüɨ uyepɨyereta, Tumpa jei pɨau ye vae uyeyapo vaerã, jare Tumpa umbɨasa vaerã jeta vae pe imbaeyoa reta —jei—. \v 29 Ẽrei che jae peve, ndarau ma jau uva tɨcuecue, cheRu iporoyocuia pe uva tɨcuecue ipɨau vae pe reta ndive jau regua —jei. \s1 Pedro uicuacuta Jesús \r (Mr 14.26-31; Lc 22.31-34; Jn 13.36-38) \p \v 30 Jare opa yave ucanta reta Tumpa pe, oẽ reta yugüɨraa ɨvɨtu guasu Olivos cotɨ. \v 31 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Opaete pe reta chereyata cua pɨ̃tu. Echa'ã Tumpa iñee pe uyecuatía oĩ cuarãi: ‘Ayucata ovecha reta iyandarecoa, jare ovecha reta opata uñemɨai.’ Jucuarãi uyecuatía oĩ —jei—. \v 32 Ẽrei aicove ye ayu yave umanocue vae reta ipɨte güi, aata perenonde Galilea pe —jei. \p \v 33 Jayave Pedro jei Jesús pe: \p —Yepe tẽi opaete ĩru reta tandereya, ẽrei che ndarau ndueya. \p \v 34 —Añete che jae ndeve —jei Jesús chupe—, cua pɨ̃tu etei, ndei uru cuimbae uñee mbove, mbapɨ vese ma checuacuta —jei. \p \v 35 Ẽrei Pedro jei chupe: \p —Yepe tẽi tamano nde ndive, ẽrei ndarau nducuacu. \p Jare jucuarãi vi jei opaete Jesús jemimboe reta. \s1 Jesús uyerure Getsemaní pe \r (Mr 14.32-42; Lc 22.39-46) \p \v 36 Jayave Jesús oo jae reta jupíe uvãe Getsemaní pe. Jare Jesús jei jemimboe reta pe: \p —Peguapɨ cua pe, che aa pea pe ayerure Tumpa pe rambueve. \p \v 37 Jayave güɨraa Pedro jare jocua mocui Zebedeo taɨ reta, jare umbɨpɨ ipɨatɨtɨ jare uiporara. \v 38 Jayave jei jocua mbapɨ jemimboe reta pe: \p —Tuicha chepɨatɨtɨ, jare amano pota echa. Pepɨta cua pe, jare agüɨye peque —jei. \p \v 39 Jayave Jesús usɨrɨ catu chugüi reta, jare uyeatɨca ɨvɨ re jare uyerure Tumpa pe. \p —CheRu, nde ndipota yave, embɨasa chegüi cua aiporarata vae. Ẽrei tuyeyapo cheve nde ndere vae. Agüɨye tuyeyapo che jae vae —jei. \p \v 40 Jayave Jesús ou ye jemimboe reta ñugüɨnoi vae pe, jare uecha oque ñugüɨnoi. Jayave jei Pedro pe: \p —¿Pepuere'ã pa penti ora yepe peque mbae peĩ chemborɨ vaerã? \v 41 Agüɨye peque. Piyerure Tumpa pe, agüɨye vaerã peyoa. Pepɨa pe peratangãtu co, ẽrei perete iyaquɨ co —jei. \p \v 42 Jayave Jesús usɨrɨ ye uyerure Tumpa pe. \p —CheRu, nde ndipota yave aiporara vaerã, tuyeyapo cheve nde ndere vae —jei. \p \v 43 Jayave ou ye jemimboe reta ñugüɨnoi vae pe, jare uecha oque ye ñugüɨnoi. Echa'ã jae reta jopeɨ ete ma. \p \v 44 Jayave Jesús usɨrɨ ye chugüi reta uyerure Tumpa pe. Uyerure ye tenonde yave uyerure rami. \v 45 Jayave ou ye jemimboe reta ñugüɨnoi vae pe jare jei chupe reta: \p —Peque jare peputuuño ma. Mase, ora uvãe ma. Che cuimbaerã ayeyapo vae penti vae chemeeta cuimbae jeco pochɨ vae reta pe —jei—. \v 46 Pepũa. Yaaño ma. Mase, chemeeta vae coiño ma ou —jei. \s1 Uipɨsɨ reta Jesús \r (Mr 14.43-50; Lc 22.47-53; Jn 18.2-11) \p \v 47 Jare uyemɨngueta oĩ rambueve, ou Judas - jae co jocua doce vae güi penti. Jeta vae yugüeru jae ndive iquɨsepucu reve jare iɨvɨra reve reve. Sacerdote reta itenondegua reta jare tenta guasu pegua reta itenondegua reta ombou Jesús pe cua reta. \v 48 Jare umeeta vae umɨmbeu ma ĩru reta pe mbae uyapota vae. Jei ma chupe reta: \p —Jocua ayurupɨteta vae co jae. Pipɨsɨ curi —jei. \p \v 49 Judas ou voi Jesús oĩ vae pe. \p —Pɨ̃tu ma, oporomboe vae —jei chupe. \p Jayave uyurupɨte. \p \v 50 Jayave Jesús jei chupe: \p —Cheamigo, ¿maera pa ndiyapo jucuarãi? \p Jayave ĩru reta yugüeru uipɨsɨ Jesús. \v 51 Jare penti Jesús ndive oĩ vae uipɨsɨ iquɨsepucu jare uequi jɨru güi, jare uiporu sacerdote tenondegua jembiocui inambi re, jare uyasɨa inambi chugüi. \v 52 Jayave Jesús jei chupe: \p —Iñono ye quɨsepucu jɨru pe. Echa'ã opaete quɨsepucu uiporu vae reta uyeyucacata quɨsepucu pe —jei—. \v 53 Aipota yave, chepuere ayerure cheRu pe ombou voi vaerã jeta ángel reta cherepɨ vaerã. ¿Ndicuaa'ã pa cua? —jei—. \v 54 Ẽrei jucuarãi yave, ¿quirãita pa uyeyapo Tumpa iñee pe uyecuatía oĩ vae? Echa'ã jei jucuarãita co uyeyapo cheve —jei. \p \v 55 Jayave Jesús jei yugüeru vae reta pe: \p —¿Maera pa peru quɨsepucu reta jare ɨvɨra reta chepɨsɨ vaerã, imonda vae pipɨsɨ vae rami? Opa ara aguapɨ pe reta ndive Tumpa jo pe. Joco pe aporomboe, jare chepɨsɨ'ã —jei—. \v 56 Ẽrei opaete cua uyeyapo oĩ Tumpa iñee aracae umɨmbeu vae reta uicuatía vae uyeyapo vaerã —jei. \p Jayave opaete jemimboe reta ueya Jesús, jare opa osi. \s1 Jesús uyemboɨ jovaicho reta jovai \r (Mr 14.53-65; Lc 22.54, 63-71; Jn 18.12-14, 19-24) \p \v 57 Jayave Jesús uipɨsɨ vae reta güɨraa sacerdote tenondegua Caifás jenta pe. Jare joco pe uyembatɨ ma mboroyocui re oporomboe vae reta jare tenta guasu pegua reta itenondegua reta. \v 58 Jare Pedro oo vi Jesús jaɨcue. Ẽrei mbɨrɨño oo chugüi. Jae uique sacerdote tenondegua joca pe, jare uguapɨ sacerdote tenondegua jembiocui reta ndive, uecha vaerã mbae uyeyapota vae. \v 59 Jare sacerdote reta itenondegua reta jare opaete ĩru mburuvicha reta ueca quía uñeapo vaerã Jesús re iyapu reve, uyucaca vaerã. \v 60 Ẽrei uvãe'ã reta teco jese, yepe tẽi jeta vae iyapu reve uñeapo jese. Taɨcue rupi mocui vae iyapu reve uñeapo jese. \v 61 Jae reta jei: \p —Cua cuimbae jei: ‘Chepuere ambusururu Tumpa jo jare ayapo ye mbapɨ ara pe’ —jei, jei reta. \p \v 62 Jayave sacerdote tenondegua upũa uyemboɨ jare upɨrandu Jesús pe: \p —¿Maera pa niñee nemoẽ'ã? ¿Mbae re pa cua reta uñeapo nderé? —jei. \p \v 63 Ẽrei Jesús quĩiño. Jayave sacerdote tenondegua upɨrandu ye chupe: \p —¿Nde pa co jae Cristo, Tumpa ombou vae? ¿Nde pa co jae Tumpa Taɨ? Che ndoyocui Tumpa jecuaeño ico vae jee re nemɨmbeu vaerã oreve —jei. \p \v 64 Jayave Jesús jei chupe: \p —Nde ndere rami jae co che. Ẽrei che jae peve, che cuimbaerã ayeyapo vae cherechata co aguapɨ aĩ Tumpa mbaepuere güɨnoi vae iyɨpɨ pe iyacata cotɨ. Cherechata vi ayu amapɨ̃tu reve ara güi —jei. \p \v 65 Jayave sacerdote tenondegua cua uyandu yave, pochɨ ramo omondoro jemimondei, jare jei: \p —Jei ma icavi mbae vae Tumpa cotɨ. ¿Maera ma pa yaeca yeta ĩru vae reta uñeapo vaerã jese? Mase, pe reta piyandu ma icavi mbae vae jei Tumpa cotɨ —jei—. \v 66 ¿Mbae pa pere añave? —jei. \p Ĩru reta jei chupe: \p —Icavi'ã co. Icavi co yayucaca vaerã —jei reta. \p \v 67 Jayave amocue vae undɨvɨ Jesús jova re, jare uinupa. Jare ĩru vae reta ocua jese, \v 68 jare jei chupe: \p —Nde co jae Cristo, Tumpa ombou vae yave, emɨmbeu oreve quía ra ocua oĩ nderé. \s1 Pedro uicuacu Jesús \r (Mr 14.66-72; Lc 22.56-62; Jn 18.15-18, 25-27) \p \v 69 Jare Pedro uguapɨ oĩ oca pe. Jare penti cuñatai ou jei chupe: \p —Nde vi co jae Jesús Galilea pegua iĩru. \p \v 70 —Che jae iĩru'ã co —jei Pedro opaete vae jovaque—. Aicuaa'ã mbae ndere vae —jei. \p \v 71 Jayave Pedro oo onque tuicha vae cotɨ. Jare ĩru cuñatai uecha jare jei joco pe ñugüɨnoi vae reta pe: \p —Cua cuimbae co jae penti Jesús Nazaret pegua iĩru. \p \v 72 Ẽrei Pedro jei ye: \p —Che jae iĩru'ã co. Tumpa jee re aicuaa'ã jocua cuimbae —jei. \p \v 73 Jare ndei ɨma mbove joco pe ñugüɨnoi vae reta yugüeru jei Pedro pe: \p —Añete co, nde co jae penti Jesús iĩru. Echa'ã nde ndiyemɨngueta Jesús iĩru reta uyemɨngueta vae rami —jei reta. \p \v 74 Jayave Pedro jei Tumpa jee re: \p —Tumpa tuiporaraca cheve cua jae vae añetete'ã yave. Aicuaa'ã jocua cuimbae. \p Jare jupivoi uru cuimbae uñee. \v 75 Jare Pedro imandúa Jesús jei chupe vae re: “Ndei uru cuimbae uñee mbove, mbapɨ vese ma checuacuta.” Jayave Pedro oẽ joco güi, jare tanta ipɨatɨtɨ reve uyao. \c 27 \s1 Jesús uyemboɨ Pilato jovai \r (Mr 15.1; Lc 23.1-2; Jn 18.28-32) \p \v 1 Jare cõe ma yave, opaete sacerdote reta itenondegua reta jare tenta guasu pegua reta itenondegua reta uyemboemboe Jesús re, uyucaca vaerã. \v 2 Jayave uipocua Jesús jare güɨraa mburuvicha guasu Poncio Pilato pe umee. \s1 Judas imano \p \v 3 Jayave Judas (Jesús umee vae) ipɨatɨtɨ uyapo vae re. Echa'ã uicuaa ma quirãi Jesús jovaicho reta umbɨjeco ma Jesús. Jayave güɨraa ye jocua treinta corepoti sacerdote reta itenondegua reta jare tenta guasu pegua reta itenondegua reta ñugüɨnoi vae pe. \v 4 Jare jei chupe reta: \p —Ayapo mbaeyoa. Echa'ã amee peve jocua cuimbae teco güɨnoi mbae vae piyucaca vaerã —jei. \p Jayave jae reta jei Judas pe: \p —Jocua mbae'ã co oreve. Nde co nenoi teco. \p \v 5 Jayave Judas omombo corepoti Tumpa jo pe. Jayave oẽ Tumpa jo güi oo uyeyuvɨ. \v 6 Jayave sacerdote reta itenondegua reta omonoo jocua corepoti jare jei: \p —Jupi'ã co ñañono ye vaerã cua corepoti jɨru Tumpa jo pe oĩ vae pe. Echa'ã ñamee Judas pe yandepuere vaerã yayucaca Jesús —jei reta. \p \v 7 Jayave uyemɨngueta reta uicuaa vaerã mbae ra uyapota corepoti pe. Jayave ogua ñaeu iyapoa iɨvɨ, uñeñotɨca vaerã joco pe ambɨe ɨvɨ pegua reta. \v 8 Jáeramo umbɨjee jocua ɨvɨ: Ɨvɨ tugüɨ jepɨcue. \p \v 9 Jare jucuarãi uyeyapo Tumpa iñee aracae umɨmbeu vae Jeremías jei vae. Echa'ã jae jei cuarãi: “Jare jae reta omonoo jocua treinta corepoti. Echa'ã Israel pegua reta umbɨepɨ treinta corepoti jocua cuimbae re. Jepɨ co treinta corepoti. \v 10 Jayave ogua pɨpe ñaeu iyapoa ico, yandeYa jei cheve rami.” Jucuarãi jei. \s1 Pilato uyemɨngueta Jesús ndive \r (Mr 15.2-5; Lc 23.3-5; Jn 18.33-38) \p \v 11 Jare Jesús uyemboɨ mburuvicha guasu jovai. Jayave mburuvicha guasu upɨrandu chupe: \p —¿Nde pa co jae judío reta juvicha guasu? —jei. \p —Nde ndere rami jae co che —jei Jesús chupe. \p \v 12 Jare sacerdote reta itenondegua reta jare tenta guasu pegua reta itenondegua reta uñeapo Jesús re yave, Jesús jei'ã mbae ave. \v 13 Jayave Pilato jei chupe: \p —¿Ndiyandu'ã pa quirãi jeta mbaembae re uñeapo reta nderé? \p \v 14 Ẽrei Jesús jei'ã mbae ave chupe. Jáeramo mburuvicha guasu ipɨacañɨ jese. \s1 Pilato jei Jesús umanota co \r (Mr 15.6-20; Lc 23.13-25; Jn 18.38–19.16) \p \v 15 Jare pascua ara rupi Pilato oyoracañoi penti pereso tenta guasu pegua reta uipota vae. \v 16 Jare peresorɨru pe oĩ penti cuimbae jerãcua vae. Jee co Barrabás. \v 17 Jayave Pilato upɨrandu yatɨ vae reta pe: \p —¿Pipota pa ayoraca vaerã peve Barrabás ani Jesús, Cristo jee vae? \p \v 18 Echa'ã jae uicuaa judío reta umee Jesús chupe ñacatãa jese ramo. \p \v 19 Jare Pilato uguapɨ oĩ yave uãa vaerã Jesús, jembireco ombou quía jei vaerã chupe: \p —Agüɨye iyapo mbae jocua cuimbae jupi vae pe. Echa'ã aiporara ma pɨare chepau pe jae jeco pegua. \p \v 20 Ẽrei sacerdote reta itenondegua reta jare tenta guasu pegua reta itenondegua reta omboemboe yatɨ vae reta uyerure vaerã Pilato pe oyoraca vaerã Barrabás jare uyucaca vaerã Jesús. \v 21 Jayave Pilato upɨrandu chupe reta: \p —¿Quía nunga pa cua mocui cuimbae güi pipota ayoraca vaerã peve? \p —Barrabás —jei reta chupe. \p \v 22 Jayave Pilato upɨrandu chupe reta: \p —Jucuarãi yave, ¿mbae pa pipota ayapo vaerã Jesús, Cristo jee vae pe? \p Jayave opaete vae jei: \p —Tuyecutuca curusu re. \p \v 23 Ẽrei Pilato upɨrandu chupe reta: \p —¿Mbae icavi mbae vae pa uyapo? \p Ẽrei jae reta iñeeãta reve jei: \p —Tuyecutuca curusu re. \p \v 24 Jare Pilato uicuaa yave ipuere'ã mbae uyapo oyoraca vaerã Jesús - echa'ã judío reta umbɨpɨ uyapo tecorai - jei güeru vaerã chupe ɨ jare uyepoe yatɨ vae reta jovai. Jayave jei chupe reta: \p —Che anoi'ã teco cua cuimbae jupi vae imano re. Pe reta penoi teco —jei. \p \v 25 Jayave opaete yatɨ vae reta jei: \p —Ore jare oriñemoñaa reta turugüɨnoi teco imano re. \p \v 26 Jayave Pilato oyoraca chupe reta Barrabás. Jare uinupaca ma yave Jesús chicote pe, umee sundaro reta pe, uicutu vaerã curusu re. \p \v 27 Jayave mburuvicha guasu isundaro reta güɨraa Jesús palacio pe, jare umbatɨ opaete ĩru sundaro reta joco pe. \v 28 Jayave sundaro reta omboi Jesús güi jemimonde jare omondeca chupe temimonde pɨ̃ta vae. \v 29 Jayave oñope reta yurãti catuii vae jare umbapúa oñono Jesús iñãca re. Umee reta vi chupe penti tacuarãsɨ uipɨsɨ vaerã ipo iyacata pe. Jayave uyeatɨca reta jae jovai jare oyoyai. \p —¡Viva, judío reta juvicha guasu! —jei reta. \p \v 30 Jare undɨvɨ reta jese. Jayave uipɨsɨ reta tacuarãsɨ uiporu iñãca re. \v 31 Jare opa oyoyai reta yave, sundaro reta omboi chugüi temimonde pɨ̃ta vae, jare omondeca ye chupe jemimondei. Jayave güɨraa reta mburuvicha guasu joca güi, uicutu vaerã curusu re. \s1 Jesús uyecutuca curusu re \r (Mr 15.21-32; Lc 23.26-43; Jn 19.17-27) \p \v 32 Jare yugüɨraa reta rambueve, uecha penti cuimbae Simón jee vae. (Cua Simón tenta guasu Cirene pegua co.) Jayave sundaro reta güɨraaca Simón pe Jesús icurusu. \v 33 Jare sundaro reta güɨraa Jesús Gólgata jee vae pe. (Cua uipota jei: “Ãcacuerenda”.) \v 34 Jayave umee reta Jesús pe vino uyea mbae iro vae ndive vae. Ẽrei Jesús uicuaa yave mbae jocua, jou'ã. \p \v 35 Jayave sundaro reta uicutu curusu re. Jayave uyuguari reta Jesús jemimonde re, uicuaa vaerã mbae nunga penti penti güɨraa iyupe vaerã. Jucuarãi uyapo reta uyeyapo vaerã Tumpa iñee aracae umɨmbeu vae jei vae. Echa'ã jei cuarãi: “Uyuguari reta cheremimonde re, uicuaa vaerã mbae nunga penti penti güɨraa iyupe vaerã.” Jucuarãi jei. \v 36 Jayave sundaro reta uguapɨ joco pe uyandareco vaerã Jesús re. \v 37 Jare oñono reta curusu re Jesús iñãca iárambo uyecuatía mbae umbɨjeco jesegua vae: “Cua co Jesús, judío reta juvicha guasu.” \v 38 Jare sundaro reta uicutu vi mocui imonda vae reta, jare oñono penti Jesús iyacata cotɨ jare ĩru iyaso cotɨ. \p \v 39 Jare uasa vae reta uñeãcambɨvava reve jei icavi mbae vae Jesús pe. \p \v 40 —Nde ndere nembusururuta co Tumpa jo jare ndiyapo yeta mbapɨ ara pe —jei reta chupe—. Iyerepɨ. Nde co jae Tumpa Taɨ yave, egüeyɨ curusu güi —jei reta. \p \v 41 Jae ramiño vi sacerdote reta itenondegua reta jare mboroyocui re oporomboe vae reta jare tenta guasu pegua reta itenondegua reta oyoyai. \p \v 42 —Jae uepɨ ĩru vae reta —jei reta—. Ẽrei ipuere'ã jae uyerepɨ. Jae co Israel pegua reta juvicha guasu yave, tugüeyɨ añave curusu güi, yarovia vaerã jese —jei reta—. \v 43 Güɨrovia Tumpa re; Tumpa tuepɨ añave, uipota yave. Echa'ã jae jei: ‘Che co jae Tumpa Taɨ’ —jei, jei reta. \p \v 44 Jare imonda vae Jesús ndive uyecutuca vae reta jei icavi mbae vae chupe. \s1 Jesús umano \r (Mr 15.33-41; Lc 23.44-49; Jn 19.28-30) \p \v 45 Jare guarasɨ ara mbɨte güive mbapɨ ora rupi uñemɨpɨ̃tumimbi opaete ɨvɨ pe. \v 46 Jayave mbapɨ ora ma caaru yave Jesús iñeeãta reve jei: \p —Elí, Elí, ¿lama sabactani? (Cua uipota jei: “CheTumpa, cheTumpa, ¿maera pa chereya?”) \p \v 47 Amocue joco pe ñugüɨnoi vae reta uyandu jare jei tẽi: \p —Mase, Elías ueni. \p \v 48 Jare jupivoi penti vae osi oo umãquɨ esponja vinagre pe, jare oñono tacuarãsɨ re, jare omondo Jesús iyuru cotɨ. \v 49 Ẽrei ĩru reta jei: \p —Eãro. Yaecha ou Elías umbɨgüeyɨ vaerã. \p \v 50 Jayave Jesús tanta usapɨcai, jare umano. \p \v 51 Jayave Tumpa jo umbɨyao vae osoro mbɨte rupi ɨvate güi ɨvɨ cotɨ. Jare ɨvɨ ucãta jare itape reta ovo. \v 52 Jare teõgüerɨru reta uyepea, jare jeta uñeñono tee Tumpa peguarã umanocue vae reta icove ye, \v 53 jare oẽ teõgüerɨru reta güi Jesús icove ye yave ou umanocue vae reta ipɨte güi. Jae reta yugüɨraa Jerusalén pe jare uyecuaa jeta vae pe. \p \v 54 Jare sundaro reta juvicha Jesús re uyandareco oĩ vae jare jae ndive ñugüɨnoi vae reta uecha yave quirãi ɨvɨ ucãta jare opaete uyeyapo vae, uquɨye ete jare jei: \p —Añeteñoi yepe, cua cuimbae co jae Tumpa Taɨ. \p \v 55 Jare jeta cuña reta umae ñugüɨnoi mbɨrɨ güi. Cua cuña reta yugüeru Jesús ndive Galilea güi uyeyocui vaerã chupe. \v 56 Cua reta ipɨte pe ñugüɨnoi María Magdalena, jare Jacobo jare José ichɨ María jee vae, jare Zebedeo taɨ reta ichɨ. \s1 José oñono Jesús jetecue teõgüerɨru pe \r (Mr 15.42-47; Lc 23.50-56; Jn 19.38-42) \p \v 57 Jare guarasɨ uique ma yave, penti cuimbae icocatu vae tenta guasu Arimatea pegua José jee vae - jae vi co penti Jesús jemimboe - \v 58 oo Pilato pe, jare uyerure chupe Jesús jetecue re. Jayave Pilato oyocui uñemee vaerã chupe Jesús jetecue. \v 59 Jayave José umbɨgüeyɨ Jesús jetecue, jare oñoma penti nieso iquɨa mbae vae pe. \v 60 Jayave oñono penti teõgüerɨru ipɨau vae itape uyeyoo vae pe, (José imbae co jocua teõgüerɨru) jare umbɨyapayere ita tuicha vae teõgüerɨru jonque re. Jayave José oo ye teõgüerɨru güi. \v 61 Jare María Magdalena jare ĩru cuña María jee vae uguapɨ ñugüɨnoi teõgüerɨru jovai. \s1 Sundaro reta uyandareco teõgüerɨru re \p \v 62 Jare jocua ara opaete judío reta uyeyapɨcatu ñugüɨnoi pɨareve peguarã. Jayave pɨareve pe sacerdote reta itenondegua reta jare fariseo reta yugüɨraa Pilato pe, \v 63 jare jei chupe: \p —Oreruvicha, oremandúa ma quirãi jocua cuimbae upurumbɨtavɨse vae ndei umano mbove jei mbapɨ ara rupi icove yeta ou umanocue vae reta ipɨte güi. \v 64 Iyocui ndesundaro reta uyandareco vaerã teõgüerɨru re mbapɨ ara pegua, agüɨye vaerã jemimboe reta yugüɨraa joco pe pɨ̃tu yave oñomi vaerã jetecue. Echa'ã jucuarãi yave, jeita reta opaete vae pe icove ye ma co ou umanocue vae reta ipɨte güi. Jare jucuarãi yave, jae reta umbɨtavɨta jeta Jesús umbɨtavɨ vae reta güi —jei reta. \p \v 65 Jayave Pilato jei chupe reta: \p —Joco pe penoi chesundaro reta. Pecua pembɨyandarecoca cavi jese pepuere rupi —jei. \p \v 66 Jayave jae reta yugüɨraa jare uyuquenda cavi teõgüerɨru jonque. Echa'ã oñono mbae ita tuicha vae re agüɨye vaerã quía uipea, jare ueya joco pe sundaro reta uyandareco vaerã teõgüerɨru re. \c 28 \s1 Jesús icove ye \r (Mr 16.1-8; Lc 24.1-12; Jn 20.1-10) \p \v 1 Mbutuu ara uasa ma yave, neimbove asɨ domingo ara pe María Magdalena jare ĩru cuña María jee vae yugüɨraa teõgüerɨru cotɨ. \v 2 Jare ɨvɨ tanta ucãta. Echa'ã penti ángel yandeYa pe uyeyocui vae ugüeyɨ ara güi jare umbɨsɨrɨ ita tuicha vae teõgüerɨru jonque güi. Jayave ángel uguapɨ oĩ ita re. \v 3 Jare jova uyecuaa ama uvera vae rami. Jare jemimonde tĩ asɨ roɨ tĩ asɨ vae rami. \v 4 Jare teõgüerɨru re uyandareco ñugüɨnoi vae reta urɨrɨ uquɨye ramo, jare umano vae echa upɨta reta. \p \v 5 Jayave ángel jei cuña reta pe: \p —Agüɨye pequɨye. Echa'ã aicuaa peeca peĩ Jesús curusu re uyecutuca vae. \v 6 Mbaetɨ ma cua pe oĩ. Icove ye ma ou umanocue vae reta ipɨte güi, jae jei rami. Peyu pemae jendacue re —jei—. \v 7 Jare pecua voi pere jemimboe reta pe: ‘Jae icove ye ma ou umanocue vae reta ipɨte güi. Jae oota perenonde Galilea pe. Joco pe peechata.’ Amɨmbeu ma co peve —jei chupe reta. \p \v 8 Jayave cuña reta oẽ voi teõgüerɨru güi. Uquɨye reta jare uyerovia tuicha reta. Jare osi yugüɨraa umɨmbeu vaerã Jesús jemimboe reta pe. \p \v 9 Jare Jesús uñeovãiti jae reta ndive jare jei chupe reta: \p —Piyerovia catu. \p Jayave cuña reta uyeatɨca ɨvɨ pe uicuãva ipɨ rupi jare umbɨadora. \v 10 Jayave Jesús jei chupe reta: \p —Agüɨye pequɨye. Pecua pemɨmbeu cherɨvɨ reta pe yugüɨraa vaerã Galilea pe. Joco pe cherechata —jei. \s1 Sundaro reta umɨmbeu vae \p \v 11 Jare cuña reta yugüɨraa ye rambueve teõgüerɨru güi, amocue sundaro tenonde yave teõgüerɨru re uyandareco vae reta yugüɨraa vi tenta guasu pe, jare umɨmbeu sacerdote reta itenondegua reta pe opaete uyeyapo vae re. \v 12 Jare sacerdote reta itenondegua reta uyembatɨ tenta guasu pegua reta itenondegua reta ndive. Jare uyemboemboe ma yave, umee jeta corepoti sundaro reta pe. \v 13 Jare jei chupe reta: \p —Pere: ‘Jesús jemimboe reta yugüɨraa teõgüerɨru pe pɨ̃tu yave, jare oñomi Jesús jetecue ore ndoque noĩ rambueve’ —pere, jei reta—. \v 14 Jare mburuvicha guasu cua uicuaa yave, numɨmbeuta chupe pe reta mbaetɨ co teco penoi —jei reta. \p \v 15 Jayave sundaro reta uipɨsɨ corepoti jare uyapo sacerdote reta itenondegua reta jare tenta guasu pegua reta itenondegua reta jei chupe reta uyapo vaerã vae. Jare jecuaeño opaete judío reta jei jucuarãi co uyeyapo. \s1 Jesús oyocui jocua once jemimboe reta \r (Mr 16.14-18; Lc 24.36-49; Jn 20.19-23) \p \v 16 Jayave jocua once Jesús jemimboe reta yugüɨraa Galilea pe penti ɨvɨtu guasu re Jesús umɨmbeu chupe reta vae rami. \v 17 Jare jemimboe reta uecha yave Jesús, umbɨadora. Ẽrei amocue vae ipuere'ã güɨrovia jae co Jesús vae. \v 18 Jare Jesús ou jei chupe reta: \p —Opaete mbaepuere uñemee ma cheve ara pe jare ɨvɨ pe. \v 19 Jáeramo pecua peporomboe opaete que rupi rupi jare pembɨbautiza cheRu jee re jare cheree re jare Espíritu Santo jee re —jei—. \v 20 Jare pemboe reta opaete che poyocui vae re. Jare che aĩta pe reta ndive jaeño mai pegua cua ara reta opa regua —jei.