\id ROM - Patpatar NT [gfk] -Papua New Guinea 1997 (DBL 2014) \h ROM \toc1 No Pakpakat ta Pol tupas ira Rom \toc2 Rom \toc3 Rom \mt2 No Pakpakat ta Pol tupas ira \mt1 ROM \ip Tano uno aitul a hinahaan Pol ga haan uras tano hanuo Gris ma ga pakat iakan ra pakpakat tupas ira Kristian aras Rom (nes Apostolo 20.2-3). No pise na hala Rom aie no tamat na pise na hala tano ula hanuo bakut ta iakano pakana bung ma Pol ga sip bia na haan uras ho diet wara harharahut diet (nes Rom 1.11-15). Iesen ga wara hinahaan baak uras Ierusalem waing naga tar ra hartabar taar ta ira Kristian kaia (15.25-28). Io kaik, gaam tule iakan ra pakpakat tupas ira Kristian aras Rom bia diet na nunure bia na haan basia kaia ho diet ing na haan uras Spen (15.23-24). Pol pa gale nes baak ira Kristian kaia Rom, kaik gaam sip mah bia na hinawase timaan diet tano harhalon ta God. Halenging ira Kristian kaia Rom diet pai Iudeia, ma sen a mon Iudeia nalamin ta diet mah. Ma Pol ga sip bia na hinawas palai bia no kunubus ta God taar ta ira Iudeia pa ga puko. Taie. God a takodasianai ma i te gil haruatne no uno kunubus. \bd Ma God i te hamines bia i takodas huo ing i kure bia tikai i takodas ra matmataan tana ing i nurnur ta Krais (1.16-17).\bd* Iakano no suruno ta iakan ra pakpakat. Ma bia God na kure bia tikai i takodas, io, na halon ie. Pol ga hinawas bia ira tunotuno bakut, ira Iudeia ma diet ing diet pai Iudeia mah, diet ira ut na sakena (1.18-3-20) ma diet pai tale tun at wara murmur ira harkurai ta God waing God naga kure bia diet takodas ra matmataan tana. Taie. Iesen bia tikai na nurnur sen mon ta Jisas Krais, io, God na marse bia ie ma na kure bia i takodas kanong Krais i te kap se ira udahat magingin sakena (3.21-26). Ma bia God na halon dahat huo i hamines bia i takodas mah ma i te gil haruatne no uno kunubus ing ga tange bia na tar no harhalon (3.21, 26). Ma sen pataie tikai pai tale bia na mur ira bilai na magingin ta ira harkurai ta Moses wara kapkap iakan ra harhalon. Taie. Na nurnur sen mon ta Krais hoing Abraham mah ga nurnur ta God (3.27–4.25). Io kaik, bia God i te kure bia dahat takodas narako ta Krais, pa na ngalngaluan ma dahat. Taie. A malum i kis ta dahat ma God kanong Krais i te hamaraam dahat ira ut na sakena tika ma God (5.1-11). Ma a tutun bia dahat bakut ga kis ra minaat kanong dahat bakut ira ut na sakena iesen no hartabar bia ta God i manga tamat sakit ta ira udahat magingin sakena, kaik God gi tar no nilon hathatika ta dahat (5.12-21). Ma bia God i te halangalanga ise dahat sukun no dadas ta ira magingin sakena i tahut bia dahat pa na tultulai baling ta ira sakena iesen dahat na tultulai ta Krais ma ira magingin takodas (6.1-23). Ma a tutun bia ira tunotuno diet wara gilgil ra sakena (7.7-25) iesen dahat pai kis ra hena ira harkurai baling (7.1-6). Taie. Dahat langalanga um ma dahat lon ma no dadas tano Halhaliana Tanuo (8.1-39). Ma warah bia ira Iudeia diet pai kap no harhalon? Pai no burena bia no kunubus ta God i te puko. Taie. Iesen kanong diet pai nurnur (9.1–11.36). Io, ma bia God i te kure bia dahat takodas i tahut bia dahat na mur ira takodasiana magingin (12.1–15.13). \c 1 \p \v 1 Iau Pol, tiga ut na tinaram tano pinapalim Jisas Krais i tar tagu. Ma God gate tatau leh iau bia iau tiga apostolo ma ga bul hasisingen iau wara harharpir tano tahut na hinhinawas tana. \v 2 Ma iakano no tahut na hinhinawas nong God ga kukubus taar utana menalua kenam narako ta ira halhaliana pakpakat ta ira tangesot. \v 3 Ma iakan ra tahut na hinhinawas, io, i iangianga utano Natine ma tano ninaas i ga hanuat tunotuno, a bulumur ta Dawit. \v 4 Iesen tano ninaas tano uno kinkinis tano Halhaliana Tanuo, God ga bul um ie bia aie no dadas na Nati God ing God ga hatut ie sukun no minaat. Ma aie um, ne Jisas Krais no udahat Watong. \v 5 Ma tano nugu kinkinis narako ta Krais, God ga tabar bia iau ma no uno harmarsai bia iau nigi tiga apostolo. Ga tabar iau huo waing nigi lamus diet ing diet pai Iudeia bia diet na taram ie hokaiken, bia diet na nurnur tana, waing da manga hatamat no hinsana. \v 6 Muat nalamin mah ta diet. Ma muat mah, God i te tatau leh muat bia muat gar ta Jisas Krais. \p \v 7 Io, ma iau pakpakat tupas muat ira matanaiabar kenas Rom, muat ing God i manga sip muat ma i te tatau leh muat bia muat ira uno gamgamatien na matanaiabar tus. A harmarsai ma ra malum tupas muat meram ho God no adahat Sus ma no Watong Jisas Krais. \s1 Pol ga manga sip bia na harpir aras Rom mah. \p \v 8 Io, ma no luena linge bia tano udahat kinkinis narako ta Jisas Krais iau tanga tahut tupas God wara gaie muat bakut kanong no numuat nurnur di gate hinhinawas utana tano ula hanuo bakut. \v 9 Ma meram narako tun at tagu iau la paapalim tane God ing iau harharpir ma no tahut na hinhinawas utano Natine. Ma God aie nong i tale bia na hinawas palai ta iakano linge i nunure bia i tutun, ma i hoken, bia iau pai sangeh wara kilkilam muat narako ta ira nugu sinasaring ta ira pakana bung bakut. \v 10 Iau la saasaring bia iau nigi petlaar bia ni haan tupas muat ing bia no Watong na sip huo. Ga talona pakana bung sakit iau ga sip huo ma iau pai palai bia na ngan um hohe kaiken, iesen iau saasaring hait bia na ngan huo. \v 11 Iau manga sip bia ni me nes muat waing nigi tabar muat ma ra mangana hartabar ing i haruat wara harharahut ira tanua muat waing muat naga tur dadas. \v 12 Ma ing iau tangtange, i hoken. Iau sip bia iau ma muat, dahat na harhabalaraan hargilaas ta dahat ma ta ira udahat nurnuruan. \v 13 Bar hinsakagu ta Krais, iau sip bia muat na palai bia iau ga pingit ra haleng na pakaan bia ni me nes muat, iesen a mon tur harbat tuk taar katin. Ma iau ga pingpingit huo waing nigi kap ra hunena me nalamin ta muat hoing iau te kap ra hunena me nalamin ta diet ira mes ing diet pai Iudeia mah. \v 14 No nugu binlan at bia ni haan tupas diet ing diet te manga laka ta ira tintalen ma ira mangana lilik ta diet ira Grik. Ma huo mah ta diet ing diet pai mur kaike ra magingin. No nugu binlan ie mah bia ni haan taar ta ira ut na mintot ma diet ing diet pai kap ra tamat na harausur. \v 15 Ma iakano no burena bia iau manga kanan bia ni harpir ma no tahut na hinhinawas taar mah ta muat kaia Rom. \s1 No tahut na hinhinawas i hapuasne bia ira tintalen ta God i takodas ma bia God na kure bia tiga ut na nurnur i takodas mah. \p \v 16 Kanong warah, iau pai hirhir utano tahut na hinhinawas kanong no dadas ta God i kis taar tana wara halhalon diet bakut ing diet nurnur. Ira Iudeia diet ga lua ma namur um i halon diet ing diet pai Iudeia. \v 17 Ma iakano i tutun kanong no tahut na hinhinawas i hapuasne bia God i takodas ma na kure bia tikai mah na takodas. Ma God na kure bia tikai na takodas tano magingin na nurnur sen mon. Hoing no nianga ta God i tange bia, \it “No taktakodasuana tunotuno na lon tano uno nurnur.”\it*\f + \fr 1.17 \ft I tale mah bia da pukusane iakan ra buturkus hoken: \+it Ma iakano i tutun kanong no tahut na hinhinawas i hapuasne bia God i takodas ma na kure bia tikai mah na takodas. Kanong warah, God i gil haruatne ira uno nianga, ma na kure diet huo ing diet nurnur. Hoing no nianga ta God i tange bia, “No taktakodasuana tunotuno na lon tano uno nurnur.”\+it*\f* \s1 God i hapuasne no uno ngalngaluan taar ta diet ira ut na sakena, diet ing diet nunure tar ie ma diet malok isei. \p \v 18 I palai bia na ngan huo kanong no ngalngaluan ta God i hanuat puasa meram ra mawe ma i kis taar ta ira sakana magingin ma ira magingin na tur talur God ing ira tunotuno diet gil, diet ing diet ma ira udiet sakena, diet suhe ira linge i tutun ta God. \v 19 I palai bia diet la gilgil huo kanong ira linge i tale bia diet na nunure uta God, diet palai ine. Kanong warah, God i te hapalaine diet ine. \v 20 Ma i palai bia iakan i tutun kanong tur leh tano hakhakisi tano ula hanuo di te manga palai ta ira uno tintalen ing pai tale bia tikai na nes. Ma kaiken, no uno dadas ing pa nale pataam, ma no tutun bia aie nora tamat na Tanuo. Ma diet palai utana huo kanong diet te nes um ira linge ing i te hakisi. Io kaik, diet pai tale bia diet na ianga bat ta ira udiet sakana magingin. \v 21 Hokaiken, a tutun diet ga nunure God iesen diet pa ga pirlat ie bia God ie ma diet pa ga tanga tahut tana. Taie. Ira udiet lilik ga hanuat linge bia ma diet ga ul ba kanong ira udiet lon i kankado. \v 22 A tutun diet ga tange bia diet ira ut na mintot iesen diet ga hanuat ul ba. \v 23 Diet ga malok bia diet na lotu tupas no tamat na God nong pai tale bia na maat. Diet ga kios no udiet lotu, diet gaam lotu tupas ira palimpuo ing diet ga gil hoira tunotuno i tale bia diet na maat, diet gaam lotu tupas ira maan mah, ma ira wawaguai, ma ira mangana linge i kaikaiau. \p \v 24 Iakano no burena bia God ga waak se um diet bia diet na gilgil ira bilingana magingin haruat ma ira udiet sinisip meram narako tun at ta diet, kaik diet gaam murmur ira hirhiruana tintalen ta ira palatamai diet. \v 25 Ma God ga gil huo kanong diet ga malok ise ira tutun ing i te hapuasne utana ma diet ga mur balik no hinarabota wara lotu tupas ma wara bulbul hanapu diet ta ira linge God ga hakisi, ma pataie bia God, aie nong da lat ie hathatikai. A tutun sakit. \p \v 26 Io kaik, God ga waak se um diet bia diet na murmur ira hirhiruana sakana sinisip. Hokaiken, ira hahin diet ga malok ise no magingin haruat ta ing God ga hakisi tar diet huo ma diet ga mur balik tiga mes. \v 27 Ma i haruat mah huo ta ira tunaan. Diet ga malok ise no udiet kinkinis tika ma ira hahin haruat ma ing God ga hakisi tar diet huo, ma ga manga mamahien ira udiet sakana sinisip harbasia ta diet. Ira tunaan diet ga mur ira hirhiruana magingin harbasiane ta diet at ma diet ga hatur kawase nora harpidanau haruat at ma ing diet ga haan ronga ine. \p \v 28 Ma diet pa ga lik bia a tamat na linge bia diet na nunure God bia sigei, kaik God gom waak se diet bia diet na mur sen mon ira udiet lilik na ba wara gilgil kaike ra magingin ing diet tale bia diet pa gor gil. \v 29-30 Diet te hung um ma ira kaba mangana magingin ing pai takodas, ira sakena, no magingin na nes kalak linge, ma ira bilingana magingin. Diet hung ma no tintalen na harubu bingibing ma ra bala ngungut mah, no magingin na harhuli, no sinisip wara hanghagahe ira mes, ma no magingin na sipsip ira kinkinis gar na mes. Diet pinas hagahe ma diet tange hagahe ira mes. Diet malentakuane God ma diet ira dadas na ul pat. Diet nes hanapu ira mes ma diet ira ut na latlaat. Diet lik leh ari a mangana sigar nironga wara gilgil. Diet patnau ta ira pawasi diet ma ira adiet sus. \v 31 Diet pai palai tun at ta ira bilbilai. Diet pai gil haruatne ing diet tange. Diet pai sip at ira hinsaka diet ma diet pai marse ira tunotuno. \v 32 A tutun, diet manga nunure tar no takodasuana harkurai ta God ing i tange bia diet ing diet gil kaiken ra linge, i takodas bia diet na maat. Iesen diet gilgil haitne balik kaiken ra magingin at. Ma pai iakano sen mon. Taie. Diet manga haut leh mah diet ing diet la gilgil huo. \c 2 \s1 Taie tikai pa na tale bia na hilau pas no ula harkurai ta God, ma no uno harkurai i takodas. \p \v 1 Io kaik, augu nong u kure hagahe tiga mes, pai tale bia nu ianga bat ta ira num magingin sakena kanong ira linge u te kure hagahe tikai ine, io, u kure hagahe habaling ugu. Kanong warah, augu nong u harkurai huo, u la gilgil mah kaiken ra mangana magingin at. \v 2 Ma dahat nunure bia ing God i kure hagahe diet ing diet gil kaiken ra mangana magingin, no uno ula harkurai i takodas. \v 3 Augu tiga tunotuno mon nong u kure hagahe diet ma u gil balik kaiken ra mangana linge at, u lik bia i tale ugu bia nu hilau pas no harkurai ta God? \v 4 Hohe, u lik hanapu no uno gingilaan wara gilgil ra tamat na bilbilai utaam, ma bia i manga bala maat tupas ugu ma tano tahut na linge bia no uno harkurai pai gasien taar taam? Hohe, pau nes kilam tar bia no harmarsai ta God i lamus ugu wara lilik pukus? \p \v 5 U manga ul pat ma u malok bia nu lilik pukus, kaik gu bulbul tagure ra ngalngaluan ing na haan tupas ugu tano bung na ngalngaluan ta God ing no uno takodasiana harkurai na hanuat puasa. \v 6 Aie nong \it “na balu pukus ira tunotuno bakut haruat ma ira udiet mangana gingilaan.”\it* \v 7 Ari, diet la gilgil haitne ira tahut na tintalen. Ma bia ing diet gilgil huo i palai bia diet sisilih tano ngaas wara kapkap ra minamar ma ra bilai na hinsang ma no kinkinis ing pataie ta minaat tana. God na balu pukus diet ma no nilon hathatikai. \v 8 Ira mes, diet nes kalak ira linge wara hatamat at diet. Diet malok ise no tutun ma diet mur ira magingin ing pai takodas. God na balu pukus um diet ma ra tamat na ngalngaluan. \v 9 A mon harangunngutaan ma ra tamat na tinirih na haan tupas ira tunotuno bakut ing diet gil ira sakena. Na ngan taar huo ta diet ing diet pai Iudeia ma sen tutun sakit ta diet ira Iudeia. \v 10 Iesen a mon minamar ma ra tamat na kinkinis ma ra malum na haan tupas ira tunotuno bakut ing diet gil ra tahut. Na ngan huo taar ta diet ing diet pai Iudeia ma sen tutun sakit ta ira Iudeia. \v 11 Ma na ngan um huo kanong God pai la tur sen ma tikai ma na hagahe bia tiga mes. \p \v 12 Hokaiken, diet bakut ing diet pai hatur kawase ira harkurai ta Moses ma diet gil ra sakena, io, diet na hiruo. Ing bia diet pai hatur kawase kaike ra harkurai, diet na hiruo iaat mah. Ma diet bakut um ing diet te hatur kawase ira harkurai ta Moses ma diet gil ra sakena, io, kaike ra harkurai na kure hagahe diet. \v 13 Iakan i tutun kanong diet um ing diet hadade ta mon ira harkurai ta Moses, God pa na kure bia diet takodas ra matmataan tana. Taie. Diet ing diet mur ira harkurai, diet kaik ing God na kure bia diet takodas. \v 14 Iakan i tutun kanong diet ing diet pai Iudeia diet pai hatur kawase ira harkurai ta Moses iesen ing diet gil haruatne kaike ra harkurai ma ira gingilaan i hanuat meram narako ta ira udiet nilon, io, diet bul hawaat ira udiet harkurai tus. Ma taie ta linge bia diet pai hatur kawase ira harkurai ta Moses. \v 15 Diet hamines bia a tutun bia ira hartula ing ira harkurai ta Moses i tange bia da gil, kaike ra hartula i kis taar narakoman ta diet hoing bia di te pakat tar narakoman ta ira kati diet. I ngan huo ing ira udiet lilik i hinawas palai ta ira mangana magingin sa diet gil. Ari a pakaan ira udiet lilik i tange hapalaine bia diet ronga, ma ari a pakaan bia diet gil ra bilai. \v 16 Ma na ngan huo hoken ta iakano ra bung ing God na kure ira kaba lilik kumkumaan gar na tunotuno haruat ma no tahut na hinhinawas iau harharpir mei. Ma i te tar um iakan ra pinapalim na gil harkurai taar tano limane Jisas Krais. \s1 Ira Iudeia diet sa butbut bia diet hatur kawase ira harkurai ta Moses, iesen diet lake um kaike ra harkurai. \p \v 17 Ma augu mah, hohe taam? U tange bia a Iudeia ugu. U te so tar no num nurnuruan ta ira harkurai ta Moses ma u la sasa butbut ma no num harnunurai ma God. \v 18 Ira harkurai ta Moses i te hausur ugu, kaik gu palai taar ta ing God i sip bia nu gil ma na tale ugu bia nu nes kilam ira linge ing i manga bilai. \v 19 U nunure tun at bia u sal timaan ira pulo ma bia a lulungo ugu taar ta diet ing diet kis ra kankado. \v 20 U manga palai mah bia a ut na haratakodas ugu taar ta diet ing diet pai nunure no bilai ma no sakena, ma bia a tena harausur ugu taar ta diet ing pai matuko ira udiet lilik. Ma u lilik huo kanong u hatur kawase ira harkurai ta Moses, ma kaiken ra harkurai ing i hapuasne hapalai no tutun ma ira mintota. \v 21 Ma augu um, u hausur ira mes. Wara bih pau hausur habaling ugu? U la harharpir bia tikai pa na kikinau, iesen hohe, augu, pau kikinau? \v 22 U la tangtange bia tikai pa na noh tika ma tikai pai no uno, iesen hohe, augu, pau gil huo? U la manga malmalentakuane ira palimpuo, iesen hohe, augu, pau kinau ira palimpuo ta ira udiet hala na lotu? \v 23 U la sasa butbut bia u hatur kawase ira harkurai ta Moses. Iesen hohe, augu, pau kap tar ra hirhir ta God ing u lake kaike ra harkurai? \v 24 I palai bia iakan i tutun kanong i ngan hoing no nianga ta God di ga pakat ie i tange bia, \it “Diet ing diet pai Iudeia diet tange hagahe God, i burena ta muat ira Iudeia.”\it* \s1 No tunotuno nong gar ta God tutun, aie nong no Tanuo i gil ie. \p \v 25 Io, i tutun bia no magingin na kut palatamainari na harahut ugu ing bia u taram ira harkurai ta Moses. Iesen bia nu lake kaike ra harkurai i hoing bia pa di ga kut no palatamaim. \v 26 Ing bia diet ing pa di ga kut ira palatamai diet, diet mur ira hartula ta kaike ra harkurai, a tutun sakit bia God na nes kilam diet hoing bia di te kut ira palatamai diet. \v 27 Ma augu, u te hatur kawase leh ira harkurai di ga pakat hasur ma no magingin na kut palatamainari. Iesen, ing bia tikai nong pa di ga kut no palatamaine tutun, ing bia i mur kaike ra harkurai, io, na kure hagahe balik ugu bia a ut na laka harkurai ugu. \p \v 28 Io kaik, no tunotuno pai Iudeia tutun tano winawas na huntunaan mon. Ma bia di kut no palatamaine tutun no tunotuno, iakano pai hakilang um bia gar ta God ie. \v 29 Taie. No tunotuno nong i Iudeia tutun, aie nong a Iudeia ie meram narako tun tana. Ma no magingin na kut palatamainari nong i hakilang bia tikai gar ta God ie, io, iakano hakilang i hanuat tutun meram tano katine. No Halhaliana Tanuo i gil ie, ma pai hanuat ta ira harkurai ta Moses di ga pakat hasur. Ma iakano ra mangana tunotuno pa na kap no uno pirharlat mekaia ta ira matanaiabar. Taie. Na kap ie meram ho God. \c 3 \s1 Dahat gil ra sakena iesen God i gil ra tutun ma ira uno kunubus pa na kikios. Io kaik, no uno harkurai i takodas. \p \v 1 Ing bia iakano i tutun, asa nong i hatahutne tikai bia a Iudeia ie? Ma no magingin na kut palatamainari na harahut ie hohe? \v 2 Ai! A tamat na harharahut i te tupas ugu bia a Iudeia ugu. Ma no luena linge i hoken, bia God ga tar ira uno nianga taar ta diet ira Iudeia bia diet naga mur haruatne. \v 3 Na ngan hohe ing bia ari ta diet pa ga nurnur? Hohe, ira udiet tabuna nurnuruan i tale bia na gil palas ira kunubus ta God kaik God pa naga gil haruatne ta ing ga tange? \v 4 Taie tun at! Iesen a linge bia ing bia i hanuat palai bia ira tunotuno bakut diet ira ut na harabota. Dahat manga nes kilam tar bia God i la gilgil haruatne ing i tange. I hoing no nianga ta God di ga pakat ie i tange bia, \q1 “Na hanuat puasa bia u takodas ta ira num nianga, \q1 ma bia nu tur ra hartung nu hamines bia iakano hartutung pai kata tar ugu.” \p \v 5 Iesen bia ira udahat magingin sakena i manga hamines hapalaine bia God i takodas, io, dahat na tange hohe? Hohe, i nanaas bia God pai takodas ing i ngalngaluan ma dahat ma i hapidanau dahat? (Maris! Ing iau ianga huo iau mur no mangana hargau gar na tunotuno mon.) \v 6 Taie tun at! Ing bia God pai gor takodas, na tale hohe bia na kure no ula hanuo? \v 7 Ma sen bia tikai na tange dak bia, “Di hapupuo ira tutun na magingin ta God ma ira nugu magingin ing i tamapas laah tano tutun. Ma ira nugu sakana magingin huo i manga hamines hapalaine bia God i kis tano tutun, kaik i hatamat no minamarine. Io kaik, wara bih God i nes kilam baak iau bia iau tiga ut na sakena ma i kure hagahe iau?” \v 8 I ngan taar um hohe bia pa da tange bia, “Kaia, dahat na gil ira sakena, kaik no tahut naga hanuat”? A tutun, ari diet te tange hagahe iau ing diet tange bia iau ianga huo. Diet te sip leh at iakano ra harpidanau ing na haan tupas diet. \s1 Taie tikai tun at pai takodas ra matmataan ta God. \p \v 9 Io, da tange um hohe? Hohe, dahat ira Iudeia, dahat te kap ra kinkinis i tahut ta diet ing diet pai Iudeia? Pai ngan huo tun at. Kanong iau te hamines tar bia ira Iudeia ma diet ira mes mah, diet bakut, diet kis ra hena no dadas ta ira magingin sakena. \v 10 I hoing no nianga ta God di ga pakat ie i tange bia, \q1 “Taie tikai pai takodas. Taie tun at tikai. \q1 \v 11 Taie tikai pai palai ta ira tutun ta God, \q1 ma taie tiga nong i sisilih uta God. \q1 \v 12 Diet bakut diet te siel wiis laah, \q1 Diet tika bakut, diet te linge bia tar ta God. \q1 Taie tikai pai gil no tahut. \q1 Taie tun at tikai. \q1 \v 13 Ira udiet nianga i mapus hoing tiga midi di kitat tar ie. \q1 Ira karame diet i harhuli. \q1 Ira palabulu diet i mela haruat ma no talbore i harkarat. \q1 \v 14 Ira ha diet i hung ma ra harangungut ma ra nianga na harhuli. \q1 \v 15 Diet habir mon wara harubu bingibing. \q1 \v 16 Ma ta ira udiet hinahaan diet hatahuat sen mon no halhaliarai ma ra hinangul. \q1 \v 17 Diet pai nunure wara bulbul no malum. \q1 \v 18 No bunurut ma no urur tupas God i panim ta diet.” \p \v 19 Ma dahat nunure um bia asa ira harkurai ta God i tange, i tange huo taar ta diet ing diet kis ra hena kaike ra harkurai. Warah, waing taie tikai pa na tale bia na ianga bat ira uno sakena ma bia no ula hanuo bakut na tur ra hena tano harkurai ta God. \v 20 Ma i palai um bia iakan i tutun kanong God pa na kure bia tiga nong i takodas ra matmataan tana bia i gilgil haruat ta ira harkurai mon. Taie. Kanong ira uno harkurai at i hapalaine dahat bia dahat gil ra sakena. \s1 God i kure bia tikai i takodas kanong i nurnur, ma pataie ta ira uno gingilaan haruat ta ira harkurai ta Moses. \p \v 21 Iesen ma kaiken um God i te hamines bia a takodasianai ma bia na kure mah bia tikai i takodas. Ma pai tahuat tano magingin na mur harkurai ta Moses. Ma kaike ra harkurai ma ira nianga ta ira tangesot i hinawas palai mah uta iakan ra linge. \v 22 Tano udiet nurnuruan ta Jisas Krais, God i kure bia diet takodas. Ma i kure huo ta diet bakut ing diet nurnur kanong diet bakut diet haruat sen mon. \v 23 Ma diet haruat kanong diet bakut diet te gil ra sakena ma diet te puko sukun talur leh no kinkinis haruat ma ira minarine God. \v 24 Iesen diet bakut, God i kure bia diet takodas tano uno harmarsai. A hartabar bia mon iakano linge i gil tar ta diet. Ma ga tale bia na gil huo kanong Jisas Krais ga kul halangalanga diet. \v 25 Ma God ga tar hawaat ie hoing tiga hartabar wara habaibai no uno ngalngaluan. Ma iakan ra hartabar i papalim huo ta diet ing diet nurnur tano dena. Nalua God ga hok baak ira magingin sakena diet ga gil, kaik gaam tar hawaat iakan ra mangana hartabar wara hamines bia i takodas. \v 26 Ga gil huo wara hamines ta iakan ra pakana bung kaiken bia a takodasianai waing naga talei bia aie at na takodas ma bia aie baling at mah nong na kure bia diet takodas ing diet nurnur ta Jisas Krais. \p \v 27 Io kaik, i tale bia da latlaat? Taie. Ma asa no burena? Hohe, ira udahat gingilaan i haruat ta ira harkurai? Taie. Iesen kanong dahat nurnur. \v 28 Ma i tale bia da tange huo kanong dahat nes kilam bia God i kure bia tikai i takodas kanong i nurnur, ma pataie bia i mur ira harkurai ta Moses. \v 29-30 Bia pai gor ngan huo gor nanaas bia God aie a God gar na Iudeia sen mon. Iakano i tutun? Hohe, pai God ie gar ta diet ira mes mah? Masa! A God gar udiet ira mes mah kanong tiga kapawena God sen mon kana. Ma aie nong na kure bia diet ing di ga kut ira palatamai diet, bia diet takodas kanong diet nurnur. Ma aie mah nong na kure bia diet ing pa di ga kut ira palatamai diet, bia diet takodas mah ta iakano mangana kapawena nurnur sen mon. \v 31 Io kaik, i nanaas bia dahat te lilik na linge bia ta ira harkurai ta Moses tano magingin na nurnur? Taie tun at! Dahat bul haut kaike ra harkurai. \c 4 \s1 Ma huo mah ta Abraham, God ga kure bia i takodas ra matmataan tana kanong ga nurnur. \p \v 1 Io, ma dahat na tange um hohe uta Abraham no hintubu dahat ing a tunotunoi hoing dahat? Ga namien tutun hohe uta kaiken ra linge? \v 2 Ing bia i tutun bia God ga kure bia Abraham i takodas kanong i bilai ira uno gingilaan, io, a mon burena bia Abraham na latlaat. Iesen God pa ga nes ie huo. \v 3 Kanong warah, ira nianga ta God di ga pakat i tange hoken: \it “Abraham ga nurnur ta God ma God ga was leh no uno nurnuruan bia Abraham i takodas ra matmataan tana.”\it* \p \v 4 Io, ma bia tikai i papalim, pa di was leh no uno kunkulaan bia a hartabar bia. Taie. Diet nes kilam ie bia a hunena haruat ma ira uno pinapalim. \v 5 Iesen hohe tano tunotuno nong pai papalim haruat ma ira harkurai ma sen i nurnur ta God nong i la kurkure bia ira ut na sakena diet takodas? Io, God na was leh no uno nurnuruan bia iakano tunotuno i takodas ra matmataan tana. \v 6 Ma Dawit ga tange mah iakan ra linge ing ga iangianga utano haridaan i haan tupas no tunotuno nong pai mur ira gingilaan haruat ma ira harkurai ta Moses iesen God i was leh ie bia i takodas. Ga tange hoken: \q1 \v 7 “Diet daan ing ira udiet tintalen na laka harkurai God i te lik luban se, \q1 ma ira udiet sakena i te kasar bat. \q1 \v 8 I daan no tunotuno nong ira uno sakena no Watong pa na was leh ukaia tana bia na tur ra harkurai.” \p \v 9 Hohe um, diet ing di ga kut ira palatamai diet, diet sen mon diet te hatur kawase iakan ra haridaan, ma pataie bia diet ing pa di ga kut ira palatamai diet? Ma dahat te tange bia God ga was leh no nurnuruan gar ne Abraham bia Abraham i takodas ra matmataan tana. \v 10 Hunanges God ga was halaka leh ie huo? Menalua bia menamur tano bung di ga kut no palatamaine? Pataie bia namur. Iesen, menalua. \v 11 Ga kap iakano hakilang na kut palatamainari hoing tiga binora di bare bat bia God i te kure bia i takodas tano uno nurnuruan tano pakana bung at baak ing pa di ga kut no palatamaine. Io kaik, no hintubu diet aie ta diet ing pa di ga kut ira palatamai diet ma sen diet nurnur ma God i was leh diet bia diet takodas ra matmataan tana. \v 12 Ma no hintubu diet mah aie ta diet ing di ga kut ira palatamai diet iesen pai ta iakan sen mon. Taie. No hintubu diet aie ta diet ing diet la murmur mah ira paras na kakine no magingin na nurnur ta Abraham, iakano nurnuruan nong Abraham ga hatur kawasei ing pa di ga kut baak no palatamaine. \p \v 13 Io, ma pataie bia tano gingilaan na mur harkurai bia God ga kukubus taar ta Abraham ma ira uno bulumur bia Abraham na rumahal laah tano ula hanuo. Taie. Ga kukubus taar huo kanong God ga kilam Abraham bia i takodas ra matmataan tana kanong ga nurnur. \v 14 Ma huo mah, ing bia diet ing diet lon mur ira harkurai diet gor rumahal huo, io, gor hamines bia no magingin na nurnur a linge bia ma no kunubus i pata hunena. \v 15 Kanong warah, ira harkurai ta Moses i hatahuat no ngalngaluan ta God. Iesen ing bia pataie ta harkurai kana, pataie mah ta magingin na laka harkurai. \p \v 16 Io kaik, dahat kap no kunubus ta ira udahat nurnuruan waing no kunubus naga hartabar bia mekaia tano harmarsai. I hanuat tano harmarsai waing naga haan tupas tun at ira bulumur bakut ta Abraham ma taie tiga linge pa na tale bia na tur bat ie. Pa na haan tupas sen mon diet ing diet hatur kawase ira harkurai ta Moses, iesen na haan tupas mah diet ing diet mur no mangana nurnur ta Abraham. Aie no hintubu dahat bakut. \v 17 I hoing no nianga ta God di ga pakat ie i tange bia, \it “Iau gate bul ugu bia no hintubu diet ira haleng na huntunaan.”\it* God nong Abraham ga nurnur tana ga nes kilam ie bia no hintubu dahat ie. Aie no God nong i tar nilon ta ira minaat ma i tange ta ira linge ing kana baak bia na hanuat um. \p \v 18 Ga nanaas taar ta Abraham bia no kunubus ta God pa na hanuat tutun, kaik taie ta burena bia tikai na so no uno lilik ma na nanaho tana. Iesen Abraham balik ga so no uno lilik huo ma gaam nurnur. Io kaik, Abraham gom no hintubu diet ira haleng na huntunaan hoing God gate tange tana bia, \it “Ira num bulumur mah huo.”\it* \v 19 Abraham ga nes kilam bia no palatamaine i te manga malur um kanong gate haruat um ma tiga maar ira uno tinahon. Ga nes kilam Sara huo mah bia ira uno pakana bung na kinakaha gate pataam um. Iesen no uno nurnur pa ga puko ta dahin. \v 20-21 Abraham ga nes kilam habaling dir huo iesen ing ga lilik tano kunubus pa ga haan sukun no uno nurnur, kaik pa gaam iruo ira uno lilik utano kunubus. Taie. God ga hadadas no uno nurnur ing Abraham ga pirlat ie ma gaam kanam bakut leh bia God na petlaar bia na gil haruat ta ing gate kukubus taar huo. \v 22 Ma iakano no burena bia \it “God ga was leh no uno nurnuruan bia Abraham i takodas ra matmataan tana.”\it* \v 23 Ma iakan ra nianga, \it “God ga was leh ie huo,”\it* pa di ga pakat ie wara gaiena sen mon. Taie. \v 24 Di ga pakat ie wara gaie dahat mah ing God na was leh dahat bia dahat takodas ra matmataan tana. God na gil huo ta dahat ing dahat nurnur tana ing aie ga hatut Jisas no udahat Watong sukun ra minaat. \v 25 Aie nong God ga tar sei bia na maat uta ira udahat sakena ma aie mah nong God ga hatut pukus ie wara utano uno gingilaan na bul harkurai bia dahat takodas ra matmataan tana. \c 5 \s1 A malum i kis ta dahat ma God kanong no Natine i te hamaraam dahat tika ma God ing dahat baak ira ut na sakena. \p \v 1 Io kaik, a malum i kis um ta dahat ma God tano udahat kinkinis narako tano udahat Watong Jisas Krais kanong tano udahat nurnuruan God i te kure bia dahat takodas ra matmataan tana. \v 2 Ma meram narako ta Krais dahat te laka ta iakan ra kinkinis God i te tabar bia dahat mei ma no uno harmarsai. Ma Krais i te gil huo kanong dahat te nurnur tana. Dahat la tur taar huo ta iakan ra kinkinis na harmarsai ma dahat kanakana ma ra gungunuama kanong dahat kis nanaho ma ra nurnuruan bia dahat na hatur kawase ira haridaan i hanuat meram ra minamarine God. \v 3 Ma pai iakanin sen mon. Taie. Dahat kanakana ma ra gungunuama mah ta ira udahat ngunngutaan kanong dahat nunure tar bia nora ngunngutaan i hatahuat no magingin na tur dadas ra hena ra tinirih. \v 4 Ma bia dahat tur dadas huo ta ira tinirih, i hanuat palai bia kaike ra tinirih i te walar sot dahat ma sen dahat pai ngan hoken ira mangana tunotuno diet puko. Ma bia dahat kaiken ra mangana tunotuno, io, i tale bia dahat na nanaho ma ra nurnuruan bia dahat na hatur kawase ira haridaan. \v 5 Ma bia dahat nanaho ma ra nurnuruan huo, io, dahat pa na kis ta ra hirhir kanong God i te burange hahungi ira bala dahat ma no uno harmarsai ing ga tabar dahat ma no Halhaliana Tanuo. \p \v 6 Hokaiken, tano pakana bung haruat tun at tano sinisip ta God ing dahat pa ga petlaar wara gilgil um ta linge, Krais ga maat wara gaie dahat, dahat ing dahat ga tur talur God. \v 7 A dadas pane leh at bia tikai na maat wara gaie tiga ut na takodas. Iesen i tutun mah bia tikai na iangor dak bia na maat wara gaie tiga bilai na tunotuno huo. \v 8 Iesen God i hamines hapalaine bia aie at i sip dahat hokaiken, bia ing baak dahat ga ut na sakena taar Krais ga maat wara gaie dahat. \p \v 9 A tutun bia tano dene Krais, God i te kure bia dahat takodas ra matmataan tana. Ma bia iakano i tutun, io, i manga tutun bia Krais na halon dahat sukun no ngalngaluan ta God! \v 10 Hokaiken, a tutun ing dahat gate manga malentakuane baak God, io, tano minaat tano Natine, God ga hamaraam dahat tika mei. Ma bia iakano i tutun, io, i manga tutun bia tano nilon tano Natine, God na halon dahat kanong dahat te haramaraam taar mei huo! \v 11 Ma pai iakanin sen mon. Taie. Dahat kanakana ma ra gungunuama mah ta God kanong no udahat Watong Jisas Krais i te hamaraam tar dahat tika ma God. \s1 Hoing ira tunotuno diet ga maat mekaia tano magingin sakena ta Adam, diet na lon mekaia tano takodasiana magingin ta Krais. \p \v 12 Io kaik, tiga linge i ngan hoing iakan. Tiga tunotuno mon ga halamlam halaka no magingin sakena ukai tano ula hanuo ma ga maat kanong ga gil no sakena. Ma ta iakano mon ra mangana ngaas no minaat ga haan taar ta ira tunotuno bakut kanong diet bakut diet ga gil no sakena. \p \v 13 (Io, a tutun bia no magingin sakena ga kis kai tano ula hanuo menalua bia ira harkurai ta Moses ga hanuat. Iesen pai tale bia da kilam tikai bia i gil ronga ing bia pa di bul harkurai baak. \v 14 Iesen nora minaat ga bul hasur ira tunotuno mekaia ho Adam tuk taar ta Moses, diet at mah ing diet pa ga gil ra sakena haruat ma no magingin na laka harkurai ta Adam. Ma Adam tiga tutun na malalarine ta nong i wara hinanuat namur. \v 15 Iesen no hartabar pai papalim haruat ma no magingin na laka harkurai. A tutun bia diet ira halengin diet ga maat kanong iakano kapawena tunotuno sen mon ga lake no harkurai. Iesen no harmarsai ta God ma no hartabar nong no kapawena tunotuno Jisas ga hartabar mei ma no uno harmarsai, io, iakano ga manga sal sakit gaam sal bus diet ira halengin! \v 16 Hokaiken, no hartabar i mes tano hunena nong i hanuat laah tano magingin sakena ta iakano kapawena tunotuno. Ma i hoken, bia no magingin na tuntunur ra harkurai ga tahuat laah tano kapawena magingin sakena ma ga kure hagahe ira tunotuno. Iesen no hartabar balik ga tahuat laah mekaia ta ira haleng na tintalen wara laklake ira harkurai, ma no hartabar ga kap hawaat no magingin bia God na kure bia tikai i takodas ra matmataan tana. \v 17 Kanong iakano kapawena tunotuno sen mon ga lake no harkurai, nora minaat ga tur leh bia na bul hasur ira tunotuno. Ma no burena ta iakano kapawena tunotuno sen mon. Iesen hohe ta diet ing diet te kap leh no harmarsai ta God nong i manga sal bus diet mei? Diet at ing diet te kap leh no hartabar ta God, iakano uno magingin ing i kure bia tikai i takodas ra matmataan tana. Ing bia i tutun bia no minaat i bul hasur ira tunotuno huo, io, i manga tutun sakit bia God na manga hatatik diet ing diet kap no nilon. Ma no gingilaan ta iakano kapawena tunotuno mon Jisas Krais no burena bia God na gil huo.) \p \v 18 Io kaik, hoing no kapawena laka harkurai sen mon ga huai ma God gaam kure hagahe um ira tunotuno bakut, io, huo mah no kapawena takodasiana gingilaan sen mon ga huai ma God gaam kure um bia ira tunotuno bakut diet takodas ra matmataan tana, kaik diet naga lon. \v 19 Hokaiken, hoing God ga kure bia diet ira halengin diet ira ut na sakena kanong iakano kapawena tunotuno sen mon pa ga taram nianga, io, huo mah, God na kure bia diet ira halengin diet na takodas ra matmataan tana kanong iakano kapawena tunotuno sen mon ga taram nianga. \p \v 20 Io, ma ira harkurai ta Moses ga tur huat um waing naga palai bia ira magingin sakena i manga tamat. Iesen bia ira magingin sakena ga manga tamat hanahaan huo, io, no harmarsai ga manga tamat sakit balik um. \v 21 Ma ga ngan huo waing no harmarsai naga papalim hoing no magingin sakena ga papalim huo. Ira minaat diet ga kis ra hena no dadas tano magingin sakena. Huo mah, diet ing God na kure bia diet takodas ra matmataan tana, diet na kis ra hena no dadas tano harmarsai, iakano harmarsai nong na hatahuat no nilon hathatika taar ta diet ing diet kap Jisas Krais no udahat Watong. \c 6 \s1 Dahat ga maat sukun ira dadas tano magingin sakena ma dahat lon um ma no sigar mangana nilon ta Krais. \p \v 1 Io kaik, dahat na tange hohe um? Hohe, i tahut bia dahat na gilgil ira sakena waing no harmarsai naga manga tamat um? \v 2 Taie tun at! Dahat ga maat sukun ira dadas tano magingin sakena. Hohe um bia dahat na lon balin ra henai? \v 3 Na manga tahut bia muat na palai bia dahat bakut ing dahat te kap baptais narako ta Jisas Krais, iakan i hamines bia dahat ga maat tika mei. \v 4 Hokaiken, i hoing bia di ga bus dahat tika mei taar tano minaat ing dahat ga kap baptais. Ma i ngan huo waing dahat naga lon haruat ma Krais. No dadas nong i manga bilai mekaia ta Mama ga hatut ie sukun ra minaat. Huo mah ta dahat, na tale dahat bia dahat naga lon ma tiga sigar mangana nilon. \p \v 5 Ma dahat nunure bia na ngan huo kanong bia ing dahat te harpatup tika mei tano minaat, io, tutun sakit dahat na harpatup tika mah mei tano uno tuntunut hut baling. \v 6 Ma iakan i palai kanong dahat nunure bia no udahat tuarena nilon ga maat tika mei tano ula kabai waing no palpal ta dahat nong i kis ra hena no magingin sakena naga taie un ta dadas. Ma i ngan huo ta dahat waing dahat pa na tultulai baling tano sakena. \v 7 Ma i tale bia dahat na tatalen huo kanong sige tikai i te maat i te langalanga sukun um no dadas tano magingin sakena. \p \v 8-9 Iesen bia ing i tutun huo bia dahat te maat tika ma Krais, dahat nurnur bia dahat na lon tika mei kanong dahat nunure bia pa na maat baling. Warah, kanong God gate hatut pukus ie sukun ra minaat. Masa. Pa na kis baling ra henai tano dadas tano minaat. \v 10 Hokaiken, no minaat pai tale bia na kurei kanong i te maat um tiga pakaan mon. Ma i haruat. Pa na maat baling. Iesen no mangana nilon i lon kaiken, i lon wara gaie God. \p \v 11 Huo mah, i tahut bia muat na nes kilam muat bia muat ga maat sukun ira dadas tano magingin sakena ma bia muat lon tano numuat kinkinis ta Jisas Krais wara gaie God. \v 12 Io kaik, waak muat haut leh no magingin sakena bia na kure ira palatamai muat, a mangana palatamainari ing na maat mon. Ing bia muat na haut leh ie huo muat na taram ira uno sakana sinisip. \v 13 Waak muat tartar habaling ira sumsubaan ta ira palatamai muat taar tano magingin sakena bia no sakena na papalim me wara gilgil ira tintalen ing pai takodas. Iesen i tahut bia muat na tar muat taar ta God balik, muat ing muat te lon um sukun ra minaat. Ma muat na tar ira sumsubaan ta ira palatamai muat taar tana bia na papalim me wara gilgil ira magingin takodas. \v 14 Ma i tale bia muat na lon huo kanong no magingin sakena pa na gau leh muat ma na uno dadas. Kanong warah, muat pai kis ra hena ira harkurai, iesen muat kis ra henai tano ra hartabar na harmarsai. \s1 Nalua dahat ga tultulai taar tano magingin sakena iesen kaiken um dahat ira tultulai gar ta ira magingin takodas. \p \v 15 Io kaik, da tange hohe um? Hohe, i tahut bia dahat na gil ira sakena kanong dahat pai kis taar ra henai ira harkurai ma sen ra hena ra harmarsai? Taie tun at! \v 16 Na manga tahut bia muat na nunure bia ing muat tar se muat ta tikai wara tartaram ie hoing ira uno tultulai, io, a tutun bia muat te tultulai um ta iakano tunotuno nong muat tartaram ie. Ma i ngan huo bia ing muat ira tultulai gar tano magingin sakena nong i halamlam muat taar tano minaat, bia ing muat ira tultulai gar tano magingin na taram nianga nong i halamlam muat taar ta God nong na kure bia muat takodas ra matmataan tana. \v 17 Ma bia dahat nes bia i ngan hohe ta muat, dahat tanga tahut ta God. A tutun bia nalua muat git tultulai taar tano magingin sakena. Iesen muat ga taram nora harausur ma ira numuat kidilona nilon bakut at, iakano harausur nong God ga bul hawaat ie bia muat na kis ra henai. \v 18 God i te halangalanga ise muat sukun nora dadas tano magingin sakena ma muat te tultulai um gar ta ira magingin takodas. \p \v 19 Ing iau tange huo iau hamines tiga malalar ta ira udahat mangana kinkinis kai napu kanong i malus bia muat na mur ira sakena. A tutun bia nalua muat git tartar ira sumsubaan ta ira palatamai muat wara tultulai um gar ta ira bilingana magingin ma ira sakana tintalen ing i tamtamat hanahaan. Huo mah, kaiken i tahut bia muat na tar kaike ra sumsubaan wara tultulai um gar ta ira magingin takodas kaik muat naga halhaal sukun ira sakena. \v 20 Kaia, muat na gil huo kanong i palai bia tano pakana bung bia muat ga tultulai gar tano magingin sakena, taie ta linge pa ga halawen muat bia muat na mur ira takodasuana magingin. \v 21 A mangana hunena sa um ing muat te kap leh ta kaike ira mangana gingilaan wat ga kaha hirhir pane? Taie um tari kanong kaike ra linge i bul tar muat tano minaat. \v 22 Iesen kaiken um God i te halangalanga sukun muat tano dadas tano magingin sakena ma muat te tultulai um gar ta God. Io kaik, ira hunena um muat kap, i lam tar muat tano kinkinis i halhaal sukun ira sakena, kaik muat kap no lon hathatika. \v 23 Kanong warah, no kunkulaan tano magingin sakena, aie no minaat. Iesen no hartabar ta God nong i tabar bia dahat mei, aie no nilon hathatika ing i kis ta Jisas Krais no udahat Watong. \c 7 \s1 Dahat te maat tika ma Krais, kaik dahat langalanga sukun ra hena ira harkurai ta Moses. \p \v 1 Bar hinsakagu ta Krais, muat na palai tun at ta ing iau wara tangtange kanong muat bakut muat nunure tar ira harkurai, bia ira harkurai i kasar sen mon baak tikai bia i lon taar. \v 2 Hokaiken, no harkurai i kure tar bia tiga tinolen na hahin i kukubus tika taar ma no uno tunaan ing baak no tunaan i lon taar. Iesen bia no uno tunaan i maat, no hahin i te langalanga sukun no harkurai na tinolen huo. \v 3 Io kaik, ing bia no hahin i tole tiga mes na tunaan ing baak no uno luena tunaan i lon taar, io, da tange bia no hahin i te gil sakena ma tiga mes na tunaan pai unoi. Iesen bia no uno tunaan i te maat, no hahin i te langalanga sukun iakano harkurai, ma pa da tange bia i te gil sakena ma tiga mes pai unoi. A linge bia be i te tole tiga mes na tunaan. \p \v 4 Ma huo mah ta muat bar hinsakagu. Tano ninaas ta ira harkurai ta Moses, muat te maat sukun um ra hena kaiken ra harkurai kanong muat narako tano palatamaine Krais. Io kaik, muat ira tunotuno gar ta tiga mes. Muat kukubus taar ta iakano nong God ga hatut haut ie sukun ra minaat ma muat kukubus taar huo waing muat naga huai hawaat no hunena wara gaie God. \v 5 Hokaiken, ing no sakana palpal narako ta dahat ga kure dahat bia dahat na murmur ie, ira sakana sinisip ing ira harkurai ta Moses ga hatatik, diet ga papalim narako ta ira palatamai dahat, io kaik dahat gom huai ra hunena haruat tano minaat. \v 6 Iesen kaiken um dahat te langalanga sukun ra hena ira harkurai ta Moses kanong dahat te maat talur kaike ing ga wis kawase dahat. Io kaik, no udahat gingilaan na tultulai i kis narako tiga sigar mangana ngaas nong i kis ra hena no Halhaliana Tanuo. Dahat pai kis na tultulai baling um narako tano tuarena ngaas na tartaram ira kaba nat na harkurai bakut. \s1 No harakidas tano magingin sakena narako ta dahat. \p \v 7 Io kaik, dahat na tange hohe um? Ira harkurai ta Moses i sakena? Taie tun at! Iau pa gor nunure balik no sakena ing bia ira harkurai pa gor hamines tar tagu. Kanong warah, iau pai tale bia iau ni nes kilam no magingin na nes kalak ira linge gar na mes ing bia no harkurai pa gor tange bia, \it “Waak u nes kalak ira linge gar na mes.”\it* \v 8 Hokaiken, no magingin sakena ga nes kilam no harkurai bia no harkurai i te papos no ngaas tano sakena bia na papalim. Io kaik, no magingin sakena ga hatahuat ira kaba mangana nesnes kalak ira linge gar na mes narako tagu. Ma i ngan huo kanong no magingin sakena pai tale bia na papalim ing bia pataie ta harkurai. \v 9 Tiga pakana bung baak ga nanaas bia iau ga lon taar ing iau pa ga nunure tar ira harkurai ta Moses. Iesen bia ira harkurai ga hanuat palai tagu, no magingin sakena ga tur huat ma nora dadas ma iau ga maat um. \v 10 Ma kaike ra harkurai ing God ga sip bia na tar no nilon, io, ga tar no minaat balik tagu. \v 11 Kanong warah, no magingin sakena ga nes kilam ira harkurai bia ira harkurai i te papos no ngaas tano sakena, kaik gaam habato iau, ma mekaia tano dadas ta ira harkurai ga bu bing iau. \v 12 Io kaik um, ira harkurai i halhaal tano sakena. Ma ira kaba natnat na hartula mah i halhaal huo ma i takodas ma i bilai. \p \v 13 Hohe um, i nanaas bia kaike ing i bilai ga hatahuat nora minaat taar tagu? Taie tun at! Iesen no magingin sakena balik nong ga hatahuat ie taar tagu huo. Ma no magingin sakena ga papapalim ma kaike ira bilai na harkurai wara hatahuat nora minaat taar tagu waing naga manga palai bia iakano mangana magingin i sakena at. Ma ga ngan huo waing nigi hapupuo ira harkurai ma no magingin sakena ma bia nigi nes kilam bia iakano mangana magingin i manga sakena tun at. \p \v 14 Ma dahat nunure bia ira harkurai ta Moses i hanuat meram ho God iesen iau tiga tunotuno mekai napu mon. I hoing bia di te suhurane se iau hoing tiga maris na tultulai bia ni kis ra winwisaan tano magingin sakena. \v 15 Hokaiken, iau pai palai tano burena bia iau gil ira linge ing iau la gilgil. Ma iau pai palai kanong ira linge iau sip bia ni gil iau pai la gilgil haruatne, iesen ira linge balik ing iau malentakuane, iau gil. \v 16 Ma bia iau gil iakano linge at ing iau pai sip bia ni gil, io, iau suro haut bia ira harkurai i tahut. \v 17 Io kaik, pai iau tun ing iau gil kaiken ra magingin. Taie. No magingin sakena nong i la kis taar narako tagu, aie at nong i pakile huo. \v 18 Iakan i tutun kanong iau nunure bia pataie ta tahut pai lalon taar tagu, bia hoken, tano sakana palpal tagu. Ma iakan i palai kanong iau sip bia ni gil no tahut ma sen iau pai petlaar bia ni gil huo. \v 19 Hokaiken, iakano linge ing iau gil, a mes na linge ie tano tahut na linge ing iau sip bia ni gil. Iesen iau la gilgil iakano sakena at ing iau pai sip bia ni gil. \v 20 Io kaik um, ing bia iau gil no linge ing iau pai sip bia ni gil, i hamines bia pai iau tun um iakanong i gilgil no linge. Taie. No magingin sakena nong i la kis taar narako tagu, aie iakanong i gilgil no linge. \p \v 21 Io kaik, iau nes leh iakan ra tutun bia tano pakana bung bia iau sip bia ni gil no tahut, no magingin sakena i kis tika ma iau. \v 22 I hokaiken. Aram narako tun at tagu iau manga guama bia ni gil haruatne ira harkurai ta God. \v 23 Iesen iau te silihe leh tiga mes na harkurai nong i gilgil pinapalim aram narako ta ira sumsubaan tano palatamaigu, nong i la harharubu ma no mangana harkurai iau mur ma no nugu lilik. Ma i wis kawase iau ra hena no dadas ta ira magingin sakena ing i harkurai taar ta ira sumsubaan tano tamaigu. \v 24 Maris! No nugu nilon i te manga haraubaal um! Sige um na halangalanga ise iau sukun ra hena ta iakan ra palatamaigu nong i kis taar tano minaat? \v 25 Iau tanga tahut tupas God no ut na harhalon huo tano pinapalim ta Jisas Krais no udahat Watong! \p Io kaik, i ngan um hoken tagu, bia iau, iau tun at, iau tiga tultulai ma no nugu lilik taar ra hena ta ira harkurai ta God. Iesen tano sakana palpal narako tagu iau tiga tultulai ra hena no dadas ta ira magingin sakena i harkurai taar tagu. \c 8 \s1 No Halhaliana Tanuo i halamlam dahat sukun no sakana palpal narako ta dahat ma i tar no nilon taar ta dahat. \p \v 1 Io kaik um, God pa na kure hagahe diet ing diet narako ta Jisas Krais. \v 2 Kanong warah, no Halhaliana Tanuo nong i tar ra nilon taar tagu narako ta Jisas Krais i kure tar iau, gi halangalanga iau huo sukun no nugu kinkinis ra hena no dadas ta ira magingin sakena ing i harkurai taar tagu ma i halangalanga iau sukun mah no nugu kinkinis tano ra minaat. \v 3 Hokaiken, God ga tule no Natine tus ukai hoing ira sakana tunotuno bia na gil ra pinapalim tupas ira magingin sakena. Ing bia ga gil huo ga gil harkurai wara halhaliare ira magingin sakena ing i kis ta ira sakana tunotuno. Iakano linge ing ira harkurai ta Moses pa ga petlaar bia na gil kanong ira sakana palpal ta ira tunotuno i kap se no dadas ta kaike ra harkurai. \v 4 Ma God ga gil huo waing dahat ing dahat pai lon mur ira sinisip ta ira udahat sakana palpal ma sen dahat lon mur ira sinisip tano Halhaliana Tanuo, io, dahat naga gil haruatne ira hartula ta ira harkurai ta Moses. \v 5 Hokaiken, diet ing diet gil haruatne ira sinisip tano udahat sakana palpal, no sakana palpal i lue ira udiet lilik. Iesen diet ing diet gil haruatne ira sinisip tano Halhaliana Tanuo, no Tanuo i lue ira udiet lilik. \v 6 Ing bia no sakana palpal i lue no lilik gar ta tikai, na halamlam tar ie tano minaat. Iesen bia no Halhaliana Tanuo i lue no lilik gar ta tiga nong, na halamlam ie taar tano nilon ma nora malum. \v 7 Ma i ngan huo kanong warah, no tunotuno nong i sakena, no uno mangana lilik i manga malentakuane God. Tiga mangana tunotuno huo pai hanapui ta ira harkurai ta God. A tutun, pa na petlaar at bia na gil huo. \v 8 Diet ing no sakana palpal i lue diet, diet pai petlaar bia diet na haguama God. \p \v 9 Iesen pai ngan huo balik ta muat. No sakana palpal pai lue muat. Taie. No Halhaliana Tanuo i lue muat kanong no Tanuo ta God i kis taar narako ta muat. (Io, ma bia sige ta tikai pai hatur kawase no Tanuo ta Krais, pai gar ta Krais ie.) \v 10 Ma bia Krais i kis taar narako taam huo, no tanuaam i lon taar kanong God i te kure bia u takodas ra matmataan tana. Ma a tutun bia u te gil ira magingin sakena ma no palatamaim i kis taar tano minaat, iesen u lon taar at. \v 11 Ma bia no Tanuo ta iakanong nong ga hatut pukus Jisas sukun ra minaat i kis taar narako ta muat, io, aie nong ga hatut Krais talur no minaat ma na tar lon mah ta ira palatamai muat ing na maat. Ma na gil huo ma no Tanuana nong i kis taar narako ta muat. \p \v 12 Io kaik, bar hinsakagu ta Krais, no udahat binlan at ie bia dahat na haut leh no Tanuo bia na lue dahat, ma pataie bia dahat na lon haruat ma ira udahat sakana palpal. \v 13-14 Kanong warah, ing bia muat lon haruat ma no numuat sakana palpal, a tutun sakit, muat na maat. Iesen bia ing muat la gilgil bing ira gingilaan ta ira sakana palatamai muat ma no harharahut tano Halhaliana Tanuo, io, muat na lon kanong diet ing no Tanuo ta God i lue diet, a nati God diet. \v 15 A tutun iakano kanong muat pa ga kap tiga mangana tanuo nong i te wis kawase habaling muat ma ra bunurut. Taie. Muat te kap no Tanuo nong i halon hapatangen dahat wara natine. Ma no Tanuo i haharuatne dahat bia dahat naga sasaring ma ra balaraan bia, “Mama, nugu Mama!” \v 16 Ma no Halhaliana Tanuo at i hinawas tutun taar ta ira tanua dahat bia dahat ira nati God. \v 17 Ma bia dahat ira natine, io tutun mah bia dahat ira mahal na tunotuno ing na rumahal namur. Dahat ira mahal na tunotuno gar ta God ma dahat na rumahal tika ma Krais kanong dahat la kapkap tika mei ira uno harharangungut waing dahat naga laka tika mah mei tano minamarine. \s1 No Halhaliana Tanuo i haharuatne dahat bia dahat na nanaho ma ra nurnuruan uta ira haridaan namur. \p \v 18 Hokaiken, iau nes kilam bia ira udahat harangungut utano pakana bung kaiken i manga hansik sakit ing bia da hapupuo ie ma no minamar ing na hanuat puasa ta dahat. \v 19 Ma iakan i palai kanong no hakhakisi bakut i kis kawase ma ra tamat na masmasingan utano pakana bung bia God na hapuasne ira natine. \v 20-21 Ma no hakhakisi bakut i nanaho huo kanong God i te kure tar bia no hakhakisi pa na kap no kinkinis nong i haruat ma no mangana kinkinis God ga puo tar wara utana. Pai ngan huo kanong no hakhakisi at ga sip bia na ngan huo. Taie. I ngan huo kanong iakanong nong ga kure tar bia na ngan at huo ga sip bia na ngan huo. Iesen ga gil huo tano hakhakisi tano ula hanuo mah bia na nanaho ma ra nurnuruan bia na langalanga sukun ira uno winwisaan ing a mon marmarota ine, ma bia na manga langalanga timaan tika ma ira nati God. \p \v 22 Io, ma dahat nunure um bia no hakhakisi bakut i te kilkilingane ra but na tinirih tuk taar katin hoing tiga hatatnaan a bulu i papaas ie. \v 23 Ma pai no hakhakisi sen mon. Dahat ing dahat te kap no Halhaliana Tanuo hoing no luena hartabar nong i hatutun bia dahat na kap ira mes na haridaan namur, dahat ngan huo mah. Dahat kilingane ra but na tinirih narako ta ira bala dahat ing dahat kiskis kawase no pakana bung bia God na halon hapatangen tutun dahat wara natine ma bia na halangalanga ira palatamai dahat huo. \v 24 Ma dahat kilingane ra tinirih huo kanong ing God ga halon dahat ga tar no mangana harhalon taar ta dahat bia dahat na nanaho ma ra nurnuruan ta ira linge dahat na kap namur. Iesen bia ing dahat nanaho ma ra nurnuruan ta ira linge dahat nes kaiken, io, dahat pai nanaho tutun ma ra nurnuruan. Kanong warah, taie tikai pai nanaho ma ra nurnuruan uta ira linge i te hatur kawase um. \v 25 Iesen dahat nanaho ma ra nurnuruan uta ira linge dahat pai le hatur kawase baak, kaik dahat nanaho ma ra bala maat. \p \v 26 Huo mah, no Halhaliana Tanuo i harahut dahat uta iakano linge nong dahat pai petlaar wara utana. Hokaiken, dahat pai nunure bia asa ing dahat na sasaring utana iesen no Tanuo i sasaring wara gaie dahat. Ing i sasaring i kilingane ra but na tinirih ma i hapuasne huo ing pai tale bia da hapupuo ma ra nianga. \v 27 Ma God nong i la siisilih ta ira linge narako ta ira kati dahat i nunure tar no lilik tano Tanuo kanong no Tanuo i la saasaring haruat ma no sinisip at ta God wara gaie dahat ira matanaiabar tus ta God. \p \v 28 Ma dahat nunure bia God i la paapalim ta ira linge bakut wara hatahuatne nora bilai wara gaie diet ing diet sip God, diet at ing i te tatau leh diet haruat ma no uno lilik i te puo tar. \v 29 Ma iakan i palai kanong diet ing God ga huna bul no uno lilik uta diet wara nunure diet, io, diet at mah God ga puo tar menalua bia diet na kikios ing naga haruat hoing no Natine. Ma ga puo tar huo waing no Natine naga kap no luena kinkinis ta diet ira haleng na tasine. \v 30 Ma diet ing God ga puo tar menalua huo ta diet, io, ga tatau leh mah diet. Ma diet ing ga tatau leh diet, ga kure mah bia diet takodas ra matmataan tana. Ma diet ing ga kure uta diet huo, ga hamar um diet ma no tamat na minamar. \s1 God i manga tur ma dahat ma no uno harmarsai pai tale bia na haan talur dahat. \p \v 31 Io, dahat na tange um hohe uta kaike? Ing bia God i tur wara gaie dahat, io, sige um i tale bia na tur wara hanghagahe dahat? \v 32 Nes! Pa ga hok tar no Natine tus. Taie. Ga tar sei bia na maat wara gaie dahat bakut. Aie nong i tar no Natine taar ta dahat huo, hohe, pa na tabar bia dahat ma ira linge bakut mah? A tutun sakit bia na gil huo! \v 33 Sige um i tale bia na tung diet ing God i te gilamis diet? Taie tikai. God aie nong i kure bia tiga nong i takodas ra matmataan tana. \v 34 Sige um i tale bia na kure hagahe dahat? Taie tikai. Jisas Krais aie nong ga maat. Iesen no tamat na linge balik bia God ga hatut pukus ie. Ma aie nong i kis tano tamat na kinkinis tano kata na limane God ma i la iangianga wara gaie dahat kaia. \v 35 Ma sige um i tale bia na harbasiane dahat sukun no harmarsai gar ta Krais? I tale bia nora purpuruan na gil huo, bia a harangunngutaan bia a hinelar bia a tamat na sam taburungan? Ing bia pata sigasigam bia ira hiniruo i hutaten dahat bia da kut bing dahat, i tale bia kaiken ra linge na harbasiane dahat huo? \v 36 I hoing no nianga ta God di ga pakat ie i tange bia, \q1 “I hutet bia mehet na hiruo na minaat pane haitne ugu God. \q1 Diet nes kilam mehet bia mehet hoira sipsip mon ing diet wara kutkut bing.” \m \v 37 Iesen pa na ngan huo. Ing kaike ra linge sa bia dahat kilingane, dahat manga lua sakit balik kanong dahat kis taar ta iakanong nong ga tar no uno harmarsai taar ta dahat. \v 38 Ma i tale bia ni tange huo kanong iau nunure tun at bia taie tiga linge pa na tale bia na harbasiane dahat sukun no uno harmarsai. Iakan ra nilon ma no minaat mah dir pa na tale. Huo mah ta ira angelo bia ira dadas na sakana tanuo, ma ta ira linge kaiken ma ing mah namur ma ta ira mes na dadas na lualua mah. \v 39 Taie tikai aram naliu bia kenas napu ma bia ta mangana linge sa mekaia tano hakhakisi bakut pa na tale bia na harbasiane dahat sukun no harmarsai gar ta God nong i tabar dahat mei tano udahat kinkinis narako ta Jisas Krais no udahat Watong. \c 9 \s1 No hargilgilamis ta God i tahuat laah mekaia tano uno sinisip at waing naga hamines no uno tamat na harmarsai. \p \v 1 Iau tange ra tutun hoing i haruat bia tikai narako ta Krais na tange huo. Iau pai harabota. Ma no balagu nong i kis ra hena tano Halhaliana Tanuo i suro haut bia iakan ra nianga i tutun. \v 2 Ma i hoken, bia iau kilingane ra tamat na tapunuk narako tun at tagu ma iakano but na tinirih pa nale pataam. \v 3-4 Hokaiken, iau gor kanan bia ni tur ra hena tano tamat na harpidanau ta God ma bia God gor kutus ise iau sukun Krais ing bia iakan gor harahut ira hinsakagu, diet ira Israel no nugu huntunaan tus. Diet at ing God ga halon hapatangen diet waing bia na natine. Diet at ing God ga kukubus bia na hatutun ira uno nianga taar ta diet. Audiet ira minari God ma diet at diet ga hatur kawase ira harkurai. Audiet no magingin na lotu tupas God ma diet ing God ga hinawase diet uta ira linge na gil wara gaie diet. \v 5 Diet ira bulumur ta ira tamat me Israel. Ma bia Krais ga hanuat, ga hanuat mekaia tano udiet huntunaan, Krais at nong i naliu ta ira linge bakut ma aie God nong da lat hathatikanei. A tutun sakit. \p \v 6 Ing iau te tange huo, iau pai tange bia ira nianga ta God i te puko. Taie. Kanong warah, pai diet bakut ira bulumur ta Israel ing diet no Israel tutun. \v 7 Ma diet pai bulumur tutun bakut diet ing diet ira bulumur ta Abraham. Taie. No nianga ta God di ga pakat ie i tange balik bia, \it “Diet ing diet mekaia ta Aisak sen mon, da nes kilam diet bia ira num bulumur diet.”\it* \v 8 Ma ira linge iau te tangtange i hoken. Diet ing di kaha diet tano dadas bia mon ta ira tunotuno, diet pai a nati God diet. Taie. Diet sen mon ing diet hanuat mekaia tano kunubus, da nes kilam diet bia diet ira bulumur tane Abraham. \v 9 Ma iakan i palai kanong God ga kukubus hoken: \it “Tano pakana bung iau te puo tar taam, iau ni tapukus ma Sara na kap tiga bulu na tunaan.”\it* \p \v 10 Ma pai iakanong sen mon. Rebeka ga kaha airuo kasang mekaia tiga tunaan sen mon, ma aie ne Aisak no hintubu diet ira Israel tutun. \v 11-12 Pa di ga kaha baak dir ma dir pa ga gil baak ta linge i tahut bia i sakena. Iesen God ga tange ta Rebeka bia, \it “No luena bulu na kap ra kinkinis na tultulai balik ra hena tano bulu nong di kahai namur.”\it* God gate bul tar no uno lilik bia na gilamis tikai huo, kaik gaam tange huo waing no uno lilik na hanuat tutun. Iesen pa ga sip bia no uno lilik na hanuat tutun ta ira udir gingilaan. Taie. God ga sip bia no uno lilik na hanuat tutun mekaia ho ie at nong i tatau huo. \v 13 Iakan ra linge i hanuat huo hoing no nianga ta God di ga pakat ie i tange bia, \q1 “Iakop nong iau te sip ie iesen Esau nong iau te malok isei.” \p \v 14 Io, dahat na tange um hohe ta iakan ra linge? I nanaas bia God pai takodas? Taie tun at! \v 15 Iakanong i palai kanong God i tange tar ta Moses bia, \q1 “Iau ni marse nong iau sip bia ni marsei. \q1 Ma iau ni tar no balagu ta diet ing iau sip bia ni tar no balagu taar ta diet.” \m \v 16 Io kaik, no gingilaan na gilgilamis ta God pai tur laah tano baso ta ira tunotuno ma pai tahuat laah ta ing diet sip mah. Taie. Iesen ta God nong i tar ra harmarsai. \v 17 Ma huo mah, da was ta ira Halhaliana Pakpakat bia no nianga ta God ga haan tupas no tamat na lualua gar na Isip hoken bia, \it “Iau te tar iakan ra tamat na kinkinis na lualua taam kanong iau sip bia ni papalim taam wara hamhamines no nugu dadas ma bia no hinsagu na tamat hanahaan tano ula hanuo bakut.”\it* \m \v 18 Io kaik, God i marse nong i sip bia na marsei ma i hadadas ira bala diet ing i sip bia na hadadas diet huo. \p \v 19 Io, bia ing i ngan huo i tale bia tikai na tange tagu bia, “Warah kaik God i kilam baak bia a mon nironga ta dahat? Tutun sakit, bia God i sip bia na gil tiga linge, taie tikai pai tale bia na sabakane sei.” \v 20 Iesen sige um augu ra tunotuno mon nu balu pukus God? Tiga gingop nong di gil ie ma ra pise pa na tiri ie nong ga gil ie bia, “Warah bih u te gil iau hoken?” \v 21 Hohe, pai takodas bia no ut na pakila gingop bia na papalim ma tiga hunghungana pikaia sen mon ma na gil tiga gingop wara uta ira bilai na pinapalim ma tiga mes na gingop balik uta ira mes na mangana pinapalim bia mon? \p \v 22 I tale hohe bia tikai na ngurungur? God ga sip bia na hamines no uno ngalngaluan ma bia na hapuasne no uno dadas. Io kaik, ga manga bala matien tupas diet ing diet kis na tinaguro taar wara hiniruo sakasaka. \v 23 Ma God ga gil huo waing naga hamines hapalai no uno tamat na minamar taar ta diet ing diet taguro taar wara kapkap no uno harmarsai, diet at ing God ga huna tagure diet bia diet na kap no uno bilbilai. \v 24 Ma sige um diet ing God ga marse diet huo? Dahat at ing ga tatau leh dahat. Ma pa ga tatau leh dahat mekaia ta ira Iudeia sen mon, iesen mekaia ta diet ira mes mah. \v 25 I hoing di ga pakat ie tano pakpakat tane Hoseia ing God ga tange bia, \q1 “Iau ni kilam diet ing diet pa ga nugu matanaiabar diet bia anugu matanaiabar um diet. \q1 Ma iau ni kilam nong iau pa ga sip ie bia aie nong iau sip um ie. \q1 \v 26 Ma ta ira katon ing iau ga tange ta diet bia, ‘Pai nugu matanaiabar muat’, \q1 io, da kilam diet bia a natine no lilona God diet.” \m \v 27 Ma Aisaia ga ianga na tangesot gaam kakonga uta ira Israel bia, \q1 “A tutun bia no winawas ta ira Israel i haruat ma ira wana kenas na wasasar, \q1 iesen a bar hanawaan sen mon um ing God na halon leh diet. \q1 \v 28 Kanong warah, no Watong na habir wara tartar no uno kidilona harpidanau taar tano ula hanuo.” \m \v 29 I hoing Aisaia gate huna tange hanalue tar bia, \q1 “Ing bia no Watong no Tamat na Umri pa gor hok tar tari ta ira udahat bulumur, \q1 io, gor te hanuat huo ta dahat hoing ga hanuat ta diet ira Sodom, \q1 ma dahat gor ngan mah hoing ira Gomora.” \s1 God pa ga kure bia Israel i takodas kanong diet ga murmur ira harkurai ta Moses ma ira udiet gingilaan sen mon, ma diet pa ga nurnur. \p \v 30 Kaik, dahat na tange um hohe? Dahat nes bia diet ing diet pai Iudeia diet pa ga walar wara murmur no ngaas ta ing God naga kure bia diet takodas ra matmataan tana. Iesen God i te kure bia tari ta diet, diet takodas kanong diet te nurnur. \v 31 Ma ira Israel balik, diet ga murmur ira harkurai ing i hamines bia i hohe bia God na kure bia tikai i takodas ra matmataan tana. Iesen diet pa ga tale bia diet na mur haruat kaike ira harkurai. \v 32 Warah? Kanong diet pa ga mur kaike ira harkurai ma ra nurnuruan iesen diet ga lon hoing bia ira udiet gingilaan na haruat mon. Diet ga tuke diet tano haat na tukatuke. \v 33 I hoing no nianga ta God di ga pakat ie i tange bia, \q1 “Nes baak! Iau te bul tar tiga bilai na haat kaia Saion. \q1 Ma iakan ra haat ing i noh taar, ira tunotuno diet tuke diet tana. \q1 Diet kap tuhar diet tana. \q1 Iesen sige tikai i nurnur tana pa na kis ta ra hirhir.” \c 10 \p \v 1 Bar hinsakagu ta Krais, iau manga sip bia God na halon ira Israel ma iau saasaring huo. \v 2 Ma iau gil huo kanong i tale iau bia ni hinawas palai ma ra tutun bia diet manga gaas wara murmur God. Iesen no udiet bala gaas pai tut huat ta ira mintot. \v 3 Hokaiken, diet ga walar bia diet na gil no udiet ngaas at bia God na kure bia diet takodas ra matmataan tana. Ma diet ga walar huo kanong diet pa ga nunure bia i hohe bia God na kure bia tikai i takodas ra matmataan tana. Io kaik diet pa ga hanapu diet tano ngaas ing God i mur wara kurkure bia tikai i takodas. \v 4 Ma hokaiken, Krais aie no haphapataamine ta ira harkurai ta Moses. Io kaik, i tale bia God na kure bia diet bakut ing diet nurnur, diet takodas ra matmataan tana. \s1 Ga manga tale bia Israel na nurnur tano hinhinawas ta God iesen diet pa ga bale leh ie, ma diet ing diet pai Israel balik diet ga nurnur tana. \p \v 5 Ing huo mah, Moses ga pakpakat uta iakano linge bia i hohe bia God na kure bia tikai i takodas ra matmataan tana ing bia i taram ira harkurai ta Moses. Ga pakat bia, \it “No tunotuno nong i gil haruatne kaiken ra harkurai na lon ta kaiken ra harkurai.”\it* \v 6 Iesen bia God i kure bia tikai i takodas ra matmataan tana kanong i te nurnur um, io, iakano i haruat tano nianga ta God di ga pakat ie ing i tange bia, \it “Waak u lilik tano balaam bia, ‘Sige na hanut uram ra mawe?’”\it* Ing bia u lilik huo i hoing bia u te tange bia dahat supi bia tikai na lamus hasur Krais meram naliu. \v 7 \it “Ma waak u lilik tano balaam mah bia, ‘Sige na hansur uras napu?’”\it* Ing bia u lilik huo i hoing bia u te tange bia dahat supi bia tikai na lamus haut Krais meras ra minaat. \v 8 Iesen bia God na kure bia tikai i takodas tano uno nurnuruan, io, iakano i haruat ma no nianga ta God ing i tange bia, \it “No hinhinawas ta God ie ke hutaten ugu. I kis taar kaia tano haam ma ie ke narako tano katim.”\it* Ma iakan at no hinhinawas ing mehet la harharpir mei, iakano hinhinawas ing i tange bia dahat na nurnur. \v 9 Ma i tutun bia no hinhinawas ie ke hutaten ugu kanong bia ing nu ianga palai ma no haam bia Jisas aie no Watong ma bia nu nurnur ma no katim bia God ga hatut haut ie sukun ra minaat, io, God na halon ugu. \v 10 Hokaiken, no katim nong u nurnur mei, kaik God gi kure bia nu takodas ra matmataan tana. Ma no haam nong u ianga palai mei, kaik God gi halon ugu. \v 11 Ma i palai bia iakan i tutun kanong di ga pakat bia, \it “Sige tikai i nurnur tana pa na kis ta ra hirhir.”\it* \v 12 Ma i ngan huo ta diet bakut kanong taie ta mesmes ta diet ira Iudeia ma diet ing diet pai Iudeia. Iakano Watong at aie no Watong ta ira tunotuno bakut nong na manga haidane burung diet bakut ing diet tatau tana bia na halon diet. \v 13 I hoing no nianga ta God di ga pakat ie i tange bia, \it “Diet bakut ing diet na tau iau no Watong bia ni halon diet, iau ni gil haruatne.”\it* \p \v 14 Io kaik, diet tale hohe bia diet na tau ie bia na halon diet ing diet pai nurnur tana? Ma diet na nurnur tana hohe bia ing diet pai le hadadei? Ma diet na hadadei hohe ing bia pataie tari wara harharpir? \v 15 Ma diet na harharpir hohe ing bia pa di tule diet? I hoing no nianga ta God di ga pakat ie i tange bia, \it “I manga maririsuan no hinanuat ta diet ing diet kap hawaat ra tahut na hinhinawas ta ira bilai na linge!”\it* \p \v 16 Iesen pai diet bakut ira Israel diet ga bale leh no tahut na hinhinawas. Ma iakan i palai kanong Aisaia ga tange bia, \it “Nora Watong, sige um i te nurnur tano numehet hinhinawas?”\it* \v 17 Io kaik um, no nurnur i tahuat laah tano hanhadade no hinhinawas, ma di hadade no hinhinawas ing di hadade no harpir ta Krais. \v 18 Iesen i tale bia ni tiri bia, a tutun, i nanaas bia diet pa ga hadade, naka? Taie. A tutun sakit diet ga hadadei. I hoing no nianga ta God di ga pakat ie i tange bia, \q1 “Ira inga diet i te haan harbasia tano ula hanuo bakut. \q1 Ira udiet nianga i te haan hakakari taar ta ira ngusuno ta ira tamtaman.” \m \v 19 Iesen iau tange bia a tutun sakit Israel ga palai. Hoing Moses ga huo ira nianga God ga tange hoken: \q1 “Iau ni papalim ma diet ing diet pai tiga huntunaan tutun ma iau ni hangane muat huo bia muat na lilik sakasaka ta diet ma muat na kalak no udiet mangana kinkinis. \q1 Iau ni hangalngaluan muat ing iau gil ira nugu gingilaan tupas no huntunaan ing pataie ta palpalai ta diet.” \m \v 20 Io, ma Aisaia i bala masa bia ga hinawas ta ira nianga God ga tange hoken: \q1 “Diet ing diet pa ga sisilih tagu, diet ga nes leh iau. \q1 Ma iau ga hamines hapalaine iau ta diet ing diet pa ga tiri wara utagu.” \m \v 21 Iesen uta ira Israel balik, \q1 “Ta ira bungbung bakut iau la sasangaha taar ta muat ira ul pat, \q1 muat ira matanaiabar na tabuna taram nianga.” \c 11 \s1 A bar hanawaan baak ma Israel diet nurnur kanong God i te gilamis diet tano uno harmarsai. \p \v 1 Io kaik um, iau tiri bia, hohe, i nanaas bia God ga malok ise ira uno matanaiabar? Taie tun at! Iau at, iau tiga Israel. Iau tiga bulumur ta Abraham ma iau tano huntunaan ta Beniamin. \v 2-3 God pa ga malok ise ira uno matanaiabar ing gate huna bul no uno lilik uta diet wara nunure um diet. Hohe, muat pai nunure iakano subaan utane Elaija narako ta ira Halhaliana Pakpakat? Ga bala ngungut taar ta ira Israel, kaik gaam tange ta God bia, \it “Nora Watong, diet te bu bing ira num tangesot ma diet te dure hasur mah ira num suuh na hartabar. Iau sen um tikai ken ma diet sisilih tagu kaiken bia diet na bu bing iau mah.”\it* \v 4 Io, ma no Watong ga balui hohe? Ga tange bia, \it “Iau te bul se tar wara nugu a liman ma iruo na arip na tunotuno ing diet pai le singa bukunkek taar tane Baal no sakana tanuo.”\it* \v 5 I huo mah katin. A bar hanawaan i kis sen mon baak haruat ma ing God i te gilamis diet ma no uno harmarsai. \v 6 Ma bia i te gilamis diet huo tano uno harmarsai nong i te tabar bia diet mei, io, i palai bia no uno gilgilamis pai tahuat laah ta ira udiet gingilaan. Ma sen ing bia gor te gilamis diet ta ira udiet gingilaan, io, no uno harmarsai pa gor ngan bia a hartabar bia ie. \p \v 7 Io kaik, i palai bia iakano mangana kinkinis ing Israel ga manga sisilih panei, diet pa ga hatur kawasei. Iesen diet ing God ga gilamis diet, diet ga kap leh ie. Ma diet ira mes na Israel, God ga hadadas ira bala diet kaik pa gom tale bia diet na kap leh ie. \v 8 I hoing bia no nianga ta God di ga pakat ie i tange bia, \q1 “God ga hababa ira udiet lilik. \q1 Ga harawarawa ira mata diet bia diet pa na nesnes kilam. \q1 Ma huo mah ta ira talinga diet bia pa na hanhadade kilam. \q1 Ma i te gil huo ta diet tuk taar ta iakan at ra bung.” \m \v 9 Ma Dawit i tange bia, \q1 “Ira linge gor haguama diet hoing ira nian tano ula suuh i haguama tikai, io, iau sasaring bia nu papalim ma kaike ra linge wara hakhakuni balik diet ma wara lulut leh diet. \q1 Iau sasaring bia kaike ra linge na gungunuama na hapuko diet ma bia nu papalim ma kaike ra linge wara balbalu pukus diet. \q1 \v 10 Iau sasaring bia ira mata diet na kankado waing diet pa naga nanaas palai. \q1 Ma iau sasaring mah bia diet na rurungo hathatikai.” \s1 Diet ing diet pai Israel diet te kap no mauho ta ira Israel tano harhalon ta God. \p \v 11 Io kaik um, iau tiri bia, hohe, ira Israel diet ga manga puko sakasaka? Taie tun at! Diet ga gil ronga, ma iakano no burena bia no harhalon balik gom haan taar ta diet ing diet pai Israel. Ma i te haan taar huo waing ira Israel diet naga nes kalak no kinkinis ta diet ira mes. \v 12 Iesen bia no udiet nironga i hatahuat ra tamat na haridaan taar tano ula hanuo ma bia no udiet punuko i hatahuat ra tamat na haridaan taar ta diet ing diet pai Israel, io, a tamat na haridaan sakit bilang na hanuat ing diet ira Israel diet na laka bakut taar tano udiet bilai na kinkinis tus. \p \v 13-14 Ing iau iangianga mah huo iau iangianga ta muat at, muat ing muat pai Israel. I palai bia iau tiga apostolo ta muat ing muat pai Israel. Ma iakano no burena bia iau hatamat no nugu pinapalim kanong iau sip bia nigi silhe tiga mangana ngaas bia nigi hamangaah diet wara nesnes kalak no numuat mangana kinkinis huo, kaik nigi halon tari ta diet. \v 15 Ma ing God ga malok ise diet, iakan i hatahuat no haramaraam ma God tika ma ra halengin ta diet tano ula hanuo. Bia iakan i tutun huo, io, a mangana linge sa na hanuat ing God na bale leh diet? Na ngan hoing bia ira minaat diet na kap no nilon! \p \v 16 Io, ma bia ing nu tar no luena subana beret ta God, io, auno mah no kidilona hunghungaan bakut. Huo mah, bia ing nu tar no boline tiga daha ta God, auno mah ira katena bakut. \v 17 Ma i te ngan ta muat hoing di la gilgil ira ina olip. Di te warat ise ari a katena ma di te hapatup muat tar balik tano ina olip tun tika ma diet ira mes na katena ing diet tur baak tana. A tutun bia muat tano mangana ina olip pa di ga soi, iesen di te hapatup tar at muat huo. Ma kaiken um muat lon taar tano tirine no ina daha ing i hanuat mekaia tano bilai na boline. \v 18 Io kaik, waak u nes hanapu diet ira katena ing di te warat ise. Bia u lilik huo, nu lilik timaan kaiken, bia pai augu u hakasong no boline, iesen no boline i hakasong ugu. \v 19 Ing bia i te ngan huo ta muat, tikai ta muat na tange bia, “Di te warat ise kaike ra katena waing daga hapatup leh iau.” \v 20 Iakano i tutun. Iesen di te warat ise diet kanong diet pa ga nurnur. Huo mah, no numuat nurnuruan aie nong i hatur muat. Io kaik, waak muat hatamat habaling muat, iesen muat na burburut. \v 21 Kanong warah, ing bia God pa ga hok ira katena no olip tun, pa na hok mah muat ira mes. \p \v 22 Io kaik um, muat na lilik timaan bia God i gil ra but na tahtahut ma i tar ra dadas na harpidanau mah. Ga manga hapidanau diet ing diet ga puko iesen i te gil ra but na tahtahut taar ta muat. Iesen na ngan sen mon huo ta muat ing bia muat la kiskis taar narako ta iakano uno harmarsai. Ma ing bia muat pa na gilgil huo, muat mah, kabi di warat ise muat. \v 23 Ma diet mah, ing bia diet pai la murmur no magingin na tabuna nurnur, io, God na hapatup habaling diet kanong i tale at bia na hapatup habaling leh diet. \v 24 Ma i palai bia iakano i tutun kanong di te warat ise ugu tano num ina olip tus nong pa di ga soi. Ma di ga hapatup ugu ukaia taar tano ina olip ing di ga soi nong pai num tus ie. Ma i dadas bia tikai na gil huo. Io kaik, na manga malus bia da hapatup habaling leh ira katena tutun ukaia tano udiet ina daha tus! \s1 God na halon no huntunaan ta Israel. \p \v 25 Bar hinsakagu ta Krais, iau malok bia muat na lik hatamat muat, kaik iau sip bia ni hapalaine muat uta iakan ra linge nong ga susuhai taar nalua ma God i te hapuasne um, ma i hoken, bia ta ira haleng sakit ta ira Israel, God i te hadadas ira bala diet kaik diet pa gom nurnur, ma sen pai diet bakut. Ma na ngan huo taar ta diet tuk taar bia no kidilona winawas bakut ta diet ing diet pai Israel na laka um. \v 26 Io kaik, hokaiken God na halon no huntunaan ta Israel. I hoing bia no nianga ta God di ga pakat ie i tange bia, \q1 “No Ut na Harhalon na hanuat meram Saion, \q1 ma na kap se no magingin na turtur talur God sukun no huntunaan ta Iakop. \q1 \v 27 Ma no nugu kunubus tika ma diet i hoken: \q1 ta iakano pakana bung iau ni kap se ira udiet magingin sakena.” \m \v 28 Ing bia da nes no hinahaan tano tahut na hinhinawas, da nes kilam bia diet ira Israel diet te kap no kinkinis na malentak talur God wara hatahutne muat. Iesen bia da nes no gilgilamis ta God, da nes kilam bia God i manga sip diet kanong diet te tahuat laah ta kaike ra tamat na hintubu diet. \v 29 Ma iakan i palai kanong God pa na kap pukus ira uno hartabar, ma diet ing i tatau leh diet, pa na harus ise habaling diet. \v 30 Hokaiken, muat mah, tiga pakana bung, muat ga tabuna taram nianga ta God. Iesen kaiken um muat te hatur kawase nora harmarsai kanong diet ga tabuna taram nianga. \v 31 Huo mah ta diet, kaiken diet te hanuat tabuna taram nianga waing diet mah diet naga hatur kawase nora harmarsai, iakano ra harmarsai ing na haan taar ta diet kaiken kanong God i te marse muat. \v 32 Hokaiken, God i te wis tar ira tunotuno bakut uta ira udiet magingin na tabuna taram nianga, waing naga marse um diet bakut. \s1 No lilik ma no tintalen ta God i manga tamat sakit. \q1 \v 33 Ai! I tamat sakit ira bilai na linge ta God! \q1 I manga kikil no uno mintot ma i manga keskes sakit wara gilgil no uno pinapalim! \q1 Taie tikai i tale bia na palai bia God i bul no uno lilik huo warah! \q1 Pai tale bia tiga nong na silhe ira uno ngaas! \q1 \v 34 Sige um tikai i te nunure tar no lilik gar tano Watong? \q1 Ma i tale bia tikai na tar ra nianga na harharahut tana? Taie. \q1 \v 35 Sige um i te bul tar ra tinakum ta God bia God naga balu pukus ie? \q1 \v 36 Taie tikai pai gil huo tana kanong ira linge bakut ga tahuat laah tana ma aie nong i hatur hadadas ira linge bakut ma aie no hauhawatine ta ira linge bakut. \q1 Da pirlat ie hathatikai. A tutun sakit. \c 12 \s1 I tahut bia dahat na mur ira bilai na tintalen kanong God i te marse dahat. \p \v 1 Io kaik um, bar hinsakagu ta Krais, iau wara harharagat muat ing dahat te nes no harmarsai ta God huo. Iau haragat muat bia muat na tar habaling muat taar tana hoing tiga hartabar wara uno tus, a lilonai tutun, a gamgamatieninei, ma a mangana hartabar i hakanakana God. Io, muat na lotu tupas ie huo kanong muat te palai ta ira linge ing God i te gil tupas muat. \v 2 Waak muat haut leh habaling iakan ra mangana ula hanuo bia na pakile muat bia muat na lon haruat ta ira uno gingilaan. Iesen muat na hasigarine ira numuat mangana lilik, waing ira numuat nilon naga kikios hanahaan. Ing bia muat na gil huo muat na walar ma muat na nes kilam ira gingilaan ing i haruat tano sinisip ta God ma i hoken: ira bilai na gingilaan, ira tintalen i takodas harsakit, ma ira magingin i hakanakana ie. \p \v 3 Hokaiken, haruat ma no nugu pinapalim ing God ga tabar iau mei mekaia tano uno harmarsai, iau tange ta muat tikatikai bia waak muat lik hatamat muat. Muat na lilik uta muat haruat ta ing i takodas ta muat. Muat na nes kilam habaling muat ma ra palpalai na lilik. Muat na nes no numuat nurnuruan nong God i te tabar muat bakut tikatikai mei hoing tiga punpuo wara hapupuo habaling muat tana. \v 4 Ma hokaiken, dahat nes bia a haleng na sumsubaan ta ira palatamai dahat. Ma kaike ra sumsubaan bakut pai gil tiga kapawena pinapalim sen mon. \v 5 Ma i huo mah ta dahat narako ta Krais. Dahat ira halengin dahat narako tano kapawena palatamaine. Ma dahat bakut ira sumsubaan, dahat harpatup harbasia ta dahat. \v 6 Ma dahat bakut, i mes harbasia ira udahat hartabar hoing haruat ing God i te palau dahat ma no uno harmarsai. Io kaik, ing bia tikai te kap no hartabar na nianga na tangesot, i tahut bia na papalim mei haruat tun at ma no uno nurnuruan. \v 7 Ing bia auno no hartabar na harharahut, i tahut bia na tar ra harharahut. Ing bia auno no hartabar na tena harausur, i tahut bia na hauhausur. \v 8 Ing bia auno no hartabar na harbalaraan, i tahut bia na habalaraan ira tunotuno. Ing bia auno no hartabar wara banbanot sunupi, i tahut bia na manga langalanga wara hartabar. Ing bia auno no hartabar wara lulue ira tunotuno, i tahut bia na tar ra tamat na baso wara lulue diet huo. Ing bia auno no hartabar na tar harmarsai, i tahut bia na gil huo ma ra gungunuama. \p \v 9 I tahut bia ira numuat harmarsai tupas ira mes, na tutun na harmarsai. Muat na manga malentakuane ira sakena ma muat na palim dit ira tahut. \v 10 Muat na sip hargilasane muat hoing bia muat tiga hatatamaan mon. I tahut bia tikai na lik hatamat no mes bia i tamat tana. \v 11 Waak muat bul hasur no mamahien wara gilgil ira tahut. Muat na haut leh no Halhaliana Tanuo bia na haiaan muat. Muat na papalim tupas no Watong ma muat na taram timaan ie. \v 12 Muat te nanaho ma ra nurnuruan ta ira haridaan ing na haan tupas muat, kaik i tahut bia muat na guama. Muat na tur dadas ra hena ira hinangul. Waak bia muat liklik luban wara sinasaring hait. \v 13 Muat na banot ira sunupi ta ira matanaiabar tus gar ta God. Muat na dadas wara balbale leh ira wasire ta ira numuat hala. \p \v 14 Muat na saring God bia na idane diet ing diet helar ta muat. A tutun, muat na sasaring bia na idane diet ma pataie bia na haliare diet. \v 15 Ing bia tikai i guama, muat na guama tika mei. Ing bia tikai i suah ma ra tapunuk, muat na suah tika mei huo mah. \v 16 Muat na mur tiga lilik mon uta ira tunotuno nalamin ta muat. Waak muat nes hanapu ira mes, iesen muat na kanan wara tiktika ma ira maris. Waak muat lik hatamat habaling muat. \p \v 17 Ing bia tikai i te gil ta nironga taam, waak u balu pakus ie ma ra sakena. Muat na harbalaurai timaan bia muat naga gil ira linge ing ira tunotuno bakut diet na nes kilam bia i takodas. \v 18 Muat na manga walwalar timaan bia muat na lon ma ra malum tika ma ira tunotuno bakut, ing bia i tale muat, haruat ma no mangana kinkinis muat te hatur kawasei. \v 19 Bar harwis, waak muat na balu pukus ira tunotuno uta ira udiet sakena taar ta muat. Iesen muat na tar mauho ta God bia no uno ngalngaluan na papalim tana. Muat na gil huo haruat ma ing di ga pakat bia no Watong ga tange hoken: \it “Iau nong iau ni balu pukus ira matanaiabar uta ira udiet sakena. Iau ni hapidanau diet haruat ma ira udiet gingilaan.”\it* \v 20 Ma di ga pakat mah ie bia, \q1 “Ing bia no tunotuno nong i malentakuane ugu i taburungan, io, tabar ie. \q1 Ing bia i maruk, io, hamamoi. \q1 Ma bia nu gil huo, na malahuan baal at tano uno magingin.” \m \v 21 Waak u bale leh no sakena bia na haliare ugu. Iesen muat na paas hasur no sakena ma ira num bilai na magingin. \c 13 \s1 Dahat na hanapu dahat ra hena ira ut na gil harkurai. \p \v 1 I tahut bia ira tunotuno bakut tikatikai na hanapui ra hena ta ira tamat na lualua ing diet gil harkurai, kanong pai tale bia tikai na kap ra kinkinis na gil harkurai ing bia God pai hatur ie huo. Diet ira ut na gil harkurai ing diet tur taar, God i te hatur um diet huo. \v 2 Io kaik, bia ing tikai i patnau ta ira ut na gil harkurai, i hoing tikai i patnau ta ira harkurai God i te bul tar. Ma diet ing diet patnau huo, diet na halamlam tar at no harpidanau taar ta diet. \v 3 Hokaiken, ira tamat na lualua diet pa na haburut diet ing diet gil ra tahut, iesen diet na haburut diet ing diet na gil nora sakena. Hohe, u sip bia nu langalanga taar wara bunurut ta ira lualua? Kaia, nu gil um ira tahut ma no lualua naga lat ugu. \v 4 Hokaiken, a tultulai gar ta God ie wara gilgil ra tahut taam. Iesen bia nu gil ra sakena, io, nu burut, kanong a tutun sakit i palim tar nora tamat na dadas wara harhapidanau. A tultulai gar ta God ie ma i papalim wara gaie God wara hapidanau diet ira ut na sakena. \v 5 Io kaik, anum binlan bia nu hanapu ugu ra hena ta ira ut na bul harkurai, diet kabi hapidanau ugu. Ma sen pai iakano sen mon. I tahut bia nu hanapu ugu mah ta diet kanong u nunure tar bia i takodas. \p \v 6 Ma no burena bia muat kul takis i hoken, bia diet ira ut na gil harkurai diet ira ut na pinapalim ta God ma diet manga nanget wara balbalaure ma wara kurkure muat. \v 7 Muat na balu pukus ira numuat tinakum bakut. Diet ing i tale bia nu kul takis ta diet, nu tar ira num takis ta diet. Diet ing i tale bia nu burut ta diet, nu burte diet. Diet ing i tale bia nu urur ta diet, nu ru diet. \s1 Dahat na tar ra harmarsai kanong no bung na harhalon i hutet. \p \v 8 Waak muat kas ngasa taar ta tikai iesen no mangana ngasa sen mon nong na kis taar aie nong wara tartar harmarsai hargilaas ta muat. Kanong warah, aie nong i marse nora mes na tunotuno i te gil haruatne ira harkurai ta Moses. \v 9 A mon hartula ta ira harkurai ta Moses hoken: \it “Waak u noh tika ma tikai pai a num ie. Waak u harubu bingibing bia. Waak u kikinau. Waak u nes kalak ira linge gar na mes.”\it* Ma bia ari a mangana hartula sa baak kana, no harkurai nong i kasar diet i hoken, bia \it “Nu marse tikai hoing u marse habaling at ugu.”\it* \v 10 No magingin na harmarsai pai tale bia na gil ta nironga taar ta tikai. Ma iakano no burena bia no magingin na tar harmarsai i la gilgil haruatne ira harkurai ta Moses. \p \v 11 I tahut bia muat na gil huo kanong muat palai taar tano mangana pakana bung kaiken. No pakana bung i te sakit um bia nu tangtangahun, kanong katin no bung na harhalon i te hutet ta ing dahat ga nurnur. \v 12 No kankado i te hutet bia na panim laah ma i hutet um bia na madaraas. Io kaik, i tahut bia dahat na kap ise ira tintalen na kankado ma bia dahat na sigam leh ira linge na hinarubu gar na madaraas. \v 13 Dahat na tatalen takodas hoing diet kis ta ra madaraas. Waak dahat na manga mom ma mur ra magingin na ul ba. Waak dahat noh tika ma diet ing pai udahat ma dahat pa na gil ira magingin na hilawa. Waak dahat gil ra magingin na tur harpaleng ma dahat pa na mur no magingin na nes kalak linge gar na mes. \v 14 Iesen i tahut bia muat na sigasigam ma no Watong Jisas Krais ma waak muat lilik bia muat na banot hohe ira sinisip tano sakana palpal narako ta muat. \c 14 \s1 Nu gil ira num gingilaan haruat ma ing u nurnur bia i tahut bia nu gil, ma waak u hapuko no hinsakaam ta Krais ta ira num gingilaan huo. \p \v 1 Io, ma i tahut bia muat na bale leh no tunotuno nong pai manga kap no lilik na balaraan ma i lilik iriruo baak uta ira linge i tale bia tikai na gil. Muat na bale leh ie huo ma muat pa na lilik na milmiligiruanei uta ira uno mangana kilkilinganai tus. \v 2 Tikai i nurnur bia i tale bia na ien ira matahu nian bakut. Tiga mes balik ing pai matuko no uno nurnur i lik bia i tale bia na ien ira pakana hiluo sen mon ma pataie bia na ien urat mah. \v 3 No tunotuno nong i la ienien ira linge bakut, waak bia na nes hanapu nong pai la ienien kaiken huo. Ma no tunotuno nong pai la ienien kaiken ra linge huo, pa na kure no mes bia i te laka harkurai, kanong God i te bale leh ie. \v 4 Sige um ugu ing i tale ugu bia nu kure hagahe no tultulai gar tiga mes? No uno tamat at nong na kure bia i tur timaan taar bia i te puko. Ma na tur timaan taar at kanong no Watong i petlaar bia na gil ie naga tur taar huo. \p \v 5 Ma tiga tunotuno um i lik bia ari a bung i manga halhaal ta ira mes na bung. Tiga mes balik i lik bia ira kaba bungbung bakut i haruat sen mon. Io, i tahut um bia tikatikai ta dir na nurnur timaan taar at bia, “I takodas tagu bia ni gil hokaiken.” \v 6 Aie nong i nes kilam bia tiga bung i halhaal ta tiga mes, i lilik huo wara gaiena no Watong. Ma aie nong i la ienien ira matahu nian bakut i gilgil huo wara gaiena no Watong. Ma iakan i palai kanong i tanga tahut ta God ta ing i la ienien. Ma aie nong i tabune ira urat, i gil huo wara gaiena no Watong mah ma i tanga tahut bilang mah tana. \v 7 I palai bia iakano i tutun kanong taie tikai ta dahat bia i lon wara gaiena sen at, ma taie tikai ta dahat na maat wara gaiena sen at mah. \v 8 Ing bia dahat lon, dahat na lon wara gaiena no Watong. Ma bia dahat na maat mah, dahat na maat wara gaiena no Watong. Io kaik um, bia dahat lon bia dahat na maat, dahat gar tano Watong dahat. \p \v 9 Ma Krais ga maat gaam lon baling uta iakan ra burena at waing naga Watong uta ira minaat ma diet ing diet lon taar mah. \v 10 Iesen augu um, wara bih bia u kure hagahe no hinsakaam ta Krais bia i te lake ira harkurai? Ma warah bia augu balik, nu nes hanapu no hinsakaam? Waak u gil huo kanong dahat bakut dahat na tur ra harkurai ra matmataan ta God. \v 11 Iakan i palai kanong no nianga ta God di ga pakat ie i tange bia, \q1 “No Watong i tange hoken: Ing bia i tutun bia iau lon taar, \q1 io, i tutun mah bia ira tunotuno bakut na singa bukunkek ra matmataan tagu, \q1 ma diet bakut diet na hinawas palai bia iau God.” \m \v 12 Io kaik um, dahat bakut dahat na tur ra matmataan ta God ma dahat na walar wara binabalu uta ira udahat mangana gingilaan. \p \v 13 Io kaik, waak dahat kure hagahe hargilasane dahat. Iesen na tahut bia muat na bul timaan ira numuat lilik bia muat pa na bul ta linge na tukatukai bia ira hinsaka muat ta Krais na tuke diet ine. \v 14 Tano nugu tuntunur narako ta Krais iau palai timaan ma iau manga nurnur bia ira kaba matahu nian bakut i tahut ra matmataan ta God bia tikai na ien. Iesen bia tiga nong i nurnur bia pai takodas bia na ien tiga mangana nian, io, a tutun bia pai takodas ta iakano tunotuno bia na ien ie. \v 15 Hokaiken, bia ing ira am mangana nian i gil no hinsakaam bia na puko sakasaka, io, pau murmur ira magingin na harmarsai um. Waak u ien ira linge ing na haliare no hinsakaam nong Krais ga maat wara gaiena mah. \v 16 Io kaik, waak muat gil ira linge ing muat nes bia i tahut ing bia ira mes na tange hagahe muat ine. \v 17 Kanong warah, no suruno tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God pai no magingin na nian ma ra minom. Iesen no suruno um, ira magingin takodas ma ra malum ma ra gungunuama ing i tahuat laah tano Halhaliana Tanuo. \v 18 Ma kaiken ra magingin no suruno kanong ing bia tikai i tultulai tupas Krais ma i taram ie mah huo, i haguama God ma i gil ira mangana gingilaan ing ira tunotuno diet nes kilam bia i takodas ra udiet matmataan. \p \v 19 Io kaik um, na tahut bia dahat na tar ira udahat baso bakut wara gilgil ira linge ing na hatahuat ra malum nalamin ta dahat ma na hatur hadadas timaan dahat harbasia. \v 20 Waak u haliare no pinapalim ta God wara gaiena ira am nian. A tutun, ira kaba nian bakut i tahut bia da ien, iesen i ronga bia tikai na ien ta linge sa ing na hapuko no hinsakana ta Krais. \v 21 Ing bia nu hapuko no hinsakaam ta ing nu ien urat bia nu mama wain bia nu gil ta mangana mes na linge mah, io, i manga tahut bia pa nu pakile huo. \p \v 22 Iesen um, ta ira sa u nurnur bia i bilai taam ta kaiken ra linge, i tahut bia nu waak ta mon nalamin ta mur ma God. I daan no tunotuno nong pai kilingane bia i te gil ronga ta kaike ra linge i te nurnur bia i bilai bia na gil. \v 23 Iesen bia tikai i lilik iriruo ta tiga linge i ien, io, God na kure bia i te gil ronga ing i ien ie, kanong warah, no uno gingilaan pa ga tur laah mekaia tano uno nurnuruan. Huo, ira linge pai tur laah tano nurnur um, a magingin sakenai. \c 15 \p \v 1 Ma dahat ing i te palai ira udahat lilik huo, i tahut bia dahat na balane tar diet ing pai manga matuko ira udiet lilik. Dahat na takane tar ira udiet magingin ing i hatirih ira udahat nilon. Waak dahat hakanakana habaling at dahat. \v 2 I tahut bia dahat bakut tikatikai dahat na pakile ira mangana gingilaan ing ira mes diet na kanakana urie. Ma dahat na gil huo wara hatahutne diet, waing dahat naga hadadas ira udiet nilon. \v 3 Hokaiken, Krais at mah pa ga hakanakana habaling at ie, iesen ga gil haruat ta ing di ga pakat bia, \it “God, ira nianga sakasaka ing di te tange tar taam i te puko taar tagu.”\it* \v 4 Ma i tale bia ni tange huo kanong ira pakpakat bakut ing di ga pakat nalua di ga pakat wara hausur dahat, waing dahat naga tur dadas ra hena ira tinirih ma dahat naga kap ra harbalaraan mekaia ta ira Halhaliana Pakpakat, kaik dahat naga nanaho ma ra nurnur ta ira haridaan ing na hanuat ta dahat. \p \v 5 Ma iau sasaring bia God nong i habalaraan dahat ma i gil dahat bia dahat na haruat wara tuntunur dadas ra hena ira tinirih, bia na gil muat bia muat naga mur tiga kapawena mangana lilik sen mon harbasia ta muat ing muat murmur hani Krais. \v 6 Iau sasaring bia God na gil huo bia muat naga hatamat God ma tiga lilik ma tiga kapawena inga muat mon, aie no Susine Jisas Krais no udahat Watong. \p \v 7 Io kaik um, muat na bale leh hargilasane muat hoing Krais gate bale leh muat waing muat naga tar pirhakasing uram ho God. \v 8-9 Hokaiken, iau tange ta muat bia Krais ga hanuat tultulai wara harharahut ira Iudeia waing naga hamines bia God i gil haruatne ira uno nianga. Ga hanuat wara hatutun ira kunubus ing God gate gil tar ma ira hintubu diet ma waing diet um ing diet pai Iudeia mah, diet naga hatamat God utano uno harmarsai. I hoing ira nianga ta God di ga pakat i tange bia, \q1 “Io kaik, ing iau kis nalamin ta diet ing diet pai Iudeia iau ni pirhakasing ugu. \q1 Iau ni inginge wara latlat no hinsaam.” \m \v 10 Ma no nianga di ga pakat ie i tange mah bia, \q1 “Muat ing muat pai Iudeia, muat na kanakana tika ma ira uno matanaiabar tus.” \m \v 11 Di ga pakat mah bia, \q1 “Muat bakut ing muat pai Iudeia, i tahut bia muat na pirlat no Watong. \q1 Muat ira hunhuntunaan bakut, muat na inge na pirhakasing tupas ie.” \m \v 12 Ma Aisaia mah i tange bia, \q1 “No but na bulumur ta Iesi na hanuat. \q1 Na tut huat naga harkurai ta ira kaba hunhuntunaan. \q1 Aie no burena bia diet ing diet pai Iudeia, diet naga nanaho ma ra nurnuruan ta ira haridaan ing na haan taar ta diet.” \p \v 13 Iau sasaring tupas God nong i gil muat bia muat naga haruat wara nanaho ma ra nurnuruan ta ira haridaan. Iau saring ie bia na hahungi muat ma ra gungunuama ma ra malum mah waing muat ing muat hatur kawase no dadas tano Halhaliana Tanuo, muat naga manga hung ma ra nanahai ma ra nurnuruan ta kaike ra haridaan ing na haan taar ta muat. \s1 Pol ga latlaat utano uno pinapalim kaia nalamin ta diet ing diet pa ga hadade baak no tahut na hinhinawas. \p \v 14 Bar hinsakagu ta Krais, iau manga nurnur tun at bia muat hung ma ira bilbilai ma ira mintot, ma bia muat tale bia muat na pir harbasiane muat. \v 15-16 Iesen iau te pakpakat ma ra tamat na harhabalaraan dahin uta ari a linge ukaia ho muat, hoing bia ni halilik muat. Ma iau te pakat huo kanong God i te tabar iau ma no uno harmarsai bia nigi tiga ut na pinapalim ta Jisas Krais nalamin ta diet ing diet pai Iudeia. Ma ing iau la paapalim huo iau gil no halhaliana pinapalim na hinarpir tano tahut na hinhinawas ta God waing God naga bale leh diet ing diet pai Iudeia hoing tiga hartabar tupas ie ing no Halhaliana Tanuo i te bul hasisingen talur ira sakena wara uta God at. \p \v 17 Io kaik, iau te nes bia no nugu kinkinis narako ta Jisas Krais, aie no burena bia nigi latlaat uta ira nugu pinapalim wara gaie God. \v 18-19 Hokaiken, iau pai iangor bia ni ianga uta ira linge, iesen tikai sen mon. Iau ni ianga uta ira linge Krais i te gil tano nugu pinapalim nalamin ta diet ing diet pai Iudeia ing diet ga hadade ira nugu nianga ma diet ga nes ira nugu gingilaan, a dadas na gingilaan, ira gingilaan na kinarup, ma ira hakilang iau ga pakile ma no dadas tano Halhaliana Tanuo. Iau ni ianga sen mon uta iakano linge Krais i te gil ing i te lue hawaat diet bia diet na mur God huo. Io kaik, tur leh mekaia Ierusalem iau gaam haan wiis taar tano hanuo Ilirikam ma iau te hapataam no nugu pinapalim ta kaiken ari a hanuo wara hinarpir ma no tahut na hinhinawas uta Krais. \v 20 Huo, iau la sipsip bia ni harpir ma no tahut na hinhinawas kaia ta diet ing diet pai nunure baak Krais, waing iau pa nigi papalim laah naliu ta ira gingilaan ing ira mes diet gate huna hatur tar. \v 21 Iesen iau sip bia ni gil haruat ma no nianga ta God di ga pakat ie bia, \q1 “Diet ing pa di ga hinawase diet utana, diet na nanaas, \q1 ma diet ing diet pa ga hadade, diet na palai.” \s1 Pol ga pingit bia na haan ukaia Rom. \p \v 22 Io, ma kaiken ra linge kaik i la hakahe iau bia pa git taltale bia ni hanuat taar ta muat. \v 23-24 Iesen kaiken um taie tari mauho wara nugu pinapalim ta kaiken ra hanuo, ma ra haleng na tinahon iau git manga sipsip bia ni me nes muat, io kaik iau te bul no nugu lilik bia ni gil haruatne wara hinahaan ukaia Spen. Iau sip bia ni me haan basia kaia ho muat ma muat naga harahut iau tano nugu hinahaan ing iau te kis taar baak ma muat dahin ma kaia nalamin ta muat, muat te hakanakana iau. \v 25 Io, kaiken um iau wara hinahaan balik uram Ierusalem wara harharahut ira matanaiabar tus ta God kaia. \v 26 Hokaiken, diet ira Masedonia ma ira Akaia diet ga kanakana wara bulbul hulungan no udiet hartabar na kinewa wara harharahut diet ira matanaiabar tus ta God ing diet maris kaia. \v 27 A tutun, diet ga kanakana wara gilgil huo iesen diet kas ngasa taar ta diet ira Iudeia mah. Kanong warah, ing bia mekaia ta ira Iudeia diet te kap no pinlawe diet ta ira haridaan haruat ta ira tanua diet, io, audiet tinakum balik wara balbalu pukus diet ira Iudeia ma ira haridaan haruat ta ira linge mekai tano ula hanuo. \v 28 Ma bia iau te hapataam um iakan ra pinapalim ma bia iau te hatutun iakan ra hunue diet taar ta ira Iudeia, io, iau ni haan basia ukaia ho muat ma namur um uras Spen. \v 29 Ma iau nunure bia ni hanuat ukaia ho muat, iau ni hanuat ma ra tamat na haridaan gar ta Krais. \p \v 30 Bar hinsakagu ta Krais, dahat kis ra hena tano udahat Watong Jisas Krais, ma no Halhaliana Tanuo i te tabar dahat ma no magingin na tar harmarsai, io kaik iau haragat muat bia muat na tur tika ma iau ta ira nugu kaba tinirih ma ira numuat sinsaring tupas God utagu. \v 31 I tahut bia muat na sasaring bia God na halangalanga iau sukun diet aram Iudeia ing diet pai nurnur. Muat na sasaring mah bia ira matanaiabar tus ta God aram Ierusalem diet na guama wara balbale leh no nugu harharahut kaia. \v 32 Iau sip bia muat na sasaring bia na ngan huo waing ing bia no Watong i sip huo, iau nigi petlaar bia ni haan tupas muat ma ra kanakana ma bia nigi a sangeh tika ma muat ma nigi kap ra sigar ra dadas mekaia ho muat tano nugu nilon. \v 33 Io, ma iau sasaring um bia God nong i la tartar ra malum na kis tika ma muat bakut. Amen. \c 16 \s1 Pol ga haatne leh ira tunotuno aras Rom. \p \v 1 Io, uta Pibi no haini dahat narako ta Krais, tiga ut na harharahut ie ta diet ira matanaiabar na lotu kaia Senkiria, iau hinawase muat bia a bilai na hahin ie. \v 2 Iau saring muat bia muat na bale leh ie kanong aie mah gar tano Watong ie. Muat na bale leh ie tano ngaas i takodas bia ira gamgamatien na matanaiabar tus ta God diet na mur huo ing diet bale leh tikai. Iau saring muat bia muat na tahoi ta ira uno mangana sunupi mekaia ho muat kanong i te manga harahut ra haleng na matanaiabar, ma iau mah tikai ta diet. \mi \v 3-4 Muat na haatne leh Pirisila ma Akuila, dir ing dir papalim tika ma iau wara gaiene Jisas Krais. Dir ga tar se ira udir nilon wara harharahut iau iesen bia dir ga palai taar bia dir gor maat dak. Iau kilingane ra tahut uta dir, ma pai iau sen mon, diet mah ira matanaiabar na lotu ta ira tamtaman gar audiet ing diet pai Iudeia. \mi \v 5 Muat na haatne mah ira matanaiabar na lotu ing diet la hanuat hurlungen kaia tano udir hala. \mi Muat na haatne leh mah no nugu bilai na harwis Epainetus nong ga huna lilik pukus taar ta Krais kaia ta diet tano hanuo Esia. \mi \v 6 Muat na haatne leh Maria nong ga manga papalim dadas uta muat. \mi \v 7 Muat na haatne leh mah Andaronikus ma Iunias ira iruo hinsakagu, dir ing dir ga kis tika ma iau tano hala na harpidanau. Ma ta diet ing di tule diet wara hinahaan ma no tahut na hinhinawas, ira matanaiabar diet manga ru dir. Ma dir ga huna kis narako ta Krais nalua tagu. \mi \v 8 Muat na haatne leh Ampiliatus no nugu bilai na harwis tano udahat kinkinis narako tano Watong. \mi \v 9 Muat na haatne leh mah Urbanus nong i la paapalim tika ma dahat wara gaie Krais, ma muat na gil huo mah taar tano nugu bilai na harwis Sitakis. \mi \v 10 Muat na haatne leh Apeles, aie nong ira ngunngutaan i te kabit ie ma i te hamines hapalai bia i mur timaan Krais. \mi Muat na haatne leh diet ing diet tano hatatamaan tane Aristobulus. \mi \v 11 Muat na haatne leh Herodion no hinsakagu. \mi Muat na haatne leh diet tano hatatamaan tane Narsisus ing diet kis tano Watong. \mi \v 12 Muat na haatne leh Tiripina ma ne Tiriposa, kaike ira iruo hahin ing dir papalim dadas tano Watong. \mi Muat na haatne leh mah no nugu bilai na harwis Persis, aie tiga mes na hahin mah nong i te manga papalim dadas tano Watong. \mi \v 13 Muat na haatne leh Rupus nong no Watong i te gilamis ie. Muat na gil huo mah tano pawasine nong ga ngan bia a pawasigu mah ie. \mi \v 14 Muat na haatne leh Asinkiritus ma ne Pelegon ma ne Hermes ma ne Patrobas ma ne Hermas ma ira hinsaka dahat mah narako ta Krais. \mi \v 15 Muat na haatne leh mah Pilologus ma ne Iulia ma ne Nereus ma no hainine ma ne Olimpas ma ira matanaiabar bakut ta God ing diet kis tika ma diet. \mi \v 16 Muat na haatne harbasiane muat ma muat na gawane harbasiane muat ma ra tahut na magingin. \mi Ma ira matanaiabar na lotu bakut gar ta Krais ta ira tamtaman, diet haatne um muat. \s1 A nianga na harakatom bia dahat na harbalaurai timaan ta diet ing diet wara lamlamus habato dahat. \p \v 17 Bar hinsakagu ta Krais, iau haragat muat bia muat na harbalaurai timaan ta diet ing diet la gilgil ra harpaleng ma ing diet bul tukatukai ta ira numuat nilon, ira mangana magingin ing i mes harsakit tano harausur muat te kap usurane leh. Muat na haan pas diet. \v 18 Hokaiken, ira mangana tunotuno huo diet pai tultulai tano udahat Watong Krais ma diet pai taram ie. Iesen diet taram ira sinisip tus ta ira bala diet. Diet manga keskes wara sa nianga ma diet lat habato mon ira tunotuno. Ma ing diet gil huo diet habato lamus ira lilik ta diet ira malus na tunotuno. \v 19 Ma iau tange huo kanong ira tunotuno bakut diet te ser leh no numuat magingin na taram nianga. Io kaik, iau guama pane muat. Iesen iau sip bia muat na minonas uta ira linge i tahut ma muat na gamgamatien talur ira sakena. \v 20 Ma i hutet bia God nong i la tartar ra malum na paas bisang Sataan ra hena ira kaki muat. \p A harmarsai mekaia tano udahat Watong Jisas na kis tika ma muat. \p \v 21 Timoti nong i papalim tika ma iau i haatne leh muat, ma huo mah ira hinsakagu, ne Lusias ma ne Ieson ma ne Sosipater. \p \v 22 Iau Tertius\f + \fr 16.22 \ft Tertius ga pakat hasur kaiken ra nianga Pol ga tange.\f* iau te pakat hasur iakan ra pakpakat, ma tano nugu kinkinis narako tano Watong iau haatne leh muat mah. \p \v 23 Gaius i haatne leh muat mah. Aie nong i te bale leh iau tano uno hala ma i te bale leh mah ira matanaiabar na lotu bia diet na kis hurlungen kai tano ngasiana. \p Erastus nong i harbalaurai ta ira kinewa ta iakan ra tamaan i haatne leh muat, ma huo mah Kuartus no tasi dahat ta Krais. \v 24 (-)\f + \fr 16.24 \ft Ari tuarena pakpakat diet halaka buturkus \+bd 24 \+bd* i tange bia, \+it “No harmarsai tano udahat Watong Jisas Krais na kis tika ma muat bakut. Tutun sakit.”\+it* \f* \s1 Pol ga pirlat God kanong gate hapuasne um ira linge ing gabe susuhai menalua waing ira hunhuntunaan diet naga nurnur. \p \v 25-26 Io, ma iau pirlat ie nong i tale bia na hatur hadadas muat haruat tano nugu tahut na hinhinawas, no harharpir uta Jisas Krais. Iakano hinarpir aie no hinhinawas God i te hapuasne um. Kaiken ra linge na susuhai gabe kis mun taar ta ira haleng na tinahon sakit ing i te pataam, iesen kaiken um God i te hamines hapalainei. Ma God nong pa nale maat i te hamadaraasne dahat uta iakan haruat ma no uno sinisip ing gate puo tar ma hoing ira tangesot diet gate pakat tar. Ma God i te gil huo waing ira hunhuntunaan tano ula hanuo bakut diet naga taram ie hokaiken, bia diet na nurnur. \v 27 Io, ma tano nugu kinkinis ta Jisas Krais iau pirlat God huo, aie sen mon nong i minonas. A pirhakasing tupas ie ta ira bung namur ma pa nale pataam. Tutun sakit.