\id AMO \ide UTF8 \h WAYMUTJKUŊU DHÄRUK \toc1 AMOS Waymutjkuŋu dhäruk raypirri'yunarawuy, ŋurikiy ŋunhi Godthu boŋguŋu dhä‐ḏir'yurruna ŋunhinhanydja walalanha ŋunhi walala ŋuli muŋdhun yukurra ŋurruwuyknha \toc2 Amos \mt1 AMOS \mt2 Waymutjkuŋu dhäruk raypirri'yunarawuy, ŋurikiy ŋunhi Godthu boŋguŋu dhä‐ḏir'yurruna ŋunhinhanydja walalanha ŋunhi walala ŋuli muŋdhun yukurra ŋurruwuyknha \c 1 \s1 Godthunydja yurru dhä‐ḏir'yunna dhuwurr‐yätjmirrinhanydja miṯtjinha \r 1:1—2:5 (God will judge the wicked nations) \p \v 1 Yo, dhuwalanydja dhäruk wukirriwuy yolŋuwuŋu yäkuwuŋu \f + \fr 1:1 \ft Amos\f*Waymutjkuŋu, ŋunhi ŋayi wäyin‐djäkamirri yolŋu ŋurikiy wäŋawuy \f + \fr 1:1 \ft Tekoa\f*Dekuwawuy. Yo, Godthu warraŋulkuŋalana maḻŋ'maraŋalana dhuwala dhäruktja ŋurikala Waymutjkalanydja ŋulinyaramirriyu waluyu ŋunhi ŋayi \f + \fr 1:1 \ft Uzziah\f*Yutjayaŋga yäku buŋgawa yukurrana nhinana \f + \fr 1:1 \ft Judah\f*Djudawuy, ga ŋayinydja \f + \fr 1:1 \ft Jeroboam\f*Djirapawumdja buŋgawa ŋayi \f + \fr 1:1 \ft Israel\f*Yitjuralwuynha. \v 2 Ga bitjarra ŋayi Waymutj waŋananydja gam'. \q1 “Garraynydja marrtji yukurra ŋulaŋuru bukuŋurunydja \f + \fr 1:2 \ft Zion\f*Djäyanŋurunydja, \q2 yatjun marrtji rirrakay ŋanyana bathalayuna dhikana; \q1 ŋulaŋurunydja \f + \fr 1:2 \ft Jerusalem\f*Djurutjalamŋurunydja ŋayi yurru waŋanydja wirrkina gal'ŋu yatjunna rirrakay, \q2 bitjanna bitjan murryu'‐murryun marrtji ŋuli woḻma. \q1 Yo, wäyin‐djäkamirrinydja walala yukurra galŋa‐yätjthirrina nhina, \q2 liŋgu ŋunhiyi wäŋa baṉḏanynha marrtji ŋorra räwaknha, \q2 ga mulmunydja räwakthinana, bala raku'‐rakunydhinana.” \p \v 3 Bitjan ŋayi Garray waŋanydja yukurra gam'. “Yuwalk yana ŋarra yurru dhä‐ḏir'yundja yolŋu'‐yulŋunha ŋunhi \f + \fr 1:3 \ft Damascus\f*Damatjkawuynydja wäŋawuy, makarrwuynydja \f + \fr 1:3 \ft Syria\f*Djiriyawuy, liŋgu bitjarra liŋgu walala yukurrana yana dhuwurr‐yätjkuŋala djäma; yakana walala yurru marrtji dhä‐ḏir'yunaramiriwnydja‐wala. Ŋunhayi Damatjkawuynydja yolŋu'‐yulŋu be nhäna ŋoy‐wurrpu'mirrina yanana, ga bumara walala marrtjina yolŋu'‐yulŋunha \f + \fr 1:3 \ft Gilead\f*Giliyatpuynhanydja mel‐wuyunamiriwyuna walalay yana. \v 4 Bala ŋarranydja yurru djuy'yun gurthana yana, bitjan ŋayi yurru nhärana yana‐wala yulŋunydja ŋuriki buŋgawawunydja wäŋa, ga ŋunhi ḏälmirrinydja buṉbu malanha yurru buḻwaŋ'thunna, ḏaw'‐ḏawyunna marrtji muṉguythirrina. \v 5 Ŋarra yurru djuḏul'yunna yukurra muṉguykumana ŋunhiyi ḻoḻunydja ŋunhi wäŋanydja, ga yakana yurru biyapul yolŋu walala yukurra nhina ŋunhiliyi, yana walala yurru Djiriyapuynhanydja ŋunhinydja djaw'‐djawyunna ŋuriŋi miriŋuyuna walalay, djaw'‐djawyun bena‐wala walalaŋgalaynha walala wäŋalili. \p \v 6 “Ga bitjandhi liŋgu ŋarra yurru dhä‐ḏir'yundhi yolŋu'‐yulŋunha ŋurukuy \f + \fr 1:6 \ft Gaza\f*Gäthawuynhanydja walalanha, liŋgu walala yukurra djäma bitjan liŋgu yätj yana mirithirri rom malanha. Walala marrtjina, bala djaw'‐djawyurruna marrtjina Djudawuynhanydja ŋunhi yolŋu'‐yulŋunha miṯtjinha bukmaknha yana bäpurru'nha, bala ḏapṯapmaraŋalana gäŋala bena‐wala \f + \fr 1:6 \ft Edom\f*Yedamlilina wäŋalili walalaŋgalaynha. \v 7 Bala ŋarranydja yurru yana djuy'yunna gurthana ŋunhayi wäŋalili ŋarakalili Gäthalilinydja, yana ŋayi yurru nhäranydja warrpam'nha ḻoḻu ŋunhi ga buṉbu malanha, ga biyapul bathalamirri gal'ŋu ḏälmirri ŋunhi buṉbu malanha yurru buḻwaŋ'thunna, ḏaw'‐ḏawyunna yurru marrtji muṉguythirrina. \v 8 Ŋarra yurru bitjandhi liŋgu baḏuwaḏuyundhi yolŋu'‐yulŋunha \f + \fr 1:8 \ft Ashdod\f*Yatjthutpuynhanydja ga \f + \fr 1:8 \ft Ashkelon\f*Watjkalunbuynhanydja, ga bukmak yurru ŋunhi \f + \fr 1:8 \ft Philistines\f*Bilitjiyawuynydja yolŋu walala warrpam'nha murrmurryun, yakana yurru ŋula waŋgany yolŋu walŋa yukurra nhina. \p \v 9 “Ga bitjandhi liŋgu ŋarra yurru dhä‐ḏir'yundhi yolŋu'‐yulŋunha \f + \fr 1:9 \ft Tyre\f*Däyapuyŋunhanydja, liŋgu walala ŋuli bitjan bili yana djäma yukurra yätj; yakana walala yurru marrtji yära dhä‐ḏir'yunamiriwnydja‐wala. Ŋäthilinydja ŋunhinydja walala djäma dhawu'‐nherrara Djudapuyŋuwalanydja, märr walala bini djäma ḻundukunhaminya bala‐lili'yunminya walalaŋguway walala. Yurru walala ŋunhi Däyapuyŋuyunydja yolŋu'‐yulŋuyu yakana yukurrana guyaŋina ŋunhiyi dhawuny'tja, yana walala bakmaraŋalana. Yana walala mulkanana marrtjina walalanha yolŋu'‐yulŋunha ŋunhi Djudawuynhanydja walalanha, bala garrpirana walalanha bitjarrana, bala gäŋala walalaŋguwaynha Yedamlilina wäŋalili. \v 10 Bala ŋarranydja yurru yana djuy'yun gurthana ŋunhiyi wäŋalili Däyalilinydja, ga bitjandhi liŋgu ŋayi yurru nhära warrpam'thun yana‐wala ḻoḻunydja dhika nhänydja malanha muṉguythirrina, buḻwaŋ'thunna yurru. \p \v 11 “Ga bitjandhi liŋgu ŋarra yurru dhä‐ḏir'yundhi yolŋu'‐yulŋunha Yedambuyŋunhanydja, liŋgu bitjan yana liŋgu walalanydja yukurra djäma dhuwurr‐yätjthi yana. Yakana walala yurru marrtji dhä‐ḏir'yunamiriwnydja‐wala yänanydja, liŋgu walala yukurrana nyäṉ'thurruna, ga marrtjina ŋupara walalaŋguway ŋunhi gutha'mirriŋunha Yitjuralnha, bumarana marrtjina mandjawakthuna walalaŋgalay. Yakana walala ŋula mel‐wuyurruna Yitjuralwunydja, yana walala nyinyaŋdhurrunana yukurrana walalaŋgu, ŋaramurryinana manapara. \v 12 Bala ŋarra yurru yana djuy'yunna gurthana ŋunhimalayinydjayi wäŋalili, yana ŋayi yurru nhäranydja gurthanydja warrpam'thunna, ga ḏälmirri ŋunhi wäŋa be gal'ŋu yurru nhärana yana ŋayi buḻwaŋ'thunna warrpam'thunna.” \p \v 13 Ga bitjarra liŋgu ŋayi Garray waŋana bitjarranydja, “Bitjarra liŋgu yolŋu'‐yulŋu ŋunha \f + \fr 1:13 \ft Ammon\f*Wamanbuyŋunydja yukurrana dhuwurr‐yätjthina, ga yuwalk yana ŋarra yurru walalanha dhä‐ḏir'yun yulŋunydja; yakana walala yurru marrtji‐wala dhä‐ḏir'yunamiriwnydja yana, liŋgu walalanydja ŋunhi rärru‐ḏilkurruna yanana wäŋawu ŋarakawuna. Ŋunhalanydja gay' Giliyattja wäŋaŋura walala marrtjina bumara yothu'mirrinha walalanha dhäykawurrunha, märr yurru walala märrama wäŋa walalaŋguwaynha walala warrpam'nha. \v 14 Ga bitjandhi liŋgu ŋarranydja yurru djuy'yundhi gurtha yana, yana yurru ŋayi nhära warrpam'nha ŋunhiyi buṉbunydja, ga be nhä ḏälmirri yuṯuŋgurr ŋunhi buṉbu wäŋa yurru buḻwaŋ'thunna yana nhärana. Bunharamirrinydja walala yurru mirithirrina gal'ŋu yanana rirrakayyu bathalamirriyuna, \v 15 ga walalambala ŋunhi buŋgawanha ga ŋurru'‐ŋurruŋunha walalanha yurru garrpiṉna ŋuriŋina miriŋuyuna, bala djaw'‐djawyunna bena‐wala walalaŋgalaynha walala wäŋalili. \c 2 \p \v 1 “Ga bitjan yana liŋgu ŋarra yurru dhä‐ḏir'yundhi yolŋu'‐yulŋunha \f + \fr 2:1 \ft Moab\f*Mawappuyŋunhanydja wirrki yana dhika wal'ŋu, liŋgu bitjan liŋgu walalanydja yukurra djäma yätjkuma; yakana walala yurru dhä‐ḏir'yunamiriwnydja marrtji yänanydja‐wala, liŋgu walala ŋaraka malanha djaw'‐djawyurruna beŋuru mathirraŋuru buŋgawanha Yedambuynha, bala dhuŋgur'yurrunana yana ḻirrwi'kuŋalana. \v 2 Bala ŋarra yurru djuy'yun gurthayi ŋunhiwalayinydjayi yana wäŋalili Mawaplilinydja ŋarakalili, ŋarra yurru warrpam'thunna nhäranhamaramanydja dhikana wal'ŋu yana yurru, ga ŋunhi be gumurr‐ḏäl gunganhara wäŋa, ŋunhinydja yurru buku‐yupthunna yanana. Yo, miriŋunydja yurru marrtjina ŋurruthirrina, ga yiḏakinydja yurru bena ḻoḻthun dhikana, ga ŋurikiynydja yolŋu'‐yulŋu Mawappuynydja wäŋawuy yurru marrtji murrmurryunna ŋuriŋiyinayi gunyambiyuna mariyuna. \v 3 Bala buŋgawana yolŋu ŋunhi ga ŋurru'‐ŋurruŋu yurru ŋurikiyinydjayi wäŋawuy murrmurryunna marrtji, bukmakthirrina yurru.” Bitjarra ŋayi Garray waŋananydja. \p \v 4 Ga dhäŋuru ŋuliŋurunydja ŋayi Garray waŋana bitjarra, “Ga nhuma dhuwali Djudawuy wäŋawuy ŋarrakuway yolŋu'‐yulŋu, nhumanydja yukurrana bitjarrayi liŋgu yana djäma yätjkuŋala, bitjarra yana liŋgu bitjarra ŋunha wiripu‐guḻku' bäpurru', ŋunhi walala yaka marŋgi ŋarraku, ga märr‐yuwalk yana ŋarra yurru nhumalanha dhä‐ḏir'yundja, ga nhumanydja yurru yakana yana marrtji dhä‐ḏir'yunamiriw‐wala yänanydja. Nhumanydja ŋunhi ŋarrakalaŋuwunydja romgu ŋuyulkthina, ŋapa‐nherraṉmina warray, yaka warray nhuma dhäruk märraŋala ŋarraku, bala nhumalanha yukurrana mayali'‐wilkthurrunana yulŋunydja, liŋgu ŋuriŋiyinydjayi bothinyarayŋuyunydja waŋarryu bilmaraŋalana nhumalanha, ŋanydjaḻa'yunmaraŋalana djämawu yätjkuna, bala nhuma malthundja yukurra ŋurikina nhumalaŋgalaŋuwu märi'muwuna walalaŋgalaŋuwu romgunydja, djarrpi'wuna yana. \v 5 Bala dhunupa yana ŋarra yurru djuy'yunna gurthana yulŋunydja wäŋalili ŋarakalili Djudalilinydja, yana ŋayi yurru nhärana‐wala yulŋunydja be wuṉḏaŋarrmirrinydja gal'ŋu wäŋa Djurutjalamdja.” Ga bitjarra ŋayi Garray waŋananydja. \s1 Godthu yurru bitjandhi liŋgu dhä‐ḏir'yundhi Yitjuralnhanydja \r 2:6–16 (God will judge Israel) \p \v 6 “Yo, nhuma wiripunydja \f + \fr 2:6 \ft Israel\f*Yitjuralpuyŋu yolŋu walala miṯtji, nhuma yukurrana djäma yätjtja bitjarrana liŋguna‐wala, ga yuwalkkuma yana ŋarra yurru dhä‐ḏir'yundja nhumalanha wirrki yana wal'ŋu. Yakana nhuma yurru winya'yun dhä‐ḏir'yunamiriwnydja, liŋgu yakana nhuma ŋuli djäka yukurra goŋ‐nherraṉmirri ŋuriki ŋurruwuykkunydja yolŋuwu. Wiripunydja nhuma ŋuli wekama rrupiyawuna ŋunhi dhuwurr‐ŋamakurru'mirrinhanydja yolŋu'‐yulŋunha, märr yurru walalanydja bitjan garrpiṉarawuynha yolŋu walala djämamirrina, \v 7 ga bitjandhi liŋgu nhuma ŋuli muŋdhu'‐muŋdhunna ŋunhinydja yolŋu'‐yulŋunha yalŋgi'mirrinhanydja ganydjarrmiriwnhanydja ŋunhi, ga bitjandhi liŋgu nhuma ŋuli ḏur'‐ḏuryunna marrtji ḻikandhuna wurrkurrum'nhanydja ŋunhi galŋa‐mundurrnhanydja yolŋunha. Wiripunydja ŋuli ḏarramuyu bäpa'mirriŋuyu ga yothuyu nhanukala ḏarramuyu märrama ŋunhinha liŋgu waŋganynhana miyalknha, bitjan ŋuriŋiyinydjayi ŋuli walala djäma buŋgulnha, buku‐ŋal'yunna wiripuŋuwuna ŋurikina waŋarrwu. Ŋunhiyinydjayi yätjnha wal'ŋu yanana mirithirrina, ga walalanydja yurru yolŋu'‐yulŋuyunydja nhämana ŋunhiwalayi djämalili bitjanaralilinydja, bala yätj ḻakaramana ŋarranha yäkunydja, yanapi ŋarranydja yakana ŋula ḏarrtjalk gal'ŋu. \v 8 Yo, marrtji nhuma ŋuli wiripunydja ŋunhiwalayi be nhäkalanydja wiripuŋuwalanydja waŋarrwala buṉbulili, bala ŋorrana marrtji ŋäkirrina nhuma ŋuli girri'yunydja ŋuriŋina manaŋinyarawuyyuna, ŋunhi nhuma yukurrana djaw'yurruna ŋulaŋuru ŋurruwuykkala yolŋu'‐yulŋuwala, ga ḻukanha nhuma ŋuli ŋänitji'na rrupiyawuy dhulŋuŋuwuynha ŋunhi nhuma gombuŋala yolŋunha ŋunhi yolŋumiriwnha ŋurruwuyknha. \p \v 9 “Yo, nhumanydja dhuwalanydja ŋarrakuwaynha gal'ŋu yolŋu walala yanana. Guyaŋiya biyaka ŋunhi ŋarra ŋäthili nhumalanha guŋga'yurruna wal'ŋu. Yuwalkkuŋala yana ŋarra baḏuwaḏuyurrunanydja ŋunhinydja \f + \fr 2:9 \ft Amorites\f*Yamarpuynhanydja miṯtjinha be weyin'kurrunhanydja ganydjarr‐ḏilkurrunhanydja, ŋunhi walala ŋuli nhinanha yukurranha dhiyala wäŋaŋura. \v 10 Yo, ŋarra dhawaṯmaraŋala nhumalanha beŋuru \f + \fr 2:10 \ft Egypt\f*Yetjipŋuru, ga gäŋala ŋarra nhumalanha goŋ‐gulaŋala yukurrana ŋanhdharkkurru lili wäŋakurru; djäkanydja ŋarra marrtjina wirrki yana gal'ŋu nhumalaŋgu ŋula nhämunha' dhuŋgarranydja ŋupara 40, märr yurru ŋayi dhuwalanydjayi wäŋa Yamarpuynydja nhumalaŋguway yana. \v 11 Yitjural, ŋarra djarr'yurruna nhumalaŋgunydja ŋunhi ḏarramuwurrunha, märr walala yurru djawarrkmirri ŋarrakuway, ga wiripu‐guḻku'nhanydja ŋunhinydja ŋarra djarr'yurruna, ga ganaŋ'maraŋalana ŋarrakuwaynha ŋarra wal'ŋu dhulŋuŋuna, yakana walala yurru ḻuka dhä‐wirrkiyirri ŋula nhä ŋänitji. \v 12 Yurru nhumanydja ŋunhi walalanha bilmaraŋala ŋarrakuwaynydja ŋunhi ganaŋ'maranharawuynhanydja walalanha, bitjarra leŋumirriyaŋalana ŋuriŋina ŋänitjiyuna, ga waŋa nhuma ŋuli ŋarrakalaŋuwalanydja ŋurikala djawarrkmirriwala walalaŋgala, mukmaramana walalanha bitjanna, ‘Way, mukthurra. Yaka ŋanapurru ḏukṯuk ŋanapurru yurru ŋäma Godkunydja dhäwu',’ bitjanna nhuma ŋuli. \v 13 Bala ŋarranydja yurru nhumalanha ŋayaŋu‐ŋonuŋgumana wirrkina wal'ŋu ṉiṉ'ṉiṉmaramana, bitjan nhuma yurru ŋorr'‐ŋurryunna ŋuriŋi ŋonuŋdhuna gänharayu. \v 14 Yakana yurru ŋula yol yolŋu waṉḏirrinydja winya'yundja, ga ḏälmirrinydja ŋunhi ḏarramuwurru yurru balayi yalŋgi'yirrina, ga ŋunhinydja be bathalamirrinydja gal'ŋu buŋgawamirrinydja yurru murrmurryunna yanana, yakana walala yurru walŋakunharamirrinydja walalanhawuy walala. \v 15 Liŋgu yolŋu ŋunhi garamirrinydja yurru waṉḏirrina‐wala yana, barrarirrina yurru; yakana yurru walala winya'yun‐wala walŋamirrinydja, bukmakthirrina yurru marrtji raku'‐rakunydhirrinydja ŋurikiŋi miriŋuwuŋuna bunhara. \v 16 Bäyyi ŋayi ŋunhi yolŋu be ŋayi ḏäl wal'ŋu barrarimiriw, yanana ŋayinydja yurru djalkthunna garanydja nhanŋuway ŋayi, bala waṉḏirrina yurru ŋulinyaramirriyunydjayi waluyu.” \c 3 \s1 Dharraykuma yukurra Garrayyu ḻakarama yolŋu'‐yulŋuwu \r 3:1–8 (Warning that soon the Lord will judge his people) \p \v 1 Yo, nhuma yolŋu walala \f + \fr 3:1 \ft Israel\f*Yitjuralpuyŋu, ŋäka walala dhuwala dhäruk Garraynha, nhaltjan ŋayi yukurra waŋa ḻakarama nhumalanha, bukmaknha yana miṯtjinha ŋunhi ŋayi nhumalanha gäŋala dhawaṯmaraŋala yukurrana beŋuru \f + \fr 3:1 \ft Egypt\f*Yetjipŋuru. \v 2 “Yo, guḻku' mirithirri dhuwala bäpurruny'tja ga miṯtjinydja dhiyalaŋumi munatha'ŋuranydja wäŋaŋura, yurru nhumapi yana waŋgany miṯtji ŋunhi ŋarra djarr'yurruna ŋarrakuwayliliyaŋalanydja; nhumapi yana waŋgany miṯtji ŋarrakuwaynydja dhulŋuŋunydja, ga dhiyakuyinayi märrwu ŋarra yurru dhä‐ḏir'yunna‐wala yana nhumalanha yulŋunydja wirrkina, liŋgu dhiyaŋi nhumalaŋgalay dhuwurryu yätjthu djämayu.” Bitjarra ŋayi Garrayyu waŋananydja. \p \v 3 Yo, märrmany'tja yolŋu maṉḏa yurru yakana nhina waŋganyŋuranydja, ŋunhi maṉḏaku yurru ŋayaŋu barrkuwatjtja; ŋuli ŋayi yurru waŋgany yolŋu dhuwurr‐yätj, ga wiripunydja ŋamakurru', yakana yana maṉḏa yurru ŋunhiyi maṉḏa waŋganydja. \p \v 4 Maḏakarritjtja ŋunhi wäyin ŋuli murryurruŋga gänanydja? Yaka warray! Yana ŋayi yurru murryundja yukurra, ŋunhi ŋayi yurru galki wapthunna manbuḻmaranharawuna wäyinguna ŋurikiyi. Yo, ŋarranydja dhuwala balanyarayi bitjan ŋunhiyi wäyin maḏakarritj läyin; yatjundja ŋarra yukurra dhuwala girri'‐ŋamathinyamirriyamanydja, dharraykumana nhumalanha, liŋgu Godtja girri'‐ŋamathirri yukurra manbuḻmaranharawuna mulkanharawuna nhumalaŋgu. \p \v 5 Yo Yitjural, nhumanydja dhuwala balanyara bitjan wäyin, ga ŋunha \f + \fr 3:5 \ft Assyria\f*Yatjiriyawuynydja wäŋawuy ga balanyarana bitjan gaṯmaranharawuy girri'. Yo, nhumanydja dhuwala balanyarayinayi bitjan gaṯmaranharawuy ŋunhi wäyin yolŋuwuŋu, yurru Godkuŋu nhanukuŋuway nherraṉara ŋunhiyi gaṯmaranharamirrinydja girri'. Yo, yolŋuyunydja ŋuli nherraṉ gaṯmaranharamirri girri' ŋuriki wäyingu gaṯmaranharawu, yurru ŋayi ŋunhi wäyindja yurru gaṯthun ŋuriŋi bili ŋunhi ŋayi yurru djalkiri wapthun, bala gaṯthunna ŋunhiwalayi, ga nhumanydja gaṯmaranharana ŋurikiŋina miriŋuwuŋuna liŋguna, liŋgu nhuma djalkiri wapthurruna yätjlili. \p \v 6 Yo, ŋunhi ŋayi ŋuli mel'ŋuyunydja yolŋuyu nhäma miriŋunhanydja marrtjinyara yukurranhara lili nyäṉ'thunaranydja, bala ŋayi ŋuli ḻoḻthunna yiḏakinydja, bala walala yurru yolŋu'‐yulŋuyunydja ŋämana rirrakaynydja ŋunhiyi barrarirrina manapan wirrkina. Ga dhuwalanydja gay' ŋarranydja bitjan ŋarra mel'ŋuna, ŋarra yukurra waŋa dharraykuma nhumalanha, liŋgu Garraynydja yurru galki bunana, marrtjina ŋayi yurru dhä‐ḏir'yunarawuna nhumalaŋgu. \v 7 Yakana ŋayi ŋuli Garrayyunydja djäma be gayulnydja gal'ŋu; ŋäthilinydja ŋayi ŋuli ḻakarama nhanukalaŋuwala dhäwu'‐ḻakaranhamirriwala walalaŋgala yolŋu'‐yulŋuwala, märr yurru walala dharraykuma ḻakarama ŋunha yolŋu'‐yulŋuwa. \p \v 8 Ŋäkana walala, biyaka barrariyana wilwilyurrana manaparra, liŋgu Godtja ŋayipinydja waŋana bitjarra gam'. “Ŋarranydja yurru galki wapthunna, bala mulkana manbuḻmaramana nhumalanha yurru.” \p Yo, ŋarranydja ŋäkula ŋunhiyi dhäruk, nhaltjarra ŋayi Garrayyu ḻakaraŋala ŋarrakala, yurru yakana ŋarra yurru dhäruk‐mukthundja, yana ŋarra yurru waŋana ḻakaramana nhumalaŋgu Garraywuŋu dhäruktja ŋunhi. \s1 Godthunydja yurru dhä‐ḏir'yunna ḻukunydjamirrinhanydja ŋunhi walala ŋuli muŋdhu'‐muŋdhun ŋurruwuykmirrinha \r 3:9—4:3 (God will punish rich people who oppress the poor) \p \v 9 Yo, ḻakaraŋa ŋuripa yolŋu'‐yulŋuwanydja, ŋurru'‐ŋurruŋuwa ŋurukuywa \f + \fr 3:9 \ft Assyria\f*Yatjiriyapuyŋuwanydja ga \f + \fr 3:9 \ft Egypt\f*Yetjippuyŋuwa, ḻakaraŋanydja walalambala biyaka gam'. “Go marrtjiyana lili, ḻuŋ'thurrana marrtjiya biyakana, ga nhiniyana marrtjiya dhipalana gay' buku'‐wukulilina wäŋalili \f + \fr 3:9 \ft Samaria\f*Djamariyalilina, bala nhuma yurru nhämana marrtji ŋunha ya' \f + \fr 3:9 \ft Israel\f*Yitjuralpuyŋuwu dhuwurr‐yätjtja malanha, nhaltjan walala yukurra djäma ŋunhayi yätj mirithirri wal'ŋu. \v 10 Liŋgu yaka walala marŋgi nhä ŋunhi dhunupa ga ŋamakurru' rom, yana walala meṉguŋalana ŋarraku ŋunhi dhukarrnydja; yana walala marrtji bumana yana ŋayaŋu‐yätjkumana yolŋu'‐yulŋunhanydja, ga bitjan liŋgu walala marrtji gombuma ŋunha ŋurruwuykmirrinhanydja. \v 11 Ga dhiyakuyinayi märrwu ŋunhi yurru miriŋunydja lili nyäṉ'thun galki walalaŋgu, yana walala yurru ŋurruthirrina marrtjinydja, ḻiw'maramana yana dhuwala wäŋanhanydja, bala baḏuwaḏuyunna walalaŋgu yurru dhuwala be ḏälmirrinydja gal'ŋu wäŋa malanha, ḏaw'‐ḏawyunna bitjanna yurru walalaŋgu muṉguykumana ŋamakurru'mirrinydja dhikanydja wäŋa yurru, ga manaŋirrina walalaŋgu yurru djaw'‐djawyunna nhä walala yukurra ŋayathama.” \p \v 12 Yo, Garraynydja waŋana bitjarra, “Mäkiri'‐witjurra dhiyakunydja dhäwu'wu mayali'mirriwunydja gam'. Maḏakarritjthunydja wäyindhu manbuḻmaraŋalana yana mulkanana wäyinnhanydja, ga ŋayinydja ŋunhiyi djäkamirrinydja waṉḏinana, yurru ŋayi gombuŋalanydja ŋanya dhurrwaranydja märrma'na yana yuṯuŋgurrnha ga mäkiri'na, ga ŋunhiyina liŋguna. Ga bitjandhina yurru ŋuriŋi miriŋuyu baḏuwaḏuyun Yitjuralnhanydja yana, ga märr ḻurrkun'nha yurru Yitjuralpuyŋu yolŋu walala walŋathirrinydja. \p \v 13 “Ŋäka, ga ḻakaraŋana ŋuripa Yitjuralpuyŋuwanydja yolŋu'‐yulŋuwa, biyaka dharraykuŋana walalanha marŋgikuŋana,” bitjarra ŋayi Garray waŋananydja, ŋunhiyinydjayi ŋunhi ŋayi Ganydjarr‐ḏumurru Waŋarr, ŋunhi ŋayinydja ŋurruŋuna wal'ŋu djiwarr'wuynha wäŋa mulkanhayŋuna. \v 14-15 “Yo, ŋulinyaramirriyu liŋgu yana waluyu ŋunhi ŋarra yurru dhä‐ḏir'yundja Yitjuralnha liŋgu walalaŋgala yätjthu, yana ŋarra yurru baḏuwaḏuyunna yulŋunydja bukmak malanha barŋdja ŋunhilimi \f + \fr 3:14-15 \ft 3:14–15 Bethel\f*Bithulwuynydja, ŋunhinydja malanha wäŋa ŋunhi nhuma ŋuli buku‐ŋal'yun marrtji wiripuŋuwu waŋarrwu ŋunhiliyi, bukmakthirrina yana yurru ŋunhiyi barŋdja malanha baḏuwaḏuyun ŋarra, ga bitjandhi liŋgu yana ŋarra yurru dhapirrkmirrinydja ŋanyanydja buṉbu malanha baḏuwaḏuyundhi warrpam'thun ŋurikinydja yolŋuwu walalaŋgu ḻukunydjamirriwunydja gal'ŋu, warrpam'thunna yana yurru walala ŋunhi baḏuwaḏuyundja.” \c 4 \p \v 1 Yo, ŋäka nhumanydja ŋunhi ŋaḻapaḻmirri yolŋu walala, nhumanydja dhuwala balanyarana biyaku ŋuli buliki' ŋunhi gandarr‐ḏumurru, yaḻmanga'‐ḏumurru ḻukanhara mirithinyara gal'ŋu, yurru nhuma ŋayaŋu‐yätjkuma yukurra muŋdhunna ŋunhi ŋurruwuykmirrinhanydja yolŋu'‐yulŋunha ga goŋmiriwnhanydja ŋunhi, ga waŋa nhuma ŋuli bitjan, “Go, gäŋa lili ŋanapurruŋgu ŋänitji ḻukanharawu yukurranharawu. Go ŋilimurru ḻukana.” \v 2 Yo, Garraynydja ŋunha Godtja ḏarrtjalk wal'ŋu gäna yana ŋayipi, ga dhawuny'tja ŋayi nherrara bitjarra gam'. “Galkina ŋayi yurru miriŋunydja lili marrtjina ŋurruthirrina yana, bala gaṯmarama ŋurrulilina nhokala nherraṉ yurru bikaŋ'thinyarana, bitjanna bitjan ŋuli walala nherraṉ buliki'wala ŋurrulili warryu'‐warryunarawu bala. \v 3 Ga bitjandhiyina walala yurru nhumalanhanydja warryun nhumalaŋgalaŋuŋuru be ḻatju'ŋurunydja dhikanydja wäŋaŋuru, bala ḏupthunna nhumalanha ŋunhana dhawaṯmaramana, warraŋullilina ḏupthun wäŋaŋuru ŋuliŋuruyinydjayi.” Ga bitjarra ŋayi Garray waŋananydja. \s1 Yitjural yaka yana roŋiyina Garraywala \r 4:4–13 (Israel refused to return to the Lord) \p \v 4 Bala ŋayi Garray waŋana bitjarrana, “Yo manymak! Gatjuy martj‐martjtjurrana walala, ga djämana‐wala nhokalaynha djälkurru yanana. Ŋunhi nhe djälnydja, marrtjiya ŋunha ya' \f + \fr 4:4 \ft Bethel\f*Bithullili ga djäma yätjnha, ga wiripunydja biyaka bala \f + \fr 4:4 \ft Gilgal\f*Gilkallili wäŋalili marrtjiya, bala buku‐ŋal'yurra ŋunhilinayi ŋuli nhuma djälnydja; biyakana liŋgu mukthurrana‐wala yana yukirriya bukulili ŋal'‐ŋalmaraŋana yätjtja malanha nhumalaŋguway nhuma. \v 5 Yo, bitjanna liŋgu walu‐ŋupanna nhuma ŋuli märr‐yuḏakthunminyanydja, bitjanna bitjan nhuma ŋuli mundhurr‐wekanha Godku. Wiripunydja nhuma ŋuli guḻk‐guḻkthunna barrkuwatjkunha 10‐gunha, bala nhuma ŋuli gänhana Godkuna ŋunhiyinydja, yurru yäna ŋunhiyi yulŋunydja milkunhaminyara, märr yurru nhuma yukurra ŋurr'yunna ŋuriŋi malaŋuyu, nhä ŋuli nhuma wekanha be Godku. \v 6 Yo, balanyarayinydja rom nhumalaŋguway yana, ga dhiyakuyinayi märrwu ŋarra baṉḏany'kuŋalanydja dhuwala wäŋanhanydja, bala nhuma marrtjina marrya'yinana, liŋgu bäyŋuna ŋatha dhiyalaŋumi. Yurru yaka warray nhuma bilyurrunanydja lili roŋiyinanydja ŋarrakala.” Bitjarra ŋayi Garraynydja waŋana. \p \v 7 “Yo, ŋarra ŋunhiyinydjayi ḏaḏawmaraŋala waltjaṉnhanydja, märr yurru ŋayi ŋatha räwakthirri baṉḏanydhirri, ŋathamiriwyirri wäŋa. Ŋunha wiripuŋuŋuranydja wäŋaŋura dharyurruna marrtjina waltjaṉdhu, ga wiripuŋuŋuranydja wäŋaŋura bäyŋu. Yo, wiripu wäŋa gapumirriyinanydja, ga wiripunydja räwaknha waṉḏirri mulmunydja baṉḏanynha, bala nhumanydja bitjarra yalŋgi'yinana. \v 8 Guḻku'na mirithinana yolŋunydja walala marrtjina ŋunhimalayi gapumirrililinydja wäŋalili, yurru yaka ŋunhiyi gana' gapu bukmakkunydja yolŋu'‐yulŋuwu; yaka weyindja ŋunhi gapu, bala dhawar'yurrunana, ga bukmakthinana ŋunhiliyi yolŋunydja walala ŋanhdharkthinana. Yurru mukthurruna yana yaka nhuma bilyurruna ŋarrakalanydja lili roŋiyina.” Bitjarra ŋayi Garray waŋananydja. \p \v 9 “Dhäŋuru ŋuliŋuruyinydjayi ŋarra djuy'yurruna biyapul wal'ŋu bathala wata, bo'yurruna yukurrana dhika mirithirri wal'ŋu gorrmur, bala baṉḏany'kuŋalana räwakkuŋalana ŋunhi borumdja. Ga wiripunydja malanha borum dhä‐ḻukanharana ḏetjkuŋuna dhika nhäkuŋuna malaŋuwuŋu, yurru nhumanydja, yaka yana nhuma märr‐roŋiyina ŋarrakala. \v 10 Ga beŋurunydja rerrina marrtjina nhumalaŋgu, bitjarrana bitjarra ŋunhi \f + \fr 4:10 \ft Egypt\f*Yetjipuyŋuwala ŋarra djuy'yurruna ŋäthili gal'ŋu, birrka'mirrina nhä malanha rerri. Nhumalaŋgu yuḏayuḏanydja ḏarramuwurru marrtjina burakina mariŋurana, ga nhumalaŋgu yarraman'tja mala gundupuŋala bena‐wala winya'‐winyayurrunana, ga wäŋanydja ŋunhi yukurrana djingaryurruna barrpa'‐yakaynha dhikana, liŋgu ŋuriŋinayi rakunymirriwalana. Yurru nhumanydja mukthurruna warray yana marrtjina ḻäy‐ŋarr'ŋarr nhumalaŋgalay djälyu yana‐wala, yaka warray nhuma lili bilyurruna ŋarrakalanydja.” Bitjarra ŋayi Garray waŋananydja. \p \v 11 “Yo, ŋarra buḻwaŋ'thunmaraŋalana nhumalaŋgu buṉbu‐mäypamirrinydja ŋunhinydja wäŋa malanha, bitjarra yana liŋgu bitjarra ŋarra baḏuwaḏuyurruna buḻwaŋ'thunmaraŋala ŋunhi yätj wäŋa \f + \fr 4:11 \ft Sodom\f*Djudum ga \f + \fr 4:11 \ft Gomorrah\f*Gumura be baman'. Nhuma bini bukmakthinya muka murrmurryunanydja, yurru märr‐ḻurrkun'nha walŋamirrinydja marrtjina ḏäpthurruna, yurru nhumanydja mukthurruna warray‐wala yana marrtjina nhumalaŋgalay warray dhukarrkurru, nhäŋiniŋ'kurru warray, ga yakana yana nhuma yurru lili roŋiyirrinydja ŋarrakala biyapulnydja. \v 12 Ga dhiyakuyinayi märrwu ŋunhi ŋarra yurru dhä‐ḏir'yundja nhumalanha mirithirri wal'ŋu yana. Nhuma \f + \fr 4:12 \ft Israel\f*Yitjural, biyaka girri'‐ŋamathiyana walala nhiniya; galkina dhuwala yulŋunydja nhuma yurru dhärra gumurrŋurana nhanukala Godkala dhä‐wirrka'yunarawuna yukurranharawu, ga yakana nhuma yurru winya'yun dhä‐ḏir'yunaramiriwnydja walala.” \v 13 Liŋgu ŋayinydja ŋunhinydja biyapul warray wal'ŋu, ganydjarr‐ḏumurru warray ŋayi. Ŋayi djäma ŋunha bukunydja wäŋa, ga bitjandhi liŋgu ŋayi ŋuli djuy'yundhi wata ḏälnydja ŋunhi wärrkthinyaranydja. Ŋayinydja marŋgi warrpam'thun yolŋuwu guyaŋinyarawuywunydja, nhaltjan ŋayi ŋuli yukurra guyaŋirri ŋayipi gayul. Ŋuriŋi nhanukalanydja ganydjarryu wal'ŋu walunydja yurru bitjan munhayirrina, ga djalkirina‐nherraṉmirri muŋdhu'‐muŋdhunna ŋayi yurru ŋunhinydja yolŋu'‐yulŋunha ŋunhi walala ŋuli ḻakaranhamirri walalawuynha walala be walala garrwar wal'ŋu, ŋunhinhanydja walalanha ŋayi yurru muŋdhu'‐muŋdhunna dhikana warrpam'thunna. Liŋgu ŋayi yäkunydja Garray God, Ganydjarr‐ḏumurru wal'ŋu Waŋarr, ga ŋayi ŋunhi Garraynydja Ŋurruŋunydja wal'ŋu ŋuruku djiwarr'wuywunydja yolŋu'‐yulŋuwu. \c 5 \s1 Wäthun yukurra Godkalaŋumirriwunydja yolŋu'‐yulŋuwu roŋiyinyarawuna bilyunarawu \r 5:1–27 (Calling God’s people to repent) \p \v 1 Nhuma \f + \fr 5:1 \ft Israel\f*Yitjuralpuyŋu yolŋu walala, mäkiri'‐witjurra walala yana ŋarraku, ŋarranydja yurru dhuwala miyaman bäpurru'wuynha manikaynydja nhumalaŋgu bukmakkunydja, bitjan gam'. \q1 \v 2 Wäŋa Yitjuralnydja märr‐winya'yurrunana bitjarrana yukurrana, \q2 yurru ŋunhiyi wäŋanydja ŋaṯtjarrkthurrunana ŋayi galkina, \q2 ga yakana yurru ŋayi biyapul ŋunhiyi gaŋgathirrinydja. \q1 Warrpam'thu yana ŋanya ŋunhi gonha'yurrunanydja, \q2 ga gänana ŋayi ŋunha yulŋunydja ŋayipina, \q2 yakana ŋanya yurru ŋula yolthu guŋga'yundja. \p \v 3 Yo, Garraynydja waŋana ŋurikala yolŋu'‐yulŋuwala Yitjuralpuyŋuwalanydja bitjarra, “Yo, mirithirri guḻku' nhumalaŋgu yurru yuḏayuḏanydja ḏarramuwurru marrtji marililinydja, gulmaranharawu ŋuriki miriŋuwunydja walalaŋgu, yurru märr‐ḻurrkun'nha ŋunhiyi yurru roŋiyirrinydja lilinydja walŋamirrinydja, liŋgu bukmakthirrinydja ŋunhi yolŋu walala yurru burakirrina ŋunhili mariŋurana.” \p \v 4 Biyapul ŋayi Garray waŋa yukurra Yitjuralpuyŋuwala yolŋu'‐yulŋuwala bitjan, “Go, roŋiyiyana walala lili ŋarrakalana, märr nhuma yurru nhina yukurra walŋathirrina wal'ŋu. \v 5 Yaka marrtjiya ŋunha \f + \fr 5:5 \ft Bethel\f*Bithullilinydja wo \f + \fr 5:5 \ft Gilgal\f*Gilkallili wo birrka'mirrilili; yakana biyapulnydja buku‐ŋal'yurra ŋuriki be nhäkunydja wiripuŋuwunydja waŋarrwu. Yolŋu'‐yulŋu ŋurikiynydjayi wäŋawuy yurru garrpiṉarawuynha walala ŋurikiŋi miriŋuwuŋuna, bitjan walalanha yurru djaw'‐djawyunna bena‐wala barrkulilina mulkuruwalana wäŋalili, ga wäŋanydja ŋunhiyi yurru bitjan wiraŋdhirrina, bäyŋuthirrina yolŋumiriwyirrina.” \p \v 6 Biyaka ḻarruŋa gal'ŋu warrya'yurra Godkunydja Garraywunydja mirithiya, marrtjiyana nhanukala lili roŋiyiyana, ga nhenydja yurru nhina yukurra walŋana. Ga ŋuli nhuma yurru yakanydja bilyun roŋiyirri nhanukala lili, ga ŋayinydja yurru marrtji bitjanna bitjan gurtha ŋunhi, bitjan yurru ŋayi baḏuwaḏuyunna warrpam'thunna nhumalanha Yitjuralpuyŋunhanydja yolŋu'‐yulŋunha ga nhumalaŋgu be nhä waŋarr malanha, ga ŋuriŋinydja be nhumalaŋgala waŋarryunydja, yakana ŋayi yurru ŋunhi ŋultjikuma gurthanydja. \v 7 Yo, mirithirrina nhuma yana yätjmirrina gal'ŋu yulŋunydja, ga yaka nhuma ŋuli djäma rom‐waŋganydhirrinydja; yakana ŋula yolthu waŋganydhu ŋuli djäma rom‐dhunupanydja gal'ŋu. \v 8 Yo, ḻarruŋa gal'ŋu warrya'yurra Garraywu, ŋurikinydja waŋarrwu ŋunhi ŋayi djäma ŋunha ganyu' malanha djiwarr'lili. Ŋayi ŋuli Garrayyu bilmarama munhanydja walupuykumana, ga walunydja ŋuli ŋunhi bilyun munhayirri ŋuriŋiyi liŋgu nhanukala yana ganydjarryunydja; märrama ŋayi ŋuli gapunha ŋulaŋuru moṉukŋuru, ga rarryun wäŋalilina ŋarakalilina. Yo, yäkunydja ŋayi Garray wal'ŋu Ganydjarr‐ḏumurru biyapul. \v 9 Waḏutja yana dhika ŋayi yurru baḏuwaḏuyundja ŋunhinydja yolŋunha ŋunhi ŋayi ḏäl‐ḻakaranhamirri ŋuli be gal'ŋu, ga dhunupana ŋayi yurru ḏaw'‐ḏawyunna yana wal'ŋu ŋunhi walalaŋgu ḏälmirrinydja wäŋanha. \p \v 10 Yo, wiripunydja nhuma ŋuli nyinyaŋdhun ŋurikinydja yolŋuwu ŋunhi ŋayi ŋuli nhäma nhumalaŋgu rom, bala yätj‐ḻakaramana waŋa, ga bitjandhi nhuma ŋuli nyinyaŋdhundhi ŋuriki yolŋuwu ŋunhi ŋayi ŋuli ḻakarama yuwalkŋu gal'ŋu dhunupa dhäwu'. \v 11 Ga muŋdhu'‐muŋdhunna nhuma ŋuli yolŋu'‐yulŋunha ŋunhinydja ŋurruwuykmirrinhanydja, ga djaw'‐djawyunna gombumana walalaŋgu ŋathana malanha ŋula nhäna, ga dhiyakuyinayi märrwu ŋarra yurru nhumalanha dhä‐ḏir'yundja yana. Nhuma ŋuli buṉbu djäma dhapirrkkuma dhika wal'ŋu nhumalaŋguway nhuma, yurru yakana nhuma yurru nhinanydja yukurra ŋunhiliyi, muŋbunumanydja yurru, ga yakana yana nhuma yurru ḻuka yukurra weyikany'tja ŋuliŋuruyi nhumalaŋgalaŋuŋuru borumdja malanha, ŋunhi nhuma yurru ŋuthanmarama. \v 12 Ŋarranydja nhäma yukurra ŋunhi yätjtja malanha ŋunhi nhuma ŋuli yukurra djäma. Nhuma ŋuli ŋayaŋu‐yätjkuma yukurra rom‐ŋamakurru'mirrinhanydja ŋunhi yolŋunha walalanha, ga ŋunhi ŋuli ŋayi ŋurruwuyk yolŋu mariŋuranydja, nhenydja ŋuli yakana marrtji guŋga'yunarawunydja nhanŋu. \v 13 Yo, balanyaramirriyunydjayi waluyu ŋunhinydja yolŋu ŋunhi ŋayi marŋgi wal'ŋu ŋunha ŋayaŋu nhanŋu Garraywu, ŋunhinydjayi yolŋu ŋayi yurru nhina dhäruk‐mukthunna, liŋgu dhuwalanydja wäŋa yätjnha yanana gal'ŋu, yakana ŋamakurru'. \p \v 14 Yo, nhe ŋuli waŋa bitjan, “Garraynydja dhuwala dhiyalami ŋilimurruŋgala galki,” bitjan, yurru yaka warray ŋayinydja ŋuli nhokala. Biyaka djambi wiripukunhamiya ḻiyanydja nhunapinyay nhe, ga djäma nhäyinyara ŋamakurru' wal'ŋu ga ŋunhina liŋguna, märr yurru nhe yukurra nhina yuwalk yana walŋa wal'ŋu, bala ŋayinydja yurru ŋunhi Garraynydja yuwalknha gal'ŋu yana nhokala. \v 15 Yo, nyinyaŋdhurrana ŋurikinydja yätjkunydja gal'ŋu, ga märryu‐ḏapmaraŋana nhäyinyara ŋamakurru' ga dhunupa ga yuwalk gal'ŋu. Djäma yana rom‐waŋganydhiyana gal'ŋu, märr yurru ŋuruŋu birrka'mirriyunydja märramana nhä ŋunhi ŋamakurru' wal'ŋu; ŋayi mak yurru Garray maŋutji‐wuyunna ŋurikinydja yolŋu'‐yulŋuwu ŋunhi walala yukurra mukthun walŋamirri nhina dhiyaŋu‐wala. \p \v 16-17 Yo, God Waŋarr Ganydjarr‐ḏumurrunydja waŋa ŋuli yukurra bitjan, “Ŋunha birrka'mirriŋuranydja wäŋaŋura malaŋumi yolŋu walala yurru marrtji nyä'yunmirrina, nyarrŋayunmirri yurru ŋurikina ŋunhi marrtji murrmurryun, liŋgu ŋarranydja marrtjina yukurra dhuwala lili dhä‐ḏir'yunarawuna nhumalaŋgu,” bitjarra ŋayi Garray waŋananydja. \v 18-20 Wiripu‐guḻkuny'tja nhuma ŋuli waŋa bitjan, “Ŋanapurrunydja yukurra dhuwala wirrkina yana dhukarr‐nhämanydja goŋmirriyirrina dhikana wal'ŋu, gatjpu'yundja ŋurikiyi ŋunhi ŋayi yurru Garray marrtji lili.” \p Nhäku warray nhuma yukurra dhukarr‐nhämanydja be gatjpu'yun märranharawu ŋamakurru'wunydja? Ŋulinyaramirriyunydjayi dhuwalanydja wäŋa yurru monyguma warrpam'nha warumukthuna munhayuna, yakana yurru biyapul djarraṯawun'thirri. \p \v 21-22 Yo, Garraynydja waŋa yukurra bitjan, “Bitjan warray liŋgu nhumanydja yukurra ḻuŋ'marama warray, be nhäku warray malaŋuwu djämawu, dharrpalwu warray romgu, yurru ŋarranydja ŋuli nyinyaŋdhun, ŋapa‐nherraṉmirri ŋurikiyi romgu. Nhuma ŋuli yukurra gäma mundhurrnha ŋarraku ŋathana ga wäyinnha, ga bathan wäyinnha ŋunha barŋlilinydja, yurru yakana ŋarranydja yurru ŋunhiyi märrama nhumalaŋguŋu, yakana nhuma yurru ŋayaŋu‐yal'yunaranydja liŋgu ŋuriŋinayi nhumalaŋgala mundhurr‐wekanharayuna. \v 23 Be manikay nhuma ŋuli wiripunydja miyaman, yurru yanana ŋunhiyinydja rirrakaynha waŋganynha. Dhäruk‐mukthurrana, yaka ŋarranydja ḏukṯuk dhiyakinydjayi rirrakaywu. \v 24 Dhiyaku gal'ŋu ŋarra yuwalktja djäl gam'. Nhuma yurru djäma rom‐waŋganydhirri yana wal'ŋu, ga nhina ŋayaŋu‐dhunupa bitjan liŋgu wal'ŋu. \v 25 Nhuma Yitjuralpuyŋu yolŋu walala, yaka ŋarra nhumalanha ŋunhi waŋana ŋäŋ'thurruna mundhurr‐wekanharawunydja ŋarrakuway ŋulinyaramirriyunydja ŋunhi ŋarra nhumalanha gäŋala yukurrana ŋuliwitjarra ŋanhdharkkurru wäŋakurru. Ŋarranydja djäl nhuŋuway yana, yaka ŋurikiyinydjayi mundhurrwunydja. \p \v 26-27 “Yo, yana märraŋana nhumalaŋguway be waŋarrnhanydja ŋunhi goŋbuynydja djämawuy, bala gäŋana djaw'yurrana bena‐wala, barrkulilina wäŋalili ŋunhana, liŋgu ŋarranydja djuy'yun yurru miriŋunhana lili, ga ŋayinydja yurru nhumalanha garrpiṉna, bala djaw'yunna bena‐wala nhanukiyingalana ŋayi wäŋalili.” Ga bitjarra ŋayi Garray waŋananydja. \c 6 \s1 Yitjuralnhanydja yurru galki baḏuwaḏuyunna liŋgu nhanukalay yäku‐ḏumurruyinyarayu \r 6:1–14 (Israel will be destroyed because of its pride) \p \v 1 Yo, nhuma ŋurru'‐ŋurruŋu yolŋu walala \f + \fr 6:1 \ft Israel\f*Yitjuralpuyŋu, nhuma yukurra nhina be ḻayḻayyun nhumalaŋgalay be nhäŋura malaŋuŋura ŋunha Godkalanydja bukuŋura wäŋaŋura. Yolŋu walala ŋuli marrtji nhumalaŋgala guŋga'yunarawu, ga nhumanydja ŋuli waŋa balanydja bitjan, “Manymak dhuwala warrpam'. Yaka ŋilimurrunha yurru ŋula nhäyu ŋayaŋu‐yätjkuma ga buma.” Yurru yuwalk yana ŋayi yurru marinydja bathala marrtji dhipalanydja wäŋalili, barrari‐wukunharamirrina yanana. \v 2 Gatjuy marrtjiya bala ŋunha ya' \f + \fr 6:2 \ft Philistia\f*Bilitjiyalili wäŋalili, ga nhäŋa marrtjiya walalaŋgu wäŋa malanha. Ŋäthilinydja ŋunhinydja wäŋa ŋunhayi be bathala wal'ŋu, djuḻkmaraŋala yukurrana nhumalaŋgunydja wäŋanha, yurru dhiyaŋunydja‐wala nhuma yurru nhäma warrpam'nha bak‐bakmaranharana muṉguykunharana. \v 3 Wiripunydja nhuma ŋuli waŋa bitjan, “Godthu yurru yaka ŋanapurrunhanydja dhä‐ḏir'yun,” bitjan, yurru ŋuriŋi be nhäyunydja djarrpi'yunydja romdhu nhuma yukurra gumurr‐walkikumana lili ŋunhinhana walunha, ŋunhi ŋayi yurru Godthu dhä‐ḏir'yun mirithirrina gal'ŋu yana nhumalanha. \p \v 4 Dhiyaŋunydja‐wala nhuma marrtji ŋorra dhika ḻatju'ŋura ŋanya dhika wal'ŋu bala'palaŋura, ga ḻuka ŋatha ŋanya dhika djana'‐ḏilkurru wal'ŋu ŋanak wäyin. \v 5 Miyaman nhuma ŋuli manikay yiḏakiyu malaŋuyu nhumalaŋgalay nhuma, bitjarra bitjan ŋayi \f + \fr 6:5 \ft David\f*Daypitthu be ŋäthili gal'ŋu, \v 6 ga ḻuka nhuma ŋuli yukurra be bathalayu gal'ŋu yana banikin'thunydja wurkthun, ŋänitji wo dhika nhä malanha, ga ŋämiṉmirri nhuma ŋuli nhumalanhay nhuma rumbal be nhäyu buŋgan‐bäw'yu, ga dhaṯthunmirri be nhäyu rrupiya‐mäypamirriyu girri'yu, yurru yakana nhuma guyaŋirri yukurra ŋunha wiripuŋunhanydja nhumalaŋguway gurruṯu'mirrinha ŋunha Yitjuralwuynhanydja walalanha, ŋunhi walala yukurra nhina ŋayaŋu‐yätjthirri ga ŋäthi yukurra. \v 7 Yakana nhuma yukurra wirrki ŋarambiya'‐nherraṉmirri walalaŋgunydja gal'ŋu, ŋunhi walala yukurra nhina galŋa‐yätjthirri ŋula nhämiriwŋura. Ga dhiyakuyinayi märrwu ŋunhi ŋayi yurru miriŋunydja lili marrtjina ŋurruthirrina, bala walala yurru yana djaw'‐djawyunna nhumalanha walalaŋgalaynha wäŋalili bena‐wala. Ŋäthilinydja walala yurru djaw'‐djawyun nhumalanha ŋurru'‐ŋurruŋunha buŋgawanha walalanha, yurruna wiripu‐guḻku'nhanydja; yakana yana biyapulnydja nhuma yurru yukurra ḻuka ga ḻayḻayyun be nhäŋuranydja ḻatju'mirriŋuranydja dhikanydja wal'ŋu. \p \v 8 Yo, Godthunydja ŋayipinydja dhäruk nherrara ŋuriŋina bili nhanukalaynha ŋayi yana yäkuyu, dharraykuma yukurra waŋa bitjan, “Ŋunha Yitjuralnydja miṯtji bena dhika bathala‐ḻakaranhamirrina ŋayi yukurra ŋanyapinyay ŋayi. Walala ŋuli wokthun be walalaŋgalayŋuwu buṉbuwu malaŋuwu ŋuriki dhapirrkmirriwunydja ga ŋarranydja nyinyaŋdhun yukurra ŋapa‐nherraṉmirri ŋurikiyi walalaŋgalaŋuwu romgu be ḻanydjatkunydja, ga dhiyakuyinayi märrwu ŋunhi ŋarranydja yurru wekama dhuwala wäŋanhanydja, ga bukmak nhä malanha dhiyalaŋumi goŋlili ŋurikala miriŋuwalana. \v 9 Bäy warray yurru ŋunhi miṯtji märr‐ḻurrkun'tja nhina yukurra ŋunhili wäŋaŋura, warrpam'nha yana walala yurru murrmurryundja. \v 10 Ga ŋunhi ŋayi yurru gurruṯu'mirrinydja marrtji lili märranharawu rumbalwunydja, dharra'wunydja yolŋuwu, mak ŋula waŋgany yolŋu walŋa yukurra nhina buṉbuŋura ŋula djinawa', bala mak yurru yolŋunydja marrtji, bala dhä‐wirrka'yunna ŋanya ŋula yolnha bitjanna, ‘Wäy, ŋula yol walŋanydja yukurra nhina dhiyalaŋumi?’ bitjan yurru, ga ŋayinydja yurru buku‐wakmarama balanydja bitjanna, ‘Bäyŋuna.’ Ga ŋayinydja yurru wiripunydja waŋa mukthunmarama bitjan, ‘Way, mukthurra! Yaka waŋiya Garraynhanydja yäku ḻakaraŋa; ŋayi ŋuli bäynha ŋäku.’” \p \v 11 Yo, ŋayi yurru Garraynydja waŋa dhäruk yana waŋgany, bala ŋayi yurru warrpam'nha baḏuwaḏuyun buḻwaŋ'thunmarama wäŋanydja bathalamirri ga yumurrku', walala yurru buḻwaŋ'thundja warrpam'thunna yana muṉguythirrina ŋuriŋi bili dhärukthu waŋganydhu. \v 12 Yo, ŋunhina liŋgu bawa'mirrina yarraman' ŋuli waṉḏirri guṉḏakurrunydja bathalakurrunydja, ga ŋuriŋina bili bawa'mirriyuna yolŋuyu ŋuli marrtji gapu moṉuktja ŋunha buma dhalkaranharawu ŋathawunydja. Ga ŋunhi nhuma yurru waŋa warku'yun nhä ŋunhi dhunupa, ga ŋunhi nhuma yurru baḏuwaḏuyun nhä ŋunhi ŋamakurru' wal'ŋu, ŋunhiyinydjayi mirithirrina gal'ŋu yana bawa'mirrina rom bitjanarawunydjayi. \v 13 Wiripunydja nhuma ŋuli ŋurr'yun be wal'ŋu nhumalaŋgalay, ḻakaranhamirri bitjan, “Ŋanapurrunydja ḏälmirri warray, mirithirri warray wal'ŋu. Ŋanapurruway ŋunhanydja baḏuwaḏuyurruna ḏälmirrinydja wäŋa dhiyaŋu ŋanapurruŋgalay wal'ŋu ganydjarryu.” \p \v 14 Yo, Garraynydja waŋa yukurra bitjan, “Nhuma Yitjuralpuyŋu yolŋu'‐yulŋu, ŋarranydja yurru djuy'yun mulkurunhana miriŋunha, walala yurru marrtjinydja bena dhika miṯtji, bala walala yurru nhinana yukurra dhiyalanydja, ga walalana yurru nhumalaŋgu buŋgawamirrinydja.” Ga bitjarra ŋayi Garray waŋananydja. \c 7 \s1 Ḻakarama yukurra ḻurrkun' mali \r 7:1–9 (Three visions about the destruction of Israel) \p \v 1 Yo, Garray milkuŋala ŋarrakala ḻurrkun' malinydja, ŋarra nhäŋalanydja bitjarra gam'. Borum marrtjina balwurthinana ŋunhili gärulŋuranydja, girri'‐ŋamathina yukurrana gulkthunarawuna marrtjinyarawu. Ŋurruthaŋalanydja walala gulkthurruna ḻurrkun', bala wekaŋala ŋuriki buŋgawawuna wal'ŋu, ga dhunupana ŋayi Garrayyunydja yana yänguŋala be nhäna ḏetjnhana malaŋunha, biyapulnha dhikana mala‐mäypanhana wal'ŋu, \v 2 walala marrtjinanydja, bala ḻukanana marrtjina dhawar'maraŋalana bukmaknha ŋatha malanha ŋurikiynydja wäŋawuy. Bala ŋarranydja bukumirriyaŋalana yana bitjarra, “Garray, yana bäy‐ḻakaraŋa ŋurikiyi yolŋu'‐yulŋuwunydja. Ŋunha \f + \fr 7:2 \ft Israel\f*Yitjuralnydja miṯtji märr‐ḻurrkun', yaka bathala miṯtji wakin, yalŋgi'mirri warray yana. Ŋuli nhe yurru yakanydja guŋga'yun ŋanapurrunha, ŋanapurrunydja yurru yana murrmurryunna‐wala warrpam'nha.” \p \v 3 Bala ŋayi Garrayyunydja dhunupana ŋäkulana ŋarrakuŋu ŋunhi bukumirriyanharawuynydja, bala ŋanydjaḻa'yurrunana ŋayi. Bala ŋayi waŋana bitjarrana, “Yo manymak. Ŋunhayinydja miriŋunydja yurru yakana lili ŋunhi marrtji, ga baḏuwaḏuyun dhuwala wäŋa,” bitjarra. \p \v 4 Ga dhäŋuru ŋuliŋuruyinydjayi ŋayi Garrayyu wekaŋala wiripuna mali, ŋarra nhäŋala gurtha ŋäṉarr ḏul'yunara nhanukuŋuway Garraywuŋu. Ŋuriŋiyi gurthayunydja yana‐wala nhäranana ŋunhi gapunydja moṉuktja, yana mukthurrunana‐wala ŋayi ŋunhi marrtjinanydja yukurrana ŋunhi gurthanydja nhärana, ga wäŋalili ŋarakalili ŋayi bini wapthunna. \v 5 Ga biyapul ŋarra bukumirriyaŋala waŋana bitjarra, “Garray gulmaraŋana. Yakana biyakayi djäma. Yitjuralnydja dhuwala ḻurrkun' märr miṯtji ga ganydjarrmiriwnha walala. Ŋuli nhe yurru yakanydja ŋanapurrunha guŋga'yun, dhuwalanydja miṯtji yurru baḏuwaḏuyunna yana warrpam'thunna‐wala.” \p \v 6 Bala ŋayi Garrayyu ŋäkulana ŋarrakuŋu ŋunhi bukumirriyanharawuynydja, bala ŋayi bilyurrunana, ga waŋana bitjarrana, “Yo, Yitjuralnydja ŋunhanydja yurru yakana baḏuwaḏuyun warrpam'thun ŋuriŋiyinydjayi bathalayunydja dhikanydja mariyu.” \p \v 7 Ga biyapul dhäŋuru ŋuliŋuruyi ŋarra nhäŋala wiripuna mali, ŋarra nhäŋala mali Garraynha, ŋayi yukurrana dhärrana gali'ŋura ḻoḻuŋura, ga goŋdhunydja ŋuriŋi nhanukalay ŋayi, ŋayi yukurrana ŋayathaŋala raki' gatjarr'yunarawuy marrtjinyarawuy, märr yurru ŋayi marrtji gatjarr'yun ŋunhi malanha, bala maḻŋ'maramana nhäyinyara ŋamakurru' wo djarrpi'. \v 8 Bala ŋayi dhä‐wirrka'yurruna ŋarranha Garrayyunydja bitjarra, “\f + \fr 7:8 \ft Amos\f*Waymutj, nhä dhika nhe yukurra nhämanydja?” \p Ga ŋarranydja buku‐wakmaraŋala waŋana bitjarra, “Nhämanydja ŋarra yukurra raki' dhuwala, yurru gatjarr'yunaramirri.” \p Ga ŋayinydja Garraynydja waŋana buku‐wakmaraŋala ŋarrakunydja bitjarra, “Dhiyaŋunydja gay' raki'yunydja ŋarra yukurrana gatjarr'yurruna ŋarrakuway ŋarra yolŋu'‐yulŋunha Yitjuralpuyŋunha miṯtjinha, ga maḻŋ'maraŋalanydja ŋarra dhuwala liŋguna djarrpi'na yanana, yakana dhunupa. Ga yakana yana ŋarra yurru biyapulnydja djambi ŋarrakuway ŋarra; ŋarra yurru dhä‐ḏir'yunna yana walalanha warrpam'thunna ga wirrkina. \v 9 Ŋunha ŋunhi wäŋa malanha ŋunhi walala yukurra ŋuli buku‐ŋal'yun wiripuŋuwu waŋarrwu, ŋunhayinydja yurru wäŋa malanha baḏuwaḏuyunna gal'ŋu warrpam'thunna yurru. Ga bitjandhi liŋgu buŋgawanha ŋunhi gal'ŋu ga gurruṯu'mirrinha nhanŋu yurru baḏuwaḏuyundhi, warrpam'thun ŋuriŋi miriŋuyuna buma dhawar'yunmaramana; yakana biyapul yurru ŋuriŋiyinydjayi gurruṯu'mirriyu miṯtjiyu yukurra ŋayathama dhuwalanydja wäŋa walalaŋgalay walala goŋdhu.” Ga bitjarra ŋayi Garray waŋananydja. \s1 Ḏalkarra'mirri yolŋu Waymutjkalaŋuwu dhärukku yarryurruna \r 7:10–17 (The priests didn’t want to hear Amos’ message) \p \v 10 Ga ŋuliŋuruyinydja dhäŋuru ŋayi \f + \fr 7:10 \ft Amos\f*Waymutjthunydja ḻakaraŋalana yukurrana yolŋu'‐yulŋuwana ŋunhiyinayi malina nhä ŋayi nhäŋala, ga ŋayinydja ŋuriŋiyinydjayi ḏalkarra'mirriyu ŋurukuy \f + \fr 7:10 \ft Bethel\f*Bithulwuyyunydja ŋäkulana, bala ŋayi yänguŋala dhäwu'na bala buŋgawawuna bitjarra, “Ŋuruŋunydja ŋunhi yolŋuyu djawarrkmirriyunydja Waymutjthunydja yäkuyu girri'‐ŋamathirrina yukurra nhuŋu bunharawuna murrkay'kunharawuna. Dhuwalanydja wäŋa ga yolŋu'‐yulŋu warrpam'thunna yurru buwayakkumana be nhäyuna mariyuna bathalayuna, liŋgu ŋurikalayi dhäwu'yu ŋunhi ŋayi yukurra ḻakarama yolŋu'‐yulŋuwa. \v 11 Liŋgu ḻakaramanydja ŋayi yukurra bitjanna gam'. Ŋunhi buŋgawanydja yurru burakirrina mandjawakthuna ŋurikiŋi miriŋuwuŋuna walalaŋguŋu, ga miriŋuyu walalay ŋuriŋinydja yurru djaw'‐djawyunna yukurra \f + \fr 7:11 \ft Israel\f*Yitjuralpuyŋunhanydja yolŋu'‐yulŋunha bena‐wala barrkumalana wäŋalili walalaŋgalaynha walala.” \p \v 12 Ga bitjarrayi ḏalkarra'mirri yolŋu ŋunhi waŋana Waymutjkala bitjarra, “Dhäwu'‐ḻakaranharamirri, mukthurrana nhe! Gatjaḻa waṉḏiyana biyakana‐wala ya' nhokalaynha wäŋalili \f + \fr 7:12 \ft Judah\f*Djudalilina; ŋunhalayina ḻakaraŋa birrŋ'maraŋanydja dhäwu' yukirriya. Walalana yurru wekama nhuŋu yukurra buku‐ruŋinyamaramanydja dhiyakiyinydjayi djämawuy ŋunhilina. \v 13 Yakana biyapulnydja yukirriya djawarrkthurra dhiyalanydja gay' wäŋaŋura Bithulnydja, liŋgu dhiyalaŋuminydja wäŋaŋura buŋgawa ga bukmak Yitjuralpuyŋu yolŋu walala, walalanydja yukurra dhuwala buku‐ŋal'yun nhanukalaŋuwuna waŋarrwu buŋgawawalaŋuwuna.” \p \v 14 Ga ŋayi Waymutjtja waŋana balanydja bitjarra, “Yaka ŋarra yukurra dhuwala djawarrkthun ḻakarama dhiyala yana märranharawu rrupiyawunydja. Ŋarranydja dhuwala djäkamirri yolŋu ŋarra; djäka ŋarra ŋuli yukurranha dhuwala wäyingu, ga ŋuthanmaranha ŋatha malanha borum. \v 15 Yurru ŋayi Garraynydja ŋarrakala waŋana bitjarra warray, ‘Waymutj, gonha'yurrana dhuwalinydjayi wäyinnhanydja, ga marrtjiya ŋunhana ŋarrakalaŋuwalana yolŋu'‐yulŋuwala Yitjuralpuyŋuwalana, ga ḻakaraŋa ŋarrakuna dhäwu' walalaŋgala.’ Ga bitjarra ŋayi Garray ŋarrakala waŋananydja.” \p \v 16 Bala dhuwalana gay' ŋarra waŋana yukurra nhokalana ḏalkarra'mirriwalana yolŋuwala. Ŋäka dhuwala Garraywu dhäruk. Nhenydja waŋana ŋarranha bitjarra, “Mukthurra, yaka ḻakaraŋa biyakayi, ŋunhi Garrayyu yurru ŋanapurrunha dhä‐ḏir'yunna be Yitjuralpuyŋunhanydja miṯtjinha.” \v 17 Bitjarra nhenydja waŋana, ga dhiyakuyinayi märrwu ŋayi Garraynydja waŋana nhokalanydja bitjarra gam', “Yuwalk yana yurru miriŋunydja lili marrtji, bala walala yurru djaw'‐djawyunna marrtji dhäykawurrunhanydja nhumalaŋgu, ga be nhäna marramba'na djäma yurru walalaŋgala, ga bitjandhi walala yurru buma marrtji djamarrkuḻi'nhanydja nhumalaŋgu mandjawakthuna. Walala yurru guḻk‐guḻkthundja barrkuwatjkumana wäŋanhanydja ŋunhi nhumalaŋguway, ga nhepinydja yurru rakunydhirrina bena‐wala birr barrkuna wäŋaŋura. Yuwalk yana yurru ŋuriŋi miriŋuyunydja malaŋuyu djaw'‐djawyunna yolŋu'‐yulŋunha Yitjuralpuyŋunhanydja dhipuŋurunydja wäŋaŋuru walalaŋgalaynydja walala; walala yurru garrpi'‐garrpiṉdja, bala djaw'‐djawyunna bena‐wala barrkulilina wäŋalili mulkurulilina.” Ga bitjarra ŋayi Garray waŋananydja. \c 8 \s1 Yolŋu Garraywunydja yukurra yakana ḏukṯukthirri malthunarawu Godkalaŋunydja dhärukku \r 8:1–14 (Israel didn’t really want to follow God’s word) \p \v 1 Yo, dhäŋuru ŋuliŋurunydja ŋayi Garrayyu Godthu milkuŋala ŋarrakala ga wiripuna mali, ŋarra nhäŋala bathimirri borum dhaŋaŋ dhika ŋanya. \v 2 Bala ŋayi Garrayyu ŋarranha dhä‐wirrka'yurruna bitjarra, “Wäy \f + \fr 8:2 \ft Amos\f*Waymutj, nhä nhe nhämanydja yukurra?” bitjarra. Ga ŋarranydja buku‐wakmaraŋala waŋana balanydja bitjarra, “Borum ŋarra dhuwala nhämanydja yukurra bathimirri, yurru balwurnha warrpam'nha.” \p Ga ŋayinydja waŋana Garraynydja bitjarra, “Yo, ŋarrakunydja dhuwala yolŋu'‐yulŋu \f + \fr 8:2 \ft Israel\f*Yitjuralpuyŋunydja balanyarayinayi bitjan balwurnha borum, girri'‐ŋamathirri yukurra dhä‐ḏir'yunarawuna. Yakana ŋarra yurru biyapulnydja djambi ŋarrakuway ŋarra ḻiya, ga walŋakumanydja walalanha yurru; yanana ŋarra yurru dhä‐ḏir'yundja walalanha wirrkina wal'ŋu yanana. \v 3 Dhiyaŋunydja‐wala dhuwalanydja ŋarraku yolŋunydja walala yukurra miyaman manikaynha, buku‐ŋal'yun yukurra bitjan galŋa‐djulŋithirrina, yurru yalalaŋumirriyunydja walala yukurra yurru galŋa‐yätjthirrina, warwuyunmirrina dhikana ŋäthinyamirrina, liŋgu birrka'mirriŋura wäŋaŋuranydja malaŋumi yurru marrtji yolŋu walala ŋorra rakunymirrinydja. Yolŋuyu walalay yurru ŋurrkamana yana rumbalnydja gayulnha yanana dhärukmiriwnha, ga yakana yurru ŋula yolthu walalanha marrtji dhalkaramanydja. \p \v 4 “Ŋäka walala, nhuma ŋunhi ŋurru'‐ŋurruŋu yolŋu walala ŋaḻapaḻmirri gal'ŋu. Nhumanydja dhuwalanydja yätjmirrina gal'ŋu yanana mirithirrina. Wiripunydja nhuma ŋuli djaw'‐djawyun ŋulaŋuru yolŋu'‐yulŋuwala ŋurruwuykmirriwala, bala nhuma ŋuli marrtji muŋdhu'‐muŋdhunna ganydjarrmiriwyamana ŋunhi yolŋunha walalanha goŋmiriwŋuranydja. \v 5 Wiripunydja nhuma ŋuli waŋa bitjan, ‘Ye‐e‐e, nhätha yurru dhuwala walu dhulŋuŋunydja buku‐ŋal'yunarawu dhawar'yun. Ŋarranydja ḏukṯuk ŋarra yurru märrama rrupiya muka dhiyakuy ŋathawuy muka, liŋgu rrupiyawu ŋarranydja dhuwala ḏukṯuk waŋganygu gal'ŋu.’ Yo, bitjan warray liŋgu nhe ŋuli yukurra baḏuwaḏuyun bitjan mayali'‐wilkthun warray yolŋu'‐yulŋunha, yana nhunapinyay nhe ŋuli ḻukunydjakunhamirri. \v 6 Wiripunydja nhe ŋuli gombuma mirithirri guḻku' rrupiya malanha ŋunha ŋurruwuyknha yolŋunha ŋurikiynha ŋathawuy be nhäpuynha, ḏulki'wuynha ŋathawuy. Ga ŋunhi ŋayi mak rrupiyamiriwnydja yolŋu, yakana ŋayi yukurra ŋayathama rrupiya ŋula nhäku bäyimgu, bala dhunupana nhenydja yurru ŋanyapinyaynha rumbalnha ŋunhi djaw'yun, bala ŋayi yurru bitjanna bitjan ŋayi nhuŋu djämamirrina ŋunhi yolŋu.” \p \v 7 Bala ŋayi Garrayyunydja ŋuriŋi Yitjuralwalanydja Godthu nherrara dhuwalana dhäruktja gam'. “Yakana ŋarranydja yurru meṉguma ŋunhiyi yätjtja mirithirrinydja ŋunhi nhuma djäma yukurrana; yuwalknha yana wal'ŋu ŋarranydja yurru nhumalanha dhä‐ḏir'yunna‐wala. \v 8 Dhuwala munathany'tja wäŋa yurru marrmarryunna wal'ŋu mirithirrina, ga yolŋunydja walala yurru dhiyalaŋumiyinydjayi wäŋaŋura mirithirrina barrarirrinydja wal'ŋu. Yana ŋayi yurru dhuwala munatha' wäŋa gaŋgathirri, ga rurr'‐rurryunna yukurra yurru, ga biyapul ŋayi yurru nyilŋ'thundhi, bitjanna bitjan ŋunhi gapu mayaŋ'ŋura ŋuli dhawaṯthun ŋurruthirri, ga biyapul ŋayi ŋuli nyilŋ'thundhi. \v 9 Yo, ŋuriŋiyi dhä‐yawar'yunarayunydja waluyu, walunydja ŋunhinydja ḏämbuyunydja waluyu bitjan buku‐munha'yirrina yurru; ga walupuynydja yurru ŋunhinydja wal'ŋu dhuwala munathany'tja wäŋa buku‐munha'yuna warrpam'nha monyguma. Bitjarrayi ŋarrapinydja Garrayyunydja nherrara. \v 10 Dhiyaŋunydja‐wala nhuma yukurra ḻuŋ'maranhamirri, waŋgany‐manapanmirri dhika galŋa‐djulŋithirri miyamanarawu manikaywu dhika nhäku malanyŋuwu, yurru ŋuriŋiyinydjayi waluyu nhuma yurru waŋgany‐manapanmirri ḻuŋ'maranhamirri marrtji ŋäthinyaminyarawuna ŋuriŋina ŋayaŋu‐yätjthinyaramirriyuna romdhu, galŋa‐yätjthinyaramirriyuna warwuyuna ŋuriŋina. Ŋäthina nhe yurru wirrkina wal'ŋu dhikana dhiyakunydja wäŋawu; bitjanna nhe yurru ŋäthi bitjan ŋuli dhäyka ŋäthi nhanukalayŋuwu waŋganygu ŋuriki waku'mirriŋuwu. Yuwalk yana nhe yurru yulŋunydja mirithirri yana wal'ŋu galŋa‐yätjthirrinydja ŋuriŋiyinydjayi waluyu.” \p \v 11 Yo, Garraynydja waŋa yukurra bitjan, “Ŋulinyaramirriyunydjayi waluyu, ŋarranydja yurru yukurra ŋayathamana mukthunna, gulmaramana ŋarra yurru waltjaṉnhanydja, bala yurru yolŋunydja walala ŋanhdharkthirrina wirrkina wal'ŋu, ḻarruma yurru gapuwunydja, ga bitjandhi liŋgu walala yurru marrya'yirrina dhikana wal'ŋu nhina yukurra, wirrkina wal'ŋu yurru ŋayaŋu‐nhäma marrya'yirrina manapan ŋathawuna. Yurru yaka walala yukurra yuwalktja ḏukṯukthirri dhiyaku munatha'wuywunydja ŋathawu ga gapuwu; walalanydja ŋunhi yukurra yurru marrya'yirrinydja ga ŋanhdharkthirrinydja yuwalktja gal'ŋu ŋurikina Garraywalaŋuwuna dhärukku, märr yurru walala yaka dhä‐ḏir'yunara märrama Garraywuŋunydja. \v 12 Yo, yolŋunydja walala yurru marrtjinydja yukurra birrka'mirriŋuru dhika wäŋaŋurunydja malaŋuru, ḻarruma marrtji yurru warrya'yunna bitjanna Godkalaŋuwu dhärukkunydja, dhipuŋuru bäyma ga beŋuru barrkuŋuru. Walala yurru waṉḏirri ŋunha bala, ga bitjan bala, ḻarruma yurru warrya'yunna bitjanna ŋänharawu ŋuriki Godkalaŋuwunydja dhärukku. Yurru yakana walala yurru maḻŋ'maramanydja ŋunhi, liŋgu yuwalktja walala yukurra ŋunhi barrarirrinydja dhä‐ḏir'yunarawuna; yaka walala ŋunhi yuwalktja gal'ŋu Godkalaŋuwunydja dhärukku ḏukṯuk malthunarawu.” Ga bitjarra ŋayi Garray waŋananydja. \p \v 13 “Yo, ŋulinyaramirriyunydjayi waluyu yuḏayuḏana dhäykawurru ga ḏarramuwurru yurru marrtji ganydjarr‐winya'yunna, buku‐wirwiryunna ŋuriŋiyi ŋanhdharkthinyarayuna. \v 14 Yo, ŋunha \f + \fr 8:14 \ft Samaria\f*Djamariyanydja walala yukurra buku‐ŋal'yunna wiripuŋuwuna dhikana waŋarrwu, ŋuriki goŋbuywuna djämawuywu buliki'wu ga ŋula nhäku malaŋuwu, yaka warray walala buku‐ŋal'yun yukurra yuwalkŋuwunydja gal'ŋu Godku, bala walala yurru yana galkirrina marrtji, ga yakana yurru ŋuliŋuruyi gaŋgathirri biyapulnydja.” Bitjarra ŋayi Garray waŋananydja. \c 9 \s1 Garrayyunydja yurru barrkuwatjkumana yolŋu'‐yulŋunha galkina, ŋamakurru'mirrinha ga yätjmirrinha \r 9:1–10 (The Lord will judge and destroy that sinful nation) \p \v 1 Yo, ŋarra nhäŋala Garraynha Godnhanydja, ŋayi yukurrana dhärrana galki yana wal'ŋu barŋŋura, ŋunhi ŋuli yolŋu'‐yulŋuyu mundhurr bathan yukurra wäyinnha, buku‐ŋal'yun wiripuŋuwu waŋarrwu. Bala ŋayi waŋana bitjarrana, “Ma' ḏaw'‐ḏawyurrana marrtjiya buŋana ŋunhiyi yuṯuŋgurrnydja malanha ŋurikiyyi Buṉbuwuynydja, ŋunha garrwar ga ŋoyŋura, märr yurru ŋayi warrpam'thun yana dhuwala wäŋanydja gurr'kurryunna marrmarryunna; ḏaw'‐ḏawyurrana marrtjiya biyakana, märr yurru ŋayi dhuwali Buṉbunydja buku‐yapthunna, ga dhä‐monygumana yolŋu'‐yulŋunhanydja warrpam'thunna, walala yurru bukmakthirrina yana murrmurryundja, yakana yurru ŋula waŋgany yolŋu winya'yun walŋanydja. \v 2 Ŋuli yurru ŋayi ŋula yolthu yolŋuyu yaw'yun munatha' djäma ŋarŋga nhanŋuway ŋayi, guyaŋirri ŋayi yukurra yurru bitjan, yanapi ŋayi yurru winya'yun ŋarrakalaŋuŋuru, ga ŋarranydja yurru ŋayathama warray ŋanya, ga dhawaṯmarama warray ŋuliŋuruyinydjayi. Ga ŋunhi yurru ŋayi ŋula yol yolŋu ŋal'yun bala marrtji djiwarr'lili, ŋarranydja yurru ŋunhi yupmarama balayi beŋuruyi. \v 3 Wiripunydja mak ŋayi yurru waṉḏirri ga djuḻuḻ'yun ŋunha buku'‐wukulili wäŋalili, wo be‐wala gapulili dhulmulili guḻwuḻyun yurru, ŋarranydja yurru warrya'yun yana, ga maḻŋ'marama ŋanya, bala ŋarra yurru djuy'yun wakinŋunhana wäyinnha bunharawunydja nhanŋu baḏuwaḏuyunarawunydja. \v 4 Ga wiripunydja ŋayi yurru yolŋuyu guyaŋirri bitjan, ‘Ŋarranydja yurru dhuwala wekanhamirri ŋarranhawuy ŋarra ŋunha miriŋuwalana goŋlili, märr ŋayi yurru ŋarranha ŋunhi djaw'yunna ga gäma barrkumalana wäŋalili, märr yurru ŋarra nhina yukurra ŋunhalayinydjayi walŋana.’ Yurru bäyŋu warray! Ŋunhiyi yolŋunydja yurru burakirrina, yakana ŋayi yurru nhina walŋa ŋunhiliyinydja. Liŋgu ŋarrapinydja waŋana ŋunhi walalanydja yurru warrpam'thun yana murrmurryun, ga yuwalkthi yana yurru maḻŋ'thundja bitjandhiyi, ga yakana ŋarra yurru walalanha guŋga'yundja.” Bitjarra ŋayi Garray waŋananydja. \p \v 5 Yo, Gunhu' Waŋarrnydja Garraynydja wal'ŋu Ganydjarr‐ḏumurru, yana ŋayi yurru ŋayathamana, mulkana ŋayi yurru goŋdhu, bala ŋayi yurru warrpam'thunna munathany'tja dhuwala buku‐ḻiw'marama gurr'kurryunna marrmarryunna, ga yolŋunydja walala yurru bukmakthirrina ŋäthi yukurra galŋa‐yätjthirri yurru. Yo, dhuwala munatha' yurru marrtji gaŋgathirri bala be buku‐yattjatthirrina, ga biyapul ŋayi yurru nyilŋ'thundhi bitjan, bitjan ŋuli gapu gaŋgathirri mayaŋ'ŋura, ga balayi ŋayi yurru nyilŋ'thun. \v 6 Liŋgu Godthu ŋayipi djäma ŋunha djiwarrny'tja, ga bitjarrayi liŋgu ŋayi djämayi ŋunha gäraklilinydja benydja‐wala ganyu'nha malaŋunha, ga warrpam'nha ŋuriŋi gungaŋalanydja wäŋanydja dhuwala munathany'tja. Nhanukalay yana ganydjarryunydja ŋayi yurru märrama gapunha beŋuru moṉukŋuru, bala ŋayi yurru rarryunna dhipala ŋarakalilinydja wäŋalilinydja munatha'lilinydja. Ga yäkunydja ŋayi wal'ŋu Garray Godnha. \p \v 7 Ga bitjarra ŋayi wiripunydja Garray waŋana, “Nhuma \f + \fr 9:7 \ft Israel\f*Yitjuralpuyŋu yolŋu walala, nhumanydja ŋuli guyaŋirri yanapi ŋarra ŋuli bäyŋu nhumalanha baḏuwaḏuyurru, liŋgu nhuma dhulŋuŋu ŋarrakuway yolŋu walala. Yuwalk dhuwali yulŋunydja nhumanydja ŋarrakalay yana goŋŋura ŋarrakuway, yurru ŋunha wiripu‐guḻkuny'tja miṯtji bäpurru' ŋarrakalay bitjandhi liŋgu goŋŋura yana. Ŋarra dhawaṯmaraŋala ŋunha \f + \fr 9:7 \ft Philistia\f*Bilitjiyawuynhanydja miṯtjinha beŋuru \f + \fr 9:7 \ft Crete\f*Guritaŋurunydja wäŋaŋuru, ga \f + \fr 9:7 \ft Syria\f*Djiriyawuynha miṯtjinha ŋarra gäŋalayi lili ŋulaŋuru \f + \fr 9:7 \ft Kir\f*Girŋuru yäkuŋuru wäŋaŋuru, bitjarra yana liŋgu bitjarra ŋarra nhumalanha gäŋala lili dhawaṯmaraŋala beŋuru \f + \fr 9:7 \ft Egypt\f*Yetjipŋuru. \v 8 Yo, yuwalk yana ŋarranydja yukurra nhäma nhumalanha Yitjural miṯtji, ŋarra marŋgi nhumalaŋgunydja ŋunhi nhuma dhuwurr‐yätjmirri miṯtji, ga dhiyakuyinayi märrwu ŋunhi ŋarra nhumalanha yurru dhä‐ḏir'yundja baḏuwaḏuyundja dhipuŋuru munatha'ŋurunydja wäŋaŋuru. Yurru märr‐ḻurrkun'tja yurru nhuma walŋathirri nhina yukurra; yakana ŋarra yurru warrpam'thundja baḏuwaḏuyun mala‐wunhara \f + \fr 9:8 \ft Jacob\f*Djaykupkuŋunydja. \p \v 9 “Märr‐yuwalk ŋarra yurru yana dhäruktja waŋa, bala ŋayi yurru Yitjuralnydja miṯtji marrmarryunna. Yo, yolŋuyu ŋuli ŋatha maŋutji djalk‐djalkthun barrkuwatjkuma dhukun'ŋurunydja ŋuliŋuru, ga bitjandhiyina ŋarra yurru ŋunhi yulŋunydja barrkuwatjkumanydja ŋamakurru'mirrinha ŋulaŋuru dhuwurr‐yätjmirriwala, ga djalkthunna yana ŋarra yurru ŋunhinydja baḏuwaḏuyunna yätjmirrinhanydja wal'ŋu. Ga yakana yurru waŋganynhanydja ŋula dhuwurr‐ŋamakurru'nha baḏuwaḏuyun wo winya'yunmaramanydja ŋarra. \p \v 10 “Yo, nhuma ŋuli waŋanharamirri bitjanmirri, ‘Yakana yurru ŋilimurruŋgunydja yätj ŋula nhä maḻŋ'thun, liŋgu ŋilimurrunydja dhuwala dhulŋuŋu Godku nhanŋuway yana.’ Yurru märr‐yuwalk walala yurru ŋunhiyi dhuwurr‐yätjmirrinydja yolŋu'‐yulŋu murrmurryunna yana bukmakthirrina ŋuriŋina mandjawakthu bunhara miriŋuwuŋuna.” Ga bitjarra ŋayi Garray waŋananydja. \s1 Ŋuriŋi dhä‐yawar'yunarayunydja Godkunydja miṯtjinha yurru yuṯakuma dhuḻ'yundhi \r 9:11–15 (In the end Israel will be restored) \p \v 11 Yo, Garray waŋana bitjarra, “Ŋäthilinydja baman'tja benydja buŋgawayu yäkuyu \f + \fr 9:11 \ft David\f*Daypitthu ŋamaŋamayurruna buṉbu, ḏalwaḏalwa ŋarraku, märr yurru ŋunhiliyi yolŋunydja walala gumurr‐wunanharamirri ŋarrakala, yurru dhiyaŋunydja‐wala ŋunhiyi buṉbu liŋguwuynha ḏaw'‐ḏawyunarana, muṉguynha marrtji ŋorra. Yo, ŋurikiy buṉbuwuy gali' marrtji ŋorra barrku'‐barrkuwatjnha, yurru ŋunhiyi buṉbunhanydja yurru ŋarra dhärranhamaramayi biyapul, bitjan ŋarra yurru dhambay‐mana'‐manapanna waŋganygumayi ḻuŋ'marama, liŋgu biyapul yurru ŋarra dhuḻ'yundhi yuṯakumayi ŋunhiyi buṉbunydja, märr yurru ŋayi yukurra dhärra dhapirrk wal'ŋu yana, bitjan yana liŋgu bitjarra ŋunhi dhä‐ŋäthili gal'ŋu. \v 12 Ga dhäŋuru ŋuliŋuruyinydjayi ŋarrakunydja yolŋu walala yurru \f + \fr 9:12 \ft Israel\f*Yitjuralpuyŋunydja djuḻkthunna‐wala yanana ŋuriki miriŋuwunydja miṯtjiwu \f + \fr 9:12 \ft Edom\f*Yedamgunydja ga ŋuriki wiripu‐guḻku'wunydja mulku'‐mulkuruwunydja miṯtjiwu, walalanydja yurru ŋunhi nhumalaŋgalana goŋŋuranydja. Liŋgu walalanydja ŋunha balanyarayi liŋgu ŋarrakuwayyi yana miṯtji bukmakthirri; walalanydja yurru ŋunhi nhumalaŋgalana goŋŋuranydja, ga nhumana yurru walalaŋgu buŋgawamirrina djäkamirrinydja.” Bitjarrayina ŋayi Garrayyu ŋunhi nherraranydja romdja, ga ŋayipi yana yurru yukurra djämanydja marrtji‐i‐i, ga yana liŋgu ga maḻŋ'thun yurru ga warraŋulthirri rumbalthirri. \p \v 13 Yo, ŋayi Garray waŋana bitjarra, “Ŋulinyaramirriyunydja waluyu ŋunhi yurru yalala buna, ŋayinydja yurru ŋathanydja ŋuthan waḏutjana dhikana, ga dhunupana ŋayi yurru waḏutjana yana balwurthirrinydja, mirithirrina dhikana guḻku'na wal'ŋu. Yo, ŋayi yurru yolŋuyunydja marrtji mukthun yana gulkthun ŋathanha malaŋunha balwurmirrinhanydja, ga ŋayinydja yurru marrtji wiripuŋuyunydja yolŋuyu ŋatha‐dholkunharamirriyunydja dhalkarama ŋatha maŋutji biyapul. Ga ŋunhi walala yurru mukthun yukurra djäma birrirri'yun ŋunhiyi weyika'nha borumnha ŋunhi, ga ŋayinydja ŋunhi wiripunydja dhuḏiŋunydja yurru balwurthirrina, girri'‐ŋamathirrina yukurra gulkthunarawuna. Yo, ŋunha buku'‐wukunydja wäŋa yurru dhaŋaŋdhirrina monyguma warrpam'nha borumdhuna ŋuriŋina malaŋuyu. \p \v 14 “Yo, ŋarrakunydja ŋunhi yolŋu'‐yulŋu Yitjuralpuyŋunydja nhina yukurra garrpiṉarana bena‐wala barrkuna wal'ŋu wäŋaŋura, yurru yuwalkkuma ŋarra yurru roŋinyamaramanydja walalanha, ga biyapul yurru walala dhuḻ'yundhi walalaŋguway walala wäŋanydja ŋunhi, ŋunhi marrtji dhiyaŋu‐wala ŋorra muṉguy ḏaw'‐ḏawyunara. Roŋiyirrinydja walala yurru wäŋa‐roŋiyirrinydja, bala nhinana marrtji ŋunhiliyi wäŋaŋura; walala yurru dhalkarama ŋatha ga borum, ga biyapul walala yurru gulkthundja ŋuliŋuruyi, ŋunhi walala marrtjina dhalkaraŋala. \v 15 Yo, ŋarranydja yurru dhuḏi‐nherraṉna ŋarrakuwaynydja ŋarra muŋbunumana yolŋu'‐yulŋunha ŋunhiwalayinayi wäŋalili; yakana walalanha yurru biyapulnydja yana dhulŋurr'yun ŋuliŋuruyi wäŋaŋuru ŋunhi ŋarrapi walalaŋgu wekaŋala ŋunhiyinydja wäŋa.” Ga bitjarra ŋayi Garray waŋananydja. \p Ga liŋguna dhuwala dhäruktja dhawar'yurrunana \f + \fr 9:15 \ft Amos\f*Waymutjkuŋunydja.