\id 2PE \h 2 BETAWUŊU \mt2 2 BETAWUŊU DHÄRUK \mt1 DJUY'YUNARA \toc1 BETAWUŊU NAMBA 2NA DHÄRUK DJUY'YUNARA \toc2 2 BETAWUŊU \toc3 2PE \c 1 \p \v 1 Ŋarranydja dhuwala Djäyman Beta, ga djämamirri ŋarra dhuwala yulŋunydja nhanŋu Djesu-Christku, bo'puyŋu nhanŋu ŋarra, ga wukirrinydja ŋarra yukurra dhuwala nhumalaŋgu, ŋuriki walalaŋgu ŋunhi nhuma yukurra märr-yuwalkthirri Djesu-Christnha. Ŋilimurrunydja dhuwala rrambaŋi yana dhärra yukurra nhanukalanydja gali'ŋura, liŋgu Djesu-Christtja ŋunhi ŋilimurruŋgu Godtja ga walŋakunharamirrinydja, ŋayinydja ŋunhi dhuwurr-dhunupa warray, ŋayinydja yukurra nhäma rrambaŋikumana ŋilimurrunha, bukmaknha yolnha malanha ŋunhi ŋilimurru yukurra märr-yuwalkthirri nhanukala. \v 2 Ŋarra djäl, nhuma yurru marŋgithirri Gunhu'wu Godku ga Djesu-Christku ŋilimurruŋgalaŋuwu Garraywu, märr yurru nhumanydja nhina yukurra biyapul wal'ŋu ḻatju' nhanukalay märr-ŋamathinyaraŋura, ga ŋayaŋu-yal'yunaraŋura. \s1 Godthu djarr'yurruna ŋilimurrunhanydja nhanŋuwaynha ŋayi \p \v 3 Godthunydja ŋilimurruŋgu wekaŋala nhanŋuway ŋayi ŋunhi garrkuḻuk ganydjarr, ga ŋunhi ŋali yuwalktja marŋgi nhanŋu, ŋilimurru yurru nhina yukurra ḏarrtjalk ga ŋamakurru' wal'ŋu, ganaŋ'thun yukurra ŋuliŋuru yätjŋurunydja. Djesunydja djäl ŋilimurruŋgunydja, ŋilimurru yurru nhina yukurra nhanukalay yana wal'ŋu ḻatju'ŋura dhika ga ŋamakurru'ŋura. Dhiyakuyi ŋayi ḏukṯuktja, \v 4 bala ŋayi dhawuny'tja nherrarana mirithirri guḻku' ŋunhi djorra'lilinydja, ḻatju'mirri warray ga mel-wiḏi' dhika wal'ŋu, märr yurru dhiyaŋuyinydja dhawu'yu malaŋuyu ŋilimurru bilyunna, ga ŋapana wekama ŋurikinydja yätjkunydja ŋunhi ŋayi dhiyalami wäŋaŋura dhika. Yo, dhiyalaŋumi munatha'ŋuranydja yukurra ŋorra yätj wal'ŋu, liŋgu yolŋu walala yukurra marrtji walalaŋgalay djälyu. Ga ŋunhi ŋali yurru ŋayathama baṯ bitjan ŋunhiyi Godkuŋu dhawu'mirriyanhara yana, ŋalinydja yurru yuwalknha yana nhina yuṯana wal'ŋu yolŋu, dhambay Djesu-Christkalana. \v 5 Dhiyakuyina märrwu ŋalinydja yurru mirithirri yana djäma nhä malanha ŋamakurru. Ŋunhi ŋilimurru ŋuli märr-yuwalkthirrinydja Djesuwala, ŋunhiyinydja ŋurru-yirr'yunara yana ŋitjalaŋgu, ga dhäŋuru märr-yuwalkthinyaraŋurunydja ŋali yurru djäma wirrkina wal'ŋu nhinanharawu ŋamathanharawuna yanana. Ga biyakayina nhe yurru wal'ŋu wirrki yana marŋgithiyanydja marrtjiya Garraywu Christkunydja ga nhanukalaŋuwu romgu. \p \v 6 Yo, biyakayi marŋgithiya Christkunydja, ga ŋurruŋukuŋa ŋanya Djesunha. Gonha'yurrana ŋunhiyi nhuŋuwaynydja djälnha, ga malthurra nhanukalayŋuwuna djälwu yana. Dhärriya yana-wala nhe yurru nhäkurrunydja ŋula romgurru, ga yakana biyapulnydja dhuḏi-yarrkthurra. Biyakana liŋgu guyaŋiyanydja ŋanyapinyaynha Godnhana, ga nhiniya nhanukalaynha romŋura. \v 7 Yo, guyaŋiya ŋamathaŋa, dhunupa wal'ŋu Godkala yana guyaŋinyarawuyyu, ga biyakayi mel-wuyurra wiripuŋuwunydja ŋuriki Garraywalaŋumirriwu yolŋuwu walalaŋgu. Guŋga'yurra walalanha, ga nhiniya walalaŋgala waŋgany-manapanmiya. Ga biyakayi liŋgu märr-ŋamathiyanydja bukmakku yolŋuwu Godkala yana märr-ŋamathinyarayu, märr yurru walala nhina ŋamathama bitjandhi liŋgu. \v 8 Biyakayina yukirriya nhiniya romŋuranydja, yurru yaka nhunapinyay nhe ḻakaranhamiyanydja biyakanydja, “Liŋguna dhuwala ŋarranydja ŋamakurru'na. Marrtjiya yana mukthurrana-wala yukirriya ganydjarrmirriyiya yana, märr nhokala ŋuriŋiyi djämayunydja yurru rumbal ŋamathamana. Bala nhe yurru yakana bitjan ŋuli dharpa borummiriw ŋunhi dhärra yukurra, ga yuwalkkuma yana nhe yurru marŋgithirrinydja nhanŋu Djesu-Christkunydja ŋilimurruŋgalaŋuwu Garraywunydja. \v 9 Ŋuli nhe yurru yakanydja nhina yukurra ŋunhiliyi Godkala ŋamakurru'ŋuranydja romŋura, ŋunhiyinydja bitjarra nhe maŋutjina dhaḻ'yunmina nhunapinyay nhe nhänharaŋuruna, ga meṉguŋalana ŋunhinydja nhe ŋunhi ŋayi Godthu nhuna ḏarrtjalkkuŋala, rurrwuyurruna ŋunhiyi yätj ŋunhi nhe yukurrana djäma ŋäthili. \p \v 10 Yo, gutha walala ŋarraku, Godthunydja nhuna liŋgu djarr'yurruna, bala nherrara nhanŋuwayliliyaŋala, yurru nhepina yurru wirrkinydja marrtji djäma bala, märr nhe yurru nhina ŋamathamana wal'ŋu yana. Ŋuli nhe yurru märr-yunupayirrinydja wekanharamirri yana nhanukala, bala ŋuthan marrtji Godkalanydja romŋura, nhenydja yurru yakana dhuḏi-yarrkthun galkirri. \v 11 Bala Godtja yurru nhuŋu gumurr-ŋamathirrina ŋunhala nhanukalanydja wäŋaŋura; ŋunhalayinydja nhe yurru nhinanydja yukurra manapanna Djesu-Christnha ŋunhi ŋayinydja ŋilimurruŋgu Garray ga Walŋakunharamirri, liŋgu ŋunhayi nhanŋunydja rom yukurra yurru dhärra bitjanna liŋguna, gupaḏalnha-wala. \p \v 12 Dhiyakuyina märrwu ŋarra ŋuli bitjananydja liŋgu ḻakaranha dhuwalayi malanha, bitjana guyaŋinyamirriyanha nhumalanha. Liŋguna nhuma marŋgina, ga dhiyaŋunydja-wala nhuma dhärrana yukurra wuṉḏaŋarrnha yana ŋunhilimina yuwalkŋurana dhäwu'ŋura, ŋunhi nhuma liŋguna märraŋalana; yurru guyaŋiyanydja mukthurra yana-wala dhuwalayi malanha, ga yakana meṉguŋanydja. \v 13 Yo, dhunupa dhuwala ŋarrakunydja, ŋarra yurru bitjan liŋgu mukthun yana buku-ḻayyunmaramanydja yukurra nhumalanha, yana liŋgu ga rakunydhirri ŋarra yurru. \v 14 Yo, galki ŋarranydja yurru gonha'yunna dhuwala munatha'wuynydja rumbal, liŋgu ŋayipi Garrayyu Djesuyu warraŋulkuŋala ḻakaraŋala ŋarraku, ŋunhi galki ŋarra yurru bäyŋuthirrina. \v 15 Bala yurru ŋarra wirrkina yana djämanydja, mukthunna yana ḻakarama nhumalaŋgu, märr yurru dhäŋuru ŋuliŋurunydja ŋunhi ŋarra yurru rakunydhirri, nhumanydja yurru guyaŋirrina yanana-wala yurru dhunupana. \s1 Ŋarrana Betayuna nhäŋala Garraywunydja djeŋarra' \p \v 16 Yo, ŋanapurru yukurrana ḻakaraŋalanydja nhumalaŋgu Garraywalaŋuwuy Djesu-Christkalaŋuwuynydja, ŋunhi ŋayinydja ganydjarr-ḏumurru warray, ga biyapul ŋayi yurru marrtji lili roŋiyirri, yurru yaka ŋanapurru ŋunhi yukurrana ḻakaraŋala yana yolŋuwuŋunydja guyaŋinyara dhäwu'. Ŋanapurrunydja nhäŋala warray Garraynha Djesunha ŋanapurruŋgalay maŋutjiyu, ga nhäŋala ŋanapurru nhanŋu ḻatjuny'tja dhikanydja wal'ŋu ganydjarr. \v 17-18 Yo, ŋanapurrunydja ŋunhiliyi dhuyuŋura wäŋaŋura bukuŋura, galki yana nhanukala Djesuwala, ŋunhi ŋayi Gunhu' Godtja waŋana wokthurruna warray dhika wal'ŋu Djesuwu, ga Godku djarraṯawun'tja djeŋarra'yina ḻiw'maraŋala ŋanya yana monyguŋala. Yo, ŋäkulanydja ŋanapurru rirrakay Godnhanydja, ŋayi dhäruktja waŋana Djesuwala ŋulaŋurunydja biyapul'nha wal'ŋu djeŋarra'ŋuruna, ga waŋananydja ŋayi bitjarra ḻakaraŋalanydja, “Dhuwaliyina ŋarrakuwaynydja marrkapmirrinydja Gäthu'mirriŋu. Wirrkina ŋarra yana nhanŋu buku-wurrpandja yukurra, galŋa-djulŋithirrina manapan.” Yo, ŋäkulanydja ŋanapurru ŋunhiyi dhäruktja ŋunhi ŋayi waŋana yukurrana ŋulaŋuru djiwarr'ŋuru. \p \v 19 Ga ŋunhiyi dhäruktja ŋunhi walala Godkala dhäwu'-gänharamirriyu walalay yukurrana ḻakaraŋala ŋanya Djesunha ŋäthili, ŋunhiyinydjäyi dhäruktja dhärra yukurra yana yuwalk. Nhuma yurru marrtjinydja ŋuliwitjandhina yana dhärukkurruna-wala, liŋgu dhäruktja ŋunhiyinydja balanyara bitjan djarraṯawun'nha ŋunhi ŋuli räkukumana-wala yana bukumunha'na, djarraṯawun'kumana yurru dhukarrnha nhumalaŋgu, yana liŋgu-u-u ga djaḏaw'yun yurru, bala yurru ŋayi ŋunhiyinydja banumbirrnydja, ŋayipina Garraynha räkukumana nhokala ŋayaŋuŋuranydja. \v 20 Marŋgithiya dhiyakunydja, liŋgu dhuwalanydja mirithirri dharrpal wal'ŋu nhumalaŋgu. Yakana yurru yolŋuyu ŋuriŋi nhanukalanydja ŋayi guyaŋinyarayu ḻiya-djambatjthunydja maḻŋ'marama djinawa'wuynydja ŋurukuynydja mayali' dhäruk, ŋunhi ŋayi Godthu ḻakaraŋala yukurrana ŋurikala dhäwu'-gänharamirriwala walalaŋgala. \v 21 Liŋgu ŋunhinydjayi dhäruk yakana ŋulaŋuru yolŋuwuŋunydja guyaŋinyara. Ŋayipina ŋuriŋina Garrkuḻukthuna Walŋayu Birrimbirryu gäŋalanydja marrtjina walalanha, bala walala waŋana yukurrana dhäruktja ŋunhina liŋgu ŋunhi Godthu wekaŋala walalaŋgala waŋanharawu. \c 2 \s1 Ḻakarama yukurra bothinyamirrinha ŋunhi dhäwu'-ḻakaranhamirrinha \p \v 1 Yurru wiripu-guḻku'yunydja ŋunhinydja dhäwu'-gänharamirriyu walalay ŋuli yukurranha ḻakaranha dhäwu' walalaŋguwaywuŋuna guyaŋinyarawuy bothinyarayŋuna; ŋäthilinydja ŋunhinydja, ga bitjandhi liŋgu dhiyaŋunydja-wala yukurra yolŋu walala marrtji marŋgikunharawu nhumalaŋgu, bala yurru ḻakaramanydja djawukirrina dhäwuny'tja, yakana yuwalk yana. Yo, ŋuriŋiyi wiripu-guḻku'yunydja yurru marŋgikuma marrtji gayulnha yurru-wala wiripuna dhäwu', ga ŋuriŋiyi bothinyaramirriyunydja dhärukthu yurru baḏuwaḏuyunna wal'ŋu yana ŋunhinhanydja walalanha ŋunhi walala yurru dhärukku malthun ŋurikiyi. Garrayyu walalanha dhawaṯmaraŋala ŋuliŋuru yätjŋurunydja, ŋuriŋina nhanukalay ŋayi gulaŋ-waṉḏinyarayu, märr yurru walalanydja nhanŋuwaynha yana yolŋu walala, yurru yakana walala ḏukṯuk nhinanharawu nhanukalaŋunydja romgu, bala yurru ŋayi Godthunydja dhunupana yana walalanha baḏuwaḏuyunna. \v 2 Yo, ŋunhiyi bothinyaramirri ḻakaranharamirri yolŋu yukurra nhina yätjŋura yana, ga guḻku'na yurru Garraywu yolŋu walala malthundja nhanukalayŋuwunydja yätjkunydja romgu, bala wiripu-guḻku'yunydja yurru yolŋuyu walalay nhämana walalanha. bala waŋa yätj-ḻakaramana Garraywunydja yuwalktja rom. \v 3 Yo, ŋunhiyi walala bothinyaramirrinydja ḻakaranhamirri walala wanaŋa-ḏilkurrumirrina rrupiyawu, bala walala yurru ḻakarama dhäwuny'tja bothirrina yanana, yana ŋurikiyi märranharawu rrupiyawu. Yurru Godtja dhuwala yaka yakurr ŋorra yukurra, ŋayinydja nhäma yukurra nhaltjan walala yukurra djäma. Ŋäthilinydja benydja Godthu gurrunhara dhäruk balanyara gam', “Ŋarranydja yurru wirrkina dhä-ḏir'yun ŋunhinhanydja yolŋunha ŋunhi ŋayi ŋuli marŋgikuma djarrpi'kuma yolŋu'-yulŋunha,” bitjarra. Ga yuwalknha yana ŋayi yurru dhä-ḏir'yundja walalanha, buwayakkumanydja yurru ŋunhinhanydja walalanha ŋunhi walala yukurra ŋuli ḻakarama nhumalaŋgu bothirri. \p \v 4 Ŋäthilinydja be ŋunhinydja wiripu-guḻku'yu djiwarr'wuyyu yolŋuyu yätjtjaŋala, yurru yaka ŋayi Godtja waŋana bitjarra, “Bäyyi” bitjarranydja, yana ŋayi ŋurrkaŋalana walalanha ŋunha dhä-ḏir'yunamirrililina wäŋalilinydja, ga ŋunhalayina walala yukurra nhinanydja ḏapṯapmaranharana ŋunha bukumunha'ŋurana wäŋaŋura, yana liŋgu-u-u ga dhä-yawar'yunarayuna Godthu yurru walalanha mala-yarr'yundja, ga ŋuliŋuruna dhäŋuru walala yurru barrkuwatjthirrinydja nhanukala gupaḏalnha-yana-wala. \v 5 Ga bitjarrayi liŋgu be baman'tja wal'ŋu yukurrana yolŋu'-yulŋu nhinana yätjŋuranydja. Godtja yaka waŋana bitjarra, “Bäyyi,” bitjarra, yana ŋayi baḏuwaḏuyurrunana warrpam'thurrunana walalanha, ŋunhinhanydja ŋunhi walala yaka ḏukṯuk nhanŋu Godku, warrpam'thurrunana yana ŋayi baḏuwaḏuyurrunanydja gapuyuna. Yurru walŋakuŋalanydja ŋayi waŋganynhana Nowanhana yolŋunha, ŋunhinhana ŋunhi ŋayi ŋuli ḻakaranha dhäwu' dhunupa'kunha Godku, ga bitjarrayi liŋgu ŋayi walŋakuŋala 7-nhanydja wiripu-guḻku'nha dhambay Nowawala. \p \v 6 Ga bitjarrayi liŋgu ŋayi baḏawaḏuyurruna yolŋu'-yulŋunha ŋunhinhanydja ŋunhi walala ŋuli yukurranha nhinanha ŋunhili märrma'ŋura wäŋaŋura Djudum ga Gumura. Yo, yätjnha yanana dhikana wal'ŋu walala ŋuli yukurranha djäma, bala ŋayi Godthunydja baḏawaḏuyurrunana ŋunhi märrma'nhanydja wäŋanha maṉḏanha gurthayuna. Ŋunhiyi wäŋanydja maṉḏanha märrma'thina dhawar'yurruna, liŋguna buwayakthinana ḻirrwi'yinana. Ga ŋunhiyinydja bitjan malina ŋilimurruŋgu, ŋuriŋiyinydjayi Godthu yukurra milkuma ŋilimurruŋguna nhaltjan yurru ŋunhi yalala ŋuriki yolŋu'-yulŋuwu ŋunhi walala yaka ḏukṯuk Godku. \v 7-8 Yo, ŋayi Godthu baḏuwaḏuyurrunanydja ŋunhi wäŋanha warrpam'thurruna yana, ga walŋakuŋalanydja ŋayi ŋuliŋuruyi waŋganynhana yolŋunha Lotnhana, ŋunhi ŋayipina dhuwurr-dhunupanydja yolŋu. Yo, nhinana ŋayi yukurrana Lot ŋunhiliyi wäŋaŋuranydja walalaŋgala, bala ŋayi ŋuli ŋänha yätj dhäruk walalanha, ga nhänha ŋayi ŋuli djämawuy yätjpuy walalanha bitjanana liŋgu weyinŋumirrina, bala ŋayi ŋayaŋuna yätjthina wirrkina ŋuriŋiyi romdhunydja. \v 9 Yo, Godtja ŋunha marŋgi warray, yuwalk yana ŋayi yurru walŋakumanydja ŋunhinhanydja walalanha yolŋu'-yulŋunha ŋunhi walala yukurra ŋayathama baṯ bitjan nhanŋu rom, bäy warray ŋunhi ŋuli yolŋuyu gurruṯu'mirriyunydja beyarrmakkuma walalanha, bala gur'-guryun djämana yätjkuma. Ga biyapul ŋayi marŋgi yolŋu'-yulŋuwu yätjmirriwunydja rom-djarrpi'-mirriwunydja, ga ŋayathamana ŋayi yukurra walalanha, galkunna yukurra, yana liŋgu ga dha-war'yunaramirriyuna waluyu ŋayi yurru dhä-ḏir'yundja wirrkina yana walalanha, ŋurrkamanydja ŋayi yurru walalanha ŋunhana yana dhä-ḏir'yunaramirrililina wäŋalili. Ŋunhalayina walala yurru yukurra nhinanydja yarrkthunna Godkalanydja gupaḏalnha-wala yurru. \v 10 Yuwalkkuma yana Godthu yurru dhä-ḏir'yundja rom-yätjmirrinha yolŋu'-yulŋunha ŋunhi walala yukurra djäma marramba' ŋula nhä, ga nhina yukurra rommiriw walala, ŋunhi walala yurru yaka dhäruk-märrama ŋuriki walalaŋgu ŋunhi ŋayi Godthu walalanha nherrara ŋurru'-ŋurruŋu walalaŋgu. Yo, Godthunydja yurru walalanha dhä-ḏir'yun wirrkina yanana, gupaḏalnha-wala. \p Yo, ŋunhiyi bothinyaramirrinydja ḻakaranhamirri yolŋu walala ŋuli nhina yukurra rommiriwnha walala, ŋayaŋu walalaŋgalayŋumirrina yana; yakana walala yurru mäkiri'-witjun Godku ga ŋula yolku yolŋuwu, yana walala yurru waŋanydja yätjkumana ŋunhinhanydja walalanha ŋunhi walala yukurra nhina ŋunha ḻatju'ŋura djeŋarra'ŋura wal'ŋu Godkala wäŋaŋura. Yo, ŋunhayi djiwarr'wuyyu yolŋu'-yulŋuyu yukurra gäma ganydjarr biyapul dhika wal'ŋu, yurru yaka walala yukurra dhärra gumurrŋuranydja nhanukala Garraywala, bala waŋa yätj-ḻakaramanydja wiripu-guḻku'nhanydja. Yaka walala yukurra ŋuriŋi bothinyaramirriyunydja ḻakaranhamirriyu walalay gäma ganydjarr balanyarayi, bitjan ŋuruŋu ŋunhi djiwarr'wuyyu yolŋu'-yulŋuyu, \v 11 yurru walala ŋuli guyaŋinyamirrinydja walalanhawuy walala yanapi walala bathalamirri ga ganydjarr ḏilkurru, bala walala ŋuli yukurra yänana dhikana yätj-ḻakarama wiripu-guḻku'nhanydja. \v 12-13 Yo, Godthu djäma yolŋu'-yulŋunhanydja muḻkurrmirriyaŋala muka, märr yurru walala guyaŋirri ga djarr'yun, yurru ŋuriŋiyi bothinyaramirriyunydja walalay, yakana walala ŋuli guyaŋirrinydja, liŋgu walala ŋuli malthun walalaŋgalayŋuwuna ŋayaŋuwu yana, bitjan ŋuli wakinŋu wäyin. Ŋunha wäyindja ŋuli dhawal-wuyaŋirri, bala ŋuthandja, bala ŋuli yolŋunydja walalanha bumana yana, ga ŋunhinydja walala yolŋu'-yulŋu balanyarayi yana, bitjan wakinŋu wäyin ŋunhi, liŋgu walala ŋuli malthunmirri walalaŋgalayŋu walala ŋayaŋuwu. Walala ŋuli ḻakaramanydja Godkunydja rom bawa'mirrina bitjanna, liŋgu yaka walala dharaŋan yukurra ŋunhiyi Godku romnha, bala walalanha yurru bumana yana ŋuriŋi yätjthunydja walalaŋgalay, dhawar'maramana yurru warrpam'thunna ŋunhiyi bothinyaramirrinhanydja ḻakaranhamirrinha walalanha. Bala ŋula nhä yurru yätjnha dhikana wal'ŋu maḻŋ'thun walalaŋgu, buku-ruŋiyirri ŋunhiyi yätjnha ŋunhi walala ŋuli djäma ŋuruku wiripu-guḻku'wu yätj. Yo, galŋa-djulŋithirrina yana walala ŋuli yätjtja ŋunhi rom djäma baṉarra'ŋurana, walupuynha yana; walala ŋuli djämanydja ŋula nhäna malanha yätjnha ŋunhi ŋuriŋiyi walalaŋgalay ŋayaŋuyu yukurra ḻakarama waŋa. Ga ŋunhi nhumanydja yurru Garraywalaŋumirriyunydja yolŋuyu walalay ḻuka ŋatha waŋganyŋuranydja, bala guyaŋirri yukurra Garraynhanydja yana, ga walalanydja yurru ŋunhiliyina ŋunhiyi bothinyaramirrinydja ḻakaranharamirri walala nhina yukurra galkina, waŋgany-manapanmirri nhumalaŋgalana. Yakana nhumalangu miṯtjinydja ŋunhi yurru ḏarrtjalkmirri, ŋunhi walala yurru ŋunhili nhumalaŋgalanydja, liŋgu ŋunhilinydja walala ŋuli djäma yätjkumana, yana walala yurru guyaŋirri mayali'-wilkthunna nhumalanha. \v 14 Walala ŋunhiyinydja djäl-ḏumurrumirrina yana dhäykawurruŋgunydja, ga ŋunhi walala yurru ŋula nhämanydja dhäykanha, dhunupana yana ŋayi yurru märramana djälthirrina nhanŋu. Yakana walala ŋuli ḏaḏawyun yätjŋurunydja, ga bitjandhi liŋgu walala ŋuli gaṯmaramana yana ŋunhinhanydja yolŋunha ŋunhi ŋayi yukurra yaka dhärra Garraywala wuṉḏaŋarryirri. Walalaŋgu ŋayaŋunydja ŋunhi wanaŋa-ḏumurruna yanana; bitjanna liŋguna walala yukurra ḏukṯukthirrinydja märranharawuna bawala'mirriwuna nhäku malaŋuwu, buku-yattjatkunharawu walalaŋguway walala. Yurru Godthunydja wirrkina dhä-ḏir'yun yurru ŋunhinhayi walalanha. \p \v 15 Yo, ŋuriŋiyi bothinyaramirriyu ḻakaranharamirriyu liŋguna gonha'yurruna dhunupanydja ŋunhi dhukarr, bala walala yukurra buku-wirwiryunna marrtji'-marrtjinydja dhukarrwu ḻarrumana. Walala yukurra malthun romgunydja ŋurikina yolŋuwu ŋunhi ŋayi yukurrana nhinana ŋäthili baman', yäkuwu Baylamguna gäthu'mirriŋuwu Botjawalaŋuwuna. Baylamdja ŋunhinydja Godku dhäwu'-ḻakaranharamirri, yurru ŋayinydja djäma djarrpi'kuŋala yätj warray, märr yurru ŋayi märrama rrupiya gulku' ŋurikiyi yätjpuy warkthunara. \v 16 Yurru Godthunydja ŋanya ŋarrtjurruna bala raypirri'yurrunana waŋana. Yo, nhanŋu wäyin duŋ'kina waŋana nhanukala, yurru rirrakaynydja yolŋu, bala ŋayi Godtja waŋana ŋuliwitjarrayi duŋ'kiwala dhärukkurru, bala ḏaḏawmaraŋalana ŋunhiyi Baylamgu bawa'mirrinydja rom. \v 17 Ga ŋunhiyi yolŋu'-yulŋu bothinyaramirrinydja ḻakaranharamirri, walalanydja ŋunhi balanyarayina bitjan gapu-maŋutji ŋunhi yukurra dhärra gapumiriw baṉḏany. Walalanydja ŋunhi balanyara bitjan wakuluŋgul ŋunhi ŋayi ŋuli watayunydja yana bo'yunna-wala winya'yunmaramana. Yo, balanyarayina ŋunhiyi bothinyaramirrinydja ḻakaranhamirri yolŋu'-yulŋu, yakana yurru yolŋunha ŋayaŋunydja yal'yunmarama walalaŋgala dhärukthu. Bala nhäna ŋayi yurru ŋunhi Godthu walalaŋgu wekamanydja? Nhaltjanna walalaŋgunydja yurru maḻŋ'thun? Godthunydja yurru walalanha djuy'yunna yana-wala ŋunhana-wala buku-munha'lilina wal'ŋu wäŋalili, ga ŋunhalayina walala yurru nhinanydja yukurra gupaḏalnha-wala yanana. \v 18 Liŋgu walala ŋunhi ḻanydjat-ḏilkurru, bala ŋuli waŋa be bathalamirrina dhäruk, dhäparknha ŋunhi dhäruktja, mayali'miriwnha. Walala ŋuli ḻakarama yolŋu'-yulŋuwu bitjan, “Manymak warray dhuwalanydja, nhe yurru djäma marramba' ŋula nhä, ŋunhi nhe yukurra ḏukṯukthirri dhiyakuyi romgu.” Ga ŋuriŋiyi walalaŋgala dhärukthunydja walala ŋuli bitjanna gaṯmaramana ŋunhinhanydja walalanha, ŋunhi walala märr-yawungu yana ganaŋ'maranhamina walalawuynha walala ŋurikalanydja walalaŋgala ŋunhi walala yukurra nhina djarrpi'ŋura romŋura. \v 19 Walala ŋuli dhawu'mirriyama ŋunhiyi yuḏayuḏanhanydja Garraywalaŋumirrinha walalanha bitjan, “Nhumanydja dhuwala dhayaḻamirrina, yakana garrpiṉara walala ŋula nhäkuŋu romguŋu malaŋuwuŋu. Nhumanydja yurru djäma nhumalaŋgala yana ḏukṯukthu, nhäku nhuma djäl.” Bitjanna walala ŋuli waŋanhanydja, yurru walalanydja ŋunhinydja garrpiṉawuy warray walala yana; walala garrpiṉaranydja ŋurikiŋi liŋgu walalaŋgalayŋuwuŋu yätjkuŋu ŋunhi walalanha ŋuli yukurra gäma ŋunhawala rakunydhinyaramirrilili. Ŋunhi ŋayi yurru yolŋu ŋula yol yaka waŋa yaka'yun ŋula nhäku yätjkunydja, ŋunhiyinydja ŋayinydja bitjan garrpiṉara ŋurikiŋi yätjkuŋuna romguŋu. Ŋunhiyinydja rom bitjan nhanŋu buŋgawana. \p \v 20 Yo, ŋuli yurru ŋayi yolŋuyu märrama, bala yuwalkkuma marŋgithirri Djesu-Christku ŋunhi ŋayi ŋilimurruŋgu Garray Walŋakunharamirri, bala gananna rom dhiyakuy munatha'wuynydja yätjtja malanha, ŋuli ŋayi yurru ŋunhiyi yolŋu dhäŋuru ŋuliŋurunydja ŋunhi ŋayi Garraywu marŋgithina bilyun yurru balayi roŋiyirrinydja, ga ŋanyanydja yurru biyapul gaṯmarama garrpiṉ ŋuriŋiyi yätjthu ŋäthiliŋuyu romdhu, ŋunhiyinydjayi mirithirrina yätjnha wal'ŋu. Ŋäthilinydja ŋayi djämayi yätj, liŋgu ŋayi yaka marŋgi Godku Garraywu, ga ŋunhiyinydja yaka manymak, ga ŋunhi ŋayi yurru dhäŋuru ŋuliŋuruyinydja marŋgithinyaraŋurunydja roŋiyirri balayi yätjlilinydja, ŋunhinydja yätjnha wal'ŋu mirithirrina yana, Godthunydja ŋanya yurru dhä-ḏir'yun wirrkina yana. \v 21 Manymak warray nhanŋu ŋunhi bini ŋayi yakanydja marŋgithinya ŋamakurru'wu romgu Garraywalaŋuwu, liŋgu yätjnha mirithirrina ŋunhiyinydja ŋunhi ŋay' yurru yolŋu ŋuliŋuru marŋgithinyaraŋuru bilyun roŋiyirri yätjlili, bala gonha'yun ŋunhiyi ḏarrtjalk rom ŋunhi Godthu ŋanya wekaŋala. \v 22 Ŋunhiyinydja balanyarana bitjan wuŋgan, ŋunhi ŋayi ŋuli marrtji, bala ḻukana ŋayi yurru gaŋaru ŋanyapinya ŋayi balayi. Ga wiripunydja yukurra dhäruk waŋa bitjan gam. “Ŋuli nhe yurru rurrwuyun ḏarrtjalkkuma bikipikinhanydja, bala ŋayinydja yurru marrtji balayi, bala dhoḻumirriyanharamirrina ŋanyapinyay ŋayi biyapul.” \c 3 \s1 Ḻakarama yukurra Garraynha roŋiyinyara \p \v 1 Yo, marrkapmirri walala, ŋarra wukirri ŋäthilinydja nhumalaŋgu bala djuy'yurrunana, ga dhuwalanydja ŋarra yurru biyapul wukirri nhumalaŋgu, yana guyaŋinyamirriyama nhumalanha ŋurikiy malaŋuwuy, märr yurru nhuma guyaŋirri ŋamathama wal'ŋu, ḏarrtjalkthu guyaŋinyarayu. \v 2 Guyaŋiya ŋunhinydja ŋunhi Godkala dhäwu'-ḻakaranharamirriyu walalay wukirri yukurrana be ŋäthili baman', ga biyakayi bili guyaŋiya romdja ŋunhi Djesu-Christthu ŋilimurruŋgala Walŋakunharamirriyu wekaŋala nhumalaŋgu ŋurikala bo'puyŋuwala walalaŋgala. \v 3-4 Guyaŋiyanydja wirrki dhuwala dhäruktja, liŋgu mirithirri dharrpal dhuwala. Ŋunhi yurru ŋunhinydja walu dhä-yawar'yunamirrinydja galkithirri, wiripu-guḻkuny'tja yolŋu walala yurru malthun walalaŋgalayŋuwuna yana djälwu, bala walala yurru beyarrmakkumana nhumalanha. Yakana walala yurru märr-yuwalkthirri ŋunhi Djesunydja yurru roŋiyirri biyapul. Walala yurru ŋuriŋiyi djäl-ḏilkurruyunydja waŋa warku'yunna bitjanna gam', “Wanhaka dhika ŋayi yolŋunydja? Be muka ŋayi dhawu'-nherraranydja roŋiyinyarawu, yurru bäyŋu warray. Ŋanapurruŋgu bäpa'mirriŋunydja walala yukurrana gatjpu'yurruna muka be nhanŋu roŋinyarawunydja, yurru liŋguna walala murrmurryurrunana. Bukmak dhuwala nhänydja malanha marrtji yukurra djambimiriwnha yana beŋuru liŋgu ŋurruŋuru ŋunhi dhuwala wäŋa maḻŋ'thurruna, yana liŋgu ga dhiyaŋu-wala, ga bitjanna liŋgu yurru-wala, djambimiriw yana.” Bitjanna walala ŋuli waŋanydja yukurra ŋunhiyi warku'yunaramirrinydja walala yolŋu'-yulŋu, \v 5 liŋgu walala ŋuli dhaḻ'yunmirrina ḻiyana walalaŋguway, yakana walala ḏukṯuk guyaŋinyarawunydja ŋurikiyi, ŋunhi ŋäthili ŋurruŋura Godtja waŋana dhäruknha waŋganynha, ga ŋuriŋi dhärukthunydja nhanukala waŋanharayunydja marrtjina maḻŋ'thurrunana ŋunha djiwarrny'tja gärak ga dhuwala munatha' wäŋa. \p Yo, wäŋanydja munathany'tja dhuwala maḻŋ'thurrunana yana dhawaṯthurrunana beŋuru gapuŋurunydja, ga ŋuriŋiyi gapuyunydja bukmak nhä malanha yukurra marrtjinydja walŋa yana. \v 6 Ga ŋuriŋiyi liŋgu yana gapuyu Godthu bitjarra baḏuwaḏuyurrunana dhuwala wäŋanydja be baman'tja ŋäthilinydja, ŋulinyaramirriyu Nowamirriyunydja waluyu, ga bukmak ŋunhi yolŋu walala raku'-rakunydhinana ŋuriŋina gapuyuna baḏuwaḏuyunarayuna. \v 7 Ga dhiyaŋunydja-wala Godthunydja yukurra ŋayathamana ŋunha djiwarr gärak, ga dhuwala munatha' ga bukmak nhä malanha yukurra marrtjina yana-wala ŋuriŋiyi bili dhärukthu Godkala yana, yanana liŋgu-u-u ga ŋunhi yurru walu dhä-yawar'yunaramirri, bala ŋayi yurru Godthuna mala-yarr'yun marrtji, bala dhä-ḏir'yun baḏawaḏuyun dhuwurr-yätjmirrinhanydja yolŋunha walalanha ŋunhi. Bala ŋulinyaramirriyuna ŋayi yurru baḏawaḏuyun wäŋanydja dhuwala ŋuriŋi gurthayuna. \p \v 8 Ŋarraku ḻundu walala, guyaŋiya dhuwalayi, ga yakana meṉguŋanydja dhuwalanydja dhäwu' gam': Godkalanydja maŋutjiŋura waŋganydja ḏaykun ŋunhi liŋgu ŋupanayŋu bitjan guḻku' mirithirri dhuŋgarra 1,000-nha, ga ŋunhiyi guḻkuny'tja mirithirrinydja dhuŋgarra 1,000-dja, ŋunhinydja ŋupanayŋu yana bitjan waŋgany ḏaykun Godkalanydja. Dhuwalayi maṉḏanha märramanydja rrambaŋi yana nhanŋu Godkunydja. \v 9 Wiripu-guḻku'yunydja ŋuli yolŋuyu walalay waŋa bitjan, “Nhätha dhika ŋayi yurru Garraynydja be roŋiyirri lili? Weyinnha ŋayinydja yukurra galkun dhika ŋiniya? Nhaltjarra ŋayi?... meṉguŋala?... buku-dhumukthina?” bitjanna walala ŋuli waŋa. Yurru Garrayyunydja buku-dhumukthirri yukurra yakana, ŋayi yurru djämana yana nhä ŋayi dhawu'-nherrara; yuwalk yana ŋayi yurru roŋiyirrinydja lili, yana ŋayi yukurra bulnha galkun, liŋgu ŋayinydja yukurra mel-wuyun warray yolŋu'-yulŋuwu. Ŋayinydja ḏukṯuk bukmakku birrka'mirriwu yana, walala yurru gonha'yun walalaŋguway yätj, liŋgu ŋayi yaka ḏukṯuk yolŋuwu ŋula waŋganygu baḏuwaḏuyunarawu. \p \v 10 Yo, yuwalk yana ŋunhiyi Garraywunydja walu yurru buna, yurru ŋayinydja yurru buna gatjpu'-yunamiriw warray yana, bitjan warray bitjan ŋuli manaŋgan ŋunhi yolŋu marrtji, ŋunhi ŋuli marrtji yolŋu walala ŋorra'-ŋurra yakurrmirri wawu. Yo, ŋunhi yurru ŋunhiyi walu bunanydja, ŋayinydja yurru ŋunha djiwarrny'tja gärak wäŋa winya'yunna, bena dhika bathalayuna rirrakayyu, ga ŋunhayi djiwarr'wuynydja nhä malanha, ŋaḻindi ga walu ga ganyu' malanha, walala yurru nhära winya'-winyayunna marrtji ŋuriŋinayi gurthayuna. Ga dhuwala munathany'tja wäŋa ga bukmak nhä malanha yolŋuwuŋu ŋunhi goŋbuy djämawuy, bukmaknha yurru nhärana warrpam'nha, warrpam'thunna yurru winya'-winyayunna marrtji buwayakthirrina. \p \v 11 Yo, bukmak dhuwalayi nhänydja malanha yurru marrtji winya'-winyayunna, bala nhaltjanna dhika nhuma yurru nhinanydja yukurra dhiyaŋunydja waluyu? Ŋilimurrunydja ŋuli nhina yukurra ŋamakurru' yana ḏarrtjalk wal'ŋu ŋula nhämiriw, ganaŋ'thun yätjŋuru, nhanŋuway Godku yana. \v 12 Ŋilimurrunydja ŋuli be muka girri'-ŋamathi galkurru yukirri ŋurikiyina Godkalaŋuna waluwu. Ŋilimurrunydja ŋuli be djäma nhanŋuway, märr yurru ŋunhiyinydja walu marrtji waḏutjana lili, ŋunhi ŋayinydja yurru marrtji Godthunydja baḏuwaḏuyun winya'-winyayunmaramana ŋunha djiwarrny'tja gärak gurthayunna, ga ŋunhayi djiwarr'wuynydja nhä malanha yurru marrtji buwa'-buwayakthirrina winya'-winyayunna ŋuriŋinayi gurthayuna. \v 13 Liŋgu Godthunydja dhawu'-nherrara, ŋayinydja yukurra djäma yuṯana wal'ŋu djiwarr' wäŋa, ga yuṯana wal'ŋu munatha' wäŋa, bala ŋilimurrunydja Garraywalaŋumirrinydja yukurra yurru gatjpu'yun dhukarr-nhämanydja ŋurikiyi yuṯawuna wäŋawu, liŋgu ŋunhalayinydja Godku yolŋu walala yurru nhina yukurra rom-dhunupanamirrina yana gupaḏalnha-wala, rrambaŋina Garraywalana. \p \v 14 Yo marrkapmirri walala, dhiyakuyinayi ŋilimurru yukurra galkundja, ga ŋunhi ŋilimurru yukurra dhuwala mukthun galkun, ŋilimurrunydja yurru ḏiltjina wekama yätjkunydja. Wirrki yana wal'ŋu djäma nhinanharawu ŋamathanharawunydja, ḏarrtjalk yana ŋula nhämiriw. Nhiniya ŋayaŋu-yal'yunaraŋura yana Godkala ga nhanukalaŋuwala yolŋu'-yulŋuwala. \v 15-16 Walalanydja ŋuli wiripu-guḻkuny'tja waŋa bitjan, “Weyinnha dhuwalanydja ŋiniya,” bitjan. Yurru guyaŋiya dhuwalanydja gam': Ŋilimurruŋgu Garraynydja ŋunha galkun yukurra bulnha nhuŋu, liŋgu ŋayi ḏukṯuk nhuŋunydja walŋathinyarawu, märr nhe yurru nhina walŋa yana nhanukala wäŋaŋura. Ŋilimurruŋgala marrkapthu wäwayu Bolyu djuy'yurruna djorra' nhumalaŋgu ŋäthilinydja, ga ŋayinydja ḻakaraŋala ŋunhi yana liŋgu ŋupanayŋu dhäruk. Godthunydja ḻiya-djambatjkuŋala Bolnhanydja wirrkina yana, ga ŋunhi ŋayi ŋuli wukirri djorrany'tja ŋula yolku ŋayi ŋuli ḻakaramanydja ŋunhi yana liŋgu ŋupanayŋu dhäwuny'tja. Wiripunydja Bolwuŋu wukirriwuy dhäruk ḏälnha mirithirrina maḻŋ'maranharawu, ga ŋunhi ŋuli yakanydja yolŋuyu yaw'yun ŋunha djinawa mayali'wu ŋurikinydja dhärukku, yaka ŋayi yurru maḻŋ'marama warraŋulkurrunydja. Wiripunydja ŋuriŋi dhuŋamirriyunydja yolŋuyu walalay, ŋuriŋinydja ŋunhi walala yaka yukurra dhärra wuṉḏaŋarr Godkala romŋura, walalanydja ŋuli Bolwu dhäruknha wiripuyamana gatjpal'maramana, bitjanna yana liŋgu bitjan walala ŋuli bilmarama yukurra djarrpi'kuma ḻakarama wiripuna malanha Godkunydja dhäruk wukirriwuy. Ŋunhi ŋuli walala bitjandhiyinydja bilmarama Godku dhäruk, bala djäma djarrpi'kumanydja, ŋunhiyinydjayi bitjan walala yukurra baḏuwaḏuyunmirri walalawuynha walala. \p \v 17 Marrkapmirri walala, liŋguna nhuma marŋgithinana ŋurikiyinydja malaŋuwu romgu. Bira'yurra biyaka djäka nhumalaŋguway nhuma. Yaka galkikunhamiya nhumalanhay nhuma ŋurikalanydja yolŋuwala rommiriwwalanydja, märr yurru ŋayi yaka muka nhumalanha gäma gatjpal'maramanydja bilmaramanydja, märr yurru nhuma yaka galkirri yätjlilinydja romlili. Nhumanydja yukurra dhuwala dhärra yuwalkŋuŋura Godkala romŋura. Mukthurra yana dhärriyanydja ŋunhili liŋgu walŋamirriŋura dhärukŋuranydja. \v 18 Mukthurra yana marrtjiya gurarrthiya bala Garraywalanydja romŋura. Nhiniya ŋamathaŋa yana Garraywala djäkaŋura, waŋgany-manapanmiya Garraywala, ga mukthurra-wala yana marŋgithiyanydja marrtjiya Djesu-Christkalanydja ŋilimurruŋgalaŋuwala walŋakunharamirriwalanydja. Yo, Garraynydja dhuwala waŋarrnydja djeŋarra' dhika wal'ŋu, ga bitjanna liŋguna yurru, gupaḏalnha-wala yana. Yo, yuwalk.