\id MAT - Patpatar NT [gfk] -Papua New Guinea 1997 (DBL 2014) \h MATIU \toc1 No Tahut na Hinhinawas Matiu ga Pakat Ie \toc2 Matiu \toc3 Mat \mt2 No Tahut na Hinhinawas \mt1 MATIU \mt2 ga Pakat Ie. \ip Ira ihat na Tahut na Hinhinawas dal bakut dal huo ira pir utano nilon ma no minaat ma na tuntunut hut sukun ra minaat ta Jisas. Ira itul a Tahut na Hinhinawas tane Matiu ma ne Mak ma ne Luk, dal manga haruat ta haleng na pir uta Jisas. Ing bia nu nes tiga pir narako ta Matiu, haleng na pakaan i tale bia nu nes ie narako ta Mak ma Luk mah. Iesen no Tahut na Hinhinawas tane Jon i manga mes ma i huo ari a pir uta Jisas ing pa da nes narako ta Matiu ma Mak ma ne Luk. Iesen Matiu ma Mak ma Luk, dal mes harbasia dahin mah. Matiu ga pakat ira pir uta Jisas wara gaie diet ira Iudeia. Matiu ga sip bia na hamines hatutun bia Jisas aie no ‘Mesaia’ (nong di ga kilam mah ie bia no ‘Krais’), iakano tunotuno nong God ga kukubus menalua bia na hanuat ma na halon ira uno matanaiabar ma na kure diet tano hauhawatine ta ira pakana bung. Matiu ga kilam ra haleng na nianga ta ira pakpakat ta God di ga pakat nalua waing ira Iudeia diet naga nes kilam bia Jisas ga gil haruatne kaike ra nianga, kaik aie no Mesaia, no tamat na ut na gil harkurai nong ira Iudeia diet git kiskis kawasei bia na halangalanga ise diet. Matiu ga pakat kawase ra haleng na harausur ta Jisas mah. I nanaas bia a liman na tamat na subaan na harausur narako ta Matiu (nes Matiu ira katon 5-7; 10; 13; 18; 24-25) ma ira pir utano nilon ta Jisas i kis nalamin ta kaike ra tamat na subaan na harausur. \c 1 \s1 Ira hintubune Jisas. \r (Luk 3.23-38) \p \v 1 Iakan no harmur ta ira hinsa diet ira hintubu ne Jisas Krais nong a bulumur ie tane Dawit ma ne Dawit a bulumur tane Abraham. \li1 \v 2 Abraham no susine Aisak, \li1 Aisak no susine Iakop, \li1 ma ne Iakop no susine Iuda ma ira tasine mah. \li1 \v 3 Ma ne Iuda no susine Peres ma ne Sira, no pawasi dir ne Tamar, \li1 Peres no susine Hesron, \li1 ma ne Hesron no susine Ram. \li1 \v 4 Ma ne Ram no susine Aminadap, \li1 Aminadap no susine Nason, \li1 ma ne Nason no susine Salmon. \li1 \v 5 Ma ne Salmon no susine Buas, ma ne Rahap no pawasine. \li1 Ma ne Buas no susine Obet, ma ne Rut no pawasine. \li1 Ma ne Obet no susine Iesi. \li1 \v 6 Ma ne Iesi no susine Dawit no tamat na lualua na gil harkurai. \li1 Ma ne Dawit no susine Solomon, no pawasine nong baak a hahin ie tane Uraia. \li1 \v 7 Ma ne Solomon no susine Rihobuam, \li1 Rihobuam no susine Abaisa, \li1 ma ne Abaisa no susine Asa. \li1 \v 8 Ma ne Asa no susine Iosapat, \li1 Iosopat no susine Ioram, \li1 ma ne Ioram no susine Usia. \li1 \v 9 Ma ne Usia no susine Iotam, \li1 Iotam no susine Ahas, \li1 ma ne Ahas no susine Hesekia. \li1 \v 10 Ma ne Hesekia no susine Manase, \li1 Manase no susine Amon, \li1 ma ne Amon no susine Iosia. \li1 \v 11 Ma ne Iosia no susine Iekonia ma ira tasine. \p Ta iakano pakana bung di ga lamus ira Israel urau Babilon bia diet na lon hoing ira wasire kaia. \v 12 Namur ta ing diet ga lon hoing ira wasire arau Babilon, \li1 io, Iekonia ga susine Silatiel, \li1 ma ne Silatiel no susine Serababel. \li1 \v 13 Ma ne Serababel no susine Abiut, \li1 Abiut no susine Eliakim, \li1 ma ne Eliakim no susine Asor. \li1 \v 14 Ma ne Asor no susine Sadok, \li1 Sadok no susine Akim, \li1 ma ne Akim no susine Eliut. \li1 \v 15 Ma ne Eliut no susine Eliasar, \li1 Eliasar no susine Matan, \li1 ma ne Matan no susine Iakop. \li1 \v 16 Ma ne Iakop no susine Iosep, no tunaan tane Maria nong ga kaha Jisas nong di kilam ie bia Krais. \p \v 17 Io, sangahul ma ihat na harmur na nilon ta ira tunotuno makatiga laah tane Abraham tuk taar tane Dawit. Ma sangahul ma ihat makatiga ho Dawit tuk tano pakana bung di ga lamus Israel urau Babilon bia diet na lon hoing ira wasire kaia. Ma sangahul ma ihat mah makaia ta ing diet ga lon hoing ira wasire arau Babilon tuk taar di ga kaha no Mesaia. \s1 Maria ga kaha Jisas. \r (Luk 2.1-7) \p \v 18 Io, di ga kaha Jisas Krais hoken. Bia Iosep ga tar bat ta mon baak Maria, no pawasine Jisas, ma bia dir pa ga noh tika baak, ga palai bia Maria gate tianan. Kaik, no Halhaliana Tanuo gate sosoha tana. \v 19 Ma Iosep nong ga tar bat tar ne Maria a takodasiana tunotunoi. Kaik pa ga sip bia na hahirhir ne Maria. Ga sip mon bia dir na hartapalaas kumaan. \v 20 Bia Iosep ga lilik ta iakan ra linge, tiga angelo gar tano Watong ga harapuasa taar tana tano uno barbarien, ma ga tange, “Iosep, no bulumur ta Dawit, waak u burut wara lamlamus leh Maria wara num hahin. Warah, iakanong i tianan taar mei, aie makaia tano Halhaliana Tanuo. \v 21 Ma na kaha tiga bulu na tunaan ma nu pas no hinsana bia Jisas. Ma no kukuraina tano hinsaang Jisas a ut na halon. Kaik na halon ira uno matanaiabar sukun ira udiet magingin sakena.” \p \v 22 Kaiken ra linge ga hanuat wara pakpakile haruatne ira nianga gar tano Watong ing no tangesot ga tange hoken: \v 23 \it “Tiga lala na hahin, nong pai noh tika baak ma tiga tunaan, na tianan ma na kaha tiga bulu na tunaan, ma da kilam ie bia ‘Emanuel,’”\it* no kukuraina bia, ‘God i la kis tika taar ma dahat.’ \p \v 24 Io, bia ing Iosep ga tangahun ga gil hoing no angelo gar tano Watong ga tange tana. Io, ga lamus leh Maria wara uno hahin. \v 25 Iesen pa ga noh tika mei tuk tano pakana bung bia ga kaha no bulu na tunaan. Ma Iosep ga pas no hinsana bia Jisas. \c 2 \s1 Ira ut na mintota diet ga lotu tano nat na bulu Jisas. \p \v 1 Di ga kaha Jisas tano taman Betlehem tano hanuo Iudeia ing bia Herot ga tamat na lualua na gil harkurai. Io, ari ut na mintota ta ira tiding, merau ra kasakes i la hanhanut makaia, dal ga hanuat uram Ierusalem. \v 2 Ma dal ga tiri, “Ie he um no bulu nong di te kahai bia na tamat na lualua na gil harkurai gar na Iudeia? Mehet ga nas no uno tiding marau ra kasakes i la hanhanut makaia. Ma mehet hanuat bia mehet na lotu tana.” \p \v 3 Bia Herot, no tamat na lualua na gil harkurai, ma diet aram Ierusalem diet ga hadade hokaike, diet ga kalar. \v 4 Io, Herot ga tau hulungan ira tamat na ut na pakila lotu ma ira tena harausur ta ira harkurai tane Moses, gom tiri diet bia, “Da kaha no Krais he?” \p \v 5 Diet ga balui, “Arau Betlehem, kai Iudeia. Hokaik no tangesot i te pakat tar huo, \q1 \v 6 ‘Betlehem, tano hanuo Iudeia, \q1 pau manga hansiksik ta ira bilai na taman ta Iudeia, \q1 kanong makaia at ho ugu tiga lualua na hanuat \q1 nong na lue ra nugu matanaiabar Israel.’” \p \v 7 Io, Herot ga tau hasisingen ira ut na mintota ta ira tiding, gaam nunure leh ta dal no pakana bung tutun bia no tiding ga harapuasa. \v 8 Ma ga tule se dal urau Betlehem ma ga tange ta dal, “Muat na nanaas timaan tano nat na bulu. Ma bia muat te nas tupas leh ie, muat na hinawase iau. Io kaik, iau mah, nigi haan wara lotu tana.” \p \v 9-10 Io, bia ing dal gate hadade tar ing no tamat na lualua na gil harkurai ga tange, dal ga haan laah. Ma dal ga nas habaling no tiding nong dal ga nas ie arau ra kasakes i la hanhanut makaia. Ing bia dal ga nas no tiding dal ga manga guama sakit. Ma ga lua baal ta dal, tuk gom tur naliu tano katon ing no nat na bulu ga noh taar kaia. \v 11 Ma bia dal ga haan laka tano hala, dal ga nas no nat na bulu dir ma no pawasine, ne Maria. Ma dal ga singa bukunkek ma dal ga lotu tana. Io, namur dal ga papos ira udal bunbulaan ma dal gom tar ira udal hartabar tana—a gol, a mangana kaabus ing ira mis tana i la huhur timaan, ma ra waiwai. \v 12 Ma God ga hakatom dal ma tiga barbarien bia waak dal tapukus tupas Herot. Io, dal ga haan baling urau ra udal hanuo tiga mes na ngaas. \s1 Jisas dal tamaan ga hilau urau Isip ma Herot ga bu bing ira nat na bulu. \p \v 13 Io, manamur bia dal gate haan, tiga angelo gar tano Watong ga hanuat gaam habarbarien ne Iosep, gaam tange, “Nu tut ma nu lamus no bulu ma no pawasine, ma mutal na hilau urau Isip kanong Herot na sisilih tano nat na bulu wara bubu bing ie. Ma mutal na kis kaia tuk iau ni hinawase ugu wara minaren.” \p \v 14 Io, Iosep ga taman tut, gom lamus leh no nat na bulu ma no pawasine ra bung at, dal gaam tut laah urau Isip. \v 15 Ma dal ga kis kaia tuk Herot ga maat. Ga ngan huo wara pakpakile haruatne hoing no Watong ga tange tano tangesot hoken: \it “Iau ga tau leh no natigu tunaan me Isip.”\it* \p \v 16 Bia Herot ga ser leh bia ira ut na mintota ta ira tiding dal gate pet mei, ga manga ngalngaluan. Io, gom hartula bia da bu bing ira bulu na tunaan bakut, ing i te iruo tinahon ta diet ma ing mah di ga sigar kaha diet makaia Betlehem ma ira taman mah kaia hutet. Ga gil huo kanong gate ser leh ta ira ut na mintota tano pakana bung bia no tiding ga harapuasa. \v 17 Io, kaiken ira nianga no tangesot Ieremia ga tange ga hanuat tutun hoken, \q1 \v 18 “Dahat te hadade a ingana tiga nong aram Rama hutet Betlehem. \q1 A sunuah ma a tamat na tapunuk. \q1 Ira hatatnaan na Israel diet susuah pane ira nati diet, \q1 ma i malok bia da haiau ie, \q1 kanong diet te maat bakut.” \s1 Bia Herot gate maat Jisas dal tamaan ga haan uram Nasaret. \p \v 19 Io, menamur ta ing Herot gate maat, tiga angelo gar tano Watong ga hanuat gaam habarbarien Iosep kaia Isip. \v 20 Ma ga tange, “Nu tut ma nu lamus leh no nat na bulu ma no pawasine, ma mutal na tapukus uram Iudeia kanong ing diet ga walar bia diet na bu bing no nat na bulu, diet te maat.” \p \v 21 Io, Iosep ga taman tut, gom lamus leh no nat na bulu ma no pawasine, dal gaam haan baling tano hanuo Iudeia. \v 22 Ma bia Iosep ga hadade bia Akeleas gate kap leh no mauho tano ana sus Herot, bia na tamat na lualua na gil harkurai audiet ira Iudeia, ga burut bia na haan ukaia. Warah, God ga hakatom habalin ie ma tiga barbarien, kaik gaam haan tano hanuo Galili. \v 23 Ma ga kis tano taman di la kilkilam ie bia Nasaret. Ga ngan huo wara pakpakile haruatne hoing God ga tange ta ira tangesot hoken, \it “Da kilam bia a lup Nasaret ie.” \it* \c 3 \s1 Jon ga harharpir bia diet na lilik pukus waing diet naga taguro tano Mesaia. \r (Mak 1.1-8; Luk 3.1-18; Jon 1.19-28) \p \v 1 Io, namur, tiga pakana bung, Jon no ut na baptais ga hanuat aram ra hanuo bia, Iudeia. \v 2 Ma ga harpir kaia, “Muat na lilik pukus se ira numuat magingin sakena kanong no pakana bung tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God i te hutet.” \v 3 Ma ne Jon no tunotuno nong no tangesot Aisaia ga iangianga utana hoken, \q1 “Meram ra hanuo bia a ingana tiga nong i taatau, \q1 ‘Tagure no ngaas tano Watong, \q1 Gil hatakodas ie wara uno hinanhuat.’” \p \v 4 Ira kiniasine Jon di ga gil ma ra hina kamel, ma git taltalin ma tiga pala bulumakau. Ma git ienien kubawa ma git mame ra tiri na imara. \v 5 Ma diet meram tano tamat na pise na hala Ierusalem, diet makaia tano kidilona hanuo Iudeia, ma ira tamtaman bakut hutet tano taah Ioridaan, diet git hanahaan tupas ie. \v 6 Diet git hapuasne ira udiet magingin sakena, io namur Jon git baptais diet tano taah Ioridaan. \p \v 7 Ma bia Jon ga nes a haleng na Parisi ma Sadiusi diet ga hanhanuat ukaia ho ie wara kap baptais, ga tange ta diet, “A sakana ut na harabota muat! Sige ga hakatom muat bia muat na hilau sukun no harpidanau nong God i hutet bia na tar ie? \v 8 Gaar tahut bia muat na gil ira linge ing na haminas bia muat te lilik pukus! \v 9 Io, muat tange bia a bulumur tane Abraham muat, kaik muat haruat bia muat na hilau sukun nora harpidanau tane God. Iesen waak muat lik huo. Pa na tutun. Pai tamat na linge bia muat ira bulumur tane Abraham. Iau hinawase muat bia God i petlaar bia na hatahuat ta bulumur ta Abraham ta kaiken ra haat mon. \v 10 No matau ie ke ra bola daha, nong i taguro taar wara katkato hasur ira daha. Ma ira daha bakut, ing diet pai la huhuai ta tahut na hunue diet, na kato hasur ma na se tar ra ula iaah. \p \v 11 “Io, tikai na hanuat namur tagu ma i tamat tagu. Iau pai haruat bia ni kap ira pupunaak na kakine.\f + \fr 3.11 \ft Jon ga hirhir bia na gil iakan ra magingin ing tiga maris gaar gil tar tiga watong kanong Jisas i manga tamat sakit.\f* Iau baptais muat tano taah wara hapuasne bia muat te lilik pukus. Aie na baptais muat ma no Halhaliana Tanuo, ma ra iaah mah. \v 12 Ma i palim tar no uno sawol wara sese haut ira wit tano dadaip nong na puh se ira suruno ma ira parahona. Iesen ira tahut na pat na wit ing diet tirih ma diet puko suur, na reng hulungen ukai hora uno suuh na masur. Ma na se tar ira suruno ma ira parahona tano iaah kis.” \s1 Jon ga baptais ne Jisas. \r (Mak 1.9-11; Luk 3.21-22) \p \v 13 Io, iakano ra pakana bung Jisas ga hanuat meram Galili, gaam haan uras na taah Ioridaan bia Jon naga baptais ie. \v 14 Iesen Jon ga walar bia na tigal ie, gaam tange, “I takodas bia augu, nu baptais iau. Ho bibih u hanuat bia ni baptais ugu?” \p \v 15 Ma Jisas ga balui, “Nu haut leh mon baak iakan kaiken. I tahut bia dar na gil haruatne ira linge ing God i te bul bia i takodas.” Io, Jon um gaam haut. \v 16 Ma ing Jon ga baptais tar Jisas, Jisas ga hanan sot meram ra tingaan taah. Kaik at mon no mawe ga tapapos ma Jisas ga nas no Tanuo ta God ga hanhansur taar tana hoing tiga bun. \v 17 Ma di ga hadade a ingana tiga nong ga ianga suur meram ra ula mawe gaam tange, “Iakanin no Natigu, nong iau manga sip ie ma iau kanakana sakit tana.” \c 4 \s1 Sataan ga walaam Jisas. \r (Mak 1.12-13; Luk 4.1-13) \p \v 1 Io, no Tanuo gaam lamus leh Jisas uram ra hanuo bia, bia Sataan na walaam ie. \v 2 Ma bia Jisas ga hahal aihat sangahul na kidilona bung bakut, ga taburungan um. \v 3 Ma Sataan, no ut na harwalaam, ga hanuat gaam tange ta Jisas, “Kaia, ing bia a Nati God ugu, nu tange ta ke ra haat bia diet naga taar nian.” \p \v 4 Iesen Jisas ga balui, “Tiga harkurai gar ta God di ga pakat ie wara gaie mehet ira matanaiabar i tange bia, \it ‘Ira tunotuno diet pa na lon tano nian sen mon. Diet lon ta ira nianga i hanan suur tano hane God.’” \it* \p \v 5 Io, Sataan gaam lamus leh Jisas uram tano tamat na halhaliana pise na hala, Ierusalem. Gaam hatur Jisas ram naliu sakit tano ula hala tano tamat na hala na lotu. \v 6 Sataan gom tange tana, “Bia ing a Nati God ugu, kaia, nu karwas suur, kanong ira nianga tane God ing di ga pakat ie i tange hoken, \q1 ‘God na tule ira uno angelo wara utaam, \q1 diet na palim hatur ugu ma ira lima diet, \q1 waing pa nu sage ira kakim ra ula haat.’” \p \v 7 Jisas ga balui, “Tiga harkurai gar ta God di ga pakat ie wara gaie mehet ira matanaiabar i tange bia, \it ‘Waak muat walar no Watong, no numuat God.’” \it* \p \v 8 Io, Sataan ga lamus habaling Jisas uram naliu tiga tamat na uladih sakit. Gaam haminas ira kinkinis na tamat na lualua tano ula hanuo bakut ma ira udiet minamar. \v 9 Ma Sataan ga tange tane Jisas, “Kaike bakut iau ni tar se taam ing bia nu singa bukunkek ma nu lotu tupas iau.” \p \v 10 Jisas ga tange tana, “Sataan, haan laah! Tiga harkurai gar ta God di ga pakat ie wara gaie mehet ira matanaiabar i tange mah hoken, \it ‘Muat na lotu tupas no Watong no numuat God, ma aie sen mon muat na hanapu muat tana.’” \it* \p \v 11 Io, Sataan gaam haan sukun ie ma ira angelo diet ga me harahut ie. \s1 No hinanuat tane Jisas ga haruat ma tiga lulungo. \r (Mak 1.14-15; Luk 4.14-15) \p \v 12 Ma namur di ga halaka Jon no ut na baptais ra hala na harpidanau. Ma bia Jisas ga ser leh huo ga tapukus uram Galili. \v 13 Pa ga kis Nasaret, iesen ga hanut uram tano pise na hala Kapeneam i hutet tano tamat na taah kom Galili, narakoman tano hanuo Sebulon ma Napitali. \v 14 Ga ngan huo wara hatutun ira nianga tane God ing no tangesot Aisaia ga tange hoken, \q1 \v 15 “Muat tano hanuo Zebulon ma Napitali, \q1 muat tano ngasur ures ra tamat na taah kom, ma muat kaia ra gagena taah Ioridaan, \q1 ma muat mah tano hanuo Galili uta diet pai Iudeia, \q1 \v 16 muat ira matanaiabar ing muat la kiskis ra kankado, \q1 muat te nas a tamat na lulungo; \q1 ma muat ing muat la kis taar tano hanuo tano henai na minaat, \q1 tiga lulungo te hapalai muat.” \p \v 17 Tur leh ta iakano pakana bung Jisas ga harharpir hoken: “Muat na lilik pukus se ira numuat magingin sakena kanong no pakana bung tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God iakanik.” \s1 Jisas ga tau leh ira kaba ut na kap kirip. \r (Mak 1.16-20; Luk 5.1-11) \p \v 18 Bia ing Jisas ga hanahaan ra gagena no tamat na taah kom Galili ga nas leh airuo ut na kap kirip, dir tasin, ne Simon nong di kilam ie bia Pita, ma no tasine Andru, dir ga sase tiga uben. \v 19 Ma Jisas ga tange ta dir, “Bia mur na mur iau ma ni hausur mur wara soh tunotuno.” \v 20 Dir ga hansukun hagasiaan ira udir uben ma dir ga mur ie. \p \v 21 Ga haan hakari laah mekaia, gaam nas airuo mes na haratasin, Jemes no nati Sebedi, ma no tasine Jon. Dal tamaan ga kis taar tano mon ma dir ga tangtagure ira udir uben. \v 22 Jisas ga tau dir ma kaik at mon dir ga haan talur no mon ma no adir sus, dir gaam mur ie. \s1 Jisas ga harharpir ma ga halangalanga ira kaba minaset. \r (Luk 6.17-19) \p \v 23 Io, Jisas ga haan tano hanuo bakut Galili, gaam hauhausur narako ta ira udiet hala na lotu. Ma ga harharpir tano tahut na hinhinawas utano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai tane God. Ma ga halangalanga diet ta ira mangana minaset ing ga kabit diet. \v 24 Kaik no hinhinawas wara utana gaam haan hurbit tano hanuo bakut Siria. Ma ira matanaiabar diet ga kap hawaat ira mangana minaset ukaia hone Jisas. Ari ga ubal diet ra tamat na ngunungut, ari a sakana tanuo ga sosoha ta diet, ari a ngokngok, ma ari a pengpeng. Ma Jisas ga halangalanga diet. \v 25 Ma a tamat na matanaiabar me Galili, Dekapolis, Ierusalem, Iudeia, ma no hanuo tano mes na palpal tano taah Ioridaan, diet ga murmur ie. \c 5 \s1 Ira mangana tunotuno ing God na idane. \r (Luk 6.20-23) \p \v 1 Ma bia Jisas ga nas ira tamat na matanaiabar ga hanut uram tiga gagena uladih, gaam a kis napu. Ma ira uno bulu na harausur diet ga hanuat ukaia ho ie. \v 2 Ma ga haburen leh wara hausur diet hoken. \q1 \v 3 “Diet daan ing diet nunure bia diet manga supi ira linge meram ho God, \q1 kanong diet na sola tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God. \q1 \v 4 Diet daan ing diet tapunuk, \q1 kanong God na habalaraan diet. \q1 \v 5 Diet daan ing diet matien na tunotuno, \q1 kanong God na tabar diet ma ira tahut na linge ing gate tagure tar wara audiet. \q1 \v 6 Diet daan ing diet sip haitne ra magingin takodas, \q1 kanong God na banot ira udiet sinisip. \q1 \v 7 Diet daan ing diet marse ira mes, \q1 kanong God na marse diet. \q1 \v 8 Diet daan ing diet tutun tano matmataan ta God, \q1 kanong diet na nas God. \q1 \v 9 Diet daan ing diet la tartar malum, \q1 kanong God na kilam diet bia a natine diet. \q1 \v 10 Diet daan ing di helar ta diet pane ira magingin takodas, \q1 kanong diet na sola tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God. \v 11 Muat daan ing di tange hagahe muat, ma di helar ta muat, ma di tange ira sakana harabota uta muat wara gaiegu. \v 12 Ma muat na manga guama sakit kanong ira tamat na hunena ira numuat mangason kenam i kis taar ra mawe. Hokaiken di ga helar huo ta ira tangesot nalua. \s1 Diet ing ta God, diet haruat hoing ira sol ma ra lulungo mah kanong diet na harahut ma hapalaine ira tunotuno. \r (Mak 9.50; Luk 14.34-35) \p \v 13 “Muat hoing ira sol uta ira tunotuno. Sen bia ing i pataam ira dadas wara harahut tano sol, no uno dadas na hanuat balin hohe? Pai tale. I te linge bia um. I tale bia da sei ma da papasuane um ie. \p \v 14 “Muat hoira lulungo uta ira tunotuno. Io, tiga pise na hala aram ra uladih pai tale bia na mun. \v 15 Ma tikai mah pa nale halulungo no laam ma na tubus ie. Sen bia na bul haut ie bia na murarang ta diet bakut narako tano hala. \v 16 Hokaike at mon, i tahut bia ira numuat lulungo na murarang ta ira matmataan ta ira tunotuno, waing diet naga nes ira numuat tahut na tintalen ma diet naga pirhakasing no amuat Sus aram ra mawe. \s1 Jisas na hatutun ira harkurai tane God, ma nong i takodas harsakit sen mon na sola tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God. \p \v 17 “Pai tahut bia muat na lik bia iau te hanuat wara kapkap se ira harkurai tane Moses ma ira harausur ta ira tangesot. Iau pai hanuat bia ni kap se, sen bia iau te hanuat bia ni hatutun diet. \v 18 Io, muat nes baak! Ing bia no mawe ma no ula hanuo dir kis taar, pa na benben tiga nat na katon i manga hansik sakit ta ira harkurai tane Moses, tuk taar bia da pakile haruatne bakut diet. \v 19 Io, sige ta tikai na lake tiga natine tutun ta kaiken ra harkurai, ma na hausur mah ari a mes huo, aie na manga hansiksik ing bia na sola tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God. Iesen, sige ta tikai na mur kaiken ra harkurai, ma na hausur mah ari a mes huo, aie na manga tamat ing bia na sola ta iakano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God. \v 20 Ma muat lik bia ira tena harausur ta ira harkurai tane Moses ma ira Parisi diet manga takodas. Iesen iau tange ta muat bia muat pa na petlaar bia muat na sola tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God ing bia ira numuat magingin takodas pa na lua ta ira udiet. \s1 Nong i bala ngungut taar tano hinsakana, aie mon hoing nong i harubu bingibing bia. \p \v 21 “Muat gate hadade nong no harkurai tane Moses ga tange ta ira hintubu muat. Ga tange bia, \it ‘Muat pa na bu bing bia tiga tunotuno.’\it* Ma di ga tange mah, ‘Tiga nong i bu bing bia tiga tunotuno i tale mah bia da bul ie ra harkurai.’ \v 22 Sen iau at, iau tange ta muat bia sige tikai i ngalngaluan taar ta tiga hinsakana, i tale bia da lamus tar ie ra harkurai tano komiti. Ma bia sige tikai ing na tange taar tano hinsakana bia, ‘Ba ugu!’, io, i tale bia da lam tar ie tano harkurai tano kaunsil. Ma sige tikai ing na kilam no hinsakana bia, ‘A ba sokopi ugu!’ na tale mah bia na haan taar tano ula iaah. \p \v 23-24 “Io kaik, ing bia u wara tartar no num hartabar tane God aram tano suuh na bul hartabar, ma u lik leh ira bala ngungut ing no hinsakaam ga gil taam, nu waak ta baak no num hartabar, nu tapukus balin, mur naga haratakodas ma no hinsakaam. Namur um, nu tapukus ma nu tar no num hartabar tane God. \p \v 25 “Bia no hinsakaam i wara kapkap tar ugu ra harkurai, mur na haratakodas gasien mei ing bia mur hanahaan baak na ngaas. No hinsakaam kabi tar ugu tano ut na harkurai, ma no ut na harkurai na tar ugu ta nong i la balaure tar diet ing di ga wis kawase diet narako tano hala na harpidanau, ma aie na bul halaka ugu ra hala na harpidanau. \v 26 Io, hadade baak! Pa da hasur ugu ra hala na harpidanau tuk taar bia nu tar bakut ira num kunkulaan. \s1 I tale bia tikai na hagaha tinolen tano uno lilik mon. \p \v 27 “Muat gate hadade mah nong no harkurai tane Moses i tange bia, \it ‘Waak u noh tika ma tikai pai a num ie.’\it* \v 28 Sen iau at, iau tange ta muat, bia sige tikai i nes kalak tiga mes na hahin, io, i te gil ronga kanong i te noh tika ma iakano mes na hahin narako tano uno kidilona nilon. \p \v 29 “Kap se ira lilik ing na harango no num nilon. Tiga malalar hoken. Bia tiga mataam i harongane ugu, nu luar sei. I tahut dahin bia tiga subaan tano tamaim na panim laah. Sen bia pai manga tahut bia da ise no tamaim bakut tano ula iaah. \p \v 30 “Tiga malalar mah hoken. Bia no kata na limaam i harango ugu, nu kato kutus isei. I tahut dahin bia tiga subaan tano tamaim na panim laah. Sen bia pai manga tahut bia no tamaim bakut na haan taar tano ula iaah. \s1 Bia tikai na se no suana, aie no burena bia no suana na hagahe no tinolen. \r (Matiu 19.9; Mak 10.11-12; Luk 16.18) \p \v 31 “Muat gate hadade mah no harkurai tane Moses i tange bia, \it ‘Bia sige tikai i se no uno hahin, na pakat ta nianga palai utano udir palas tinolen ma na tar ie tano uno hahin.’\it* \v 32 Sen iau at, iau tange ta muat bia sige tikai i se no uno hahin nong pai noh tika ma tiga mes, io, aie no burena bia no uno hahin na noh tika ma tiga mes, kaik naga gil ronga. Ma sige nong na tole iakano hahin, aie i gil ronga mah kanong i te noh tika ma tiga mes, pai unoi. \s1 Waak u hasasalim wara hadadas ira num nianga. \p \v 33 “Muat gate hadade mah nong no harkurai tane Moses ga tange ta ira tubu muat. Ga tange bia, \it ‘Waak u sasalim harabota. Nu hatutun ira num sinsalim uram hone God.’\it* \v 34 Sen iau at, iau tange ta muat bia waak u hasasalim wara hadadas ira num nianga. Waak u hasasalim uram naliu kanong God i la kiskis kaia. \v 35 Ma waak u hasasalim ukai ra ula hanuo kanong bia God i la bubu tur taar tana. Ma waak u hasasalim ta tiga katon i halhaal, hoing Ierusalem, no pise na hala auno no Tamat na Lualua na Gil Harkurai. \v 36 Waak u hasasalim mah tano ulum kanong pai tale ugu bia nu pukusane tiga pakana hiim bia na ponpon bia na bungbung. \v 37 Sen bia, i tale bia nu haut mon bia nu harus. Bia nu tange tiga mes na mangana linge wara hadadas ira num nianga, io, u nunure bia i te hanuat mekaia tano Ut na Gil Sakena. \s1 Waak bia u tur bat ugu bia tikai i wara hagahe ugu. \r (Luk 6.29-30) \p \v 38 “Muat gate hadade nong no harkurai tane Moses i tange bia, \it ‘Ing bia u tut luar se no kalora matana tikai, da tut luar se mah tiga kalora mataam. Ma ing bia u tut dik se tiga pat na ngisena tikai, da tut dik se mah tiga pat na ngisem.’\it* \v 39 Sen, iau at, iau tange ta muat bia waak u tur bat ugu tano sakana tunotuno i wara hagahe ugu. Ing bia tikai i pasar no bobola haam tano palpal na kata, io, nu tar mah no palpal na kesa. \v 40 Ma ing bia tiga nong i sal tar ugu ra harkurai wara kapkap leh um no num maal, io, nu tar mah tiga mes na kiniasim tana. \v 41 Ing bia tikai i hapar ugu bia nu kap ira uno kinakap ukaia ta dahin, ma a talona hinahaan baak, io, nu kap hakari ira uno kinakap ta dahin baal. \v 42 Ma bia tikai i saring ugu ta tiga linge, nu bale se tar ie tana. Ma bia tikai i sip bia na saring leh baak tiga linge, nu bale tabaak ie tana. \s1 Dahat na sip mah ira adahat suk. \r (Luk 6.27-28, 32-36) \p \v 43 “Muat gate hadade mah no harkurai tane Moses i tange bia, \it ‘Nu marse tikai.’\it* Ma di ga tange mah bia, ‘Malentakuane ira am suk.’ \v 44 Sen iau at, iau tange ta muat bia muat na marse ira amuat suk ma muat na sasaring uta diet ing diet la hahelar ta muat. \v 45 Muat gil huo waing muat naga natine namuat Sus kenam ra mawe. I hatut no uno kasakes, waing na rang sare ira ut na sakena ma ira tahut mah. Ma i tule no bata ta diet ira ut na takodas ma ta diet ing diet pai takodas. \v 46 Ma ing bia muat sip sen mon ing diet la sipsip muat, God pa na balu pukus muat ma ta bilai na harharahut. Io, ira ut na kap takis, ing muat la nesnes diet bia a ut na sakena diet, diet la gilgil huo mah! \v 47 Bia muat pai haianga leh ing muat bala ngungut taar ta diet, io, muat pai gil ra tahut ta ke ra mes. Io, ing diet pai la nurnur ta God, diet mah, diet la gilgil huo! \v 48 Io, i tahut bia muat na takodas harsakit hoing namuat Sus kenam ra mawe i takodas harsakit. \c 6 \s1 Dahat na gil suhe ira udahat tahut na tintalen. \p \v 1 “Muat na harbalaurai bia waak muat pakile ira numuat tahut na tintalen tupas ne God taar ra matmataan ta ira matanaiabar waing diet na nas muat. Io, bia muat na gil huo, na pataie ta hunena ira numuat mangason ing na hanuat meram ra amuat Sus aram ra mawe. \p \v 2 Io, ing bia u tabar tiga maris, waak u gilgil ta linge wara hatalingaan diet tano num hartabar, hoing ira ut na harababo diet la gilgil narako ta ira hala na lotu ma ta ira ngaas mah. Diet la gilgil huo bia ira tunotuno na ru diet. Muat hadade baak! Diet te hatur kawase bakut leh at mon ira hunena ira udiet mangason. \v 3 Ma bia u tabar no maris, nu gil ie hoing bia no turaam hutet pa na nunure ing u gilgil. \v 4 Bia u gil huo, io, u te gil suhe mon ie. Ma no raam Sus, nong i la nasnas ing di la gilgil suhe, na tar no hunena ira num mangason taam. \s1 Waak dahat sasaring na harababo. \r (Luk 11.2-4) \p \v 5 “Bia muat sasaring, waak muat ngan hoira ut na harababo. Diet la sipsip bia diet na turtur narako ta ira hala na lotu ma diet na sasaring. Ma diet la sasaring ta ira katon mah ing ira matanaiabar diet la hanhanuat ukaia, waing ira tunotuno na nes diet. Muat hadade baak! Diet te hatur kawase bakut leh at mon ira hunena ira udiet mangason. \v 6 Iesen nu sasaring hoing bia diet pa na lat ugu. Tiga nianga harharuat hoken. Nu laka uram narako ra ngasiam ma nu banus no matanangas ma nu sasaring tupas naam Sus, nong tikai pai haruat wara nasnas ie. Ma no raam Sus, nong i la nasnas ing di la gilgil suhe, na tar no hunena ira num mangason taam. \v 7 Ma ing bia u sasaring, waak u halawaas bia mon ira num sinasaring hoing diet ing diet pai nurnur tane God. Io, diet lik bia ira matanaiabar na hadade diet ta ira udiet haleng na nianga. \v 8 Iesen, waak muat haruat ma diet, kanong namuat Sus i nunure tar ira numuat sunupi nalua bia muat pai sasaring baak. \v 9 Io, bia muat sasaring, muat na sasaring hoken: \q1 ‘Amehet Sus aram ra mawe, \q1 mehet sip bia da nes kilam no hinsaam bia i halhaal, \q1 \v 10 no num kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai na hanuat, \q1 ma bia da gil ira num sinisip kai ra ula hanuo, \q1 hoing di la gilgil aram ra mawe. \q1 \v 11 Mehet sip bia nu tabar mehet katin ma ira amehet nian ing i haruat ma tiga bung, \q1 \v 12 ma nu lik luban se ira numehet magingin sakena, \q1 hoing mehet te lik luban se ira magingin sakena di gil ta mehet. \q1 \v 13 Ma mehet sip mah bia nu balaure bat mehet ta ira harwalaam, \q1 ma nu kap pukus mehet tano Ut na Gil Sakena. \q1 [Io, anum no kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai, no dadas, ma no minamar hathatikai. Amen.]’ \m \v 14 Io, bia muat lik luban se ira magingin sakena di gil ta muat, no amuat Sus aram ra mawe na lik luban se mah ira numuat magingin sakena. \v 15 Iesen bia muat pai lik luban se ira magingin sakena ta ira mes, no amuat Sus mah pa na lik luban se ira numuat magingin sakena. \s1 Waak dahat hahal na harababo. Dahat na hahal tutun tane God. \p \v 16 “Io, bia muat hahal uram hone God, waak muat nanaas malahuan hoing ira ut na harababo diet la matamalahuan huo. Diet la gilgil huo wara haminas ta ira tunotuno bia diet haahal. Muat hadade baak! Diet te hatur kawase bakut leh at mon ira hunena ira udiet mangason. \v 17-18 Iesen bia u hahal uram hone God, nu limlimis timaan waing ira tunotuno diet pa na nes kilam ugu bia u haahal. Naam Sus sen mon, nong tikai pai haruat wara nasnas ie, na nas kilam ugu bia u haahal. Ma no raam Sus, nong i la nasnas ing di la gilgil suhe, na tar no hunena ira num mangason taam. \s1 Dahat na manga sip sen mon ira linge kenam ra mawe. \r (Luk 12.33-36; 16.13) \p \v 19 “Waak muat bul anumuat ta bunbulaan kai napu ing a ipas na hagahe ma na marota mah, ma ira ut na hisikoma diet na parok ira hala, diet naga kinau. \v 20 Iesen muat na bul ira numuat bunbulaan aram ra mawe ing a ipas pai haruat wara hagahe ma pa na marota, ma ira ut na hisikoma diet pai haruat bia diet na haan ukaia ma diet naga kinau. \v 21 Io, bia no num bunbulaan i kis taar he, no num kidilona nilon bakut i kis taar mah kaia. \p \v 22 “Ira mataam dir hoira lulungo wara hapalai ugu. Ing bia ira iruo mataam dir manga bilai, no num kidilona nilon bakut na manga palai. \v 23 Iesen bia ira iruo mataam dir sakena, na ngan hoing bia no num kidilona nilon i kankado. Iesen bia iakano palai i kis taar taam i te kankado, nu manga baaba sakit! \p \v 24 “Taie tikai i haruat wara tartaram ta ira iruo watong, na manga malok ta tikai ma na manga sip no mes, bia na hararot tikai ma na malentakuane no mes. Io, pai haruat bia muat na taram ta God ma ra kinewa mah. \s1 Waak dahat ngarngarau. Dahat na nurnur tane God. \r (Luk 12.22-31) \p \v 25 “Kaik, iau tange ta muat, waak bia muat ngarngarau uta ira numuat nilon bia asa ing muat na ien bia asa ing muat na mame. Ma waak bia muat ngarngarau mah uta ira palatamai muat bia muat na sigam ra sa. Io, ira numuat nilon i tamat ta ira nian ma ira tamai muat i tamat ta ira maal. \v 26 Muat na nes ira maan kenam ra mauho. Diet pai la saaso. Diet pai la kilkil hulungan nian. Diet pai la bulbul tanakurua mah. Iesen namuat Sus aram ra mawe i la tamtabar diet. Nes baak! Muat palai bia, tano sinisip ta God, muat manga tamat ta diet. \v 27 Muat ngarngarau warah? Waak muat gilgil huo! Bia muat na ngarngarau, pa na halawaas ira numuat nilon ta dahin. \p \v 28 “Ma muat ngarngarau pane ira kiniasi muat warah? Muat na nas ira puspusuno no ina naas. Diet pai papalim. Diet pai singit maal mah. \v 29 Iesen iau tange ta muat bia Solomon no tamat na lualua na gil harkurai ma ira uno tamat na minamar pa ga nanaas haruat ma ira puspusuno no ina naas. \v 30 Kaik, God i gil hamaririsuan ira pitoka nong i lon mon katin ma marakan da halo iaah mei. Bia i tutun ing God i gil huo tano pitoka, i tutun sakit bia na hasigam muat mah ma ira kiniasi muat. Maris! Pai patpatuan ira numuat nurnuruan! \p \v 31 “Io, waak um bia muat ngarngarau ma muat na tangtange bia, ‘Dahat na ien ra sa? Ma dahat na mame ra sa? Bia asa ing dahat na sigam?’ \v 32 Kaike ira linge, diet ing diet pai nurnur tane God, diet la sisilih pane. Iesen namuat Sus aram ra mawe i nunure tar bia muat supi kaike ra linge bakut. \v 33 Iesen nalua ta ira linge bakut, muat na hararot leh no magingin takodas ta God ma ira linge i haruat ma no uno kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai. Ma na tabar muat ma kaike ira linge bakut mah. \v 34 Io, waak muat ngarngarau katin ta ira linge umarakan mah. Ira tinirih umarakan, muat na waak diet wara umarakan. A mon tinirih at uta ira bung tikatikai. \c 7 \s1 Waak u kure hagahe no hinsakaam. God mah kabi kure ugu. \r (Luk 6.37-38, 41-42) \p \v 1 “Waak u kure hagahe no hinsakaam, God kabi kure ugu. \v 2 God na kure ugu hoing at mon u kure no hinsakaam. Ma ira mangana harkurai u gil tano hinsakaam, God mah na gil huo taam. \p \v 3 “Warah u nas no nat na pet na daha tano matana no hinsakaam ma pau lik leh baak no pokona daha ke hora mataam at? \v 4 Waak bia nu tange tano tasim bia, ‘Ni kap se no nat na pet na daha tano mataam.’ Pa nu gil huo kanong augu baak mah, a mon pokona daha i kis taar tano mataam. \v 5 A ut na harababo ugu! Nu kap se hanalua baak no pokona daha tano mataam at. Kaik, nugu nanaas timaan wara kapkap se no nat na pet na daha tano matana no hinsakaam. \p \v 6 “Ma waak muat se tar ira tahut na linge sakit, ing i halhaal tane God, ta ira paap ma ta ira bore. Diet kabi papaas suane mon. Ma diet kabi tahurus ma diet naga karat muat. \s1 Bia dahat na saring God, na tabar dahat ma ra bilai. \r (Luk 11.9-13) \p \v 7 “Io, bia nu sasaring nu hatur kawase iakan ra linge. Ma bia u sisilih, nu silihe tupas. Ma bia u pipidil, God na papos leh ugu. \v 8 Kaik huo, nong i sasaring na hatur kawase ira linge i saring. Ma nong i sisilih na silihe tupas ira linge i silsilihe. Ma nong i pipidil, God na papos leh ie. \p \v 9 “Sige ta muat i tale bia na tar tiga haat, bia ing no natine i saring nian? \v 10 Ma bia ing i saring kirip, na tabar balik ie ma tiga sui? \v 11 Ing bia muat ira ut na sakena, muat la nunure tar wara tamtabar ira nati muat ma ra bilai na linge, io, iakano i hamines bia no amuat Sus aram ra mawe i manga nunure tar wara tamtabar diet ing diet saring ie ma ra bilai na linge. \p \v 12 “Muat na gil ta ira mes hoing muat sip bia diet na gil tar ta muat. Iakan ra nianga, aie no suruno ta ira harkurai tane Moses ma ira harausur ta ira tangesot. \s1 Ira iruo mangana ngaas. \r (Luk 13.24) \p \v 13 “I tahut bia muat na haan laka tano ngaas i didisuan, kanong no ngaas tapegas tupas no hiniruo i malus ma haleng diet la murmur ie. \v 14 Iesen no ngaas tupas no nilon i didisuan, ma no uno matanangas a hansik ie. A bar hanawaan mon diet ing diet nas tupas leh ie. \s1 Dahat na harbalaurai ta ira tangesot harabota. \r (Luk 6.43-44) \p \v 15 “Muat na harbalaurai ta ira tangesot harabota. Tiga nianga harharuat hoken. Muat hoing ira sipsip. Ma diet ira tangesot harabota, diet na hanuat ma diet na hababo muat bia a bilai na sipsip mah diet, iesen bia a tamat na rakaia na paap mon diet ing diet la hanghagahe ira sipsip. \v 16 Muat na nas kilam diet ta ira udiet pinapalim hoing muat la nasnas kilam ira daha ta ira hunue diet. Muat pai dik ira gamara ta tiga daha i mon tukuluno. Ma muat pai kap mah ira papus ta ira hinau i mon tukuluno. \v 17 Hokaike at mon, ira bilai na daha diet na huai ira bilai na hunena. Ma ira sakana daha diet na huai ira sakana hunena. \v 18 Ma pai haruat bia tiga bilai na daha na huai ta malmalena hunena. Ma pai haruat mah bia tiga sakana daha na huai ta namnamien na hunena. \v 19 Ira daha i huai ma pai namnamien ira hunena, da kato hasur ma da se tar diet tano iaah. \v 20 Io, i tale bia muat na nas kilam mah diet ira tangesot ta ira audiet mangana pinapalim. \s1 Jisas pa na nunure diet ing diet pai mur tutun ie. \r (Luk 13.25-27) \p \v 21 “Taie bia diet bakut ing diet la kilkilam iau bia, ‘Watong! Numehet Watong!’ diet na sola tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God. Iesen diet sen mon ing diet la gilgil haruatne ing no agu Sus aram ra mawe i sip, diet na sola. \v 22 Ma bia no bung na harkurai na hanuat, a haleng diet na tange tagu bia, ‘Watong! Numehet Watong! Hohe um ta het? Mehet git iangianga na tangesot ma no num dadas. Ma mehet git hasur se ira sakana tanuo ma no num dadas. Ma no num dadas mah, mehet git gilgil haleng na dadas na gingilaan na kinarup mei. U biha?’ \v 23 Ma sen ni hinawase hamadaraas diet bia, ‘Iau pai le nunure tun at bia sige muat. Muat haan sukun iau! A sakana tunotuno muat!’ \s1 Sige no mintatona tunotuno ma sige tiga ba. \r (Luk 6.47-49) \p \v 24 “Io, sige tiga nong i hadade kaiken ra nugu nianga ma i gil huo, i haruat ma tiga mintatona tunotuno nong ga so hasur no uno hala uras napu ra ula haat. \v 25 Ga bata, ira taah ga taahit, ma no dadaip ga pupuh taar ta iakano hala, iesen pa ga tarupuk kanong ga manga so hasur ira kasong uras napu ra ula haat. \v 26 Iesen bia sige tiga nong i hadade kaiken ra nugu nianga ma pai gil huo, i haruat ma tiga gotgotuana tunotuno nong ga so hapagalo ta mon no uno hala. \v 27 Ga bata, ira taah ga taahit, no dadaip ga pupuh iakano hala, gaam tarupuk, ma ga tamadure sakasaka.” \s1 Jisas ga hausur diet ma no uno dadas at. \p \v 28-29 Ma ing bia Jisas gate hapataam nianga uta kaiken ra linge, ira tamat na matanaiabar diet ga karup ma diet ga urur ta ira uno harausur kanong ga hausur diet hoing tikai i te kap ra dadas kaik gaam tale bia na ianga huo, ma pataie hoing diet ira tena harausur ta ira harkurai tane Moses. \c 8 \s1 Jisas ga halangalanga tiga tunotuno nong a sakana minaset i kis tano tamaine. \r (Mak 1.40-45; Luk 5.12-16) \p \v 1 Bia Jisas ga hansur meram ra uladih, a tamat na matanaiabar diet ga mur ie. \v 2 Ma tiga tunotuno nong ga sam sakana minaset tano palatamaine ga hanuat gaam singa bukunkek menalua tane Jisas ma ga tange, “Nora Watong, iau palai bia u haruat wara halangalanga iau waing pa na tale bia da hahale habaling iau. Ma bia ing u sip, nu gil huo tagu.” \p \v 3 Io, Jisas ga sasangaha gaam sigire no tunotuno, ma ga tange, “Iau sip tar. Nu langalanga!” Kaik at mon no minaset ga pataam tano tunotuno. \v 4 Ma Jisas ga tange um tana, “Harbalaurai timaan! Waak bia nu hinawase ta tiga nong. Iesen nu haan ma nu haminas ugu tano ut na pakila lotu. Ma nu tar no hartabar haruat ma no harkurai tane Moses. Ma iakano hartabar na hinawas palai wara hatutun bia u te langalanga ma bia pai tale mah bia tikai na hatabune habaling ugu.” \s1 No tamat na nurnur tano umri. \r (Luk 7.1-10) \p \v 5 Io, bia Jisas gate haan laka taar tano pise na hala Kapeneam, tiga tamat na umri ta tiga matana ubane ga hanuat taar kaia ho ie, ma ga sasaring marmaris tana hoken. \v 6 “Nora watong, no nugu tultulai i noh taar kenam ra nugu hala. I kilingane ra tamat na ngunungut. Ma pai hamagile um ira tamaine.” \p \v 7 Io, Jisas ga tange tana, “Iau ni haan, nigi a halangalanga ie.” \p \v 8 Ma no tamat na umri ta tiga matana ubane ga tange balik tana bia, “Nora watong, maris, iau pai manga haut bia nu haan laka tano nugu hala kanong u tamat tagu. Sen bia nu tange mon num ta nianga ma no nugu tultulai na langalanga. \v 9 Iau tange huo kanong iau mah, iau palai bia tikai i kis taar tano kinkinis na harkurai. Ma na tule ta tikai bia na gil haruatne ira uno sinisip. Hoing mah iau. Ari a mes diet la kure tar iau, ma iau la kure tar diet tiga matana ubane. Iau tange ta tiga nong, ‘Haan,’ io, na haan. Iau tange ta tiga mes, ‘Mai,’ io, na hanuat. Ma iau tange tano nugu tultulai, ‘Gil kan,’ ma na gil ie.” \p \v 10 Ma bia Jisas ga hadade huo, ga karup, ma ga tange hoken ta diet ing diet ga murmur hanii. “Muat nes baak! Iau pai ga nas tikai nalamin kai Israel ing i dadas no uno nurnur hoing iakan. \v 11 Iau tange hapalai ta muat bia a haleng diet na hanuat mekaia ta ira katon bakut ma diet na kis tano gil nian tika ma ne Abraham, Aisak, ma ne Iakop tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God. \v 12 Iesen diet ing audiet tutun iakano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai, God na se hasur diet uras tano kankado. Io, kaia, diet na susuah ma diet na hatagiris ira ngise diet.” \p \v 13 Io, ma Jisas ga tange um tano tamat na umri, “Nu haan! Na ngan hoing u nurnur taar huo.” Ma no uno tultulai ga langalanga ta iakano pakana bung at mon. \s1 Jisas ga halangalanga ira tunotuno ma ga tule hasur se ira sakana tanuo. \r (Mak 1.29-34; Luk 4.38-41) \p \v 14 Ma namur Jisas ga haan laka tano ngasiane Pita. Ga nas no numune Pita ga noh taar ra ula suuh ma no malahau. \v 15 Io, Jisas ga palim no limana no hahin ma no malahau ga pataam sukun ie. Io, no hahin ga taman tut talur no suuh, gaam tur leh bia na tagure ira nian utane Jisas. \p \v 16 Bia gate matmatarahien um, ira matanaiabar diet ga kap hawaat haleng tunotuno ing ira sakana tanuo ga sosoha ta diet ukaia ho Jisas. Ma Jisas ga tule hasur se ira sakana tanuo ta diet ma ra nianga, ma ga halangalanga ira ina minaset. \v 17 Ga gil huo wara hatutun no nianga tano tangesot Aisaia i tange hoken, \q1 “Aie at ga kap leh ira audahat minaset, \q1 ma ga pusak leh ira audahat ngunngutaan.” \s1 Bia tikai i sip bia na murmur Jisas, na waak kapis ira mes na linge bakut. \r (Luk 9.57-62) \p \v 18 Bia Jisas ga nas ira tamat na matanaiabar ga tange ta diet bia, “Dahat na balos no taah kom uras tiga palpal.” \v 19 Sen tiga tena harausur ta ira harkurai tane Moses ga hanuat ukaia ho Jisas ma ga tange tana, “Tena harausur, iau ni murmur ugu ta ira katon bakut ing nu hanahaan kaia.” \p \v 20 Ma Jisas ga balui, gaam hinawasei bia, “Ira rakaia na paap, audiet mon munmun, ma ira maan aram ra mauho, a mon posi diet. Iesen bia Nong a Tunotunoi, taie ta ngasiana tus.” \p \v 21 Tiga mes mah, ta ira uno bulu na harausur, ga tange tana, “Nora Watong, nu haut se baak iau bia ni haan, nigi a bus no agu sus.” \v 22 Iesen Jisas ga hinawasei bia, “Nu murmur iau. Ma nu waak tar ira minaat bia diet na gil ira linge ing a mon minaat ine.” \s1 Jisas ga tigal no tamat na baiangin. \r (Mak 4.35-41; Luk 8.22-25) \p \v 23 Io, Jisas ga kawaas tano mon, diet ma ira uno bulu na harausur. \v 24 Ma tiga tamat na baiangin ga hanuat taar ta diet tano tamat na taah kom, gaam lagures mah. Ma ira pakananoh ga takap laka taar tano mon. Iesen Jisas ga kumkubaba. \v 25 Io, ira bulu na harausur diet ga haan, diet ga hangun ie, ma diet ga tange tana bia, “Watong, halon dahat! Dahat wara ruhruh!” \p \v 26 Ma Jisas ga balu diet, gaam tange bia, “Waak muat ra bunurut! Pai patpatuan ira numuat nurnur!” Io, Jisas ga taman tut, ga tigal hadadas no dadaip ma ira pakananoh, io, gaam manga malile harsakit. \p \v 27 Ma ira tunotuno diet ga karup ma diet ga hartiritiri ta diet hoken: “A mangana tunotuno ho bibih iakan? No dadaip ma ira pakananoh at mah, dir taram ie!” \s1 Jisas ga tule hasur se ira sakana tanuo taar ta ira bore. \r (Mak 5.1-20; Luk 8.26-39) \p \v 28 Ma Jisas gate hanuat kaia tiga palpal tano tamat na taah kom, tano hanuo audiet ira Gadaren. Io, airuo tunaan ing ira sakana tanuo ga sosoha ta dir, dir ga hansur mekaia ra matana haat na haratur, ma dir ga harsomane Jisas. Dir ga manga gotgot, kaik, taie ta tiga nong pai haruat bia na haan sakit ta iakan nora ngaas. \v 29 Ma dir ga kakongane, “Nati God, waak u kis na gil mir! Pai no pakana bung baak bia nu gil hangungut mir!” \p \v 30 Io, ma hutet dahin ta diet, a haleng na bore diet ga iaiaan kaia. \v 31 Ma ira sakana tanuo, diet ga ianga marmaris tane Jisas hoken: “Ing bia nu tule hasur se mehet ta dir, nu tule halaka mehet taar ta ira bore.” \p \v 32 Jisas ga tange ta diet, “Muat haan!” Io, diet ga suur laah ta dir, diet gaam sosoha balik ta ira bore. Ma ira bore bakut diet ga hilau suur tano ula habo, diet gaam konga tano tamat na taah kom. \v 33 Ma ira ut na balaura bore diet ga hilau laah, diet gaam hinawas kaia tano taman. Diet ga hinawas ta ira linge bakut ing ga hanuat ta diet, tika ma ira iruo tunaan ing ira sakana tanuo ga sosoha ta dir. \v 34 Io, diet bakut ta iakan ra taman, diet ga hansur wara harsomane Jisas. Ma bia diet ga nas ie, diet ga ianga marmaris tana bia na haan sukun no udiet sibaan. \c 9 \s1 Bia Jisas ga halangalanga tiga pengpeng, ga haminas bia i haruat wara sungsuge se ira magingin sakena. \r (Mak 2.1-12; Luk 5.17-26) \p \v 1 Jisas ga kawaas tano mon, gaam balos no tamat na taah kom ukaia tano uno pise na hala at. \v 2 Ma ari tunotuno diet ga kap hawaat tiga pengpeng tano kubena ukaia ho Jisas. Ma bia Jisas ga nas ira udiet nurnur ga tange tano pengpeng bia, “Tasigu, ira num magingin sakena i te pataam.” \p \v 3 Ma bia diet ga hadade hokaiken, ari ta diet ira tena harausur ta ira harkurai tane Moses, diet ga liklik kumaan ta ira bala diet bia, “Iakan ra tunotuno i tange hagahe God!” \p \v 4 Ma Jisas ga nunure kilam ira udiet lilik, gaam tange, “Waak muat lik kaike ra sakena! \v 5 Garum ta dir i malus? I malus bia ni tange bia ‘Ira num magingin sakena i te pataam,’ bia i malus bia ni tange, ‘Taman tut ma nugu haan’?\f + \fr 9.5 \ft I nanaas bia no kukuraina ta iakan ra buturkus hoken: na malus bia tikai na tange bia, ‘Ira num magingin sakena i te pataam.’ Na malus kanong i tale bia na tange bia mon. Ma pa na hirhir kanong taie ta linge wara haminas bia i te suge se tutun ira magingin sakena bia taie. Iesen i manga dadas bia nu tange bia, ‘Taman tut ma nugu haan!’ I dadas kanong bia ing pa na tut, nu hirhir. Io, na haminas bia taie num ta dadas ma u te harabota mon.\f* \v 6 Iesen iau ni hapalaine muat bia iakano dadas auno Nong a Tunotunoi. Kaik i haruat wara suge se ira magingin sakena kai ra ula hanuo.” Io, ga tange tano pengpeng, “Taman tut, kap leh no kubem ma nu haan ukaia ra ngasiam.” \p \v 7 Io, no tunotuno ga tut ma ga haan laah ukaia ra ngasiana. \v 8 Ma bia ira tamat na matanaiabar diet ga nas iakan, diet ga manga urur tane God. Ma diet ga pirlat ie kanong ga tar ra mangana dadas hokaiken ta ira tunotuno. \s1 Jisas ga tatau diet wara lilik pukus ing diet palai bia diet sakena. \r (Mak 2.13-17; Luk 5.27-32) \p \v 9 Ma bia Jisas ga hanahaan mekaia, ga nas tiga tunaan, no hinsana Matiu, ga kis taar tano hala na kap takis. Jisas ga tange tana, “Mur iau!” Ma Matiu ga taman tut ma ga mur ie. \p \v 10 Namur, bia Jisas ma ira uno bulu na harausur diet ga iaiaan kaia ra hala tane Matiu, ma haleng mah ira ut na kap takis ma ira sakantangunguan diet ga kis tika mei. \v 11 Ma bia ira Parisi diet ga nas hokaike, diet ga tange ta ira uno bulu na harausur bia, “Pai bilai bia Jisas i iaiaan tika ma kaike ira ut na kap takis ma ira mes na sakana tunotuno mah.” \p \v 12 Ma bia ing Jisas ga hadade ing diet ga tangtange huo, ga tange bia, “Ing diet langalanga timaan, diet pai supi ra ut na harhalon, iesen diet sen diet maset. \v 13 Muat na haan ma muat na silhe tupas no kukuraina ta iakan ra nianga tane God nong di ga pakat ie hoken: \it ‘Iau sip bia muat na marse ira tunotuno. Ma ing bia muat pai gil huo, iau pai manga sip bia muat na hartabar uram ho iau.’”\it* Ma Jisas ga tange balin, “Iau pa gale hanuat bia ni tatau muat ing muat lik bia a ut na takodas muat, iesen diet sen ing diet palai bia diet sakena.” \s1 Ira sigar linge tano hinanuat tane Jisas pai kis tika ma ari a tuarena lilik. \r (Mak 2.18-22; Luk 5.33-39) \p \v 14 Namur um, ira bulu na harausur tane Jon no ut na baptais ga hanuat ma ga tiri Jisas hoken: “Wara bih kaik mehet ma ira Parisi, het la hahal tupas God, iesen ira num bulu na harausur, pataie?” \p \v 15 Jisas ga balu diet hoken ma ra nianga harharuat. “Hohe bia ira wasire tano nian na hinartola diet na suah bia no marawaan nong i sigar tola i kis tika taar baak ma diet? Diet pa na gil huo kanong diet laro bia i kis taar baak ma diet. Iesen ta tiga bung namur, no marawaan i sigar tola, da kap leh ie sukun diet. Io, ta iakano bung diet na hahal kanong diet tapunuk. \p \v 16 “Taie ta tiga nong bia na dungut pakur ta tiga sigar katona maal taar tiga tuarena. Bia na gil huo no katon na sigar maal na diris ie bia ing di gis ie. Ma bia na diris ie, na tamarumut laah sukun no tuarena ma no mauho na manga tamat balik um. \v 17 Taie ta tiga nong mah bia na pintare ira sigar wain pai lalat baak ta ira tuarena pala taah ing di ga gil ma ra pala me ma i te tapagas. Ing bia na gil huo, ira wain na parok ira pala taah ma na bureng. Kaik no wain na sakena ma ira paline mah. Taie. Na pintare no sigar wain pai lalat baak tano sigar pala taah at. Io, dir bakut, dir na kis talona.” \s1 Jisas ga halangalanga no hahin i sam dadara ma no hinasik i noh na minaat taar. \r (Mak 5.21-43; Luk 8.40-56) \p \v 18 Ma bia Jisas ga tangtange baak kaike ira linge ta diet, tiga watong audiet ira Iudeia ga hanuat ukaia ho ie, gaam singa bukunkek, ma ga tange, “No nat na hahigu i te noh na minaat taar um. Iesen, nu mai, nu a bul no limaam tana, ma na lon.” \v 19 Ma Jisas ga taman tut tika ma ira uno bulu na harausur, diet gaam mur ie. \p \v 20 Io, tiga hahin kaia ga sam dadara a sangahul ma iruo na tinahon. Ga hanuat menamur u Jisas, gaam sigire no ngus na kiniasine. \v 21 Ga gil huo kanong ga lik hoken: “Bia ni sigire mon no kiniasine ni langalanga.” \p \v 22 Io, Jisas ga tahurus gaam nas ie ma ga tange tana bia, “Natigu, no num nurnur i te halon ugu.” Ma kaik at mon no uno minaset ga haan talur ie. \p \v 23 Ma bia Jisas ga haan laka tano ngasiana no watong, ga nas ira tamat na matanaiabar diet ga harharat ma no sunuah. Ma ari diet ga puhpuh ira tulaal hoing diet la gilgil ta ira minaat. \v 24 Io, ga tange ta diet, “Muat hansur! No hinasik pai maat. I kubaba mon.” Ma diet ga kurus balik ie. \v 25 Ma namur ta ing di gate hasur se ira matanaiabar, Jisas ga palim no limana no hinasik ma no hinasik ga taman tut. \v 26 Ma no hinhinawas uta iakan ga haan ta ira tamtaman bakut ta iakano hanuo. \s1 Jisas ga hananaas airuo pulo ma ga tule hasur se no sakana tanuo tano ngulo. \p \v 27 Ma bia Jisas ga haan laah mekaia, airuo pulo dir ga mur ie. Ma dir ga kakonga bia, “Tubu Dawit, nu marse mir!” \v 28 Ma bia Jisas ga haan laka tiga hala, kaike ira iruo pulo dir ga haan tupas ie ma Jisas ga tiri dir hoken: “Mur nurnur tagu bia iau haruat wara halangalanga mur?” \p Dir ga balui, “Masa, Watong.” \p \v 29 Io, Jisas ga sigire ira mata dir, gaam tange, “Hoing at mon mur nurnur taar huo, na hanuat ta mur.” \v 30 Ma ira mata dir ga tapapos. Jisas ga hakatom hadadas dir bia, “Waak mur hinawase tikai ta iakan ra linge!” \p \v 31 Iesen dir ga hansur ma dir ga hinawas hurhurbit utane Jisas ta ira taman bakut ta iakano hanuo. \p \v 32 Ma bia dir ga hanhansur di ga lamus hawaat tiga tunotuno ukaia hone Jisas, a nguloi, kanong a sakana tanuo ga sosoha tana. \v 33 Ing Jisas gate tule hasur se no sakana tanuo tana, no ngulo ga ianga um. Ma no tamat na matanaiabar diet ga karup, diet gaam tange, “Dahat pa git nasnas ta linge hokaiken kai Israel.” \p \v 34 Iesen ira Parisi diet ga tange, “I tule hasur se ira sakana tanuo ma no dadas tano lualua audiet ira sakana tanuo.” \s1 Taie ta haleng bia diet na lamus pukus ira tunotuno tupas God. \p \v 35 Jisas ga haan ta ira tamtaman ma ira hala na lotu bakut audiet ira Iudeia, gaam hausur ma ga harpir utano tahut na hinhinawas tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai tane God. Ma ga halangalanga mah ira tunotuno ta ira udiet mangana minaset. \v 36 Ma bia ga nas ira tamat na matanaiabar ga manga marmaris ta diet kanong ari di ga hagahe diet ma taie ta harharahut ta diet. Ga nas bia diet ga ngan hoira sipsip ing taie ta ut na harbalaurai uta diet. \v 37 Io, ga tange ta ira uno bulu na harausur, “A haleng na nian i te matuko, iesen a bar hanawaan mon ira ut na kinkilaan. \v 38 Io, muat na saring nong auno ira matuko na nian, naga tule a mon ut na kinkilaan taar tano uno lalong.” \c 10 \s1 Jisas ga tar ra dadas ta ira uno apostolo. \r (Mak 3.13-19; Luk 6.12-16) \p \v 1 Io, bia Jisas ga tatau leh ira uno sangahul ma iruo na bulu na harausur ukaia ho ie, gaam tar no dadas ta diet waing diet naga harkurai ta ira sakana tanuo wara tultule hasur se diet ma waing diet naga halangalanga ira tunotuno ta ira mangana minaset. \v 2 Ira hinsa diet ira sangahul ma iruo apostolo ken. No luena, ne Saimon (nong di la kilkilam ie bia Pita) ma no tasine ne Andru; ne Jemes no nati Sebedi, ma no tasine ne Jon; \v 3 Pilip ma Batalomiu; Tomaas ma Matiu no ut na kap takis; Jemes no natine Alpias, ma Tadius; \v 4 ma tika ma diet, ne Saimon, nong di ga kilam ie bia no Selot,\f + \fr 10.4 \ft I nanaas bia di ga kilam ie huo kanong aie tikai ta diet ing diet git sipsip bia Israel na tur sen sukun Rom waing Rom pa na kure diet.\f* ma Iudas Iskariot nong na tar se Jisas. \s1 Jisas ga hapalai ira apostolo tano udiet hinahaan. \r (Mak 6.7-13; Luk 9.1-6) \p \v 5 Jisas ga tule harbasiane kaiken ra sangahul ma iruo, gaam tibe timaan taar ta diet hoken: “Waak muat haan nalamin ta diet ing diet pai Iudeia. Ma waak muat laka tiga taman audiet ira Samaria. \v 6 Sen bia muat na haan ta ira Israel ing diet hoira sipsip ing diet te haan baas wara rakaia. \v 7 Ma ing bia muat haan, muat na harharpir hoken: ‘No pakana bung tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God i te hutet.’ \v 8 Muat na halangalanga ira ina minaset. Muat na halon ira minaat. Muat na halangalanga mah diet ing a sakana minaset i kis ta ira palatamai diet waing pa na tale bia da hahale habaling diet. Ma muat na tule hasur se ira sakana tanuo ta ira tunotuno. Muat te hatur kawase bia kaike ra dadas mekai ho iau. Muat pai kul. Io, muat na hartabar bia mah, ma pa da kul ta muat. \v 9 Waak muat kapkap ta kinewa tika ma muat. \v 10 Ma waak muat kap tiga raat tano numuat hinahaan. Muat pa na kap ta kiniasi muat bia ta pala lamaas na kaki muat wara harkios. Ma waak muat kap tiga mes na buko mah. Muat pa na gil huo kanong nong i papalim, i tahut bia da tar ira linge tana ing i supi. \p \v 11 “Bia muat na hanuat ta tiga taman bia pise na hala sa, muat na laka ma muat na nanaas ta tiga tahut na tunotuno kaia. Ma muat na kis tika mei tuk taar tano bung ing muat na haan laah baling. \v 12 Bia ing muat na haan laka tano hala ta iakano tunotuno, na tahut bia muat na sip bia a malum na kis tana. \v 13 Ma bia diet ta iakano hala, diet balaure timaan muat, muat na waak tar no numuat sinisip bia a malum na kis taar ta diet. Iesen bia ing taie, muat na lik luban se no num nianga na haridaan bia a malum pa na kis taar ta diet. \v 14 Ma bia pa di bale leh muat tiga taman, ma pa di taram mah ing muat pirpir, ing muat hanan laah sukun iakano taman bia iakano hala, muat na hatidir se tar ira pulungar ta ira lapara kaki muat. Muat na gil huo wara haminas ta diet bia diet te gil ra sakena ta muat. \v 15 Muat hadade timaan! Muat palai taar bia God na gil tiga tamat na harpidanau ta Sodom ma Gomora tano pakana bung na harkurai nong na hanuat namur. Iesen no harpidanau ta iakano taman nong pa na bale leh muat, na manga tamat ta ira udir harpidanau. \s1 Dahat pa na ngarngarau bia dahat na kap ira ngunngutaan wara gaie Jisas. \r (Mak 13.9-13; Luk 21.12-17) \p \v 16 “Muat hadade timaan! Iau tultule muat hoira sipsip ukaia nalamin ta ira tamat na rakaia na paap. Io kaik, i tahut bia muat na keskes hoira taragau ma muat na tahut hoira bun. \v 17 Muat na balaure muat ta ira tunotuno. Da lamus tar muat ta ira subaan wara harkurai ma da hamidaak muat narakoman ta ira udiet hala na lotu. \v 18 Ma da lam tar muat bia muat na tur ra harkurai nalua ta ira ut na harkurai ma ira tamat na lualua na gil harkurai wara gaiegu. Ing bia diet gil huo muat na hinawas palai ta diet. Ma muat na hinawas palai ta diet mah, diet pai Iudeia. \v 19-20 Ma bia da palim kawase muat, waak muat ra nginarau bia asa ing muat na tange. Muat na tange at mon ira sa ing i hanuat ta muat ta iakano pakana bung, kanong pai numuat kaike ra nianga. No Tanuo meram naliu ho namuat Sus, iakano i iangianga. \p \v 21 “Ira tunaan diet na bale se ira tasi diet balin waing da bu bing diet. Ma ira adiet sus ira bulu, diet na gil mah huo ta ira nati diet. Ma ira bulu diet na manga patnau ta ira adiet sus ma ira pawasi diet waing da bu bing ira adiet sus ma ira pawasi diet. \v 22 Ira tunotuno bakut diet na malentakuane muat wara gaiegu, sen bia nong i tur dadas tuk ra hauhawatine, God na halon ie. \v 23 Ing bia diet na hagahe muat tiga taman, muat na hilau taar tiga mes na taman. Muat hadade baak! Muat pa na haan bakut baak ta ira tamtaman ta Israel, nalua bia ing Nong a Tunotunoi na hanuat. \p \v 24 “Tiga bulu na harausur pai tamat ta dir ma no uno tena harausur. Ma no tultulai pai tamat tano uno watong. \v 25 I haruat bia no bulu na harausur na ngan hoing no uno tena harausur, ma no tultulai hoing no uno watong. Bia di te kilam no watong tano huntunaan bia aie Belsebul, no sakana tanuo, io, ira uno subulo da manga kilam hagahe at um diet. \s1 Waak dahat burte ira tunotuno mon. Dahat na burte God. \r (Luk 12.2-7) \p \v 26 “Io, waak muat burte diet ira tunotuno, kanong asa ing i pupulus taar na tapalas, ma asa ing i susuhai taar na harapuasa. \v 27 Ma ing bia iau hinawase muat ta tiga linge ra kankado, muat na tange ie ra palai. Ma asa ing iau te hamurungo tar muat me, muat na kakongane ra matmataan na haruat. \v 28 Waak muat burte diet ing diet la bubu bing ira tunotuno mon, ma diet pai tale wara bubu bing ira tanuo muat. Iesen i tahut bia muat na burte ne kananam naliu nong i haruat bia na haliare no tunotuno tika ma no tanuana narako tano ula iaah. \v 29 A hansik na kinewa mon i haruat bia nu kul airuo seek. Iesen pai tale bia tikai na puko napu bia ing namuat Sus pai haut. \v 30 Hokaik mah muat. No amuat Sus i manga nunure muat. Ma i palai taar ta muat kanong i nunure mah ira winawas ta ira pakana hi muat ta ira ulu muat. \v 31 Io, waak muat burburut, kanong no numuat lon i manga tamat ta ira seek. \s1 No num nianga i haminas no num nurnur. \r (Luk 12.8-9) \p \v 32 “Sige tikai i hinawas palai ra matmataan ta ira tunotuno bia auno iau, io, iau mah, ni hinawas palai utana ra matmataan ta Mama aram ra mawe. \v 33 Iesen sige tikai i harus ise iau ra matmataan ta ira tunotuno, io, iau mah, ni harus isei ra matmataan ta Mama aram ra mawe. \s1 Dahat na lik hatamat Jisas ma waak um ira mes na linge. \r (Luk 12.51-53; 14.26-27) \p \v 34 “Waak muat lik bia iau te hanuat bia a malum na kis harbasia ta muat. Taie. Iau pai hanuat hokaike. No nugu hinanuat no burena wara hinarubu. \v 35 Iau te hanuat bia \q1 ‘no tunaan na tur talur no ana sus, \q1 no hinasik mah, no pawasine, \q1 ma no hahin na tur talur no enana. \q1 \v 36 Ma no suk nana tiga tunotuno na hanuat mon mekaia tano uno hatatamaan at.’ \p \v 37 “Bia sige tikai, no uno sinisip ta tiga mes i tamat ta ing i sip iau, io, pai haruat bia na mur iau. Pai tahut bia no uno sinisip tagu i hansik ta ing i sip no ana sus, no pawasine, no uno bulu na tunaan, no nat na hahine, bia sige mah. Pai haruat wara murmur iau. \v 38 Bia sige tikai pai pusak no uno kabai ma pai mur iau, pai haruat bia no nugu harwis ie. \v 39 Sige tikai i palim kawase no uno nilon, na ber tano uno nilon tutun. Ma sige tikai i bale se tar no uno nilon wara gaiegu, na hatur kawase no uno nilon tutun. \s1 Sige tikai i bale leh ira tultulai tane Jisas na hatur kawase no hunena no uno mangason. \r (Mak 9.41) \p \v 40 “Sige i bale leh muat, i bale leh iau. Ma sige i bale leh iau, i bale leh nong ga tule iau ukai. \v 41 Sige i bale leh tiga tangesot kanong aie tiga tangesot, na hatur kawase a hunena no uno mangason hoira tangesot. Ma sige i bale leh tiga ut na takodas kanong aie tiga ut na takodas, na hatur kawase a hunena no uno mangason hoira ut na takodas. \v 42 Io, muat hadade baak! Bia sige tikai i hamamo tiga maris ma tiga gingop na taah madahon kanong aie anugu tiga bulu na harausur, io, no hunena no uno mangason pa na panim laah.” \c 11 \s1 Jisas ga pirhakasing Jon no ut na baptais. \r (Luk 7.18-35) \p \v 1 Bia ing Jisas gate hapataam no uno hausur ta ira uno sangahul ma iruo na bulu na harausur, ga haan laah makaia wara hausur ma harpir ta ira udiet tamtaman. \p \v 2-3 Ma ne Jon no ut na baptais ga kis ra hala na harpidanau. Ma bia ga hadade uta ira pinapalim tane Krais, Jon ga tule ira iruo ta ira uno bulu na harausur at bia dir na tiri Jisas hoken: “Augu nong mehet la kiskis kawasei bia na hanuat, bia mehet na kis kawase baak tiga mes?” \p \v 4-5 Io, Jisas ga balu dir, “Mur na tapukus, mur na hinawase ne Jon ing mur hadade ma ing mur nas, bia \it ira pulo diet nanaas, \it*ira pengpeng diet hanahaan, diet ing diet sam ra sakana minaset ta ira palatamai diet, diet langalanga, ira talinga bau diet hadoda, ira minaat diet lon baling, \it ma no nianga na harharpir utano tahut na hinhinawas i haan tupas ira maris.\it* \v 6 Diet daan ing pai iruo ira udiet lilik utagu.” \p \v 7 Bia ira iruo bulu na harausur tane Jon dir ga hanhan laah, Jisas ga hinawase no tamat na matanaiabar utane Jon hoken: “Bia muat ga haan ukaia ho Jon uram ra hanuo bia, muat ga lik bia muat na nes sa? Muat ga nunure bia a mangana tunotuno sa ie. Aie pai la kikios lilik hoira tingari ing i la iaioh hurbit tano dadaip. \v 8 Ma bia muat ga haan wara hanhadadei, muat ga nunure tar bia pai la singsigam ta bilai na kiniasine. Taie. Diet ing diet la singsigam ira bilai na maal ing ira matana i tamat, diet la kiskis ta ira hala na watong. \v 9-10 Sen bia ing muat ga haan wara nasnas ie, muat ga palai bia muat na nas tiga tangesot. I tutun. Iesen i tamat mah ta ira tangesot, kanong aie mon, ing di ga pakat ira nianga tane God utana, i tange hoken, \q1 ‘Iau ni tule no nugu ut na kap nianga menalua tano num hinanhuat, \q1 Nong na tagure no num ngaas.’ \p \v 11 “Muat hadade baak! Jon no ut na baptais i tamat ta ira tunotuno bakut ing diet ga lon ta iakan ra ula hanuo. Iesen sige tiga nong ta muat i manga hansiksik narako tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God, i tamat tane Jon. \v 12 Tano bung Jon no ut na baptais ga haburen no uno harpir tuk taar katin, no kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God i te hanhanuat ma ra tamat na dadas. Ma ira ut na baso diet ras leh ie. \v 13 Io, ira harkurai tane Moses ma ira nianga ta ira tangesot, di ga hinhinawas uta iakano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai tuk taar tano pakana bung tane Jon. \v 14 Ma bia ing muat na nurnur ta kaike ra hinhinawas, io, na palai ta muat bia Jon aie mon ne Elaija nong dahat ga kis kawase no uno hinanuat. \v 15 Bia ing u haruat wara hadade kilam kaiken ra nugu nianga, nu taram ie. \p \v 16 “Bia iau ni ianga harharuat uta ira tunotuno katin, iau ni tange hohe? Io, ni hinawase muat. Diet hoing ira nat na bulu ing diet sip bia ira mes na mur diet. Diet kis hurlungen tiga katon ma diet hartawi harbasia ta diet hoken, \q1 \v 17 ‘Mehet pasar no kudu iesen muat pai mangata; \q1 Mehet inge marmaris iesen muat pai suah.’ \m \v 18 Hokaike at mon diet pa ga guama mah tane Jon. Bia Jon ga hanuat, ga hahal ma pa ga mame ta wain. Kaik diet gaam tange hagahei bia, ‘A sakana tanuo i sosoha tana.’ \v 19 Ma bia Nong a Tunotunoi ga hanuat, ga iaiaan ma ga mama wain. Ma diet ga tange utana bia, ‘A tabi kas na balana ma a ut na minom ie. Ma a hinsakana diet ira ut na kap takis ma ira mes na sakana tunotuno.” Io, Jisas ga tange baling bia, “Diet tange huo iesen iau tange bia ira magingin ta ira ut na mintot diet na hamines bia no mintot ta God i takodas.” \s1 Jisas ga tibe pinpin diet ing diet pa ga lilik pukus. \r (Luk 10.13-15) \p \v 20 Ma Jisas ga tibe pinpin ira tamtaman ing gate gil ira haleng na dadas na gingilaan na kinarup kaia ho diet, kanong diet pa ga lilik pukus. \v 21 Ga tange hoken: “Maris ta muat me Korasin, na kabit muat! Maris mah ta muat me Betsaida, na kabit muat! Bia di gor gil ira dadas na gingilaan na kinarup kaia Tair ma Saidon, hoing iau te gil ta mur ira iruo taman, io, dir gor te lilik pukus. Dir gor te bul hagasiaan ira bilingana put na maal ma dir gor te mormor ma ra tahuna iaah wara haminas bia dir te lilik pukus. Iesen dir pa ga gil huo! \v 22 Muat hadade baak! God na gil tiga tamat na harkurai ta Tair ma Saidon tano pakana bung na harkurai nong na hanuat namur. Iesen na gil tiga tamat na harkurai sakit ta mur Korasin ma Betsaida. \v 23 Ma muat me Kapeneam, waak muat lat ira hinsa muat uram ra mawe! Muat na hansur uras napu ra subaan ta ira minaat! Bia daga gil ira dadas na gingilaan na kinarup kaia Sodom hoing iau te gil ta muat, io, gor kis taar at tuk taar katin. \v 24 Muat hadade baak! God na gil tiga tamat na harkurai ta Sodom tano pakana bung na harkurai nong na hanuat namur. Iesen na gil tiga tamat na harkurai sakit ta muat me Kapeneam.” \s1 Diet ing diet hamaan ra tinirih diet na kap ra sinangeh. \r (Luk 10.21-22) \p \v 25 Ta iakano pakana bung Jisas ga tange bia, “Iau pirlat ugu Mama, a Watong aram ra mawe ma kai mah napu, kanong u ga suhe kaiken ra linge ta diet ira ut na mintota ma u ga hapuasne ta diet ing diet pai mintota. \v 26 Masa, Mama! U ga gil huo kanong u guama bia na ngan huo. \p \v 27 “Mama gate tar se bakut ira linge tagu. Taie ta nong pai nunure no Natine. Nana Sus sen mon. Ma taie ta nong pai nunure nana Sus. No Natine sen mon, ma diet mah, ing no Natine i wara hapuasnei ta diet. \v 28 Muat bakut ing i ubal muat ira tirih na kinakap, muat mai ukai ho iau, ma ni hasangeh muat. \v 29 Muat na kap usurane ira nugu hausur ma muat naga harausur ine, kanong iau tiga matien na tunotuno ma iau haan napu mah iau. Ma muat na hatur kawase ra sinangeh ta ira numuat kidilona nilon. \v 30 I tahut bia muat na gil huo kanong ira nugu hausur i malus ma pai dadas wara murmur iau.” \c 12 \s1 Jisas i tamat tano Bung na Sinangeh. \r (Mak 2.23-28; Luk 6.1-5) \p \v 1 Tiga Bung na Sinangeh Jisas ma ira uno bulu na harausur diet ga hanan haan nalamin tano lalong na wit. Ma ira uno bulu na harausur diet gate taburungan, diet gaam rarus ari a pat na wit, ma diet gaam ienien. \v 2 Bia ira Parisi diet ga nes huo, diet ga tange tane Jisas, “Nas baak! Ira num bulu na harausur diet lake no harkurai utano Bung na Sinangeh.” \p \v 3 Ma Jisas ga tange ta diet, “Muat gate was tar ing Dawit ga gil, ing ga taburungan, diet ma ira uno harwis. \v 4 Io, Dawit ga laka tano hala tane God ma diet ma ira uno harwis diet ga ien no beret di gate tabar God mei. No harkurai i tange bia ira ut na pakila lotu sen mon, diet na ien iakano beret, ma ira mes taie. \v 5 Iesen muat gate was tar ira harkurai tane Moses. Ma kaike ra harkurai i haminas uta ira pinapalim ta ira ut na pakila lotu narakoman tano tamat na hala na lotu. Bia ing diet gil ira udiet pinapalim tano Bung na Sinangeh i hoing bia diet la kutkutus no harkurai tano Bung na Sinangeh. Iesen taie tiga nong na lik bia diet ronga. \v 6 Iau tange ta muat, tiga tunotuno kai i tamat tano tamat na hala na lotu. \v 7 No nianga tane God i tange bia, \it ‘Iau sip bia muat na marse ira tunotuno. Ma ing bia muat pai gil huo, iau pai manga sip bia muat na hartabar uram ho iau.’\it* Bia muat ira Parisi naga palai tano kukuraina ta iakan ra nianga, muat pa gor tibe pinpin diet ing diet pai ronga. \v 8 Io, Nong a Tunotunoi i kure no Bung na Sinangeh.” \s1 I haruat bia da pakile ra tahut tano Bung na Sinangeh. \r (Mak 3.1-6; Luk 6.6-11) \p \v 9 Io, Jisas ga haan talur iakano katon, gaam haan laka taar tano udiet hala na lotu ira Iudeia. \v 10 Ma tiga tunotuno ga lima mat ga kis taar kaia. Ari diet ga kis taar mah kaia ing diet ga sip bia diet na tung Jisas. Io kaik, diet gaam tiri ie hoken: “I takodas bia da halangalanga ira ina minaset tano Bung na Sinangeh bia taie?” \p \v 11 Ma Jisas ga tange ta diet, “Bia tikai aun tiga me i puko suur tiga lulur ra Bung na Sinangeh, a tutun bia na haan at ma naga kap haut leh ie. \v 12 Muat palai bia tano sinisip ta God, muat manga tamat ta ira me. Io kaik, i takodas bia da pakile ira tahut na pinapalim tano Bung na Sinangeh.” \p \v 13 Ma Jisas ga tange um tano lima mat, “Tul se no limaam!” Ga tul sei, gaam tahut baling honong tiga mes na limana. \v 14 Iesen ira Parisi diet ga suur laah tano hala na lotu audiet ira Iudeia, diet gaam wawor tika bia diet na bu bing Jisas hohe. \s1 God ga gilamis Jisas bia aie no uno tahut na tultulai. \p \v 15 Bia Jisas ga palai ta ira lilik ta diet ira Parisi, ga haan talur iakano taman. Ma a halengin diet ga mur ie, gaam halangalanga ira udiet ina minaset. \v 16 Ma ga hakatom diet bia diet pa na hinawase ta tiga nong bia sige ie. \v 17 Kaike ra linge ga hanuat wara hatutun no nianga nong God ga tange tano tangesot Aisaia hoken: \q1 \v 18 “No nugu tultulai iakan, nong iau ga gilamis ie. \q1 Iau manga sip ie ma iau kanakana tana. \q1 Iau ni bul no Tanuagu tana, \q1 ma na harharpir tano nugu taktakodas na lilik ta ira hunhuntunaan tano ula hanuo. \q1 \v 19 Pa na hargor ma tiga nong. Pa na kakonga haan. \q1 Pa na iangianga naliu ta ira matanaiabar ta ira ngaas. \q1 \v 20 Na marse ira maris, \q1 ma pa na hagahe ira malahahin, \q1 tuk taar bia no nugu takodas na lilik na tur nalua. \q1 \v 21 Ma ira hunhuntunaan tano ula hanuo, diet na so ira udiet lilik tana bia na tabar diet ma ira bilai na haridaan.” \s1 Jisas ga haminas bia pa ga tule hasur se ira sakana tanuo ma no dadas ta Sataan. \r (Mak 3.20-30; Luk 11.14-23) \p \v 22 Ma di ga lam hawaat tiga tunaan ukaia ho Jisas. A puloi ma a ngulo mah ie kanong a sakana tanuo gate sosoha tana. Ma Jisas ga halangalanga ie, kaik gaam ianga ma gaam nanaas mah. \v 23 Ma ira tunotuno diet ga karup ma diet ga tange bia, “Pai no tubu Dawit dak iakan?” \p \v 24 Iesen bia ira Parisi diet ga hadade huo, diet ga tange, “Jisas i haruat mon wara tultule hasur se ira sakana tanuo kanong Belsebul no watong audiet ira sakana tanuo i te tar ra dadas tana kaik gi gilgil huo.” \p \v 25 Io, Jisas ga nunure ira udiet lilik, gaam tange ta diet ira Parisi hoken: “Bia tiga huntunaan pai tur tika, ari a mes diet na hamau no taman. Ma bia tiga taman bia tiga hatatamaan, bia diet pai tur tika, diet pa na tur dadas. \v 26 Bia Sataan i tule hasur se habaling Sataan, no uno huntunaan pai tur tika. Io, na puko. \v 27 Muat tange bia iau tule hasur se ira sakana tanuo ma ra dadas ta Belsebul. Bia i tutun, hokaike mon mah muat. Ira numuat tunotuno diet la kapkap dadas mah mekaia ho Belsebul, wara tultule hasur se ira sakana tanuo. Io, ira numuat tunotuno at, diet haminas bia muat ronga kanong diet mah diet gil huo. \v 28 Ma bia muat ronga, ma iau tule hasur se ira sakana tanuo ma ra dadas tano Tanuo tane God, io, i haminas bia no pakana bung tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai tane God i te haan tupas muat. \p \v 29 “Pataie ta tiga nong na laka tano ngasiana no ut na baso ma na kinau ta linge, ing bia pai huna kubus kawase ie. Ma namur um, na kikinau narako tano uno hala. \p \v 30 “Bia tikai pai no nugu harwis, i malok tagu. Ma bia tikai pai harahut iau, i hagahe iau. \v 31 Ma ta kaike ra numuat nianga, iau tange bia, God na lik luban se ira magingin sakena ta ira matanaiabar, ma bia diet na ianga hagahe ta tiga nong, na lik luban se iakano mah. Iesen nong i ianga hagahe no Halhaliana Tanuo, God pa na lik luban se iakano magingin. \v 32 Sige nong na ianga hagahe Nong a Tunotunoi, iakano sakena God na lik luban se. Iesen bia sige nong na ianga hagahe no Halhaliana Tanuo, God pa na lik luban se iakano magingin, ta iakan ra lon ma namur mah. \p \v 33 “Ira tintalen ta ira tunotuno i ngan mon hoira daha. Airuo mangana daha mon. Nong i bilai i huai ira bilai na hunena, ma nong i sakena i huai ira sakana hunena. Io kaik, da nas kilam ira daha ta ira hunue diet. \v 34 Muat hoira sakana sui. Pai haruat bia muat na tange ra bilai na nianga kanong a sakana tunotuno muat. Ma tikai na tange ira linge nong no balana i hung taar me. \v 35 No tahut na tunotuno i tange ira bilai na linge ing i hung taar tano uno nilon. Ma no sakana tunotuno i tange ira sakana linge ing i hung taar tano uno nilon mah. \v 36 Iesen, na tutun ta muat, bia ira kaba nianga bia bakut ing ira tunotuno diet tange, God na kure diet urie tano bung na harkurai. \v 37 Io, God na kure ugu ta ira num kaba nianga, ma na tange taam bia nu langalanga bia nu kap no num ngunngutaan tano harkurai.” \s1 Jisas ga tibe pinpin diet ing diet ga manga sakena. \r (Mak 8.11-12; Luk 11.24-26, 29-32) \p \v 38 Ma namur, ari ira Parisi ma ari ira tena harausur ta ira harkurai tane Moses, diet ga tange tane Jisas bia, “Tena harausur, mehet sip bia nu pakile tiga hakilang wara haminas ta mehet bia God i tule ugu bia taie.” \p \v 39 Ma Jisas ga tange ta diet, “Ta kaiken ra bung, ira matanaiabar diet sip bia ni pakile tiga hakilang kanong diet la turtur talur God ma diet manga sakena. Iesen diet pa na nas ta hakilang. Diet na nas sen mon no hakilang ta Iona no tangesot. \v 40 Io, Iona ga kis tano balana no tamat na kirip aitul a bung. Hokaike at mon, Nong a Tunotunoi na kis tano balana no pise aitul a bung mah. \v 41 Tano bung na harkurai, ira matanaiabar me Ninewe diet na tibe pinpin muat kanong diet ga lilik pukus ta ira harpir ta Iona. Ma iau tange ta muat, tiga tunotuno i tamat ta dir ma ne Iona iakanik. \v 42 Ma ta iakano bung na harkurai, no tamat na hinagalam na gil harkurai me Siba mah na tibe pinpin muat kanong ga hanuat me tapaka sakit wara hadade no mintota gar ta Solomon. Ma iau tange ta muat, tiga tunotuno i tamat ta dir ma ne Solomon iakanik. \p \v 43 “Bia tiga sakana tanuo i suur laah tiga tunotuno, i haan hurbit ta ira mamasi na katon ta ira hanuo bia, wara sinangeh, sen bia i naanaas puo. \v 44 Io, i lik hoken: ‘Iau ni tapukus baal tano ngasiagu.’ Ma bia i hanuat ukaia, i nes bia taie tari kaia ma i taguro taar bia na laka baling. \v 45 Io i haan, i a lamus habaling a liman ma iruo na mes na sakana tanuo, diet manga sakena tana. Ma diet laka kaia ma diet gi kis um kaia. Ma no nilon um ta iakano tunotuno na manga sakena ta ing nalua. Na ngan mah huo ta ira sakana matanaiabar kaiken ra pakana bung.” \s1 Jisas ga hapuasne ira hinsakana tutun. \r (Mak 3.31-35; Luk 8.19-21) \p \v 46 Ma bia Jisas ga iangianga baak tano tamat na matanaiabar, io, no pawasine ma ira tasine diet ga tur taar nataman. Diet ga sip bia diet na ianga mei. \v 47 Ma tikai ga hinawasei bia, “No pawasim ma ira tasim diet turtur nataman. Ma diet sip bia diet na wor ma augu.” \p \v 48 Ma Jisas balik ga balui, “Iau ni hinawase muat bia sige no pawasigu ma ira tasigu.” \v 49 Ga tulus ira uno bulu na harausur, ma gaam tange, “Diet kaiken ira pawasigu ma ira tasigu. \v 50 Io, bia sige tikai i la murmur ira sinisip tano agu Sus aram ra mawe, iakanong a tasigu, a hainigu, bia a pawasigui.” \c 13 \s1 No nianga harharuat utano ut na sinaso. \r (Mak 4.1-9; Luk 8.4-8) \p \v 1 Ta iakano bung at mon Jisas ga haan sukun no hala, io, ga kis taar ra gagena no tamat na taah kom. \v 2 Io, a tamat na matanaiabar diet ga haan hurlungen luhutanei, kaik Jisas gaam kis hut tiga mon kaia na taah. Ma ira matanaiabar diet ga kis tano gagen taah. \v 3 Io, ga hinawase diet a haleng na linge ma ra nianga harharuat ma ga tange, “Tiga ut na sinaso ga haan bia na so ira uno pat na daha. \v 4 Bia ga sese harbasiane ira pat na daha, tari ga puko taar tano ngaas ma ira maan diet ga ien bakut se. \v 5 Ari a patine mah ga puko taar ra ula haathaat ing pai haleng ira pise kaia. Diet ga kubur gasien kanong pai haleng ra pise. \v 6 Bia no kasakes ga taman tut huat ga rang bing diet kanong ira boli diet pa ga manga hansur. \v 7 Ari a patine mah ga puko taar nalamin ta ira kuikui kaik ga lul burung diet. \v 8 Ari a patine mah ga puko taar ta ira bilai na pise. Diet ga tamat ma diet ga huai. Ari ga huai aititul a sangahul na patine, ari a limliman ma tikai na sangahul na patine, ma ari a maarmaar. \v 9 Bia ing u haruat wara hadade kilam iakan, nu taram ie.” \s1 A burena bia Jisas git tangtange ira nianga harharuat. \r (Mak 4.10-12; Luk 8.9-10) \p \v 10 Ma ira uno bulu na harausur diet ga haan tupas Jisas, diet gaam tiri ie bia, “Wara bih u la iangianga ta diet ira matanaiabar ma ra nianga harharuat?” \p \v 11 Io, ga balu diet, “Iau te hapuasne ta muat utano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai tane God. Ga susuhai nalua, sen iau te hapuasne um ie ta muat. Iesen iau pai le hapuasne ta diet kera mes. \v 12 Sige nong i palai ta ira nugu nianga, God na manga hapalaine tar tana, ma na manga palai sakit. Ma bia sige nong tada palpalai kana tana, God na kap se bakut at tana. \v 13 Iau ianga ma diet ma ra nianga harharuat kanong diet nasnas, sen bia diet pai nas kilam. Ma diet hanhadade, sen bia diet pai hadade kilam. \v 14 Io, kaik diet hatutun no nianga tano tangesot Aisaia i tange hoken, \q1 ‘Muat na hanhadade, sen bia muat pa na hadade kilam; \q1 Muat na nasnas, sen bia muat pa na nas kilam. \q1 \v 15 Na ngan huo kanong i dadas ira bala diet kaiken ra matanaiabar; \q1 diet malok bia diet na hadoda, \q1 ma diet malok mah bia diet na nas. \q1 Diet kabi nas kilam ma ira mata diet, \q1 ma diet kabi hadade kilam ma ira talinga diet, \q1 ma diet kabi nunure kilam ta ira tinge diet, \q1 ma diet naga tahurus ma nigi halon diet.’ \m \v 16 Iesen muat daan kanong muat nas kilam ma ira mata muat, ma muat hadade kilam ma ira talinga muat. \v 17 Io, muat hadade baak! A haleng na tangesot ma haleng na ut na takodas mah, diet ga manga sip bia diet na nas kaiken muat te nas. Iesen diet pa ga nas. Ma diet ga manga sip mah bia diet na hadade kaiken muat te hadade. Iesen diet pa ga hadade. \s1 Jisas ga hapalaine no nianga harharuat utano ut na sinaso. \r (Mak 4.13-20; Luk 8.11-15) \p \v 18 “Io, muat na hadade no kukuraina tano nianga harharuat utano ut na sinaso. I hoken. \v 19 Sige nong i hadade no hinhinawas tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai tane God, ma pai palai tana, no Ut na Sakena i hanuat ma i kap se ira nianga tano uno lilik. Na ngan ho iakan ra tunotuno i haruat ma kaike ira pat na daha ga puko taar tano ngaas. \v 20 Ma nong i hadade no hinhinawas ma i kap hagasiaan mon ma ra gungunuama na ngan ho iakan ra tunotuno i haruat ma kaike ga puko taar ra ula haathaat. \v 21 Iesen bia no nianga pai dorang, pai tur lawas. Ing bia ira haraubaal i ubal ie ma i kap ngunungut kanong gate kap no hinhinawas, i puko gasien laah. \v 22 Ma tiga mes na tunotuno na ngan ho kaike ga puko taar nalamin ta ira kuikui. Aie nong i hadade ira nianga, iesen i ngarngarau uta iakan ra nilon ma i manga sip ra kinkinis na watong. Kaiken ra linge na burung no hinhinawas ma pa na tahuat timaan. \v 23 Iesen na ngan ho nong i hadade kilam no hinhinawas ma kaike ga puko taar tano bilai na pise. Io, na tahuat timaan hoira pat na daha ing diet huai aititul a sangahul na patine, a limliman ma tikai na sangahul na patine, ma ari a maarmaar.” \s1 No nianga harharuat uta ira huro ma no bilai na nian. \p \v 24 Io, Jisas ga hinawase habaling diet tiga mes na nianga harharuat. “No kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God i haruat ma tiga tunotuno nong i so ira bilai na pat na daha tano uno lalong. Ma iakano mangana nian i naanaas haruat ma ira huro. \v 25 Io, bia ing diet bakut diet gate kubaba, no suk nana ga hanuat, gaam so ira hunena huro nalamin ta ira bilai na nian, ma gaam haan laah. \v 26 Ma ira tahut na nian ma ira huro diet ga kubur tika. Ma pa di ga haruat wara nes kilam no nian ma no huro. Sen bia diet gaam haburen puspusuan, kaik di gom tur leh wara nesnes kilam um ira huro. \p \v 27 “Io, ira tultulai tano ut na balaure lalong, diet ga haan tupas ie, diet gaam tange tana, ‘Numehet tamat, dahat ga so ira bilai na pat na daha kaia ta no num lalong. I ngan hohe bia sakana huro diet kubur balik mah kaia?’ \p \v 28 “Ga balu diet bia, ‘Tikai nong i wara hinelar tagu ga gil kaike.’ \p “Ma ira tultulai diet ga tiri ie bia, ‘U sip bia mehet na ragat se?’ \p \v 29 “Ga balu diet bia, ‘Taie, kanong muat kabi ragat pakur ma ira tahut na nian. \v 30 Waak tar dir bakut tuk bia ira bilai na nian na matuko. Ta iakano pakana bung iau ni tange ta ira ut na kinkilaan bia diet na lua na ragat se ira huro. Diet na pise ira huro wara sese tar ra ula iaah, ma ira tahut na nian diet na kil hulungen ukaia tano nugu suuh na nian.’ \s1 No pat na daha ma no is. \r (Mak 4.30-34; Luk 13.18-21) \p \v 31 “Ma no kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God i haruat ma tiga pat na daha nong tiga tunotuno i soi tano uno lalong. \v 32 A tutun bia i hansik ta ira pat na daha bakut, iesen namur bia ing i te kubur i tamat ta ira matahu daha na nian dahat la saso. Kaik ira maan diet hanuat, diet gil ira posi diet ta ira katena.” \p \v 33 Ma Jisas ga hinawase habaling diet tiga nianga harharuat baal, gaam tange, “No kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God i haruat ma tiga hahin ga kap leh ira is, gom bul ie narako tano tamat na hunghungaan na palawa tuk gaam lalat bakut.” \p \v 34 Ta kaiken bakut ra linge Jisas ga hinawase no tamat na matanaiabar ma ra nianga harharuat. Ira pakaan bakut ing bia ga hinawase diet ta tiga linge ga ianga ta diet ma ra nianga harharuat. \v 35 Iakan ga hatutun no nianga no tangesot ga tange hoken, \q1 “Iau ni ianga ta diet ma ra nianga harharuat, \q1 ma iau ni hinawase diet ta ira linge ga susuhai taar merau laah tano hakhakisi tano ula hanuo.” \s1 No nianga palai utano huro ma ira bilai na pat na daha. \p \v 36 Jisas ga haan sukun um no tamat na matanaiabar, gaam haan laka tano hala. Ma ira uno bulu na harausur diet ga haan tupas ie, diet gaam tange tana, “Nu palas tar ta mehet no kukuraina no huro narako tano lalong.” \p \v 37 Ma Jisas ga balu diet, “Nong ga so ira bilai na pat na daha, aie Nong a Tunotunoi. \v 38 No lalong, iakan ra ula hanuo. Ira bilai na pat na daha, diet ira tunotuno ing diet na sola tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai tane God. Ira huro, diet ira tunotuno gar tano Ut na Sakena. \v 39 No adiet suk nong ga so kaike ra huro, ne Sataan. No pakana bung na matmatuko, aie no hapataam tano ula hanuo. Ma ira ut na kinkilaan, diet ira angelo. \p \v 40 “No hapataam tano ula hanuo na ngan hoing di ragat se ira huro, di gi se tar ra ula iaah. \v 41 Nong a Tunotunoi na tule ira uno angelo ma diet na ragat se ira linge i hatahuat ira sakana magingin, ma ira ut na sakena mah. \v 42 Ma ira angelo diet na se tar diet tano mamahien tano ula iaah. Ta iakano katon diet na susuah ma diet na hatagirisne ira ngise diet. \v 43 Ma ta iakano pakana bung ira ut na takodas ing diet na kis tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai tano adiet Sus, diet na paposa hoing no kasakes. Bia ing u haruat wara hadade kilam iakan, nu taram ie. \s1 No bilai na linge di ga suhei, no tulur a kalagi ma no uben. \p \v 44 “Io, no kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God i haruat ma tiga tunotuno i nas leh tiga bilai na linge di ga suhe tar ie ta tiga katona pise. Ma no matana i manga tamat sakit. I suhe habaling ie, ma i haan laah ma ra gungunuama. Io, i suhurane bakut ira uno linge, i tapukus ukaia, ma i kul iakano katona pise. \p \v 45 “Ma no kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God i haruat mah tiga ut na kunukul i naanaas ta ira bilai na tulur a kalagi. \v 46 Ma bia i nas leh tiga bilai sakit, i suhurane bakut ira uno linge, ma i kul leh iakano tulur a kalagi. \p \v 47 “Ma no kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God i haruat baling ma tiga uben di ga sei tano tes. Diet gom soh ira mangmangana kirip tana. \v 48 Ma bia ga hung, diet ga sal haut ie uram ra wasasar. Diet gom kis wara gilamis leh ira bilai na kirip uram ta ira raat. Ma ira sakana kirip diet ga se. \v 49 No hapataam tano ula hanuo na ngan huo. Ira angelo diet na hanuat ma diet na gilamis harbasiane ira ut na takodas ma ira ut na sakena. \v 50 Ma diet na se ira ut na sakena uram narako tano mamahien na iaah. Ma kaia, diet na susuah ma diet na hatagirisne ira ngise diet.” \p \v 51 Ma Jisas ga tiri, “Muat palai ta kaike ira linge?” \p Ma diet ga balui bia, “Masa!” \p \v 52 Io, ga tange ta diet, “Io, kaiken, ira kaba tena harausur ta ira harkurai tane Moses ing diet te kap usurane mah ira harausur tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai tane God, diet haruat ma tiga watong nong i kure no uno huntunaan. Ma iakano watong na palai bia na hausur no uno huntunaan ma ira tuarena magingin ing diet bilai, ma ira sigarine mah ing diet bilai.” \s1 No tangesot Jisas, pa di ga ru ie tano uno taman at. \r (Mak 6.1-6; Luk 4.16-30) \p \v 53 Io, bia Jisas ga hapataam ira uno nianga harharuat, ga haan laah mekaia. \v 54 Ma ga hanuat tano uno taman at. Io, ga tur leh wara hausur diet ira matanaiabar narako tano udiet hala na lotu. Ma diet ga manga karup tana, diet gaam tiri, “Iakan ra tunotuno i kap kaiken ra mintota ma kaiken ra dadas na gingilaan na kinarup meh? Dahat pai palai tun at ta dahin! \v 55 Aie mon no natine no ut na pakila hala. Ma no pawasine, ne Maria. Ma ira tasine, ne Jemes, Iosep, Simon, ma Iudas. \v 56 Ma ira hainine bakut ken ma dahat. Io, i kap tun at meh kaiken ra linge?” \v 57 Ma diet ga malok se ie. \p Ma Jisas ga tange ta diet, “I tutun sakit bia muat na ru ira tangesot ta ira mes na taman. Iesen muat pa na ru ie bia aie mekai, ma bia muat mon tiga hatatamaan.” \p \v 58 Ma ga gil mon a bar nong ta ira dadas na gingilaan na kinarup kaia kanong diet pa ga nurnur tana. \c 14 \s1 Herot ga lik bia Jisas at mon ne Jon nong gate kut dakoi. \r (Mak 6.14-29; Luk 9.7-9) \p \v 1 Ta iakano pakana bung Herot, nong ga kure tar no hanuo Galili, ga hadade ra hinhinawas uta Jisas. \v 2 Ma ga tange ta ira uno tultulai bia, “Jon no ut na baptais mon iakano ne Jisas. I te tut hut sukun no minaat ma i lon baling. Iakaiken no burena gi pakpakile ira dadas na gingilaan na kinarup.” \p \v 3 Io, Herot no tamat na lualua na gil harkurai ga tange huo kanong nalua gate tule ari tunotuno wara palpalim kawase ne Jon. Diet ga kubus ie, diet gaam bul ie ra hala na harpidanau wara gaiene Herodies no hahin tane Herot. Io, nalua Herodies ga tole ta baak Pilip, no tasine Herot. \v 4 Ma Herot ga bul Jon ra hala na harpidanau kanong Jon git tangtange tana bia, “Pai takodas bia u te tole Herodies!” \v 5 Io, Herot ga wara bubu bing ne Jon iesen ga burte ira matanaiabar kanong diet git kilkilam ie bia a tangesot. \p \v 6-7 Io, ma namur, Herot ga gil tiga nian na hakilang tano uno bung na kinakaha. Ma no nat na hahine Herodies ga hamangate Herot ma ira uno wasire.\f + \fr 14.6-7 \ft Herodies no hahin tane Herot. Ma i nanaas bia iakano natine Herodies a bulahin ie, kaik Herot gaam kalak ie.\f* Ma ga manga haguama Herot kaik Herot gaam gil tiga kunubus, gaam sasalim bia na tabar ie ma ta sa ing i sip. \v 8 Ma no pawasine, Herodies, ga sip bia da bu bing Jon, kaik ga pir tar no nat na hahine bia na saring no ulu Jon.\f + \fr 14.8 \ft Bia da gil huo, na haminas bia Jon te maat.\f* Io, no bulahin ga tange tane Herot no tamat na lualua na gil harkurai bia, “Iau sip bia nu tar no ulune Jon no ut na baptais tagu!” \v 9 Bia Herot ga hadadei ga tapunuk iesen ga lik hadadas ira uno hasasalim ta ira matmataan ta ira wasire. \v 10 Ma ga hartula bia da gil huo. Ma di ga kut dako leh no ulune Jon mekaia ra hala na harpidanau. \v 11 Di ga kap hawaat no uluno, di gaam tar ie tano bulahin. Ma no bulahin balik ga tar ie tano pawasine Herodies. \v 12 Ma ira bulu na harausur tane Jon, diet ga kap leh no palatamaine Jon ma diet gaam bus ie. Namur um diet ga haan, diet gaam hinawase Jisas. \s1 Jisas ga tabar ira liman na arip. \r (Mak 6.30-44; Luk 9.10-17; Jon 6.1-14) \p \v 13 Ma bia Jisas ga hadade bia ing Jon gate maat, ga haan laah mekaia tika ma ira uno bulu na harausur. Ma diet ga haan sen laah tiga mon uram tiga katon i kapkapana. Iesen bia ira matanaiabar diet ga hadade huo, diet ga haan laah mekaia ta ira audiet taman. Ma diet ga mur ngaas laah wara murmur Jisas. \v 14 Bia Jisas ga hansot ga nas a haleng na matanaiabar sakit, gaam manga marmaris uta diet, ma gaam halangalanga ira ina minaset. \p \v 15 Bia gate matmatarahien, ira uno bulu na harausur diet ga hanuat taar tana ma diet ga tange, “I te manga matmatarahien tuai um ma dahat kis taar um ra hurlamin. Tule se ira matanaiabar waing diet na haan ta ira taman i hutet, ma diet na kul adiet ta nian.” \p \v 16 Io, Jisas ga balu diet, “Diet na haan laah warah? Muat at, muat na tabar diet.” \p \v 17 Ma diet ga balui, “A liman na katona beret ma airuo kirip mon kanik.” \p \v 18 Jisas ga tange ta diet, “Muat kap hawaat ukai ho iau.” \v 19 Io, Jisas ga tange ta ira haleng na matanaiabar bia diet na kis napu. Ga kap ira liman na katona beret ma ira iruo kirip, gaam tadeng uram ra mawe, ma gaam sasaring uta ira nian. Ga pidik ira beret, gaam tar ta ira bulu na harausur, ma diet gaam palau ira matanaiabar. \v 20 Diet bakut diet ga iaan, diet gaam hahos. Ma ira bulu na harausur diet ga sangan hahungi ra sangahul ma iruo na kalot ta ira subana diet. \v 21 Io, di ga was sen leh mon ira tunaan nalamin ta ira matanaiabar bakut ing diet ga iaan. Ma ira tunaan diet ga haruat ma ra liman na arip. Pa di ga was um ira hahin ma ira nat na bulu. \s1 Jisas ga haan tano ula taah. \r (Mak 6.45-52; Jon 6.15-21) \p \v 22 Ta iakano bung at mon Jisas ga tange ta ira uno bulu na harausur bia diet na lua tana tiga mon urau tiga palpal tano tamat na taah kom, ma aie baak na tule se ira matanaiabar. \v 23 Bia gate tule se ira matanaiabar, ga hanut sen uram ra uladih wara sinasaring. Bia gate bungbung tuai um, aie sen um ga kis taar. \v 24 Iesen no mon tuai um ga haan tapaka tano manse. Ma ira pakananoh ga sese hurbitanei kanong ira uno bulu na harausur diet ga haluso harso ma no dadaip. \p \v 25 Io, kaia dak ra aihat na kareka ra malaan Jisas ga hanuat taar ta diet. Ga hanan haan mon tano ula taah. \v 26 Bia ira uno bulu na harausur diet ga nas ie ga hanan haan tano ula taah diet ga manga burut, diet gaam tangtange bia, “A tanuo ie!” Ma diet ga kup na bunurut. \p \v 27 Iesen habir at mon Jisas ga habalaraan diet ma ga tange, “Iau mon! Waak muat ra bunurut!” \p \v 28 Ma Pita ga balui, “Nugu Watong, ing bia augu tutun at, nu tange tagu bia ni haan ukatiga ho ugu tano ula taah.” \p \v 29 Ma Jisas ga tange, “Kaia! Mai!” Io, Pita ga hansur tano mon, gom haan tano ula taah ukaia ho Jisas. \v 30 Iesen bia ga nas no dadaip, ga burut, gaam wara ruhruh. Io, ga kakonga ukaia ho Jisas bia, “Nugu Watong, halon iau!” \p \v 31 Kaik at mon Jisas ga sasangaha, gom palim leh no limana. Ma ga tange tane Pita, “Pai patpatuan no num nurnuruan. Waak u lilik iriruo.” \p \v 32 Ma bia dir ga karwas laka taar tano mon, io, no dadaip ga pataam hatika. \v 33 Ma diet bakut kaia tano mon, diet ga lotu tupas ie, diet gaam tange bia, “Augu tun at mon no Nati God!” \s1 Jisas ga halon a haleng na ina minaset ra hanuo Genasaret. \r (Mak 6.53-56) \p \v 34 Bia diet ga balos no tamat na taah kom, diet gaam hanuat taar tano hanuo Genasaret. \v 35 Ma bia ira tunotuno mekaia, diet ga nas kilam Jisas, diet ga hilau harbasia taar ta ira taman hutet. Ma diet ga kap hawaat ira ina minaset ukaia ho Jisas. \v 36 Ma diet ga ianga marmaris tane Jisas bia ira ina minaset diet na sigire mon no ngus na kiniasine. Ma diet bakut ing diet ga sigirei, ira udiet minaset ga pataam. \c 15 \s1 Ira linge tutun ing na hagahe tikai kaik na sakena. \r (Mak 7.1-23) \p \v 1-2 Io, ari a Parisi ma ari a tena harausur ta ira harkurai tane Moses diet ga hanuat meram Ierusalem, diet gaam haan ukaia ho Jisas, ma diet gaam tange bia, “Pai tahut bia ira num bulu na harausur diet hagahe ira magingin ira hintubu dahat ga tar ta dahat. Nes baak! Diet pai taptapir nalua bia diet na iaan!” \p \v 3 Ma Jisas ga tange balik ta diet, “Pai tahut bia muat lake ira harkurai tane God wara gaiena ira magingin ira hintubu muat. \v 4 Iau te tange huo ta muat kanong God ga tange bia, \it ‘Ru no am sus ma no pawasim,’\it* ma, \it ‘Sige i ianga hagahe no ana sus bia no pawasine, muat na bu bing ie.’\it* \v 5 Iesen muat la tangtange bia tiga tunotuno auno mon linge i tale bia na harahut no ana sus ma no pawasine me, i tale mah bia na tange hoken: ‘Iau te tar iakan ukaia ho God. Pai tale bia ni tar ie taam wara harahut ugu.’ \v 6 Ma bia ing muat lik huo, i nanaas bia muat tingtigal iakano tunotuno bia pa na ruru at um nora ana sus. Bia muat tange huo, muat kap se ira dadas ta ira nianga tane God wara gaiena ira magingin ta ira hintubu muat. \v 7 A ut na harababo muat! No tangesot Aisaia ga tange ra tutun uta muat hoken bia ga pakat iakan ra nianga ta God. Ma God ga tange bia, \q1 \v 8 ‘Iakan ra matanaiabar diet ru iau ma ira ha diet mon, \q1 iesen ira udiet nilon, diet pai tar tagu. \q1 \v 9 Diet la lotu bia haan mon tagu, \q1 kanong ira harkurai tane Moses ira tunotuno mon i bul, diet hausur balik ine hoing bia ta God.’” \p \v 10 Ma Jisas ga tatau hulungan no tamat na matanaiabar, gaam tange ta diet, “Muat hadade! Iau sip bia muat na palai! \v 11 Ira mangana linge tikai i ien pai tale bia na hagawei kaik no tunotuno na sakena. Sen bia ira linge i hansur meram narako tana na hagawei naga sakena.” \p \v 12 Io, ira uno bulu na harausur diet ga haan tupas um ie, diet gaam tirii, “U palai taar bia ira Parisi diet bala ngungut bia diet hadade ing u tange?” \p \v 13 Ma Jisas ga balu diet hoken: “Diet haruat ma ira linge i kubur narako tano lalong ing no agu Sus kenam ra mawe pa ga so. Da ragat bakut se diet. \v 14 Waak se um diet! Diet haruat ma ira lualua diet pulo. Ma bia tiga pulo i sal tiga pulo mah, dir bakut, dir na puko ta tiga tungtung.” \p \v 15 Ma Pita ga tange tana, “Nu palas no kukuraina no nianga harharuat ta mehet.” \p \v 16 Io, Jisas ga tange ta diet, “Ira matanaiabar diet pai palai, ma hohe bia muat mah, muat pai palai? \v 17 Muat pai palai at baak bia ira nian ing muat la ienien, i la haan taar ta ira bala muat ma na hansur baling? \v 18 Iesen ira linge tikai na tange, i suur laah tano magirana. Ma kaike, kaik, na hagawe tiga tunotuno. \v 19 I tutun, kanong meram tano magirana ira sakena i hanuat. Ma kaike ira sakena hoken. Na mon sakana lilik ma na harubu bingibing bia mah. Ma na noh ma tiga hahin gar na mes. Ma diet ira lala diet na gil huo mah. Na kikinau, na hinawas harabota, ma na ianga hagahe tikai. \v 20 Kaiken ra sakana magingin, diet hagahe no tunotuno gi sakena. Iesen bia tikai pa na taptapir nalua bia na iaan, taie ta linge. Pa na hagahe no uno nilon.” \s1 Tiga hahin pai Iudeia iesen Jisas ga halon no natine kanong ga nurnur. \r (Mak 7.24-30) \p \v 21 Io, Jisas ga haan laah mekaia ma ga haan tano hanuo ta ira iruo pise na hala, Tair ma ne Saidon. \v 22 Ma tiga hahin mekaia ta iakano hanuo, tano hun me Kena, ma pai Iudeia ie, ga hanuat taar tane Jisas. Io, ga hanuat, gaam kakongane hoken: “Nora Watong, no tubu Dawit, nu marse iau! A sakana tanuo i te sosoha tano nugu hinasik ma i manga haliare hagahei.” \p \v 23 Ma Jisas pa ga balui. Kaik, ira uno bulu na harausur diet ga hanuat ukaia ho ie, diet gaam tange bia, “Nu tule se no hahin kanong i kakonga mur hani dahat.” \p \v 24 Io, Jisas ga tange ta diet, “Nagu Sus ga tule sen mon iau uta muat ira Iudeia, ing muat ngan hoira sipsip diet rara. Pa ga tule iau ta diet ira mes na tunotuno ing diet pai Iudeia.” \p \v 25 Ma no hahin ga hanuat, gaam singa bukunkek menalua tana, ma gaam tange, “Nora Watong, iau sip bia nu harahut iau!” \p \v 26 Io, Jisas ga tange tana, “Pai tahut bia da se tabar ira paap ma ira nian adiet ira bulu.” \p \v 27 Ma no hahin ga tange, “Masa, nora Watong! Iesen ira paap at mon mah, diet la ienien ira petpetine ing i la pukpuko suur meram tano suuh na nian ta ira hunuge diet.” \p \v 28 Io, Jisas ga balui bia, “Augu tiga hahin i manga dadas no num nurnuruan. Nu hatur kawase hoing u te saring.” Io, ta iakano pakana bung at mon no uno hinasik ga langalanga um. \s1 Jisas ga halangalanga a haleng na ina minaset. \p \v 29 Jisas ga haan laah mekaia, gaam hanan haan tano gagena no tamat na taah kom Galili. Io, ga hanut uram ra uladih, gaam a kis kaia. \v 30 Ma ira tamat na matanaiabar sakit diet ga hanuat ukaia ho ie, diet gaam kap hawaat ira pengpeng, ira pulo, ma ari mah ing ga maat ira tamtabe diet. Diet ga lam hawaat mah ira ngulo ma a haleng na mes na ina minaset. Diet ga bul ira ina minaset kaia ra matmataan ta Jisas ma Jisas ga halangalanga diet. \v 31 Ma ira matanaiabar diet ga karup ing diet ga nas ira ngulo diet ga ianga, ira pengpeng diet ga hanahaan, ira pulo diet ga nanaas, ma diet ing diet la kaikaiau diet ga langalanga mah. Ma ira matanaiabar diet ga pirlat no God gar na Israel. \s1 Jisas ga tabar ira aihat na arip. \r (Mak 8.1-10) \p \v 32 Io, Jisas ga tatau leh ira uno bulu na harausur, gaam tange ta diet, “Iau manga marmaris uta iakan ra matanaiabar. Diet te kis tika ma iau aitul a bung ma taie um adiet ta nian. Iau pai sip bia ni tule se diet ma diet taburungan taar. Diet kabi a maat kalokalo wara diet tari na ngaas. \p \v 33 Ma ira uno bulu na harausur diet ga tange balik tana bia, “Dahat pai tale bia dahat na silihe leh ta nian i haruat ma iakan ra tamat na matanaiabar sakit. A hurlamin kaiken.” \p \v 34 Ma Jisas ga tiri diet bia, “Aise na katona beret kaike ho muat?” \p Diet ga balui, “A liman ma iruo na katon ma a bar hana nat na kirip.” \p \v 35 Io, Jisas ga tange ta ira matanaiabar bia diet na kis napu. \v 36 Ma bia gate kap leh ira liman ma iruo na katona beret ma ira kirip mah, ma gate tanga tahut taar tane God urie, ga pidik. Io, ga tar ta ira uno bulu na harausur ma diet ga palau ira matanaiabar. \v 37 Ira matanaiabar bakut diet ga iaan, diet gaam hahos. Namur ira bulu na harausur diet ga hahungi a liman ma iruo na kalot ma ira subana diet. \v 38 Di ga was sen leh mon ira tunaan nalamin ta ira matanaiabar bakut ing diet ga iaan. Ma ira tunaan diet ga haruat ma ra ihat na arip. Pa di ga was um ira hahin ma ira nat na bulu. \v 39 Io, Jisas ga tule se ira tamat na matanaiabar, gaam kawaas tano mon, ma gaam balos no tamat na taah kom ukaia tano hanuo Magadan. \c 16 \s1 Jisas pa ga sip bia na gil tar tiga hakilang ta ira ut na sakena. \r (Mak 8.11-13; Luk 12.54-56) \p \v 1 Io, ari a Parisi ma ra Sadiusi diet ga hanuat ukaia ho Jisas bia diet na hakunii uta ira uno gingilaan. Kaik, diet gaam saring ie bia na pakile tiga hakilang wara haminas bia God ga tule ie bia taie. \p \v 2 Ma Jisas ga tange balik ta diet hoken: “Bia i te matmatarahien, ma a bilai na melsur, muat tange hoken bia, ‘A bilai na bung marakan.’ \v 3 Ma bia muat la nas bia i boh no hanuo ra malaan, muat la tangtange bia, ‘Na bata.’ Muat petlaar bia muat na nas kilam ira kikios tano hanuo. Iesen muat pai tale bia muat na nes kilam balik ira hakilang i hanuat ta kaiken ra pakana bung. \v 4 Ma ta kaiken ra bung, ira matanaiabar diet sip bia ni pakile tiga hakilang kanong diet la turtur talur God ma diet manga sakena. Iesen diet pa na nas ta hakilang. Diet na nas sen mon no hakilang ta Iona no tangesot.” Io, Jisas um ga haan talur diet. \s1 A hinarkatom ta ira hausur gar na Parisi ma ira Sadiusi. \r (Mak 8.14-21) \p \v 5 Io, bia diet ga balos no tamat na taah kom, ira bulu na harausur diet ga luban bia diet na kap ta beret. \v 6 Ma Jisas ga hakatom diet ma tiga nianga harharuat utano is nong i la sinimuan gasien tano beret gi la lalat. Kaik, ga tange bia, “Muat na balaure muat ta ira is audiet ira Parisi ma ira Sadiusi.” \p \v 7 Io, ira uno bulu na harausur diet ga iangianga baling at ta diet ma diet gaam tange, “I tange hokaike kanong dahat pai kap ta beret.” \p \v 8 Io, Jisas ga nunure kilam ira linge diet ga tangtange, kaik, gaam tange ta diet bia, “Pai patpatuan ira numuat nurnuruan. Iau tapunuk bia muat tange harbasiane ta muat bia taie ta beret. \v 9 Muat pai palai at baak? Hohe bia muat te luban ira liman na katona beret ing ga haruat ma liman na arip na matanaiabar? Aise ira kalot na subana nian muat ga hahungi? \v 10 Ma muat te luban mah ira liman ma iruo na katona beret ing ga haruat ma aihat na arip na matanaiabar? Aise ira kalot na subana nian baling muat ga hahungi? \v 11 Hohe tutun at bia muat pai palai bia iau pai iangianga uta ira beret tutun? Iesen iau hakatom muat tano is ta ira Parisi ma ira Sadiusi, bia muat na balaure muat tana.” \v 12 Kaik at mon diet ga palai bia pai hakatom diet tano is tutun nong di gil beret mei. Iesen ga hinawase diet bia diet na balaure diet ta ira harausur ta ira Parisi ma ira Sadiusi. \s1 Pita ga tange hapuasne bia Jisas, aie no Mesaia. \r (Mak 8.27-30; Luk 9.18-21) \p \v 13 Jisas ga hanuat ukaia tano hanuo tano pise na hala Kaisaria Pilipai. Ma ga tiri ira uno bulu na harausur bia, “Ira matanaiabar diet la tangtange bia Nong a Tunotunoi, sige ie?” \p \v 14 Diet ga tange, “Ari diet tange bia Jon no ut na baptais, ari bia tikai ta ira tangesot—Elaija dak, bia Ieremia, bia ta tiga nong ta ira mes na tangesot.” \p \v 15 Ma Jisas ga tiri diet, “Ma muat, muat tange bia iau sige?” \p \v 16 Pita ga balui ma ga tange, “Augu no Mesaia, no Natine no lilona God.” \p \v 17 Ma Jisas ga tange balik tana, “U daan, Saimon no natine Iona, kanong a tunotuno pai haminas kaike taam, iesen nagu Sus aram ra mawe at. \v 18 Ma iau tange taam, Pita, (ma no kukuraina bia tiga haat,) bia iau ni hatur no nugu lotu naliu ta iakan ra haat. Ma no dadas tano minaat pa na pari ie. \v 19 Iau ni tar taam ira dadas tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God. Asa ing u tigal kai napu, God at mah aram ra mawe na hadadas tar ie taam. Ma asa ing u haut ie kai napu, God na hadadas tar ie taam mah.” \v 20 Io, Jisas ga hakatom ira uno bulu na harausur bia waak diet hinawase tikai bia aie mon no Mesaia. \s1 Nu pusak no num kabai. \r (Mak 8.31–9.1; Luk 9.22-27) \p \v 21 Ta iakano pakana bung Jisas ga tur leh bia na hapalai ira uno bulu na harausur hoken: “Iau ni hanut at uram Ierusalem. Ma ira tamat, ira tamat na ut na pakila lotu, ma ira tena harausur ta ira harkurai tane Moses, diet na hangungut iau ma ra haleng na haraubaal. Ma diet na bu bing iau, iesen tano aitul a bung namur, iau ni tut hut baling.” \p \v 22 Io, ne Pita ga lamus hasisingen ie, gaam bor ie, gaam tange bia, “Taie tun at, nugu Watong! Pa da gil taam hokaike!” \p \v 23 Jisas ga tahurus, gaam tange tane Pita bia, “Haan laah um, Sataan. Waak u turtur bat iau. Pau lik ira sinisip ta God. U liklik ira sinisip gar na tunotuno mon.” \p \v 24 Io, Jisas ga tange ta ira uno bulu na harausur bia, “Bia ing u wara murmur iau, na maat ira num sinisip ta iakan ra ula hanuo. Nu pusak no num kabai ma nu mur iau. \v 25 Iau tange huo kanong sige ta tiga nong i lik hatamat sen mon no uno nilon, pa na hatur kawase no uno nilon tutun. Iesen bia sige nong i bale tar no uno nilon wara gaiegu, na hatur kawase um no uno nilon tutun. \v 26 Ma na hatahutne tiga nong hohe, bia na tinane iakan ra ula hanuo bakut sen bia na ber tano uno nilon tutun? Io kaik, tiga nong na kul pukus no uno nilon tutun ma ra sa? Taie at! \v 27 Io, i tutun bia Nong a Tunotunoi na hanuat ma no minamar tano ana Sus, diet tika ma ira uno angelo. Ma na balu pukus tar ta ira tunotuno tikatikai, haruat ma ira udiet tintalen. \v 28 Muat hadade baak! Tari ta muat kaiken pa na maat tuk taar bia muat na nas ie Nong a Tunotunoi, i hananuat ma no uno tamat na kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai.” \c 17 \s1 Jisas ga ries gaam hapuasne bia tikai hoing no tangesot Elaija gate hanuat nalua tano Mesaia. \r (Mak 9.2-13; Luk 9.28-36) \p \v 1 Ma bia a liman ma tikai na bung gate pataam, Jisas ga lamus Pita, Jemes ma Jon dir tasin, uram ra tamat na uladih ing pataie tari kaia. \v 2 Ma Jisas ga ries ra matmataan ta dal. No matmataan tana ga pilpilakas hono kasakes. Ma ira kiniasine ga manga murarang mah. \v 3 Ma Moses ma ne Elaija dir ga harapuasa taar ta diet, dal gaam wawor ma ne Jisas. \p \v 4 Ma Pita ga tange tane Jisas, “Nugu Watong, i bilai ing dahat kis kai. Bia ing u sip, iau ni gil aitul a palpalih, tikai anum, tikai tane Moses, ma tikai mah tane Elaija.” \p \v 5 Ma bia ga iangianga baak, io, tiga pilpilakas na bahuto ga pulus diet, ma ra ingana tiga nong ga ianga huat narako tano bahuto, gaam tange, “No Natigu iakan nong iau manga sip ie, ma iau kanakana sakit tana. Mutal na hadadei!” \p \v 6 Ma bia ira bulu na harausur dal ga hadade huo, dal ga suhe ira matmataan ta dal napu tano pise ma ra bunurut. \v 7 Iesen Jisas ga hanuat, gaam sigire dal, ma gaam tange bia, “Mutal tut. Waak mutal burut.” \v 8 Ma bia dal ga tadeng, dal pa ga nas um tari—Jisas sen um. \p \v 9 Io, bia dal ga hanansur meram ra uladih, Jisas ga tange hadadas ta dal bia, “Waak mutal hinawase ta tiga nong ta iakan ra linge mutal te nes tar ie. Mutal na hinawas um namur bia Nong a Tunotunoi na tut baling sukun ra minaat.” \p \v 10 Ma bia ira uno bulu na harausur dal ga hadade bia ga tange huo, dal ga tiri ie bia, “Wara bih ira tena harausur ta ira harkurai tane Moses diet la tangtange bia no tangesot Elaija na huna hanuat?” \p \v 11 Jisas ga balu dal ma ga tange bia, “Io, a tutun, diet ira tena harausur diet tange bia Elaija na hanuat ma na gil hatakodasne habaling ira linge bakut. \v 12 Iesen iau hinawase mutal, tikai hoing Elaija gate hanuat taar! Ma pa di ga nunure kilam ie, iesen di ga gil haruatne ira udiet sakana sinisip utana. Ma diet na tar ra ngunngutaan mah huo ta iakano Nong a Tunotunoi.” \v 13 Io, ira bulu na harausur dal ga palai um bia ga hinhinawase dal utane Jon no ut na baptais. \s1 Bia ira uno bulu na harausur pa ga haruat, Jisas ga hasur se tiga sakana tanuo tano bulu. \r (Mak 9.14-29; Luk 9.37-43) \p \v 14-15 Io, bia Jisas ma dal ga hanuat taar tano tamat na matanaiabar, tiga tunaan ga hanuat taar tana. Ga singa bukunkek menalua tana, gaam tange, “Nora Watong, iau sip bia nu marse no natigu tunaan. Aie tiga ngokngok ma i la manga ububal hagahei, kaik gi la pukpuko taar tano iaah bia tano taah. \v 16 Iau kap tar ie ta ira num bulu na harausur sen diet pai haruat wara halangalanga ie.” \p \v 17 Io, Jisas ga tange balik tana bia, “Maris! Muat ira sakana matanaiabar katin, muat pai nurnur warah? Pa ni kis lawas tika ma muat kai napu wara harharahut muat waing muat naga nurnur. Io, muat lamus no bulu ukai ho iau!” \v 18 Jisas ga bor no sakana tanuo, io, no sakana tanuo ga haan sukun ie. Ma kaik at mon no bulu ga langalanga. \p \v 19 Ma namur, ira uno bulu na harausur diet ga hanuat ukai ho Jisas, diet gaam tiri kumaan ie hoken: “Warah mehet pai haruat wara tule hasur se no sakana tanuo?” \p \v 20 Io, Jisas ga balu diet, gaam tange, “Muat pai haruat kanong i manga natine ira numuat nurnuruan. Muat hadade baak! Bia ira numuat nurnuruan i natine haruat ma tiga pat na daha i manga hansik, io, i tale bia muat na tange ta iakan ra uladih bia, ‘Kakari mekai uras!’ ma na kakari. Taie ta linge ing muat pai haruat bia muat na gil. \v 21 [A sinasaring sen mon ma ra hinahal i haruat bia na hasur se ira mangana sakana tanuo hokaike.]” \s1 Jisas ga hapuasne habaling no uno minaat. \r (Mak 9.30-32; Luk 9.43-45) \p \v 22 Ma bia diet ga kis hurlungen kaia Galili, Jisas ga tange ta diet bia, “Da tule tar ie Nong a Tunotunoi ta ira tunotuno. \v 23 Ma diet na ubu bing ie. Ma ta itul a bung na pataam na tut hut baling.” Ma ira bulu na harausur diet ga manga tapunuk. \s1 Bia God no num ut na harkurai, nu langalanga tutun. \p \v 24 Ma Jisas ma ira uno bulu na harausur diet ga hanuat taar Kapeneam. Ma ari tunotuno diet ga hanahaan wara kap hartabar tano tamat na hala na lotu. Ma diet ga hanuat taar mah tane Pita. Ma diet ga tange tana bia, “I tutun bia no numuat tena harausur mah i la kulkul no takis tano tamat na hala na lotu?” \v 25 Ma Pita ga balu diet, “Masa!” \p Ma bia Pita ga haan laka tano ngasiana, Jisas ga huna tange tana bia, “U lik hohe, Saimon? Ira tamat na lualua na gil harkurai ta iakan ra ula hanuo diet la kapkap ira takis mekaia hoira udiet huntunaan bia ta ira mes?” \p \v 26 Pita ga balui ma ga tange, “Makatiga ta ira mes.” \p Ma Jisas ga tange tana, “Kaik, iakano huntunaan at i la langalanga wara kul takis. \v 27 Iesen i tahut bia dar pa na hangungut ira bala diet. Io, nu hansur uras tano taah kom ma nu se hasur no num wanwan. Ma no luena kirip nong nu wanei, nu pagas no hana, ma nu nas leh tiga kinewa nong i haruat wara kulkul ira udar takis. Nu kap leh ie ma nu tar ie ta diet utano udar takis.” \c 18 \s1 Sige i tamat tutun? \r (Mak 9.33-37; Luk 9.46-48) \p \v 1 Ma ta iakano pakana bung ira bulu na harausur diet ga haan tupas Jisas, diet gaam tiri ie bia, “Sige i tamat sakit tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai tane God?” \p \v 2 Io, Jisas ga tatau tiga nat na bulu, gaam hatur ie nalamin ta diet. \v 3 Ma ga tange ta diet bia, “Muat hadade baak! Ing bia muat pa na kikios hoing ra nat na bulu, pai tale tun at bia muat na sola tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai tane God. \v 4 Io kaik, ing bia sige i gil hansiksik habaling ie ho iakan ra nat na bulu, a tamat sakit ie tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai tane God. \v 5 Ing bia sige ta nong i bale leh tiga nat na bulu ho iakan, kanong i nunure bia iau sip huo, io, i bale leh iau mah. \s1 Nu waak se ira linge ing na harango ugu. \r (Mak 9.42-48; Luk 17.1-2) \p \v 6 “Nas diet ken ra hansik na bulu. Diet nurnur tagu. Ma bia tikai na wara harango tikai ta diet, gaar tahut tana bia da tigal bat ie. Na tahut bia da huna kubus tiga tamat na haat sakit tano kadonana ma da hakangoi aram ra tingaan tes, kabi harango tikai ma na kap ra tamat na harpidanau namur. \v 7 Maris, a dadas na harkurai na kabit diet ta iakan ra ula hanuo ta ira linge na harwalaam ing na harongane ira matanaiabar! I tutun bia ira linge na harwalaam hokaike na hanuat, iesen maris tano tunotuno nong na gil kaike ra harwalaam. \v 8 Kap se ira sakana lilik ing na harango no num nilon. Tiga malalar hoken. Bia tiga limaam, bia kakim i harongane ugu, nu kutus isei. I tahut dahin bia nu sola tano nilon tutun ma ra kum ugu. Sen bia pai manga tahut bia di ise ugu ma ira iruo limaam bia kakim bakut ukaia tano ula iaah nong pai la matmaat. \v 9 Tiga malalar mah hoken. Bia tiga mataam i harongane ugu, nu luar sei. I tahut dahin bia nu sola tano nilon tutun ma ra matakasa ugu. Sen bia pai manga tahut bia da ise ugu ma ira iruo mataam bakut ukaia tano ula iaah kaia ra Hel. \s1 Nadahat Sus aram ra mawe pai sip bia dahat na rara talur ie. \r (Luk 15.3-7) \p \v 10 “Nas baak! Waak muat nas hanapu ta tiga nong ta diet kaiken ra nat na bulu ma ira hinasik kanong i tutun sakit ira udiet kaba angelo aram ra mawe diet la turtur hait tano matmataan tano agu Sus aram ra mawe. \v 11 [Io, Nong a Tunotunoi ga hanuat wara halon diet ing diet rara.] \p \v 12 “Muat hadade baak! Ing bia tiga tunotuno auno tiga maar na sipsip, ma tiga nong ta diet i rara, i tutun sakit bia na waak tar ira liman ma ihat na sangahul ma liman ma ihat aram ra uladih, ma na haan wara ninaas ta nong i rara. \v 13 Muat hadade timaan! Bia i te nas leh ie, i manga guama sakit ta iakanong i rara ta diet ira liman ma ihat na sangahul ma liman ma ihat ing diet pa ga haan sasesir. \v 14 Hokaik at mon mah, namuat Sus aram ra mawe pai sip bia tiga nong ta diet kaiken ra nat na bulu ma ira hinasik diet na rara. \s1 A bilai na ngaas bia da mur ie wara lamlam pukus nong i puko tano sakena. \p \v 15 Bia tiga hinsakaam i gil ronga tar taam, nu haan ma nu tange haminas tana no uno sakana magingin i te gil tar taam. Iesen mur sen mon, mur na wor kumaan. Ma ing bia i hadade ugu, u te lam pukus no hinsakaam.\f + \fr 18.15 \ft No kukuraina bia no hinsakaam narako ta Krais.\f* \v 16 Iesen bia ing pai sip bia na hadade ugu, nu lamus leh mah tikai bia airuo mes na hinsakaam wara nesnes ie. Io kaik, hoing no nianga tane God i tange, \it airuo bia aitul a tunotuno dal na hinhinawas palai wara hatutun no linge.\it* \v 17 Ma bia pa na hadade mah mutal, nu hinawas ta iakan ra linge tano lotu bakut. Ma bia pa na hadade mah muat tano lotu, io, muat pa na harbalaan tika mei hoing muat pa na harbalaan tika ma ira hisikoma ma ira sakana tunotuno ing diet pai nurnur tane God. \p \v 18 “Muat hadade baak! Asa ing muat tigal kai napu, God at mah aram ra mawe na hadadas tar ie ta muat. Ma asa ing muat haut urie kai napu, God na hadadas tar ie ta muat mah. \p \v 19 “Iau tange habaling ta muat, bia ing airuo ta muat kai napu dir haut tika wa tiga linge ma dir saring ie, io, nagu Sus aram ra mawe na gil huo ta dir. \v 20 Io kaik, bia airuo bia aitul dal kis hurlungen taar wara gaiegu, iau mah ke nalamin ta dal.” \s1 Dahat na lik luban ira ronga ing tikai i gil ta dahat. \p \v 21 Io, Pita ga haan tupas um ne Jisas, gaam tiri ie bia, “Nugu Watong, aise pakaan tutun at ing iau ni lik luban se ira ronga ing no hinsakagu i gil tagu? A liman ma iruo na pakaan i haruat?” \p \v 22 Ma Jisas ga balui, “Iau tange taam bia, pa na liman ma iruo na pakaan, iesen na liman ma iruo na sangahul na pakaan ma pata hapataamnei. \p \v 23 “Io kaik, no kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai tane God i haruat ma tiga tamat na lualua na gil harkurai nong ga sip bia na hatakodasne ira tinakum taar ta ira uno tultulai. \v 24 Ma bia ga hatahun wara hatakodasne ira tinakum, di ga lamus hawaat tiga tunotuno. Ma iakano tunotuno ga kap leh a tamat na kinewa sakit ing pa ga haruat tun at wara balbalu pukus. \v 25 Ma bia pa ga haruat bia na balu pukus ira uno tinakum, no watong ga hartula bia da suhurane ta ira mes na watong, aie, ma no uno hahin, ma ira natine mah hoing ira maris na tultulai. Ma ga hartula mah bia da suhurane ira uno linge bakut. Ma ira mata dal tamaan ma ira matana ira uno linge da balu pukus um no uno tinakum me. \p \v 26 “Ma iakano tultulai ga singa bukunkek menalua tana, gaam ianga marmaris tana bia, ‘Iau sip bia nu matien ta mon baak tagu. Iau ni balu pukus ira kinewa bakut.’ \v 27 Io, no uno watong ga marsei, gaam lik luban se no uno tinakum, ma gaam waak se tar ie. \p \v 28 “Iesen bia iakano tultulai ga haan laah, gaam nas tupas auno tiga harwis nong gate kap leh a bar kinewa tana. Io, ga palim kawasei, gaam puspus bing ie. Ma ga tange tana bia, ‘Balu pukus ing u gate kap leh tagu!’ \p \v 29 “Ma no uno harwis ga singa bukunkek menalua tana, ma ga ianga marmaris tana bia, ‘Iau sip bia nu matien ta mon baak tagu. Iau ni balu pukus ira kinewa bakut.’ \p \v 30 “Iesen pa ga sip huo. Ga haan laah balik mei, gaam halakai tano hala na harpidanau tuk bia na balu pukus bakut ira uno tinakum. \v 31 Ma bia ira mes na tultulai diet ga nes huo, diet ga manga bala ngungut taar tana. Io, diet ga hinawase no udiet watong uta iakano linge. \p \v 32 “Kaik, no watong ga tatau leh ie, gaam tange tana, ‘Augu tiga sakana tultulai! Iau te lik luban se ira num tinakum bakut kanong u ga ianga marmaris taar tagu. \v 33 Pai tale mah bia nu marse no num harwis hoing iau ga marse ugu?’ \v 34 Ma no watong ga ngalngaluan sakit tana, gom tar se tar ie ta diet ing diet la harngunngutaan kaia ra hala na harpidanau, tuk bia naga balu bakut ira uno tinakum. \p \v 35 “Hokaike at mon mah, nagu Sus aram ra mawe na gil ta muat tikatikai, ing bia muat pa na lik luban se ira ronga ing ira hinsaka muat diet gil ta muat.” \c 19 \s1 Jisas ga hausur tano magingin i hagaha tinolen. \r (Mak 10.1-12) \p \v 1 Ma bia ing Jisas gate hapataam nianga uta kaiken ra linge, ga haan laah mekaia Galili, gaam haan taar tano hanuo Iudeia ma ga balos urau tiga palpal tano taah Ioridaan. \v 2 Ma ira tamat na matanaiabar sakit diet ga mur ie, gaam halangalanga ira udiet ina minaset kaia. \p \v 3 Ari Parisi diet ga hanuat wara walwalar Jisas bia pa naga balu timaan no udiet tiniri. Diet ga tiri ie hoken: “I takodas ta ira udahat harkurai bia tiga tunaan na se no uno hahin, ma taie mon ta burena?” \p \v 4 Ma Jisas ga balu diet, gaam tange, “Muat gate was tar utano hatahun tano ula hanuo. Ma ta iakano pakana bung Nong ga Hakisi ira tunotuno, ga gil hoken. \it Ga pakile dir bia tikai na tunaan ma tikai na hahin.\it* \v 5 Ma aie ga tange mah hoken: \it ‘Ta iakan no burena no tunaan naga hansukun no ana sus ma no pawasine, ma dir na kis tika ma no uno hahin. Ma dir na tikai mon.’\it* \v 6 Io, dir pa na airuo baling. Dir na tikai. Waak tiga tunotuno mon i palas harbasiane iakan ra linge, kanong God gate kubus pakur tar dir.” \p \v 7 Diet ga tiri habaling ie bia, “Bia ing hokaiken, wara bih balik bia Moses ga hartula, bia ing tikai na se no uno hahin, na pakat ta nianga palai utano udir palas tinolen ma na tar ie tano uno hahin?” \p \v 8 Jisas ga balu diet, gaam tange hoken: “Moses ga waak se tar ta muat bia muat na sa hahin kanong a dadasine ira bala muat. Iesen pa ga ngan huo merau ra hatahun tano hakhakisi. \v 9 Iau tange ta muat, bia tikai i se no uno hahin nong pai noh tika ma tiga mes, ma i tole tiga mes na hahin, i te gil ronga kanong i te noh tika ma tiga mes, pai unoi.” \p \v 10 Ma ira uno bulu na harausur diet ga tange tana, “Maris! Ing bia ira udiet kinkinis na tinolen i ngan huo, io, i tahut bia pa da tola.” \p \v 11 Jisas ga tange ta diet, “Pai ira tunotuno bakut ing diet haruat bia diet na mur iakan ra harausur. Diet sen mon ing God i tar ie ta diet. \v 12 Ari a burena bia ari tunotuno diet pai la tatola. Ari diet pai tola kanong di ga kaha diet huo. Ari, kanong di ga lup diet, diet pa na tola. Ma ari diet pai tola kanong diet manga lik tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God. Sige tikai i haruat bia na hatur kawase iakan ra harausur, i tahut bia na gil huo.” \s1 No kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God audiet ira nat na bulu. \r (Mak 10.13-16; Luk 18.15-17) \p \v 13 Io, ari nat na bulu di ga lamus tar diet tane Jisas bia na bul ira limana tar ta diet ma na sasaring uta diet. Iesen ira uno bulu na harausur diet ga bor diet ing ga lamus hawaat ira nat na bulu. \p \v 14 Ma Jisas ga tange bia, “Muat waak se ira bulu ukai ho iau. Muat pa na tur bat diet kanong no kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God, audiet ie ira mangana nat na bulu hokaiken.” \v 15 Ma bia ga bul ira limana taar ta diet, ga haan laah mekaia. \s1 I manga dadas bia tiga watong na sola tano nilon tutun. \r (Mak 10.17-31; Luk 18.18-30) \p \v 16 Io, tiga tunaan ga hanuat ukaia ho Jisas, gaam tange, “Tena harausur, a bilai na pinapalim sa ing iau ni gil waing iau ni hatur kawase no nilon pa nale pataam?” \p \v 17 Ma Jisas ga tange tana, “Warah tutun at u tiri iau ta nong i tahut? Tikai sen mon nong i tahut. Bia ing u sip bia nu sola tano nilon tutun, nu mur ira kaba harkurai tane God.” \p \v 18 No tunaan ga tiri, “Gahim?” \p Ma Jisas ga balui hoken: \it “‘Waak u harubu bingibing bia. Waak u noh tika ma tikai pai a num ie. Waak u kikinau. Waak u hinawas harabota uta tikai.\it* \v 19 \it Nu ru naam sus ma no pawasim. Ma nu marse tikai hoing u marse habaling at ugu.’”\it* \p \v 20 Ma no marawaan ga tange, “Iau la murmur kaike bakut. Asa baak um iau supi?” \p \v 21 Jisas ga balui, ga tange tana bia, “Ing u sip bia nu takodas harsakit, io, nu haan, ma nu suhurane ira num inton ma ira num linge bakut, ma nu tar ira kinewa ta ira maris waing nugu hatur kawase ira tamat na hartabar aram naliu. Namur, nu mai ma nu mur iau.” \p \v 22 Bia no marawaan ga hadade hokaiken, ga haan laah ma ra but na tapunuk, kanong a tamat na watong ie. \p \v 23 Ma Jisas ga tange um ta ira uno bulu na harausur bia, “Muat hadade baak! I manga dadas bia tiga watong na sola tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God. \v 24 Iau wara hadadas habaling tar muat. Ing bia tiga watong i sip bia na sola tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai tane God, na manga dadas tana. I malus ta dir bia tiga kamel na hurungo tano matana nil na dudungut bia tiga watong na sola ta iakano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God.” \p \v 25 Ma bia ira uno bulu na harausur diet ga hadade hokaiken, diet gaam manga karup, diet gaam tange tana bia, “Bia hokaike, i nanaas bia taie tikai pai haruat wara kapkap no nilon tutun. Naka?” \p \v 26 Ma Jisas ga nas diet ma gaam tange, “Ira tunotuno mon, diet pai haruat uta iakan. Iesen God i haruat wara pakpakile ira linge bakut.” \p \v 27 Io, Pita ga tange tana, “Nas, ira numehet linge bakut, het te hansukun tar wara murmur ugu. Asa um kana ing het na hatur kawase?” \p \v 28 Ma Jisas ga tange ta diet, “Muat hadade baak! No sigar kinkinis na hanuat ma Nong a Tunotunoi na kis tano uno tamat na kinkinis na minamar. Ma muat mah, muat na kis ta ira sangahul ma iruo na kinkinis na harkurai ma muat na kure ira sangahul ma iruo na huntunaan me Israel. \v 29 Ma sige tikai i haan sukun no uno taman, ira tasine, ira hainine, na ana sus, no pawasine, ira natine, bia ira uno lalong wara utagu, io, na hatur kawase leh a maarmaar na pakaan baling ta ing nalua. Ma na kap mah no nilon nong pa nale pataam. \v 30 Ma haleng ing diet watong kaiken, diet na maris namur. Ma diet ira maris kaiken, diet na watong namur. \c 20 \s1 Bia God i marse tikai, waak u lilik sakasaka taar ta iakanong. \p \v 1 “No kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God i haruat ma iakan. Tiga tunotuno, auno tiga lalong. Ma ga haan ra malaan at wara sahsahur tari tunotuno wara pinapalim tano uno lalong. \v 2 Ma ga kukubus tika ma ira ut na pinapalim bia na kul mon diet tiga kinewa tano kidilona bung. Io, ga tule se tar diet ukaia tano lalong. \p \v 3 “Ma bia ga hutet ra liman ma ihat na pakana bung, ga haan mah, gom nas leh ari a tunotuno diet ga tur bia taar tano subaan diet la hanhanuat hurlungen kaia. \v 4 Ma ga tange ta diet bia, ‘Muat mah, muat na haan uram ra nugu lalong ma muat na papalim. Ma iau ni kul hatakodasne muat.’ \v 5 Kaik, diet gaam haan. \p Ma ra tingana kasakes, ma ra hutet aitul a pakana bung ra matarahien, ga gil mah huo. \v 6 Ma bia gate hutet ra liman na pakana bung ra matarahien, ga haan laah, gom nas leh ari a mes mah kana, diet ga turtur haan. Gaam tiri diet bia, ‘Warah tutun at muat turtur bia haan ta iakan ra kidilona bung? Pai tahut bia muat gil huo.’ \p \v 7 “Diet ga balui bia, ‘Kanong taie tikai pai sahur mehet.’ \p Io, ga tange ta diet, ‘Muat mah, muat na haan uram ra nugu lalong.’ \p \v 8 “Ma bia gate hutet bia na bung, nong auno no lalong ga tange tano uno ut na harbalaurai na lalong hoken: ‘Tatau ira ut na pinapalim ma nu kul diet. Nu haburen ta diet ing diet hanuat namur. Ma nu hapataam um ta ing diet huna hanuat.’ \p \v 9 “Io, ira ut na pinapalim ing ga sahur diet ra liman na pakana bung ra matarahien, diet ga hanuat, diet gom kap leh tiga kinewa tikatikai. \v 10 Ma bia ira ut na pinapalim ing ga huna sahur diet ga hanuat, diet ga lik bia diet na kap ta tamat. Iesen diet mah, diet ga kap tiga kinewa tikatikai. \v 11 Ma bia diet ga kap leh ie, diet ga ngurungur taar tano tunaan auno no lalong. \v 12 Diet ga tange bia, ‘Kaike ira tunaan ing u sahur diet namur tun, diet papalim mon makatiga ra liman tuk taar kaiken ra liman ma tikai. Ma u kul haruatne mon mehet bakut. Iesen mehet ing het lua, het kap ra ngunngutaan tano pinapalim bakut ma no mamahien mah tano kasakes.’ \p \v 13 “Iesen ga balu tiga nong ta diet, gaam tange, ‘Tasigu, iau pai sakana hahin taam. U nunure bia dar haut tika bia nu kap tiga kinewa mon. \v 14 Kap leh no num harkul, ma nu haan. Iau sip bia ni kul nong iau sahur ie namur tun haruat mon ma ugu. \v 15 I tutun sakit bia iau at, iau kure tar bia ni gil hohe ta ira nugu kinewa. U lilik sakasaka taar ta diet ing diet mur kanong iau tiga bala na tunotuno?’” \p \v 16 Ma Jisas ga tange bia, “Io, diet ing diet tur mur, diet na tur lua. Ma ira tur lua, diet na mur.” \s1 Jisas ga hinawas baling bia na maat ma na tut hut baling. \r (Mak 10.32-34; Luk 18.31-34) \p \v 17-18 Ma bia Jisas ga hanhananhut uram Ierusalem, ga lamus hasisingen ira sangahul ma iruo na bulu na harausur, gaam tange ta diet hoken: “Muat hadade timaan. Dahat hananut um uram Ierusalem ma da tar se um Nong a Tunotunoi ta ira tamat na ut na pakila lotu ma ta ira tena harausur ta ira harkurai tane Moses. Ma diet na kure bia da bu bing ie. \v 19 Kaik, diet na tar sei ta ira luma diet ing diet pai Iudeia. Ma diet na hasakit sakasaka tana, diet na hadangat ie, ma diet na tut ie tano ula kabai. Ma aitul a bung na sakit, na tut hut baling.” \s1 Tikai i sip bia na tamat, na tultulai. \r (Mak 10.35-45) \p \v 20 Namur, no pawasi dir ira iruo nati Sebedi ga hanuat ukaia ho Jisas ma ira iruo natine. Io, ga singa bukunkek menalua tana wara sasaring Jisas tiga linge. \p \v 21 Io, Jisas ga tiri ie, “U sip ra sa?” \p Ga balu Jisas bia, “Iau sip bia nu hartula bia kaiken ra iruo natigu, dir na kis ta ira iruo palpal taam narako tano num kinkinis na tamat na lualua na gil harkurai. Tikai na kis tano kata na limaam, ma tikai tano kesa na limaam.” \p \v 22 Ma Jisas ga tange ta dal bia, “Mutal pai palai tano linge mutal tirtiri utana. Mur tale bia mur na kap no ngunungut nong iau ni kap ie?” \p Dir ga balui, “Mir tale.” \p \v 23 Ma Jisas ga tange ta dir, “I tutun bia mur na kap no ngunungut nong iau ni kap ie. Sen bia tano kinkinis tano kata na limagu bia tano kesa na limagu, pai no nugu linge wara tartar. Iakano linge tano agu Sus. Ma na tar ie ta diet ing gate tagure haruatne ira audiet kinkinis.” \p \v 24 Bia ira sangahul na bulu na harausur diet ga hadade huo, diet ga ngalngaluan taar ta dir tasin. \v 25 Io, Jisas ga tatau hulungan diet ma gaam tange, “Muat palai ta diet ing diet pai Iudeia. Ira udiet lualua, diet la hatamat habaling diet ma diet la hanapu ira mes. Ma ira audiet watong la manga kurkure diet. \v 26 Iesen bia pai haruat huo ta muat. Bia tikai i sip bia na tamat nalamin ta muat, na tultulai ta muat. \v 27 Ma bia tikai i sip bia na tur lua nalamin ta muat, na manga tultulai ta muat. \v 28 Muat na gil huo kanong Nong a Tunotunoi ga hanuat bia na gil huo mah. Pa ga hanuat bia diet naga tultulai tana. Ga hanuat bia na tultulai ta diet, ma na tar no uno nilon hoing tiga but na kunkulaan wara kulkul halangalanga ra haleng.” \s1 Jisas ga halangalanga iruo pulo. \r (Mak 10.46-52; Luk 18.35-43) \p \v 29 Ma bia Jisas ma ira uno bulu na harausur diet ga hanan sukun no pise na hala Ieriko, a tamat na matanaiabar sakit ga mur ie. \v 30 Ma airuo pulo dir ga kis taar tano ra gagena ngaas. Ma bia dir ga hadade bia Jisas i hanahaan sakit, dir ga kakonga bia, “Nora Watong, augu no tubu Dawit, nu marse mir!” \p \v 31 Io, no tamat na matanaiabar diet ga bor dir bia dir na kis matien. Iesen iakano ra pakaan, dir ga manga kakonga naliu balik, dir gaam tange, “Nora Watong, no tubu Dawit, nu marse mir!” \p \v 32 Ma Jisas ga tur, gaam tatau dir, ma gaam tiri dir bia, “Mur sip bia iau ni gil hohe ta mur?” \p \v 33 Dir ga tange tana, “Nora Watong, mir sip bia mir na nanaas.” \p \v 34 Ma Jisas ga manga marmaris uta dir, gaam palim ira mata dir. Kaik at mon dir ga nanaas, io, dir gaam mur ie. \c 21 \s1 Jisas ga haan laka Ierusalem hoing no tamat na ut na harkurai nong Israel ga kiskis kawasei. \r (Mak 11.1-11; Luk 19.28-40; Jon 12.12-19) \p \v 1-2 Io, ma diet ga hanuat taar ta Betpasi kaia hutet Ierusalem tano uladih Olip. Io, Jisas ga tule airuo ta ira uno bulu na harausur ma ga tange ta dir, “Mur na haan taar tano taman menalua ta mur. Io, kaik at mon mur na nas leh tiga donki di te kubus kawase tar ie. Ma tiga natine mah kana tika mei. Mur na lapus dir, io, mur na sal hawaat dir ukai ho iau. \v 3 Ma bia sige tikai na tange ta linge ta mur, mur na tange, ‘No Watong i supi tar dir,’ ma kaiken baal at mon na bale se tar dir.” \p \v 4 Iakan ga ngan huo wara hatutun no nianga tano tangesot i ga tange hoken: \q1 \v 5 “Tange ta diet aram Ierusalem hora uladih Saion hoken: \q1 ‘Nas baak! No numuat Tamat na Lualua na Gil Harkurai ke i hananuat ukatiga ho muat. \q1 A matmatienai, ma i kiskisi hani tiga donki, \q1 a nat na donki ie.’” \p \v 6 Ma ira iruo bulu na harausur dir ga haan laah, dir gaam gil hoing Jisas ga tange ta dir. \v 7 Dir ga sal hawaat no donki ma no natine, dir gom bakar ira tihi dir ira iruo donki ma ari ta ira udir maal. Io, Jisas ga kawaas hut, gaam kis kora ine. \v 8 Ma a haleng tano tamat na matanaiabar diet ga kap se ari ta ira kiniasi diet, diet gaam palase mur no ngaas me. Ari diet ga palase ira singara daha ing diet gate kato. \v 9 Ma ira tamat na matanaiabar ing diet ga lulua haan ma diet ing diet ga murmur haan, diet bakut, diet ga kakongane hani bia, \q1 “Da pirlat no Tubu Dawit! \q1 I daan nong i hanuat wara gilgil haruatne ira sinisip gar tano Watong! \q1 Pirlat God nong i kis aram naliu sakit!” \p \v 10 Ma bia Jisas ga haan laka aram Ierusalem, io, a tamat na harat ga hanuat ma ira matanaiabar bakut kaia, diet ga karup, ma diet gaam nguanguo. Diet gaam tiri bia, “Sige iakan?” \p \v 11 Ma ira tamat na matanaiabar diet ga balu diet bia, “Ne Jisas iakan, no tangesot meram Nasaret kenam Galili.” \s1 Jisas ga hapalaine no kukuraina tutun tano hala na lotu tane God. \r (Mak 11.15-19; Luk 19.45-48; Jon 2.13-22) \p \v 12 Ma Jisas ga haan laka tano tamat na hala na lotu, gaam bat hasur diet ing diet ga susuhur ma diet ing diet ga kukul kaia. Ga pulukane ira suuh ta ira tunotuno ing diet ga kukuas ira kinewa, ma ga pulukane mah ira kinkinis audiet ira tunotuno ing diet ga suhsuhurane ira maan. \v 13 Ma ga tange ta diet bia, “No nianga tane God di ga pakat ie i tange hoken: \it ‘No nugu hala na lotu, da kilam ie bia a hala na sinasaring.’\it* Sen bia muat gilgil balik ie hoing tiga munmun audiet ira holmatau.” \p \v 14 Ma ira pulo ma ira pengpeng diet ga hanuat taar tana narako tano tamat na hala na lotu. Ma ga halangalanga diet kaia. \v 15 Ma ira tamat na ut na pakila lotu ma ira tena harausur ta ira harkurai tane Moses diet ga nas ira bilai na linge ing ga gil. Ma diet ga hadade mah ira nat na bulu narako tano tamat na hala na lotu ing diet ga kakongane hani bia, \it “Pirlat no Tubu Dawit!”\it* Io kaik, diet ira lualua na lotu diet ga ngalngaluan taar tana. \v 16 Diet ga tange tana, “U hadade tar at mon ing kaike ra nat na bulu diet tangtange! I biha bia pau tigal diet?” \p Ma Jisas ga tange ta diet, “Masa! Iau hadade diet. Hoing mon muat gate was tar ta ira nianga tane God, i tange hoken: \it ‘U te tagure ira nat na bulu ma diet mah ing diet la susus baak, bia diet na pirlat ugu.’”\it* \p \v 17 Ma Jisas ga haan sukun diet makaia ra pise na hala uras Betani, gaam a noh bung laah kaia. \s1 No magingin na nurnur nong i haan tika ma ra sinasaring. \r (Mak 11.12-14, 20-24) \p \v 18 Bia Jisas ga taptapukus ra malaan uram tano pise na hala, ga taburungan. \v 19 Ma bia ga nas tiga ina papus tano gagena ngaas, ga haan taar tana. Iesen ga nas ie bia a pakana sen. Io, ga tange tana bia, “No num hunuai i te pataam katin! Pa nu huai baling!” Ma kaik at mon no daha ga maranga. \p \v 20 Ma bia ira bulu na harausur diet ga nas huo, diet ga karup. Ma diet ga tiri bia, “Ing ngan tutun at hohe bia iakan ra ina papus i maranga gasien?” \p \v 21 Ma Jisas ga balu diet hoken: “Muat hadade baak! Bia muat nurnur ma pai iruo ira numuat lilik, io, i tale muat bia muat na gil hokaiken iau te gil tano ina papus. Ma i tale mah muat ta ira dadas na linge sakit. Hokaike i tale muat bia muat na tange ta iakano uladih bia, ‘Taman tut, ma nu tamaragat suur uram ra tingaan tes.’ Ma na ngan huo. \v 22 Bia muat nurnur, io, muat na hatur kawase asa ira linge ing muat sasaring urie.” \s1 Jisas pa ga hapalaine ira lualua na lotu bia i te kap no uno dadas meh. \r (Mak 11.27-33; Luk 20.1-8) \p \v 23 Jisas ga laka tano tamat na hala na lotu. Ma bia ga harharausur kaia, ari ta ira tamat na ut na pakila lotu ma ari tena harausur ta ira harkurai tane Moses diet ga hanuat taar tana. Ma diet ga tiri ie bia, “U te kap ra tamat na dadas na harkurai meh kaik gu pakile kaike ra linge, ma sige i bul hatamat ugu?” \p \v 24 Ma Jisas ga balu diet, gaam tange hoken: “Iau mah, iau ni tiri muat tiga tiniri ma bia muat na balu iau, io, iau ni hinawase muat bia sige i tar ra dadas tagu ken iau gi ngan hoken. \v 25 Muat lik bia Jon ga kap no uno pinapalim na baptais meram ra mawe bia mekaia ta ira tunotuno mon?” \p Diet ga wawor nalamin ta diet at hoken: “Bia dahat na tange bia Jon ga kap no uno pinapalim meram ra mawe, Jisas na tange ta dahat bia, ‘Muat gaar te nurnur mon ta ira nianga tane Jon.’ \v 26 Ma dahat pa na tange mah bia Jon ga kap no uno dadas ta ira tunotuno mon kanong dahat burte no tamat na matanaiabar, warah diet bakut diet nurnur bia Jon ga tiga tangesot.” \p \v 27 Io, diet ga balu Jisas bia, “Mehet pai nunure.” \p Io, ma Jisas ga tange um ta diet, “Iau mah, iau pa ni hinawase muat bia iau kap no nugu tamat na dadas na harkurai meh, kaik iau gi gil huo.” \s1 Sige tutun at i taram God. \p \v 28 Ma Jisas ga tange bia, “Muat lik hohe? Tiga tunaan airuo natine. Ga haan tupas no luena ma ga tange tana bia, ‘Natigu, nu haan baas. Nu papalim aram ra lalong katin.’ \p \v 29 “Ga balui, gaam tange bia, ‘Taie. Iau malok.’ Iesen namur ga pukusane no uno lilik, gaam haan balik wara pinapalim. \p \v 30 “Namur, no adir sus ga haan tupas no mes na natine, gaam tange mah huo tana. Ga balui, gaam tange bia, ‘Taie ta linge. Iau ni haan, mama.’ Iesen pa ga haan balik um.” \p \v 31 Ma Jisas ga tiri diet ira lualua na lotu bia, “Sige ta dir ga gil ing nadir sus ga sip?” \p Diet ga balui, “No luena.” \p Io, Jisas ga tange ta diet bia, “Muat hadade baak! Ira hisikoma ma ira ut na hilawa diet lalaka tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai tane God nalua ta muat. \v 32 Io, Jon no ut na baptais ga hanuat wara haminas muat tano takodasiana ngaas. Ma muat pa ga nurnur tana. Iesen ira hisikoma ma ira ut na hilawa diet balik, diet ga nurnur tana. Ma a tutun bia muat ga nas mah kaiken, iesen muat pa ga lilik pukus bia muat naga nurnur tana.” \s1 No nianga harharuat uta ira ut na balaura lalong. \r (Mak 12.1-12; Luk 20.9-19) \p \v 33 Ma Jisas ga tange ta diet hoken: “Muat hadade tiga mes na nianga harharuat mah. Tiga tunaan auno tiga katona pise. Ga so tiga lalong na hunena wain. Ga tumat luhutanei ma ra bala, ma ga kil tiga naan i haruat wara papaas ruap no hunena wain. Ga tumat mah tiga hunghungaan na haat uram naliu wara nasnas mur no lalong na hunena wain. Bia ga gil tar kaike ga waak tar no lalong ta diet ing diet ga sahur ie bia diet na balbalaurei, ma gaam haan laah baak tano uno hinahaan. \v 34 Bia ga madar ira hunena wain, ga tule ira uno tultulai uras hoira ut na balaura lalong bia diet na kap leh auno tari kaik ra hunena. \p \v 35 “Ira ut na balaura lalong diet ga palim kawase ira uno tultulai. Diet ga hamidaak tikai, diet gaam bu bing tiga mes, ma diet gaam gulum bing tikai mah ma ra haat. \v 36 Namur ga tule habalin ari a tultulai, diet ga haleng ta diet ing diet ga lua. Ma diet ga gil mah huo ta diet. \v 37 Ma menamur ta diet bakut, ga tule no natine ukaia ho diet kanong ga tange bia, ‘Diet na ru no natigu.’ \p \v 38 “Iesen bia ira ut na balaura lalong diet ga nas no natine, diet ga tange harbasiane ta diet, ‘Iakano tunotuno i te hanuat nong na rumahal. Kaia, dahat gi a ubu bing ie waing dahat naga rumahal ta iakan ra lalong.’ \v 39 Io, diet ga palim kawasei, diet gaam ise hasur ie meram narako tano lalong na hunena wain, ma diet gaam ubu bing ie.” \p \v 40 Ma Jisas ga tiri diet bia, “Io kaik, bia no tunaan auno no lalong na hanuat, na gil bihane ira ut na balaura lalong?” \p \v 41 Diet ga balui bia, “Na bu bing haliare kaike ra ut na halhaliara. Ma na nanaas laah tari mes na ut na balaura lalong ing diet na haut bia diet na tartar tari hunena ukaia ho ie tano pakana bung bia ira hunena wain i madar. Ma na tar no lalong na hunena wain ta diet bia diet na sasahur ie.” \p \v 42 Ma Jisas ga tange ta diet bia, “I tahut bia muat na lik leh no nianga tane God di ga pakat ie i tange hoken, \q1 ‘No haat nong ira ut na pakila hala diet ga malok sei, kanong diet ga lik bia a linge bia ie, \q1 i nanaas taar bia aie balik um no dadas na burena tano hala bakut. \q1 No Watong at ga gil hokaiken \q1 ma i manga bilai sakit bia dahat na nas ie.’ \p \v 43 “Io kaik, iau hinawase muat bia no kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai tane God, da kap sei ta muat ma da tar ie ta diet ra mes ing diet na papalim haruat tano sinisip ta God. \v 44 [Ma sige i puko taar ta iakano haat na tarigis hansiksik. Ma bia no haat na puko taar ta tikai, na bisang hansiksik ie.]” \p \v 45 Ma bia ira tamat na ut na pakila lotu ma ira Parisi diet ga hadade ira nianga harharuat tane Jisas, diet ga nunure bia ga tangtange mon uta diet. \v 46 Ma diet ga walar bia diet na palim kawasei, iesen diet ga burte no tamat na matanaiabar kanong ira matanaiabar diet ga nurnur bia a tangesot ie. \c 22 \s1 No nianga harharuat utano nian na hinartola. \r (Luk 14.15-24) \p \v 1 Io, ma Jisas ga haianga diet ma ira nianga harharuat balin, gaam tange hoken. \v 2 “No kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God i hokaiken. Tiga tamat na lualua na gil harkurai ga tagure tiga nian na hinartola tano natine tunaan. \v 3 Ga tule ira uno tultulai wara lamlam diet ing gate tar sibik na lamaas tar ta diet ukaia tano nian. Iesen diet ga malok wara hinanuat. \p \v 4 “Io, ga tule habaling ari a mes na tultulai, ma gaam tange ta diet, ‘Muat na hinawase diet ing iau gate tar sibik na lamaas taar ta diet hoken: “Iau te tagure no nian. Iau te sapak ira nugu tamat na bulumakau ing iau ga tamtabar hatamat diet. Muat mai um ukai tano nian. Ira linge bakut i te taguro.” ’ \p \v 5 “Iesen diet pa ga song leh ira tultulai, diet gom haan harbasia. Tikai ga haan uram ra uno lalong, ma tikai ukaia tano uno pinapalim. \v 6 Ma ira mes ta diet ing diet ga kap ra sibik na lamaas, diet ga palim kawase ira uno tultulai, diet gaam gil hagahe diet, ma diet gaam bu bing diet. \v 7 No tamat na lualua na gil harkurai ga manga ngalngaluan, gaam tule ira uno umri ma diet ga bu bing haliare kaike ra ut na harubu bingibing, ma diet ga hakarat no udiet taman. \p \v 8 “Io, ga tange ta ira uno tultulai bia, ‘No nian na hinartola i taguro. Iesen ing iau ga tar sibik na lamaas ta diet, iau nes bia ira udiet tintalen pai haruat tano nugu sinisip. \v 9 Kaik, muat na haan taar ta ira subaan diet la hanhanuat hurlungen kaia. Ma muat na tar sibik na lamaas ta si at mon ing muat na nas.’ \v 10 Io, ira tultulai diet ga haan harbasia ta ira subaan, diet gaam lamus hulungan ira matanaiabar bakut ing diet ga nas leh. Ari bilai ma ari sakana tunotuno nalamin ta diet. Ma no hala na lukara ga hung ma ira wasire. \p \v 11 “Io, no tamat na lualua na gil harkurai ga haan laka ukaia narako tano nian wara nasnas ira wasire. Ma ga nas tupas leh tiga tunotuno pa ga sigam ta bilai na kiniasine wara hinahaan tano hinartola. \v 12 Ma no tamat na lualua na gil harkurai ga tange tana bia, ‘Tasigu, u laka hobihbih ukai? Pau sigam ta bilai na kiniasim. U te gil ronga.’ Iesen no tunotuno pa ga haruat wara balbalui. \p \v 13 “Io, no tamat na lualua na gil harkurai ga tange ta diet ing diet nas mur no gil nian bia, ‘Muat na wis pakur ira iruo limana ma ira iruo kakine, ma muat na se hasur ie uras nataman ra kankado, naga susuah ma na hatagiris na ngise kaia.’” \p \v 14 Io, Jisas ga hapataam no uno nianga, gaam tange bia, “God i tatau ira halengin, ma sen i gilamis leh a bar nong mon.” \s1 Diet ga tiri Jisas bia i takodas bia diet na kul takis bia taie. \r (Mak 12.13-17; Luk 20.20-26) \p \v 15 Io, ira Parisi diet ga haan laah, diet gaam wor tika bia diet na hakuni Jisas ta ira uno nianga. \v 16 Ma diet ga tule ira udiet bulu na harausur tika ma diet ing diet git murmur Herot, no tamat na lualua na gil harkurai, ukaia hone Jisas. Ma diet ga tange tana bia, “Tena harausur, mehet nunure bia a tutun na tunotuno ugu. Ma u la hausur tutun at tano sinisip tane God. Pau la turtur sen ma tikai kanong pau la songsong leh bia a mangana tunotuno sa tiga nong. \v 17 Io, nu hinawase mehet tano num lilik. I takodas bia dahat na kul tar no takis ta diet ing diet kure dahat bia taie?” \p \v 18 Iesen Jisas ga palai ta ira udiet sakana lilik, gaam tange ta diet bia, “Muat ira ut na harababo! Muat sip bia muat na hakuni iau warah? \v 19 Muat haminas tiga kinewa tagu nong di la kulkul takis mei.” Diet ga kap hawaat tiga siliwa ukaia ho ie. \v 20 Io, ga tiri diet, “A malalar i sige iakan ma a hinsa sige iakan?” \p \v 21 “Tano lualua ta ira udahat ut na harkurai,” diet ga balui. Io, ga tange ta diet, “Masa. Muat na tar ta ira ut na harkurai ira linge at ta ira ut na harkurai, ma muat na tar ta God ira linge at tane God.” \p \v 22 Ma bia diet ga hadade huo, diet ga karup ta ira nianga ga tange. Diet ga haan sukun ie, ma diet gaam haan laah um. \s1 Diet ga tiri Jisas uta diet ing diet te maat, bia diet na lon balin bia taie. \r (Mak 12.18-27; Luk 20.27-40) \p \v 23-24 Ma ta iakanong at mon ra bung ari Sadiusi ing diet la liklik bia nong i maat pa na tut hut balin, diet ga hanuat taar tane Jisas, diet gaam tiri ie bia, “Tena harausur, Moses ga tange hoken. Bia tiga tunaan i maat ma taie ta natine, io, no tasine balik na tole no uno makosa. Ma dir na hatahuat ta nati dir ma dir na kilam tar ta diet no hinsana no tasine nong i te maat. \v 25 Io, a liman ma iruo na haratasin ken ho mehet. No luena ga tola, gaam mat sukun no uno hahin, ma pa ga mon nati dir baak. Io, no makosa ga haan taar tano tasine. \v 26 Ga ngan mah huo tano airuo, ma no aitul, gaam tuk taar ta nong ga liman ma iruo mei ta ira tasine. \v 27 Ma bia diet bakut gate maat, no hahin mah um ga maat. \v 28 Io, bia ira minaat diet na lon huat balin tano bung na tuntunut hut, ta sige tun at um no hahin ta ira liman ma iruo? Kanong diet bakut, diet ga tole tar ie.” \p \v 29 Io, Jisas ga balu diet hoken: “Muat ronga kanong muat pai palai ta ira nianga tane God ing di ga pakat, ma muat pai nunure mah no dadas tane God. \v 30 Tano pakana bung na tuntunut hut baling ta ira minaat, diet pa na hartola. Diet na haruat ma ira angelo aram ra ula mawe. \v 31 Iesen, kaiken ni hinawase muat bia diet ing diet te maat, diet na tut hut balin bia taie. I tahut bia muat na lik leh ira nianga tane God ing di ga pakat tar ta muat uta ira hintubu dahat. \v 32 A tutun bia diet gate maat, iesen God ga tange bia, \it ‘Iau no God tane Abraham, no God tane Aisak, ma no God tane Iakop.’\it* Pataie bia God audiet ira minaat, sen bia a God audiet ira lilona.” \p \v 33 Ma bia ira tamat na matanaiabar diet ga hadade huo, diet ga karup ta ira uno harausur. \s1 No harkurai i lua ta ira harkurai bakut. \r (Mak 12.28-34; Luk 10.25-28) \p \v 34 Ma bia ira Parisi diet ga hadade bia Jisas ga balu timaan ira Sadiusi diet gaam tur kunkun, io, ira Parisi diet ga hanuat hurlungen. \v 35 Ma tikai nalamin ta diet, a keskes ie ta ira harkurai tane Moses, ga walar Jisas, gaam tiri hoken: \v 36 “Tena harausur, gahim no harkurai ta ira harkurai bakut tane God i manga tamat?” \p \v 37 Jisas ga balui, gaam tange bia, \it “‘Nu sip no Watong no num God ma no katim bakut, no num nilon bakut, ma no num lilik bakut.’\it* \v 38 Iakan ra harkurai i tamat sakit ma i lua ta ira mes. \v 39 Ma nong iruo mei, aie mah huo. I tange hoken: \it ‘Nu marse tikai hoing u marse habaling at ugu.’\it* \v 40 Ira harkurai bakut ma ira harausur ta ira tangesot, diet burena laah ta kaiken ra iruo hartula.” \s1 I ngan tutun at hohe bia no Mesaia na bulu huat tane Dawit? \r (Mak 12.35-37; Luk 20.41-44) \p \v 41 Ing bia ira Parisi diet ga kis hurlungen taar, Jisas ga tiri diet hoken: \v 42 “Muat lik hohe uta nong di kilam ie bia no Mesaia? Na bulu huat ta sige?” \p Diet ga balui bia, “Na bulu huat tane Dawit.” \p \v 43 Ga tange ta diet bia, “Iesen, muat nes baak! No Halhaliana Tanuo ga tar ira lilik tane Dawit kaik Dawit at gaam tange bia, \q1 \v 44 ‘No Watong ga tange ta nagu Watong: \q1 “Nu kap no tamat na kinkinis kai tano kata na limagu, \q1 tuk iau ni bul hasur ira num hiruo menapu ta ira lapar a kakim!” ’ \m \v 45 Io, i nanaas bia menalua sakit Dawit at ga kilam no Mesaia bia, ‘Nagu Watong.’ Kaik i palai bia iakano Mesaia a bulumur ie tane Dawit ma aie mah no Watong.” \v 46 Io, tur leh um ta iakano bung, diet bakut diet ga barbarahon bia diet na tiri wa tiga linge. \c 23 \s1 Jisas ga hamarisne ira lualua na lotu kanong diet ga manga harababo. \r (Mak 12.38-40; Luk 11.39-44, 46, 52; 20.45-47) \p \v 1 Io, Jisas ga tange ta ira tamat na matanaiabar ma ta ira uno bulu na harausur hoken: \v 2 “Ira tena harausur ta ira harkurai tane Moses ma ira Parisi, diet kaike, diet ing diet haruat wara hinhinawas palai ta ira harkurai tane Moses. \v 3 Io, kaik i tahut bia muat na taram diet ma muat na murmur ira linge ing diet tange ta muat. Iesen pai tahut bia muat na mur leh ira udiet tintalen kanong diet tange ira linge ma diet pai gil haruatne. \v 4 Ma diet kap leh ira udiet dadas na harausur, io, diet hapupusak tar ira matanaiabar me, ing diet pai haruat bia diet na mur. Iesen diet at, diet pa na gil ta dahin wara hamamakan ira matanaiabar ta kaike ra harkurai. \p \v 5 “Ira linge bakut diet ira lualua diet gil, diet sip bia dahat ira matanaiabar na nas bia dahat na lat diet. Muat palai tano udahat magingin ta ira hansik na punulus. Ma dahat la bul aram narako ari a hartula tane God. Ma dahat la kubus tar ira punulus ta ira ulu dahat ma ira lima dahat mah. Iesen ira udiet i manga tamat. Ma dahat la bulbul mah ira kurehreh ta ira kiniasi dahat wara halilik dahat bia dahat na mur ira harkurai tane God. Iesen ira udiet at i manga taltalona. \v 6 Ma diet sip bia diet na kis ta ira bura na rau ta ira gil nian, ma ira kinkinis gar na tamat narakoman ta ira udiet hala na lotu. \v 7 Diet sip bia da kaang leh diet ta ira subaan ing di la hanhanuat hurlungen kaia ma da lat diet, ma kaik daga kilam diet bia, ‘Tena harausur.’ \p \v 8 “Iesen pai tahut bia da kilam muat bia, ‘Tena harausur,’ kanong tikai sen mon no numuat tena harausur. Ma muat bakut mon muat haratasin. \v 9 Ma waak muat tanga ‘Mama’ ta tiga nong mekai napu kanong tikai sen mon namuat Sus. Ma ie kenam ra mawe. \v 10 Ma pai tahut bia da kilam muat bia ‘lualua,’ kanong tikai mon no numuat lualua—no Mesaia. \v 11 Nong i manga tamat ta muat na numuat tultulai mon ie. \v 12 Ma sige ing i hatamat habaling ie, God na bul hasur ie. Ma sige ing i bul hasur habaling ie, God na hatamat ie. \p \v 13 “Maris ta muat ira tena harausur ta ira harkurai tane Moses ma muat ira Parisi, na kabit muat! Muat ira ut na harababo! Muat la banbanus ise tar diet ira tunotuno ing diet wara ninlaka tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God. Muat at, muat pai laka tana, ma muat pai haut leh mah diet ing diet wara ninlaka bia diet na laka kaia. \p \v 14 [“Maris ta muat ira tena harausur ta ira harkurai tane Moses ma muat ira Parisi, na kabit muat! Muat la karkarit leh ira linge bakut ta ira makosa, ma muat la harababo ma ira numuat talona sinasaring. God na manga hapidanau muat.] \p \v 15 “Maris ta muat ira tena harausur ta ira harkurai tane Moses ma muat ira Parisi, na kabit muat! Muat ira ut na harababo! Muat la hanahaan hurhurbit ta ira katon bakut wara hauhau leh ta tikai mon bia na mur ira numuat harausur. Ma bia na numuat bulu na harausur um ie, aie ma muat, muat bakut muat na kap ra harpidanau. A tutun bia muat na laka tano ula iaah, iesen i tutun sakit bia aie mah na laka tana kanong i te mur muat. \p \v 16 “Maris ta muat ira pulo na lualua, na kabit muat! Muat tange hoken: ‘Bia tikai i hasasalim uram tano tamat na hala na lotu, iakanong a linge bia mon. Iesen bia na hasasalim uram ta ira bilai na linge narako tano tamat na hala na lotu, iakanong na sule tar at ie naga hatutun no uno sinsalim.’ \v 17 A gotgotuana pulo muat! Muat manga ronga. No tamat na linge, no hala na lotu. Aie nong i gil kaike ira linge waing diet naga halhaal. \v 18 Ma muat tange mah hoken: ‘Bia tikai i hasasalim tano suuh na hartabar aram tano tamat na hala na lotu, iakanong a linge bia mon. Iesen bia na hasasalim ta ira linge di hartabar me, iakanong na sule tar at ie naga hatutun no uno sinsalim.’ \v 19 A pulo muat! Ma muat manga ronga baal. No tamat na linge no suuh na hartabar. Aie nong i gil kaike ira hartabar waing diet naga halhaal. \v 20 Io kaik, sige nong i hasasalim tano suuh na hartabar, no uno sinsalim i kasar no suuh na hartabar ma ira hartabar mah kenam tana. \v 21 Ma sige nong i hasasalim tano tamat na hala na lotu, no uno sinsalim i kasar no tamat na hala na lotu ma God mah nong i la kis taar narako tana. \v 22 Ma sige nong i hasasalim uram naliu, no uno sinsalim i kasar no kinkinis na watong tane God ma God at mah nong i la kis taar kaia. \p \v 23 “Maris ta muat ira tena harausur ta ira harkurai tane Moses ma muat ira Parisi, na kabit muat! Muat ira ut na harababo! Muat la saso ari a linge wara hanamnamien ira amuat nian, hoira lobo, a kamahar, ma ra kari. Ma hoing ira harkurai tane Moses i tange, muat la tartar ta God nong i sangahul mei ta kaike ra linge muat la saso. Iesen muat taklain balik ta ira tamat ta ira harkurai tane Moses. Muat pai takodas, muat pai harmarsai, ma muat pai tutun ta ira numuat nilon. Io, gor takodas bia muat te tar kaiken ra linge tupas God ma muat pa gor malok mah wara murmur kaiken ira bilai na magingin. \v 24 A pulo na lualua muat! Muat manga lik hadadas um ira nat na harkurai iesen muat malentakuane ira tamat. Muat haruat ma tiga tunotuno i kulup bia na mom. I lik leh um no nolnol ma i kap sei tano taah. Iesen i kanam kaas balik um tiga bulumakau. \p \v 25 “Maris ta muat ira tena harausur ta ira harkurai tane Moses ma muat ira Parisi, na kabit muat! Muat ira ut na harababo! Muat haruat ma tiga gingop bia tiga dis ing di gis sen leh mon no paline me nataman. Iesen narakoman tana i hung ma ra bilinge na linge muat kinau ma ira linge mah muat manga masmasingan urie. \v 26 A pulo na Parisi ugu! I tahut bia nu gis hanalue ira tingena no kap bia no dis, io kaik, ira paline mah um na gamgamatien. \p \v 27 “Maris ta muat ira tena harausur ta ira harkurai tane Moses ma muat ira Parisi, na kabit muat! Muat ira ut na harababo! Muat hoira midi di hamar ma ra ponponiana haat ing diet nanaas timaan me nataman. Iesen bia kenas napu, diet hung ma ra sur na minaat ma ira linge ing na hagahe tikai waing na sakena. \v 28 Hokaiken muat. Muat haminas bia muat takodas ta ira matmataan ta ira tunotuno. Iesen bia narakoman ta muat, i hung ma ra harababo ma ra tabuna taram harkurai. \p \v 29 “Maris ta muat ira tena harausur ta ira harkurai tane Moses ma muat ira Parisi, na kabit muat! Muat ira ut na harababo! Muat la gilgil ira bilai na haat na midi ta ira tangesot wara liklik leh diet. Ma muat la hamar ira midi ta ira ut na takodas. \v 30 Ma muat tange bia, ‘Bia dahat gor lon ta kaike ra udiet pakana bung ira hintubu dahat, io, dahat pa gor harahut wara bubu bing ira tangesot.’ \v 31 Io, muat hinawas palai mah baling ta muat, bia a hintubu muat diet ing diet ga bu bing ira tangesot. \v 32 Io, i nanaas tutun um bia muat na gil bakut ira sakena ing ira hintubu muat diet ga hasubaan tar. \p \v 33 “A sakana ut na harabota muat. Ma ira hintubu muat, diet mah huo. Muat pai tale tun at bia muat na pas no tamat na harpidanau narakoman tano ula iaah. \v 34 Ma wara haminas bia muat na ngan huo, io, iau ni tule ari a tangesot, ari a ut na mintota, ma ari a tena harausur ukai ho muat. Ma muat na bu bing ari ra ula kabai, ma ari muat na dangat diet narako ta ira numuat hala na lotu. Ma muat na murmur haan wara hangungut diet ta ira taman, tikatikai. \v 35 Io kaik, ing muat na bu bing diet ira ut na takodas ta iakan ra ula hanuo bakut, nora harpidanau na kabit muat. No numuat hinarubu bingibing ga haburen leh tane Abel, tiga ut na takodas, gaam hanahaan tuk tane Sekeria no natine Berekia. Ma Sekeria nong muat ga bu bing ie nalamin tano tamat na hala na lotu ma no suuh di la tuntun ira hartabar kaia. \v 36 Muat hadade baak! Ira harpidanau haruat hoing kaike ira numuat magingin sakena na kabit muat ing muat lon ta kaiken ra pakana bung.” \s1 Jisas ga manga marmaris uta diet me Ierusalem. \r (Luk 13.34-35) \p \v 37 Ma Jisas ga tange bia, “Maris muat ira matanaiabar mekai Ierusalem! Muat la bubu bing ira tangesot ma muat la gulgulum bing diet ing God i la tultule diet ukaia ho muat. Haleng pakaan iau ga sipsip bia ni gawane leh muat hoing no huna kareka i la pabong ira natine. Iesen muat pa ga sip huo. \v 38 Nas baak! Da hamau no numuat taman ma muat na biha? \v 39 Io, iau hinawase muat bia muat pa na nes habaling iau tuk tano pakana bung ing muat na tange bia, ‘I daan nong i hanuat wara gilgil haruatne ira sinisip gar tano Watong!’” \c 24 \s1 Ira hakilang ing na haminas no hauhawatine iakan ra lon. \r (Mak 13.1-31; Luk 21.5-36) \p \v 1 Bia Jisas ga haan sukun no tamat na hala na lotu, gaam hanahaan laah mekaia, io, ira uno bulu na harausur diet ga haan tupas ie wara tangtange haminas ira bala ma ira subaan tano tamat na hala na lotu. \v 2 Ma Jisas ga tange ta diet bia, “Muat nes baak! Kaike ira linge muat nesnes, taie tiga haat bia na kis harpatup taar ma tikai. Ira amuat suk, diet na dure hasur bakut.” \p \v 3 Ma diet ga hanuat taar tano uladih Olip. Ma ing Jisas ga kis taar kaia, ira uno bulu na harausur diet ga hanuat sen mon taar tana, diet gaam tiri ie bia, “Nu hinawase mehet, bia hunanges kaiken ra linge ing u hinawase mehet na hanuat. Ma a mangana hakilang sa mehet na nas ing na haminas no num hinanuat ma no hauhawatine ta iakanin ra lon?” \p \v 4 Io, Jisas ga balu diet hoken: “Muat na harbalaurai ta nong kabi habato lamus leh muat. \v 5 Io kaik, halengin diet na harabota huat ma diet na tange bia, ‘Iau at mon no Mesaia,’ ma diet na habato lamus leh ra halengin. \v 6 Muat na hadade uta ira tamat na hinarubu bia ari a hinhinawas ta ira tamat na hinarubu tapaka. Waak muat raurawaan. Kaike ra mangana linge na hanuat, sen bia no hauhawatine pa na hanuat baak. \v 7 Io, a haleng na huntunaan tano ula hanuo diet na tut na hinarubu balin ta diet. Da sam taburungan ma na mon kunakunar mah tari haleng taman. \v 8 Bia kaiken ra linge na hanuat na haburen mon no ngunungut hoing no bulu i papaas hatahun no hahin ing i wara kinakaha. \p \v 9 “Ta kaike ra pakana bung da palim kawase muat, daga tar se muat bia diet naga hangungutaan ma daga bu bing muat. Ma ira huntunaan bakut diet na malentakuane muat wara gaiegu. \v 10 Ma ta kaike ra pakana bung mah, a haleng diet na tahurus talur no udiet nurnuruan. Diet na tar tihi diet harbasia baal mon ta diet. Ma diet na malentak harbasia baling mah ta diet. \v 11 Ma haleng na tangesot harabota na hanuat ma diet na habato lamus leh ra halengin. \v 12 Ing bia no magingin sakena na tahuat hanahaan, ira harmarsai gar na halengin na puko. \v 13 Iesen nong i tur dadas taar tuk ra hauhawatine, God na halon ie. \v 14 Ma da harpir tano tahut na hinhinawas utano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai tane God harbasia hurhurbit tano ula hanuo. Da gil huo wara hinhinawase hapalaine ira hunhuntunaan bakut. Ma bia kaike ra linge diet na pataam, io, no hauhawatine ta iakan ra lon na hanuat. \p \v 15 “Muat ing muat waswas ken ra pakpakat i tahut bia muat na palai tano kukuraina ta iakan ra linge nong no tangesot Daniel ga hinhinawas utana. Ga hinhinawas bia muat na nas tikai \it ‘nong i manga sakena sakit ma nong i la hamhamau taman.’\it* Ma iakanong na tur taar tano subaan i halhaal, narakoman tano tamat na hala na lotu kai Ierusalem. \v 16 Io, bia iakano sakana tunotuno na tur huo kaia, diet ing diet kis taar kaia Iudeia, i tahut bia diet na hilau uram ta ira uladih. \v 17 Nong i kis taar naliu tano uno madahien na ula hala, i tahut bia na hansur gasien. Waak bia i hasurum pakana bung wara kapkap leh aun ta linge narakoman tano hala. \v 18 Ma nong mah i kis taar aram na lalong, waak i hanan tapukus wara kapkap ira kiniasine. Na habir mon. \v 19 Maris diet ing diet tianan taar ma diet ing diet harharasus ta iakano pakana bung. Na manga ubal tun at diet. \v 20 Muat na sasaring bia iakan ra purpuruan pa na hanuat tano pakana bung tano labur bia tano Bung na Sinangeh, kanong na dadas ta muat bia muat na hilau ta kaike ira iruo mangana pakana bung. \v 21 Muat na sasaring huo kanong iakano bung da kilingane ra tamat na ngunungut. Ma pa na haruat ma ira bung, haburen leh tano hatahun tano ula hanuo, tuk taar katin. Ma taie tun at bia na haruat mah huo namur. \v 22 Bia no Watong pa naga puo hakumkum iakano pakana bung, taie tiga nong pa gaar lon. Iesen na puo hakumkum iakano pakana bung wara gaie diet ing gate gilamis leh diet. \v 23 Ma ta iakano pakana bung mah bia tikai na tange ta muat, ‘Nas baak! No Mesaia ie ken,’ bia ‘No Mesaia ie ke,’ waak muat nurnur tana. \v 24 Io, ari Mesaia harabota ma ari tangesot harabota diet na hanuat. Diet na haminas ta hakilang ma diet na pakile ta dadas na gingilaan na kinarup waing diet na walar, bia diet na petlaar, wara habato lamus leh ira tunotuno mah ing God gate gilamis leh. \v 25 Muat na balaure timaan, kanong iau te huna hinawase hanalue tar muat. \p \v 26 “Io, bia tiga nong na tange ta muat, ‘No Mesaia kenam ra hanuo bia,’ waak muat haan ukaia. Ma bia tikai na tange ta muat, ‘No Mesaia ken, i kis mun taar,’ waak muat nurnur tana. \v 27 Iau tange huo kanong, hoing i la hile no mararang i la kasar bakut no mawe, Nong a Tunotunoi na hanuat mah huo. \v 28 No uno hinanuat na manga palai. Na palai ta muat hoing i palai bia no minaat i noh taar he kanong muat na nes ira kok diet na hanuat hurlungen kaia. \p \v 29 “Ma kaik at mon menamur ta iakano pakana bung tano tamat na ngunungut, \q1 ‘No kasakes na kankado, \q1 ma no teka pa na lulungo, \q1 \it ira tiding diet na rus \it*meram ra mawe, \q1 \it ma ira dadas aram ra mawe, \it*diet na pagola.’ \m \v 30 Ma ta iakano pakana bung tiga hakilang na harapuasa aram ra mawe wara haminas no hinanuat ta Nong a Tunotunoi. Ma ira hunhuntunaan bakut tano ula hanuo diet na suah. Ma diet na nas \it Nong a Tunotunoi na hanan huat ta ira bahuto meram ra mawe, tika ma no uno dadas ma ra tamat na minamar.\it* \v 31 Da puh no tahur, ma na tule um ira uno angelo wara \it lamlamus hulungan \it*a uno, ing gate gilamis leh. Ma diet ira angelo diet na lamus hulungan ira uno matanaiabar \it mekaia ta ira aihat na matana dadaip ta ira hauhawatine no mawe.\it* \p \v 32 “Muat na kap harausur ta ira ina balbaal. Tano pakana bung bia no ina balbaal i te selas ma i te kuburuan balin ira pakana, muat na nunure bia i te hutet tano pakana bung na labur. \v 33 Hoing at mon, bia muat na nas kaike ra linge i te hanan huat, muat na nunure bia no pakana bung i te hutet, ke tuai at mon ra matanangas huat. \v 34 Muat hadade baak! Iakan ra huntunaan, tari ta diet pa na maat baak ma kaiken ra linge na hanuat. \v 35 No ula mawe ma no ula hanuo na panim laah ma sen bia ira nugu nianga pa na panim.” \s1 Taie tikai pai nunure at bia hunanges Jisas na tapukus balin. \r (Mak 13.32-37; Luk 17.26-30, 34-36) \p \v 36 Ma Jisas ga tange habalin bia, “Taie tikai pai nunure at iakano pakana bung bia kaiken ra linge na hanuat. Ira angelo kenam ra ula mawe ma no Natine mah diet pai nunure—no ana Sus sen mon. \v 37 No hinanuat ta Nong a Tunotunoi na ngan hoing no bung tane Noa. \v 38 Io, ma ira bung menalua tano tamat na taahit ira matanaiabar diet git iaiaan, diet git mamom, diet git harhartola, tuk tano bung at bia Noa ga laka tano uno tamat na mon. \v 39 Ma diet pa ga nunure at ta dahin bia asa na hanuat taar ta diet tuk taar bia no tamat na taahit ga hanuat, gaam salire se diet bakut. Na ngan mah huo ing Nong a Tunotunoi na hanuat. \v 40 Bia airuo tunotuno kana narako ra lalong, da kap leh tikai ma da waak um tikai. \v 41 Ma bia airuo hahin kana dir kakaar tapiok, da kap leh tiga nong ma da waak kapis tikai. \p \v 42 “Io, i tahut bia muat na taguro kawasei, kanong muat pai nunure no bung ing no numuat Watong na hanuat tana. \v 43 I tahut bia muat na palai tano ra tutun ta iakan ra malalar. Bia tiga tunotuno, auno tiga hala, gor nunure tar no pakana bung sa ra bung ing tiga ut na kikinau naga hanuat, io, gor hangala taar ma gor habatbat no ut na kikinau ing pa gor papat no uno hala. \v 44 Ma i tahut bia muat mah, muat na taguro huo, kanong Nong a Tunotunoi na hanuat tano pakana bung nong muat lik bia pa na hanuat tana.” \s1 Bia dahat ira bilai na tultulai ta nadahat Watong, dahat na lalon takodas tuk bia naga tapukus. \r (Luk 12.41-48) \p \v 45 Ma Jisas ga tange habalin hoken: “Iau ni haminas ta muat bia sige no mintatona ma no tutun na tultulai. Aie nong no uno watong i bul tar ra harkurai tana uta ira mes na tultulai bia na tamtabar timaan diet. \v 46 Na daan iakano tultulai bia no uno watong i tapukus, gi nas tupas ie ma kana i gilgil huo. \v 47 Muat hadade baak! Na tar ira uno linge bakut tano harbalaurai ta iakano tultulai. \v 48 Iesen bia ing a sakana tultulai ie, na lik bia no uno watong pa na tapukus gasien. \v 49 Ma na tur leh wara bubu ira mes na tultulai ma na iaiaan ma na mamom tika ma ira ut na minom. \v 50 Io, no watong ta iakano tultulai na hanuat tano pakana bung bia no tultulai pa ga lik tar, ma pa ga nunure tar bia na hanuat huo. \v 51 Ma no watong na kure hadadas tun at ie, ma na sei ukaia tano ngunngutaan audiet ira ut na harababo. Ma na susuah ma na hatagiris na ngise kaia.” \c 25 \s1 No nianga harharuat uta ira sangahul na lala na bulahin. \p \v 1 Io, Jisas gaam tange habalin hoken: “Ma ta iakano pakana bung no kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God na haruat ma iakan. A sangahul na lala na bulahin diet ga kap leh ira udiet laam, diet gaam haan wara harsomane no tunaan nong ga wara tinolen. \v 2 A liman na gotgotuana ma ra liman na mintatona ta diet. \v 3 Ira gotgotuana diet ga kap leh ira udiet laam iesen diet pa ga kap ta wel. \v 4 Ira mintatona balik diet ga kap hasisingen ari a wel mah tika ma ira udiet laam. \v 5 Ma bia nong ga wara tinolen pa ga hanuat gasien, diet bakut diet ga sumsumela, diet gaam kumkubaba. \p \v 6 “Ra tingena bung um, tikai ga kakongane bia, ‘Ie ken tuai um nong i wara tinolen. Muat hanuat wara harsomanei!’ \p \v 7 “Io, diet bakut ira bulahin diet ga tangahun, diet gaam halulungo ira udiet laam. \v 8 Ma ira gotgotuana diet ga tange ta ira mintatona bia, ‘Muat tabar mehet ta wel kanong ira numehet laam i te matmaat.’ \p \v 9 “Iesen ira mintatona diet ga balu diet bia, ‘Taie. Pai haruat ma mehet ma muat mah. I tahut bia muat na haan taar ta diet ing diet la suhsuhurana wel ma muat na kul leh numuat tari.’ \p \v 10 “Ma bia diet ga hanahaan laah wara kul wel, no tunaan nong i wara tinolen ga hanuat. Ma no kaba bulahin ing diet ga taguro taar diet ga haan laka tika mei ukaia tano lukara na tinolen. Ma no matanangas ga tabanus. \p \v 11 “Namur no kaba mes mah um diet ga hanuat. Ma diet ga tatau bia, ‘Oa! Oa! Papos halaka mehet!’ \p \v 12 “Iesen no tunotuno ga tange ta diet bia, ‘Taie tun at! Iau pai nunure muat.’” \v 13 Io, Jisas gaam tange bia, “Kaiken iau te hinawase muat bia muat na tangtaguro kawasei kanong muat pai nunure at iakano pakana bung.” \s1 No nianga harharuat ta ira itul a tultulai. \r (Luk 19.11-27) \p \v 14 Ma Jisas gaam tange habalin hoken: “Ma ta iakano pakana bung no kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai tane God na haruat mah ma iakan. Tiga tunotuno i wara hinahaan taar tiga mes na balehan. Ma ga tatau leh ira uno tultulai, gaam paleng harbasiane ira uno linge ta dal. \v 15 Ga tar a liman na arip na kinewa tano luena, ma airuo arip na kinewa ta nong i mur leh ie, ma tiga arip na kinewa ta nong ga aitul mei. Ga paleng harbasiane ta dal haruat ma ira udal baso, ma ga haan laah um tano uno hinahaan. \v 16 Nong ga hatur kawase a liman na arip na kinewa, kaik at mon ga papalim mei, io, ga hatahuat habaling mah a liman na arip na kinewa. \v 17 Ma nong ga hatur kawase airuo arip na kinewa ga gil huo mah, ma ga kap habaling mah airuo arip. \v 18 Iesen nong ga hatur kawase tiga arip na kinewa ga haan laah balik, gaam bus ira kinewa tano uno watong. \p \v 19 “Namur bia gate manga halis um, no watong ta kaike ra itul a tultulai ga tapukus baling, gom me hatakodasne ma dal uta ira uno kinewa. \v 20 No tunotuno nong ga hatur kawase ra liman na arip na kinewa ga kap hawaat kaike tika ma ira liman na arip gate gil hawaat leh. Ma ga tange bia, ‘Nugu watong, u ga tar ra liman na arip na kinewa tagu. Nas baak! A liman na arip baling mah ken iau te gil hawaat leh.’ \p \v 21 “Ma no uno watong ga tange tana bia, ‘Tahut na pinapalim! A bilai ma tutun na tultulai ugu. U te tutun ta kaike ra bar linge, io, iau ni bul ugu bia nu balaure mah ra haleng. Mai! Nu guama tika ma no num watong!’ \p \v 22 “Ma nong mah ga hatur kawase ra iruo arip na kinewa ga hanuat, gaam tange bia, ‘Nugu watong, u ga tar ra iruo arip na kinewa tagu. Nas baak! Airuo arip baling mah iau te gil hawaat leh.’ \p \v 23 “Ma no uno watong ga tange tana bia, ‘Tahut na pinapalim. A bilai ma tutun na tultulai ugu. U te tutun ta kaike ra bar linge, io, iau ni bul ugu bia nu balaure mah ra haleng. Mai! Nu guama tika ma no num watong!’ \p \v 24 “Io, nong ga hatur kawase tiga arip na kinewa ga hanuat um, ga tange bia, ‘Nugu watong, iau ga nunure tar bia a ngalngaluanine ugu. U la kilkil ing pau ga so. Ma u la dikdik ing pau ga sasahuane. \v 25 Io, iau ga burut, iau gaam a bus ira num kinewa ra pise. A ken ira num at.’ \p \v 26-27 “Ma no uno watong ga tange balik tana bia, ‘A sakapsakapuana tultulai ugu! Bia u ga nunure tar bia iau la kilkil ing pai ga so, ma iau la dikdik ing pai ga sahuane, io, wara bih pau gaam tar ira nugu kinewa tano benk, bia naga gil leh ta tinahuat tana? Ma bia iau gor tapukus iau gor me kap habaling ira nugu kinewa ma ira tinahuat mah tana.’ \p \v 28 “Io, ga tange ta diet bia, ‘Muat kap leh iakano arip na kinewa sukun ie, muat na tar ie ta iakano tultulai i hatur kawase ra sangahul na arip. \v 29 Io, iau te tange ta muat huo kanong na tutun bia sige nong i mur no nugu sinisip, iau ni idanei. Ma no uno haridaan na tamat sakit. Ma sige nong pai mur no nugu sinisip, no uno da hansik na haridaan da kap sei tana. \v 30 Ma muat se iakano sakapsakapuana tultulai ukatiga nataman tano kankado. Ma na susuah ma na hatagiris na ngise kaia.’” \s1 Krais na paleng harbasiane ira ut na takodas tano nilon hathatika ma ira ut na sakena tano hiniruo hathatika. \p \v 31 Ma Jisas ga tange habaling mah hoken: “Ma bia Nong a Tunotunoi na hanuat ma ira uno minamar, diet ma ira angelo bakut, na hatur no uno kinkinis na tamat na lualua na minamar. \v 32 Ma da kap hulungan ira hunhuntunaan bakut ukaia ra matmataan tana. Ma na paleng harbasiane ira matanaiabar hoing tiga ut na balaura sipsip nong i la paleng harbasiane ira sipsip talur ira me. \v 33 Na bul ira sipsip tano palpal na kata, ma ira me tano palpal na kesa. \p \v 34 “Ma no Tamat na Lualua na Gil Harkurai na tange um ta diet kaia ra palpal na kata hoken: ‘Muat mai, ing nagu Sus gate idane muat! Muat na kap leh ira mahal ing ga tagure wara numuat, merau laah ing ga hakisi no ula hanuo. \v 35 Io, bia ing iau ga taburungan muat ga tabar iau. Iau ga maruk ma muat ga hamamo iau. Bia ing iau ga wasire huat, muat ga bale leh iau. \v 36 Ga pataie ta kiniasigu, ma muat ga tar ari tagu. Bia iau ga maset, muat ga balaure timaan iau. Ma iau ga kis ra hala na harpidanau, ma muat ga kol iau.’ \p \v 37 “Ma ira ut na takodas diet na tange balik tana hoken: ‘Numehet Watong, hunanges bia mehet ga nes bia u ga taburungan, mehet gaam tabar ugu, ma bia u ga maruk, mehet gaam hamamo ugu? \v 38 Ma hunanges mehet ga nas bia u ga hanuat hoira wasire, mehet gaam bale leh ugu, ma bia pataie ta kiniasim, ma mehet gaam tar ari taam? \v 39 Ma hunanges mah mehet ga nas bia u ga maset bia u ga kis ra hala na harpidanau, kaik mehet gaam hanuat wara kakol ugu?’ \p \v 40 “Io, no Tamat na Lualua na Gil Harkurai na balu diet bia, ‘Muat hadade baak! Asa ing muat gate gil wara gaiena kaike ra hana maris ing diet haratasin ma iau, muat ga gil mah huo tagu.’ \p \v 41 “Ma namur na tange um ta diet tano uno palpal na kesa hoken: ‘Muat ing God gate tibe bingbing tar muat, muat haan laah! Muat haan uras tano iaah nong pa nale maat, nong i taguro taar wara utane Sataan ma ira uno angelo. \v 42 Io, bia ing iau ga taburungan muat pa ga tabar iau. Iau ga maruk ma muat pa ga hamamo iau. \v 43 Bia iau ga hanuat hoing ira wasire muat pa ga bale leh iau. Pataie ta kiniasigu ma muat pa ga tar ari tagu. Bia iau ga maset ma iau ga kis ra hala na harpidanau mah, muat pa ga kol leh iau.’ \p \v 44 “Ma diet mah, diet na balui bia, ‘Numehet Watong, hunanges mehet ga nas ugu bia u ga taburungan, u ga maruk, u ga hanuat hoing ira wasire, u ga supi ta kiniasim, u ga maset, bia u ga kis ra hala na harpidanau, ma mehet pa ga harahut ugu?’ \p \v 45 “Na balu diet bia, ‘Muat hadade baak! Asa ing muat pa gale gil wara gaiena kaike ra hana maris ing diet haratasin ma iau, muat pa ga gil mah huo tagu.’ \p \v 46 “Ma diet kaike, diet na sola tano ngunngutaan hathatika. Iesen ira ut na takodas diet na sola tano nilon hathatika.” \c 26 \s1 Ira lualua na lotu diet ga sisilih tiga ngaas wara bubu bing Jisas. \r (Mak 14.1-2; Luk 22.1-2; Jon 11.45-53) \p \v 1 Ma bia Jisas gate tange bakut kaike ira nianga, gaam tange ta ira uno bulu na harausur hoken. \v 2 “Muat nunure tar bia no Nian na Hinahaan Sakit airuo bung taar um utana. Ma da tar se Nong a Tunotunoi bia diet na tut tar ie tano ula kabai.” \v 3 Io, ira tamat na ut na pakila lotu ma ira tamat ta ira huntunaan, diet ga hanuat hurlungen narako tano tamat na hala tane Kepas, no tamat ta ira ut na pakila lotu. \v 4 Ma diet ga wor tika bia diet na sisilih tiga bilai na ngaas na harakumkumaan wara palpalim kawase Jisas waing diet naga bu bing ie. \v 5 Iesen diet ga tange, “Dahat pa na gil huo kaia tano nian, ira tunotuno diet kabi tut na purpuruan ma dahat.” \s1 Tiga hahin ga hurange bus Jisas ma ra waiwai. \r (Mak 14.3-9; Jon 12.1-8) \p \v 6 Jisas ga kis taar Betani, narakoman tano hala tane Saimon, nong baak ga sam sakana minaset taar tano palatamaine. \v 7 Ma bia Jisas ga iaiaan tano suuh na nian, tiga hahin ga hanuat taar tana, gaam kap hawaat tiga mangana bilai na gingop na taah. Ma di ga gil ie ma ra haat na tiris. Ma narakoman tana, ari waiwai wara salsalap ma a tabi kinewa tana. Ma ga hurange no waiwai tano ulu Jisas. \p \v 8 Iesen bia ira uno bulu na harausur diet ga nes huo, diet ga ngurungur, diet gaam tange bia, “Wara bih tun at bia i hasurum biai? \v 9 Di gaar te suhurane no waiwai wara kapkap ta tamat na kinewa wara harharahut ira maris.” \p \v 10 Iesen Jisas ga palai ta iakan, gaam tange ta diet bia, “Waak muat kiskis na gil iakan ra hahin kanong i te gil tiga bilai na linge sakit taar tagu. \v 11 Ira maris diet na kis tika ma muat hatika, iesen iau pa ni kis hatika taar ma muat. \v 12 Bia i te hurange bus tar ie tano tamaigu, i gil huo wara tangtagure iau utano bung bia da hatur iau tana. \v 13 Muat hadade baak! Da hinawas ta iakan ra tahut na hinhinawas ta ira taman bakut tano ula hanuo. Bia da gil huo, io, no linge no hahin i te pakile tar da hinawas mah utana wara halilik tar ira tunotuno utana.” \s1 Iudas ga haut wara tartar se Jisas. \r (Mak 14.10-11; Luk 22.3-6) \p \v 14 Io, tikai ta diet ta ira sangahul ma iruo na bulu na harausur, a hinsana ne Iudas Iskariot, ga haan taar ta ira ut na pakila lotu. \v 15 Gaam tiri bia, “Muat na tar sa tun tagu ing bia ni tar se Jisas ta muat?” Io, diet ga was tar aitul a sangahul na siliwa tana. \v 16 Tur leh ta iakano pakana bung ga sisilih tiga bilai na ngaas wara tartar se Jisas ta diet. \s1 Jisas ga ien no Nian na Hinahaan Sakit tika ma ira uno bulu na harausur. \r (Mak 14.12-21; Luk 22.7-14, 21-23; Jon 13.21-30) \p \v 17 Io, tano luena bung tano nian na Beret Pai La Laalat, ira bulu na harausur diet ga hanuat taar tane Jisas, diet gaam tiri ie, “U sip bia mehet na tagure no Nian na Hinahaan Sakit ahe?” \v 18 Ga balu diet bia, “Mur kaike, mur na haan laka tano pise na hala, mur na nas no tunotuno mur palai taar tana. Ma mur na tange tana bia, ‘No tena harausur i tange bia no uno pakana bung i te hanuat. Aie ma mehet ira uno bulu na harausur, mehet na ien no Nian na Hinahaan Sakit kaia ra num hala.’” \v 19 Ma ira iruo bulu na harausur dir ga gil hoing Jisas ga tange ta dir, dir gaam tagure no Nian na Hinahaan Sakit. \p \v 20 Ma bia gate matarahien bungbung Jisas ma ira uno sangahul ma iruo, diet ga kis tika taar tano suuh na nian. \v 21 Ma bia diet ga iaiaan, Jisas gaam tange ta diet bia, “Muat hadade baak! Tikai ta muat na tur talur iau ma na tar se iau.” \p \v 22 Io, diet ga manga tapunuk kaik tikatikai at ta diet ga tange tane Jisas bia, “Nugu Watong, iau lik tutun bia pai iau, naka?” \p \v 23 Ma Jisas ga balu diet, “Nong i te hasuguh no ana beret tika ma iau narako tano dis, aie at mon nong na tur talur iau ma na tar se iau. \v 24 Nong a Tunotunoi na haan taar tano uno minaat hoing at mon ira tangesot diet gate pakat tar utana. Sen bia maris ta iakano tunaan nong na tur talur Nong a Tunotunoi ma na tar sei! Gaar tahut tana bia pa di gor kahai, kanong na kap tiga tamat na harpidanau.” \p \v 25 Io, Iudas, nong na tur talur ie ma na tar sei, ga tange tana bia, “Nugu Watong, iau lik tutun bia pai iau, naka?” \p Jisas ga balui, “Augu at mon.” \s1 Jisas ga haminas tano beret ma no wain wara halilik diet tano uno minaat nong na hatutun no sigar kunubus meram ho God. \r (Mak 14.22-26; Luk 22.14-20; 1 Korin 11.23-25) \p \v 26 Bia diet ga iaiaan Jisas ga kap leh tiga katona beret, ga tanga tahut tane God tana, ma gaam pidik ie. Io, ga palau ira uno bulu na harausur mei ma ga tange ta diet, “Muat kap leh ie, muat naga ien ie. Iakan no tamaigu.” \p \v 27 Namur ga kap leh no gingop na wain, gaam tanga tahut tane God tana. Ga tar ie ta diet, gaam tange bia, “Muat bakut, muat mom. \v 28 Iakan no degu nong na hatutun nora kunubus meram ho God. Ma iau ni tar se biai wara sungsuge se ira sakena gar na haleng. \v 29 Muat hadade timaan! Iau pa ni mame habalin ta wain tuk tano pakana bung tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai tano agu Sus ing ni mom tika balin ma muat.” \p \v 30 Ma bia diet gate inge tar tiga ninge diet ga hansur mekaia uram ra uladih Olip. \s1 Jisas ga tange hatutun bia Pita na harus isei. \r (Mak 14.27-31; Luk 22.31-34; Jon 13.36-38) \p \v 31 Ma Jisas ga tange ta diet bia, “Katin ra bung bia muat na nas bia di gilgil hohe tagu, muat bakut, muat na hilau sukun iau hoing no tangesot gate pakat tar ta ira nianga tane God. Ma God ga tange bia, \q1 ‘Iau ni bu bing no ut na balbalaura sipsip, \q1 ma no uno kaba sipsip diet na hilau harbasia.’” \m \v 32 Ma Jisas ga tange habalin bia, “Kaike i tutun iesen iau ni lon huat balin, ma iau ni lua ta muat uras Galili.” \p \v 33 Iesen Pita ga tange tana, “A tutun bia diet bakut dak, diet na hilau sukun ugu bia ing diet na nas hoing da gil huo taam, iesen tutun sakit bia pa ni hilau sukun ugu.” \p \v 34 Io, Jisas ga balui, “Hadade baak! Katin at ra bung, bia no kareka pa na kakel baak, ma u te harus ise tar iau aitul a pakaan.” \p \v 35 Iesen Pita ga tange tana, “A linge bia ing bia ni maat tika ma ugu. Iau pa ni harus ise at ugu.” Ma ira mes ta diet, diet ga tange huo mah. \s1 Jisas ga manga tapunuk gaam sasaring aram Getsemani. \r (Mak 14.32-42; Luk 22.39-46) \p \v 36 Io, Jisas ma ira uno bulu na harausur, diet ga haan taar tiga katon di kilam ie bia Getsemani. Ma Jisas ga tange ta ira uno bulu na harausur bia, “Muat na kis taar kai, ma iau baak, ni haan uram ma ni sasaring.” \v 37 Io, ga lamus leh Pita ma ira iruo nati Sebedi, dal gaam sakatei. Iakano pakana bung ga kilingane ra tamat na tapunuk ma ga manga kalar mah. \v 38 Io, ga tange ta dal, “No nugu kidilona nilon i manga tirtirih sakit kaiken iau gi kilingane bia iau wara minaat. Mutal kis kai ma mutal na naanaas tika ma iau.” \p \v 39 Io, ga haan kakari dahin, gaam sian tudu no matmataan tana uras napu tano pise, ma gaam sasaring hoken: “Mama, bia ing i haruat tano num sinisip, iau sip bia nu kap se iakan ra tinirih mekai ho iau nong i wara hinaan tupas iau. Ma sen bia waak u gil ing iau sip. Nu gil at ing u sip.” \p \v 40 Io, ga haan tapukus balin taar ta ira uno aitul a bulu na harausur ma ga nas dal bia dal ga kumkubaba. Ma Jisas ga tange tane Pita, “Maris! Pai tale bia u gor naanaas ta mon ta dahin? \v 41 I tahut bia mutal na naanaas ma mutal na sasaring waing mutal pa na puko bia ta harwalaam na tupas mutal. Ira bala mutal i kanan taar um wara turtur bat ira harwalaam, sen bia a tunotuno tun mon mutal, kaik naga dadas ta mutal.” \p \v 42 Io, ga haan baling laah tano iruo pakaan, gaam sasaring bia, “Mama, bia iakan ra tinirih pa na haan laah tuk at bia ni sola tana, io, iau ni mur haruatne no num sinisip.” \p \v 43 Bia ga haan tapukus balin ga nas tupas habalin dal bia dal ga kumkubaba, kanong dal ga manga sumsumela. \v 44 Io, ga haan talur habaling dal, gaam a sasaring baling tano aitul a pakaan, ma ga sasaring baling at mon hoing nalua. \p \v 45 Ga tapukus taar baling ta ira itul a bulu na harausur, gaam tange ta dal, “Iau marmaris bia kana at baak mutal kumkubaba ma mutal tatohun. Nas baak! No pakana bung i te hanuat bia da tar se Nong a Tunotunoi ta ira lima diet ira ut na sakena. \v 46 Mutal tut ma datal na haan. Nas um! No tunaan nong na tar se iau iakaike tuai i hanan huat!” \s1 Iudas ga tar se Jisas ta ira lualua na lotu. \r (Mak 14.43-50; Luk 22.47-53; Jon 18.3-12) \p \v 47 Ma bia ga iangianga, Iudas, tikai ta ira uno sangahul ma iruo na bulu na harausur, ga salo huat. A tamat na matanaiabar ga hanuat tika mei ma diet ga kapkap hani ra wise ma ra kapsil. Kaiken ra matanaiabar at ira tamat na ut na pakila lotu ma ira tamat ta ira huntunaan diet ga tule se diet. \v 48 Io, no tunaan nong ga tur talur Jisas, nong i wara tartar sei, gate tange tar ta diet hoken: “No tunaan iau ni haianga leh ie ma ni lusung ie, aie at mon. Muat na palim kawasei.” \v 49 Kaik at mon Iudas ga hanuat taar tane Jisas. Ga haianga leh ie hoken: “Tahut na bung taam, tena harausur!” ma ga haatnei ma ra harlusung. \p \v 50 Ma Jisas ga tange bia, “Tasigu, nu gil ing u hanuat urie.” \p Io, ira tunotuno diet ga hanuat taar tana, diet gaam palim kawasei. \v 51 Io, tikai ta diet ing ga tur tika taar ma ne Jisas ga sasal leh no uno wise na hinarubu, gaam kato kutus se tiga talingana no tultulai tano tamat ta ira ut na pakila lotu. \v 52 Ma Jisas ga tange tana bia, “Subale pukus no num wise! Io, diet bakut ing diet palim wise na hinarubu diet na maat at tano wise. \v 53 Pau nunure bia iau tale bia ni saring nagu Sus wara harharahut iau, ma kaiken at mon gor tule hasur sangahul ma iruo na matana ubane na angelo? \v 54 Iesen bia iau gor gil huo, ira nianga tane God di ga pakat pa gor hanuat tutun kanong ira pakpakat i tange bia na tutun bia iakan na hanuat at.” \p \v 55 Ma ta iakano pakana bung Jisas ga tange tano tamat na matanaiabar bia, “Hoing balik bia iau tiga holmatau kaik muat gi kap hawaat ira wise na hinarubu ma ra kapsil wara palpalim kawase iau? Pai tiga holmatau iau! Ta ira bungbung iau git kiskis ma iau git harharausur tano tamat na hala na lotu ma muat pa ga palim kawase iau. \v 56 Iesen kaiken ra linge bakut i te hanuat wara hatutun ing ira tangesot diet ga pakat.” \p Io, ira uno bulu na harausur diet ga hilau sukun um ie. \s1 No kaunsil ta ira lualua na lotu diet ga kure Jisas. \r (Mak 14.53-65; Luk 22.54-55, 63-71; Jon 18.13-14, 19-24) \p \v 57 Bia diet gate palim kawase Jisas, diet ga lamus tar ie tane Kepas, no tamat ta ira ut na pakila lotu. Ma ira tena harausur ta ira harkurai tane Moses ma ira tamat ta ira huntunaan, diet gate kis hurlungen taar kaia. \v 58 Ma Pita ga murmur hani at Jisas, ma ga taptapaka haan at, tuk taar tano hera tano ngasiana no tamat ta ira ut na pakila lotu. Gaam tur huat kaia wara nasnas bia diet na gil hohe tane Jisas, kaik gaam a kis tika taar ma ira ut na harbalaurai uta iakano katon. \p \v 59 Ma ira tamat na ut na pakila lotu ma ira kaba kaunsil, diet ga sisilih ta mangana nianga wara tangtange hagahe Jisas waing diet naga bu bing ie. \v 60 A tutun bia a haleng diet ga hanuat, iesen diet pa ga nes leh tari a mangana hartutung huo. Ma diet ing diet ga hanuat, diet ga hinawas harabota utana. Iesen, namur dahin, airuo ga hanuat ukaia ho ie. \v 61 Ma dir ga tange bia, “Iakan ra tunotuno ga tange hoken: ‘Iau tale bia ni dure no tamat na hala na lotu tane God, ma iau ni hatur habalin mon ie ta aitul a bung.’” \p \v 62 Io, no tamat ta ira ut na pakila lotu ga taman tut, gaam tange tane Jisas bia, “Iau karup bia pau balu diet! Nu tange hohe ta ken ra mangana hinhinawas diet tung tar ugu me?” \v 63 Iesen Jisas ga tur kunkun taar at mon. \p Io, no tamat ta ira ut na pakila lotu ga tange tana, “Iau hasasalim ugu taar tano lilona God bia nu hinawase mehet bia augu no Mesaia, no Nati God, bia taie!” \p \v 64 Ma Jisas ga tange tana, “Masa! Hokaike at mon u te tange. Iesen iau tange ta muat bia muat na nas \it ie Nong a Tunotunoi ma na kis taar tano tamat na kinkinis kaia tano kata na limane God no Dadasine, ma na hanhan suur ta ira bahuto meram ra mawe.”\it* \p \v 65 Io, no tamat ta ira ut na pakila lotu ga diris ira kiniasine at ma gaam tange, “I te tange hagahe God! Dahat pai supi habalin um ta tunotuno wara hinhinawas utana. Muat te hadade tar ing i te tange hagahe God bia dir haruat mon. \v 66 Muat lik hohe?” \p Ma diet ga balui, “I tale at bia na maat!” \p \v 67-68 Io, diet ga iabis no matmataan tana. Diet ga kubus bat ira matana, diet gaam tut ie ma ira lima diet, ari diet gaam pasar ie, ma diet gaam tange, “Bia ing no Mesaia ugu, io, nu kilam sot bia sige iakanong i te tut ugu!” \s1 Pita ga harus ise Jisas. \r (Mak 14.66-72; Luk 22.56-62; Jon 18.15-18, 25-27) \p \v 69 Io, Pita ga kis taar kaia tano hera ma tiga tultulai na hahin ga hanuat taar tana, gaam tange, “Augu mah, u git tiktika ma iakanong me Galili, ne Jisas.” \p \v 70 Pita balik ga harus gaam tange ra matmataan ta diet bakut, “Iau pai palai at uta kaike ra linge u tangtange!” \p \v 71 Ma bia ga haan laah ukaia ra matanangas huat, tiga mes na tultulai na hahin ga nas ie, gaam tange ta ira matanaiabar ing diet ga turtur haan kaia bia, “Iakan ra tunotuno git tiktika ma Jisas me Nasaret.” \p \v 72 Io, ma Pita ga harus baling, gom hasasalim, ma gom tange, “Iau pai nunure at iakano tunotuno!” \p \v 73 Io, namur dahin diet ing diet ga turtur hutet haan, diet ga hanuat taar tana, ma diet gaam tange, “I palai bia augu tikai ta diet kanong ira num kapis nianga i haminas huo.” \p \v 74 Pita ga tange ta diet, “Iau sasalim ma ra tutun bia iau pai nunure iakano tunotuno! Bia iau harabota, io, iau sip bia God na hapidanau iau!” \p Io, kaik at mon no kareka ga kakel. \v 75 Ma Pita ga lik habalin leh um ira nianga Jisas ga tange tar tana hoken: “Bia no kareka pa na kakel baak, ma u te harus ise tar iau aitul a pakaan.” Ma Pita ga haan sukun iakano subaan, ma gaam manga suah. \c 27 \s1 Di ga lam Jisas ukaia hone Pailat. \r (Mak 15.1; Luk 23.1-2; Jon 18.28-32) \p \v 1 Bia gate malaan um ira tamat na ut na pakila lotu ma ira tamat ta ira huntunaan, diet ga wawor tika, ma diet ga haut wara bubu bing Jisas. \v 2 Ma diet ga kubus ira limana, diet gaam lam tar ie tane Pailat, no tamat na ul kukuha me Rom. \s1 Iudas ga tapunuk ma ga kukut. \r (Apostolo 1.18-19) \p \v 3 Ma bia Iudas, nong ga tur talur Jisas, ga nas bia di gate tule bingbing ie, ga manga marmaris. Io, ga tar pukus ira aitul a sangahul na siliwa taar ta ira tamat na ut na pakila lotu ma ira tamat ta ira huntunaan. \v 4 Ma ga tange ta diet, “Iau te gil tiga ronga kanong iau te tar se tikai nong pai gil ta ronga bia na hiruo.” \p Ma diet ga tange tana, “Mehet na bih balik? Augu at!” \p \v 5 Io, Iudas ga se tar ira kinewa narako tano tamat na hala na lotu, gaam haan laah. Io, ga haan, gaam a kukut. \p \v 6 Ira ut na pakila lotu diet ga kap leh ira siliwa, diet gaam tange, “Pai haruat ma ira harkurai tane Moses bia dahat na bul kaiken ra kinewa tano bunbulaan kai ra tamat na hala na lotu, kanong a matana hiniruo kaike.” \v 7 Iesen tiga katona pise, auno no ut na gil gingop ma ra pise kana. Ma bia diet ga wor tika laah, diet ga kap leh ira kinewa ma diet ga kul ie wara busbus ira minaat me tapaka. \v 8 Io kaik, tuk taar at baak katin, di kilam iakano ra subaan bia, ‘Katon gar na Hiniruo.’ \v 9 Io, iakan ga hatutun no nianga no tangesot Ieremia ga tange bia, \it “Diet ga kap leh ira aitul a sangahul na siliwa, no matana ing Israel gate puo tar tana.\it* \v 10 \it Kaik, bia diet ga palai tano katona pise, auno no ut na gil gingop ma ra pise, diet ga kap leh no kinewa, diet gom kul ie hoing no Watong gate tange haminas bia ni gil huo.”\it* \s1 Di ga tung Jisas kaia hone Pailat. \r (Mak 15.2-5; Luk 23.3-5; Jon 18.33-38) \p \v 11 Io, Jisas ga tur tano matmataan tano tamat na ul kukuha me Rom, ma no tamat na ul kukuha ga tiri ie bia, “Augu, augu no tamat na lualua na gil harkurai audiet ira Iudeia?” \p Jisas ga balui, “A num nianga at!” \p \v 12 Ma bia ira tamat na ut na pakila lotu ma ira tamat ta ira huntunaan, diet ga tung ie, pa ga babalu. \v 13 Ma Pailat ga tange tana bia, “Haleng kaike ra linge diet tangtange tar taam. Hohe bia u hadade bia tar at mon?” \v 14 Iesen bia Jisas pa ga babalu at ta dahin uta ira linge diet ga tung ie urie, kaik no tamat na ul kukuha ga karup gaam nguanguo. \s1 Pailat ga kure Jisas haruat ta ira sinisip ta ira matanaiabar. \r (Mak 15.6-15; Luk 23.13-25; Jon 18.39–19.16) \p \v 15 Audiet magingin ira Iudeia bia ta ira kaba Nian na Hinahaan Sakit bakut, no tamat na ul kukuha me Rom git hashasur uta diet ira matanaiabar tiga tunotuno mekaia ra hala na harpidanau. Aie mon nong ira matanaiabar diet ga sip ie. \v 16 Ma ta iakano pakana bung, tiga tunotuno, no hinsana Barabas, nong di ga wis kawase narako tano hala na harpidanau. Ma ira matanaiabar diet ga nunure timaan tar ie ta ira uno tintalen. \v 17 Io, bia ira matanaiabar diet ga hanuat hurlungen, Pailat ga tiri diet bia, “Muat sip bia ni waak se tar sige ukaia ho muat—Barabas, bia Jisas nong di kilam bia Krais?” \v 18 Ga tiri huo kanong ga nunure tar bia diet ga lilik sakasaka taar tane Jisas, kaik diet gaam tar sei tana. \p \v 19 Ma bia Pailat ga kis taar tano uno kinkinis na harkurai, no uno hahin ga tula nianga ukaia ho ie. Ma ga tange bia, “Iakan ra tunotuno pai gil tiga ronga. Waak u gil tiga linge tana kanong ra bung i ubal iau tiga tamat na barbarien wara gaiena.” \p \v 20 Iesen ira tamat na ut na pakila lotu ma ira tamat ta ira huntunaan, diet ga sunang ira matanaiabar bia diet na saring leh Barabas bia na langalanga ma bia Jisas at na hiruo. \p \v 21 Ma no tamat na ul kukuha me Rom ga tiri diet bia, “Sige ta dir kaiken, muat sip bia ni hasur tar ie ta muat?” \p Diet ga balui, “Barabas!” \p \v 22 Io, Pailat ga tiri diet bia, “Ma ni bihane um Jisas nong di kilam ie bia Krais?” \p Ma diet bakut, diet ga balui, “Da tut tar ie ra ula kabai!” \p \v 23 Ma Pailat ga tiri diet bia, “Muat tange huo warah? A mangana ronga sa i te gil tar?” \p Iesen diet ga manga kakonga balik, diet gaam tange, “Da tut tar ie ra ula kabai!” \p \v 24 Ma ing Pailat ga nas bia ira linge pa ga hilau timaan tuai um ma a purpuruan ga wara hinanuat, io, ga kap leh ra taah, gom taptapir ra matmataan ta ira matanaiabar. Ma ga tange ta diet bia, “Iau langalanga utano minaat ta iakan ra tunotuno. A numuat linge um!” \p \v 25 Ma ira tunotuno bakut, diet ga balui, diet gom tange, “Waak um ira tinirih utano uno minaat na kisi mehet ma ira numehet bulumur mah!” \p \v 26 Io, Pailat ga hasur se tar Barabas taar ta diet. Iesen ga tule tar Jisas ta ira uno umri, diet gom dangat ie ma diet gom waak se tar ie ta ing diet na tut tar ie tano ula kabai. \s1 Ira umri diet ga manga kukutur tane Jisas. \r (Mak 15.16-20; Jon 19.2-3) \p \v 27 Io, ira umri tano tamat na ul kukuha me Rom, diet ga lam leh Jisas ukaia tiga katon tano but na ngasiane Pailat, diet gom tau hulungan no kidilona matana ubane bakut. \v 28 Diet ga kap se ira kiniasine ma diet ga hasigam ie ma tiga dardarana maal i haruat hoing ira gar na watong. \v 29 Io, diet ga wiwisane tikane ira tigatige hoing tiga balaparik, diet gaam hakukuh no uluno mei. Diet ga hapapalim tar no kata no limana ma tiga buko, diet gom singa bukunkek menalua tana, ma diet gom kukutur tana hoken: “Mehet urur taam, tamat na lualua na gil harkurai gar na Iudeia!” \v 30 Ma diet ga iabis ie, diet gom kap leh no buko, ma diet gom laulawat no uluno. \v 31 Namur bia ira umri diet gate kukutur taar tana, diet ga kap se no dardarana maal tana, diet gaam hasigam habalin ie ma ira kiniasine at. Io, diet ga lam hasur um ie wara laulau tar ie tano ula kabai. \s1 Diet ga tut tar Jisas tano ula kabai. \r (Mak 15.21-32; Luk 23.26-43; Jon 19.17-27) \p \v 32 Io, bia diet ga hanansur laah, diet ga harsomane tiga tunaan me Sairin, a hinsana Saimon. Ma diet ga sunang ie bia na kap leh balik no kabai. \v 33 Ma diet ga hanut uram tano katon di kilam ie bia Golgota (no kukuraina bia, no taman hora ula turangan.) \v 34 Di ga tul se ra wain tane Jisas bia na mame. Iakano wain di gate dolowane pakur tar ma ra malmalena linge wara bingbing ngunngutaan. Iesen bia Jisas ga walar ie, ga malok bia na mame. \v 35 Ma bia diet gate tut tar ie tano ula kabai, diet ga mamagu ma ra satu wara nunure leh bia sige na kap leh gahim ta ira kiniasine Jisas. \v 36 Ma diet ga kis taar um, diet gaam balaure tar ie. \v 37 Ma ira nianga mah di ga tung ie me, di ga pakat ma di ga bul tano ana kabai meram naliu tano uluno. Ma ga tange hoken: “Jisas iakan, no tamat na lualua na gil harkurai gar na Iudeia.” \v 38 Ma diet ga tut tar mah airuo holmatau taar ra iruo mes na kabai, tikai tano uno kata ma tikai tano uno kesa. \v 39-40 Ma diet ing diet ga haan sakit ie kaia diet ga laulawa ul tar tane Jisas ma diet ga tangtange hagahei hoken: “Augu ing u ga tange bia nu dure no tamat na hala na lotu ma nu pakile habalin mon ie ta itul a bung. Io, nu halon habalin ugu! Ma ing bia Nati God ugu, nu hansur mekaia ra ula kabai!” \p \v 41 Ma diet ira tamat na ut na pakila lotu, ma ira tena harausur ta ira harkurai tane Moses, ma ira tamat ta ira huntunaan, diet ga kukutur mah tana huo. \v 42 Ma diet ga tange hoken: “Ga halon ira mes, ma sen pai tale bia na halon habalin at ie. Bia no tamat na lualua na gil harkurai gar na Israel ie, i tahut bia na hansur at kaiken mekaia ra ula kabai waing dahat naga nurnur tana. \v 43 Ga tange bia i la so tar no uno nurnuruan tane God! Io, bia ing i tutun ma bia God i sip ie, i bilai bia God na halon ie kaiken, kanong ga tange bia a Nati God ie.” \v 44 Ma ira iruo holmatau ing di ga tut tar ta ira airuo kabai hutet tana, dir mah, dir ga tange hagahei huo. \s1 Jisas ga maat. \r (Mak 15.21-32; Luk 23.26-43; Jon 19.17-27) \p \v 45 No hanuo ga kankado haburen leh ra sangahul ma iruo na pakana bung ra tingena kasakes tuk taar ra aitul a pakana bung ra matarahien. \v 46 Ma ra aitul a pakana bung um ra matarahien Jisas ga kakonga ma ga tange, “Eloi, Eloi, lama sabaktani?” Ma no kukuraina bia, “No nugu God, no nugu God, wara biha bia u te hansukun iau?” \p \v 47 Ma bia ari ing diet ga tur taar hutet kaia diet ga hadadei, diet gaam tange, “I te tatau ne Elaija.” \v 48 Kaik at mon tiga nong ta diet ga hilau, gaam hahungi tiga gurgurun tes ma ra wain, gaam sako tar ie tiga sila daha, io, ga sangore haut ie bia Jisas naga dup ie. \v 49 Iesen ira mes diet ga tange bia, “Tur baak, dahat na nas baak bia Elaija na hanuat wara halhalon ie.” \p \v 50 Ma bia Jisas ga manga kakonga balin, io, ga waak se no uno nilon, gaam maat um. \p \v 51 Io, no tamat na maal, nong di git balo kutus tar no tamat na hala na lotu mei, ga tamadiris hairuo, haburen leh meram naliu uras muk napu. Ma ga gunagune no pise ma ira haat gom tamapidik. \v 52 Ira midi na bul minaat ga tapapos ma haleng ut na takodas ing diet gate maat, diet ga tut hut balin tika ma ira palatamai diet. \v 53 Diet ga haan talur ira midi, io, namur bia Jisas ga tut hut balin, diet ga haan laka uram Ierusalem no halhaliana pise na hala, ma diet gaam harapuasa taar ta ira haleng. \p \v 54 Ma tiga tamat na umri ta tiga matana ubane, aie tika ma ra ari, diet ga balaure tar Jisas. Ma bia diet ga nes no kunakunar ma ira linge mah ga hanuat, diet ga manga burut, diet gaam tange, “Tutun sakit a nati God at ie!” \p \v 55 Ma a haleng na hahin diet ga tur taar tapaka dahin ma diet ga ngokngok ta ira linge ing ga hananuat. Ma diet kaike, ing diet ga mur Jisas meram Galili, diet gaam balaure ie ta ira uno sunupi. \v 56 Nalamin ta diet kaike ne Maria nong me Magadalen, ma Maria no pawasine Jemes ma ne Iosep, ma no pawasi dir ira iruo nati Sebedi. \s1 Di ga hatur no palatamai Jisas tano midi. \r (Mak 15.42-47; Luk 23.50-56; Jon 19.38-42) \p \v 57 Bia gate matmatarahien tuai um, tiga watong me Arimatia, no hinsana Iosep, ga hanuat. Aie mah gate bulu na harausur tane Jisas. \v 58 Ma ga haan tupas Pailat, gaam saring leh no palatamai Jisas. Io, Pailat ga hartula bia da tar se ie tana. \v 59 Iosep ga kap leh no palatamai Jisas, gaam wiwisane tiga talona sigar ponponiana maal tana wara pulpulus ie. \v 60 Io, ga bul halaka ie tano uno sigar midi. Iakano midi gate gil ngasiaan tar ie tano papara haat. Namur ga pulukane bat no matana haat ma tiga tamat na haat, ma gaam haan laah um. \v 61 Ma Maria nong me Magadalen, dir ma no maurana, dir ga kis taar kaia tiga palpal tano midi. \s1 Diet ga balaure timaan no midi bia tikai pa na kinau no tamai Jisas. \p \v 62 Ma tano bung menamur, a Bung Taguroi, no Bung na Sinangeh, ira tamat na ut na pakila lotu ma ira Parisi diet ga haan tupas Pailat. \v 63 Ma diet ga tange tana, “Numehet tamat, mehet lik kawase tar iakano ut na harabota ing baak ga lon taar, ga tange bia aitul a bung na pataam ma na tut hut baling. \v 64 Io, mehet sip bia nu hartula bia da balaure timaan no matanangas tano midi tuk taar bia aitul a bung na pataam. Ira uno bulu na harausur diet kabi kinau leh no palatamaine, ma diet kabi tange ta ira matanaiabar bia i te lon huat balin. Bia diet na harabota huo, na manga sakena balik um ta ing Jisas ga tange bia na tut hut baling.” \p \v 65 Ma Pailat ga balu diet, “Kaia. Muat lam leh tari ta ira umri diet naga balaure timaan no matanangas tano midi hoing at muat lik tar huo.” \v 66 Io, diet ga haan laah, diet gaam a balaure timaan no midi hoken. Diet ga bul nora binora tano matanangas na haat tano midi ma diet ga waak tar ira umri bia diet na harbalaurai taar um kaia. \c 28 \s1 Jisas ga tut hut sukun ra minaat. \r (Mak 16.1-10; Luk 24.1-12; Jon 20.1-10) \p \v 1 Ma no Bung Taguro, no Bung na Sinangeh, ga pataam. Ma ra malabungbung tano Sade, Maria nong me Magadalen, dir mauraan ga haan wara nesnes no midi. \p \v 2 Io, ma tiga kanamena kunakunar ga hanuat kanong tiga angelo gar tano Watong ga hansur meram ra mawe, gaam hanuat tano midi, gom pulukane se no haat ma gom kis kora taar um tana. \v 3 Ga pilpilakas hora hile ma ira kiniasine ga manga ponpon sakit. \v 4 Ma ira umri ing diet ga balaure tar no midi, diet ga dedar ma no bunurut, diet gaam puko taar napu hoira minaat. \p \v 5 Ma no angelo ga tange ta ira iruo hahin bia, “Waak mur ra bunurut. Iau nunure bia mur naanaas ta Jisas nong di ga tut tar ie tano ula kabai. \v 6 Ie panim kai. I te tut hut baling hoing gate tange tar. Mur mai! Mur na nas no katon ing di ga hainoh ie kaia. \v 7 Kaiken at mon, mur na haan gasien, mur naga hinawase ira uno bulu na harausur bia i te tut hut baling sukun ra minaat. Io, na huna lua ta muat uram Galili. Ma muat na ra nas um ie kaia. Io, mur na lik kawase kaike iau te tange tar.” \p \v 8 Io, ira iruo hahin, dir ga haan sukun hagasiaan no midi ma ra bunurut, sen dir ga hung ma ra gungunuama mah. Ma dir ga hilau wara hinhinawase ira uno bulu na harausur. \v 9 Io, ma dir ga karup bia Jisas ga harsomane dir ma gaam haianga leh dir. Ma dir ga hanuat hutaten ie, dir gaam rapa ira iruo kakena, ma dir gom lotu tupas ie. \v 10 Io, Jisas ga tange ta dir bia, “Waak mur ra bunurut. Mur na haan, mur naga hinawase ira tasigu, diet ira nugu bulu na harausur, bia diet na haan uram Galili. Ma diet na ra nes iau kaia.” \s1 No burena bia ira Iudeia diet pai nurnur bia Jisas ga tut hut balin. \p \v 11 Io, ira iruo hahin dir ga hanahaan na ngaas. Ma ari ta ira umri ing diet ga balaure no midi, diet ga haan laka tano pise na hala. Ma diet gom a hinawase ira tamat na ut na pakila lotu ta ira linge ing gate hanuat taar ta diet. \v 12 Ma ira tamat na ut na pakila lotu tika ma ira tamat ta ira huntunaan diet ga hanuat hurlungen, kaik diet gom hanuat ma tiga lilik. Io, diet ga tar ra but na kinewa ta ira umri. \v 13 Ma diet ga tange tar um ta diet ira umri hoken: “Muat na hinawas hokaiken: ‘Ra bung bia mehet kubaba taar, ira uno bulu na harausur diet me kinau leh ie.’ \v 14 Ma bia iakan ra hinhinawas na haan tupas no tamat me Rom, mehet na hau ie, kaik muat pa naga ngarngarau uta tiga linge.” \v 15 Io, ira umri diet ga kap leh ira kinewa, ma diet gom gil haruatne hoing di gate tange taar ta diet. Ma iakan ra hinhinawas gate haan harbasia hurhurbit ta ira Iudeia tuk taar at baak katin. \s1 Jisas ga hinawas dadas uta ira uno hartula. \r (Mak 16.14-18; Luk 24.36-49; Jon 20.19-23) \p \v 16 Io, ira sangahul ma tikai na bulu na harausur diet ga haan uram Galili uram tano uladih nong Jisas gate tange tar ie ta diet. \v 17 Ma bia diet ga nas ie, diet ga lotu tupas ie. Iesen ari ta diet, diet ga lilik iriruo. \v 18 Ma bia Jisas ga hanuat hutaten diet, ga tange hoken: “Ira kaba dadas bakut aram ra mawe ma kai mah napu, nora agu Sus i te tar se tagu. \v 19 Io kaik, muat na haan ta ira hunhuntunaan bakut ma muat na hausur diet bia diet na murmur iau. Ma muat na baptais diet tano hinsa Mama, ma no Natine, ma no Halhaliana Tanuo. \v 20 Ma muat na hausur diet bia diet na taram ta ira hartula bakut ing iau gate tange ta muat. A tutun sakit iau ni kis tika ma muat ta ira pakana bung bakut, tuk taar ra hauhawatine iakan ra lon.”