\id MRK - Patpatar NT [gfk] -Papua New Guinea 1997 (DBL 2014) \h MAK \toc1 No Tahut na HinHinawas Mak ga Pakat Ie \toc2 Mak \toc3 Mak \mt2 No Tahut na HinHinawas \mt1 MAK \mt2 ga Pakat Ie \ip No Tahut na Hinhinawas tane Mak pai kilam ra haleng na harausur tane Jisas (nes no ula nianga ta Matiu). Taie. I manga iangianga uta ira tamat na gingilaan tane Jisas wara hamhamines bia Jisas i hatur kawase no tamat na dadas ta God, kaik i tale bia na lik luban se ira magingin sakena ma na kul halangalanga dahat (nes Mak 10.45). Ma Mak ga bul halaka ra haleng na nianga tane Jisas uta ira haraubaal ing na haan tupas ira Kristian mah, kaik i nanaas bia tano pakana bung Mak ga pakat iakan ra pakpakat a mon hinelar gate haan tupas ira Kristian ma Mak ga halilik leh diet ta ira nianga ta Jisas (8.34-38). \c 1 \s1 Jon ga tagure diet tano hinanuat tano Watong. \r (Matiu 3.1-12; Luk 3.1-18; Jon 1.19-28) \p \v 1 No tahut na hinhinawas tane Jisas Krais no Natine God i hatahun hoken. \p \v 2 God ga tange tano pakpakat gar tano tangesot Aisaia hoken, \q1 “Hadade baak! Iau ni tule no nugu ut na kap nianga me nalua tano num hinanhuat, \q1 Nong na tagure no num ngaas; \q1 \v 3 Meram ra hanuo bia a ingana tiga nong i taatau, \q1 ‘Tagure no ngaas tano Watong, \q1 Gil hatakodasnei wara uno hinanhuat,’” \p \v 4 Wara hatutun no nianga tano tangesot Aisaia, Jon no ut na baptais ga hanuat aram ra hanuo bia ma ga harharpir ta ari a matanaiabar kaia hoken: “Muat na kap no baptais na lilik pukus waing God na lik luban se ira numuat magingin sakena.” \v 5 A tamat na matanaiabar sakit tano tamat na pise na hala Ierusalem ma ari mes na taman ta iakano ra hanuo Iudeia, diet git hanan tupas ie. Diet git hapuasne ira udiet magingin sakena, io, namur Jon git baptais diet tano taah Ioridaan. \p \v 6 Ma Jon um, ira kiniasine Jon di ga gil ma ra hina kamel ma git taltalin ma tiga pala bulumakau. Ma git ienien kubawa ma git mame ra tiri na imara. \v 7 Ma ga pirpir ira matanaiabar gaam tange ta diet hoken: “No tunotuno nong na hanuat namur tagu i tamat tagu. Ma iau pai haruat bia ni tudu wara laplapus ira hinau ta ira pupunaak na kakine.\f + \fr 1.7 \ft Jon ga hirhir bia na gil iakan ra magingin ing tiga maris gaar gil tar tiga watong kanong Jisas i manga tamat sakit.\f* \v 8 Iau baptais muat ma no taah ma sen aie na baptais muat ma no Halhaliana Tanuo.” \s1 Jon ga baptais Jisas ma Sataan ga walaam ie. \r (Matiu 3.13–4.11; Luk 3.21-22; 4.1-13) \p \v 9 Iakano pakana bung Jisas ga hanuat meram Nasaret tano hanuo Galili ma Jon ga baptais ie tano taah Ioridaan. \v 10 Ma ing bia Jisas ga hanan sot meram ra tingaan taah ga nes no ula mawe ga tamtamapapos ma no Tanuo ga hanansur taar tana hoing tiga bun. \v 11 A ingana tiga nong ga ianga suur meram ra ula mawe hoken: “Augu no Natigu, ma iau manga sip ugu ma iau kanakana sakit taam.” \p \v 12 Habir at mon ma no Tanuo ga tule haut ie uram ra hanuo bia. \v 13 Ma aihat na sangahul na bung ga lon tika ma ira rakaia na mangana linge diet la harhariaan aram ra hanuo bia. Ma Sataan mah ga walwalaam ie. Io, namur um ira angelo diet ga hanuat wara harharahut ie. \s1 Jisas ga tur leh bia na harharpir. \r (Matiu 4.12-17; Luk 4.14-15) \p \v 14 Namur bia di gate bul halaka tar Jon ra hala na harpidanau, Jisas ga haan ures Galili gaam harharpir utano tahut na hinhinawas tane God. \v 15 Ma ga tange hoken: “Muat na lilik pukus ma muat na nurnur tano tahut na hinhinawas kanong no pakana bung tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God iakanik.” \s1 Jisas ga tau leh ira kaba ut na kap kirip. \r (Matiu 4.18-22; Luk 5.1-11) \p \v 16 Io, bia ing Jisas ga hanahaan ra gagena no tamat na taah kom Galili ga nas leh airuo ut na kap kirip, Saimon ma no tasine Andru, dir ga sase tiga uben. \v 17 Ma Jisas ga tange ta dir, “Bia mur na mur iau ma ni hausur mur wara soh tunotuno.” \v 18 Io, dir ga hansukun hagasiaan ira udir uben ma dir ga mur ie. \p \v 19 Bia Jisas ga hanahaan hakakari i ga nas Jemes dir tasin ma ne Jon, ira iruo nati Sebedi. Dal tamaan ga kis taar tano mon ma dir ga tangtagure ira udir uben. \v 20 Kaik at mon Jisas ga tau dir ma dir ga haan talur no adir sus Sebedi ma ira tultulai tano ula mon, ma dir gaam mur ie. \s1 Jisas ga hausur ira matanaiabar ma ga tule hasur se ira sakana tanuo. \r (Luk 4.31-37) \p \v 21 Io, Jisas ma ira uno bulu na harausur, diet ga hanuat ukaia tano pise na hala Kapeneam. Ma tano Bung na Sinangeh Jisas ga haan laka tano hala na lotu audiet ira Iudeia gaam tur leh ra harausur. \v 22 Ira matanaiabar diet ga karup ma diet ga urur ta ira uno harausur kanong ga hausur diet hoing tikai i te kap ra dadas kaik gaam tale bia na ianga huo, ma pataie hoing diet ira tena harausur ta ira harkurai tane Moses. \p \v 23 Bia i ga hauhausur diet, tiga tunotuno a sakana tanuo i ga sosoha tana ga laka kaia ra hala na lotu audiet ira Iudeia ma ga manga tatau hoken: \v 24 “U biha, Jisas me Nasaret? U te hanuat bia nu hagahe mehet? Iau nunure tar bia no Halhaliana tane God ugu.” \p \v 25 Ma Jisas ga tigal no sakana tanuo, “Kis matien! Suur sukun ie!” \p \v 26 No sakana tanuo ga tong hadadas no tunotuno, gaam manga kup, io, ga suur sukun ie. \v 27 Io, ira matanaiabar bakut kaia diet ga karup, diet gaam ngalabo taar, kaik diet gaam wawor hoken: “A sigar mangana harausur iakan! I hausur ma no uno dadas at! I kure ise mah ira sakana tanuo ma diet taram ie!” \p \v 28 Io, no hinhinawas utane Jisas i ga haan harbasia gasien tano hanuo bakut Galili. \s1 Jisas ga halangalanga ira tunotuno ma ga tule hasur se ira sakana tanuo baling. \r (Matiu 8.14-17; Luk 4.38-41) \p \v 29 Menamur bia Jisas ma ira uno bulu na harausur dal ga haan sukun no hala na lotu audiet ira Iudeia, dal gaam haan laka tano ngasiane Saimon ma Andru. Ma ne Jemes ma Jon dir ga laka mah. \v 30 Ma no numune Saimon i ga noh taar tano ula suuh ma ra malahau. Ing at mon Jisas ga hanuat diet ga hinawasei tana. \v 31 Io, Jisas i ga haan ukaia ho ie, gaam palim no limana ma ga sal hatut ie. No malahau ga pataam sukun ie, io, ga tur leh bia na tagure ira nian uta diet. \p \v 32 Bia gate matmatarahien um, bia no kasakes gate suguh, ira matanaiabar diet ga kapkap hawaat ira kaba minaset bakut ukaia hone Jisas. Ma diet ga kapkap hawaat mah ing ira sakana tanuo ga sosoha ta diet. \v 33 Ma a haleng sakit ira matanaiabar ta iakano pise na hala diet ga hanuat hurlungen kaia ra matanangas. \v 34 Halengin diet, Jisas ga halangalanga diet ta ira haleng mangana minaset. Ga hasur se mah ra haleng sakana tanuo ta diet. Iesen Jisas pa ga bale leh ira sakana tanuo bia diet na ianga kanong diet ga nunure bia ne sige ie ma diet kabi hinawas utana. \s1 Jisas baling ga harpir hanahaan tano hanuo Galili. \r (Luk 4.42-44) \p \v 35 Ra mala bungbung bia i ga kankado dahin baak, Jisas ga haan laah ukaia ra malubil gaam saasaring. \v 36 Ma Saimon ma ira uno harwis diet ga haan wara ninaas tana. \v 37 Bia diet ga nas tupas ie, diet ga hinawasei bia, “A haleng na matanaiabar diet naanaas taam.” \p \v 38 Io, Jisas ga tange, “Dahat na haan balik ta tiga katon ta ira taman hutet waing nigi harpir mah kaia kanong iau gate hanuat bia ni pakile huo.” \v 39 Io, ga hanahaan hurbit Galili gaam harharpir ta ira hala na lotu udiet ira Iudeia ma ga hashasur se ira sakana tanuo ta diet. \s1 Jisas ga halangalanga tiga tunotuno nong a sakana minaset ga kis tano tamaine. \r (Matiu 8.1-4; Luk 5.12-16) \p \v 40 Tiga tunotuno nong ga sam sakana minaset tano palatamaine ga hanuat ukaia hone Jisas, ga singa bukunkek ma ga saring ie hoken: “Iau palai bia u haruat wara halangalanga iau waing pa na tale bia da hahale habaling iau. Ma bia ing u sip, nu gil huo tagu.” \p \v 41 Io, Jisas ga sasangaha gaam sigire ie kanong ga marsei gaam tange, “Iau sip tar. Nu langalanga!” \v 42 Kaik at mon no minaset ga pataam tano tunotuno. \v 43 Nalua ta ing Jisas ga tule se no tunotuno ga hakatom tar ie ma ra dadas na nianga hoken: \v 44 “Harbalaurai timaan! Waak bia nu hinawase ta tiga nong ta iakan ra linge iau gil ie taam. Iesen nu haan ma nu haminas ugu tano ut na pakila lotu. Ma nu tar no hartabar haruat ma no harkurai tane Moses. Ma iakano hartabar na hinawas palai wara hatutun bia u te langalanga ma bia pai tale mah bia tikai na hahale habaling ugu.” \p \v 45 Iesen no tunotuno ga haan balik gaam hinhinawas hurhurbit. Kaik, Jisas pa gaam haruat wara hinahaan palai ta ira pise na hala. Iesen i ga kiskis taar mon ta ira malubil. Ma ira matanaiabar at diet ga hanahaan tupas ie mekaia ta ira matahu taman. \c 2 \s1 Bia Jisas ga halangalanga tiga pengpeng, ga haminas bia i haruat wara sungsuge se ira magingin sakena. \r (Matiu 9.1-8; Luk 5.17-26) \p \v 1 Ma bia a bar bung gate sakit Jisas ga hanuat ukaia no uno taman Kapeneam. Ma ira matanaiabar diet ga hadade bia ie kenam ra hala. \v 2 Kaik haleng na matanaiabar sakit diet ga hanuat hurlungen kaia gaam pa taie ta mauho laah mekaia narako ures muk nataman. Ma Jisas ga harharpir ma no nianga ta God tupas diet. \p \v 3 Io, ma aihat na tunotuno dal ga kap hawaat tiga pengpeng ukaia hone Jisas. \v 4 Iesen dal pa ga haruat bia dal na haan hutet ma no pengpeng ukaia hone Jisas kanong a haleng na matanaiabar sakit. Io, dal ga tatik se ari a katon tano ula hala menaliu tane Jisas. Ma bia no mauho ga haruat dal ga haruhe hasur no pengpeng ma no kubena. \v 5 Bia Jisas ga nes ira udal nurnur, ga tange tano pengpeng, “Tasigu, ira num magingin sakena i te pataam.” \p \v 6 Ma ari a tena harausur ta ira harkurai tane Moses diet ga kis taar kaia ma diet ga liklik kumaan ta ira bala diet hoken: \v 7 “I tange huo warah? I tange hagahe God! Taie ta tunotuno i haruat wara sungsuge se ira magingin sakena—God sen mon!” \p \v 8 Ma Jisas ga hamaan kilam ira udiet lilik gaam tange, “Ira numuat lilik pai takodas. \v 9 Garum ta dir i malus? I malus bia ni tange tano pengpeng bia ‘Ira num magingin sakena i te pataam,’ bia i malus bia ni tange, ‘Tut, kap leh no kubem ma nugu haan’?\f + \fr 2.9 \ft I nanaas bia no kukuraina ta iakan ra buturkus hoken: na malus bia tikai na tange bia, ‘Ira num magingin sakena i te pataam.’ Na malus kanong i tale bia na tange bia mon. Ma pa na hirhir kanong taie ta linge wara haminas bia i te suge se tutun ira magingin sakena bia taie. Iesen i manga dadas bia nu tange bia, ‘Tut, kap leh no kubem ma nugu haan!’ I dadas kanong bia ing pa na tut, nu hirhir. Io, na haminas bia taie num ta dadas ma u te harabota mon.\f* \v 10-11 Iesen iau ni hapalaine muat bia Nong a Tunotunoi i hatur kawase no dadas wara sungsuge se ira magingin sakena kai ra ula hanuo.” Io, ga tange ta no pengpeng, “Iau tange taam, taman tut, kap leh no kubem ma nu haan ukaia ra ngasiaam.” \p \v 12 Io, no tunotuno ga tut gaam rakun leh no kubena ma ga haan laah ra matmataan ta diet bakut. Ma diet bakut tikatikai diet ga karup ma diet ga pirlat God diet gaam tangtange, “Dahat pai la nesnes ta tiga linge ho iakan.” \s1 Jisas ga tatau diet wara lilik pukus ing diet palai bia diet sakena. \r (Matiu 9.9-13; Luk 5.27-32) \p \v 13 Io, Jisas ga tapukus baling ukaia ra gagena no tamat na taah kom Galili. A haleng na matanaiabar diet ga hanahaan tupas ie ma Jisas ga hauhausur diet. \v 14 Ma bia ga hanan sakit ga nas Lewi no natine Alipaio ga kis taar tano hala na kap takis. Ma Jisas ga tange tana, “Mur iau!” Ma Lewi ga taman tut ma ga mur ie. \p \v 15 Namur, bia Jisas ma ira uno bulu na harausur diet ga iaiaan kaia ra hala tane Lewi, ma haleng mah ira ut na kap takis ma ira sakantangunguan diet ga kis tika taar mei kanong a haleng diet git murmur ie. \v 16 Bia ira tena harausur ta ira harkurai tane Moses ing diet ira Parisi mah diet ga nas bia Jisas i ga iaiaan tika ma ira sakapsakapuana ma ira ut na kap takis, diet ga tange ta ira uno bulu na harausur hoken: “Pai bilai bia Jisas i iaiaan tika ma kaike ira ut na kap takis ma ira mes na sakana tunotuno mah.” \p \v 17 Jisas i ga hadade ira Parisi, io, ga tange ta diet. “Ing diet langalanga timaan, diet pai supi ra ut na harhalon, iesen diet sen diet maset. Iau pa gale hanuat bia ni tatau muat ing muat lik bia a ut na takodas muat, iesen diet sen ing diet palai bia diet sakena.” \s1 Ira sigar linge tano hinanuat tane Jisas pa ga kis tika ma ari a tuarena lilik. \r (Matiu 9.14-17; Luk 5.33-39) \p \v 18 Io, tiga pakaan ira bulu na harausur tane Jon no ut na baptais ma ira Parisi diet ga hahal tupas God. Ma ari a matanaiabar diet ga haan tupas Jisas ma diet ga tiri ie, “Wara bih ira bulu na harausur tane Jon no ut na baptais ma diet ing diet mur ira magingin ta ira Parisi diet hahal tupas God, ma ira num bulu na harausur, pataie?” \p \v 19 Io, Jisas ga balu diet hoken ma ra nianga harharuat. “Hohe bia ira wasire tano nian na hinaartola diet na hahal bia no marawaan nong i sigar tola i kis tika taar baak ma diet? Diet pa na gil huo kanong diet laro bia i kis taar baak ma diet. \v 20 Iesen ta tiga bung namur, no marawaan i sigar tola, da kap leh ie sukun diet. Io, ta iakano bung diet na hahal kanong diet na tapunuk. \p \v 21 “Taie ta tiga nong bia na dungut pakur ta tiga sigar katona maal taar tiga tuarena. Bia na gil huo no katon na sigar maal na diris ie bia ing di gis ie. Ma bia na diris ie, na tamarumut laah sukun no tuarena ma no mauho na manga tamat balik um. \v 22 Taie ta tiga nong mah bia na pintare no sigar wain pai lalat baak ta ira tuarena pala taah ing di ga gil ma ra pala me ma i te tapagas. Ing bia na gil huo, no wain na parok no pala taah ma na bureng. Kaik no wain na sakena ma ira paline mah. Taie. Na pintare no sigar wain pai lalat baak ta ira sigar pala taah at.” \s1 No Bung na Sinangeh wara gaiena ira tunotuno. \r (Matiu 12.1-8; Luk 6.1-5) \p \v 23 Io, tiga Bung na Sinangeh Jisas ga hanan haan nalamin tano lalong na wit. Bia ira uno bulu na harausur diet ga tiktika haan mei diet ga hatahun bia diet na rarus ari a pat na wit. \v 24 Io, ira Parisi diet ga tange tane Jisas “Wara bih bia ira num bulu na harausur diet gil huo? Diet lake no harkurai utano Bung na Sinangeh!” \p \v 25 Io, Jisas ga tange, “Muat gate was tar ing Dawit ga gil, ing ga manga supi ta linge bia na ien, ing diet ma ira uno harwis diet ga taburungan. \v 26 Io, Dawit ga laka tano hala tane God ma ga ien no beret di gate tabar God mei bia Abiatar ga tamat taar ta ira ut na pakila lotu. No harkurai i tange bia ira ut na pakila lotu sen mon diet na ien iakano beret. Iesen Dawit balik ga ien ira beret ma ga tabar mah ira uno harwis.” \p \v 27 Ma Jisas um ga tange, “No Bung na Sinangeh, God ga bul ie wara gaiena ira tunotuno ma pataie bia ira tunotuno wara gaiena no Bung na Sinangeh. \v 28 Io, Nong a Tunotunoi i kure mah no Bung na Sinangeh.” \c 3 \s1 No Bung na Sinangeh i wara harharahut ira tunotuno. \r (Matiu 12.9-14; Luk 6.6-11) \p \v 1 Namur Jisas ga haan baling ukaia ra hala na lotu udiet ira Iudeia ing tiga tunotuno a lima mat ie ga kis taar kaia. \v 2 Ari diet ga kis taar mah kaia ing diet ga sip bia diet na tung Jisas. Io kaik, diet gaam nesnes ie bia na harhalon tano Bung na Sinangeh bia taie. \v 3 Io, Jisas ga tange tano lima mat, “Tut naliu ma nu haan ukai nalamin.” \v 4 Ma Jisas ga tange ta diet, “Asa ira harkurai tane Moses i tange bia da gil ra Bung na Sinangeh? Bia da harahut bia da harangungut? Bia da halon tikai bia da bing tikai?” Iesen diet ga kis kunkun. \p \v 5 Bia Jisas ga nasnas diet ga ngalngaluan taar ta diet ma ga manga tapunuk kanong diet ga hadadas ira bala diet. Io, ga tange tano tunotuno hoken: “Tul se no limaam.” Ga tul se no limana, io, ga tahut baling. \v 6 Io, ira Parisi diet ga suur laah gasien tano hala na lotu audiet ira Iudeia ma diet ga wawor ma diet ing diet git turtur ma ne Herot bia diet na bu bing Jisas hohe. \s1 A tamat na matanaiabar sakit diet git murmur Jisas. \p \v 7-8 Io, Jisas ma ira uno bulu na harausur diet ga haan laah ukaia tano tamat na taah kom Galili. Ma a tamat na matanaiabar sakit diet ga mur ie. Diet ga hanuat meram ta ira hanuo Galili, Iudeia, Idumaia, ma no hanuo menamur tano tiga palpal tano taah Ioridaan. Ma diet ga hanuat mah ta ira pise na hala Ierusalem, Tair, ma Saidon. Diet kaiken ra matanaiabar diet ga hanuat kanong diet ga hadade uta ira linge bakut Jisas ga gilgil. \v 9 Bia ga manga haleng sakit ira matanaiabar Jisas ga tange ta ira uno bulu na harausur, “Muat na tagure tiga mon ukai ho iau waing diet kabi sibit iau.” \v 10 A burena gaam tange huo kanong gate halon ra haleng ma diet ing diet ga maset diet ga hartaguniguni ukaia nalua wara singsigire Jisas. \v 11 Ma ari a tunotuno, ira sakana tanuo ga sosoha ta diet. Ma bia diet ga nes Jisas, diet git tuntudu menalua tana ma ira sakana tanuo diet git kaakongane, “Augu no Nati God.” \v 12 Iesen Jisas ga hakatom tar ira sakana tanuo hoken: “Muat pa na hinawase ta tiga nong bia sige iau.” \s1 Jisas ga gilamis ira apostolo. \r (Matiu 10.1-4; Luk 6.12-16) \p \v 13 Namur Jisas ga hanut uram ra uladih ma i ga tatau leh diet ing ga sip diet. Ma diet ga haan tupas ie. \v 14-15 Ma ga gilamis leh ira sangahul ma iruo gaam kilam diet bia apostolo. Io, ga gilamis diet bia diet na kis tika mei ma na tule harbasiane diet wara harpir, ma bia diet na hatur kawase ra dadas wara hashasur ira sakana tanuo. \p \v 16-17 Io, i ga gilamis kaike ra sangahul ma iruo: Saimon (nong Jisas ga kilam ie bia Pita), ma Jemes dir tasin ma ne Jon ira iruo nati Sebedi (ga pas tiga mes na hinsa dir Buanerges, ing a kukuraina bia “Ira tunotuno ho ira parparara.”) \v 18-19 Ma ga gilamis habaling Andru, Pilip, Batalomiu, Matiu, Tomaas, Jemes no natine Alpias, ma Tadius. Ma tika ma diet, ne Saimon nong di ga kilam ie bia no Selot,\f + \fr 3.18-19 \ft I nanaas bia di ga kilam ie huo kanong aie tikai ta diet ing diet git sipsip bia Israel na tur sen sukun Rom waing Rom pa na kure diet.\f* ma ne Iudas Iskariot nong na tar se Jisas. \s1 Jisas ga haminas bia pa ga tule hasur se ira sakana tanuo ma no dadas ta Sataan. \r (Matiu 12.22-32; Luk 11.14-23; 12.10) \p \v 20 Bia Jisas ga haan laka tiga hala a tamat na matanaiabar diet ga haan haruat kaia kaik Jisas ma ira uno bulu na harausur diet pa ga haruat at bia diet na iaan. \v 21 Ma bia ira hinsakane Jisas diet ga hadade huo, io, diet ga marsei, diet gaam tange bia, “I biha? I te ba. Naka?” Ma diet ga haan wara hanhanawaan leh ie. \p \v 22 Ma ari a tena harausur ta ira harkurai tane Moses diet ga hansur meram Ierusalem. Ma diet ga tangtange, “Belsebul i te sosoha tane Jisas. Ma Jisas i haruat wara tultule hasur se ira sakana tanuo kanong iakano watong audiet ira sakana tanuo i te tar ra dadas tana kaik gi gilgil huo.” \p \v 23 Io, Jisas ga tatau leh diet ma ga haianga diet ma ira nianga harharuat hoken. “Sataan pai haruat tun at wara hasur se habaling ie. \v 24 Bia tiga huntunaan pai tur tika pa na tur dadas. \v 25 Bia tiga hatatamaan pai tur tika pa na kis timaan. \v 26 Ing bia no huntunaan tane Sataan gor harharubu baling ta diet, gor puko ma gor pataam. \v 27 Pataie ta tiga nong na laka tano ngasiana no ut na baso ma na kinau ta linge, ing bia pai huna kubus kawase ie. Ma namur um, na kikinau narako tano uno hala. \p \v 28 “Muat na hadade baak! God na lik luban se ira magingin sakena ta ira matanaiabar ma bia diet na ianga hagahe sige ta tikai, na lik luban se iakano mah. \v 29 Iesen nong i ianga hagahe no Halhaliana Tanuo, God pa na lik luban se iakano magingin. Iesen iakano magingin sakena na kis hatika taar ma pa nale pataam.” \v 30 Jisas i ga tange huo kanong diet ira tena harausur diet ga tangtange, “A sakana tanuo i te sosoha tana.” \s1 Jisas ga hapuasne ira hinsakana tutun. \r (Matiu 12.46-50; Luk 8.19-21) \p \v 31 Namur no pawasi Jisas ma ira tasine diet ga hanuat ma diet ga turtur haan nataman. Diet ga tule halaka tiga nong bia na lamus leh ie. \v 32 Ma ari ta diet ta ira haleng na matanaiabar diet ga tange tana, “No pawasim ma ira tasim ken nataman.” \p \v 33 Io, Jisas ga tange, “Iau ni hinawase muat bia sige no pawasigu ma ira tasigu.” \v 34 Namur ga nas diet ing diet ga kis luhutane tar ie gaam tange, “Diet kaiken ira pawasigu ma ira tasigu. \v 35 Bia sige tikai i la murmur no sinisip tane God, iakanong a tasigui, a hainigui, bia a pawasigui.” \c 4 \s1 No nianga harharuat utano ut na sinaso. \r (Matiu 13.1-9; Luk 8.4-8) \p \v 1 Ma namur Jisas ga tur habaling leh wara hausur kaia ra gagena no tamat na taah kom Galili. Ma haleng na matanaiabar sakit diet ga hananhuat kaia, kaik Jisas gaam kis hut tiga mon kaia na taah. Ma ira matanaiabar diet ga kis tano gagen taah. \v 2 Jisas ga hauhausur diet ma ra nianga harharuat uta ira haleng na linge. Ma bia ga hauhausur ga tange hoken. \p \v 3 “Muat hadade. Tiga ut na sinaso ga haan bia na so ira uno pat na daha. \v 4 Bia ga sase harbasiane ira pat na daha tari ga puko taar tano ngaas ma ira maan diet ga ien bakut se. \v 5 Ari a patine mah ga puko taar ra ula haathaat ing pai haleng ira pise kaia. Diet ga kubur gasien kanong pai haleng ra pise. \v 6 Bia no kasakes ga taman tut huat ga rang bing diet kanong ira boli diet pa ga manga hansur. \v 7 Ari a patine mah ga puko taar nalamin ta ira kuikui ma ga lul burung diet kaik diet pa gaam huai. \v 8 Ari a patine mah ga puko taar ta ira bilai na pise. Diet ga tamat ma diet ga huai. Ari ga huai aititul a sangahul na patine, ari a limliman ma tikai na sangahul na patine, ma ari a maarmaar.” \p \v 9 Io, Jisas um ga tange, “Bia ing u haruat wara hadade kilam iakan, nu taram ie.” \s1 A burena bia Jisas git tangtange ira nianga harharuat. \r (Matiu 13.10-17; Luk 8.9-10) \p \v 10 Namur Jisas ga haan talur ira haleng na matanaiabar. Ma ari ing diet git murmur ie ma ira sangahul ma iruo diet ga kis tika taar mei. Ma diet ga tiri ie uta ira nianga harharuat. \v 11 Ma Jisas ga balu diet, “Iau te hapuasne ta muat utano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God. Ga susuhai nalua, sen iau te hapalaine um ie ta muat. Iesen ta diet ing diet pai kis ta iakano harbalaurai tane God, iau ianga ma ra nianga harharuat. \v 12 Io kaik, \q1 ‘Diet na nas \q1 ma diet pa na nas kilam, \q1 diet na hadade \q1 ma diet pa na hadade kilam; \q1 diet kabi lilik pukus, \q1 ma God na lik luban se ira udiet magingin sakena.’” \s1 Jisas ga hapalaine no nianga harharuat utano ut na sinaso. \r (Matiu 13.18-23; Luk 8.11-15) \p \v 13 Ma Jisas ga tange ta diet, “I palai bia muat pai palai ta kan ra nianga harharuat. Bia ing iau pai hapalaine muat, muat pa na palai tari a nianga harharuat baling. \v 14 No ut na sinaso i so no nianga. \v 15 Ari matanaiabar diet haruat ma ira pat na daha ing i puko taar tano ngaas. Bia diet hadade no nianga, Sataan i hanuat ma i kap se no nianga ta diet. \v 16 Ma ari diet haruat ma ira pat na daha ing i puko taar ra ula haathaat. Bia diet hadade leh no nianga, diet kap hagasiaan mon ie ma ra gungunuama. \v 17 Iesen bia no nianga pai dorang, diet pai tur lawas. Ing bia ira haraubaal i ubal diet ma diet kap ngunungut kanong diet gate kap no hinhinawas, diet puko gasien laah. \v 18-19 Ma ari diet haruat ho ira pat na daha ing i puko taar nalamin ta ira kuikui. Diet hadade ira nianga iesen diet ngarngarau uta iakan ra nilon ma diet manga sip ra kinkinis na watong ma ira mes na linge. Kaiken ra linge na burung no hinhinawas ma pa na tahuat timaan. \v 20 Ma ari diet haruat ma ira pat na daha ing i puko taar ta ira bilai na pise. Ing diet hadade no nianga diet kap usuranei. Io, diet na tahuat timaan hoira pat na daha ing diet huai aititul a sangahul na patine, a limliman ma tikai na sangahul na patine, ma ari a maarmaar.” \s1 Asa no burena bia Jisas ga sip bia diet na hadade kilam ira uno nianga. \r (Luk 8.16-18) \p \v 21 Io, Jisas ga tange habaling ta diet, “Taie tikai pai la kapkap halaka tiga laam bia na bul ie manapu tiga kas bia tiga suuh. Na bul ie naliu waing na hapalai iakano subaan. \v 22 Hokaike at mon, bia ta sa i kis mun taar, i kis mun taar waing na hanuat puasa namur. Ma bia asa i pupulus taar, i kis taar huo bia muat na palai ine namur. \v 23 Bia ing u haruat wara hadade kilam iakan, nu taram ie.” \p \v 24 Ma ga tange habal ta diet, “Lik timaan ing muat te hadade tar. God na balu pukus habaling tar taam haruat at hoing u te hadade kilam ing iau tange. Ma na bau mah ie. \v 25 Sige nong i palai ta ira nugu nianga, God na manga hapalaine tar tana. Ma bia sige nong tada palpalai kana tana, God na kap se bakut at tana.” \s1 No nianga harharuat uta ira pat na daha nong i kubur huat. \p \v 26 Io, Jisas ga tange habaling, “No kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God i hoken. Tiga tunotuno i se harbasiane ira pat na daha tano pise. \v 27-28 Bia ing i la kumkubaba ra bung ma i la tangtangahun ra malaan ira pat na daha at diet la kumkubur taar. Ma aie at pai nunure bia diet kubur hohe kanong no pise at i la hakuburuan ira pat na daha. Luena na kubur huat, io, na mon kanamena, ma namur na matuko. \v 29 Bia i te matuko ira pat na daha no tunotuno na haburen wara katkato kanong no uno pakana bung wara katkato i te haruat.” \s1 No nianga harharuat utano pat na daha i manga hansik. \r (Matiu 13.31-32, 34; Luk 13.18-19) \p \v 30 Io, Jisas ga tange habaling hoken: “Da hapupuo no kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God ma ra sa? Ma da ianga harharuat utana hohe? Io, ni hinawase muat. \v 31 No kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God i haruat ma tiga pat na daha no tunotuno i soi. Ma i manga hansik sakit ta ira pat na daha tano ula hanuo bakut. \v 32 Namur bia ing i te kubur i tamat ta ira matahu daha na nian dahat la saso. Ira katena no daha a tamat sakit ma i ududuh timaan kaik ira maan diet gil ira posi diet kaia.” \p \v 33 Io, Jisas ga pir diet ma ra haleng na nianga harharuat ho iakan, naga haruat bia diet na hadade kilam. \v 34 Ga pir ira matanaiabar ma ra nianga harharuat sen mon. Iesen ing Jisas sen ma ira uno bulu na harausur, ga hapalaine ira mangana linge bakut ta diet. \s1 Jisas ga tigal no tamat na baiangin. \r (Matiu 8.23-27; Luk 8.22-25) \p \v 35 Iakano bung bia gate matmatarahien Jisas ga tange ta ira uno bulu na harausur, “Dahat na balos urau tiga palpal tano tamat na taah kom.” \v 36 Io, ma diet ga hansukun no tamat na matanaiabar ma diet gaam kawaas laah tano tamat na mon nong Jisas gate kis taar tana ma diet gaam balos. Ari mes na mon mah ga sakate diet. \v 37 Tiga tamat na baiangin ga hanuat ma ira pakananoh diet ga takap laka taar tano mon gaam hahungi ie. \v 38 Ma Jisas at mon kana ga kumkubaba manamur tano mon ma ga ulalang taar at. Ira bulu na harausur diet ga hangun ie ma diet ga tange, “Tena harausur, pau manga lilik bia dahat na ruh?” \p \v 39 Io, Jisas ga taman tut gaam tigal hadadas no dadaip ma ira pakananoh ma ga tange, “Noh matien!” Io, no dadaip ga maat ma no taah ga manga malile harsakit. \v 40 Ma Jisas ga tange ta ira uno bulu na harausur, “Muat burut warah? Taie at baak numuat ta nurnur?” \p \v 41 Diet ga manga burut sakit diet gaam hartiritiri baling ta diet, “Sige iakan? No dadaip ma ira pakananoh at mah, dir taram ie!” \c 5 \s1 Jisas ga hasur se ira haleng na sakana tanuo taar ta ira bore. \r (Matiu 8.28-34; Luk 8.26-39) \p \v 1 Io, Jisas ma ira uno bulu na harausur diet ga balos urau tiga palpal tano tamat na taah kom, tano hanuo audiet ira Gerasen. \v 2 Jisas ga suur laah tano mon. Kaik at mon tiga tunotuno nong ira sakana tanuo ga sasoha tana ga hansur mekaia ra matana haat na haratur. Ga hansur um gaam harsomane Jisas. \v 3 Iakano tunaan git kiskis ta ira matana haat na haratur ma taie tikai pai la taltale bia na wis kawasei. Sukmaal bia di git wiswis ie ma ra dadas na winwisaan ma ra dadas na hidihidi sakit, pa git harharuat. \v 4 Diet pa git taltale kanong no tunotuno git raprapat haitne ira dadas na hidihidi sakit ta ira limana ma git raprapat haitne mah ira dadas na winwisaan ta ira kakine. Taie tikai pa ga haruat bia na hamarur ie. \v 5 Ta ira kaba bung ma ira kaba kasakes bakut git kupkup haan karama ta ira matana haat na haratur ma aram mah ra uladih ma git kutkut hani um no tamaine ma ira haat. \p \v 6 Bia ga nes leh Jisas me tapaka ga hilau gaam singa bukunkek manalua tana. \v 7 Ga kakonga naliu sakit gaam tange, “Jisas Natine God nong i lua harsakit, waak u kis na gil iau! Nu sasalim uram hone God bia pa nu gil hangungut iau.” \v 8 Ga tange huo kanong Jisas gate tange tana, “Augu ra sakana tanuo, suur laah ta kanin ra tunotuno.” \p \v 9 Ma Jisas ga tiri ie, “Sige no hinsaam?” Ga balui hoken: “No hinsagu ‘Arip na arip.’ Warah? A haleng sakit mehet.” \v 10 Ma ga manga sasaring marmaris taar ta Jisas bia pa na tule se ira sakana tanuo mekaia ta iakano hanuo. \p \v 11 Io, ma a haleng na bore diet ga iaiaan tano gagena uladih hutet. \v 12 Ira sakana tanuo diet ga sasaring marmaris ta Jisas hoken: “Tule tar mehet ta kaiken ra bore waing mehet na sasoha ta diet.” \v 13 Ga haut se tar diet, io, ira sakana tanuo ga suur laah tano tunaan diet gaam sasoha balik ta ira bore. Diet ga hilau suur tano ula habo uram narako tano tamat na taah kom diet gaam konga. Ira bore bakut diet haruat ma airuo arip. \p \v 14 Io, ira ut na balaura bore diet ga hilau laah diet gaam hinawas kaia tano taman ma ta ira katon mah hutet. Io, ira matanaiabar diet ga haan laah wara nesnes ing Jisas gate gil tar. \v 15 Bia diet ga haan tupas Jisas diet ga nes no tunaan nong ira haleng na sakana tanuo ga sasoha taar baak tana ga kis taar kaia. Ira matanaiabar diet ga burut kanong ira kiniasine gate sigam tar ma no uno lilik mah gate palai. \v 16 Diet ing diet ga nes iakan diet ga hinawase ira matanaiabar tano mangana linge Jisas gate gil tar tano tunaan nong ira sakana tanuo ga sasoha taar baak tana. Ma diet ga hinawas mah ta ira bore. \v 17 Namur, ira matanaiabar diet ga ianga marmaris taar ta Jisas bia na haan laah tano udiet sibaan. \p \v 18 Tano pakana bung Jisas ga kaukawas uram narako tano mon no tunaan nong ira sakana tanuo baak ga sasoha taar tana ga duan Jisas bia dir na haan tika. \v 19 Jisas pa ga bale leh ie, iesen ga tange, “Nu haan tapukus tano num taman, taar ta ira hinsakaam ma nu hinawase diet a tamat na linge ie hohe no Watong i te gil tar taam. Io, nu hinawas mah tano uno harmarsai ukatiga ho ugu.” \v 20 Io, no tunaan ga haan taar tano hanuo Dekapolis. Ga haan gaam hinhinawase diet a tamat na linge ie hohe Jisas gate gil tar tana. Ma ing diet ga hadade diet ga manga karup. \s1 Jisas ga halangalanga no hahin nong ga sam dadara ma no hinasik nong ga noh na minaat taar. \r (Matiu 9.18-26; Luk 8.40-56) \p \v 21 Io, Jisas ga balos ma tiga mon ures baling tiga palpal tano tamat na taah kom Galili. A tamat na matanaiabar ga haan luhut ie ing Jisas ga kis taar tano gagena no taah kom. \v 22-23 Tiga watong nong i harbalaurai taar tiga hala na lotu audiet ira Iudeia, no hinsana Iaros, ga haan ukaia. Bia ga nes leh Jisas ga puko taar menalua ta ira kakine ma ga ianga marmaris taar tana, “No nat na hahigu i te noh na minaat taar um. Mai, nu a bul ira limaam tana waing naga langalanga ma na lon.” \p \v 24 Io, Jisas ga sakatei. Ma a tamat na matanaiabar diet ga murmur hani ie ma diet ga hartaguniguni haan hutet tana. \p \v 25 Ma tiga hahin nalamin ta ira matanaiabar ga sam dadara. No uno minaset gate kisi ie haruat ma ra sangahul ma iruo na tinahon. \v 26 Gate kap ra but na tinirih ta ira haleng na ut na harulai ma gate hasurum bia tar ira uno kinewa ta diet. Pa ga langalanga tano minaset. No uno minaset balik ga kapkap haliarei. \v 27 Bia no hahin ga hadada nianga uta ira bilai na pakpakilai tane Jisas ga haan mon nalamin ta ira matanaiabar gaam haan ukaia namur tane Jisas gaam sigire no kiniasine. \v 28 Ga gil huo kanong ga lik hoken: “Bia ni sigire mon no kiniasine ni langalanga.” \v 29 Iakano pakana bung at mon no hinilau tano de ga takumut laah ma no hahin ga hamaan no tamaine bia gate langalanga sukun no uno minaset. \v 30 Ing at mon no hahin ga sigire no kiniasine, Jisas ga hamaan kilam bia ari ta ira uno dadas meram naliu gate haan talur ie. Ga tahurus gaam tiri diet, “Sige i sigire no kiniasigu?” \p \v 31 Ira uno bulu na harausur diet ga tange tana, “U biha? U nas ira matanaiabar diet hartaguniguni ma diet sumsubak ugu ma kana at baak u tirtiri bia sige i sigire ugu?” \p \v 32 Iesen Jisas at baak ga nanaas hurhurbit haan bia na nunure nong ga gil iakan ra linge. \v 33 No hahin ga burut gaam dedar kanong ga nunure kilam no bilai na linge ga hanuat taar tana. Io, ga singa bukunkek taar tane Jisas gaam hinawase ta ira tutun bakut. \v 34 Jisas ga tange tano hahin, “Natigu, no num nurnur i te halon ugu. Nu haan tatohun ma nu langalanga tano num minaset.” \p \v 35 Bia Jisas ga iangianga baak, ari tunaan diet ga hanuat meram tano hala tane Iaros ma diet ga hinawasei, “No nat na hahim i te maat. Wara bih um u nangnanget ma no tena harausur?” \p \v 36 Bia Jisas ga hadade kumaan tar ing diet ga tangtange ga tange tane Iaros, “Waak u burburut. Nu nurnur sen mon.” \v 37 Pa ga haut leh mah um tari bia diet na mur ie, ne Pita ma ne ningaar tasin Jemes ma ne Jon sen mon. \v 38 Bia diet ga hanuat taar tano ngasiane Iaros, Jisas ga hadade diet, diet ga susuah kupkup ma diet ga manga harharat. \v 39 Jisas ga haan laka ma ga tange ta diet, “Waak muat ra sunuah ma waak muat ra harat! No hinasik pai maat. I kubaba mon.” \p \v 40 Diet ga kurus balik ma diet ga kukutur tana. Namur bia gate tule hasur bakut se tar diet, ga lamus no pawasine no hinasik ma no ana sus mah. Ga lamus halaka mah ira aitul ing dal ga sakatei uram narako tano subaan di ga hainoh tar no hinasik kaia. \v 41 Ga palim no limana no hinasik ma ga tange tana, “Talita kaum,” kukuraina bia, “Hinasik, tut naliu!” \p \v 42 Kaik at mon no hinasik ga tut naliu ma ga haburen ginota (ma a sangahul ma iruo ira uno tinahon.) Ma diet kaia diet ga manga karup sakit. \v 43 Iesen Jisas ga tar ra dadas na nianga ta diet bia diet pa na hinawas ta iakano linge ga gil ie. Ga tange mah ta diet bia diet na tabar no hinasik ma ta nian. \c 6 \s1 No tangesot Jisas, pa di ga ru ie tano uno taman. \r (Matiu 13.53-58; Luk 4.16-30) \p \v 1 Io, Jisas ga haan talur iakano katon gaam haan taar tano uno taman. Ira uno bulu na harausur at mah diet ga sakatei. \v 2 Ra Bung na Sinangeh Jisas ga hatahun no uno pinapalim na tena harausur aram tano hala na lotu audiet ira Iudeia. A haleng diet ga hadadei ma diet ga manga karup. Diet ga tange hoken: “Ga kap kaiken ra uno harausur meh? Dahat pai palai tun at ta dahin! Sige i tar no uno mintot tana? Dahat na tange hohe ta ira uno dadas na gingilaan na kinarup ing ga pakile ma ira limana tus? \v 3 Aie mon no ut na gil hala, no natine Maria. Ira tasine kaike ne Jemes, Ioses, Iudas ma ne Saimon. Ma ira hainine diet ken ma dahat.” Ma diet ga malok sei. \p \v 4 Jisas ga balu diet, “I tutun sakit bia muat na ru ira tangesot ta ira mes na taman. Iesen muat pa na ru ie bia aie mekai ma bia a hinsaka muat mah ie. Muat pai ru mah ie bia muat mon tiga hatatamaan.” \p \v 5 Pa ga tale bia Jisas na gil ta haleng dadas na gingilaan na kinarup kaia. Ga bul mon ira limana ta ari a ina minaset waing diet naga langalanga sukun ira udiet minaset. \v 6 Ma Jisas ga lik bia, “Maris! Wara bih diet pai nurnur?” \s1 Jisas ga tule ira uno bulu na harausur tano udiet pinapalim. \r (Matiu 10.5-15; Luk 9.1-6) \p Io, Jisas ga haan hurhurbit taar ta ira taman gaam hausur ira matanaiabar. \v 7 Ga tatau hulungan ira uno sangahul ma iruo na bulu na harausur ma ga tule diet airiruo ma ga tar no dadas ta diet waing diet naga harkurai ta ira sakana tanuo wara tultule hasur se diet. \v 8 Ga tibe timaan taar ta diet hoken: “Muat pa na kap ta linge tano numuat hinahaan. Muat na kap sen tiga buko. Muat pa na kap ta nian, ta raat, ma ta kinewa. \v 9 I tale bia muat na paas ta pala lamaas ta ira kaki muat ma sen muat pa na kap ta harkios. \v 10 Bia muat lalaka taar tiga hala muat na kis taar at tana tuk muat naga haan laah tano taman. \v 11 Ma bia pa di bale leh muat tiga taman ma pa di taram mah ing muat pirpir, bia muat hanan laah sukun no taman muat na hatidir se tar ira pulungar ta ira lapara kaki muat. Muat na gil huo waing na hakilang diet tano sakana magingin diet gil tar ta muat.” \p \v 12 Io, ira bulu na harausur diet ga haan harbasia ma diet ga harharpir bia ira tunotuno diet na lilik pukus ta ira udiet magingin sakena. \v 13 Ma diet ga hashasur se mah a haleng na sakana tanuo. Ma diet ga mur no udiet magingin wara pukpuk ira haleng ina minaset ma ra wel. Ma namur bia diet ga gil huo diet ga halangalanga ira ina minaset. \s1 Herot ga lik bia Jisas at mon ne Jon nong gate kut dakoi. \r (Matiu 14.1-12; Luk 9.7-9) \p \v 14 Bia Jisas ma ira uno bulu na harausur diet ga gilgil kaike ra pinapalim, Herot, no tamat na lualua na gil harkurai, ga hadade ira nianga utane Jisas kanong a haleng na matanaiabar diet ga iangianga haan tana. Ari diet ga lik bia Jon tane Jisas diet gaam tangtange, “Jon no ut na baptais gate tut hut sukun no minaat ma i lon baling. Iakaiken no burena gi pakpakile ira dadas na gingilaan na kinarup.” \v 15 Sen bia ari diet ga tange, “Aie ne Elaija.” Ma ari at diet ga tange bia, “Aie tiga tangesot hoing ira tangesot manalua sakit.” \p \v 16 Me bia Herot, no tamat na lualua na gil harkurai, ga hadade ga tange, “Aie ne Jon no ut na baptais! A tutun bia iau ga kut dakoi iesen i te tut hut baal tano minaat ma i lon baling!” \v 17 No burena ira nianga tane Herot, no tamat na lualua na gil harkurai, hoken. Nalua, Herot gate tule ari tunotuno wara palpalim kawase ne Jon. Diet ga kubus ie, diet gaam bul ie ra hala na harpidanau. Herot ga gil huo kanong ga tole Herodies. Io, nalua Herodies gate tole ta baak Pilip, no tasine Herot. \v 18 Ma Jon git tangtange tane Herot, no tamat na lualua na gil harkurai, hoken: “Pai takodas bia u te tole Herodies, no hahin tano tasim.” \p \v 19-20 Io, Herodies git balbala ngungut taar tane Jon ma ga sip at bia da bu bing ie. Iesen pa ga tale kanong Herot, no tamat na lualua na gil harkurai, ga burburte Jon. Git burburtei kanong ga nunure bia Jon a ut na takodas ie ma a halhaliana tunaan ie, kaik gaam balaure timaan ie bia kabi hiruo. A tutun bia ga lilik tirtirih ta ira nianga tane Jon, iesen bia Herot at, no tamat na lualua na gil harkurai, git sipsip bia na hadadei. \p \v 21 Tiga bung Herot ga gil tiga nian na hakilang tano uno bung na kinakaha. Ga gil ie wara audiet ira uno ul kukuha, ira lualua ta ira umri, ma ira watong tano hanuo Galili. \v 22 Ma no uno hahin, Herodies, a mon nat na hahine, a bulahin ie. Ma iakano bulahin ga haan laka gaam hamangate ne Herot ma ga manga haguama Herot ma ira uno wasire. Bia no tamat na lualua na gil harkurai ga nas huo ga tange tano bulahin, “U sip ta mangana linge hohe? Ta mangana sa ing u sip, iau ni tar taam!” \v 23 Ga hasasalim ma ga tange tano bulahin, “Iau ni tar ta mangana linge sa ing nu tiri iau wara urie. Bia nu tiri iau tiga subana ta ira nugu kinkinis na watong mah, iau ni tar at mon taam.” \p \v 24 Io, no bulahin ga hansur gaam tiri Herodies, no pawasine, hoken: “Iau ni tiri um ie ta sa?” Ma no pawasine ga sip bia da bu bing Jon, kaik ga balui, “Nu tange tana bia u sip no ulune Jon no ut na baptais.”\f + \fr 6.24 \ft Bia da gil huo, na haminas bia Jon te maat.\f* \v 25 Habir at mon no bulahin ga hilau tapukus uram hone Herot gaam tange tana, “Iau sip bia kaike at mon nu tar no ulune Jon no ut na baptais tagu!” \v 26 Bia Herot ga hadadei ga manga tapunuk. Ga tapunuk iesen pa ga haruat bia na malok tano sinasaring tano bulahin kanong gate sasalim taar ta ira matmataan ta ira wasire. \v 27 Habir at mon ga tule tiga umri ma ga tange hadadas tana bia na kut dako leh no ulune Jon ma na kap pukus ie. No umri ga haan laka tano hala na harpidanau gaam kut dako Jon. \v 28 Ga kap hawaat no uluno, gaam tar ie tano bulahin. Ma no bulahin balik ga tar ie tano pawasine, Herodies. \p \v 29 Bia ira bulu na harausur tane Jon diet ga kap ra hinhinawas tano hiniruo tane Jon, diet ga hanuat diet gaam kap leh no palatamaine Jon ma diet gaam bus ie. \s1 Jisas ga tabar ira liman na arip. \r (Matiu 14.13-21; Luk 9.10-17; Jon 6.1-14) \p \v 30 Ira apostolo ing Jisas gate tule harbasiane tar diet, diet ga tapukus baling diet gaam harsomane Jisas ma diet gaam hinawasei ta ira pinapalim ing diet gate gil tar ma ira harausur ing diet ga tar ta ira matanaiabar. \v 31 Jisas ma ira uno bulu na hausur diet pa ga tale at mah bia diet na iaan kanong a haleng sakit ira matanaiabar diet ga hanahaan harpilaas. Io, Jisas ga tange ta diet, “Dahat na balos no taah kom taar tiga subana ing taie tari kaia waing muat na sangeh baak ta dahin.” \v 32 Io, diet ga haan sen laah tiga mon uram tiga katon i kapkapana. \p \v 33 Bia diet ga hanahaan a haleng matanaiabar diet ga kis taar ta ira audiet taman, diet ga nas kilam Jisas ma ira bulu na harausur. Io, diet ga hilau laah mekaia ta ira audiet taman diet gaam a huna tur tano subaan Jisas na hansot tana. \v 34 Bia Jisas ga hansot ga nas a haleng na matanaiabar sakit, ma ga manga marmaris uta diet kanong diet ga ngan hoira sipsip ing taie ta ut na harbalaurai uta diet. Io, ga haburen wara hausur diet ta ra haleng na mangana linge. \v 35 Bia gate matmatarahien, ira uno bulu na harausur diet ga hanuat taar tana ma diet ga tange tana, “I te manga matmatarahien tuai um ma dahat kis taar um ra hurlamin. \v 36 Tule se ira matanaiabar waing diet na haan ta ira taman i hutet, ma diet na kul adiet ta nian.” \p \v 37 Io, Jisas ga balu diet, “Muat at, muat na tabar diet.” \p Ira uno bulu na harausur diet ga balui hoken: “Dahat na kul ta haleng na nian hohe? Bia airuo maar na kinewa at mah pa na haruat.” \p \v 38 Io, Jisas ga tiri diet, “Aise katona beret kaike? Muat haan baak muat naga nas!” \p Bia diet gate nas tar diet ga hinawasei, “A liman na katona beret ma airuo kirip mah.” \p \v 39 Io, Jisas ga tange ta ira uno bulu na harausur bia diet na paleng harbasiane mon ira matanaiabar ma diet na kis tano huro i nunuhuan. \v 40 Io, ira matanaiabar diet ga kis hoing di gate ru paleng tar diet huo, ari a maar ma ari a liman na sangahul. \v 41 Jisas ga kap ira liman na katona beret ma ira iruo kirip, gaam tadeng uram ra mawe, ma gaam sasaring uta ira nian. Ga pidik ira beret gaam tar tikane ma ira kirip ta ira bulu na harausur diet gaam palau ira matanaiabar. \v 42 Diet bakut diet ga iaan diet gaam hahos. \v 43 Ira bulu na harausur diet ga sangan hahungi ra sangahul ma iruo na kalot ta ira sumsubana kirip ma ira beret ing diet ga ien subaan. \v 44 Io, di ga was sen leh mon ira tunaan nalamin ta ira matanaiabar bakut ing diet ga iaan. Ma ira tunaan diet ga haruat ma ra liman na arip. \s1 Jisas ga haan tano ula taah. \r (Matiu 14.22-23; Jon 6.15-21) \p \v 45 Ta iakano pakana bung at mon Jisas ga tange ta ira uno bulu na harausur bia diet na lua tana tiga mon urau tiga palpal tano tamat na taah kom taar tano taman Betsaida, ma aie baak na tule se ira matanaiabar. \v 46 Bia gate nas tule tar diet, ga hanut uram ra uladih wara sinasaring. \v 47 Ma bia gate bungbung tuai um, Jisas sen um ga kis taar aram ra uladih, ma no mon, iakana tuai nalamin tano taah kom. \v 48 Jisas ga nas ira uno bulu na harausur ma kana diet ga paapet haan ma ira wasa, kanong diet ga haluso harso ma no dadaip. Io, kaia dak ra aihat na kareka ra malaan ga hanuat taar ta diet. Ga hanan haan mon tano ula taah ma ga wara hanan sakit diet kaia. \v 49-50 Bia diet ga nas ie ga hanan haan tano ula taah diet ga lik bia a tanuo ie, diet gaam kup kanong diet bakut diet ga nas ie ma diet ga burut. Habir at mon Jisas ga habalaraan diet ma ga tange, “Iau mon! Waak muat ra bunurut!” \p \v 51-52 Io, ga karwas laka taar tano mon uram ho diet ma no dadaip ga pataam hatika. Ira bulu na harausur diet ga nguanguo ma diet ga manga karup kanong diet pa ga nas kilam no kukuraina tutun no hartabar tane Jisas ta ira liman na arip na tunotuno. Warah, kanong ira bala diet ga manga dadas. \s1 Jisas ga halon a haleng na minaset ra hanuo Genasaret. \r (Matiu 14.34-36) \p \v 53 Bia Jisas ma ira uno bulu na harausur diet ga balos no tamat na taah kom, diet gaam hanuat taar tano hanuo Genasaret. Kaia, diet ga kute kawase tar no mon. \v 54 Bia diet ga hansukun no mon, habir at mon ma ira tunotuno diet ga nas kilam Jisas. \v 55 Io, diet ga hilau harbasia taar ta ira tamtaman ta iakano hanuo ma diet ga kap ira ina minaset naliu ta ira kunuban. Bia gahim katon diet ga hadade bia Jisas ga kis taar kaia, diet ga kap at ira ina minaset ukaia. \v 56 Ira taman bakut ma ira pise na hala bakut ing Jisas ga haan kaia, ira matanaiabar diet git kapkap hawaat ira ina minaset ma diet git bulbul nalamin tano taman. Io, diet ga ianga marmaris tane Jisas bia ira ina minaset diet na sigire mon no ngus na kiniasine. Ma diet bakut ing diet ga sigirei, ira udiet minaset ga pataam. \c 7 \s1 Ari tunotuno diet ga hamalum um ira harkurai tane God. \r (Matiu 15.1-9) \p \v 1 Ari Parisi ma ari tena harausur ta ira harkurai tane Moses, ing diet ga hanuat ma Ierusalem diet ga kis luhut Jisas. \v 2 Diet ga nas ari ta ira bulu na harausur tane Jisas diet ga iaiaan. Ma diet ga lik bia God i nas tar bia a sakena ira lima diet ira bulu na harausur. Ira Parisi diet ga lik huo kanong ira bulu na harausur diet pa gale gis ira lima diet hoing ira harkurai tane Moses ta ira Parisi ga tange. \p \v 3 (Ira audiet Parisi ira Iudeia, ma ira ari mes na Iudeia, diet la murmur ira harausur diet ga kap ta ira hintubu diet. Ira harausur hoken. Bia diet pa na mur timaan ira harkurai na gis limanari tano pakana bung bia diet gis ira lima diet, diet pa na iaan. \v 4 Ma bia diet na haan tapukus meras tano maket, diet na sisiu na gise laah mon waing pa na tale bia tikai na hatabune diet. Io, namur diet na iaan. Ma diet la murmur mah ari haleng mes na harkurai ing ira hintubu diet ga hinawase diet urie. Diet na gis timaan ira kap, ira sosopen, ira dis, ma ira suuh.) \p \v 5 Io, ira Parisi ma ira tena harausur ta ira harkurai tane Moses diet ga tange ta Jisas, “Mehet lik bia i sakena bia ira num bulu na harausur diet pai mur ira magingin ira hintubu dahat ga tar ta dahat. Kaiken diet iaan ma ira sakana lima diet. Nu tange um hohe uta diet?” \p \v 6 Jisas ga balu diet ma ga tange, “No tangesot Aisaia ga tange ra tutun uta muat ira ut na harababo bia ga pakat iakan ra nianga ta God. Ma God ga tange bia, \q1 ‘Iakan ra matanaiabar diet ru iau ma ira ha diet mon, \q1 iesen ira udiet nilon, diet pai tar tagu. \q1 \v 7 Diet la lalotu bia haan mon tagu, \q1 kanong ira harkurai tane Moses ira tunotuno mon i bul, \q1 diet hausur balik ine hoing bia ta God.’ \m \v 8 Muat te hamalum um ira harkurai tane God ma muat palim kawase um ira magingin gar na tunotuno.” \p \v 9 Ma Jisas ga tange habaling ta diet, “Muat keskes at wara bulbul hasisingen ira harkurai tane God waing muat naga hatur kawase ira numuat harausur at. \v 10 Kaike iau te tange tar i haruat tutun ma ken Moses ga tange, \it ‘Ru no am sus ma no pawasim,’\it* ma, \it ‘Sige i ianga hagahe no ana sus bia no pawasine, muat na bu bing ie.’\it* \v 11-12 Sen bia muat la tangtange bia tiga tunotuno auno mon linge i tale bia na harahut no ana sus ma no pawasine me, i tale mah bia na tange hoken: ‘Iau te tar iakano ukaia ho God. Pai tale bia ni tar ie taam wara harharahut ugu.’ Ma bia ing muat lik huo, i nanaas bia muat tingtigal iakano tunotuno bia pa na ruru at um nora ana sus ma no pawasine. \v 13 Bia muat ma ira hintubu muat, muat hausur hanahaan ira matanaiabar ta ira numuat magingin na tuara, muat kap se ira dadas ta ira nianga tane God. Ma ra haleng mah ira linge hokaiken muat la gilgil.” \s1 Ira linge tutun ing na hagahe tikai kaik naga sakena. \r (Matiu 15.10-20) \p \v 14 Ma Jisas ga tatau hulungan habaling no tamat na matanaiabar, gaam tange ta diet, “Muat bakut, muat hadade! Iau sip bia muat na palai! \v 15 Ira mangana linge tikai i ien pai tale bia na hagahei kaik no tunotuno naga sakena. Sen bia ira linge i hansur meram narako tana na hagahei naga sakena. \v 16 [Bia ing u haruat wara hadade kilam iakan, nu taram ie.]” \p \v 17 Bia Jisas ga hansukun ira matanaiabar ma gaam haan laka tano hala, ira uno bulu na harausur diet ga tange tana bia na palas tar ta diet no kukuraina no uno nianga harharuat. \v 18 Jisas ga tange ta diet, “Ira matanaiabar diet pai palai, ma hohe bia muat mah, muat pai palai? Muat pai nunure at baak bia ira nian ing muat la ienien pai tale bia na hagahe muat kaik muat naga sakena? \v 19 Pai tale kanong ira nian pa na hagahe ira magira muat. Ira nian i la haan laka mon tano bala muat ma na hansur baling.” (Io, Jisas ga tange bia ira nian bakut i bilai ma pa na hagahe tikai kaik naga sakena.) \p \v 20 Jisas ga tange habaling ta diet, “Ira linge i hansur meram narako tutun tiga tunotuno, kaik naga hagahei naga sakena. \v 21 I tutun, kanong meram tano magirana tikai, ira sakena na hanuat. Ma kaike ira sakena hoken. Na mon sakana lilik, na kikinau, ma na harubu bingibing bia mah. Ma na noh ma tiga hahin gar na mes. Ma diet ira lala diet na gil huo mah. \v 22 Na hatur kawase a sakana masmasingan mah. Na gil sakena, na harabota, na harkalak, na lilik sakasaka taar tikai, na ianga hagahe tikai, na malamala tamat, ma na lon tatohun. \v 23 Kaiken ra sakana magingin bakut i tahuat meram tano magirana tikai, diet hagahe no tunotuno gi sakena.” \s1 Tiga hahin pai Iudeia iesen Jisas ga halon no natine kanong ga nurnur. \r (Matiu 15.21-28) \p \v 24 Jisas ga haan laah mekaia ma ga haan taar tano hanuo tano pise na hala Tair. Ga haan laka kumaan taar tiga hala bia tari tunotuno diet kabi nas ie. Sen bia no uno hinahaan pa gale mun. \v 25 Tiga hahin a sakana tanuo ga sasoha tano uno hinasik. Ma bia gate hadade ra nianga utane Jisas ga haan gaam se tar ie napu ta ira kaki Jisas. \v 26 Ga ianga marmaris tane Jisas bia na hasur se no sakana tanuo nong ga sasoha tano uno nat na hinasik. Ma iakano hahin, pai Iudeia ie. Di ga kahai tano hanuo Ponisia tano tamat na hanuo Siria. \v 27 Ma bia Jisas ga nas bia pai Iudeia ie, ga tange tana, “Taie. Da huna tabar baak ira bulu na Iudeia. Pai tahut bia da se tabar ira paap ma ira nian adiet ira bulu.” \p \v 28 No hahin ga balu ie, “Masa, nora watong! Iesen ira paap at mon mah, diet la ienien ira pet na diet ira bulu menapu tano suuh na nian.” \p \v 29 Jisas ga tange baling tana, “Kanong no num binabalu ukai ho iau i bilai, nu haan tapukus ma nu nas bia no sakana tanuo i te suur sukun no natim.” \p \v 30 Io, no hahin ga haan tapukus baling taar tano uno hala ma ga nas no natine ma ga noh taar. Ma no sakana tanuo gate suur sukun ie. \s1 Jisas ga halon tikai ga talingaro ma ga kotala mah. \p \v 31 Io, Jisas ga haan laah mekaia Tair gaam kutus kaia tano pise na hala Saidon gaam hansur taar tano tamat na taah kom Galili narako tano hanuo Dekapolis. \v 32 Tiga talingaro ma ra mamanga mah ie, ari tunotuno diet ga kap hawaat tar ie ukaia hone Jisas. Ma diet ga duan ie bia na bul ira limana ta iakano tunaan waing naga hadoda ma naga ianga timaan balin. \v 33 Bia Jisas gate lamus hasisingen leh ie ta ira matanaiabar, ga bul ira iruo kaskas na limana ta ira airuo talingana no tunotuno. Io, namur ga iabis taar ta ira kaskas na limana ma gaam sigire no karamena no tunotuno. \v 34 Ga manga marmaris ma ga tange tano nianga udiet ira Iudeia, “Epata,” kukuraina hoken: “Tapapos!” \p \v 35 Iakano pakana bung at mon, ira talingana no tunotuno ga tapapos, no karemena ga mamakan ma ga ianga palai laah um. \v 36 Io, Jisas ga ianga dadas ta ira tunotuno bia diet pa na hinawas ta iakano linge gate gil tar. Sukmaal bia Jisas ga tingtigal hadadas ira tunotuno, diet ga madung taar at wara hinhinawas. \v 37 Ira tunotuno ing diet ga hadade ira nianga utane Jisas diet ga manga karup ma diet ga nguanguo sakit ma diet ga tange, “I gil timaan at ira linge bakut. Ma ira talingaro mah, i papos ira talinga diet kaik diet gi hadoda. Ma ira tabuna nianga mah, diet te ianga.” \c 8 \s1 Jisas ga tabar ira aihat na arip. \r (Matiu 15.32-39) \p \v 1-2 Ta iakano pakana bung a tamat na matanaiabar sakit ga hanuat hurlungen baling. Ga taie mah um adiet ta nian, kaik ne Jisas gaam tau hawaat ira uno bulu na harausur ukaia ho ie, gaam tange ta diet, “Iau manga marmaris uta kaiken ra matanaiabar. Diet te kis tika ma iau aitul a bung ma taie um adiet ta nian. \v 3 Bia ni tule se tar diet ta ira udiet taman, ari diet na maat kalokalo wara diet tari na ngaas kanong ira audiet taman i manga tapaka.” \p \v 4 Ira bulu na harausur diet ga tange tana, “Pai tale bia tikai na silihe leh ta haleng na nian wara diet ira matanaiabar. A hurlamin kaiken.” \p \v 5 Io, Jisas ga tiri diet, “Aise na katona beret kaike ho muat?” Ma diet ga balui, “A liman ma iruo na katon.” \p \v 6 Io, ga tange ta ira matanaiabar bia diet na kis napu. Ma bia gate kap leh ira liman ma iruo na katona beret ma gate tanga tahut taar tane God urie, ga pidik. Io, ga tar ta ira uno bulu na harausur bia diet na palau ira matanaiabar. Ma ira bulu na harausur diet ga pet haruatne. \v 7 Ga mon mah a bar hana nat na kirip kaie ho diet. Ma Jisas ga sasaring urie gaam tar ta ira uno bulu na harausur ma ga tange ta diet bia diet na palau mah me. \v 8 Ira matanaiabar diet ga iaan diet gaam hahos. Namur ira bulu na harausur diet ga hahungi a liman ma iruo na kalot ma ira subana diet. \v 9 Io, Jisas ga tule se um ira matanaiabar. Hutet ma naga aihat na arip ira matanaiabar. \v 10 Io, ga kawaas tika ma ira uno bulu na harausur tano mon, diet gaam balos ukaia tano hanuo Dalmanuta. \s1 Jisas pa ga sip bia na gil tar tiga hakilang ta ira ut na sakena. \r (Matiu 16.1-4) \p \v 11 Io, ari Parisi diet ga hanuat, diet gaam hargau tika ma ne Jisas. Diet ga tiri ie bia na pakile tiga hakilang wara haminas bia God ga tule ie bia taie. Diet ga gil huo bia Jisas naga puko ta iakano ra audiet walwalar. \v 12 Ga kilingane ra tamat na tinirih narako tano uno lon ma gaam tange, “Iau manga marmaris. A tutun bia muat ira tunotuno ta kanin ra nilon katin, muat la nasnas ira nugu pinapalim, iesen muat tirtiri at baak iau bia ni gil tar tiga hakilang ta muat. Muat hadade baak! Iau pa ni pakile ta hakilang ta muat kaiken ra tunotuno.” \p \v 13 Io, Jisas ga hansukun ira Parisi, gaam karwas laka taar tano mon tika ma ira uno bulu na harausur, diet gaam balos no tamat na taah kom Galili uras tiga palpal. \s1 A hinarkatom ta ira hausur gar na Parisi. \r (Matiu 16.5-12) \p \v 14 Ma ira uno bulu na harausur diet ga luban wara kapkap ta nian. Tiga hana katona beret sen mon diet ga kapkap hani narako tano mon. \v 15 Jisas ga hakatom ira uno bulu na harausur ma tiga nianga harharuat utano is nong i la sinimuan gasien tano beret gi la lalat. Kaik, gaam tange bia, “Muat na balaure muat ta ira is audiet ira Parisi ma ira is tane Herot, no tamat na lualua na gil harkurai.” \p \v 16 Io, ira uno bulu na harausur diet ga iangianga baling at ta diet ma diet gaam tange, “I tange hokaike kanong taie adahat ta beret.” \v 17 Jisas ga nunure kilam ira linge diet ga tangtange, kaik, gaam tange ta diet, “Iau tapunuk bia muat tange bia taie ta haleng beret. Muat pai nas kilam ma muat pai palai at baak? Iau lik bia a ul haat muat. \v 18 A mon mata muat, iesen muat pai nasnas kilam. A mon talinga muat, iesen muat pai hadade kilam. Hohe, muat pai lik kawase ira nugu pinapalim? \v 19 Muat te luban ing iau ga pidik ira liman na katona beret wara adiet ira liman na arip na matanaiabar? Aise ira kalot na subana nian muat ga hahungi?” Diet ga balui ma diet ga tange, “A sangahul ma iruo na kalot.” \p \v 20 “Aise mah ira kalot na nian muat ga hahungi ing iau ga pidik ira liman ma iruo na beret wara diet ira aihat na arip na matanaiabar?” Diet ga balui ma diet ga tange, “A liman ma iruo na kalot.” \p \v 21 Io, ga tange ta diet, “Hohe, muat pai palai at baak?” \s1 Jisas ga hananaas tiga pulo aram Betsaida. \p \v 22 Io, diet ga sapa Betsaida ma ari a matanaiabar diet ga lamus tiga pulo ukaia ho Jisas diet gaam saring ie bia na sigire no pulo. \v 23 Jisas ga palim no limana no pulo gaam lamus hasur ie mekaia nataman. Ma bia Jisas gate iabis tar ira iruo matana, io, ga bul ira iruo limana tano pulo, ma Jisas ga tiri ie, “U te nas ta linge?” \p \v 24 Io, no pulo ga tadeng ma ga tange, “Iau nas ra tunotuno hoira daha, iesen diet hanahaan.” \p \v 25 Tiga pakaan baling Jisas ga palim ira iruo matana no pulo. Io, no pulo ga nanaas dadas gaam nanaas baling. Namur ga nas timaan ira linge bakut. \v 26 Jisas ga tule sei ma ga tange, “Waak u haan baling uras Betsaida. Nu haan takodas uram hono num hala.” \s1 Pita ga tange hapuasne bia Jisas aie no Mesaia. \r (Matiu 16.21-28; Luk 9.22-27) \p \v 27 Io, Jisas ma ira uno bulu na harausur diet ga hanahaan ta ira taman hutet tano pise na hala Kaisaria Pilipai. Jisas ga tiri diet kaia na ngaas, “Ira matanaiabar diet la tangtange bia iau sige?” \p \v 28 Io, diet ga tange, “Ari diet tange bia Jon no ut na baptais, ma ari bia no tangesot Elaija dak, ma ari at mah bia ta tiga nong ta ira mes na tangesot.” \p \v 29 Ma Jisas ga tiri diet, “Ma muat, muat tange bia iau sige?” Pita ga balui ma ga tange, “Augu no Mesaia.” \p \v 30 Io, Jisas ga hakatom ira uno bulu na harausur bia waak diet hinhinawase tikai bia aie sige. \s1 Nu pusak no num kabai. \r (Matiu 16.21-28; Luk 9.22-27) \p \v 31 Ma namur Jisas ga tur leh bia na hausur ira uno bulu na harausur hoken: “Nong a Tunotunoi na kilingane a haleng na haraubaal. Ma ira tamat, ira tamat na ut na pakila lotu, ma ira tena harausur ta ira harkurai tane Moses diet na harus isei ma da ubu bing ie. Ma ta aitul a bung na pataam na tut hut baling.” \v 32 Jisas ga manga ianga palai uta iakan. Io, ne Pita ga lamus hasisingen ie, gaam tur leh wara pirpir ie bia waak i tangtange huo. \v 33 Iesen bia Jisas ga tahurus baling ga nas ira ari auno bulu na harausur, gaam pir ne Pita hoken: “Haan laah um, Sataan. Pau lik ira sinisip ta God. U liklik ira sinisip gar na tunotuno mon.” \p \v 34 Namur Jisas ga tatau leh ira matanaiabar ma ira uno bulu na harausur ukaia ho ie, gaam tange, “Bia ing u wara murmur iau, na maat ira num sinisip ta iakan ra ula hanuo. Nu pusak no num kabai ma nu mur iau. \v 35 Iau tange huo kanong sige ta tiga nong i lik hatamat sen mon no uno nilon, pa na hatur kawase no uno nilon tutun. Iesen bia sige nong i bale tar no uno nilon wara gaiegu ma no tahut na hinhinawas mah, na hatur kawase um no uno nilon tutun. \v 36 Ma na hatahutne tiga nong hohe, bia na tinane iakan ra ula hanuo bakut sen bia na ber tano uno nilon tutun? \v 37 Io kaik, tiga nong na kul pukus no uno nilon tutun ma ra sa? Taie at! \v 38 Ta kaiken ra bung ira matanaiabar diet la turtur talur God ma diet manga sakena. Ta iakan ra sakana pakana bung bia ta tiga nong i harus ise iau ma ira nugu nianga, io, namur Nong a Tunotunoi na harus ise mah ie bia na hanuat ma no minamar tano ana Sus tika ma ira halhaliana angelo.” \c 9 \p \v 1 Ma Jisas ga tange habaling ta diet, “Muat hadade baak! Tari ta muat kaiken pa na maat tuk taar bia muat na nas no kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God bia i te hanuat ma ra dadas.” \s1 Jisas ga ries. \r (Matiu 17.1-8; Luk 9.28-36) \p \v 2 Ma bia a liman ma tikai na bung gate pataam, Jisas ga lamus Pita, Jemes, ma Jon uram ra tamat na uladih ing pataie tari kaia. Ma Jisas ga ries ra matmataan ta dal. \v 3 Ira kiniasine ga pilpilakas ma ga manga ponpon ta ira maal tano ula hanuo ing diet pai haruat wara gisgis huo. \v 4 Ma Elaija ma ne Moses dir ga harapuasa taar ta diet, dal gaam wawor ma ne Jisas \v 5 Ma Pita ga tange tane Jisas, “Tena harausur, i bilai ing metal kis kai. I tahut bia metal na gil aitul a palpalih, tikai anum, tikai tane Moses, ma tikai tane Elaija mah.” \v 6 I ga tange huo kanong bia dal ga nas kaike dal ga manga burut, ma pa ga hanunure bia na tange hohe. \p \v 7 Ma namur tiga bahuto ga hanuat, gaam pulus diet, ma ra ingana tiga nong ga ianga huat narako tano bahuto ga tange, “No natigu iakan nong iau manga sip ie. Mutal na hadadei!” \v 8 Kaik at mon dal ga nanaas hurbit iesen dal pa ga nas ta tiga nong. Jisas sen um ga tur tika taar ma dal. \s1 Tikai hoing no tangesot Elaija gate hanuat nalua tano Mesaia. \r (Matiu 17.9-13) \p \v 9 Io, bia dal ga hanansur meram ra uladih, Jisas ga tange hadadas ta dal. Ma ga tange bia dal pa na hinawase ta tiga nong ta iakan ra linge dal ga nas ie. Dal na hinawas um namur bia Nong a Tunotunoi na tut hut baling sukun ra minaat. \p \v 10 Dal ga hadade ing ga tange, sen bia dal sen at dal ga waworanei hoken: “I lik hohe ing i tange bia Nong a Tunotunoi na tut hut baling sukun ra minaat?” \v 11 Ma dal ga tiri Jisas bia, “Wara bih ira tena harausur ta ira harkurai tane Moses diet la tangtange bia no tangesot Elaija at na hanuat nalua tano Mesaia?” \p \v 12 Jisas ga balu dal ma ga tange bia, “Io, a tutun, diet ira tena harausur diet tange bia Elaija na lua na hanuat wara gilgil hatakodasne habaling ira linge bakut. Iakano i tutun, kaik i tutun mah bia Nong a Tunotunoi na kilingane at a haleng na haraubaal ma da suro se ie hoing ira pakpakat tane God i tange. \v 13 Diet ira tena harausur diet tange bia Elaija na hanuat baak, iesen iau hinawase mutal bia tikai hoing Elaija gate hanuat taar! Ma hoing ira pakpakat tane God i tange, di ga gil haruatne ira udiet sakana sinisip utana.” \s1 Bia ira uno bulu na harausur pa ga haruat, Jisas ga hasur se tiga sakana tanuo tano bulu. \r (Matiu 17.14-21; Luk 9.37-43) \p \v 14 Bia dal ga me haan tupas ira ari bulu na harausur dal ga nas a tamat na matanaiabar sakit tika ma diet. Ma ari tena harausur ta ira harkurai tane Moses diet ga hargor ma diet. \v 15 Iakano pakaan ing ira matanaiabar diet ga nas leh Jisas diet gaam manga karup. Ma diet ga hilor leh ie wara haatne leh ie. \v 16 Ma Jisas ga tiri diet, “Muat hargor ma diet wara gena sa?” \p \v 17 Io, tiga nong ta iakanong ra matanaiabar ga balui ma ga tange, “Tena harausur, iau lamus no natigu tunaan ukai ho ugu kanong a sakana tanuo i sosoha tana ma pai la iangianga. \v 18 Ma ing bia no sakana tanuo i ubu ie, i la se tar ie ra pise. Io, a buse i la suursuur tano hana, i la hatagiris ira ngisena ma i la be pidos taar. Ma iau tange ta ira num bulu na harausur bia diet na hasur se no sakana tanuo tana, iesen diet pai haruat.” \p \v 19 Jisas ga tange ta diet, “Muat ira matanaiabar katin, muat pai nurnur warah? Maris! Pa ni kis lawas tika ma muat kai napu wara harharahut muat waing muat naga nurnur. Muat lamus no bulu ukai ho iau!” \p \v 20 Diet ga lamus ie ukaia ho Jisas. Ma bia no sakana tanuo ga nas Jisas kaik at mon ga se tar no bulu ra pise gaam ubu hangulongulo ie. Ma no bulu ga tamapulpul hurhurbit ma ga busbusain um no hana. \v 21 Ma Jisas ga tiri no sus ana no bulu hoken: ‘Ga tur leh hunanges iakan i la ububu ie?” \p Ma ga balui gaam tange, “Tur leh at baak nalua ing ga nat na bulu. \v 22 Ma haleng na bung i la se tar ie ta ira iaah ma ta ira taah mah waing na bing ie. Bia nu petlaar ta linge tana, nu marse mir ma nu harahut mir!” \p \v 23 Jisas ga tange tana, “Warah u tange bia ing iau ni petlaar? Nong i nurnur na petlaar ira linge bakut.” \p \v 24 Kaik at mon no sus ana no bulu ga tange, “Masa! Iau nurnur, sen bia nu harahut mah ira sunupi tagu wara nurnur!” \p \v 25 Bia Jisas ga nas ira haleng na matanaiabar diet ga hananuat hurlungen, ga ngaluane no sakana tanuo, ga tange tana, “Augu ra ngulo ma ra talinga ba na sakana tanuo, iau tange hadadas taam bia nu suur sukun ie ma waak um u sosoha baling tana.” \p \v 26 Ma bia gate kup ma ga ubu hangulongulo tar ie, io, ga suur sukun ie. Ma no bulu um ga ngan hoing bia i te maat, kaik ira haleng diet gaam tange, “I te maat!” \v 27 Sen bia Jisas ga palim no limana gaam sal hatut ie. Io, no bulu ga tur naliu. \p \v 28 Ma bia Jisas ga laka narako ra hala ira uno bulu na harausur diet ga tiri kumaan ie hoken: “Warah mehet pai haruat wara tultule hasur se no sakana tanuo?” \p \v 29 Jisas ga balu diet gaam tange, “A sinasaring sen mon i haruat bia na hasur se ira mangana sakana tanuo hokaike.” \s1 Jisas ga hinawas baling bia na maat ma na tut hut baling. \r (Matiu 17.22-23; Luk 9.43-45) \p \v 30-31 Ma Jisas ma ira uno bulu na harausur diet ga hansukun iakano taman diet gaam haan kutus no hanuo Galili. Jisas pai ga sip bia ta nong na nunure bia iakana he kanong ga hauhausur ira uno bulu na harausur hoken: “Da tule tar Nong a Tunotunoi ta ira tunotuno ing diet na ubu bing ie. Ma ta itul a bung na pataam na tut hut baling.” \p \v 32 Iesen diet pa ga palai ta iakan ra nianga ma diet ga burut bia diet na tiri ie. \s1 Sige i tamat tutun? \r (Matiu 18.1-5; Luk 9.46-48) \p \v 33 Io, bia Jisas ma ira uno bulu na harausur diet ga hanuat Kapeneam ma bia diet ga kis taar narako ra hala, Jisas ga tiri diet bia, “Asa iakano muat ga harhargor panei na ngaas?” \p \v 34 Ma iesen diet ga kis matien taar um, kanong diet ga hargor na ngaas bia sige ta diet i tamat. \v 35 Ma Jisas ga kis taar, io, ga tau ira uno sangahul ma iruo gaam tange, “Bia ta tiga nong i sip bia na kis na tamat, i bilai bia na gil hansiksik ie ma na tultulai ta muat bakut.” \v 36 Ma ga palim leh tiga nat na bulu gaam hatur ie nalamin. Io, ga gawane ie gaam tange ta diet hoken: \v 37 “Ing bia sige ta nong i bale leh tiga nat na bulu ho iakan, kanong i nunure bia iau sip huo, io, i bale leh iau mah. Ma bia sige i bale leh iau, pai bale leh sen mon iau, nong mah ga tule iau ukai.” \s1 Bia tikai pai tur ta nong tiga palpal, i tur tika ma Jisas. \r (Luk 9.49-50) \p \v 38 Io, Jon ga tange tane Jisas, “Tena harausur, mehet ga nas tupas tikai ga hasur se ira sakana tanuo ma no hinsaam. Ma mehet gaam tigal ie kanong pai la murmur dahat.” \v 39 Jisas ga tange, “Waak muat tigal ie. Bia tikai na gil ra dadas na gingilaan na kinarup ma no hinsagu, namur baling pa na haruat wara iangianga hagahe iau. \v 40 Bia tikai pai malok ta dahat, dahat mei. \v 41 Muat hadade baak! Ari diet na harahut muat. Tikai dak na hamamo muat ma tiga gingop na taah. Ma na gil huo kanong i nunure bia muat la murmur iau. Ma iakano tunotuno na hatur kawase at no uno kunukul.” \s1 Nu waak se ira linge ing na harango ugu. \r (Matiu 18.6-9; Luk 17.1-2) \p \v 42 Ma Jisas ga tange habalin hoken: “Nas diet ken ra hansik na bulu. Diet nurnur tagu ma bia tikai na wara harango tikai ta diet, gaar tahut tana bia da tigal bat ie. Na tahut bia da huna kubus tiga tamat na haat sakit tano kadonana ma da isei ures na tes, kabi harango tikai ma na kap ra tamat na harpidanau namur. \v 43 Kap se ira sakana lilik ing na harango no num nilon. Tiga malalar tana hoken. Bia tiga limaam i harongane ugu nu kato kutus isei. I tahut dahin bia nu sola tano nilon tutun ma ra kum ugu. Sen bia pai manga tahut bia di ise ugu ma ira iruo limaam bakut ukaia tano ula iaah nong pai la matmaat. \v 44 [Kaia tano ula iaah ira sisi ta ira tamai diet pai la matmaat ma no iaah pai tale bia da pusii.] \v 45 Kanin ra malalar mah i haruat huo. Bia tiga kakim i harongane ugu nu kato kutus isei. I tahut dahin bia nu sola tano nilon tutun ma ra kum ugu. Sen bia pai manga tahut bia da ise ugu ma ira iruo kakim bakut ukaia tano ula iaah. \v 46 [Kaia tano ula iaah ira sisi ta ira tamai diet pai la matmaat ma no iaah pai tale bia da pusii.] \v 47 Tiga malalar mah hoken. Bia tiga mataam i harongane ugu nu luar sei. I tahut dahin bia nu sola tano nilon tutun ma ra matakasa ugu. Sen bia pai manga tahut bia di ise ugu ma ira iruo mataam bakut ukaia tano ula iaah. \v 48 Kaia tano ula iaah ira sisi ta ira tamai diet pai la matmaat ma no iaah pai tale bia da pusii. \p \v 49 “Nora iaah i la tuntun se ira sakena hoing ira haraubaal i la walwalar dahat bia dahat naga tahut mah. Hokaiken mah, di la bulbul sol ta ira nian naga kis lawas ma pa na sakena. \v 50 Sol i manga harahut, iesen bia no uno dadas wara harharahut i te pataam, no uno dadas na hanuat balin hohe? Pai tale. Hoing no sol i harahut, muat mah, muat na harahut ma na mon malum harbasia ta muat.” \c 10 \s1 Jisas ga hausur tano magingin na hagaha tinolen. \r (Matiu 19.1-12; Luk 16.18) \p \v 1 Namur Jisas ga haan talur iakano taman, gaam haan uram tano hanuo Iudeia ma ga balos urau tiga palpal tano taah Ioridaan. A tamat na matanaiabar baling diet ga haan tupas ie. Ga hausur habaling diet hoing at git gilgil. \p \v 2 Ma ari Parisi diet ga hanuat wara walwalar Jisas bia pa naga balu timaan no udiet tiniri. Diet ga tiri ie hoken: “I takodas ta ira udahat harkurai bia tiga tunaan na se no uno hahin?” \p \v 3 Io, Jisas ga balu diet bia, “A harkurai ie hohe nong Moses ga tar ie ta muat?” \p \v 4 Diet ga tange bia, “Moses ga waak se tar ta dahat bia tiga tunaan na pakat tar ra nianga palai wara palas tinolen ta dir ma no uno hahin, io, na tule sei.” \p \v 5 Io, Jisas baling ga tange, “Moses ga pakat iakan ra harkurai kanong ira bala muat ga dadas. \v 6 Iesen tano hatahun tano hakhakisi, \it ‘God ga pakile dir bia tikai na tunaan ma tikai na hahin.\it* \v 7 \it Ta iakan no burena no tunaan naga hansukun no ana sus ma no pawasine, ma dir na kis tika ma no uno hahin.\it* \v 8 \it Ma dir na tikai.’\it* Io, dir pa na airuo baling. Dir na tikai. \v 9 Waak tiga tunotuno mon i palas harbasiane iakan ra linge kanong God gate kubus pakur tar dir.” \p \v 10 Bia diet ga kis taar narako tiga hala, ira uno bulu na harausur diet ga tiri habaling Jisas ta iakan ra linge. \v 11 Ma Jisas ga tange ta diet, “Bia tikai i se no uno hahin ma i tole tiga mes na hahin, i te gil ronga tano luena hahin, kanong i te noh tika ma tiga mes, pai aunoi. \v 12 Ma bia tiga hahin i se no uno tunaan ma i tole tiga mes na tunaan aie mah i te gil ronga kanong i te noh tika ma tiga mes, pai aunoi.” \s1 Na tahut bia da hatur kawase no kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God hoing ira nat na bulu. \r (Matiu 19.13-15; Luk 18.15-17) \p \v 13 Ira matanaiabar diet ga lamlamus ira nat na bulu ukaia hone Jisas bia na bul ira limana ta diet. Sen bia ira uno bulu na harausur diet ga bor diet ing diet ga lamus hawaat ira nat na bulu. \v 14 Bia Jisas ga nas huo ga ngalngaluan ma gaam tange ta diet, “Muat waak se ira bulu ukai ho iau. Muat pa na tur bat diet kanong no kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God audiet ie ira mangana nat na bulu hokaiken. \v 15 Muat hadade baak! Bia tiga nong pa na hatur kawase no kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God hoing tiga nat na bulu, pa na laka tana.” \v 16 Io, ga rapa leh ira nat na bulu ma ga bul ira limana ta diet ma gaam idane diet. \s1 I manga dadas bia tiga watong na sola tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God. \r (Matiu 19.16-30; Luk 18.18-30) \p \v 17 Bia Jisas ga hatahun hinahaan baling, tiga tunaan ga hilau huat taar tana gaam singa bukunkek menalua tana. Io, gaam tiri Jisas, “Bilai na tena harausur, iau ni gil ra sa waing iau ni kap no nilon pa nale pataam?” \p \v 18 Jisas ga tange tana, “Nu lilik timaan tano burena warah u kilam iau bia a bilai iau. Taie ta tikai pai bilai. God sen mon i bilai. \v 19 U nunure ira harkurai tane Moses: \it ‘Waak u harubu bingibing bia. Waak u noh tika ma tikai pai a num ie. Waak u kikinau. Waak u hinawas harabota uta tikai.\it* Waak u habato leh tiga linge gar na mes. \it Ma nu ru naam sus ma no pawasim.’”\it* \p \v 20 No tunaan ga tange tane Jisas, “Tena harausur, ing iau ga bulu laah ma tuk katin iau la murmur bakut kaiken ra harkurai.” \p \v 21 Bia Jisas ga nes ie ga sip ie. Io, ga tange tana, “Tiga linge sen mon pau gil baak ie ma u supii. Haan, ma nu suhurane ira num inton ma ira num linge bakut, ma nu tar ira kinewa ta ira maris waing nugu hatur kawase ira tamat na hartabar aram naliu. Namur, nu mai ma nu mur iau.” \p \v 22 No tunaan ga tapunuk bia ga hadade hokaike. Io, ga haan laah ma ra bala marmaris kanong a tamat na watong ie. \p \v 23 Ma Jisas ga nas harbasiane ira uno bulu na harausur gaam tange ta diet, “I manga dadas bia tiga watong na sola tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God!” \p \v 24 Ira bulu na harausur diet ga karup ta ira uno nianga. Ma Jisas ga tange habaling ta diet, “Ira nugu subulo, i manga dadas wara sinola tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God! \v 25 Ma bia tiga watong i sip bia na sola tana, na manga dadas tana. I malus ta dir bia tiga kamel na hurungo tano matana nil na dudungut bia tiga watong na sola ta iakano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God.” \p \v 26 Ma diet ga manga karup, diet gaam tangtange harbasiane ta diet, “Bia hokaike, i nanaas bia taie tikai pai haruat wara kapkap no nilon tutun. Naka?” \p \v 27 Ma Jisas ga nas diet ma gaam tange, “Ira tunotuno mon, diet pai haruat uta iakan. Sen bia God i haruat kanong ira linge bakut God i haruat wara pakpakile.” \p \v 28 Io, Pita ga tange tana, “Nas, ira numehet linge bakut, het te hansukun tar wara murmur ugu.” \p \v 29-30 Ma Jisas ga tange, “Muat hadade baak! Sige tikai i hansukun no uno taman, ira tasine, ira hainine, no pawasine, no ana sus, ira natine, bia ira uno lalong wara utagu ma tano tahut na hinhinawas, io, na hatur kawase leh ra haleng baling ta iakan ra pakana bung. Na mon tiga maar baling ira taman, tasine, hainine, pawasine, natine, ma lalong, ma da hangungut ie mah. Ma na hatur kawase mah no nilon nong pa nale pataam tano pakana bung na hanuat namur. \v 31 Ma haleng ing diet watong kaiken, diet na maris namur. Ma diet ira maris kaiken, diet na watong namur.” \s1 Jisas ga hinawas baling bia na maat ma na tut hut baling. \r (Matiu 20.17-19; Luk 18.31-34) \p \v 32 Ma diet ga murmur no ngaas uram Ierusalem, Jisas ga lulua haan ta diet. Ma ira uno bulu na harausur diet ga karup ma ira matanaiabar ing diet ga murmur ie, diet ga burut. Ma Jisas ga tatau gilamis leh ira sangahul ma iruo gaam hinawase diet ta ira linge na hanuat tana. \v 33 Ma ga tange ta diet, “Muat hadade timaan. Dahat hanhanut um uram Ierusalem ma da tar se um Nong a Tunotunoi ta ira tamat na ut na pakila lotu ma ta ira tena harausur ta ira harkurai tane Moses. Ma diet na kure bia da bu bing ie. Kaik diet na tar sei ta ira luma diet ing diet pai Iudeia. \v 34 Ma diet na hasakit sakasaka tana, ma diet na iabis ie, hadangat ie, ma diet na bu bing ie. Ma aitul a bung na sakit, na tut hut baling.” \s1 Tikai i sip bia na tamat, na tultulai. \r (Matiu 20.20-28) \p \v 35 Io, Jemes ma Jon, ira nati Sebedi, dir ga hanuat taar ta Jisas, dir gaam tange tana, “Tena harausur, mir sip bia nu gil tiga linge ta mir.” \p \v 36 Ma ga tiri dir, “Mur sip bia ni gil sa ta mur?” \p \v 37 Ma dir ga balui, “Bia nu kis tano num minamar na tamat na lualua na gil harkurai, mir sip bia nu haut bia mir na kis tika ma augu, tikai tano kata na limaam ma tikai tano kesa na limaam.” \p \v 38 Ma Jisas ga tange ta dir, “Mur pai palai tano linge mur tirtiri bia ni gil ie ta mur. Mur tale bia mur na kap no ngunungut nong iau ni kap ie? Ma mur tale bia mur na sola ta ira linge ing da gil tagu?” \p \v 39 Dir ga balui, “Mir tale.” \p Ma Jisas ga tange ta dir, “I tutun bia mur na kap no ngunungut nong iau ni kap ie. Ma mur na sola ta ira linge ing da gil tagu. \v 40 Sen bia tano kinkinis tano kata na limagu bia no kesa na limagu, pai nugu linge wara tartar. Iakano a linge tane God. Ma na tar ie ta diet ing gate tagure haruatne ira audiet kinkinis.” \p \v 41 Bia ira sangahul na bulu na harausur diet ga hadade huo, diet ga ngalngaluan taar ta Jemes ma Jon. \v 42 Io, Jisas ga tatau hulungan diet ma gaam tange, “Muat palai ta diet ing diet pai Iudeia. Diet ing di lik bia a lualua diet, diet la hatamat habaling diet ma diet la hanapu ira mes. Ma ira audiet watong diet la manga kurkure diet. \v 43 Iesen bia pai haruat huo ta muat. Bia tikai i sip bia na tamat nalamin ta muat, na tultulai ta muat. \v 44 Ma bia tikai i sip bia na tur lua nalamin ta muat, na manga tultulai ta muat bakut. \v 45 Muat na gil huo kanong Nong a Tunotunoi pa ga hanuat bia diet naga tultulai tana. Ga hanuat bia na tultulai ta diet, ma na tar no uno nilon hoing tiga but na kunkulaan wara kulkul halangalanga ira haleng.” \s1 Jisas ga halon Batimias no pulo. \r (Matiu 20.29-34; Luk 18.35-43) \p \v 46 Io, diet ga hanuat aram tano pise na hala Ieriko. Ma Jisas ma ira uno bulu na harausur tika ma ira tamat na matanaiabar sakit, diet ga hanan laah um mekaia. Ma tiga pulo, hinsana ne Batimias, nora natine Timias, ga kis taar tano ra gagena ngaas. \v 47 Ma bia ga hadade bia aie Jisas nong ma Nasaret, ga haburen kinkonga gaam tange, “Jisas, augu no tubu Dawit, nu marse iau!” \p \v 48 Io, haleng matanaiabar diet ga bor ie bia na kis matien. Iesen iakano ra pakaan ga manga kakonga naliu balik gaam tange, “Tubu Dawit, nu marse iau!” \v 49 Ma Jisas ga tur ma gaam tange, “Muat tulei ukai.” \p Io, diet ga tatau no pulo ma diet gaam tange tana, “Nu balaraan ma nu tut! I taatau augu!” \p \v 50 Io, ga se tar nong tiga kiniasine, ga sila tut ma gaam hanuat taar tane Jisas. \v 51 Ma Jisas ga tiri ie, “U sip bia iau ni gil hohe taam?” \p No pulo ga balui, “Tena harausur, iau sip bia iau ni nanaas.” \p \v 52 Ma Jisas ga tange tana, “Haan. No num nurnuruan i te halon ugu.” Kaik at mon ga tapapos ira iruo matana gaam mur leh Jisas tano ngaas. \c 11 \s1 Jisas ga haan laka Ierusalem hoing no tamat na ut na harkurai nong Israel ga kiskis kawasei. \r (Matiu 21.1-11; Luk 19.28-40; Jon 12.12-19) \p \v 1-2 Diet ga hanuat taar ta Betpasi ma Betani kaia hutet Ierusalem tano uladih Olip. Io, Jisas ga tule airuo ta ira uno bulu na harausur ma ga tange ta dir, “Mur na haan taar tano taman menalua ta mur ma ing mur na haan laka taar tano taman, kaik at mon mur na nas leh tiga sigara donki di te kubus kawase tar ie. Taie baak tikai pai kisi ie. Mur na lapus ie, io, mur na sal hawaat ie ukai ho iau. \v 3 Bia tari diet na tiri mur bia, ‘Mur gil huo warah?’, mur na hinawase diet, ‘No Watong i supi tar ie ma namur dahin na tule hawaat habalin ie.’” \p \v 4-5 Io, dir ga haan laah ma dir ga nas leh tiga sigara donki di ga kubus tar ie tano matanangas tiga hala ma ga tur taar tano ngaas. Bia dir ga laplapus ie, ari tunotuno ing diet ga turtur haan hutet diet ga tiri dir, “Mur laplapus no sigara donki warah?” \p \v 6 Dir ga balu diet hoing at Jisas gate hinawase tar dir. Io, diet ga waak se tar dir. \v 7 Dir ga sal hawaat no sigara donki ukaia hone Jisas, dir gaam bakar no tihine no donki ma ari ta ira udir maal. Io, Jisas ga kawaas hut gaam kis kora ine. \v 8 A haleng tunotuno diet ga kap se ari ta ira kiniasi diet, diet gaam palase mur no ngaas me. Ari diet ga palase ira singara daha ing diet gate kato. \v 9 Diet ing diet ga lulua haan ma diet ing diet ga murmur haan diet bakut diet ga kakongane hani bia, \q1 “Pirlat God! \q1 I daan nong i hanuat wara gilgil haruatne ira sinisip gar tano Watong! \q1 \v 10 God i te idane nong i hanuat wara kapkap no tamat na kinkinis tano hintubu dahat Dawit, no tamat na lualua na gil harkurai. \q1 Pirlat God nong i kis aram naliu sakit.” \p \v 11 Io, Jisas ga haan laka taar tano tamat na pise na hala Ierusalem gaam haan uram tano tamat na hala na lotu. Bia gate nas bakut tar ira linge kaia, Jisas ma ira uno sangahul ma iruo diet ga hansur uram Betani kanong gate matarahien ruruk tuai um. \s1 Jisas ga tibe bingbing no ina papus. \r (Matiu 21.18-19) \p \v 12 Tano bung menamur bia diet ga hanan laah mekaia Betani, Jisas ga taburungan. \v 13 Jisas ga nas metapaka tiga ina papus ma ga tubungien taar. Io, ga haan hutet gaam nas timaan ie kanong ga lik bia ga huai taar no ina daha. Bia ga haan hutet ga nes bia a pakana daha sen kanong pa ga pakana bung baak ta ira papus bia na huai. \v 14 Jisas ga tange tano ina papus, “Taie um tikai pa na iaan balin taam.” Ma ira uno bulu na harausur diet ga hadade ing ga tangtange. \s1 Jisas ga hapalaine no kukuraina tutun tano hala na lotu tane God. \r (Matiu 21.12-17; Luk 19.45-48; Jon 2.13-22) \p \v 15 Bia diet ga hanuat Ierusalem, Jisas ga haan laka tano tamat na hala na lotu gaam bat hasur diet ing diet ga susuhur ma diet ing diet ga kukul kaia. Ga pulukane ira suuh ta ira tunotuno ing diet ga kukuas ira kinewa, ma ga pulukane mah ira kinkinis audiet ira tunotuno ing diet ga suhsuhurane ira maan na hartabar. \v 16 Jisas ga tigal mah diet bia diet pa na kap habalin ta linge ukaia narako tano hala na lotu. \v 17 Io, ga hausur ira tunotuno gaam tange, “Muat nunure timaan tar no nianga tane God di ga pakat ie i tange hoken: \it ‘No nugu hala na lotu, da kilam ie bia a hala na sinasaring ta ira kaba huntunaan bakut ta iakan ra ula hanuo.’\it* Sen bia muat te gil balik ie hoing tiga munmun audiet ira holmatau.” \p \v 18 Io, ira tamat na ut na pakila lotu ma ira tena harausur ta ira harkurai tane Moses, diet ga hadade iakan. Io, diet ga tur leh wara sisilih bia diet na bu bing Jisas hohe kanong diet ga burtei. Ma diet ga burtei kanong ira matanaiabar bakut diet ga karup ma diet ga urur tano uno harausur. \p \v 19 Io, bia gate matmatarahien Jisas ma ira uno bulu na harausur diet ga hansukun um no tamat na pise na hala. \s1 No mangana sinasaring nong i tur tika ma no nurnur. \r (Matiu 21.20-22) \p \v 20 Ra malaan bia diet ga hanahaan tano ngaas, diet ga nas no ina papus ma gate maranga bakut. \v 21 Io, Pita ga lik leh ira nianga Jisas ga tange tar tano ina daha, io, ga tange tane Jisas, “Tena harausur, nes baak! No ina papus nong u tibe bingbing ie, i te maranga.” \p \v 22-23 Io, Jisas ga balu diet, “Iau manga sip bia muat na nurnur tane God! Muat hadade baak! I tale mah muat ta ira dadas na linge sakit hokaiken. Bia sige tikai na tange ta iakan ra uladih, ‘Taman tut, ma nu tamaragat suur uram ra tingaan tes,’ ma bia aram narako tun tana pai lilik harharuo iesen i nurnur taar at bia no linge i saring ie na hatur kawase ie, God na tar ie tana. \v 24 A burena kaik iau nigi hinawase muat kaiken, bia ta mangana linge sa muat saring, muat na nurnur at bia muat te kap no hunena, io, na tar ie ta muat. \v 25 Ma bia u sasaring ma u mon bala ngungut taar tikai, nu lik luban se ing iakanong ga gil tar taam waing no raam sus kananam ra mawe na lik luban se mah ira num magingin sakena. \v 26 [Iesen bia pau lik luban se ing iakanong ga gil tar taam, no raam sus kananam ra mawe pa na lik luban se mah ira num magingin sakena.]” \s1 Ira lualua na lotu diet ga tiri Jisas bia i kap no uno dadas meh. \r (Matiu 21.23-27; Luk 20.1-8) \p \v 27 Io, diet ga hanuat balin taar aram Ierusalem. Ma bia diet ga hanahan haan narako tano tamat na hala na lotu ari ta ira tamat na ut na pakila lotu, ma ari a tena harausur ta ira harkurai tane Moses, ma ari a tamat ta ira huntunaan diet ga haan huat taar tana. \v 28 Io, diet ga tiri Jisas “U te kap ra tamat na dadas na harkurai meh kaik gu pakile kaike ra linge, ma sige i bul hatamat ugu kaik gu gil huo?” \p \v 29 Jisas ga balu diet, “Iau ni tiri muat tiga tiniri ma bia muat na balu iau, io, iau ni hinawase muat bia sige i tar ra dadas tagu kaiken iau gi ngan hoken. \v 30 Muat lik bia Jon ga kap no uno pinapalim na baptais meram ra mawe bia mekaia ta ira tunotuno mon? Muat balu iau!” \p \v 31 Diet ga wawor nalamin ta diet at hoken: “Bia dahat na tange bia Jon ga kap no uno pinapalim meram ra mawe, Jisas na tange ta dahat bia, ‘Muat gaar te nurnur mon ta ira nianga tane Jon.’ \v 32 Ma dahat pa na tange mah bia Jon ga kap no uno dadas ta ira tunotuno mon.” (Diet ga tange huo kanong diet ga burte ira tunotuno, warah a haleng ta diet ga nurnur bia Jon ga tiga tangesot tutun.) \v 33 Io, diet ga balu Jisas bia, “Mehet pai nunure.” \p Io, ma Jisas ga tange um ta diet, “Iau mah, iau pa ni hinawase muat bia iau kap no nugu tamat na dadas na harkurai meh, kaik iau gi gil huo.” \c 12 \s1 No nianga harharuat uta ira ut na balaura lalong. \r (Matiu 21.33-46; Luk 20.9-19) \p \v 1 Io, Jisas ga hatahun nianga ta diet ma ra nianga harharuat ma ga tange, “Tiga tunotuno ga so tiga lalong na hunena wain. Ga tumat luhutanei ma ra bala ma ga kil tiga naan i haruat wara papaas ruap no hunena wain. Ga tumat mah tiga hunghungaan na haat uram naliu wara nasnas mur no lalong na hunena wain. Bia ga gil tar kaike ga waak tar no lalong ta diet ing diet ga sahur ie bia diet na balbalaurei ma gaam haan laah baak tano uno hinahaan. \v 2 Bia ga madar ira hunena wain ga tule auno tiga tultulai uras hoira ut na balaura lalong bia na kap leh tari hunena wain ta diet. \v 3 Sen bia diet ga palim kawasei, diet gaam hamidaak ie, io, diet ga tule pukus bia se tar ie. \v 4 Namur ga tule habalin tiga mes na tultulai ures ho diet. Ma diet ga lawat no uluno, diet gaam hamalahuan mah ie. \v 5 Ga tule habalin at mah tiga mes ma iakanin diet ga bu bing ie. Ma ari haleng mah ga tule habalin. Ari di ga hamidaak ma ari di ga bu bing. \v 6 Io, tiga nong kana bia na tule, a natinei nong ga manga sip ie. Ga tule um ie menamur ta diet bakut, kanong ga tange bia, ‘Diet na ru no natigu.’ \v 7 Sen bia ira ut na balaura lalong diet ga tange harbasiane ta diet bia, ‘Iakano tunotuno i te hanuat nong na rumahal. Kaia, dahat gi a ubu bing ie waing dahat naga rumahal ta iakan ra lalong.’ \v 8 Io, diet ga palim kawasei, diet ga ubu bing ie, diet gaam ise hasur ie meram narako tano lalong na hunena wain.” \p \v 9 Jisas um ga tange ta diet hoken: “Iau ni hinawase muat ta ira linge ing no tunotuno auno no lalong na gil. No tunotuno na hanuat ma na bu bing haliare kaike ira ut na balaura lalong, io, na tar no lalong na hunena wain ta ari mes. \v 10 I tahut bia muat na lik leh no nianga tane God di ga pakat ie i tange hoken, \q1 ‘No haat nong ira ut na pakila hala diet ga malok sei kanong diet ga lik bia a linge bia ie, \q1 i nanaas taar bia aie balik um no dadas na burena tano hala bakut. \q1 \v 11 No Watong at ga gil hokaiken \q1 ma i manga bilai sakit bia dahat na nas ie.’” \p \v 12 Io, ira lualua na lotu, diet ga walar bia diet na palim kawase Jisas, kanong diet ga nunure bia ga iangianga harharuat at mon uta diet. Iesen diet ga burte no tamat na matanaiabar, io, diet ga hansukun ie. \s1 Diet ga tiri Jisas bia i takodas bia diet na kul takis bia taie. \r (Matiu 22.15-22; Luk 20.20-26) \p \v 13 Io, namur, di ga tule ari ta ira Parisi ma ari ing diet la murmur Herot, no tamat na lualua na gil harkurai, ukaia ho Jisas bia diet na hakuni ie ta ira uno nianga. \v 14 Bia diet ga hanuat taar tana, diet ga tange tana, “Tena harausur, mehet nunure bia a tutun na tunotuno ugu. Pau la turtur sen ma tikai kanong pau la songsong leh bia a mangana tunotuno sa tiga nong. U la hausur tutun at tano lilik tane God i sip bia da mur. Io, hinawase mehet, I takodas bia dahat na kul tar no takis ta diet ing diet kure dahat bia taie? \v 15 Dahat na kul no takis bia dahat pa na kul ie?” \p Iesen Jisas ga palai tano udiet nianga harabota, io, gaam tange ta diet, “Muat sip bia muat na hakuni iau warah? Muat kap baak tiga siliwa ukai nigi nas ie.” \p \v 16 Io, diet ga kap hawaat no siliwa gaam tiri um diet, “A malalar i sige iakan ma a hinsa sige iakan?” \p “Tano lualua ta ira ut na harkurai,” diet ga balui. \p \v 17 Io, Jisas ga tange ta diet, “Muat na tar ta ira ut na harkurai ira linge at ta ira ut na harkurai, ma muat na tar ta God ira linge at tane God.” Ma diet ga karup ta ira nianga ga tange. \s1 Diet ga tiri Jisas uta diet ing diet te maat, bia diet na lon huat balin bia taie. \r (Matiu 22.23-33; Luk 20.27-40) \p \v 18-19 Ari Sadiusi ing diet la liklik bia nong i maat pa na tut hut balin, diet ga hanuat taar tane Jisas, diet gaam tiri ie bia, “Tena harausur, Moses ga pakat tar wara audahat hoken, bia tiga tunaan taie auno ta bulu i maat ma i mat sukun no uno hahin, no tasine na tole leh no makosa. Io, dir na hatahuat ta nati dir ma dir na kilam tar ta diet no hinsana no tasine nong i te maat. \v 20 Io, a liman ma iruo na haratasin. No luena ga tole tiga hahin ma ga mat sukun ie ma pa ga mon nati dir baak. \v 21 No airuo na tasine ga tole no makosa, ma sen bia aie mah ga maat ma pa ga mon ta nati dir. No aitul a tasine ga ngan mah huo. \v 22 Io, ira liman ma iruo na haratasin bakut ing diet ga tole tar no hahin, diet bakut ga maat, ma pa ga mon nati diet. Namur mah um no hahin ga maat. \v 23 Bia ira minaat diet na lon huat balin tano bung na tuntunut hut, ta sige tun at um no hahin? Kanong diet bakut ira liman ma iruo diet ga tole tar ie.” \p \v 24 Jisas ga balu diet hoken: “Muat manga ronga kanong muat pai palai ta ira nianga tane God ing di ga pakat ma muat pai nunure mah no dadas tane God. \v 25 Bia ira minaat diet na lon huat balin diet pa na hartola. Diet na haruat ma ira angelo aram ra ula mawe. \v 26 Iesen, kaiken ni hinawase muat bia diet ing diet te maat, diet na tut hut balin bia taie. I tahut bia muat na lik leh ke narako tiga pakpakat tane Moses ing no daha ga lulungo. Muat na lik timaan kaiken bia God ga tange ra sa tane Moses. A tutun bia kaiken ra hintubu dahat diet gate maat, iesen God ga tange bia, \it ‘Iau no God tane Abraham, no God tane Aisak, ma no God tane Iakop.’\it* \v 27 Pataie bia a God audiet ira minaat, sen bia a God audiet ira lilona. Muat manga ronga.” \s1 No harkurai i lua ta ira harkurai bakut. \r (Matiu 22.34-40; Luk 10.25-28) \p \v 28 Tikai ta ira tena harausur ta ira harkurai tane Moses ga hanuat ma ga hadade diet ga harhargau. Bia ga nas hoken bia Jisas gate balu timaan diet, ga tiri ie, “Gahim no harkurai ta ira harkurai bakut tane God i manga lua?” \p \v 29 Jisas ga balu ie gaam tange, “No harkurai nong i lua ta diet bakut i hoken: \it ‘Hadoda Israel, no Watong no udahat God, aie sen mon no Watong.\it* \v 30 \it Nu sip no Watong no num God ma no katim bakut, no num nilon bakut,\it* no num lilik bakut, \it ma no num dadas bakut.’\it* \v 31 Nong iruo mei i hoken: \it ‘Nu marse tikai hoing u marse habaling at ugu.’\it* Taie balin tiga harkurai pai tamat ta ken ra iruo.” \p \v 32 Io, no tena harausur ta ira harkurai tane Moses ga tange tane Jisas, “Tena harausur, a tutun ing u tange bia \it taie mah um tiga God, aie sen mon.\it* \v 33 \it Ma bia tikai na sip God ma no katine bakut, no uno lilik bakut, ma no uno binaso bakut, ma na marse mah no mes hoing i la marmarse at ie,\it* kaike i manga tahut ta ira udahat hartabar uram ho God.” \p \v 34 Ma bia Jisas ga nas bia gate babalu timaan gaam tange tana, “Pau manga tapaka tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God.” \p Menamur ta kaike taie balin tikai pa ga balaraan bia na tiri ie ari tiniri. \s1 I ngan tutun at hohe bia no Mesaia na bulumur tane Dawit? \r (Matiu 22.41-46; Luk 20.41-44) \p \v 35 Bia Jisas ga hauhausur diet narakoman tano tamat na hala na lotu, ga tange, “Muat lik hohe uta nong di kilam ie bia no Mesaia? I nanaas bia ira lilik ta ira tena harausur ta ira harkurai tane Moses pai manga palai. Diet lik bia iakano Mesaia a bulumur ie tane Dawit. Iesen diet pai nunure ta tiga mes na linge utana. \v 36 Muat nes baak! No Halhaliana Tanuo ga tar ira lilik tane Dawit kaik at Dawit gaam tange bia, \q1 ‘No Watong ga tange ta nagu Watong: \q1 “Nu kap no tamat na kinkinis kai tano kata na limagu, \q1 tuk iau ni bul hasur ira num hiruo menapu ta ira lapar a kakim!” ’ \p \v 37 Io, i nanaas bia menalua sakit Dawit at ga kilam no Mesaia bia ‘Nagu Watong.’ Kaik i palai bia iakano Mesaia a bulumur ie tane Dawit ma aie mah no Watong.” \p Ma no tamat na matanaiabar diet ga kanakana ing diet ga hanhadadei. \s1 Jisas ga hakatom diet bia diet na harbalaurai ta ira tena harausur ta ira harkurai. \r (Matiu 23.1-36; Luk 20.45-47) \p \v 38 Ma bia ing Jisas ga hausur diet, ga tange, “Muat harbalaurai ta ira tena harausur ta ira harkurai tane Moses. Diet sip bia ira kiniasi diet na manga taheuheu suur, ma diet sip mah bia da kaang leh diet ta ira subaan ing di la hanhanuat hurlungen kaia. \v 39 Diet sip mah bia diet na kis ta ira kinkinis gar na tamat narakoman ta ira udiet hala na lotu ma ta ira bura na rau ta ira gil nian. \v 40 Diet la karkarit leh ira linge bakut ta ira makosa, ma diet la harababo ma ira udiet talona sinasaring. God na manga hapidanau diet.” \s1 No tamat na hartabar tano makosa na malahahin. \r (Luk 21.1-4) \p \v 41 Io, Jisas ga kis taar narakoman tano tamat na hala na lotu audiet ira Iudeia. Ga kis taar tano mes na palpal tano katon di la bulbul ira hartabar kaia gaam nasnas ira matanaiabar diet ga bulbul ira udiet kinewa tano bunbulaan. Ma a haleng watong diet ga se ra tamat na kinewa. \v 42 Iesen tiga maris na makosa na hahin ga hanuat gaam bul halaka airuo nat na peni ing ira matana i manga hansik. \v 43 Jisas ga tatau hawaat ira uno bulu na harausur gaam tange ta diet, “Muat nes baak! Iakan ra maris na makosa i te bul ra tamat ta diet bakut uram tano bunbulaan. \v 44 Diet bakut, diet tar meram ta ira udiet bunbulaan ing i manga haleng kaia, iesen iakan ra maris i te tar hakidilon bakut se ing na lon me.” \c 13 \s1 Ira hakilang ing na haminas no hauhawatine iakan ra lon. \r (Matiu 24.1-35; Luk 21.5-36) \p \v 1 Bia Jisas ga hanahaan sukun no tamat na hala na lotu audiet ira Iudeia, tikai ta diet ira uno bulu na harausur ga tange tana, “Tena harausur, nas baak! Ira bilai na haat ing di ga pakile iakan ra hala na lotu me. Ma nes ira uno bilai na subaan mah!” \p \v 2 Io, Jisas ga balui, “Iakan ra tamat na hala na lotu u nasnas ie, taie tiga haat bia na kis harpatup taar ma tikai. Ira amuat suk, diet na dure hasur bakut.” \p \v 3 Ma diet ga hanuat taar tano uladih Olip, tano mes na palpal tano tamat na hala na lotu. Ma ing Jisas ga kis taar kaia, Pita, Jemes, Jon, ma ne Andru dal ga tiri hasisingen ie hoken: \v 4 “Nu hinawase mehet, bia hunanges kaiken ra linge ing u hinawase mehet ine na hanuat. Ma a mangana hakilang sa mehet na nas ing na haminas bia kaike ira linge diet te hutet bia diet na hanuat?” \p \v 5 Io, Jisas ga balu diet hoken: “Muat na harbalaurai ta nong kabi habato lamus leh muat. \v 6 A halengin diet na harabota huat ma diet na tange bia, ‘Iau at mon no Mesaia,’ ma diet na habato lamus leh ra halengin. \v 7 Ma bia muat na hadade uta ira tamat na hinarubu bia ari hinhinawas ta ira tamat na hinarubu tapaka, muat pa na raurawaan. Kaike ra mangana linge na hanuat, sen bia no hauhawatine pa na hanuat baak. \v 8 Io, a haleng na huntunaan tano ula hanuo diet na tut na hinarubu balin ta diet. Ma na mon kunakunar tari haleng taman ma da sam taburungan mah. Bia kaiken ra linge na hanuat na haburen mon no ngunungut hoing no bulu i papaas hatahun no hahin ing i wara kinakaha. \p \v 9 “Muat na harbalaurai. Da lamus tar muat ta ira subaan wara harkurai ma da hamidaak muat narakoman ta ira numuat hala na lotu. Ma muat na tur ra harkurai mah ra matmataan ta ira ut na harkurai ma ira tamat na lualua na gil harkurai wara gaiegu. Ma muat na iangianga palai ta diet tano tahut na hinhinawas. \v 10 Ma da huna hinawas ta iakano tahut na hinhinawas ta ira hanuo bakut menalua tano hauhawatine ta iakan ra lon. \v 11 Ma bia da palim kawase muat ma da hatur muat ra harkurai, waak muat ra raurawaan bia asa ing muat na tange. Muat na tange at mon ira sa ing i hanuat ta muat ta iakano pakana bung, kanong pai numuat kaike ra nianga. No Halhaliana Tanuo i iangianga. \v 12 Ira tunaan diet na bale se ira tasi diet balin waing da bu bing diet. Ma ira adiet sus, diet na gil mah huo ta ira nati diet. Ma ira bulu diet na manga patnau ta ira adiet sus ma ira pawasi diet. Kaik diet na bale se mah ira adiet sus ma ira pawasi diet waing da bu bing diet. \v 13 Ira tunotuno bakut diet na malentakuane muat wara gaiegu, sen bia nong i tur dadas taar tuk ra hauhawatine, God na halon ie.” \p \v 14 “Muat ing muat waswas ken ra pakpakat i tahut bia muat na palai tano kukuraina tutun ta iakan ra linge nong na hanuat. Muat na nas tikai \it ‘nong i manga sakena sakit ma nong i la hamhamau taman.’\it* Ma na tur taar tano subaan nong pai aie mekaia. Io, bia ing i gil huo, diet ing diet kis taar kaia Iudeia, i tahut bia diet na hilau uram ta ira uladih. \v 15 Nong i kis taar naliu tano uno madahien na ula hala, i tahut bia na hansur gasien. Waak bia i hasurum pakana bung wara hinaan laka baal tano uno hala wara kapkap leh aun ta linge. \v 16 Ma nong mah i kis taar aram na lalong, waak i hanan tapukus wara kapkap ira kiniasine. Na habir mon. \v 17 Maris ta diet ing diet tianan taar ma diet ing diet harharasus ta iakano pakana bung. Na manga ubal tun at diet. \v 18-19 Muat na sasaring bia iakan ra purpuruan pa na hanuat tano pakana bung tano labur, kanong iakano bung da kilingane ra tamat na ngunungut. Ma pa na haruat ma ira bung, haburen leh ta ing God ga hakisi no ula hanuo, tuk taar katin, ma pa nale haruat mah huo namur. \v 20 Bia no Watong pa naga puo hakumkum iakano pakana bung, taie tiga nong pa gaar lon. Iesen na puo hakumkum iakano pakana bung wara gaie diet ing gate gilamis leh diet. \p \v 21 “Ma ta iakano pakana bung mah bia tikai na tange ta muat, ‘Nas baak! No Mesaia ie ken,’ bia ‘Nas baak! No Mesaia ie ke,’ waak muat nurnur tana. \v 22 Io, ari Mesaia harabota ma ari tangesot harabota diet na hanuat. Diet na haminas ta hakilang ma diet na pakile ta dadas na gingilaan na kinarup waing diet na walar, bia diet na petlaar, wara habato lamus leh ira tunotuno ing God gate gilamis leh. \v 23 Io, muat na harbalaurai, kanong iau te huna hinawase muat ta ira linge bakut ing na hanuat namur. \p \v 24 “Ma sen bia tano pakana bung menamur ta iakano tamat na ngunungut, \q1 ‘No kasakes na kankado \q1 ma no teka pa na lulungo, \q1 \v 25 \it ira tiding diet na rus \it* meram ra mawe, \q1 ma ira \it dadas aram ra mawe, \it*diet na pagola.’ \m \v 26 \it Ta iakano pakana bung ira tunotuno diet na nas Nong a Tunotunoi na hanan huat ta ira bahuto,\it* ma ra tamat na dadas ma ra minamar. \v 27 Ma na tule um ira uno angelo wara \it lamlamus hulungan \it*a uno, ing gate gilamis leh. Ma diet ira angelo diet na lamus hulungan ira uno matanaiabar \it mekaia ta ira aihat na matana dadaip tano hauhawatine no ula hanuo tuk taar tano hauhawatine no ula mawe. \it* \p \v 28 “Muat na kap harausur ta ira ina balbaal. Tano pakana bung bia no ina balbaal i te selas ma i te kuburuan ira pakana, muat na nunure bia i te hutet no pakana bung na harat. \v 29 Hoing at mon, bia muat na nas kaike ra linge i te hanan huat, muat na nunure bia no pakana bung i te hutet, ke tuai at mon ra matanangas huat. \v 30 Muat na hadade baak! Iakan ra huntunaan, tari ta diet pa na maat baak ma kaiken ra linge na hanuat. \v 31 No ula mawe ma no ula hanuo na panim laah ma sen bia ira nugu nianga pa na panim.” \s1 Taie tikai pai nunure at bia hunanges Jisas na tapukus balin. \r (Matiu 24.36-44) \p \v 32 Ma Jisas ga tange habaling bia, “Taie tikai pai nunure at iakano pakana bung bia kaiken ra linge na hanuat. Ira angelo kenam ra ula mawe ma no Natine mah diet pai nunure—no ana Sus sen mon. \v 33 Muat na harbalaurai! Ma muat na taguro kawasei! Muat pai nunure ing iakano pakana bung na hanuat. \v 34 I haruat ma tiga tunotuno i haan laah ta ira uno hinahaan. I haan talur taar no uno hala tara harkurai ta ira uno tultulai. Ga waak kapis tar ira pinapalim ta diet bakut tikatikai, ma ga tange ta nong i la balbalaure no matanangas bia na taguro kawasei. \v 35 I tahut bia muat mah, muat na taguro kawasei, kanong muat pai nunure at bia no pakana bung hohe no tunotuno auno no hala na tapukus balin. Na hanuat dak ra matarahien, bia ra tingena bung, bia ra kareka na kakel, bia ra malaan. \v 36 Muat na taguro kawasei, kabi haan tupas hakarup muat ma kana muat kumkubaba. \v 37 Kaiken iau te tange ta muat, iau tange ta ira tunotuno bakut: ‘Muat na taguro kawasei!’” \c 14 \s1 Ira lualua na lotu diet ga sisilih tiga ngaas wara bubu bing Jisas. \r (Matiu 26.1-5; Luk 22.1-2; Jon 11.45-53) \p \v 1 Airuo bung ta mon um kana tano Nian na Hinahaan Sakit ma no nian na Beret Pai La Laalat. Ma ira tamat na ut na pakila lotu ma ira tena harausur ta ira harkurai tane Moses diet ga sisilih tiga bilai na ngaas na harakumkumaan wara palpalim kawase Jisas waing diet naga bu bing ie. \v 2 Iesen diet ga tange, “Dahat pa na gil huo kaia tano nian. Ira tunotuno diet kabi tut na purpuruan ma dahat.” \s1 Tiga hahin ga hurange bus Jisas ma ra waiwai. \r (Matiu 26.6-13; Jon 12.1-8) \p \v 3 Io, Jisas ga kis taar Betani ma bia ga iaiaan narakoman tano hala tane Saimon, nong baak ga sam sakana minaset taar tano palatamaine, tiga hahin ga hanuat. Ma no hahin ga kap hawaat tiga mangana bilai na gingop na taah. Ma di ga gil ie ma ra haat na tiris. Ma narakoman tana ari waiwai wara salsalap, di kilam ie bia ‘nart.’ Ma no hunhuraan tana ga manga bilai sakit ma a tabi kinewa tana. Ga parok no pala taah gaam hurange no waiwai tano ulu Jisas. \v 4 Ari ta ira tunotuno ing diet ga kis taar kaia diet ga ngurungur ma diet ga tange harbasiane ta diet, “Wara bih tun at bia i hasurum bia no waiwai. \v 5 Di gaar te suhurane no waiwai wara kapkap ta kinewa ing i haruat ma ra kunukul tikai gaar kap ta ira uno pinapalim tiga tinahon. Io, ma ira kinewa um di gaar te tar ta ira maris.” Ma diet ga ianga ngalngaluan taar tana. \p \v 6 Io, Jisas ga tange ta diet, “Muat waak sei. Taie mon ta burena bia muat na kis na gil ie. No linge i te gil tar ie tagu i manga bilai sakit. \v 7 Ira maris diet na kis tika ma muat hatika, ma i tale bia muat na harahut diet ta ira pakana bung bia muat sip. Ma sen bia iau pa ni kis hatika ma muat. \v 8 No hahin i te gil no linge nong i petlaar bia na pakilei. I te hurange bus no tamaigu ma iakan ra bilai na waiwai kaiken wara tangtagure iau utano bung da bus iau namur. \v 9 Muat na hadade baak! Da hinawas tano tahut na hinhinawas ta ira taman bakut tano ula hanuo. Ma bia da gil huo, io, no linge no hahin i te pakile tar ie da hinawas mah utana, wara halilik tar ira tunotuno utana.” \s1 Iudas ga haut wara tartar se Jisas. \r (Matiu 26.14-16; Luk 22.3-6) \p \v 10 Ma Iudas Iskariot, tikai ta ira sangahul ma iruo na bulu na harausur, ga haan tupas ira tamat na ut na pakila lotu gaam hinawase diet bia na tar se Jisas ta diet. \v 11 Diet ga kanakana ing diet ga hadadei, diet gaam kukubus bia diet na tar ta kinewa tana. Io, ga sisilih tiga bilai na ngaas wara tartar se Jisas ta diet. \s1 Jisas ga ien no Nian na Hinahaan Sakit tika ma ira uno bulu na harausur. \r (Matiu 26.17-25; Luk 22.7-14, 21-23; Jon 13.21-30) \p \v 12 Tano luena bung tano nian na Beret Pai La Laalat, ira Iudeia diet git bubu bing mah ira nat na sipsip diet naga ien wara liklik kawase no bung na Hinahaan Sakit. Ta iakano ra bung ira bulu na harausur tane Jisas diet ga tiri ie, “U sip bia mehet na tagure no Nian na Hinahaan Sakit ahe?” \p \v 13 Io, ga tule airuo ta ira uno bulu na harausur ma ga tange ta dir, “Mur na haan laka tano tamat na pise na hala, ma tiga tunaan i kapkap hani tiga pokona taah na harsomane mur kaia. Mur na mur ie. \v 14 Tano hala nong no tunaan na haan laka kaia, mur na tange tano tunaan nong auno tus no hala bia, ‘No tena harausur i wara nunure bia ie he no subaan tano hala nong aie ma mehet ira uno bulu na harausur, mehet na ien no Nian na Hinahaan Sakit kaia?’ \v 15 Io, na tuko haminas tiga subaan ta mur, aram naliu tano hala nong di te tagure tar ie. Mur na tagure ira adahat nian kaia.” \p \v 16 Io, ira iruo bulu na harausur dir ga haan laah dir gaam haan laka tano tamat na pise na hala. Dir ga nas bakut leh ira linge hoing Jisas ga tange ta dir. Io, dir ga tagure no adiet Nian na Hinahaan Sakit. \p \v 17 Bia gate matmatarahien Jisas ga hanuat tika ma ira uno sangahul ma iruo. \v 18 Ma bia diet ga kis taar kaia ma diet gaam iaiaan, Jisas ga tange ta diet, “Muat hadade baak! Tikai nalamin ta muat kaiken i iaiaan tika ma iau na tur talur iau ma na tar se iau.” \p \v 19 Io, diet ga tapunuk kaik tikatikai at ta diet gaam tange tane Jisas bia, “Iau lik bia pai iau, naka?” \p \v 20 Io, Jisas ga balu diet, “Tiga nong at mon ta muat ira sangahul ma iruo. Nong i hasuguh no ana beret narako tano dis tika ma iau, aie at mon. \v 21 Nong a Tunotunoi na haan taar tano uno minaat hoing at mon ira tangesot diet gate pakat tar utana. Sen bia maris ta iakano tunaan nong na tur talur ma na tar se Nong a Tunotunoi! Gaar tahut tana bia pa di gor kahai, kanong na kap tiga tamat na harpidanau.” \s1 Jisas ga haminas tano beret ma no wain wara halilik diet tano uno minaat nong na hatutun no sigar kunubus meram ho God. \r (Matiu 26.26-30; Luk 22.14-20; 1 Korin 11.23-25) \p \v 22 Bia diet ga iaiaan Jisas ga kap leh tiga katona beret, ga tanga tahut tane God tana ma gaam pidik ie. Io, ga palau ira uno bulu na harausur mei ma ga tange ta diet, “Muat kap leh ie. Iakan no tamaigu.” \p \v 23 Namur ga kap leh no gingop na wain gaam tanga tahut tane God tana ma ga tar ie ta diet. Io, diet bakut diet ga mom tana. \v 24 Io, Jisas ga tange ta diet, “Iakan no degu iau ni tar se biai uta ira halengin wara hatutun nora kunubus meram ho God. \v 25 Muat hadade baak! Iau pa ni mame habalin ta wain tuk tano pakana bung tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai tane God ing ni ra mom tika balin ma muat.” \p \v 26 Ma bia diet gate inge tar tiga ninge diet ga hansur mekaia uram ra uladih Olip. \s1 Jisas ga tange hatutun bia Pita na harus isei. \r (Matiu 26.31-35; Luk 22.31-34; Jon 13.36-38) \p \v 27 Jisas ga tange ta diet, “Muat bakut muat na hilau sukun iau hoing no tangesot gate pakat tar ta ira nianga tane God. Ma God ga tange bia, \q1 ‘Iau ni bu bing no ut na balbalaura sipsip, \q1 ma ira sipsip diet na hilau harbasia.’” \m \v 28 Ma Jisas ga tange habalin bia, “Kaike i tutun, iesen iau ni lon huat balin ma iau ni lua ta muat uras Galili.” \p \v 29 Iesen Pita ga tange tana, “A tutun bia diet bakut dak diet na hilau sukun ugu, iesen bia iau at taie.” \p \v 30 Jisas ga balu ie, “Hadade baak! Katin at ra bung, bia pai airuo na kareka baak, nu harus ise iau aitul a pakaan.” \p \v 31 Iesen Pita ga balu pukus ie ma ra dadas ma gaam tange, “A linge bia ing bia ni maat tika ma ugu. Iau pa ni harus ise at ugu.” Ma ira mes, diet ga tange huo mah. \s1 Jisas ga manga tapunuk gaam sasaring aram Getsemani. \r (Matiu 26.36-46; Luk 22.39-46) \p \v 32 Diet ga haan taar tiga taman di kilam ie bia Getsemani, ma Jisas ga tange ta ira uno bulu na harausur bia, “Muat na kis taar kai ma iau ni sasaring.” \v 33 Io, ga lamus leh ne Pita, Jemes ma ne Jon, dal gaam sakatei. Iakano pakana bung ga kilingane ra tamat na tapunuk ma ga manga kalar mah. \v 34 Io, ga tange ta dal, “No nugu kidilona nilon i manga tirtirih sakit kaiken iau gi kilingane bia iau wara minaat. Mutal kis kai ma mutal na naanaas.” \p \v 35 Jisas ga haan hakakari dahin gaam sian tudu taar napu tano pise. Ma ga sasaring bia pa na kap iakan ra ngunngutaan bia ing kana ta mes na ngaas. \v 36 Ga sasaring hoken: “O Mama, ira linge bakut i tale ugu bia nu petlaar. Kap se iakan ra tinirih mekai ho iau nong i wara hinaan tupas iau. Ma sen bia waak u gil ing iau sip. Nu gil at ing u sip.” \p \v 37 Ga haan tapukus balin taar ta ira uno aitul a bulu na harausur ma ga nas dal bia dal ga kumkubaba. Ma Jisas ga tange tane Pita, “Iau marmaris bia u kumkubaba. Pai tale bia u gor naanaas ta mon ta dahin? \v 38 I tahut bia mutal na naanaas ma mutal na sasaring waing mutal pa na puko bia ta harwalaam na tupas mutal. Ira bala mutal i kanan taar um wara turtur bat ira harwalaam, sen bia a tunotuno tun mon mutal, kaik naga dadas ta mutal.” \p \v 39 Ga haan laah balin gaam sasaring hoing nalua. \v 40 Bia ga haan tapukus balin ga nas tupas habalin dal bia dal ga kumkubaba, kanong dal ga manga sumsumela. Ma dal pa ga nunure bia asa um dal na tange tana. \p \v 41 Bia ga haan tapukus balin tano aitul a pakaan, ga me tange ta dal, “Iau marmaris bia kana at baak mutal kumkubaba ma mutal tatohun taar. I te haruat um! Nas baak! No pakana bung i te hanuat bia da tar se Nong a Tunotunoi ta ira lima diet ira ut na sakena. \v 42 Mutal tut ma datal na haan. Nas um! No tunaan nong na tar se iau iakaike tuai i hanan huat!” \s1 Iudas ga tar se Jisas ta ira lualua na lotu. \r (Matiu 26.47-56; Luk 22.47-53; Jon 18.3-12) \p \v 43 Kaike at mon bia ga iangianga, Iudas, tikai ta ira uno sangahul ma iruo na bulu na harausur, ga salo huat. A tamat na matanaiabar ga hanuat tika mei ma diet ga kapkap hani ra wise ma ra kapsil. Kaiken ra matanaiabar at ira tamat na ut na pakila lotu, ma ira tena harausur ta ira harkurai tane Moses ma ira tamat ta ira huntunaan diet ga tule se diet. \v 44 Io, no tunaan nong ga tur talur Jisas, nong i wara tartar sei, gate tange tar ta diet hoken: “No tunaan iau ni haianga leh ie ma ni lusung ie, aie at mon. Muat na palim kawasei, io, muat na lua timaan laah tana bia kabi hilau.” \p \v 45 Kaik at mon ne Iudas ga hanuat taar tane Jisas. Ga haianga leh ie hoken: “Tena harausur!” ma ga haatnei ma ra harlusung. \v 46 Io, ira tunotuno diet ga palim kawasei. \v 47 Ma tikai ta diet ing ga tur tika taar ma ne Jisas ga sasal leh no uno wise na hinarubu gaam kato kutus se tiga talingana no tultulai tano tamat ta ira ut na pakila lotu. \v 48 Io, Jisas ga tange ta diet, “Hoing balik bia iau tiga holmatau kaik muat gi kap hawaat ira wise ma ra kapsil wara palpalim kawase iau? Pai tiga holmatau iau! \v 49 Ta ira bungbung iau git kiskis tika ma muat ing iau git harharausur tano tamat na hala na lotu ma muat pa ga palim kawase iau. Iesen, kaiken ra linge i hananhuat wara hatutun ira nianga tane God ing di ga pakat.” \p \v 50 Ma ira uno bulu na harausur bakut diet ga hilau sukun ie. \p \v 51 Ma tiga marawaan ga murmur hani Jisas ma ga pupulus sen ta mon ma tiga maal. Ira matanaiabar diet ga walar bia diet na palim kawasei. \v 52 Ma sen bia ga hamalum kapis tar um no uno maal kaia ta diet gaam hilau bia laah ma ra tabuna sului. \s1 No kaunsil ta ira lualua na lotu diet ga kure Jisas. \r (Matiu 26.57-68; Luk 22.54-55, 63-71; Jon 18.13-14, 19-24) \p \v 53 Io, diet ga lamus tar Jisas tano tamat ta ira ut na pakila lotu. Ma ira tamat na ut na pakila lotu, ma ira tamat ta ira huntunaan, ma ira tena harausur ta ira harkurai tane Moses, diet bakut, diet ga hanuat hurlungen taar kaia. \v 54 Pita ga murmur hani at Jisas, ma ga taptapaka haan at, tuk bia diet gaam haan laka tano hera tano ngasiana no tamat ta ira ut na pakila lotu. Pita ga kis kaia gaam ratrat iaah tika ma ira ut na harbalaurai uta iakano katon. \p \v 55 Ira tamat na ut na pakila lotu ma ira kaba kaunsil diet ga sisilih ta mangana nianga wara tangtange hagahe Jisas waing diet naga bu bing ie, ma sen diet pa ga nas leh tari. \v 56 A halengin diet ga tar ira udiet nianga na harabota, ma sen ira udiet nianga ga mes harbasia. \p \v 57 Hokaiken, ari tunotuno diet ga tut ma diet ga harabota taar tane Jisas hoken: \v 58 “Mehet ga hadadei ga tange hoken: ‘Iau ni dure iakan ra hala na lotu nong ira tunotuno mon diet ga pakile ie, ma ta itul a bung mon iau ni pakile habalin tikai. Iakanin, a tunotuno pa na gil ie.’” \v 59 Sen bia ira udiet hinhinawas at mah ga mes harbasia. \p \v 60 Io, no tamat ta ira ut na pakila lotu ga taman tut ra matmataan ta diet gaam tange tane Jisas, “Iau karup bia pau balu diet! Nu tange hohe ta ken ra mangana hinhinawas diet tung tar ugu me?” \p \v 61 Iesen Jisas pa ga babalu, ga tur kunkun taar at mon. \p Io, no tamat ta ira ut na pakila lotu ga tiri habalin ie, “Augu no Mesaia, no Natine God, bia taie?” \p \v 62 “Iau at mon,” Jisas ga tange. “Ma muat na nas \it Nong a Tunotunoi ma na kis taar tano tamat na kinkinis kaia tano kata na limane God no Dadasine, ma na hanhan suur ta ira bahuto meram ra mawe.” \it* \p \v 63 No tamat ta ira ut na pakila lotu ga diris ira kiniasine at ma gaam tange, “Dahat pai supi habalin um ta tunotuno wara hinhinawas utana.” \v 64 Io, ga tange ta diet, “Muat te hadade tar i tange hagahe God bia dir haruat mon. Muat lik hohe?” \p Diet bakut diet ga tange bia Jisas i te ronga ma i haruat bia na maat. \v 65 Io, ari ta diet ga iamiabis Jisas. Diet ga kubus bat ira matana, io, diet ga tutut ie ma ira lima diet ma diet gaam tangtange tana, “Nu kilam sot!” Ma ira ut na harbalaurai diet ga lamus leh ie diet gaam bui. \s1 Pita ga harus ise Jisas. \r (Matiu 26.69-75; Luk 22.56-62; Jon 18.15-18, 25-27) \p \v 66 Bia Pita ga kis taar kaia tano hera, tikai ta ira tultulai na hahin tano tamat ta ira ut na pakila lotu ga hanuat hutet tane Pita. \v 67 Bia ga nas leh Pita ma kana ga ratrat iaah, ga mate dit ie ma ga tange tana, “Augu mah, u git tiktika ma iakanong me Nasaret, ne Jisas.” \p \v 68 Pita balik ga harus gaam tange, “Iau pai palai at uta kaike ra linge u tangtange!” Io, ga haan laah ukaia ra matanangas huat. \p \v 69 Bia no tultulai na hahin ga nas leh ie kaia, ga tange ta diet ing diet ga turtur haan kaia bia, “Tikai ta diet iakano tunaan.” \v 70 Iesen Pita ga harus balin. \p Namur dahin diet ing diet ga turtur hutet haan tana, diet ga tange, “I palai bia augu tikai ta diet kanong augu meras Galili.” \p \v 71 Pita ga tange ta diet, “Iau sasalim ma ra tutun bia iau pai nunure iakano tunotuno muat tangtangei! Bia iau harabota, io, iau sip bia God na hapidanau iau!” \p \v 72 Kaik at mon no kareka ga kakel no airuo na pakaan. Io, Pita ga lik leh ira nianga Jisas gate tange tar tana. Gate tange tar tana hoken: “Bia pai airuo na kareka baak nu harus ise iau aitul a pakaan.” Bia Pita ga nas huo, ga manga suah. \c 15 \s1 Di ga tung Jisas kaia hone Pailat. \r (Matiu 27.1-2, 11-14; Luk 23.1-5; Jon 18.28-38) \p \v 1 Bia gate malaan um ira tamat na ut na pakila lotu, ira tamat ta ira huntunaan, ira tena harausur ta ira harkurai tane Moses, ma ira kaunsil mah diet ga kis hurlungen bia diet naga hanuat ma tiga lilik. Ma bia diet ga kubus ira limane Jisas diet ga lam tar ie tane Pailat. \v 2 Ma Pailat ga tiri ie, “Augu no tamat na lualua na gil harkurai audiet ira Iudeia?” \p Jisas ga balui, “A num nianga at!” \p \v 3 Ma ira tamat na ut na pakila lotu diet ga tung ie ma ra haleng linge. \v 4 Io, Pailat ga tiri habalin ie, “Taie num ta nianga wara balbalu diet? Nas, a haleng linge diet tung ugu me.” \p \v 5 Iesen Jisas balin pa ga babalu. Ma Pailat ga karup gaam nguanguo. \s1 Pailat ga kure Jisas haruat ta ira sinisip ta ira matanaiabar. \r (Matiu 27.15-26; Luk 23.13-25; Jon 18.39–19.16) \p \v 6 Audiet magingin ira Iudeia bia ta ira kaba Nian na Hinahaan Sakit bakut, da hasur se tiga tunotuno mekaia ra hala na harpidanau. Aie mon nong ira matanaiabar diet saring leh ie. \v 7 Tiga tunaan, no hinsana ne Barabas, di ga bul halaka tar ie ra hala na harpidanau tika ma ira tunotuno ing diet mah diet ga harubu bingibing ma diet ing diet ga kure ira Iudeia. \v 8 Ma ira matanaiabar diet ga haan hut uram hone Pailat diet gaam saring ie bia na halangalanga ise tikai uta diet, tikai ta diet ing di ga wis kawasei narako tano hala na harpidanau hoing at Pailat git gilgil. \v 9 Pailat ga tiri diet, “Muat sip bia iau ni hasur se no tamat na lualua na gil harkurai numuat ira Iudeia?” \v 10 Ga tiri huo kanong ga nunure tar at mon bia ira tamat na ut na pakila lotu diet ga lilik sakasaka taar tane Jisas, kaik diet gaam tar sei tana. \p \v 11 Ma sen bia ira tamat na ut na pakila lotu diet ga hagut ira matanaiabar bia diet na haitne Pailat bia na hasur se ne Barabas ma waak ne Jisas. \v 12 Io, Pailat ga tiri diet, “Iau ni bihane um iakan ra tunaan muat kilam ie bia no tamat na lualua na gil harkurai numuat ira Iudeia?” \p \v 13 Ma diet ga kakonga uram ho ie ma diet ga tange, “Da tut tar ie tano ula kabai!” \p \v 14 Pailat ga tiri habalin diet, “Muat tange huo warah? A mangana ronga sa i te gil tar?” \p Ma sen iakan ra pakaan diet ga manga kakonga balik, diet gaam tange, “Da tut tar ie tano ula kabai!” \p \v 15 Pailat ga hasur se tar ne Barabas ta ira matanaiabar waing diet naga kanakana. Io, ga tule tar Jisas ta ira uno umri diet gom dangat ie. Ma diet gom waak se tar ie ta ing diet na tut tar ie tano ula kabai. \s1 Ira umri diet ga manga kukutur tane Jisas. \r (Matiu 27.27-31; Jon 19.2-3) \p \v 16 Ira umri diet ga lam leh Jisas ukaia tiga katon tano tamat na hala tane Pailat, io, diet ga tau hulungan ira umri. \v 17 Diet ga hasigam ie ma tiga dardarana maal i haruat ta ira watong, io, diet ga wiwisane ira tigatige hoing tiga balaparik, diet gaam hakukuh no uluno mei. \v 18 Io, diet ga haianga leh ie hoing diet la gilgil ta ira tamat na lualua na gil harkurai. Diet ga tange tana, “Mehet urur taam, tamat na lualua na gil harkurai gar na Iudeia!” \v 19 Diet ga laulawat no uluno ma tiga raam, ma diet ga iamiabis mah ie. Diet ga singa bukunkek menalua tana hoing bia diet urur tana. \v 20 Namur bia ira umri diet gate kukutur taar tana diet ga kap se no dardarana maal tana diet gaam hasigam habalin ie ma ira kiniasine at. Io, diet ga lam hasur um ie wara tutut tar ie tano ula kabai. \s1 Diet ga tut tar Jisas tano ula kabai. \r (Matiu 27.32-44; Luk 23.26-43; Jon 19.17-27) \p \v 21 Tiga tunaan me Sairin no hinsana ne Saimon, a susine Aleksanda ma ne Rupas ie. Saimon ga hanan sakit mon kaia merau tiga mes na balehan ma diet ga sunang tar ie bia na kap leh balik no kabai tane Jisas. \v 22 Diet ga lamus haut tar Jisas tano katon di kilam ie bia Golgota (no kukuraina bia, no taman hora ula turangan.) \v 23 Io, di ga tul se ra wain tane Jisas bia na mame. Iakano wain di gate dolowane pakur tar ma ra tirine tiga daha wara bingbing ngunngutaan. Iesen Jisas pa ga mamei. \v 24 Io, diet ga tut tar um Jisas tano kabai. Bia diet gate gil tar huo, diet ga mamagu ma ra satu wara nunure leh bia sige na kap leh gahim ta ira kiniasine Jisas. \p \v 25 Io, a liman ma ihat na pakana bung ra malaan kaik diet ga tut tar Jisas tano ula kabai. \v 26 Ma ira nianga mah di ga tung ie me, di ga bul tano ana kabai. Ira nianga di ga pakat, hoken: “No tamat na lualua na gil harkurai gar na Iudeia.” \v 27 Ma diet ga tut tar mah airuo holmatau taar ra iruo mes na kabai, tikai tano kata na limana ma tikai tano kesa na limana. \v 28 [Ma i hatutun no nianga tane God ing di ga pakat hoken: “Di ga was tikanei ma ira ut na laka harkurai.”] \p \v 29 Diet ing diet ga haan sakit kaia diet ga laulawa ul tar tane Jisas ma diet ga tangtange hagahei hoken: “Aha, augu ing u ga tange bia nu dure no tamat na hala na lotu ma nu pakile habalin mon ie ta itul a bung. \v 30 Hansur mekaia ra ula kabai waing nugu halon habalin ugu.” \p \v 31 Ma ira tamat na ut na pakila lotu ma ira tena harausur ta ira harkurai tane Moses diet ga kukutur mah tane Jisas huo, ma diet ga tange habalin at ta diet, “Ga halon ira mes, ma sen pai tale bia na halon habalin at ie. \v 32 Bia aie no Mesaia, no tamat na lualua na gil harkurai gar na Israel, i tahut bia na hansur at kaiken mekaia ra ula kabai waing dahat naga nas ie ma dahat naga nurnur tana.” Ma ira iruo ing di ga tut tar dir ta ira iruo kabai hutet tana, dir mah, dir ga tange hagahei. \s1 Jisas ga maat. \r (Matiu 27.45-56; Luk 23.44-49; Jon 19.28-30) \p \v 33 Io, no hanuo ga kankado haburen leh ra sangahul ma iruo na pakana bung ra tingena kasakes tuk taar ra aitul a pakana bung ra matarahien. \v 34 Ma ra aitul a pakana bung um ra matarahien Jisas ga kakonga ma ga tange, “Eloi, Eloi, lama sabaktani?”, no kukuraina hoken: “No nugu God, no nugu God, wara biha bia u te hansukun iau?” \p \v 35 Bia ari ing diet ga tur taar hutet kaia diet ga hadadei, diet gaam tange, “Hadadei, i te tatau ne Elaija.” \v 36 Ma tiga nong ta diet ga hilau gaam hahungi tiga gurgurun tes ma ra wain gaam sako tar ie tiga sila daha, io, ga sangore haut ie bia Jisas na dup ie. Io, ga tange, “Tur baak, dahat na nas baak bia Elaija na hanuat wara laplapus hasur ie bia taie.” \p \v 37 Ma bia Jisas ga kup tamat taar um ga pataam no mansunguno. \p \v 38 Ma no tamat na maal nong di git balo kutus tar no tamat na hala na lotu mei ga tamadiris hairuo, haburen leh meram naliu uras muk napu. \v 39 Ma no tamat na umri ta tiga matana ubane ga tur taar mon menalua tane Jisas. Bia ga hadade ing ne Jisas ga manga kup huo, ma bia ga nas mah ing Jisas ga maat huo ga tange, “Tutun sakit, a nati God at iakan ra tunotuno!” \p \v 40 Ari hahin diet ga tur taar tapaka dahin ma diet ga ngokngok ta ira linge ing ga hananuat. Maria nong me Magadalen ga tur taar kaia tika ma ne Maria no pawasine Ioses dir ma ne Jemes no bulumur. Dal ma ne Salome, dal ga tur tika taar ma diet ira hahin. \v 41 Tano pakana bung bia Jisas ga kis Galili, kaiken ra aitul a hahin dal git murmur ie ma dal git balbalaure ta ira uno sunupi. Ma a haleng na mes na hahin mah ing diet ga sakate hawaat ie uram Ierusalem, diet ga kis taar kaia. \s1 Di ga hatur no palatamai Jisas tano midi. \r (Matiu 27.57-61; Luk 23.50-56; Jon 19.38-42) \p \v 42-43 Bia gate matarahien ra bung liman, ing ira Iudeia diet la tangtaguro pane no Bung na Sinangeh, no bung manamur, io, Iosep me Arimatia ga balaraan taar gaam haan taar tane Pailat gaam saring leh no tamaine Jisas. Ma Iosep aie tiga tamat tano kaunsil ma aie at mah ga kiskis kawase no kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God. \v 44 Pailat ga karup ing ga hadade bia ne Jisas gate maat at mon. Ga tatau hawaat no tamat na umri tano matana ubane ga me tiri ie bia Jisas gate maat bia taie. \v 45 Ma bia no tamat na umri gate hinawase tar Pailat bia ne Jisas at gate maat, Pailat ga haut ise tar no tamaine Jisas tane Iosep. \v 46 Io, Iosep ga kap leh ie meram ra ula kabai, gaam wiwisanei wara pulpulus ie ma tiga talona ponponiana maal nong gate kul tar ie. Io, ga bul halaka ie ta tiga midi. No midi di gate gil ngasiaan tar ie tano papara haat. Io, namur ga pulukane bat no matana haat ma tiga tamat na haat. \v 47 Ma Maria me Magadalen ma no maurana, no pawasine Ioses, dir ga nas tar ing di ga hainoh Jisas kaia. \c 16 \s1 Jisas ga lon balin sukun no midi. \r (Matiu 28.1-8; Luk 24.1-12; Jon 20.1-10) \p \v 1 Ra bung taguro ra matarahien ruruk bia no Bung na Sinangeh gate pataam, Maria me Magadalen, Salome, ma ne Maria no pawasine Jemes dal ga kul leh ari waiwai ing i la huhur tahut waing dal na sapur no tamaine Jisas. \v 2 Ra Sade ra malaan, bia no kasakes gate sigar pupuruk taar mon, dal ga haan laah ukaia tano midi. \v 3 Bia dal ga hanan haan dal ga hartiritiri balin at ta dal bia, “Sige um na pulukane se tar no haat tano matana no midi?” \v 4 Iesen bia dal ga nanaas hut dal ga nas bia di gate pulukane se tar no haat, sen bia a tamat sakit ie. \v 5 Io, dal ga haan laka tano midi dal gaam nas tiga marawaan ma ga kis taar. Ga kis taar tano udal palpal na kata ma ira talona kiniasine ga manga ponpon. Bia dal ga nas huo dal ga manga karup na bunurut. \p \v 6 No marawaan ga tange ta dal, “Waak mutal karup na bunurut. Iau nunure bia mutal sisilih tane Jisas me Nasaret nong di ga tut tar ie tano kabai. Iapanim kai. I te lon balin. Mutal nes, no katon nong di ga hainoh ie kaia iaken. \v 7 Mutal na haan ma mutal na hinawase ira uno bulu na harausur, ma ne Pita mah, bia ‘Jisas na lua ta muat ures Galili ma muat na ra nas um ie kaia hoing at gate hinawase tar muat huo.’” \p \v 8 Io, no bunurut ma ra dedar ga sigam kaike ra aitul a hahin, dal gaam hilau laah mekaia ra midi. Ma dal pa ga hinawase tikai kanong dal ga burut. \f + \fr 16.8 \ft Ira buturkus \+bd 9-20 \+bd* pai kis ta ira haleng na tuarena pakpakat ing i bilai sakit.\f* \s1 Jisas ga harapuasa tane Maria me Magadalen. \r (Matiu 28.9-10; Jon 20.11-18) \p \v 9 [Bia Jisas ga lon huat balin ra Sade, ga huna harapuasa muk tane Maria me Magadalen nong gate tule hasur se tar a liman ma iruo na sakana tanuo mekaia ho ie. \v 10 No hahin ga haan gaam a hinawase diet ing diet git saksakate Jisas ma kana diet ga susuah ma ra but na tapunuk. \v 11 Ing diet ga hadade bia Jisas gate lon balin ma bia no hahin at gate nas tar ie, diet pa ga nurnur. \s1 Jisas ga harapuasa ta ira iruo mah tano ngaas. \r (Luk 24.13-35) \p \v 12 Namur bia airuo ta diet ga murmur hani no ngaas narako tano balehan, Jisas ga harapuasa tar ta dir ma ga ries ira matmataan tana. \v 13 Dir ga haan tapukus dir gaam a hinawase ira ari ta diet, iesen diet pa ga nurnur at mah ta dir. \s1 Jisas ga harapuasa ta ira uno bulu na harausur. \r (Matiu 28.16-20; Luk 24.36-49; Jon 20.19-23; Apostolo 1.6-8) \p \v 14 Namur balin um Jisas ga harapuasa ta ira uno sangahul ma tikai na bulu na harausur ma kana dal ga iaiaan. Ga bor diet kanong diet ga manga hadadas ira bala diet ma diet pa ga nurnur bia gate lon balin, hoing ira ari diet gate nas tar ie diet ga hinawas huo. \v 15 Io, ga tange ta diet, “Muat na haan ma muat na hinawase ira tunotuno tano ula hanuo bakut tano tahut na hinhinawas. \v 16 Bia sige tikai na nurnur ma na kap baptais, God na halon ie. Ma sen bia si tikai pai nurnur, God na hapidanau ie. \v 17 Diet ing diet nurnur tagu diet na haminas ken ra mangana hakilang. Diet na saring iau ma ni tar ra dadas ta diet bia diet na tule hasur se ira sakana tanuo. Diet na ianga ma ra mes na nianga ing diet pa ga harausur ine. \v 18 Diet na palim haut ra sui mah ma ira lima diet, ma bia diet na mame ta linge na hargilala pa na hagahe tun at diet. Diet na bul ira lima diet ta ira minasetuana, diet na langalanga balin.” \s1 Jisas ga hanut uram ra mawe. \r (Luk 24.50-53; Apostolo 1.9-11) \p \v 19 Namur, bia no Watong Jisas gate ianga taar ta diet, God ga kap haut ie uram ra mawe gaam a kis tano tamat na kinkinis tano kata na limane God. \v 20 Io, ira bulu na harausur diet ga haan harbasia, diet gaam harpir utano tahut na hinhinawas ta ira matahu katon. Ma no Watong ga papalim tika ma diet ma ga tar ira hakilang wara hatutun ira udiet harpir.]