\id ACT \h GODKUŊU DJÄMAWUY \toc2 Acts \toc1 DHIYAŊU DJORRA'YU ḺAKARAMA YUKURRA NHALTJANARA MARRTJINYARA GODKUŊU DJÄMAWUY \mt2 DHIYAŊU DJORRA'YU ḺAKARAMA YUKURRA NHALTJANARA MARRTJINYARA GODKUŊU DJÄMAWUY \toc3 ACT \c 1 \s1 Ŋurru-yirr'yunarawuy dhäruk \p \v 1-2 Ŋäthilinydja ŋarra wukirri ŋunhi wiripunydja djorra', ḻakaraŋala yukurrana ŋanya Djesunha, ŋunhi ŋayi nhaltjarra djäma yukurrana ḻiw'maraŋala dhika, ga marŋgikuŋala, yana liŋgu-u-u ga ŋulinyaramirriyuna ŋunhi ŋanya märraŋala djaw'yurruna bala djiwarr'lili. Ga dhuwalanydja dhäwu' ŋarra yurru wukirri dhipala djorra'lili, nhuŋu Dhiyapalawu yäkuwu, marŋgikuma yurru ḻakarama nhuŋu nhaltjarra ŋayi yukurrana djäma Djesuyu, ŋuliŋuruna dhurrwaraŋuru ŋunhi ŋayi balayi roŋiyina djiwarr'lilina. \p Yo, dhurrwaraŋuru ŋuliŋurunydja ŋunhi ŋayi rakunyŋuru walŋathina, yurruna ŋanya ŋayi djaw'yurruna bala djiwarr'lili, ŋäthilinydja ŋayi yukurrana yana Djesuyu djäma ḻakaraŋala ŋurikala walalaŋgala nhanukalaŋuwala djarr'yunarapuyŋuwala, bo'puyŋuwala walalaŋgala, yurru ŋuriŋina Garrkuḻukthuna Birrimbirryu ŋayi djämanydja yukurrana ḻakaraŋala walalaŋgu. \p \v 3 Guḻku'kurrunydja dhukarrkurru ŋayi yukurranha ŋuli milkunhaminya ŋanyapinyay ŋayi nhanukalayŋuwala ḻundu'mirriŋuwalanydja walalaŋgala ŋuliŋurunydja dhurrwaraŋuru ŋunhi ŋayi walŋathina beŋuru moluŋurunydja, märr yurru walala yuwalkkuma marŋgithirrinydja nhanŋu ŋunhi ŋayinydja yuwalk wal'ŋu walŋa, ga yakana biyapulnydja walala yurru ŋanya märr-yuḻkthun. Ŋaḻindikurrunydja walala ŋuli ŋanya nhänhanydja yukurranha märr-waŋga'-waŋganymirri, ga ŋayi ŋuli walalaŋgala ḻakaranha yukurranha rombuy ŋurikiynha Godkalaŋuwuynha. \p \v 4 Waŋganymirri ŋayi Djesu buna walalaŋgu, bala waŋa bitjanna, “Way walala, yaka gonha'yurra dhuwala Djurutjalamdja wäŋa; nhiniya walala mukthurra yana dhiyala bili, galkurra yukirriya ŋurikina mundhurrwu ŋunhi ŋarrakala Bäpayu dhawu'mirriyaŋala, ŋunhi ŋarra ŋuli yukurranha ḻakaranha nhumalaŋgu ŋäthili. \v 5 Djondhunydja ŋuli yukurranha ḻiya-ḻupmaranha yolŋu'-yolŋunha gapuyu warray, yurru galkina dhuwala walunydja, ŋarranydja yurru dhuwala nhumalanha ḻiya-ḻupmarama Garrkuḻukthuna Birrimbirryu.” Bitjanna ŋayi Djesuyu ḻakaramanydja yukurra. \s1 Djesunha djaw'yurrunana djiwarr'lili \p \v 6 Waŋganymirri walala ḻundu'mirriŋu walala ḻuŋ'maranhamirrina yukurra nhanukala Djesuwala, bala walala ŋanya dhä-wirrka'yun bitjanna, “Way Garray! Nhätha muka nhe yurru dhika Yitjuralnhanydja miṯtjinha ŋurruŋu-yuḻkmarama biyapulnydja be? Dhuwalana dhiyaŋuna-wala walunydja nhe yurru balayi roŋiyinyamaramanydja?” \p \v 7 Ga ŋayinydja waŋa Djesunydja walalaŋgala balanydja bitjanna, “Nhanŋuway yana Gunhu'wu dhuwalayinydja rom; ŋayipi marŋgi nhätha ŋayi yurru djäma. Yaka dhuwala nhumalaŋgunydja marŋgithinyarawu ŋurikiyi waluwu. \v 8 Yurru nhumanydja yurru märrama ganydjarr ŋunhi Godkuŋuna, ŋunhi ŋayi yurru Garrkuḻuktja Birrimbirr Godku ŋunhi buna nhumalaŋgu, ga dhiyaŋiyina walŋayu nhuma yurru ŋarranhana yäku baḻaka'yunmaraŋanydja ḻakaraŋa. Yo, ḻakaramanydja nhuma yurru ŋarranha dhiyala Djurutjalam, ga biyapul ḻiw'maraŋayi wäŋakurru Djudiyanydja ŋunhi gali'kurrunydja, ga bukmakŋura yana ŋunha Djamariyanydja, biyakana liŋguna bala-a-a, yana liŋgu ga bukmakŋura yana wäŋaŋuranydja malaŋuŋura nhuma yurru yukurra ḻakarama ŋarranha.” \v 9 Ga bitjarrayina ŋayi ŋunhi ḻakaraŋalanydja Djesuyu, bala yana Gunhu'yu Godthu ŋanya djaw'yurrunana bala djiwarr'lilina. Dhawuṯthurrunanydja ŋayi milmana walalaŋgala; walalanydja yukurrana nhäŋalana ŋanya, ŋayi yukurrana marrtjina balayi, yana liŋgu ga gärrina maŋanlili, bala ŋayi maŋutjiŋuru walalaŋgala winya'yurrunana, liŋgu ŋanya maŋandhuna monyguŋala. \p \v 10 Yurru walalanydja yukurrana baḏak yana nhäŋala garrwarlili bakuruŋala, ŋunhi ŋayi ŋunhimalayina gulŋiyina, bala maṉḏanydja marrtjina bäy maḻŋ'thurruna warray, girri'-watharrmirri maṉḏa, ḏarramu maṉḏa, maṉḏa yukurrana dhärrana walalaŋgala galki. \v 11 Bala maṉḏa waŋananydja bitjarrana, “Way walala, ḏarramuwurru wäŋawuy Galaliwuy! Nhäku nhuma dhuwala yukurra dhärranydja, nhäma balanydja bukuruma djiwarr'lilinydja? Nhuma nhäŋala ŋanya Djesunhanydja, ŋunhi nhumalaŋgala ŋanya djaw'yurruna bala djiwarr'lili. Ŋayinydja yurru ŋunhayi marrtjiyi liliyi dhipala yulŋunydja roŋiyirriyi, bitjan yana liŋgu bitjarra nhuma ŋanya nhäŋala marrtjinyara bala'ŋuwuy,” bitjarra maṉḏa yukurrana ḻakaraŋalanydja. \s1 Walala djarr'yurruna Djudatjnhanydja dharapul wiripunhana ḏarramunha \p \v 12 Dhurrwaraŋuru ŋuliŋurunydja walala marrtjina wäŋgaŋala roŋiyinana ŋuliŋuruyinydja bukuŋurunydja balayi Djurutjalamlilina, yurru märr-gurriri ŋunhi djakany'tja wäŋanydja ŋuliŋuruyi bala'-guḻku'mirriŋurunydja wäŋaŋuru. \v 13 Roŋiyinanydja walala, bala dhunupana yana wäŋgaŋalanydja ŋunhana wal'ŋu buku-warrwarlilina bala'lili gärrina, bala ḏäpthurrunana marrtjina galkurrunana. \p Yo, nhinananydja walala yukurrana waŋganyŋurana ŋunhiliyina, dhuwala walala yolŋunydja gam' yäkunydja, Beta, ga Djon, ga Djayim, ga Wanduru, ga Bilip, ga Dumitj, ga Mathuyu, ga Bätalamu, ga Djayim wiripu gäthu'mirriŋu Yalpiyawu, ga wiripu Djäyman ŋunhi walala ŋanya ŋuli ḻakarama rom-ḏäl ḏarramu bitjanna, ga wiripunydja Djudatj, gäthu'mirriŋu Djayimgu, \v 14 walala ŋuli dhuwala walala bitjana liŋgu ḻuŋ'maranhaminyanydja bukumirriyanharawu, waŋgany-manapanminyanydja dhäykawurruna, ga Merri ŋäṉḏi'mirriŋu Djesuwu, ga gutha'mirriŋuna walala nhanŋu Djesuwu wiripunydja. Yo bitjarrana liŋgu walala yukurrana bukumirriyaŋalanydja waŋganydhu yana ŋayaŋuyu. \p \v 15 Bala waŋganymirrinydja walala ḻuŋ'thurrunana ŋunhiyi malanha märr-yuwalkthinyaramirrinydja walala, yurru märr-guḻku'na ŋunhiyi yulŋunydja, 120-na miṯtjinydja, ga ŋayi Betanydja gaŋgathirrina, bala waŋa bitjanna. \v 16 “Way wäwa walala ŋarraku. Ŋäthili yana ŋayi ŋunhi Garrkuḻukthu Birrimbirryu yukurrana ḻakaraŋala nhanukalaŋukurru Daypitkalaŋukurru dhärukkurru, ŋayi ḻakaraŋalanydja yukurrana nhanukalaŋuwuy Djudatjkalaŋuwuynydja, ŋunhinhayinydja yolŋuna ŋunhi ŋayi ŋurru-warryurruna miriŋunha nhanŋu Djesuwu mulkanharawu, ga dhäruktja ŋunhiyi yuwalknha yana maḻŋ'thurruna. \v 17 Yo, ŋayinydja ŋunhi Djudatjtja dhipuŋuru muka ŋilimurruŋgala miṯtjiŋuru, liŋgu ŋayi ŋunhi djarr'yunara nhanukuŋu, ŋilimurruŋgala dhambay, märr ŋayi bini djäma Garraywu,” bitjan. \p \v 18 (Yo, Djudatjthu märraŋala rrupiya ŋurikiynydja yätjpuynydja djämawuy, ŋunhi ŋayi goŋ-wekaŋala ŋanya Djesunha, ga rrupiyayu ŋuriŋiyinydja ŋayi märraŋala wäŋana, ga ŋunhili wäŋaŋuranydja ŋayi galkina, bala rakunydhinana, bala yana barr'yurrunana ŋayi rumbalnha, bala bukmaknha nhanŋu djinawa'wuynydja warrkuḻunhaminana. \v 19 Ga bukmakthu ŋunhi Djurutjalamdja ŋäkulana ŋanya ŋunhinhayi yolŋunha, bala walala yäku nherrara wäŋanydja ŋunhiyi Gulaŋ Wäŋa bitjarrana.) \p \v 20 Bala ŋayi Betayu ḻakaraŋala yukurrana bitjarrana gam', “Ŋunha djorra'yu ŋunhi Daypitkuŋu wukirriwuyyu yukurra dhunupamirriyamana ḻakarama ŋanya Djudatjnha bitjanna gam', \q1 ‘Ŋunhiyinydja nhanŋu wäŋa yurru dhärrana yukurra wiraŋnha yanana, bitjanna liŋguna yurru; \q1 Yakana yurru ŋula yol nhina yukurra ŋunhiliyinydja wäŋaŋura.’ Ga dhuwala wiripunydja dhäruk wukirriwuy gam', \q1 ‘Wiripuŋuyuna yolŋuyu dharapul ŋanyanydja yurru märrama, djamanydja yukurra yurru nhanukalaynydja dharapulŋura.’ Bitjandhi yukurra ŋunha djorra'yunydja ḻakarama. \v 21-22 Bala ŋilimurru yurru djarr'yunna wiripuŋunha yolŋunha, märr dhambay ŋilimurruŋgala ŋayi yurru ḻakarama ŋanya Garraynha Djesunha, ŋunhi ŋayinydja walŋana nhina yukurra rakunyŋuru. Ŋilimurru yurru djarr'yun ŋunhinha yolŋunha ŋunhi ŋayi yukurranha ŋuli marrtjinya ḻiw'maranha galki ŋilimurru Djesuwala, beŋuru bili ŋunhi ŋayi Djondhu ḻiya-ḻupmaraŋala Djesunha, yana liŋgu-u-u ga ŋulinyaramirriyuna ŋunhi ŋayi Djesunha djaw'yurruna bala djiwarr'lilina,” bitjarrana ŋayi Betanydja waŋana. \v 23 Bala walala nherraranydja märrma'nhana yolŋunha maṉḏanha yäkunha, waŋganydja Djotjip yäku, ga wiripunydja ŋayi yäku ŋunhiyi yolŋu Bätjapatj ga Djatja, ga wiripunydja ḏarramu yäku ŋunhi Mathaya. \p \v 24 Bala walala waŋana bukumirriyaŋalana bitjarrana, “Garray. Nhe marŋgi ŋayaŋuwunydja bukmakku. Milkuŋa ga ḻakaraŋa ŋanapurruŋgala, yolnha dhika nhenydja djarr'yurruna. \v 25 Yol yurru dhika djäma dhipalayi bo'puyŋu ŋanapurruŋgalanydja dhambay, dharapul märrama Djudatjnhanydja ŋunhi ŋayi gonha'yurruna ŋanapurrunha, bala marrtjina ŋunha warray nhanukiyingalay warray wäŋalili?” \p \v 26 Ga dhurrwaraŋuru bukumirriyanharaŋurunydja, walala märraŋala ŋula nhäna, djarr'yunarawu dharpa maṉḏanha yäkumirrina, bala märraŋalanydja yäkumirri ŋunhiyina dharpa Mathayawalaŋumirrina. Bala ŋayina Mathayana wapthurruna dharapullili walalaŋgalanydja dhambay, ŋurikala bo'puyŋuwala 11-galanydja. \c 2 \s1 Gunhu'wu Garrkuḻuk Birrimbirr bunanana \p \v 1 Bitjana liŋgu munhamandhinya walala ŋuli ŋunhi märr-yuwalkthinyaramirrinydja walala ḻuŋ'maranhaminya yukurranha waŋgany mala, yana liŋgu ga ŋunhiyi walu bunana yäku Bandikutj. Ŋulinyaramirriyunydja walalanydja ŋunhi warrpam'nha yana nhinana yukurrana waŋgany mala yana, waŋganyŋurana wäŋaŋura. \v 2 Bala dhunupana walala ŋäma rirrakaynha, yurru rirrakaynydja ŋunhi balanyara bitjan yindi wata, ŋayi yukurra marrtji lili beŋuru djiwarr'ŋuru, bala yana dhunupana gärrina, ga wäŋanydja ŋunhi warrpam'nha gungama ŋuriŋiyi rirrakayyunydja. \v 3 Bala walalaŋgala ŋuliŋurunydja maḻŋ'thunna balanyarana bitjan ŋäṉarr gurtha, ŋayi marrtji barrku'-barrkuwatjthirrina ŋunhiliyinydja, bala yana nhina'-nhinana marrtji barrkuwatjnha bala waŋga'-waŋganygalana walalaŋgala. \v 4 Bala bukmak ŋunhi walala yolŋu'-yulŋunydja ŋunhiliyi dhaŋaŋdhirrina ŋuriŋiyi Gunhu'wala Garrkuḻukthunydja Birrimbirryu, bala walala dhunupana waŋanydja yukurra wiripukurruna ga wiripukurruna mulkurukurruna dhärukkurrunydja; waŋga'-waŋgany ŋunhi waŋanydja yukurra dhäruktja, ŋunhiyi bili ŋunhi Birrimbirryu Garrkuḻukthu nhanŋu wekaŋala ŋäṉarr waŋanharawu. \p \v 5 Yo. Ŋulinyaramirriyunydja wiripu-gulku' Djuws yolŋu walala yukurrana nhinana ŋunhili Djurutjalamdja, walala ŋunhi waŋgany-manapanminanydja ŋunhimalayi Godku buku-ŋal'yunarawu, wiripuŋuru ga wiripuŋuru wäŋaŋuru, barrkuwuynha wäŋawuy yolŋu walala, ga dhäruktja walalaŋgu barrku'-barrkuwatj yana. \v 6 Bala walalanydja ŋunhi wiripu-guḻku'yunydja yolŋuyu walalay ŋäkulana walalanha rirrakay, ŋunhinhayi märr-yuwalkthinyamirrinha yolŋu'-yulŋunha, walala yukurrana waŋana wiripuna rirrakay ŋäṉarr dhäruk, dhä-rur'thunarana waŋanhara yukurranhara. Bala walala gundupuŋalana ganydjarryuna, bala ḻuŋ'thurrunana marrtjina, ga bena yukurrana mala djingaryurruna, bala walala ŋäkulanydja ŋunhi dhäruktja ṉirryurrunana, liŋgu ŋuriŋi barrkuwuyyunydja wäŋawuyyu walalay ŋäkula yukurrana waŋga'-waŋganydhu yana, nhanŋuwaynha ŋayi dharaŋarana dhäruk, ŋunhi walala märr-yuwalkthinyamirri yolŋu walala ŋunhi waŋana yukurrana. \p \v 7-8 Walalanydja ŋunhi wiripu-guḻku'yunydja ŋämanydja yukurra wirrkina dhika ṉirryunna, bala walala waŋanhamirri yukurra bitjanmirri, “Way, nhaltjarra dhika yulŋunydja?” bitjan. “Dhuwalanydja ŋunhi ḏarramuwurru Galaliwuy warray wäŋawuy ŋiniya? Yurru waŋanydja walala yukurra ŋunha ŋilimurruŋguna dhäruktja malanha. Nhäyu ŋunha walala yukurra bitjandja waŋa?... liŋgu dhäruktja ŋilimurruŋgu barrku'-barrkuwatjnha, dharaŋanamiriwnha. \v 9 Ŋilimurrunydja dhuwala wiripuŋuwuy ga wiripuŋuwuy wäŋawuynydja malaŋuwuy yana, Bäthiyawuy, ga Mediyawuy ga Yelambuy, ga Mitjapatamiyawuy, ga Djudiyawuy ga Gapadatjiyawuy, ga Bunditjpuy, ga Yaytjawuy \v 10 ga Buritjiyawuy ga Bambiliyawuy ga Yetjippuy ga wäŋawuy ŋurukuy ḻiw'marama Lipiyawuy yäkuwuy galki Djärinina wäŋaŋura, ga wiripunydja malanha dhuwala ŋilimurru ŋurukuynha Rawumbuynha wäŋawuy. \v 11 Wiripu-guḻkuny'tja ŋilimurru dhuwala Djuw yolŋu'-yulŋu, ga wiripu'-guḻkuny'tja ŋilimurru dhuwala mulku'-mulkuruna wal'ŋu, ŋunhina ŋunhi ŋilimurru bilyurruna yukurrana buku-ŋal'yunarawu ŋurukuna Djuwskalaŋuna walalaŋgalaŋuwu Waŋarrwu. Ga wiripu-guḻkuny'tja ŋilimurru dhuwala yolŋu'-yulŋu Guritapuy ga Raypiyawuy yolŋu'-yulŋu. Yo, wiripuna ga wiripuna ŋilimurru dhuwala bäpurruny'tja, birrka'mirriŋuruna wäŋaŋuru, yurru ŋilimurru yukurra walalanha dhuwala ŋämana yulŋunydja dharaŋanna, walala yukurra ḻakaramanydja ŋunha Gunhu'nhana, wokthunna yukurra nhanŋuna, ŋunhi ŋayi nhaltjarra djäma ŋunhayi biyapul wal'ŋu bathala rom.” \p \v 12 Bala walala yukurrana ŋäkulanydja ṉirryurrunana, bala yana dhä-wirrka'yunminana bala-lili'yunminana bitjarrana gam', “Nhaltjarra dhika yulŋunydja? Nhä dhuwala mayaliny'tja?” bitjarra. \p \v 13 Yurru wiripu-guḻku'yunydja yolŋu'-yulŋuyu wakalliliyaŋalana walalanha ŋunhimalayi ŋäṉarrlili, ga waŋana bitjarra warray, “Dhuwalinydja dhuwali walala leŋu yukurra ŋänitjiyu,” bitjarrana. \s1 Dhuwalanydja Beta waŋana ḻakaranhara \p \v 14 Bala walala ŋunhi bo'puyŋunydja djingaryurruna yukurrana rrambaŋina, bala ŋayi Betanydja dhunupa yatjunna waŋa wirrkina malamirriŋuwalana yolŋu'-yulŋuwala bitjanna, “Nhuma Djuws ŋilimurru mala, ga bukmak nhuma wiripu-guḻku' ŋunhi nhuma yukurra nhina dhiyala Djurutjalam. Ŋäka walala ŋarranha; ŋarra nhumalaŋgu yurru dhuwala ḻakarama nhä dhuwalayi ŋunhi mayali', dhuwala gam': \v 15 Nhumanydja guyaŋina ŋanapurrunha yanapi ŋanapurru leŋumirri walala. Bäyŋu warray, liŋgu dhuwalanydja dhuwala goḏarr' muka walunydja! \v 16 Dhuwalanydja dhuwala ŋunhiyi yulŋunydja, ŋunhi dhäwu'-gänharamirriyu yolŋuyu yäkuyu Djawulyu ŋäthili wukirri, bitjan warray yukurra ḻakarama gam', \q1 \v 17 ‘Gunhuny'tja waŋa yukurra bitjanna, \q1 “Ŋarra yurru bitjan djäma ŋuriŋinydja dhä-yawar'yunarayunydja waluyu; \q1 Ŋarra yurru rarryunna ŋarrakuway Garrkuḻuktja Birrimbirr bukmakkala yana yolŋuwala walalaŋgala. \q1 Bala nhumalaŋgala yurru gäthu'mirriŋuyunydja walalay, ḏarramuwurruyunydja ga dhäykawurruyunydja ḻakarama yukurra ŋarrakuŋu dhäruk dhunupana yana. \q1 Nhumalaŋgala yawirriny'thu yurru yukurra nhäma rumbalnha maḻŋ'thunara, \q1 ga walala worru'-wurruŋuyunydja yurru yukurra nhäma maḻŋ'thunara bukaway'kurru. \q1 \v 18 Yo, ŋulinyaramirriyuyinydja waluyu ŋarra yurru yukurra rarryunna Walŋanydja ŋarrakuway ŋarra wal'ŋu ŋurikala ŋarrakalayŋuwala djämamirriwalanydja walalaŋgala, ḏarramuwurruŋgala ga dhäykawurruŋgala djämamirriwala, \q2 bala walala yukurra yurru waŋa dhäruktja \q1 \v 19 Ŋarranydja yurru djäma yukurra biyapulnha wal'ŋu ganydjarr bathalana; \q2 nhuma yurru yukurra nhäma ŋunha djiwarr'lilinydja ga dhipala bäymalili munatha'lilinydja, \q2 ganydjarr biyapulnha ṉirryunaramirrina yurru maḻŋ'thun yukurra yurru, \q2 balanyarana bitjan gulaŋnha ga gurthana, ga ŋawulul ṉoluŋdhirri yurru marrtji gaŋgathirri. \q1 \v 20 Ga walunydja yurru warumukthirrina ŋunha gärakŋuranydja, \q2 ga ŋaḻindi yurru miku'yirrina gulaŋdhirrina. \q1 Yo, wäŋanydja dhuwala munatha' ga djiwarr' yurru wiripuŋuyirrina, \q2 yurruna ŋayi yurru Garraywunydja ŋunhi dharrpalnydja walu galkithirri. \q1 Liŋgu Garrayndja yukurra yurru gurku'yunna ŋurikiyinydja waluwu, ŋunhi ŋayipina yurru Garraynha maḻŋ'thun rumbalnha. \q1 \v 21 Ga ŋulinyaramirriyunydja ŋunhi ŋayi yurru yukurra rarryun nhanŋuway ŋayi Birrimbirr Walŋamirri, \q1 ŋayi yurru Godthunydja ŋula yolnha yolŋunha walŋakumana, \q2 ŋunhi ŋayi yurru ŋunhiyinydja yolŋu gawaw'yun Godkunydja, yäkuyu Garraywala Djesuwala.” ’ Ga bitjarrayina ŋayi Godthu yukurrana ḻakaraŋala ŋäthilinydja. \p \v 22 “Nhuma yolŋu walala Yitjuralpuyŋu, ŋäka walala dhuwala dhäruk. Yol ŋunhi ŋayi ḏarramu Djesunydja wäŋawuy Natjurippuynydja? Nhäyinyara ŋayi ŋunhi yolŋunydja? Godthunydja yukurrana ŋayipina milkuŋalanydja ḻakaraŋala ŋanya Djesunha, ŋunhi ŋayinydja ŋulaŋuru Gunhu'wuŋu djuy'yunara, liŋgu djämanydja ŋayi yukurrana Godthu balakurruyina Djesuwalaŋukurru, ga nhumanydja ŋunhi dhiyaŋunydja walalay nhumapinydja nhäŋala muka ŋanya, ŋunhi ŋayi ŋuli yukurranha djäma ganydjarr-ḏumurru ŋunhi rom ga ṉirryunaramirri. \v 23 Ŋayinydja Godtja ŋäthili yana marŋgithina dhiyakuyi, ŋunhi walala yurru yolŋu'-yulŋuyu goŋ-wekama ŋanya Djesunha nhumalaŋgalana bunharawunydja, yurru Godkuŋu ŋunhiyi dhukarrnydja nherraṉaranydja ŋurikiyi ŋäthilinydja wal'ŋu yana. Ga yuwalknha dhuwalayi malŋ'thurrunanydja. Nhuma bumarana ŋanya Djesunha; nhumana ŋanya wekaŋalanydja ŋurikala yätjmirriwalanydja yolŋuwala walalaŋgala bunharawu ŋurikinydja ŋal'maranharawu dharpa-liliyanharawunydja. \v 24 Ga rakunydhinana ŋayi ŋunhiyi, yurru Godthunydja ŋanya ŋunhi walŋakuŋala warray beŋuru rakunyŋurunydja, dhayaḻakuŋala yana dhawaṯmaraŋalana ŋanya romŋuru rakunyŋurunydja, liŋgu yakana yurru ŋuriŋi rakunydhinyaramirriyunydja romdhu ŋanya Djesunha ŋayathama yukurra baṯ bitjandja. märi'muyu yäkuyu \v 25 Liŋgu nhumalaŋgala Daypitthunydja yukurrana ḻakaraŋala ŋanya Djesunha ŋäthilinydja, ga dhuwala ŋayi yukurrana ḻakaraŋalanydja gam', \q1 ‘Ŋarranydja nhäŋala dharaŋara ŋanya Garraynha, \q2 ŋunhi ŋayinydja ŋunhiyinydja bitjanna liŋgu ŋuli ŋarrakala; \q1 yakana ŋarra yurru ŋunhi galyundja ŋula nhäyunydja malaŋuyu romdhu, \q2 liŋgu dhuwala ŋayi ŋarrakala galki. \q1 \v 26 Ŋarraku yukurra ŋayaŋunydja bitjanna liŋguna märr-yiŋgathirrina, galŋa-djulŋithirri yukurra, \q2 ga wokthundja ŋarra yurru yukurra nhanŋu, \q2 märr-yiŋgathinyarayuna yana dhärukthu. \q1 Ŋarranydja dhuwala yolŋu wal'ŋu barrwaṉ, \q2 yurru yakana ŋarra yurru barrarirri rakunydhinyarawunydja, \q1 yana ŋarra yurru nhina yukurra ŋayaŋu-gatjpu'yunna dhikana wal'ŋu. \q1 \v 27 Liŋgu nhe yurru yaka warray gonha'yun ŋarranha ŋunhimalayi rakunymirriwalanydja wäŋalili. \q1 Ŋarranydja dhuwala yolŋu nhuŋuway yana, \q2 yakana ŋarraku yukurra yurru rumbal ŋorra ŋunhala moluŋura barrwaṉ barrpany'tja. \q1 \v 28 Nhenydja ŋarraku yukurra dhunupa yana ḻakarama gatjaḻ ŋunha-bala walŋamirrinydja, \q1 ga ŋarranydja yukurra yurru nhina galŋa-djulŋithirrina yanana-wala, goŋmirriyirrina wal'ŋu, \q2 liŋgu ŋarranydja yukurra yurru nhina ŋunhalayina nhokalana, bitjan liŋgu yurru.’ Bitjarrayi yukurrana Daypittja waŋana ŋäthilinydja. Ga yolnhana ŋayi yukurrana ŋunhi ḻakaraŋalanydja?... ŋanyapinyay ŋayi?... bay' wiripuŋunha yolŋunha ŋiniya? \p \v 29 “Ŋarraku gutha walala, ŋarra yukurra nhumalaŋgu dhuwala ḻakaramanydja warraŋulkuma wal'ŋu yana. Ŋunhiyi ŋilimurruŋgu märi'mu Giŋ-Daypit rakunydhina, ga dhalkaraŋalanydja walala ŋanya ŋunhi molulili, ga ŋaraka nhanŋu ŋunhayi ŋorra yukurra mukthun yana moluŋura. \v 30 Ŋayinydja ŋunhi Daypit dhäruk-gänharamirri yolŋunydja Godku yana; ga dharaŋara ŋayi, ŋunhi ŋayi yurru ŋunhiyi dhawu'mirriyanhara yolŋu maḻŋ'thun ŋuliŋuruyi yarraṯaŋuru nhanukala Daypitkalanydja, bala nhinanydja ŋayi yukurra yurru ŋurruŋuna wal'ŋu nhanukala Daypitkala dharapulŋuranydja, liŋgu bitjarrayina ŋayi God dhäruk-nherraṉmina ŋäthilinydja. \v 31 Yo, Daypitthu nhäŋalanydja ŋäthili yana dhuwalayi, ŋunhi nhä yurru yalala maḻŋ'thun, bala ŋayi ḻakaraŋala yukurrana ŋäthili yana ŋunhinhayi Christnha, ŋunhi ŋayi yurru walŋathirrinydja ŋulaŋuru moluŋuru, ga bitjarrayina ŋayi ḻakaraŋalanydja Daypitthu. \q1 ‘Godthu ŋanya yaka ŋunhiyi gonha'yurrunanydja ŋunhimalayi wäŋalili rakunymirriwalanydja, \q1 yaka ŋunhiyi barrwaṉ' nhanŋu barrpa'yinanydja ŋunhili moluŋuranydja.’ \v 32 Yo, dhuwalayi Djesunydja walŋa ŋayi yana, liŋgu Godthunydja ŋanya walŋakuŋala beŋuru moluŋurunydja, ga ŋanapurru ḻundu'mirriŋuyunydja walalay nhäŋala ŋanya walŋathinyaranydja ŋulaŋuru rakunyŋurunydja; bukmakthu ŋanapurru ŋanya nhäŋalanydja, ga dhuwalana ŋanapurru yukurra ḻakaramana yuwalknha wal'ŋu, ga yuwalk ŋayi yana walŋanydja dhuwala. \v 33 Ga dhäŋuru ŋuliŋuruyinydja ŋunhi ŋayi walŋathina rakunyŋuru, ŋayinydja ŋanya Godthunydja märraŋala djaw'yurruna bala djiwarr'lilina, ga nherraranydja ŋayi ŋanya Godthu nhanukalaynha ŋayi gali'lili wal'ŋu, ga ŋunhana ŋayi nhinanydja yukurra nhanukalana garrwarnha wal'ŋu biyapulnha, manapanna maṉḏa Godnha. Bala ŋayi Bäpa'mirriŋuyunydja Godthunydja wekaŋalana ŋunhiyi Walŋamirri Birrimbirrnydja nhanukala Djesuwalana goŋlili, bitjarra yana liŋgu ŋunhi ŋayi dhawu'mirriyaŋala ŋäthili, ga ŋayinydja ŋunhi Djesuyunydja märraŋala, bala ŋayi rarryurrunana yana ŋunhiyi yulŋunydja ŋilimurruŋgala yolŋu'-yulŋuwalana. Yo, ga dhuwalanydja gay' nhuma yukurra nhäma ga ŋäma ŋanapurruŋgalana, dhuwalayinydja ŋunhiyina Godkuŋuna Garrkuḻuknha Birrimbirr, ŋunhi ŋayina Djesuyuna rarryurruna ŋanapurruŋgala ŋayaŋulili. \p \v 34 “Ŋunhiyi märi'mu yäku Daypittja, yaka ŋayi ŋunhi marrtjina rumbal wal'ŋu bala djiwarr'lilinydja, yurru waŋanydja ŋayi yukurra bitjan warray dhuwala gam', \q1 ‘Gunhuny'tja waŋana ŋarrakalaŋuwalanydja Garraywala bitjarra, \q1 “Nhiniyanydja dhiyalana ŋarrakalana gali'ŋura wal'ŋu, dhunupa'ŋuŋurana, \q1 \v 35 yana liŋgu ga miriŋunha nhuŋu ŋunhi yurru galkinyamarama warrpam'nha, \q1 bala nhe yurru ḻuku-ŋal'yunna yukurra gorrumana ŋunhiliyinydja nhokalayŋuwala ŋurikala miriŋuwalanydja walalaŋgala.’” \p \v 36 “Nhuma Yitjuralpuyŋu yolŋu walala, bukmak nhuma ŋäka dhuwalayi dhäruktja, ga märr-yuwalkthiya. Yuwalk dhuwala yulŋunydja yana. Djesunydja ŋunha nhina yukurra Godkala gali'ŋura, Garraynha wal'ŋu ŋayi, ga biyapulnha wal'ŋu ŋayi Christnha, Walŋakunharamirrina ŋunhina, liŋgu Gunhu'yunydja ŋanya bitjarrayina nherrara, ŋunhinhayinydja liŋgu Djesunha ŋunhi nhuma ŋanya bumara ŋal'maraŋala dharpaliliyaŋala.” \p \v 37 Ga ŋuriŋiyi dhärukthunydja nhanukala Betawala bitjarra ŋayaŋuna walalanha dharpuŋala, bala walala waŋana Betawalanydja ga wiripu-guḻku'walanydja walalaŋgala bitjarrana, “Way wäwa walala, nhaltjanna ŋanapurrunydja yurru dhika?” \p \v 38 Ga ŋayi Betanydja waŋana bala walalanhanydja bitjarrana, “Nhuma yurru dhuwalanydja walala bilyurrana waŋga'-waŋganynha yana, bala gonha'yurrana nhuŋuway nhe yätjtja rom, bala ḻupthurrana nhe yurru yäkuyu Djesu-Christkalana, märr yurru ŋayi Gunhu'yunydja nhumalaŋgu buwayakkumana yätjpuynydja; bala nhenydja yurru märramana yana ŋunhiyi nhanŋuwaynha Birrimbirr Garrkuḻuknha, bitjan mundhurrnha ŋunhiyinydja yänana ŋayi yurru Godthu wekama nhokala. \v 39 Liŋgu Godthu dhawu'mirriyaŋala ŋunhi ŋäthilinydja wal'ŋu bukmakku yana; nhumalaŋgu, ga nhumalaŋgalaŋuwu djamarrkuḻi'wu, ga ŋuruku ŋunha walala yurru be-wala barrku dhawal-wuyaŋirri yukurra; liŋgu dhuwalayinydja Garrkuḻuktja ŋunhi Birrimbirr bukmakku warray, ŋuriki warray ŋunhi ŋilimurruŋgu Garray ŋayipi God yurru waŋa gawaw'yun marrtjinyarawu bala nhanukalay ŋayi.” \p \v 40 Bala ŋayi ŋunhi Beta marrtjinana yukurrana ḻakaraŋalana ŋunhiyi dhäwuny'tja raypirri'yurruna manapara, bitjarra ŋayi dhärukthu walalanha galkikuŋalanydja ḻakaraŋalanydja waŋana bitjarrana, “Bilyurrana walala. Yarrkthurrana gali'ŋuru dhipuŋurunydja yolŋu'-yulŋuwala yätjmirriwalanydja, dhuwala yukurra nhina dhiyaŋu-wala dhuwala, märr yurru nhenydja yukurra nhina walŋana yana yurru.” \p \v 41 Ga guḻku'yuna yolŋuyunydja walalay märraŋala ŋunhiyi dhäwuny'tja, bala bilyurruna walalaŋgalay walala yätjŋurunydja romŋuru, bala walala yukurrana buku-ḻupthurrunana, guḻku'na miṯtjinydja dhikana 3,000-nha, bala walala yukurrana dhambay-manaparanydja ŋunhimalayi walalaŋgalanydja ŋuriŋi yana liŋgu waluyu. \v 42 Ga ŋunhi yuḏayuḏa ŋunhi walala yukurra dhiyaŋu liŋgu wekanhamirri nhanukala Garraywala, walala ŋuli yukurranha wirrki yana mäkiri'-witjunanydja ŋurikinydja Garraywalaŋumirriwunydja bo'puyŋuwu walalaŋgu dhärukku, märr walala yurru wirrki yana wal'ŋu marŋgithirrinydja, ga dhunupa. Ga bitjana liŋgu walala ŋuli ḻuŋ'thunanydja yukurranha waŋganylili buku-ŋal'yunarawunydja yukurranharawu, ga bitjanana liŋgu walala ŋuli waŋgany-manapanminya ḻuŋ'thuna ga bakmaranha ŋathanydja ŋunhiyi, guyaŋinya ŋanya Djesunha ŋunhi ŋayi burakina, ga bitjana liŋgu walala ŋuli yukurranha bukumirriyanhanydja walalaŋguway walala bala-lili'yunminyana. \s1 Godkunydja yolŋu mala ŋuli yukurranha nhinanha waŋganyŋurana yana, djäka bala-lili'yunminyana \p \v 43 Ga ŋuliwitjarrayinydja walalaŋgala bo'puyŋuwalanydja ŋurikalanydja yukurrana Gunhu'yu djämana ganydjarr-ḏumurruna wal'ŋu rom, ga ṉirryunaramirrina, ga bukmakthuna yolŋuyunydja walalay yukurrana nhäŋalanydja ŋunhiyi walalaŋgala borrk-beyaṉiyinana. \v 44 Ga walala nhanŋu märr-yuwalkthinyaramirrinydja walala ŋuli nhinanha yukurranha waŋganynha yana mala, bala walala yukurranha bitjanana liŋgu wekanhaminyanydja, guŋga'yunminyanydja yukurranha ŋuli walalanhawuy walala. \v 45 Ga ŋunhi ŋuli yolŋu nhinanha yukurranha ḻukunydja, wäŋamirri ga girri'mirri ŋula nhämirri guḻku'mirrinydja, ŋayinydja ŋuli ŋuriŋiyi yolŋuyu wekanha wiripuŋuwala yolŋuwala rrupiyawu, märr ŋuriŋiyinydja rrupiyayu ŋunhi ŋayi yurru guŋga'yun ŋunhinhana yolŋunha ŋurruwuyknhana. Ga yakana ŋula yol yukurrana waŋgany yolŋu goŋmiriwŋura dhäparktja. \p \v 46 Ga bitjanana liŋgu ŋunhiyi Garraywalaŋumirrinydja yolŋu walala yukurranha ŋuli ḻuŋ'maranhaminy ŋunhimalayi buku-ŋal'yunara-mirrililinydja Buṉbulili, ga bitjanayi liŋgu walala ŋuli märranha wiripuŋunhanydja yolŋunha walalanha walalaŋgiyingala wäŋalili, märr yurru walala ŋathana ḻuka ŋunhiliyi waŋganyŋuranydja, ŋayaŋuyu dhika goŋmirriyinyarayuna ga wurrkurrum'thuna; yaka walala ŋuli be garrwarkunhaminyanydja. \v 47 Bitjana liŋgunawalala ŋuli yukurranha wokthunanydja goŋmirriyinyana dhikana Godku, ga walala ŋuli wiripu-guḻku'yunydja yolŋuyu walalay nhänha walalanha, bala waŋanha ḻatju'-ḻakaranhana walalanha ŋunhimalayinydjayi. Ga bitjanana liŋguna walu-ŋupanna ŋuli Garrayyu yolŋu'-yulŋunhanydja ruwamŋuyanhana walŋakunhanydja, bala dhambay-mana'manapanana bala marrtjinya ŋuli ŋurikalana walalaŋgala Garraywalaŋumirriwalana walalaŋgala. \c 3 \s1 Bundhurr yolŋu marrtjinana yäkuyu Djesuwala \p \v 1-2 Bitjanna liŋgu milmitjpanydja, ḻäy-wilyunarayu waluyu walala ŋuli yolŋu'-yulŋu marrtjinya bala Godkala Buṉbulili bukumirriyanharawu, ga waŋganymirrinydja balanyarayuyi waluyu, maṉḏa Betana ga Djonnha marrtjina ŋunhimalayi buku-ŋal'yunarawu, bala maṉḏa nhäŋala yolŋunha bundhurrnhana, ŋayi nhinananydja yukurrana ŋunhiliyi gatjaḻŋura, dhäŋura wal'ŋu ŋunhi, ŋunhi walala ŋuli ḻakarama ŋunhiyi dhä ‘Ḻatju dhika dhurrwara.’ Yurru ŋayi yolŋunydja ŋunhiyi yukurrana nhinana bundhurrnydja weyinŋumirrina, beŋuru liŋgu ŋunhi ŋayi dhawal-wuyaŋina, ga bitjana liŋgu walala ŋuli yolŋuyunydja walalay ŋunhiyinha bundhurrnhanydja yukurranha ḻaw'-ḻawmaranha ga gänha, bala ŋunhimalayina nherraṉa dhälilina Bunṉbulili, märr yurru ŋayi ŋunhiliyi ŋäŋ'thun nhina rrupiyawu, ŋunhinha walalanha ŋunhi walala ŋuli yukurranha gulŋiyinya bukumirriyanharawu. \p \v 3 Ŋuriŋiyi bundhurryunydja nhäŋala maṉḏanha Betanha ga Djonnhanydja, maṉḏa marrtjina gulŋiyina ŋunhimalayi Buŋbulili, bala ŋayi dhunupana yana maṉḏanha ŋäŋ'thurrunanydja rrupiyawuna. \v 4 Ga maṉḏanydja ŋunhi dhunupana yana nhäŋalana ŋanya yulŋunydja, ga waŋana ŋayi Betanydja bitjarrana, “Ma' nhäŋana ŋinyalanha,” bitjarrana. \p \v 5 Bala ŋayi maŋutji-garrwarthina nhäŋala maṉḏanha ŋuriŋiyi bundhurryunydja, yanapi maṉḏa yurru nhanŋu rrupiya wekama. \p \v 6 Ga ŋayi Betanydja waŋana bitjarra, “Bäyŋu ŋarra yukirri rrupiyanydja dhuwala gäŋu, yurru ŋarra yukurra dhuwala gämanydja ŋamakurru' wal'ŋu, ŋarra yurru wekamana nhuŋu dhuwala. Ma' yäkuyu Djesu-Christkalana Natjurippuyŋuwalana, djingaryurranydja, bala marrtjiyana.” \p \v 7 Bala ŋayi goŋ-djarryurruna ŋunhi Betanydja, ga baṯ-gay ŋanya mulkana goŋ-dhunupa'ŋuna, bala gaŋgathinyamirriyaŋalana ŋanya ŋunhiyi yolŋunhanydja. Ga dhunupana ŋurikiyi yolŋuwu yaṯanydja marrtjina dhunupayinana yanana, ḏälthinana. \v 8 Bala ŋayi wapthurrunanydja ga djingar-way, bala ŋayi dharrana marrtji'-marrtjinana, ga balayi ŋayi gulŋiyina ŋunhimalayi Godkala Buṉbulili Betawana ga Djonbana, yurru marrtjinanydja ŋayi yukurrana bitjarrana bala, wapthu'-wapthurruna wokthurranana ŋayi yukurrana nhanŋu Godkuna. \p \v 9-10 Ga walala yolŋu'-yulŋuyunydja nhäŋalana ŋanya ŋunhimalayina, ŋayi yukurrana wapthu'-wapthurruna, wokthurruna Godkuna yukurrana, bala walala dharaŋarana ŋanya, bala waŋanhamina bitjanminana, “Way, dhuwalanydja ŋunhiyina yolŋu ŋiniya?... ŋunhi ŋayi ŋuli yukurranha ŋäŋ'thuna dhurrwaraŋura nhinanha.” Walala nhäŋalanydja ŋanya ŋunhi wirrkina dhikana ṉirryurrunana manapara, ŋunhi ŋayi yukurrana marrtji'-marrtjinanydja ḻatju'kuŋalana dhikana. \s1 Betayu ḻakaraŋalana yukurrana Djesunha ŋunhili Godkala Buṉbuŋuranydja \p \v 11 Bala ŋunhiyi bundhurrnydja yolŋu yukurrana djingaryurruna ŋunhili Godkala Buṉbuŋura maṉḏakala Betawala ga Djongala, galkina yana mulkanana ŋayi maṉḏanha yukurrana, yurru baḏarraŋ'nha ŋayi ŋunhiyi yolŋunydja, ga yolŋu walala gundupuŋalana yukurrana ŋunhimalayina wäŋalili, ŋunhi walala ŋuli ḻakaramanydja ŋunhiyi yäkunydja “Djalamangu Gali’”. Guḻku'na mirithirrina yolŋu walala ḻuŋ'thurrunanydja marrtjina ŋunhimalayina, bala nhäŋalana walala yukurrana ŋunhiyinha ḏarramunha ṉirryurrunana wirrkina. \p \v 12 Ga ŋayi Betanydja waŋanana ŋunhiyi yolŋu'-yulŋunhana bitjarrana, “Nhuma yolŋu walala Yitjuralpuyŋu! Nhäku nhuma dhuwala nhäma yukurra ŋinyalanhanydja maŋutji-waḻa'waḻamirriyirri bitjandhinydja? Nhumanydja mak dhuwala guyaŋina ŋinyalanha, yanapi ŋilinyu maṉḏa dhuwalayi yolŋunha walŋakunha ŋinyalaŋgalay ŋilinyu ganydjarryu, ŋula nhäyu ŋinyalaŋgalay ŋamakurru'yu. Yurru bäyŋu warray. \v 13 Godthu yana ŋayipi dhuwalanydja ŋanya walŋakuŋala, ŋuriŋiyi ŋunhi ŋayi ŋunhiyi Yipurayimgu God, ga Yitjakku ga Djaykupku, ga wiripu-guḻku'wu märi'muwu ŋilimurruŋgalaŋuwu; ŋayi dhiyakala walalaŋgala waŋarryu Godthu garrwarkuŋalana nherrara nhanŋuway djämamirrinha Djesunhanydja, ŋunhinhanydja ŋunhi nhuma ŋanya goŋ-wekaŋala ŋurikala miriŋuwala. Yo, ŋunhala Baylatkalanydja gumurrŋura nhuma waŋgana yukurrana yaka'yurrunana nhanŋu, ‘Yakana ŋayi ŋanapurruŋgu dhuwaliyi ŋurruŋu,’ bitjarra nhuma yukurrana waŋana ŋunhi. Ŋayi bini Baylatthunydja yänana dhawaṯmaranha ŋanya, \v 14 yurru nhumanydja dhuwalanydja walala waŋana, yaka ḏukṯuk nhuma nhanŋu ŋurikiyinydja ḏarrtjalkkunydja yolŋuwu, dhuwurr-dhunupawunydja ga waŋana nhuma ŋunhi Baylatkala ŋurikala bitjarra, ‘Ŋanapurrunydja ḏukṯuk, nhe yurru dhawaṯmarama ŋunhinha bala wiripuŋunha wal'ŋu, moṉuŋunha. Yaka ŋanapurru ḏukṯuk Djesuwunydja,’ bitjarra nhuma yukurrana ḻakaraŋala. \v 15 Bala nhuma bumarana murrkay'kuŋalana Garraynha ŋunhinhanydjayi Walŋamirrinhanydja, bumarana nhuma ŋanyanydja, yurru Godthunydja ŋunhiyi walŋakuŋala warray ŋanya beŋuru rakunyŋurunydja, ga ŋanapurru nhäŋala ŋanya walŋathinyara ŋulaŋuru moluŋurunydja, ga dhuwalana yulŋunydja ŋanapurru yukurra ḻakarama ŋunhi ŋayinydja yuwalk walŋana. \p \v 16 “Ga dhuwalanydja gay' ḏarramu walŋathina ŋurikalayina yäkuyu Djesuwalana, ŋunhi ŋayi märr-yuwalkthinana nhanukala yäkulilinydja. Nhumanydja marŋgi dhiyakuyi ḏarramuwunydja ŋunhi ŋayi bundhurr ŋäthili, ga dhuwalayina nhuma ŋanya yukurra nhämana marrtji'-marrtjinyarana ŋamathanharana wal'ŋu, liŋgu ŋayi dhuwalayinydja märr-yuwalkthinana nhanukala Djesuwala, bala dhunupana yana ŋayi ḏälyinana yulŋunydja ŋuriŋiyi yäkuyunydja. \p \v 17 “Yo, wäwa walala ŋarraku, ŋarranydja marŋgi ŋunhi nhuma bumara ŋanya Djesunha, bili yaka nhuma marŋgithina yol ŋayi ŋunhi, dhuŋamirri nhuma, ga ŋunhayi ŋurru'-ŋurruŋu yolŋu walala balanyara yana liŋgu dhuŋamirri, yaka walala nhanŋu marŋgi. \v 18 Yurru Godthunydja yukurrana ḻakaraŋala ŋäthili yana ŋurikiynydjayi; ŋäthili yana baman' wal'ŋu ŋayi ḻakaraŋalanydja ŋurruŋuwala yolŋuwala dhäwu'-gänharamirriwala walalaŋgala bitjarra gam', ‘Ŋarrakuŋu dhäwu'mirriyanharanydja yolŋu Christ yurru burakirri,’ bitjarra, bala yuwalk dhuwalayi yulŋunydja maḻŋ'thurrunanydja, ŋunhi nhuma bumaranydja ŋanya Djesunha. \v 19 Ma', bilyurrana walala nhumalaŋgalay ŋuliŋuruyinydjayi yätjŋurunydja, ŋanydjaḻa'yurrana nhanukala Godkalana, märr yurru ŋayi nhumalaŋgu yätjtja ŋunhi biḏiwiḏitjkumana buwayakkumana, \v 20 bala ŋayi yurru Garrayyu Godthu nhumalanha balayi roŋinyamarama märrama nhanukalay ŋayi, bitjan nhumalanha ŋayi yurru yuṯakumana. Ma' bilyurrana walala, ga yuṯathiyana, märr ŋayi yurru Godthu djuy'yunna ŋunhinhayi liŋgu ŋunhi ŋayi ŋäthili nherrara walŋakunharawu nhumalaŋgu, Djesu-Christnha yana. \v 21 Yo, ŋunhiyinydjayi Djesunydja ŋunhana djiwarr'ŋurana nhina yukurra, ga nhinanydja ŋayi yurru yukurra ŋunhalayina, ga yana liŋgu ga ŋunhiyi walu ŋunhi ŋayi Godthu ḻakaraŋala, ŋunhi ŋayi yurru ŋuriŋiyi waluyu biyapul yuṯakumayi dhuwala bukmak nhä malanha, bitjarrayi yana liŋgu ŋunhi ŋayi dhawu'mirriyaŋala be ŋäthili muka, nhanukalaŋuwala dhäwu'-gänharamirriwala yolŋuwala walalaŋgala. \p \v 22 “Yo, be ŋäthilinydja ŋayi Mawtjitjthunydja yukurra ḻakarama bitjan, ‘Nhumalaŋgala Godthunydja Garrayyu yurru nherraṉ waŋganynha yolŋunha, dhäwu'mirrinha nhumalaŋgu, ŋayi yurru dhawaṯthunmaramanydja ŋanya nhumalaŋgala miṯtjiŋurunydja dhipuŋuruyi, bitjan yana liŋgu bitjarra ŋayi ŋarranha djuy'yurruna nhumalaŋgala, ga mäkiri'-witjundja nhuma yurru ŋamathama yana ŋurikiyi, bukmakku yana dhärukku ŋunhi ŋayi yurru yukurra waŋa nhumalanha. \v 23 Ga ŋunhi ŋayi yurru ŋula waŋgany yolŋu yakanydja mäkiri'-witjun nhanŋu ŋurikiyi dhärukku, nhumanydja yurru yana gulkthunna ŋunhiyinhanydja mäkiri'-witjunamiriwnhanydja yolŋunha, yarrkmaramana ŋanya nhumalaŋgala miṯtjiŋuru; ŋayiŋydja yurru ŋunhiyinydja yakana nhina ŋunhilimi Godkalanydja malaŋura.’ \p \v 24 “Ga ŋuriŋi Djamiyulyu yäkuyu ga wiripu-guḻku'yu walalay yukurrana ḻakaraŋala ŋunhiyi yana liŋgu dhäruk; bukmakthu yana walala yukurrana ḻakaraŋalanydja ŋäthilinydja dhiyakuynha-wala dhuwala, ŋunhi Godthunydja yurru biyapul walŋakumayi nhä malanha bukmak. \v 25 Ga bukmak nhänydja malanha ŋunhi Godthu dhawu'-nherrara ŋurikala walalaŋgala dhäwu'-gänharamirriwala walalaŋgala ŋäthili, ŋunhiyinydja dhawuny'tja malanha nhumalaŋguna ŋunhiyi. Yo, Godthu dhawu'-nherrara ŋunhiyinydjayi ŋilimurruŋgalaŋuwala märi'muwalanydja Yipurayimgala bitjarra, ‘Ŋayi yurru waŋgany yolŋu maḻŋ'thun nhokala yarraṯaŋuru, ga ŋuliwitjandhina waŋganygalana maŋutjikurrunydja ŋarra yurru galkikumanydja ga djäkanydja walalaŋgu bukmakku bäpurru'wu ŋunhi yukurra nhina munatha'ŋura dhuwali.’ \v 26 Bala ŋayi Godthu nherrarana ŋunhiyi Djämamirrinhanydja nhanŋuway Djesunhana, bala ŋayi ŋanya djuy'yurruna ŋurruŋunydja nhumalaŋgalana Yitjuralwalana walalaŋgala, märr yurru ŋayi djäma yukurra ŋamakurru' wal'ŋu nhumalaŋgu ŋuliwitjandhiyinydja, ŋunhi ŋayi yurru ŋuriŋiyinydja yolŋuyu nhumalanha ŋanydjaḻa'yunmarama bilmarama nhumalaŋgalay yätjŋurunydja.” Ga dhuwala ŋayi yukurrana Betayu dhäwuny'tja ḻakaraŋala bukmakku ŋuriki walalaŋgu ŋunhi walala yukurrana ḻuŋ'thurruna nhanukala ŋulinyaramirriyu. \c 4 \s1 Ŋaḻapaḻmirriyu yukurrana dhä-wirrka'yurruna Betanha ga Djonnha \p \v 1 Yo, ŋunhi maṉḏa Beta ga Djon baḏak yukurrana ŋunhili bäyma waŋana ḻakaraŋala yolŋu'-yulŋuwala, bala walalanydja marrtjina withiyarana ŋuriŋi ŋurru'-ŋurruŋuyunydja yolŋu'-yulŋuyu ḏalkarra'mirriyu walalay ga wiripu-guḻku'yu Djatutjiyu malayu yäkuyu ga ŋuriŋi yolŋuyu ŋunhi ŋayi buŋgawa ŋuriki miriŋuwu malawu, ŋunhi walala djäkamirri mala ŋurikiyi Buṉbuwu; galkithinanydja walala marrtjina ŋunhiyi walala giṯthurrunanydja, \v 2 bala walala ŋäkulana maṉḏanha yukurrana Betanha ga Djonnha, maṉḏa yukurrana ḻakaraŋalanydja yolŋu'-yulŋuwalanydja bitjarrana, “Ŋunhi yurru yolŋu'-yulŋu marrtji raku'-rakunydhirri, walala yurru yana ŋuliŋurunydja rakunyŋuru biyapul walŋathirriyi, liŋgu Djesunydja dhuwala walŋana, walŋathina ŋayi rakunyŋuru liŋguna,” bitjarra maṉḏa yukurrana ḻakaraŋala. Ga dhiyaŋuyinydjayi ŋunhi dhärukthu ŋunhiyinha walalanha ŋurru'-ŋurruŋunhanydja maḏakarritjkuŋalana biyapulnha wal'ŋu. \v 3 Bala walala mulkanana maṉḏanha Betanha ga Djonnha, bala galkara ḻoḻulilina. Ŋunhiyinydja bitjarranydja maṉḏanha milmitjpana wal'ŋu, ḻäy-wilyunarayuna, bala maṉḏa yukurrana gulŋiyinanydja munha-ŋupara, yana liŋgu ga djaḏaw'yurruna. \p \v 4 Ga ŋunhili Godkala Buṉbuŋura guḻku'na yukurrana yolŋu walala märr-yuwalkthinanydja maṉḏakala dhärukthunydja, bala bilyurrunana yukurrana Djesuwala, guḻku'na mirithirrina wal'ŋu ḏarramuwurru, 5,000-nha miṯtji. \p \v 5-6 Ga wiripuŋuyunydja munhayu djaḏaw'yurruna, bala walala ḻuŋ'maranhaminana marrtjina ŋunhiyi ŋurru'-ŋurruŋunydja yolŋu walala; ŋaḻapalmirri ga rom-marŋgikunharamirri walala ŋunhi, ga Ḻiya-ŋärra'mirri yolŋu yäku Yanatjnha, ga wiripunydja yäku yolŋu Gayapatj, ga Djon, ga Yaliktjanda, ga wiripu-guḻku' ŋunhi walala ŋurikiyi Yanatjku mala, gurruṯu'mirri walala, walala marrtjina ḻuŋ'maranhaminana ŋunhiyinydja walala ŋunhimalayina Djurutjalamlilina wäŋalili. \v 7 Bala walala dhawaṯmaraŋalana maṉḏanha Betanhanydja ga Djonnhanydja dhä-wirrka'yunarawuna yukurranharawu. Djingaryurrunanydja maṉḏa yukurrana ŋunhiliyi, bala walala ŋunhi ŋaḻapaḻmirriyunydja dhä-wirrka'yurrunana maṉḏanha bitjarrana, “Way maṉḏa, nhaltjarra dhuwala nhuma ŋanya baḏarraŋ'kuŋalanydja?... yolkala ganydjarryunydja ŋuli? Yolkala yäkuyu nhe walŋakuŋala dhuwala bundhurrnhanydja?” bitjarra. \p \v 8 Ga dhunupana ŋayi Betanydja waŋana bala buku-ruŋinyamaraŋala, yurru ŋayi ŋunhiyi dhaŋaŋdhina ŋuriŋiyi Garrkuḻukthu Birrimbirryu yulŋunydja, bala ŋayi ŋunhi waŋananydja bitjarrana, “Nhuma dhuwali ŋurru'-ŋurruŋu, ga nhuma ŋaḻapaḻmirri yolŋu walala. \v 9 Nhuma ŋinyalanhana dhä-wirrka'yundja yukurra dhuwala dhiyakuyyi, ŋunhi nhä ŋilinyu maṉḏa ŋamakurru djäma. ‘Yolkala nhuma ganydjarryunydja dhuwalayi yolŋunhanydja walŋakuŋala?’ bitjan nhuma yukurra dhä-wirrka'yundja ŋinyalanha. \v 10 Ŋäka ga marŋgithiya nhuma ŋurru'-ŋurruŋu yolŋu walala, ga bukmak nhuma dhuwala Yitjuralpuyŋu yolŋu walala. Dhuwalayinydja yolŋu ḏukthurruna yäkuyu Djesu-Christkalana ŋunhi ŋayi Natjurippuy wäŋawuy yolŋu, ŋurikala liŋgu ŋunhi nhuma ŋanya ŋal'maraŋala dharpaliliyaŋala. Yurru Gunhu'yunydja ŋanya ŋunhi walŋakuŋala warray beŋuru rakunyŋurunydja, ga ŋuriŋiyi nhanukala yana yäkuyu dhuwalanydja gay' yolŋu yukurra djingaryun, walŋana ŋayi yana baḏarraŋ'nha wal'ŋu yolŋunydja, Djesuwala yana yäkuyu. \p \v 11 “Yo, Djesunydja dhuwala balanyarana bitjan guṉḏa warray, ŋunhi nhuma bala'-dhuḻ'yunaramirriyu walalay yolŋu'-yulŋuyu ŋanya nyamir'yurruna, bala yana ŋurrkaŋalana. Yurru Gunhu'yunydja Godthu ŋunhiyi nhumalaŋguŋu ḏupthunaranydja guṉḏanha märraŋala warray, bala nherrara bala'wunydja ŋunhiyina yuṯuŋgurrwunydja; bukmak wiripunydja malanha yurru yukurra djingaryun ŋunhiliminayi waŋganyŋurana guṉḏaŋura. \v 12 Yo, ŋuriŋiyina bili ŋayipina Djesuyuna yurru yolŋu'-yulŋunha walŋakumanydja. Yakana waŋgany wiripu walŋakunharamirri yäku yukurra djingaryun dhiyalami wäŋaŋura munatha'ŋuranydja, liŋgu Godthunydja wekaŋala waŋganynha yana yäkunha walŋakunhamirrinhanydja; ŋuliwitjandhiyina yäkukurru waŋganygurruna yana ŋilimurru yurru walŋathirrinydja.” Bitjarrayina ŋayi yukurra Betayu ḻakaraŋalanydja ŋuripa walalambala ŋurru'-ŋurruŋuwanydja ga ŋaḻapaḻmirriwanydja. \p \v 13 Ga ŋuriŋiyi walalay yolŋuyu walalay nhäŋala yukurrana ŋunhimalayi Betanha ga Djonnha, nhaltjarra maṉḏa yukurrana ŋunhi ḻakaraŋala bitjarrayi, goramiriwyu maṉḏathu ga barrarimiriwyu, bala walala nhäŋalanydja ṉirryurrunana wirrkina, liŋgu walala marŋgi ŋurikiyi yolŋuwu maṉḏaku, ŋunhi maṉḏanydja gali'wuy maṉḏa, yakana ŋuriŋiyi ŋaḻapaḻmirriyu maṉḏanha marŋgi-wekaŋala ŋäthilinydja. Bala walala dharaŋarana maṉḏanha, ŋunhi maṉḏanydja galkiwuynha wal'ŋu yana Djesuwalaŋuwuy. \v 14 Ga biyapul walala nhäŋala yukurrana ŋunhiyinha bundhurrnha yolŋunha, ŋayi yukurrana djingaryurruna maṉḏakalana galkina, Betawalana ga Djongalana, ḻatju'na dhika wal'ŋu baḏarraŋ'nha. Bala walala ŋuriŋi ŋaḻapaḻmirriyunydja yakana ŋula maḻŋ'maraŋala yätjtja maṉḏakala, märr maṉḏanha walala yurru dhä-ḏir'yundja. \p \v 15 Bala walala maṉḏanha ŋunhiyi djuy'yurruna warraŋullilina dhawaṯmaraŋala, märr yurru walala waŋanharamirri walalawuy gayul, gäna wal'ŋu. \v 16 Bala walala ŋunhiyinydja ŋaḻapaḻmirrinydja yukurrana waŋanhamina bitjanminana, “Nhaltjanna ŋilimurru yurru maṉḏanha, dhuwaliyi yolŋunhanydja maṉḏanha? Guḻku'na dhuwala yolŋunydja walala marŋgimirri dhiyakuyi maṉḏaku, ŋunhi maṉḏakala djämakurru ŋayi Godthu walŋakuŋala ŋunhi bundhurrnha yolŋunha. Yakana walala yurru ŋilimurruŋgu märr-yuwalkthirrinydja, ŋunhi ŋilimurru yurru waŋa bitjan ganydjarrmiriw ḻakaramanydja maṉḏanha. \v 17 Ŋilimurrunydja yurru dhuwalayi maṉḏanha waŋa ḏaḏawmaramana yana, märr yurru ŋayi dhuwalayi dhäwuny'tja yakana balaka'yun yukurra yurru biyapulnydja. Ŋilimurru yurru waŋa maṉḏanha ḏälyuna dhärukthunydja, märr yurru maṉḏa yaka biyapulnydja waŋa yukurra Djesuwala yäkuyu, ga ḻakaramanydja walala yurru ŋanya Djesunha ŋula yolkala yolŋuwala bäyŋuna.” Bitjarra walala yukurrana ŋunhi waŋanhaminanydja. \p \v 18 Bala walala Betanha ga Djonnha galkara balayi ŋunhimalayi liŋgu, bala waŋana maṉḏakala bitjarrana, “Nhuma dhuwala maṉḏa yolŋu maṉḏa, nhuma yurru yakana yäkuyu Djesuwala yukurra waŋa ŋula yolnha. Ŋunhi nhuma yurru biyapul marŋgikuma yukurra yäku ḻakarama ŋanya Djesunha, ŋanapurrunydja yurru nhumalanha wirrkina wal'ŋu dhä-ḏir'yun.” \p \v 19 Bala maṉḏanydja Betanydja ga Djondja buku-wakmaraŋala balanydja bitjarrana, “Nhä dhika dhunupanydja wal'ŋu ŋinyalaŋgu Godkala maŋutjiŋura? Yolnhana dhika ŋilinyunydja yurru dhäruk märrama?... nhumalanhana?... bay yolnha?... Godnha? Nhumapi yurru guyaŋirrinydja ga djarr'yundja. \v 20 Yakana ŋilinyunydja maṉḏa yurru dhipuŋurunydja ḏaḏawyun; bitjanna liŋguna ŋilinyu yurru yukurra ḻakaramana yana nhaltjarra ŋilinyuway yukurrana nhäŋala ga ŋäkula.” \p \v 21 Ga biyapul walala ŋuriŋiyi ŋaḻapaḻmirriyu waŋana maṉḏanha raypirri'yurruna wal'ŋu, ḏälyu dhärukthu yana, bala dhawaṯmaraŋalana maṉḏanha yänana, liŋgu walala yaka maḻŋ'maraŋala ŋula nhä waŋgany yätj ŋurikala maṉḏakala; yakana walala dhä-ḏir'yurruna maṉḏanha, liŋgu yolŋunydja walala guḻku'na yukurrana goŋmirriyina dhika, ga wirrkina wal'ŋu wokthurruna yukurrana Godkala, ŋurikiyinydjayi ŋunhi ŋayi Godthu ḏukmaraŋala walŋakuŋala ŋunhiyi bundhurrnha yolŋunha. \v 22 Liŋgu ŋunhiyinydjayi yolŋu bundhurrnydja yakana yuṯa ŋula, märr ŋayi wirrkina wal'ŋu ya' worruŋuna, biyapulnha wal'ŋu nhanŋu 40-na dhuŋgarra, ga yakana ŋayi yukurrana marrtji'-marrtjina ŋäthili wal'ŋu, ga dhiyaŋunydja-wala walala ŋanya nhäŋalana marrtji'-marrtjinyarana dhuwalayi ḏarramunha. \s1 Garraywalaŋumirriyu bukumirriyaŋala yukurrana beyaṉumiriwwuna yana ḻakaranharawu \p \v 23 Ga ŋunhi maṉḏa Beta ga Djon dhawaṯthurruna yänana, bala dhunupana yana maṉḏa roŋiyina marrtjina withiyaranydja walala-miṯtjinhana, Garraywalaŋumirrinha walalanha, bala maṉḏa ḻakaraŋala yukurrana dhäruknha ŋunhiyinhana walalanha, ŋaḻapaḻmirrinhana ga ḏalkarra'mirrinhana yolŋunha walalanha, ŋunhi walala waŋana maṉḏakala bitjarra, “Ŋuli nhuma yurru bitjandhi biyapulnydja yäku-lakarama ŋanya Djesunha, ŋanapurrunydja wirrkina wal'ŋu nhumalanha dhä-ḏir'yun yurru.” \v 24 Ga ŋunhi walala wiripu-guḻku'yunydja ŋäkula, dhunupana walala waŋananydja marrtjina bukumirriyaŋalana Godnhana waŋganyŋurana, ga bitjarrana walala yukurrana bukumirriyaŋalanydja gam', “Garray, nhepi dhuwala djäma djiwarrny'tja, ga dhuwala munatha', ga gapu moṉuk, ga bukmak nhä malanha ŋunhi ŋorra marrtji ŋunhalamiyi. \v 25 Nhe waŋana ŋuliwitjarra ŋurikala nhokalaŋuwala djämamirriwala, ŋanapurruŋgalaŋuwala märi'muwalanydja Daypitkalanydja yäkuwala, balakurru nhokalanydja Garrkuḻukthunydja Birrimbirryu nhe waŋana bitjarra, \q1 ‘Nhäku ŋunhanydja walala yukurra mulku'-mulkurunydja maḏakarritjthirri? \q1 Nhäku ŋuli yolŋu'-yulŋuyu nherraṉ ŋula dhäparktja wal'ŋu rom ga nhäŋiniŋ'tja? \q1 \v 26 Ŋunha buŋgawa malanha ŋurru'-ŋurruŋu dhiyakuy munathawuy ŋuli waŋgany-manapanmirri yukurra, bala girri'-ŋamathirrina, \q1 Yanapi walala yurru buma buwayakkuma Garraynha, bala djuḻkmaramana be yurru ŋunhinhanydja Christnha wal'ŋu, ŋunhi Godthu ŋanya djuy'yurruna lili walŋakunharamirrinha.’ \p \v 27 “Yo, yuwalk ŋunhi ŋurruŋunydja maṉḏa, Yirittja yäku ga Baylattja waŋgany-manapanmina dhiyala wäŋaŋura yukurrana, waŋgany-manapara mulkuruwalanydja ga Yitjuralpuyŋuwalanydja bäpurru'wala, walala ŋunhi guyaŋina yukurrana yanapi walala yurru be djuḻkmarama ŋunhinhanydja wal'ŋu ḏarrtjalknhanydja nhuŋuway djämamirrinha Djesunhanydja, ŋunhi nhe ŋanya nherrara walŋakunharamirrinha ŋunhi wal'ŋu. \v 28 Yo, walala waŋanhamina yukurrana waŋgany-manapanmina bunharawu nhanŋu Djesuwu, yurru walalanydja yukurrana djäma ŋunhiyi yana liŋgu ŋunhi nhenydja liŋgu ŋäthili wal'ŋu nherrara ŋunhiyi maḻŋ'thunarawu. \p \v 29 “Garray, nhe marŋgi ŋanapurruŋgu yulŋunydja, ŋunhi walala yukurra ŋanapurruŋgu ŋayan'-dharra, barrari-wukuma ŋanapurrunha. Garray, guŋga'yurra ŋanapurrunha, nhuŋuway nhe djämamirrinhanydja walalanha. Ganydjarr-wekaŋa ŋanapurrunha, märr yurru ŋanapurru ḻakarama yukurra nhuŋuway yana dhäruktja, barrarimiriwyuna walalay. \v 30 Goŋ-djarryurra yulŋunydja, ga mulkiya ŋunhiyi rerrimirrinhanydja yolŋunha, ga djäma yana yukirriya ŋunhiyi ganydjarrmirri rom ga ṉirryunaramirrinydja, yäkuyu ŋuriŋi ḏarrtjalkthu wal'ŋu nhokalay djämamirriwala, ŋurikala yäkuyu Djesuwala.” \p \v 31 Ga dhunupana yana ŋunhi walala yukurrana ŋunhili bukumirriyaŋalanydja bitjarrayina, bala wäŋanydja ŋunhi marrmarryurrunana warrpam'nha, ga bukmak walala ŋunhiyi yolŋunydja walala dhaŋaŋdhinana yana Godkalana Birrimbirryu Garrkuḻukthuna, bala walala yukurrana ŋunhi waŋananydja dhäruktja Godku beyaṉumiriwyuna walalay. \s1 Garraywalaŋumirri yukurranha ŋuli guŋga'yunminya bala-lili'yunminya \p \v 32 Ga ŋunhiyi märr-yuwalkthinyaramirri walala yolŋu'-yulŋu yukurrana nhinana, djäkana yukurrana walalaŋguway walala bala-lili'yunminana dhikana waŋganyŋurana; waŋganynha ŋayaŋu walala ga waŋganynha muḻkurr. Yakana ŋula waŋgany yolŋu ŋunhili malaŋura waŋana bitjarra, “Dhuwalanydja malanha nhä ŋarrakuwaynha wal'ŋu.” Yakana walala bitjarrayi waŋananydja, liŋgu walala yukurrana yana wekanhamina bala-lili'yunminana ŋunhiyi nhänydja malanha ŋunhi walala ŋayathaŋala, ga yakana ŋula waŋgany yolŋu ŋunhilimi yukurrana nhinana dhäparktja ŋula nhämiriwnydja. \v 33 Ga walala yukurrana ŋunhiyi bo'puyŋuyunydja walalay djäma ganydjarrmirriyuna wal'ŋu ŋuriŋina, ḻakaraŋala yukurrana milkuŋala ŋanya Djesunha ŋunhi ŋayinydja walŋathina, ga walŋana ŋayi beŋuru moluŋuru liŋguna. Ga ŋayi Godthunydja yukurrana walalanhanydja gäŋala dhika ḻatju'kuŋalana wal'ŋu, bukmaknha yana ŋunhiyi märr-yuwalkthinyaramirrinhanydja walalanha. \p \v 34 Yo, yakana ŋula waŋgany ŋunhili malaŋura Garraywalaŋumirri yolŋu nhinana yukurrana dhäpark ga goŋmiriwŋuranydja, liŋgu ŋunhinydja yolŋu ŋunhi ŋayi ŋuli yukurranha nhinanha wäŋa-guḻku'mirrina, ŋula nhä guḻku'mirrina ŋayi, ŋayi ŋuli ŋuriŋiyinydja yolŋuyu yana wekanha ŋunhiyi nhanŋuway nhä malanha, djalimnha rrupiyawuna, \v 35 bala wekanha ŋurikala bo'puyŋuwalana walalaŋgala, ga walala ŋuriŋiyi walalay ŋuli bo'puyŋuyunydja märranha ŋunhiyi rrupiyanha, bala wekanhana ŋuripana wiripu-guḻku'wana yolŋu'-yulŋuwa dhäparkmirriwana, ŋunhinhana goŋmiriwnhana walalanha guŋga'yuna ŋuli bitjana liŋgu. \p \v 36 Ga waŋgany yolŋu yukurrana nhinana yäku Djotjip, yurru Lepay bäpurru ŋunhi ŋayi yolŋunydja, Djaparatjpuy wäŋawuy, yurru walalanydja ŋuriŋiyi bo'puyŋuyunydja wekaŋala ŋanya yäku wiripuna, yuṯana, Bänapatjnha yäku, liŋgu ŋayi ŋuli ŋuriŋinydja ḏarramuyu yukurranha bitjana liŋgu marrparaŋgunha yolŋunha walalanha, ga ŋunhiyi yäku Bänapatjtja mayali' balanyarayi bitjan ŋayi marrparaŋgunharamirri ŋunhiyi yolŋu. \v 37 Ga ŋuriŋiyi Bänapatjthu yäkuyu yukurrana ŋayathaŋala wäŋa, bala ŋayi ŋunhiyi djalimnha ŋunhiyi wekaŋalana, bala märraŋala rrupiyana ŋurikiyinydjayi, bala wekaŋala ŋuiikalana walalaŋgala bo'puyŋuwalana goŋlili. \c 5 \s1 Dhuway'manydji rakunydhina bili maṉḏa bothina Garrkuḻuknha Birrimbirrnha \p \v 1-2 Ga waŋgany ŋunhiliyi ḏarramu malaŋura Garraywalaŋumirriwala walalaŋgala yäku Yananaya, ga miyalktja nhanŋu Djapara yäku, maṉḏa yukurrana ŋayathaŋala wäŋa maṉḏakuway, bala maṉḏa wekaŋalana ŋunhiyi wäŋanhanydja, rrupiyawuna djalim märranharawu. Yo, märraŋalanydja maṉḏa rrupiyana ŋurikiyi, bala maṉḏa waŋanhamina bitjanmina, “Way, wiripunydja ŋali yurru wekama bala, ga wiripunydja ŋali yurru dhuḏi'yunmaramana ŋitjalaŋguwaynha ŋali ŋi'.” Bala maṉḏa gulk-gulkthurruna warray yulŋunydja, bala ŋayi Yananayayunydja gäŋala waŋganynha miṯtji balanydja ŋunha bo'puyŋuwalanydja walalaŋgala, bala waŋana bitjarrana, “Ŋay', dhuwalana yulŋunydja rrupiyanydja, ŋilinyu yukurra dhuwala wekama bukmaknha yana, ŋunhi ŋilinyu märraŋalanydja ŋurukuynydja ŋunhi wäŋawuynydja, ŋunhi ŋarra wekaŋala djalim,” bitjarrana ŋayi ŋunhi waŋananydja, bothinana ḻakaraŋalanydja. \p \v 3 Bala ŋayinydja dhunupana ŋanya waŋana Betayunydja bitjarra, “Yananaya, nhäku nhe ḻapmaraŋala ŋayaŋu nhuŋuway Mokuywunydja, märr nhe bitjarrayinydja ḻakaraŋala bothina ŋurikalana Gunhu'wala Garrkuḻukkalana wal'ŋu Birrimbirrwala. Yaka bukmak dhuwalayinydja nhe märraŋala ŋurikiyyi wäŋawuy, liŋgu nhe dhuḏi'yunmaraŋalana nhuŋuwaynha nhe guḻk-guḻkthurruna rrupiyanydja. \v 4 Ŋunhiyinydja wäŋa nhuŋuway warray, ga rrupiyanydja nhe ŋurikiy märraŋala nhuŋuway ŋunhiyinydja. Nhäkuna nhe djarrpi'kuŋalanydja guyaŋina, bala bothinana ḻakaraŋala? Dhuwalanydja nhe bothina yakana ŋula yolŋunha; ŋanyana nhe ŋunhi bothinanydja ḻakaraŋala Godnhana,” bitjarra. \v 5 Ŋäkulanydja ŋayi Yananayayunydja, bala dhunupana-wala ŋayi galkina munatha'lilina, bala rakunydhinana. Ga walalanydja ŋunhi ŋänharapuyŋunydja yolŋu'-yulŋu wirrkina wal'ŋu barrarina ŋurikiyi. \v 6 Bala walala ŋunhi yawirriny'tja marrtjina, bala garrpi'-garrpirana rumbalnydja ŋanya ŋunhi ḏarramunha, bala gäŋala djunamana molulilina. \p \v 7 Ga yaka weyindja, bala ŋayi miyalktja nhanŋu ŋurikiyi ḏarramuwu bunanana, yurru yaka ŋayi marŋgi ŋurikiyi dhuway'mirriŋuwunydja nhanukalayŋuwu ŋayi. \v 8 Bala ŋayi Betayunydja ŋanya dhä-wirrka'yurrunana ŋunhiyi miyalknha bitjarra, “Way, ŋunhayi rrupiyanydja nhuma maṉḏa wekaŋala, nhä ŋunhiyi yulŋunydja?... bukmak muka yana nhuma märraŋala ŋurukuy wäŋawuy?... ŋunhayi miṯtji bili?” \p Bala ŋayinydja ŋuriŋi miyalkthu buku-wakmaraŋala balanydja, bothinana ḻakaraŋalanydja bitjarrana, “Ŋe, bukmaknha ŋunhiyinydja,” bitjarra. \p \v 9 Bala ŋayi Betayu dhä-wirrka'yurruna bitjarrana ŋanya. “Nhäku nhuma maṉḏa ŋunhi nherrara gatjarr'yunarawu Garrkuḻukkunydja wal'ŋu Birrimbirrwu Garraywu. Dhuway'mirriŋunydja nhuŋu rakunynha liŋguna, ga ŋunhinydja yawirriny'tja ŋunhi walala gäŋala ŋanya molulili, roŋiyinana walala dhuwalana ŋulaŋuruyi, bala walala yurru nhunana gäma balayi ŋunhimalayi molulili,” bitjarra. \p \v 10 Bala dhunupana yana ŋayi ŋunhiyi miyalktja galkina rakunydhinana-wala yanana, nhanukala ḻukulilina Betawala. Bala walala yawirriny'tja gärrinana yukurrana, nhäŋala ŋanyanydja miyalknhanydja, rakunynhana ŋayi yukurrana ŋorrana, bala walala ŋanyanydja dhawaṯmaraŋala gäŋala marrtjina bala, bala dholkuŋalanydja maṉḏanha, dhuway'mirriŋunha manapanna. \v 11 Ga bukmaknha walalanydja Garraywalaŋumirrinydja walala ga wiripu-guḻku', ŋunhi walala ŋäkula yukurrana, wirrkina walala wal'ŋu dhika barrarinanydja manapara. \s1 Guḻku' yolŋu walala yukurrana ḏukthurruna ŋurikala Garraywalaŋumirriwala walalaŋgala \p \v 12 Ga bitjarrana bili yukurrana maḻŋ'thurrunanydja guḻku'na ganydjarrmirrinydja wal'ŋu dhikanydja rom, ŋuliwitjarrayi bo'puyŋuwalanydja walalaŋgala Garraywalaŋumirriwala, ṉirryunaramirrina ga ḻatju'na dhikana rom. Ga bukmak ŋunhi nhämunha' Garraywalaŋumirri walala yukurrana nhinananydja waŋganynha mala; bitjarrana bili walala ŋuli ḻuŋ'maranhaminyanydja yukurranha ŋunhimalayinydja Gunhu'walanydja Buṉbulili, ŋunhimalayi gali'lili yäkulili Djalamangala Gali'lili. \v 13 Wiripu-guḻkuny'tja yolŋu walala borrk ŋuli barrarinya dhambay-manapanminyarawu walalaŋala, yurru bukmakthunydja yolŋuyu walalay yukurrana ḻatju'-ḻakaraŋalana nhäŋala ŋunhinhayinydja Garraywalaŋumirrinhanydja walalanha. \v 14 Ga bitjarra warray liŋgu wiripu-guḻkuny'tja yolŋu walala yukurrana märr-yuwalkthina Garraywala, bala walala dhunupana yana waŋgany-manapanminana ŋunhimalayi malalili, guḻku'na dhikana yolŋu walala, ḏarramuwurru ga dhäykawurru. \p \v 15 Ga bitjarrana liŋguna Garrayyunydja yukurrana djämana mirithirrina ḻatju'na dhikana rom ŋuliwitjarrayinydja Garraywalaŋumirriwalanydja walalaŋgala, ga yolŋuyu walalay yukurranha ŋuli gänha rerrimirrinha walalanha mindhalamirrina, bala yorrkunhana marrtjinya ŋuli walalanha dhukarrlilina, märr ŋayi yurru nhanŋu Betawu gurrŋan ŋunhi, wuŋiḻi ŋayi marrtji ŋal'yu-ŋal'yun rerrimirriwala walalaŋgala ŋurikala, ŋunhi ŋayi yukurra yurru marrtji ŋuliwitjan dhukarrkurru Beta. \v 16 Ga wiripu-guḻkuny'tja yolŋu walala ŋunhi walala yukurranha ŋuli nhinanha ŋunhiliyi galki wäŋaŋura ḻiw'maranha Djurutjalam, guḻku'yuna walala marrtjina gäŋalanydja rerrimirrinhanydja walalanha ga wiripunha yolŋunha ŋunhi mokuywalaŋumirrinha birrimbirrmirrinha walalanha; gäŋalana walala yukurrana balayina ŋurikalayina walalaŋgala Garraywalaŋumirriwalana yolŋu'-yulŋuwala, bala walala yukurrana ŋunhi rerrimirrinydja walala ḏukthurrunana, bukmaknha yanana. \s1 Ŋaḻapaḻmirriyu wal'ŋu ŋayaŋu-yätjkuŋala bumara Garraywu bo'puyŋunha walalanha \p \v 17 Bala walala ŋunhi ŋaḻapaḻmirriyu yolŋu'-yulŋuyu mel-ḏi'yurrunana ŋunhiyi Garraywalaŋumirrinhanydja walalanha, ŋuriŋi Ḻiya-ŋärra'mirriyunydja yolŋuyu, ga nhanukala malthunaramirriyu walalay, ga ŋuriŋi ŋurrukthu ŋunhi walala yäku Djatutji, bukmakthuna walala dhiyaŋuyi walalay dhika mel-ḏi'yurrunanydja walalanha mirithinana yana. \v 18 Bala walala mulkanana ŋunhiyi bo'puyŋunhanydja Garraywunydja walalanha, bala galkarana marrtjina ŋunhimala ḻoḻulilina. \p \v 19 Nhinananydja walala yukurrana ŋunhili ḻoḻuŋurana, yana liŋgu-u-u ga buku-ranguna, ga ŋulinyaramirriyunydjayi ŋayi maḻŋ'thurruna walalaŋgu dhäwu'mirrina, ŋurikiynydja djiwarr'wuynydja yolŋu, ga dhunupa ŋayi ŋuriŋiyi yolŋuyu ḻapthunmaraŋalana dhänydja ŋunhi ḻoḻunydja, bala dhawaṯmaraŋalanydja ŋayipina goŋdhuna walalanha ŋunhiyi bo'puyŋunhanydja. Bala ŋayi walalaŋgu waŋana bitjarrana, \v 20 “Gatjuy, dhuwala nhuma yurru marrtji dhipuŋurunydja bala ŋunhawalana, Godkalana Buṉbulili. Dhärriya walala ŋunhiliyinydja ga ḻakaraŋana yukirriya yolŋu'-yulŋuwa ŋurupa, marŋgikuŋana walalanha dhuwalayina dhäruk walŋamirrina warrpam'thurra yana.” \v 21 Yo, ŋuriŋiyi walalay bo'puyŋuyunydja ŋäkula dhäruktja, ga djaḏaw'yunarayuna, bala walala marrtjinana, bala djuḏupthurrunana ŋunhimalayi buṉbulili Godkalana. Ga dhunupana walala yana yukurrana ḻakaraŋalana ŋunhiyi yulŋunydja, marŋgikuŋalana yolŋu'-yulŋunhana guḻku'nhana. \p Ga ŋulinyaramirriyuyi djaḏaw'yunaramirriyu goḏarr'mirrinydja, bala walala yukurrana ŋunhi Ḻiya-ŋärra'mirri yolŋu ga nhanŋu miṯtjinydja, ga wiripu-guḻku' yolŋu'-yulŋu Djuws bäpurru ŋaḻapaḻmirri, waŋgany-manapanminana walala yukurrana ḻuŋ'maranhaminana, bala walala waŋana bitjarrana, “Gatjuy marrtjiyana nhuma yurru balayina ḻoḻulilina ya', ga wapmaraŋa märra'-marraŋa ŋunhiyi bo'puyŋunhana walalanha, ga lilina gäŋa ŋanapurruŋgalana. Ŋanapurru yurru walalanha dhä-wirrka'yun,” bitjarra walala waŋananydja. \p \v 22 Bala walala marrtjinana-wala, mulkana ŋunhiyi wäŋa ḻoḻunydja, ga maḻŋ'maraŋalanydja bäyŋu warray. Bala walala roŋiyina martjmartjurruna ŋunhiyi yolŋu'-yulŋunydja, ga ḻakaraŋala walalambala bitjarrana, \v 23 “Way, yakana dhuwala walala ŋunhalaminydja ḻoḻuŋuranydja, dhika winya'-winyayurrunana walala. Yo, dhänydja ŋunhi warrpam yana dhaḻ'-dhaḻ warray, ḏälmirri warray yukurrana djingaryurruna, ga ŋunhi djäkamirrinydja walala djingaryurruna dhika ḻatju'kuŋala warray. Ga ŋunhi ŋanapurru gulŋiyina bala djinawa'lilinydja, ga yakana ŋanapurru ŋunhalayi maḻŋ'maraŋalanydja ŋula yolnha yolŋunha.” \p \v 24 Bala ŋayinydja ŋunhi buŋgawanydja ŋuriki walalaŋgu ŋunhi walala djäkamirri ŋurikiyi Buṉbuwu, ga walala ŋunhi ŋurru'-ŋurruŋu wal'ŋu ḏalkarra'mirri walala ṉirryurrunana bitjarrana wirrkina wal'ŋu, bala waŋana bitjanminana marrtjina, “Nhaltjanna dhika walala yulŋunydja? Nhaltjanna yurru dhika dhiyakuyinydja?... nhäna maḻŋ'thun?” bitjarra. \p \v 25 Bala ŋayinydja waŋganydja yolŋu beŋuruyi marrtjina, bala ḻakaraŋala bitjarrana, “Way, ŋunhiyinydja walala yolŋu'-yulŋu, ŋunhi nhuma yawungu galkaṉa walalanha ḻoḻulili, ŋunhana walala ya', Godkalana Buṉbuŋura, ḻakarama yukurra marŋgikuma yolŋu'-yulŋunhana.” \p \v 26 Bala ŋunhi buŋgawanydjä djäkamirriwu ŋuriki yolŋu'-yulŋuwu ga miṯtji nhanŋu marrtjina balayina, bala märra'-marraŋalana ŋunhiyinydja bo'puyŋunhanydja yukurrana, baṯ-gay mulka'-mulkanana, wap-lili roŋiyinyamaraŋalana walalanha ŋurikala ŋurru'-ŋurruŋuwalana yolŋu'-yulŋuwala, yurru walala gäŋalanydja walalanha garr'yurrunanydja, gurrum'thurruna yana, liŋgu walala ŋunhiyi beyaṉiyina ŋuriki yolŋu'-yulŋuwu wiripu-guḻku'wu, walala ŋuli bäynha walalanha baymatthurru guṉḏayuna. \p \v 27 Yo, ŋuriŋi walalay miriŋuyu gäŋalana walalanha yukurrana ŋunhiyi bo'puyŋunhanydja ŋurikalayina ŋaḻapaḻmirriwalana walalaŋgala, bala ŋayinydja yukurrana ŋuriŋiyi Ḻiya-ŋärra'mirriyunydja yolŋuyu dhä-wirrka'yurrunana walalanha, ga waŋana ŋayi bitjarrana, \v 28 “Liŋgu muka ŋanapurru nhumalaŋgu ḻakaraŋalanydja ŋäthili muka, nhuma yurru yaka ḻakarama ŋunhiyinhanydja ḏarramunha yäkunha. Yurru nhumanydja yaka warray ŋanapurrunha dhäruk märraŋala, ḻakaraŋalanydja nhuma yukurrana birrŋ'maraŋala dhuwalayi dhäwu' Djurutjalamlilinydja wäŋalili ḻiw'maraŋala; bukmakthuna birrka'mirriyuna ŋäkulanydja dhuwalayi, ga nhuma yukurra ŋurrulili nherraṉ ŋanapurrunhana, yanapi ŋanapurru ŋunhiyinydja yolŋunha buŋu murrkay'kuŋu.” \p \v 29 Bala ŋunhinydja walala Betanydja ga wiripu-guḻkuny'tja bo'puyŋunydja walala waŋana bitjarrana, “Ŋanapurrunydja yurru dhäruk märrama yukurra ŋanyapinyaynha waŋganynhana yana Godnhana, yakana ŋula yolŋu'-yulŋunha. \v 30 Godthunydja ŋayipi gaŋgathinyamirriyaŋala Djesunhanydja beŋuru rakunyŋurunydja, ŋuriŋi bili Godthu ŋunhi ŋayi God Waŋarr ŋanapurruŋgalaŋuwu märi'muwu walalaŋgu. Ga dhäŋuru ŋuliŋuru ŋunhi nhuma Djesunha bumara dharpaliliyaŋala, Godthunydja ŋanya walŋathinyamirriyaŋala rakunyŋuru, \v 31 bala märraŋalanydja ŋanya ŋayi, ga nherraranydja ŋunha djiwarr'lilina nhanukalaynha ŋayi gali'ŋura. Ga ŋunhayina ŋayi yukurra nhinanydja Ŋurruŋuna ga Walŋakunharamirrina ŋayi wal'ŋu, märr yurru yolŋu walala Yitjuralpuyŋunydja bilyunna yukurra walalaŋgalay walala yätjŋuru, bala ŋayipi yurru Godthu walalaŋgu yätjtja rom buwayakkumana, bäy-ḻakarama yurru, märr yurru walala yukurra nhinana walŋana. \v 32 Ŋanapurrunydja dhuwalayi rom nhäŋala ŋanapurruŋgalay maŋutjiyu, ga dhuwalana ŋanapurru yukurra ḻakarama dhunupana, ŋanapurru ga Garrkuḻukthu ŋuriŋi Birrimbirryu, ŋuriŋiyi ŋunhi Godthu wekaŋala ŋurikina ŋunhi dhäruk-märranharamirriwu walalaŋgu.” Bitjarra ŋayi Betayu yukurrana ḻakaraŋalanydja. \p \v 33 Ga walalanydja ŋunhi ŋaḻapaḻmirrinydja yolŋu'-yulŋu wirrkina dhika ŋoy-djingaryurruna dhiyaŋuyinydja dhärukthu, bala walala waŋananydja yukurrana bitjarrana, “Ŋilimurru yurru dhuwalanhanydja walalanha bumana ŋi, murrkay'kumana yurru,” bitjarrana. \p \v 34 Ga waŋganydja yolŋu ŋunhilimiyi miṯtjiŋura, Gamaliyanydja yäku waŋana ḻatju'kuŋala dhika yana, wiripukuŋala, yurru ŋayi ŋunhiyi yolŋunydja Rom-dharraymirri ga marŋgikunhamirri ŋayi Romgu ŋunhiyinydjayi yolŋu, ga bukmakthuna yolŋuyu walalay yukurrana ŋanya ŋunhi ŋamakurru'-lakaraŋalanydja. Ga ŋunhiyi yolŋu Gamaliya yäku djingaryurruna, bala waŋananydja ŋayi bitjarrana, “Dhawaṯmaraŋana dhuwalanhanydja walalanha yolŋu'-yulŋunha ŋi', märr yurru ŋanapurru waŋanharamirri.” Bala walala dhawatmaraŋalana yukurrana ŋunhiyinydja walalanha, bo'puyŋunhanydja. \v 35 Bala ŋayi ŋunhiyinydjayi yolŋu Gamaliyanydja waŋana bitjarrana walalaŋgu wiripu-guḻku'wunydja ŋaḻapaḻmirriwu, “Nhuma yolŋu walala ŋunhi Yitjuralpuyŋu, guyaŋiya walala. Bulnha ŋäthili galkurra, ga yaka walalanha buŋa waḏutja ga ŋula nhaltjarra. \v 36 Märr-yawungu dhuwala märr-gandarrkurru, waŋgany yolŋu ḏarramu yäku Dotatj maḻŋ'thurruna, bala ŋayi yukurrana ḻakaranhaminanydja birrŋ'maranhamina ŋanyapinyay ŋayi, yanapi ŋayi bathalana wal'ŋu, dharrpalnha yolŋu, ga guḻku'na yolŋunydja walala yukurrana malthurruna nhanbala, ŋula nhämunha' 400-nha. Yurru ŋayi ŋunhiyi yolŋunydja burakina warray, ga miṯtjinydja nhanukala gundupuŋala barrkuwatjthinana, bala yolŋuyunydja walalay ŋanya meṉguŋalana. \v 37 Ga yaka weyin ŋuliŋuruyi dhäŋuru, wiripuna yolŋu maḻŋ'thurruna, yäku Djudatjnha Galaliwuynha, ga ŋayinydja maḻŋ'thurruna ŋulinyaramirriyu ŋunhi ŋilimurru yukurrana bothurru ŋunhiyi yolŋunha walalanha miṯtji, ga walalanydja yukurrana guḻku'na yolŋunydja walala malthurruna ŋuripayina Djudatjpa yolŋuwa. Ga bitjarrayi liŋgu ŋayinydja ŋunhiyinydjayi yolŋu rakunydhina, ga nhanŋu malthunaramirri walala miṯtji ga bitjarrayi yana barrkuwatjthina yukurrana. \v 38 “Ga dhuwalayi mak Djesunydja yäku yolŋu, balanyara yana liŋgu bitjan ŋunhiyi yolŋu maṉḏa märrma'. Yaka ŋilimurru yurru buma murrkay'kuma dhuwaliyi yolŋunha walalanha, malthunaramirrinha walalanha nhanŋu Djesuwu. Gonha'yurrana walalanha, liŋgu ŋuli walalaŋgu rom ga djäma yolŋuwuŋunydja ŋula nherraṉara, dhuwalayinydja yurru galki buwayakthirri, winya'yunna yurru, bala yurru meṉgumana bukmakthuna. \v 39 Ga ŋuli dhuwalayi ŋulaŋurunydja Godkuŋunydja rom, ŋilimurrunydja yurru yakana djuḻkmarama dhuwaliyi yolŋu'-yulŋunha bo'puyŋunha nhanŋunydja. Ŋuli ŋilimurru yurru bumanydja walalanha, ŋilimurrunydja yurru mak maḻŋ'maranharamirri ŋilimurrunhawuynydja ŋilimurru, bitjan ŋilimurru yurru ŋunhiyinydjayi buma ŋanyana Godnhana. Gonha'yurrana walalanha dhipaliyina. Yakana dhuwalayinydja ŋamakurru, ŋilimurru yukurra yurru bunharamirri Godkalanydja.” \p \v 40 Ga walala ŋunhi ŋaḻapaḻmirrinydja buŋgawamirrinydja yoraŋalana nhanŋu ŋunhi waŋganygunydja yolŋuwu dhärukku, “Yo, ŋamakurru'na dhuwalayinydja nhokuŋu guyaŋinyara,” bitjarrana. \p Bala walala ŋunhiyinha walalanha bo'puyŋunhanydja balayi yukurrana galkara ŋunhimalayi buṉbulili, bala bartjunmaraŋalana walalanha yukurrana, ga waŋana walala biyapul ŋunhiyi walala ŋaḻapaḻmirri bitjarra, “Dhuwalanydja yakana nhuma yurru dhiyaŋunydja-wala yäku ḻakarama ŋanya Djesunha; yakana nhuma yurru biyapul ḻakarama yolŋu'-yulŋuwala Djesuwalaŋuwuy.” Bala walala djuy'yurrunana walalanha yukurrana dhawaṯmaraŋalana yänana. \p \v 41 Ga ŋunhi walala dhawaṯthurruna yukurrana bo'puyŋunydja ŋunhi Garraywalaŋumirrinydja, walalanydja dhika goŋmirriyina warray galŋa, märr-yiŋgathina warray, bitjarra warray wal'ŋu, liŋgu ŋayinydja walalanha Djesuyunydja yukurrana märr-yuwalkthina warray ŋunhimalayi marililinydja. Dhiyakuyina märrwu bala walala marrtjinanydja dhika ŋayaŋu-djulŋithina warray, liŋgu walala yukurrana ŋunhi burakinanydja ga ŋayaŋu-wutthunaranydja märraŋala yäkuyu nhanukalana Djesuwalana yana. \p \v 42 Ga bitjarrana liŋguna ŋuriŋiyi bo'puyŋuyunydja walalay marŋgikuŋala yukurrana ḻakaraŋala ŋunhili Godkala Buṉbuŋura, ga bitjanayi liŋgu walala ŋuli marrtjinya bala'lili ga bala'lili, ḻakaranha marrtjinya bitjana liŋgu bala, ḻakaranha ŋuli yukurranha yana Djesunhanydja, ŋunhi ŋayinydja Garray Walŋakunharamirri djuy'yunara Godkuŋu. \c 6 \s1 Walala djarr'yurruna guŋga'yunarawunydja 7-nha \p \v 1 Yo, bitjarrana liŋguna yukurrana ŋunhi miṯtjinydja Garraywalaŋumirrinydja walala ŋutharana, bitjarrana liŋguna guḻku'thinana marrtjina; guḻku'na mirithirrina yukurrana bilyurruna malthunarawu Djesuwu, wiripunydja Djuws bäpurru ŋurikiy bili wäŋawuy, ga wiripunydja Djuws wiripuŋuwuy wäŋawuy, ŋunhi walala ŋuli ŋunhiyi walala waŋanha wiripu dhäruk Gurik. Ga ŋunhiyinydja walala ŋunhi walala ŋuli waŋanha yukurranha wiripu dhäruk, walalanydja waŋana yukurrana morrumurru'na bitjarrana, “Yakana dhuwalanydja ŋamakurru'. Ŋilimurrunydja dhuwala be muka waŋgany mala, yurru nhuma yukurra wekamanydja dhiyakuynha bili wäŋawuy yolŋu'-yulŋunha, ga ŋanapurruŋgunydja miyalk walala dhuwala dhuwaymiriwnydja nhina yukurra marrya'mirrina.” \p \v 2 Bala walala ŋunhiyi bo'puyŋu 12-tja gawaw'yurruna wiripu-guṯku'wuna Garraywalaŋumirriwuna yolŋu'-yulŋuwu, ḻuŋ'maraŋalana marrtjina walalanha, bala walala waŋana bitjarrana. “Yakana ŋunhi ŋamakurru', ŋanapurru yurru bo'puyŋunydja yolŋu walala ḏaḏawyun ŋulaŋuruyinydja Godkala dhäwu'ŋuru ḻakaranhaŋuru, märr yurru ŋanapurru ŋathana wekama yukurra ŋunha yolŋunhana walalanha. \v 3 Nhumanydja yurru gutha walala djarr'yun wiripu-guṯku'nha ŋunha yolŋunha walalanha dhiyakuyi djämawu. Djarr'yurranydja walala ŋunhinha yolŋunha ŋunhi ŋayi dhaŋaŋdhirri yukurra Garrkuḻukthu Birrimbirryu, ŋunhinhayi ŋunhi ŋayi ŋuli guyaŋirri yukurra ḻiya-djambatjthinyaramirri ŋulaŋuru Godkuŋu. Djarr'yurranydja walala marrtjiya 7-nha yolŋu'-yulŋunhanydja dhipuŋuruyi nhuma miṯtjinha yana, bala walalanhana ŋanapurru yurru nherraṉdja marrtji dhiyakuyinydja djämawu. \v 4 Ga ŋanapurrunydja yurru bo'puyŋuyunydja walalay bukumirriyama yukurra yana, ga ḻakarama yukurra yurru dhäruknha Godku, ŋunhina liŋgu waŋganynha yurru ŋanapurruŋgunydja djäma.” \p \v 5 Ga walalanydja ŋunhi wiripu-guḻkuny'tja yana yoraŋalana ŋurikiyi dhärukku ŋunhi walala waŋana, bala walala djarr'yurrunanydja 7-nhana yolŋunhanydja walalanha. Waŋganynhanydja walala djarr'yurruna Dhepinnha yäkunha, liŋgu ŋunhiyinydjayi ḏarramu ŋuli yukurranha märr-yuwalkthinya wirrki yana Garraywala, ga biyapul ŋayi ŋunhiyi dhaŋaŋdhina Garrkuḻukthu Godkala Birrimbirryu. Ga bitjarra yana liŋgu walala djarr'yurruna dhuwalanhanydja walalanha gam', Bilipnha, ga Burakurunha, ga Nikananha, ga Dimunnha, ga Bämananha, ga Nikalatjnha ŋunhi ŋayinydja Yandiyukpuynha wäŋawuy. Ŋayinydja ŋunhiyinydjayi Nikalatjtja yäku mulkuruna, Djan'tayalnha yolŋu, ŋunhi ŋayi ŋäthili bilyurruna, bala buku-ŋal'yurruna Djuwskalaŋuwuna Godku wal'ŋu. \p \v 6 Yo, djarr'yurrunanydja walala ŋunhinha 7-nha ḏarramuwurrunha, bala gäŋala walalanha ŋurikala bo'puyŋuwalana walalaŋgala, bala waŋana bitjarrana. “Dhuwalanha walalanha gay' ŋanapurru djarr'yurrunanydja ḏarramuwurrunha, dhiyakuyi djämawunydja.” Bala walala ŋunhi bo'puyŋunydja bukumirriyaŋalana walalaŋgu, goŋnha ŋal'yurruna walalaŋgala ŋurikalayi malawala, bala ganaŋ'maraŋalana marrtjina ŋurikiyi djämawunydja. \p \v 7 Bala Godku dhäruktja yukurrana ŋuthara bathalayinana, barrkuwatjthinana ŋuliwitjarra wäŋakurrunydja ḻiw'maraŋalana, ga ŋunhili Djurutjalam wäŋaŋura wirrkina dhikana miṯtji Garraywalaŋumirrinydja walala, ga bitjarrayi yana liŋgu guḻku'yuyi ḏalkarra'mirriyunydja walalay märraŋala ŋunhiyi dhäwu', bala märr-yuwalkthinana yukurrana Djesuwala. \s1 Yolŋu'-yulŋuyu mulkanana Dhepinnha dhä-wirrka'yunarawuna \p \v 8 Yo, ŋunhiyinydjayi Dhepindja yäku ŋamakurru' yana yolŋu, ga djämanydja ŋayi yukurrana biyapulnha wal'ŋu ganydjarr-ḏumurru rom, liŋgu Godthu yukurrana nhanukala djäma biyapulnha wal'ŋu nhä mala ŋamakurru' ga ṉirryunaramirrina, ga guḻku'yuna yolŋuyunydja walalay nhäŋala ŋanya ŋoy-ŋamathinana nhanukala. \v 9 Yurru wiripunydja mala yolŋu walala yaka ḏukṯukthina nhanŋu Dhepingu; ŋuyulkthina walala yukurrana nhanŋu, ŋunhiyi yolŋunydja walala mala ŋunhi walala ŋuli yäku-lakaranharaminya walalanhawuy walala ‘Yäraŋuna yolŋu'-yulŋu’, yurru walalanydja ŋunhiyi walala yolŋu'-yulŋunydja Djuws Djäriniyawuy wäŋawuy ga Yaliktjandarawuy, ga ŋuriŋiyi malaŋuyu ga wiripu-guḻku'yu Djuwsthu ŋunhi walala Djilitjiyawuy ga Yaytjawuy, walala ŋuriŋinydja walalay ŋurru-nyinyaŋdhurrunana nhäŋala ŋanya Dhepinnha, bala walala yukurrana dhä-ḏälthinana waŋana bitjarrana ŋanya. \v 10 Yurru ŋayinydja ŋunhi Dhepindja ŋuli yukurranha waŋanha ŋunhi dhäruktja djambatjnha yana, liŋgu ŋunhiyi nhanukala Godku Birrimbirr yukurrana djäma, ga walala ŋuriŋiyinydja walalay yaka ŋula dhäruktja maḻŋ'maraŋala buku-ruŋinyamaranharawu nhanŋu Dhepingunydja. \v 11 Bala walala wekaŋala yolŋu'-yulŋunhana rrupiyayuna bäyim, walala yurru waŋana marrtji yolŋu'-yulŋunhana ŋoy-dhuŋgur'yunna bitjanna, “Dhuwala ŋanapurru ŋäkula waŋganynha yolŋunha Dhepinnha, ŋayi yukurra yätj-ḻakarama Mawtjitjnha, ga bitjandhi liŋgu ŋayi yukurra dhiyaŋuyi ḏarramuyu yätj-ḻakaramayi Godnhanydja.” \p \v 12 Bala walala ŋunhiyinydja walala marrtjina ḻiw'maraŋala dhika ḻakaraŋala ŋunhiyi dhäruk, ga walala ŋunhi ŋaḻapaḻmirri yolŋu walala ga rom-marŋgikunhamirri walala, ga bukmak ŋunhi yolŋu walala wirrkina dhika ŋoy-djingaryurruna, nhäranana dhärukthu ŋuriŋiyi. Bala walala mulkanana ŋanya Dhepinnhanydja, bala gäŋala djunamana ŋaḻapaḻmirriwalana dhä-wirrka'yunarawuna. \v 13 Ga bitjarrayi liŋgu walala gäŋala ḏarramuwurrunhanydja, märr walala yurru ḻakarama djawukirri yukurra ŋanya Dhepinnha, ga ŋunhiyinydja walala yukurrana ḏarramuwurrunydja waŋana bitjarrana, “Dhiyaŋunydja gay' ḏarramuyu yukurra bitjanna liŋgu yätj-ḻakaramana Godku Buṉbunha, dhuwalana ŋunhi ŋilimurruŋguna dharrpalnha wäŋa, ga wiripunydja ŋayi ŋuli dhiyaŋuyi yätj-ḻakarama rom ŋunhi, ŋunhi ŋayi Godthu wekaŋala Mawtjitjkala. \v 14 Ŋanapurru ŋäkula ŋanya, ŋayi ŋuli yukurra waŋa bitjan, ‘Djesuyu ŋuriŋi Natjurippuyyu yolŋuyu yurru ḏaw'-ḏawyunna dhuwalanydja Godku Buṉbu, buḻwaŋ'-buḻwaŋmaramana warrpam'thuna, ga romdja malanha ŋayi yurru ŋunhiyi ŋilimurruŋgu djambina marrtji wiripuyamana, ŋunhinydja rom malanha ŋunhi ŋayi ŋilimurruŋgala märi'muyu Mawtjitjthu wekaŋala goŋlili ŋilimurruŋgala.’” Bitjarrayina walala yukurrana djawukinana ḻakaraŋalanydja Dhepinnha. \p \v 15 Ga bukmak ŋunhilimi ŋaḻapaḻmirrinydja wal'ŋu ŋunhinydja yukurrana nhäŋala Dhepinnha dharr-bitjarrana, ga nhäŋala walala bukunydja ŋanya bitjarra ŋayi mulkuruyinana, bitjan djiwarr'wuynha yolŋu buku, ḻatju'yinyarana dhikana walala ŋanya nhäŋalanydja yukurrana. \c 7 \s1 Dhepindhu ḻakaraŋala ŋaḻapalmirriwa \p \v 1 Ga ŋayinydja ŋuriŋinydja Ḻiya-ŋärra'mirriyu yolŋuyu waŋana dhä-wirrka'yurruna ŋanya Dhepinnha bitjarrana, “Yuwalk muka walala yukurrana ḻakaranhaminanydja nhuna?” \p \v 2-3 Ga ŋayinydja buku-wakmaraŋala Dhepindja, waŋana balanydja bitjarrana, “Wäwa walala ga Mäḻu' walala, ŋäka walala ŋarranha. Ŋurruthaŋalanydja wal'ŋu ŋayi God maḻŋ'maranhamina ŋanyapinyay ŋayi ŋanapurruŋgalaŋuwala märi'muwalanydja Yipurayimgala, ŋunhi ŋayi yukurrana Yipurayim mukthurruna yana nhinana ŋunhala Mitjapatamiya makarrŋura wäŋaŋura, yurruna ŋayi marrtjina, bala nhinanana yukurrana ŋunhala Yarannha wäŋaŋura. Yo, maḻŋ'thurrunanydja ŋayi nhanukala Godtja, ŋunhiyinydja ŋunhi ŋayi nhina yukurra ḻatju'ŋura dhika djarraṯawun'ŋura, bala waŋana nhanukala Yipurayimgala bitjarrana, ‘Nhe yurru gonha'yurrana dhuwalanydja nhuŋuway wäŋanha, ga gurruṯu'mirrinha walalanha nhuŋuway, ga marrtjiya wiripuŋulili wäŋalili, ŋunhana ŋunhi ŋarrapi yurru nhuŋu milkuma ḻakarama.’ \v 4 Bala ŋayi ŋunhi gaŋgathinanydja, bala marrtjinana yana, yana liŋgu-u-u ga ŋayathaŋala ŋayi ŋunhina wäŋa Yarannha. Nhinananydja ŋayi yukurrana ŋunhiliyi märr-gurriri, bala ŋayi Yipurayimgu bäpa'mirriŋunydja rakunydhinana, ga ŋuliŋuru dhäŋuru ŋayi Godtja biyapul waŋanana nhanukala Yipurayimgala, gonha'yunarawuna ŋurikiyinydja wäŋawu. Bala Godthu ŋanya gäŋalana dhipalana wäŋalili, ŋunhi ŋanapurru yukurra dhuwala nhina. \v 5 Yurru Godthu yaka wekaŋala dhuwalanydja wäŋa nhanŋuwaynydja ŋayi Yipurayimgunydja ŋulinyaramirriyunydjayi, yakana ŋula waŋgany yutjuwaḻa ŋayi märraŋala nhanŋuway, yurru ŋayathaŋalanydja ŋayi yukurrana Godkuŋu ŋunhi dhawu'-nherraṉaranydja, liŋgu Godthu dhawuny'tja wekaŋala nhanukala Yipurayimgala bitjarra gam', ‘Dhuwalanydja wäŋa yurru nhuŋuway Yipurayimgu ga yumurrku'wu nhokalaŋuwu miṯtjiwu gupaḏalŋuwuna.’ Yurru ŋayinydja Yipurayimdja yukurrana nhinana yothumiriwŋga ŋulinyaramirriyunydjayi, bäyŋuna nhanŋu ŋunhi yumurrku ŋula. \v 6 Yurru Godthunydja waŋana ŋanya bitjarra, ḻakaraŋala nhanŋu Yipurayimgu, ‘Nhokuŋunydja mala-wunhara yumurrku yukurra yurru nhina barrkuna wäŋaŋura mulkuruŋurana; walala yurru yukurra nhina garrpiṉara yolŋu'-yulŋuwuŋu, ga djämana walalaŋgu yukurra yurru ŋunhilina bili wäŋaŋura weyinnha. Walala yurru ŋurikiy wäŋawuyyu yolŋu'-yulŋuyunydja walalay bartjunmaramana walalanha, ga ŋayaŋu-yätjkumana yurru yukurra weyinnha, 400-nha dhuŋgarra-ŋupara. \v 7 Ga ŋuliŋuruyinydja ŋarra yurru dhä-ḏir'yunna ŋunhiyi walalaŋgu buŋgawanhanydja yolŋu'-yulŋunha, ga ŋuliŋuruyi dhäŋuru nhuŋu yumurrkunydja yukurra yurru dhawaṯthunna ŋuliŋuru wäŋaŋurunydja, bala roŋiyirrina walala yukurra yurru marrtjina lili, ga dhiyalana wäŋaŋura walala yurru buku-ŋal'yunna yukurra ŋarrakuna,’ bitjarra ŋayi Godthu ḻakaraŋalanydja yukurrana Yipurayimgu. \p \v 8 “Ga biyapul ŋayi Godthu ḻakaraŋala Yipurayimgu bitjarrana, ‘Dhuwalanydja ŋarra yurru dhawu'-nherraṉmirri nhokala, märr dhawuny'tja dhuwala yurru yukurra yana djambimiriwnha. Nhuma yurru rumbal mitthunmirrinydja, bitjandja ŋuli ḏarrtjalkkumanydja ya' ḏarramuwurrunha, bukmaknha yana nhuma miṯtjinha, ga ŋuriŋinydja yurru mim'puyunydja nhumalanha ḻakaramana, bitjan nhumanydja ŋarrakuna ŋunhiyinydja yolŋu walala, ga ŋarranydja nhumalaŋguna waŋarr,’ bitjarra ŋayi Godthu waŋana ḻakaraŋalanydja. Ga ŋunhi ŋayi Yipurayimgunydja gäthu'mirriŋu ḏarramu Yitjaktja dhawal-wuyaŋina, bala ŋayi mitthurrunana nhanŋuwaynydja ŋayi ŋunhiyi gäthu'mirriŋunha ŋuriŋi 8-thunydja ḏaykun'thu. Ga bitjarra yana liŋgu Yitjakthunydja nhanŋuwaynydja ŋayi gäthu'mirriŋunha Djaykupnhanydja ḏarrtjalkkuŋala Godku yana, ga ŋayi ŋuriŋiyi Djaykupthunydja bitjarrayi yana liŋgu ḏarrtjalkkuŋala nhanŋuwaynydja ŋayi ŋunhi 12-nhanydja gäthu'mirriŋunha walalanha, ŋunhinhanydja walalanha ŋunhi walala bäpa'mirriŋu walala 12-kuna miṯtjiwu bäpurru'wu, Yitjuralwuna miṯtji, nhanŋuwaynha Godkuna yolŋu walala. \p \v 9 “Yo, ŋuriŋiyi gäthu'mirriŋuyu walalay Djaykupkalanydja mel-ḏi'yurruna ŋunhiyi gutha'mirriŋunhanydja walalaŋguway Djotjipnhanydja, bala walala wekaŋalanydja ŋanya ŋunhiyi yolŋu'-yulŋuwalana rrupiyawuna, bala walala ŋunhiyina djaw'yurrunanydja gäŋala bala Yetjiplilina wäŋalilinydja, ga ŋunhala Yetjiptja wäŋaŋura ŋayinydja ŋunhi Djotjiptja yukurrana nhinana garrpiṉarana djämamirrina walalaŋgu. Yurru ŋayinydja ŋunhi Godtja ŋunhiliyi nhanukala, \v 10 ga gäŋala ŋayi yukurrana Godthu ŋanya walaŋguŋala dhika marimirrikurrunydja. Yo, ŋayinydja ŋanya Godthunydja Djotjipnha yukurrana guŋga'yurruna, bala ŋayi buŋgawayunydja wal'ŋu ŋurruŋuyunydja Yetjippuyŋuyunydja ḻatju'-ḻakaraŋalana ŋanya Djotjipnha, ga ḻiya-djambatjnha ŋanya ḻakaraŋala, bala ŋayi nherrarana buŋgawakuŋalana ŋanya Djotjipnha; bukmak ŋunhiyi Yetjip wäŋa ga yolŋu'-yulŋunhanydja ŋayi nherrara nhanukalana Djotjipkalana dharraylili. \p \v 11 “Ga dhäŋuru ŋuliŋurunydjayi ŋunhiyinydja Yetjip wäŋa ŋanhdharkthinana baṉḏanydhinana; bukmak ŋunhiyi wäŋa räwak yukurrana djingaryurruna, ga dhuwalanydja wäŋa Gaynandja balanyarayi yana liŋgu räwakthi, bala ŋilimurruŋgu märi'munydja yukurrana nhinana galŋa-yätjthinana, marrya'yinana wirrkina, liŋgu ŋathanydja malanha warrpam winya'-winyayurruna bäyŋuthinana. \v 12 Bala ŋayi Djaykupthunydja ŋäkulana ŋunhawala Yetjiplilinydja, liŋgu ŋunhayi ŋorrana yukurrana ŋatha guḻku' ŋunhiliyi, ŋunhi walala ruwamŋukuŋala ŋatha yukurrana ŋunhiliyi ŋäthili, bala ŋayi Djaykupthunydja djuy'yurruna nhanŋuway ŋayi gäthu'mirriŋunhana walalanha ḏarramuwurrunhana bala Yetjiplilina ŋathawunydja märranharawu. Marrtjina walala, ga märraŋala ŋunhi ŋathanydja, bala roŋiyinana. \v 13 Galki ŋathanydja ŋunhi dhawar'yurrunana, bala walala balayi roŋiyina biyapul Yetjiplili ŋathawu märranharawu, bala ŋulinyaramirriyunydjayi ŋayi Djotjiptja waŋana maḻŋ-maranhaminana ŋanyapinyay ŋayi ŋurikala wäwa'mirriŋuwalanydja walalaŋgala nhanukalaŋuwala ŋayi, ‘Ŋarranydja dhuwala Djotjip, gutha'mirriŋu nhumalaŋgu,’ bitjarrana. Ga bitjarrayi liŋgu ŋayi Djotjipthu ḻakaraŋalayi ŋurikala Giŋgalanydja, buŋgawawalanydja wal'ŋu, ŋunhi nhanŋu mäḻu'mirriŋu ga gurruṯu'mirri walala nhanŋu Djotjipku nhinana yukurrana marrya'na ŋunhala Gaynan wäŋaŋura. \p \v 14-15 “Bala ŋayi Djotjipthu djuy'yurrunana nhanŋuway ŋayi dhäruknha nhanukalaŋuwu bäpa'mirriŋuwu Djaykupkuna, bitjarrana ŋayi waŋana, ‘Nhuma yurru marrtjina lilina dhipalana, ga nhina yurru dhiyalana yukurra ŋarrakalana djäkaŋura,’ bitjarra. Bala ŋayi Djaykup ga bukmak nhanŋu mala marrtjina balayina ŋunha Yetjiplilina, bala walala nhinananydja ŋunhalayina yukurrana, yurru walala ŋunhi miṯtjinydja märr-ḻurrkun', 75 yolŋu walala. Yo, nhinananydja ŋayi yukurrana Djaykup ŋunhiliyi märr-gurririna, bala ŋayi rakunydhinana, yurru yumurrku'na nhanŋu yukurrana nhinananydja ŋunhili wäŋaŋura weyindja, yana liŋgu-u-u ga bukmakthina walala murrmurryurruna ŋunhili yana mulkuruŋura wäŋaŋura, bukmak yana walala Djaykupku ŋunhi gäthu'mirriŋu walala. \v 16 Yurru ŋarakanydja malanha ŋunhiyi walalaŋgu yakana yukurrana ŋorrana ŋunhili Yetjiptja wäŋaŋura gupaḏalnydja, liŋgu yalalaŋumirriyunydja walalaŋgu ŋunhi yumurrkuny'tja walala marrtjina, bala märraŋalana ŋunhiyi ŋarakanydja walalanha ŋunhiyi yolŋu'-yulŋunhanydja, bala gäŋala roŋinyamaraŋalana liliyi Gaynanlili, bala walala yukurrana dhalkaraŋalanydja walalanha ŋarakanydja Djikamlilina wäŋalili, ŋunhimala liŋgu dharapullili ŋunhi Yipurayimdhu märraŋala bäyim ŋunhi mathirra ŋuriki nhanukalaŋuwu dhäykawu dhalkaranharawu. \p \v 17 “Yo, ŋunhiyi märi'munydja ŋanapurruŋgu yukurrana nhinana ŋunhili Yetjip wäŋaŋura weyinŋumirrina, bala ŋayi ŋunhi Godkunydja miṯtji marrtjina guḻku'yinana, bathalana miṯtji yukurrana nhinana, yana liŋgu-u-u ga walu marrtjina galkithina Godku, ŋayi yurru walalanha märrama dhawaṯmaramana ŋuliŋuruyi wäŋaŋuru, bitjarra yana liŋgu ŋunhi ŋayi dhawu'-nherrara ŋäthili wal'ŋu Yipurayimnha. \v 18 Ga ŋulinyaramirriyunydja waluyu, wiripuna ḏarramu wapthurruna buŋgawayina ŋurikiyi wäŋawu Yetjipkunydja, yurru yakana ŋayi ŋunhiyi marŋgi Djotjipkunydja; yakana ŋayi guyaŋina roŋiyinanydja ŋanya Djotjipnha. \v 19 Ŋunhiyinydjayi yuṯanydja ŋurruŋu buŋgawa yakana ḏukṯuk ŋilimurruŋgalaŋunydja märi'muwu walalaŋgu, ŋaramurrthinyana ŋayi ŋuli walalaŋgu yukurranha, mayali'-wilkthunana ŋayi walalanha ŋuli yukurranha yätjthinyana yana, ga ŋunhi ŋuli yothu dhawal-wuyaŋinya yuṯanydja, ŋayi ŋuli ŋuriŋiyinydjayi djaw'yunana, bala ŋurrkanhana, märr ŋayi yurru yothu ŋunhi rakunydhirrina. \p \v 20-21 “Ga ŋayinydja ŋulinyaramirriyu liŋgu dhawal-wuyaŋina ŋunhi Mawtjitjtja, yurru ŋayinydja ŋunhiyinydjayi Mawtjitjtja ḻatju'na dhikana wal'ŋu yothu. Yo, ŋäṉḏi'mirriŋunydja nhanŋu yukurrana djäka ŋurikiyi yothuwu, djuḻuḻ'maraŋala yukurrana wäŋaŋuranydja nhanukalay ḻurrkun' ŋaḻindi, ga yurruna ŋayi ŋanya bathililinydja rulwaŋdhurruna, bala djuḻuḻ'maraŋala mulmulilina ŋunhi marrtjina mayaŋ'ŋura dhärra'-dharrana. Bala ŋayinydja ŋurikala buŋgawawalanydja gäthu'mirriŋuyu miyalkthu maḻŋ'maraŋalana ŋanya ŋunhiyi yothunha, bala gäŋala nhanukalaynha wäŋalili, ga ŋutharanydja ŋayi ŋunhiliyi, bitjarrana bitjan nhanŋuwaynha ŋayi yothu ŋurikiyina Yetjippuyŋuwuna miyalkku. \v 22 Yo, ŋunhiyi walala Yetjippuyŋunydja ḻiya-djambatjmirri yolŋu walala, bala walala yukurrana marŋgikuŋalana Mawtjitjnhana, ga wirrkina wal'ŋu ŋayi yana marŋgithinanydja walalaŋgala. Ga ŋunhi ŋayi ŋuthara wakindhinana, ḏarramuyinana wal'ŋu, ŋayi ŋuli waŋanhanydja ḏälyuna dhärukthu ga djäma ganydjarrmirrina wal'ŋu rom. \p \v 23 “Ga ŋunhi ŋayi Mawtjitj ḏarramuna wal'ŋu, dhuŋgarra nhanŋu 40-na, ŋayi gurku'yurruna bitjarra, ‘Ŋarranydja dhuwala marrtjina bala ŋunha ya', nhäma marrtji ŋarrakuway miṯtjinha yolŋu'-yulŋunha Yitjuralpuyŋunha.’ \v 24 Bala ŋayi marrtjinana ŋunhimalayi wäŋalilinydja, ga dharr-way ŋayi nhäŋalanydja wäŋawuynha ŋurikiynha Yetjippuynhana yolŋunha, ŋayi yukurrana ŋuriŋiyi ḏarramuyu bumara bartjunmaraŋala yolŋunha Yitjuralpuyŋunha. Bala ŋayi dhunupana waṉḏina Mawtjitjtja, guŋga'yurrunana ŋunhiyi maṉḏa-miṯtjinhanydja yolŋunha, bala ŋayi wutthurrunana rakunyguna ŋunhiyi Yetjippuyŋunhanydja yolŋunha. \v 25 Ŋayi guyaŋina yukurrana yanapi walala ŋuriŋiyi walala-miṯtjiyunydja dharaŋana, ŋunhi Godthu yurru walalanha walŋakuma ŋuriŋiyi nhanukala goŋdhu Mawtjitjkala. Yurru walalanydja ŋunhi walala-miṯtjiyunydja ŋanya Mawtjitjnha yakana dharaŋara yol ŋayi ŋunhiyi; yaka walala ḏukṯuk nhanŋu Mawtjitjku. \p \v 26 “Yo, wiripuŋuyunydja munhayu ŋayi Mawtjitj balayi marrtjina roŋiyina ŋunhimalayi walalaŋgala wäŋalili, walala-miṯtjiwala, ga nhäŋala ŋayi ŋunhiyinydja märrma'nhana, maṉḏa yukurrana bunharamina maṉḏa-miṯtjina yära, Yitjuralpuyŋuna maṉḏa yana. Ga ŋayinydja ŋunhi marrtjina Mawtjitjtja, ḏukṯukthina ŋayi guŋga'yunarawu maṉḏaku, maṉḏanha ŋayi yurru barrkuwatjkuma. Bala ŋayi galkithinanydja ga waŋana bitjarrana maṉḏakala, ‘Way maṉḏa, nhumanydja dhuwala be muka gutha'manydji. Nhäkuna nhuma yukurra dhuwala bunharamirrinydja?’ bitjarra. \v 27 Ga ŋayinydja ŋunhi waŋganydja bilyurruna, bala ḏur'yurrunana ŋayi dhunupana Mawtjitjnha, bala waŋana bitjarrana, ‘Gatjala. Yol dhuwala nhe yolŋunydja? Yolthu dhika nhuna nherraranydja?... nhe yurru ŋanapurruŋgunydja be buŋgawa mala-yarr'yunarawu? \v 28 Nhaltjan nhe yurru yolŋunydja ŋarranha?... Buma murrkay'kumana?... bitjana nhe yawungu ŋunhi Yetjippuyŋunha bunha murrkay'kunha?’ bitjarra ŋayi ŋunhi yolŋunydja waŋana Mawtjitjkala. \v 29 Bala ŋayi ŋunhi Mawtjitjtja wirrkina beyaṉiyina, bala dhunupana ŋayi ŋunhi gonha'yurrunana ŋunhiyinydja wäŋa Yetjiptja, bala waṉḏina barrkulilina wäŋalili. Nhinananydja ŋayi yukurrana ŋunhala mulkuruŋurana wäŋaŋura Midiyannha yäkuŋura weyinŋumirrina, yana liŋgu-u-u, ga märraŋala ŋayi miyalknha, ga märrma'na nhanŋu yothunydja maṉḏa ḏarramunydja maṉḏa dhawal-wuyaŋina ŋunhiliyinydja. \p \v 30 “Yo, Mawtjitj ŋunhili nhinana yukurrana weyinŋumirrina dhikana, yana liŋgu-u-u ga 40 dhuŋgarra djuḻkthurruna. Bala waŋganymirrinydja ŋayi Mawtjitj nhinana yukurrana ḏiltjiŋurana ŋanhdharkŋurana, galki Bukuŋura Djäniya yäkuŋura, ga dhunupana ŋayi ŋunhi djiwarr'wuynydja dhäwu'mirri maḻŋ'thurrunana yana nhanukala ŋunhili. Yo, nhäŋala ŋayi Mawtjitjthu ŋunhiyi man'tjarr, ŋayi nhärana marrtjina, yurru yakana ŋayi ŋunhiyi man'tjarr nhärana räwakthinanydja ŋuriŋiyi gurthayu ŋäṉarryu. \v 31 Bala ŋayi nhäŋala yukurrana Mawtjitjthunydja ŋunhi ṉirryurruna wirrkina, bala ŋayi marrtjina galkithinana, ŋayi yurru nhäma galkiŋuruna. Bala ŋayi ŋäkula rirrakaynha Garraynhana Godnha, ŋayi bitjarra waŋana gam', \v 32 ‘Ŋarranydja dhuwala God Waŋarr nhokalaŋuwu märi'muwu walalaŋgu, Yipurayimgu ga Yitjakku ga Djaykupku,’ bitjarra. Bala ŋayi ŋunhi Mawtjitjtja yukurrana marrmarryurrunana djingaryurrunanydja, wirrkina yana ŋayi barrarina nhänharawu ŋurikiyinydja. \v 33 Bala ŋayi ŋunhi Garraynydja waŋana nhanukala bitjarrana, ‘Yupmaraŋana dhuwali dhapathuŋ'tja nhuŋuwuy, liŋgu dhuwalanydja wäŋa dhuwala nhe yukurra dhärra dharrpalnha wal'ŋu ganaŋ'thunarana Garraywu. \v 34 Nhäŋala ŋarra ŋunhi ŋarrakuway yolŋunhanydja walalanha ŋunhi walala yukurra burakirri ŋunhili Yetjiptja wäŋaŋura, ga ŋäma ŋarra yukurra walalanha ŋäthinyaranydja, ga dhuwalanydja ŋarra marrtjina walŋakunharawuna walalaŋgu, ŋarra yurru walalanha dhawaṯmaramana ŋuliŋuruyi garrpiṉaraŋurunydja romŋuru. Go marrtjiyana lili ŋarrakala, ŋarra yurru nhunanydja djuy'yun balayi Yetjiplili,’ bitjarra ŋayi Garrayyunydja ḻakaraŋala Mawtjitjku. \p \v 35 “Yo, ŋäthilinydja walala Mawtjitjnha yukurrana nyinyaŋdhurruna muka nhäŋala, waŋana walala yukurrana bitjarra ŋanya ŋunhi Mawtjitjnha, ‘Yolthu nhuna nherraranydja dhiyakuyi?... nhe yurru ŋanapurruŋgu be ŋurruŋunydja, ga mala-yarr'yunarawunydja yukurranharawu?’ Bitjarra walala yukurrana ŋunhi ŋäthilinydja ŋanya Mawtjitjnha waŋana, yurru ŋunhiyi yana liŋgu yolŋunha ŋayi Godthunydja djuy'yurruna walalaŋgu guŋga'yunarawu, ŋayina yurru walalaŋgu ŋurruŋunydja, ŋayina yurru Mawtjitjthuna walalanha gäma dhawaṯmaramanydja ŋuliŋuru garrpiṉaraŋurunydja romŋuru. Yurru yaka ŋayi yurru ŋunhiyi gänanydja wal'ŋu djäma ŋayipinydja, ŋuriŋina bili djiwarr'wuyyu yolŋuyu yurru yukurra ŋanya guŋga'yun gäma, galkikuma ŋanya, ŋunhi ŋayi maḻŋ'thurruna nhanukala ŋunhili man'tjarrŋura. \p \v 36 “Yo, Mawtjitjthu ŋurru-warryurrunana gäŋalana ŋuliŋuruyi yolŋu'-yulŋunhanydja Yetjipŋurunydja wäŋaŋuru dhawaṯmaraŋalana, ga djämanydja ŋayi yukurrana biyapul wal'ŋu bathala rom, ganydjarrmirrina wal'ŋu ŋunhili Yetjip wäŋaŋura, ga biyapul ŋunhili ṉapuŋgany'tja gapu yäku ‘Miku gapu’ ŋunhi ŋorrana marrtjina, ŋunhili ŋayi bathalanydja wal'ŋu dhika ganydjarr ḏumurru djäma rom, ga bitjarrayi liŋgu ŋunhalanydja ŋanhdharkŋuranydja wäŋaŋura ŋayi bitjarrayi yana djäma yukurrana, ŋunhi walala yukurrana nhinana ŋunhiliyi 40 dhuŋgarra ŋupara. \v 37 Yo, ŋayi Mawtjitjthu yukurrana gäŋalanydja walalanha dhika ḻatju'kuŋala bala, ga waŋana ŋayi Mawtjitjthu walalanha, ḻakaraŋala walalaŋgu ŋurikiyi nhanukalaŋuwu miṯtjiwunydja Yitjuralpuyŋuwunydja bitjarra, ‘Godthu yurru nherraṉ waŋganynha yolŋunha, dhäwu'-gänharamirrinha nhumalaŋgu, ŋayi yurru ŋunhiyinydja yolŋu dhawaṯthun ŋuliŋuru nhumalaŋgala miṯtjiŋurunydja dhipuŋuruyi, balanyara ŋayi bitjan ŋarra.’ \v 38 Yo, ŋunhiyi yana liŋgu Mawtjitj walalaŋgala ŋunhili ŋanhdharkŋuranydja wäŋaŋura nhinana yukurrana Godkalaŋuwalanydja miṯtjiwala yolŋu'-yulŋuwala, ŋilimurruŋgalaŋuwala märi'muwalanydja walalaŋgala, ga ŋurikala djiwar-wuywala yolŋuwala ŋunhi ŋayi waŋana nhanukala ŋunhala bukuŋura yäkuŋura Djäniya; ga ŋunhiyinydja ŋurikalayi Mawtjitjkala ŋayi Godthu wekaŋala ŋunhi walŋamirri wal'ŋu dhäruk ḻakaranhaminyarawu marrtjinyarawu bala ŋilimurruŋgu. \p \v 39 “Bala nhaltjarrana ŋunhiyi ŋilimurruŋgala märi'muyunydja walalay?... Ŋawatthurruna muka märraŋala ŋunhiyi Mawtjitjku dhäruk? Yäääw, yaka walala ŋunhiyi ŋuriŋiyi walalay märraŋalanydja ga malthurruna nhanŋu dhärukku, yana walala ŋunhi ŋuyulkthinana nhanŋu Mawtjitjku, bala bukuyu-ŋurrkaŋalana ŋanya, liŋgu walala yukurrana ḏukṯukthinanydja walala yurru marrtji balayi roŋiyirri Yetjiplili. \p \v 40 “Bala walala ŋunhiyi walala waŋananydja Mawtjitjkalaŋuwalana wäwa'mirriŋuwala, Yärungalana yäkuwala, bitjarrana, ‘Way, nhe ŋanapurruŋgu yurru djäma ŋula nhä ŋi',... waŋarrkuma, märr yurru ŋayi marrtji ŋuriŋiyi ŋurru-warryun ŋanapurrunha, liŋgu ŋunhinydjayi ḏarramu Mawtjitjtja ŋunhi ŋayi ŋilimurrunha gäŋala beŋuru yukurrana lili, dhika winya'yurrunana, wanhakana mak ŋayi.’ \v 41 Bala walala djämana yukurrana ŋamaŋamayurrunana ŋunhiyi be nhänydja waŋarrnydja walalaŋguway, rumbalnydja djäma bitjarra buliki, bala walala yukurrana ŋunhiyina wäyinnha malanha bathara wekaŋalanydja ŋurikiyi waŋarrwunydja, bala buku-ŋal'yurrunanydja yukurrana ŋurikiyinayi waŋarrwu, goŋbuynha ŋunhi walalaŋguŋuwaynha walala djämawuy. \v 42 Bala ŋayi Godtja bilyurruna, ŋapana walalaŋgu wekaŋala ŋuriki walalaŋgu; gonha'yurruna ŋayi walalanha, märr walala yukurra yurru buku-ŋal'yun ŋula nhäkuna djiwarr'wuywu malaŋuwu, ganyu'wuna malaŋuwu ŋula nhäkuna, bitjarra yana liŋgu bitjarra yolŋuyu dhäwu'-gänharamirriyu yukurrana wukirri ŋäthili wal'ŋu baman', bitjarra gam', \q1 ‘Nhuma yolŋu walala Yitjuralpuy. \q1 Yolku nhuma yukurrana buku-ŋal'yurrunanydja ŋunhiliyi ŋayilpiŋura wäŋaŋura?... ŋula yolku yana waŋarrwu? \q1 Yaka ŋarrakunydja nhuma ŋunhi yukurrana bumara wäyinnhanydja ga bathara, bitjarra mundhurr ŋunhiyi; \q2 yaka ŋarrakunydja nhuma yukurrana bitjarrayi buku-ŋal'yurruna, \q2 ŋunhi nhuma yukurrana nhinana ŋunhili gawarrka'ŋura wäŋaŋura 40 dhuŋgarra ŋupara. \q1 \v 43 Nhumanydja yukurrana ŋunhi buku-ŋal'yurruna waŋarrwu Molikkuna yäkuwu, \q2 nhanŋuna ŋurikiyinayi ŋunhiyinydja nhuma yukurrana gäŋala buṉbu ḏalwaḏalwa buku-ŋal'yunaramirri, \q2 ga wiripunydja nhuma yukurrana buku-ŋal'yurruna ŋuriki ganyu'wuna, nhumalaŋgalaŋuwu waŋarrwu Repanguna yäkuwu ganyu'wu ŋuriki; \q2 buku-ŋal'yurruna nhuma yukurrana ŋurikiyinydja waŋarrwu malaŋuwu ŋunhi nhuma yukurrana djäma nhumapina goŋdhuna. \q1 Bala ŋarranydja yurru nhumalanha djuy'yun barrkumalana yana wäŋalili; \q2 nhuma yurru yukurra nhinanydja ŋunhana bala gali'ŋura Bapilunnha wäŋaŋura.’ Bitjarra ŋayi yukurrana Godtja waŋana ŋilimurruŋgalaŋuwala märi'muwalanydja walalaŋgala. \p \v 44 “Yo, ŋunhalana ŋanhdharkŋurana wäŋaŋura ŋilimurruŋgala ŋunhi märi'muyu yukurrana ḏälkuŋala ŋunhi buṉbu ḏalwaḏalwa, Godkuna ŋunhiyinydja buṉbu, ŋunhi ŋayi ŋuli yukurranha nhinanha ŋunhili walalaŋgala. Godthunydja ŋunhi ḻakaraŋala ŋäthili yana Mawtjitjkala, nhaltjan walala yurru djäma ŋunhiyi ḏalwaḏalwa, Godku buṉbu, bala walala ŋunhi djämanydja ŋunhiyi yana liŋgu djan'kukuŋala ŋunhi ŋayipi Godthu ḻakaraŋala walalaŋgala. \v 45 Ga ŋunhiyi yolŋu walala ŋunhi walala djäma ŋunhiyi ḏalwaḏalwa, walala worruŋuyinana, bala marrtjina raku'-rakunydhinana ŋunhili ŋanhdharkŋura wäŋaŋura, bala walalaŋgala yumurrku'yunydja walalay gäŋala yukurrana ŋunhiyi Godku buṉbu, yana liŋgu-u-u ga gulŋiyina walala dhipalayi wäŋalili Gaynanlilinydja ŋurikimirriyina. Marrtjinanydja walala ŋunhiyi, malthurruna nhanŋu Djajtuwawuna yäkuwu, bala märraŋalana yana dhuwalayi wäŋanhanydja, djaw'yurrunana yana ŋurikala wiripu-guḻku'walanydja bäpurru'wala. Liŋgu Godthu ŋayipi ŋunhiyi gukuŋala dhawaṯmaraŋala yukurrana ŋäthili yana walalanha wiripu-guḻku'nhanydja ŋunhi miṯtjinha. Yo, ŋilimurruŋguna märi'munydja walala yukurrana nhinana dhiyala wäŋaŋura, ga mukthurruna walala yana yukurrana buku-ŋal'yurrunanydja Godku ŋunhiliyi yana liŋgu ḏalwaḏalwa'ŋura, yana liŋgu-u-u ga Daypitmirriyuna waluyu. \p \v 46 “Yo, Godtja ŋunhi mirithina märr-ŋamathina nhäŋala ŋanya Daypitnhanydja, ga ŋayinydja ŋunhi ḏukṯukthina ŋunhiyi Daypit, ŋayi yurru djäma yuṯana buṉbu Godku, märr walala yurru Djaykupkala yarraṯaŋuru mala buku-ŋal'yun yukurra Godkunydja ḻatju'ŋura dhika buṉbuŋuranydja. \v 47 Yurru ŋayi Daypitthunydja ŋunhiyi yaka warray buṉbuŋalanydja djämanydja ŋunhiyi buṉbuŋha; gäthu'mirriŋuyuna nhanukala Daypitkala, Djalamandhuna yäkuyu ŋunhiyi djäma dhuḻ'yurrunanydja buṉbunydja Godku. \v 48 Yurru ŋilimurruŋgunydja God garrwar warray wal'ŋu waŋarr, biyapul warray, yaka ŋayi ŋuli nhina yukurra Godtja ŋunhilimi buṉbuŋura yolŋuwalanydja ŋunhi goŋbuynydja djämawuy. Ŋäthili baman'tja dhäwu'-gänharamirriyu yolŋuyu waŋana yukurrana bitjarra gam', \q1 \v 49 ‘Djiwarrny'tja dhuwala ŋarraku wäŋa nhinanharawu, \q2 ga dhuwalinydja munathany'tja wäŋa ŋarraku ḻuku-nherraṉminyarawuna. \q1 Nhäyinyara buṉbu nhuma yurru djäma ŋarrakunydja dhika? \q1 Wanhami wäŋaŋura ŋarranydja yurru nhina yukurra?... nhäyinyaraŋura buŋguŋura? \q1 \v 50 Liŋgu dhuwalayinydja bukmak nhä malanha ŋarrakuŋuway yana djämawuy.’ Bitjarra ŋayi yukurrana Garraynydja waŋana ḻakaranhamina.” \p \v 51 Bala ŋayi Dhepindhunydja yana mukthurruna warray waŋana marrtjina, ḻakaraŋala ŋunhiyi ŋaḻapaḻmirriwa ŋuripa, ga bitjarrana ŋayi yukurrana waŋananydja, “Nhä nhuma dhuwala yolŋunydja walala? Raypirri-waḏatjmirri?... ŋänharamiriw walala? Ŋayaŋunydja nhumalaŋgu dhuwala ḏälnha wal'ŋu yana, ga mäkiri' nhumalaŋgu dhumuknha, liŋgu yaka nhuma ḏukṯuk Godkalaŋuwu dhärukku ŋänharawu. Yakana nhuma ŋuli yukurra mäkiri'-witjun ŋuruku Garrkuḻukkunydja wal'ŋu Birrimbirrwu; bitjan liŋgu nhuma yukurra ŋanya bukuyu-ŋurrkamana, liŋgu nhumanydja dhuwala balanyarana yana bitjan ŋunhiyi märi'mumirriŋu walala nhumalaŋgu. \v 52 Nhumalaŋgala märi'muyunydja yukurranha ŋuli ŋayaŋu-yätjkunha bunha ŋunhinydja yolŋu'-yulŋunha Godkunydja dhäwu'-gänharamirrinha walalanha; yakana ŋula waŋganynha yolŋunha walala gonha'yurruna ŋula nhä burakinyamiriwnhanydja. Ga bitjarrayi liŋgu walala bumara yukurrana murrkay'kuŋala ŋunhi Godku dhäwu'mirrinhanydja walalanha, ŋunhi walala ŋuli ḻakaranha ŋäthili wal'ŋu yana bitjana, ‘Galki ŋayi yurru ŋunhiyi Rom-dhunupanydja Yolŋu bunana dhiyala.’ Ga yuwalk yana ŋunhiyi Rom-dhunupanydja yolŋu marrtjina lili dhipala munatha'lili, ga nhumanydja dhiyaŋunydja walalay ŋunhiyinhanydja wekaŋala goŋlili ŋurikala miriŋuwalana, bala bumarana nhuma ŋanya wal'ŋu murrkay'kuŋalana. \p \v 53 “Yo, nhumalaŋgu warray ŋayi Godthu wekaŋala nhanŋuway ŋayi romdja, ŋuliwitjarra ŋurikalayi djiwarr'wuywala yolŋuwala walalaŋgala. Yurru nhumanydja yaka warray märraŋala ŋunhiyi romnha, ga mäkiri'-witjurruna nhuma nhanŋu bäyŋuna. Nhumanydja ŋunhiyinhayi romnha yana bakthunmaraŋalana warrpam'thurrunana.” Bitjarrana ŋayi yukurrana Dhepindhu ḻakaraŋalanydja ŋuripa Ŋaḻapaḻmirriwanydja. \s1 Yolŋu'-yulŋuyu bumara rakunyguŋala Dhepinnha gunḏayu \p \v 54 Bala walala ŋunhiyi Ŋaḻapaḻmirri yolŋu walala marrtjina ŋoy warray dhärrana Dhepingu, ŋaramurryina warray ŋuriŋiyi nhanukala dhärukthu, bala walala yukurrana ḻirra-ḻawu'-ḻawunhaminana bunharawuna nhanŋu. \v 55 Yurru ŋayi Dhepindja baḏak yukurrana yana dhärrana dhaŋaŋ wal'ŋu yana dhika Gunhu'wala Birrimbirryu, bala ŋayi buku-ruŋala yukurrana yana djiwarr'lilina, nhäŋalanydja ŋayi ŋunhi djiwarrny'tja ḻapthunarana, ga Gunhu'nhana ŋayi nhäŋala, ŋayi yukurrana nhinana nhanukalay ŋayi ḻatju'ŋuranydja ŋunhiliyinydja wal'ŋu, djarraṯawun'ŋuranydja. Ga biyapul ŋayi nhäŋala Djesunhana, ŋayi yukurrana dhärrana galki Gunhu'wala gali'ŋura, dhunupa'ŋuŋura yana. \v 56 Bala ŋayi Dhepindhu waŋana ḻakaraŋala bitjarrana, “Way nhäŋana walala. Ŋarranydja yukurra nhäma djiwarrny'tja ḻapthunarana, ga nhämana ŋarra yukurra Djesunhanydja, ŋayi yukurra dhärranydja ŋunha galkina Gunhu'walana, ŋurruŋuna wal'ŋu biyapulnha.” \p \v 57 Ga dhunupana walalanydja ŋunhi ŋurru'-ŋurruŋunydja yolŋu walala mäkiri'na-dhaḻyunmina walalaŋgalay goŋdhuna ŋänharaŋurunydja, bala yatjunmina wirrkina, mäkiri'-yarryurrunana, bala dhunupana yana gundupuŋalanydja, baṯ-nha ŋanya mulkanana, \v 58 bala warryu'-warryurrunana nhinana bala, dhawaṯmaraŋalana ŋuliŋuruyi wäŋaŋurunydja. Bala walala dhunupa guṉḏana marrtjina ḻaw'-ḻawmaraŋala, bala wirriw'-wirriwyurrunana yukurrana ŋanya Dhepinnha. Ga waŋgany yuṯa ḏarramu yukurrana dhärrana ŋunhiliyi nhäŋala, yäku Djol, ga walalanydja ŋuriŋi nhänharapuyŋuyunydja marrtjina girri'na burrul'maraŋala walalaŋgalay rumbalŋuruna, bala rarr'yurruna ḻukulilina nhanukala yukurrana Djolwala dharraywuna. \p \v 59 Mukthurruna yana walala yukurrana baymatthurruna ŋanya guṉḏayunydja wirriw'-wirriwyurruna, ga ŋayinydja Dhepindja yatjurruna waŋana Garraywala bitjarrana, “Djesu Garray, märraŋana ŋarranha birrimbirrnydja, nhokalana goŋlili.” \v 60 Bala ŋayi bun'kumu-nyilŋ'thurrunanydja, ga waŋana yatjurruna bitjarra, “Garray, bäy-ḻakaraŋa walalaŋgu yulŋunydja. Yaka weyinguŋa walalaŋgu dhiyakuyyinydja djämawuy yätjpuynydja.” Yo, waŋananydja ŋayi bitjarrayi, bala dhunupana ŋorrana rakunydhinana. \p Bala ŋayi Djolnydja waŋana ŋoy-ŋamathinana bitjarrana, “Murr'-muka ŋayi rakunydhina,” bitjarra. \c 8 \s1 Djolyu bunha ŋuli marrtjinya ŋayaŋu-yätjkunha Garraywalaŋumirrinha yolŋu'-yulŋunha \p \v 1 Ga ŋuriŋi liŋgu waluyu walala yolŋu'-yulŋuyunydja ŋurru-yirr'yurrunana yana marinydja ŋuriki Garraywalaŋumirriwunydja walalaŋgu, ŋunhi walala yukurrana nhinana ŋunhili Djurutjalam; biyapulnha walala ŋunhi romdja nherrara walalaŋgu bunharawunydja. Bala walalanydja yukurrana ŋunhi märr-yuwalkthinyaramirrinydja walala Garraywu barrkuwatjthinana wäŋalili ga wäŋalili ga wäŋalili bitjarrana marrtjina, bala nhinana marrtjina wiripuŋukurruna wäŋakurru bala, Djudiyakurru ga Djamariyakurruna. Ga walala ŋunhi bo'puyŋunydja walala ŋunhiliyina bäymana yukurrana nhinana Djurutjalamnha wäŋaŋura. \v 2 Bala walala ŋunhi wiripu-guḻkuny'tja Garraywalaŋumirri walala marrtjina, bala märraŋala ŋanya Dhepinnhana rumbalnha, bala gäŋala molulilina, bala walala yukurrana wirrkina dhika nyä'yunminanydja nhanŋu, guyaŋinanydja ŋanya manapara. \p \v 3 Ga ŋayi Djolnydja yukurrana ḏukṯukthina bunharawu dhawar'maranharawuna ŋuriki Garraywalaŋumirriwunydja walalaŋgu, liŋgu ŋayi Djolyunydja ŋuli birrka'yuna bitjana warray, yanapi ŋunhiyi Godkunydja rom balanyarayi, liŋgu yaka ŋayi marŋgi Djesuwu ŋayipinydja wal'ŋu. Yo, marrtjinyanydja ŋayi ŋuli Djol, ḻiw'maranha ŋuliwitjarra wäŋakurru Djurutjalamgurru, djuḏupthuna ŋuli marrtjinya bala'lilinydja malaŋulili, bala nhänha Garraywalaŋumirrinhanydja yolŋunha ŋunhi, bat-gay, bala gänhanydja ŋuli warryu'-warryunana nhinanha bala, bala ŋurrkanha ḻoḻulilina dhunupana ŋanya, ḏarramuwurrunha ga dhäykawurrunha. \s1 Garraywalaŋumirriyunydja yolŋu'-yulŋuyu gäŋalana Godku dhäruktja Djamariyalilinydja makarrlili \p \v 4 Yo, ŋuliŋuruyinydja Djurutjalamŋurunydja walala Garraywalaŋumirrinydja walala yukurrana baḻaka'yurrunana, ga bawala'mirrikurruna walala yukurrana dhäwuny'tja ḻakaraŋala birrŋ'maraŋala Djesunha yäkunydja. \p \v 5 Ŋayinydja Biliptja marrtjina, bala nhinanana yukurrana Djamariyana wäŋaŋura, ga ŋunhiliyina ŋayi yukurrana ḻakaraŋalanydja ŋanya Djesunha, ŋunhi ŋayinydja Walŋakunharamirri, djuy'yunara Gunhu'wuŋuna wal'ŋu. \v 6 Ga walala yukurrana guḻku'na yolŋu'-yulŋunydja dhika mäkiri'-witjurruna nhanŋu dhärukkunydja; ḻatju'kuŋalana walala dhikana ŋäkulanydja yukurrana, ga nhäŋalanydja ŋunhi nhaltjarra ŋayi Bilipthu djäma yukurrana ganydjarrmirri wal'ŋu dhika rom. \v 7 Liŋgu yätjmirrinydja birrimbirr walala dhunupa yukurrana dhawaṯthurrunana dhä-rirrakaymirrina ŋurikalayi yolŋuwalanydja walalaŋgala, ga wiripu-guḻku' rerrimirri walala yukurrana ḏukthurrunana dhunupana, ga bunhdhurrnydja marrtjinana yukurrana. \v 8 Ga bukmak ŋunhiliyi wäŋaŋuranydja Djamariyanydja goŋmirriyinana, mirithinana galŋa-djulŋithina dhika manapara. \p \v 9 Ga ŋunhilimiyi Djamariya wäŋaŋura yolŋu yukurrana nhinana yäku Djäyman, yurru ŋayi ŋuriŋiyi yolŋuyu yukurrana ŋayathaŋalanydja ŋula nhä girriny'tja gaḏamangunharamirri; bitjana liŋgu walala ŋuli yolŋu'-yulŋuyunydja nhänha ṉirryunana yukurranha ŋanya bitjanarayinydja djämawuy. Ŋayi ŋuli garrwarkunharaminyana ŋanyapinyay ŋayi yulŋunydja, dharrpal-ḻakaranhaminyana, \v 10 ga bukmaknha yolŋunydja walala yukurrana dhärukku malthurruna nhanŋuwaynha yana, ŋurru'-ŋurruŋu wal'ŋu ŋunhi yolŋu walala buŋgawamirri, ga wiripu-gulku ŋunhi gali'wuy walala, bala bukmakthunna ŋuli ŋanya ḻakaranha ŋunhiyi ḏarramunha bitjananydja gam', “Ŋayina ŋunhayina Ganydjarr-ŋutu'mirrinydja yukurra nhina,” bitjarra walala yukurrana yolŋuyunydja walalay ḻakaraŋala, yanapi ŋayi yukirri ŋayathaŋu Godku ganydjarr ŋunhi. \v 11 Yo, walala ŋuli yolŋunydja walala nhanŋu ŋurikiyi gaḏamangunydja mäkiri'-wuṉḏaŋarr'yinyana dhikana, liŋgu beŋuruna bili ŋayi yukurrana djäma bitjarrayinydja Djäymandhu, ṉirryunaramirrinydja ŋunhinydja rom. \p \v 12 Ga ŋunhiliyi liŋgu wäŋaŋura ŋayi yukurrana Bilipthunydja ḻakaraŋala Gunhu'walaŋuwuy warray, ŋurukuy warray wal'ŋu Rom, ga ŋanya Djesu-Christnha ŋayi yukurrana ḻakaraŋala Bilipthunydja, ga walalanydja yukurrana yolŋuyunydja walalay märr-yuwalkthinana Djesu-Christkuna yäkuwu, märr-nherraṉminana manapara, bala yukurrana ḻiya-ḻupthurrunana, ḏarramuwurru ga dhäykawurru. \v 13 Ga ŋayi Djäymandja, gaḏamandja ŋunhiyinydja yolŋu, ŋayipiwaynha märr-yuwalkthina, bala ŋayi ḻiya-ḻupthurrunana. Bala bitjarrana liŋguna ŋayi yukurrana marrtjinanydja galkina yana Bilipkala, nhäŋala marrtjina ŋunhiyi ganydjarr-ḏumurruna wal'ŋu dhikana ŋunhi, ŋunhi ŋayi ŋuli Bilipthu djäma yukurranha; yurru ṉirryurrunana dhikana ŋayi nhäŋalanydja Djäymandhu. \p \v 14 Yo, ga ŋunhalanydja Djurutjalamdja, ŋuriŋi bo'puyŋuyu wal'ŋu Garraywalaŋumirriyu walalay ŋäkulana ŋunhamalayinydja Djamariyalilinydja, guḻku'nhana dhikana yolŋu'-yulŋunha märr-yuwalkthinyara ga märranhara yukurranhara Gunhu'wu dhäruk, bala walala ŋulaŋuru Djurutjalamŋurunydja djuy'yurruna maṉḏanhana Betanhana ga Djonnhana ŋunhimalayinydja, guŋga'yunarawunydja walalaŋgu. \v 15 Ga ŋunhi maṉḏa bunananydja ŋunhiliyi, bala dhunupana yana maṉḏa bukumirriyaŋalana yulŋunydja walalaŋgu ŋuriki märr-yuwalkthinyamirriwunydja walalaŋgu, märr yurru walala märrama ŋunhiyina wal'ŋu walŋa, Garrkuḻuknhana Birrimbirrnha. \v 16 Yo, bukumirriyaŋalanydja maṉḏa ŋunhi bitjarrayinydja, liŋgu yaka muka yana ŋula yolnha yolŋunha ŋunhilimi miṯtjiŋura Gunhu'walanydja Birrimbirryu monyguŋala; yaka muka walala yana dhaŋaŋdhinanydja wal'ŋu ŋuriŋiyi walŋayu, yana walalanha yukurrana ḻiya-ḻupmaraŋala yulŋunydja yäkuyu Garraywala, Djesu-Christkala yana. \v 17 Bala maṉḏa marrtjina Beta ga Djon goŋ-ŋal'yurrunana walalaŋgala bala, ga dhunupana yana walala märraŋalana ŋunhiyi Garrkuḻuknhanydja wal'ŋu Birrimbirrnha, dhaŋaŋnha dhikana. \p \v 18 Ga ŋayinydja ŋuriŋiyi gaḏamandhunydja Djäymandhu yukurrana nhäŋala ŋunhimalayi maṉḏanha, ŋunhi ŋurikalayi maṉḏakala goŋ-ŋal'yunarayunydja yolŋuyunydja walalay marrtjina märra'-marraŋalana Gunhu'wu Birrimbirrnydja, dhaŋaŋdhinana marrtjina. Bala ŋayi Djäymandhunydja djawarr'yurruna rrupiya warray, bala milkuŋala waŋana bitjarrana Betawala ga Djongala, \v 19 “Ŋay' märraŋana. Ŋarranydja ḏukṯuk nhuma yurru wekama dhuwaliyi ganydjarrnydja ŋarrakalana goŋlili, märr yurru ŋarranydja goŋ-ŋal'yun ŋula yolkala yolŋuwala, bala ŋayi yurru märramana dhuwaliyi Garrkuḻuktja Birrimbirr.” \p \v 20 Bala ŋayi Betanydja dhunupana nhanŋu waŋana bitjarrana, “Rrupiya nhuŋu ga nhepi yurru marrtji djunamana ŋunhana ya', dhä-ḏir'yunaramirrililina wäŋalili, liŋgu nhenydja ŋuli guyaŋirri ŋunhi yanapi Gunhu'wunydja Garrkuḻuktja Birrimbirr ŋula nhä, nhe yurru bäyim rrupiyayu. Dhuwalayinydja mundhurr warray Gunhu'wu, yäna warray ŋayi yurru wekama; yakana ŋuli rrupiyayunydja nhe bäyim märraŋu. \v 21 Nhenydja yurru yakana dhiyalamiyi romŋura, yakana nhe yurru märrama dhuwalayi Garrkuḻuknha Birrimbirrnha, liŋgu nhe ŋayaŋu-djarrpi'na, yakana dhunupa Gunhu'walanydja maŋutjiŋura. \v 22 Ma', ŋanydjaḻa'yurrana dhipuŋuruyi nhokalay nhe yätjŋurunydja wal'ŋu, bala waŋiya bukumirriyaŋana Garraynha, märr yurru ŋayi nhuŋu mak bäy-ḻakarama ŋurikiyi, ŋunhi nhaltjan nhe guyaŋirri ŋuli yukurra djarrpi'kuma. \v 23 Liŋgu ŋarra yukurra nhämanydja dhuwali nhokala ŋayaŋuŋuranydja, biyapul warray mel-djana' nhe, ga garrpiṉara nhe ŋurikiŋi yätjkuŋu romguŋu.” \p \v 24 Bala ŋayi gaḏamandja ŋunhi yolŋu waŋana bitjarra Betawala ga Djongala, “Way maṉḏa. Bukumirriyaŋa ŋarraku maṉḏa Garraynha, märr yurru yakana ŋarraku ŋunhiyi dhä-ḏir'yunamirrinydja rom maḻŋ'thun yurru, bitjarra nhe ŋunhi waŋana ŋarraku.” \p \v 25 Ga dhäŋuru ŋuliŋurunydja maṉḏa Betayu ga Djondhu ḻakaraŋalana yukurrana ŋanya Djesunha ŋuripa yolŋu'-yulŋuwana, ga bitjarrayi liŋgu maṉḏa yukurrana ḻakaraŋala Garraywuŋuna dhäruk. Bala ŋuliŋuruyinydja maṉḏa marrtjina balayina roŋiyina Djurutjalamlilina, yurru marrtjinanydja maṉḏa yukurrana ŋuliwitjarra bäyma yana Djamariyakurru makarrkurru, ga birrka'mirriŋura wäŋaŋuranydja maṉḏa yukurrana ḻakaraŋala birrŋ'maraŋalanydja ŋunhi ŋamakurruny'tja dhäwu' Djesu-Christnha. \s1 Bilipthu marŋgikuŋala mulkurunha yolŋunha Yithiyapiyawuynha wäŋawuynha \p \v 26 Waŋganymirriyunydja waluyu djiwarr'wuy yolŋu marrtji, bala waŋa Bilipkala yäkuwala bitjanna, “Gaŋgathiyana, bala marrtjiya djalathaŋ'lili bala ya'. Marrtjiyanydja nhe yurru ŋula dhukarrkurrunydja ŋunhi marrtji ŋorra ŋunha ŋanhdharkkurru, ŋulaŋuru Djurutjalamŋuru ga bitjanna bala Gäthalilina wäŋalili yäkulili.” \v 27 Bala ŋayi Biliptja dhunupa yana gaŋgathirrina, bala marrtjina. \p Marrtjinydja ŋayi yukurra-a-a ŋuliwitjandhina dhukarrkurru, bala dharr-way ŋayi nhäma yolŋunhana, Yithiyapiyawuynha yolŋunha, ŋayi yukurra marrtji lili, yurru yolŋunydja ŋunhiyi ŋurruŋuna wal'ŋu guŋga'yunaramirri ḏarramu, ŋayi ŋuli yukurra djäka rrupiyawu ŋurikalaŋuwu buŋgawawalaŋuwu miyalkkalaŋuwu ŋunhi ŋayi ŋurruŋu buŋgawa ŋurukuy wäŋawuy Yithiyapiyawuy. Yo, ŋunhiyi yolŋu ḏarramu marrtjina ŋäthilinydja bala Djurutjalamlili buku-ŋal'yunarawu Godku, \v 28 ga ŋulaŋuruyina ŋayi ŋunhi roŋiyinanydja marrtjina yukurrana balayi nhanukalaynydja ŋayi wäŋalili, yurru ŋayi marrtjina nhinananydja ŋunhilimi ŋunhi ŋuli yarraman'thu warryu'-warryun, yurru marrtjinanydja ŋayi yukurrana, nhäŋala marrtjina djorra' maŋutji-ḻaw'maraŋalanydja Godku dhäruk, ŋunhi ŋayi baman'ŋuwuyyu ŋunhiyi yolŋuyu dhäwu'-gänharamirriyu yäkuyu Yitjayayu wukirri be ŋäthili. \p \v 29 Yo, nhäŋalanydja ŋayi Bilipthu ŋunhiyi yolŋunha, ŋayi marrtjina bala djuḻkthurrunana, bala ŋayi ŋunhi Garrkuḻuktja Birrimbirr waŋanana nhanukala Bilipkala bitjarrana, “Way, bala marrtjiya ŋunhawala ya', galkithiya; ŋunhanha yolŋunha withiyarra,” bitjarra. \v 30 Bala ŋayi waṉḏinanydja Bilip galkithinanydja, ga ŋäkula ŋayi dhäruknha, ŋayi marrtjina waŋana ŋunhiyi, rediŋ ŋunhiyi dhäruk Yitjayawuŋu. Bala ŋayi ŋanya dhä-wirrka'yurruna Bilipthunydja ŋunhiyi ḏarramunhanydja bitjarrana, “Way, marŋgi nhe dhiyakuyi yulŋunydja dhärukkunydja?... dharaŋan nhe yukurra?” \p \v 31 Ga ŋayinydja waŋana buku-wakmaraŋala bitjarrana, “Yaka ŋarra yukurra dhuwala dharaŋan dhuwalayi dhäruktja bay. Ŋarra ḏukṯuk, ŋarranha yurru guŋga'yun yolŋuyu, ga marŋgikuma dhipuŋuru dhärukŋuru mayali'wu, nhaltjan yukurra waŋa.” Bala ŋayi ŋunhiyinydja ḏarramu waŋana bitjarrana, “Go, wapthurra lili dhipalana, nhiniya galki ŋarrakalana gali'lili.” \p Bala ŋayi Biliptja wapthurruna ŋunhimalayina, bala nhinanana marrtjina bala, maṉḏana rrambaŋina. \v 32 Ga dhuwalana ŋayi ŋunhiyi dhäruktja rediŋ marrtjina gam', \q1 “Walala märraŋala ŋanya, bala gäŋala bunharawu murrkay'kunharawuna, \q1 ga yanana ŋayi mukthurrunana-wala malthurrunana walalaŋgu, \q1 bitjarra yana liŋgu bitjan ŋuli wäyin bembi marrtji mukthunna bunharawu. \q1 Yo, ŋunhi ŋuli ŋula yolŋuyu bulkany'tja warrkuḻuma ŋunhiyi wäyinnha bembinha, \q2 yakana ŋayi ŋuli ŋunhiyi wäyin ŋula yatjundja, \q1 ga ŋunhiyinydjayi yolŋunydja balanyarayi, yakana ŋayi buku-ruŋiyinyamaraŋala ŋula dhäruk walalaŋgunydja, \q2 ŋunhi walala ŋanya yukurrana djarrpi'kuŋala dhä-wirrka'yurruna waŋana. \q1 \v 33 Walalanydja ŋunhi djäma yätjnha nhanŋu, yanapi ŋayi ŋunhiyi ŋula yol yolŋu, ga nhäŋiniŋ, \q1 yakana ŋula waŋgany yolŋu wapthurruna nhanukalanydja gali'lili guŋga'yunarawu nhanŋunydja. \q1 Walala ḏaḏaw'maraŋalanydja ŋunhi rumbal-winya'yunmaraŋalana ŋanya dhipuŋuru munatha'ŋuruna, \q2 yurru nhämunha'na, dhika ŋunhi walkur-märranharanydja nhanukuŋu malanydja.” \p \v 34 Bitjarrana bala ŋayi marrtjina ŋuriŋiyi ḏarramuyu rediŋdja ŋunhiyi djorrany'tja, bala ŋayi bilyurruna, bala waŋana ŋanya Bilipnha dhä-wirrka'yurruna bitjarrana, “Way, yolnha dhika yukurra ŋuriŋiyi dhäwu'-gänharamirriyunydja ḻakarama? Ŋanyapinyay ŋayi?... bay wiripuŋunha yolŋunha ŋiniya?” bitjanna. \p \v 35 Bala ŋayi Bilipthunydja dhunupana ḻakaraŋalana nhanŋu, warraŋulnha ḻakaraŋala marrtjina ŋuliŋuruyi bili Yitjayawala dhärukŋuru, ŋayi ḻakaraŋalanydja ŋanyana yukurrana Djesunhana. \p \v 36 Yo, waṉḏina maṉḏa yukurrana marrtjinanydja ŋuriŋiyi yarraman'thunydja, yana liŋgu-u-u, ga dharr-way maṉḏa gapuna mayaŋ'nha nhäŋala. Bala ŋayinydja ŋunhiyinydjayi yolŋunydja waŋana bitjarrana, “Way, dhuwala gapunydja bay. Ŋarranydja ḏukṯuk nhe yurru ŋarranha ḻiya-ḻupmaramana.” \v 37 (Ga ŋayinydja nhanukala ŋunhi Biliptja waŋana bitjarra, “Ŋunhi nhe yukurra yuwalkkumanydja märr-yuwalkthirri, märr-nherraṉmirrinydja manapan Garraywalanydja, ga ŋunhiyinydjayi manymaknha nhuŋu, nhe yurru ḻiya-ḻupthunna.” \p Ga ŋayinydja ŋunhi ḏarramunydja waŋana bitjarra, “Yo, yuwalk ŋarra märr-yuwalkthirri yukurra dhuwala Djesu-Christkalana, ŋunhi ŋayinydja Gäthu'mirriŋu Godku.”) \p \v 38 Bala ŋayi ŋuriŋiyi ḏarramuyu nherrarana ŋunhiyi yarraman'tja, bala maṉḏa yarrupthurruna ŋunhimalayina mayaŋ'lilina, bala ŋayi Bilipthunydja ŋanya ḻiya-ḻupmaraŋalana ŋunhiyi yolŋunhanydja ŋunhilina mayaŋ'ŋura. \p \v 39 Ga dhunupa ŋunhi maṉḏa dhawaṯthurrunanydja beŋuruyi gapuŋurunydja, bala ŋayinydja ŋanya ŋuriŋiyi Godkalanydja Birrimbirryu dhunupana djaw'yurrunana ŋanya Bilipnhanydja nhanukala, ga ŋuriŋiyi Yithiyapiyawuyyunydja yolŋuyu yakana ŋanya nhäŋala biyapulnydja. Bala ŋayi marrtjinana ŋunhiyi ŋuliŋuruyinydja, marrtjinana-wala yana roŋiyinana nhanukalaynha ŋayi wäŋalili, galŋa-djulŋithinana wal'ŋu dhikana, goŋmirriyinana. \p \v 40 Ga Biliptja ŋunhi ŋayinydja maḻŋ'maranhamina ŋanyapinyaynydja ŋayi ŋunhalana wäŋaŋura Yatjthutnha yäkuŋura Bala ŋayi yukurrana ŋunhiyi Biliptja marrtjina wäŋalili ga wäŋalili, bitjarrana marrtjina bala, ḻakaraŋala birrŋ'maraŋalana dhäwu'na. Garraynha, yana liŋgu-u-u, ga mulkana ŋayi wäŋa Djitjariya yäku. \c 9 \s1 Djesu maḻŋ'maranhamina ŋanyapinyay ŋayi Djolwala dhukarrŋura \p \v 1 Ga ŋunhili wäŋaŋura Djurutjalam ŋunhiyi yolŋu yäku Djolnydja yukurrana baḏak ḻayḻayyurruna bumara ŋunhi Garraywalaŋumirrinha yolŋunha walalanha; wirrki yana ŋayi ḏukṯukthinanydja, ŋayi yurru baḏuwaḏuyun Djesuwunydja rom. \v 2 Bala ŋayi marrtjina bala ŋurikala Ḻiya-ŋärra'mirriwala yolŋuwala, bala waŋananydja ŋayi bitjarrana, “Ŋarranydja yurru dhuwala marrtji bala Damatjkalilina wäŋalili. Nhä warray nhe ŋuli djorrany'tja wekaŋu ŋarrakala, märr yurru ŋarra gäma ŋurupana walalambala ŋunhi walala ŋurru'-ŋurruŋu wal'ŋu, ŋurukuy buku-ŋal'yunaramirriwuy buṉbuwuy; ŋarra yurru wekama walalaŋgu ŋunhiyi djorrany'tja nhokuŋu wukirriwuy dhäruk, märr yurru walala ŋarranha gaŋga'yun. Ŋarra yurru ŋunhiyi maḻŋ'marama Djesuwunydja malthunaramirrinha walalanha yolŋu'-yulŋunha, ḏarramuwurrunha ga dhäykawurrunha; mulkanydja ŋarra yurru wapmaramanydja marrtji, bala gäma lili Djurutjalamlilina, bala dhark-dharkkumana dhipalana ḻoḻulilina.” Bala ŋayi märraŋala ŋunhiyi djorrany'tja Djolyu, bala dhunupana marrtjinana. \p \v 3 Marrtjinanydja ŋayi yukurrana bala-a-a, yana liŋgu-u-u, galki marrtjina mulkanana ŋunhiyi Damatjkanydja wäŋa, bala ŋayi dhunupana ŋunhilinydjayi djalkarr'yurrunana, djarraṯawun'thuna ŋanya monyguŋala ḻiw'maraŋala ŋulaŋuru djiwarr'ŋurunydja. \v 4 Ga galkinanydja ŋayi ŋunhiyi yolŋunydja munatha'lilina, bala ŋäkulana ŋayi rirrakaynha, ŋayi waŋana yukurrana bitjarrana nhanukala, “Djol, Djol,” bitjarrana. “Nhäku nhe yukurra dhuwala ŋayaŋu-yätjkuma ŋarranhanydja?” \p \v 5 Ga ŋayinydja waŋana dhä-wirrka'yurruna ŋuriŋinydjayi bitjarra, “Yol dhuwala nhe yolŋunydja Garray?” bitjarra. \p Ga ŋayinydja buku-ruŋinyamaraŋala balanydja bitjarrana, “Ŋarranydja dhuwala Djesu, ŋunhiyi ŋunhi nhe yukurra ŋayaŋu-yätjkuma ŋarranha. \v 6 Ma' gaŋgathiyana dhipuŋuruyinydja, ga marrtjiya ŋunhawalana wäŋalili, bala ŋunhalayina ŋarra yurru nhuŋu ḻakaramanydja, nhaltjan nhe yurru djäma yukurra.” \p \v 7 Ga ŋunhi wiripu-gulku' yolŋu walala ŋunhi walala yukurrana malthurruna nhanŋu Djolwu, ŋunhiyinydja walala marrtjina mukthurrunana dhärra'-dharrana, dhärukmiriwnha walala, liŋgu ŋäkula warray walala rirrakaynydja, yurru yakana walala nhäŋala ŋula rumbalnydja yolŋunha. \v 8 Ga ŋayinydja ŋunhiyi Djolnydja gaŋgathinana beŋuru munatha'ŋurunydja, ga märrŋga ŋayi maŋutjinydja bitjan ḻapmaranharamirri, yurru bäyŋuna ŋayi nhäŋalanydja, bambaythinana ŋayi. Bala walala ŋuriŋiyi wiripu-guḻku'yunydja ŋanya gäŋala goŋ-gulaŋalana balayi Damatjkalilina wäŋalili. \v 9 Ga ŋunhiliyinydja ḻurrkun' walu ŋayi yukurrana nhinana bambaynydja; yakana ŋayi ŋathanydja ḻukana, ga gapunydja ŋayi wurkthurruna bäyŋuna. \p \v 10 Ga ŋunhili Damatjka wäŋaŋura yolŋu yukurrana nhinana Garraywu malthunaramirri yäku Yananaya, bala ŋayi nhäŋala Yananayayu Garraynha wuŋiḻi, ŋayi rumbalthina nhanukala, bala ŋayi ŋuriŋiyi yäku-ḻakaraŋalanydja ŋanya, “Yananaya,” bitjarra. \p Ga ŋayinydja buku-wakmaraŋala ŋunhiyi Yananayanydja bitjarra, “Dhuwala ŋarra Garray.” \p \v 11 Bala ŋayinydja nhanukala ŋunhi Garraynydja waŋana bitjarrana, “Gaŋgathiya dhipuŋuruyi, ga marrtjiya ŋunha bala ya' dhukarrlili Dhunupalili yäkulili, ga ŋunhiliyinydja nhe yurru maḻŋ'marama yolŋunha yäkunha Djolnha ŋunhi Dätjapuy wäŋawuy. Nhinanydja ŋayi yukurra ŋunhi Djudatjkala wäŋaŋuranydja, ga bukumirriyama ŋunhiyi ŋayi yukurra yulŋunydja. \v 12 Ga ŋunhayi ŋayi nhäŋalana nhuna wuŋiḻinydja, nhe yukurrana marrtjina lili nhanukala, bala mulkanana nhe ŋanya ŋunhiyi Djolnhanydja, goŋ-ŋal'yurrunana nhanukala nhe, märr yurru ŋayi biyapul nhäma.” \p \v 13 Ŋayinydja ŋunhi Yananayayunydja ŋäkula beyaŋiyinana, bala ŋayi waŋana bitjarrana Garraywalanydja, “Way Garray, ŋäma ŋarra ŋuli yukurra ŋunhiyinydjayi yolŋunha ḏarramunha, ŋunhi ŋayi ŋuli yukurra buma nhuŋu yolŋu'-yulŋunha ŋunhala Djurutjalam wäŋaŋura. \v 14 Ga dhuwalanydja ŋayi marrtji lilina dhipalana Damatjkalilina, ga gäma ŋayi yukurra djorra'na ŋulaŋuru ŋurru'-ŋurruŋuwuŋu ḏalkarra'mirriwuŋuna walalaŋguŋu, märr yurru ŋayi dhiyalana mulka yolŋu'-yulŋunha, bukmaknhana ŋanapurrunha ŋunhi ŋanapurru ŋuli yukurra buku-ŋal'yun nhuŋu yäkuwu.” \p \v 15 Ga ŋayinydja Garraynydja waŋana dhunupana bitjarrana, “Gatjuy marrtjiya yana nhanukala, liŋgu ŋunhiyinydjayi yolŋu ḏarramu djarr'yunara ŋarrakuŋuwaynha; ŋayi yurru djäma ŋarrakuna yukurra, ḻakarama yurru ŋarranha birrka'mirriwalana bäpurru'wala, ga buŋgawawala wal'ŋu walalaŋgala, ga bitjandhiyi liŋgu ŋayi yurru lakaramayi ŋarranha Yitjuralpuyŋuwalanydja yolŋu'-yulŋuwala. \v 16 Ga ŋarra yurru ḻakarama nhanŋu nhaltjan yurru nhanŋu maḻŋ'thun yalala, liŋgu burakirrinydja ŋayi yurru ŋayaŋu-yätjthirrinydja mirithirri yana ŋarrakala yäkuyu, liŋgu ŋayi ŋunhi ŋarrakuway.” Bitjarrana ŋayi yukurrana Garrayyu ḻakaraŋalanydja Yananayawu. \p \v 17 Bala ŋayi gaŋgathinanydja Yananaya, bala marrtjinana yana, bala gulŋiyinana ŋunhimalayi bala'lilinydja, dharr-way nhäŋalana Djolnhanydja, ŋayi yukurrana nhinana ŋunhiliyina bambaynha. Bala ŋayi dhunupana marrtjina bala, baṯ-nha mulkananydja ŋanya ŋayi, goŋ-ŋal'yurrunydja nhanukala, bala waŋana bitjarra, “Wäwa Djol! Garrayyu dhuwala ŋarranha djuy'yurrunanydja lili nhokala, ŋayipi Djesuyu, ŋuriŋina ŋunhi ŋayi maḻŋ'maranhamina nhokala ŋunhili dhukarrŋura, ŋunhi nhe yukurrana marrtjina lili; ŋayina ŋarranha djuy'yurruna lilinydja, märr yurru nhe nhäma biyapul, ga märrama nhe yurru ŋunhiyinha Garrkuḻuknha Birrimbirrnha, dhaŋaŋdhirrina wal'ŋu yurru.” \v 18 Bitjarrana ŋayi Yananayayu bukumirriyaŋalanydja yukurrana nhanŋu Djolwu, bala dhunupana ŋayinydja ŋunhi yupthurruna maŋutjiŋurunydja nhanukala bitjan binbin ŋarirri, bala ŋayi ŋuliŋuruyinydja nhäŋalana wal'ŋu ŋamathaŋalana. Ga dhunupana ŋayi gaŋgathinanydja, bala ḻiya-ḻupthurrunana yäkuyu Garraywala Djesuwalana. \v 19 Ga ŋuliŋuruyinydja dhäŋuru ŋayi ḻukana ŋathana, bala nhanukala ganydjarrnydja ŋunhiyi roŋiyinana balayi. \s1 Djolyu ḻakaraŋala birrŋ'maraŋala dhäwuny'tja Djesunha Damatjkana wäŋaŋura \p Ga ŋuliŋuruyinydja dhäŋuru ŋayi Djol yukurrana nhinana ŋunhiliyi Damatjka wäŋaŋura märr-weyin, ŋula nhämunha' mak walu. Nhinananydja ŋayi yukurrana ŋurikala yolŋu'-yulŋuwalanydja, Garraywalaŋumirriwala miṯtjiŋuranydja, \v 20 ga dhunupa ŋayi marrtjina ŋunhimalana buku-ŋal'yunaramirrililina buṉbulili, ga ŋunhalayina ŋayi yukurrana ḻakaraŋala dhäwuny'tja Djesunha, ḻakaraŋalanydja ŋayi yukurrana bitjarrana, “Djesunydja dhuwala Gäthu'mirriŋu Godku yana,” bitjarrana. \p \v 21 Ga yolŋuyunydja walalay ŋunhi ŋäkula ŋanya nirryurrunana wirrkina bitjarrana, “Way, dhuwalanydja ŋunhiyinayi yolŋu ŋiniya?... ŋunhi ŋayi ŋuli marrtjinya bunha Garraywalaŋumirrinha walalanha yolŋu'-yulŋunha ŋunhala Djurutjalam wäŋaŋura? Ga dhuwalanydja ŋayi lilina marrtjina dhipalana, märr yurru dhiyalana ŋayi mulka ŋunhiyinha yolŋu'-yulŋunha ŋunhi walala ŋuli buku-ŋal'yun dhiyaku yäkuwu Djesuwu, bala gäma balayi yurru ŋunhimala liŋgu ŋurru'-ŋurruŋuwala ḏalkarra'mirriwala walalaŋgala dhä-ḏir'yunarawunydja. Ga dhuwalana ŋayi, ŋayipina yukurra yäku-ḻakarama ŋanya Garraynha Djesunha.” Bitjarrana walala yukurrana yolŋu'-yulŋunydja ḻakaranhamina ŋanya Djolnha. \p \v 22 Yurru ŋayinydja Djolnydja marrtjina ḏälthinana, ganydjarr-ḏumurruyinana, ga waŋanhanydja ŋayi ŋuli dhärukthunydja ganydjarrmirriyuna ga warraŋulnha ḻakaranhanydja ŋanya Djesunha, ŋunhi ŋayinydja ŋunhiyi Djuy'yunara Godkuŋu Walŋakunharamirri. Ga walala ŋunhi Djuwstja yolŋu'-yulŋu ŋurikiy wäŋawuy Damatjkawuynydja, yakana walala ŋuriŋiyi walalay maḻŋ'maraŋala dhäruktja buku-ruŋiyinya-maranharawunydja waŋanharawu nhanŋu Djolwu. \p \v 23 Märr-weyin muka ŋayi Djol nhinananydja yukurrana ŋunhiliyi, ḻakaraŋala dhäwuny'tja birrŋ'maraŋala, ga walala ŋunhi Djuwstja miṯtji yukurrana waŋanhaminana waŋgany-manapanminana, bala nherrara rom bunharawuna nhanŋu Djolwu. \v 24 Yurru waŋgany yolŋu marrtjina, bala ḻakaraŋalana nhanbala Djolwa bitjarrana, “Way, yolŋu'-yulŋuyunydja nhuna yurru dhuwala bumana, ŋunhi nhe yurru dhipuŋuru wäŋaŋuru dhawaṯthundja,” bitjarra. Yo, ŋunhalana walala yukurrana dhurrwaraŋurana ḻoḻuŋura galkurrunanydja nhanŋu Djolwu, dhukarr-nhäŋalanydja yukurrana ŋunhi nhanŋu bitjarrana liŋguna, munhaku ga walupuy, märr walala yurru buma ŋanya murrkay'kuma. \p \v 25 Yurru ŋuriŋi Djolwala malthunaramirriyu walalay guŋga'yurruna yukurrana ŋanya Djolnha, yakana ŋayi ŋunhiyi dhawaṯthurruna dhurrwarakurrunydja. Waŋganymirrinydja munhaku walala ŋanya dhuryunmaraŋala bathimirrina Djolnha; dhuryunmaraŋalanydja walala marrtjina bala-a-a-a ḻoḻukurruna, yana liŋgu-u-u ga ŋunha munatha' mulkana warraŋul wal'ŋu ŋunhi gali'. Bala ŋayi marrtjina yänana-wala, gonha'yurrunanydja ŋunhiyi Damajtka wäŋa. \s1 Djolyu yukurrana ḻakaraŋala birrŋ'maraŋalana Djesunha Djurutjalamnha \p \v 26 Yo, ŋunhiyi Djol marrtjina yukurrana-a-a, yana liŋgu-u-u, ga mulkana ŋayi ŋunhiyi Djurutjalam wäŋa, ga dhunupana yana ŋayi ŋunhi marrtjinanydja ŋurikalana Garraywalaŋumirriwalana yolŋu'-yulŋuwala, ŋayi bini ŋunhiyi Djol waŋgany-manapanminya ŋurikalayi malawala, bala ḻakaranhaminanydja ŋayi walalaŋgala bitjarrana, “Ŋarranydja dhuwala yolŋu nhanŋuna malthunaramirri, Djesuwuna,” bitjarra. Yurru walalanydja guyaŋina yanapi walalanha ŋayi mayali'-wilkthuna ŋunhiyi, liŋgu walala mirithinana barrarina nhanŋu; yaka warray walala nhanŋu märr-yuwalkthina. \p \v 27 Ga ŋayinydja waŋganydhu yolŋuyu yäkuyu Bänapatjthu guŋga'yurrunanydja ŋanya Djolnhanydja, bala ŋayi garr'yurruna ŋanya Djolnha ŋurikalayina bo'puyŋuwalana walalaŋgala, ga ḻakaraŋalanydja ŋayina walalambala, ŋunhi nhaltjarra ŋayi Djolyu nhäŋala Garraynha ŋunhala dhukarrŋura, ga nhaltjarra ŋayi yukurrana Garray waŋana Djolwala. Ga bitjarrayi ŋayi ḻakaraŋala ŋunhawala Damatjkalilinydja wäŋalili, ŋunhi ŋayi yukurrana Djolyu ḻakaraŋala Djesunhana yäku ganydjarrmirriyuna ŋunhiŋiyina wal'ŋu, marŋgikuŋala yukurrana yolŋu'-yulŋunha Djesuwalaŋuwuynydja. \v 28 Bala walala märraŋala ŋanya Djolnhanydja galkikuŋalana, bala ŋayi nhinanana yukurrana walalaŋgala ŋurikala bo'puyŋuwalana walalaŋgala. \v 29 Ga marrtjinanydja ŋayi yukurrana ŋunhiyi Djolnydja, ḻiw'maraŋalana ŋuliwitjarra yana Djurutjalamgurrunydja, ḻakaraŋalanydja ŋayi marrtjina yäku Garraynhanydja, ḏälyuna wal'ŋu dhärukthu ŋuriŋiyina ganydjarrmirriyuna. Ga bitjanayina ŋayi ŋuli waŋanhanydja dhä-ḏälthinyana ŋurikalanydja walalaŋgala Djuwskalanydja ŋunhi walala ŋuli waŋanha dhäruk Gurik. Yurru walalanydja yaka warray ḏukṯukthina nhanukalaŋuwu dhärukku ŋänharawu, bala walala yukurrana ŋayaṉ'tharranana bunharawuna, murrkay'kunharawuna nhanŋu Djolwu. \v 30 Ga walala ŋuriŋi ḻundu'mirriŋuyunydja walalay nhanukala ŋäkulana, bala walala märraŋala ŋanya garr'yurrunana Djolnhanydja, bala gäŋala djunamana Djitjariyalilina wäŋalili, ga ŋuliŋurunydja walala ŋanya djuy'yurrunana, bala ŋayi wapthurruna mitjiyalilinydja, bala marrtjina balayi nhanukalaynha ŋayi wäŋalili Dätjalilina. \p \v 31 Yo, ŋuliŋurunydja dhurrwaraŋuru Godkunydja miṯtji ŋunhi yolŋu walala yukurrana nhinana ŋayaŋu-yal'yunarana yana, marimiriwnha walala ŋula nhämiriwnha, bukmakkurru yana wäŋakurru ŋunhili Djudiyanydja ŋarakaŋura, ga Galali ŋarakaŋura, ga Djamariya ŋarakaŋura. Bala Godkunydja ŋunhiyi miṯtji yukurrana ŋutharana ḏälthinana Godkalanydja romŋura, liŋgu bukmak ŋunhi nhämunha' Garraywalaŋumirri yolŋu walala yukurrana nhinananydja galkina yanana Garraywalana, borrk beyaṉiyinana nhanŋu Garraywu, ga ŋuriŋiyi Godkala Garrkuḻukthu wal'ŋu Birrimbirryu walalanha yukurrana marrparaŋ'kuŋala gäŋala, guŋga'yurruna ga ganydjarrmirriyaŋala. Bala miṯtjinydja marrtjina ŋunhiyinydja ŋutharana bathalayinana, birrŋ'thurrunana marrtjina. \s1 Betayu ḏukmaraŋala bunhdurrnha yolŋunha ga biyapul ŋayi walŋakuŋala rakunynha dhäykanha \p \v 32 Yo, ŋulinyaramirriyunydjayi ŋayi yukurrana Betanydja marrtjina wäŋakurru ga wäŋakurru ḻiw'maraŋala, guŋga'yurruna yukurrana Garraywalaŋumirrinha walalanha yolŋu'-yulŋunha, ga waŋganymirrinydja waluyu ŋayi marrtjina wäŋalili yäkulili Lidalili. \v 33 Ga ŋunhalayi wäŋaŋura waŋgany yolŋu yukurrana nhinana bunhdhurr, Yiniya yäku, ga ŋorranhanydja ŋayi ŋuli yukurranha ŋunhiliyi 8-nha dhuŋgarra; yakana ŋayi ŋuli gaŋgathinya ga marrtji'-martjinya. Ŋayi Betayunydja nhäŋalana ŋunhiyi yolŋunhanydja, \v 34 bala waŋananydja yäku-ḻakaraŋala ŋanya bitjarra, “Yiniya, Garrayyu Djesu-Christthunydja nhuna walŋakuma ŋuli yukurra dhuwala. Ma' gaŋgathiyana, ga dhoṯkuŋana dhuwali nhuŋuway gayan'thanydja.” \p Ga dhunupana ŋayi ŋunhiyi ḏarramunydja gaŋgathinana, bala ŋayi yukurrana marrtji-marrtjinanydja ŋamakurru'na dhikana wal'ŋu \v 35 Ga guḻku'yu yolŋuyu walalay nhäŋala yukurrana ŋanya, ŋunhi walala nhinana yukurrana ŋunhili wäŋaŋura Lida ga ḻiw'marama ŋunhi gali'ŋura Djaran wäŋaŋura; bukmakthuna walala nhäŋalanydja yukurrana ŋanya marrtji'-marrtjinyaranydja, bala guḻku'na yolŋunydja walala yukurrana ŋanydjaḻa'yurruna bala Garraywalana, malthunaramirrina nhanŋuna. \p \v 36 Ga ŋunhala wäŋaŋura, bitjan bala gali' raŋiŋura, yäkuŋura wäŋaŋura Djopa, yolŋu yukurrana nhinana dhäyka, yäkunydja ŋayi ŋunhi Dapitha, ga wiripunydja ŋayi yäku Dokatj, yurru ŋunhiyi dhäykanydja Garraywu märr-yuwalkthinyaramirri, ga bitjanayi liŋgu ŋayi ŋuli nhinanhanydja yukurranha djäma ŋamakurru' dhika, guŋga'yuna wiripu-guḻku'nha yolŋunha walalanha, ŋurruwuykmirrinha ŋunhiyi ga dhuwaymiriwnha walalanha. \v 37 Ga ŋulinyaramirriyu ŋunhiyi dhäyka rirrikthurrunana, bala rakunydhinana, ga walala ŋanya ŋunhi rumbalnydja dhäykanha ŋunhiyi ḻupmaraŋalana yukurrana, runydjupunuŋalanydja warrpam'thurrunana, bala ḏarrtjalknhana rulwaŋdhurruna ŋunha garrwarlilinydja wal'ŋu buṉbulili. \p \v 38 Ga walalanydja ŋunhi ḻundu'mirriŋuyunydja walalay ŋäkulana ŋanya Betanhanydja ŋunhimalayina wäŋalili Lidalilina yäkulili, bala walala djuy'yurrunanydja märrma'nhana yolŋunha maṉḏanha, dhäwu'mirrinhana maṉḏanha nhanŋu Betawu. Bala waŋananydja maṉḏa nhanŋu bitjarra, “Go, waḏutja marrtjiya. Marrtji nhe yurru ga guŋga'yun ŋanapurrunha ŋunhalayi.” \v 39 Bala ŋayi Betanydja gaŋgathinana yana, bala malthurrunana maṉḏapala. \p Marrtjina walala yukurrana bala-a-a, yana liŋgu-u-u, ga bunana ŋunhili wäŋaŋura, bala dhunupana walala gäŋalana ŋanya ŋunhimalayina garrwarlilina wäŋalilinydja, ŋunhi ŋayi yukurrana ŋunhiyi dhäyka rakuny ŋorrana. Ga ŋunhiliyi wäŋaŋura, garrwar buṉbuŋura, dhäykawurru yukurrana nhinana dhuwaymiriw walala guḻku'na, nyä'yunminana yukurrana. Walala ŋuriŋiyi walalay nhäŋala Betanhanydja, bala milkuŋalana nhanukala marrtjina girri'na malanha ŋunhi ŋurikiŋiyinayi dhäykawuŋuna dharpunhara walalaŋgu, ŋunhi ŋayi walŋa yukurrana nhinana. \p \v 40 Dhäŋuru ŋuliŋurunydja ŋayi dhawaṯmaraŋala warraŋullilina Betayu bukmaknha yana ŋunhinhayi yolŋunha walalanha, bala ŋayi bun'kumu-nyilŋ'thurrunana, bala bukumirriyaŋalana yukurrana. Bala ŋayi bilyurrunanydja Beta, bala nhäŋalana yukurrana ŋunhiyi rakunynhanydja dhäykanha, bala ŋayi ŋanya waŋana bitjarrana, “Dapitha, gaŋgathiyana.” Ga dhunupana ŋayi ŋunhi maŋutjinydja ḻapthurruna, nhäŋalana Betanha, bala ŋayi dhunupana nhinanana. \v 41 Bala ŋayi Betanydja goŋ-djarryurruna, baṯ-nha ŋanya mulkana ŋopurrnha, bala dhärranhamaraŋalana. Bala ŋayi dhäŋuru ŋuliŋuruyinydja Betayu ḻapthunmaraŋalana dhurrwaranydja ŋunhi wäŋa, bala gawaw'yurrunana ŋurikiyi Garraywalaŋumirriwunydja yolŋu'-yulŋuwu ga dhäykawurruŋgu ŋuriki dhuwaymiriwwu, “Go marrtjiyana lili walala,” bitjarra. \p Ga ŋunhi walala dhark-dharkthinanydja, bala ŋayinydja ḻakaraŋalana walalambala Betayunydja, “Dhuwalana ya' ŋayi yulŋunydja, dhärra yukurra walŋana,” bitjarra. \p \v 42 Ga waḏutjana yana ŋunhiyi dhäwuny'tja baḻaka'yurruna ŋurikiyyi, wäŋakurru ḻiw'maraŋalana; bukmakthuna ŋäkulanydja ŋunhiliyinydja wäŋaŋura Djopanydja, ga guḻku'na yukurrana yolŋunydja walala märr-yuwalkthina Garraywala, märr-nherraṉminana manapara. \p \v 43 Ga ŋuliŋuruyinydja dhäŋuru ŋayi Beta nhinanana yukurrana märr-weyin ŋunhili Djopa wäŋaŋura, yurru nhinananydja ŋayi yukurrana wäŋaŋuranydja ŋunhiliyi yolŋuwalanydja yäkuwala Djäymangala, ŋurikalana yolŋuwala ŋunhi ŋayi ŋuli yukurranha djäma barrwaṉ wäyinnha malaŋunha. \c 10 \s1 Mulkuruyu yolŋuyu yäkuyu Goniliyayu djuy'yurruna garr'yunarawu Betawu \p \v 1 Ŋunhala wäŋaŋura yäkuŋura Djitjariyanydja, yolŋu yäku Goniliya yukurrana nhinana, yurru ŋayi ŋunhi ŋurruŋuna wal'ŋu buŋgawana yulŋunydja miṯtjiwu Rawumbuyŋuwuna miriŋuwu, yäkuwu Yitaliwuywuna malawu. Yo, ŋunhiyi Goniliyanydja mulkuruna, Djan'tayalnha yolŋu, yakana ŋayi Djuw yolŋu, \v 2 yurru bitjana warray liŋgu ŋayi ŋuli yukurranha guyaŋinyanydja ḏukṯukthinya ŋupana Gunhu'nha Godnha; bitjanana liŋgu walala ŋuli buku-ŋal'yunanydja Godku, ŋayipi ga nhanukala gurruṯu'mirriyu, ga bitjanana liŋguna ŋayi ŋuli guŋga'yunanydja yukurranha ŋurruwuyknhanydja ŋunhinydja Djuwnha walalanha, ga bukumirriyanhanydja ŋayi ŋuli yukurranha Gunhu'wala bitjanana liŋguna. \p \v 3 Yo. Waŋganymirri ḻäy-wilyunarayu waluyu milmitjpa, ŋunhiyi yolŋu yukurrana nhinana, bala ŋayi nhäŋala wuŋiḻina djiwarr'wuynha yolŋunha, ŋayi marrtjina gärrina lili, bala ŋayi ŋunhi yolŋunydja waŋana, yäku-ḻakaraŋala ŋanya, “Goniliya,” bitjarra. \p \v 4 Wirrkina ŋayi nhäŋalanydja ŋanya Goniliyayu, barrarinana manapara, ga waŋananydja ŋayi, “Nhä Garray?” bitjarra. \p Ga ŋayinydja waŋana ŋunhiyinydja, bitjarrana ḻakaraŋala, “Gunhu'yunydja nhokuŋu liŋguna ŋäkulana bukumirriyanharanydja, ga nhäŋala ŋayi nhuŋu manymak djäma malanha, ŋunhi nhe ŋuli guŋga'yun yukurra ŋunha ŋurruwuyknha walalanha yolŋu'-yulŋunha. Yo, Gunhu'yunydja nhuna dhuwala guyaŋinana liŋguna. \v 5-6 Ŋunha wäŋaŋura Djopa, yolŋu yukurra nhina yäkunydja ŋayi Djäyman-Beta, yurru wäŋaŋuranydja bala'ŋuranydja ŋurikala barrwaṉ'-djämamirriwala yolŋuwala yäkuwala Djäymangala ŋayi yukurra nhinanydja, galki raŋiŋura ŋunhi. Gatjuy djuy'yurra nhuŋuway yolŋunha walalanha, walala yurru marrtji ga garr'yun ŋanya Betanha lili dhipala nhokala.” \v 7 Yo, waŋananydja ŋayi ŋunhi djiwarr'wuynydja yolŋu bitjarra, bala marrtjina, gonha'yurrunana ŋanya. \p Bala dhunupana ŋayi Goniliyanydja wäthurruna märrma'wu djämamirriwuna maṉḏaku nhanukalaŋuwu, ga yolŋuwu ŋuriki ŋunhi ŋayi ŋuli yukurranha djäka nhanŋu Goniliyawu, yurru guyaŋinya ŋayi ŋuli yukurranha ŋuriŋiyi djäkamirriyu ḏukṯukthinya ŋupana bala Gunhu'nha. \v 8 Yo, wäthurrunanydja ŋayi walalaŋgu ḻurrkun'kuna, bala ŋayi ḻakaraŋalana walalaŋgu ŋurikiynhayi ŋunhi nhaltjarra nhanukala maḻŋ'thurruna, bala ŋayi dhunupana yana walalanha djuy'yurrunana bala Djopalilina wäŋalili, garr'yunarawu Betawuna. \p \v 9 Yo, marrtjinanydja walala ŋunhi dhunupa muka bala-a-a, yana liŋgu-u-u ga-ga-ga-gaaaaa, wiripuŋuyuna ḏaykun'thu ḏämbuyuna waluyu walala bunana Djopanydja wäŋaŋura. Ga ŋulinyaramirriyuyi liŋgu ŋunhi walala ŋayathaŋalanydja ŋunhiyi Djopa wäŋa, ŋayinydja Betanydja marrtjina, bala ŋal'yurruna ŋunhana garrwarlilina buṉbulili, ŋunhalana ŋayi nhinana bukumirriyaŋalanydja. \v 10 Yurru djaṉŋarrthinana ŋayi ŋunhi yulŋunydja, galkurruna yukurrana ŋathawu, bay walala marrtjina ŋatha djäma ŋunhala ŋoyŋura. \p \v 11 Yo, nhinana ŋayi yukurrana bukumirriyaŋalanydja, bala nhäŋala wuŋiḻi, djiwarrny'tja dhärrana yukurrana ḻapthunarana, ga ŋulaŋuruyi marrtjina dhuryurruna ŋula nhä yana, yindimirri dhimbuluŋ'mirri, yana liŋgu dhuryurrunanydja marrtjina lili-i-i. \v 12 Yurru ŋunhilimi djinawany'tja dhimbuluŋ'ŋuranydja birrka'mirri wäyin dhika malanha balanyara bitjan mewuŋ, bikipiki, beyay ga buṯthunaramirri wäyin, dhika nhä malanha ŋorrana marrtjina ŋunhilimiyinydja. \v 13 Bala dhunupana ŋayi Betayu ŋäkula rirrakaynydja waŋanhara bitjanarana, “Way Beta gaŋgathiya, ga buŋa dhuwali wäyinnhanydja, bala ḻukiyana.” \p \v 14 “Yakana Garray,” bitjarra ŋayi Betanydja, “Yakana ŋarra ŋuli balanyarayinydja ḻuki dhuwala, liŋgu ŋanapurruŋgalanydja romdhu yukurra ḻakarama ŋunhiyi malanha wäyin yätjnha yana, yaka ḏarrtjalk ḻukanharawu.” \p \v 15 Ga rirrakaynydja ŋayi waŋana bitjarrana, “Ŋunhi ŋayi ŋuli Gunhu'yunydja yukurra ŋula nhä malanha ḻakarama manymak ga ḏarrtjalk, yaka nhenydja yurru yätj-ḻakarama ŋunhiyi.” \p \v 16 Yo, buku-ḻurrkun'mirri ŋunhiyi rirrakay waŋana ŋurikiyi ḻukanharawunydja, ga ḻurrkun'mirriyi ŋunhi ŋayi Beta waŋana yaka'yurrunanydja. Ga ŋayinydja ŋunhi rirrakaynydja waŋana bitjarra yana liŋgu dhäruk, “Nhenydja yurru yaka yätj-ḻakarama ŋunhinydjayi ŋunhi ŋayi Gunhu'yu ŋuli yukurra ḏarrtjalk ḻakarama,” bitjarra. Ga dhunupana yana ŋunhi dhimbuluŋ'mirrinydja roŋiyinana balayi, djiwarr'liliyi djaw'yurruna. \v 17 Bala ŋayi Betayunydja guyaŋinana yukurrana ŋuparana nhä ŋunhiyi mayali', ŋunhi ŋayi nhäŋala. \p Ga ŋulinyaramirriyu liŋgu, walalanydja ŋunhiliyi bunanana, ŋunhinydja walala djuy'yunara nhanukuŋu Goniliyawuŋunydja; walala liŋguna maḻŋ'maraŋalana ŋunhiyinydja wäŋa, ga dhärra'-dharranana walala marrtjina, dhurrwaraŋurana wutthu'-wutthurrunana. \v 18 Ga waŋana walala dhä-wirrka'yurruna bitjarra, “Dhiyalami muka yolŋu yäku Betanydja?... yukurra nhina?” \p \v 19 Ŋayi Betanydja mukthurruna yana nhinana yukurrana, ŋupara guyaŋina nhä ŋunhiyi mayali', ŋunhala bäyma yana garrwar. Bala Gunhu'wala Birrimbirryunydja waŋana nhanukala ḻakaraŋala bitjarra, “Ŋunha ḻurrkun' yolŋu'-yulŋu ḻarruma yukurra nhuŋu. \v 20 Ma' gaŋgathiya, bala marrtjiya yarrupthurrana, withiyarrana walalanha. Nhe yurru marrtjina yulŋunydja malthunna walalaŋgu. Yakana ŋuyulkthiyanydja walalaŋgu, liŋgu ŋarrakuŋuna ŋunhiyinydja walala djuy'yunara,” bitjarra. \p \v 21 Yo, gaŋgathinanydja ŋayi Beta, yarrupthurrunanydja, bala waŋanana dhunupa bitjarrana walalaŋgu, “Ŋarraku nhuma yukurra dhuwala ḻarrumanydja? Dhuwala ŋarra. Nhäku nhuma dhuwala marrtjinanydja lili?” \p \v 22 Ga walalanydja waŋana buku-wakmaraŋala bitjarra, “Ŋuriŋi dhuwala ŋurruŋuyu wal'ŋu djuy'yurruna ŋanapurrunha, yäkuyu Goniliyayu. ŋayinydja ŋunha mulkuru yolŋunydja, yaka Djuw, yurru manymak ḏarramunydja ŋayi ŋunha; ŋayi ŋuli buku-ŋal'yundja Gunhu'wu muka, ga walalanydja Djuwsthunydja ŋuli ḻatju'-ḻakaramana ŋanya dhikana, bukmakthu yana walala. Ga yawungunydja Gunhu'wala ŋuriŋi djiwarr'wuyyunydja yolŋuyu ḻakaranha nhanukala bitjana, ‘Gatjuy, garr'yurra Betanha lili nhokala bala'lili, märr nhuma yurru ŋäma nhanukuŋu Betawuŋu dhäwu',’ bitjarrana. Bala dhunupana ŋayi ŋanapurrunha Goniliyayunydja djuy'yurrunana nhuŋu.” \v 23 Bala ŋayi Betayunydja garr'yurrunana walalanha ŋunhimalayina nhanukalaynha wäŋalili, ga ŋunhili walala ŋorrananydja ŋulinyaramirriyu munhakunydja. \p Ga goḏarr'nha, ŋayi Betanydja gaŋgathina, bala marrtjinana yana malthurrunana-wala walalambala ŋuripa mulku'-mulkuruwanydja yolŋu'-yulŋuwa, ga walala wiripu-guḻku' ŋurikiy Djopawuy wäŋawuy, Garraywalaŋumirri walala malthurrunayi. \v 24 Marrtjinanydja walala yukurrana bala-a-a, ga gandarrŋura ŋorrana, ga djaḏaw'yurruna goḏarr'nha, bala walala bunanana ŋunhili wäŋaŋura Djitjariyanydja. Ga ŋayi Goniliyanydja galkurrunana yukurrana nhanŋu Betawunydja, bukmaknha yana walala, ŋayipi ga miyalk nhanŋu, ga djamarrkuḻi', ga wiripu mala gurruṯu'mirri walala, ga ḻundu'mirriŋu walala galkiwuy, bukmakkuŋalana ŋayi walalanha ḻuŋ'maraŋalanydja ŋunhimalayina nhanukalaynha ŋayi bala'lili. \v 25 Ga ŋunhi ŋayi dhurrwaraŋuranydja Beta galkinydja, bala ŋayinydja Goniliyanydja gumurr'yurrunana nhanŋu Betawu, bala dhunupana ŋurrkanhaminana nhanukala ŋayi yana yulŋunydja ŋunhana ḻukulilina, märr-ŋal'yurrunana nhanŋu. \v 26 Bala dhunupana ŋayinydja ŋanya Betayunydja mulkana waṉana, dhärranhamaraŋala, ga waŋana bitjarrana, “Ma' dhärriyana. Yaka nhe yurru ŋarrakunydja buku-ŋal'yurra, liŋgu ŋarranydja dhuwala yolŋu muka yana, bitjan nhe.” \p \v 27 Ga dhunupana yana maṉḏa gärrinana yulŋunydja, nhäŋala guḻku'nhana yolŋu'-yulŋunhanydja. \v 28 Bala ŋayi Betanydja waŋana walalaŋgu bitjarrana. “Marŋgi muka nhuma ŋunhi ŋanapurruŋgalanydja Romdhu Djuwskalanydja yukurra ḻakarama, ŋunhi yakana dhunupa ŋanapurru yurru gärri Djan'tayalwalanydja wäŋalili; ŋanapurru Djuwstja yukurra dhuwala nhina ganaŋ'thunna yana nhumalaŋgalanydja mulku'-mulkuruwalanydja. Yurru ŋayipi yana Gunhu'yu ŋarrakunydja milkuŋala ga ḻakaraŋala, ŋarra yurru yakana ŋula yolnha yolŋunha yätj-ḻakarama, yanapi ganaŋ'maranhara ŋayi Gunhu'wuŋu. \v 29 Yo, nhenydja ŋunhi djuy'yurrunanydja ŋarraku, ga dhunupana yana ŋarranydja marrtjinana lili; yakana ŋarranydja ŋula ŋuyulkthina, liŋgu ŋuriŋiyinayi ŋunhi ŋayi ŋarrakala Gunhu'yu milkuŋala. Nhäku nhe ŋarraku ŋunhi djuy'yurrunanydja?” \p \v 30 Bala ŋayinydja Goniliyanydja waŋana balanydja bitjarrana, “Märr-yawungu ŋarra yukurra nhina dhiyala ŋarrakala wäŋaŋura, bukumirriyama ŋarra yawungu yukurra, yurru ḻäy-wilyunarayu ŋunhiyi waluyunydja. Ŋarra nhäma waŋganynha yolŋunha, ŋayi yukurra dhärra galki ŋarrakala, girri' watharrmirri ga djalkarr'yunarana, \v 31 bala ŋayi waŋanydja bitjanna, ‘Goniliya, Gunhu'yunydja nhokuŋu liŋguna ŋäkulana bukumirriyanharanydja, ga djäma nhokuŋu ŋunhi ŋayi nhäŋala manymak wal'ŋu. \v 32 Gatjuy, djuy'yurra nhuŋuway yolŋunha walalanha garr'yunarawu nhanŋu Djäyman-Betawu lili nhokala, yurru ŋayi Betanydja yukurra ŋunha nhina wäŋaŋura Djopa, bala'ŋura ŋurikala barrwaṉ'-djämamirriwala yolŋuwala yäkuwala Djäymangala, galki raŋiŋura ŋunhi.’ Yo, bitjarra ŋayi ŋunhi djiwarr'wuyyunydja yolŋuyu ḻakaraŋala, \v 33 bala ŋarra yana dhunupana djuy'yurrunana nhuŋu. Bala ŋarranydja wirrkina märr-ŋamathina nhuŋu ŋunhi nhe marrtjinanydja lili, ga dhuwalana ŋanapurru yolŋunydja nhinanydja yukurra bukmaknha, rrambaŋina ŋilimurru Gunhu'na, galkunna yukurra nhuŋuna dhärukku, ŋanapurru yurru nhokuŋu ŋäma, nhaltjan yurru Garray waŋa ŋanapurruŋgu nhokala dhärukkurru.” Bitjarra ŋayi Goniliyayu ḻakaraŋalanydja Betawu. \s1 Betayu ḻakaraŋalana Djesunha mulku'-mulkuruwalanydja \p \v 34 Bala dhunupana yana ŋayi Betayunydja ḻakaraŋalana walalaŋgu ŋurikiyi mulku'-mulkuruwunydja Djan'tayalwunydja, bitjarrana gam', “Yo liŋguna ŋarra dhuwala dharaŋanna yukurra yulŋunydja, bukmak dhuwala yolŋunydja mala nhina yukurra rrambaŋina yana Gunhu'walanydja maŋutjiŋura. \v 35 Ŋunhi yurru ŋula yolthu märrama ga märr-ŋal'yun nhanŋuway Gunhu'wu yana, ga djäma ŋamathama yana dhika wal'ŋu nhäyinyara dhunupa, ŋayinydja yurru Gunhu'yunydja ŋunhinhayi yolŋunha nhanŋuwayliliyamana märrama, gonhayi ŋayi Djuw, ga gonhayi ŋayi mulkuru, liŋgu Gunhu'yu ŋuli yukurra nhäma waŋgany-manapan yana, rrambaŋikumana, yakana barrkuwatjkuma. \v 36 Yo, ŋayi ŋunhi Gunhu'yunydja dhäruktja djuy'yurruna Djuwskala, märr ŋuliwitjanna Djesu-Christkalana yäkukurru, yolŋu walala yurru nhina yukurra waŋganydja ŋurruk yana; yakana yukurra yurru yolŋu nhänharamirri barrkuwatjkunharamirri biyapulnydja mala, liŋgu Djesu ŋayipi ŋurruŋunydja Garray bukmakku malawu. \p \v 37 “Yo, liŋguna nhuma ŋäkulana ŋunha ŋunhi Yitjurallilinydja ŋarakalili wäŋalili, nhä ŋunhalayi marrtjina maḻŋ'thu-maḻŋ'thurruna, ḻiw'maraŋala yana. Ŋäthilinydja wal'ŋu Djondhu yukurrana ḻakaraŋala biyapulnha, bitjarrana gam', ‘Ma' bilyurrana walala nhumalaŋgalayŋuŋuru yätjŋurunydja,’ bitjarra, ga yurruna dhuwalayinydja malanha ŋurru-yirr'yurruna ŋunhalana Galalina wäŋaŋura. \v 38 Nhuma ŋäkula ŋunhi Djesunhanydja, Natjurippuynhanydja wäŋawuynha ŋunhi yolŋunha, ŋunhi Gunhu'yu Godthu nhanukala rarryurruna dhaŋaŋguŋala nhanŋuway Garrkuḻuknhanydja wal'ŋu ŋunhi Birrimbirrnha, ganydjarrmirrinhanydja wal'ŋu. Yo, Djesunydja marrtjina yukurrana ḻiw'maraŋalana yana ŋuliwitjarrayi wäŋakurru, djämanydja ŋayi marrtjina ŋamakurru yana-wala; walŋakuŋalanydja ŋayi marrtjina ŋunhi bukmaknha yana nhämunha'nha yolŋu'-yulŋunhanydja ŋunhi walala yukurrana nhinana ŋayaŋu-ŋonuŋdhina Mokuywala goŋŋura. Ŋayi Djesuyu walŋakuŋalanydja walalanha, bukmakkuŋala yana, liŋgu Gunhuny'tja nhanukala warray yana galki. \p \v 39 “Yo, ŋanapurrunydja nhäŋalana ŋunhiyi ŋanapurruŋgalaynha maŋutjiyu, nhaltjarra ŋayi yukurrana djäma ŋunhalayi, ŋurikalayi Djuwskala malawala wäŋaŋura ḻiw'maraŋala, ga nhäŋala ŋanapurru ŋunhi nhaltjarra walala ŋunhala Djurutjalam ŋanya Djesunha. Walala bumaranydja ŋanya murrkay'kuŋalana, ŋal'maraŋala dharpaliliyaŋalana. \v 40 Ŋunhalanydja ŋayi moluŋuranydja yaka weyin, bala ŋayi Gunhu'yunydja ŋanya walŋakuŋalana yana ŋulaŋuruyi rakunyŋurunydja, ga biyapul ŋayi ŋuliŋurunydja dhurrwaraŋuru maḻŋ'thurruna ŋanapurruŋgala, milkunhaminayi. \v 41 Yurru yaka ŋayi milkunhamina ŋanyapinyay bukmakkalanydja yolŋuwala; ŋanapurruway yana nhäŋalanydja ŋanya, ŋuriŋi miṯtjiyu ŋunhi ŋayi djarr'yurruna ŋanapurrunha ŋäthili Gunhu'yu. Yo, ŋuliŋuruyinydja dhurrwaraŋuru ŋunhi ŋayi walŋathina beŋuru moluŋuru, bala ŋayi ŋathana ḻukana ga gapuna, manapanna yana ŋanapurru ŋayina. \v 42 Bala ŋayi nherraranydja waŋana ŋanapurrunha djämawuna, ŋanapurru yurru ḻakarama dhäwu'na yukurra yolŋu'-yulŋuwu, ga wiripunydja ŋayi waŋana nherrara ŋanapurrunha, ŋanapurru yurru ḻakarama ŋanya Djesu-Christnha, ŋunhi ŋayinydja Gunhu'wuŋu nherraṉara mala-yarr'yunarawu yolŋu'-yulŋuwu; ŋayina yurru yukurra mala-yarr'yun bukmaknhanydja, walŋamirrinha ga ŋunhi rakunymirrinha. \v 43 Yo, ŋuriŋi dhäwu'-gänharamirriyu walalay yolŋu'-yulŋuyu yukurrana dhunupamirriyaŋala ḻakaraŋala dhuwalayinhana yolŋunha ŋäthilinydja wal'ŋu yana, bitjarrana walala ḻakaraŋalanydja gam': Ŋunhi yurru ŋayi yolŋu yuwalkkuma märr-yuwalkthirri yolŋuwala ŋurikalayi, ŋayinydja yurru Gunhu'yunydja nhanŋu bäy-ḻakarama warray yätjpuy; nhanŋu yätjtja malanha yurru buwayakkumana ŋuliyi yäkukurrunydja nhanukala.” \s1 Godthu dhaŋaŋguŋalana wekaŋala nhanŋuway Garrkuḻuktja Birrimbirr mulku'-mulkurunhana \p \v 44 Yo, ŋayi yukurrana ŋunhi Betayu baḏak yana waŋana ḻakaraŋala ŋuripa mulku'-mulkuruwa Djan'tayalwa yolŋu'-yulŋuwu, bala ŋayinydja dhunupa Gunhu'yu Garrkuḻuktja Birrimbirr wekaŋala ŋunhiyinha walalanha bukmaknha yana, ŋunhi yukurrana walala ŋäkula ŋunhiyi dhäwu'. \v 45 Ga walala ŋuriŋiyi Garraywalaŋumirriyu walalay Djuwsthu nhäŋala ṉirryurrunana, ŋuriŋinydja walalay ŋunhi walala malthurruna Betawu beŋuru Djopaŋuru; ṉirryurrunana walala wirrkina dhikana, liŋgu walalaŋgunydja ŋurikiyi mulku'-mulkuruwunydja yolŋu'-yulŋuwu ŋayi Gunhu'yu wekaŋala ŋunhiyi mundhurrnha, ŋayi walalanhanydja dhaŋaŋguŋala ŋuriŋiyi Garrkuḻukkalana Birrimbirryu. \v 46 Liŋgu walala ŋuriŋiyi Djuwsthu ŋäkula yukurrana walalanha, walala yukurrana waŋana wiripukurruna ga wiripukurruna dhärukkurrunydja ŋuriŋiyina Birrimbirryu Garrkuḻukthuna, ga wirrkina walala yana yukurrana wokthurrunanydja dhika Gunhu'wu, yindikuŋalana yana ŋanya yäkuna, ŋuriŋiyi walalay Djan'tayalyunydja. \p Bala ŋayi Betanydja waŋana bitjarrana, \v 47 “Way, dhiyaŋunydja walalay dhuwala märraŋalana liŋguna Godkuna Garrkuḻuknha Birrimbirr; walalaŋgunydja ŋayi Garrayyu wekaŋala, bitjarra yana liŋgu bitjarra ŋunhi ŋilimurruŋgu ŋäthili ŋayi wekaŋala. Nhämirri warray walala yurru ḻiya-ḻupthun gapuyunydja ŋunhi?” \v 48 Bala ŋayi Betanydja waŋana walalaŋgu, ŋurikiyi ŋunhi walala liŋguna märraŋalana, “Nhuma yurru ḻupthundja yäkuyunydja Garraywala Djesu-Christkalana,” bitjarrana. \p Bala walala waŋananydja ŋanya Betanhanydja, ŋayi yurru nhina ḻurrkun' walu walalaŋgala ŋunhiliyinydja. \c 11 \s1 Betayu ḻakaraŋala ŋunhi nhaltjarra Godthu wekaŋala Garrkuḻuknha Birrimbirrnha mulku'-mulkuruwu \p \v 1-2 Ga ŋunhala Djudiya wäŋaŋura makarrŋura, yolŋuyu walalay ŋunhi Garraywalaŋumirriyunydja ga bo'puyŋuyu walalay ŋäkulana ŋunhiyi yolŋu'-yulŋunha mulku'-mulkurunhanydja ŋunhi walala yukurrana ŋuriŋiyi Djan'tayalyu yolŋu'-yulŋuyu märraŋala Godku dhäruk. Ga wiripu-guḻkuny'tja ŋunhi Djuws bäpurru Garraywalaŋumirri yolŋu walala maḏakarritjthinana nhanŋu Betawu, ŋunhiyinydja walala ŋunhi walala ŋuli marŋgikunha bitjana gam', “Ŋunhi yurru mulkurunydja yolŋu Djan'tayalnydja ŋunhi ḏukṯukthirri yukurra wapthunarawu Garraywalanydja gali'lili, ŋayinydja yurru ŋunhiyinydja mulkurunydja yolŋu ŋäthilinydja mitthunmirri, bala ŋayi yurru mulkana yukurra ŋunhiyi Djuwskunydja rom,” bitjana walala yukurranha ŋunhi ŋuli marŋgikunhanydja. Ga ŋunhi ŋayi Betanydja roŋiyina balayi Djurutjalamlilinydja wäŋalili, bala walalanydja ŋanya ŋuriŋiyi yolŋu'-yulŋuyunydja dhunupana waŋanana ŋarrtjurrunana yukurrana, ḏälnha nhanŋu dhäruk wekaŋala yukurrana Betawu bitjarrana, \v 3 “Nhenydja dhuwala rom-bakmaranhamirrina yolŋu, liŋgu nhe ŋunhi marrtjina mulkuruwalanydja wäŋalili yolŋuwala gulŋiyinana, ŋunhi walala yaka Godku yolŋu'-yulŋu. Ga wiripunydja nhe ŋatha yukurrana ḻukana walalaŋgala. Ŋunhiyinydja yätjnha, yakana ŋamakurru.” \p \v 4 Ga ŋayi Betanydja waŋana bitjarra, ‘Ŋarra yurru nhumalaŋgu dhuwala ḻakarama bukmakkumana wal'ŋu. \v 5 Ŋunhala wäŋaŋura Djopanydja ŋarra yukurrana bukumirriyaŋala, bala ŋarra nhäŋalana, ŋayi marrtjina dhuryurruna lili dhimbuluŋ' beŋuru djiwarr'ŋuru. Yo, dhuryurrunanydja ŋayi marrtjina lili, yana liŋgu-u-u, ga dhaḻ'yurruna ŋunhili yana liŋgu bäyma ŋarrakalana galkina. \v 6 Bala ŋarra nhäŋalanydja ŋunhiwalayi djinawa'lilinydja wäyin warray malanha, ŋunhi warray malanha wäyin ŋunhi ŋilimurru ŋuli Djuwsthu malayu yaka ḻuka yukurra ŋunhiyi. \v 7 Bala ŋarra ŋäkula rirrakaynha, ŋayi waŋana ŋarrakala bitjarrana, ‘Beta, gaŋgathiyana, ga wutthurra ŋunhiyi wäyinnhanydja, bala batharanydja, bala ḻukiyana.’ \p \v 8 “Ga ŋarranydja waŋana buku-wakmaraŋala bitjarra, ‘Yaka Garray,’ bitjarra warray. ‘Ŋunhiyinydjayi wäyin yakana dhunupa ŋanapurruŋgu ḻukanharawu. Yaka ŋarra ŋuli ḻuka balanyarayinydja wäyin.’ \p \v 9 “Ga ŋayi rirrakaynydja waŋana buku-ruŋiyinmaraŋala bitjarra, ‘Yaka nhenydja yätj-ḻakarama ŋula nhä malanha, ŋunhi ŋayi ŋuli Gunhu'yunydja yukurra ḻakarama manymak ga ḏarrtjalk,’ bitjarra. \v 10 Yo, ŋunhiyi maḻŋ'thurrunanydja ŋarrakala ḻurrkun'mirri bitjarrayi, ga ḻurrkun'mirri ŋayi waŋana ŋunhiyi bili dhäruk, waŋgany yana; bala ŋunhiyi dhimbuluŋ'tja marrtjina balayi roŋiyinayi, ŋurikimirri liŋgu winya'yurruna. \p \v 11 “Ga ŋuriŋi bili yana waluyu walala yolŋu walala ḻurrkun' bunana beŋuru Djitjariyaŋuru wäŋaŋuru; ŋayi ŋuriŋi mulkuruyu yolŋuyu Goniliyayu yäkuyu walalanha djuy'yurruna ŋarrakuna märranharawu. \v 12 Ga ŋayinydja ŋarraku Garrkuḻukthunydja Birrimbirryu ḻakaraŋala marrtjinyarawuna yana malthunarawuna walalaŋgu. Bala dhunupana yana ŋarra marrtjinana yulŋunydja, ga walalanydja märr-ḻurrkun'tja Garraywalaŋumirri yolŋu'-yulŋu malthurrunayi ŋarraku ŋulaŋuru Djopaŋurunydja. Marrtjinanydja ŋanapurru yukurrana bala Djijtariyalilina wäŋalili, bala ŋanapurru marrtjina gulŋiyinana ŋunhimala wäŋalili ŋurikala mulkuruwalanydja yolŋuwala buṉbulili. \v 13 Yo, bukmak ŋanapurru ŋunhi djuḏu-yuḏupthurrunanydja, bala ŋayinydja ŋanapurruŋgu ŋuriŋiyi Goniliyayunydja ḻakaraŋala bitjarrana, ‘Ŋarranydja nhäŋala djiwarr'wuynha yolŋunha, ŋayi yukurrana dhärrana galki yana ŋarrakala dhiyala buṉbuŋura, ga waŋananydja ŋayi ŋarrakala bitjarra, “Djuy'yurra yolŋunha bala Djopalili wäŋalili, ga märraŋa garr'yurra ŋunhiyi yolŋunha yäkunha Djäyman-Betanha, \v 14 ŋayi yurru ŋuriŋinydjayi ḻakarama dhäruknha, ga ŋuliwitjandhi dhärukkurrunydja nhuma yurru walŋathirrina yukurra, nhepi ga gurruṯu'mirri nhuŋu nhämunha'.” Bitjarrana ŋayi Goniliyayu ŋanapurruŋgala ḻakaraŋalanydja. \p \v 15 “Bala ŋarranydja dhunupana waŋanana marrtjina ḻakaraŋalana walalaŋgala Djesunhana yäku, bala gandarrŋura muka yana ŋunhiyinydja, bala ŋayi Godku Garrkuḻuktja Birrimbirr dhunarranana ŋurikala mulkuruwalanydja ḏarramuwala ga nhanukalaŋuwala gurruṯu'mirriwalanydja; ŋayi Godthu wekaŋalanydja biyapulnha dhaŋaŋguŋala walalanha, bitjarrana yana liŋgu bitjarra ŋayi ŋilimurrunha dhaŋaŋguŋala yukurrana ŋäthili wal'ŋu. \v 16 Bala ŋarra ŋuliŋuruyinydja birrka'yurrunana guyaŋinana ŋunhiyi, ŋunhi nhaltjarra ŋayi Garrayyu ŋanapurruŋgu ḻakaraŋala ŋäthili, ŋunhi ŋayi waŋana bitjarra, ‘Djondhunydja ḻiya-ḻupmaraŋala nhumalanha gapuyu warray, waŋganydhu warray, yurru ŋarranydja nhumalanha yurru ḻiya-ḻupmarama Birrimbirryu Garrkuḻukthu warray.’ \p \v 17 “Yo, Godthunydja ŋayipinydja ŋunhi wekaŋala ŋuriki mulku'-mulkuruwunydja ŋunhiyi yana liŋgu waŋgany mundhurr ŋunhi ŋayi wekaŋala ŋilimurrunha, ŋunhi ŋilimurru märr-yuwalkthina Garraynha Djesu-Christnha. Yol dhuwala ŋarranydja? Waŋa muka ŋarra yurru Godnha yulŋunydja?... ‘Yaka nhe yurru walalaŋgu biyakayi wekaŋa.’ bitjandja? Yaka ŋarra yurru ḏaḏawmarama waŋa Godnha.” \p \v 18 Yo, walala ŋuriŋiyi Djuwsthunydja ŋäkula yukurrana ŋanya Betanha dhäruk ŋunhi ŋayi ḻakaraŋala yukurrana bitjarrayi, ga yakana walala nhanŋu buku-ruŋinyamaraŋala dhäruk biyapulnydja. Bala walala yukurrana wokthurrunana yana Godkuna, waŋana yukurrana bitjarrana, “Yo yuwalk muka. Dhuwala ŋayi Godthu dhukarrnydja ḻapmaraŋala ŋuruku mulku'-mulkuruwunydja, Djan'tayalwunydja walalaŋgu, märr yurru walalanydja yukurra ŋanydjaḻa'yun walalaŋgalay yätjŋurunydja, bala nhina walŋamirriŋurana romŋura.” \s1 Ŋunhala Yandiyuktja, Garraywunydja yolŋu Djuwstja ga Mulkurunydja waŋganynha yana miṯtji \p \v 19 Yo, ŋurruthaŋalanydja ŋunhi, ŋunhi walala bumara Dhepinnha yäkunha, ŋuliŋuruyi dhäŋuru walala yukurrana yolŋu'-yulŋuyu walalay bumara ŋayaŋu-yätjkuŋala Garraywalaŋumirrinhanydja yolŋunha walalanha, bala guḻku'na ŋunhiyi yolŋu walala Garraywalaŋumirrinydja yukurrana barrkuwatjthinana ŋuliŋuruyinydja wäŋaŋuru. Wiripunydja marrtjina ŋunhana Banitjalilina makarrlili wäŋalili, ga wiripu-guḻkuny'tja marrtjina buḏapthurruna wiripulili makarrlili runu'lili, Djaparatjlili yäkulili, ga wiripu-guḻkuny'tja yolŋu walala marrtjina bena-wala barrkumalana wal'ŋu, ŋunhana Yandiyuklilina yäkulili. Ga birrka'mirriŋura wäŋaŋuranydja walala yukurrana ḻakaraŋala dhäwuny'tja birrŋ'maraŋala nhanukalaŋuwuy Garraywalaŋuwuynydja, yurru ḻakaraŋalanydja walala yukurrana ŋunhiyi dhäruktja Djuwsku yana bäpurru'wu, walala-miṯtjiwu yana. \v 20 Yurru wiripu-gulkuny'tja wäŋawuy Djaparatjpuynydja ga Djäriniwuynydja yolŋu walala marrtjina Yandiyuklili, ga ŋunhalanydja walala yukurrana ḻakaraŋala bukmakku warray, bawala'mirriwu warray yolŋu'-yulŋuwu, Djuwsku bäpurru'wu ga biyapul ŋuriki mulku'-mulkuruwunydja Gurikku bäpurru'wu yolŋu'-yulŋuwu, walala yukurrana ḻakaraŋala ŋanya Djesunha, ŋunhi ŋayi Garray wal'ŋu bukmakku yana yolŋu'-yulŋuwu. \v 21 Ga walalaŋgalanydja ŋayi yukurrana Garrayunydja djäma ganydjarr-ḏumurruna wal'ŋu, bala guḻku'na miṯtji nhämunha'na wal'ŋu märr-yuwalkthinanydja yukurrana, bala bilyurruna Garraywalanydja, märr walala yurru malthun nhanŋuna. \p \v 22 Ga ŋunhalanydja Djurutjalamdja bäymanydja walala ŋuriŋi Garraywalaŋuyu miṯtjiyu ŋäkulana yukurrana ŋunhamalayi Yandiyuklilinydja, bala walala yäŋguŋala Bänapatjnhana ŋunhimalanydja wäŋalili. \v 23 Ga ŋunhala Yandiyuk wäŋaŋura ŋayi Bänapatjthu nhäŋala yolŋu'-yulŋunha Garraywalaŋumirrinhanydja walalanha, nhaltjarra ŋayi yukurrana Godthu djäma ḻatju'kuŋala dhika wal'ŋu walalaŋgu, ga ŋayinydja ŋunhi Bänapatjtja mirithinana galŋa-djulŋithina, wokthurrunana manapara walalanha nhäŋalanydja. Bala ŋayi yukurrana waŋanana walalanha bukmaknhana, Djuwnha, ga Djan'tayalnha bitjarra, “Dhärriyana walala yana mukthurrana yulŋunydja dhiyaliyina Garraywalana romŋura; yuwalkkuŋana yana walala märr-nherraṉmiyanydja nhumalanhay nhuma ŋayaŋuyunydja Garraynha.” \v 24 Liŋgu ŋunhiyi Bänapatjtja ḏarramu ŋamakurru' yana wal'ŋu, wirrki ŋayi yukurrana märr-nherraṉmina Garraywala, ga biyapul ŋayi yukurrana marrtjina dhaŋaŋmirri yana Garraywalanydja Garrkuḻukthunydja Birrimbirryu, bala guḻku'na yolŋu walala ŋanydjaḻa'yurruna, bala waŋgany-manapanminana yukurrana nhanukala Garraywalana, Djuws ga mulku'-mulkuru yolŋu. \p \v 25 Bala ŋayi Bänapatjthunydja guyaŋina bitjarrana, “Yolthuna dhika ŋarranha yurru guŋga'yundja?” Bala ŋayi marrtjina bala Dätjalilina wäŋalili märranharawu nhanŋu Djolwuna. \v 26 Ga ŋunhi ŋayi maḻŋ'maraŋalanydja ŋanya Djolnha, bala garr'yurruna gäŋalana ŋanya balayina Yandiyuklilina wäŋalili, märr ŋunhiliyinydja maṉḏa yukurra yurru djämanydja rrambaŋina, Bänapatjthu ga Djolyu. Ga waŋgany dhuŋgarra maṉḏa ŋupananydja ŋuli yukurranha waŋgany-manapana ḻuŋ'maranha ŋunhiyi Garraywalaŋumirrinha yolŋunha walalanha, marŋgikunha ḻakaranha ŋuli yukurranha Garraywalaŋuwuy Djesuwalaŋuwuy, ŋula nhämunha'wuna miṯtjiwu ŋurikiyi. Ga ŋunhiliyi Yandiyuk wäŋaŋura wiripu-guḻku'yunydja yolŋu'-yulŋuyu yäku-nherrara walalanha Garraywalaŋumirrinha yolŋunha walalanha ‘Christian’ bitjarrana, mayali' ‘Garraywu Christku yolŋu’. Yo, dhuwalanydja yäku yaka ŋäthilinydja walala ŋuli ḻakaranha bitjanayi. \p \v 27 Ga ŋulinyaramirriyuyi liŋgu yolŋu walala dhäwu'-gänharamirri walala Godku marrtjina Djurutjalamŋuru bala Yandiyuklili wäŋalili, \v 28 ga waŋganydja yolŋu ŋuliŋuruyi malaŋuru gaŋgathina, Yakapa yäku, bala ŋayi waŋana ŋulaŋuruna wal'ŋu, nhanukuŋuna Garraywuŋuna Birrimbirrwuŋu ŋunhi wekanhara dhäruk, ḻakaraŋalanydja ŋayi ŋunhiyi bitjarrana, “Dhuwalanydja yurru yalalanydja wäŋa räwakthirrina, ŋathamiriwyirrina, bukmak yana dhuwala munatha' wäŋa.” Bitjarrayinydja ŋunhi ḻakaraŋala ŋäthili yana, bala yuwalkthi ŋunhi yulŋunydja maḻŋ'thurrunanydja, ŋulinyaramirriyuna ŋunhi ŋayi Guludiyatj yäku yukurrana buŋgawa wal'ŋu nhinana. \v 29 Ga walalanydja ŋunhiyi yolŋu'-yulŋu Garraywalaŋumirrinydja walala waŋanhamina ḻakaranhamina bitjarra, “Ŋilimurru yurru yana waŋga'-waŋganydhu weka'-wikamanydja rrupiya dhamba'-dhambay, bala djuy'yunna yurru wekama ŋunhana guŋga'yun ŋilimurruŋguwaynha wäwa'mirriŋunha walalanha, Djudiyalilina wäŋalili, ŋunhi walala yukurra nhina dhäparkmirri,” bitjarra. \v 30 Bala walala bukmakthuna wekaŋalanydja yukurrana rrupiyanydja, bala walala djuy'yurrunanydja ŋunhiyi rrupiyanydja ŋurikala ŋurru'-ŋurruŋuwalana, ŋunhi walala djäkamirri ŋuriki Garraywalaŋumirriwu miṯtjiwu, yurru ŋurikala maṉḏakala Bänapatjkala ga Djolwala walala djuy'yurruna ŋunhiyi rrupiyanydja ŋuriki Djudiyawuywunydja yolŋu'-yulŋuwu. \c 12 \s1 Garrayyu yänana dhawaṯmaraŋala Betanha ḻoḻuŋuru \p \v 1 Ŋulinyaramirriyu liŋgu waŋgany ḏarramu yukurrana nhinana buŋgawanydja wal'ŋu ŋuriki wäŋawu, yäku Giŋ-Yiritnha, ga ŋuriŋiyi buŋgawayunydja ŋurru-yirr'yurrunana bumarana ŋunhi Garraywalaŋumirrinhanydja yolŋu'-yulŋunha. \v 2 Ŋäthilinydja walala ŋuriŋi buŋgawawala djämamirriyu walalay bumara Djayimnha, Djongu wäwa'mirriŋunha, dharpuŋalanydja ŋanya walala mandjawakthuna. \v 3 Ga ŋurru'-ŋurruŋuyunydja wal'ŋu Djuwsthu yolŋu'-yulŋuyu ŋäkula galŋa-djulŋithinana, murr'-muka bitjarrana, bala ŋayi Yiritthunydja mulkanana ŋanya Betanhana, yurru walala ŋanya mulkananydja ŋulinyaramirriyuna waluyu ŋunhi walala yukurrana yolŋu walala guḻku' ḻuŋ'thurruna ŋunhimalayi wäŋalili, Guyaŋinyaramirriwu waluwu yäkuwu Ruwaŋga'miriwwuna Ŋathawu. \v 4 Yo, ŋayi Giŋ-Yiritthu mulkana Betanhanydja, bala wekaŋala ŋanya ḻoḻu-djäkamirriwalana walalaŋgala dharraylili, märr yurru walala yukurra ŋanya mulka ŋunhiliyi ḻoḻuŋura waṉḏinyaŋuru, winya'yunaraŋuru, liŋgu ŋunhi Yirittja buŋgawanydja djälthina nhanŋu, ŋayi yurru dhä-wirrka'yun ŋanya guḻku'wala yolŋu'-yulŋuwala gumurrŋura, dhurrwaraŋuru ŋuliŋuruna Guyaŋinyaraŋuruna yäkuŋuru Ḻäy-yuḻkthunaramirriŋuruna. \v 5 Bala walala yukurrana mulkananydja ŋanya Betanha baṯ bitjarrana yanana, ga walalanydja bäy ŋunhalanydja wiripu-guḻkuny'tja Garraywalaŋumirri walala yukurrana bukumirriyaŋala warray nhanŋu Gunhu'nha, bitjarrana liŋguna. \p \v 6 Ga ŋulinyaramirriyunydjayi munhaku ŋunhi walala ŋanya yurru wiripuŋuyunydja waluyu gäma dhä-wirrka'yunarawuna, ŋayi Betanydja yukurrana ŋunhiliyi ŋorranana ḻoḻuŋura; ŋorrananydja ŋayi yukurrana ŋopurrnydja maṉḏanha ḏapmaranhara djiŋdjiŋ'mirri, ḏälkunhara yana dhika, ga märrma' djäkamirri maṉḏa nhinana yukurrana gali'ŋura ga gali'ŋura, ga wiripunydja ga ŋunhala bala dhurrwaraŋura. \v 7 Yo, ŋorrananydja ŋayi yukurrana-a-a yakurr ŋunhiliyi ḻoḻuŋuranydja-a-a, bala ŋayinydja dhunupa ŋunhi djiwarr'wuynydja yolŋu Garraywu maḻŋ'thurrunana, dhärrananydja ŋayi yukurrana galkina yana nhanukala Betawalana, ga wäŋanydja ŋunhi djarraṯawun'mirriyinana, warrpam'nha dhikana. Bala dhunupana ŋayi ŋuriŋiyi yolŋuyunydja ŋanya ḻambarrnha rurr'rurryurruna Betanha dhirr'yurrunanydja, ga waŋana bitjarrana, “Yi', waḏutja ma'! Gaŋgathiyana,” bitjarra. Ga dhunupana yana ŋunhi djiŋdjiŋ'tja nhanukala ŋopurrŋurunydja yupthurrunana. \v 8 Ga biyapul ŋayi waŋana bitjarra, “Ma', nherralana dhapathuŋ'tja, ga ḏapmaranhamiya biralyuna,” bitjarra. Bala ŋayinydja yana waḏutjana djämanydja Betayu. \p Bala ŋayi waŋana biyapul ŋuriŋi yolŋuyu bitjarra, “Mulkany'tja nherralana ma', ga go, malthurrana lili ŋarraku.” \v 9 Bala ŋayi dhunupana yana Betanydja malthurrunana-wala nhanŋu, yana liŋgu-u-u ga dhawaṯthurruna maṉḏa ŋuliwitjarrayi ḻoḻukurru. Ga ŋayi Betayunydja guyaŋina yanapi ŋunhiyinydja bukaway, mak mali ŋayi yana nhäŋala bitjarra. \v 10 Yo, ŋäthilinydja maṉḏa djuḻkmaraŋala waŋganynha djäkamirrinha, ga biyapul wiripunhanydja maṉḏa djuḻkmaraŋala, yana liŋgu-u-u ga ŋunhinydja maṉḏa wapthurruna ŋunhina ḏällilina wal'ŋu dhurrwaralili, dhawaṯthunaramirrililina. Ga ŋunhi maṉḏa mulkananydja ŋunhiyi, bala ŋayinydja marrtjina gäna warray ḻapthurruna, bala dhawaṯthurrunana yana maṉḏanydja ŋuliyi dhurrwarakurrunydja, bala marrtjinana maṉḏa nhinana bala dhukarrkurruna. Märr-gurriri maṉḏa marrtjinanydja, bala ŋayi gandarrŋuranydja nhanukala Betawala winya'yurrunana ŋunhiyi djiwarr'wuynydja yolŋu, ga ŋayi Betanydja gänana nhinana bala marrtjina. \p \v 11 Ga ŋunhalanydja ŋayi warraŋulnydja dhukarrŋuranydja Betayu guyanina bitjarrana, “Way, yuwalk warray dhuwala yulŋunydja ŋi; yaka warray bukawayny'tja. Dhuwalana ŋarra warraŋulnha, liŋgu Garrayyu yana dhuwala ŋayipi djuy'yurrunanydja nhanŋuway djiwarr'wuynha djämamirrinha, walŋakuŋala ŋarranha ŋayi djaw'yurrunana Yiritkalanydja goŋŋuru. Ŋuriŋi ŋurru'-ŋurruŋuyunydja bini bunhana ŋarranha, yurru ŋayi Garrayyunydja ŋarranha dhawaṯmaraŋala warray.” \p \v 12 Marrtjinanydja ŋayi bala-a-a Beta, yana liŋgu ga bur-way bunana wäŋaŋura Merriwalana yäkuwala, ŋunhi ŋayi ŋäṉḏi'mirriŋunydja Djon-Mäkku. Ŋunhimalayinydja buṉbulili yukurrana guḻku' yolŋu walala ḻuŋ'thurruna, bala walala yukurrana bukumirriyaŋalana ŋunhiliyinydja. \v 13 Yo, dhunupana ŋayi yana Betayu wutthu'-wutthurrunana yulŋunydja, dhurrwarana ŋunha warraŋul gali', ga ŋayinydja dhäyka ŋunhi marrtjina nhänharawunydja, djämamirri yäku Rawuta. \v 14 Bala yana ŋayi ŋuriŋiyi dhäruknha ŋäkulanydja ŋanya dharaŋarana Betanha, bala waṉḏina balayi; yaka muka yana ŋayi dhurrwaranydja nhanŋu ḻapmaraŋala. Waṉḏinanydja ŋayi goŋmirriyinana wal'ŋu dhikana, bala ḻakaraŋala bitjarrana, “Way walala! Beta ŋunha! Ŋunha dhärra ŋayi yukurra yulŋunydja ya', warraŋul,” bitjarra. \p \v 15 Ga walalanydja ŋanya bitjarra warray, “Nhä nhe dhuwala?... bawa'mirri?” bitjarra. Ga ŋayinydja biyapul ḻakaraŋala, “Yuwalk dhuwala ŋayipi yana Beta, ŋunha ya' dhärra yukurra.” Ga biyapul walalanydja waŋana bitjarra, “Mak ŋunhi nhawi, djiwarr'wuy yolŋu gonha nhanŋu.” \p \v 16 Yurru ŋayi Betayunydja mukthurruna yana yukurrana wutthu'-wutthurruna dhurrwara ŋunhi, bala walala marrtjinanydja, ga ḻapmaraŋala dhurrwaranydja, nhäŋalana yana ŋanya yuwalkthina, bala walala ṉirryurrunana wirrkina. \v 17 Bala ŋayi Betayunydja dhunupana goŋdhuna waŋana mukmaraŋala walalanha, bala ŋayi ḻakaraŋalana yana walalambala yulŋunydja dhäwu'na, ŋunhi ŋayi nhaltjarra Garrayyu ŋanya dhawaṯmaraŋala ŋuliŋuru ḻoḻuŋuru. Bala ŋayi Betayu bitjarrana waŋana, “Ḻakaraŋa walala yulŋunydja ŋi', Djayimgunydja ga wiripu-guḻku'wu ŋuriki ŋarrakalaŋuwu wäwa'mirriŋuwu walalaŋgu.” Bala ŋuliŋurunydja ŋayi Betayunydja gonha'yurrunana walalanha, bala marrtjina wiripuŋulilina wäŋalili, ŋulinyaramirriyu yana bili munhaku. \p \v 18 Ga goḏarrny'tja, ŋunhalanydja ḻoḻuŋuranydja, bukmak ŋunhi djäkamirrinydja walala ŋoynha-dharrana, marimirriyinana dhikana, warwuyurrunana manapara, ga dhä-wirrka'yunmina walala yukurrana bitjanmina, “Wanhaka dhika Betanydja? Nhäkurru dhika ŋayi winya'yurrunanydja?” \v 19 Ga ŋayi Giŋ-Yiritthunydja djuy'yurruna nhanŋuway djämamirrinhana walalanha ḻarrunharawuna nhanŋu, yurru bäyŋuna; yakana walala ŋanya maḻŋ'maraŋalanydja Betanha. Bala ŋayi Yiritthunydja dhä-wirrka'yurrunana walalanha yukurrana, ŋunhi ḻoḻu-djäkamirrinhanydja walalanha bitjarrana, “Nhä nhuma dhuwala yulŋunydja?... djäkamiriw walala?” bitjarra, bala ŋayi waŋana walalaŋgu bunharawuna warrpam'thunarawuna. \p Ga dhurrwaraŋuru ŋuliŋuruyinydja ŋayi Giŋ-Yiritthunydja gonha'yurrunana ŋunhi Djudiyanydja bala marrtjina Djitjariyalilina wäŋalili, ga ŋunhalayina ŋayi nhinananydja yukurrana märr-weyinnha. \s1 Giŋ-Yirittja rakunydhinana \p \v 20 Yo, walalanydja ŋuli ŋulaŋuru Däyaŋuru ga Djäytanŋuru wäŋaŋuru marrtjinya, bala ŋathana märranha ŋulaŋuruyinydja ŋurikalayinydja wäŋaŋuru Giŋ-Yiritkalanydja, ga ŋayinydja ŋunhiyinydja buŋgawanydja, Gin-Yirittja maḏakarritjthina yukurrana nhinana ŋulinyaramirriyu ŋurikiyinydja walalaŋgu yolŋu'-yulŋuwu Däyapuyŋuwunydja ga Djäytanpuyŋuwunydja, yakana ŋayi biyapulnydja walalanha guŋga'yurruna yukurrana. Ga walalanydja ŋunhi ŋurikiyinydja wäŋawuy maṉḏaŋuwuy ḻuŋ'maranhaminana yukurrana waŋganylilina, bala walala waŋganynha miṯtji marrtjina balayi Giŋ-Yiritkalanydja waŋanharawu. Ŋäthilinydja walala waŋana yolŋuwala Bilatjawala yäkuwala, ŋurikala ḏarramuwala ŋunhi ŋayi guŋga'yunaramirri ŋuriki buŋgawawu, bala ŋayi wapthurruna walalaŋgalana gali'lili guŋga'yunarawuna, ga ŋuliŋuruyinydja dhäŋuru walala marrtjina djunamana waŋanharawu nhanŋuwaynha Giŋ-Yiritkuna. Bala walala waŋananydja bitjarrana, “Way, ŋilimurru nhina mäwaya'na, ḻundu'kunharamirrina ŋilimurru bala-lili'yunmirrina, nhuŋu wäŋa ga ŋanapurruŋgu ŋunha,” bitjarra. \p \v 21 Bala buŋgawayunydja ŋuriŋiyi Giŋ-Yiritthunydja walunydja nherrara ŋurikiyinayi, bala ŋayi ŋunhiyi buŋgawa dhaṯthunminana nhanukiyingalay ŋayi girri'yu wal'ŋu ŋuriŋiyina ḻatju'yuna. Bala gulŋiyinanydja ŋayi, bala nhinanana ŋunhimalayina nhinanharamirrililina nhanukalay ŋayi, bala ŋayi yukurrana waŋanana ŋunhi yolŋu'-yulŋunhana bena wal'ŋu dhärukthu. \v 22 Ga walalanydja ŋunhi yolŋunydja walala yukurrana yatjunminana nhanŋu wirrkina, wokthurrunana manapara, waŋana bitjarrana, “Dhäruktja nhe yukurra dhuwali waŋa biyapul'nha wal'ŋu garrwar. Nhenydja dhuwala waŋarrnha wal'ŋu yana, yakana yolŋu.” Bitjarra walala yukurrana yatjunminanydja dhika nhanŋu, buku-ŋal'yurrunanydja Giŋ-Yiritku. \v 23 Ga dhunupana yana Garraywu djiwarr'wuynydja yolŋu marrtjina, bala mulkanana ŋanya Giŋ-Yiritnha ŋunhiyi buŋgawanhanydja, bala ŋayi rirrikthurruna wirrkina, liŋgu ŋayi märraŋala yukurrana walalaŋguŋu buku-ŋal'yunara; yakana ŋayi waŋana bitjarra, “Godtja ŋayipina waŋganynha waŋarr wal'ŋu, nhuma yurru buku-ŋal'yurranydja nhanŋuwaynha Godkuna.” Bitjarranydja ŋayi waŋana yakana ŋunhiyi, bala mirithinana ŋayi ŋunhiyi rirrikthurrunanydja, liŋgu ŋunhi mewirri'yuna marrtjina ḻukana ŋanya djinawany'tja, yana liŋgu ga rakunydhina ŋayi ŋuriŋiyinayi. \v 24 Ga Godkunydja Gunhu'wunydja dhäruk yukurrana marrtjinana yana barrkuwatjthinana, baḻaka'yurrunana, ga guḻku'yuna mirithirrina yolŋuyu walalay märraŋalanydja yukurrana Godku dhäruktja. \s1 Garraywalaŋumirriyu walalay yolŋu'-yulŋuyu ganaŋ'maraŋalana Bänapatjnha ga Djolnha \p \v 25 Yo, märr-weyin maṉḏa Bänapatjtja ga Djolnydja yukurrana nhinana ŋunhili Djurutjalamŋuranydja, bala dhäŋuru ŋuliŋuruyinydja maṉḏa roŋiyinana marrtjina balayi Yandiyukliliyi wäŋalili, bala maṉḏa garr'yurrunanydja yuṯanhana ḏarramunha yäkunha Djon-Mäknhana, ŋayina marrtjina malthurrunanydja maṉḏaku guŋga'yunarawunydja. \c 13 \p \v 1 Ga ŋunhalanydja Yandiyuktja wäŋaŋura, ŋunhilimi Garraywala miṯtjiŋura yukurrana nhinana dhäwu'-gänharamirri walala ga ŋunhiyi walala yolŋu'-yulŋu ŋunhi walala ŋuli warraŋulkunha ḻakaranha Djesunha rom, marŋgikunha ŋuli yolŋu'-yulŋunha, dhuwala walala ŋunhiyi yäkunydja gam', Bänapatj, ga Djimiyan, wiripunydja ŋayi yäku Gurrŋan, ga Lutjiya wäŋawuy Djäriniwuy, ga Manayin yäku, ŋunhi dhuwalayinydja ḏarramu ŋuthara bitjarrana bitjan gutha'mirriŋuna nhanŋu ŋurikiyi ŋurruŋuwu yolŋuwu Yirittku yäkuwu, ga Djolnha. \p \v 2 Waŋganymirri ŋunhiyi walala yolŋu walala yukurrana buku-ŋal'yurruna Garraywu ŋoy-ŋathamiriwyu walalay, bala ŋayi ŋunhi Garrkuḻuktja Godkunydja Birrimbirr waŋana bitjarra, “Ŋarranydja ḏukṯuk Bänapatjku ga Djolwu, dhuwalanhanydja maṉḏanha nhuma yurru ganaŋ'maramana ŋarrakuna, märr maṉḏa yurru djäma ŋunhiyi ŋunhi ŋarra djarr'yurruna maṉḏanha ŋurikiyi djämawu.” \p \v 3 Bala walala bukmakthuna yukurrana yana bukumirriyaŋalanydja, ŋoy-ŋathamiriwyuna walalay, bala walala marrtjina goŋ-ŋal'yu-ŋal'yurrunana maṉḏakala muḻkurrlilina Bänapatjkala ga Djolwala, ganaŋ'maraŋalana maṉḏanha djämawuna ŋurikiyi. Bala walala djuy'yurrunana maṉḏanha, maṉḏa yurru marrtjina, ga ḻakaramana yurru yukurra Garraynha wiripuŋuŋurana wäŋaŋura malaŋaŋura bena-wala. \s1 Ŋunhala Djaparatj wäŋaŋura Bolyu ga Bänapatjthu yukurrana ḻakaraŋala ŋuripa buŋgawawana wal'ŋu \p \v 4 Yo, ŋayi Garrkuḻukthunydja Birrimbirryu maṉḏanha djuy'yurrunanydja Bänapatjnha ga Djolnha, bala maṉḏa marrtjinanydja ŋunhi, ga yarrupnha raŋiŋura Djalutjiyana wäŋaŋura, bala ŋuliŋuruyinydja buḏapthurrunana mitjiyayuna ŋunha runu'lilina yäkulili Djaparatjlilina. \v 5 Ga ŋunhi maṉḏa dhawaṯthurruna, ga bunananydja ŋunhili Djalaminydja wäŋaŋura, bala dhunupa maṉḏa ŋunhi marrtjinanydja Djuwskalana walalaŋgala buku-ŋal'yunaramirrilili buṉbulili, ga ŋunhalayina maṉḏa yukurrana ḻakaraŋala Godku dhäruktja yolŋu'-yulŋuwala. Ga ŋunhiyi ḏarramu yuṯa, Djon-Mäktja yäku yukurrana malthurruna maṉḏapala, guŋga'yuna ŋayi ŋuli maṉḏanha yukurranha djäma. \p \v 6 Yo, ŋuliŋurunydja wäŋaŋura walala marrtjina yukurrana yana liŋgu-u-u, ga mulkana walala ŋunha bala wiripu gali' wäŋa Bäputj yäku. Ga ŋunhalayi wäŋaŋura yukurrana nhinana waŋgany yolŋu marrŋgitj galŋa-djamarrkuḻi'mirri, yäku Bätjisu, ga wiripunydja ŋayi yäku ŋunhiyi ḏarramu Yilamatj, yurru ŋayinydja ŋunhi yolŋunydja Djuw, ga ḻakaranhaminyanydja ŋayi ŋuli ŋanyapinyay ŋayi Godku dhäwu'-gänharamirri be. \v 7 Ga ŋayinydja ŋunhiyi marrŋgitjtja djämamirri yolŋu ŋuriki ŋurruŋuwu buŋgawawu wal'ŋu Djotjatj-Bolawu yäkuwu. Yo, ŋunhiyinydja ŋurruŋu yolŋu mirithirri ḻiya-djambatj ŋayi guyaŋinyarawu, bala ŋayi djuy'yurrunanydja Bänapatjkunydja ga Djolwunydja garr'yunarawuna balayi nhanukalana, bili wirrki ŋayi ḏukṯukthina Godkalaŋuwu dhärukku ŋänharawu. \v 8 Bala maṉḏa marrtjinana ŋunhimalayina wäŋalili, bala ḻakaraŋalana yukurrana Djesunha ŋuripayinydjayi yolŋuwa ŋurruŋuwanydja, buŋgawawanydja wal'ŋu. Ga ŋayinydja ŋunhi galŋa-djamarrkuḻi'mirri marrŋgitjtja waŋana bitjarra, “Nhenydja yurru dhuwala yaka mäkiri'-witjurra dhiyakiyi walalaŋgu,” bitjarra ŋayi yukurrana waŋana ŋunhi buŋgawanha wal'ŋu, raypirri'yurruna yakaŋuwuna mäkiri'-witjunarawu, ga märr-yuwalkthinyarawu Garraywu. \p \v 9 Ga ŋayinydja ŋunhi Djolnydja, ŋunhi ŋayi wiripunydja yäku Bol, ŋunhiliyinydjayi ŋayi dhaŋaŋdhinana wal'ŋu mirithinana ŋuriŋi Garrkuḻukthuna Birrimbirryu Godkala, bala dhunupana ŋayi nhäŋalana ŋanya ŋunhiyi marrŋgitjnhanydja yolŋunha, \v 10 bala ŋayi dhunupana waŋana ŋanya bitjarrana, “Nhenydja dhuwala gäthu'mirriŋu Mokuywuna, nhanukalana gali'ŋura. Yakana nhe marŋgi yuwalkŋuwu ga ŋamakurru'wunydja romgu. Nhenydja dhuwala yolŋu be nhäna mayali'-wilkthunaramirrina yanana; bitjanna liŋgu nhe ŋuli yukurra bilyunmaramana Garraywunydja dhäruk, yanapi Godkunydja dhäruk djawukinyaramirri, yaka yuwalk. \v 11 Yurru Garrayyuna ŋayipina nhuna yurru mulkanydja; dhiyaŋunydja-wala nhe yurru bambaythirrina dhuwala, ga märr-weyin nhe yurru yakana djarraṯawun'tja nhäma.” Bitjarrayina ŋayi yukurrana ŋunhi waŋananydja Bol ŋurikalayi marrŋgitjkalanydja, ga dhunupana ŋunhiyi ŋanya warumukthunydja monyguŋalana maŋutjinydja, bala ŋayi bambaythinana, bala ŋayi marrtjinanydja yukurrana, mulka'-mulkanana marrtjina ŋula nhäna malanha, ḻarruŋala yolŋuwuna, märr yurru ŋayi ŋanya gäma yukurra goŋ-gulamana. \p \v 12 Ga ŋayinydja ŋunhi ŋurruŋunydja yolŋu wal'ŋu wirrkina märr-yuwalkthina, ŋunhi ŋayi nhäŋala ŋunhiyi, bala ŋayi wirrkina dhika ṉirryurruna ŋäkulanydja Garraywunydja dhäruk, bala yana märr-yuwalkthinana Garraywala ŋunhiyi yolŋu buŋgawanydja. \s1 Bolyu yukurrana birrŋ'maraŋala ḻakaraŋala wäŋaŋura Yandiyuk \p \v 13 Ga dhäŋuru ŋuliŋurunydja walala marrtjinana, Bol ga wiripu-guḻku' nhanŋu guŋga'yunaramirri walala; gonha'yurrunana walala ŋunhiyinydja wäŋa, bala buḏapthurrunana yukurrana marrtjina bala Bekalilina yäkulili ŋunha makarrŋuranydja Bambiliya, ŋunhimalayina yäkulili. Ga ŋayinydja ŋunhi yuṯanydja ḏarramu Djon-Mäktja yakana walalaŋgu malthurruna; ŋunhili bäymana ŋayi walalanha gonha'yurruna, bala marrtjina balayi roŋiyina Djurutjalamliliyi. \p \v 14 Yo, marrtjinanydja walala yukurrana ŋunhiyi bala-a-a, yana liŋgu ga bunana Yandiyuknha wäŋaŋura ŋunha Bitjitiyana makarrŋura. Ga ŋulinyaramirriyu Nhinanharamirriyunydja Waluyu maṉḏa Bol ga Bänapatj dhunupana marrtjinana, bala guliyina ŋunhimalayina Djuwskalana walalaŋgala buku-ŋal'yunaramirrilili buṉbulili, bala maṉḏa nhinana ŋunhiliyina. \v 15 Ga walalanydja ŋurikiy wäŋawuy buṉbuwuy ŋurru'-ŋurruŋuyunydja märraŋala djorra' maŋutji-ḻaw'maranharawu, bala rediŋnha marrtjina ŋuliŋuruyina Mawtjitjkuŋuna wukirriwuy, ga biyapul ŋulaŋurunydja bala ŋunhi baman'ŋuwuy dhäwu'-gänharamirriwuŋunydja walalaŋguŋu. Ga ŋuliŋuruyinydja dhäŋuru, bala walala waŋanana Bolwala ga Bänapatjkala bitjarra, “Wäwa maṉḏa, ŋuli nhuma gäma yukurra dhäruk balanyaranydja bitjan ŋunhi yolŋunha yurru marrparaŋguma ga ganydjarrmirriyanharawunydja, waŋana nhuma yurru yana dhiyaŋuna-wala.” \v 16 Bala ŋayi Bolnydja dhärranana dhunupana, bala goŋdhuna mukmaraŋala, bala ŋayi dhunupana waŋanana walalanha bitjarrana, “Nhuma Yitjuralpuyŋu yolŋu'-yulŋu ŋilimurru miṯtji, ga nhuma mulku'-mulkuru ŋunhi nhuma ŋuli buku-ŋal'yun yukurra Godku. Ŋäka walala, mäkiri'-witjurra ŋarraku. \v 17 Godthu ŋuriŋinydja wal'ŋu Yitjuralpuyŋuwalanydja waŋarryu djarr'yurruna ŋilimurrunha Djuwsnha yolŋu'-yulŋunha, märr ŋilimurrunydja yurru nhanŋuway yana yolŋu walala. Ŋulinyaramirriyunydja ŋäthilinydja wal'ŋu, ŋilimurruŋgu märi'munydja walala yukurranha ŋuli nhinanha be-wala barrku, mulkuruŋura wäŋaŋura, Yetjip yäkuŋura, yurru Godthunydja ŋayipinydja walalanha ŋunhiyi ŋunhimalayi guŋga'yurruna yukurrana, bala walala ŋutharanydja marrtjina yindithinana dhikana wal'ŋu malanydja. Ga ŋuliŋuruyinydja dhurrwaraŋuru ŋayi Godthu walalanha gäŋala dhawaṯmaraŋalana ŋulaŋuru Yetjipŋurunydja, ŋuriŋina wal'ŋu nhanukiyingala ŋayi ganydjarryuna \v 18 Ga weyinnha wal'ŋu ŋayi walalanha yukurrana gäŋalanydja ŋuliwitjarrayi wäŋakurrunydja ŋanhdharkkurrunydja lili, 40-na dhuŋgarra-ŋupara yukurrana. Yaka walala ŋunhiyi yuwalktja märr-yuwalkthina ŋanya, ga dhäruk märraŋala ŋanya bäyŋu, yurru ŋayinydja mukthurruna yana walalaŋgu goŋ-nherraṉmina djäka, yaka ŋayi ŋula walalanha yarrkthunmaraŋalanydja gukuŋalanydja, yana ŋayi gäŋalanydja walalanha, bala galkarana dhipalana wäŋalili Gaynanlilina. \v 19 Ŋulinyaramirriyunydjayi dhiyalanydja wäŋaŋura yukurrana nhinana wiripu-guḻku' mala yolŋu'-yulŋu, 7 bäpurruny'tja, yurru Godthu ŋayipinydja ŋunhiyinha miṯtjinha gukuŋalana walalanha yana, yarrkthunmaraŋalana, bala ŋayi dhuwalanydja wäŋa wekaŋala nhanukalayŋuwuna yolŋu'-yulŋuwu, \v 20 bala walala yukurrana nhinananydja dhiyala weyinnha yanana, 400-nha dhuŋgarra ga 50-na. \p “Ga dhäŋuru ŋuliŋuruyinydja Godthu yana ŋayipi nherrara yolŋu'-yulŋunha mala-yarr'yunaramirrinhanydja walalanha, djäkawu ŋurikiyinydja walalaŋgu yolŋu'-yulŋuwunydja, yana liŋgu-u-u ga ŋulinyaramirriyuna waluyu ŋunhi yolŋu Djamiyulnha yäku dhäwu'-gänharamirrinydja Godku. \v 21 Ga ŋulinyaramirriyunydja walala yolŋu'-yulŋunydja waŋana bitjarrana, ‘Ŋanapurrunydja ḏukṯuk dhuwala buŋgawawu muka ŋurruŋuwu, märr yurru ŋayi ŋanapurruŋgu djäkamirri buŋgawa.’ Bitjarrana walala waŋananydja, bala ŋayi Godthunydja wekaŋala ŋurruŋunhana yolŋunha buŋgawanhana walalaŋgu; ŋayi nherraranydja ŋunhiyi Djolnhana, ŋunhi ŋayi ŋunhiyi gäthu'mirriŋunydja Gitjku, ŋunhi ŋayi Bindjamanbuy bäpurruny'tja, ga ŋayinydja walalaŋgu Djolnydja buŋgawa ŋurruŋu nhinana yukurrana weyinnha wal'ŋu yana, 40-na dhuŋgarra. \p \v 22 “Ga ŋuliŋurunydja dhäŋuru ŋayi Godthu ŋanya Djolnhanydja giṯthunmaraŋala, bala nherrara ŋanyana Daypitnhana, märr ŋayina walalaŋgu yurru buŋgawa. Ga bitjarra ŋayi ŋunhi God waŋananydja yukurrana ḻakaraŋalanydja ŋanya Daypitnha, ‘Ŋarra marŋgi ŋurukunydja yolŋuwu Daypitkunydja ŋunhi ŋayi gäthu'mirriŋu Djitjiwu. Ŋarranydja ḏukṯuk nhanŋu yana Daypitku, liŋgu ŋayi yurru dhärukkunydja malthun ŋarrakuway yana, ga djämanydja yukurra yurru ŋarrakalay yana djälkurru.’ Bitjarra ŋayi Godthu ḻakaraŋala ŋanya Daypitnha. \v 23 Bala ŋuliŋuru nhanukalana yarraṯaŋuru Daypitkalana ŋayi Godthu wekaŋala Walŋakunharamirrinhanydja ŋilimurruŋgu Yitjuralpuyŋuwunydja yolŋu'-yulŋuwu, bitjarrana yana liŋgu ŋunhi ŋayi dhawu'mirriyaŋala ŋäthili. Ga ŋunhiyina ŋayi Walŋakunharamirrinydja yäku Djesuna. \p \v 24 “Yo, waŋganydhu yolŋuyu Djondhu yukurrana ḻakaraŋala yolŋu'-yulŋuwu Yitjuralpuyŋuwu, ḻakaraŋalanydja ŋayi yukurrana bitjarra, ‘Bilyurrana walala nhumalaŋgiyingalaŋuŋuru yätjŋurunydja, ga biyaka ḻiya-ḻupthurrana,’ bitjarra, ga yurruna ŋayi Djesu ŋurru-yirr'yurruna nhanŋuwaynydja ŋayi djäma. \v 25 Ga ŋunhi nhanŋu Djongunydja djäma galki dhawar'yurruna, bala ŋayi ḻakaraŋala yolŋu'-yulŋuwalanydja bitjarrana, ‘Nhumanydja yukurra guyaŋirri ŋarranhana yanapi ŋarranydja dhuwala ŋunhiyi Walŋakunharamirri yolŋu ŋunhi Godthu dhawu'mirriyaŋala be ŋäthili. Yaka ŋarranydja dhuwala ŋunhiyi dhawu'mirriyanhara yolŋu. Ŋunhiyinydjayi Walŋakunharamirrinydja yolŋu yurru marrtji dhuḏitj warray, ŋarrakala goyurrkurru, ga ŋayinydja ŋunhiyinydjayi biyapul warray wal'ŋu ŋarrakalanydja. ŋarranydja dhuwala ŋula nhä warray yana, yaka ŋarra dhuwala dhuwurr-ŋamakurru, ŋarra yurru yupmarama nhanukala dhapathuŋ ḻukuŋuru.’ Bitjarrana ŋayi yukurrana Djondhu ḻakaraŋalanydja ŋanya Djesunha. \p \v 26 “Ŋarraku nhuma gutha walala, ŋunhi nhuma yarrataŋuru Yipurayimgala, ga nhuma mulku'-mulkuru ŋunhi nhuma ŋuli yukurra buku-ŋal'yun Godku; ŋilimurruŋguna ŋayi Godthunydja djuy'yurruna nhanŋuway dhäwu'mirrinhanydja yolŋunha, ŋayi ḻakaraŋala ŋilimurruŋgu bukmakku ŋunhi nhaltjan ŋilimurru yurru walŋathirri. \v 27 Ga walala ŋunhi yolŋu'-yulŋu ŋunhi walala nhina yukurra ŋunha Djurutjalamŋura, ga walalaŋgu ŋunhi ŋurru'-ŋurruŋunydja yolŋu walala, yaka walala dharaŋara ŋanya Djesunha, yol ŋayi ŋunhiyi yolŋu. Yo, bitjanna liŋgu walu-ŋupanna walala ŋuli maŋutji-ḻaw'marama djorrany'tja ŋunhiyi, ŋunhi dhäwu'-gänharamirriwuŋunydja baman'ŋuwuynydja wukirriwuy, yurru yakana walala yukurra dharaŋandja dhäruktja ŋunhimalayi. Bala walala bumarana ŋanya Djesunha, ga ŋuliwitjarrayina marrtjina maḻŋ'-maḻŋ'thurruna warraŋulthinanydja ŋunhiyi, ŋunhi walala dhäwu'-gänharamirriyu walalay ŋäthili ḻakaraŋala. \v 28 Yaka warray walala ŋunhiyi maḻŋ'maraŋala ŋula nhä yätjtja nhanukala Djesuwala, bäyŋu yana, yurru walala waŋananydja bitjarrana Baylatkalanydja, ‘Buŋana ŋanya yana gatjala,’ bitjarrana, bala walala bumarana ŋanya yana. \v 29 Yo, bukmak ŋunhi nhä malanha ŋunhi walala yukurrana dhäwu'-gänharamirriyu walalay ḻakaraŋala ŋanya be ŋäthili, maḻŋ'thurrunana yuwalknha ŋunhi, ga ŋuliŋuru dhäŋuru ŋunhi ŋayi rakunydhinana, walala ŋanya yupthunmaraŋalana ŋulaŋuru dharpaŋuru mälakmaranharawuyŋurunydja, bala gäŋala molulilina. \v 30 Yurru Godthunydja ŋanya ŋunhiyi walŋakuŋala warray beŋuru moluŋurunydja rakunyŋurunydja. \v 31 Ga guḻku'mirrina dhikana ŋayi ŋuli yukurranha maḻŋ'thu-maḻŋ'thunanydja ŋurikalanydja walalaŋgala ŋunhi walala yukurrana malthurruna nhanŋu Galaliŋuru bala Djurutjalamlili. Yo, ŋuriŋi walalay ŋunhi walala yukurrana nhäŋala ŋanya, beŋuru rakunyŋuru ŋayi walŋathina, walalanydja yukurra ŋuriŋiyinydja yolŋuyu walalay ḻakarama ŋanya ŋuripa Yitjuralpuyŋuwana yolŋu'-yulŋuwa. \p \v 32-33 “Ga ŋanapurrunydja dhuwala dhiyalanydja yukurra ḻakarama nhumalaŋguna ŋunhi yana liŋgu waŋgany ŋupanayŋu dhäwu'. Ŋäthilinydja wal'ŋu benydja ŋilimurruŋgalaŋuwala märi'muwalanydja walalaŋgala Godthu dhawu'-nherrara; ŋayi ḻakaraŋala dhawu'mirriyaŋala ŋunhi nhaltjan ŋayi yurru yolŋu'-yulŋunha walŋakuma. Ga yuwalkthi ŋayi ŋunhi walŋanydja Godthu wekaŋala ŋilimurruŋguna, ŋunhi ŋilimurrunydja yarraṯaŋuru beŋuruyina walalaŋgalana; ŋayi walŋakuŋalanydja ŋilimurrunha ŋuriŋiyi ŋunhi ŋayi beŋuru rakunyŋuru walŋakuŋala Djesunha. \q1 “Yo, ŋunha djorra'ŋura, Daypitkuŋunydja wukirriwuy, Godthu yukurra ḻakarama bitjan gam', \q1 ‘Nhenydja dhuwala Gäthu'mirriŋu ŋarrakuwaynha wal'ŋu, \q2 ga ŋarranydja nhuŋu Bäpa'mirriŋuna; \q1 Dhuwalanydja walu gäthuranydja ŋarra ŋarrakuwayliliyaŋalana nhuna märraŋala.’ \p \v 34 “Ga wiripuŋuyunydja dhärukthu ŋayi yukurra Godthu ḻakarama ŋanya Djesunha, ŋunhi ŋayi yurru gaŋgathinyamarama ŋanya beŋuru moluŋuru, märr ŋayi yurru yakana ŋunhiyi rumbalnydja ŋula nhaltjan barrpa'yirri. Ga bitjarra ŋunhi ŋayi ŋäthilinydja ḻakaraŋala, \q1 ‘Nhuŋuwaynha ŋarra yurru wekama ŋunhiyi dharrpalnydja wal'ŋu ganaŋ'thunaranydja nhä malanha, ŋunhi ŋarra dhawu'mirriyaŋala Daypitkala, \q2 yuwalk yana ŋarra yurru nhuna gäma yukurra ŋarrakalaynha ŋarra goŋdhu.’ \q1 \v 35 “Ga wiripunydja yukurra dhäruk waŋa bitjan, \q1 ‘Garray God, nhe yurru yaka gonha'yun nhuŋuway ganaŋ'thunaranhanydja wal'ŋu yolŋunha ŋunhiwala molulilinydja; \q2 yaka yurru nhanŋu rumbal barrpa'yirri ŋunhili moluŋuranydja.’ \p \v 36 “Yo. ŋuriŋiyi Daypitthu yolŋuyu ŋuli yukurranha djämanydja Godku ŋulinyaramirriyu nhanukalay ŋayi ḏaykun'thu, ga ŋuliŋuruyinydja dhäŋuru ŋayi rakunydhinana, ga dhalkaraŋalanydja walala ŋanya ŋunhimalayina molulilinydja, ŋunhi nhanukalaŋuwalana märi'muwala walalaŋgala, ga rumbalnydja nhanŋu barrpa'yina ŋunhili yana liŋgu. \v 37 Yurru ŋunhiyinydjayi Djesunha ŋunhi ŋayi Godthu ŋanya walŋakuŋala beŋuru rakunyŋuru, yaka warray ŋayi yukurra mukthun ŋorra ŋunha moluŋura, yaka ŋayi rumbal barrpa'yina ŋunhili moluŋuranydja. \p \v 38-39 “Ŋarraku nhuma gutha walala, mäkiri'-witjurra walala, ga marŋgithiyana. Ŋanapurrunydja yukurra dhuwala ḻakarama nhumalaŋgu, ŋunhi ŋayi yurru Godthu bäy-ḻakarama buwayakkuma nhuŋu yätjpuynydja. ŋuliwitjarrayi Djesuwalana. Yaka warray yurru ŋuruŋunydja ŋunhi romdhu Mawtjitjkalanydja nhuna dhawaṯthunmarama yätjŋuru, yurru Godthunydja ŋayipinydja yurru nhuna dhawaṯmarama bukmakŋuru yana garrpiṉminyaraŋuru romŋuru, ŋunhi nhe yurru ŋula yol märr-yuwalkthirrinydja ŋanya Djesunha. \q1 \v 40-41 “Ŋäthilinydja be baman'tja dhäwu'-gänharamirriyunydja yolŋuyu ḻakaraŋala bitjarra gam', \q1 ‘Nhuma yolŋu walala, ŋunhi nhuma ŋuli beyarrmakkuma Godku dhäruk, \q1 ŋäka walala ŋarranha. \q1 Nhuma yurru yukurra ṉirryunna nhäma, \q2 ga yana liŋgu ga rakunydhirri nhe yurru, \q1 liŋgu ŋarranydja yukurra dhuwala warkthun nhumalaŋgalanydja ḏaykun'thu, \q2 ga nhenydja ŋarranha yaka warray märr-yuwalkthirri yukurra; \q1 ga ŋunhi yurru yolŋuyu nhokala yukurra ḻakarama warraŋulkuma, \q2 nhenydja yurru yana ŋäma, bala gananna, \q2 yakana nhe yurru märr-yuwalkthirri.’ \p “Yo, märr-gurrum'thurra yulŋunydja, märr nhe yurru yaka rakunydhirri bitjandhiyi, bitjarra ŋayi ŋuriŋiyi dhäwu'-gänharamirriyu yolŋuyu ḻakaraŋala ŋäthilinydja.” Bitjarrayina ŋayi yukurrana Bolyu ḻakaraŋalanydja ŋunhiliyinydja buku-ŋal'yunaramirriŋuranydja buṉbuŋura. \p \v 42 Ga ŋunhi maṉḏa Bol ga Bänapatja dhawaṯthurruna ŋuliŋuruyi buṉbuŋuru, bala walala ŋuriŋi yolŋu'-yulŋuyunydja waŋanana, garr'yurrunana maṉḏanha bitjarrana, “Way maṉḏa, nhuma boŋgama roŋiyi liliyi wiripuŋuyunydja Nhinanharamirriyu waluyu ŋi. Ŋanapurru ḏukṯuk nhumalaŋgu, nhuma boŋgama biyapul ŋanapurruŋgu yukirri ḻakaraŋu.” \v 43 Ga ŋunhi maṉḏa yukurrana marrtjina ŋuliŋuruyi buṉbuŋurunydja, ga walalanydja yolŋu walala guḻkuny'tja malthurrunana marrtjina maṉḏapala bala, walala-miṯtji guḻku' yana Djuws bäpurru, ga wiripunydja mulku'-mulkuruna yolŋu walala, ŋunhi walala yukurrana bilyurruna bala malthurruna Djuwskalaŋuwuna Godku. Yo, malthurrunanydja maṉḏapalana walala yukurrana, Bolwana ga Bänapatjpana, ga maṉḏa yukurrana ŋuriŋiyinydja maṉḏathu ḻakaraŋalana marŋgikuŋalana bala walalanha, marrparaŋguŋalana bitjarrana, nhinanharawu Godkalana yanana märr-ŋamathinyaramirriŋurana romŋura, nhanukalana djäkaŋura. \p \v 44 Ga wiripuŋuyunydja Buku-ŋal'yunaramirriyu Waluyu maṉḏa ŋunhi roŋiyinana, ga guḻku'na ŋula nhämunha'na biyapulnha marrtjina ḻuŋ'thurruna ŋunhimalayinydja, ŋänharawu Garraywalaŋuwunydja dhärukku; bukmaknha yana yolŋu walala ŋunhi walala yukurrana nhinana ŋunhiliyi wäŋaŋura. \v 45 Ga walala ŋuriŋi ŋurru'-ŋurruŋuyunydja yolŋuyu walalay nhäŋala ŋunhiyi miṯtjinhanydja, bala maŋutji-ḏi'yurrunana Bolnha wirrkina. Bala walala yukurrana waŋananydja yätjkuŋalana ŋanya Bolnhanydja, ga waŋana walala yukurrana yolŋu'-yulŋuwala bitjarrana, “Yakana nhuma yurru mäkiri'-witjun ŋurikinydja yolŋuwu. Ŋunhiyinydja djarrpi'na yukurra dhäwu' ḻakarama, yakana yuwalk,” bitjarrana. \p \v 46 Yurru maṉḏanydja Bolnydja ga Bänapatjtja, yakana maṉḏa galyurruna beyaŋiyinanydja ŋuripa walalambala ŋurru'-ŋurruŋuwa, bala walala waŋana bitjarrana, “Dhunupana dhuwala ŋinyalaŋgunydja, ŋunhi ŋilinyu ŋäthili ḻakaraŋala Godkunydja dhäruk nhumalaŋgu Djuwskunydja, yurru nhumanydja dhuwalayi dhäwu'nha ḏupthurruna warray gali'lili warray. Nhuma ŋuli guyaŋinyamirri nhumalanhay nhuma yana, ga waŋa nhuma ŋuli bitjan, ‘Yakana ŋanapurrunydja ḏukṯuk dhiyakuyi gupaḏalŋuwunydja wal'ŋu walŋawu,’ bitjan. Yakana nhuma yurru yana ŋunhiyi märramanydja, bala ŋanapurrunydja yurru yana gonha'yunna nhumalanha Djuwsnhanydja, ga dhipuŋurunydja dhäŋuru ŋanapurru yukurra yurru yana ḻakarama dhäwu' mulku'-mulkuruwuna yolŋu'-yulŋuwu. \v 47 Liŋgu Garrayyunydja ḻakaraŋala ŋanapurruŋgu bitjarra, \q1 ‘Ŋarranydja nhumalanha dhuwala nherrara, bitjan nhumanydja djarraṯawun ŋuruku mulku'-mulkuruwu yolŋu'-yulŋuwu, \q2 Nhuma yurru yukurra gämanydja dhuwalayi walŋakunharamirrinydja rom bukmakkuna yana bäpurru'wunydja dhiyala munatha'ŋuranydja.’” \p \v 48 Ga walala ŋunhi mulku'-mulkuruyunydja ŋäkula, bala ŋoy-ŋamathina warray dhika, goŋmirriyinana, bala walala yukurrana wokthurrunana dhikana Garraywalaŋunydja dhärukku, ga ŋunhinydja yolŋu walala ŋunhi ŋayi Godthu walalanha djarr'yurruna, märr yurru walala ŋayathamana ŋunhiyinydja yuwalktja wal'ŋu walŋa weyinŋumirrinydja, walala ŋunhiyinydja walala märr-nherraṉmina yuwalkkuŋala bala Garraywala Djesuwalana. \p \v 49 Ga ŋunhiyi Garraywunydja dhäruk marrtjina yukurrana barrkuwatjthinana yana warrpam'thurrunana ŋuliwitjarrayi wäŋakurrunydja. \v 50 Ga walalanydja ŋunhi Djuwsthunydja goḏuy-wuŋala mari warray ŋurru-nherrara ŋunhiliyi maṉḏakunydja; walala ḻakaraŋala marrtjina ŋaḻapaḻmirriwanydja yolŋu'-yulŋuwa ga ŋuripa ḻukunydjawa dhäykawurrumbala ŋunhi walala yukurranha ŋuli buku-ŋal'yuna Godku wal'ŋu, walala ḻakaraŋala yukurrana djarrpi'kuŋalana dhikana dhäwu' Bolwalaŋuwuy ga Bänapatjkalaŋuwuy, bala walala yukurrana ŋuriŋiyinydja yolŋu'-yulŋuyunydja marina ŋurru-nherrara wal'ŋu bathalana maṉḏaku Bolwu ga Bänapatjkunydja, bala walala maṉḏanha gukuŋalana ŋuliŋuruyinydja wäŋaŋuru. \p \v 51 Bala maṉḏa ŋunhi Bolyu ga Bänapatjthunydja djalk-djalkthurrunana ḻukuŋurunydja munathany'tja ŋurikiy wäŋawuy, bitjarra yätj-ḻakaraŋalana ŋunhiyinydja wäŋanha, bala marrtjinana. Marrtjinanydja maṉḏa, gonha'yurrunana ŋunhiyi yolŋu'-yulŋunhanydja, bala Goniyamlilina wäŋalili. \v 52 Yurru walalanydja ŋunhi Garraywunydja malthunaramirri walala, ŋunhi walala ŋunhala bäyma nhinana yukurrana Yandiyuk wäŋaŋura, walalanydja dhika nhinana yukurrana ŋoy-djulŋithina warray, goŋmirriyina dhika wal'ŋu; ŋayi ŋuriŋinydja yukurrana Godkalanydja Garrkuḻukthunydja Birrimbirryu bitjarra ŋäkirrmaraŋala warray walalanha, dhaŋaŋguŋala warray marrtjina. \c 14 \s1 Ŋunhala Goniyamdja wäŋaŋura wiripu-guḻku'yunydja märraŋala maṉḏakuŋu dhäwu', ga wiripu-guḻku'yunydja yaka märraŋala \p \v 1 Yo' maṉḏanydja ŋunhi Bolyunydja ga Bänapatjthunydja yukurrana ḻakaraŋala Garraynha ŋunhiliyina Goniyamnha wäŋaŋura, ga balanyarayi liŋgu maḻŋ'thurruna ŋunhiliyinydja wäŋaŋura. Ŋäthilinydja maṉḏa yukurrana ḻakaraŋalanydja ŋunhiliyi walalaŋgala Djuwskalanydja buku-ŋal'yunaramirriŋuranydja buṉbuŋura, ga guḻku'na yolŋu walala yukurrana ŋäkula, bala märr-yuwalkthinana; Djuws yolŋu'-yulŋu ga mulku'-mulkuru, guḻku'na yukurrana yolŋu walala märr-yuwalkthinana Garraywala Djesuwala. \v 2 Ga wiripunydja miṯtji Djuws yolŋu walala yaka märr-yuwalkthina, bala walala yukurrana mari warray ŋurru-ŋamaŋamayurruna maṉḏaku, ŋoy-dhuŋgur'yurrunana yukurrana mulku'-mulkurunhana yolŋu'-yulŋunha, bala walala ŋaramurryinana nhäŋalanydja maṉḏanha, Bolnha ga Bänapatjnhanydja. \p \v 3 Bala ŋunhiyi dhäwu'mirrinydja maṉḏa Garraywu nhinanana yukurrana ŋunhiliyina wäŋaŋura märr-weyinnha. Ga bitjanana liŋguna maṉḏa ŋuli yukurranha beyaṉumiriwyuna ḻakaranha dhäwuny'tja Garraywalaŋuwuy, ga Godthunydja yukurrana djämana maṉḏakalaŋukurru ganydjarr-ḏumurruna dhikana wal'ŋu rom, ga ŋuliwitjarrayinydja ŋayi yukurrana Godthu milkuŋalana ḻakaraŋala maṉḏanhanydja, ŋunhi maṉḏanydja yukurrana ḻakaraŋala yuwalkkuŋala yana Godku ḻatjuny'tja rom. \v 4 Ga ŋurikiynydja wäŋawuy yolŋu walala yukurrana guḻk-guḻkthunminana; wiripu-guḻkuny'tja miṯtji bala dhambay Djuwskalana, ga wiripu-guḻkuny'tja yukurrana guḻk-guḻkthunmina maṉḏakalana Bolwala ga Bänapatjkala, Garraywalaŋuwalana bo'puyŋuwala. \p \v 5 Ga dhäŋuru ŋuliŋuruyinydja ŋunhiyi Djuws yolŋu walala ga mulku'-mulkuru yolŋu'-yulŋu waŋgany-manapanmina yukurrana walalaŋgalayŋuwala ŋurru'-ŋurruŋuwalana yolŋu'-yulŋuwala, bala walala ŋurru-nherrara bunharawuna yanana maṉḏaku; walala yurru bumana yukurra guṉḏayuna maṉḏanha, murrkay'kumana. \v 6 Yurru maṉḏanydja ŋuriŋiyi Bolyu ga Bänapatjthunydja ŋäkula warray walalanha, bala maṉḏa gonha'yurrunana ŋunhiyinydjayi wäŋa, bala marrtjinanydja maṉḏa Litjaralilina, ga Dopililina, ŋunhimalana makarrlili wäŋalili Läkuniyalilina, \v 7 ga ŋuliwitjarrayina makarrkurru maṉḏa marrtjina ḻakaraŋala dhäwuny'tja Garraynha Djesunha. \s1 Ŋunhala Litjaranydja wäŋaŋura walala bini yukurranha buku-ŋal'yuna maṉḏakuna Bolwuna ga Bänapatjkuna \p \v 8 Ga ŋunhala wäŋaŋura Litjara yäkuŋura, yolŋu yukurrana nhinana bundhurr, yaṯa-nyalyunara, yurru nhinananydja ŋayi yukurrana ŋunhiyi, ŋunhina liŋguna, beŋuru liŋgu ŋunhi ŋayi dhawal-wuyaŋina; yakana ŋayi ŋuli gaŋgathinya marrtjinya yukurranha. \v 9 Yo, ŋunhi ŋayi Bol marrtjinanydja balayi, ga ḻakaraŋala dhäwuny'tja yukurrana, ŋayinydja yukurrana ŋunhiyinydjayi bundhurrnydja yolŋu nhinana ŋäkulana yukurrana, mäkiri'-witjurruna ŋayi wirrkina. Bala ŋayi Bolyunydja dhunupana ŋanya nhäŋalana, ŋunhi ŋayi yukurrana yuwalkkuŋala dhika märr-yuwalkthina baḏarraŋdhinyarawu ḏukthunarawuna. \v 10 Bala Bolyu waŋana ŋanya wirrkina, “Ma' dhärriyanydja dhunupayiya yana nhokalay nhe ḻukuyunydja,” bitjarra. Ga dhunupana ŋunhiyi ŋayi dhoṯtja ḏarramu gaŋgathinana, bala wapthu'-wapthurrunana dharrana, ga marrtji'-marrtjinana yukurrana. \p \v 11 Ga ŋunhi walala yolŋu'-yulŋuyunydja nhäŋalanydja ŋanya ŋunhiyi, ŋunhi nhaltjarra ŋayi Bolyu ŋanya ḏukmaraŋala, bala walala yukurrana yatjunminana waŋana, wokthurruna maṉḏaku ŋurikiyi Bolwuna ga Bänapatjkuna, yurru waŋananydja walala yukurrana walalaŋgalaynha walala dhärukkurrunydja bitjarrana, “Dhuwalanydja ŋilimurruŋgu waŋarrnha maṉḏa marrtjina dhunarrana ŋilimurruŋgala, rumbalnha yolŋuna yana maṉḏa,” bitjarra. \v 12 Bala walala waŋana ŋanya Bänapatjnhanydja bitjarrana, “Ŋayinydja dhuwalanydja gay', ŋilimurruŋgu waŋarr Diyutjnha yäku.” Ga bitjarrayi liŋgu walala Bolnhanydja yäku-nherrara Yämitjnha yäku, liŋgu ŋayinydja Bolyunydja ŋuli ŋunhi dhäwu'na ḻakarama. Yurru maṉḏa Bol ga Bänapatj yaka marŋgithinanydja nhaltjarra walala yukurrana ŋunhiyi waŋanhamina. \p \v 13 Ŋunhiliyinydja wäŋaŋura buṉbu ŋuli yukurranha dhärranha, ŋunhi walala ŋuli buku-ŋal'yuna ŋurikiyi waŋarrwu yäkuwu Djiyutjku ŋunhiliyi, ga ŋayinydja ŋunhi ḏalkarra'mirri yolŋu ŋurikiyi waŋarrwu djämamirri, ŋayinydja märraŋala wäyin bulikina, ga ŋula nhä wurrki' malanha, bala gäŋala dhurrwaralilina ŋunhawalana buṉbulili, märr yurru ŋuriŋiyi ŋayi ga yolŋu'-yulŋuyu bukmakthu mundhurrnha wekama yurru, wäyinnha bathan ŋurikiyina maṉḏaku, buku-ŋal'yunna maṉḏaku yurru yukurra. \v 14 Ga ŋunhi maṉḏa Bolyu ga Bänapatjthu nhäŋalanydja walalanha ŋunhimalayi, bala dharaŋarana nhaltjan yurru walala ŋuriŋiyi yolŋuyu walalay djäma, buku-ŋal'yun maṉḏaku, bala maṉḏa ŋunhi wirrkina dhika ŋoy-yätjthinanydja ŋurikiyi, bala girri'na maṉḏakuway maṉḏa barr'-barrmaraŋala, bala waṉḏinana maṉḏa nhinana bala ŋuliwitjarra yolŋu'-yulŋuwalana miṯtjikurruna, yatjurrunana maṉḏa marrtjina bala, \v 15 “Way walala yolŋu'-yulŋu. Nhäku dhuwala nhuma bitjarrayinydja? Dhuwalanydja dhuwala ŋilinyunydja yolŋu muka maṉḏa, balanyara liŋgu bitjan nhuma. Ŋilinyunydja dhuwala marrtjina lili dhipala, gäŋala nhumalaŋgu ŋamakurru dhäwu', märr yurru nhuma ŋanydjaḻa'yun dhipuŋuruyinydja nhäŋiniŋ'ŋurunydja romŋuru, ga buku-ŋal'yunna yurru yukurra ŋurukuna yuwalkkuna wal'ŋu walŋamirriwuna waŋarrwu, ŋurukuna waŋganyguna ŋunhi ŋayi djäma ŋunha djiwarr, ga dhuwala munatha' ga gapu raypiny, ga dhika nhä malanha ŋunhi yukurra ŋorra dhiyalami. \v 16 Ŋunhi ŋäthilinydja ŋunhinydja yolŋu walala ŋuli yukurranha marrtjinya walalaŋgiyingalana yana ḏukṯukkurru, ga ŋayinydja ŋunhi walalanha Godthunydja gonha'yurruna ŋunhimalayi romlili; yaka ŋayi walalanha dhä-ḏir'yurrunanydja ŋunhiyi yolŋunha walalanha, liŋgu yaka walala marŋgi yuwalkŋuwunydja wal'ŋu ŋurikinydja waŋarrwu. \v 17 Yurru bitjanna liŋgu ŋayinydja ŋuli yukurra wekama ŋamakurru' yana nhumalaŋgu, märr yurru nhumanydja marŋgithirri ŋunhi ŋayinydja yuwalk muka walŋamirri nhina yukurra waŋarr. Ŋayinydja ŋuli wekama waltjaṉ djiwarr'ŋurunydja nhumalaŋgu, ga bitjandhi liŋgu ŋayi ŋuli ŋuthanmarama nhä malanha ŋatha, ga balwurkuma ŋayi ŋuli ŋatha ga borum waluyu dhunupa'ŋuyu yana, dhuŋgarra-ŋupan. Yo, ŋayi ŋuli wekama ŋatha ḻukanharawu nhumalaŋgu, ga biyapul ŋayi ŋuli nhumalanha ŋayaŋunydja-djulŋikuma, märr yurru nhumanydja nhanŋu marŋgithirri muka, ŋunhi ŋayinydja ḻatju' dhika wal'ŋu mel-wuyunaramirri waŋarr.” Bitjarrana maṉḏa yukurrana ḻakaraŋalanydja, Bolyu ga Bänapatjthu. \v 18 Yurru ḏälnha wal'ŋu maṉḏaku ŋunhi yulŋunydja gulmaranharawunydja ŋurikiyi yolŋu'-yulŋuwunydja; mukthurruna yana walala djäma galŋa-raḻpayu, walala bini bathana mundhurr ŋuriki maṉḏaku, Garraywalaŋuwu bo'puyŋuwu maṉḏaku. \p \v 19 Ga ŋuliŋuruyinydja dhäŋuru walala Djuws yolŋu marrtjina ŋulaŋuruna wäŋaŋuru Yandiyukŋuru ga ŋulaŋuru Goniyamŋuru, bala walala yolŋu'-yulŋunhana wäŋa-ŋurikiynhana ŋoy-dhuŋgur'yurruna maṉḏakunydja Bolwunydja ga Bänapatjkunydja. Ga yolŋunydja walala märr-yuwalkthina walalaŋguna dhärukku, bala wapthurruna walalaŋgalana gali'lili, ŋurikala Djuwskalana. Bala walala mulkanana Bolnhanydja, bala bumarana yukurrana guṉḏayuna wirriw'-wirriwyurrunana, yana liŋgu ga galkina ŋayi, bala walala warryu'-warryurrunana ŋanya ŋuliŋuruyinydjayi wäŋaŋurunydja dhawaṯmaraŋalana, bala gonha'yurruna ŋanya warraŋullilina; walala yukurrana guyaŋinanydja ŋanya, yanapi ŋayi murrkay'nha rakunydhinya. \p \v 20 Ga walala ŋunhiyi yolŋu'-yulŋu märr-yuwalkthinyaramirri walala Garraywunydja ḻuŋ'thurruna marrtjina, ḻiw'maraŋalana dhärrana ŋanya ŋunhiyi Bolnha, bala bukumirriyaŋalana walala yukurrana nhanŋu. Bala ŋayi dhunupana gaŋgathinana Bolnydja, bala marrtjina balayi roŋiyina ŋunhimalayi wäŋalili, walalaŋgala manapanmina. Ga wiripuŋuyunydja waluyu maṉḏa Bolyu ga Bänapatjthu gonha'yurruna ŋunhiyinydja wäŋa, bala marrtjina Dopililina wäŋalili. \s1 Bol ga Bänapatj marrtjina roŋiyina balayi Yandiyukliliyi \p \v 21 Ga ŋunhalayi Dopinydja wäŋaŋura, maṉḏa yukurrana Bolyu ga Bänapatjthu marŋgikuŋala ḻakaraŋala yukurrana ŋanya Garraynha Djesunhana, ga guḻku'yuna nhämunha'yuna märr-yuwalkthinanydja yukurrana, bala walala malthurruna nhanŋuna Garraywuna Djesuwuna, nhanŋuna malthunaramirri walala. Ga ŋuliŋuru dhäŋuru maṉḏa gonha'yurruna ŋunhiyi, ga balayi maṉḏa Litjaraliliyi roŋiyina. Ga ŋuliŋuruyinydja maṉḏa roŋiyina balayi Goniyamlili wäŋalili, ga ŋuliŋuruyinydja dhäŋuru maṉḏa marrtjina roŋiyinayi Yandiyukliliyi ŋunha Bitjitiyalili makarrlili. \v 22 Ga birrka'mirriŋura wäŋaŋuranydja maṉḏa yukurrana yolŋunhanydja walalanha Garraywalaŋumirrinhanydja ganydjarrmirriyaŋala, marrparaŋguŋalana yukurrana bitjarrana, “Biyaka liŋgu yana märr-yuwalkthiya yukirriya Garraynhanydja, yuwalkkuŋa wal'ŋu. Dhärriya yana walala mukthurra yukirriya dhiyalayinydja Garraywala romŋura, liŋgu ŋilimurrunydja dhuwala Garraywalaŋumirrinydja walala mukthun yana marrtji yukurra marimirrikurrunydja wäŋakurru yurru, ga ŋuliwitjandhina ŋilimurrunydja yurru ŋunhi gulŋiyirri ŋunha Gunhu'walanydja romlili ga wäŋalili, ga nhina yurru yukurra nhanukalaynha goŋŋura.” Bitjarrana maṉḏa yukurrana ḻakaraŋalanydja marŋgikuŋalanydja yolŋu'-yulŋunha. \v 23 Ga ŋunhili waŋga'-waŋganygala bala wäŋaŋura malaŋuŋura, maṉḏa djarr'yurruna yolŋunha walalanha ŋuliŋuru Garraywalaŋumirriŋuru miṯtjiŋuru, bala nherrara walalanha bitjan djäkamirrina walala, märr walala yurru ŋunhiyi walala djäka yukurra ŋurikiyi miṯtjiwu ŋunhilimi wäŋaŋura. Ga ŋuliŋurunydja dhurrwaraŋuru maṉḏa bukumirriyaŋalana yukurrana ŋuriki Garraywalaŋumirriwu yolŋuwu walalaŋgu ŋoy-ŋathamiriwyuna maṉḏathu; ga ŋuliwitjarra bukumirriyanharakurrunydja maṉḏa wekaŋalana ŋunhiyinhanydja walalanha yolŋu'-yulŋunha nhanukala Garraywalana goŋlili nherrara, ŋurikalayina ŋunhi walala ŋayaŋu-nherraṉmina walalanhay walala nhanukala djäkalili. \p \v 24 Bala maṉḏa marrtjinana yukurrana bala Bitjitiyakurru makarrkurru, yana liŋgu ga bunana maṉḏa Bambiliya makarrŋura, \v 25 ga ŋunhiliyinydja maṉḏa ḻakaraŋala dhäwu' Bekanydja wäŋaŋura. Ga beŋurunydja maṉḏa bala marrtjina yarrupthurruna Yataliyalilina, \v 26 ga ŋunhalayi maṉḏa wapthurrunanydja mitjiyalilina, bala marrtjina balayina, buḏapthurruna Yandiyuklilina; balayi maṉḏa roŋiyina Bol ga Bänapatj, ŋurikalayi liŋgu yolŋu'-yulŋuwala ŋunhi walala ŋäthili maṉḏanha wekaŋala nhanukala Godkala goŋlili dharraylili, ŋurikiyi djämawu ŋunhi maṉḏa dhawar'maraŋalana liŋguna. \p \v 27 Yo, ŋunhi maṉḏa bunananydja ŋunhili Yandiyuktja wäŋaŋura, maṉḏa yukurrana ŋunhi ḻuŋ'thunmaraŋalanydja Garraywalaŋumirrinhana walalanha, bala walala marrtjina ḻuŋ'thurrunana maṉḏakala, ga ḻakaraŋalanydja maṉḏa yukurrana ŋuripa yolŋu'-yulŋuwanydja dhäwu'na, ŋunhi nhaltjarra yukurrana ŋayi Godthu djäma maṉḏakala. Ga bitjarrayi maṉḏa ḻakaraŋalanydja, “Godthunydja dhuwala yuwalk yana ḻapmaraŋala dhukarr ŋuruku mulku'-mulkuruwunydja yolŋu'-yulŋuwu, märr yurru walalanydja bitjandhi yana liŋgu märr-yuwalkthirri nhanŋu Garraywu.” \p \v 28 Bala maṉḏa yukurrana nhinanana ŋunhiliyinydjayi ŋurikala märr-yuwalkthinyaramirri-walanydja walalaŋgala märr-weyinnha wal'ŋu. \c 15 \s1 Ŋunhala Djurutjalamdja Garraywalaŋumirri yolŋu walala waŋanhamina ŋuruku mulku'-mulkuruwu \p \v 1 Ga ŋulinyaramirriyuyi yolŋu walala marrtjina beŋuru Djudiyaŋuru bala wäŋalili ŋunhimalayi Yandiyuklilina, bala walala ḻakaraŋala ŋunhiliyi, marŋgikuŋalanydja yukurrana bitjarrana, “Ŋuli nhuma mulkuru yolŋu'-yulŋu ḏukṯuk nhinanharawu walŋathinyarawunydja, nhumanydja yurru mitthunmirri, ḏarrtjalkkunharamirri nhumalanhay nhuma, bitjan yukurra ŋuruŋunydja romdhunydja ḻakarama ŋunhi Mawtjitjkalanydja. Ŋuli nhe yurru yakanydja bitjandhi djäma, mim'pumirri nhe yakanydja, ŋunhiyinydja nhe yakana yolŋu Godku,” bitjarrana walalanydja yukurrana waŋana ḻakaraŋala. \v 2 Ga maṉḏanydja ŋunhi Bolnydja ga Bänapatjtja wirrkina dhika maḏakarritjthina ŋuriŋi dhärukthu, bala maṉḏa yukurrana waŋananydja wirrkina dhikana ḏälyuna dhärukthu, wuṉḏaŋarryuna wal'ŋu ŋunhinhanydja walalanha ŋunhi walala yukurrana ḻakaraŋala bitjarrayi. Yo, ŋunhiyi mala yukurrana yolŋu walala waŋanhamina dhä-ḏal'yunminana bala-lili'yunminana ŋurikiyinydjayi romgu, bala walala ŋunhiyi Garraywalaŋumirrinydja walala ḻuŋ'maranhaminana yukurrana, bala waŋana djarr'yurruna bitjarrana, “Ŋilimurrunydja yurru djuy'yun dhuwala Bolnhana ga Bänapatjnhana bala Djurutjalamlilinydja ŋi, ga wiripu-guḻku'nha ŋilimurruŋgu ŋurru'-ŋurruŋunha, ga ŋunhalayi walala yurru yukurra waŋanharamirri bo'puyŋuwala walalaŋgala Garraywalaŋumirriwala ga ŋurukala ŋunhi djäkamirriwala walalaŋgala, märr ŋilimurru yurru marŋgithirri ŋuruku ŋunhi yuwalkku wal'ŋu romgu.” \p \v 3 Bala walala djuy'yunaranydja yolŋu walala ŋunhi marrtjinana bala Djurutjalamlilina, ga ŋunhi walala yukurrana marrtjina ŋuliwitjarra Banitjakurrunydja wäŋakurru ga Djamariyakurrunydja, walalanydja ŋunhi marrtjina ḻakaranhamina bala yulŋunydja, ŋurikiynydja ŋunhi guḻku' mulku'-mulkuru yolŋu walala yukurrana ŋanydjaḻa'yurruna bala Godkala. Ga walalanydja ŋunhi Garraywalaŋumirriyunydja yolŋuyu walalay ŋäkula ŋoy-djulŋithinana yana wirrkina. \p \v 4 Ga ŋunhi walala bunana ŋunhala Djurutjalamdja, ga walalanydja ŋunhi ŋurukuyyinydja wäŋawuy walala walalaŋgu gumurr-ŋamathinana yanana, ŋunhiyi bo'puyŋu walala ga djäkamirri walala ŋunhi wal'ŋu, ga bukmak ŋunhi Garraywalaŋumirri yolŋu'-yulŋu. Ga walala ŋuriŋi Yandiyukpuyŋuyunydja yukurrana ḻakaraŋala ŋurikiynhayi bukmakkuŋalana ŋunhi nhaltjarra ŋayi Godthu yukurrana djäma walalaŋgalaŋukurru. Ga ḻakaraŋalayi walala yukurrana bitjarranydja, “Ŋunhayi mulku'-mulkurunydja yukurra bitjandhi yana liŋgu ŋanydjaḻa'yun bala Garraywala,” bitjarra walala yukurrana ḻakaraŋalanydja. \p \v 5 Ga wiripu-guḻkuny'tja Garraywalaŋumirri yolŋu walala, ŋunhi walala Rom-dharraymirri walala yolŋu, walalanydja ŋunhiliyi miṯtjiŋura gaŋgathina, bala waŋana bitjarrana, “Ŋunhiyinydjayi yolŋu'-yulŋu yurru mulku'-mulkurunydja dhunupana yukurra mitthunmirrina, ḏarrtjalkkunharamirrina walalanhay walala. Nhuma yurru ḻakarama walalaŋgu, walala yurru ŋuriŋiyi walalay ŋayathama yukurra rom ŋunhiyinydja, ŋunhi ŋayi Godthu wekaŋala Mawtjitjkala,” bitjarra. \p \v 6 Dhäŋuru ŋuliŋuruyinydjayi walala ŋunhi bo'puyŋu walala ga ŋunhiyi djäkamirri walala ḻuŋ'maranhaminana yukurrana, märr yurru walala yukurra waŋanharamirrina ŋurikiyinydjayi romgu. \v 7 Waŋanhaminanydja walala yukurrana ŋupanminanydja dhika weyinnha, bala ŋayi ŋuliŋuruyinydja Betana dhärrana, bala ŋayi dhunupana waŋana bitjarrana, “Ŋarraku nhuma gutha walala. Nhuma marŋgi muka ŋunhi ŋäthilinydja wal'ŋu ŋayi Godthu djarr'yurruna ŋarranha dhipuŋuru nhumalaŋgala malaŋuru, ga djuy'yurrunanydja ŋayi ŋarranha bala ŋunhana mulku'-mulkuruwalana, ḻakaranharawunydja dhäwu'wu Djesuwalaŋunydja, märr yurru walalanydja ŋämayi muka ga märr-yuwalkthirri, bala märramana yurru ŋanya Garraynha. \v 8 Yo, Godtja ŋunhanydja marŋgi ŋayi yolŋuwunydja ŋayaŋuwu, ga milkuŋala ŋayi ŋilimurruŋgala, ŋunhi dhunupa warray mulku'-mulkuruwunydja ŋurikinydja märranharawu Garraywunydja, liŋgu ŋayipi yana ŋunhayi wekaŋala Garrkuḻuktja Birrimbirr walalaŋgu ŋurikiyi mulku'-mulkuruwunydja, bitjarra yana liŋgu bitjarra ŋayi ŋäthili ŋilimurrunha wekaŋala ŋunhiyi nhanŋuway Garrkuḻuk Birrimbirr. \v 9 Godthunydja ŋilimurrunha yukurra yaka barrkuwatjkuma, ŋilimurrunha Djuwsnha miṯtjinha gäna, ga walalanha mulku'-mulkurunha gäna, bäyŋu ŋayi yukurra bitjandhiyi. Ŋayinydja ŋuli ŋunhi yana walalaŋgu ŋayaŋunydja ḏarrtjalkkumana dhikana wal'ŋu, ŋunhi walala ŋuli märr-yuwalkthirri Djesunha yukurra. \v 10 Nhäkuna nhuma yukurra dhuwala gatjarr'yun Godnhanydja?... ŋuriŋinydja ŋunhi nhuma yurru ŋal'marama ŋonuŋnha ŋurikalanydja walalaŋgala märr-yuwalkthinyaramirriwalanydja yolŋu'-yulŋuwala? Ŋilimurruŋgunydja ŋunhi Djuwskunydja rom ŋonuŋ yana mirithirri. Ŋilimurruŋgala ŋuriŋi märi'muyunydja maḻŋ'maraŋala ŋäthilinydja ŋunhiyi romnha ŋonuŋ wal'ŋu yana gänharawunydja yukurranharawu, ga balanyarayi liŋgu ŋilimurruŋgunydja ḏälyi yana. \v 11 Wanhawitjan dhika ŋilimurrunydja ŋuli walŋathirri?... ŋuriŋiyi ŋonuŋdhu romdhu? Yaka warray. Ŋilimurrunydja ŋuli märr-yuwalkthirrina yukurra Garraynha, bala ŋayi Godthunydja ŋilimurrunha yänana ŋuli walŋakuma, nhanukalay ŋayi Garraywala Djesuwala märr-ŋamathinyarayu. Ga ŋunha mulku'-mulkurunydja yolŋu'-yulŋu ŋuli yukurra bitjandhiyi liŋgu walŋathirri, ŋuriŋiyi liŋgu Garraywala märr-ŋamathinyarayu yana.” Bitjarrana ŋayi yukurrana Betayunydja ḻakaraŋala walalaŋgala. \p \v 12 Ga dhäŋuru ŋuliŋuruyinydjayi maṉḏa Bolnha ga Bänapatjnha dhärrana, bala waŋanana yukurrana, ga walalanydja ŋunhi bukmakthu yolŋuyunydja walalay yukurrana yana mäkiri'-witjurrunana ŋäkulana, dhäruk-mukthurruna warrpam'nha, ŋunhi maṉḏa yukurrana ḻakaraŋala, ŋunhi Godthu yukurrana djäma mirithirri ganydjarr-ḏumurru rom maṉḏakalaŋukurru ŋuruku ŋunhi mulku'-mulkuruwu yolŋu'-yulŋuwu. \p \v 13 Ga ŋunhi maṉḏa dhawar'yurrunanydja waŋanharaŋuru, ga ŋayinydja Djayimnha dhärrana, ga waŋana ŋayi bitjarra, “Ŋarraku gutha walala, ŋäka walala ŋarranha, ga mäkiri'-witjurra. \v 14 Ŋuruŋu Betayunydja yukurrana ḻakaraŋala ŋunhi ŋayi nhaltjarra ŋäthili bunana Gunhu' God ŋuruku mulku'-mulkuruwu yolŋu'-yulŋuwu, bala märraŋala nhanŋuwayliliyaŋalana walalanha ŋulaŋuruyi bäpurru'wala ga bäpurru'wala. \v 15 Ŋäthili be baman'tja wal'ŋu ŋuriŋi yolŋu'-yulŋuyu dhäwu'-gänharamirriyunydja walalay yukurrana ḻakaraŋala dhuwalayi; walala yukurrana ḻakaraŋalanydja bitjarra gam', \q1 \v 16 ‘Garrayyunydja yukurra ḻakarama bitjan, \q1 Dhipuŋurunydja dhäŋuru ŋarra yurru roŋiyirriyi, \q2 bala ŋarra yurru biyapul gaŋgathinyamirriyamayi Daypitkalanydja mala-wunharaŋuru ŋunhi miṯtjinha. \q1 Yo, ŋunhiyinydja mala yolŋu'-yulŋu ŋunhi walala ŋulaŋuru Daypitkala yarraṯaŋuru, \q2 walalanydja dhuwala balanyarana bitjan ŋunhi buḻwaŋ'thunara muṉguythinyara buṉbu, \q1 Ga yuwalkthi yana ŋarranydja yurru ŋunhiyi buṉbunha biyapul gaŋgathinyamirriyama yulŋunydja, \q2 märr yurru yakana biyapul ŋunhiyi miṯtji ŋorra muṉguy-guḻku'. \q1 \v 17 Ŋarra yurru djämanydja ŋunhiyi bitjandhiyina, \q2 märr yurru ŋunha wiripu-gulkuny'tja ŋunhi mulku'-mulkuru yolŋu walala ḻarruma Garraywuna; \q1 Walala yurru ŋarrakuwaynha wal'ŋu yolŋu walala, \q2 ŋunhiyinydja walala ŋunhi ŋarra walalaŋgu wäthurruna.’ \p \v 18 “Bitjarra yukurrana ŋayi Garrayyu ḻakaraŋalanydja ŋäthilinydja. Ga yuwalkthi ŋunhiyi maḻŋ'thurrunanydja dhiyaŋuna-wala, bitjarrayi yana liŋgu ŋunhi ŋayi ŋuriŋiyi dhäwu'-gänharamirriyu yolŋuyu ḻakaraŋala dhunupamirriyaŋala be ŋäthili.” \p \v 19 Ga biyapul ŋayi bitjarrana waŋana Djayim, “Bitjan yukurra dhuwala ŋarrapinydja guyaŋirri gam': Yaka ŋilimurru yurru rom ḏälthirri ŋurukuyi mulku'-mulkuruwunydja ŋunhi yolŋu'-yulŋuwu, ŋunhi walala yurru yukurra bilyun Garraywunydja malthunarawu; yaka yana ŋilimurru yurru ŋal'marama walalaŋgala ḏiltjilili ŋonuŋ gänharawu. \v 20 Ŋilimurrunydja yurru yana walalaŋgu wukirri djorra', marŋgikuma walalanha bitjan gam': Yaka ḻukiya ŋatha ŋunhi walala ŋäthilinydja ŋunhiyi ŋathanha wekaŋala mundhurr ŋuriki wiripuŋuwu waŋarrwu, goŋbuywu ŋunhi, ga yaka marramba'thiya. Ga yaka ḻukiya wäyingu gulaŋ, ga biyakayi liŋgu nhuma yurru yaka ḻukiya ŋunhiyi wäyin ŋunhi birrirri'yunara mayaŋbuynydja, ŋunhi ŋayi gulaŋmirrinydja yana. Bitjandhiyina ŋilimurru yurru walalaŋgala ḻakaramanydja ŋurikala mulku'-mulkuruwalanydja yolŋu'-yulŋuwala. \v 21 Liŋgu beŋuru liŋgu walala ŋuli Djuwsthunydja rediŋ yukurranha Mawtjitjkalanydja romŋuru ŋunhala buku-ŋal'yunaramirriŋuranydja buṉbuŋura, ŋuriŋiyi Nhinanharamirriyu waluyu, ga birrka'mirriŋura wäŋaŋura walala ŋuli ḻakarama ŋunhiyi Mawtjitjkuŋunydja ḻakaranhara.” \p Bitjarra ŋayi ŋunhiyi Djayimdja yäku yolŋu waŋana, ga bukmaktja walala ŋurikiyi yuraŋalana dhärukku. \s1 Walala bo'puyŋuyu djuy'yurruna djorra'na ŋuruku mulkuruwunydja märr-yuwalkthinyaramirriwu walalaŋgu \p \v 22 Bala walala ŋunhi bo'puyŋunydja walala ga djäkamirrinydja walala yolŋu'-yulŋu ga bukmak ŋunhi Garraywalaŋumirri yolŋu walala waŋana bitjarrana, “Ŋilimurru yurru djarr'yun ŋi', yolŋu'-yulŋunha dhipuŋuru miṯtjiŋuru, bala yängumana Bolwalana ga Bänapatjkalana bala Yandiyuklilina wäŋalili, ga walalana yurru gämanydja ŋilimurruŋguŋu dhäruktja, bala ḻakaramana ŋunhalanydja.” Bala walala djarr'yurrunanydja märrma'nhana yolŋunha maṉḏanha, ŋunhi walala yukurrana ŋuriŋiyi Garraywalaŋumirriyu yolŋuyu walalay ḻatju'-ḻakaraŋala ŋunhiyinha maṉḏanha; waŋganynhanydja yäkunha Djudatjnha, ga wiripunydja ŋayi yäku Bätjapatj, ga wiripunhanydja ga Djälatjnha. \p \v 23 Bala walala wukirrina djorra'na bitjarra gam', “Ŋanapurrunydja ŋunhi nhumalaŋgu wäwa'mirriŋu walala, ŋanapurru dhiyaŋu walalay ŋunhi bo'puyŋuyu walalay ga djäkamirriyu walalay yolŋu'-yulŋuyu, dhuwala ŋanapurru djuy'yurrunanydja nhumalaŋgu märr-ŋamathinyara, bukmakku yana ŋuriki gutha'mirriŋuwu walalaŋgu ŋanapurruŋgalaŋuwu, nhumalaŋgu mulku'-mulkuruwu yolŋuwu walalaŋgu ŋunhi nhuma yukurra märr-ŋamathirri Garraywu, dhipali nhumalaŋgu ŋunhi nhuma yukurra nhina Yandiyuk wäŋaŋura ga Djiriya ga Djilitjiya. \p \v 24 “Ŋanapurru ŋäkula dhipalinydja yolŋu'-yulŋunha ŋunhi walala dhipuŋuru ŋanapurruŋgala miṯtjiŋuru, ŋunhi walala marrtjina dhipali nhumalaŋgala, bala walala nhumalanha dhiyaliyinydja ŋayaŋu-yätjkuŋala ŋuriŋiyi dhärukthu ŋunhi walala yukurrana waŋana ḻakaraŋala. Ŋunhiyinydja rom ga dhäwu' yaka ŋanapurruŋguŋunydja; ŋunhiyinydja walalaŋguŋuway yana guyaŋinyara ga marrtjinyara, yaka ŋanapurru djuy'yurruna ŋunhiyi dhäruk nhumalaŋgu. \v 25 Yo, dhuwalanydja ŋanapurru waŋgany-manapanminana liŋguna, ŋanapurru yukurrana waŋanharamina waŋganyŋurana dhiyakuyyi, bala ŋanapurru djarr'yuna yawungu yolŋunhana maṉḏanha, maṉḏa yurru marrtjinydja dhuwala, malthundja ŋilimurruŋgalaŋuwu marrkapmirriwuna maṉḏaku Bänapatjkuna ga Bolwuna, \v 26 ŋurikina maṉḏaku ŋunhi maṉḏa bini burakinya muka murrkay' yulŋunydja, ŋunhi maṉḏa yukurrana djäma ḻiw'maraŋala Garraywu ŋilimurruŋgalaŋuwu Djesu-Christku. \v 27 Yo, ŋanapurru djuy'yurruna dhuwalanha maṉḏanha Djudatjnha ga Djälatjnha, maṉḏa yurru ḻakarama nhumalaŋgala maṉḏapina dhurrwarayu dhuwala yana liŋgu dhäruk ŋunhi ŋanapurru wukirri dhipala djorra'lili. \p \v 28 “Yo. Garrkuḻuktja Birrimbirr waŋa yukurra bitjan, ga ŋanapurrunydja dhuwala yana yuraŋalana; yakana ŋanapurru yurru ŋonuŋguma nhumalanha guḻku'yunydja romdhu malaŋuyu; dhuwala liŋgu ḻurrkun' romdja nhuma yurru ŋayathama gam': \v 29 Yaka ḻukiya ŋatha ŋunhi ŋayi liŋguna mundhurrnha ŋunhiyi wekanharana ŋurikina goŋbuywuna waŋarrwu, ga yaka ḻukiya maŋgu', ga yaka ḻukiya wäyin ŋunhi gupa-birrirri'yunara, dhulmu-gulaŋmirri, ga biyakayi yaka marramba'thiyanydja. Mulkiya dhuwalayi malanha romdja, ga ŋunhinydja nhuma yurru ŋamathirrina nhina. Ga liŋguna.” \p Ga dhuwalayina ŋuriŋi bo'puyŋuyunydja yukurrana wukirrinydja, \v 30 bala wekaŋalanydja ŋunhiyi djorrany'tja ŋurikalayina dhäwu'mirriwalana maṉḏakala. Bala walala marrtjinana yana balayi Yandiyuklilina wäŋalili, ga ŋunhalanydja walala ḻuŋ'maraŋalana marrtjina bukmaknhana yana Garraywalaŋumirrinhanydja walalanha, ŋunhinha Djuwsnha ga mulku'-mulkurunha, bala maṉḏa ŋuriŋiyi dhäwu'mirriyunydja maṉḏathu wekaŋalana ŋunhiyi djorrany'tja walalambala. \v 31 Bala walala ŋuriŋiyi yolŋu'-yulŋuyunydja maŋutji-ḻaw'maraŋalana bala nhäŋalanydja marrtjina, bala wirrkina dhika galŋa-djulŋithinanydja; wirrkina dhika walalaŋgu ŋayaŋunydja ŋunhiyi marrparaŋdhinana ŋuriŋi dhärukthunydja. \p \v 32 Yo, ŋunhiyinydja dhäwu'mirrinydja maṉḏa, Djudatjtja ga Djälatjtja Godku ŋunhi dhäwu'-gänharamirri maṉḏa; ŋuliwitjarrayi maṉḏakala ŋayi ŋuli Godtja waŋanha yukurranha, ga märr-weyinnha maṉḏa yukurrana waŋananydja ŋurikiyi märr-yuwalkthinyaramirriwunydja walalaŋgu yolŋu'-yulŋuwu, guŋga'yurrunanydja walalanha, ga ganydjarr-wekaŋalanydja. \v 33 Yo, nhinananydja maṉḏa yukurrana ŋunhili wäŋaŋuranydja märr-weyinnha, ga dhäŋuru ŋuliŋurunydja walala ŋunhi Garraywalaŋumirrinydja yolŋu'-yulŋu waŋana bitjarrana, “Yo manymak. Nhuma yurru marrtjina balayi roŋiyirrina Garraywala yana djäkakurrunydja, balayi ŋurikalayi walalaŋgala ŋunhi nhumalanha walala djuy'yurruna lili,” bitjarrana. \v 34 (Yurru ŋayinydja ŋunhi waŋganydja Djälatjtja yäku yakana roŋiyina, ŋunhilina bäymana Yandiyuknha ŋayi yukurrana nhinana.) \p \v 35 Ga maṉḏa Bol ga Bänapatj ŋunhiliyina yukurrana nhinana Yandiyuknha wäŋaŋura; ḻakaraŋalana maṉḏa yukurrana yolŋu'-yulŋunhana marŋgikuŋala, rrambaŋina yana wiripu-guḻku'yuna walala ŋula nhämunha'yuna yolŋu'-yulŋuyu, walala yukurrana ḻakaraŋala dhäruktja Garraywu. \s1 Bol ga Bänapatj ŋunhiliyinydja gananminana \p \v 36 Yo, ŋunhiyi Bol ga Bänapatj maṉḏa yukurrana nhinananydja Yandiyuktja wäŋaŋura weyinnha, bala ŋayi Bolnydja waŋana Bänapatjkalanydja bitjarrana, “Gul' ŋali marrtji balayi roŋiyirri, ga nhäma'-nhama ŋali marrtji ŋitjalaŋguway ŋunhi guthanha walalanha, birrka'mirriŋura yana, ŋunhi ŋali yukurrana marrtjina wanhawitjarra walalaŋgala, ḻakaraŋala Garraynha Djesunha dhäruk ŋäthili. Ŋali yurru marrtji balayi, ga nhäma'-nhama, maḻŋ'marama marrtji yurru, nhaltjan walala mak yukurra ŋunha mukthun dhärra yana ŋunhilimiyi romŋura.” \p \v 37 Ga ŋayi Bänapatjtja waŋana bitjarra, “Yo manymaknha dhuwalayinydja. Ga märramanydja ŋali yurru ŋunha Djon-Mäknha, märr ŋayi yurru ŋitjalanha guŋga'yun yukurra.” \p \v 38 Ga ŋayi Bolnydja waŋana yaka'yurruna bitjarra, “Yakana ŋayi yurru malthun ŋitjalaŋgu, liŋgu ŋayi ŋunhi ŋäthilinydja yaka warray dhawar'maraŋala djämanydja; gonha'yurruna ŋayi ŋunhi ŋitjalanha ŋunhala muka yana bäyma Bambiliya wäŋaŋura. Yakana ŋali yurru gäma ŋunhiyinhanydja yolŋunha, liŋgu ŋayi ŋäthilinydja ŋitjalaŋgala winya'yurruna.” \v 39 Bala maṉḏa yukurrana dhä-ḏal'yunminanydja ŋurikiyi, ḏälyuna yana dhärukthu, Bol ga Bänapatj, bala maṉḏa barrkuwatjthinana ŋuliŋuruyinydja. Ŋayi Bänapatjthunydja garr'yurruna märraŋala ŋanyana Djon-Mäknhana, bala maṉḏa buḏapthurrunanydja mitjiyayuna balayi Djaparatjlilinydja wäŋalili. \v 40 Ga ŋayi Bolyunydja garr'yurruna Djälatjnha, ga maṉḏanydja yurru ŋunhiyinydja marrtji bitjandhi liŋgu waŋganygurruyi, ḻakarama yukurra dhäwu' yurru Djesunha. Bala walala yukurrana ŋunhiyi Garraywalaŋumirrinydja yolŋu walala bukumirriyaŋalana maṉḏaku, goŋlili nherrara maṉḏanha Garraywalana dharraylili, bala maṉḏa marrtjinana. \p \v 41 Ŋurruŋunydja maṉḏa yukurrana marrtjina wäŋakurru Djiriyakurru makarrkurru, ga bala Djilitjiyakurru wäŋakurru, ga birrka'mirriŋura wäŋaŋura maṉḏa ŋuli yukurranha guŋga'yunanydja ganydjarrmirriyanhanydja Garraywalaŋumirrinhanydja yolŋu'-yulŋunha. \c 16 \s1 Dimithinydja dhambay-manapanmina maṉḏakala Bolwalana ga Djälatjkalana \p \v 1 Yo, ḻiw'maraŋala yana maṉḏa yukurrana marrtjinanydja, Bol ga Djälatj ga-ga-ga-a-a, ga bunana maṉḏa Dopi wäŋaŋura ga biyapul Litjara. Ga ŋunhalayinydja wäŋaŋura yolŋu yukurrana nhinana, yuṯa ḏarramu yäku Dimithi, yurru ŋayi ŋunhi nhanukalaŋumirri yolŋunydja Garraywalaŋumirri. Yo, ŋänḏi'mirriŋunydja nhanŋu ŋurikiyi ḏarramuwu Djuw bäpurru, yurru ŋayi ŋunhi märr-yuwalkthinyaramirri Garraywu yulŋunydja, ga bäpa'mirriŋunydja nhanŋu Dimithiwu mulkuru yolŋu, Gurik bäpurru. \v 2 Ga ŋunhiyi yolŋu walala ŋunhi märr-yuwalkthinyamirrinydja walala ŋuli bukmakthu yana waŋanha ŋanya ŋamakurru'-ḻakaranhanydja Dimithinha, \v 3 ga ŋayinydja ŋunhi ḏukṯukthina Bolnydja, ŋayi yurru garr'yun Dimithinhana, märr ŋayi yurru maṉḏanha guŋga'yun yukurra. Bala Bolyunydja ŋanya ŋunhi Dimithinhanydja ḏarrtjalkkuŋalana mitthurruna, märr yurru yolŋuyu walalay yakana ŋanya ŋäma ŋuyulkthirrinydja, liŋgu walala Djuws yolŋu'-yulŋu marŋgi nhanukalaŋuwu bäpa'mirriŋuwunydja Dimithiwalaŋuwu, ŋunhi ŋayinydja ŋunhiyinydjayi bäpa'mirriŋunydja nhanŋu Gurik warray, yaka warray Djuw. \p \v 4 Yo, ŋuliŋurunydja dhäŋuru walala marrtjinana yukurrana wäŋalili ga wäŋalili bitjarrana bala, ga birrka'mirriŋurana wäŋaŋuranydja walala marrtjina ḻakaraŋala ŋuripa Garraywalaŋumirriwanydja yolŋu'-yulŋuwa ŋunhiyi ḻurrkun'tja rom malanha, ŋunhi walala ŋuriŋi bo'puyŋuyu ga djäkamirriyu walalay nherrara ŋunhala Djurutjalam wäŋaŋura, ga ḻakaraŋalanydja walala yukurrana bitjarrana, “Mulkiya baṯ biyakana dhuwalayi ḻurrkun'nhanydja romnha, ga nhumanydja yurru nhina ŋamathamana,” bitjarra. \p \v 5 Bala ŋunhi Garraywalaŋumirri miṯtji malanha wäŋaŋura ga wäŋaŋura yukurrana dhärrana wuṉḏaŋarrnha yana, ŋurikalana liŋgu Garraywalana romŋura, ga gurrarrthinanydja marrtjina bala biyapulnha miṯtjinydja, guḻku'yinana dhikana, liŋgu bitjana liŋgu walu-ŋupana yolŋu'-yulŋunydja ŋuli yukurranha bilyuna bala Garraywalanydja. \s1 Godthu djuy'yurrunanydja ŋanya Bolnha budapthunarawunydja bala Matjataniyalilina \p \v 6 Yo, ŋuliŋuruyinydja wäŋaŋuru walala yukurrana marrtji'-marrtjinana ŋuliwitjarrana Buritjiyakurruna wäŋakurru makarrkurru, ga Galatjiyakurru. Walala birrka'yurruna, walala bini marrtjinya bala muka Yaytjalili, yurru ŋayinydja ŋunhi Garrkuḻuktja Birrimbirr Godkunydja yaka'yurruna, yaka walala yurru ḻakarama yukurra Garraynha ŋunhala Yaytja. \v 7 Bala walala yukurrana yana mukthurrunana bala marrtji'-marrtjinanydja, yana liŋgu-u-u ga bunana walala mulkana ŋunhiyi wäŋa Matjiyanydja, ga ŋuliŋuruyi walala bini marrtjinya bala Bithiniyalili wäŋalili, yurru ŋayinydja biyapul ŋuriŋi Garrkuḻukthu Birrimbirryu Djesuwala waŋana yaka'yurruna, ḏaḏawmaraŋala walalanha. \v 8 Bala walala marrtjina ŋuliwitjarrana Matjiyakurruna wäŋakurru bala, yana liŋgu-u-u ga yarrupthurruna walala Dhurawatjnha yäkuŋura. \p \v 9 Ga ŋulinyaramirriyunydja munhakunydja ŋayi Bolyu nhäŋala bukaway'ŋuranydja mali yolŋunhana, ŋayi maḻŋ'thurrunanydja ŋunhi nhanukala ŋunhiyi Matjataniyawuynha yolŋu, ga dhärrananydja ŋayi yukurrana gawaw'yurruna nhanŋu Bolwu. Yo, wäthurrunanydja ŋayi yukurrana ŋunhiyi bitjarra, “Go marrtjiya lili Matjataniyalili wäŋalili buḏapthurra; nhe yurru ŋanapurrunha dhiyala guŋga'yun yukurra.” \v 10 Bitjarra ŋayi ŋunhiyi nhäŋala Bolyu wuŋiḻinydja, ga dhunupana ŋanapurrundja girri'-ŋamathinana marrtjinyarawuna yana bala buḏapthunarawuna balayina Matjataniyalilina wäŋalili, liŋgu dharaŋarana ŋanapurru yana ŋunhiyinydja ŋunhi ŋayipina yana Godthuna yukurrana ḻakaraŋala ŋanapurruŋgu buḏapthunarawunydja ŋurukuyi, ŋanapurru yurru marrtji balayi, ga ḻakarama ŋunhalayi walalaŋgu yolŋu'-yulŋuwu, birrŋ'marama dhäwu' yurru yukurra nhanukalaŋuwuy Garraywalaŋuwuy Djesuwalaŋuwuy. \p \v 11 Bala dhunupana ŋanapurru marrtjinanydja buḏapthurrunana mitjiyayuna, bala ŋanapurru mulkana ŋunhinydja rununy'tja wäŋa Djamathatj yäku, ga wiripuŋuyunydja ḏaykun'thu ŋanapurru yukurra marrtji ŋulaŋuruyinydja bala-a-a-a, yana liŋgu ga mulka ŋanapurru Niyapulanha wäŋa. \v 12 Yo, ŋunhimalayina dhawaṯthundja ŋanapurru, bala gonha'yunna mitjiyanydja ŋunhimalayina, bala marrtji ḏuwaṯthunna bala ḏiltjikurruna, yana liŋgu ga baṯ-gay Bilipaynha wäŋa, ŋaraka ŋunhina Matjataniyana. Yurru ŋurikiynydja wäŋaway yolŋu walala ŋunhi walala ŋuli yukurra nhina Bilipaynydja yäkuŋura yolŋu'-yulŋu Rawumbuyŋuna. Yo, nhina ŋanapurru yukurra ŋunhili märr-gurriri, \v 13 bala Nhinanharamirriyunydja Waluyu ŋanapurru dhawa-yawaṯthun ŋuliŋuruyinydja wäŋaŋurunydja, bala ŋunhimalana galki mayaŋ'lilina wäŋalili, liŋgu ŋanapurru gatjpu'yun walalaŋgu Djuwsku yolŋu'-yulŋuwu, ŋunhi walala yurru ḻuŋ'maranhamirri ŋunhimalayinydja bukumirriyanharawu. Yurru ŋunhilinydja dhäykawurru warray yukurra ḻuŋ'maranhamirrinydja, bala ŋanapurru marrtji bala waŋgany-manapanmirrina walalaŋgala, bala ŋanapurru yukurra ḻakaramana walalaŋgu Garraynha Djesunhana. \v 14 Waŋganydja ŋunhiliyi dhäyka yäkunydja Lidiya, Dhayatarawuy wäŋawuy, yurru ḻukunydja ŋayi ŋunhiyi dhäykanydja, liŋgu ŋayi ŋuli yukurra djalim girri' malanha ḻatju'mirri dhika mel-wiḏi'mirri wal'ŋu dhomala. Ŋunhiyi dhäyka ŋuli yukurranha buku-ŋal'yunanydja yuwalkkunha wal'ŋu Godkala, ga ŋunhi ŋayi yukurrana Bolyu ḻakaraŋalanydja walalambala, bala ŋayinydja Garrayyunydja ŋayaŋuna ŋanya ŋunhana ḻapmaraŋala, bala ŋayi dharaŋarana ŋäkulanydja ŋuriŋi miyalkthu, bala yana märr-yuwalkthinana ŋunhiyi dhäruknha. \v 15 Bala ŋayi ŋunhiyi dhäyka ga gurruṯu'mirri walala nhanŋu ḻiya-lupthurrunana yukurrana. Bala ŋayi garr'yurrunanydja ŋanapurrunha bitjarrana, “Go bukmak nhuma yana dhuwala walala, marrtjiya bala ŋarrakala wäŋalili, ga ŋunhala nhuma yurru nhina yukurra ŋarrakala, ŋunhi nhumanydja ŋarrakala märr-yuwalkthirri yukurra, ŋunhi ŋarranydja dhuwala yuwalk märr-nherraṉmina Garraywala.” Ga bitjarrayina ŋayi ŋuriŋiyi dhäykayu waŋananydja ŋanapurrunha, nhanukiyingalaynha wäŋalili märraŋala, bala ŋanapurru nhinanana yukurrana ŋunhiliyina nhanukalaynha wäŋaŋura. \s1 Ŋunhala Bilipaynydja wäŋaŋura walala ḻoḻulilina galkara Bolnha ga Djälatjnha \p \v 16 Ga ŋunhilinydja wäŋaŋura Bilipaynydja nhinana yukurrana waŋgany dhäyka mokuywalaŋumirri birrimbirrmirri, yurru ŋunhiyi dhäykanydja bäyimbuy djämamirri ḏarramuwurruŋgu, ga guḻku'yuna ŋuli yolŋuyunydja walalay yukurranha bäyimdja ŋunhiyi ḏarramuwurrunhanydja, rrupiyanydja walalaŋgu wekanha, märr yurru ŋayi ŋuriŋiyi dhäykayu, yätjthunydja birrimbirryu ŋurikalayi dhäykawalanydja ḻakarama nhä yurru yalala maḻŋ'thun. \p Waŋganymirrinydja ŋanapurru yukurra marrtji dhukarrkurru bala ŋunhimalayina wäŋalili bukumirriyanharawu, ga ŋunhi ŋanapurru yukurra wäŋgamanydja, dharr-way ŋunhiyina dhäykanhana ŋanapurru nhäma, \v 17 ŋayi yukurra malthun waṉḏirri ŋanapurruŋgu, waŋanydja ŋayi marrtji yatjundja ŋunhi bitjanna, “Dhuwalanydja walala gay' ḏarramuwurru, djämamirri walala Godkuna, ŋurukuna ŋunhi ŋayi garrwarnha wal'ŋu. Walalana yurru dhiyaŋuyina walalay ḻakaramanydja nhumalaŋgu nhaltjan nhuma yurru walŋathirri.” \p \v 18 Yo, bitjana liŋgu walu-ŋupana ŋayi ŋuli malthunanydja ŋanapurruŋgu ŋunhiyi dhäyka, waŋanha ŋuli yatjuna ŋunhi yana liŋgu dhäruk, bala ŋayi Bolnydja ŋunhi wirrkina dhika ŋoy-yätjthina, bala ŋayi bilyurrunanydja, bala waŋana ŋurikalayi yätjkalanydja birrimbirrwala bitjarra, “Yäkuyu Djesu-Christkala, ma' dhawaṯthurrana dhipuŋuruyi nhanukala.” Ga dhunupana ŋunhiyi yätjtja birrimbirr dhawaṯthurrunanydja, bala waṉḏinana yana. \p \v 19 Ga walala ŋunhi buŋgawanydja walala ŋurikiyi dhäykawu wirrkina maḏakarritjthina, liŋgu yakana walala yurru biyapul rrupiyanydja märrama ŋurikiyi dhäykawalaŋuwuynydja djämawuy. Bala walala mulkanana maṉḏanha Bolnha ga Djälatjnhanydja, bala warryu'-warryurrunana nhinana bala, gäŋala ŋurikalana ŋurru'-ŋurruŋuwalana yolŋu'-yulŋuwala. Guḻku'na mirithirri miṯtji yolŋunydja walala yukurrana ḻuŋ'thurruna waŋgany-manapanmina nhänharawunydja walalaŋgu, \v 20 Ga maṉḏa ŋunhiyinydja maṉḏa yukurrana dhärrana gumurrŋurana walalaŋgala ŋurikala ŋurru'-ŋurruŋuwalanydja, Rawumbuyŋuwalanydja wal'ŋu. Ga walalanydja ŋuriŋiyi dhäykawalanydja buŋgawayu walalay ḻakaraŋala bitjarrana. “Dhuwalanydja maṉḏa ḏarramu maṉḏa Djuws bäpurru, ga dhiyalana maṉḏa yukurra djäma mari, \v 21 ḻakarama maṉḏa yukurra marŋgikuma wiripuŋuwuna dhukarrwu ga romgu, ŋunhina malanha rom ŋunhi yakana dhunupa ŋilimurruŋgunydja Rawumbuyŋuwunydja yolŋu'-yulŋuwu.” \p \v 22 Bala walala yolŋu'-yulŋunydja ŋunhinydja bukmaktja waŋana yukurrana yatjurrunana dhika, waŋananydja yätj-ḻakaraŋalana maṉḏanha, ga bitjarrana liŋgu walala yukurrana bartjunmaraŋalanydja maṉḏanha, bumaranydja. Bala ŋuriŋi ŋurru'-ŋurruŋuyundja yolŋuyu walalay yupmaraŋala girri' warray maṉḏakala Bolwala ga Djälatjkala, bala waŋana djämamirriwalanydja walalaŋgala bitjarrana, “Ma' bartjunmaraŋana yukirriya maṉḏanha raki'yuna,” bitjarrana. \p \v 23 Bala walala yukurrana bartjunmaraŋalanydja guḻku'mirrina dhika maṉḏanha, yana liŋgu-u-u ga gulaŋ waṉḏi'-waṉḏina maṉḏa ḏiltji, bala walala gäŋala bala ḻoḻulilina galkara. Bala walala waŋananydja ŋuriki ḻoḻu-djäkamirriwunydja bitjarrana, “Mulkiyanydja maṉḏanha ŋamathaŋa baṯ biyaka yana, märr yurru maṉḏa yaka winya'yun.” \v 24 Bala ŋayi ŋuriŋiyi djäkamirriyunydja yolŋuyu nherrara maṉḏanha ŋunha djinawa'lilina wal'ŋu ṉapuŋga'lilina, bala yaṯana maṉḏanha ŋanya ga ŋanya ḏam'thurruna ḏälkuŋala wal'ŋu yana märrma'yu dharpayu maṉḏaŋuyu, bala ḏälkuŋalana dhaḻ'yurrunanydja wal'ŋu dhurrwaranydja. \p \v 25 Ga munhaku ŋulinyaramirriyunydja, ŋunhiyi maṉḏa Bol ga Djälatj, ḏiltji-dhulku'mirrina maṉḏa nhinana yukurrana ḏapmaranharana, yurru maṉḏa ŋunhi wokthurruna warray yukurrana Godku, manikay warray miyamara yukurrana yulŋunydja, bukumirriyaŋala warray manapara, ga wiripu-guḻku'yunydja ŋunhiliyi ḻoḻuŋura djinawa maṉḏanha yukurrana ŋäkula ŋunhimalayi. Yo, wokthurrunanydja maṉḏa yukurrana ŋunhi Godkunydja wirrki warray, \v 26 ga buku-ranguna dhikana wal'ŋu, bala ŋayi wäŋanydja ŋunhi marryurrunana wirrkina, ga ŋunhiyi wäŋa ḻoḻu warrpam'nha marr-marryurrunana, ga dhunupana ŋunhiliyi dhänydja ḻoḻuŋura marrtjina ḻapḻapthurrunana, ga djimuku walalaŋgala bukmakkala yana ḻukuŋuru ga goŋŋuru marrtjina ḻarryurrunana. \p \v 27 Bala ŋayi ŋunhiyi ḻoḻu-djäkamirrinydja yolŋu dhunupana gaŋgathinana, bala waṉḏinana yana, dharr-nhäŋala ŋunhiyi ḻoḻunydja ḻapḻapthunarana dhänydja malanha warrpam'thunarana, ga ŋayi guyaŋina ŋuriŋiyi yanapi ŋunhiyi yolŋunydja walala ŋuliŋuruyi waṉḏinya winya'-winyayunana. Ga dhunupana ŋayi djawarr'yurruna mandjawaktja, ŋayi bini dharpunhaminyana ŋanyapinyaynha ŋayi. \v 28 Bala ŋayinydja yatjurruna warray Bolnydja bitjarrana, “Way, yaka dharpunhamiya nhunapinyay nhe. Dhuwala ŋanapurru bukmak nhina yukurra. Yaka dhuwala waŋgany yolŋu ŋula waṉḏina winya'yurrunanydja.” \p \v 29 Bala ŋayi ŋunhiyi ḻoḻu-djäkamirrinydja waŋana bitjarrana, “Way, wanhaka dhika djarraṯawun'tja?” Bala ŋayi waṉḏinana yana gulŋiyinana ŋunhimalayi ḻoḻulilinydja, bala dhunupana buku-nyilŋ'thurrunana yana maṉḏakala ḻukulilina, Bolwala ga Djälatjkala, marr-marryurrunana manapara barrarinana. \v 30 Bala ŋayi gaŋgathinanydja ŋunhiyi ḻoḻu-djäkamirrinydja yolŋu, bala dhawaṯmaraŋalana maṉḏanha gäŋala, bala ŋayi dhä-wirrka'yurruna waŋana maṉḏanha bitjarrana, “Maṉḏa, nhaltjan dhika ŋarra yurru yulŋunydja, märr ŋarra yurru walŋathirrinydja?” \p \v 31 Ga maṉḏanydja waŋana bitjarra, “Yana märr-yuwalkthiya Garraynha Djesunhana, bala ŋayi yurru Godthunydja nhuna walŋakumana, nhunapinyay ga nhuŋu gurruṯu'mirrinha walalanha.” \v 32 Ga ŋuliŋuruyinydja dhäŋuru maṉḏa yukurrana ḻakaraŋalana Garraywalaŋuwuy dhäruknha, nhanŋu ga gurruṯu'mirriwu nhanukalaŋuwu walalaŋgu, bukmakkuna yana walalaŋgu miṯtjiwu. \p \v 33 Ga ŋuriŋi liŋgu munhaku ŋayi ŋuriŋiyi ḻoḻu-djäkamirriyunydja gapuna dhiṯthurruna banikin'thuna, bala ŋayi yukurrana rurrwuyurrunana maṉḏanha ḏiltjina ŋunhiyi djetji'na. Ga dhunupana yana ŋayi ŋunhiyi ḏarramu ḻoḻu-djäkamirri, ga bukmak nhanŋu mala yukurrana ḻiya-ḻupthurrunana. \v 34 Bala ŋayi garr'yurrunanydja ŋuriŋiyinayi maṉḏanha Bolnhanydja ga Djälatjnhanydja nhanukiyingalana ŋayi wäŋalili, bala ŋayi wekaŋala ŋathana maṉḏanha. Ga nhinananydja walala yukurrana ŋunhiliyi wirrkina dhikana galŋa-djulŋithinana, ŋunhiyi ḏarramu ga mala nhanŋu bukmak, liŋgu walala ŋunhi märr-yuwalkthina Godnhana. \p \v 35 Ga wiripuŋuyuna munhayu goḏarr'mirri, walala ŋuriŋiyi Rawumbuyŋuyu ŋurru'-ŋurruŋuyunydja yolŋuyu walalay djuy'yurruna djämamirrinhana walalanha balayina ŋunhimalayina ḻoḻulilina, ga walala ŋunhi djämamirri walala waŋana ŋurikala ḻoḻu-djäkamirriwala yolŋuwala bitjarra, “Gatjuy, dhawaṯmaraŋana yänana ŋunhiyi yolŋunhanydja maṉḏanha,” bitjarra warray. \p \v 36 Bala ŋayinydja ŋunhi marrtjina ŋunhiyi ḻoḻu-djäkamirrinydja, ga ḻakaraŋala nhanbala Bolwanydja bitjarrana, “Way Bol, nhumanydja maṉḏa yurru Djälatjtja yänana dhuwala marrtji dhawaṯthundja, liŋgu walala ŋuruŋu ŋurru'-ŋurruŋuyunydja wal'ŋu buŋgawayunydja walalay djuy'yurruna dhäruknha, nhuma yurru marrtji yänana, bala wäŋalilina roŋiyirri. Gatjuy marrtjiyana maṉḏa ŋoy-yal'yurrana.” \p \v 37 Bala ŋayi Bolnydja waŋana ŋurikalayi dhäwu'mirriwalanydja walalaŋgala bitjarra, “Yaka warray walala maḻŋ'maraŋala ŋula nhä yätj ŋinyalaŋgalanydja, yurru walalanydja yukurrana ŋurru'-ŋurruŋuyu ŋuriŋi yolŋuyu walalay bartjunmaraŋala ŋinyalanha, milma yolŋuwala walalaŋgala guḻku'wala warray, bala ḏupthurruna ŋinyalanha dhipala ḻoḻulili warray. Yaka ŋunhiyinydjayi dhunupa walalaŋgu, ŋunhi walala yukurrana bitjarrayi bartjunmaraŋala ŋinyalanha, liŋgu ŋilinyunydja dhuwala Rawumbuy yolŋu maṉḏa. Ŋunhiyinydja romnha walala bakmaraŋala, ŋuriŋiyina walalay ŋurru'-ŋurruŋuyuna. Bay', nhäku walala ŋunhiyi walala ḏukṯuktja?... yana ŋilinyu yurru dhawaṯthun gayul bala? Yakana dhuwala ŋilinyu yurru marrtji gayulnydja dhipuŋuruyi, liŋgu yaka warray dhuwala ŋilinyunydja maṉḏa djäma ŋula nhä yätjkuŋala. Ḻakaraŋa ŋuripanydja walalambala yurru marrtji lili withiyan ŋinyalanha; walalana yurru ŋinyalanha ŋuriŋiyina walalay djuy'yun dhawaṯmaramanydja.” \p \v 38 Bala walala ŋuriŋiyi dhäwu'-gänharamirriyunydja walalay balayi roŋiyinyamaraŋala dhäruk, ga ḻakaraŋalanydja ŋuripa Rawumbuyŋuwa ŋurru'-ŋurruŋuwanydja bitjarra ŋanya dhäruktja Bolnha. Ga ŋunhi walala ŋäkulanydja maṉḏanha, ŋunhi maṉḏanydja Rawumbuy yolŋu maṉḏa, bala walala galyurrunana wirrkina beyaṉiyina. \v 39 Bala walala ŋunhiyi ŋurru'-ŋurruŋunydja wal'ŋu wäŋgaŋala walalawuynha balayi ŋunhi ḻoḻulilinydja, bala waŋana bitjarrana, “Way, bäy-ḻakaraŋa maṉḏa yulŋunydja ŋi?... ŋanapurruŋgu, ŋunhi ŋanapurru yätjkuŋala nhumalanha.” Bala walala ŋuriŋi walalay ŋurru'-ŋurruŋuyunydja wal'ŋu dhawaṯmaraŋalana maṉḏanha yänana, bala djuy'yurrunana yana, ga waŋananydja walala maṉḏanha bitjarrana, “Nhuma yurru dhuwala gonha'yunna ŋanapurruŋgu wäŋanydja, bala marrtjina yana-wala nhuma yurru,” bitjarra. \p \v 40 Bala maṉḏa ŋunhiyi Bolyu ga Djälatjthu gonha'yurrunana ŋunhiyi ḻoḻunydja, bala marrtjina ŋurikala dhäykawalana wäŋalili Lidiyawalana, ga ŋunhalayina maṉḏa yukurrana ḻakaraŋalanydja marrparaŋguŋala yolŋu'-yulŋunha ŋunhi Garraywalaŋumirrinhanydja. Ga dhäŋuru ŋuliŋurunydja maṉḏa gonha'yurrunana ŋunhiyi Bilipaynydja wäŋa, ga marrtjina wiripuŋulilina wäŋalili. \c 17 \s1 Ŋunhala Dhatjalunikanydja yolŋuyu walalay marina djäma Bolwu ga Djälatjku \p \v 1 Yo, marrtjinanydja maṉḏa yukurrana, Bol ga Djälatj ŋunhi wäŋakurrunydja Yambipulakurru ga Buluniyakurru, bitjarrana liŋgu balakurruyina marrtji'-marrtjina, yana liŋgu-u-u, ga bunana maṉḏa ŋunhiliyina Dhatjalunikana wäŋaŋura. Ŋunhalayinydja wäŋaŋura yukurrana dhärrana buṉbu buku-ŋal'yunaramirri, ŋunhi walala ŋuli Djuws bäpurru yolŋu'-yulŋu waŋgany-manapanminya luŋ'-maranhaminya yukurranha ŋuli buku-ŋal'yunarawu Godku. \v 2-3 Bala maṉḏa ŋunhi Bol ga Djälatj dhunupana marrtjinana ŋunhimalayina buṉbulili, liŋgu bitjana liŋgu maṉḏa ŋuli ŋäthili marrtjinya ga ḻakaranha dhäwu ŋurikala Djuwskala bäpurru'wala. Yo, ḻurrkun'mirri Nhinanharamirriyunydja Waluyu ŋayi Bolyu yukurrana ḻakaraŋala marŋgikuŋala walalambala ḏälyuna dhärukthu; ḻakaraŋalanydja ŋayi ŋunhi yukurrana, bitjarra warraŋulkuŋalana marrtjina yana ŋuliŋuruyi Godkala djorra'ŋuru, märr walala yurru dharaŋan ŋunhiyi dhäruknha, ŋunhi ŋäthili wal'ŋu be ŋuriŋi dhäwu'-gänharamirriyu walalay yukurrana ḻakaraŋala ŋunhiyi Walŋakunharamirrinha yolŋunha, dhawu'mirrinha ŋunhiyi Godkuŋu, ŋunhi ŋayi yurru ŋunhiyi burakirri rakunygu, ga biyapul ŋayi yurru ŋunhiyi walŋathirri rakunyŋurunydja. Yo, ḻakaraŋalanydja ŋayi yukurrana Bolyu bitjarra, “Dhuwalayi Djesunhanydja ŋarra yukurra ḻakarama nhumalaŋgu, ŋayinydja ŋunhiyinydja dhawu'mirri-yanharanydja yolŋu, Walŋakunharamirri Godkuŋu djuy'yunara,” bitjana ŋayi ŋuli Bolyu ḻakaranhanydja. \v 4 Ga wiripu-gulku'yunydja ŋäkula, ga märraŋala ŋunhiyi dhäruk; walala märr-yuwalkthinana yana, bala wapthurruna gali'lili maṉḏakalana, Bolwalana ga Djälatjkalana. Ga bitjarrayi liŋgu wiripu-guḻkuny'tja mulku'-mulkuru yolŋu walala, Guriknha walala, ŋunhi walala ŋuli buku-ŋal'yun yukurra Godku, ga wiripu-gulkuny'tja ŋunhi ŋaḻapaḻmirrina dhäykawurruna wal'ŋu, bitjarrayi yana liŋgu walalanydja märr-yuwalkthina Garraynha. \p \v 5 Ga walala ŋunhi ŋurru'-ŋurruŋuyunydja wal'ŋu Djuwsthu mel-ḏi'yurrunana maṉḏanha Bolnha ga Djälatjnha, bala walala märraŋala yolŋu'-yulŋunhana, ŋunhiyi walalanha ŋunhi walala ŋuli bitjan liŋgu nhina marrtji djämamiriw, bala walala djuy'yurruna ŋunhinhana yolŋumiriwnhana walalanha mariwunydja warkthunarawu. Bala ŋunhiyinydja walala yatjunminana marrtjina ŋoy-dhuŋgur'yurrunana ŋunhi yolŋu'-yulŋunhana, yana liŋgu-u-u ga guḻku'thina yolŋu walala maḏakarritjthina, bala ŋoynha dhärrana. Bala walala marrtjina dhunupana yolŋuwala Djaytjingalana wäŋalili, ḻarruŋalana yukurrana maṉḏakuyina Bolwuna ga Djälatjkuna. \p \v 6 Yurru yaka walala maḻŋ'maraŋalanydja maṉḏanha Bolnha ga Djälatjnha, bala walala mulkanana ŋanyana ŋunhiyi yolŋunha Djaytjinnhana ga wiripu-guḻku'nha Garraywalaŋumirrinha walalanha, bala warryu'-warryurrunana nhinana bala walalanha, bala gäŋala ŋurru'-ŋurruŋuwalana wal'ŋu ŋurikalana buŋgawawalana walalaŋgala, dhä-wirrka'yunarawuna. Walala waŋananydja yatjurrunana yukurrana ḻakaraŋalanydja bitjarrana, “Dhuwalanydja walala ḏarramuwurru ga mari-djämamirrina walala; marina walala ŋuli yukurra warkthun birrka'mirriŋurana wäŋaŋura, ga dhuwalanydja walala ga lilina marrtjina baḏuwaḏuyunarawu ŋilimurruŋgalaŋuwuna wäŋawu. \v 7 Ga dhuwala gay' ḏarramu Djaytjin yäku, ŋayi yukurra maṉḏaku djäkanydja nhanukalay ŋayi wäŋaŋuranydja. Ga dhiyaŋuyi ḏarramuwurruyu yukurra romnha bakmarama buŋgawawuna ŋilimurruŋgalaŋuwu, ŋurruŋuwuna, ga ḻakaramanydja walala yukurra wiripunydja be-wiyaka wiripu ŋurruŋu, yäku Djesuna.” \p \v 8 Ŋunhi walala ŋäkulanydja dhuwalayinydja dhäruk, bala walala ŋunhi ŋurru'-ŋurruŋunydja wal'ŋu ga wiripu-guḻkuny'tja ŋunhi miṯtji yukurrana yatjunminana waŋananydja dhikana, ŋaramurryinana dhikana ŋuriki Garraywalaŋumirriwunydja yolŋu'-yulŋuwu. \v 9 Bala walala ŋuriŋi ŋurru'-ŋurruŋuyunydja rrupiyana gombuŋala Djaytjinnhanydja ga wiripu-guḻku'nhanydja dhawaṯmaranhaminyarawuna. Ga dhäŋuru ŋuliŋurunydja ŋunhi walala wekaŋala rrupiya bäyim, bala walala dhawaṯthurrunanydja yänana yukurrana, bala walala marrtjina wäŋalilina roŋiyina. \p \v 10a Ga ŋulinyaramirriyu munhaku walala ŋuriŋiyi Garraywalaŋumirriyunydja walalay yolŋu'-yulŋuyu djuy'yurrunana Bolnhanydja ga Djälatjnhanydja bala wiripuŋulilina wäŋalili, märr maṉḏa yurru walŋathirri ŋunhiyi maṉḏa. \s1 Ŋunhala Beriyanydja yolŋu walala mirithina ḏukṯukthina marŋgithinyarawu \p \v 10b Marrtjinanydja maṉḏa yukurrana Bol ga Djälatj, yana liŋgu-u-u ga bunananydja maṉḏa ŋunhili Beriyana wäŋaŋura, bala dhunupana yana maṉḏa marrtjinanydja ŋunhimala buku-ŋal'yunaramirrililina buṉbulili, ga ŋunhalayinydja maṉḏa yukurrana ḻakaraŋala Garraynha Djesunhana ŋurikala Djuwskalana yolŋu'-yulŋuwala. \v 11 Dhuwalanydja yolŋu walala ganaŋ'thun yukurra, yaka balanyara bitjan ŋunha Dhatjalunikapuyŋu, liŋgu yindi walala yana ḏukṯuk ŋänharawu Godkalaŋuwu dhärukku, märr yurru walala marŋgithirri wal'ŋu yuwalkkuma. Wirrkina dhikana walala yukurrana mäkiri'-witjurrunanydja ŋunhiyi dhärukkunydja, ga bitjana liŋgu walu-ŋupana walala ŋuli maŋutji-ḻaw'maranha Godku djorrany'tja yukurranha nhänha, yana maḻŋ'maraŋala gatjarr'yurruna ŋunhi Bolnha dhäruk. Bala walala maḻŋ'maraŋalanydja yuwalk warray yana. \v 12 Bala guḻku'na Djuwstja bäpurru ŋunhi märr-yuwalkthina yukurrana, ga wiripunydja mala ga Gurik yolŋu walala, ḏarramuwurru ga ŋaḻapaḻmirri wal'ŋu dhäykawurru; guḻku'na mirithirrina wal'ŋu yolŋu walala märr-yuwalkthinanydja yukurrana Garraynha Djesunha. \p \v 13 Bala walala ŋuriŋi Djuwsthunydja bäpurruyu ŋunhalanydja Dhatjalunikanydja ŋäkulana ŋanya Bolnha, ŋunhi ŋayi yukurrana marŋgikuŋala ḻakaraŋala Godku dhäruk ŋunhalana Beriyana wäŋaŋura, bala walala ŋunhamalayinydja marrtjina ŋupara, ga ŋunhalanydja mari ŋurru-ŋamaŋamayurruna, ga ŋoy-dhuŋgur'yurruna Bolwunydja. \v 14 Bala walala ŋuriŋi Garraywalaŋumirriyunydja yolŋu'-yulŋuyu djuy'yurrunana ŋanya Bolnhanydja bitjarrana bala, walŋakuŋalana ŋanya, ga maṉḏa Djälatjtja ga Dimithinydja ŋurr'yurruna ŋunhilina bäymana Beriyana wäŋaŋura. \p \v 15 Yo, wiripu-guḻkuny'tja yolŋu walala malthurruna nhanbalana Bolwana, bämara'mirrina walala. Marrtjina walala yukurrana yana liŋgu-u-u, ga yarrupthurruna raŋiŋura, ga ŋunhalanydja walala mitjiyalilina wapthurruna. Marrtjina walala yukurrana-a-a mitjiyayuna, yana liŋgu ga bunana walala Yathannha wäŋaŋura. Ga ŋuliŋuruyinydja ŋayi Bolyu djuy'yurrunana roŋinyamaraŋalana ŋunhiyi bämara'mirrinhanydja nhanŋuway ŋayi yolŋu'-yulŋunha. Ga dhäruktja walala gäŋala warray maṉḏaku Djälatjku ga Dimithiwunydja balanyarana, “Nhumanydja maṉḏa yurru marrtji lilina dhipala ŋarrakalana. Waḏutja nhuma yurru yana marrtjinydja lili.” Bitjarra ŋayi Bolyu djuy'yurruna dhäruktja maṉḏaku. \s1 Ŋunhala Yathandja wäŋaŋura Bolyu yukurrana ḻakaraŋala dhäwu' ḻiya-djambatjmirriwu \p \v 16 Yo, ŋunhili Yathandja wäŋaŋura yukurrana ŋayi Bolnydja galkurrunana maṉḏaku Djälatjkunydja ga Dimithiwunydja. Marrtjinyanydja ŋayi ŋuli Bol wäŋakurrunydja, nhänha marrtjinya ŋayi ŋuli birrka'mirriŋura waŋarrnhanydja malaŋunha ŋunhi goŋbuynhanydja djämawuy, guḻku'na dhika ŋula nhämunha'na waŋarr malanha, ga ŋuriŋiyinydja malaŋuyu ŋanya ŋunhi Bolnha wirrkina ŋayaŋu-yätjkuŋalana dhikana. \v 17 Bala ŋayi yukurrana marŋgikuŋalana ḻakaraŋalana ŋunhili Djuwskala buku-ŋal'yunaramirriŋuranydja buṉbuŋura, ḻakaraŋalana ŋayi yukurrana Djuwskuna ga mulku'-mulkuruwuna ŋunhi walala ŋuli yukurranha buku-ŋal'yuna yuwalkku wal'ŋu Godku; ga bitjana liŋgu walu-ŋupana ŋayi ŋuli ḻakaranha dhäwu' ŋunha yolŋu'-yulŋuwu warraŋulkurrunydja, ŋunhi walala ŋuli yolŋu'-yulŋu ḻuŋ'thunna. \v 18 Ga wiripunydja yolŋu walala ḻiya-djambatjmirri wal'ŋu, ŋunhi walala yäkunydja Yipakuriyan mala, ga wiripu-guḻku' yolŋu-yulŋu mala yäku Dowik, dhiyaŋuyinydja walalay ŋuli yukurranha dhä-ḏal'yunana waŋanha dhikana ŋanya Bolnha. Ga wiripu-guḻku'yunydja yolŋuyu walalay waŋana ḻakaraŋala ŋanya bitjarrana, “Dhuwalanydja ḏarramu dhäruk-ḏumurruna, waŋana ŋayi ŋuli yukurra yana, ŋula nhäna yana yolŋu. Nhäpuy ŋayi yukurra dhuwala ḻakaramanydja?” \p Ga wiripu-guḻkuny'tja waŋana bitjarra, “Dhuwalanydja ŋayi yukurra waŋa ḻakarama bäy mulkurunhana waŋarrnha.” Yo, waŋananydja walala ŋunhi bitjarrayi, liŋgu ŋayi ŋuli Bolyunydja yukurranha ḻakaranha Garraynha Djesunha, ga ŋurikiy ŋunhi ŋayi walŋathina moluŋuru beŋuru. \p \v 19 Bala walala waŋana garr'yurrunana ŋanya Bolnha, ŋayi yurru marrtji bala dhäwu'na ḻakarama ŋunhala wäŋaŋura yäkuŋura Yariyupakaŋurana, ŋunhi walala ŋuli ŋunhi ŋaḻapaḻmirri yolŋu walala ḻuŋ'maranhaminya waŋgany-manapanminya ŋunhalayina wäŋaŋura, märr walala yurru ŋäma ga gatjarr'yun be nhäna djambatjnha dhäwu', ga yuṯana dhikana wal'ŋu malanha rom. Bala walala ŋanya gäŋalanydja Bolnha ŋunhimalayina wäŋalili, bala waŋana bitjarrana, “Way ma' ḻakaraŋa ŋanapurruŋgu dhuwalayi dhäwu'. Yuṯa dhuwali wal'ŋu rom, ŋanapurrunydja ḏukṯuk ŋanapurru yurru ŋäma. \v 20 Dhuwalayinydja dhäwu' nhe yukurra ḻakarama mulkuruna wal'ŋu dhikana; yaka warray ŋanapurru ŋuli ŋäma yukurra balanyarayi ŋäthilinydja. Ma' ḻakaraŋa ŋanapurruŋgala. Ŋanapurru ḏukṯuk ŋanapurru yurru maḻŋ'maramana mayali'na.” \v 21 Yo, wäŋawuy ŋurukuy Yathanbuynydja yolŋu walala ŋuli yukurranha bitjana liŋgu walu-ŋupana nhinanha ḻakaranhaminya yukurranha ŋuli yuṯa wal'ŋu dhäwu' bala-lili'yunminya; wirrkina walala ḏukṯukthina ŋänharawu yuṯawunydja wal'ŋu dhäwu'wu. \p \v 22 Bala ŋayi ŋunhi Bolnydja yukurrana dhärrana ŋunhilina ṉapuŋga', gumurrŋura walalaŋgala ŋurikala ḻiya-djambatjmirriwala yolŋu'-yulŋuwala, bala ŋayi ḻakaraŋala waŋana bitjarrana, “Nhuma yolŋu walala Yathanbuyŋu. Ŋarra maḻŋ'maraŋalanydja nhumalanha ŋunhi nhumanydja yukurra dhuwala wirrki yana dhika guyaŋirrinydja ga ŋupandja waŋarrnha malaŋunha. \v 23 Yo, marrtjinydja ŋarra ŋuli yukurra dhukarrkurrunydja balakurru nhumalaŋgala wäŋakurrunydja, bala ŋarra nhäma'-nhamanydja marrtji birrka'mirri warray dhika waŋarrnydja malanha. Ga wiripunydja ŋarra nhäma guṉḏa dhärukmirri makarrmirri, waŋa yukurra bitjan gam', ‘Dhuwalanydja ŋuriki waŋarrwu ŋunhi ŋanapurru yaka nhanŋu marŋgi,’ bitjan yukurra. Yo, buku-ŋal'yun warray nhuma ŋuli nhanŋu yulŋunydja, yurru yakana nhuma marŋginydja nhanŋu. Ŋayina ŋunhiyina yuwalkŋunydja wal'ŋu waŋarr, ŋunhiyina waŋarrnha ŋarranydja yukurra dhuwala ḻakarama nhumalaŋgu. \v 24 Dhiyaŋuyinydja waŋarryu Godthu djäma dhuwala wäŋa munatha', ga bukmak nhä malanha ŋunhi ŋorra marrtji dhiyalami, ga ŋayinydja ŋunhi Garray wal'ŋu ŋuruku djiwarr'wu ga dhiyaku munatha'wu, yurru yaka ŋayi ŋuli nhina yukurra buṉbuŋuranydja, ŋunhiliyinydja ŋunhi goŋbuy yolŋuwuŋu djämawuy. \v 25 Bukmak ŋunhiyi nhä malanha nhanŋuway warrpam'; yaka yurru yolŋuyu djäma ŋula nhä ŋunhi guŋga'yun ŋanyanydja Godnhanydja. Ŋilimurrunydja dhiyaŋunydja yolŋuyu walalay ŋuli yaka warray wekama nhanŋu ŋula nhä, liŋgu ŋayinydja ŋuriŋiyinydjayi ŋuli wekama walŋa warray, ga bukmak ŋula nhä malanha ŋilimurruŋgu yolŋu'-yulŋuwunydja bukmakku; ŋilimurrunydja dhuwala yolŋunydja walala nhina yukurra ŋuli ŋir'yun muka ŋuriŋiyina nhanukala djämayu. \v 26-27 Ŋurruthaŋalanydja ŋayi djäma waŋganynha yolŋunha ḏarramunha, ga ŋuliŋuruyinydja ḏarramuwala yarraṯaŋuru ŋayi miṯtji ga bäpurru guḻku'kuŋalana dhikana, märr walala yurru nhina yukurra miṯtji ga miṯtji buku-ḻiw'marama dhuwala wäŋanha munatha'. Yo, ŋayipi yana Godthu walunydja nherrara ŋuriki yolŋu'-yulŋuwunydja, nhätha walala yurru nhina, ga bitjarrayi liŋgu ŋayi wekaŋala bawala'mirriwu bäpurru'wu wäŋa malanha nhinanharawunydja, märr yurru walala yolŋu yukurra ḻarruma nhanŋu, ga maḻŋ'maramanydja ŋanya ḻarrunharakurru. Liŋgu yaka ŋayinydja barrku ŋitjalaŋgalanydja; galki yana ŋayinydja ŋitjalaŋgala waŋga'-waŋganygala. \q1 \v 28 “Yo, ŋäthilinydja ŋula yol yukurrana waŋana, ḻakaraŋala bitjarra gam', \q1 ‘Ŋilimurrunydja nhina yukurra nhanukala dhambay, \q1 ga biyapul ŋilimurru ŋuli marrtji bala nhanukala yana; \q1 Ŋilimurrunydja dhuwala yolŋu'-yulŋu muka nhanukala yana walŋayu.’ Ga bitjarrayi liŋgu waŋganydhu yolŋuyu nhuma miṯtjiyu dhäwu'-ḻakaranharamirriyu ḻakaraŋala bitjarra, \q1 ‘Ŋilimurrunydja dhuwala yumurrku' nhanŋu,’ bitjarra. \v 29 “Yo, yuwalkthi ŋilimurru dhuwala yumurrku' Godkunydja. Yakana yana ŋilimurru yurru guyaŋirri ŋanya Godnha bitjandja, yanapi ŋayi guṉḏa ŋula nhä dharpa; ŋayinydja dhuwala yaka mali ŋula nhä yolŋuwuŋunydja goŋbuy djämawuy; yakana yurru yolŋuyunydja djäma Godnha be nhanukalay ŋayi gaḏamandhunydja guyaŋinyarayu ga goŋdhu. \v 30 Ŋäthilinydja ŋunhinydja wal'ŋu yolŋuyunydja yaka ŋanya maḻŋ'maraŋala, yaka walala marŋgi nhanŋu Godku; yurru ŋayi Godthunydja ŋunhiyi nhäŋala warray yukurrana, bala bäy-ḻakaraŋalana yana djarrpi'wuynydja walalaŋguŋu djämawuy. Yaka ŋayi walalanha dhä-ḏir'yurruna, liŋgu dhuŋamirrina walala nhinana yukurrana. Ga dhiyaŋunydja-wala ŋayi Godthu ŋuli yukurra ḻakarama yolŋuwu walalaŋgu birrka'mirriŋurana wäŋaŋura, nhuma yurru bukmak bilyurrana yukirriya, ŋanydjaḻa'yurrana yurru nhumalaŋgalay yätjŋurunydja romŋuru, bitjarrana. \v 31 Liŋgu Godthunydja liŋgu nherrara ŋunhi walunha, ŋunhi ŋayi yurru mala-yarr'yun yukurra yolŋu'-yulŋunha waŋga'-waŋganynhanydja, bawala'mirrinha yana. Yurru ŋayi Godthu yurru mala-yarr'yundja yukurra dhunupa yana, ŋuliwitjandhina ŋurikala waŋganygala yana yolŋuwala, ŋunhi ŋayi liŋgu ŋanya nherrara mala-yarr'yunarawunydja yukurranharawu. Yo, liŋguna ŋayi Godthu milkuŋalanydja ŋilimurruŋgu ŋuliwitjarrana ŋunhi ŋayi gaŋgathinyamirriyaŋala ŋanya ŋunhiyinhayi yolŋunha moluŋuru rakunyŋuru; yuwalknha yana ŋayi yurru yolŋu'-yulŋunha mala-yarr'yundja.” \p \v 32 Ga ŋunhi walala ŋuriŋiyi ḻiya-djambatjmirriyunydja ŋäkula ŋurikiy, ŋunhi ŋayi waŋgany yolŋu walŋathina beŋuru rakunyŋuru, bala walalaŋgalanydja yukurrana wiripu-guḻku'walanydja beyarrmakthina warray, gitkitthunmina warray walala nhanŋu Bolwu. Ga walalanydja ŋunhi wiripu-guḻkuny'tja waŋana bitjarra warray, “ŋanapurrunydja dhuwala ḏukṯuk dhiyakiyi, nhe yurru ŋanapurruŋgu yukurra biyapul ḻakarama,” bitjarra. \v 33 Bala ŋayi gonha'yurruna ŋunhiyi buṉbunydja, bala marrtjinana. \v 34 Yurru wiripu-guḻkuny'tja yolŋu walala märr-yuwalkthinana ŋunhiyi dhäruknha, bala walala waŋgany-manapanmina nhanukalana Bolwalana. Ga dhuwalana walala ŋunhiyi yäkunydja gam', Diyanitja ŋunhi ŋayi miṯtjiŋuru ŋuliŋuruyi, ŋurikala ḻiya-djambatjkala yolŋu'-yulŋuwala, ga dhäyka yäku Damaritj, ga wiripu-guḻku'na yolŋu walala bitjarrayi liŋgu märr-yuwalkthinana yukurrana Garraywuna. \c 18 \p \v 1 Ga dhäŋuru ŋuliŋuruyinydja ŋayi Bolyu gonha'yurrunana Yathandja wäŋa, bala marrtjina Gorinlilina wäŋalili. \s1 Bolyu yukurrana ḻakaraŋala Djesunha ŋunhala Gorindja wäŋaŋura \p \v 2-3 Ga ŋunhalayi Gorindja wäŋaŋura ŋayi Bolyu maḻŋ'maraŋala yolŋunha bäpurru'nha Djuwnha, yäkunydja ŋayi ŋunhi Guwila, ŋurukuy, wäŋawuy Bunditjpuy, yana ŋayi ŋunhiyi märr-yawungu bunanha ŋuliŋuru Rawumŋurunydja, miyalk maṉḏa galki, Burutjila yäku, yurru maṉḏa ŋunhi gonha'yurruna ŋunhiyi Rawumdja wäŋa, liŋgu ŋuriŋi ŋurruŋuyu Rawumbuyŋuyunydja ŋuli yukurranha gukunhana wirrkina wal'ŋu Djuwsnhanydja yolŋu'-yulŋunha ŋuliŋuruyinydja wäŋaŋuru. Bala ŋunhiyi maṉḏa Guwilanydja ga Burutjilanydja yukurrana nhinananydja ŋunhili Gorin wäŋaŋura, ga djäma maṉḏa ŋuli yukurranha ḏalwaḏalwa dhamin-dharpunha. Bala ŋayi ŋunhi Bol dhunupana marrtjinana maṉḏakala wäŋalilinydja, bala ŋayi nhinanana yukurrana ŋunhiliyina, liŋgu ŋayinydja ŋunhi Bolnydja yolŋu ḏalwaḏalwa djämamirri, balanyarana yana liŋgu bitjan ŋunhiyi maṉḏa Guwila ga Burutjila. Ga djämanydja ŋayi yukurrana ŋunhiliyina maṉḏakala, walala rrambaŋina. \v 4 Ga bitjana liŋgu Nhinanharamirriyunydja Waluyu ŋayi ŋuli yukurranha waŋanha ḏälyuna dhikana dhärukthu ŋunhala buku-ŋal'yunaramirriŋuranydja buṉbuŋura; ŋayi ḏukṯukthina ŋurikiyi Djuwskunydja yolŋu'-yulŋuwu ga Gurikkunydja yolŋu'-yulŋuwu, walala yurru yuwalkkuma wal'ŋu märr-yuwalkthirri Garraywu Djesuwu. \p \v 5 Ga maṉḏanydja ŋunhi Djälatjtja ga Dimithinydja bunana ŋulaŋuru Matjataniyaŋurunydja, ga dhäŋuru ŋuliŋuruyinydja ŋayi Bolyu yukurrana bitjarrayi liŋgu walu-ŋupara ḻakaraŋala marŋgikuŋala ŋuriki Djuwsku yolŋu'-yulŋuwu; ŋayi ŋuli warraŋulkunha ḻakaranhanydja Djesunha bitjana, “Ŋunhiyi Djesunydja Walŋakunharamirri, Godkuŋu dhawu'mirriyanhara,” bitjarra. \p \v 6 Yurru walala ŋunhiyi Djuwstja yolŋu walala yaka warray ḏukṯukthina ŋurikiyi dhäwu'wu, ga waŋana walala yukurrana yätjkuŋala ŋanya Bolnha, walala bini bunha muka ŋanya. Bala ŋayinydja ŋunhi Bolnydja ŋapana-wekaŋala walalambala, bala ŋayi waŋana bitjarra ŋurikala Djuwskalanydja yolŋu'-yulŋuwala, “Ŋunhi nhuma yurru yukurra nhina yarrkthundja benydja-wala Godkala, ŋunhiyinydja nhuŋuwaynha ŋurru, yakana ŋarrakunydja, liŋgu ŋarranydja yukurrana ḻakaraŋala nhumalaŋgu yuwalk warray, ga nhumanydja ŋuli yaka warray ŋäma ga märrama. Dhipuŋurunydja dhäŋuru ŋarra yurru nhumalanha gonha'yun, ga marrtji ŋunhana, ḻakarama ŋurupa mulku'-mulkuruwana yolŋu'-yulŋuwa.” \p \v 7 Bala ŋayi Bolyu gonha'yurrunana ŋunhiyinydja Djuwsnhanydja yolŋu'-yulŋunha, bala ŋayi marrtjinanydja ga nhinana ŋunhana mulkuruwalana yolŋuwala yäkuwala Ditiya-Djatjawalana. Ŋayi ŋunhiyinydjayi yolŋu ḏarramu buku-ŋal'yuna ŋuli yukurranha Godku, ga wäŋa nhanŋu ŋuriki yukurrana dhärrana galki ŋurikala Djuwspuyŋuwala buku-ŋal'yunaramirriŋura buṉbuŋura. \v 8 Ga ŋayinydja ŋurikiy buku-ŋal'yunaramirriwuynydja buṉbuwuy yolŋu ŋurruŋunydja, yäku Guritjpa, dhuwalayi ŋayinydja ga nhanukala gurruṯu'mirriyu walalay ŋäkulana ŋunhiyi dhäwu' Bolwuŋu, bala märr-yuwalkthinana Garraynha. Ga guḻku'yu wiripu-guḻku'yunydja yolŋuyu walalay ŋunhalayi Gorindja wäŋaŋura yukurrana ŋäkulayi Bolnha dhäruk, bala walala yukurrana märr-yuwalkthinana, ga dhunupana walala ḻiya-ḻupthurrunana. \p \v 9 Waŋganymirri munhaku Bolyu nhäŋala wuŋiḻi yolŋunha, ŋayi yukurrana dhärrana Garray ŋayipi, bala ŋayi waŋananydja ŋunhiyi bitjarra, “Way Bol. Yaka barrariyanydja ŋula yolkunydja. Mukthurra yana waŋiya ḻakaraŋa, ga yaka ḏaḏawyurra gandarrŋura. \v 10 Liŋgu ŋarranydja yukurra dhuwala marrtji galki muka nhokala. Yakana nhuna yurru ŋula yolthu wutthundja, ga burakirrinydja nhe yurru yakana, liŋgu dhiyalaminydja wäŋaŋura guḻku' yukurra nhina ŋarrakuwaynha ŋunhi yolŋu walala.” Bitjarrayina ŋayi yukurrana Garrayyu waŋananydja ganydjarrmirriyaŋalanydja ŋanya Bolnha. \v 11 Bala ŋayi Bol nhinananydja yukurrana ŋunhiliyi wäŋaŋuranydja weyinnha, waŋganynha dhuŋgarra ga märr-ḻurrkun' ŋaḻindinydja, ga bitjanana liŋguna ŋayi ŋuli yukurranha ḻakaranha yolŋu'-yulŋunhanydja marŋgikunha Godkuŋunydja dhäruk. \p \v 12 Bala ŋulinyaramirriyunydjayi ŋayi ŋuriŋi Rawumbuyŋuyunydja ŋurruŋuyu buŋgawayu djarr'yurruna nherrara yuṯanhana ŋurruŋunha yolŋunha djäkamirrinha ŋurikiyi wäŋawu Gurikkunydja, yäkunha Galiyanha Ga walalanydja yukurrana ŋunhi Djuwtja yolŋu walala waŋgany-manapanmina ḻuŋ'maranhamina, bala walala mulkanana ŋanya Bolnhanydja, bala gäŋala ŋanya balayina ŋurikala ŋurruŋuwalana yolŋuwala dhä-wirrka'yunarawuna yukurranharawu. \v 13 Walala yukurrana ḻakaraŋala bitjarrana, “Dhuwalanydja gay ḏarramu yätjnha wal'ŋu yana. Ŋanapurruŋgalanydja romdhu yukurra ḻakarama nhaltjan ŋanapurru yurru yukurra buku-ŋal'yun Godkunydja, yurru dhiyaŋunydja gay ḏarramuyu ḻakarama yukurra ŋanapurruŋgu wiripuyama warray.” \p \v 14 Ŋayi bini Bol waŋanha muka yulŋunydja, yana ŋayina ŋunhiyina ŋurruŋuna Galiyanha yäku waŋana ŋurikala Djuwskalanydja yolŋu'-yulŋuwala bitjarra, “Ŋunhi bini ŋayi dhiyaŋuyi yolŋuyu djäma ŋula nhä yätj, ga bakmaranha ŋunha Rawumbuyŋuwu rom, ŋarranydja bini ŋunhi nhumalaŋgu mäkiri'-witjuna warray, ŋänha warray nhumalanha dhäruk. \v 15 Yurru nhumanydja yukurra dhuwala dhä-ḏal'yunmirri waŋanharamirri nhumalaŋgalayŋuŋura romŋura yana; nhuma yukurra yana waŋanharamirri dhärukŋura ga yäkuŋura dhika nhäŋura malaŋuŋura. Gatjuy, nhumapina yurru ḏaḏawmaranhamirrinydja dhuwalayi marinydja. Ŋarranydja yurru yakana dhuwalayi mala-yarr'yun yukurra nhumalaŋgunydja rom malanha.” \v 16 Bala ŋayi dhawaṯmaraŋalana yukurrana gukuŋalana walalanha ŋuliŋuruyinydja wäŋaŋuru. \p \v 17 Ga ŋuliŋurunydja dhäŋuru walala mulkana ŋunhinhana ŋurruŋunhana wal'ŋu yolŋunha buku-ŋal'yunaramirriwuynha ŋurikiynha buṉbuwuy Djuwskalaŋuwuynha, yäkunha Djothaninhana, bala walala ŋanya yukurrana bartjunmaraŋalanydja warraŋulnha ŋunhalana ŋurikala dhä-wirrka'yunaramirriwalana yolŋuwala wäŋaŋura. Yurru ŋayinydja ŋunhiyi Galiyanydja yäku yakana ŋula waŋana dhäruktja ḏaḏawmaraŋalanydja walalanha ŋuliŋuruyi mariŋurunydja. \s1 Bol balayi roŋiyina Yandiyukliliyi \p \v 18 Yo, ŋayi ŋunhi Bolnydja nhinana yukurrana ŋunhilinydja Gorindja wäŋaŋura ŋurikala Garraywalaŋumirriwalanydja yolŋu'-yulŋuwala weyinnha wal'ŋu, ga ŋuliŋuruyinydja dhäŋuru ŋayi walalanha gonha'yurrunana. Bala ŋayi marrtjina marthaŋayuna balayi roŋiyina Djiriyalilina makarrlili, ga malthurrunanydja nhanbala ŋunhiyi yolŋunydja maṉḏa Burutjilana ga Guwilana yäku maṉḏa. Ŋäthilinydja ŋayi Bol marrtjina yarrupthurruna Djin'kiriyalilinydja wäŋalili yäkulili, bala ŋunhalayina ŋayi dhawu'-nherraṉminanydja ŋanyapinyay ŋayi Gunhu'walanydja, bala muḻkurrnha wiriny'tjunmina ŋanyapinyay ŋayi, milkunhaminana ŋunhiyinydja dhawu'-nherraṉminyarana. \p \v 19-21 Yo, marrtjinanydja walala yukurrana ga-ga-gaaa marthaŋayunydja-a-a, ga dhawaṯthurruna ŋunhili Yipatjatjnha wäŋaŋura, ga ŋunhalayi Yipatjatj wäŋaŋura ŋayi dhunupana marrtjinanydja ŋunhiwala Djuwskalana buku-ŋal'yunaramirrilili buṉbulili, ga ŋunhalayi walala yukurrana dhä-ḏal'yunminanydja waŋanhamina, ŋayi Bol ga Djuws yolŋu'-yulŋu. Yurru wiripu-guḻku'yunydja yolŋuyu walalay waŋana ŋanya bitjarra, “Nhiniya ŋanapurruŋgala nhe dhiyala märr-weyin,” bitjarra. Ga ŋayi Bolnydja waŋana yaka'yurruna; märr-gurriri ŋayi nhinananydja, bala ŋayi marrtjinana gonha'yurrunana walalanha. Bala ŋayi waŋana bitjarrana, “Yalalanydja ŋarra yurru mak roŋiyirri, bäy ŋayi yurru ŋayipi Godthu ŋarraku ḻakarama roŋiyinyarawu.” Bala ŋayi marrtjinanydja Bol ŋuliŋuruyinydja wäŋaŋuru mitjiyayuna, yurru maṉḏanydja ŋunhiliyina Burutjilanydja ga Guwilanydja ŋurr'yurrunana nhinana bäymana Yipatjatjnha wäŋaŋura. \p \v 22 Yo, ŋayinydja ŋunhi Bolnydja mukthurruna yana yukurrana marrtjina, ga-ga-ga-ga-gaaa, ga dhawaṯthurruna ŋayi Djitjariyana wäŋaŋura, bala dhunupana ŋayi marrtjinanydja Djurutjalamlilina, ga ŋunhalayi ŋayi nhäŋala ga märr-ŋamathinyamina walala ŋunhi Garraywalaŋumirri walala yolŋu'-yulŋu. Ga dhäŋuru ŋuliŋuruyinydja ŋayi marrtjina balayi Yandiyuklilina wäŋalili. \v 23 Ga ŋunhiliyinydja Yandiyuktja wäŋaŋura ŋayi nhinana märr-gurriri walalaŋgala, ga ŋuliŋuruyinydja dhäŋuru ŋayi gonha'yurrunana walalanha. Bala biyapul ŋayi marrtjina yukurrana makarrkurrunydja ŋuliwitjarrana bala Galatjiyakurruna ga Buritjiyakurruna, bala marrtjina marrparaŋ'kuŋala bitjarra walalanha ganydjarr-mirriyaŋalana bala, ŋunhiyi Garraywalaŋumirrinhanydja yolŋu'-yulŋunha. \s1 Bulatjthu marŋgikuŋalana yukurrana ḻakaraŋalana Yipatjatjnha wäŋaŋura ga Gorinnha \p \v 24 Yo, waŋgany yolŋu marrtjina Yipatjatjlili wäŋalili, yurru ŋayi ŋunhi Djuw yolŋunydja, yäku Bulatj, ŋurukuy yolŋu Yaliktjandarawuy, ga dhuwalayi yolŋu, marŋgi ŋayi mirithirri Godkalaŋuwunydja dhärukku wukirriwuywunydja, ga waŋa ŋayi ŋuli marrtji ḻakarama dhäruk dhunupa dhika wal'ŋu, warraŋulkuma yana. \v 25 yo, ŋayi marŋgithinanydja ŋunhiyi Garraywalaŋuwu yana romgunydja, bala ŋayi ŋuli marŋgikumanydja yukurra ḻakaramanydja ḻatju'yuna dhikana wal'ŋu ŋuriŋina ganydjarrmirriyuna dhärukthu; marŋgikumanydja ŋayi ŋuli yolŋu'-yulŋunhanydja ŋuriŋiyi dhunupa yana Djesuwalaŋuwuynydja, yurru yaka ŋayi marŋgi bukmakkunydja wal'ŋu, marŋginydja ŋayi ŋunhi ŋurikiy yana, ŋunhi Djondhu ŋuli ḻiya-lupmaranha yukurranha yolŋu'-yulŋunha, ŋäthilimirriyanha yana yolŋu'-yulŋunha ŋurikiyi Djesuwalaŋuwu wal'ŋu walŋawu. \v 26 Yo, dhuwalayi yolŋu Bulatjtja yäku bunana ŋunhili Yipatjatjnha wäŋaŋura, bala ŋayi yukurrana marŋgikuŋala ḻakaraŋala ŋunhala buku-ŋal'yunaramirriŋurana buṉbuŋura. Ga maṉḏanydja Burutjilayunydja ga Guwilayunydja ŋäkula ŋanya ŋunhimalayina, bala maṉḏa garr'yurrunana ŋanya ŋunhiyi yolŋunhanydja maṉḏakiyingalaynha wäŋalili, ga ŋunhalayina maṉḏa yukurrana ḻakaraŋalanydja dhika dhunuk-dhunukmirriyaŋalanydja romgunydja ga gatjaḻwu nhanukalaŋuwu Godkalaŋuna, warrpam'thurruna yana maṉḏa ŋunhi ḻakaraŋalanydja nhanbala yukurrana. \p \v 27 Ga dhäŋuru ŋuliŋuruyinydja ŋunhi ŋayi marŋgithina ŋunhiyi yolŋu, bala ŋayi waŋana bitjarra, “Ŋarranydja yurru dhuwala marrtji bala Guriklilina wäŋalili,” bitjarra. Ga walala ŋunhi Garraywalaŋumirri yolŋu'-yulŋu ŋuriki Yipatjatjpuyŋuyunydja walalay marrparaŋ'kuŋala guŋga'yurruna ŋanya, bala walala wukirri djorra'na ŋuriki Garraywalaŋumirriwunydja yolŋu'-yulŋuwu ŋunhamalanydja Guriklilinydja wäŋalili, wukirrinydja walala ŋunhi djorrany'tja bitjarra, “Gumurr-ŋamathiya walala yana nhanŋu dhiyaku yolŋuwunydja Bulatjkunydja.” Bala ŋayi marrtjinana dhunupana ŋunhiyi Bulatjtja, ga ŋunhalayi Guriktja wäŋaŋura yuwalkkuŋala yana ŋayi guŋga'yurrunanydja ŋunhiyi yolŋunhanydja walalanha, ŋunhi walala yukurrana märr-yuwalkthina Garraynha, liŋgu ŋuriŋiyina ŋunhi Gunhu'wala märr-ŋamathinyarayu. \p \v 28 Yo, waŋananydja ŋayi ŋunhiyi yolŋu ŋurikala Djuwskalanydja, ganydjarrmirriyu dhika yana; yuwalkkuŋalana yana ŋayi ḏälyuna wal'ŋu dhärukthu yukurrana ḻakaraŋalanydja ŋulaŋuruna yana djorra'ŋuruna wal'ŋu dhäruk, ḻakaraŋala bitjarra warraŋulkuŋalana ŋanya Djesunhanydja. “Djesunydja dhuwala ŋunhiyi Walŋakunharamirri, Godkuŋu dhawu'mirriyanhara,” bitjarra. Ga ŋuriŋi walalay Djuwsthu ŋuli yakana ŋula waŋgany dhäruk maḻŋ'maranha buku-ruŋinyamaranharawunydja. \c 19 \s1 Ŋunhala Yipatjatjtja wäŋaŋura yolŋu'-yulŋuyu märraŋala Garrkuḻuknhanydja Birrimbirrnha Godku \p \v 1 Yo, ŋunhi ŋayi Bulatjtja ŋunhili nhinanaŋga yukurrana Gorindja wäŋaŋura, ŋayinydja yukurrana Bolnydja marrtjina wäŋakurru Yaytjakurru, yana liŋgu ga bunana ŋayi ŋunhalayi Yipatjatjtja wäŋaŋura, ga maḻŋ'maraŋala ŋayi yolŋu'-yulŋunhana ŋunhi walala malthunaramirri walala nhanŋu Garraywu Djesuwu. \v 2 Bala ŋayi Bolyu dhä-wirrka'yurrunana walalanha bitjarra, “Way walala. Märraŋala muka nhuma Garrkuḻuktja Birrimbirr Godkunydja?... ŋulinyaramirriyu ŋunhi nhuma märr-yuwalkthina ŋanya Garraynha?” \p Ga walalanydja waŋana bala buku-wakmaraŋala bitjarra, “Yol ŋayi dhuwali Garrkuḻuktja Birrimbirr? Yaka warray ŋanapurru ŋuli ŋäma dhuwalayi yukurra ŋäthilinydja,” bitjarra. \p \v 3 Bala ŋayi Bolyu walalanha dhä-wirrka'yurruna biyapul, “Nhäyinyara dhika nhuma ŋunhi ḻiya-ḻupthunaranydja märraŋala?” bitjarra. \p Ga walalanydja buku-wakmaraŋala ḻakaraŋala nhanŋu bitjarra, “Ŋanapurrunydja dhuwala märraŋala ḻiya-ḻupthunaranydja, ŋunhi warray ŋunhi Djondhu yukurrana ḻakaraŋala,... ŋunhiyi warray,” bitjarra. \p \v 4 Bala ŋayi Bolyu ḻakaraŋala walalambala ŋuripayi yolŋu'-yulŋuwanydja bitjarrana, “Djondhunydja ŋuli yolŋu'-yulŋunha ḻiya-ḻupmaranha, ŋunhi walala bilyurruna, bala gonha'yurrunana walalaŋgu yätjtja rom, bala ŋayi ŋuli ḻakaranha walalambala yolŋu'-yulŋuwa, walala yurru märr-yuwalkthirri ŋurikala yolŋuwala ŋunhi ŋayi yurru marrtji dhuḏikurru nhanukala Djongala. Ga ŋunhiyinydjayi ŋayina Djesuna; ŋurikalayina nhuma yurru wal'ŋu märr-nherraṉmirrinydja.” \p \v 5 Ga ŋunhi walala ŋäkulanydja ŋunhiyi dhäruk, bala walala ḻiya-ḻupthurrunana yäkuyu Garraywala Djesuwalana. \v 6 Bala ŋayi Bolnydja goŋ-ŋal'yurruna muḻkurrlilina marrtjina walalaŋgala, bala ŋayi ŋunhiyi Garrkuḻuk Birrimbirr Godkunydja bunanana walalaŋgu, monyguŋalana walalanha. Bala dhunupana yana walala ŋunhiyi yolŋu'-yulŋunydja marrtjina waŋana wiripukurruna dhärukkurrunydja, bala walala waŋananydja yukurrana Godkuŋuna dhäruktja ḻakaraŋala ganydjarrmirriyuna yana. \v 7 Yurru guḻku'yuna märr yolŋuyunydja walalay ŋunhiyi märraŋala ŋunhiyinydjayi Garrkuḻuktja Birrimbirr Godku ŋulinyaramirriyunydja. \p \v 8 Ga dhäŋuru ŋuliŋuruyinydja ŋayi Bolyunydja ŋuli waŋanha yukurranha ḻakaranhanydja yolŋu'-yulŋuwu ŋunhili Djuwskala buku-ŋal'yunaramirriŋuranydja buṉbuŋura ganydjarrmirriyuna yana dhärukthu; ŋayi ŋuli ḻakaranhanydja ḏälkunha yukurranha Godkunydja Rom, märr walala yurru märr-yuwalkthirri. \v 9 Yurru wiripu-guḻkuny'tja yolŋu walala ŋayaŋu-ḏälmirrina, dhaḻ'yunarana dhikana, yakana walala ŋula märr-yuwalkthina; yana walala ŋuli waŋanha yätj-lakaranhana Garraywunydja walŋamirrinydja dhukarr. Bala ŋayi Bolyunydja gonha'yurrunana ŋunhiyi yolŋu'-yulŋunhanydja. Ga guḻku' yolŋu walala ŋunhi walala malthurruna nhanŋu Garraywu, walalanydja ŋunhi waŋgany-manapara nhanukala Bolwalana. Bala bitjarrana liŋgu walu-ŋupara ŋayi yukurrana marŋgikuŋalanydja yolŋu'-yulŋunha wiripuŋuranydja wäŋaŋura buṉbuŋura, yäkuŋura Duranatjkala buṉbuŋura. \p \v 10 Yo, weyinŋumirrina wal'ŋu yana ŋayi Bolyu yukurrana ḻakaraŋala marŋgikuŋalanydja ŋunhiliyinydja, märrma'na dhuŋgarra ŋupara, ga guḻku'yuna yolŋuyunydja walalay ŋäkula yukurrana dhäruktja Garraywu, Djuwsthu yolŋuyu walalay ga mulku'-mulkuruyu ŋuriŋi, bukmakthu yana ŋunhi walala yukurrana nhinana ŋunhiliyi Yaytja makarrŋura yäkuŋura. \s1 Yolŋu'-yulŋuyu dharaŋara Garraywunydja Ganydjarr gäna wal'ŋu yana \p \v 11 Yo, ŋulinyaramirriyunydjayi Godthunydja yukurrana djäma nhanukalaŋukurru Bolwalaŋu-kurrunydja biyapulnha wal'ŋu rom, ṉirryunaramirrina dhikana, ganydjarr-ḏumurruna wal'ŋu yanana. \v 12 Wiripunydja ŋuli “walala yolŋuyu walalay märranha ŋulaŋuru Bolwu girri' malanha ŋunhi ŋayi ŋuli yukurranha rumbalyu gänha; ŋunhi malanha walala ŋuli märranhanydja, bala gänhanydja, dhunupa mam'maranhana ŋurikala yolŋuwala rerrimirriwalana, ga dhunupana ŋunhiyi rerriyunydja yolŋunha ŋuli gonha'yunana. Ga bitjanayi liŋgu yätjtja birrimbirr ŋuli dhawaṯthuna yolŋu'-yulŋuwala ŋurikala mokuywalaŋumirriwalanydja walalaŋgala, ga dhunupana walala ḏukthurrunana ŋuriŋi Bolwalanydja girri'yu. \p \v 13-14 Ga ŋunhili wäŋaŋura Yipatjatjtja wiripu-guḻku' Djuws yolŋu walala yukurrana nhinana, ŋunhi walala ŋuli waŋanha marrtjinya dhawaṯmaranha yätjnha birrimbirrnha yolŋu'-yulŋuwalaŋuŋuru, bala walala ŋuriŋiyi walalay nhäŋala ŋanya Bolnhanydja, bala waŋanhamina bitjanminana, “Way, ŋilimurru yurru dhiyaŋu liŋgu yäkuyu Garraywala Djesuwala dhawaṯmarama ŋi',... ŋuriŋi ganydjarrmirriyuna wal'ŋu yäkuyu,” bitjanmina. Ga ŋunhiliyi Ḻiya-ŋärra'mirri yolŋu yukurrana nhinana yäku Gepa, ga ḏarramuwurrunydja nhanŋu gäthu'mirriŋunydja walala djapin, ga walalanydja waŋana bitjarrana ŋurikala yätjkalanydja birrimbirrwala, “Ŋarra nhuna waŋananydja yäkuyu Djesuwala yana, ŋurikala ŋunhi ŋayi ŋuli Bolyu yukurra ḻakarama. Ma' dhawaṯthurrana dhiyakala yolŋuwalanydja.” \p \v 15 Bala ŋayi dhunupana ŋunhiyi yätjtja birrimbirr waŋana buku-ruŋinyamaraŋalanydja walalaŋgala bitjarrana, “Marŋgi ŋarra Djesuwunydja dhuwala, ga ŋäma ŋarra ŋuli yukurra Bolnhanydja. Ga nhumanydja dhuwala yolnha walala?” bitjarra. \p \v 16 Bala dhunupana ŋunhiyi mokuywalaŋu-mirrinydja birrimbirrmirri yolŋu wapthurruna walalaŋgala ŋurikala 7galanydja yolŋu'-yulŋuwala, bala galkinyamaraŋalana marrtjina walalanha, wirrkina yana ŋayi walalanha yukurrana bumaranydja ŋuriŋiyi mokuywalaŋumirriyunydja birrimbirrmirriyu yolŋuyu, wirrk-wirrkthurrunana marrtjina dharirryuna nhanukalay ŋayi, girri' manaparana barr'-barrmaraŋala, bala walala yukurrana gundupuŋalana dhawaṯthurruna warraŋulmirrina dhikana, gulaŋ-waṉḏi'-waṉḏinana rumbalnydja. \p \v 17 Ga yolŋuyu walalay guḻku'yuna ŋäkula ŋunhalanydja Yipatjatjtja wäŋaŋura, ŋuriŋiyi Djuwsthunydja ga mulku'-mulkuruyunydja, bala walala wilwilyunminana dhikana wirrkina, barrarinana manapara. Bala walala yukurrana ŋunhi bukmak yolŋu walala märr-ŋal'yurrunanydja garrwarkuŋalana wal'ŋu ŋanya yäkunydja Garraynha Djesunha. \v 18 Ga guḻku'na yolŋu walala ŋunhi märr-yuwalkthinyaramirrinydja walala yukurrana ḻakaranhaminana walalaŋguway walala yätjtja warraŋulkuŋalana, bala yana gonha'yurrunana yukurrana rom nhänydja malanha yätjtja. \p \v 19 Ga ŋuriŋinydja walalay ŋunhi walala yukurrana djäma marrŋgitjkala girri'yu, dhunupana walala yukurrana ḻuŋ'thunmaraŋalanydja ŋunhiyi maḏayin'tja malanha walalaŋguway walala, ga ŋunhi djorra' maḏayin' malanha marrŋgitjkunharamirri, ga dhika nhä malanha; ḻuŋ'thunmaraŋalana walala yukurrana ŋunhiyi malanha yulŋunydja bukmaknha, bala rarr'yurruna gäŋala warraŋullilina, buku-yattjatkuŋala djalkthurrunana, bala dhuŋgur'yurrunana gurthayuna, milmana maŋutjimara ŋurikala bukmakkalana yolŋu'-yulŋuwala. Ga ŋunhiyi maḏayin' malanha, djorra' ga dhika nhä malanha ŋunhi walala yukurrana dhuŋgur'yurrunanydja, rrupiya guḻku'mirrina dhikana malanha, bitjan 5 dhawutjinnha barrwaṉ'tja ŋurikiyi. \v 20 Ga balakurru djalkthunarakurruna ŋunhi walala yuwalkkuŋalanydja dharaŋara Godkunydja ganydjarr wal'ŋu garrkuḻuktja ga ganaŋ'thunaranydja, ŋuliwitjarrayina Garraywu dhäruktja ga romdja birrŋ'thurrunana dhikana marrtjina, wuṉḏaŋarrnha dhikana wal'ŋu yanana. \s1 Ŋunhalanydja yolŋu'-yulŋuyu Yipatjatjpuyŋuyunydja mari djäma biyapul warray bathala \p \v 21 Yo, dhäŋuru ŋuliŋuruyinydja malaŋuru, ŋayi Bolyu guyaŋina bitjarrana, “Ŋarra yurru marrtjinydja bala ŋuliwitjanna Matjataniyakurruna ga Gurikkurruna, ga ŋulaŋuruyinydja ŋarra yurru roŋiyirri balayi Djurutjalamliliyi. Ga dhäŋuru ŋuliŋuruyinydjayi ŋarra yurru marrtji bala Rawutnlilina, liŋgu Gunhuny'tja ŋayipinydja ḏukṯuk ŋarraku marrtjinyarawu Rawumlili,” bitjarra ŋayi yukurrana Bolyu djarr'yurrunanydja guyaŋinanydja. \v 22 Bala ŋayi ŋurruthaŋalanydja djuy'yurruna märrma'nhana yolŋunha maṉḏanha, guŋga'yunaramirrinhanydja nhanŋuway ŋayi Dimithinhana ga Rathatjnhana; maṉḏana ŋunhi ŋäthilinydja marrtjina bala Matjataniyalilinydja, ga ŋayinydja Bolnydja nhinana yukurrana ŋunhili bäyma Yaytjana makarrŋura, märr-gurririna ŋayi ŋunhili nhinananydja yukurrana. \p \v 23 Ga ŋulinyaramirriyunydja ŋunhili Yipatjatjtja wäŋaŋura walala mari warray ŋurru-nherrara ŋurikinydja yolŋu'-yulŋuwu ŋunhi walala nhinana yukurrana Garraywala romŋura. \v 24 Liŋgu ŋunhilinydjayi wäŋaŋura yolŋu'-yulŋu ŋuli yukurranha buku-ŋal'yuna dhäykawu waŋarrwu goŋbuywu, yäkuwu Yätamawu, ga ŋunhalayinydja yukurrana dhärrana buṉbu buku-ŋal'yunaramirri ŋurikiyi waŋarrwu. Ga waŋgany ŋunhili yolŋu Dimitiri yäku, ŋayinydja ŋuli djäma yukurranha wakalŋuna malanha buṉbu ŋurikiyinydja waŋarrwu Yätamawunydja, ga ŋayi ŋuriŋiyi yolŋuyu ŋuli yukurranha rrupiyanydja märranha guḻku'na mirithirrina ŋurikiyyi djämawuy, liŋgu guḻku'yuna yolŋuyunydja walalay ŋuli yukurranha bäyim ŋunhiyi malanha. \v 25 Bala ŋayi ŋuriŋiyi yolŋuyunydja waŋgany-mana'-manaparana djämamirrinhanydja walalanha nhanŋuway ŋayi, ga wiripunha yolŋunha walalanha ŋunhi walala ŋuli djäma yukurranha balanyarayi, bala ŋayi waŋananydja walalanha bitjarrana, “Way ḏarramuwurru, nhuma marŋgina ŋunhi ŋilimurru dhuwala rrupiya guḻku' ŋuli yukurra märrama dhiyakuyi djämawuynydja ŋunhi ŋilimurru yukurra djäma. \v 26 Nhuma ŋuli nhumapinydja nhämana ŋunhiyi, ga ŋämana yukurra ŋanya ŋunhayi ḏarramunha Bolnhanydja, nhä ŋayi yukurra djäma dhiyalanydja gay' Yipatjatjtja wäŋaŋura, ga bukmakkurruna ŋula-wala makarrkurru Yaytjakurruna; ŋayi yukurra ḻakarama yolŋu'-yulŋuwanydja bitjanna, ‘Dhuwalayinydja waŋarr goŋbuynydja nhäŋiniŋ'nha, yakana yuwalk waŋarr wal'ŋu,’ bitjanna. Ga gulku'na yolŋu'-yulŋunydja walala yukurra märr'yuwalkthirri nhanukala, bala walala yukurra ŋanydjaḻa'yunna balayina wiripuŋuwalana waŋarrwala. \v 27 Yo, yolŋu'-yulŋunydja yukurra bilyunna dhuwala dhiyakalayinydja waŋarrwala, bala galki yolŋuyunydja walalay yurru yukurra yakana bäyim dhuwalayinha malanha ŋilimurruŋguŋuwaynydja djämawuy goŋbuynydja. Ga biyapul yurru yolŋuyu walalay meṉgumana ŋilimurruŋgalaŋuwu waŋarrwu buṉbunydja, bala nhäŋiniŋ' ḻakaramana, yakana walala yurru biyapul buku-ŋal'yun yukurra dhiyakuyinydja waŋarrwu Yätamawunydja. Bukmaktja dhuwala yolŋunydja walala dhiyalami Yaytjanydja, ga buku-ḻiw'marama dhika wäŋakurru, bukmaknha yukurra buku-ŋal'yun dhiyakuyinydja waŋarrwu miyalkkunydja, yurru nhanŋu be bathalanydja wal'ŋu dharrpalnydja yurru winya'yunna marrtji, buwayakthirrina yurru.” \p \v 28 Ga ŋunhi walala yolŋu'-yulŋuyunydja ŋäkula ŋunhiyi dhäruk, bala ŋoy warray dhärrana dhika, bala yiŋgathina yatjunminana yukurrana waŋana bitjarrana, “Ŋilimurruŋgunydja waŋarr Yätamanydja biyapul warray wal'ŋu garrwar, ŋilimurruŋgunydja Yipatjatjpuyŋuwunydja yolŋu'-yulŋuwu waŋarr.” \v 29 Bukmaknha yolŋunydja walala yukurrana yatjunmina wirrkina dhikana, ga rirrakay ŋunhi ga mari buḻwaŋ'thurrunana, warrpamnha wäŋanydja monyguŋalana. Bala dhunupana walala mulkanana märrma'nha ḏarramunha maṉḏanha Gäyatjnha ga Yaratakanha, liŋgu ŋunhiyi maṉḏa Garraywalaŋumirrinydja maṉḏa, Matjataniyawuy maṉḏa, ga marrtjinanydja maṉḏa ŋunhi ŋunhimalayi wäŋalili galki Bol walala. Yo, dhunupana walala mulkanana ŋunhiyinhanydja maṉḏanha, bala walala warryu'-warryurrunana nhinana bala maṉḏanha, ŋunhana wäŋalili gäŋala ŋunhi walala ŋuli yolŋu walala yukurra ḻuŋ'maranhamirri ŋunhimalayi. \p \v 30 Bala ŋayi Bolyunydja ŋäkulana maṉḏanhanydja ŋunhimalayina, bala ŋayi waŋana bitjarra, “Ŋarranydja yurru dhuwala ŋarrapina marrtji balayi, märr ŋarra yurru yolŋuwala walalaŋgala waŋa,” bitjarra. Yurru walala ŋunhi wiripu-guḻku'yunydja Garraywalaŋumirriyunydja yolŋuyu walalay ŋayathaŋalana yana ŋanya Bolnha, yakana walala ḏukṯukthina nhanŋu marrtjinyarawu balayinydja. \v 31 Ga walala ŋunhi wiripu-guḻku' ŋaḻapaḻmirri yolŋu'-yulŋu ḻundu nhanŋu Bolwu, bala walala dhäruknha djuy'yurruna nhanŋu Bolwu, bitjarrana walala waŋana, “Yaka marrtjiya balayi ŋunhamalayinydja buku-djulŋi; yaka nhe yurru wekanharamirri nhunapinyay nhe ŋurukalayi walalaŋgala,” bitjarra. \p \v 32 Yo, ŋunhili wäŋaŋuranydja ŋunhi walala yukurrana yolŋu walala waŋgany-manapanmina ŋunhimalayi, yatjunminana dhikana wirrkina waŋana, dhä-rur'thurrunana yukurrana waŋana guḻku'na; wiripunydja mala yukurrana yatjunmina wiripuŋuwu, ga wiripu-guḻkuny'tja mala yukurrana yatjunmina ga wiripuŋuwu, liŋgu walala yaka yuwalktja marŋginydja ŋunhi nhäŋura ŋunhiyi yukurrana mari marrtjina. \p \v 33 Walala wiripu-guḻku'yunydja guyaŋina yanapi ŋunhiyi marinydja nhanŋu Yaliktjandawu yäkuwu, liŋgu walala Djuwsthunydja yolŋu'-yulŋuyu djarr'yurruna walala-miṯtjinhana ŋunhiyi yolŋunha Yaliktjandanhana, bala djuy'yurruna ŋanya ŋunha gumurrlilina. Bala ŋayi ŋuriŋiyi Yaliktjandayunydja goŋdhuna walalanha mukmaraŋalanydja, märr muka ŋayi waŋanharawu, ŋayi bini ŋunhi ḻakaranhaminya ŋurikala bukmakkala yolŋu'-yulŋuwala, ŋunhi Djuwstja yolŋu'-yulŋu yaka mariwu ŋula nhäku ŋurikiyi goḏuy-wunharawu. \v 34 Ŋunhi walala ŋäkula ŋanya dhäruktja rirrakaynydja, bala dhunupana dharaŋarana yana ŋanya, ŋunhi ŋayinydja Djuw bäpurru, bala walala dhunupana yatjunminana waŋana ŋunhina liŋgu dhäruk ŋupanayŋuna, “Biyapulnha wal'ŋu waŋarr ŋanapurruŋgunydja dhuwala Yätamanydja ŋanapurruŋgu Yipatjatjpuyŋuwunydja waŋarr.” Bitjarrana liŋguna yana weyinŋumirrina walala yukurrana waŋananydja bitjarrayi, ŋunhiyi liŋgu waŋgany yana dhäruk. \p \v 35 Yatjunminanydja walala yukurrana ŋunhi, yiŋgathinanydja, yana liŋgu-u-u ga ŋunhiyi waŋgany yolŋu ŋurruŋu dhärrana, bala ŋayi mukthunmaraŋalana walalanha yukurrana goŋdhuna. Bala ŋayi waŋana bitjarrana walalaŋgu, “Yolŋu walala nhuma Yipatjatjpuyŋu, nhäku nhuma yukurra dhuwala ŋayaŋu-yätjthirrinydja? Bukmak ŋunha yolŋunydja walala marŋgi dhiyakuyi Yipatjatjpuyŋuwunydja wäŋawu, ŋunhi nhaltjan ŋilimurru ŋuli yukurra djäka ŋamathama dhiyakuyi buṉbuwu dhuyuwu nhanukalaŋuwu Yätamawalaŋuwu waŋarrwu, ga ŋamathamana dhikana wal'ŋu ŋilimurru ŋuli yukurra djäkanydja dhiyakuyi guṉḏawunydja dhuyuwunydja, ŋunhi ŋayi yupthun beŋuru djiwarr'ŋuru. \v 36 Yo, yuwalk dhuwalayi yulŋunydja, yakana yurru ŋula yolthu ḻakarama ŋilimurrunha wiripuyamanydja. Biyakana nhuma wurrkurrum'thiyana ma'. Yakana biyapulnydja djäma ŋula nhä ŋurrumiriwŋuranydja nhämiriwŋuranydja. \v 37 Nhäku nhuma dhuwalayi yolŋunhanydja maṉḏanha gäŋala lili dhipala? Yaka warray maṉḏa dhiyaŋuyi maṉḏathu dhuwala ŋula nhä djaw'yurruna dhipuŋuruyinydja buṉbuŋuru dhuyuŋurunydja, ga yaka maṉḏa waŋana ŋula yätjkuŋala dhuwalanhayinydja waŋarrnha ŋilimurruŋgu. \p \v 38 “Yo, ŋuli ŋayi ŋuriŋiyi yolŋuyu wakalŋumirriyu buṉbu-djämamirriyu Dimitiriyunydja, ga nhanukala djämamirriyu walalay guyaŋirri yukurra ŋula yolnha yolŋunha, ŋunhi ŋayi djäma yätjkuŋala, walala bini ŋunhiyinhana yolŋunha gänhanydja bala ŋurikala dhä-wirrka'yunaramirriwalanydja yolŋuwala. Ŋunhalayi dhä-wirrka'yunamirriŋuranydja buṉbuŋura, walala ŋuli dhä-wirrka'yun bitjanna liŋguna munhamandhirri yukurra. Nhuma bini gänhanydja ŋunhimalayina dhuwalayinha maṉḏanha, märr ŋunhalayina walala yurru yukurra dhunupakumanydja ḻakarama nhaltjarra maṉḏa yukurrana djäma yätjkuŋala. \v 39 Ga ŋuli nhuma ŋula wiripuŋuwunydja romgu ḏukṯuk, nhumanydja yurru marrtji ŋunhimalana wäŋalili, ŋunhi ŋilimurru ŋuli yukurra ḻuŋ'maranhamirri waŋanhaminyarawu, ŋunhimalayina wäŋalili. \v 40 Yo, ŋunhi walala yurru ŋuriŋiyi Rawumbuyŋuyunydja ŋurru'-ŋurruŋuyunydja yolŋuyu walalay ŋäma mari dhiyakuyyinydja, ŋunhi nhaltjarra gäthura, walalanydja mak yurru guyaŋirri ŋilimurrunhana Yipatjatjpuyŋunhana yolŋu'-yulŋunha yanapi ŋilimurruna mari djämamirri walala. Ŋunhi ŋilimurrunha walala yurru ŋula dhä-wirrka'yundja, bala nhaltjanna ŋilimurru yurru ḻakaramanydja walalambala? Liŋgu yakana yukurra ŋorra ŋula ŋurru ŋurikiyinydja mariwu; nhuma yukurrana marinydja ŋurru-ŋamaŋamayurruna ŋurrumiriwŋurana yana dhuwala.” \p \v 41 Dhiyaŋuyi dhärukthunydja ŋayi ŋunhi dhäruk-mukthunmaraŋalana yolŋu'-yulŋunhanydja ŋunhiyi, bala ŋayi walalanha djuy'yurrunana wäŋalilinydja yänana yukurrana. \c 20 \s1 Bol marrtjina Matjataniyalili wäŋalili ga Guriklili \p \v 1 Yo, ŋunhi marinydja ḏaḏawyurruna, bala ŋayi Bolyunydja ḻuŋ'maraŋalana yolŋu'-yulŋunhana marrtjina ŋunhiyi Garraywalaŋumirrinhana walalanha, bala ŋayi waŋana yukurrana dhärukthunydja walalanha ŋuriŋina marrparaŋ'kunhamirriyuna dhikana wal'ŋu. Ga dhäŋuru ŋuliŋuruyina ŋayi gonha'yurrunanydja ŋunhiyi wäŋanydja, bala marrtjina Matjataniyalilina makarrlili wäŋalili. \v 2 Yo, marrtjinanydja ŋayi yukurrana ŋuliwitjarrayina bala, ga-ga-ga-gaaa wäŋakurrunydja liw'maraŋala, wäŋalili ga wäŋalili bitjarrana bala, ḻakaraŋala yolŋu'-yulŋuwana marrtjina, bitjarra ganydjarrmirriyaŋalana walalanha guḻku'yuna dhikana dhärukthu malaŋuyu. \p Marrtjinanydja ŋayi bala-a-a yukurrana-a-a, yana liŋgu ga bunana ŋayi Guriknha wäŋaŋura, \v 3 ga ŋunhalayi ŋayi nhinananydja ḻurrkun' ŋaḻindi. Ŋuliŋurunydja ŋayi bini marrtjinya roŋiyinya Djiriyalili wäŋalili mitjiyayu buḏapthuna, ga yana ŋayi ŋäkula yolŋu'-yulŋunha ŋunhi walalanydja yukurrana Djuwstja yolŋu walala ŋayan'-dharrana warray nhanŋu mulkanharawuna, bala ŋayi roŋiyinanydja marrtjina wiripukurruna gali'kurrunydja, ŋuliwitjarrana Matjataniyakurruna bala. \v 4 Ga walala ŋunhi wiripu-guḻkuny'tja malthurrunayi yukurrana nhanŋu Bolwu, dhuwala walala gam' yäku, Djopata gäthu'mirriŋu Berruwu, ŋurukuy Beriyawuy wäŋawuy, ga wiripunydja Yarataka ga Djikunda, dhuwalayinydja maṉḏanha märrmany'tja ga Dhatjalunikawuy, ga Gäyatjtja ga Dopiwuy, ga Dimithi, ga maṉḏa Ditjika ga Dopamatjtja, dhuwalayinydja maṉḏanha märrma'yi ga Yaytjawuy wäŋawuy. \v 5 Walalanydja dhuwalayinydja walala yäku yolŋu'-yulŋu marrtjina yukurrana ŋurruŋu, ga galkurrunanydja walala yukurrana ŋunhalana Dhurawatjnha wäŋaŋura. \v 6 Ga ŋanapurrunydja nhinana yukurrana ga ŋunhala bäyma Bilipay wäŋaŋura ḻurrkun' ḏaykun, ga dhäŋuru ŋuliŋurunydja ŋunhi ŋanapurru dhawar'maraŋala buŋgul ŋunhiliyi, yäku ŋunhi ‘Ruwaŋga'miriw Ŋatha Guyaŋinyaramirri’, ŋuliŋuruyinydja dhäŋuru ŋanapurru marrtji bala Dhurawatjlilina wäŋalili, bili ŋunhalayi walala ŋunhi wiripu-guḻkuny'tja ŋanapurruŋgu yukurrana galkurrunana. Bala nhinanydja ŋanapurru yukurra ŋunhalayi Dhurawatjtja märr-gurriri walalaŋgalanydja. \s1 Bolyu marrtjina wärriku'na ḻakaraŋala yolŋu'-yulŋuwala Dhurawatjpuyŋuwala \p \v 7 Yo, ŋulinyaramirriyu Djatati munhakunydja ŋanapurru ḻuŋ'maranhamirri yukurra, märr ŋanapurru yurru dämba bakmarama, ga guyaŋirri Djesunha ŋunhi ŋayi burakina. Yurru nhinanydja ŋanapurru yukurra ŋunhi yolŋunydja walala buṉbuŋuranydja biyapul wal'ŋu garrwar, ga ŋunhiliyi Bolyunydja yukurra waŋa yolŋu'-yulŋunha, weyinnha ŋayi yukurra ŋunhi dhäwuny'tja ḻakarama, yana liŋgu ga ḏämbu-ranguna, liŋgu ŋanapurruŋgu ŋunhi goḏarr'mirrinydja wiripuŋuyunydja ḏaykun marrtjinyarawuna. \p \v 8-9 Ga ŋunhiliyi garrwar wal'ŋu buṉbuŋura ŋunhi walala yukurra ŋäma dhäwu' yolŋu'-yulŋuyu, waŋgany yolŋu yukurra nhina ḏarramu yawirriny' yäkunydja Yutika, yurru nhinanydja ŋayi yukurra ŋunhi windaŋurana yana, mäkiri'-witjundja ŋayi yukurra nhanŋu Bolwu. Yurru ŋayi ŋunhiyi ḏarramunydja marrtji yakurrthirrina, liŋgu ŋunhiliyi lanhdhirra marrtji nhära'-nhara guḻku', ga weyinnha ŋayi yukurra Bolyu dhäwuny'tja ḻakarama. Yo, nhinananydja ŋayi yukurrana ŋunhiyi ḏarramu ŋunhiliyi windaŋura, runhdhu'yurrunana nhinana bitjarrana liŋguna, yana liŋgu-u-u, ga yakurrthina ŋayi wirrki, bala ŋayi yupthurruna ŋulaŋuruyi garrwarŋurunydja ŋunhana-wala munatha'lili ŋoylilina. Ga dhunupana walala ŋunhi ŋulaŋuruyinydja yolŋu walala yarrupthurrunana gundupuŋala, bala dhunupana ŋanya ḻaw'maraŋalana, bala ŋayinydja ŋäthili warray rakunydhina liŋguna. \p \v 10 Ga ŋunhi ŋayinydja Bolnydja yarrupthurruna dhuḏikurruna marrtjina bala, ga dharr-way ŋanya nhäŋalana, bala dhunupana ŋayi baḻapthurrunanydja nhanukala ŋurikalayinydja, bala gaḻummaraŋalana ŋunhiyi yawirriny'nhanydja ḏarramunha. Bala ŋayi waŋana Bol bitjarrana, “Yaka walala warwuyurranydja ga ŋäthinyamiyanydja. Walŋa ŋayi dhuwala,” bitjarra. Ga yuwalkthi ŋayi walŋanydja ŋunhiyi, ŋunhi ŋayi rakunygu galkina. \p \v 11 Bala walala biyapul ŋuliŋuruyinydja dhäŋuru roŋi'-ruŋiyina balayi ŋunhimalayi liŋgu garrwarlili wal'ŋu wäŋalili, bala walala bakmaraŋala ŋunhiyi ŋathanydja, bala ḻukanana, guyaŋina yukurrana Garraynha Djesunhana. Bala ŋayi ŋunhi Bolyunydja yukurru ḻakaraŋalana walalambala bitjarrana liŋguna, yana liŋgu-u-u ga walu ŋayi walmana. Ga dhäŋuru ŋuliŋuruyinydja ŋunhi walu walmana, bala ŋayi gonha'yurrunana walalanha yolŋu'-yulŋunhanydja. \v 12 Bala walala ŋuriŋiyi yolŋunydja walalay märraŋala garr'yurrunana ŋunhiyi ḏarramunhanydja walŋanhana, ŋayi marrtjina roŋiyina nhanukalay ŋayi wäŋalilina, ga wirrkina walala ŋoy-ŋamathinanydja dhikana, ŋoy-layyurrunana. \p \v 13 Ga dhäŋuru ŋuliŋurunydja ŋayi Bolyu waŋanana ŋanapurrunha bitjarra, “Nhumanydja yurru marrtji walala bala Watjulilina wäŋalili mitjiyayuna, ga ŋarrapinydja yurru marrtji ga balakurruna-wala ḻukuyuna, ga ŋunhalayina ŋarra nhumalaŋgu yurru bunanydja.” \v 14 Bala ŋanapurrunydja marrtjina mitjiyayuna, ga ŋunhilina wäŋaŋura Watjuna ŋanapurru galkurruna yukurrana-a-a, yana liŋgu ga bunana ŋayi Bol. Ŋayinydja ŋunhalayina wapthurruna Bolnydja mitjiyalili, bala ŋanapurru marrtjinana yukurrana mitjiyayuna, yana liŋgu-u-u, ga Mitalinnha wäŋaŋura dhawaṯthurruna. \v 15 Ŋuliŋuruyinydja ŋanapurru marrtjina yukurrana-a-a, yana liŋgu ga mulkana ŋanapurru wäŋa Giyutj yäku wiripuŋuyuna ḏaykun'thu. Bitjarrana liŋgu bala ŋanapurru yukurrana marrtji'-marrtjinanydja, ga wiripuŋuyunydja ḏaykun'thu ŋanapurru ga Djamutjnha mulkana wäŋa, ga wiripuŋuyunydja ḏaykun'thu ŋanapurru mulkana Militana yäku wäŋa. \v 16 Yo, marrtjinydja ŋanapurru ga djuḻkmarama Yipatjatjtja wäŋa, liŋgu ŋayi Bolnydja waŋana bitjarra, “Yakana ŋilimurru yurru gulyun ŋunhala Yipatjatjtja wäŋaŋura, liŋgu yaka ŋilimurru yukurra yurru weyin nhina dhiyalanydja Yaytjanydja. Ŋarranydja dhuwala ḏukṯuk ŋilimurru yurru marrtji bala Djurutjalamlili waḏutja, märr ŋilimurru yurru bunanydja ḏaykun'thu Bandikutjmirriyuna,” bitjarra ŋayi ḻakaraŋalanydja Bolyu. \s1 Bolwuŋu guwarrwuynha dhäruk djäkamirriwu yolŋu'-yulŋuwu \p \v 17 Yo, bunana ŋanapurru Militanha wäŋaŋuranydja, bala ŋayi Bolyunydja djuy'yurruna ŋulaŋuruyinydja dhäwu'mirrinhana yolŋunha bala Yipatjatjlilinydja ŋuriki djäkamirriwunydja yolŋuwu walalaŋgu, ŋunhi walala yukurra djäka goŋ-nherraṉmirri Garraywalaŋumirriwu yolŋu'-yulŋuwu, bitjarrana ŋayi ŋunhiyi dhäruktja djuy'yunmina gam', “Go marrtjiya lili dhipala Militalili wäŋalili, ga dhiyalana ŋarra yurru nhämanydja nhumalanha.” \v 18 Ga dhunupana ŋunhiyi yolŋu walala marrtjinana yana balayi, withiyarana ŋanya, bala ŋayi Bol waŋananydja walalanha bitjarrana, “Nhuma marŋgi ŋarrakunydja ŋunhi nhaltjarra ŋarra yukurrana nhinana nhumalaŋgala, beŋuru liŋgu ŋunhi ŋarra ŋäthili marrtjina lili Yaytjalili. \v 19 Bitjana liŋgu ŋarra ŋuli ŋarranhawuy ŋarra nyilŋ'maranhaminya yulŋunydja, djämanydja ŋarra ŋuli Garraywu ŋoy-milkarrimirriyu. Bitjana liŋgu ŋarra ŋuli djäma yukurranha marimirrikurrunydja, liŋgu Djuwstja yolŋu walala ŋarraku yukurranha ŋayan'-dharranha ŋuli. \v 20 Yurru yaka ŋarra ŋunhi ḏaḏawyurrunanydja ŋuliŋuruyi djämaŋurunydja; bitjana liŋgu ŋarra ŋuli ḻakaranhanydja yukurranha warraŋulkunha yana nhumalaŋgu, warrpam'thuna yana, yakana ŋarra ŋula djuḻuḻ'maraŋalanydja waŋgany nhumalaŋgala, yana ŋarra ŋuli yolŋu'-yulŋunhanydja yukurranha guŋga'yunayi, marŋgikunha walalanha yukurranha walalaŋgalayŋuŋura wäŋaŋura malaŋuŋura, ga ŋunhala warraŋul wal'ŋu milma yolŋu'-yulŋuwala. \v 21 Bitjana liŋgu ŋarra ŋuli ḻakaranha ŋanya Djesunha bukmakku yana yolŋu'-yulŋuwu, Djuwsku yolŋu'-yulŋuwu ga mulku'-mulkuruwuna ŋunha, waŋanhanydja ŋarra ŋuli raypirri'yunanydja waŋgany-manapana yana walalanha bukmakkunha, märr walala yurru bilyun walalaŋgala yätjŋurunydja, bala märr-nherraṉmirri ŋilimurruŋgalayŋuwala wal'ŋu yuwalkkalana yana Garraywala, Djesuwalanydja. \p \v 22 “Ga dhuwalanydja yukurra Godku Garrkuḻuktja Birrimbirr waŋa ŋarrakala, djuy'yunna ŋarranha djunamana Djurutjalamlilina, bala ŋarra yurru dhäruktja yana dhuwala ŋanya märramana. Yakana ŋarra marŋgi nhaltjan yurru ŋarraku ŋunhala Djurutjalamdja, \v 23 yurru birrka'mirriŋura wäŋaŋura ŋunhi ŋarra ŋuli marrtji yukurra, ŋayinydja ŋuli Garrkuḻukthunydja Birrimbirryu ḻakarama ŋarraku, marinydja ŋorra yukurra nhuŋu, bitjan. Yo, galki walala yurru ŋarranha galkaṉ ḻoḻulilina, ga ŋayaŋu-yätjkumana dhikana ŋarranha. Ŋayi Garrkuḻukthunydja Birrimbirryu Godkalanydja ŋuli ḻakarama warray ŋarraku ŋäthili yana, yurru ŋarra yurru marrtji yana ŋunhimalayi. \v 24 Yaka ŋarra yukurra guyaŋinyaramirri ŋarranhawuynydja ŋarra, nhaltjan ŋarra yurru ŋarranhawuynha ŋarra walŋakunharamirri. Waŋganyguna yana ŋarra ḏukṯuktja, ŋurikina ŋunhi ŋarra yurru djämana dhuwalayi dhawar'marama, ŋunhi ŋayi Garrayyu Djesuyu ŋarraku wekaŋala dhuwalayi djäma; ŋayina ŋarranhanydja djuy'yurruna ḻakaranharawu nhanukalaŋuwu dhäwu'wunydja, ŋunhi ŋayi Godtja yukurra märr-ŋamathirri yolŋu'-yulŋuwu. Ga mukthun yana ḻakarama ŋarra yukurra yurru dhuwalayi yulŋunydja dhäwuny'tja, yana liŋgu ga buku ŋarra yurru ŋayathama. \p \v 25 “Yo, ŋarra ŋuli yukurranha ḻiw'maranha yana ḻakaranhanydja marrtjinya Godkunydja Rom, yurru ŋarra marŋginydja dhiyaku, ŋunhi nhuma yolthu walalay yurru yakana nhäma ŋarranha biyapulnydja. \v 26 Ga dhuwalana ŋarra nhumalaŋgu yukurra ḻakarama gäthuranydja. Ŋuli nhe ŋula yol waŋgany winya'yunaranydja, ganaŋ'thun yukurra Garraywala Djesuwala, ŋunhiyinydja nhuŋuwaynha ŋurru, yakana ŋarraku. \v 27 Liŋgu ŋarranydja ḻakaraŋala yukurrana nhumalaŋgu warraŋulkuŋala yana wal'ŋu dhika; warrpam'thurruna ŋarra yukurrana ḻakaraŋalanydja Godku romdja nhumalaŋgu. Yakana ŋarra ŋula waŋgany djuḻuḻ'maraŋalanydja nhumalaŋgalaŋuŋuru. \p \v 28 “Djäka nhumalaŋguway nhuma, ga biyakayina djäka Gunhu'walaŋunydja yolŋu'-yulŋuwu, ŋunhi ŋayi Walŋamirriyu Birrimbirryu nherrara dharraylili nhumalaŋgalana walalanha; nhuma yurru djäkanydja ŋamathaŋa yana wal'ŋu, biyaka bitjan ŋuli wäyin-djäkamirri yolŋu djäka wäyingu malaŋuwu nhanukalayŋu ŋayi, liŋgu ŋayipi Gunhu'yu walalanha nhanŋuwayliliyaŋalanydja märraŋala ŋuliyina nhanukalayŋuwala Gäthu'mirriŋuwalana burakinyarakurru. \v 29 Yo, marŋgi ŋarra yulŋunydja, ŋunhi ŋarra yurru gonha'yundja dhuwala nhumalanha, yolŋunydja walala nhumalaŋgu yurru buna, bala dhäwu' ḻakarama wiripuna; walala yurru marrtji barrku'-barrkuwatjkunharawu ŋuriki yolŋuwu walalaŋgu ŋunhi nhumalaŋgala walala djäkaŋura, bitjan yana liŋgu bitjan ŋuli wakinŋuyu wuŋgandhu malaŋuyu marrtji, bala bumana ŋuli balaka'yunmaramana wäyinnhanydja malanha. \v 30 Ga ŋuliŋuru nhumalaŋgala miṯtjiŋuru yolŋu walala yurru gaŋgathirri, bala ḻakarama bothinyaramirrina dhäwu', ŋunhiyinydja bitjan gatjpal'marama yurru Garraywalaŋumirrinhana yolŋunha walalanha, ŋurru-warryun walalaŋgalaŋuwuna walala malthunarawu. \v 31 Yo, nhuma djäkamirri walala yolŋu'-yulŋu nhäŋa yukirriya, ga djäka nhokalaŋu malawu ŋamathaŋa yana. Guyaŋiya yukirriya ŋarranhanydja, ŋunhi ŋarra yukurrana nhumalanha marŋgikuŋala ga raypirri'yurruna walupuy ga munhaku, ŋoy-milkarrimirriyu dhika yana; ḻurrkun' dhuŋgarranydja ŋarra yukurrana ŋupara marŋgikuŋalanydja nhumalanha waŋga'-waŋganynha. \p \v 32 “Ga dhiyaŋunydja-wala ŋarra nhumalanha goŋlili nherrara Gunhu'wala Godkalana, nhanukalana djäkalili. Marŋgithiya yulŋunydja dhärukkunydja nhanukalaŋuwu ŋunhi yukurra ḻakarama Godnha, ŋunhi nhaltjan ŋayi yukurra märr-ŋamathirri nhumalaŋgu, ga gäma nhumalanha ḻatju'kuma dhika. Dhiyaŋuyinydja dhärukthu ŋayi yurru nhumalanha marrtji ŋuthanmaramana ḻatju'kumana bitjanna bala wal'ŋu bala ŋayi yurru Godthunydja wekamana nhumalaŋgu ŋunhiyinydja nhä malanha ŋamakurru', ŋunhi ŋayi yukurra ŋayathama ŋurikinydja walalaŋgu ŋunhi ŋilimurru nhanŋuway yolŋu walala, ŋayaŋu-dhunupawunydja ganaŋ'thunarawuywunydja walalaŋgu. \p \v 33 “Ŋunhi ŋarra ŋäthilinydja nhumalaŋgala dhiyala, yaka ŋarra nhumalanha yukurrana ŋäŋ'thurruna rrupiyawunydja, girri'wunydja ŋula nhäkunydja. \v 34 Nhumanydja marŋgi muka ŋarraku, ŋunhi ŋarra ŋuli djämanydja goŋdhu ŋarrakiyingala ŋarra, märr maḻŋ'maranhana ŋarra ŋuli nhä malanha ŋarrakuway ŋarra ŋuriŋiyi ŋarrakalay ŋarra yana djämayu. \v 35 Nhuma nhäŋala nhumapi maŋutjiyu ŋarranhanydja, ŋunhi ŋarra ŋuli djäma wirrki wal'ŋu yana, ga ŋuriŋiyinydja ŋarra nhumalanha yukurrana marŋgikuŋala, märr nhuma yurru bitjandhiyi djäma wirrkina, ga guŋga'yun ŋunhi wiripuŋunhanydja yolŋunha ŋunhi ŋayi ganydjarrmiriw, ga gumurrtjararrk ŋunhi. Ŋilimurru guyaŋirri dhäruk ŋunhinydja ŋunhi Garraynha Djesunha waŋa yukurra bitjan ḻakarama, ‘Ŋunhi nhe ŋuli märramanydja ŋula nhä, ŋunhiyinydja ŋamakurru warray, yurru ŋayaŋu-djulŋithirri wirrkinydja nhe yurru ŋuriŋiyina ŋunhi nhe yurru wekama yukurra ŋula yolku yolŋuwu.’” \p \v 36 Bitjarrayina ŋayi Bolyu dhäruk wekaŋala dhawar'yunmaraŋalanydja walalaŋgu, bala ŋayi ṉepaḻ'-nyilŋ'thurrunanydja walalaŋgala bukmakkalana, bala bukumirriyaŋalana yukurrana walalaŋgu. \v 37 Bala walala yukurrana mulkanana gaḻummaraŋalana ŋanya Bolnha, märr-ŋamathinana yukurrana nhanŋu, ŋäthinyaminana manapara, ŋunhi ŋayi yurru marrtji gupaḏalnha-wala yana. \v 38 Wirrkina walala ŋayaŋu-warwumirriyinanydja, bili ŋayi Bolyu walalambala ḻakaraŋala ŋäthili, ŋunhi walala ŋanya yurru yakana nhäma biyapulnydja. Bala walala malthurrunana marrtjina nhanbala Bolwanydja, yana liŋgu ga wapthurruna ŋayi mitjiyalili, bala marrtjinana. \c 21 \s1 Bol marrtjina Djurutjalamlilina \p \v 1 Ga dhäŋuru ŋuliŋurunydja ŋanapurru wap-wapthun mitjiyalilina, bala dhunupana marrtjina. Marrtjina ŋanapurru yukurra yana liŋgu-u-u, ga buna ŋanapurru Gatjnha wäŋaŋura, ga ŋuliŋuruyinydja ŋanapurru marrtji yukurra-a-a, ga wiripuŋuyunydja ḏaykun'thu ŋanapurru mulka Rawutnha wäŋa. Ga ŋuliŋuruyinydja ŋanapurru marrtji yukurra-a-a ga Batarana wäŋaŋura. \v 2 Ga ŋunhalanydja wäŋaŋura ŋanapurru maḻŋ'marama wiripuna mitjiya, bala wap-wapthun ŋunhimalayina wiripulilina mitjiyalili, märr yurru ŋanapurru marrtji bala Banitjalilina ŋuriŋiyi. \v 3 Yo, marrtjina ŋanapurru ŋunhi bala mitjiyayunydja-a-a, yana liŋgu ga djuḻkmarama Djaparatjtja ŋunhiyi wäŋa runu'. Nhäma warray ŋanapurru ŋunhiyi rununy'tja, yurru ŋanapurru yukurra yana marrtji djuḻkthun ḻäynha, yana liŋgu-u-u, ga dhawaṯthundja ŋanapurru Djiriyana wäŋaŋura. Yo, bunanydja ŋanapurru ŋunhi ŋunhili wäŋaŋuranydja yäkuŋura Däyana; ŋunhilina ŋayi ŋunhi mitjiyanydja gulyun, bala walala yukurra girri'na mitjiyaŋuru ŋuliŋuru dhawaṯmarama. \p \v 4 Ŋunhalayi Däya wäŋaŋura ŋanapurru maḻŋ'marama yolŋunha walalanha Garraywalaŋumirrinhanydja, bala ŋanapurru nhinana walalaŋgala yukurra ŋunhili 7-nha walu. Ŋunhiyi yolŋu walala marŋgithina Garrkuḻukkala Birrimbirryu, bala walala waŋana Bolnhana bitjarra, “Yakana nhe yurru marrtji bala Djurutjalamlilinydja, bili mari yukurra bathalana ŋorra ŋunhalaminydja wäŋaŋura nhuŋu,” bitjarrana. Yurru ŋayi Bolyunydja yaka dhäruk märraŋala walalanha. \p \v 5 Dhäŋuru ŋuliŋurunydja ŋanapurru gonha'yurruna wäŋanhanydja ŋunhiyi, bala ŋanapurru marrtji balayi mitjiyaliliyi, ga bukmak ŋunhi yolŋu walala, djamarrkuḻi' ga dhäykawurru ga ḏarramuwurru ŋunhi Garraywalaŋumirrinydja walala, bukmaknha malthun marrtji ŋanapurruŋgu bala raŋililina yarrupthun. ŋunhili raŋiŋuranydja ŋanapurru bukmaknha ṉepaḻ-nyilŋ'thun yukurra, bala ŋanapurru bukumirriyamana. \v 6 Bala ŋanapurru ŋunhilinydja walalanha waŋa “Djutj-djutj” bitjanna, ŋunhi yolŋu'-yulŋunhanydja roŋinyamaramanydja, bala marrtji wap-wapthun mitjiyalilina, ga walalanydja roŋiyirrina yukurra wäŋalilina. \p \v 7 Ŋanapurru yukurra mukthun yana marrtji-i-i, yana liŋgu-u-u ga Dolimaya wäŋaŋura, ga ŋunhalayi ŋanapurru biyapul maḻŋ'marama Garraywalaŋumirrinha yolŋunha walalanha, ga ŋunhili nhina ŋanapurru walalaŋgala waŋgany ḏaykun, \v 8 ga wiripuŋuyunydja ḏaykun'thu ŋanapurru marrtjina. Marrtjina ŋanapurru yukurra yana liŋgu, ga buna ŋanapurru Djitjariyana wäŋaŋura, ga ŋunhilinydja ŋanapurru marrtji bala Bilipkalana wäŋalili, ŋurikalana yolŋuwala ŋunhi ŋayi dhäwu'-ḻakaranhamirri Garraywu ŋunhiyi, bala ŋanapurru nhinana nhanukalana ŋunhiliyinydja. Yo, Biliptja ŋunhi ŋunhiyi yolŋu, ŋunhi walala ŋanya djarr'yurruna ŋunhala Djurutjalam ŋäthili, ŋulinyaramirriyu ŋunhi walala djarr'yurruna 7-nha yolŋu'-yulŋunha Garraywalaŋuwu djämawu. \v 9 Ga nhanŋu Bilipku gäthu'mirriŋunydja walala ḏämbumiriw dhäykawurru ŋunhi walalanydja ḻuni'-ḻuni, yurru ŋuriŋiyi walalay dhäykawurruyu ŋuli ḻakaranhanydja Garrkuḻukkala ŋuriŋi Birrimbirryu, ḻakaranha walala ŋuli dhunupa bitjana warraŋulkunha Godku dhäruk yolŋu'-yulŋuwu. \v 10 Ga ŋunhili ŋanapurru nhinananydja walalaŋgala märr-ḻurrkun' walu, bala ŋayinydja ŋunhi bunana dhäwu'-gänharamirrinydja yolŋu ŋulaŋuru Djudiyaŋurunydja, yäku Yakapanydja \v 11 Yo marrtjinydja ŋayi ŋanapurruŋgala, bala ŋayi dhunupa yupmarama biralnha Bolwala, bala ŋayi ḏapmaranhamirri goŋnha ŋanyapinyay ŋayi ga ḻukuna maṉḏanha ŋuriŋiyi biralyunydja Bolwalanydja. Bala ŋayi waŋa bitjanna, “Garrkuḻukthunydja Birrimbirryu ḻakarama yukurra ŋunhi ŋunhala Djurutjalamdja yurru ŋunhi biral-waṯaŋunhanydja yolŋunha ḏapmarama bitjanna ŋuriŋi Djuwsthunydja yolŋu'-yulŋuyu, bala wekama yurru ŋunhana mulku'-mulkuruwalana yolŋu'-yulŋuwala goŋlili.” \p \v 12 Ga ŋunhi ŋanapurru ŋäkula dhäruk waŋanhara bitjanaranydja, bala ŋanapurrunydja ga ŋuriŋi wiripu-guḻku'yu yolŋu'-yulŋuyu waŋana ŋanya Bolnhanydja bitjanna, “Buku-djulŋi Bol, yakana nhe yurru marrtji bala Djurutjalamlilinydja.” \v 13 Ga ŋayi Bolnydja waŋana bitjarra, “Nhäku nhuma yukurra waŋa ŋarranha dhuwala bitjandhinydja? Yaka biyakayi ḻakaraŋa mel-milkarrimirriyunydja. Nhaltjan nhuma yurru yulŋunydja ŋarranha?... Ŋayaŋuna ḏaw'yun?... ga ganydjarrnha gulmarama? Ŋarra yurru marrtji yana balayi Djurutjalamlili, ga ŋuli walala yurru ḏapmarama ŋarranha, ŋunhiyinydja manymak, ga ŋuli walala ŋarranha yurru murrkay'kuma, ŋunhiyinydja ŋamakurru'na; ŋarra yurru rakunydhirri yana nhanŋu Garraywu Djesuwu.” \p \v 14 Bukmakthuna ŋunhi ŋanapurru yukurra ḏaḏawmaramanydja ŋanya, yurru gulkuruna. Bala ŋanapurrunydja dhunupa märr-yawaryunna ganana ŋanya, bala waŋa bitjanna, “Manymak. Garraywunydja nhanŋuway ḏukṯuk yana yurru nhuŋu maḻŋ'thundja.” \p \v 15 Nhinana ŋanapurru yukurra ŋunhili märr-gurriri walalaŋgala, bala ŋanapurru girri'na malanha ŋanapurruŋguway marrtji ḻuŋ'thunmarama, bala marrtjina yana bala Djurutjalamlilina. \v 16 Ga walala ŋunhi wiripu-guḻku' yolŋu'-yulŋu Garraywalaŋumirri walala ŋurukuy Djitjariyawuy wäŋawuy melthundja ŋanapurruŋgu bämarany'tja. Ga ŋunhi ŋayi ŋanapurruŋgu munhakuyirrinydja gandarrŋurana, bala walala gäma ŋanapurrunha wäŋalili yolŋuwala Nayatjangalana yäkuwala, bala ŋanapurru ŋunhalayina nhinanydja yukurra ŋulinyaramirriyuyi munhakunydja. Ŋunhiyinydjayi yolŋu Djaparatjpuy wäŋawuy, ŋunhi ŋurruthaŋala ŋayi wekanhamina Garraywala. \s1 Bolyu milthurruna Djayimnha \p \v 17 Yo, wiripuŋuyuna ḏaykun'thu ŋanapurru biyapul marrtji yukurra-a-a, yana liŋgu-u-u, ga buna ŋanapurru Djurutjalamnha wäŋaŋura, ga ŋunhalayi ŋanapurruŋgu walala ŋunhi Garraywalaŋumirrinydja walala gumurr-ŋamathirri dhika. \v 18 Ga wiripuŋuyunydja ḏaykun'thu ŋanapurru marrtji bala withiyan yolŋuwala yäkuwala Djayimgalana, ga ŋunhi djäkamirri walala Garraywalaŋumirriwu yolŋuwu walalaŋgu, walala ḻuŋ'thundhi waŋgany-manapanmirriyi ŋunhili. \v 19 Ŋayinydja ŋunhi Bolnydja dhärrana, bala ḻakaraŋala marrtjina märr-ŋamathinana yolŋu'-yulŋuwuna, bala ŋayi waŋana walalaŋgala ḻakaraŋala bukmakkuŋala nhaltjarra ŋayi yukurrana Godthu djäma mirithirri yana ŋamakurru ŋuruku ŋunhi mulku'-mulkuruwunydja yolŋu'-yulŋuwu nhanukala djämakurru Bolwalanydja. \v 20 Gurrum'thurruna dhika walala mäkiri'-witjurrunanydja yukurrana nhanŋu Bolwu, bala walala yukurrana wokthurrunana wirrkina Godkunydja. \p Bala walala dhäŋuru ŋuliŋuruyinydja waŋana bitjarrana Bolnha, “Wäwa, ŋanapurru yurru ḻakarama nhuŋu dhiyakuynha wäŋawuy. Dhiyalami Djurutjalamdja wäŋaŋura guḻku'na ŋula nhämunha'na dhikana miṯtji Djuws yolŋu'-yulŋu nhina yukurra, ŋunhi walala liŋgu märr-yuwalkthina Garraynha, yurru walala yukurra ŋayathama mukthun yana ŋunhiyi baṯ bitjan ŋäthiliŋunydja rom. \v 21 Walala ŋuriŋiyinydja walalay guyaŋirri yukurra yanapi nhenydja ŋuli ḻakaraŋu Djuwskunydja yolŋu'-yulŋuwu gutjparr'yunarawuna be ŋuriki Mawtjitjkalaŋuwunydja romgu, liŋgu walala ŋäkula dhäwu' nhuna. Walala yukurra guyaŋirri yanapi nhe ŋuli waŋa bitjan ŋuriki Djuwskunydja yolŋu'-yulŋuwu. ‘Yaka mitthurra nhuŋuway yothunha, ḏarrtjalkkuŋa Godkunydja, ga yaka malthurra Djuwskalaŋunydja romgu biyapulnydja.’ Bitjanna walala yukurra djarrpikumana guyaŋirri nhunanydja. \v 22 Ŋanapurrunydja yukurra dhuwala warwuyunna nhuŋu yulŋunydja, liŋgu walala yurru marŋgithirrina ŋunhi nhenydja dhiyalamina. Walala ŋuli bäynha nhuna wutthurru, liŋgu walala wirrkina ŋaramurryirrinydja yukurra nhuŋu. \v 23 Bitjanna nhe yurru gam': Dhuwala yolŋu'-yulŋu ḏämbumiriw yukurra nhina, ŋunhi walala ŋuli yukurra dhawu'-nherraṉmirri Godkala. \v 24 Ŋanapurrunydja yurru wekama ŋunhayi ḏarramuwurrunha nhokalana djäkalili. Nhe yurru marrtji walalaŋgala rrambaŋi nhuma, bala Godkala buṉbulili, ga ŋunhalana nhuma yurru ḏarrtjalkkunharamirrinydja yukurra ŋunhayina walala, ga rrupiyanydja nhepi yurru guŋga'yun wekama walalanha, märr walala yurru mundhurr wekama Godku, ga ŋuliŋuruyinydja dhäŋuru walala yurru muḻkurrnha yukurra wirrkthunmirri. Ŋunhi walala yurru yolŋu'-yulŋuyu nhämanydja nhuna bitjanarayinydja djämawuy, bala walala yurru dhunupa marŋgithirrina, ŋunhi nhe yukurra ŋayathamayi rom Mawtjitjkuŋunydja, yaka yana nhe ŋula ḏupthurruna; walala yurru marŋgithirrina ŋurikiyi dhäwu'wu ŋunhi walala ŋuli yukurra ŋäma djawukinyarayŋuna wal'ŋu nhuna, yakana yuwalk. \p \v 25 “Ga wiripunydja ŋanapurru djorra' djuy'yurruna ŋuruku mulku'-mulkuruwu yolŋu'-yulŋuwu, ŋunhi walala yukurrana bilyurruna malthunarawu Garraywu. Ŋanapurru ḻakaraŋalanydja walalambala bitjarra, ‘Nhuma yurru yaka ḻuka wäyin ŋanak, ŋunhi walala ŋäthili wekaŋala ŋuriki goŋbuywu waŋarrwu, ga yaka ḻukiya gulaŋ wäyinnha, ga yaka ḻukiya wäyinnha ŋunhi mayaŋ'puynydja birrirri'yunara, ga yaka marramba'thiyanydja.’ Bitjarranydja ŋanapurru ḻakaraŋalayi ŋurupa ŋunhi Garraywalaŋumirriwa mulku'-mulkuruwa yolŋu'-yulŋuwa, märr yurru walala ŋayathama ŋunhiyi rom malanha yukurra.” Bitjarra walala ḻakaraŋalanydja Bolwa. \p \v 26 Ŋayinydja ŋunhi Bolyunydja ŋäkula, bala märraŋalana yana ŋunhiyi dhäruk walalaŋgu. Bala wiripuŋuyunydja munhayu walala ḏarrtjalkkunhaminana walalanhawuy walala, ŋunhi romdja yukurra bitjandhina waŋa, ŋayipi Bol ga ŋunhiyi ḏämbumiriw ḏarramuwurru, ga dhäŋuru ŋuliŋuruyinydja walala marrtjina bala buku-ŋal'yunaramirrililina buṉbulili. Bala ŋayi Bolyu ḻakaraŋala ŋuripanydja ŋurru'-ŋurruŋuwanydja yolŋuwa bitjarrana, “Ŋanapurruna yurru dhiyalaŋumiyinydja romŋura nhina yukurra märr-ḻurrkun' munha, ga ŋuliŋurunydja dhäŋuru ŋarra yurru bäyim waŋga'-waŋgany wäyin dhiyakuyi walalaŋgu ḏarramuwurruŋgu, märr yurru walala wekama Godku, bitjan ŋapatjkunaramirri walalaŋguway yätjpuynha.” \s1 Walala Bolnhanydja mulkanana ŋunhili buku-ŋal'yunaramirriŋura buṉbuŋura \p \v 27 Yo, walala nhinana yukurrana ŋunhiliyi ḏarrtjalkkunharamirriŋuranydja romŋura 7-walu, ga ŋunhi ŋayi galki dhawar'yurrunanydja marrtjina, bala walala ŋunhi Djuwstja yolŋu'-yulŋu ŋurukuynydja Yaytjapuynydja bunanana, bala nhäŋala ŋanyanydja Bolnhanydja ŋunhimalayina buku-ŋal'yunaramirrililina Buṉbulili. Bala walala ŋaramurrkuŋalana ŋunhi guḻku'nhanydja yolŋu'-yulŋunha, goḏuy-wuŋalana marina wirrkina nhanŋu Bolwu. Bala walala mulkanana ŋanya Bolnhanydja, \v 28 bala yatjunmina waŋana bitjarrana, “Way nhuma yolŋu walala Yitjuralpuyŋu, go guŋga'yurra ŋanapurrunha. Dhuwalanydja gay' yolŋu, ŋayinydja ŋuli dhuwalayinydja marrtji yukurra bawala'mirrikurru wäŋakurru, bitjan ŋayi ŋuli marrtji ḻakaramanydja dhuwala gam', ‘Yaka malthurra Mawtjitjkalaŋunydja ŋurikinydja romgu,’ bitjanna. Ga bitjandhi liŋgu ŋayi ŋuli yukurra waŋa yätjkuma dhuwala Godku Buṉbunhanydja. Dhuwalanydja ŋilimurruŋgu dhuyu wäŋa gay' baḏuwaḏuyunara nhanukuŋuna, liŋgu ŋayi gäŋala mulku'-mulkurunha yolŋu'-yulŋunha dhipalayi Buŋbulili.” \v 29 Yo, waŋananydja walala ŋunhi bitjarrayi, liŋgu walala nhäŋala waŋganynha Yipatjatjpuyŋunha yolŋunha yäkunha Dopamatjnha, ŋayi yukurrana marrtjina malthurruna nhanŋu Bolwu ŋula dhukarrkurru, bala walala guyaŋina ŋanyanydja Bolnhanydja yanapi ŋayi gänha ŋunhiyi mulkurunha ḏarramunha balayi ŋunhamala buṉbulili, ŋunhi ganaŋ'thunarawuy walalaŋgu Djuwskunydja ŋunhiyi wäŋa. \p \v 30 Bukmaktja ŋunhi yolŋunydja walala ŋurikiy wäŋawuynydja ŋayaŋu-yätjtjinana wirrkina maḏakarritjthinana, bala walala gundupuŋalana yana buṉbulilinydja ŋunhimalayi, baṯ-gay' mulkanana ŋanya Bolnhanydja, bala warryu'-warryurrunana dhawaṯmaraŋalana ŋuliŋuruyi buṉbuŋurunydja. Bala dhunupana walala dhaḻ'yurrunana dhurrwaranydja. \v 31 Walala bini murrkay' muka bunha Bolnhanydja, yurru ŋayi waŋganydhu ŋula yolthu dhäruk warray djuy'yurruna ŋuriki ŋurruŋuwu wal'ŋu yolŋuwu, ŋunhi ŋayi djäkamirri ŋuriki Rawumbuyŋuwu miriŋuwu walalaŋgu; waŋananydja ŋayi ŋunhi bitjarranydja, “Go marrtjiya waḏutja lili, liŋgu dhiyala Djurutjalamdja mari yukurra marrtji bathala,” bitjarra. \p \v 32 Ga dhunupana ŋunhi ŋurruŋunydja ḏarramu ga nhanŋu mala waṉḏinana nhinana bala ŋunhimalayina wäŋalili, ga ŋunhi walala nhäŋalanydja ŋunhiyi miriŋunhanydja yolŋu'-yulŋunha gundupunharanydja, bala walala dhunupana ḏaḏawyurrunana Bolwala bartjunmaranhaŋurunydja. \v 33 Bala ŋayi ŋunhi ŋurruŋunydja yolŋu marrtjinana bala, baṯ-gay mulkanana Bolnhanydja, bala ŋayi waŋana bitjarrana, “Ma' ḏapmaraŋa ŋanya ŋopurr maṉḏanha dhiyaŋu raki'yu märrma'yu,” bitjarra. Bala ŋayi dhä-wirrka'yurruna walalanha bitjarra, “Yol ŋayi dhuwala yolŋunydja? Nhä ŋayi dhika djäma yätjkuŋalanydja?” \p \v 34 Bala walala ŋunhi yolŋu'-yulŋunydja yatjunmina wirrkina dhikana, yurru yatjunminanydja walala yukurrana wiripu warray ga wiripu warray ḻakaraŋalanydja, bala ŋayi ŋuriŋi ŋurruŋuyunydja buŋgawayunydja wal'ŋu yakana maḻŋ'maraŋala nhäŋura ŋunhi yukurrana mari marrtjina. Bala ŋayi waŋana nhanukalaŋuwu miṯtjiwunydja ŋuriki miriŋuwunydja walalaŋgu bitjarrana, “Gäŋana ŋanya ŋunhiyi miriŋuwalana dhaḻakarrlili wäŋalili ya',” bitjarra. \v 35 Bala dhunupana ŋuriŋiyi miriŋuyunydja walalay ḻaw'maraŋalana ŋanya Bolnha, bala gäŋalana nhinana bala-a-a garrwarkurruna, liŋgu walala ŋunhi yolŋunydja walala yukurrana ḏur'-ḏuryunminana ga goŋdhuna walalaŋgalay mar'-maryurruna nhanŋu wutthunarawuna; walala bini bunha murrkay'kunha muka ŋanya. \p \v 36 Yurru walala ŋuriŋi miriŋuyunydja mukthurruna yana gäŋala garrwarkurru ŋanya bala, ga walala yukurrana guḻku'na ŋunhi yolŋunydja walala malthunminana marrtjina bala. Bala walala yukurrana waŋana yatjunmina bitjarrana, “Buŋana ŋanya, murrkay'kuŋana,” bitjarra. \s1 Bol ḻakaranhaminana yukurrana ŋanyapinyay ŋayi \p \v 37 Yo, walala gäŋgala marrtjina ŋanya Bolnha ga-ga-gaaa, yana liŋgu ga mulkana walala ŋunhiyi wäŋa ŋuriki miriŋuwu walalaŋgu nhinanharamirri. Galki muka bini walala ŋanya gänhanydja bala djinawa'lili wal'ŋu, bala ŋayinydja Bolnydja waŋana ŋurikala ŋurruŋuwalanydja yolŋuwala dhärukkurru Gurikkurruna, ŋayi waŋana bitjarra, “Buŋgawa, waŋa ŋarra nhuna yurru dhuwala.” Ga ŋayinydja ŋunhi ŋäkula ṉirryurruna ŋanya dhäruktja, bala ŋayi waŋana bitjarrana, “Way, waŋanydja nhe yukurra dhuwala Gurik warray dhäruktja? \v 38 Ŋarranydja dhuwala guyaŋina yanapi nhe Yetjippuyŋu yolŋu, ŋunhiyi mari-djämamirri ŋunhi ŋayi märr-yawungu waŋgany-manapana yukurranha ḻuŋ'maranha guḻku'nha yolŋunha walalanha, ga ŋunhala ŋanhdharkŋurana wäŋaŋura walala yawungu yukurra girri'-ŋamathirrinydja bunharawunydja ŋanapurruŋgu.” \p \v 39 Bala ŋayinydja Bolnydja waŋana bala buku-ruŋiyinyamaraŋala bitjarra, “Ŋarranydja dhuwala Djuw yolŋu. Ŋurukuy dhuwala ŋarranydja Dätjapuy wäŋawuy, ŋurikiy ŋunhi ŋunhayinydja wäŋa dharrpal warray wal'ŋu, Djilitjiyanydja makarrŋura. Gonha'yurra ŋarranha, ŋarra yurru waŋa walalaŋgu ŋuruku yolŋu'-yulŋuwu.” \v 40 Bala ŋayi ŋunhi ŋurruŋunydja yolŋu yana yoraŋalana nhanŋu Bolwu. Bala walala nherraranydja ŋanya ŋunhana wal'ŋu yana, garrwarlilina märr. \p Walalanydja ŋunhi yolŋu'-yulŋunydja mukthurrana yana yatjunmina, bala ŋayi Bolyunydja yolŋu'-yulŋunha ŋunhiyi mukthunmaraŋalanydja goŋdhuna nhanukalay ŋayi, bala ŋayi waŋananydja ŋunhiyi Bolnydja Yipurukurruna dhärukkurrunydja ŋunhi yolŋu'-yulŋunhanydja yukurrana. \c 22 \p \v 1 Bitjarrana ŋayi ŋunhiyi waŋananydja gam', “Way yolŋu walala, wäwa'mirriŋu walala ga bäpa'mirriŋu walala ŋarraku. Ŋäka walala, mäkiri'-witjarra ŋarraku. Ŋarra yurru ḻakaranhamirri ŋarranhawuy ŋarra nhumalaŋgu.” \p \v 2 Ga ŋunhi walala ŋanya ŋäkulanydja dhäruktja waŋanharanydja, bala walala waŋanhamina bitjanmina, “Way, ŋunhanydja ŋayi yukurra waŋanydja ŋilimurruŋgala warray dhärukkurrunydja,” bitjanmina. Bala walala mukthurrunana marrtjina dhärra'-dharrana, ŋäkulana ŋanya yukurrana. Ga bitjarrana ŋayi walalaŋgu ḻakaraŋalanydja gam': \v 3 Ŋarranydja dhuwala Djuw yolŋu, ga dhawal-wuyaŋinanydja ŋarra ŋunhala Dätja wäŋaŋura, makarrŋuranydja Djilitjiya. Ŋunhayi ŋarrakuwaynydja wal'ŋu wäŋa, ga dhiyalanydja ŋarra gurarrthinana yukurrana Djurutjalamdja wäŋaŋura, liŋgu ŋarranydja dhuwala marŋgikunhara ŋurikiŋi yolŋuwuŋu ḻiya-djambatjkuŋu yäkuwuŋu Gamaliyawuŋu, ŋayina ŋarranha yukurrana marŋgi-kuŋalanydja dhunupakuŋalanydja ŋilimurruŋgalaŋuwu märi'muwalaŋuwunydja romgu, ga ḏälkuŋalanydja ŋarra yukurrana ŋanya Godnha baṯ bitjarra yana, bitjarra bitjan nhuma dhiyaŋu walalay. \v 4 ŋarra ŋuli nyamir'yuna muka ŋunhinydja yolŋu'-yulŋunha ŋunhi walala ŋuli malthuna Djesuwu. Ŋarra ŋuli walalanha gukunha, ga mulkanha ŋarra ŋuli dhäykawurrunha ga ḏarramuwurrunha, bala gänha galkaṉa ḻoḻulilina. Wiripu-guḻkuny'tja marrtjina murrmurryurrunana liŋgu ŋarrakala ŋuriŋiyi. \v 5 Yuwalk ŋarra yukurra dhuwala ḻakaramanydja nhumalaŋgu. Ŋunhanydja ŋunhi Ḻiya-ŋärra'mirrinydja yolŋu ga ḏilkurruwurrunydja walala marŋgi ŋarraku; walalana yurru nhumalaŋgu lakaramanydja ŋunhi nhaltjana ŋarra ŋuli yukurranha ŋäthili. Walala ŋuriŋiyinydja walalay ŋarrakala wekaŋala djorra'na ŋunhimalayi wäŋalili Damatjkalilinydja Djuwsku yolŋu'-yulŋuwu; ŋarra bini ŋunhi mulkanha Garraywalaŋumirrinha walalanha ŋurukuyyi wäŋawuy, ḏapṯapmaranhanydja, bala gänhana liliyi Djurutjalamliliyi wäŋalili dhä-ḏir'yunarawunydja. \p \v 6 “Yo, marrtjinanydja ŋarra yukurrana dhukarr-ŋupara bala-a-a, yana liŋgu-u-u ga ḏämbuyuna waluyu, galkina yana ŋunhi Damatjka wäŋaŋura, bala dhunupana yana ŋayinydja ŋunhili maḻŋ'thurruna djarraṯawun' dhikana, ḏarrtjalknha wal'ŋu, bala liw'maraŋalana yana ŋarranha ŋunhi monyguŋalanydja ŋuriŋi djarraṯawun'thunydja ŋulaŋuru djiwarr'ŋurunydja. \v 7 Ga dhunupana ŋarranydja galkina munatha'lilina, ga ŋäkula ŋarra rirrakaynydja, ŋayi yukurrana waŋana bitjarra, yäku-ḻakaraŋala ŋarranha, ‘Djol, Djol,’ bitjarra. ‘Nhäku nhe yukurra dhuwala ŋayaŋu-yätjkuma ŋarranhanydja?’ \v 8 Ga ŋarranydja waŋana bitjarra, ‘Yol dhuwala nhe yolŋunydja Garray?’ Ga ŋayinydja waŋana ŋarrakunydja bitjarra, ‘Ŋarranydja dhuwala Djesu ŋurukuy Natjurippuy wäŋawuy, ŋunhiyinayi ŋunhi nhe yukurra ŋayaŋu-yatjkuma ŋarranha.’ \p \v 9 “Ga ŋuriŋinydja yolŋu'-yulŋuyu ŋunhi walala yukurrana marrtjina galki ŋarrakala, nhäŋala warray walala ŋunhi djarraṯawun'tja, yurru yaka walala ŋäkula rirrakaynydja, ŋunhi ŋayi yukurrana waŋana ŋarranha. \v 10 Ga ŋarranydja waŋana dhä-wirrka'yurruna ŋanya Garraynhanydja bitjarra, ‘Garray, nhaltjanna ŋarranydja yurru?’ Ga ŋayinydja waŋana Garraynydja bitjarra ŋarraku, ‘Gaŋgathiya, bala marrtjiya balayina Damatjkalilina. Ga ŋunhalayina ŋarra nhuŋu yurru ḻakaramanydja ŋunhiyi gatjaḻnydja Godthu nherrara nhuŋu, ga nhä nhe yurru djämanydja nhanŋu.’ Bitjarra ŋayi Garraynydja ŋarraku waŋana. \v 11 Gaŋgathinanydja ŋarra bambaynha, liŋgu ŋuriŋiyina djarraṯawun'thuna wal'ŋu, bala walalanydja ŋuriŋi wiripu'-guḻku'yunydja ŋarranha goŋ-gulaŋalana balayi Damatjkalilina. \p \v 12 “Ga ŋunhalayi Damatjkanydja wäŋaŋura yolŋu yukurrana nhinana yäku Yananaya. Yuwalkkuma ŋayi ŋuli ŋunhiyi buku-ŋal'yundja yukurra Godku, bitjandhi liŋgu bitjan ŋilimurruŋgala romdhu yukurra ḻakarama, ga bukmakthu Djuwsthu yolŋu'-yulŋuyu ŋuli ŋanya ḻakaranha ŋunhi ŋayinydja ŋunhiyinydjayi ŋamakurru' yolŋu. \v 13 Marrtjina ŋayi ŋunhiyinydjayi yolŋu Yananayanydja, bala waŋana ŋayi ŋarranha bitjarrana, ‘Gutha Djol, ma' maŋutjimirriyiyana,’ bitjarra, ga dhunupana ŋarranydja ŋunhi nhäŋalana, maŋutjimirriyinana ŋarra. \v 14 Bala ŋayi waŋana ŋarranha bitjarra, ‘Ŋuriŋi muka Godthu ŋilimurruŋgala märi'muwala waŋarryu nhuna dhuwala djarr'yurrunanydja, märr yurru nhe marŋgithirri nhanukalaŋuwu djälwu. Ŋayi ḏukṯuk nhuŋu nhe yurru nhäma ŋunhiyi nhanŋu Rom-dhunupanha wal'ŋu Yolŋunha ga ŋäma ŋanya rirrakay, ŋunhi ŋayi yurru ŋayipi wal'ŋu waŋa nhuŋu. \v 15 Liŋgu nhenydja yurru ŋunhi ḻakaramana ŋanya yolŋu'-yulŋuwalana guḻku'walana, nhaltjarra nhe nhäŋala ga ŋäkula. \v 16 Ga nhäkuna nhe yukurra galkundja dhuwala. Gaŋgathiyana, bala ḻiya-lupthurrana. Waŋiya biyaka yäku-lakaraŋa ŋanya, bala ŋayi yurru Godthunydja rurrwuyunna buwayakkumana ŋunhiyi yätjtja nhuŋu.’ Bitjarra ŋayi ŋunhiyi Yananayanydja yäku waŋana yukurrana ŋarrakala. Bala ŋarra dhunupana gaŋgathinana, bala ḻiya-ḻupthurrunana. \p \v 17 “Ga ŋuliŋuruyinydja dhäŋuru ŋarra marrtjina roŋiyina Djurutjalamliliyi, ga waŋganymirrinydja ŋarra yukurrana bukumirriyaŋala ŋunhili Godkalana buṉbuŋura, bala ŋayinydja marrtjina maḻŋ'thurrunana ŋarrakala, ŋayipi Garraynha. \v 18 Ŋarra maŋutji-yurthinana nhäŋalana ŋanya rumbalnha, ŋayi waŋananydja ŋarrakala bitjarra, ‘Ma' gaŋgathiyana, ga gonha'yurrana Djurutjalamdja wäŋa waḏutjana, liŋgu ŋuruŋu yolŋu-yulŋuyunydja yurru yakana märr-yuwalkthirrinydja nhuna, ŋunhi nhe yurru ḻakaramanydja yukurra ŋarranha walalaŋgala.’ \p \v 19 “Ga ŋarranydja waŋana nhanukala Garraywalanydja bitjarra, ‘Nhäku warray ŋunhiyi walala yurru yakanydja märr-yuwalkthirri ŋarrakala? Walala marŋgi ŋarrakunydja, ŋunhi ŋäthilinydja ŋarra ŋuli marrtjinya ŋunhimala buku-ŋal'yunaramirrilili buṉbulili malaŋulili, bala dhunupana mulkanhana ŋunhinhanydja walalanha yolŋu'-yulŋunha ŋunhi walala ŋuli märr-yuwalkthirri nhuna yukurra. Ḏapṯapmaranha ŋarra ŋuli walanha, bala dhunupa warryu'-warryunana, gänhana ŋarra ŋuli bala ḻoḻulilina. \v 20 Ga ŋunhi walala bumara murrkay'kuŋala Dhepinnhanydja, ŋunhinhanydja ŋunhi ŋayi ŋuli ḻakaranha nhuna yukurranha, ŋarranydja ŋunhi ŋunhiliyi muka, walalaŋgala gali'ŋura; ŋarranydja yukurrana djäka walalaŋgalaŋuwu girri'wu, ŋunhi walala bumara marrtjina ŋanya Dhepinnha. Yo, marŋgimirri walala ŋunhi ŋarrakunydja, nhäyinyara ŋarra yolŋu ŋäthili ŋunhi, yurru dhiyaŋunydja-wala ŋarra wiripuna wal'ŋu yuṯana yolŋu. Ŋunhi walala yurru nhäma ŋarranhanydja, ŋunhi ŋarra yuwalkkuŋala bilyurruna, bala märr-yuwalkthirrina yukurra, bala ŋuliwitjandhina walala yurru marŋgithirrinydja marrtji, bala walalanydja yurru ŋunhiyi bitjandhi liŋgu märr-yuwalkthirri, bala bilyunna nhokalana,’ bitjarrayi ŋarra Garraywala waŋananydja. \p \v 21 “Ga ŋayinydja Garraynydja waŋana buku-wakmaraŋala bitjarrana, ‘Yakana walala yurru ŋunhiyi märr-yuwalkthirrinydja. Gatjuy marrtjiyana nhe yurru; ŋarra yurru nhuna djuy'yundja dhuwala barrkulilina wäŋalili malaŋulili, ŋunhana mulku'-mulkuruwalana yolŋu'-yulŋuwala, märr walalana yurru ŋämanydja, bala märr-yuwalkthirrinydja.’ Yo, ŋayina ŋarranha djuy'yurruna ŋurikala mulku'-mulkuruwalana yolŋu'-yulŋuwalanydja.” Bitjarrayina Bolyu yukurrana ḻakaraŋalanydja ŋuripa yolŋu'-yulŋuwanydja. \p \v 22 Ŋäthilinydja walala yukurrana mäkiri'-witjurruna ŋamathaŋala dhika nhanŋu, yana liŋgu ga ŋunhina ŋayi ḻakaraŋala, “Ŋayina ŋarranha djuy'yurruna ŋurikala mulku'-mulkuruwalana yolŋu-yulŋuwala,” bitjarra. Ga ŋuriŋina dhärukthu walalanha ŋoy-dharranhamaraŋalanydja wirrkina, bala walala dhunupa yatjunminana, waŋana bitjarrana, “Ma' buŋana ŋanya, buŋana. Yakana yurru balanyarayinydja yolŋu walŋa yukurra nhina. Yakana ŋilimurrunydja ḏukṯuk nhanŋu.” \v 23 Bala bukmaknha walala yukurrana yatjunminanydja ŋunhi, girri'yuna dhikana waṉa'yurruna, ga munatha'na dhiṯthurruna bala warrkulaŋalana yukurrana garrwarlilina, wirrkina dhika maḏakarritjthina, ŋoynha manapara djingaryurruna. \p \v 24 Bala ŋayi ŋunhi ŋurruŋunydja wal'ŋu Rawumbuyŋu miriŋu waŋana nhanukalaŋuwala miṯtjiwala bitjarra, “Ma' djaw'yurrana ŋanya märraŋana, djinawa'lilina galkala. Bartjunmaraŋanydja ŋanya ŋunhalayina, märr ŋilimurru yurru maḻŋ'marama nhanukala, nhäku ŋunhiyi walala Djuws yolŋu'-yulŋu ŋoy-dharra yukurra nhanŋu.” \v 25 Bala walala ḏapṯapmaraŋalana ŋanya Bolnhanydja, bala gäŋala djinawa'lilina, märr walala bini ŋanya bartjunmaranhanydja. Bala ŋayi Bolnydja waŋana bitjarrana, “Dhunupa muka dhuwalanydja nhuŋu?... ŋunhi nhe yurru bartjunmarama ŋarranhanydja? Ŋarranydja dhuwala Rawumbuy yolŋu. Yaka muka yana dhuwala nhuma ŋarranha dhä-wirrka'yurrunanydja, ga yaka nhuma ŋarrakala maḻŋ'maraŋala nhä ŋula yätj. Nhä nhuma dhuwala?... rom-bakmaranharamirri yolŋu'-yulŋunydja?” \p \v 26 Bala ŋayi ŋunhi miriŋunydja marrtjina ŋurikalana ŋurruŋuwalana, bala waŋana bitjarrana, “Way ŋunhanydja ŋunhi yolŋunydja Rawumbuy muka. Ŋuli nhe yurru bartjunmaramanydja ŋanya, nhenydja yurru marina maḻŋ'marama bathalana,” bitjarra. \p \v 27 Ga ŋayinydja ŋunhi ŋurruŋunydja marrtjina, bala dhä-wirrka'yurruna bitjarra Bolnha, “Way, yuwalk dhuwala nhe Rawumbuy yolŋunydja?” \p Ga ŋayinydja waŋana Bolnydja, “Yo, yuwalk ŋarra dhuwala yolŋu Rawumbuy,” bitjarra. \p \v 28 Ga ŋayinydja waŋana ŋunhiyi ŋurruŋunydja, “Ŋarranydja dhuwala balanyara yana liŋgu bitjan nhe, Rawumbuy yana yolŋu, yurru rrupiyanydja ŋarra ŋunhi wekaŋala wuŋiḻi'yurrunanydja guḻku' mirithirri dhiyakuyinydja.” \p Ga ŋayi Bolnydja buku-roŋiyinyamaraŋala bitjarra, “Ŋarranydja dhuwala Rawumbuy yolŋu beŋuruna liŋgu ŋunhi ŋarra dhawal-wuyaŋina. Yaka warray ŋarranydja bäyim rrupiyayu.” \p \v 29 Ga dhunupana walalanydja ŋunhi wiripu-gulkuny'tja, ŋunhi walala bini ŋanya dhä-wirrka'yuna yukurranha, dhuḏi-yarrkthurrunana gonha'yurrunana ŋanya. Ga ŋunhiyi ŋurruŋunydja yolŋu buŋgawanydja wirrkina dhikana beyaṉiyina, liŋgu ŋayi ḏapṯapmaraŋala, bala bartjunmaranhana bini ŋunhiyinhanydjayi ŋunhi ŋayi Rawumbuy yolŋu. \s1 Walala gäŋala Bolnhanydja dhä-wirrka'yunarawuna \p \v 30 Ŋunhiyi ŋurruŋu miriŋu yolŋu ḏukṯukthina marŋgithinyarawu nhanukalaŋuwu Bolwalaŋuwu, ga nhäku walala yukurrana ŋunhi Djuws yolŋu walala waŋana yätj-ḻakaraŋala ŋanya, bala wiripuŋuyunydja ḏaykun'thu ŋayi ŋuriŋi ŋurruŋuyunydja yolŋuyu ḻuŋ'maraŋala ŋunhi ŋurru'-ŋurruŋunha wal'ŋu ḏalkarra'mirrinha walalanha ga ḏilkurruwurrunha ŋunhi yolŋunha walalanha; ḻuŋ'thurrunanydja walala marrtjina waŋgany-manapanminana, bala ŋayi yupmaraŋala Bolwala rakiny'tja, bala gäŋala ŋanya ŋurikalayina walalaŋgala ŋurru'-ŋurruŋuwalana dhä-wirrka'yunarawuna yukurranharawu. \c 23 \p \v 1 Ga dhunupana ŋayi Bolyunydja nhäŋalana wal'ŋu walalanha ŋunhiyi ḏilkurruwurrunha, bala ŋayi waŋana bitjarrana, “Wäwa walala ŋarraku. God marŋgi ŋarrakunydja, ga ŋarrakala ŋayaŋuyunydja ŋuli yukurra ḻakarama ŋunhi Godthunydja yakana ŋarranha ŋuli yukurra yätj-ḻakarama, beŋuru liŋgu yana yulŋunydja ŋurruŋuru, ga yana liŋgu ga dhiyaŋu-wala.” \p \v 2 Bala dhunupana ŋunhi Ḻiya-ŋärra'mirriyunydja yolŋuyu, Yananayayunydja yäkuyu waŋana, “Ma', dhä ŋanya wutthurra,” bitjarra. \v 3 Ga ŋayinydja waŋana Bolnydja bala ŋurikala ḏarramuwalanydja bitjarrana, “Godthunydja yurru nhuna wutthundhi yana, liŋgu nhenydja dhuwala yay'-wulanharamirrina. Nhenydja yukurra dhuwala nhina, ga dhä-wirrka'yun ŋarranha warray, mala-yarr'yunarawunydja ŋuriki Godkalaŋuwu Romgu, yurru nhepinydja ŋunhi bakmaraŋalayi Rom ŋunhiyi, ŋunhi nhe waŋana walalanha wutthunarawu ŋarraku.” \p \v 4 Ga walala ŋunhi wiripu-guḻkuny'tja, ŋunhi walala yukurrana dhärrana galki Bolwala waŋana bitjarra, “Way, yaka waŋiya biyakayi. Nhenydja yukurra dhuwala waŋa yätjkumana ŋunhinha Ḻiya-ŋärra'mirrinhana wal'ŋu yolŋunha, Godkuna djämamirrinha.” \p \v 5 Ga ŋayinydja waŋana Bolnydja bitjarra, “Ya', yaka ŋarra marŋginydja nhanŋu, ŋunhi ŋayinydja Ḻiya-ŋärra'mirri warray yolŋu. Ŋunhi bini ŋarra dharaŋana ŋanya ŋunhiyi, ŋarranydja bini yaka warray waŋanha yätjkunha ŋanya, liŋgu ŋunha djorra'yunydja yukurra ḻakarama bitjan. ‘Yaka waŋiya yätjkuŋa ŋunhinha yolŋunha ŋunhi ŋayi ŋurruŋu wal'ŋu nhumalaŋgu yolŋu'-yulŋuwu.’” \p \v 6 Bala ŋayi Bolyunydja nhämana marrtji walalanha; wiripu-guḻku'nhanydja ŋayi nhäma Djatutjinha walalanha, ga wiripu-guḻku'nhanydja ga Rom-dharraymirrinha walalanha. Bala ŋayi dhunupa waŋa Bolnydja wirrkina yatjun, “Wäwa walala ŋarraku, ŋarranydja dhuwala yolŋu Rom-dharraymirri muka, ga bäpa'mirriŋunydja ŋarraku balanyara yana liŋgu Rom-dharraymirriyi yana. Walala ŋarranha gäŋalanydja dhipalayi dhä-wirrka'yunarawuna yukurranharawu, liŋgu ŋarranydja yukurra dhuwala märr-gatjpu'yun ŋurikinydja ŋunhi yurru rakunydja yolŋu biyapul walŋathirri moluŋuru.” \p \v 7 Ga ŋunhi ŋayi Bol waŋana ḻakaraŋalanydja bitjarrayinydja, bala walalanydja ŋunhi Djatutjinydja mala ga Rom-dharraymirrinydja mala waŋanhaminana ŋarrtjunminana yukurrana dhä-ḏäl'yunminana bala-lili'yunminana. \v 8 Liŋgu walalanydja ŋuriŋiyinydja Djatutjiyunydja malayu guyaŋirri ŋuli yukurra bitjan, yanapi yurru bäyŋuna yolŋu rakunyŋurunydja dhäŋuru gaŋgathirri walŋathirri. Ga bitjandhi walala ŋuli dhä-wayŋu'yunna waŋa djiwarr'wuywunydja yolŋu'-yulŋuwu ga mokuywu walalaŋgu. Yurru walalanydja ŋunhi Rom-dharraymirriyunydja malaŋuyu märr-yuwalkthirri warray yukurra. \v 9 Yo, mukthurruna walala yukurrana ŋarrtjunmina, dhä-ḏäl'yunmina wirrkina dhikana, yana liŋgu ga wiripu-guḻku' ŋunhi Rom-dharraymirri walala dhärra'-dharranana, ŋunhiyi ŋunhi walala rom-marŋgikunhamirri yolŋu walala, bala walala waŋananydja wirrkina dhikana, ḻakaraŋalana ŋanya Bolnha bitjarrana, “Dhuwalanydja ḏarramu ḻatju' warray dhika. Yaka ŋanapurrunydja maḻŋ'maraŋala nhanukala yätj ŋula nhä. Mak yuwalk dhuwalayi djiwarr'wuynydja yolŋu waŋana nhanukala, mak ŋula nhä birrimbirrnydja,” bitjarrayi. \p \v 10 Mukthurruna walala yukurrana dhärukthu dhä-ḏal'yunminanydja dhika waŋanhamina, ŋarrtjunminana dhika, galki bini walala bunharaminyaŋga. Ŋayinydja ŋunhi Bolnydja ŋunhili dhärrana yukurrana ṉapuŋga' walalaŋgala, ga ŋayinydja ŋunhi ŋurruŋunydja miriŋu yolŋu warwuyurruna yukurrana Bolwuna, ŋayi guyaŋina walalanhanydja ŋunhi walala ŋanya Bolnhanydja galki baymatthunana bini. Bala ŋayi waŋana ŋunhiyi miriŋunha walalanha djaw'yunarawuna märranharawu nhanŋu Bolwunydja. Bala walala märraŋalanydja, gäŋala balayi ŋunhimalayi liŋgu dharapullili, miriŋuwala wäŋalili. \p \v 11 Ga wiripuŋuyunydja munhayu ŋayipina Garraynha maḻŋ'thurruna bunana Bolwu, ŋayi dhärrananydja yukurrana galkina nhanukala, bala ŋayi waŋananydja nhanukala bitjarrana, “Way Bol, yaka barrariya. Nhiniya ŋoy-wilwilyunamiriw yana. Liŋgu muka nhe ḻakaraŋala ŋarranha dhiyalanydja wäŋaŋura Djurutjalamdja, ga yalalanydja nhe yurru ḻakaramayi yana ŋarranha ŋunhalanydja Rawumdja wäŋaŋura.” Bitjarra ŋayi Garrayyu ḻakaraŋala Bolwalanydja. \s1 Walala dhäwu'nha nherrara Bolwu murrkay'kunharawuna bunharawu \p \v 12-13 Wiripuŋuyunydja waluyu munhakumirri, wiripu-guḻku' Djuws ḻuŋ'maranhamina märr-guḻku' miṯtji 40 yolŋu'-yulŋu, walala ḻuŋ'maranhamina waŋganylili wäŋalili, bala walala dhäwu'na nherrara ḏälkuŋalana bunharawuna nhanŋu murrkay'-kunharawuna Bolwu. Waŋananydja walala bitjarrana, “Ŋilimurru yurru yakana ŋatha ḻuka wo gapu ŋula nhä, ŋoy-ŋathamiriwnha ŋilimurru nhina yukurra yurru, yana liŋgu ga rakunyguma ŋilimurru ŋanya yurru Bolnha.” \v 14 Bala walala marrtjina, bala ḻakaraŋala ŋuripa ḻiya-ŋärra'mirriwana yolŋuwa ga ḏilkurruwurrumbalana ŋuripana bitjarrana, “Way, romdja ŋanapurru ḏälnha nherrara bay, Godkalana yäkuyu. Ŋanapurrunydja yurru bumana ŋanya Bolnha, rakunygumana yurru. Yakana ŋanapurru yurru dhuwala ŋathanydja ḻuka wo gapunydja ŋula nhänydja, bay yurru ŋayi ga rakunydhirri Bol. \v 15 Nhuma yurru djuy'yurra dhäruk bala ŋurukala ŋurruŋuwala wal'ŋu miriŋuwala, ga waŋiya nhanukala biyaka. ‘Nhe yurru gäma ŋanya Bolnha dhipala ŋanapurruŋgala, märr yurru ŋanapurru dhä-wirrka'yun ŋanya biyapul.’ Bitjan nhuma yurru dhäruk djuy'yunmirrinydja, ga ŋanapurrunydja yurru galkun yukurra gatjaḻŋura ŋunhala gali'ŋura; ŋanapurru yurru buma ŋanya murrkay'kumana ŋunhilina dhukarrŋurana.” \p \v 16 Ga ŋayinydja Bolwala waku'mirriŋuyunydja ŋäkula warray walalanha, ga dhunupana ŋayi ŋunhi yothunydja waṉḏina ŋurikalana miriŋuwalana walalaŋgala wäŋalili, bala ḻakaraŋalana Bolwalana. \v 17 Bala ŋayi Bolnydja waŋana ŋurikala djäkamirriwalanydja miriŋuwala bitjarra, “Way, dhuwalayi gurrmul'nha gäŋa bala ŋurruŋuwala wal'ŋu ŋurikala yolŋuwala, liŋgu dhäwu' ŋayi yukurra gäma nhanŋu,” bitjarra. \p \v 18 Bala ŋayi gäŋalana ŋanya ŋunhiyi gurrmulnhanydja balayi ŋurikalayina ŋurruŋuwalana, bala waŋana bitjarra, “Dhuwalanydja gay' yothunha djuy'yurruna nhokala Bolyu, ŋuruŋu ŋunhi ŋayi nhina yukurra ŋunha ḻoḻuŋura. Ŋayi yukurra dhiyaŋu gurrmulyu dhäwu' gäma nhuŋu, ŋayi yurru nhuŋu ḻakarama.” \p \v 19 Bala ŋayi märraŋala ŋanya ŋuriŋiyi ŋurruŋuyunydja yolŋuyu wal'ŋu, bala goŋ-gulaŋala bala gali'lilina, bala dhunupana ŋanya dhä-wirrka'yurruna bitjarra, “Nhä dhika dhäwuny'tja nhe yurru ŋarraku ḻakaramanydja?” bitjarra. \p \v 20 Ga ŋayinydja ŋunhi yothu'yunydja ḻakaraŋala bitjarra, “Ŋuruŋu Djuwsthu bäpurru'yu, ŋurru'-ŋurruŋuyu yolŋuyu walalay yurru djuy'yun dhäwu' nhuŋu boŋguŋunydja, ŋäŋ'thun walala yukurra nhuna, märr nhe boŋgama gäŋu Bolnha balayi walalaŋgala, ‘Ŋanapurru ḏukṯuk nhanŋu dhä-wirrka'yunarawu,’ biyaku walala boŋguŋu waŋinydja, yurru yaka yuwalktja dhuwalayi, mayali'-wilkthunara ŋunhiyinydja. \v 21 Yaka märraŋa walalaŋgu dhäruktja, liŋgu guḻku' yolŋunydja walala ŋunhi boŋgama yukirri galkurrunydja nhanŋu gali'ŋuranydja bunharawunydja. Nherraṉdja walala yawungu ŋunhiyi romdja ḏälnha mirithirrina; yakana walala yurru be ŋatha ḻuka ga gapu, yana liŋgu ga buma walala ŋanya yurru murrkay'kuma. Ŋunhayina walala yulŋunydja galkunna yukurra nhuŋu dhärukkuna, ŋunhi nhe yurru yoramanydja nhanŋu Bolwunydja gänharawu bala walalaŋgalana.” \p \v 22 Ga ŋayi ŋuriŋi ŋurruŋuyunydja waŋana bitjarra, “Yaka nhe yurru dhuwalayi ḻakarama guḻku'walanydja yolŋu'-yulŋuwala.” Bala ŋayi djuy'yurrunana ŋanya ŋunhi gurrmulnhanydja. \s1 Bolnha djuy'yurruna bala ŋurruŋuwala Belikkalana \p \v 23 Ga ŋayinydja ŋunhi ŋurruŋunydja wal'ŋu miriŋu yolŋu waŋana gawaw'yurruna ŋuriki märrma'wuna nhanukalaŋuwu djämamirriwu maṉḏaku, bala waŋana bitjarrana maṉḏanha, “Waḏutja nhuma yurru girri'-ŋamathirrinydja, liŋgu dhiyaŋunydja-wala munhaku gäthuranydja nhuma yurru gäma ŋanya Bolnhana bala Djitjariyalilina wäŋalili gayulnha. Märraŋanydja yolŋu'-yulŋunha miriŋunhanydja 200-nha, ga 70-nha wiripu-guḻku'nhanydja ŋunhi walala yurru yarraman'thu yukurra marrtji. Ga bitjandhi liŋgu nhuma yurru märrama 200-nha yana garamirrinhanydja yolŋu'-yulŋunha, ga gonha'yundja nhuma yurru dhuwala Djurutjalamdja wäŋa 9-dhu waluyunydja. \v 24 Märraŋayi yarraman' Bolwunydja, ŋayi yurru marrtji ŋuriŋiyi, märr yurru nhuma ŋanya yukurra gäma walŋakuma bala, yana liŋgu ga gathan ŋurikala ŋurruŋuwala yolŋuwala Belikkala yäkuwala.” \p \v 25 Ga bitjarrayi ŋayi ŋuriŋi ŋurruŋuyu buŋgawayu wukirri dhäruktja nhanŋu ŋurikiyi Rawumbuyŋuwu ŋurruŋuwu Belikkunydja yäkuwu, bitjarra ŋayi ŋunhiyi waŋana yukurrana ŋunhimalayi djorra'lilinydja. \v 26 “Dhuwala dhäruktja nhuŋu Ŋurruŋuwu Belikku, ŋarrakuŋu Guludi-Latjiyawuŋu, balanyara gam': \v 27 Ŋarranydja yurru dhuwala djuy'yun dhuwalayi ḏarramunha Bolnha dhipali nhokalana, liŋgu Djuwsthunydja yolŋu'-yulŋuyu ŋanya mulkana, walala bini bunhana ŋanya dhuwala. Ŋarrapinydja ŋäkula ŋanya ŋunhi ŋayinydja dhuwalayi Rawumbuy warray yolŋunydja, bala ŋarrapinydja ga ŋarrakala miṯtjiyu djämamirriyu walalay märraŋala ŋanya walŋakuŋalana ŋanapurruŋgalaynha djäkalili. \v 28 Ŋarra ḏukṯukthina marŋgithinyarawu nhanŋu ŋunhi nhäku walala yukurrana ŋoy nhanŋu djingaryurruna, ga nhä ŋayi djäma yätj, bala ŋarra gäŋalanydja ŋanya ŋunhana ŋunhi Djuwskala walalaŋgala ḏilkurruwurruŋgalana dhä-wirrka'yunarawuna yukurranharawu. \v 29 Maḻŋ'maraŋalanydja ŋarra ŋanya, ŋunhi ŋayinydja manymak warray dhuwalayi ḏarramunydja, yaka warray ŋayi djäma ŋula nhä yätj, märr ŋilimurru ŋanya yurru bumanydja wo galkaṉ ḻoḻulilinydja. Walalanydja ŋunhi Djuwstja nhanŋu ŋoy-djingaryurruna, liŋgu ŋuriŋi walalaŋgalayi romdhu. \p \v 30 “Bala ŋarra ŋäkula dhäwu'na, ŋunhi walala yukurrana Djuwstja yolŋu walala girri'-ŋamathina bunharawuna nhanŋu, bala dhunupana ŋarranydja dhuwala nhokalana djuy'yurruna. Ḻakaraŋala warray ŋarra ŋurikalanydja yolŋu'-yulŋuwala ŋunhi walala ŋanya yukurra yätj-ḻakarama nyamir'yun, walala yurru marrtji ga ḻakarama nhuŋuna nhä ŋayi djäma yätjkuŋala.” Bitjarrayina ŋayi ŋuriŋiyi Latjiyayu yäkuyu wukirrinydja yukurrana ŋunhawala bala buŋgawawu yäkuwu Belikkunydja. \p \v 31 Yo, nhinananydja walalanydja yukurrana ŋunhiliyi girri'-ŋamathinana, ga munhakuna, bala walala märraŋala ŋunhi Bolnhanydja, bala marrtjinana yana. Marrtjinanydja walala yukurrana ŋuriŋiyi munhakunydja bala ga-ga-gaaa, yana liŋgu ga mulkana wäŋa Yandipata yäku. \v 32 Ga wiripuŋuyunydja waluyu, godarr'mirri, walala yukurrana gulk-guḻkthunminana ŋunhiliyinydja märrma'lilina, bala walala ŋunhiyi ḻukupuyŋunydja, ŋunhi walala yukurrana ḻukuyu marrtjina, balayi roŋiyinana Djurutjalamlilina, ga ŋunhina walala marrtjina balanydja, ŋunhi walala yukurrana yarraman'mirri marrtjina. \v 33 Ŋuriŋiyina walalay yarraman'mirriyuna walalay gäŋala ŋanya yukurrana Bolnhanydja bala walŋanha yana, ga mulkana walala Djitjariya wäŋa. Ga ŋunhalayina walala wekaŋala ŋanya Bolnhanydja goŋlili ŋurikalayina buŋgawawalana wal'ŋu Belikkalana. Ga bitjarrayi liŋgu walala ŋunhi wekaŋala djorra' wukirriwuynydja ŋunhi. \p \v 34 Yo, nhäŋalanydja ŋayi marrtjina ŋunhiyi djorrany'tja nhanukuŋu, bala ŋayi dhä-wirrka'yurruna ŋanya Bolnhana bitjarrana, “Wanhaŋuwuy dhuwala nhe yolŋunydja?” bitjarra. \p Ga ŋayinydja Bolnydja waŋana bitjarra, “Ŋurukuy ŋarra dhuwala Djilitjiyawuy wäŋawuy.” \p \v 35 Ga ŋayinydja waŋana Beliktja bitjarra, “Yalalana ŋarra yurru nhuna dhä-wirrka'yundja, bay walala yurru ŋunhiyi walala buna, ŋunhi walala ŋuli yukurra yätj-ḻakarama nhuna.” Bala ŋayi waŋana dharraykuŋala ŋunhi miriŋunhana walalanha, “Ma' märraŋa ŋanya, ga galkala ḻoḻulilina, ŋunha Yiritkalana wäŋalili,” bitjarra. \c 24 \s1 Djuwsthu yolŋu'-yulŋuyu yätj-ḻakaraŋala Bolnha \p \v 1 Ŋunhili ŋayi Bolnydja nhinana yukurrana ḏämbumirri ḏaykun ḻoḻuŋura gulŋiyina, bala ŋuliŋurunydja walalanydja bunanana, ŋunhi Ḻiya-ŋärra'mirri yolŋu yäku Yananaya, ga wiripu-gulku' ḏilkurruwurru, ga ŋunhiyi yolŋu rom-marŋgi ŋayi yäku Datala. Marrtjinanydja walala ŋunhimalayina wäŋalili, märr walala yurru ŋanya Bolnhanydja ḻakarama ŋurikala Ŋurruŋuwala wal'ŋu Belikkala. \v 2 Ŋayinydja ŋunhi rom-marŋginydja yolŋu Datalanydja yäku dhärrana, bala ŋayi waŋanana, ḻakaraŋalana yukurrana bitjarrana, “Nhenydja dhuwala biyapul wal'ŋu dharrpal ḏarramu, ga biyapul nhe ḻiya-djambatjtja dhika buŋgawa ŋanapurruŋgu. Baman'nha ŋilimurru yukurrana nhinananydja dhiyala ḻatju'ŋura dhika mäwaya'ŋuranydja nhokalanydja goŋŋura, ŋunhi dhiyaŋu nhokala romdhu nhe wäŋanha dhuwalayi ŋamathaŋalanydja. \v 3 Bitjanna liŋgu ŋanapurru yukurra guyaŋirrinydja nhuna, ga märr-ŋamathirrina ŋanapurru yukurra mirithirrina nhokalaŋuwu dhiyakiyi romgunydja. Ŋanapurru ga nhuŋu yolŋunydja mirithirri yana. \v 4 Marŋgi ŋanapurru nhuŋu yolŋunydja ŋunhi nhe ŋuli yukurra ḻayḻayyun nhäŋura malanyŋuŋura romŋura, yurru ŋäka ŋarranha bulnha buku-djulŋi; ŋarra yurru dhuwala ḻakaramanydja dhumbuḻ, gurriri yana nhuŋu. Yakana ŋarra nhuna yurru djawaryunmaramanydja weyingumanydja dhiyaŋu dhärukthu. \p \v 5 “Yo, mari-djämamirri yulŋunydja dhuwala ḏarramunydja. Birrka'mirriŋura wäŋaŋura ŋayi ŋuli dhiyaŋuyi marinydja baḏuwaḏuyuna, goḏuy-wunha ŋuruku Djuwskunydja yolŋu'-yulŋuwu, bala walala ŋuli ŋoynha dhärranha, bala bunharaminyana yukurranha. Ŋayinydja dhuwala ŋurruŋu yolŋunydja ŋuruku yolŋu'-yulŋuwunydja ŋunhi walala malthunaramirri ŋurukuywu Natjurippuyŋuwu yolŋuwu. \v 6 Ŋayinydja dhuwala yätjnha yana yolŋunydja, yana ŋayi yukurra ḻayḻaymaramana ga warku'yunna ŋunhayi Godku buṉbunhanydja, bala ŋanapurru ŋanya mulkanana dhuwalayi yolŋunhanydja. Ŋanapurru bini ŋanya ŋunhiyi dhä-wirrka'yunaŋga yukurranha ŋanapurruŋgiyingala ŋuriŋi wal'ŋu Romdhu, \v 7 yurru ŋayinydja Latjiyanydja yäku ŋurruŋu marrtjina, bala djaw'yurranana yana märraŋalana ŋanapurruŋgala. \v 8 Ga ḻakaraŋala ŋayi ŋanapurruŋgu, ŋanapurru yurru marrtji dhipala, bala ḻakaramana ŋanya nhokala, nhä ŋayi djäma yukurrana yätj. Ŋunhi nhe yurru dhä-wirrka'yundja ŋanya, nhepina yurru ŋanya maḻŋ'maramanydja, ŋunhi ŋayinydja dhuwalayi yätj yana yolŋunydja yuwalk, ga ŋarranydja yukurra ḻakaramanydja nhuŋu yuwalk yana dhuwala.” \p \v 9 Ga walala wiripu-guḻkuny'tja ŋunhi Djuws waŋgany-manapanmina, bala yoraŋalana, “Yo, yuwalk. Yuwalk dhuwali ŋayi yätjtja yolŋu,” bitjarra. \s1 Belikthu bäyŋu ŋula maḻŋ'maraŋala Bolwala yätj \p \v 10 Ga dhäŋuru ŋuliŋurunydja ŋayi ŋuriŋi ŋurruŋuyunydja yolŋuyu Belikthunydja goŋdhuna waŋana Bolnha, ŋayina yurru waŋa. Bala ŋayi Bolnydja waŋana bitjarrana. “Ŋarranydja dhuwala märr-ŋamathirri yukurra, ŋunhi ŋarra yurru ḻakaranhamirrinydja ŋarranhawuy ŋarra gumurrŋuranydja nhokala, liŋgu nhenydja yukurrana dhuwala weyinŋumirrina nhinana dhiyala ŋanapurruŋgu dhä-wirrka'yunaramirrinydja yolŋu. \v 11 Bawala'mirriyuna yolŋuyu yurru nhuŋu ḻakaramanydja ŋarranha, ŋunhi ŋarra ŋunhala Djurutjalamdja wäŋaŋura märr-muka gurirri, yaka weyin, liŋgu märr-yawungu ŋarra yana marrtji balayi Djurutjalamlilinydja buku-ŋal'yunarawu Godku. \v 12 Walalanydja ŋuriŋi Djuwsthu maḻŋ'maraŋala ŋarranha ŋunhiliyi Godkala Buṉbuŋuranydja, yurru bäyŋu warray ŋarra yukurrana djäma ŋula nhä marinydja yolŋu'-yulŋuwu, ga yaka ŋarra yukurrana yolŋu'-yulŋunha gur'-guryurruna goḏuy-wuŋala mari ŋunhili buku-ŋal'yunaramirriŋura Buṉbuŋura, wo bawala'mirriŋura bäyŋu. \v 13 Yaka walala nhäŋalanydja ŋarranha ŋuriŋiyi walalay ŋula djämalili yätjlilinydja, yana walala yukurra nhuŋu djawukirrina ḻakarama, mayali'-wilkthunna nhuna. \v 14 Yurru ŋarra yurru ḻakaranhamirri yulŋunydja ŋarranhawuy ŋarra, ŋunhi ŋarranydja ŋuli malthunna ŋurikiyinydja Djesuwalaŋuwunydja Gatjaḻwu ŋunhi walala ŋuli ḻakarama yaka yuwalk. Yurru yuwalk ŋarra ŋuli buku-ŋal'yun Godkala ŋurikalanydja ŋunhi ŋayi ŋanapurruŋgalaŋuwu märi'muwu waŋarr. Ŋarranydja ŋuli yukurra märr-yuwalkthirri bukmakku yana romgu malaŋuwu ŋunhi ŋayi Mawtjitjthu nherrara, ga bitjandhi liŋgu ŋarra yukurra märr-yuwalkthirri bukmakku ŋunhi nhäku malaŋuwu ŋunhi walala ŋuriŋi dhäwu'-gänharamirriyu walalay ḻakaraŋala. \v 15 Ga ŋarra yukurra dhukarr-nhäma waŋganyguna yana, bitjandhi liŋgu bitjan walala, ŋurikina bili waŋganyguna ŋarra yukurra märr-gatjpu'yundja, ŋunhi ŋayi yurru Godthu gaŋgathinyamirriyama yolŋu'-yulŋunha ŋulaŋuru moluŋuru, bala walŋakumayi ŋamakurru'mirrinhanydja ga yätjmirrinha. \v 16 Yo, bitjanna liŋgu ŋarra ŋuli nhinanydja yukurra ŋamakurru' yana, märr yurru Godthu ŋayipi ga yolŋu'-yulŋuyunydja yaka nhäma ŋula nhä yätj ŋarrakalanydja. \p \v 17 “Yo, ŋula nhämunha'na dhuŋgarra ŋarra marrtjina nhinananydja bawala'mirriŋura yana wäŋaŋuranydja malaŋuŋura, bala ŋarra roŋiyina balayi Djurutjalamliliyi, gäŋala rrupiya ŋarrakalaŋuwuna yolŋu'-yulŋuwu, ga wiripunydja ŋarra ḏukṯukthina ŋarra yurru wekama mundhurr Godku, buku-ŋal'yun manapan. \v 18 Ga ŋunhalayi Godkala Buṉbuŋuranydja ŋarra yukurrana djämana ŋunhiyi romdja, buku-ŋal'yurrunana yukurrana Godku, liŋgu ŋunhiyinydja ḏarrtjalkkunhamirrinydja rom liŋguna dhawar'yurruna ŋarraku. Bäyŋu ŋunhilimi guḻkuny'tja yolŋu walala ŋarrakala, ga bäyŋu mari ŋula nhä. \v 19 Yurru ŋunhi wiripu-guḻku' Djuws ŋunhi Yaytjapuyŋu walala marrtjina, bala dhunupana ŋayathaŋalana ŋarranha ŋurrumiriwŋurana yana, nhämiriwŋurana. Ŋuli walala nhäŋala ŋarranha ŋula yätjlilinydja djämalili, walalanydja yurru ŋunhiyi walala walalawuy marrtji, ga ḻakarama nhuŋu dhiyala. \v 20 Ga dhiyaŋu walalay wiripunydja, walala ŋarranha yukurrana dhä-wirrka'yurruna ŋunhala Djurutjalam. Ŋuli walala maḻŋ'maraŋala yätjtja ŋarrakala, walalana yurru dhiyaŋuna walalay ḻakaramanydja nhuŋu nhä ŋarra djäma yätjkuŋala. Bäyŋu warray walala maḻŋ'maraŋala yätjtja ŋarrakala. \v 21 Yurru dhiyaku warray mak waŋganygu warray yulŋunydja walala gäŋalanydja ŋarranha dhipalayi, ŋunhi ŋarra waŋana walalaŋgala bitjarra, ‘Nhuma yukurra dhä-wirrka'yundja ŋarranha dhuwala gäthura, liŋgu ŋarra yukurra märr-yuwalkthirri, ŋunhi rakunydja yurru yolŋu biyapul walŋathirri moluŋuru.’” Bitjarrayina ŋayi yukurrana Bolyu ḻakaraŋalanydja Belikkala. \p \v 22 Ŋuriŋi Belikthu yukurrana ŋäkula ŋäthilinydja ŋunhi Garraywalaŋuwuynydja Rombuy, bala ŋayi bitjarrana waŋana. “Liŋguna dhuwala. Yalalana ŋarra nhuna yurru biyapulnydja dhä-wirrka'yun, ŋunhi ŋayi yurru ŋurruŋu ŋunhi Latjiya buna. Ŋulinyaramirriyuna ŋarra yurru romdja nherraṉ nhuŋu.” \p \v 23 Bala ŋayi waŋana bitjarra ŋurikala ḻoḻu-djäkamirriwalanydja, “Gatjuy märraŋana ŋanya, ga galkala balayina ŋunha ḻoḻulili. Nhäŋayi yukirriya yana yolŋunydja ŋanya dhipali, yurru manymak warray nhanukalaŋuwu ŋula ḻundu'mirriŋuwunydja, märr yurru walala nhäma ŋanya, ga ŋatha ŋula nhä gäma nhanŋu.” \p \v 24 Yo, ŋayinydja ŋunhi Bolnydja gulŋiyina yukurrana ḻoḻuŋura ŋula nhämunha' munha', bala ŋayinydja ŋanya withiyarana ŋuriŋiyi ŋurruŋuyu yäkuyu Belikthunydja ga nhanukala miyalkthu Durutjilayunydja yäkuyu, yurru ŋayinydja ŋunhi miyalktja ŋunhiyi Djuw bäpurru. Ŋayi Belikthu djuy'yurruna Bolwunydja garr'yunarawuna, bala ŋayi marrtjina Bolnydja, bala ḻakaraŋalana ŋayi yukurrana ŋanya Djesu-Christnhana, märr yurru maṉḏanydja bitjandhi liŋgu märr-yuwalkthirri ŋanya Djesunha. \p Bala maṉḏa yukurrana ŋäkulana ŋanya ŋunhi Bolnha dhäruktja, \v 25 yana liŋgu ga waŋana ŋayi maṉḏanha bitjarrana, “Nhuma yurru nhina rom-dhunupayirri yana. Yaka malthurra nhumalaŋgalaŋunydja nhuma djälwu yana, liŋgu yalalaŋumirriyunydja nhuma yurru dhärra yukurra Godkala gumurrŋura mala-yarr'yunarawuna.” Bala ŋayinydja ŋunhi Beliktja beyaṉiyinana wirrkina, ŋunhi ŋayi ŋäkula ŋunhiyi dhäruktja, bala waŋana ŋayi bitjarrana, “Gatjuy liŋguna. Marrtjiyana nhe gatjuy. Yalalana ŋarra nhuŋu boŋgama djuy'yurrunydja,” bitjarrana ŋayinydja. \v 26 Liŋgu ŋayinydja ŋunhi Belikthunydja guyaŋina gatjpu'yurruna yanapi Bolyu wekanha nhanŋu rrupiya, märr yurru ŋayi marrtji yänana, dhayaḻana-wala. Bala ŋayi ŋuli bitjanana liŋguna gawaw'yunanydja yukurranha nhanŋu Bolwu waŋanhaminyarawunydja. \p \v 27 Ga weyinŋumirrina ŋayi yukurrana Bol gulŋiyinanydja ŋunhiliyi ḻoḻuŋuranydja, märrma'na dhuŋgarranydja ŋupara. Yaka ŋanya ŋuriŋiyi ŋurruŋuyunydja djuy'yurruna yänanydja; yana ŋayi yukurrana ŋanya ŋunhi murr'maraŋalana bitjarrana liŋgu yolŋunydja, märr yurru walala ŋanya ŋuriŋi wiripu-guḻku'yunydja yolŋu'-yulŋuyu Djuwsthu bäpurru'yu ḻatju'-ḻakarama ŋunhiyi ŋurruŋunha Beliknha. Yo, nhinananydja ŋayi yukurrana Bol ŋunhiliyi ḻoḻuŋura weyinŋumirrina, yana liŋgu ga yuṯana ŋurruŋu ŋuriki wäŋawu buŋgawa bunana, Botja-Bitjthana yäku; ŋayina ŋunhiyina Bitjthana wapthurruna Belikkalanydja dharapullili. \c 25 \s1 Ga Bitjthayunydja Bolwala yaka maḻŋ'maraŋala yätj \p \v 1 Yo, ŋunhiyi yuṯa ŋurruŋu buŋgawa yäku Bitjtha nhinana yukurrana ḻurrkun' walu Djitjariya wäŋaŋura, ga beŋurunydja ŋayi marrtjina bala Djurutjalamlilina. \v 2 Ga dhunupana walalanydja ŋunhi ŋurru'-ŋurruŋu ḏalkarra'mirri yolŋu'-yulŋu ga wiripu-guḻku' Djuws ŋaḻapaḻmirri marrtjina, bala ḻakaraŋalana nhanbala ŋuripayina Bitjthawana yukurrana ŋanya yätjkuŋalana Bolnha; \v 3 waŋananydja walala bitjarrana, “Buku-djulŋi, djuy'yurra ŋanapurruŋgala Bolnha lili dhipala Djurutjalamlili.” Walala waŋana ŋunhi bitjarrayinydja, märr walala yurru ŋanya bumana gandarrŋuranydja Bolnha. \v 4 Ga ŋayinydja ŋunhi waŋana ŋurruŋunydja buŋgawanydja bitjarra, “Dalkuma ŋanapurru ŋanya yukurra yurru ŋunhalayi Djitjariya wäŋaŋura. Galki ŋarranydja yurru roŋiyirrina ŋunhimalayi wäŋalili. \v 5 Ŋuli nhuma ḏukṯuktja nhanŋu Bolwu, nhuma yurru marrtji galki ŋarrakalana, ga ŋunhalayina nhuma yurru ḻakaramanydja yukurra ŋarrakala nhä ŋayi yätjkuŋala.” \p \v 6 Ŋunhiyi Bitjtha yolŋu buŋgawa yukurrana nhinana märr-gurriri, bala ŋayi marrtjina roŋiyinayi balayi Djitjariyaliliyi, ga walala ŋunhiyinydja Djuws ŋurru'-ŋurruŋu yolŋu'-yulŋu malthurrunana nhanbala. Ga wiripuŋuyunydja ḏaykun'thu ŋayi Bitjthanydja marrtjina ŋunhayi dhä-wirrka'yunaramirrililina wäŋalili, bala ŋayi nhinanana. Bala walala ŋunhi gäŋalana ŋanya Bolnhanydja dhä-wirrka'yunarawuna yukurranharawu, \v 7 bala nherrara gumurrlilina nhanukala ŋurikalayina Bitjthawalana. Ga wiripu-guḻkuny'tja ŋunhiyi Djuws bäpurru mala dhärrana ḻiw'maraŋala ŋanya, ŋunhi walala yukurrana marrtjina beŋuru Djurutjalamŋuru lili. Bala bukmakthuna walala ŋuriŋiyi walalay yukurrana ḻakaraŋala dhäwuny'tja wiripuna ga wiripuna ŋanya Bolnhanydja, yurru yakana ŋunhiyi walalaŋguŋu warraŋulthina milkunharanydja yuwalktja. \p \v 8 Bala ŋayi ŋayipina waŋana Bolnha bitjarra, “Yakana ŋarra bakmaraŋala ŋunhi Djuwskunydja rom, ga ŋunha ŋarra rom Rawumbuyŋuwu yaka yana bakmaraŋala, ga yakana ŋarra ŋula nhä djäma yätjkuŋalanydja ŋunhili Godkalanydja buṉbuŋura.” \p \v 9 Ga ŋayinydja ŋunhi buŋgawanydja Bitjthanydja ḏukṯukthina, märr yurru walala ŋuriŋiyi walalay Djuwsthu yolŋu'-yulŋuyu ḻatju'-ḻakarama ŋanya ŋunhiyi Bitjthanha, bala ŋayi waŋanana ŋunhiyi buŋgawanydja bitjarrana Bolwala, “Nhämirri nhe ŋuli marrtji bala Djurutjalamlilinydja, märr yurru ŋarra nhuna ŋunhalayina yukurra dhä-wirrka'yundja?” bitjarra. \p \v 10 Ga ŋayinydja Bolnydja waŋana yaka'yurruna; bitjarra warray ŋayi waŋana Bitjthawala, “Dhuwala wäŋa ŋuriŋiyinydja Ŋurruŋuyunydja wal'ŋu Rawumbuyŋuyunydja Bungawayunydja Djetjayunydja nherrara nhuŋunydja; dhiyala nhe yurru yukurra dhä-wirrka'yun ŋarranha. Nhepinydja dhuwali marŋgi, ŋunhi ŋarranydja yakana djäma ŋula nhä yätjkuŋala. \v 11 Ŋunhi bini ŋarra yuwalktja bakmaranha rom ga djäma yätjkunha ŋula nhänydja, ŋunhiyinydja manymak warray nhumalaŋgu, nhuma bini ŋarranha bunhana murrkay'kunhana. Liŋguna nhe dhä-wirrka'yunna yukurra ŋarranha, ga yaka nhe yukurra maḻŋ'marama ŋarrakala ŋula nhä yätjtja, liŋgu dhäwuny'tja dhuwaliyi walala yukurra ḻakaramanydja bothinyarayŋuna, yakana yuwalk. Yaka nhuŋu dhunupa, ŋuli nhe yurru wekama ŋarranhanydja goŋlili ŋurikalayi walalaŋgala. Nhe yurru djuy'yun ŋarranhanydja bala Rawumlilina, märr ŋunhalayi ŋayi yurru Rawumbuyŋuyu buŋgawayu wal'ŋu Djetjayu ŋarranha dhä-wirrka'yun.” \p \v 12 Bala ŋayi Bitjthanydja ŋunhi buŋgawanydja bilyurruna, bala waŋana ŋunhi wiripu-guḻku'walana; waŋanhaminana walala yukurrana bala-lili'yunmina. Bala ŋayi dhunupana yoraŋalana ŋunhiyi Bitjthanydja bitjarra, “Nhenydja ḏukṯuk ŋunhi ŋayi yurru Djetjayu nhuna dhä-wirrka'yun yukurra ŋi? Manymak. Marrtjina nhe yurru balayi Rawumlilina, ŋayina yurru nhuna yukurra dhä-wirrka'yundja,” bitjarra. \s1 Bitjthayu ḻakaraŋala Bolnha Giŋ-Goripawalana \p \v 13 Yo, ŋula nhämunha' munha djuḻkthurruna, bala ŋayinydja bunana ŋunhili Giŋ-Goripana, ga yapa'mirriŋu nhanŋu Bonitj yäku, maṉḏa marrtjina gumurr-ŋamathinyarawu nhanŋu Bitjthawu, \v 14 ga nhinana maṉḏa yukurrana ŋunhili Djitjariya wäŋaŋura märr-ḻurrkun' walu. Bala ŋayinydja ŋunhiyi Bitjthayunydja ḻakaraŋala yukurrana ŋanyana Bolnhana ŋurikala buŋgawawala, ŋayi waŋananydja bitjarra, “Way, dhuwala yolŋu nhina yukurra ŋunha ḻoḻuŋura gulŋiyirri. Ŋayi ŋanya ŋunhi galkaranydja ŋunhayi ḻoḻulilinydja Belikthu, ga nhinananydja ŋayi yukurrana ŋunhalayi weyinnha. \v 15 Ŋunhi ŋarra marrtji bala Djurutjalamlilinydja, ga walalanydja ŋurru'-ŋurruŋuyu ŋuriŋi ḏalkarra'mirriyu walalay ga wiripu-guḻku'yu ḏilkurruwurruyu ḻakaramana walala yukurra ŋarrakala, yätjnha be ŋayi ŋunhiyi yolŋu. Walalanydja ḏukṯuk be ŋarrana yurru ŋanya wekamanydja walalaŋgu, märr walala yurru bumana ŋanya. \v 16 Yurru ŋarranydja waŋana bitjarra, ‘Ŋanapurru Rawumbuyŋuyunydja yolŋu'-yulŋuyu ŋuli yakana buma yolŋunha waḏutjanydja. Ŋäthilinydja ŋurruŋunydja walala yurru ḻakarama ŋuriŋi walalay ŋunhi walala ŋuli yukurra yätj-ḻakarama ŋanya, walala yurru yukurra waŋa buku-nhänharamirri, märr yurru ŋayi ŋanyapinyaynydja ŋayi ḻakaranhamirriyi.’ Bitjarra ŋarranydja ḻakaraŋala walalambala. \v 17 Bala walala yawungu marrtji dhipala wäŋalili, ga dhunupana ŋarra Bolnhanydja garr'yunna dhä-wirrka'yunarawuna yukurranharawu. \v 18 Ŋarranydja ŋunhi guyaŋina yanapi ŋayi ŋula nhä djäma yätjkunha mirithinya, yurru walalanydja dhärra'-dharrana, bala ḻakaraŋalana nhanukalaŋuwuy. \v 19 Bala ŋarranydja maḻŋ'maraŋala ŋunhi walala yukurra ŋoy-wulamanydja ŋanya ŋurukuy warray ŋunhi walalaŋgalayŋuwuy warray rombuy. Walala ŋoynydja yukurra djingaryun, liŋgu ŋayi ŋuli yukurra ḻakaramanydja waŋganynha rakunynha yolŋunha, Djesunha yäkunha. Yurru ŋayinydja yukurra Bolyunydja ḻakarama, ŋunhi ŋayinydja walŋana beŋuru moluŋuru rakunyŋuru. \p \v 20 “Ŋarranydja yukurrana guyaŋina bitjarrana, ‘Nhaltjanna ŋarra yurru ŋanya maḻŋ'marama dhiyakuyinydjayi? Nhaltjanna dhika ŋarranydja yurru?’ Bala ŋarra waŋana dhä-wirrka'yurruna ŋanya Bolnhana bitjarra, ‘Marrtji nhe yurru ŋi?... Djurutjalamlili, ga ŋunhalayina ŋarra yurru nhuna dhä-wirrka'yundja yukurra.’ \v 21 Ŋayi Bolnydja yaka'yurruna bitjarra, ‘Yääw yakana. Nhe yurru ŋarranha djuy'yun bala Rawumlili, ga ŋunhala ŋarranha yurru dhä-wirrka'yun yukurra Rawumbuyŋuyu buŋgawayu Djetjayu,’ bitjarra ŋayi Bolnydja. Bala ŋarra ŋanya balayi galkara ḻoḻuliliyi, ga ŋunhalayi ŋanapurru yukurra yurru ŋayathama ŋanya, yana liŋgu ga djuy'yun ŋarra ŋanya yurru balayi Djetjawala.” \p \v 22 Ŋayinydja ŋunhi Giŋ-Goripanydja waŋana bitjarra, “Ŋarranydja dhuwala ḏukṯuk ŋarra yurru ŋarrapi ŋanya ŋäma.” \p “Yo,” bitjarra ŋayi Bitjthanydja. “Goḏarr'nha ŋarra boŋguŋu ŋanya gäŋu dhipali nhokalanydja.” \p \v 23 Ga wiripuŋuyuna goḏarr'mirri maṉḏa ŋunhi Giŋ-Goripa ga yapa'mirriŋu nhanŋu marrtjina ŋunhimalayina dhä-wirrka'yunaramirrilili buṉbulili, ga ŋurikiynydja wäŋawuy ŋurru'-ŋurruŋunydja yolŋu walala marrtjina ḻuŋ'thurrunana ŋunhimalayinydja. Bala walala gäŋalana ŋanya Bolnhanydja gumurrlilina nhanukala ŋurikalayina. \v 24 Bala ŋayi Bitjthayunydja ḻakaraŋala bitjarra ŋuripa buŋgawawanydja wal'ŋu, “Giŋ-Goripa ga bukmak nhuma wiripu-gulku' yolŋu'-yulŋu. Nhäŋa dhuwalanhanydja ḏarramunha. Bukmakthu yolŋuyu walalay Djuwsthu bäpurru'yu ŋuli ŋanya yätj-ḻakarama, dhiyalami Djitjariya wäŋaŋura ga ŋunhala Djurutjalam; bitjanna liŋgu walala ŋuli yatjunmirrinydja ŋarraku, liŋgu walala ḏukṯuk ŋarra yurru buma ŋanya murrkay'kuma. \v 25 Yo, dhä-wirrka'yundja ŋarra ŋuli ŋanya yukurra, ga yakana ŋarra ŋuli maḻŋ'marama yätjtja nhanukala. Yakana dhunupa ŋilimurruŋgu, ŋilimurru yurru buma murrkay' ŋunhayi yolŋunha. Ŋayinydja dhuwala ḏukṯuk ŋunhi ŋayipi yurru ŋanya ŋurruŋuyu Rawumbuyŋuyu dhä-wirrka'yun yukurra, bala ŋarranydja yurru dhuwala ŋanya djuy'yun balayi Rawumlili. \v 26 Ga nhaltjanna ŋarra yurru dhika ḻakaramanydja ŋuruku buŋgawawunydja Rawumbuyŋuwunydja? Yaka warray ŋarra dhuwala maḻŋ'maraŋala yätjtja ŋula nhä nhanukala. Bala ŋarra gäŋalana ŋanya dhuwalayi nhumalaŋgalana. Ŋarranydja ḏukṯuk nhumalaŋgu, dhiyaku wiripu-guḻku'wu ga nhuŋu Giŋ-Goripawu, nhe yurru ŋanya dhä-wirrka'yundja dhiyala, ga ḻakarama ŋarrakala, nhaltjan ŋarra yurru djorra'lili wukirri. \v 27 Yakana ŋarra yurru yänanydja ŋanya djuy'yun ŋula nhäpuynydja. Ŋarranydja yurru nhanukala yuwalkkuma yana ḻakarama yukurra, nhäku ŋarra ŋanya yurru djuy'yun balayi Rawumlili dhä-wirrka'yunarawunydja.” \c 26 \s1 Bol ḻakaranhamina Giŋ-Goripawalana \p \v 1 Bala ŋayi ŋunhiyi buŋgawanydja Giŋ-Goripanydja waŋanana ŋanya Bolnha bitjarrana, “Ma' ḻakaranhamiyana ŋanapurruŋgala nhunapinyay nhe.” \p Bala ŋayi Bolnydja dhunupa baṉdja djarryurrunanydja, bala waŋana bitjarrana, \v 2-3 “Buŋgawa Goripa, dhuwalana ŋarra dhärra yukurra ŋayaŋu-djulŋithirrina nhuŋu yolŋunydja, ŋunhi nhokalana ŋarra yurru ḻakaranhamirrinydja ŋarranhawuynha ŋarra, liŋgu nhenydja marŋgi muka ŋunhi ŋilimurruŋgalaŋunydja Djuwskalaŋunydja romgu malaŋuwu. Nhepina yurru dharaŋandja nhäma nhäku walala Djuwsthu yätj-ḻakarama yukurra waŋa ŋarranha, ŋunhi ŋarra yaka djäma ŋula nhä yätj. Ŋäkanydja ŋamathaŋa yana ŋarranha buku-djulŋi, yaka nhe yurru djawaryundja gandarrŋuranydja. \p \v 4 “Walalanydja ŋunha Djuwstja yolŋu walala marŋgi ŋarraku, ŋunhi nhaltjana ŋarra ŋuli yukurranha nhinanha beŋuru liŋgu ŋunhi ŋarra yothu muka yana, ŋäthilinydja ŋunhalanydja ŋarrakiyingala wäŋaŋura, ga ŋuliŋuruyinydja ŋunhalana ŋarra ŋuthara Djurutjalamnha. \v 5 Walalana ŋunhi marŋgimirrinydja, ga walalana bini ḻakaranha yuwalktja nhuŋu ŋarrakalaŋuwuy, nhaltjana ŋarra yukurranha nhinanha. Beŋuru liŋgu yana ŋurruŋuru ŋarra ŋuli romnhanydja ŋayathanha yukurranha baṯ bitjana, liŋgu ŋarranydja dhuwala Rom-dharraymirri yolŋu. \v 6 Ga dhuwalana ŋarra yulŋunydja dhärrana yukurra dhä-wirrka'yunarawuna, liŋgu ŋarra yukurra märr-yuwalkthirri ga märr-gatjpu'yun manapan ŋurukuna ŋunhi Godthu dhawu'-nherrara ŋilimurruŋgu ŋunhi märi'munha walalanha. \v 7 Walalanydja ŋunhiyi 12 miṯtji Yitjuralpuyŋunydja ŋuli yukurranha buku-ŋal'yuna nhanŋu Godkunydja bitjana liŋgu munha-ŋupana ga walu-ŋupana, liŋgu walalanydja ŋuli ŋunhiyi yukurranha gatjpu'yuna muka dhukarr-nhänha ŋurikina ŋunhi Godthu dhawu'mirriyaŋala. Ga ŋarrapinydja yukurra dhuwala galkundhi yana, gatjpu'yun dhukarr-nhäma ŋuriki bili waŋganygu ŋunhi ŋayi Godthu dhawu'-nherrara. Ga dhiyakuyina ŋayaŋuwu ŋunhi walala yukurra Djuwsthunydja malayu ŋarranhanydja yätj-ḻakaramana. \v 8 Nhäku nhuma ŋuli guyaŋirri Godnhanydja, yanapi ŋayi yurru yaka gaŋgathinyamirriyama yolŋunha rakunyŋuru? \p \v 9 “Ŋarrapinydja ŋuli ŋunhi ŋäthilinydja yaka märr-yuwalkthinya ŋanya Djesunhanydja ŋunhi Natjurippuynhanydja. Ŋarra ŋuli guyaŋinyanydja yanapi ŋunhiyinydja dhunupa ŋarraku bunharawu murrkay'kunharawu ŋurikinydja walalaŋgu ŋunhi walala ŋuli Djesunha yäku ḻakaranha. \v 10 Bala ŋarra ŋuli yukurranha marina walalaŋgu djämanydja ŋäthilinydja ŋunhala Djurutjalamdja. Yo, ŋuriŋi ŋurruŋuyunydja wal'ŋu ḏalkarra'mirriyu yolŋu'-yulŋuyu ŋarranha nherrara dhiyakuyi djämawu, bala ŋarra ḻoḻulili galkara yukurrana Garraywu yolŋunha walalanha”, ga ŋunhi walala ŋuli djuy'yuna rakunydhinyaralilinydja, bala ŋarranydja ŋuli waŋanha bitjana, ‘Yo, manymaknha ŋunhiyinydja, walala' yurru rakunydhirri.’ \v 11 Bitjana liŋgu ŋarranydja ŋuli ŋunhi ŋäthilinydja marrtjinya ŋunha walalaŋgala buku-ŋal'yunaramirrililinydja ŋunhi buṉbulili malaŋulili, ga ŋunhalayi ŋarra ŋuli walalanha bartjunmaranhana yukurranha bunhana. Ŋarra ŋuli waŋanha bitjana, ‘Ma' bilyurrana walala dhipuŋuruyinydjayi romŋuru, bala yätj-ḻakaraŋana ŋanya Djesunhanydja,’ bitjana ŋarra ŋuli waŋanha, liŋgu wirrkinydja ŋarra ŋuli walalanha ŋunhi nyamir'yunana nhänhanydja ŋunhimalayi. Ga marrtjinya ŋarra ŋuli barrkulili wäŋalili maḻŋ'maranharawu ŋuriki Garraywalaŋumirriwu walalaŋgu yolŋu'-yulŋuwu, bunharawu ga ŋayaŋu-yätjkunharawuna walalaŋgu. \s1 Bol ḻakaranhamina ŋurikiynha ŋunhi ŋayi bilyurruna bala malthurrunana Djesuwa \p \v 12 “Waŋganymirri ŋuriŋi ŋurru'-ŋurruŋuyu wal'ŋu ḏalkarra'mirriyu walalay wekaŋala ŋarrakala djorra', märr ŋarra yurru marrtji bala ŋunhimala Damatjkalili wäŋalili märranharawu ga bunharawu ŋuriki Garraywalaŋumirriwu yolŋu'-yulŋuwu. \v 13 Yo, marrtjinanydja ŋanapurru yukurrana yana liŋgu-u-u, wäŋgaŋalanydja-a-a balayi-i-i, ga gandarrŋura ḏämbuyuna waluyu, bala ŋayinydja maḻŋ'thurrunana ŋarrakala ŋunhili yana bäyma. Nhäŋala ŋarra djarraṯawun' biyapulnha wal'ŋu bathalana, djuḻkmaraŋalana yukurrana walunhanydja, ŋayi djarraṯawun'thinanydja ŋunhi beŋuru djiwarr'ŋuru, bala warrpam'nha monyguŋala ŋarranha ga wiripu-guḻku'nha ŋunhi bitjarrayi liŋgu, ŋunhi walala yukurrana malthurruna ŋarraku. \v 14 Bukmaknha ŋanapurru galkinanydja yukurrana munatha'lilina, bala ŋarra ŋäkula rirrakaynha, ŋayi waŋananydja ŋarranha dhärukkurrunydja Yipurukurru bitjarra, ‘Djol, Djol. Nhäku nhe yukurra dhuwala ŋayaŋu-yätjkuma ŋarranhanydja? Ŋunhiyinydja ŋayi yukurra Godthu dhumurr'yunna nhuna. Ŋuli nhe yurru yarryundja, ŋunhinydja nhepina yurru burakirri ŋayaŋu-yätjthirri.’ \v 15 Ga ŋarranydja waŋana balanydja dhä-wirrka'yurruna bitjarra, ‘Yol dhuwala nhe yolŋunydja Garray?’ bitjarra. Ga ŋayinydja waŋana bitjarra, ‘Ŋarranydja dhuwala Djesu, ŋunhiyi ŋunhi nhe yukurra ŋayaŋu-yätjkuma ŋarranha. \v 16 Ma' gaŋgathiyana ga dhärriyana. Dhuwalanydja ŋarra maḻŋ'maranhaminanydja nhokala, liŋgu ŋarra nhuna djarr'yurrunana. Nhenydja yurru ŋarraku djämamirrina. Nhe yurru ḻakarama yolŋu'-yulŋuwana ŋurupana, nhaltjarra nhe nhäŋala ŋarranha dhiyaŋu-wala gäthura, ga bitjandhi nhe yurru ḻakaramayi ŋunhanydja malanha ŋunhi ŋarra yurru nhuŋu yalala ḻakarama milkuma. \v 17 Ŋarra yurru nhuna gunganhamirriyamanydja ŋuliŋuru Djuwskalanydja nhokalaŋuwalanydja yolŋu'-yulŋuwala, ga ŋurukala ŋunhi mulku'-mulkuruwalanydja; yaka walala yurru nhuna buma murrkay'kumanydja. Yo, ŋarranydja yurru nhuna djuy'yunna ŋurikala mulku'-mulkuruwalanydja walalaŋgala, \v 18 märr ŋuliwitjan nhokalanydja dhärukkurru ŋarra yurru walalanha maŋutji ḻapmaramana, märr yurru walala nhämana wal'ŋu, bala bilyunna ŋuliŋuru buku-munha'ŋurunydja bala djarraṯawun'lilina. Walala yurru ŋanydjaḻa'yun yukurra gonha'yunna ŋunhinydja Mokuywunydja rom ŋurikinydja, bala märr-yuwalkthirrina yurru ŋarranha, märr yurru Godthunydja walalaŋgalaŋuwuy yätjpuy bäy-ḻakaramana biḏiwiḏitjkumana. Bala ŋuliŋuruyinydja ŋunhiyi mulku'-mulkuru yolŋu'-yulŋu yurru dhärra Godkuna wal'ŋu yolŋu walala, mala-manapanmirrina ŋurikalana wiripu-guḻku'walana ŋunhi walalanha ŋayi liŋgu ŋayaŋu-ḏarrtjalkkuŋala, ŋuriŋina ŋunhi walala märr-yuwalkthina ga märr-nherraṉmina ŋarrakala.’ Bitjan ŋayi Garray waŋanydja ŋarrakala. \s1 Giŋ-Goripayu yaka ŋula yätj maḻŋ'maraŋala Bolwala \p \v 19 “Yo, Buŋgawa Goripa, bitjarrayi ŋayi Djesu maḻŋ'maranhaminanydja ŋarrakala ŋulaŋuru djiwarr'ŋurunydja, bala ŋarra dhunupa märraŋalana dhäruktja ŋanya. \v 20 Ŋurruŋunydja ŋarra ḻakaraŋala ŋunhala yolŋu'-yulŋuwala Damatjka wäŋaŋura, bala ŋarra roŋiyirrina balayi Djurutjalamliliyi, ga ŋunhalanydja ŋarra ḻakaraŋalayi yana. Yo, ḻakaraŋalanydja ŋarra ḻiw'maraŋala yana ŋuliwitjarra Djudiyakurrunydja, ga ḻakaraŋalayi ŋarra yana ŋurupa mulku'-mulkuruwanydja. Bukmakpa yana birrka'-mirriwana ŋarra ḻakaraŋalanydja, märr yurru walala yukurra ŋanydjala'yunna walalaŋgalay yätjŋurunydja romŋuru nhanukala Godkalana. Ga bitjarrayi bili ŋarra ḻakaraŋala walalambala bitjarranydja, ‘Nhuma yurru nhina rom-ŋamathirrina, märr yurru walala yolŋu'-yulŋuyu nhämana, ŋunhi nhenydja yuwalknha ŋanydjaḻa'yurruna, ḏaḏaw-yurrunana manapara nhokiyingalaŋuŋurunydja gatjaḻŋuru yätjŋurunydja.’ Bitjanayinydja ŋarra ŋuli ḻakaranhayi yana bukmakku yolŋu'-yulŋuwu. \p \v 21 “Yurru walalanydja Djuwstja ŋunhi bäpurru yolŋu walala yaka warray ḏukṯuk ŋurikiyi dhärukku ŋänharawu, bala walala mulkanana ŋarranha, ŋunhi ŋarra yukurrana buku-ŋal'yurruna ŋunhili Godkala Buṉbuŋura. Walala bini bunha muka ŋarranha yolŋunydja. \v 22 Yurru ŋayinydja Godthunydja ŋarranha yukurrana guŋga'yurruna warray, yana liŋgu ga dhiyaŋu-wala dhuwala gäthura. Bala dhuwalana ŋarra dhärra yukurra ḻakaranhamirrina ŋarranhawuy ŋarra yukurra nhumalaŋgala, dhiyakala walalaŋgala ŋurru'-ŋurruŋuwala wal'ŋu ga ŋurikala gali'wuywala walalaŋgala. Yurru ŋarra yukurra ḻakaramanydja ŋunhiyi liŋgu yana ŋupanayŋu ŋunhi Mawtjitjthu ga wiripu-guḻku'yu dhäwu-gänharamirriyu walalay yukurrana ḻakaraŋala be ŋäthili, ŋunhi walala waŋana ḻakaraŋala bitjarra, \v 23 ‘Godku dhawu'-nherraṉaranydja yolŋu Christ yurru burakirri, ga dhäŋuru ŋuliŋuruyinydja ŋayi yurru ŋunhiyi gaŋgathirrina beŋuru moluŋuru ŋäthilinydja, ga ŋuliwitjanna ŋayinydja yurru ŋunhi ḻakarama djarraṯawun' yolŋu'-yulŋuwala nhanukiyingalaŋuwalanydja, ga bitjandhi liŋgu mulku'-mulkuruwalanydja ŋayi yurru yukurra ḻakarama dhukarr ŋunhi djarraṯawun'-mirrinydja.’ Yo, dhuwalayinydja yuwalkthina yana maḻŋ'thurrunanydja.” \p \v 24 Yo, ŋayi ŋunhi Bolnydja mukthurruna yana waŋana yukurrana, bala dhärukmirrinha yana ŋayi Bitjthayunydja ŋanya mukmaraŋala, yatjurruna dhika waŋana bitjarra, “Way mukthurrana. Bawa'yunna nhe yukurra dhuwala. Guḻku'wu warray nhe yukurrana marŋgithinanydja ŋunhi, bala nhe yukurra bawa'yunna dhuwala ŋuriŋiyina marŋgithinyarayuna.” \p \v 25 Ga ŋayinydja waŋana Bolnydja bitjarra, “Ŋurruŋu Bitjtha! Yaka ŋarra dhuwala bawa'yurruna. Dhuwalayinydja dhäruk ŋarra yukurra waŋa yuwalknha ga dhunupana. \v 26 Ŋayipinydja dhuwali Buŋgawa Goripanydja marŋgi muka dhiyakuyi malaŋuwu; nhanukalaynha ŋarra dhuwala yukurra waŋanydja dhunupana, liŋgu dhuwalayinydja nhä malanha maḻŋ'thurruna warraŋul warray. Ŋayipinydja nhäŋala muka, ga marŋgina ŋayi, liŋgu dhuwalayinydja nhä malanha maḻŋ'thurruna yaka djuḻuḻ'yunaranydja. \v 27 Buŋgawa Goripal Märr-yuwalkthirri muka nhe yukurra dhäwu'-gänharamirriwalanydja yolŋu'-yulŋuwala? Ŋarranydja marŋgi nhuŋu, ŋunhi nhenydja yuwalk yana märr-yuwalkthirri yukurra.” \p \v 28 Ga ŋayinydja waŋana ŋunhi Giŋ-Goripanydja bitjarra, “Galkina nhenydja dhuwala yurru ŋarranhana bilmarama ŋiniya?... märr yurru ŋarrana malthun dhiyakiyinydjayi romgu Garraywalaŋunydja?” \p \v 29 Ga ŋayinydja waŋana Bolnydja balanydja bitjarra, “Mak dhumbuḻ'yu waluyu, mak weyindhu nhenydja yurru bilyunna, yurru ŋarranydja yukurra bukumirriyama Godnha nhuŋu, ga dhiyaku walalaŋgu wiripu-guḻku'wu bukmakku yana; ŋarranydja ḏukṯuk nhumalaŋgu nhuma yurru bukmak balanyara bitjan dhuwala ŋarra. Yurru yaka ŋarra ḏukṯuk nhuma yurru garrpiṉaranydja djiŋdjiŋ'mirrinydja bitjan dhuwala gay' ŋarra. Ŋarranydja dhuwala ḏukṯuk nhumalaŋgu nhuma yurru dhayaḻayirri ŋunha ŋayaŋu nhumalaŋgu, bitjan dhuwala ŋarra.” Bitjarrayina ŋayi Bolyu ḻakaraŋalanydja. \p \v 30 Bala ŋayi ŋunhi ŋurruŋunydja Goripanydja gaŋgathinana, ga yapa'mirriŋu nhanŋu, ga Bitjtha, ga wiripu-guḻku' yolŋu'-yulŋu, bala walala wäŋgaŋala dhawa-yawaṯthurrunana. \v 31 Bala walala waŋanhaminanydja marrtjina bitjarrana. “Dhiyaŋunydjayi yolŋuyu yaka warray djäma ŋula nhä yätjkuŋala. Yaka dhuwala ŋamakurru' ŋunhi ŋilimurru yurru ŋayathama ŋanya ŋunha ḻoḻuŋuranydja, ga yakana ŋilimurru yurru buma ŋanya murrkay'kumanydja.” \p \v 32 Ga ŋayinydja waŋana Buŋgawa Goripanydja Bitjthawalanydja bitjarra, “Ŋunhi ŋayi bini ŋunhayi ḏarramu yaka waŋanha bitjana, ‘Ŋarranydja yurru marrtji bala Djetjawala dhä-wirrka'yunarawu,’ bitjananydja, ŋilimurrunydja bini ŋanya dhawaṯmaranha warray ḻoḻuŋuru. Yurru nhenydja ŋanya yurru djuy'yunna yana balayi Djetjawalana.” \c 27 \s1 Bol ŋurru-yirr'yurrunana marrtjina Rawumlili mitjiyayu \p \v 1 Yo, bala walala ŋurru-nherrarana djuy'yunarawuna nhanŋu Bolwu, ŋayi yurru mitjiyayuna marrtji bala Yitalililina wäŋalili makarrlili. Bala ŋayinydja ŋunhi Bitjthayunydja wekaŋala Bolnha ga wiripu-guḻku'nha ḏap-ḏapmaranharawuynhanydja walalanha goŋlili ŋurruŋuwala wal'ŋu miriŋuwala yäkuwala Djuliyatjkala, ŋunhi ŋayinydja ŋunhiyinydjayi ŋurruŋu wal'ŋu ŋuriki Djetjawalaŋuwu miriŋuwu miṯtjiwu; ŋayina yurru gäma ŋanya Bolnha bala Rawumlili dhä-wirrka'yunarawunydja. \v 2 Ga ŋunhiliyinydja mitjiya yukurrana dhärrana yolŋuwu Daramitiyambuyŋuwu wäŋawuywu, yurru girri'-ŋamathina ŋayi yukurrana ŋunhiyi yulŋunydja dhärrananydja gurku'yurrunana bala Yaytjalilina. Bala ŋanapurrunydja marrtjina yana, bala wapthunna yukurra ŋunhimalayi mitjiyalilinydja, dhunupa marrtjina; ŋarrapi Lok ga wiripunydja Matjataniyawuy wäŋawuy yäku Yarataka, ŋurukuy ŋayi Dhatjalunikawuy, ŋilinyu maṉḏa yukurra ŋunhi marrtjinydja galki nhanukala Bolwalanydja. \p \v 3 Marrtjinydja ŋanapurru yukurra-a-a ŋuriŋi bala marthaŋayunydja, ga yana liŋgu wiripuŋuyuna ḏaykun'thu ŋanapurru dhawaṯthun Djäytannha wäŋaŋura. Ŋayinydja ŋunhinydjayi djäkamirrinydja nhanŋu yolŋu yäku Djuliyatjtja, ḻatju'thirri dhika ŋayi nhanŋu Bolwu, bala ŋayi ŋanya djuy'yunna dhawatmaramana, märr yurru ŋayi withiyan lundu'mirriŋunha walalanha ŋurikiywuynha wäŋawuynha, märr yurru walala djäka ga guŋga'yun ŋanya. \p \v 4 Ga ŋuliŋuruyinydja ŋanapurru mukthunna yana marrtji yukurra-a-a, bala ŋayi watanydja ŋunhili bunanana märr ŋuli ya', bala ŋanapurru yukurra marrtjinydja ŋunhi ḻäykurru, galkikurruna yana ŋuliwitjan runu'kurru, galki Djaparatjkurruna gali'kurru. \v 5 Marrtjinydja ŋanapurru yukurra yana liŋgu-u-u, ga djuḻkmarama ŋanapurru Djilitjiya wäŋa ga Bambiliya, yana liŋgu-u-u ga dhawaṯthundja ŋanapurru Mayarana wäŋaŋura, makarrŋuranydja Litjiyana. \v 6 Ŋunhalayi wäŋaŋura Bolwala djäkamirriyu yolŋuyu maḻŋ'maraŋala wiripuna mitjiya, ŋulaŋuru wäŋaŋuru Yaliktjandaraŋuru, ŋunhi ŋayinydja yukurrana ŋunhiyinydja mitjiya dhärrana girri'-ŋamathina bala Yitalililina wäŋalili. Bala ŋanapurru dhunupana wapthurrunana yukurrana, bala marrtjinana yana. \p \v 7 Marrtjina ŋanapurru yukurrana ga-ga-ga-gaaa, yurru bulnha ŋanapurru yukurrana marrtjinanydja bala, liŋgu gapu ga wata gaŋgathina bathalayina dhika wal'ŋu. Yo, marrtjinanydja ŋanapurru yukurrana bala-a-a, ḻurrkun'thu ḏaykun'thu, yana liŋgu-u-u ga mulkana Näditjnha. Ŋayinydja ŋunhi watayunydja yukurrana wirrkina dhika bo'yurruna ŋunhi mitjiyanhanydja ga ŋanapurrunha, bala ŋanapurrunydja liliyi buḏapthun runu'lili yäkulili Guritalili, liŋgu ŋunhinydja wäŋa märr-wapurarr'nha. Mukthurruna yana ŋanapurru marrtjinanydja yukurrana ŋuliwitjarra galkikurru yana bala, djuḻkthunmaraŋalana marrtjina Djalmuninydja wäŋa. \v 8 Yo, mukthurruna yana ŋanapurru yukurrana marrtjina bala-a-a, ga-ga-gaaa, ga ŋarkula ŋunhi ritjimirriyina dhika be yukurrana gaŋgathina, yana liŋgu-u-u, ga wapurarr'nha ŋanapurru wäŋa maḻŋ'maraŋala, yäku ‘Mulka’ wäŋa, galkina yana Lätjiyana, ga ŋunhalayina ŋanapurru wapthurrunanydja yukurrana beŋuru mitjiyaŋurunydja. \v 9 Yurru dhuḏitjnha ŋunhi walu mitjiyawunydja marrtjinyarawu balayi, liŋgu bulnha ŋanapurru marrtji yukurra bala, ga wata ŋunhi liŋguna bilyurrunana wiripuŋuruna, ga wäŋanydja ŋunhi ritjimirriyinana. Bala ŋayi Bolnydja waŋana walalaŋgala bitjarra, \v 10 “Ŋuli ŋilimurru yurru gonha'yundja dhuwala wäŋa, ga mukthundja yukurra marrtji bala, ŋilimurrunydja yurru bathalalilina marilili gulŋiyirri. Mitjiyanydja yurru dhuwala ḏaw'yunna, ga dhika nhä malanha girri' yurru marrtji winya'yunna, ga yolŋu walala yurru murrmurryunna ŋunhalayina ritjimirriŋurana wäŋaŋura.” \p \v 11-12 Ga ŋayinydja ŋunhi mitjiya-gänharamirrinydja yolŋu waŋana bitjarra. “Ŋilimurrunydja yurru marrtji yana mukthun. Dhuwalanydja yakana ŋamakurru' ŋilimurru yurru nhina yukurra dhiyala balanyarayunydja waluyu.” Ga ŋayinydja ŋunhi Bolwu djäkamirrinydja mäkiri'-witjurruna ŋuriki mitjiya-gänharamirriwu yolŋuwu, ga mitjiya-waṯaŋuwu ŋurikiyi; yakana ŋayi mäkiri'-witjurruna Bolwunydja, ŋunhi nhaltjarra ŋayi waŋana yukurrana. Bala ŋanapurrunydja mukthurruna warray marrtjina yana yukurrana, liŋgu walala ŋunhi ḏarramuwurru ḏukṯukthina marrtjinyarawu wäŋawu Benikku yäkuwu, liŋgu ŋunhiyina ŋamakurru' nhinanharawu ŋanapurruŋgunydja, yana liŋgu ga ḏiwukthun ŋayi yurru ŋunhiyi wäŋa ŋanapurruŋgu. \s1 Mitjiyanydja ḏaw'yurrunana, ga yolŋunydja walala bukmak walŋathina \p \v 13 Waŋganymirrinydja waluyu ḻatju' dhika wata bo'yurruna yukurrana djalathaŋ'ŋuru, bala walala guyaŋina bitjarrana, “Gul' ŋilimurru marrtjina. Liŋguna dhuwala ḻatju'thinana,” bitjarra walala guyaŋina, yanapi ŋanapurru marrtji yukirri walŋathina bala. Bala walala warryurrunana ŋunhi ḻukunydja yukurrana mitjiyawuynydja, bala marrtjinana dhunupana, yurru marrtjinanydja ŋanapurru yukurrana galkikurru yana bala dhurrwuyurruna ŋunhiyi runu'nha Guritanha yäku. \v 14 Yaka weyin, bala ŋayinydja wiripuŋuyinana ŋunhiliyinydja wata bilyurruna, bala bo'yurruna wirrkina dhikana ŋunhiyi mitjiyanhanydja wiripuŋuŋuruna gali'ŋuru. \v 15 Walala djälthina ŋanapurru bini nhinanha galki wäŋaŋura, yurru gulkuruna; yana ŋayi watayunydja yukurrana ŋuriŋiyinydja bathalayunydja gäŋalana ŋanapurrunha, yana liŋgu-u-u ga bena-wala dhulmulilina. \v 16-17 Marrtjinanydja ŋanapurru, ga djuḻkmaraŋala ŋunhi yutjuwaḻa runu' Gota yäku; märr-gaŋga wäŋa ŋayi ŋunhiyi galkithina, bala walala märraŋala ḻaw'maraŋala ŋunhi yutjuwaḻa mitjiya, djunama yindililina ŋal'maraŋala mitjiyalili, bala ḏap-ḏapmaraŋalana. Yurru ḏälnha walala djämanydja ŋunhi yukurrana. Ga bitjarrayi bili walala ḏap-ḏapmaraŋalayi ŋunhi mitjiyanha bathalanhanydja, ḏälkuŋalayi yana raki'yuna malaŋuyu. Yo, wirrkina walala barrarina, liŋgu ŋunhina walala guyaŋina ŋayi bini ŋunhi mitjiya baralalilina ŋal'yuna, galkina yana wäŋaŋura Lipiyana. Bala walala ŋunhi garrurrunydja yupmaraŋala ŋoylilina, bala ŋayi ŋanapurrunha watayuna yana yukurrana bo'yurruna gäŋalanydja bala. \p \v 18 Yo, bitjarrana liŋguna yukurrana dhärrananydja ŋunhiyi wärrkthinyarana, ga wiripuŋuyunydja ḏaykun'thu, bala walala yukurrana djalkthu'-djalkthurrunana girri'na beŋuru mitjiyaŋuru bala gapulilina, märr yurru ŋayi ruwaŋga'na ŋunhi mitjiya marrtji yukurra. \v 19 Mukthurrunana ŋunhiyi wärrktja marrtjina yukurrana, ga wiripuŋuyunydja waluyu walala warrkuḻuŋala ŋuliŋuru mitjiyaŋuru dhulmuŋuru ŋurikiy mitjiyawuynha girri' ŋonuŋmirrina, walalaŋgalay walala goŋdhuna djalkthurruna. \v 20 Yo, wata ga gapu ŋunhiyi ritjimirriyinana yukurrana bitjarrana liŋguna munhamandhinana, yakana ŋula ḏaḏawyurruna. Yakana ŋanapurru nhäŋala walunha ga ganyu' malanha, ga ŋayi yukurrana ŋunhi watanydja bena bathalana bo'yurruna. Ŋanapurru guyaŋina yanapi ŋanapurru yurru ŋunhilinydja ŋurru-ḻupthunna ga murrmurryunna bitjarra. \p \v 21 Yo, weyinŋumirrina walu-ŋuparrana walala yukurrana nhinananydja ŋunhilinydja ŋoy-ŋathamiriwnha, yakana ḻukana ŋatha. Bala ŋayinydja ŋunhi Bolnydja gaŋgathina, bala ŋayi waŋana walalanha bitjarrana. “Way nhuma ḏarramuwurru, nhuma bini mäkiri'-witjuna ŋarraku ŋunhala muka bäyma, Gurita muka wäŋaŋura. ŋunhalayi muka bini ŋilimurru nhinanha, märr bini ŋilimurru yaka muka ŋula nhä djalkthunna, ga yaka bini ŋayi mitjiya ḏaw'yuna. \v 22 Yurru yaka walala warwuyurranydja ga ŋoy-wilaŋ'thurranydja nhiniya. Märr-ŋamathiya biyaka yana walala, liŋgu yaka yurru dhuwala ŋula waŋgany yolŋu rakunydhirri. Dhuwala liŋgu waŋgany mitjiya yurru bakthundja ga muṉguythirrinydja, yurru yolŋunydja walala yurru dhuwala bukmak walŋathirri. \v 23 Liŋgu yawungunydja munhaku Godku djiwarr'wuy dhäwu'mirri yolŋu maḻŋ'thuna ŋarrakala; ŋuriŋiyi ŋarrakala Waŋarryu ŋunhi nhanŋu ŋarra ŋuli yukurra buku-ŋal'yun, ŋayi ŋunhi ŋanya djuy'yurruna lili ŋarrakalanydja. Marrtjinanydja ŋayi, bala dhärrana galki ŋarrakala, \v 24 bala waŋana bitjarrana, “Bol, yaka ŋoy-wilaŋ'thurranydja barrariyanydja. Yuwalk nhe yurru yukurra dhärra gumurrŋura ŋunhala Djetjawalanydja. Godtja nhuŋu yukurra märr-ŋamathirri, märryu-ḏapmarama ŋayi nhuna yukurra, bala ŋayi wekaŋalanydja nhuŋu ŋunhinha walalanha ŋunhi walala dhiyalaŋumi mitjiyaŋura bukmak, walŋathirri walala yurru yana yulŋunydja manapan nhokala.” Bitjarrana ŋayi yukurrana ŋuriŋiyi ḻakaraŋalanydja. \v 25 Yakana beyaṉiyiyanydja. Märr-ŋamathiya biyaka yolŋunydja, liŋgu ŋarranydja dhuwala yukurra märr-yuwalkthirri Godnha ŋanyapinyay yana; ŋunhiyinydjayi ŋunhi ŋayi ḻakaraŋala yurru maḻŋ'thunna. \v 26 Yo, watayunydja yurru bo'yun ŋilimurrunha bala runu'lilina wäŋalilinydja, ga ŋunhalayina yurru ŋayi mitjiyanydja baṉḏany'thirri gaṯthun.” Bitjarra ŋayi yukurrana Bolyu ḻakaraŋalanydja walalambala. \p \v 27 Ŋunhiyi wärrktja yukurrana dhärrana yära bitjarra liŋguna ŋula nhämunha'na, 14-nha munhanydja ŋupara, gäŋala ŋayi yukurrana ŋanapurrunha ŋuliyinydja be wulangurruna, yana liŋgu-u-u ga buku-ranguna dhikana, bala walala ŋunhi mitjiyawuy-djämamirriyunydja walalay guyaŋina bitjarrana, “Galkina mak dhuwala yulŋunydja ŋilimurru wäŋaŋurana. Dhika mak märr-dhaŋawukŋurana dhuwala ŋilimurru yulŋunydja. Ŋilimurru mak gatjarr'yun go.” \v 28 Bala walala raki'na ŋula nhämirrina ḏupthurruna ŋonuŋnha, dhuryunmaraŋalana marrtjina bala-a-a, ga munatha' ŋunhi mulkana, bala walala balayi warryurruna roŋiyinayi, bala nhäŋalanydja gapunydja ŋunhi märr-dhulupurr bay', 120 djakany'tja dhuwalayi. Ga biyapul walala giṯthurruna bala marrtjina, ga biyapul walala gatjarr'yurruna, ga maḻŋ'maraŋalanydja walala raki'ŋuranydja ŋunhiliminydja ga 90-na djaka', märr-ḏaŋawuknha wal'ŋu yana. \v 29 Bala walala barrarinana, ga waŋana bitjarrana, “Way dhuwalanydja mak gonha guṉḏamirrina wäŋanydja. Mak ŋayi yurru mitjiyanydja ḏaw'yunna,” bitjarra. Bala walala ḏämbumiriwnha ḻukunydja ŋurikiy mitjiyawuy ḏupthurruna ŋonuŋmirrina, märr yurru ŋayi yaka ŋunhiyi mitjiya biyapul giṯthun marrtji bala. Ga ŋunhilinydja ŋanapurru yukurrana nhinananydja galkurrunana-a-a djaḏaw'yunarawuna. \p \v 30 Ga walala wiripu-guḻku'yunydja ŋuriŋi djämamirriyu mitjiyawuyyunydja guyaŋina buku-wanaŋ'thurrunana, bala waŋanhamina bitjanmina, “Ŋilimurru djaw'yunna ŋi?... dhuwala yutjuwaḻany'tja mitjiya gayulnha. Ŋilimurruwaynha marrtji yurru raŋililinydja dhawaṯthun,” bitjarra. Bala walala yupmaraŋala ŋunhiyi mitjiya yutjuwaḻany'tja gapulilina ŋunhana wal'ŋu. Bala walala mayali'-wilkthurrunanydja waŋana bitjarrana, “Bala ŋanapurru yurru dhuwala ŋunha ya' ŋurrulili, ḻuku mitjiyawuy ḏapmarama ḏälku'-ḏalkuma.” \v 31 Ga ŋayi Bolyunydja waŋana ŋurikala nhanukiyingalaŋuwala djäkamirriwala yolŋuwala bitjarra, “Ŋunhi walala yurru ŋuruŋunydja ḏarramuwurruyu gonha'yun dhuwala mitjiyanydja, nhumanydja yurru bukmak yakana walŋathirri.” \v 32 Bala walala ŋunhi miriŋunydja wiripu-guḻkuny'tja mäkiri'-witjurrunana nhanŋu Bolwu, bala dhunupa walala rakiny'tja guḻkthurrunana, bala ŋayi ŋunhi mitjiya yutjuwaḻany'tja wakwakthurrunana-wala yana yolŋumiriwnha. \p \v 33 Galkina ŋunhi walunydja djaḏaw'yurrunana marrtjina, bala ŋayi Bolnydja waŋana bitjarrana, “Ma' ŋathanydja walala ḻukiyana marrtjiya. Weyinnha dhuwala nhuma nhinananydja yukurrana, yakana nhuma ŋatha ḻukana. \v 34 Ŋay' ḻukiyana ŋathanydja, märr yurru nhe ganydjarrmirriyirri. Yuwalk ŋarra nhumalaŋgu yukurra dhuwala ḻakaramanydja. Nhuma dhuwala walala yurru walŋamirri yana dhawa-yawaṯthundja raŋililinydja, yakana ŋula waŋgany marwat yurru nhe winya'yun.” \v 35 Bala ŋuliŋuruyinydja Bolyu ŋayipi märraŋala ŋatha ŋunhi, bala ŋayi bukumirriyaŋalanydja, buku-wekaŋala Godnha ŋurikiyi ŋathawu, ḏaw'yurrunanydja, bala ḻukanana. \p \v 36 Bala walalaŋgu barrarinydja ŋunhi winya'yurruna, bala dhunupana ḻukanana walala ŋathana. \v 37 Yo, gulku' mirithirri ŋanapurru yulŋunydja ŋunhilimi mitjiyaŋuranydja, märrma' wandurut ga 76 miṯtjinydja. \v 38 Ga dhäŋuru ŋuliŋurunydja ŋunhi ŋanapurru yukurrana ḻukana ŋatha, ga bukmak ŋanapurru maranhumirrina warrpam'nha, bala walala bukmaktja ŋatha malanha djalkthurrunana yukurrana gapulilina, mitjiyanhana ŋunhina ruwaŋga'kuŋala. \p \v 39 Bala ŋayi ŋunhi djaḏaw'yurruna wäŋanydja, ga ŋanapurru ŋuliŋuru mitjiyaŋurunydja nhäŋalana raŋinydja ŋunhi, yakana barrku, yurru yakana ŋanapurru dharaŋara nhäŋala ŋunhiyi wäŋanydja. Yana ŋanapurru wäŋa ŋunhiyi ḻikan-wilŋ'thunara nhäŋalanydja, raŋi ŋunhi, bala walala waŋanhamina bitjanmina, “Gul' ŋilimurru marrtji ŋunhayi mak gatjarr'yun,” bitjarra. \v 40 Bala walala ḻukunydja ŋunhiyi guḻkthurrunana mitjiyawuynydja ŋurikiynydja, bala yana dhayaḻakuŋalana ginydjirraŋ'tja, bala walala ŋal'maraŋala garrurrunydja, märr yurru walalanha ŋayi watayuna bo'yun balayi ŋunhamalayi raŋililinydja. \v 41 Märr-gurriri ŋayi ŋunhiyi dharyar'yurruna marrtjina mitjiyanydja, bala yana ŋal'yurruna munatha'lilina. Ŋunhi ŋurrunydja ŋunhiyi mitjiya gaṯthurruna dhoḻulilina, bala ŋayi yukurrana ŋuriŋiyi gapuyunydja bumarana dhuḏinydja ŋunhi wal'ŋu mitjiyanha, bala ŋayi mitjiyanydja ŋunhi marrtjina ḏaw'-ḏawyurrunana ŋuriŋiyinayi gapuyuna. \p \v 42 Bala walala ŋunhi miriŋunydja ŋunhili mitjiyaŋura waŋana bitjarra, “Ŋilimurru way bumana dhuwalanydja yolŋu'-yulŋunha ya', ḏap-ḏapmaranharawuynhanydja. walalanha, märr yurru walala yaka marrtji waythunmirri, bala winya'-winyayun ŋunhalayi wäŋaŋuranydja.” \p \v 43 Ga ŋayi Bolwalanydja djäkamirriyu yolŋuyu waŋana bitjarra, “Yaka walalanha buŋa.” Bitjarrayinydja ŋayi waŋana, liŋgu ŋayi ḏukṯukthina ŋunhiyi walŋakunharawu nhanŋu Bolwu. Bala ŋayi ŋuriŋi ŋurruŋuyunydja wal'ŋu yolŋuyu waŋana bitjarra walalanha, “Gatjuy, nhumanydja marŋgimirrinydja waythunarawu, wapthurru dhurrwu-yurrwuṯthurrana yukirriya ŋäthilina, bala waythunmiyana ŋunhana ya' raŋililina. \v 44 Ga nhuma ŋunhi dhuŋamirrinydja waythunarawu, nhumanydja yurru wapthun dhurrwuṯthun, ga ŋunhalayi gapuŋuranydja yurru nhuma märra'-marrama bäpaŋ malanha, bala ŋal'yurra ŋunhimalayina, märr nhuma yurru ŋuriŋiyina bala waythun marrtji raŋililinydja ŋunhanydja.” \p Bala walala wapthurrunana yukurrana dhurrwuṯthurrunana, bala dhunupa waythunminana, dhawa-yawaṯthurrunana bala-a-a, yana liŋgu-u-u ga dhawaṯthurruna walala ŋunhili raŋiŋura, bukmak yana walala, yaka ŋula waŋgany gulwulyurruna rakunydhina. \c 28 \s1 Bolnha ḻäwuŋala bäpiyu, yurru yaka ŋayi rakunydhinanydja ŋuriŋiyi \p \v 1 Yo, bukmaknha ŋanapurru ŋunhi dhawa-yawaṯthurruna walŋamirrina ŋunhili wäŋaŋuranydja, yurru ŋanapurru ŋunhi maḻŋ'maranhaminanydja, Muluta warray ŋunhiyi runu'ŋura wäŋaŋuranydja. \v 2 Ŋunhiyi runu'puyŋu wäŋawuy yolŋu'-yulŋu mirithina ŋanapurruŋgu dhika gumurr-ŋamathinanydja walala, mel-wuyunaramirriŋga yana ŋanapurruŋgu, yurru ŋunhi dharyurruna marrtjina yulŋunydja waltjaṉdhu, ga ŋulwitjthu yukurrana watayu bo'yurruna. Ŋanapurrunydja guyiŋarrmina mirithinana, bala walala yukurrana djäma gurthana baṯthurruna ŋanapurruŋgu ḻithanmaranharawuna. \p \v 3 Bala ŋayinydja Bolnydja marrtjina ŋayipina bala gurthawuna galkaṉarawu, ḻuŋ'maraŋala dhiṯthurrunanydja gurthanydja malanha rikuny'tja, bala gäŋalana. Gäŋalanydja ŋayi bala, bala rarr'yurrunana gurthalilina, bala ŋayi dhawaraŋ'ŋurunydja ŋuliŋurunydja bäpina dhawaṯthurruna, bala dhunupa ḻäwuŋalana ŋanya goŋnha. \v 4 Walalanydja ŋunhi yolŋu'-yulŋuyunydja nhäŋalana ŋunhi bäpinha goŋlilina nhanukala Bolwala, ŋunhi ŋayi yukurrana dhaŋgaŋala, bala walala waŋanhamina walalawuynha bitjanminana, “Dhuwalanydja mak yolŋu yätj mirithirri; moṉuŋu mak ŋayi dhuwala gonha. Dhawaṯthurrunanydja ŋayi ŋulaŋuru gapuŋurunydja walŋa warray, yurru ŋula yol yaka mak nhanŋu ḏukṯuk nhinanharawu walŋawu. Ŋayinydja yurru rakunydhirrina ŋunhayi yulŋunydja, ŋurukuŋu bäpiwuŋunydja.” \p \v 5 Yurru ŋayi Bolyunydja ŋunhiyi yana djalk-djalkthurrunana bäpinha gurthalilina, yup-nha ŋunhiyi bäpinydja gurthalilina nhärana, yurru yaka ŋayi Bol rirrikthurrunanydja ŋula ŋuriŋiyi. \v 6 Walala yukurrana ŋunhi yolŋu'-yulŋuyunydja nhäŋalana ŋanya Bolnha, wanhaka bini ŋayi ŋunhi buḻ'yunna ŋuriŋiyi bäpiwuŋu ḻäwunhara; walala yukurrana gatjpu'yurrunanydja nhäŋalanydja ŋanya galkinyarawuna rakunydhinyarawuna. Märr-weyinnha walala yukurrana ŋunhi nhäŋalanydja ŋanya, galkurrunanydja be rakunydhinyarawunydja wo nhaltjanarawunydja rirrikthunarawunydja. Nhinana walala yukurrana-a-a, ga bäyŋu warray ŋayi bitjarrayi ŋula. Bala walala waŋanhamina bitjanmina, “Way, ŋunhanydja mak dhuwala, gonha ŋayi Waŋarr bay,” bitjarra. \p \v 7 Ga buŋgawa ŋurikiy wäŋawuynydja yäku Bapaliya, ga wäŋanydja nhanŋu galki, ŋunhi yana bäyma; ŋayina ŋanapurrunha ŋuriŋiyinayi garr'yurrunanydja balayi nhanukiyingalaynydja wäŋalili, ga ŋunhalayina ŋanapurru yukurrana nhinananydja nhanukalana wäŋaŋura ḻurrkun' walu. \p \v 8 Nhanŋu ŋurikiyi buŋgawawu bäpa'mirriŋu ŋorrana yukurrana rirrikthurruna, yurru rerrinydja nhanŋu ŋurikiyi gorrmurthinyaramirri ga waḻurrkwaḻurrk; mirithinana ŋayi rirrikthurrunanydja yukurrana. Bala ŋayi ŋunhi Bolnydja marrtjinana yana balayi, withiyarana ŋanya, bala dhunupana ŋayi Bol goŋ-ŋal'yurrunana yolŋunydja nhanukala, bukumirriyaŋalana manapara nhanŋu. Bala dhunupana ŋayi walŋathinana ḏukthurrunana ŋunhiyi yolŋunydja. \v 9 Ga dhäŋuru ŋuliŋuruyinydja bala wiripu-guḻku'yu yolŋu'-yulŋuyu gäŋala wiripuwurrunhana rerrimirrinha walalanha balayi Bolwala, ga walala yukurrana bukmaknha yolŋunydja walala ŋunhi ḏukthurrunana. \p \v 10 Yo, ŋurikiy wäŋawuy yolŋuyu walalay ŋanapurruŋgu yukurrana weka'-wikaŋala guḻku'na malanha girri', ga ŋunhi ŋanapurru gonha'yurruna ŋunhiyi wäŋanydja bala mitjiyalilina wap-wapthurruna, walala ŋanapurruŋgu yukurrana wekaŋala nhä malanha guḻku'na, marrtjinyarawuna yana ŋanapurruŋgu ŋunhiyinydja gana'na. \s1 Bol bunanana wäŋaŋura Rawumnha \p \v 11 Yo, nhinananydja ŋanapurru yukurrana ŋunhili runu'ŋuranydja ḻurrkun'nha ŋaḻindinydja, yana liŋgu-u-u ga ḏiwukthurruna ḻatju'yina dhika wäŋa. Ga ŋunhalayi ŋäthili runu'ŋura wäŋaŋura mitjiya yukurrana dhärrana ŋulaŋuru Yaliktjandaraŋuru wäŋaŋuru, yäkunydja ŋunhi ŋayi mitjiyanydja ‘Waŋarr ŋurru-maltjaṉa maṉḏanha.’ Yo, ŋunhiyi mitjiya galkurruna yukurrana ŋunhiliyi wapurarr'thinyarawu, bala wapthurrunanydja ŋanapurru yukurrana ŋunhimalayina mitjiyalilinydja, bala marrtjinana dhunupana. \p \v 12 Marrtjinanydja ŋanapurru yukurrana bala-a-a, yana liŋgu ga wäŋa mulkana Djirakutj yäku. Ga nhinana ŋanapurru ŋunhilinydja wäŋaŋura ḻurrkun' walu, bala ŋanapurru marrtjinana. \v 13 Marrtjina ŋanapurru yukurrana ga-ga-gaaa, yana liŋgu ga Retjamnha bunana, makarrŋura Yitalina. Yo, wiripuyuna ḏaykun'thu ŋayi wata yukurrana bo'yurruna djalathaŋŋuruna, märr-gaŋga ya', bala ŋanapurru marrtjinana, yana liŋgu ga waḏutja yana ŋanapurru bunana Butiyalina, ga ŋunhalayinydja ŋanapurru gonha'yurrunana mitjiyanydja ŋunhiyi. \p \v 14 Ga ŋunhiliyi wäŋaŋura yolŋu walala yukurrana nhinana Garraywalaŋumirri walala, ga walala ŋanapurruŋgu gumurr-ŋamathirri ŋunhilinydja wäŋaŋura, bala ŋanapurrunha garr'yunna walalaŋgalay wäŋalili, ga nhina ŋanapurru ŋunhilina walalaŋgala ŋula nhämunha' ḏaykun'. Ga dhäŋuru ŋuliŋuruyinydja ŋanapurru marrtji ḻukuyuna bala Rawumlilinydja. \v 15 Ga ŋunhalanydja Rawumdja Garraywalaŋumirriyu walalay yolŋu'-yulŋuyu ŋäkula ŋunhi ŋayi Bolnydja galkina, bala walala ḻaw'yunna ŋuliŋuruyi Rawumŋurunydja, bala wäŋgaŋalana marrtjina bala gumurr'yurrunana nhanŋu Bolwuna, yana liŋgu ga gandarrŋurana ŋanapurru bunanhaminanydja. Ŋayi nhäŋala walalanha Bolyunydja, bala buku-wurrparana Godnhana, bala ŋayi ŋunhi Bolnydja marrparaŋ'thinana dhikana walalaŋgala ŋunhi märr-ŋamathinyarayunydja. \s1 Bolyu marŋgikuŋala ḻakaraŋala Djesunha Rawum ŋunhala \p \v 16 Marrtjinydja ŋanapurru yukurra ŋuliŋurunydja yanana liŋgu-u-u, ga mulka ŋanapurru Rawumnha wäŋa, ga ŋunhalayi Rawumdja walala nhanŋu Bolwunydja dhayuŋara wäŋana wal'ŋu, yurru bitjarra liŋgu miriŋunydja yolŋu yukurrana nhinana ŋunhiliyi djäkana nhanŋu, nhäŋala ŋanya yukurrana winya'yunaraŋuru. \p \v 17 Yo, ḻurrkun' walu ŋayi nhinananydja Bol ŋunhilinydja, bala dhäŋuru ŋuliŋurunydja ŋayi dhäruknha djuy'yurruna ŋuriki ŋurru'-ŋurruŋuwu yolŋu'-yulŋuwu, Djuwskuna walalaŋgu. Yo, ḻuŋ'maraŋalanydja ŋayi walalanha nhanukalay ŋayi wäŋalilinydja, bala ŋayi Bolnydja waŋana walalaŋgala bitjarrana, “Wäwa walala, yaka ŋarra dhuwala ŋula nhä yätjtja djäma ŋilimurruŋgalaŋuwu miṯtjiwu, ga yaka ŋarra bakmaraŋala rom ŋunhi, ŋunhi ŋilimurru märraŋala beŋuru ŋilimurruŋgalaŋuwala märi'muwala. Yana walalanydja ŋarranha mulkanana ŋunhala Djurutjalamdja ŋula nhäŋurana yana, ŋurrumiriwŋurana, ga wekaŋala ŋarranha goŋlili Rawumbuyŋuwaiana buŋgawawala. \v 18 Dhä-wirrka'yurrunanydja walala ŋarranha yukurrana ŋunhi, ga bäyŋuna walala maḻŋ'maraŋala ŋula yätjtja ŋarrakala. Ŋayinydja bini ŋunhiyi Rawumbuyŋuyunydja ŋurruŋuyunydja ŋarranha yäna warray dhawaṯmaranha, \v 19 yurru walalanydja ŋunhi Djuwstja yolŋu walala waŋana bunharawu warray ŋarraku, yaka warray walala ḏukṯukthina ŋarraku dhawaṯmaranharawu yänaŋuwu. Bala ŋarranydja waŋana bitjarrana, “Ŋarranydja ḏukṯuk ŋarra yurru marrtji bala Djetjawala, ŋayi yurru ŋarranha dhä-wirrka'yun ŋunhala Rawum. Yurru yaka ŋarra yukurra dhuwala waŋa ŋula yätjkuma ŋarrakuwuy miṯtjinha yolŋu'-yulŋunhanydja. \v 20 Ga dhiyakuyina ŋayaŋuwu ŋarra nhumalaŋgu wäthurruna, garr'yurrunanydja lili, märr ŋarra yurru waŋa yukurra nhumalanha, liŋgu dhuwalana ŋarra yulŋunydja ḏapmaranharana djiŋdjiŋ'mirrina, liŋgu ḻakaramana ŋarra ŋuli yukurra ŋunhinhana yolŋunha ŋunhi walala yukurra Djuws dhukarr-nhäma ŋurikiyi maḻŋ'thunarawuna.” \p \v 21 Ga walalanydja ŋunhiyi Djuwstja yolŋu walala waŋana nhanukala Bolwalanydja bitjarra, “Yaka warray dhuwala ŋanapurru märraŋala djorrany'tja ŋulaŋuru Djudiyaŋurunydja ḻakaranhara marŋgikunharanydja nhuna, ga yakana ŋula yol ŋulaŋuruyi marrtjina dhäwu'mirrinydja gäŋala lili ŋanapurruŋgala. Yaka ŋanapurru ŋäkula nhuna yätjthinyaranydja. \v 22 Yurru ŋanapurrunydja dhuwala ḏukṯuk ŋänharawuna nhokalaŋuwu dhärukkuna, nhä nhe yurru ŋanapurruŋgu ḻakarama yukurra, liŋgu ŋunha birrka'mirriŋurana wäŋaŋuranydja yolŋu walala yukurra ḻakaranhamirri yätjkunharamirrina nhumalanha, ŋunhi nhuma yukurra märr-yuwalkthirri ŋurikala yolŋuwala Djesuwala yäkuwala.” \p \v 23 Bala walala waŋana Bolwala bitjarra, “Waluyunydja ŋanapurru boŋguŋu ŋula nhäyu marrtji ŋi',... bala nhe yurru ŋanapurruŋgu ḻakaraŋuna,” bitjarra walala ḏaykun'tja ḻakaraŋala. Bala walala ŋunhi Djuwstja yolŋu'-yulŋu marrtjinana waŋgany-manapanminanydja ŋunhili Bolwala wäŋaŋuranydja, biyapulnha guḻku'na dhikana miṯtji. Bala ŋayi yukurrana ŋunhi dhäwuny'tja ḻakaraŋala goḏarr'ŋuru ga yana liŋgu ga munhakuyina; yuwalkkuŋala ŋayi yana warraŋulkuŋalana ḻakaraŋalanydja yukurrana Godku romdja, ga bitjarrayi bili ŋayi ḻakaraŋalayi yukurrana Djesunhanydja. Ŋayi yukurrana ḻakaraŋalanydja ŋunhi Bolyu ŋulaŋuru Mawtjitjkala ŋunhi romŋuru ga ŋuliŋuru ŋunhi dhäwu'-gänharamirriwuŋu ŋunhi wukirriwuy. “Dhuwalanydja dhäruk malanha ŋäthiliŋuwuy wukirriwuy dhunupamirriyama yukurra ḻakarama ŋanya Djesunha,” bitjarrayina ŋayi yukurrana waŋananydja Bol. \p \v 24 Wiripu-guḻku'yunydja ŋanya dhäruk märraŋala ga märr-yuwalkthina Djesunha, yurru wiripu-guḻku'yunydja yakana märr-yuwalkthina, yakana walala ḏukṯukthina ŋurikiyinydja dhäwu'wu. \v 25 Bala ŋayi Bolyu dhawar'yunaranydja dhäruk waŋana ḻakaraŋala walalaŋgu, ga ŋuriŋi dhärukthunydja ŋunhi Djuwsnhanydja bäpurru'nha barrkuwatjkuŋala märrma'lilina. Ga ŋunhi walala gonha'yurruna Bolwu wäŋanydja, bala walala marrtjina waŋanhamina bala dhä-ḏal'yunminana, liŋgu wiripu-guḻku'yu märr-yuwalkthina ga wiripu-guḻku'yunydja yaka. Ga dhuwalana ŋunhi ŋayi dhä-yawar'yunaranydja dhäruk Bolyu ḻakaraŋala gam', “Yo, yuwalk yana dhuwala yulŋunydja ŋunhi ŋayi yukurrana Godkala Garrkuḻukthu Birrimbirryu ḻakaraŋala ŋäthili ŋuliwitjarra dhäwu'-gänharamirriwala yäkuwala Yitjayawala, ŋunhi ŋayi ḻakaraŋalanydja ŋurikala nhumalaŋgalaŋuwala märi'muwalanydja bitjarra gam', \q1 \v 26 ‘Gatjuy marrtjiya ga ḻakaraŋa dhiyapa yolŋuwa walalambala, biyaka gam', \q1 “Ŋäma warray nhuma yurru yolŋunydja dhuwalayi dhäruktja, \q2 yurru yakana nhuma yurru ŋäma dharaŋandja; \q1 Nhäma nhe yurru yulŋunydja nhokalay maŋutjiyu, \q2 yurru yakana nhe yurru nhäma wal'ŋu ŋamathamanydja. \q1 \v 27 Yo, nhenydja dhuwala ḻiya-dhumuknha, \q2 liŋgu nhe yukurra gunganharamirrina mäkiri'na nhunapinyay nhe ŋänharaŋuruna, \q2 ga maŋutjinydja nhe bambaythina nhänharaŋuruna, \q2 liŋgu yaka nhe ḏukṯuk märranharawu dhiyakuyi dhäwu'wu. \q1 Ŋunhi nhe bini märranha dhäruk dhuwalayi, \q2 nhenydja bini ŋänhanydja dharaŋana warray wal'ŋu, \q2 ga maŋutjiyunydja nhe bini nhänha yuwalkkunhana, \q2 ga muḻkurrnydja nhuŋu bini ḻapthunana dharaŋanarawuna yuwalkku, \q2 bala nhe bini bilyunanydja ŋarrakalana, \q2 ga ŋarranydja bini ŋunhi ḏukmaranhana nhuna, walŋakunhana.” \q1 Bitjarra ŋayi God waŋananydja.’” \p \v 28 Bala Bol waŋana dhawar'yunmaraŋalanydja bitjarrana, “Yo, nhumanydja Djuws miṯtji yarryurrunana dhiyakuyi Godkalaŋu dhärukkunydja, yaka nhuma ŋunhiyi märraŋala, bala ŋayi Godthu djuy'yurrunanydja dhuwalayi walŋakunharamirri dhäruk ŋurukuna mulku'-mulkuruwuna yolŋu'-yulŋuwu. Walalana yurru ŋämanydja, bala märramanydja yurru.” \v 29 Bala walala ŋuriŋi Djuwsthu yolŋu'-yulŋuyu gonha'yurrunana ŋanya Bolnha, yurru walala yukurrana dhä-ḏälthinyamina yulŋunydja walalaŋguway walala, bala-lili'yunmina marrtjina bala. \p \v 30 Ga ŋayi Bolnydja yukurrana nhinana ŋunhiliyinydja wäŋaŋura weyinŋumirrina, märrma'na dhuŋgarra-ŋupara, ga guḻku'na yolŋunydja walala marrtjinya ŋuli gumurr-withiyananydja ŋanya, ga ŋayinydja ŋuli gumurr-ŋamathinya nhänhanydja bukmakku yana walalaŋgu. \v 31 Bitjanana liŋguna ŋayi ŋuli yukurranha ḻakaranhanydja Godkalaŋuwuy Rombuynydja, ga marŋgikunha ḻakaranha Garraynha Djesu-Christnha warraŋulkunhana dhikana wal'ŋu, ga yakana ŋanya ŋula yolthu ḏaḏawmaraŋalanydja ŋuliŋuruyi ḻakaranharaŋurunydja.