\id LUK - Patpatar NT [gfk] -Papua New Guinea 1997 (DBL 2014) \h LUK \toc1 No Tahut na Hinhinawas Luk ga Pakat Ie \toc2 Luk \toc3 Luk \mt2 No Tahut na Hinhinawas \mt1 LUK \mt2 ga Pakat Ie. \ip Luk ga pakat no uno pakpakat wara gaie tiga tunotuno no hinsana ne Tiopilas, a watong ie (nes Luk 1.1). Aie tiga tamat na watong aras Rom dak. Ma Luk ga sip bia Tiopilas na palai tano kinakaha, no nilon, no minaat, ma no tuntunut hut sukun ra minaat ta Jisas ma bia aie no ‘Krais’ nong i haruat bia na halon ira Iudeia ma diet ing diet pai Iudeia mah. Aie no Krais utano ula hanuo bakut. Ma Luk ga bul halaka ra haleng na pir dahin ing i panim ta Matiu ma Mak (nes no ula nianga ta Matiu). Ma sen iakan ra Tahut na Hinhinawas tane Luk no uno luena pakpakat mon. Aie no haburen tano pir nong Luk ga sip bia na hinawase Tiopilas urie. Da nes no haphapataam tano uno pir tano pakpakat ‘Ira Pinapalim ta ira Kaba Apostolo’ (Apostolo 1.1-2). Da nes tano haphapataam ta Luk bia Jisas ga hinawase ira uno bulu na harausur bia diet na kis kawase no linge God ga kukubus wara utana (Luk 24.49). Jisas ga ianga utano Halhaliana Tanuo. Ma tano hamhaburen ta Apostolo da nes habaling bia Jisas ga hinawase diet bia diet na kis kawase no Tanuo nong God ga kukubus bia na tule tar ie ta diet. Kaik Luk ma Apostolo, dir tiga kapawena pir mon uta Jisas ma no hinahaan hakakari tano tahut na hinhinawas nong ga ianga uta Jisas. \c 1 \p \v 1 Watong Tiopilas, a haleng diet te walar bia diet na pakat mur ira linge ing i te hanuat nalamin ta mehet. \v 2 Diet te mur ira hinhinawas ta diet ira ut na harpir tano tahut na hinhinawas. Ma diet ira ut na harpir, diet at, diet ing diet ga nes tun kaiken ra linge mekarawa laah ra hathatahun. \v 3 Io kaik, iau hamaan mah bia i tahut bia ni pakat no harmur ta kaiken ra linge wara num, kanong iau at iau te tiri murmur timaan uta kaiken mekarawa laah tano hamhaburen. \v 4 Ma iau lik bia ni gil huo waing nugu nunure ira tutun uta ira linge u te kap harausur ine. \s1 No angelo ga lua na hinawas utano kinakaha tane Jon ma bia a mangana tunotuno hohei. \p \v 5 Tano pakana bung bia Herot ga harkurai taar tano hanuo Iudeia, ga mon tiga ut na pakila lotu hinsana ne Sekaraia. Ma aie mekatiga tano kabaan ta ira ut na pakila lotu gar tane Abaisa. Ne Elisabet, no uno hahin, aie tikai tano huntunaan tane Aron. \v 6 Dir bakut dir ga lon takodas tano matmataan gar ta God. Dir ga mur ira nianga ma ira harkurai gar tano Watong. Pa ga tale bia tikai na tung dir ma ta tiga nironga. \v 7 Iesen ga taie ta nati dir kanong Elisabet ga hinkaho ma dir gate manga patuana um. \p \v 8 Tiga bung Sekaraia ga gilgil ira pinapalim ta ira ut na pakila lotu ra matmataan gar ta God kanong ga pakana bung bia no uno kabaan na papalim. \v 9 Ma haruat ma ira nudiet magingin ira ut na pakila lotu, diet ga mamagu ma ra mangana haat hoing satu, ma no haat ga tuko hamines Sekaraia. Io kaik, ga laka tano halhaliana subaan tano tamat na hala na lotu tano Watong wara tuntun hartabar nong i sangin kala mismisien. \v 10 Ma ing no pakana bung wara tuntun no kala mismisien na hartabar ga hanuat, ira tunotuno ing diet gate hanuat haruat taar wara lotu kaia diet ga saasaring ares nataman. \p \v 11 Io, tiga angelo ga hanuat puasa ta Sekaraia. Ma no angelo ga tur taar tano palpal na kata tano suuh na tun kala mismisien na hartabar. \v 12 Ing Sekaraia ga nes no angelo, ga karup ma a tamat na bunurut ga kap ie. \v 13 Iesen no angelo ga tange tana, “Sekaraia, waak ugu ra bunurut. God i te hadade no num sinasaring. No num hahin, ne Elisabet, na kaha num tiga bulu na tunaan ma nu pas no hinsana bia Jon. \v 14 Aie na haguama ugu ma nu kanakana panei ma a halengin diet na guama kanong da kahai. \v 15 Ma na ngan huo kanong aie na tiga tamat na tunotuno ra matmataan gar tano Watong. Ma waak ie ra mame ta wain bia ta mes na dadas na taah. Ma na hung laah ma no Halhaliana Tanuo tur leh meram tano balana no pawasine. \v 16 Na lamus pukus a haleng na matanaiabar na Israel taar tano Watong no udiet God. \v 17 Na kap no tintalen ma no dadas ta Elaija ma na lulua haan tano Watong wara hamaraam pakur ira mama ma ira nati diet. Ma na pukusane ira ut na patnau taar tano mangana lilik ta ira ut na takodas. Ma na gil huo wara tangtagure ira matanaiabar gar tano Watong waing diet naga taguro panei.” \p \v 18 Sekaraia ga tiri no angelo bia, “Iau ni nunure hohe bia a tutun iakan ra nianga? Iau tiga patuana um ma no nugu hahin mah huo.” \p \v 19 Io, no angelo ga babalu, “Iau Gabriel. Iau la tur taar tano matmataan gar ta God ma i te tule iau bia ni me hinawase ugu ta iakan ra tahut na hinhinawas. \v 20 Kaiken ra nugu nianga na hanuat tutun tano uno pakana bung tus, iesen pau nurnur ine. Io kaik, nu tabuna nianga ma pa nu tale bia nu ianga tuk tano bung bia iakan ra linge na hanuat.” \p \v 21 Ma ira matanaiabar kana diet ga nanaho uta Sekaraia ma diet ga nguanguo bia warah kaik gaam manga kis halis aram narako tano halhaliana subaan. \v 22 Ing ga hansur pa ga talei bia na haianga diet. Io, diet ga nunure kilam leh bia gate nes tiga ninaas na tanuo kanong ga hatatahuo ma ira limana taar ta diet ma sen bia pa ga tale bia na ianga. \p \v 23 Ing no uno pakana bung na pinapalim gate pataam, ga tapukus u nataman. \v 24 Namur ta iakan, ne Elisabet, no uno hahin, ga tianan ma ga kis mun taar tano ngasia dir haruat ma ra liman na teka. \v 25 Ga tange bia, “No Watong i te gil hokaiken wara gaiegu. Ta iakan ra pakana bung i te hamines no uno harmarsai ma i te kap se no nugu hirhir ta ira matmataan ta ira matanaiabar.” \s1 No angelo ga lua na hinawas utano kinakaha tane Jisas ma bia a mangana tunotuno hohei. \p \v 26 Ing bia Elisabet ga tianan ma gate liman ma tikai ira uno teka, io, God ga tule Gabriel no angelo u Nasaret, tiga taman tano hanuo Galili. \v 27 Ga haan tupas tiga bulahin nong pai noh tika baak ma tiga tunaan. Ma di gate tar bat tar ie wara tatole tiga tunaan, hinsana ne Iosep. Aie tiga bulumur ta Dawit. Ma no hinsana no bulahin ne Maria. \v 28 No angelo ga kaang ie gaam tange bia, “No Watong i kis tika ma ugu ma i te idane ugu.” \p \v 29 Io, Maria ga nguanguo sakit ta kaiken ra nianga ma ga manga lilik bia a mangana nianga sa kaike. \v 30 Iesen no angelo ga tange tana hoken: “Maria, waak u burut. God i te guama pane ugu ma i taguro bia na idane ugu. \v 31 Nu tianan ma nu kaha tiga bulu na tunaan ma nu pas no hinsana bia Jisas. \v 32 Tamat no hinsana ma da kilam ie bia no Natine God Nong i Lua Harsakit. No Watong God na tar no kinkinis na tamat na ut na harkurai tana, nong gar tano hintubuno ne Dawit. \v 33 Ma na kure no huntunaan tane Iakop hatika. No uno kinkinis na harkurai pa nale pataam.” \p \v 34 Maria ga tiri no angelo bia, “Iakan ra linge na tutun hohe? Iau pai nunure baak tiga tunaan.” \p \v 35 No angelo ga babalu hoken: “No Halhaliana Tanuo na hanuat taar taam ma no dadas tano God Nong i Lua Harsakit na burung ugu. Io kaik, no halhaliana nong nu kahai da kilam ie bia no Nati God. \v 36 Nes baak! Elisabet no hinsakaam mah na kaha tiga bulu kaiken i parana taar. Di git tangtange bia a hinkahoi iesen i te tianan haruat ma ra liman ma tikai na teka kaiken. \v 37 Taie tiga linge i kalkalala ta God.” \p \v 38 Io, Maria ga babalu bia, “Iau no tultulai gar tano Watong. I tahut bia na ngan huo tagu hoing u te tange.” Io, no angelo ga haan talur um ie. \s1 Elisabet ga nes kilam no tamat na haridaan ta Maria, no pawasine no uno Watong. \p \v 39 Ta iakano pakana bung Maria ga taguro ma ga haan gasien laah uram tiga taman kenam ta ira uladih ta Iudeia. \v 40 Ma ga laka tano ngasiane Sekaraia gaam haatne Elisabet. \v 41 Ing Elisabet ga hadade ing Maria ga haatnei, no bulu nong ga tianane tar ie ga manga magile ma Elisabet gaam hung ma no Halhaliana Tanuo. \v 42 Io, ga tange naliu bia, “U manga daan ta ira kaba hahin bakut ma iakano bulu nu kahai na daan mah. \v 43 Iesen, sige um iau, kaik no pawasine no nugu Watong gi hanuat ukai ho iau? \v 44 Ing at mon ira iruo talingagu dir hadade ing u haatne iau, no bulu narakoman tagu i manga magile ma ra gungunuama. \v 45 U daan kanong u te nurnur bia ira linge no Watong i te tange taam na hanuat tutun!” \s1 Maria ga pirlat no Watong tano uno harmarsai tupas ira maris. \p \v 46 Io, Maria ga tange hoken: \b \q1 “Meram narako tagu i hatamat no Watong, \q1 \v 47 ma no tanuagu i guama ta God no nugu ut na Halon. \q1 \v 48 Kanong warah, i te lik leh no nugu kinkinis na maris, iau no uno tultulai. \q1 Io kaik, tur leh um ma kaiken, ira matanaiabar katin ma diet mah namur um, diet na wasange iau bia i ga haidane iau. \q1 \v 49 Kanong warah, no Dadas na God i te gil ra tamat na linge sakit tagu. \q1 No hinsana i Halhaal. \q1 \v 50 No uno harmarsai i la hanahaan tupas diet ing diet urur tana, \q1 ira tunotuno ing diet ga lon nalua, diet katin, ma diet mah namur. \q1 \v 51 I te gil ra dadas na linge ma no limana. \q1 I te tule harbasiane se diet ing diet lik hatamat habaling diet. \q1 \v 52 I te bul hasur se ira lualua meram ta ira udiet kinkinis na tamat na ut na harkurai. \q1 Iesen i te raun haut balik ira maris. \q1 \v 53 I te hahungi diet ing diet taburungan ma ra bilai na linge, \q1 iesen i te tule se tar ira watong ma ra pabona diet. \q1 \v 54 I te harahut ira matanaiabar Israel, ira uno tultulai, \q1 hoing ga tange ta ira hintubu dahat bia na gil huo. \q1 \v 55 I te lik leh bia no uno harmarsai na kis hatika taar ta Abraham ma ira uno bulumur.” \b \p \v 56 Ma Maria ga kiskis baak ma Elisabet haruat ma ra itul a teka ma gaam tapukus um u nataman. \s1 God ga hamines no uno but na dadas tano Bung na kinakaha ta Jon. \p \v 57 Io, ing no pakana bung ga hanuat bia Elisabet na kakaha, ga kaha tiga bulu na tunaan. \v 58 Diet ing diet ga kis hutet taar tana ta iakano taman ma ira hinsakana, diet ga hadade bia no Watong gate hamines ra but na harmarsai tana, ma diet gaam guama tika mei. \p \v 59 Tano liman ma itul a bung diet ga hanuat wara kutkut no palatamaine no bulu ma diet ga wara paspas no hinsana no rana sus Sekaraia taar tana. \v 60 Iesen no pawasine ga tange bia, “Taie! Da kilam ie bia ne Jon.” \p \v 61 Ma diet ga tange tana, “Taie tikai ta ira hinsakaam i mon iakano hinsang.” \p \v 62 Io, diet ga hatahuo ma ira luma diet taar tano rana sus wara nunure leh bia a hinsana sa ga sip bia na pas no natine mei. \v 63 Ga sasaring wara tiga palpalehuana subana daha wara pinapakat tana ma ga pakat bia, “No hinsana ne Jon.” Ma diet bakut diet ga karup diet gaam manga lilik uta iakan ra linge. \v 64 Kaik at mon no hana ga tamapapos ma no karamena ga mamakan ma gaam tur leh wara pirpirhakasing God. \v 65 Ma ira matanaiabar ta iakano taman diet ga kilingane ra tamat na urur tika ma ra bunurut uta iakan ra linge. Ma ira matanaiabar ta kaike ra uladih tano hanuo Iudeia diet ga iangianga uta kaiken bakut ra linge. \v 66 Diet bakut ing diet ga ser leh iakan, diet ga manga lilik utana diet gaam tirtiri bia, “Iakan ra bulu na hanuat bia a mangana tunotuno sa ie?” Ma diet ga tirtiri huo kanong ga tutun at bia no dadas tano Watong ga kis taar mei. \s1 Sekaraia ga ianga na tangesot utano hinanuat tano ut na harhalon. \p \v 67 Io, Sekaraia no rana sus ga hung ma no Halhaliana Tanuo ma gaam ianga na tangesot hoken: \b \q1 \v 68 “A pirhakasing uram tupas no Watong, no God gar Israel, \q1 kanong i ta me kul halangalanga leh ira uno matanaiabar. \q1 \v 69 God i te hatut tiga dadas na ut na harhalon uta dahat \q1 meram tano huntunaan gar ta Dawit no uno tultulai \q1 \v 70 hoing ga hamines ta ira uno halhaliana tangesot diet gaam tange nalua sakit. \q1 \v 71 I te hatur ie wara halhalon leh dahat sukun ira adahat suk, \q1 ma mekatiga ta ira luma diet bakut ing diet malentakuane dahat. \q1 \v 72 I te gil huo wara hamhamines ra harmarsai taar ta ira hintubu dahat \q1 ma wara liklik leh tar no uno halhaliana kunubus, \q1 \v 73 nong ga sasalim taar ta Abraham no hintubu dahat. \q1 \v 74 Ma i te gil huo wara halangalanga ise dahat ta ira luma diet ira adahat suk. \q1 Io kaik, i tale dahat bia dahat na lotu tupas ie \q1 \v 75 ma ra gamgamatien ma ra takodas ma taie ta bunurut ta ira udahat nilon bakut. \q1 \v 76 Ma augu ra natigu, da kilam ugu bia no tangesot gar ta God Nong i Lua Harsakit, \q1 kanong augu, nu lua tano Watong wara tangtagure no ngaas wara utana. \q1 \v 77 Ma nu gil huo wara tartar ta ira uno matanaiabar no minminonas tano harhalon nong diet na hatur kawase \q1 ing God na lik luban se ira udiet magingin sakena. \q1 \v 78 Ma na lik luban se kaike ra sakena kanong no balana no udahat God i manga hung ma ra harmarsai. \q1 Ma no uno harmarsai na hatahuat no pupuruk hut tano kasakes taar ta dahat meram ra mawe \q1 \v 79 wara murmurarang sare diet ing diet lalon ra kankado ma tano henai na minaat, \q1 ma wara lulue no udahat hinahaan taar tano ngaas na malum.” \b \p \v 80 Io, ma no bulu ga tamat huat ma ga hanuat dadas tano tanuana ma ga lon aram ra hanuo bia tuk tano bung ga harapuasa ra matmataan na haruat taar ta ira Israel. \c 2 \s1 Maria ga kaha Jisas. \p \v 1 Ta iakano ra pakana bung, Augastus, no tamat sakit ta ira lualua na gil harkurai, ga tar tiga harkurai bia da was ira matanaiabar ta ira hanuo bakut ing Rom ga balaure tar. \v 2 (Iakan no luena kap hinsang nong ga hanuat tano pakana bung bia Kuirinius ga harkurai taar tano hanuo Siria.) \v 3 Ma ira matanaiabar bakut diet ga haan taar ta ira nudiet taman tikatikai wara tangtange hamines ira hinsa diet bia da pakat kahe. \p \v 4 Io kaik, Iosep gaam hanhut meres Nasaret tano hanuo Galili uram Betlehem tano hanuo Iudeia. Ma Betlehem aie no taman tutun gar ta Dawit, ma Iosep ga haan ukaia kanong aie tano palpal tano hun ta Dawit. \v 5 Ga haan ukaia bia da pakat ira hinsa dir ma Maria nong di gate tar bat tar ie wara tatolei. Ma Maria ga tianan taar. \v 6 Ing dir ga kiskis kaia ga haruat no pakana bung bia Maria na kakaha. \v 7 Io, ga kaha no luena natine, a bulu na tunaan ie. Maria ga pulus ie ma ra maal ma ga hainoh ie tiga linge na nian ta ira bulumakau kanong ga taie ta mauho wara uta dir aram tano hala na wasire. \s1 Ira angelo diet ga hinawas bia no Mesaia i te hanuat. \p \v 8 Ma ari a ut na balaura sipsip diet ga nesnes mur ira udiet sipsip ra bung hutet ta iakano katon. \v 9 Io, tiga angelo gar tano Watong ga harapuasa ta diet ma no minarine no Watong ga murarang sare diet ma diet ga manga burut. \v 10 Iesen no angelo ga tange ta diet hoken: “Waak muat burut. Nes baak! Iau hanuat ma ra tahut na hinhinawas nong na hatahuat tar ra but na gungunuama ta ira matanaiabar bakut. \v 11 Katin di kaha no numuat ut na Halon aram tano taman ta Dawit. Aie no Mesaia. Aie no Watong. \v 12 Ma muat na nes tiga hakilang nong na hatutun kaiken ra nianga taar ta muat ma i hoken: muat na nes leh tiga bulu di pulus tar ie ma ra maal ma i noh taar tiga linge na nian ta ira bulumakau.” \p \v 13 Ma kaik at mon a haleng angelo sakit meram ra mawe, diet ga harapuasa tika ma iakano angelo ma diet ga pirpirlat God hoken: \q1 \v 14 “Da pirhakasing no minarine God kananam naliu sakit! \q1 Ma ra malum ukatiga ta ira matanaiabar tano ula hanuo ing God i guama pane diet!” \p \v 15 Ma ing ira angelo diet ga haan sukun diet wara uram ra mawe ira ut na balaura sipsip diet ga tange harbasiane ta diet bia, “Dahat gi haan u Betlehem dahat naga nes iakan ra linge i te hanuat nong no Watong i te hinawase dahat tana.” \p \v 16 Io, diet ga haan habir laah diet gaam a silihe tupas Maria ma Iosep tika ma no nat na bulu, ma ga noh taar ta iakano linge na nian. \v 17 Ing diet ga nes tar ie diet ga hinawas hurbit ta ira linge diet gate hadade uta iakan ra bulu. \v 18 Ma diet bakut ing diet ga ser leh iakan diet ga manga karup ma diet ga sur nguanguo ta ira linge ira ut na balaura sipsip diet ga hinawase diet ine. \v 19 Iesen Maria git liklik kawase tar kaiken bakut ra linge gaam git manga lilik urie. \v 20 Ma ira ut na balaura sipsip diet ga tapukus ma diet ga pirpirlat hani God uta ira linge bakut ing diet gate hadade ma diet gate nes. Kaike ra linge ga haruat at mon hoing di ga hinawase diet huo. \s1 Airuo tangesot dir ga ianga puasa utane Jisas no Mesaia. \p \v 21 Bia gate liman ma itul ira uno bung, di ga kut no palatamaine no bulu. Ma di ga pas no hinsana bia Jisas. Ma iakano no hinsang nong no angelo gate huna tange bia da pas ie ma ing baak Maria pa ga hasakit na teka mei. \p \v 22 Ma ing bia ira pakana bung gate sakit bia da gil haruatne ira harkurai ta Moses waing pa na tale bia da hatabune habaling dir, io, Iosep ma Maria dir ga haan ma Jisas uram Ierusalem wara tartar ie tano Watong. \v 23 Dir ga wara gilgil hoing di ga pakat ta ira harkurai gar tano Watong hoken, \it “Ira luena bulu na tunaan bakut da hasisingen diet wara uno no Watong.”\it* \v 24 Ma dir ga wara gil hartabar mah haruat ma ing no harkurai gar tano Watong i tange. I tange hoken: \it “Muat na hartabar ma airuo bun bia airuo nat na balus.”\it* \p \v 25 Ma tiga tunotuno git kiskis kaia Ierusalem, a hinsana ne Simion. Aie tiga takodasiana tunotuno ma a ut na lotu tupas God ie. Ga kiskis kawase nong na me habaibai ira Israel, ma no Halhaliana Tanuo ga kis taar tana. \v 26 No Halhaliana Tanuo gate hapuasne tar tana bia na huna nes tar baak no Mesaia gar tano Watong ma naga maat um. \v 27 Io, no Halhaliana Tanuo ga lue ie uram narako tano hala na lotu tamat. Ma no sus ana no bulu ma no pawasine dir ga kap halaka no bulu wara gilgil tar ira magingin tana haruat ma ira harkurai ta Moses. \v 28 Simion ga raun leh no bulu gaam pirlat God ma ken ra nianga: \q1 \v 29 “Nugu Watong, kaiken um iau te kilingane ra malum. Io, nu haut se iau, no num tultulai, nigi haan talur kan ra nilon. \q1 \v 30 Gil huo tagu kanong ira iruo matagu um dir te nes no num harhalon \q1 \v 31 nong u te tagurei ra matmataan ta ira matanaiabar bakut. \q1 \v 32 \it Aie ra lulungo wara hamadaraasne diet ing pai a Iudeia diet,\it* ma aie no minarine ira num matanaiabar Israel.” \p \v 33 Ma no sus ana no bulu ma no pawasine dir ga karup dir gaam manga lilik uta ira linge Simion ga tange utano bulu. \v 34 Io, Simion ga haidane dal ma ga tange ta Maria no pawasine no bulu hoken: “Iakan ra bulu God i te tibe ie bia na hatahuat tar ra punuko ta ira haleng na Israel ma na hatur mah ra halengin ta diet. I te tibe mah ie hoing tiga hakilang ma da ianga taar tana. \v 35 Io kaik, ira lilik na bala diet ra halengin na kis puasa. Ma a tapunuk na ubal mah ugu hoing bia tiga wise i te gaso no katim.” \p \v 36 Io, ma tiga hahin na tangesot git kiskis mah kaia, hinsana ne Ana. A nat na hine Panuel ie, tano huno tane Aser. Ma Ana gate manga parana um. Ing ga tole leh no uno tunaan, dir ga kis haruat ma ra liman ma iruo na tinahon mon. \v 37 Io, no uno tunaan ga maat laah ma ga kis na makosa um tuk bia ira uno tinahon ga haruat ma ra liman ma itul na sangahul ma ihat. Pa nale haan sukun no hala na lotu tamat. Taie. Hatika git lalotu tika ma ra hinahal ma ra sinasaring. \v 38 Ing ga hanuat hutet ta dal tamaan ta iakano pakana bung at mah, ga tanga tahut uram ho God. Ma ga hinawas tano nat na bulu taar ta diet bakut ing diet git kiskis kawase no pakana bung bia God na kul halangalanga Ierusalem. \p \v 39 Ma ing Iosep ma Maria dir gate gil haruatne bakut tar ira harkurai tano Watong, dal ga tapukus um u Nasaret, no udal taman, kenas tano hanuo Galili. \v 40 Ma no bulu ga tamat huat ma no uno lilik ga patpatuan. Ga hung ma ra minminonas ma no harmarsai gar ta God ga kis taar tana. \s1 No bulu Jisas ga haan tano hala tano ana Sus. \p \v 41 Ta ira kaba tinahon no ana sus ma no pawasine dir git hanahaan uram Ierusalem tano Nian na Hinahaan Sakit. \v 42 Io, ing ira uno tinahon ga haruat ma ra sangahul ma iruo, dal tamaan ga haan hut uram tano nian haruat ma ira udiet magingin. \v 43 Ing no nian ga pataam um no rana sus ma no pawasine dir ga tur leh wara taptapukus u nataman. Iesen Jisas ga kis taar at aram Ierusalem ma dir pa ga nunure bia ie kenam, dir gate hansukun ie. \v 44 Dir ga lik bia kana ga tika ma ira mes na matanaiabar tano udiet hinahaan, kaik dir gaam mur no ngaas haruat ma tiga kudulena bung. Io, dir ga hatahun wara silsilihei nalamin ta ira hinsaka dir ma ira udir harwis. \v 45 Ma ing dir pa ga nes leh ie dir ga tapukus u Ierusalem wara ninaas tana kaia. \v 46 Namur bia dir gate sisilih tana ra itul a bung dir ga nes tupas leh um ie aram narako tano tamat na hala na lotu. Ga kis taar nalamin ta ira tena harausur ta ira harkurai ta Moses. Ga hanhadade diet ma ga tirtiri mah diet ma ra tiniri. \v 47 Diet bakut ing diet ga hadadei diet ga karup tano uno minminonas ma ta ira uno binabalu. \v 48 Ma ing no rana sus ma no pawasine dir ga nes ie dir ga manga karup. Io, no uno makai ga tange tana bia, “Natigu, wara bih bia u gil mir hokaiken? Mir ma no raam sus mir te manga ngarngarau pane ugu wara silsilihe leh ugu.” \p \v 49 Ga tiri dir bia, “Mur nanaas tagu warah? Hohe, mur pai nunure bia i tahut bia ni kis at kai tano hala tano ragu Sus?” \v 50 Iesen ningar dir pa ga nunure kilam ira linge ga tangtange ta dir. \p \v 51 Io, ga hansur tika ma dir u Nasaret ma ga tartaram ira nudir nianga. Iesen no pawasine git manga liklik kawase kaiken ra linge bakut. \v 52 Ma Jisas ga tamtamat hanahaan ma no uno minminonas mah ga tamtamat. Ma God ga guama panei, ma ira tunotuno mah huo. \c 3 \s1 Jon ga harharpir bia diet na lilik pukus waing diet naga taguro tano Mesaia. \r (Matiu 3.1-12; Mak 1.3-6) \p \v 1 Ing Taiberias, no tamat sakit ta ira lualua na gil harkurai, gate harkurai a sangahul ma liman na tinahon, io, ta iakano pakana bung ne Pontias Pailat ga harkurai tano hanuo Iudeia. Ma ne Herot ga harkurai taar tano hanuo Galili ma no tasine, ne Pilip, ga harkurai taar ta ira iruo hanuo Ituria ma Tarakonitis. Ma ne Lisanias ga harkurai taar tano hanuo Abilene. \v 2 Ma ne Anas ma ne Kaiapas dir ga tamat at ta diet ira mes na ut na pakila lotu. Ta iakano pakana bung God ga tar no uno hinhinawas ta Jon no natine Sekaraia aram ra hanuo bia. \v 3 Io, Jon ga haan ta ira hanuo bakut kaia hutet tano taah Ioridaan ma ga harharpir hoken: “Muat na kap no baptais na lilik pukus waing God naga lik luban se ira numuat magingin sakena.” \v 4 Io kaik, gaam haruat ma ira pakpakat tano tangesot Aisaia. Ga tange hoken, \q1 “Meram ra hanuo bia a ingana tiga nong i taatau, \q1 ‘Tagure no ngaas tano Watong, \q1 Gil hatakodas ie wara uno hinanhuat. \q1 \v 5 Ira salil bakut da bus, \q1 ma ira uladih da kil hamadahien. \q1 Ira pusuko na ngaas na takodas, \q1 ma ira sagonsagon na madahien. \q1 \v 6 Ma ira tunotuno bakut diet na nes no harhalon gar ta God.’” \p \v 7 Ma a tamat na matanaiabar ga haan tupas Jon bia na baptais diet. Ma ga tange ta diet, “A sakana ut na harabota muat! Sige ga hakatom muat bia muat na hilau sukun no harpidanau nong God i hutet bia na tar ie? \v 8 Gaar tahut bia muat na gil ira linge ing na haminas bia muat te lilik pukus! Io, muat tange bia a bulumur tane Abraham muat, kaik muat haruat bia muat na hilau sukun nora harpidanau tane God. Iesen waak muat lik huo. Pa na tutun. Pai tamat na linge bia muat ira bulumur tane Abraham. Iau hinawase muat bia God i petlaar bia na hatahuat ta bulumur ta Abraham ta kaiken ra haat mon. \v 9 No matau ie ke ra bola daha, nong i taguro taar wara katkato hasur ira daha. Ma ira daha bakut, ing diet pai la huhuai ta tahut na hunena, na kato hasur ma na se tar ra ula iaah.” \p \v 10 Ma ira matanaiabar diet ga tirii, “Io, ing bia huo, mehet na gil sa?” \p \v 11 Io, Jon ga balu diet ma ga tange, “Bia airuo ra num sigasige, nu tabar nong i supi ma tiga nong. Ma nong i hatur kawase ra nian, i tahut bia na gil mah huo.” \p \v 12 Ira ut na kap takis diet ga haan tupas ie bia na baptais diet. Ma diet ga tirii bia, “Tena harausur, mehet na gil sa?” \p \v 13 Ga tange ta diet, “I tahut bia muat na kap haruatne mon ing di te kure tar ta muat ma waak muat laklake iakano harkurai.” \p \v 14 Ma ari a umri diet ga tirii bia, “Ma mehet, mehet na gil sa?” \p Jon ga balu diet bia, “Waak muat hapar leh ra kinewa ta ira matanaiabar ma waak muat tung habisbisne tiga nong. I tahut bia muat na lik bia ira numuat kunkulaan i haruat mon.” \p \v 15 Ma ira lilik audiet ira matanaiabar ga tahuat bia a mangana linge na hanuat ma diet ga manga lilik bia no Mesaia dak um utane Jon. \v 16 Ma Jon ga balu diet gom tange, “Iau baptais mon muat ma ra taah ma sen bia nong i tamat at tagu na hanuat. Ma iau pai haruat bia ni lapus ira hinau ta ira iruo pupunaak na kakine.\f + \fr 3.16 \ft Jon ga hirhir bia na gil iakan ra magingin ing tiga maris gaar gil tar tiga watong kanong Jisas i manga tamat sakit.\f* Aie at na baptais muat ma no Halhaliana Tanuo ma ra iaah mah. \v 17 Ma i palim tar no uno sawol wara sese haut ira wit tano dadaip nong na puh se ira suruno ma ira parahona. Iesen ira tahut na pat na wit ing diet tirih ma diet puko suur, na reng hulungen ukai hora uno suuh na masur. Ma na se tar ira suruno ma ira parahona tano iaah kis.” \v 18 Io kaik, Jon ga hadadas ira matanaiabar ma ra haleng na mes na nianga mah ing ga pirpir diet ma no tahut na hinhinawas. \v 19 Iesen Jon ga tibe pinpin ne Herot no lualua kanong ga tole leh Herodies no hahin tano tasine. Ma pa ga tibe pinpin ie uta iakano sen mon. Herot ga gil mah ari a mes na sakana magingin. \v 20 Ma ing bia Jon ga gil huo, Herot ga gil iakan ra sakena tun at: ga banus bat Jon uram narako tano hala na harpidanau. \s1 Jon ga baptais Jisas. \r (Matiu 3.13-17; Mak 1.9-11) \p \v 21 Ma ta iakano pakana bung bia ira matanaiabar diet ga kapkap baptais, io, Jisas mah ga kap baptais. Ma bia ga saasaring no mawe ga tapapos. \v 22 Ma no Halhaliana Tanuo ga hansur taar tana ma ga tatalen hoing tiga bun. Ma a ingana tiga nong ga ianga suur meram ra ula mawe hoken: “Augu no Natigu, ma iau manga sip ugu ma iau kanakana sakit taam.” \s1 Ira hintubune Jisas. \r (Matiu 1.1-17) \p \v 23 Ma ing bia Jisas ga hatahun no uno pinapalim ga wara haruat ma aitul a sangahul na tinahon. Ma tano lilik ta ira matanaiabar bia Jisas no natine Iosep. \li1 Ma Iosep no natine Heli. \li1 \v 24 Heli no natine Matat. \li1 Matat no natine Lewi. \li1 Lewi no natine Melki. \li1 Melki no natine Ianai. \li1 Ianai no natine Iosep. \li1 \v 25 Iosep no natine Matatias. \li1 Matatias no natine Amos. \li1 Amos no natine Nahum. \li1 Nahum no natine Esli. \li1 Esli no natine Nagai. \li1 \v 26 Nagai no natine Mat. \li1 Mat no natine Matatias. \li1 Matatias no natine Semen. \li1 Semen no natine Iosek. \li1 Iosek no natine Ioda. \li1 \v 27 Ioda no natine Ionan. \li1 Ionan no natine Resa. \li1 Resa no natine Serubabel. \li1 Serubabel no natine Siatiel. \li1 Siatiel no natine Neri. \li1 \v 28 Neri no natine Melki. \li1 Melki no natine Adi. \li1 Adi no natine Kosam. \li1 Kosam no natine Elmadam. \li1 Elmadam no natine Er. \li1 \v 29 Er no natine Iosua. \li1 Iosua no natine Elieser. \li1 Elieser no natine Iorim. \li1 Iorim no natine Matat. \li1 Matat no natine Lewi. \li1 \v 30 Lewi no natine Simion. \li1 Simion no natine Iuda. \li1 Iuda no natine Iosep. \li1 Iosep no natine Ionam. \li1 Ionam no natine Eliakim. \li1 \v 31 Eliakim no natine Melia. \li1 Melia no natine Mena. \li1 Mena no natine Matata. \li1 Matata no natine Natan. \li1 Natan no natine Dawit. \li1 \v 32 Dawit no natine Iesi. \li1 Iesi no natine Obet. \li1 Obet no natine Buas. \li1 Buas no natine Salmon. \li1 Salmon no natine Nason. \li1 \v 33 Nason no natine Aminadap. \li1 Aminadap no natine Atmin. \li1 Atmin no natine Arni. \li1 Arni no natine Hesron. \li1 Hesron no natine Peres. \li1 Peres no natine Iuda. \li1 \v 34 Iuda no natine Iakop. \li1 Iakop no natine Aisak. \li1 Aisak no natine Abraham. \li1 Abraham no natine Tera. \li1 Tera no natine Nahor. \li1 \v 35 Nahor no natine Seruk. \li1 Seruk no natine Reu. \li1 Reu no natine Pelek. \li1 Pelek no natine Eber. \li1 Eber no natine Sela. \li1 \v 36 Sela no natine Kainan. \li1 Kainan no natine Arpaksat. \li1 Arpaksat no natine Siem. \li1 Siem no natine Noa. \li1 Noa no natine Lamek. \li1 \v 37 Lamek no natine Metusela. \li1 Metusela no natine Enok. \li1 Enok no natine Iaret. \li1 Iaret no natine Mahalalel. \li1 Mahalalel no natine Kenan. \li1 \v 38 Kenan no natine Enos. \li1 Enos no natine Set. \li1 Set no natine Adam. \li1 Adam no natine God. \c 4 \s1 Sataan ga walaam Jisas. \r (Matiu 4.1-11; Mak 1.12-13) \p \v 1 Ma Jisas ga tapukus meras ra taah Ioridaan ma ga hung ma no Halhaliana Tanuo. Ma no Tanuo ga lamus leh ie uram ra hanuo bia. \v 2 Ma Sataan ga walaam ie aihat sangahul na bung kaia. Pa ga ien ta linge ta kaike ra bungbung, ma namur um ga taburungan. \v 3 Io, Sataan ga tange tana, “Kaia, ing bia a Nati God ugu, nu tange ta kan ra haat bia naga taar nian.” \p \v 4 Jisas ga balui, “Tiga harkurai gar ta God di ga pakat ie wara gaie mehet ira matanaiabar i tange bia, \it Ira tunotuno diet pa na lon tano nian sen mon.”\it* \p \v 5 Io, Sataan ga lamus haut ie uram ra uladih ma kaik at mon ga hamines tana ira kinkinis ta ira ut na harkurai tano ula hanuo bakut ma ira udiet minamar. \v 6 Ga tange ta Jisas bia, “Kaiken ra kinkinis na harkurai ma ira udiet minamar iau ni tabar ugu me. Ma i tale bia ni gil huo kanong anugu diet ma ni tabar sige me ing iau sip bia ni tabar ie. \v 7 Io kaik, ing bia nu lotu tupas iau, anum um diet.” \p \v 8 Jisas ga balui, “Tiga harkurai gar ta God di ga pakat ie wara gaie mehet ira matanaiabar i tange bia, \it Muat na lotu tupas no Watong no numuat God, ma aie sen mon muat na hanapu muat tana.”\it* \p \v 9-11 Io, Sataan ga lamus habaling Jisas uram Ierusalem, gaam hatur Jisas aram naliu sakit tano ula hala tano tamat na hala na lotu. Ga tange tana, “Bia ing a nati God ugu, kaia, nu karwas suur mekai, kanong ira nianga tane God di ga pakat i tange hoken, \q1 ‘God na tule ira uno angelo wara utaam wara balbalaure ugu. \q1 Diet na palim hatur ugu ma ira lima diet, \q1 waing pa nu sage ira kakim ra ula haat.’” \p \v 12 Jisas ga balui, gaam tange, “Tiga mes na harkurai gar ta God wara gaie mehet i tange bia, \it ‘Waak muat walar no Watong, no numuat God.’”\it* \p \v 13 Ma ing bia Sataan gate hapataam ira mangana harwalaam bakut ga haan talur ta baak Jisas. \s1 Diet tano taman tus ta Jisas diet pa ga bale leh ie. \p \v 14 Io, Jisas ga tapukus tika ma ra dadas tano Tanuo u Galili, ma ra hinhinawas utana ga haan hurbit ta ira tamtaman ta iakano katon. \v 15 Ga hausur ira matanaiabar narako ta ira hala na lotu gar na Iudeia ma diet bakut diet ga pirlat ie. \p \v 16 Ga haan u Nasaret, no taman ga tamat um kaia. Ma tano Bung na Sinangeh ga laka tano hala na lotu gar na Iudeia hoing at git gilgil huo. Haan, ga tur wara waswas ira nianga gar ta God di ga pakat. \v 17 Io, di ga tar ira pakpakat gar tane Aisaia no tangesot tana. Ga palas ie gaam nes leh no katon ira pakpakat tana ga tange hoken: \q1 \v 18 “No Tanuo gar tano Watong i kis tagu \q1 kanong i te gilamis iau bia ni hinawase ira maris tano tahut na hinhinawas. \q1 I te tule iau bia ni hinawase diet ira hiruo ing di ga kilat bat diet bia diet naga langalanga baling. \q1 I te tule iau wara tangtange ta ira pulo bia diet na nanaas um, \q1 ma bia ni halangalanga ise diet ing di la umubal diet, \q1 \v 19 ma wara hinhinawas bia no bilai na pakana bung na harharahut gar tano Watong i te hanuat.” \p \v 20 Io, ga puli habaling ira pakpakat gaam tar sei tano ut na harbalaurai ta ira pakpakat. Io, ga kis. Ma diet bakut kaia narako tano hala na lotu diet ga mate dit tar ie. \v 21 Io, ga tange ta diet hoken: “Katin iakan ra katon meram ta ira pakpakat gar ta God i te hanuat tutun ta ira numuat hinadoda.” \p \v 22 Diet bakut diet ga tange bia aie tiga tahut na tunotuno ma diet ga manga karup ta ira maririsuana nianga ing ga hansur mekatiga ra hana. Diet ga tange bia, “Dahat palai bia iakan ra tunaan a natine Iosep mon ie. I nunure leh hohe gi iangianga hoken?” \p \v 23 Ma Jisas ga tange ta diet hoken: “Iau nunure tar bia muat na tange tar kan ra nianga harharuat tagu bia, ‘Ut na harulai, halangalanga habalin at ugu! Gil baak ta linge kai tano num taman tus ing het ga ser bia u ga gil arau Kapeneam.’” \p \v 24 Ma ga tange hoken: “Muat hadade baak! Taie tiga tangesot bia di bale leh ie tano uno taman tus. \v 25 Iau hinawase muat bia ga mon haleng makosa kai Israel tano pakana bung Elaija ga lon tana. Ma ta iakano pakaan no mawe ga tabanus ma pa ga bata haruat ma ra itul a tinahon ma subana. Ma ga mon tiga but na sam taburungan ta iakan ra kudulena katon. \v 26 Iesen God pa ga tule Elaija ukaia ta tikai ta diet ira Israel. Taie. Ga tulei ures tiga makosa kenes Sarepat tano hanuo Saidon. \v 27 Ma tano pakana bung Elaisa no tangesot ga lon tana a halengin diet ga sam a sakana minaset ta ira palatamai diet. Iesen pa ga halangalanga tikai ta diet. Taie. Ga halangalanga Neman sen at mon ma aie me Siria.” \p \v 28 Io, ira tunotuno bakut kaia tano hala na lotu gar na Iudeia diet ga kamahar ing diet ga hadade iakan. \v 29 Diet ga taman tut, diet gaam tule hasur sei mekaia tano taman. Ma iakano taman ga kis taar tiga uladih. Diet ga lamus haut ie uram tano gagena no uladih bia diet naga se hasur ie tano ula habo. \v 30 Iesen ga haan nalamin mon tano tamat na matanaiabar gaam haan laah. \s1 Jisas ga harausur ma no uno dadas at gaam tule hasur se ira sakana tanuo. \r (Mak 1.21-28) \p \v 31 Ma namur um Jisas ga haan uras Kapeneam, tiga pise na hala tano hanuo Galili. Ma tano Bung na Sinangeh ga tur leh wara hausur ira matanaiabar. \v 32 Ma diet ga karup ma diet ga urur ta ira uno harausur kanong ga ianga hoing tikai i te kap ra dadas kaik gaam tale bia na ianga huo. \v 33-34 Ma kaia tano hala na lotu gar na Iudeia tiga tunotuno nong a sakana tanuo gate sasoha tana. Ga tatau naliu sakit, “Ai! U biha, Jisas me Nasaret? U te hanuat bia nu hagahe mehet? Iau nunure tar bia no Halhaliana tane God ugu.” \p \v 35 Ma Jisas ga tigal no sakana tanuo, “Kis matien! Suur sukun ie!” Io, no sakana tanuo ga se tar no tunaan napu ra matmataan ta diet bakut ma ga suur sukun ie. Iesen pa ga hagahei. \p \v 36 Ira matanaiabar bakut diet ga karup diet gaam tangtange harbasiane ta diet hoken: “A mangana harausur hobihbih iakan? I kure ise ira sakana tanuo ma ra dadas hoing tikai i la harkurai taar, ma diet suur laah!” \v 37 Ma no hinhinawas utana ga haan harbasia tano hanuo bakut. \s1 Jisas ga halangalanga ira tunotuno ma ga tule hasur se ira sakana tanuo. \r (Matiu 8.14-17; Mak 1.29-38) \p \v 38 Io, Jisas ga haan laah mekaia ra hala na lotu gar na Iudeia ma ga haan laka tano ngasiane Saimon. Ma no numune Saimon, ga ububal ie no tamat na malahau ma diet ga saring Jisas bia na harahut ie. \v 39 Io, ga tur hutet tana gaam tigal se no malahau, ma no mamahien ga pataam sukun ie. Kaik at mon no hahin ga taman tut gaam tur leh bia na tagure ira nian uta diet. \p \v 40 Ma bia no kasakes gate sungsuguh ira matanaiabar diet ga kap hawaat bakut ira haleng mangana minaset ukaia hone Jisas. Ga bul ira iruo limana ta diet tikatikai, kaik gaam halangalanga diet. \v 41 Ma ira sakana tanuo mah diet ga suursuur sukun halengin ta ira matanaiabar, diet ga manga tatau hoken: “Augu no Natine God!” Iesen ga tigal diet ma pa ga bale leh diet bia diet na ianga kanong diet ga nunure bia aie no Mesaia. \v 42 Ma bia gate malabungbung Jisas ga haan laah ukaia ra malubil. Ma ira matanaiabar diet ga nanaas tana ma ing bia diet ga haan tupas ie diet ga walar wara tingtigal ie bia waak i haan sukun diet. \v 43 Iesen ga tange ta diet, “I tahut bia ni harpir utano tahut na hinhinawas tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God ta ira mes na taman mah kanong nagu Sus ga tule iau wara urie.” \v 44 Ma ga harharpir haan ta ira hala na lotu kaia Iudeia. \c 5 \s1 Ira luena bulu na harausur diet ga mur Jisas wara soh tunotuno. \r (Matiu 4.18-22; Mak 1.16-20; Jon 1.40-42) \p \v 1 Tiga bung bia ne Jisas ga tur taar kaia hutet hora taah kom Genasaret ira matanaiabar diet ga tur harsibitsibit luhutanei ma diet ga hanhadade ira nianga gar ta God. \v 2 Ma ga nes airuo mon kaia hutet ra gagena taah kom. Ira ut na kap kirip diet gate waak tar dir ma diet gaam gisgis ira udiet uben. \v 3 Io, Jisas ga kawaas tikai ta dir ira iruo mon, nong tane Saimon. Ma ga tange bia na sule hasur ie ta dahin mekaia ra wasasar. Ga kis napu kaia ra ula mon gaam hausur ira matanaiabar mekaia. \v 4 Ma bia gate hapataam ira uno nianga ga tange ta Saimon, “Mutal na bul hasur ira numutal uben uras ra lamlamana muat naga kap ta kirip.” \p \v 5 Saimon ga tange, “Watong, metal te sukai ra kidilona bung bakut ra bung ma metal pai kap ta linge. Iesen, kanong u te tange huo, iau ni bul hasur ira uben.” \p \v 6 Ma bia dal ga gil huo dal ga soh ra haleng kirip kaik ira udal uben gaam wara tamtamadiris. \v 7 Io, dal ga tah ira udal iruo harwis tano mes na mon bia dir na hanuat wara tahtaho dal. Ma dir ga hanuat diet gaam hahungi ira iruo mon ma ira kirip. Dir ga hung sakit dir gaam wara ruhruh. \p \v 8 Ma ing ne Saimon Pita ga nes huo ga puko taar napu kaia hora kaki Jisas gom tange, “Watong, iau sip bia nu haan sukun iau kanong a sakana tunotuno iau.” \v 9 Ga tange huo kanong diet ma ira uno harwis diet ga manga karup ta ira haleng na kirip diet gate soh. \v 10 Ma ira iruo harwis tane Saimon, Jemes ma ne Jon, ira iruo natine Sebedi, dir mah dir ga manga karup. \p Io, Jisas ga tange ta Saimon, “Waak u burburut. Tur leh um kaiken nu sasoh tunotuno.” \v 11 Io, bia diet gate sal haut um ira udiet iruo mon uram ra wasasar diet ga waak se ira linge bakut diet gaam mur um ie. \s1 Jisas ga halangalanga tiga tunotuno nong a sakana minaset ga kis tano tamaine. \r (Matiu 8.2-4; Mak 2.3-12) \p \v 12 Ing Jisas ga kis taar tiga taman, tiga tunotuno ga haan tupas ie ma a sakana minaset ga banot tar no palatamaine. Bia ga nes Jisas ga sian tudu gaam suhe no matmataan tana ures tano pise gaam sasaring marmaris taar ta Jisas bia, “Nora Watong, iau palai bia u haruat wara halangalanga iau waing pa na tale bia da hahale habaling iau. Ma bia ing u sip, nu gil huo tagu.” \p \v 13 Jisas ga sasangaha gaam sigire no tunotuno ma ga tange, “Iau sip tar. Nu langalanga!” Kaik at mon no minaset ga pataam tano tunotuno. \v 14 Ma Jisas ga hakatom tar ie bia pa na hinawase ta tiga nong uta iakan ra linge. Ga tange bia, “Iesen nu haan ma nu haminas ugu tano ut na pakila lotu. Ma nu tar no hartabar haruat ma no harkurai tane Moses. Ma iakano hartabar na hinawas palai wara hatutun bia u te langalanga ma bia pai tale mah bia tikai na hahale habaling ugu.” \v 15 Iesen no hinhinawas utana ga manga haan hurbit balik. Kaik, ira matanaiabar diet gaam hanuat wara hanhadadei ma bia na halangalanga diet sukun ira udiet minaset. \v 16 Sen bia Jisas git haraios ukaia ta ira hanuo bia, gaam git saasaring. \s1 Bia Jisas ga halangalanga tiga pengpeng ga haminas bia i haruat wara sungsuge se ira magingin sakena. \r (Matiu 9.2-8; Mak 2.3-12) \p \v 17 Tiga bung bia Jisas ga hauhausur ira matanaiabar, ari a Parisi ma ari a tena harausur ta ira harkurai ta Moses diet ga kis taar kaia mah. Diet gate hanuat mekaia Ierusalem ma ta ira tamtaman Galili ma Iudeia. Ma no dadas gar tano Watong ga kis taar ta Jisas bia na halangalanga ira ina minaset. \v 18 Ma ari a tunotuno dal ga kapkap hani tiga pengpeng ta tiga kunuban. Dal ga walar bia dal na kap halakai tano hala bia dal naga hainoh ie ra matmataan ta Jisas. \v 19 Sen bia dal ga pet puo bia dal na gil huo kanong a haleng na matanaiabar. Io kaik, dal gaam hanut uram ra ula hala, dal gaam haruhe hasur no pengpeng ma no kubena tano mauho dal gate tatik sare tar ie. Dal ga haruhe hasur ie nalamin ta ira matanaiabar ukaia ra matmataan ta Jisas. \v 20 Bia Jisas ga nes ira udal nurnur, ga tange, “Tasigu, ira num magingin sakena i te pataam.” \p \v 21 Io, ira Parisi ma ira tena harausur ta ira harkurai ta Moses diet ga hatahun bia diet na lilik kumaan ta ira bala diet bia, “Sige iakan ra tunotuno i tange hagahe God? Taie ta tunotuno i haruat wara sungsuge se ira magingin sakena—God sen mon!” \p \v 22 Jisas ga hamaan kilam ira udiet lilik gaam tange, “Ira numuat lilik pai takodas. \v 23 Garum ta dir i malus? I malus bia ni tange bia ‘Ira num magingin sakena i te pataam,’ bia i malus bia ni tange, ‘Taman tut ma nugu haan’?\f + \fr 5.23 \ft I nanaas bia no kukuraina ta iakan ra buturkus hoken: na malus bia tikai na tange bia, ‘Ira num magingin sakena i te pataam.’ Na malus kanong i tale bia na tange bia mon. Ma pa na hirhir kanong taie ta linge wara haminas bia i te suge se tutun ira magingin sakena bia taie. Iesen i manga dadas bia nu tange bia, ‘Taman tut ma nugu haan!’ I dadas kanong bia ing pa na tut, nu hirhir. Io, na haminas bia taie num ta dadas ma u te harabota mon.\f* \v 24 Iesen iau ni hapalaine ta muat bia Nong a Tunotunoi i hatur kawase no dadas wara sungsuge se ira magingin sakena kai ra ula hanuo.” Io, ga tange tano pengpeng, “Iau tange taam, taman tut, kap leh no kubem ma nu haan ukaia ra ngasiaam.” \v 25 Kaik at mon ga taman tut ra matmataan ta diet, ga tatik leh no kubena gaam pirpirlat hani God ukaia ra ngasiana. \v 26 Io, ma a tamat na kinarup ga kap diet bakut, diet gaam pirhakasing God. Diet ga hung ma ra urur diet gaam tange, “Dahat te nes ra mangana linge katin!” \s1 Jisas ga tatau diet wara lilik pukus ing diet palai bia diet sakena. \r (Matiu 9.9-13; Mak 2.14-17) \p \v 27 Ma namur ta iakan Jisas ga hansur ga nes tiga ut na kap takis, no hinsana ne Lewi. Ga kis taar kaia ra uno hala na kap takis. Jisas ga tange tana bia, “Mur iau!” \v 28 Io, Lewi ga tut talur ira linge bakut ma ga mur ie. \p \v 29 Io, Lewi ga gil tiga tamat na nian wara utane Jisas kaia ra uno hala. Ma a haleng na ut na kap takis ma ari a mes na matanaiabar mah diet ga iaan tika ma dir. \v 30 Iesen ira Parisi ma ira udiet tena harausur ta ira harkurai ta Moses diet ga ngurungur ta ira bulu na harausur tane Jisas hoken: “Pai bilai bia muat iaiaan ma muat mamom tika ma kaike ira ut na kap takis ma ira mes na sakana tunotuno mah.” \p \v 31 Ma Jisas ga tange ta diet, “Ing diet langalanga timaan, diet pai supi ra ut na harhalon, iesen diet sen diet maset. \v 32 Iau pa gale hanuat bia ni tatau muat ing muat lik bia a ut na takodas muat bia muat na lilik pukus. Taie. Diet sen ing diet palai bia diet sakena.” \s1 Ira sigar linge tano hinanuat tane Jisas pai kis tika ma ari a tuarena lilik. \r (Matiu 9.14-17; Mak 2.18-22) \p \v 33 Diet ga tange ta Jisas, “Ira bulu na harausur tane Jon no ut na baptais diet la haahal hait ma diet la saasaring. Huo mah ira bulu na harausur ta ira Parisi. Iesen bia ira num, diet la iaiaan ma diet la mamom.” \p \v 34 Ma Jisas ga tange ta diet, “Tano bung na nian na hinartola, hohe, i tale muat bia muat na sunang ira wasire bia diet na hahal ing bia no marawaan nong i sigar tola i kis tika taar baak ma diet? Taie. \v 35 Iesen ta tiga bung namur no marawaan i sigar tola, da kap leh ie sukun diet. Io, ta iakano pakana bung diet na hahal kanong diet tapunuk.” \p \v 36 Ma ga tange tiga nianga harharuat ta diet hoken: “Taie ta tiga nong na diris ise tiga subaan ta tiga sigar katona maal ma na dungut pakur ie ma tiga tuarena. Ing bia na gil huo na diris hagahe no sigar maal ma no sibaan i te diris isei pa na nanaas haruat ma no tuarena. \v 37 Taie tiga nong mah bia na pintare no sigar wain pai lalat baak ta ira tuarena pala taah ing di ga gil ma ra pala me ma i te tapagas. Ing bia na gil huo, no sigar wain na parok ira pala taah ma na bureng. Ma ira pala taah diet na sakena. Taie. \v 38 Na tahut bia da pintare no sigar wain pai lalat baak ta ira sigar pala taah. \v 39 Ma taie tiga nong pa na mame ira tuarena wain ma na sip no sigarine kanong na tange, ‘No tuarena i bilai.’” \c 6 \s1 Jisas i kure no Bung na Sinangeh. \r (Matiu 12.1-8; Mak 2.23-28) \p \v 1 Tiga Bung na Sinangeh Jisas ga hanahaan nalamin ta tiga lalong na wit. Ma ira uno bulu na harausur diet ga rarus leh ari, diet gaam guluane ma ira lima diet ma diet gaam ien. \v 2 Iesen ari ta ira Parisi diet ga tange, “Wara bih bia muat gil huo? Muat lake no harkurai utano Bung na Sinangeh.” \p \v 3 Jisas ga tange ta diet, “Muat gate was tar ing Dawit ma ira uno harwis diet ga gil ing bia diet ga taburungan. \v 4 Io, Dawit ga laka tano hala tane God ma ga ien no beret di gate tabar God mei. No harkurai i tange bia ira ut na pakila lotu sen mon diet na ien iakano beret, iesen ga tabar mah ira uno harwis.” \v 5 Io, ga tange ta diet, “Nong a Tunotunoi i kure no Bung na Sinangeh.” \s1 Jisas ga haminas bia no Bung na Sinangeh i wara harharahut ira tunotuno. \r (Matiu 12.9-14; Mak 3.1-6) \p \v 6 Tiga mes na Bung na Sinangeh balin Jisas ga haan laka tiga hala na lotu gar na Iudeia gaam harharausur. Ma ga mon tiga tunotuno kaia ga maat no kata na limana. \v 7 Ma ira tena harausur ta ira harkurai ta Moses ma ira Parisi diet ga sip bia diet na silihe ta burena bia diet naga tung Jisas. Io kaik, diet gaam nanaas hutet bia na harhalon ra Bung na Sinangeh. \v 8 Ma sen bia Jisas ga nunure ira udiet lilik gaam tange tano luma mat, “Tut naliu, nugu tur ra matmataan ta diet bakut.” Io, ga taman tut gaam tur kaia. \p \v 9 Ma Jisas ga tange ta diet, “Iau tiri muat bia asa ira harkurai tane Moses i tange bia da gil ra Bung na Sinangeh? Bia da harahut bia da harhangungut? Bia da halon tikai bia da bing ie?” \p \v 10 Bia gate nes diet bakut ga tange tano luma mat bia, “Tul se no limaam.” Bia ga gil huo ma no limana ga tahut baling. \v 11 Iesen diet ga manga bala ngalngaluan, diet gaam wawor hargilaas ta diet bia diet na gil hohe ta Jisas. \s1 Jisas ga gilamis ira apostolo. \r (Matiu 10.2-4; Mak 3.16-19; Apostolo 1.13) \p \v 12 Tiga pakaan ta kaike ra bung Jisas ga haan laah gaam haan uram ra uladih bia na sasaring. Ma ta iakano bung bakut ra bung ga saasaring tupas God. \v 13 Ma bia gate malaan ga tatau ira uno bulu na harausur ma ga gilamis leh a sangahul ma iruo nalamin ta diet. Ma ga kilam bia apostolo diet. \v 14-15 Io, ga gilamis Saimon (nong Jisas ga kilam ie bia Pita), ma no tasine Andru, Jemes, Jon, Pilip, Batalomiu, Matiu, Tomaas, Jemes no natine Alpias, ma Saimon nong di ga kilam ie bia no Selot.\f + \fr 6.14-15 \ft I nanaas bia di ga kilam ie huo kanong aie tikai ta diet ing diet git sipsip bia Israel na tur sen sukun Rom waing Rom pa na kure diet.\f* \v 16 Ga gilamis mah Iudas no natine Jemes ma Iudas Iskariot nong na tar se Jisas. \s1 Ira maris diet na daan ma ira watong diet na maris. \r (Matiu 5.3-12) \p \v 17 Jisas ga hansur tika ma diet gaam tur kaia ra malabuo. Ma kaia mah a haleng ira uno bulu na harausur tika ma ra tamat na matanaiabar sakit. Ma diet gate hanuat meram ta ira tamtaman na Iudeia, meram Ierusalem, ma mekaia Tair ma Saidon ra gagena tes. \v 18 Diet gate hanuat bia diet na hadadei ma bia na halangalanga diet sukun ira udiet minaset. Ma diet ing ira sakana tanuo ga ubal diet, diet ga tahut baling. \v 19 Ma ira matanaiabar diet ga walar bia diet na sigirei kanong ira dadas ga hanansur mekaia ho ie gaam halhalangalanga diet bakut. \v 20 Ga nes ira uno bulu na harausur gom tange hoken: \q1 “Muat daan, muat ira maris \q1 kanong anumuat no kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai tane God. \q1 \v 21 Muat daan ing muat taburungan kaiken \q1 kanong muat na hahos baak. \q1 Muat daan ing muat suah kaiken \q1 kanong muat na kurus. \m \v 22 Bia ira matanaiabar diet malentakuane muat, bia diet tange hagahe muat, bia diet tange bia muat ira ut na sakena kanong muat murmur Nong a Tunotunoi, io, muat na daan. \v 23 Ta iakano pakana bung i tahut bia muat na guama ma bia muat na karwas ma ra kanakana kanong ira tamat na hunena ira numuat mangason kenam i kis taar ra mawe. Ma i tale bia muat na laro huo ta iakano pakaan kanong ira hintubu diet, diet git gilgil hagahe ira tangesot mah huo. \q1 \v 24 Iesen maris ta muat ira watong \q1 kanong muat te hatur kawase um ira linge i haguama muat. \q1 \v 25 Maris ta muat ing muat hahos kaiken, \q1 kanong muat na taburungan baak. \q1 Maris ta muat ing muat kurus kaiken, \q1 kanong muat na tapunuk ma muat na suah baak. \q1 \v 26 Maris ta muat ing bia ira tunotuno bakut diet tange bia a tahut muat \q1 kanong ira hintubu diet, diet git gilgil mah huo ta ira tangesot harabota. \s1 Dahat na sip ira adahat suk. \r (Matiu 5.39-42) \p \v 27 “Iesen ta muat ing muat hadade iau, iau tange hoken: I tahut bia muat na sip ira amuat suk ma muat na gil ra tahut ta diet ing diet malentakuane muat. \v 28 I tahut bia muat na saring God bia na idane diet ing diet pakile ra gingilaan wara hagahe muat. Ma muat na sasaring uta diet ing diet gil ra sakena ta muat. \v 29 Ma ing bia tiga nong na pasar tiga bobola haam, io, nu tar mah nong tiga palpal. Ma bia tikai i kap leh no num maal nu bale tar ie bia na kap mah no num sigasige. \v 30 Ma bia ta tiga nong i saring ugu ta tiga linge, nu bale se tar ie tana. Ma nong i kap leh ira num linge, waak u saring pukus ie. \v 31 Muat na gil ta ira mes hoing muat sip bia diet na gil tar ta muat. \v 32 Ma ing bia muat sip sen mon diet ing diet la sipsip muat, pa da tange bia muat te gil ra tahut. Taie. Ira ut na sakena mah diet sip ira tunotuno ing diet la sipsip diet. \v 33 Ma ing bia muat gil ra tahut ta diet ing diet gil ra tahut ta muat, io, pa da tange bia muat te gil ra bilai na linge. Taie. Ira ut na sakena diet la gilgil mah huo. \v 34 Bia muat bale tar ari a linge ta nong i saring muat kanong muat lik bia na balu pukus, io, pa da tange bia muat te gil ra tahut. Taie. Ira ut na sakena mah diet bale tar ta linge ta ira mes na ut na sakena waing diet mah diet naga kap pukus haruat ma ing diet ga bale tar. \v 35 Iesen, i tahut bia muat na sip ira amuat suk ma muat na gil ra tahut ta diet. Muat na tabar diet ma muat pa na sip ta binabalu. Ing bia muat na gil huo no numuat harkul na tamat ma muat na natine God Nong i Lua Harsakit kanong aie at i gil ra bilai mah ta ira sakana tunotuno ing diet nes habulbul ira uno harharahut. \v 36 Muat na harmarsai hoing no amuat Sus i harmarsai. \s1 Waak u kure hagahe tiga nong. \r (Matiu 7.1-5) \p \v 37 “Waak muat tange hagahe tikai bia muat na kure hagahe tiga nong, muat kabi tur mah ra harkurai. Muat na lik luban se ira nironga di gil ta muat. Ing bia muat na gil huo, God na lik luban se mah ira numuat. \v 38 Muat na hartabar ma God na tabar muat. Ma no uno hartabar pa na huat kakot. Na tamat sakit ma na lake ira numuat sinisip. Na manga hahungi muat. God na hapupuo ira uno hartabar taar ta muat hoing muat tabar ira mes.” \p \v 39 Io, Jisas ga hinawase mah diet ma kan ra nianga harharuat. Ga tange hoken: “Hohe, i tale bia tiga pulo na lamus habalin tiga pulo? Taie. Dir bakut dir na puko ta tiga tungtung. \v 40 Tiga bulu na harausur pai tamat ta dir ma no uno tena harausur. Sen bia tikatikai i te hapataam no uno harausur na haruat ma no uno tena harausur. \v 41 Warah u nas no nat na pet na daha tano matana no hinsakaam ma pau lik leh baak no pokona daha ke hora mataam at? \v 42 Waak bia nu tange tano tasim bia, ‘Tasigu, ni kap se no nat na pet na daha ke hono mataam.’ Waak u gil huo kanong augu baak mah pau nes no pokona daha ke tano mataam. A ut na harababo ugu! Nu kap se hanalua baak no pokona daha tano mataam at. Kaik, nugu nanaas timaan wara kapkap se no nat na pet na daha nong i kis taar tano matana no hinsakaam. \s1 Tikai na tange ira linge nong no balana i hung taar me. \r (Matiu 7.16, 18, 20) \p \v 43 “Taie ta bilai na daha bia na huai ira sakana hunena. Huo mah, ira sakana daha diet pa na huai ira bilai na hunena. \v 44 Ira daha bakut di la nesnes kilam diet ta ira hunue diet at. Pa di la dikdik ira papus mekaia tiga daha i mon tukuluno. Ma pa di la dikdik mah ira gamara ta ira hinau i mon tukuluno. \v 45 No tahut na tunotuno i tange ira bilai na linge ing i hung taar tano balana. Ma no sakana tunotuno i tange ira sakana linge ing i hung taar me. Io, tikai na tange ira linge nong no balana i hung taar me. \s1 Ira iruo ut na pakila hala. \r (Matiu 7.24-27) \p \v 46 “Wara bih muat kilam iau bia, ‘Watong! Numehet Watong!’ ma muat pa na taram ira nugu nianga? \v 47 Sige tiga nong i haan tupas iau ma i hadade ira nugu nianga ma i taram, io, iau ni hamines ta muat bia a mangana tunotuno sa ie. \v 48 I haruat ma tiga tunotuno nong ga so hasur ira kasong tano uno hala uras napu ra ula haat. Ma bia ira taah ga taahit, io, no taah ga saal taar ta iakano hala ma pa ga hamagilei kanong no tunotuno gate so dit tar ie. \v 49 Iesen sige tiga nong i hadade ira nugu nianga ma pai gil haruatne, io, i haruat ma no tunaan nong ga so hapagalo ta mon no uno hala. No taah ga saal taar tana ma kaik at mon ga tarupuk ma ga tamadure sakasaka.” \c 7 \s1 No tamat na nurnur tano umri. \r (Matiu 8.5-13) \p \v 1 Ing Jisas gate hapataam ira uno nianga ta ira hinadoda ta ira matanaiabar ga laka Kapeneam. \v 2 Ma kaia, tiga tamat na umri tiga matana ubane. Ma no uno tultulai nong no tamat na umri ga manga urur tana ga maset gaam wara minaat. \v 3 Bia no tamat na umri ga hadade utane Jisas, io, ga tule ari a nongtamat gar na Iudeia ukaia ho Jisas bia diet na saring ie bia na haan wara halangalanga no tultulai. \v 4-5 Bia diet ga haan tupas Jisas diet ga manga sasaring marmaris diet gaam tange, “I manga tale bia nu harahut iakan ra tunotuno kanong i sip dahat ira Iudeia ma i te gil no numehet hala na lotu.” \v 6 Io kaik, gaam tika laah ma diet. \p Pa ga tapaka mekaia ra hala ma no tamat na umri ga tule ari auno harwis ukai ho Jisas ma ra nianga hoken: “Nora Watong, waak um u hatataas ugu. Maris. Iau pai manga haut bia nu haan laka tano nugu hala kanong u tamat tagu. \v 7 Ma huo mah kaik iau pa gi hanuat ukai ho ugu. Sen bia nu tange num ta nianga ma no nugu tultulai na langalanga. \v 8 Iau tange huo kanong iau mah, iau palai bia tikai i kis taar tano kinkinis na harkurai. Ma na tule ta tikai bia na gil haruatne ira uno sinisip. Hoing mah iau. Ari a mes diet la kure tar iau, ma iau la kure tar diet tiga matana ubane. Iau tange ta tiga nong, ‘Haan,’ io, na haan. Iau tange ta tiga mes, ‘Mai,’ io, na hanuat. Ma iau tange tano nugu tultulai, ‘Gil kan,’ ma na gil ie.” \p \v 9 Ma bia Jisas ga hadade kaike ra nianga tano tamat na umri ga karup tana. Ga talingane ira matanaiabar ing diet ga murmur hanii gaam tange, “Iau tange ta muat, iau pai ga nas tikai nalamin kai Israel ing i dadas no uno nurnur hoing iakan.” \v 10 Ma ing bia kaike ra tunotuno ing no tamat na umri ga tule diet, diet ga tapukus ukaia tano hala, io, diet ga me nes tupas no tultulai bia gate langalanga um. \s1 Jisas ga halon no bulukasa tano makosa. \p \v 11 Namur dahin ma Jisas ga haan ukaia tiga taman di ga kilam ie bia Nain. Ma ira uno bulu na harausur ma a tamat na matanaiabar diet ga tika mei. \v 12 Bia ga hutet bia na laka tano matanangas tano taman, io, ari diet ga kapkap hasur tiga minaat. A tunaan ie, a bulukasai, ma a makosa no pawasine. Ma a tamat na matanaiabar diet ga tika ma iakano ra hahin. \v 13 Ma bia no Watong ga nes no hahin ga malisanei gaam tange tana, “Waak u suah.” \p \v 14 Io, Jisas ga haan tupas diet, gaam sigire no sabesabe. Ma ing diet ga kapkap hanii, diet ga tur kis. Ma Jisas ga tange tano marawaan, “Iau tange taam, nu taman tut!” \v 15 Io, nong ga maat ga kis tutur, gaam tur leh bia na ianga. Ma Jisas ga tar se habaling ie tano pawasine. \p \v 16 Ma a tamat na urur ga kis ta diet ma diet ga pirpirlat God hoken: “Tiga tamat na tangesot i te hanuat nalamin ta dahat!” Ma diet ga tangtange mah bia, “God i te hanuat wara tahtaho ira uno matanaiabar!” \v 17 Ma iakan ra hinhinawas ta Jisas ga haan harbasia bakut Iudeia ma ira balbalin taman luhluhutanei. \s1 Jisas ga pirhakasing Jon no ut na baptais. \r (Matiu 11.2-19) \p \v 18-19 Io, ma ira bulu na harausur tane Jon diet ga hinawasei uta kaiken ra linge bakut. Ma Jon ga tatau airuo ta diet gaam tule dir ukaia hono Watong bia dir na tiri hoken: “Augu nong mehet la kiskis kawasei bia na hanuat, bia mehet na kis kawase baak tiga mes?” \p \v 20 Bia ira iruo tunotuno dir ga haan tupas Jisas dir ga tange bia, “Jon no ut na baptais te tule mir wara tirtiri ugu bia augu nong mehet la kiskis kawasei bia na hanuat, bia mehet na kis kawase baak tiga mes?” \p \v 21 Ta iakano pakana bung at Jisas ga halangalanga a haleng ing diet ga sam ra mangana minaset ma diet ing ira sakana tanuo diet ga sasoha ta diet. Ga halangalanga mah ira pulo kaik diet gaam nanaas baling. \v 22 Io kaik, ga balu ira iruo tultulai ta Jon gaam tange, “Mur na tapukus, mur na hinawase ne Jon ing mur te hadade ma ing mur te nas, bia \it ira pulo diet nanaas, \it*ira pengpeng diet hanahaan, diet ing diet sam ra sakana minaset ta ira palatamai diet, diet te langalanga, ira talinga bau diet te hadoda, ira minaat diet te lon baling, \it ma no nianga na harharpir utano tahut na hinhinawas i haan tupas ira maris.\it* \v 23 Diet daan ing pai iruo ira udiet lilik utagu.” \p \v 24 Bia ira tultulai ta Jon dir gate haan laah, Jisas ga hinawase no tamat na matanaiabar utane Jon hoken: “Bia muat ga haan ukaia ho Jon uram ra hanuo bia, muat ga lik bia muat na nes sa? Muat ga nunure bia a mangana tunotuno sa ie. Aie pai la kikios lilik hoira tingari ing i la iaioh hurbit tano dadaip. \v 25 Ma bia muat ga haan wara nesnes ie muat ga nunure tar bia pai la singsigam ta bilai na kiniasine. Taie. Kaike ra tunotuno ing diet la singsigam ira maal ing ira matana i tamat ma diet tale mah bia diet na kul ira bilai na linge sakit, io, diet la kiskis ta ira hala na watong. \v 26-27 Sen bia ing muat ga haan wara nasnas ie, muat ga palai bia muat na nas tiga tangesot. I tutun. Iesen i tamat mah ta ira tangesot, kanong aie mon, ing di ga pakat ira nianga tane God utana, i tange hoken, \q1 ‘Iau ni tule no nugu ut na kap nianga menalua tano num hinanhuat, \q1 Nong na tagure no num ngaas.’ \p \v 28 “Iau tange ta muat, Jon i tamat ta ira tunotuno bakut ing diet ga lon ta iakan ra ula hanuo. Iesen sige tiga nong ta muat i manga hansiksik narako tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God i tamat tane Jon.” \p \v 29 Bia ira matanaiabar ma ira ut na kap takis mah, diet ga hadade kan ra nianga diet ga lik bia ira linge God i gil i takodas. Ma diet ga lik huo kanong diet gate kap no baptais ta Jon. \v 30 Iesen ira Parisi ma ira ut na mintot ta ira harkurai ta Moses diet ga malok ise ira linge ing God ga pingit wara uta diet. Ma diet ga gil huo kanong diet pa ga kap no baptais ta Jon. \p \v 31 Ma Jisas ga tange mah hoken: “Bia iau ni ianga harharuat uta ira tunotuno katin ni tange hohe? A mangana tunotuno sa diet? Io, ni hinawase muat. \v 32 Diet hoing ira nat na bulu ing diet sip bia ira mes na mur diet. Diet kis hurlungen tiga katon ma diet hartawi harbasia ta diet hoken, \q1 ‘Mehet pasar no kudu iesen muat pai mangata; \q1 Mehet inge marmaris iesen muat pai suah.’ \m \v 33 Hokaike at mon muat pa ga guama mah tane Jon. Bia Jon no ut na baptais ga hanuat, ga hahal ma pa ga mame ta wain. Kaik muat gaam tange hagahei bia, ‘A sakana tanuo i sasoha tana.’ \v 34 Ma bia Nong a Tunotunoi ga hanuat, ga iaiaan ma ga mama wain. Ma diet ga tange utana bia, ‘A tabi kas na balana ma a ut na minom ie. Ma a hinsakana diet ira ut na kap takis ma ira mes na sakana tunotuno.’” \v 35 Io, Jisas ga tange baling bia, “Diet tange huo iesen iau tange bia ira ut na mintot diet na hamines bia no mintot ta God i takodas.” \s1 Tiga sakana hahin ga hurange bus Jisas ma ra waiwai ma no uno nurnuruan ga halon ie. \p \v 36 Tikai ta ira Parisi ga saring Jisas bia dir na iaan tika. Io, ga haan tano hala tano Parisi gaam kis tano suuh na nian. \v 37 Ma tiga hahin ta iakano taman, no uno nilon ga sakena. Ing ga ser leh bia Jisas ga iaiaan aram narako tano hala tano Parisi, ga kap hawaat tiga mangana bilai na gingop na taah di ga gil ie ma ra haat na tiris. Ma narakoman tana ari waiwai wara salsalap. \v 38 Ma ga tur manamur ta ira kaki Jisas gaam susuah, io, ira tirina matana ga hasulut ira kakine. Ga salap ira kaki Jisas ma ira hine gaam lusung dir ma ga bul no waiwai ta dir. \p \v 39 No Parisi nong ga saring Jisas wara nian ga nes iakan gaam lik hoken: “Bia iakan ra tunaan a tangesot ie, gor nunure bia sige i singsigirei ma a mangana hahin sai. Gor nunure bia a ut na sakena ie.” \p \v 40 Ma Jisas ga tange tana, “Saimon, iau sip bia ni hinawase ugu tiga linge.” \p Io, ga tange bia, “Hinawase iau, tena harausur.” \p \v 41 Jisas ga tange hoken: “Airuo tunotuno dir pa ga saksaak baak taar ta no mes na tunaan. Tikai ga kap leh ra tamat na kinewa sakit, ma no mes, a dahin mon. \v 42 Taie tikai ta dir ga petlaar bia na balu pukus. Kaik, no tunaan gaam lik luban se dir bia dir pa na saksaak. Io, sige ta dir na manga sip ie?” \p \v 43 Saimon ga babalu bia, “Iau lik bia nong no uno tamat ga lik luban sei bia pa na sak ira haleng na kinewa.” \p Jisas ga tange, “No num binabalu i takodas.” \v 44 Ga talingane no hahin gaam tange ta Saimon bia, “U nas tar kan ra hahin? Iau laka kai ra num hala ma pau tar ta taah wara gisgis ira kakigu. Iesen aie i hasulut ira kakigu ma ira tirina matana ma i salap ma ira hine. \v 45 Pau gawane leh iau sen bia tur leh tano pakana bung iau laka, io, kan ra hahin pai sangeh wara luslusung ira kakigu. \v 46 Pau bul ta wel tano ulugu iesen aie i te salap ira kakigu ma ra waiwai. \v 47 Io kaik, iau tange taam, ira uno haleng na magingin sakena i te pataam kanong i manga sip iau. Iesen bia dahin mon ira magingin sakena ta tikai ma God i lik luban sei, io, iakano ra tunotuno na sip God ra dahin mon mah.” \p \v 48 Io, Jisas ga tange tano hahin, “Ira num magingin sakena i te pataam.” \p \v 49 Ma ira mes na wasire diet ga tangtange harbasia ta diet bia, “Sige iakan ra tunotuno nong aie at i lik luban se ira magingin sakena?” \p \v 50 Ma Jisas ga tange tano hahin, “No num nurnur i te halon ugu. Nu haan tatohun.” \c 8 \s1 No nianga harharuat utano ut na sinaso. \r (Matiu 13.2-23; Mak 4.1-20) \p \v 1-2 Namur ta iakan Jisas ga hanahaan hurhurbit ta ira tamtaman gaam harharpir utano tahut na hinhinawas tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God. Ma ira sangahul ma iruo diet ga tiktika mei ma ari a hahin mah. Kaike ra hahin, Jisas gate hasur se ira sakana tanuo ta diet ma gate halangalanga diet ta ira mangana minaset. Maria tikai ta diet nong di ga kilam ie bia Magadalena.\f + \fr 8.1-2 \ft Di ga kilam ie huo kanong aie meram Magadala.\f* Ma aie nong a liman ma iruo na sakana tanuo diet ga suur laah tana. \v 3 Ma tiga mes, ne Ioana, no hahin ta nong ga harkurai taar tano hala ta Herot, no hinsana ne Kusa. Susana mah tika ma diet ma ra haleng na mes. Ma kaike ra hahin, ma ira udiet minsik at, diet git banbanot ira sunupi ta Jisas ma ira uno bulu na harausur. \p \v 4 Io, a tamat na matanaiabar diet ga hananhuat tupas Jisas mekaia ta ira tamtaman ma Jisas ga tange iakan ra nianga harharuat: \v 5 “Tiga ut na sinaso ga haan bia na so ira uno pat na daha. Ma bia ga sase harbasiane ira pat na daha tari ga puko taar tano ngaas ma di ga papasuane ma ira maan diet ga pupungo huat diet ga me ien bakut se. \v 6 Ari a pat na daha ga puko taar ra ula haathaat. Ma ing bia diet ga kubur diet ga maranga kanong a mamasine no pise. \v 7 Ma ari a pat na daha mah diet ga puko taar nalamin ta ira kuikui kaik gaam lul burung diet. \v 8 Ma ari diet ga puko taar ta ira bilai na pise ma diet ga huai a maarmaar na patine.” Ma ing ga tange huo ga kakongane bia, “Bia ing u haruat wara hadade kilam iakan, nu taram ie.” \p \v 9 Ira uno bulu na harausur diet ga tiri Jisas bia hohe no kukuraina iakan ra nianga harharuat. \v 10 Ga tange ta diet, “Iau te hapuasne ta muat utano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai tane God. Ga susuhai nalua, sen iau te hapalaine um ie ta muat. Iesen ta diet ira mes iau ianga ma ra nianga harharuat. Io kaik, \q1 ‘diet na nasnas \q1 sen bia diet pa na nes kilam. \q1 Diet na hanhadade \q1 sen bia diet pa na hadade kilam.’ \p \v 11 Io, no kukuraina tano nianga harharuat hoken: ira pat na daha no nianga ta God. \v 12 Ira matanaiabar ing diet te hadade, diet haruat ma ira pat na daha ing i puko taar tano ngaas. Ma Sataan i hanuat ma i me kap se no nianga ta ira bala diet bia diet pa na nurnur ma God kabi halon diet. \v 13 Ma ira pat na daha tano ula haathaat i haruat ma ira matanaiabar ing diet hadade leh no nianga ma diet kap ie ma ra gungunuama. Iesen no nianga pai dorang. Diet nurnur ta baak ma bia ira walwalaam i haan tupas diet, diet puko laah. \v 14 Ma diet ing diet puko taar nalamin ta ira kuikui diet haruat ma ira matanaiabar ing diet hadade. Ma namur um a ngarngarau ma a lilik na watong ma ra gunuma bia i burung diet ma diet pai tahuat timaan. \v 15 Iesen ira pat na daha tano bilai na pise i haruat ma ira matanaiabar ing i bilai ira bala diet. Diet hadade no nianga ma ra tutun ma diet lik kawasei bia pa na panim laah. Diet tur dadas ma diet tahuat timaan. \s1 Asa no burena bia Jisas ga sip bia diet na hadade kilam ira uno nianga. \p \v 16 “Taie tikai pai halulungo tiga laam ma na tubus ie bia na bul ie menapu tiga suuh. Taie. Na bul at no laam tano uno tuntunur bia diet ing diet laka diet na nes no murarang tana. \v 17 Hokaike at mon, bia ta sa i kis mun taar na hanuat puasa namur. Ma bia asa i pupulus taar na hanuat palai namur ma muat na nunure. \v 18 Io kaik, muat na lik timaan uta ira numuat hanhadoda. Sige nong i palai ta ira nugu nianga, God na manga hapalaine tar tana. Ma bia sige nong tada palpalai kana tana, God na kap se bakut at tana tika ma ira linge ing ga lik bia i palai taar ine.” \s1 Jisas ga hapuasne ira hinsakana tutun. \r (Matiu 12.46-50; Mak 3.31-35) \p \v 19 No pawasine Jisas ma ira tasine diet ga hanuat wara nesnes ie iesen diet pa ga petlaar wara hinahaan hutet tana kanong a tamat na matanaiabar. \v 20 Ma di ga hinawasei, “No pawasim ma ira tasim diet turtur nataman. Ma diet sip bia diet na nes ugu.” \p \v 21 Sen bia ga tange ta diet, “No pawasigu ma ira tasigu diet ing diet hadade ira nianga ta God ma diet gil haruatne.” \s1 Jisas ga tigal no tamat na baiangin. \r (Matiu 8.23-27; Mak 4.36-41) \p \v 22 Tiga bung Jisas ga kawaas tiga mon, diet ma ira uno bulu na harausur, gaam tange ta diet, “Dahat na haan kutus uram tiga palpal tano taah kom.” \v 23 Ma bia diet ga hilhilau haan Jisas ga kubaba. Ma tiga tamat na baiangin ga hanuat taar ta diet tano taah kom. Kaik, a pakananoh ga sase bus diet ma no mon ma diet ga wara hiniruo. \p \v 24 Ma ira uno bulu na harausur diet ga hangun ie, diet gaam tange, “Watong, numehet Watong, dahat wara ruhruh.” \p Io, Jisas ga taman tut gaam tigal no dadaip ma ira tamat na pakananoh. Io, no dadaip ga pataam ma no taah kom ga malile. \v 25 Ma ga tange ta diet, “Ahe ira numuat nurnuruan?” \p Diet ga karup ma ra bunurut diet gaam tangtange harbasiane ta diet bia, “Sige iakan? I kure no dadaip ma ira pakananoh at mah ma dir taram ie!” \s1 Jisas ga tule hasur se ira sakana tanuo taar ta ira bore. \r (Matiu 8.28-34; Mak 5.1-20) \p \v 26 Io, diet ga hanuat taar tano hanuo audiet ira Gerasen nong i la kis taar tiga mes na palpal tano taah kom tano hanuo Galili. \v 27 Bia ga karwas hut u na wasasar tiga tunaan mekaia tano taman hutet ga harsomanei. Ira sakana tanuo diet ga sasoha tana ma baak at um gabe tabuna sulu. Pa git kiskis tiga hala sen bia git nohnoh ta ira matana haat na haratur. \v 28 Ing bia ga nes Jisas ga manga kakonga gaam puko taar napu menalua tana gaam tange naliu bia, “Jisas Natine God Nong i Lua Harsakit, waak u kis na gil iau! Iau saring ugu bia pa nu gil hangungut iau.” \v 29 Ga tange huo kanong Jisas gate tange hadadas tano sakana tanuo bia na suur sukun no tunotuno. Ma no burena hoken. Haleng na pakaan no sakana tanuo git ububui. Di ga kubus kahe ira iruo limana ma ira iruo kakine ma ra dadas na hidihidi sakit, di gaam git manmano bat ie. Iesen git raprapat ira winwisaan ma no sakana tanuo git hanghagut ie bia na hilau ta ira malubil. \p \v 30 Io, Jisas ga tiri ie bia, “Sige no hinsaam?” \p Ga balui, “Arip ma Arip,” kanong a haleng ira sakana tanuo gate sasoha tana. \v 31 Ma diet ga sasaring marmaris taar ta Jisas bia pa na tar ra dadas na nianga ta diet bia diet na haan tano Lamlamana Lulur. \p \v 32 Io, ma a haleng na bore diet ga iaiaan tano gagena uladih hutet. Ma ira sakana tanuo diet ga sasaring marmaris ta Jisas bia na bale se diet, diet naga sasoha ta ira bore. \v 33 Io, ira sakana tanuo diet ga suur sukun no tunotuno ma diet ga sasoha balik ta ira bore. Ma ira bore bakut diet ga hilau suur tano ula habo, diet gaam a konga tano tamat na taah kom. \v 34 Ma bia ira ut na balaura bore diet ga nes huo, diet ga hilau laah, diet gaam hinawas kaia tano taman ma ta ira katon mah hutet. \v 35 Io, ira matanaiabar diet ga haan wara nesnes no linge gate hanuat. Bia diet ga haan tupas Jisas diet ga nes leh no tunotuno nong ira sakana tanuo diet gate suur laah tana. Ma ga kis taar hutet ra kaki Jisas. Gate sigasigam um ma no uno lilik mah gate palai. Ma diet ga burut. \v 36 Diet ing diet gate nas iakano linge diet ga hinawase ira matanaiabar bia Jisas ga halangalanga hohe iakano tunotuno nong ira sakana tanuo diet gate sasoha taar tana. \v 37 Io, ira matanaiabar bakut ta ira subaan audiet ira Gerasen diet ga saring Jisas bia na haan sukun diet kanong a tamat na ramramin gate kap diet. Io kaik, ga kawaas balin tano mon gaam haan laah. \p \v 38 Ma no tunaan nong ira sakana tanuo diet gate suur laah tana ga sasaring marmaris ta Jisas bia na tiktika mei sen bia Jisas ga tule sei, gaam tange bia, “Tapukus ukaia ra num hala ma nu hinawas utano tamat na linge hohe God i te gil tar ie taam.” \v 39 Io, no tunotuno ga haan laah gaam hinawas hanahaan tano taman bakut bia a tamat na linge hohe Jisas gate gil tar tana. \s1 Jisas ga halangalanga no hahin i ga sam dadara ma no hinasik i ga noh na minaat taar. \r (Matiu 9.18-26; Mak 5.22-43) \p \v 40 Ma bia ing Jisas ga tapukus, io, a tamat na matanaiabar diet ga harsomanei ma ra kanakana kanong diet ga nunure bia na hanuat. \v 41 Io, tiga tunotuno no hinsana Iaros ga hanuat. Aie tiga watong nong ga harbalaurai ta tiga hala na lotu audiet ira Iudeia. Ga me puko taar menalua ta ira kaki Jisas ma ga ianga marmaris tana bia na haan tano uno hala. \v 42 Ga sasaring huo kanong ga mon tiga nat na hahine nong ga wara sangahul ma iruo ira uno tinahon. Ma no hinasik ga wara minaat. \p Ma bia Jisas ga hanahaan na ngaas no tamat na matanaiabar diet ga harsibitsibit mur ie. \v 43 Ma ga mon tiga hahin nong ga sam dadara ta ira sangahul ma iruo na tinahon ma taie tiga nong ga petlaar bia na halangalangai. \v 44 Ga hanuat menamuru Jisas ga me sigire no ngus na kiniasine ma kaik at mon no dadara ga pataam. \v 45 Jisas ga tiri, “Sige i sigire iau?” \p Bia diet bakut diet ga harus isei, Pita ga tange bia, “Watong, no tamat na matanaiabar diet harsibitsibit, diet hartaguniguni taar taam.” \p \v 46 Iesen Jisas ga tange, “Iau nunure bia tiga nong i te sigire iau kanong iau hamaan bia a mon dadas i te suur laah tagu.” \v 47 Ma bia no hahin ga palai bia pa na tale bia na susuhai, ga dedar huat ga me puko menalua ta ira kaki Jisas. Ma ga hinawas palai ra matmataan ta ira matanaiabar bakut bia ga sigirei warah. Ga hinawase diet mah bia ga langalanga gasien hohe. \v 48 Io, Jisas ga tange tana, “Natigu, no num nurnur i te halon ugu. Nu haan tatohun.” \p \v 49 Io, bia Jisas ga iangianga baak, tiga tunotuno ga hanuat meram tano hala tane Iaros gaam tange bia, “No nat na hahim i te maat. Waak u nangnanget baak ma no tena harausur.” \p \v 50 Ma sen bia Jisas ga hadade iakan ga tange ta Iaros, “Waak u burburut. Nu nurnur sen mon ma na langalanga.” \p \v 51 Ma bia ga hanuat tano hala ta Iaros pa ga haut leh tari bia diet na laka tika mei, iesen Pita, Jon, ma Jemes sen mon tika ma no rana sus ma no pawasine no hinasik. \v 52 Ira matanaiabar diet ga susuah no hinasik iesen Jisas ga tange, “Waak muat ra sunuah. No hinasik pai maat. I kubaba mon.” \p \v 53 Diet ga kurus balik ma diet ga kukutur tana kanong diet ga nunure tar bia gate maat. \v 54 Sen bia ga palim no limana no hinasik gaam tatau, “Hinasik, tut naliu!” \v 55 Io, ga lon balin ma kaik at mon ga taman tut. Ma Jisas ga tange ta diet bia diet na tar ta linge tana naga ien. \v 56 No rana sus ma no pawasine no hinasik dir ga karup iesen Jisas ga hakatom dir bia waak dir hinawase tiga nong ta kaiken ra linge. \c 9 \s1 Jisas ga tule ira uno bulu na harausur tano udiet pinapalim. \r (Matiu 10.9-15; Mak 6.8-11) \p \v 1 Bia Jisas ga tatau hulungan ira sangahul ma iruo na bulu na harausur ga tar no dadas ta diet bia diet na harkurai ta ira sakana tanuo ma ta ira matahu minaset, waing diet naga tule hasur se ira sakana tanuo ma diet naga kap se ira mangana minaset. \v 2 Ga tule diet bia diet na harpir utano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God ma bia diet na halangalanga ira ina minaset. \v 3 Ga tange ta diet, “Muat pa na kap ta linge tano numuat hinahaan. Waak ra buko, raat, nian, bia kinewa. Ma waak muat kap ta harkios. \v 4 Ma bia muat laka taar tiga hala muat na kis taar kaia tuk taar bia muat na haan talur iakano taman. \v 5 Ma bia pa di bale leh muat tiga taman, io, bia muat hanan laah sukun iakano taman muat na hatidir se tar ira pulungar ta ira lapara kaki muat. Muat na gil huo waing na hakilang diet tano sakana magingin diet gil tar ie ta muat.” \p \v 6 Io, diet ga haan laah ma diet ga hanahaan harbasia ta ira tamtaman. Diet ga harharpir utano tahut na hinhinawas ma diet ga halangalanga ira matanaiabar ta ira katon bakut. \s1 Herot ga nguanguo ta Jisas bia sigei. \r (Matiu 14.1-2; Mak 6.14-16) \p \v 7 Ma Herot no tamat na ut na harkurai ga hadade uta kaiken ra linge. Ma ga manga nguanguo kanong ari a matanaiabar diet ga tangtange bia Jon gate lon huat balin talur ra minaat. \v 8 Ma ari a mes diet ga tangtange bia Elaija gate harapuasa. Ma ari diet ga tangtange bia tiga tangesot menalua sakit gate lon balin. \v 9 Iesen Herot ga tange, “Iau ga dako Jon. Io kaik, sige balin iakan iau hadade ira nianga utana?” Io, ga walar bia na nes Jisas. \s1 Jisas ga tabar ira liman na arip. \r (Matiu 14.13-21; Mak 6.32-44; Jon 6.5-13) \p \v 10 Bia ira apostolo diet ga tapukus diet ga hinawase Jisas uta ira pinapalim diet gate gil. Ma Jisas ga lamus leh diet ma diet ga tika mei, diet sen mon, ukaia tiga taman di ga kilam ie bia Betsaida. \v 11 Sen bia no tamat na matanaiabar diet ga ser leh utano uno hinahaan, diet gaam mur ie. Ga bale leh diet ma ga iangaianga ta diet utano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God. Ma ga halangalanga diet ing diet ga supi tikai bia na halon diet. \p \v 12 Ga matmatarahien um ma ira sangahul ma iruo ga haan tupas Jisas, diet ga tange tana, “Tule se kaike ra haleng na matanaiabar bia diet naga haan ukaia ta ira taman hutet kanong dahat kis taar kai ra malubil. Diet naga kap nian ma ira subaan wara ninahon.” \p \v 13 Io, Jisas ga balu diet, “Muat at, muat na tabar diet.” \p Ma diet ga balui, “A liman na katona beret ma airuo kirip mon ken het bul tar. Da haan dak da kul nian baling uta kaiken ra tamat na matanaiabar?” \v 14 Diet ga tange huo kanong a liman na arip na tunaan kaike diet ga kis taar. \p Iesen Jisas ga tange ta ira uno bulu na harausur, “Muat hakisi diet a limliman sangahul ta ira matanaiabar.” \v 15 Io, ira bulu na harausur diet ga gil huo ma ira matanaiabar bakut diet ga kis napu. \v 16 Jisas ga kap ira liman na katona beret ma ira iruo kirip, gaam tadeng uram ra mawe, ma gaam sasaring uta ira nian. Ga pidik ira beret gaam tar tikane ma ira kirip ta ira bulu na harausur diet gaam palau no tamat na matanaiabar. \v 17 Diet bakut diet ga iaan diet gaam hahos. Ma ira bulu na harausur diet ga sangan ra sangahul ma iruo na kalot ma ira subana diet ing diet ga ien subaan. \s1 Pita ga tange hapuasne bia Jisas aie no Mesaia. \r (Matiu 16.13-16; Mak 8.27-29) \p \v 18 Tiga pakaan Jisas ga saasaring kumaan ma ira uno bulu na harausur sen mon tika mei. Ma ga tiri diet bia, “Kaike ra tamat na matanaiabar diet la tangtange bia iau sige?” \p \v 19 Diet ga balui bia, “Ari diet tange bia Jon no ut na baptais, ma ari bia no tangesot Elaija dak, ma ari at mah bia ta tiga nong ta ira mes na tangesot menalua sakit i te lon balin.” \p \v 20 Io, ga tiri diet, “Ma muat, muat tange bia iau sige?” \p Io, Pita ga balui, “Augu no Mesaia at gar ta God.” \p \v 21 Iesen Jisas ga hakatom hadadas diet bia waak diet hinawase ta tiga nong ta iakan. \s1 Nu pusak no num kabai. \r (Matiu 16.21-28; Mak 8.31–9.1) \p \v 22 Io, Jisas ga tange, “Nong a Tunotunoi na kilingane ra haleng na haraubaal. Ma ira tamat, ira tamat na ut na pakila lotu, ma ira tena harausur ta ira harkurai ta Moses diet na harus isei ma da ubu bing ie. Iesen tano aitul a bung namur God na hatut habaling ie.” \p \v 23 Io, ga tange ta diet bakut, “Bia ing u wara murmur iau, na maat ira num sinisip ta iakan ra ula hanuo. Ira kaba bungbung nu pusak no num kabai ma nu mur iau. \v 24 Iau tange huo kanong sige ta tiga nong i lik hatamat sen mon no uno nilon, pa na hatur kawase no uno nilon tutun. Iesen bia sige nong i bale tar no uno nilon wara gaiegu na hatur kawase um no uno nilon tutun. \v 25 Ma na hatahutne tiga nong hohe, bia na tinane iakan ra ula hanuo bakut sen bia na ber tano uno nilon tutun naga haan sukun ie? \v 26 Bia ta tiga nong i harus ise iau ma ira nugu nianga, io, namur Nong a Tunotunoi na harus isei bia na hanuat ma no minarine tika ma no minamar tano ana Sus ma ira halhaliana angelo. \v 27 Muat hadade baak! Tari ta muat kaiken pa na maat tuk taar bia muat na nas no kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God.” \s1 Jisas ga ries. \r (Matiu 17.1-8; Mak 9.2-8) \p \v 28 Ga hutet bia na liman ma itul na bung namur ta iakan ra nianga ma Jisas ga lamus Pita, Jon, ma ne Jemes tika mei. Ma dal ga haan uram tiga uladih wara sinasaring. \v 29 Ma bia ga saasaring no matmataan tana ga ries ma ira kiniasine ga pilpilakas hoira hile. \v 30 Ma kaik at mon airuo tunotuno dir ga wawor mei, ne Moses dir ma Elaija. \v 31 Dir ga hanuat ma ra tamat na minamar ma dal ga wawor ma Jisas utano uno hinahaan sukun iakan ra ula hanuo nong ga hutet bia na pakilei aram Ierusalem haruat tano sinisip ta God. \v 32 Pita ma ira uno iruo harwis dal ga manga sumsumela. Sen bia dal ga pada taar dal gaam nes no minarine ma ira iruo tunaan mah ing dir ga tur tika taar mei. \v 33 Ma bia ira iruo tunaan dir ga wara hinahaan sukun Jisas, io, Pita ga tange tana, “Nugu Watong, i bilai ing metal kis kai. I tahut bia metal na gil aitul a palpalih, tikai anum, tikai tane Moses, ma tikai tane Elaija mah.” Pita pa ga nunure bia asa kaike ga tange. \p \v 34 Io, ma bia ga iangianga baak a bahuto ga hanuat gaam a pulus diet ma dal ga burut ing bia no bahuto ga burung dal. \v 35 Ma ra ingana tiga nong ga ianga huat narako tano bahuto gaam tange, “No natigu iakan nong iau te gilamis ie. Mutal na hadadei!” \v 36 Ma bia ira nianga ga pataam dal ga nanaas ma Jisas sen um. Ma ira itul a bulu na harausur dal pa ga hinawase ta tiga nong ta iakano pakana bung ta ira linge dal gate nes. \s1 Bia ira uno bulu na harausur pa ga haruat, Jisas ga hasur se tiga sakana tanuo tano bulu. \r (Matiu 17.14-18, 22-23; Mak 9.14-27) \p \v 37 Tano bung menamur bia dal ga hansur meram ra uladih a tamat na matanaiabar ga harsomane Jisas. \v 38 Ma tiga tunaan nalamin ta ira matanaiabar ga tatau, “Tena harausur, maris, iau saring ugu bia nu nes baak no natigu kanong a bulukasai! \v 39 A sakana tanuo i la ububui ma kaik at na kup mismisien. I la raprapusanei napu ma ra buse i la suursuur tano hana. I la manga hagahei ma pa na suur laah gasien. \v 40 Iau ga manga saring ira num bulu na harausur bia diet na hasur sei iesen diet pa ga petlaar.” \p \v 41 Jisas ga babalu bia, “Muat ira sakana matanaiabar katin, muat pai nurnur warah? Maris! Pa ni kis lawas tika ma muat kai napu wara harharahut muat waing muat naga nurnur. Io, lamus no natim ukai.” \p \v 42 Ma bia no bulu ga hanhanuat, no sakana tanuo ga rapusanei tano pise gaam ubu hangulongulo ie. Iesen Jisas ga ngaluane no sakana tanuo gaam halangalanga no bulu ma ga tar se habaling ie tano ana sus. \v 43 Ma diet bakut diet ga karup tano tamat na dadas ta God. \p No kinarup ta ira matanaiabar ga hanahaan baak uta ira mangana linge Jisas ga gil ma Jisas ga tange ta ira uno bulu na harausur hoken: \v 44 “Muat hadade timaan ken iau wara tangtange ta muat. Da tar se Nong a Tunotunoi ta ira lima diet ira tunotuno.” \v 45 Iesen diet pa ga palai ta iakan ra nianga. Ga kis mun ta diet kaik diet pa gaam nunure kilam ie. Ma diet ga burut bia diet na tiri ie utana. \s1 Sige i tamat tutun ma sige audahat harwis ie? \r (Matiu 18.1-5; Mak 9.33-40) \p \v 46 Ira bulu na harausur diet ga harhargor bia sige ta diet i tamat. \v 47 Ma Jisas ga nunure ira udiet lilik kaik gaam lamus leh tiga nat na bulu ga hatur ie hutet tana. \v 48 Io, ga tange ta diet, “Ing bia sige ta nong i bale leh kan ra nat na bulu kanong i nunure bia iau sip huo, io, i bale leh iau mah. Ma bia sige i bale leh iau, i bale leh mah nong ga tule iau ukai. Io, sige nong i hansiksik nalamin ta muat bakut, aie no tamat sakit.” \p \v 49 Ma Jon ga tange, “Nugu Watong, mehet ga nas tupas tikai ga hasur se ira sakana tanuo ma no hinsaam. Ma mehet gaam tigal ie kanong pai la murmur dahat.” \p \v 50 Iesen Jisas ga tange tana, “Waak muat tigal ie kanong bia tikai pai malok ta muat, anumuat harwis ie.” \s1 Ira Samaria diet ga malok ise Jisas. \p \v 51 Bia ga hutet no pakana bung bia God na kap haut ie uram ra mawe, Jisas ga bul hadadas no uno lilik bia na haan uram Ierusalem ma gaam tur leh wara hinahaan ukaia. \v 52 Ma ga tule hanalue ari tunotuno na kap nianga. Ma diet ga laka tiga taman gar na Samaria wara tinaguro uta Jisas. \v 53 Iesen ira matanaiabar mekaia diet pa ga bale leh ie kanong diet ga nunure bia ga hanahaan uram Ierusalem. \v 54 Ing Jemes ma Jon ira iruo bulu na harausur dir ga nes huo, dir ga tirii, “Watong, hohe, u sip bia mir na tau hasur ra iaah meram ra mawe wara haliare diet?” \v 55 Iesen Jisas ga talingane dir ma ga ngaluane dir. \v 56 Io, diet ga haan taar tiga mes na taman. \s1 Bia tikai i sip bia na murmur Jisas, na waak kapis ira mes na linge bakut. \r (Matiu 8.19-22) \p \v 57 Ma bia diet ga hanahaan na ngaas tikai ga tange ta Jisas bia, “Iau ni murmur ugu ta ira katon bakut ing nu hanahaan kaia.” \p \v 58 Jisas ga balui, “Ira rakaia na paap, audiet mon munmun, ma ira maan aram ra mauho, a mon posi diet. Iesen bia Nong a Tunotunoi, taie ta ngasiana tus.” \p \v 59 Ma Jisas ga tange ta tiga mes na tunotuno, “Nu mur iau.” \p Iesen ga balui, “Nora Watong, nu haut se baak iau bia ni haan, nigi a bus no agu sus.” \p \v 60 Jisas ga tange tana, “Nu waak tar ira minaat bia diet na gil ira linge ing a mon minaat ine. Iesen nu haan ma nu harpir tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God.” \p \v 61 Ma tiga mes balik ga tange, “Watong, iau ni mur ugu, iesen nu haut se baak iau bia ni tapukus nigi a nes ta baak ira hinsakagu.” \p \v 62 Jisas ga tange tana, “Nong i wara murmur iau ma i te talingan tapukus, io, pai haruat tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God.” \c 10 \s1 Jisas ga tule ira liman ma iruo na sangahul ma iruo ira tunotuno. \r (Matiu 11.21-27; 13.16-17) \p \v 1 Ma namur ta iakan no Watong ga tibe a liman ma iruo na sangahul ma iruo ira mes na tunotuno ma ga tule diet airiruo nalua tana ta ira tamtaman ing ga wara hinahaan ukaia. \v 2 Ma ga tange ta diet, “A haleng na nian i te matuko, iesen a bar hanawaan mon ira ut na kinkilaan. Io, muat na saring nong auno ira matuko na nian, naga tule a mon ut na kinkilaan taar tano uno lalong. \v 3 Muat haan. Iau tultule muat hoira nat na sipsip ukaia nalamin ta ira tamat na rakaia na paap. \v 4 Waak muat kapkap ta kinewa bia tiga raat. Ma muat pa na kap ta pala lamaas na kaki muat wara harkios. Muat pa na kaang leh tikai tano ngaas ma muat na habir mon. \p \v 5 “Ma ing nu laka tiga hala, kaik at nu tange, ‘Iau sip bia a malum na kis ta kan ra hala.’ \v 6 Ma bia a malum na tunotuno ie ke, io, nu waak tar no num sinisip bia a malum na kis taar tana. Iesen bia ing taie, nu lik luban se no num nianga na haridaan bia a malum pa na kis taar ta iakano tunotuno. \v 7 Nu kis taar narako ta iakano hala, ma a mangana sa ing diet na tabar ugu mei nu ien ma nu mame kanong i takodas bia tiga ut na pinapalim na kap no uno kunkulaan. \p \v 8 “Bia nu laka tiga taman ma di bale leh ugu, nu ien ta sa ing di tabar ugu mei. \v 9 Halangalanga ira ina minaset ing diet kis taar kaia ma nu hinawase diet bia, ‘No kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God i hutet ta muat.’ \v 10-11 Iesen ing bia nu laka tiga taman ma diet pai bale leh ugu nu haan ta ira ngaas ta iakano taman ma nu tange, ‘Kaike ra pulungar tano numuat taman ing i patep taar ta ira kaki mir, io, mir na salap se wara haminas ta muat bia muat te gil ra sakena ta mir. Sen na tahut bia muat na palai ta iakan ra linge bia no kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God i hutet.’ \v 12 Muat palai taar bia God na gil tiga tamat na harpidanau ta Sodom tano pakana bung na harkurai nong na hanuat namur. Iesen i tutun sakit bia no harpidanau tano taman nong pa na bale leh muat na manga tamat tano harpidanau ta Sodom. \p \v 13 “Maris ta muat me Korasin, na kabit muat! Maris mah ta muat me Betsaida! Bia di gor gil ira dadas na gingilaan na kinarup kaia Tair ma Saidon, hoing iau te gil ta mur ira iruo taman, io, dir gor te lilik pukus. Dir gor te bul hagasiaan ira bilingana put na maal ma dir gor te mormor ma ra tahuna iaah wara haminas bia dir te lilik pukus. Iesen dir pa ga gil huo! \v 14 God na gil tiga tamat na harkurai ta Tair ma Saidon tano pakana bung na harkurai nong na hanuat namur. Iesen na gil tiga tamat na harkurai sakit ta mur Korasin ma Betsaida. \v 15 Ma muat me Kapeneam, waak muat latlat ira hinsa muat uram ra mawe! Muat na hansur uras napu ra subaan ta ira minaat! \p \v 16 “Ing bia sige tikai i taram muat ira nugu bulu na harausur, i taram iau. Bia i harus ise muat, i harus ise iau. Iesen sige tikai i harus ise iau, i harus ise mah nong ga tule iau ukai.” \p \v 17 Io, ira liman ma iruo na sangahul ma iruo na tunotuno ga tapukus ma ra gungunuama diet gaam tange, “Watong, mehet ga papalim ma no hinsaam ma ira sakana tanuo at diet ga taram mehet.” \v 18 Jisas ga balu diet bia, “Iau ga nes Sataan ma ga puko meram ra mawe hoira hile. \v 19 Iau te tar ra dadas ta muat bia muat naga tale bia muat na papasuane ira sui ma ira talbore. Ma ira numuat dadas na sakit ira dadas bakut tano adahat suk. Taie tiga linge na hagahe muat. \v 20 Iesen waak muat guama bia ira sakana tanuo diet taram muat. I tahut bia muat na guama balik bia God i te pakat kahe ira hinsa muat aram ra mawe.” \p \v 21 Ta iakano pakana bung no Halhaliana Tanuo ga hahungi Jisas ma ra gungunuama kaik Jisas gaam tange, “Iau pirlat ugu Mama, a Watong aram ra mawe ma kai mah napu, kanong u ga suhe kaiken ra linge ta diet ira ut na mintota ma u ga hapuasne ta diet ing diet pai mintota. Masa, Mama! U ga gil huo kanong u guama bia na ngan huo. \v 22 Mama gate tar se bakut ira linge tagu. Taie ta nong pai nunure no Natine—nana Sus sen mon. Ma taie ta nong pai nunure nana Sus—no Natine sen mon, ma diet mah, ing no Natine i wara hapuasnei ta diet.” \p \v 23 Io, ga talingane ira uno bulu na harausur gaam tange kumaan ta diet bia, “Diet daan ing diet nas ira linge ing muat nas. \v 24 Ma i tutun kanong a haleng na tangesot ma haleng na tamat na lualua na gil harkurai mah, diet ga manga sip bia diet na nas kaiken muat te nas. Iesen diet pa ga nas. Ma diet ga manga sip mah bia diet na hadade kaiken muat te hadade. Iesen diet pa ga hadade.” \s1 Sige no hinsakaam tutun? \r (Matiu 22.34-40; Mak 12.28-31) \p \v 25 Tiga pakana bung tikai nong a keskes ie ta ira harkurai ta Moses ga tur huat wara walwalar Jisas. Ga tange, “Tena harausur, asa ing iau ni gil wara hatur kawase no nilon hathatikai?” \p \v 26 Jisas ga balui bia, “Asa ing di ga pakat ta ira harkurai ta Moses ma u la waswas?” \p \v 27 Ga balui, \it “‘Nu sip no Watong no num God ma no katim bakut, no num nilon bakut, no num dadas bakut, ma no num lilik bakut.’\it* Ma \it ‘nu marse no hinsakaam hoing u marse habaling at ugu.’”\it* \p \v 28 Jisas ga tange, “No num binabalu i takodas. Nu gil huo ma nu lon.” \p \v 29 Iesen pa ga sip bia na nanaas hirhir kaik gaam tiri Jisas bia, “Sige ira hinsakagu?” \p \v 30 Ma Jisas ga balui hoken: “Tiga tunotuno ga hanansur meram Ierusalem uras Ieriko ma ari a holmatau diet ga bu kahei. Diet ga kinau ira kiniasine, diet ga lawat ie, diet gaam waak tar ie bia na maat. \v 31 Ma tiga ut na pakila lotu ga hanahaan mon ta iakano ngaas. Ma bia ga nes no tunotuno ga sakit ie tano mes na palpal. \v 32 Ma tiga tultulai na lotu tano hun ta Lewi ga gil huo mah. Ing bia ga hanuat ta iakano katon ma ga nes ie, io, ga sakit ie tano mes na palpal. \v 33 Sen bia tiga Samaria ga hananhaan gaam hanuat taar tano tunotuno. Ma bia ga nes ie ga marsei. \v 34 Ga haan tupas ie, gaam ule timaan ira uno unien. Io, ga bul haut no tunotuno tano uno donki at ma ga lamus tar ie tiga hala na wasire, gaam balaurei. \v 35 Ma tano bung manamur no Samaria ga sukuo airuo kinewa ma ga tar dir tano ut na harbalaurai tano hala na wasire. Ma ga tange tana bia, ‘Nu balaurei ma ing ni tapukus balin iau ni balu pukus anum ta kinewa ing u te banot auno ta sunupi.’ \p \v 36 “Io, sige ta kaiken ra itul ing u lik bia a hinsakana ta iakan ra tunotuno nong ira holmatau diet ga bui?” \p \v 37 Ma no keskes ta ira harkurai ta Moses ga tange, “Nong ga marsei.” \p Ma Jisas ga tange, “Nu haan ma nu gil mah huo.” \s1 Maria ga gilamis no bilai. \p \v 38 Ma bia Jisas ma ira uno bulu na harausur diet ga hananhaan ra ngaas diet gaam hanuat taar tiga taman. Ma tiga hahin no hinsana Marta git kiskis kaia ma ga bale leh ie tano ngasiana. \v 39 Ma a mon tiga sahine, no hinsana Maria. Ma Maria ga kis taar ta ira kaki Jisas gaam hanhadade ira uno nianga. \v 40 Sen bia Marta ga manga lik ira pinapalim pai tagure baak, kaik gaam hanuat taar tana ma ga tiri ie bia, “Watong, pau manga lik bia no sahigu i te haan talur iau bia iau sen mon ni gil ira pinapalim? Tange tane bia na harahut iau!” \p \v 41-42 Ma no Watong ga tange tana, “Marta, Marta, u ngarngarau uta ira haleng na linge ma tiga linge sen mon di supii. Maria i te gilamis no bilai ma pa da kap se tar ie tana.” \c 11 \s1 Jisas ga harausur tano sinasaring. \r (Matiu 6.9-13; 7.7-11) \p \v 1 Tiga bung Jisas ga saasaring aram tiga katon ma bia ga pataam tikai ta ira uno bulu na harausur ga tange tana, “Watong, nu hausur mehet wara sinasaring hoing Jon ga hausur ira uno bulu na harausur mah.” \v 2 Io, ga tange ta diet, “Bia muat sasaring, muat na tange hoken: \q1 Mama, mehet sip bia da nes kilam no hinsaam bia i halhaal, \q1 ma bia no num kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai na hanuat. \q1 \v 3 Mehet sip bia nu tabar mehet ma ira amehet nian ing i haruat ma tiga bung. \q1 \v 4 Ma nu lik luban se ira numehet magingin sakena hoing mehet la liklik luban se ira magingin sakena di gil ta mehet. \q1 Ma mehet sip mah bia nu balaure bat mehet ta ira harwalaam.” \p \v 5 Ma ga tange ta diet, “Nu lik ta tikai ta ira num harwis. Tiga pakaan nu haan tano hala tano num harwis ra tingena lohan ma nu tange tana, ‘Tasigu, taie ta nian? \v 6 Nugu tiga wasire i te mur ra talona ngaas ma kaiken mon i haan tupas iau ma taie ta nian wara tamtabar ie me.’ \p \v 7 “Io, no tunotuno aram narako na balui, ‘Waak u kis na gil iau! No matanangas i te tabunus ma metal tamaan te noh taar. Iau pai tale bia ni tut ma ni tabar ugu ta linge.’ \v 8 Io, iau tange ta muat, a linge bia ing bia no uno harwis, iesen pa na tabar ie ma tiga linge. Iesen na tut ma na tabar ie haruat ma no uno sunupi kanong pa na sangeh wara sinasaring. \p \v 9 “Io, iau tange ta muat, bia nu sasaring nu hatur kawase iakan ra linge. Ma bia u sisilih, nu silihe tupas leh. Ma bia u pipidil, God na papos leh ugu. \v 10 Kaik huo, nong i sasaring na hatur kawase ira linge i saring. Ma nong i sisilih na silihe tupas ira linge i silsilihe. Ma nong i pipidil, God na papos leh ie. \p \v 11 “Sige nalamin ta muat ira mama i tale bia na tar tiga sui, ing no natine i saring kirip? \v 12 Ma bia ing i saring tulur, na tabar balik ie ma tiga talbore? \v 13 Ing bia muat ira ut na sakena, muat la nunure tar wara tamtabar ira nati muat ma ra bilai na linge, io, iakano i hamines bia Mama aram naliu i manga nunure tar wara tamtabar diet ma no Halhaliana Tanuo ing diet saring ie.” \s1 Jisas ga tule hasur se ira sakana tanuo ma no dadas ta God. \r (Matiu 12.22-29, 43-45; Mak 3.23-27) \p \v 14 Ma Jisas ga tultule hasur se tiga sakana tanuo nong ga sasoha taar tiga tunotuno, kaik gaam ngulo. Ma bia no sakana tanuo ga suur laah, no ngulo ga ianga ma no tamat na matanaiabar diet ga manga karup. \v 15 Iesen ari ta diet, diet ga tange, “Jisas i haruat wara tultule hasur se ira sakana tanuo kanong Belsebul no watong audiet ira sakana tanuo i te tar ra dadas tana kaik gi gilgil huo.” \v 16 Ma ari a mes diet ga wara walwalar ie, kaik diet gaam saring ie bia na pakile tiga hakilang meram ra mawe. \v 17 Sen bia Jisas ga nunure ira udiet lilik gaam tange ta diet, “Bia tiga huntunaan pai tur tika, ari a mes diet na hamau no taman. Ma bia tiga hatatamaan pai tur tika, na puko. \v 18 Ma bia no huntunaan ta Sataan pai tur tika, na tur dadas hohe? Iau tange huo kanong muat tange bia iau tule hasur se ira sakana tanuo ma no dadas ta Belsebul. \v 19 Ma bia i tutun bia iau tule hasur se ira sakana tanuo ma no dadas ta Belsebul, io, ira numuat tunotuno diet kapkap dadas mah mekaia ho Belsebul wara tultule hasur se ira sakana tanuo. Io, ira numuat tunotuno at, diet haminas bia muat ronga kanong diet mah diet gil huo. \v 20 Ma bia muat ronga, ma iau tule hasur se ira sakana tanuo ma no dadas ta God, io, i haminas bia no kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God i te haan tupas muat. \p \v 21 “Bia ing tiga dadas na tunotuno i manga balaure no uno hala ma ra kusur ma wise, pai tale bia tikai na kinau tiga linge. \v 22 Iesen bia tikai nong i manga dadas tana i harubu mei ma i bu hagahei, na kap se bakut no uno kusur ma no uno wise ing no tunotuno ga lik bia na laro taar me. Ma no dadas na tunotuno na palau ira uno harwis ma ira linge i te kinau. \p \v 23 “Bia tikai pai no nugu harwis, i malok tagu. Ma bia tikai pai harahut iau, i hagahe iau. \p \v 24 “Bia tiga sakana tanuo i suur laah tiga tunotuno, i haan hurbit ta ira mamasi na katon ta ira hanuo bia wara sinangeh, sen bia i naanaas puo. Io, i lik hoken: ‘Iau ni tapukus baling tano ngasiagu.’ \v 25 Ma bia i hanuat ukaia i nes bia i taguro taar bia na laka baling. \v 26 Io i haan, i a lamus habaling a liman ma iruo na mes na sakana tanuo, diet manga sakena tana. Ma diet laka kaia ma diet gi kis um kaia. Ma no nilon um ta iakano tunotuno na manga sakena ta ing nalua.” \p \v 27 Ma bia ing Jisas ga tangtange kaike ra linge, tiga hahin nalamin tano tamat na matanaiabar ga kakonga naliu bia, “I daan no pawasim nong ga kaha ugu ma ga hasus ugu.” \v 28 Iesen ga tange, “Diet daan balik ing diet hadade ira nianga ta God ma diet taram ie.” \s1 Jisas ga tibe pinpin ira matanaiabar kanong diet manga sakena. \r (Matiu 12.39-42) \p \v 29 Ma bia no winawas tano tamat na matanaiabar ga wara tamtamat hanahaan, Jisas ga tange, “Ira matanaiabar katin diet sakena. Diet sip bia ni pakile tiga hakilang. Iesen diet pa na nas ta hakilang. Diet na nas sen mon no hakilang ta Iona. \v 30 Iona ga tiga hakilang ta ira tunotuno me Niniwe. Hokaiken mah Nong a Tunotunoi na tiga hakilang ta ira matanaiabar ing diet lon katin. \v 31 Tano bung na harkurai no tamat na hinagalam na gil harkurai me Siba na tibe pinpin muat kanong ga hanuat me tapaka sakit wara hanhadade no mintota gar ta Solomon. Ma iau tange ta muat, tiga tunotuno i tamat ta dir ma ne Solomon iakanik. \v 32 Ma tano bung na harkurai mah ira tunotuno me Niniwe na tibe pinpin muat kanong diet ga lilik pukus ing diet ga hadade no harpir ta Iona. Ma iau tange ta muat, tiga tunotuno i tamat ta dir ma ne Iona iakanik. \s1 No lulungo tano num nilon. \r (Matiu 6.22-23) \p \v 33 “Taie tikai pa na halulungo tiga laam ma na bul ie tiga subaan ing i mun. Ma pa na tubus mah ie. Taie. Na bul ie tano uno tuntunur waing diet ing diet na laka diet na nes no uno murarang. \v 34 Ira mataam dir hoira lulungo wara hapalai ugu. Ing bia ira iruo mataam dir manga bilai, no num kidilona nilon bakut na manga palai. Iesen bia ira iruo mataam dir sakena, na ngan hoing bia no num kidilona nilon i kankado. \v 35 Io, harbalaurai timaan bia no lulungo tano num nilon kabi kankado. \v 36 Ma hoing iau te tange, ing bia no num kidilona nilon i palai harsakit ma taie ta kankado tana, io, na palai harsakit hoing bia tiga lulungo i murarang taar taam.” \s1 Jisas ga hamarisne ira lualua na lotu gar na Israel. \p \v 37 Ing Jisas ga ianga huat, tiga Parisi ga titing leh Jisas bia dir na iaan. Io, ga haan gaam a kis tano suuh na nian. \v 38 Iesen no Parisi ga karup kanong ga nes bia Jisas pa ga luena taptapir laah baak wara nian. \v 39 Io, no Watong ga tange tana hoken: “Ai, muat ira Parisi muat haruat ma tiga gingop bia tiga dis ing di gis sen leh mon no tihine me nataman. Iesen aram narako muat hung taar ma ra magingin sakena ma ira linge mah muat manga masmasingan urie. \v 40 Muat ira ba! Hohe, nong ga gil no tihine pa ga gil tikanei ma no palpal me narako at mah? \v 41 Iesen i tahut bia muat na tabar ira maris ma ira linge meram narako ta muat ma naga gamgamatien bakut ira linge wara uta muat. \p \v 42 “Maris ta muat ira Parisi, na kabit muat! Muat la saso ari a linge wara hanamnamien ira amuat nian, hoira kamahar, ira lobo, ma ira mangana ginagot na lalong. Ma hoing ira harkurai ta Moses i tange, muat la tartar ta God nong i sangahul mei ta kaike ra linge muat la saso. Iesen muat taklain ta ira magingin takodas ma ta ira sinisip tupas God. Io, gor takodas bia muat te tar kaiken ra linge tupas God ma muat pa gor malok mah wara murmur kaiken ra bilai na magingin. \p \v 43 “Maris ta muat ira Parisi, na kabit muat! Muat la sipsip ira kinkinis gar na tamat narakoman ta ira numuat hala na lotu. Ma muat la sipsip mah bia da kaang leh muat ta ira subaan di la hanhanuat hurlungen kaia. \p \v 44 “Maris ta muat, na kabit muat! Muat hoing ira midi pa di hakilang ing a tunotuno pai nes ma gi haan menaliu ine.” \p \v 45 Io, tiga keskes ta ira harkurai ga tange tana bia, “Tena harausur, ing bia u tange huo, u tange hagahe mah het.” \p \v 46 Ma Jisas ga babalu hoken: “Maris ta muat ira keskes ta ira harkurai ta Moses, na kabit muat! Muat la hapusak ira matanaiabar ma ira tirihuana kinakap ing diet la malmalalat me, iesen muat pai la gilgil ta dahin tun at wara harharahut diet. \p \v 47 “Maris ta muat, na kabit muat! Muat la gilgil ira bilai na haat na midi ta ira tangesot wara liklik leh diet. Iesen ira hintubu muat mon ing diet ga bu bing kaike ra tangesot. \v 48 Io kaik, muat suro haut hokaike bia muat haut ta ing ira hintubu muat diet ga gil. Diet ga bu bing ira tangesot ma muat la gilgil timaan ira udiet midi. \v 49 Io kaik, God ga ianga ma no uno minminonas hoken: ‘Iau ni tule tar ra tangesot ma ra apostolo ta diet. Diet na helar ta ari ma ari diet na bu bing.’ \v 50-51 Io kaik, kaiken ra matanaiabar ma katin diet na kahe ra tinirih pane ira de diet ira tangesot bakut. Diet kaike di ga bu bing leh diet mekarawa laah tano hamhaburen tano ula hanuo, tur leh tano hiniruo tane Abel tuk taar tano hiniruo ta Sekaraia nong di ga bu bing ie nalamin tano hala na lotu tamat ma no suuh di la tuntun ira hartabar kaia. Masa, iau tange ta muat bia kaiken ra matanaiabar ma katin diet na kahe ra tinirih pane kaiken ra linge bakut. \p \v 52 “Maris ta muat ira keskes ta ira harkurai ta Moses, na kabit muat! Muat te kap se tar no linge wara papos no ngaas na kap minminonas. Muat at, muat pa gale laka ukaia ma muat te tur bat mah diet ing diet ga walwalar wara hinaan laka.” \p \v 53-54 Ing Jisas ga wara hinaan laah mekaia, ira Parisi ma ira tena harausur ta ira harkurai ta Moses, diet ga tur leh wara sase ira sakana nianga taar tana ma diet ga tirtiri girgir mah ie wara hakunii ta ira uno nianga. \c 12 \s1 Ira mangana nianga na hanuat ra palai. \r (Matiu 10.26-33) \p \v 1 Ma ta iakano pakana bung ari arip na matanaiabar diet gate hanuat tika, kaik diet gaam harpaspaas ta diet. Ma Jisas ga tur leh bia na ianga baak ta ira uno bulu na harausur. Ga tange hoken: “Muat harbalaurai ta ira is audiet ira Parisi. Iau iangianga uta ira udiet magingin na harababo. \v 2 Asa ing i pupulus taar na tapalas, ma asa ing i susuhai taar na harapuasa. \v 3 Asa ing muat te tange ra kankado da hadade ra kasakes. Ma asa ing muat te haramurungo ta ira talinga muat da kakongane ra matmataan na haruat. \s1 Waak dahat burte ira tunotuno mon. Dahat na burte God. \p \v 4 “Iau tange ta muat ira nugu harwis, bia waak muat burte diet ing diet la bubu bing ira tunotuno mon, ma namur diet pai tale bia diet na gil habalin ta linge. \v 5 Iesen iau ni haminas ta muat bia sige nong i tahut bia muat na burtei. Muat na burte iakanong nong i tale bia na bu bing muat ma namur mah i mon baak ra dadas wara sase muat tano ula iaah. Masa, iakanong muat na burtei. \v 6 A hansik na kinewa mon i haruat bia nu kul a liman na seek. Iesen God pa na lik luban se tikai ta diet. \v 7 Tutun sakit, no amuat Sus i manga nunure muat. Ma iakan i palai taar ta muat kanong i nunure mah ira winawas ta ira pakana hi muat ta ira ulu muat. Waak muat burburut kanong no numuat lon i manga tamat ta ira seek. \s1 No num nianga i haminas no num nurnur. \p \v 8 “Ma iau tange ta muat, sige tikai i hinawas palai ra matmataan ta ira tunotuno bia auno iau, io, Nong a Tunotunoi na hinawas palai mah utana ra matmataan ta ira angelo ta God. \v 9 Iesen sige tikai i harus ise iau ra matmataan ta ira tunotuno, io, iau mah, ni harus isei ra matmataan ta ira angelo ta God. \v 10 Ma sige nong na ianga hagahe Nong a Tunotunoi, iakano sakena God na lik luban sei. Iesen bia sige nong na ianga hagahe no Halhaliana Tanuo, God pa na lik luban se iakano magingin. \p \v 11 “Ma bia muat na tur ra matmataan gar ta diet ira ut na gil harkurai, ma bia da lamus muat uram narako ta ira hala na lotu gar na Iudeia, io, waak muat ra nginarau bia muat na tange hohe wara turtur bat ira udiet hartutung uta muat. \v 12 Kanong warah, no Halhaliana Tanuo na hausur muat uta sa ing muat na tange ta iakano pakana bung.” \s1 Waak dahat ra gumut. \p \v 13 Tiga tunotuno nalamin ta ira matanaiabar ga tange tana bia, “Tena harausur, namir sus i te maat. Io, nu tange tano tasigu bia na paleng harbasiane tar ira linge ing ga mat sukun.” \p \v 14 Ma Jisas ga babalu hoken: “Ai, sige ga bul iau bia ni kure mur? Ma sige mah ga bul iau bia ni paleng harbasiane kaike ra linge ta mur?” \v 15 Io, ga tange tiga nianga harharuat ta diet hoken: “Muat na manga harbalaurai! Muat na habatbat timaan muat tano magingin na gumut ma no nes kalak linge. No nilon gar tiga nong pai tahuat ta ira uno halengin linge.” \p \v 16 Io, ga hinawase diet ta kanin ra nianga harharuat: “No pise gar tiga watong ga manga hatahuat ra halengin nian. \v 17 Io, no uno lilik ga hilau hoken: ‘Iau ni gil hohe kaiken? Taie tiga subaan wara bulbul timaan tar ira nugu nian.’ \v 18 Io, ga tange um hoken: ‘Iau ni gil hoken. Iau ni dure hasur ira nugu suuh na nian ma iau nigi gil hatamat balik um. Io, iau ni bulbul ira agu nian ma ira nugu linge kaia. \v 19 Ma iau ni nunure bia anugu mon halengin bilai na linge kana i kis, ma diet na kis ra haleng na tinahon. Io kaik, ni iaan, ni mom ma ni guama. Ma iau ni tatohun tano nugu nilon.’ \p \v 20 “Iesen God ga tange tana hoken: ‘A ba ugu! Katin ra bung nu maat. Io, sige nong na kap leh ira linge u te tagure tar wara utaam?’” \p \v 21 Ma Jisas ga tange um bia, “Na ngan hokaiken ta sige tikai nong na hahungi ira uno bunbulaan iesen pai watong ra matmataan gar ta God.” \s1 Waak dahat ngarngarau. Dahat na nurnur. \r (Matiu 6.25-33) \p \v 22 Io, Jisas ga tange ta ira uno bulu na harausur hoken: “Io, iau tange ta muat, waak bia muat ngarngarau uta ira numuat nilon bia asa ing muat na ien. Ma waak bia muat ngarngarau mah uta ira palatamai muat bia muat na sigam ra sa. \v 23 Io, ira numuat nilon i tamat ta ira nian ma ira tamai muat i tamat ta ira maal. \v 24 Muat na lik leh ira kok. Diet pai la saaso. Diet pai la kilkil hulungan nian. Ma taie audiet ta suuh na nian. Iesen God i la tamtabar diet. Io, tano sinisip ta God, muat manga tamat ta ira maan. \v 25 Muat ngarngarau warah? Waak muat gilgil huo! Bia muat na ngarngarau, pa na halawaas ira numuat nilon ta dahin. \v 26 Pai tale muat bia muat na gil kaiken ra nat na linge, io kaik, wara bih muat ngarngarau uta ira mes na linge? \p \v 27 “Muat na lik leh ira puspusuno no ina naas. Diet pai papalim. Diet pai singit maal mah. Iesen iau tange ta muat bia Solomon, no tamat na ut na harkurai, ma ira uno tamat na minamar pa ga nanaas haruat ma ira puspusuno no ina naas. \v 28 Kaik, God i gil hamaririsuan ira pitoka nong i lon mon katin ma marakan da halo iaah mei. Bia i tutun ing God i gil huo tano pitoka, i tutun sakit bia na hasigam muat mah ma ira kiniasi muat. Maris! Pai patpatuan ira numuat nurnuruan! \v 29 Ma waak muat manga lilik uta ira sa muat na ien ma muat na mame. Waak um muat ra nginarau ta kaiken ra linge. \v 30 Kaiken ra linge, diet ing diet pai nurnur tane God, diet la sisilih pane. Iesen namuat Sus i nunure tar bia muat supi kaike ra linge bakut. \v 31 Iesen muat na hararot leh no kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai tane God ma na tabar muat ma kaike ra linge bakut mah. \v 32 Muat ira bar sipsip, waak muat ra bunurut kanong no amuat Sus i te kanakana bia na tar no kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta muat. \p \v 33 “I tahut bia muat na suhurane ira numuat linge ma muat na tar ta ira maris. Muat na tagure numuat ta mangana kinewa ing pa na sakena, a bunbulaan ie aram ra mawe nong pa nale pataam. Ma kaia, tiga ut na hisikoma pa na tale bia na hanuat hutet ma ira ipas diet pa na hagahe. \v 34 Io, bia no num bunbulaan i kis taar he, no num kidilona nilon bakut i kis taar mah kaia. \s1 Dahat na taguro tano hinanuat balin tano Watong. \r (Matiu 24.43-51; 25.1-13; Mak 13.33-37) \p \v 35 “I tahut bia muat na manga taguro hoing tikai i puli hakumkum no uno maal wara pinapalim. Ma tikai na waak tar no uno laam na lulungo bia na taguro ta sa ing na hanuat. Ma muat mah, muat na taguro huo. \v 36 Ma i tahut bia muat na haruat ma ira tunotuno ing diet kiskis kawase no udiet watong ing na tapukus meram ra nian na hinartola. Diet na kiskis kawasei huo waing diet na taguro taar. Bia na me pipidil tano matanangas diet na papos hagasiaan leh ie. \v 37 Ma kaike ra tunotuno, diet na daan ing no udiet watong na hanuat ma na nes leh diet ma diet kis kawase tar ie. Tutun sakit, iakano watong na tange ta diet bia diet na kis tano suuh na nian. Io, na sulu kumkum huat ma na baso wara tamtabar diet. \v 38 Ma bia na tapukus ra tingena lohan bia ra luena kareka at ma na nes leh kaike ra tunotuno ma diet kis kawase tar ie, io, diet na daan. \v 39 Io, na tahut bia muat na palai tano tunotuno nong auno no hala. Bia gor nunure no pakana bung bia no ut na kikinau na hanuat pa gor bale leh ie bia na sale no uno hala. \v 40 Ma muat mah, muat na taguro kanong Nong a Tunotunoi na hanuat tano pakana bung ing muat pai nunure bia na hanuat.” \p \v 41 Ma Pita ga tirii bia, “Watong, u hinhinawase mehet mon uta iakan ra nianga harharuat bia diet mah ira matanaiabar bakut?” \p \v 42 Ma no Watong ga babalu hoken: “Iau ni haminas ta muat bia sige no mintatona ma no tutun na tultulai. Aie nong no uno watong i bul tar ra harkurai tana uta ira mes na tultulai bia na tamtabar timaan diet. \v 43 Na daan iakano tultulai bia no uno watong i tapukus, gi nas tupas ie ma kana i gilgil huo. \v 44 Tutun sakit, na tar ira uno linge bakut tano harbalaurai ta iakano tultulai. \v 45-46 Iesen bia iakano tultulai na lik bia no uno watong pa na tapukus gasien ma na tur leh wara bubu ira mes na tultulai, ira hahin tika ma ira tunaan, ma na iaiaan ma na mamom tika ma ira ut na minom, io, no watong ta iakano tultulai na hanuat tano pakana bung bia no tultulai pa ga lik tar, ma pa ga nunure bia na hanuat huo. Ma no watong na kure hadadas tun at ie, ma na sei ukaia tano katon na ngunngutaan ing diet pa ga nurnur tana diet na kis kaia. \p \v 47 “Ma iakano tultulai nong i palai tano sinisip tano uno watong ma pai taram ma pai taguro mah, io, da lawat ie haleng na pakaan. \v 48 Iesen nong tikai pai palai tano uno sinisip ma i gil ra sakana magingin kaik da hapidanau ie, io, da lawat ie a bar pakaan mon. Diet ing da manga hapalaine diet, God na hait diet bia diet na manga taram. Ma diet ing da manga tabar diet, God na sunang diet bia diet na manga balu pukus. \s1 Jisas ga hanuat wara palpaleng ira tunotuno. \r (Matiu 10.34-36) \p \v 49 “Iau te hanuat wara hapidanau ira tunotuno tano ula hanuo ma no tamat na iaah. Ma gaar manga bilai bia iau gaar te halo tar ie. \v 50 Iesen ni pusak baak ta tamat na tinirih. Ma na manga ubal iau tuk taar bia iakano tinirih na pataam tagu! \v 51 Waak muat lik bia iau te hanuat wara tartar ra malum tano ula hanuo. Taie tun at. Iau te hanuat wara harpaleng. \v 52 Tur leh ta iakan ra pakana bung ing bia a liman narako tiga hatatamaan, io, aitul dal na tur talur ira iruo ma ira iruo dir na tur talur ira aitul. \v 53 Tiga bulu na tunaan na tur talur no ana sus, ma no ana sus na tur talur ie. Tiga hinasik na tur talur no pawasine ma no pawasine na tur talur ie. Ma huo mah ta dir enaan. Dir na tur talur harbasia ta dir.” \s1 A harakatom tupas ira ut na harababo. \p \v 54 Io, Jisas ga tange ta ira matanaiabar hoken: “Bia ing muat nes tiga bahuto i tamtaman tut meres ra kasakes i la sungsuguh kaia, habir at mon ma muat na tange bia, ‘Na bata kaiken’ ma no bata na puko. \v 55 Ma ing bia no dadaip merau ra mamaat i tut, muat na tange bia, ‘Na dadas no kasakes kaiken.’ Ma na ngan huo. \v 56 Muat ira ut na harababo! Muat tale bia muat na nes kilam ira ninaas tano ula hanuo, ma muat na tange bia asa na hanuat. Ma hohe balik kaik muat pai tale wara nunure kilam no kukuraina ta kaiken ra pakana bung? \p \v 57 “Wara bih bia muat pai nes kilam habalin at ta muat bia asa i takodas? \v 58 Bia no hinsakaam i wara kapkap tar ugu ra harkurai, mur na haratakodas gasien mei ing bia mur hanahaan baak na ngaas. No hinsakaam kabi tar ugu tano ut na harkurai, ma no ut na harkurai na tar ugu ta nong i la balaura tar diet ing di ga wis kawase diet narako tano hala na harpidanau, ma aie na bul halaka ugu ra hala na harpidanau. \v 59 Io, iau tange ta muat, pa da hasur ugu ra harpidanau tuk taar bia nu tar bakut ira num kunkulaan.” \c 13 \s1 Sige nong pai lilik pukus na hiruo. \p \v 1 Ma ta iakano ra pakana bung ari tunotuno diet ga hanuat, diet ga me hinawase Jisas uta ira tunotuno me Galili ing Pailat ga tule ira uno umri wara bubu bing ing diet ga tun hartabar tupas God. \v 2 Ma Jisas ga tange bia, “Hohe, muat lik bia kaike ra tunotuno me Galili diet ga manga sakena ta ira mes na tunotuno me Galili kaik diet gaam hiruo huo? \v 3 Iau hinawase muat bia taie tun at! Ma bia ing muat pa na lilik pukus, muat bakut mah, muat na hiruo. \v 4 Ma muat na lik leh kaike ra sangahul ma liman ma itul ing no hala kangkang na haat kenau Silom ga tarup taar ta diet, diet gaam maat. Hohe, muat lik bia iakano ga hamines bia diet ga manga sakena ta ira mes na tunotuno mekai Ierusalem? \v 5 Iau hinawase muat bia taie! Ma bia ing muat pa na lilik pukus, muat bakut mah, muat na hiruo.” \p \v 6 Io, ga hinawase diet ta kan ra nianga harharuat: “Tiga tunotuno ga mon tiga ina papus tano uno lalong, ma ga haan laah wara ninaas ta papus tana. Iesen pa ga nes leh tari tana. \v 7 Io, ga tange tano ut na harbalaurai tano lalong hoken: ‘Aitul a tinahon tuai um ing iau hanahaan ukai wara ninaas ta hunena iakan ra ina papus, iesen taie tari. Buruh hasur ie. I hasurum bia tun at no bilai na pise.’ \p \v 8 Ma no ut na harbalaurai tano lalong ga babalu bia, ‘Watong, waak tar baak ie tiga tinahon balin ma iau ni kil luhutanei, nigi bul ta bilai na linge wara hatimaan no pise. \v 9 Ma bia ing na huai tano tinahon namur, io, i bilai. Iesen bia ing taie, io, nu buruh hasur ie.’” \s1 Tiga Bung na Sinangeh Jisas ga halangalanga tiga hahin gate talukun no tihine. \p \v 10 Tiga Bung na Sinangeh Jisas ga hauhausur ira matanaiabar narako tiga hala na lotu gar na Iudeia. \v 11 Ma tiga hahin ga kis taar kaia gate talukun no tihine ra sangahul ma liman ma itul a tinahon kanong tiga sakana tanuo ga hanganei huo. Ma pa ga talei bia na tur takodas. \v 12 Ing Jisas ga nes ie ga tau hawaat ie ma ga tange tana hoken: “Hainigu, u te langalanga sukun no num minaset.” \v 13 Io, ga bul ira iruo limana tana ma kaik at mon no hahin ga tur takodas ma ga pirlat God. \p \v 14 Io, no lualua ta iakano hala na lotu ga ngalngaluan kanong Jisas ga harhalangalanga tano Bung na Sinangeh, kaik gaam tange hoken ta ira matanaiabar, “A liman ma tikai ira bung wara pinapalim. Io kaik, muat na hanuat ta kaike ra bung bia da halangalanga ise muat ta ira numuat minaset, ma taie bia tano Bung na Sinangeh.” \p \v 15 Ma no Watong ga balui bia, “A ut na harababo muat! Tano Bung na Sinangeh, tikatikai ta muat i la palpalas leh no uno donki bia no uno bulumakau tano uno longlong wara hamamoi ma ra taah. Tutun sakit, muat la gilgil huo! \v 16 Iakan ra hahin a bulumur ta Abraham ie, ma Sataan ga wis kawase tar ie ra sangahul ma liman ma itul a tinahon. Io, i tahut mah tano Bung na Sinangeh bia da palas isei tano minaset nong gate wis kawase tar ie.” \p \v 17 Ing ga tange hokaiken, ira ana suk bakut diet ga malahuan. Iesen ira matanaiabar diet ga guama pane ira bilai na linge ga gilgil. \s1 A nianga harharuat utano pat na daha ma no is. \r (Matiu 13.31-33; Mak 4.30-32) \p \v 18 Io, Jisas ga tange, “No kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God i haruat ma ra sa? Iau ni hapupuoi ma ra sa? Io, ni hinawase muat. \v 19 I haruat ma tiga nat na pat na daha sakit nong tiga tunotuno ga soi tano uno lalong. Io, ga kubur, gaam tamat na daha, ma ira maan diet gil ira posi diet ta ira katena.” \p \v 20 Ma ga tange habalin bia, “Iau ni hapupuo no kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God ma ra sa? Io, ni hinawase muat. \v 21 I haruat ma tiga hahin ga kap leh ira is, gom bul ie narako tano tamat na hunghungaan na palawa tuk gaam lalat bakut.” \s1 Diet ing diet pa na laka tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God. \p \v 22 Io, Jisas ga hanahaan ta ira taman ma ira pise na hala ma ga hauhausur ira matanaiabar. Ga gilgil hani hokaike tano uno hinahaan uram Ierusalem. \v 23-24 Io, tikai ga tiri ie bia, “Watong, hohe, a bar hanawaan mon diet ing God na halon diet?” \p Ma Jisas ga tange ta diet, “Muat na walar ma ra baso wara hinahaan laka tano didisuan na ngaas. Iau tange ta muat bia a haleng diet na walar wara hinahaan laka iesen diet na pet puo. \v 25 Ing no tunotuno auno no hala na taman tut naga banus no matanangas, muat na tur taar um me nataman muat naga piipidil. Ma muat na saasaring marmaris bia, ‘Watong, papos leh mehet.’ \p “Iesen na babalu bia, ‘Iau pai nunure bia sige muat. Ma iau pai nunure mah bia muat meh.’ \p \v 26 “Io, muat na tange bia, ‘Mehet ga iaan ma mehet ga mom tika ma ugu. Ma narako ta ira ngaas ta ira numehet tamtaman u git hauhausur mehet.’ \p \v 27 “Iesen na babalu bia, ‘Iau pai nunure bia sige muat. Ma iau pai nunure mah bia muat meh. Muat haan laah, a ut na sakena muat bakut!’ \p \v 28 “Ing muat na nes Abraham, Aisak, Iakop, ma diet ira tangesot bakut aram tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God, muat na susuah ma muat na hatagirisna ngise kaia kanong da se hasur se muat. \v 29 Ira matanaiabar diet na hanuat mekaia ta ira ihat na matana dadaip. Diet na hanuat ma diet na kis tano gil nian aram tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God. \v 30 Ma a tutun sakit bia tari ta diet ing diet maris kaiken, diet na watong namur. Ma tari ta diet ira watong kaiken, diet na maris namur.” \s1 Jisas ga wara hinahaan uram Ierusalem bia na hiruo. \r (Matiu 23.37-39) \p \v 31 Ma ta iakano pakana bung ari a Parisi diet ga haan tupas Jisas, diet gaam a tange tana, “Nu haan sukun iakan ra katon ma nu haan tiga mes na taman balik kanong Herot i wara bubu bing ugu.” \p \v 32 Jisas ga balu diet bia, “Iakano Herot a keskes ie wara gilgil sakena hoing ira rakaia na paap. Muat na haan muat naga hinawasei bia iau tange hoken: ‘Iau ni hasur se ira sakana tanuo ma ni halangalanga ira ina minaset katin ma marakan. Ma tano aitul a bung ni hapataam bakut ira nugu pinapalim. \v 33 Iau ni papalim huo iesen i tahut mah bia ni hanahaan katin, marakan, ma tano bung namur mah, kanong i tutun sakit bia ira tangesot diet pai la hirhiruo nataman. Aram sen narako Ierusalem.’” \p \v 34 Ma Jisas ga tange bia, “Maris muat ira matanaiabar mekai Ierusalem! Muat la bubu bing ira tangesot ma muat la gulgulum bing diet ing God i la tultule diet ukaia ho muat. Haleng pakaan iau la sipsip bia ni gawane leh muat hoing no huna kareka i la pabong ira natine. Iesen muat pai sip huo. \v 35 Nas baak! Da hamau no numuat taman ma muat na biha? Io, iau hinawase muat bia muat pa na nes iau tuk tano pakana bung ing muat na tange bia, ‘I daan nong i hanuat wara gilgil haruatne ira sinisip gar tano Watong!’” \c 14 \s1 Waak bia u hatamat ugu. Nu hanapu ugu. \p \v 1 Tiga Bung na Sinangeh bia ne Jisas ga iaiaan tano hala ta tiga lualua ta ira Parisi, ira matanaiabar diet ga manga nesnes dit ie bia na gil ra sa. \v 2 Ma tiga tunotuno ga manga sus ira tamaine gaam haan tupas Jisas. \v 3 Ma Jisas ga tiri ira Parisi ma ira keskes ta ira harkurai ta Moses hoken: “I takodas ta ira udahat harkurai bia da halangalanga ira minaset tano Bung na Sinangeh bia taie?” \v 4 Iesen bia diet pa ga ianga. Io, ga palim no tunotuno gaam halangalanga ie, ma ga tule sei. \p \v 5 Io, ga tiri diet, “Ing bia tiga nati muat bia tikai ta ira numuat bulumakau na puko suur tiga lulur tano Bung na Sinangeh, i tutun bia kaik at mon muat na sal haut habalin ie. Naka?” \v 6 Sen bia diet pa ga tange tiga linge. \p \v 7 Ma Jisas ga nes bia ari a wasire diet ga gilamis ira kinkinis na watong tano suuh na nian. Io kaik, gaam tange iakan ra nianga harharuat: \v 8 “Bia tiga nong i suko ugu tano nian na hinartola, waak u kis tano kinkinis gar na tamat, ma tikai nong i manga tamat taam kabi hanuat kanong di ga suko mah ie. \v 9 Ma no tunaan nong auno no gil nian na hanuat, aie nong ga suko mur bakut. Ma na tange taam, ‘Nu tut pas no kinkinis ta ne kan.’ Io, nu hirhir kanong da tule ugu tano kinkinis na maris. \v 10 Ing di suko ugu, na tahut bia nu kis tano kinkinis na maris. Io kaik, nong ga suko ugu na hanuat ma na tange taam, ‘Tasigu, nu kap tiga kinkinis nong i tamat ta iakan.’ Io, ira matanaiabar kaia diet na urur taam. \v 11 Io, sige tiga nong i hatamat habalin ie, God na bul hasur ie. Ma nong i hanapu habalin ie, God na hatamat ie.” \p \v 12 Ma Jisas ga tange tano tunotuno nong ga sukoi utano nian, “Ing bia nu harsuko wara gil nian, waak u suko ira num harwis, ira tasim, ira hinsakaam, ma ira watong ing diet kis hutet. Waak u gil huo kanong diet na suko habaling ugu wara balbalu ugu. \v 13 Iesen bia nu harsuko utano num gil nian, nu suko ira maris, ira pengpeng, ira kum, ma ira pulo. \v 14 Ing bia nu gil huo nu daan. A tutun diet pai tale bia diet na balu tar taam iesen God na balu tar taam tano pakana bung na tuntunut hut baling ta ira ut na takodas.” \s1 No nianga harharuat utano tamat na nian tano Watong. \r (Matiu 22.2-14) \p \v 15 Ma tikai ta diet ing diet ga kis tika mei tano suuh na nian ga hadade kaiken, gaam tange ta Jisas, “I daan no tunotuno ing bia na iaan tano tamat na nian tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God.” \p \v 16 Io, Jisas ga balui, “Tiga tunotuno ga tagure tiga tamat na nian ma ga suko ra haleng tunotuno. \v 17 Tano pakana bung bia no nian ga taguro ga tule no uno tultulai uta diet ing gate suko tar diet. Ma no tultulai ga hinawase diet, ‘Mai. Kanong ira linge i te taguro taar kaiken.’ \p \v 18 “Iesen diet bakut tikatikai diet ga ru batbat no harsuko. No luena ga tange, ‘Kaiken mon iau te kul tiga katona pise ma ni haan nigi a nes ie. Maris, pai tale bia ni hanuat.’ \v 19 Ma tiga mes ga tange, ‘Kaiken mon iau te kul ra sangahul na bulumakau wara pinapalim ma iau hanahaan wara walwalar diet. Maris, iau pa ni haan.’ \v 20 Tiga mes balik ga tange, ‘Kaiken mon iau tatola. I ngan taar bia pa ni haan.’ \p \v 21 “Io, no tultulai ga tapukus gaam a hinawase no uno watong ta kaike ra linge. Ma no watong nong auno no hala ga ngalngaluan gaam tange tano uno tultulai, ‘Hansur gasien ta ira ngaas bakut tano pise na hala ma nu lamus ira maris, ira pengpeng, ira pulo, ma ira kum.’ \p \v 22 “Io, no tultulai ga me tange, ‘Nugu Watong, iau te gil haruatne hoing u tange. Iesen, no hala pai hung baak.’ \p \v 23 “Io, no watong ga tange tano uno tultulai, ‘Nu haan me nataman tano pise na hala ma nu mur ira ngaas laba ma ira nat na ngaas mah. Ma nu hait leh ira tunotuno kaia bia diet na hanuat bia no nugu hala naga hung. \v 24 Iau tange taam, taie tikai ta diet ing iau ga luena suko diet na namien tiga linge kai tano nugu gil nian.’” \s1 Sige nong na mur Jisas na waak se ira mes na linge bakut. \p \v 25 A tamat na matanaiabar diet ga hanahaan tika ma Jisas. Ma ga talingane diet gaam tange hoken: \v 26 “Ing bia sige tiga nong i wara murmur iau, na manga tamat sakit no uno sinisip utagu ta ing i la sipsip ira mes. Ma ing bia da hapupuo no uno sinisip uta ira mes ma utagu, na ngan hoken bia i malentakuane no ana sus, no pawasine, no uno hahin, ira natine, ira tasine, ira hainine, ma aie at. Ma ing bia no uno sinisip pai ngan huo, pai tale bia a nugu bulu na harausur ie. \v 27 Bia sige tikai pai pusak no uno kabai ma pai mur iau, pai haruat bia a nugu bulu na harausur ie. \p \v 28 “A tutun sakit, bia tiga nong i sip bia na gil tiga hala na luena kis matien ma na lilik utano matana no hala wara nunure bia ira uno kinewa i haruat wara hapataam no hala bia pataie. \v 29 Io, ing bia i te hatahun ie ma pai tale um bia na hapataam ie, ira halengin diet na nes ie diet na hasakit. \v 30 Diet na tange hoken: ‘Iakan ra tunotuno i te hatahun no uno hala ma ga basomah wara hapataam ie.’ \p \v 31 “Ma a tutun sakit mah, bia tiga tamat na umri i wara hinahaan wara hinarubu ma tiga mes na tamat na umri, na luena kis matien ma na lilik bia ira uno sangahul na arip na umri diet haruat wara turtur dadas ma ira iruo na sangahul na arip tano mes na tamat na umri. \v 32 Ma ing bia pai tale, na tau tari a tultulai ma no mes na tamat na umri kana baak tapaka. Io, na tule diet bia diet na saring no mes na umri wara malum. \v 33 Hoing at mon, bia sige tikai ta muat pai waak se ira uno linge bakut, pai tale bia a nugu bulu na harausur ie. \p \v 34 “Sol i manga harahut. Sen bia ing i pataam ira dadas wara harahut tano sol, no uno dadas na hanuat balin hohe? Pai tale. I te linge bia um. \v 35 Pai tale bia na harahut ira pise na lalong. Ma pai tale mah bia da dolowane pakur ma ra takana bulumakau wara bulbul na lalong. Da se um. \p “Bia ing u haruat wara hadade kilam kaiken ra nugu nianga, nu taram ie.” \c 15 \s1 No tamat na gungunuama aram ra mawe ing tiga ut na sakena i lilik pukus. \r (Matiu 18.12-14) \p \v 1 Tiga pakaan ira ut na kap takis ma diet ing di ga nes hanapu diet bia a tabuna murmur ira harkurai ta Moses, diet ga hanuat hurlungen wara hanhadade Jisas. \v 2 Ma ira Parisi ma ira tena harausur ta ira harkurai ta Moses diet ga ngurungur diet gaam tange, “Kan ra tunotuno i bale leh ira ut na sakena ma i iaan tika ma diet.” \p \v 3 Io, Jisas ga hinawase diet ma iakan ra nianga harharuat. \v 4 Ga tange, “Ing bia tiga nong ta muat auno tiga maar na sipsip ma tiga nong i rara, io, tutun sakit bia na haan talur ira liman ma ihat na sangahul ma liman ma ihat kaia ra udiet katon. Ma na sisilih uta nong i te rara tuk taar bia na nes leh ie. \v 5-6 Ma ing bia i te silhe tupas ie na guama ma na pusak leh ie ma na haan u nataman. Io, na tatau hulungan ira uno harwis ma diet ing diet la kiskis hutet tana, ma na hinawase diet bia, ‘Iau sip bia muat na guama tika ma iau kanong iau te nes tupas no nugu sipsip nong ga rara.’ \v 7 Iau tange ta muat, na ngan mah huo aram ra mawe. Ing bia tiga ut na sakena i lilik pukus, da manga guama aram naliu. Iesen bia a liman ma ihat na sangahul ma liman ma ihat diet lik bia a ut na takodas diet, kaik diet na lilik pukus warah, io, taie ta gungunuama aram naliu. \s1 No nianga harharuat utano siliwa i panim. \p \v 8 “Ma bia tiga hahin i hatur kawase ira sangahul na siliwa, ma tikai i panim, io, tutun sakit bia na halulungo tiga laam ma na sah no hala. Ma na sisilih timaan tuk taar bia na nes tupas ie. \v 9 Ma bia i te nes tupas ie, na tatau hulungan ira uno harwis ma diet ing diet la kiskis hutet tana, ma na hinawase diet bia, ‘Iau sip bia muat na guama tika ma iau kanong iau te nes tupas no nugu siliwa nong ga panim.’ \v 10 Iau tange ta muat, ira angelo ta God diet na guama mah huo ing bia ta tiga ut na sakena i lilik pukus.” \s1 No nianga harharuat utano sakana tunaan nong ga rara ma ga tapukus. \p \v 11 Io, ma Jisas ga tange habalin, “Tiga tunotuno airuo ira uno bulu na tunaan. \v 12 No hansik ta dir ga tange tano adir sus, ‘Mama, a tutun bia namur nu paleng ira num linge ta mir tasin. Sen bia nu tabar iau ma no pinlawegu kaiken.’ Io, ga paleng ira uno linge nalamin ta dir. \p \v 13 “A bar bung namur ma no hansik ta dir ga suhurane bakut se ira uno mangana linge, ga kap ira uno kinewa, gaam haan uras tiga hanuo tapaka. Ma ga manga gotgot kaia, kaik gaam hasurum ira uno kinewa. \v 14 Ma bia ing gate suhurane se ira uno kinewa, tiga tamat na taburungan ga hanuat ta iakano hanuo bakut. Ma ga kis hoing tiga maris. \v 15 Io kaik, ga papalim wara uno tiga watong ta iakano ra hanuo. Ma no watong ga tulei tano uno katon wara tamtabar ira uno bore. \v 16 Ma ga manga sip bia na ien ira pala bin ing ira bore diet git ienien. Iesen taie tikai pa ga tabar ie ma tiga linge. \v 17 Ma bia ga lilik tapukus ga tange, ‘Ai! Ira tultulai ing diet papalim tano ragu sus, ira adiet nian i manga haleng ma diet pai tale bia diet na ien bakut. Ma iau balik um ken ni taburungan maat. \v 18 Iau ni tapukus balin uram ho mama ma nigi tange tana, “Mama, iau te gil ra sakena taar taam ma uram ra mawe mah. \v 19 Pai takodas balin bia nu kilam iau bia tiga natim. Iesen iau sip bia nu gil iau haruat ma ira num tultulai.” ’ \v 20 Io, ga taman tut ma ga haan uram hono rana sus. Bia iakana baak tapaka no rana sus ga nes leh ie ma ga manga marmaris wara utana. Io, ga hilau taar tano natine, gaam gawane leh ie ma ga lusung ie. \p \v 21 “Ma no natine ga tange tana, ‘Mama, iau te gil ra sakena taar taam ma uram ra mawe mah. Pai takodas balin bia nu kilam iau bia tiga natim.’ \p \v 22 “Iesen no ana sus ga tange ta ira uno tultulai bia, ‘Muat habir! Muat kap no sigasigam nong i manga bilai ma muat na hasigam ie mei. Muat habas tiga malota tano limana ma muat na hasigam ie ta iruo pala lamaas na kakinari. \v 23-24 Muat kap no bilai na nat na bulumakau ma muat na kut bing ie. Dahat na gil tiga lukara kanong kan ra natigu ga maat ma i te lon balin. Ga rara ma dahat te nes leh ie.’ Io kaik, diet ga haburen no lukara. \p \v 25 “Ing bia no lukara ga hanahaan no tamat ta dir ira iruo haratasin ga tapukus meram ra lalong. Ma bia ga hanuat hutet tano hala ga hadade ra ingana ninge ma ra minangata. \v 26 Io, ga tatau tikai ta kaike ira tultulai ma ga tiri ie uta ira linge diet gilgil. \v 27 Ma no tultulai ga balui bia, ‘No tasim i te tapukus balin. Ma no am sus i te nes ie bia i lon timaan taar. Kaik, i tula nianga bia da kut bing no bilai na nat na bulumakau ma mehet te gil huo.’ \p \v 28 “Io, no tamat ta dir ga manga ngalngaluan, kaik gaam malok bia na laka tano hala. Io, na ana sus ga hansur, gaam ianga marmaris tana bia na laka. \v 29 Sen bia ga balu no ana sus bia, ‘Nes baak! Ta kaiken ra tinahon bakut iau git paapalim wara utaam hoing tiga maris na tultulai. Ma ira pakana bung bakut iau git tartaram ugu. Ma u te tar sa tagu? Pau tar tiga meme mon tagu bia ni gil tiga lukara ma ira nugu harwis. \v 30 Iesen bia kan ra natim balik i tapukus u kut bing no bilai na nat na bulumakau wara gil lukara. Ma aie at mon nong ga hasurum ira num linge wara kulkul ira ut na hilawa.’ \p \v 31 “No ana sus ga tange tana, ‘Natigu, hatikai u la kiskis tika ma iau. Ma ira nugu linge bakut, anum. \v 32 Iesen i takodas bia dahat na guama ma dahat na gil no lukara kanong iakan ra tasim ga maat ma i te lon balin. Ga rara ma dahat te nes leh ie.’” \c 16 \s1 Jisas ga hausur ira matanaiabar uta ira kinewa. \p \v 1 Io, Jisas ga tange ta ira uno bulu na harausur hoken: “Tiga watong ga bul tiga tultulai wara harbalaurai ta ira uno linge bakut. Ma namur di ga tung no tultulai bia ga hasurum ira minsik ta iakano Watong. \v 2 Io, ga tatau no tultulai, gaam tange tana, ‘Asa iakan iau hadade wara utaam? Nu pakat hapalaine tiga hinhinawas uta ira nugu linge u ga balaure ma nu tar no hinhinawas tagu. Pa nu balaure habalin ira nugu linge.’ \p \v 3 “Io, no ut na harbalaurai ga lik habalin tana hoken: ‘Asa ing iau ni gil kaiken? No nugu tamat na hasur se iau tano nugu pinapalim. Iau pai dadas haruat wara kinakoh ma iau hirhir mah bia ni sasaring hoira maris. \v 4 Ai! Iau palai bia asa ing ni gil! Ma tano pakana bung da kap se talur iau tano nugu pinapalim, ira matanaiabar diet na bale leh iau ta ira udiet hala.’ \v 5 Io, ga tatau ira tunotuno bakut ing diet ga mon tinakum tano uno tamat. Ga tiri no luena bia, ‘Aise ira num tinakum taar tano nugu tamat?’ \v 6 Ga balui bia, ‘Tiga maar na tamat na pabona kor na wel.’ Ma no ut na harbalaurai ga tange tana, ‘Kis kai, ma nu pakat hagasiaan ie bia nu balu pakus a liman na sangahul mon. Iakanong na hasubaan no tinakum. Waak um u balu bakut.’ \v 7 Ma ga tiri no airuo bia, ‘Aise ira num tinakum taar tano nugu tamat?’ Ga balui bia, ‘Tiga arip na tamat na punpu na pat na wit.’ Ma no ut na harbalaurai ga tange tana, ‘Pakat ie bia nu balu pukus a liman ma itul na maar mon. Waak um u balu bakut.’ \p \v 8 “Ma no watong ga lat iakano ut na harbalaurai nong ga habato ie, gaam lat ie kanong i hamines bia a ineine ie ta iakano linge i te gil. Io, ira matanaiabar ta iakan ra ula hanuo diet ineine wara gilgil ira udiet magingin ta diet baling at. Ta ira udiet gingilaan huo, diet manga ineine ta ira matanaiabar ing diet kis ra madaraas. \v 9 Ma iau tange ta muat, i tahut bia muat na papalim ma ira numuat sakana kinewa wara lamlamus numuat ta harwis. Ma ing bia ira numuat kinewa i te pataam da bale leh muat tano taman pa nale pataam. \p \v 10 “Sige tikai i tutun ta ira hansik na pinapalim na tutun mah ta ira tamat. Ma sige tikai pai tutun ta ira hansik na pinapalim pa na tutun mah ta ira tamat. \v 11 Ing bia muat pa gale tutun wara balbalaure ra kinewa ta iakan ra ula hanuo, sige na so no uno nurnur ta muat bia muat na tutun wara balbalaure ira mangana kinewa tutun? \v 12 Ma ing bia muat pa gale tutun wara balbalaure ira linge ta ira mes, sige na tabar muat ma nuwat ta linge at. \p \v 13 “Taie tiga tultulai i haruat wara tartaram ira iruo watong, na manga malok ta tikai ma na manga sip no mes, bia na hararot tikai ma na malentakuane no mes. Io, pai haruat bia muat na taram ta God ma ra kinewa mah.” \p \v 14 Ma ing bia ira Parisi diet ga hadade kaiken diet ga ngurungur taar ta Jisas kanong diet ga manga sip kinewa. \v 15 Ma Jisas ga tange ta diet, “Muat at muat hatakodasne habaling muat ra matmataan ta ira matanaiabar iesen God i la nunure tar ira bala muat. Asa ing ira tunotuno diet hatamat ta ira udiet lilik, io, i linge bia tano matmataan ta God. \s1 Jisas ga hausur ira matanaiabar uta ira harkurai ta Moses. \r (Matiu 5.18; 11.12-13; 19.9; Mak 10.11-12) \p \v 16 “Ira harkurai ta Moses ma ira pakpakat ta ira tangesot diet ga harkurai tuk taar tano pakana bung ta Jon no ut na baptais. Ma tur leh ta iakano pakaan no harharpir tano tahut na hinhinawas i te hanahaan ma ira matanaiabar diet walwalar ma ra baso wara hinahaan laka. \v 17 Ing bia i dadas bia no mawe ma no ula hanuo dir na panim laah, io, na manga dadas sakit bia tiga hansik na katon ta ira harkurai ta Moses na benben. \v 18 Sige tikai i se no uno hahin ma i tole tiga mes i te gil ronga kanong i te noh tika ma tiga mes, pai unoi. Ma sige tikai i tole tiga hahin nong no uno tunaan ga sei, io, i te gil ronga kanong i te noh tika ma tiga mes, pai unoi. \s1 No nianga harharuat utano watong ma ne Lasaras. \p \v 19 “Ga mon tiga watong git singsigam ira bilai na kiniasine ing ira matana ga manga tamat sakit. Ma no uno kinkinis na watong ga manga haguama ie ta ira kaba bungbung. \v 20-21 Ma di git hainoh tar tiga maris, no hinsana ne Lasaras, kaia tano matanangas ta iakano watong. A ina manmanuoi ma git sipsip bia na ien ira pet na nian ing git pukpuko laah meram tano suuh tano watong. Maris! Ira paap mah diet git hanhanuat ma diet git damdam ira manuana. \p \v 22 “Io, no maris ga maat um ma ira angelo diet ga kap leh ie taar tano matmataan ta Abraham. Ma no watong ga maat mah ma di ga bus ie. \v 23 Ma kaia tano subaan gar na minaat, no watong ga kap ra tamat na ngunngutaan. Ma ga nanaas hut gaam nas Abraham utapaka sakit. Ma Lasaras kaia ra palpal tana. \v 24 Io, ga tatau Abraham hoken: ‘Tubuk, nu marse iau! No ngunngutaan ta kan ra iaah i manga dadas. Nu tule Lasaras, na hasuguh no kaskas na limana tano taah maduhan ma na bul ie tano karamegu naga hamaduhan ie.’ \p \v 25 “Sen bia Abraham ga balui, ‘Tubuk, nu lik leh tano num nilon nalua bia u ga hatur kawase ira num bilai na linge ma Lasaras balik ira sakena. Iesen kaiken um di habaibai ie, ma ugu, u kap ra ngunngutaan. \v 26 Ma tiga mes na linge mah, God i te gil tiga salil nalamin ta dahat i manga hansur. Kaik, diet ing diet wara hinahaan mekai ukatiga ho ugu, pai tale diet. Ma pai tale bia tikai ta muat na balos mekaia ukai ho mehet.’ \p \v 27-28 “Ma no watong ga tange tana, ‘Tubuk, nu tule Lasaras taar tano hala tano ragu sus kanong a liman ira tasigu kaia. Iau sip bia na hakatom diet waing diet pa na hanuat mah ta iakan ra subaan na ngunngutaan.’ \p \v 29 “Ma Abraham ga tange tana, ‘Diet hatur kawase ira harkurai ta Moses ma ira pakpakat ta ira tangesot. Na tahut bia ira tasim diet na taram kaike ra pakpakat.’ \p \v 30 “Iesen ga tange ta Abraham, ‘Taie, tubuk! Pai haruat! Iesen bia tikai me katiga ra minaat na haan tupas diet, diet na lilik pukus.’ \p \v 31 “Ma Abraham ga tange tana, ‘Ing bia diet pa na taram ira harkurai ta Moses ma ira pakpakat ta ira tangesot, io, pai tale bia tikai nong i tut hut sukun ra minaat na haragat diet waing diet naga lilik pukus.’” \c 17 \s1 Waak u lamus harango tikai ma nu lik luban se diet ing diet gil ra sakena taam. \r (Matiu 18.6-7, 21-22; Mak 9.42) \p \v 1 Io, Jisas ga tange ta ira uno bulu na harausur hoken: “Tutun sakit, ari a linge na hanuat ing ari a matanaiabar diet na puko ine ta ira magingin sakena. Iesen maris balik ta diet ing diet na hapuko ira matanaiabar huo. \v 2 Nas diet ken ra hansik na bulu. Bia tikai na wara halawen tikai ta diet wara gil nironga, gaar tahut tana bia da tigal bat ie. Na tahut bia da huna kubus tiga tamat na haat sakit tano kadonana ma da isei ures na tes, kabi halawen tikai ta diet wara gil nironga ma na kap ra tamat na harpidanau namur. \v 3 Io, huo kaik, muat na balaure habaling muat. \p “Ing bia no tasim i gil ronga nu ianga tana. Ma ing bia i lilik pukus nu lik luban se no uno nironga. \v 4 Ma ing bia i gil ra sakana magingin taam a liman ma iruo na pakaan tiga bung, ma ing bia i hanuat tupas ugu ta ira pakaan tikatikai ma i hinawase ugu bia i te lilik pukus, io, nu lik luban sei.” \s1 No magingin na nurnuruan. \p \v 5 Ma ira apostolo diet ga tange tano Watong, “Hatamat ira numehet nurnuruan.” \p \v 6 Ma Jisas ga tange ta diet, “Bia ira numuat nurnuruan i natine haruat ma tiga pat na daha i manga hansik, io, i tale bia muat na tange ta kan ra ina daha bia, ‘Nu tamaragat ma nu tur balik uras na tes!’ Ma na taram muat. \s1 A tultulai mon mehet. Mehet pa na lilik ta tamat na harkul. \p \v 7 “Ma bia tiga nong ta muat auno mon tiga tultulai i la paapalim ra lalong bia i la balbalaure ira sipsip, na tapukus u nataman, io, muat lik hohe? No uno watong na tange tana bia na laka, naga kis, ma na iaan? \v 8 Taie. Na tange balik hoken: ‘Tagure ira agu nian, nu harkios laah ma nu tabar iau. Ma ing bia iau te iaan ma iau te mom huat, io, i tale bia augu balik nu iaan ma nu mom.’ \v 9 Muat lik bia na tanga tahut tano uno tultulai kanong ga gil haruat ma ira hartula tano watong? Taie. \v 10 Huo mah ta muat. Bia muat te gil ira linge bakut ing no numuat Watong i tange ta muat, io, muat na tange hoken: ‘A tultulai mon mehet. Mehet te gil mon ira linge ing i tahut bia mehet na gil.’” \s1 Jisas ga halangalanga ari a tunotuno ing a sakana minaset ga kisi ira tamai diet. \p \v 11 Ma tano hinahaan ta Jisas uram Ierusalem ga mur no sirang nalamin ta Samaria ma Galili. \v 12 Ma ing ga salsalo huat tiga taman a sangahul na tunotuno diet ga wara hinanuat ukaia ho ie. Sen diet ga tur tapaka dahin kanong a mon sakana minaset ga kisi ira palatamai diet. \v 13 Ma diet ga tatau naliu, “Numehet Watong Jisas, nu marse mehet!” \p \v 14 Ma bia Jisas ga nes diet, ga tange ta diet, “Muat na hamines ira palatamai muat ta ira ut na pakila lotu.” Io, diet ga haan laah. Ma no udiet minaset ga pataam laah na ngaas. \p \v 15 Ma bia tiga nong ta diet ga nes bia gate langalanga, ga tapukus balin. Ma ga kakongane hani uram naliu no uno pirhakasing ta God. \v 16 Ga me tutudung napu ta ira iruo kaki Jisas ma ga kilam tahut tana. Ma iakano tunotuno aie me Samaria. \p \v 17 Io, Jisas ga tirii, “A sangahul bakut diet ing diet langalanga. Ahe um ra liman ma ihat? \v 18 Wara bih kan ra wasire sen mon i tapukus wara pirpirlat God?” \v 19 Io, ga tange tana, “Nu taman tut ma nugu haan. No num nurnuruan i te halangalanga ugu.” \s1 Pa da nunure no pakana bung ing Jisas na tapukus balin. \r (Matiu 24.37-39) \p \v 20 Tiga pakaan ira Parisi diet ga tiri Jisas utano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God bia na hanuat hunanges. Ma ga balu diet hoken: “Ing no kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God na hanuat, pa na hanuat ma ra mangana hakilang bia da nes ie. \v 21 Ma taie tiga nong na tange bia, ‘No kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai kenas,’ bia, ‘Ie ken.’ Pa na tange huo kanong no kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God ie ken ho muat.” \p \v 22 Io, ga tange ta ira uno bulu na harausur, “Tiga pakana bung namur muat na manga sip bia muat na nes tikai ta ira bung ta Nong a Tunotunoi. Iesen muat pa na nes iakano bung. \v 23-24 Ari diet na tange ta muat, ‘Ie kena,’ bia ‘Ie ken.’ Ma sen waak muat hilau mur diet kanong no pakana bung ta Nong a Tunotunoi na haruat hoira hile i murarang tano ula mawe bakut. \v 25 Iesen bia na lua na kilingane a haleng haraubaal ma ira matanaiabar ing diet lon katin diet na harus isei. \v 26 Ira pakana bung ta Nong a Tunotunoi na haruat at mon ma no tinahon ta Noa. \v 27 Ta kaike ra bung ira matanaiabar diet git iaiaan, diet git mamom, ma diet git harhartola tuk taar tano bung Noa ga laka tano tamat na mon ma no taahit ga hanuat gaam haliare diet bakut. \v 28 Ma ga ngan mah huo tano tinahon ta Lot. Ira matanaiabar diet git iaiaan, diet git mamom, diet git kuukul, diet git susuhur, diet git saaso, ma diet git pakpakila hala. \v 29 Iesen tano bung Lot ga tut laah me Sodom, a mon iaah ma solam ga puko suur meram ra mawe gaam haliare diet bakut. \v 30 Na ngan mah huo tano bung bia Nong a Tunotunoi na harapuasa. \p \v 31 “Ing bia tikai na kis taar tano uno madahien na ula hala ta iakano bung, waak i hansur wara kapkap hasur ira uno linge meram narako tano hala. Ma huo mah diet ing diet kis taar ra lalong. Waak diet haan balin tiga katon wara kapkap ta linge. \v 32 Muat na lik leh no hahin ta Lot. \v 33 Sige tikai i walar bia na gumute no uno nilon, na ber tano uno nilon tutun. Ma sige tikai i bale se tar no uno nilon, na balaure kahe no uno nilon tutun. \v 34 Iau tange ta muat, bia airuo dir noh taar tiga suuh ta iakano bung ra bung, da kap leh tikai ma da waak kapis tikai. \v 35 Airuo hahin dir na kis tika, ma dir na kakaar tapiok. Da kap leh tiga nong ma da waak kapis tikai.” \v 36 (-)\f + \fr 17.36 \ft No buturkus \+bd 36\+bd* pai kis ta ira haleng na tuarena pakpakat ing i bilai sakit. I tange hoken: \fv \ft 36 \+fv*\ft Bia airuo tunotuno kana narako ra lalong, da kap leh tikai ma da waak um tikai.\f* \p \v 37 Ma ira bulu na harausur diet ga tirii, “Ahe, Watong?” \p Jisas ga babalu, “Na palai ta muat hoing i palai bia no minaat i noh taar he, kanong muat na nes ira kok diet na hanuat hurlungen kaia.” \c 18 \s1 No nianga harharuat utano makosa nong git saasaring hait. \p \v 1 Ma Jisas ga tange tiga nianga harharuat ta ira uno bulu na harausur wara hauhausur diet bia diet na sasaring hatika ma diet pa na malmalungo. \v 2 Ga tange hoken: “Tiga pise na hala ga mon tiga ut na gil harkurai. Pa ga urur ta God ma pa ga lik leh ira matanaiabar. \v 3 Ma ga mon mah tiga makosa na hahin kaia ta iakano pise na hala nong git hanhanuat hait tupas ie ma git saasaring bia, ‘Nu kure hatakodasne mir ma no agu suk wara harharahut iau.’ \v 4 Haleng na pakaan nalua ga malok sei wara harharahut ie. Namur at um ga lik hoken: ‘A tutun bia iau pai urur ta God ma iau pai lik leh ira matanaiabar. \v 5 Iesen iakano ra makosa i la hamalaslaas iau. Kaik, iau ni kure hatakodasne ira linge wara harharahut ie bia kabi manga hamalmalungo iau.’” \p \v 6 Ma no Watong ga tange, “I tahut bia muat na hadade kaiken ra nianga tano sakana ut na gil harkurai. \v 7 Ma na ngan mah huo ta ira matanaiabar ing God te gilamis diet, diet ing diet la saasaring tupas ie ra kasakes ma ra bung mah. A tutun sakit, God na kure hatakodasne ira linge wara harharahut diet. Muat lik bia na halis wara tahtaho diet? \v 8 Taie. Iau tange ta muat, na kure hatakodasne hagasiaan ira linge wara harharahut diet. Iesen bia Nong a Tunotunoi na hanuat, na nes leh ra nurnuruan kai tano ula hanuo bia taie?” \s1 No nianga harharuat utano Parisi ma no ut na kap takis. \p \v 9 Ma Jisas ga tange iakan ra nianga harharuat ta diet ari ing diet ga lik bia diet takodas ma diet ga nes hanapu ira mes bakut. \v 10 Ga tange hoken: “Airuo tunotuno dir ga haan hut uram ra hala na lotu tamat wara sinasaring. Tikai a Parisi ma tiga nong a ut na kap takis. \v 11 Ma no Parisi ga tur ma ga sasaring tano uno lilik hoken: ‘God, iau tanga tahut taam bia iau pai haruat ta ira mes na tunotuno. Diet la kikinau, diet la harharabota, ma diet la nohnoh ma ira mes na hahin ing pai udiet. Ma iau tange tahut mah bia mir pai haruat ma kan ra sakana ut na kap takis. \v 12 Iau la hahal airuo bung tiga wik ma iau la tamtabar ugu ma nong i sangahul mei ta ira nugu linge bakut.’ \p \v 13 “Iesen no ut na kap takis ga tur tapaka. Ga hirhir wara tantadeng uram ra mawe ma ga pasar no bangbangona ma ra tapunuk na marmaris. Ma ga tange, ‘God, iau tiga ut na sakena. Nu marse iau.’ \p \v 14 Iau tange ta muat ing bia iakan ra tunotuno ga tapukus uras tano uno hala, ga takodas ra matmataan ta God, ma no mes balik, pataie. Io, sige ing i hatamat habaling ie, God na bul hasur ie. Ma sige ing i bul hasur habaling ie, God na hatamat ie.” \s1 Na tahut bia da hatur kawase no kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai hoing ira nat na bulu. \r (Matiu 19.13-15; Mak 10.13-16) \p \v 15 Ma ira matanaiabar diet ga lamlamus ira udiet nat na bulu mah taar ta Jisas bia na sigire diet. Ma ing bia ira bulu na harausur diet ga nes kaike, diet ga bor diet. \v 16 Iesen Jisas ga tatau ira nat na bulu ukaia ho ie gaam tange, “Muat waak se ira bulu ukai ho iau. Muat pa na tur bat diet kanong no kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God audiet ie ira mangana nat na bulu hokaiken. \v 17 Muat hadade baak! Bia tiga nong pa na hatur kawase no kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God hoing tiga nat na bulu, pa na laka tana.” \s1 I manga dadas bia tiga watong na sola tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God. \r (Matiu 19.16-29; Mak 10.17-30) \p \v 18 Tiga tunotuno ga tiri Jisas, “Bilai na tena harausur, iau ni gil ra sa waing iau ni kap no nilon nong pa nale pataam?” \p \v 19 Ma Jisas ga tange tana, “Nu lilik timaan tano burena warah u kilam iau bia a bilai iau. Taie ta tikai pai bilai. God sen mon i bilai. \v 20 U nunure ira harkurai tane Moses: \it ‘Waak u noh tika ma tikai pai a num ie. Waak u harubu bingibing bia. Waak u kikinau. Waak u hinawas harabota uta tikai. Ma nu ru naam sus ma no pawasim.’”\it* \p \v 21 No tunaan ga tange ta Jisas, “Ing iau ga bulu laah ma tuk katin iau la murmur bakut kaiken ra harkurai.” \p \v 22 Ma ing bia Jisas ga hadade kaiken ga tange tana, “Tiga linge sen mon pau gil baak ma u supii. Nu suhurane ira num inton ma ira num linge bakut, ma nu tar ira kinewa ta ira maris waing nugu hatur kawase ira tamat na hartabar aram naliu. Namur, nu mai ma nu mur iau.” \p \v 23 Iesen bia no tunaan ga hadade iakan ga manga tapunuk kanong a watong kiskis ie. \v 24 Ma Jisas ga nes ie gaam tange, “I manga dadas bia tiga watong na sola tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God. \v 25 Io, bia tiga watong i sip bia na sola tana, na manga dadas tana. I malus ta dir bia tiga kamel na hurungo tano matana nil na dudungut bia tiga watong na sola tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God.” \p \v 26 Io, diet ing diet ga hadade kaiken diet ga tange, “Bia hokaike, i nanaas bia taie tikai pai haruat wara kapkap no nilon tutun. Naka?” \p \v 27 Sen bia Jisas ga tange, “Ira linge ira tunotuno diet pai haruat wara pakpakile, God i haruat bia na pakile.” \p \v 28 Ma Pita ga tange tana, “Nas, ira numehet linge bakut, het te haan sukun tar wara murmur ugu.” \p \v 29-30 Ma Jisas ga tange ta diet, “Muat hadade baak! Sige tikai i haan sukun no uno taman, no uno hahin, ira tasine, no pawasine, no ana sus, bia ira natine wara utano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God, io, na hatur kawase leh ra haleng baling ta iakan ra pakana bung. Ma na hatur kawase mah no nilon nong pa nale pataam tano pakana bung na hanuat namur.” \s1 Jisas ga hinawas baling bia na maat ma na tut hut baling. \r (Matiu 20.17-19; Mak 10.32-34) \p \v 31 Jisas ga lamus hasisingen ira sangahul ma iruo na bulu na harausur gaam hinawase diet, “Muat hadade timaan. Dahat hanhananut um uram Ierusalem ma ira linge bakut ing ira tangesot diet ga pakat uta Nong a Tunotunoi na hanuat tutun. \v 32 Ma da tar sei ta ira luma diet ing diet pai Iudeia. Diet na hasakit sakasaka tana ma diet na tange hagahei. Diet na iabis ie, hadangat ie, ma diet na bu bing ie. \v 33 Ma tano itul a bung, na tut huat baling.” \v 34 Iesen ira bulu na harausur diet pa ga palai tiga linge ing ga tange kanong ira kukuraina ga susuhai ta diet. Kaik, diet pa gaam nunure asa ing ga iangianga urie. \s1 Jisas ga halon tiga pulo tano ngaas uram Ieriko. \r (Matiu 20.29-34; Mak 10.46-52) \p \v 35 Bia ing Jisas ga hananuat Ieriko tiga pulo ga kis taar tano gagena ngaas gaam saasaring marmaris wara un ta kinewa. \v 36 Ma bia ga hadade no tamat na matanaiabar diet ga saksakit ie, io, ga tiri bia, “Asa kan?” \v 37 Ma diet ga balui bia, “Jisas meras Nasaret ie kaike i hanahaan sakit ugu.” \p \v 38 Io, ga kakongane bia, “Jisas, augu no tubu Dawit, nu marse iau!” \p \v 39 Ma diet ing diet ga lulua haan diet ga bor ie bia na kis matien. Iesen iakano ra pakaan ga manga kakonga naliu balik gaam tange, “Tubu Dawit, nu marse iau!” \p \v 40-41 Io, Jisas ga tur gaam hartula utana bia da lamus hawaat ie. Ma bia ga hanuat hutet ga tiri ie, “U sip bia iau ni gil hohe taam?” \p No pulo ga balui, “Nugu Watong, iau sip bia iau ni nanaas.” \p \v 42 Ma Jisas ga tange tana, “Nu nanaas! No num nurnuruan i te halon ugu.” \v 43 Kaik at mon ga tapapos ira iruo matana gaam mur leh Jisas. Ma ga pirhakasing hani God. Ma ing bia ira matanaiabar diet ga nes kaiken diet mah diet ga pirlat God. \c 19 \s1 Sakias ga kap ra harhalon. \p \v 1 Io, Jisas ga haan laka Ieriko gom saksakit kaia. \v 2 Ma tiga tunotuno kaia, hinsana Sakias. Aie tiga tamat ta diet ira ut na kap takis ma a watong mah ie. \v 3 Ga sip bia na nes Jisas bia sigei, sen a kumkumina tunotuno ie. Kaik, pa ga tale kanong a tamat na matanaiabar kaia. \v 4 Io, ga hilau nalua gaam a kawe tiga ina papus wara nesnes ie kanong Jisas ga hananuat ta iakano ngaas. \p \v 5 Bia Jisas ga hanuat ta iakano katon ga nanaas hut, gaam tange tana, “Sakias, nu suur gasien, kanong i tahut bia ni kis tano num hala katin.” \v 6 Io, kaik at mon ga suur ma ga bale leh ie ma ra gungunuama. \p \v 7 Ira matanaiabar diet ga nes kaiken ma diet ga tur leh ra ngurungur. Diet ga tangtange bia, “Iakan ra tunotuno i te haan wara nian tika ma iakano ra ut na sakena.” \p \v 8 Ma Sakias ga tur gaam tange tano Watong hoken: “Nugu Watong, nes baak! Iau ni paleng ira nugu minsik ma ni tar tiga subaan tana ta ira maris. Ma ing bia iau te habato tikai ma iau kinau leh ta tiga linge, io, ni balu pukus habaling ma ra aihat tana.” \p \v 9 Ma Jisas ga tange tana, “Katin nora harhalon i te haan tupas kan ra hala kanong iakan ra tunotuno mah a bulumur ta Abraham. \v 10 Io, Nong a Tunotunoi i te hanuat wara silsilihe ma wara halhalon diet ing diet rara.” \s1 No nianga harharuat ta ira tultulai. \r (Matiu 25.14-30) \p \v 11 Ira matanaiabar diet ga hanhadadei ma Jisas ga tange tiga nianga harharuat ta diet kanong ga hutet Ierusalem ma ira matanaiabar diet ga lik bia no kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God gate wara hinanuat gasien. \v 12 Io ga tange, “Ga mon tiga tunotuno a natine tiga tamat na ut na harkurai. Ma ga wara hinahaan tiga taman tapaka bia da tar no kinkinis na tamat na ut na harkurai tana ma na tapukus balin namur. \v 13 Io, ga tatau a sangahul ta ira uno tultulai ma ga tar tiga arip na kinewa ta diet tikatikai. Ma ga tange ta diet, ‘Muat na papalim me kaiken ra kinewa tuk bia ni tapukus balin.’ \p \v 14 “Io, ira matanaiabar ta iakano katon diet ga malentakuanei. Diet ga tule ari tunotuno ma ra hinhinawas tano hanuo bia na haan ukaia wara hinhinawas bia diet malok bia iakano tunotuno na kure diet. \v 15 Iesen di ga tar no kinkinis na harkurai tana ma ga tapukus balin tano uno katon. Io, ga hartula ta ira uno tultulai bia diet na hanuat wara hinhinawas palai ta ira udiet pinapalim ma kaike ra kinewa. \v 16 Io, no luena ga hanuat gaam a tange tana, ‘Nugu tamat, ira num kinewa i te kakawas balin ma ra sangahul na arip.’ \p \v 17 “No uno tamat ga tange tana, ‘Tahut na pinapalim! A bilai na tultulai ugu. U te tutun ta tiga nat na pinapalim, io kaik, ni tabar ugu ma ra sangahul na pise na hala wara num kurkure.’ \p \v 18 “No airuo ga hanuat gaam a tange tana, ‘Nugu tamat, ira num kinewa i te kakawas balin ma ra liman na arip.’ \p \v 19 “No uno tamat ga tange tana, ‘Nu kure a liman na pise na hala.’ \p \v 20 “Ma tiga mes na tultulai ga hanuat tupas ie gaam a tange, ‘Nugu tamat, ira num kinewa ken. Iau ga suhei narakoman tiga subana katona maal. \v 21 Iau ga burte ugu kanong iau ga nunure ba a ngangarine ugu. U la kilkil ing pau ga so. Ma u la kapkap ra hunena ta ira mangason gar na mes.’ \p \v 22 “Ma no uno tamat ga tange tana, ‘A sakana tultulai ugu! Iau ni kure ugu ma ira num nianga at. U te tange bia u ga nunure bia iau tiga ngangarine tunotuno. Ma u te tange mah bia iau la kapkap ra hunena ta ira mangason gar na mes ma bia iau la kilkil ing iau pa ga so. \v 23 Wara bih pau ga tar ira nugu kinewa tano benk, bia naga gil leh ta tinahuat tana? Ma bia iau gor tapukus iau gor me kap habaling ira nugu kinewa ma ira tinahuat mah tana.’ \p \v 24 “Io, ga tange ta diet ing diet ga tur hutet tana, ‘Muat na kap leh kan ra kinewa tana ma muat na tar ie ta iakano tultulai i hatur kawase ra sangahul na arip.’ \p \v 25 “Diet ga tange tana, ‘Numehet tamat, i te mon ra sangahul!’ \p \v 26 “Io, ga tange ta diet, ‘Sige nong i mur no nugu sinisip, iau ni manga idanei. Ma sige nong pai mur no nugu sinisip, no uno da hansik na haridaan da kap sei tana. \v 27 Sen bia muat na lamus diet ukai ing diet bala mamahien tagu, ma muat na bu bing diet ra matmataan tagu kanong diet pa ga sip bia ni kure diet.’” \s1 Jisas ga haan laka Ierusalem hoing no tamat na ut na harkurai nong Israel ga kiskis kawasei. \r (Matiu 21.1-9; Mak 11.1-10; Jon 12.12-15) \p \v 28 Ma ing bia Jisas gate tange kaiken ga hanahaan baak uram Ierusalem. \v 29 Ma ga hanuat hutet ta Betapage ma Betani kaia ra uladih di ga kilam bia Olip. Ma ga tule airuo ta ira uno bulu na harausur ma kan ra nianga: \v 30 “Mur na haan taar tano taman menalua ta mur ma ing mur na laka kaia mur na nas leh tiga sigara donki di te kubus kawase tar ie. Taie baak tikai pai kisi ie. Mur na lapus ie, io, mur na sal hawaat ie ukai ho iau. \v 31 Bia tari diet na tiri mur bia, ‘Mur gil huo warah?’, mur na hinawase diet, ‘No Watong i supi tar ie.’” \v 32 Ing bia gate tule se dir, dir ga haan laah ma dir ga nes leh ie hoing gate hinawase tar dir. \p \v 33 Dir ga palpalas ise tar no sigara donki. Ma diet ing audiet iakano donki, diet ga tiri bia, “Mur palpalas ise no donki warah?” \p \v 34 Ma dir ga babalu, “No Watong i supii.” \p \v 35 Io, dir ga sal hawaat no sigara donki ukaia ho Jisas, dir gaam bakar no tihine no donki ma ari ta ira udir maal. Ma dir ga hakisi Jisas tana. \v 36 Ga hanahaan tano donki ma ira matanaiabar diet ga kap se ari ta ira kiniasi diet, diet gaam palase mur no ngaas me. \p \v 37 Ga hanuat hutet tano katon bia no ngaas i hansur meram ra uladih Olip. Ma kaike ira matanaiabar na bulu na harausur diet ga tur leh wara pirpirhakasing God ma ra gungunuama kanong diet gate nes haleng na dadas na gingilaan na kinarup. \v 38 Diet ga kakongane naliu hoken: \q1 “No tamat na lualua na gil harkurai i daan nong i hanuat wara gilgil haruatne ira sinisip gar tano Watong! \q1 A malum aram ra mawe ma a minamar aram naliu sakit!” \p \v 39 Ma ari ta ira Parisi nalamin tano tamat na matanaiabar diet ga tange ta Jisas, “Tena harausur, tigal ira num bulu na harausur!” \p \v 40 Ma ga tange ta diet, “Iau tange ta muat, ing bia diet na kis matien, ira haat diet na kakonga huat!” \s1 Jisas ga suah ta Ierusalem. \p \v 41 Ing bia Jisas ga hanuat hutet ta Ierusalem ma ga nes no pise na hala ga suah ie. \v 42 Ma ga tange, “Ierusalem, ing bia muat at, muat gor te nunure kilam bia asa na hatahuat ra malum ukai ho muat, gor manga tahut. Iesen kaiken um i susuhai ta ira matmataan ta muat. \v 43 Namur, diet ing diet wara hinarubu ma muat, diet na manga balo bat muat ma diet na tur luhutane muat. \v 44 Diet na manga haliare muat tika ma ira nati muat narako ta ira balo tano numuat pise na hala. Diet na dure harbasiane no numuat pise na hala. Diet pa na waak tar tiga haat menaliu tiga haat. Warah, kanong muat pa ga nes kilam no pakana bung tano hinanuat ta God tupas muat.” \s1 Jisas ga haan uram tano hala na lotu tamat. \r (Matiu 21.12-16; Mak 11.15-18; Jon 2.13-16) \p \v 45 Io, Jisas ga laka tano hala na lotu tamat ma ga bat hasur diet ing diet ga susuhur kaia. \v 46 Ma ga tange ta diet, “No nianga ta God di ga pakat ie i tange hoken: \it ‘No nugu hala na lotu na tiga hala na sinasaring.’\it* Sen bia muat te gil balik ie hoing tiga munmun audiet ira holmatau.” \p \v 47 Ma ira kaba bungbung ga hauhausur ira matanaiabar narako tano hala na lotu tamat. Iesen ira tamat ta ira ut na pakila lotu ma ira tena harausur ta ira harkurai ta Moses ma ira lualua ta ira matanaiabar diet ga walwalar wara bubu bing ie. \v 48 Ma sen diet pa ga tale wara gilgil tiga linge tana kanong ira matanaiabar diet ga manga sip bia diet na hadade bakut ira uno nianga. \c 20 \s1 Ira lualua na lotu diet ga tiri Jisas bia i kap no uno dadas meh. \r (Matiu 21.23-27; Mak 11.27-33) \p \v 1 Tiga bung ing Jisas ga hauhausur ira matanaiabar ma ga harharpir utano tahut na hinhinawas aram narako tano tamat na hala na lotu, io, ira tamat ta ira tamat na ut na pakila lotu, ma ari tena harausur ta ira harkurai tane Moses, ma ari tamat ta ira huntunaan diet ga haan huat taar tana. \v 2 Io, diet ga tiri Jisas, “Nu hinawase mehet bia u te kap ra tamat na dadas na harkurai meh kaik gu pakile kaike ra linge, ma sige i bul hatamat ugu kaik gu gil huo?” \p \v 3 Jisas ga balu diet, “Iau ni tiri mah muat tiga tiniri ma muat na balu iau. \v 4 Muat lik bia Jon ga kap no uno pinapalim na baptais meram ra mawe bia mekaia ta ira tunotuno mon?” \p \v 5 Diet ga wawor nalamin ta diet at hoken: “Bia dahat na tange bia Jon ga kap no uno pinapalim meram ra mawe, Jisas na tange ta dahat bia, ‘Muat gaar te nurnur mon ta ira nianga tane Jon.’ \v 6 Ma dahat pa na tange mah bia Jon ga kap no uno dadas ta ira tunotuno mon kanong ira matanaiabar diet lik hadadas bia Jon ga tiga tangesot.” \v 7 Io, diet ga babalu bia diet pa ga nunure bia no uno dadas i hanuat meh. \p \v 8 Io, ma Jisas ga tange um ta diet, “Iau mah, iau pa ni hinawase muat bia iau kap no nugu tamat na dadas na harkurai meh, kaik iau gi gil huo.” \s1 No nianga harharuat uta ira ut na balaura lalong. \r (Matiu 21.33-46; Mak 12.1-12) \p \v 9 Io, Jisas ga tange iakan ra nianga harharuat ta ira matanaiabar. Ga tange hoken: “Tiga tunotuno ga so tiga lalong na hunena wain. Ma ga waak tar no lalong ta diet ing diet ga sahur ie bia diet na balbalaurei. Ma ga haan laah tiga hanuo tapaka gaam kiskis kaia a taltalona pakaan. \v 10 Bia ga madar ira hunena wain ga tule auno tiga tultulai uras hoira ut na balaura lalong bia diet na tabar ie ma ta hunena wain. Sen bia diet ga hamidaak ie ma diet ga tule pukus bia se tar ie. \v 11 Namur ga tule habalin tiga mes na tultulai ma diet ga hamidaak mah ie ma diet ga gil hamalahuan ie. Io, diet ga tule pukus bia se tar ie. \v 12 Ga tule habalin at mah tiga mes ma diet ga manga gil hangungutaan ie, diet gaam se hasur ie. \p \v 13 “Io, aie nong auno no lalong ga tange, ‘Ai! Iau ni biha um? Iau ni tule se no natigu nong iau manga sip ie. Diet na ru dak ie.’ \p \v 14 “Sen bia ira ut na balaura lalong diet ga nes ie diet ga tange harbasiane ta diet, ‘Iakano tunotuno i te hanuat nong na rumahal. Kaia, dahat gi a ubu bing ie waing dahat naga rumahal ta iakan ra lalong.’ \v 15 Io, diet ga se hasur ie meram narako tano lalong na hunena wain ma diet ga ubu bing ie.” \p Jisas um ga tange ta diet hoken: “Iau ni hinawase muat ta ira linge ing no tunotuno auno no lalong na gil. \v 16 No tunotuno na hanuat ma na bu bing haliare kaike ira ut na balaura lalong, io, na tar no lalong na hunena wain ta ari a mes.” \p Ma ing bia ira matanaiabar diet ga hadade kaiken diet ga tange, “Taie tun at!” \p \v 17 Iesen Jisas ga nes dit diet gaam tange, “Ing bia muat lilik huo no numuat lilik i mes harsakit tano kukuraina ta iakan ra nianga ta God di ga pakat ie. I tange hoken: \q1 ‘No haat nong ira ut na pakila hala diet ga malok sei kanong diet ga lik bia a linge bia ie, \q1 i nanaas taar bia aie balik um no dadas na burena tano hala bakut.’ \p \v 18 “Ma sige i puko taar ta iakano haat na tarigis hansiksik. Ma bia no haat na puko taar ta tikai, na bisang hansiksik ie.” \p \v 19 Io, kaik at mon ira tena harausur ta ira harkurai ta Moses ma ira tamat ta ira ut na pakila lotu diet ga walar bia diet na palim kawase Jisas kanong diet ga nunure bia ga iangianga harharuat at mon uta diet. Iesen diet ga burte ira matanaiabar. \s1 Diet ga tiri Jisas bia i takodas bia diet na kul takis bia taie. \r (Matiu 22.15-22; Mak 12.13-17) \p \v 20 Io, diet ira lualua diet ga nes murmur Jisas. Ma diet ga tule ari ut na munmunua. Ma diet ga harabota bia diet ira ut na takodas waing diet naga hakuni ie ta ira uno nianga ma bia diet naga tar se tar ie tano limana no tamat na ut na gil harkurai me Rom. \v 21 Ma diet ira ut na munmunua diet ga tiri ie bia, “Tena harausur, mehet nunure bia ira num harausur ma ira num nianga i takodas. Pau la turtur sen ma tikai. Iesen u la hausur tutun at tano lilik tane God i sip bia da mur. \v 22 Io, hinawase mehet, I takodas bia dahat na kul tar no takis ta diet ing diet kure dahat, bia taie?” \p \v 23-24 Iesen Jisas ga nunure kilam no udiet nianga harabota, io, gaam tange ta diet, “Muat haminas tiga siliwa tagu. A malalar i sige iakan ma a hinsa sige iakan?” \p Diet ga balui, “Tano lualua ta ira udahat ut na harkurai.” \p \v 25 Io, ga tange ta diet, “Muat na tar ta ira ut na harkurai ira linge at ta ira ut na harkurai, ma muat na tar ta God ira linge at tane God.” \v 26 Ma diet pa ga tale bia diet na hakunii ta ira linge ing ga tange ra matmataan na haruat. Sen bia diet ga kis matien kanong diet ga karup tano uno binabalu ma diet ga manga lilik utana. \s1 Diet ga tiri Jisas uta diet ing diet te maat, bia diet na lon balin bia taie. \r (Matiu 22.23-33; Mak 12.18-27) \p \v 27-28 Ari Sadiusi ing diet la liklik bia nong i maat pa na tut hut balin, diet ga hanuat taar tane Jisas, diet gaam tiri ie bia, “Tena harausur, Moses ga pakat tar wara audahat hoken, bia tiga tunaan taie auno ta bulu i maat ma i mat sukun no uno hahin, no tasine na tole leh no makosa. Io, dir na hatahuat ta nati dir ma dir na kilam tar ta diet no hinsana no tasine nong i te maat. \v 29 Io, a liman ma iruo na haratasin. No luena ga tole tiga hahin ma ga mat sukun ie ma pa ga mon nati dir baak. \v 30-31 No airuo ma no aitul a tasine ga tole mah ie. Ma ira liman ma iruo na haratasin bakut diet ga tole tar no hahin huo mah, diet bakut gaam maat, ma pa ga mon nati diet. \v 32 Namur mah um no hahin ga maat. \v 33 Io, bia ira minaat diet na lon huat balin tano bung na tuntunut, ta sige tun at um no hahin? Kanong diet bakut ira liman ma iruo diet ga tole tar ie.” \p \v 34 Ma Jisas ga balu diet hoken: “Ira tunotuno ing diet lon katin diet la hartola. \v 35 Iesen pa na ngan huo ta diet ing God na kilam leh diet bia diet haruat wara ninlaka tano pakana bung namur ma tano tuntunut hut sukun ra minaat. Diet pa na hartola. \v 36 Ma pai tale diet bia diet na maat balin kanong diet na ngan hoira angelo. Diet ira nati God kanong diet te taman tut sukun ra minaat. \v 37 Iesen Moses at i hamines bia ira minaat diet na tut hut balin. I kis narako tano katon bia no daha ga lulungo. A linge bia ing bia kaiken ra hintubu dahat diet gate maat, Moses ga kilam no Watong bia aie \it no God tane Abraham, no God tane Aisak, ma no God tane Iakop.\it* \v 38 Io, pataie bia a God audiet ira minaat, sen bia a God audiet ira lilona kanong tano ninaas ta God diet bakut diet lon.” \p \v 39 Ma ari tena harausur ta ira harkurai ta Moses diet ga tange tana, “Tena harausur, a bilai na binabalu.” \v 40 Ma menamur ta kaiken diet pa ga balaraan bia diet na tiri habalin ie ta tiga linge. \s1 I ngan tutun at hohe bia no Mesaia na bulu huat tane Dawit? \r (Matiu 22.41-46; Mak 12.35-37) \p \v 41 Ma Jisas ga tange ta diet, “Muat lik hohe uta nong di kilam ie bia no Mesaia? Ari diet lik bia iakano Mesaia a bulumur ie tane Dawit. Iesen i nanaas bia ira udiet lilik pai manga palai ma diet pai nunure ta tiga mes na linge utana. \v 42-43 Io, Dawit at ga tange narako tano Buk na Ninge bia, \q1 ‘No Watong ga tange ta nagu Watong: \q1 “Nu kap no tamat na kinkinis kai tano kata na limagu, \q1 tuk iau ni bul hasur ira num hiruo napu, hoing tiga linge na bul kakim!” ’ \p \v 44 Io, i nanaas bia Dawit gabe kilam no Mesaia bia ‘Nagu Watong.’ Kaik i palai bia iakano Mesaia a bulumur ie tane Dawit ma aie mah no Watong.” \p \v 45 Ira matanaiabar diet ga hanhadade Jisas ma ga tange ta ira uno bulu na harausur hoken: \v 46 “Muat harbalaurai ta ira tena harausur ta ira harkurai tane Moses. Diet sip bia ira kiniasi diet na manga taheuheu suur, ma diet sip mah bia da kaang leh diet ta ira subaan ing di la hanhanuat hurlungen kaia. Diet sip mah bia diet na kis ta ira kinkinis gar na tamat narakoman ta ira udiet hala na lotu ma ta ira bura na rau ta ira gil nian. \v 47 Diet la karkarit leh ira linge bakut ta ira makosa, ma diet la harababo ma ira udiet talona sinasaring. God na manga hapidanau diet.” \c 21 \s1 No tamat na hartabar tano makosa na malahahin. \r (Mak 12.41-44) \p \v 1 Jisas ga nanaas huat gaam nes leh ira watong diet ga bulbul ira udiet hartabar na kinewa tano bunbulaan tano hala na lotu tamat. \v 2 Ma ga nes tiga maris na makosa na hahin ga bul halaka airuo nat na peni. \v 3 Ma Jisas ga tange, “Muat nes baak! Iakan ra maris na makosa i te bul ra tamat ta diet bakut. \v 4 Diet bakut, diet tar meram ta ira udiet bunbulaan ing i manga haleng kaia, iesen iakan ra maris i te tar hakidilon bakut se ing na lon me.” \s1 Ira hakilang ing na haminas no hauhawatine ta iakan ra nilon. \r (Matiu 24.1-35; Mak 13.1-37) \p \v 5-6 Io, ari ta ira uno bulu na harausur diet ga iangianga utano hala na lotu tamat. Diet ga tangtange bia no minarine ga bilai kanong a bilai ira uno haat ma ira hartabar di ga hamar no hala na lotu tamat me. Iesen Jisas ga tange, “Uta kaiken ra linge muat nesnes, a pakana bung na hanuat ma taie tiga haat bia na kis harpatup taar ma tikai. Ira amuat suk, diet na dure hasur bakut.” \p \v 7 Io, diet ga tiri ie, “Tena harausur, hunanges kaiken ra linge ing u hinawase mehet ine na hanuat? Ma a mangana hakilang sa mehet na nas ing na haminas bia kaike ira linge diet te hutet bia diet na hanuat?” \p \v 8 Ma ga tange, “Muat na harbalaurai ta nong kabi habato lamus leh muat. A halengin diet na harabota huat ma diet na tange bia, ‘Iau at mon no Mesaia!’ Ma diet na tange bia, ‘No pakana bung i te hanuat!’ Waak muat murmur diet. \v 9 Ma bia ing muat hadade ta ira tamat na mangana hinarubu waak muat ra bunurut. Kaike ra linge na hanuat, sen bia no hauhawatine pa na hanuat gasien.” \p \v 10 Io, ga tange ta diet, “A haleng na huntunaan tano ula hanuo diet na tut na hinarubu balin ta diet. \v 11 Ma na mon ra tamat na kunakunar. Ma ra sam taburungan ma ra tamat na minaset na haan tupas tari a haleng taman. Ma ari a tamat na hakilang na hansur meram ra mawe ma na haburut ira matanaiabar. \v 12 Iesen menalua ta kaike ra linge bakut diet na palim kawase muat ma diet na helar ta muat. Diet na tar se muat wara turtur ra harkurai narako ta ira hala na lotu gar na Iudeia. Diet na wis halaka muat ra hala na harpidanau. Ma diet na lamus muat ra matmataan ta ira ut na harkurai ma ira tamat na ut na harkurai wara gaiegu. \v 13 Ma bia diet na gil huo, a bilai na pakaan ie bia muat na iangianga palai ta diet utano tahut na hinhinawas. \v 14 Iesen muat na lua na bul ira numuat lilik bia muat pa na ngarngarau bia muat na tur bat ira udiet hartutung hohe. \v 15 Ma i tahut bia muat pa na ngarngarau kanong iau ni tabar muat ma ra bilai na nianga ma ra lilik na mintot. Io kaik, diet ing diet na tung muat diet na pet puo wara hargau ma muat. Ma diet pa na tale bia diet na ianga bat muat. \v 16 Ma ira amuat sus ma ira pawasi muat diet na tar se muat ta ira lima diet ing diet wara hahelar ta muat. Ma ira tasi muat, ira hinsaka muat, ma ira numuat harwis diet na gil huo mah. Ma ari ta muat, da bu bing. \v 17 Ira tunotuno bakut diet na malentakuane muat wara gaiegu. \v 18 Iesen taie. Diet pa na tale wara datdat mon tiga pakana hi muat. Diet pa na tale bia diet na hangungut muat ta dahin. \v 19 Ma ing bia muat na tur dadas muat na hatur kawase no nilon. \p \v 20 “Ing muat na nas ira umri diet tur luhutane Ierusalem muat na nunure bia i hutet bia diet na hamau iakano taman. \v 21 Ma ta iakano pakana bung na tahut bia diet ing diet kis taar kaia Iudeia, diet na hilau uram ta ira uladih. Ma diet ing diet kis taar narakoman tano pise na hala diet na suur laah. Ma diet ing diet kiskis ta ira katon me nataman ta iakano pise na hala, waak diet haan laka tana. \v 22 I tahut bia diet na gil huo kanong iakano pakana bung na harpidanau na hatutun ira nianga ta God di ga pakat. \v 23 Maris ta diet ing diet tianan taar ma diet ing diet harharasus ta iakano pakana bung kanong a but na hinangul na hanuat taar ta iakan ra hanuo. Ma God na manga ngalngaluan taar ta kaiken ra matanaiabar. \v 24 Ma da gaso bing diet ma da wis kawase diet, da lamus diet ta ira mes na huntunaan tano ula hanuo. Ma ira huntunaan ing diet pai Iudeia diet na papasuane Ierusalem tuk taar tano pakana bung bia God i te puo tar ie ta diet. \p \v 25 “Ma na mon hakilang tano kasakes, no teka, ma ira tiding. Ma kai napu tano ula hanuo ira hunhuntunaan diet na kalar ma diet na manga ngarngarau tano tes kanong na manga gus. \v 26 Ma ira tunotuno diet na langa maat ma no bunurut kanong diet na manga ngarngarau ta ira linge na haan tupas diet. Warah, kanong ira dadas na linge aram ra mawe na gunagune. \v 27 Ma ta iakano pakana bung ira tunotuno diet na \it nas Nong a Tunotunoi na hanan huat ta ira bahuto\it* ma ra dadas ma ra tamat na minamar. \v 28 Ma tano hamhaburen ta kaiken ra linge muat na tur dadas ma muat na nanaas uram naliu kanong no numuat harhalon i te hutet wara hinanuat.” \p \v 29 Ma ga tange iakan ra nianga harharuat ta diet. Ga tange hoken: “Muat na nes no ina balbaal ma ari a mes na mangana ina daha. \v 30 Tano pakana bung bia diet te selas ma diet te kuburuan ira paka diet, muat na nunure bia i te hutet no pakana bung na harat. \v 31 Hoing at mon, bia muat na nas kaike ra linge i te hanan huat, muat na nunure bia no kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God i te hutet. \v 32 Muat na hadade baak! Iakan ra huntunaan, tari ta diet pa na maat baak ma kaiken ra linge na hanuat. \v 33 No ula mawe ma no ula hanuo na panim laah ma sen bia ira nugu nianga pa na panim. \p \v 34 “Muat na harbalaurai, muat kabi manga balaan wara nian, wara minom, ma wara nginarau uta ira mangana linge ta iakan ra nilon. Ing bia muat na gilgil huo iakano bung na hakuni hakarup muat. \v 35 I tale bia na hakuni muat kanong na hanuat taar ta diet bakut ing diet la kis taar tano ula hanuo. \v 36 Muat na harbalaurai ma muat na sasaring hait muat naga petlaar bia muat na hilau pas ira linge na haan tupas muat. Ma muat na harbalaurai ma muat na sasaring hait mah muat naga tur ra matmataan ta Nong a Tunotunoi.” \p \v 37 Io, ta ira bungbung bakut Jisas git harharausur um kaia ra hala na lotu tamat. Ma ira kaba matarahien bakut git hanahaan wara ninahon laah kaia ra uladih di ga kilam ie bia no uladih Olip. \v 38 Ma ira kaba malaan bakut ira matanaiabar diet git hanhanuat ukaia ra hala na lotu tamat wara hanhadadei. \c 22 \s1 Iudas ga haut wara tartar se Jisas. \r (Matiu 26.2-5; Mak 14.1-2, 10-11) \p \v 1 No pakana bung tano nian na Beret Pai La Laalat nong di ga kilam ie bia no Nian na Hinahaan Sakit ga hanuat hutet. \v 2 Ma ira tamat ta ira ut na pakila lotu ma ira tena harausur ta ira harkurai ta Moses diet ga sisilih tiga bilai na ngaas bia diet na bu bing Jisas hohe kanong diet git burburte ira matanaiabar. \p \v 3 Ma Sataan ga sasoha tane Iudas nong di ga kilam mah ie bia Iskariot. Ma aie tiga nong ta diet ira sangahul ma iruo na bulu na harausur. \v 4 Ma Iudas ga haan tupas diet ira tamat ta ira ut na pakila lotu ma ira lualua tano matana ubane tano tamat na hala na lotu. Ma diet ga wawor tika bia Iudas na tar se Jisas hohe. \v 5 Diet ga kanakana panei ma diet ga haut wara tamtabar ie ma ra kinewa. \v 6 Io, Iudas ga haut mah ma ga sisilih tiga bilai na ngaas wara tartar se Jisas ta diet ing bia taie ta haleng na matanaiabar kaia. \s1 Di ga tagure no Nian na Hinahaan Sakit. \r (Matiu 26.17-19; Mak 14.12-16) \p \v 7 Io, no bung tano nian na Beret Pai La Laalat ga hanuat. Ma ta iakano bung ira Iudeia diet git bubu bing mah ira nat na sipsip diet naga ien wara liklik kawase no bung na Hinahaan Sakit. \v 8 Io, Jisas ga wara tule se Pita ma ne Jon, gaam tange ta dir hoken: “Mur haan, mur naga tagure no Nian na Hinahaan Sakit wara adahat, dahat naga iaan.” \p \v 9 Ma dir ga tiri ie, “U sip bia mir na tagurei he?” \p \v 10 Ma ga tange ta dir, “Ing bia mur te laka tano pise na hala, io, tiga tunaan i kapkap hani tiga pokona taah na harsomane mur kaia. Mur na mur ie ma mur na laka tika mei tano hala nong no tunaan na haan laka kaia. \v 11 Ma mur na tange tano tunaan nong auno tus no hala hoken: ‘No tena harausur i wara nunure bia ie he no subaan tano hala nong aie ma mehet ira uno bulu na harausur, mehet na ien no Nian na Hinahaan Sakit kaia?’ \v 12 Io, na tuko haminas tiga subaan ta mur, aram naliu tano hala nong di te tagure tar. Mur na tagure no nian kaia.” \p \v 13 Io, dir ga haan laah dir gaam haan laka tano tamat na pise na hala. Dir ga nas bakut leh ira linge hoing Jisas ga tange ta dir. Io, dir ga tagure no adiet Nian na Hinahaan Sakit. \s1 Jisas ga haminas tano beret ma no wain wara halilik diet tano uno minaat nong na hatutun no sigar kunubus meram ho God. \r (Matiu 26.26-30; Mak 14.22-26; 1 Korin 11.23-25) \p \v 14 Bia no pakana bung wara nian i te hanuat, Jisas ma ira uno sangahul ma iruo na apostolo, diet ga kis tika taar tano suuh na nian. \v 15 Ma Jisas ga tange ta diet, “Iau te manga sip bia ni ien iakan ra Nian na Hinahaan Sakit tika ma muat menalua bia ni kilingane ra ngunungut. \v 16 Io, iau hinawase muat, iau pa ni ien habaling iakan ra nian tuk taar bia no kukuraina ta iakan ra nian na hanuat puasa tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God.” \p \v 17-18 Io, Jisas ga kap leh no gingop na wain, gaam tanga tahut ta God tana, ma ga tange, “Muat kap leh iakan muat naga palau harbasiane muat mei kanong iau tange ta muat, iau pa ni mame habalin ta wain tuk tano pakana bung bia no kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God na hanuat.” \p \v 19 Ma Jisas ga kap leh tiga katona beret, ga tanga tahut tane God tana ma gaam pidik ie. Io, ga palau ira uno bulu na harausur mei ma ga tange ta diet, “Iakan no tamaigu nong iau tar se wara gaie muat. Muat na ien ie wara liklik kawase iau.” \p \v 20 Huo at mon namur tano nian ga raun leh no gingop na wain gaam tange, “Iakan ra gingop na wain i haruat tano degu iau ni tar se biai wara gaie muat wara hatutun no sigar kunubus meram ho God. \p \v 21 “Iesen muat nes baak, no limana iakanong na tar se tar iau, ie ken tano ula suuh na nian tika ma iau. \v 22 Ma Nong a Tunotunoi na haan taar tano uno minaat hoing ra kunubus ta God. Iesen, maris ta iakano tunaan nong na tur talur ie ma na tar sei.” \v 23 Ma ira uno bulu na harausur diet ga hartiritiri baling nalamin ta diet bia sige ta diet na gil huo. \s1 No tamat na haruat ma no hansiksik. \r (Matiu 20.25-28; Mak 10.42-45) \p \v 24 Io, tiga hargor ga hanuat nalamin ta diet ira bulu na harausur bia sige ta diet i tamat. \v 25 Ma Jisas ga tange ta diet, “Ira lualua ta diet ing diet pai Iudeia diet la hatamat habaling diet ma diet la hanapu ira mes. Ma diet la kilkilam habaling diet bia a ut na harharahut ta ira matanaiabar. \v 26 Iesen waak muat lilik huo. Na tahut bia no tamat sakit ta muat na haruat ma no hansiksik, ma bia nong i kure muat na haruat ma tiga tultulai. \v 27 Ma sige ta dir i tamat, nong i kis taar tano suuh na nian bia nong a tultulai? Tutun sakit, nong i kis taar tano suuh. Iesen iau balik iau pai ngan huo. Iau ken nalamin ta muat hoing tiga tultulai ta muat. \v 28 Ma sige diet ing diet te tur tika ma iau ing bia ira tinirih ga haan tupas iau? Muat at. \v 29 Hoing no agu Sus i te tar ra kinkinis na harkurai tagu, iau mah iau ni tar ra kinkinis na harkurai ta muat. \v 30 Io, muat na iaan ma muat na mom tika ma iau tano suuh na nian tano nugu kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai. Ma muat na kis ta ira kinkinis na tamat wara kurkure ira sangahul ma iruo na huntunaan gar na Israel. \s1 Jisas ga hinawas palai bia Pita na harus isei. \r (Matiu 26.33-35; Mak 14.29-31; Jon 13.37-38) \p \v 31 “Saimon, Saimon, God i te bale tar ta Sataan bia na walar muat wara palpaleng harbasiane ira tahut ma ira sakena hoing tikai na se haut ira pat na wit wara kapkap se ira paline sukun ira patine. \v 32 Iesen iau te sasaring wara gaiem bia no num nurnuruan pa na puko. Ma ing bia nu lilik pukus nu hadadas ira tasim.” \p \v 33 Iesen Pita ga tange, “Watong, iau taguro taar bia ni haan tika ma augu kaia tano winwisaan ma no minaat!” \p \v 34 Jisas ga tange, “Pita, iau tange taam, no kareka pa na kakel baak ma u te haitul a harus bia pau nunure iau.” \s1 No burena bia ira uno bulu na harausur diet na kap ra tinirih. \p \v 35 Ma Jisas ga tiri diet, “Muat lik leh iakano pakaan bia iau ga tule muat tano numuat hinahaan ma pataie ta raat, bia ta kinewa, bia ta pala lamaas ta ira kaki muat wara harkios. Muat ga supi ta linge?” \p Diet ga babalu, “Taie.” \p \v 36 Io, Jisas ga tange ta diet, “Iesen kaiken bia a mon kinewa ta muat, muat na kap. Ma muat na kap ira numuat raat. Ma ing bia pataie numuat ta wise na hinarubu, io, muat na suhurane ta kiniasi muat, muat naga kul leh numuat tikai. \v 37 Iau tange huo ta muat kanong ira nianga ta God di ga pakat utagu i tange hoken: \it ‘Di ga was pakur ie ma ira holmatau.’\it* Iakan ra nianga na hanuat tutun kanong ira linge di ga pakat utagu di wara gilgil sot um.” \p \v 38 Ma ira bulu na harausur diet ga tange, “Watong, nes, airuo wise na hinarubu ken.” \p Ma Jisas ga tange, “I te haruat mon ira numuat nianga.” \s1 Jisas ga sasaring aram ra uladih Olip. \r (Matiu 26.36-46; Mak 14.32-42) \p \v 39 Io, Jisas ga hansur tano pise na hala ma ga haan uram tano uladih Olip hoing git gilgil huo. Ma ira uno bulu na harausur diet ga mur ie. \v 40 Ma ga me tange ta diet, “Muat na sasaring waing muat pa na puko bia ta harwalaam na tupas muat.” \v 41 Io, ga haan talur diet u tapaka dahin haruat ma tiga tunotuno i tale bia na gulumane tiga haat. Ga singa bukunkek ma gaam sasaring hoken: \v 42 “Mama, ing bia u kanan, nu kap se iakan ra tinirih mekai ho iau nong i wara hinaan tupas iau. Ma sen bia waak u gil haruat tano nugu sinisip. Nu gil at haruat tano num sinisip.” \v 43 Ma tiga angelo meram ra mawe ga harapuasa taar tana ma gaam habalaraan ie. \v 44 A tamat na tirtirih ga ubal ie, io, ga manga sasaring dadas ma ga mangason. Ma ira uno tuo na mangason ga puko suur ukaia ra pise hoira de.\f + \fr 22.44 \ft Ira iruo buturkus \+bd 43 \+bd* ma \+bd 44 \+bd* dir panim ta ari a tuarena pakpakat.\f* \v 45 Ma ing bia ga tut laah mekaia ho ga sasaring ga haan tupas habaling ira uno bulu na harausur. Ga nes leh dal ma kana dal ga kumkubaba kanong ira udal tapunuk ga manga hasumsumela dal. \v 46 Ma ga tange ta dal, “Mutal kubaba warah? I tahut bia mutal na taman tut ma mutal na sasaring waing mutal pa na puko bia ta harwalaam na tupas mutal.” \s1 Iudas ga tar se Jisas ta ira lualua. \r (Matiu 26.47-56; Mak 14.43-50; Jon 18.3-11) \p \v 47 Io, Jisas pa ga hapataam baak ira uno nianga ma a tamat na matanaiabar gate haan tupas ie. Ma Iudas, tikai ta diet ira sangahul ma iruo ga lulua haan ta diet. Ma ga haan tupas Jisas wara haatnei ma ra harlusung. \v 48 Iesen Jisas ga tange tana, “Iudas, u wara tartar se Nong a Tunotunoi ma ra harlusung mon? Maris!” \p \v 49 Io, ma ing bia diet ing diet ga tiktika haan mei diet ga nes bia a mangana linge sa ga wara hinanuat, diet gaam tange, “Watong, u sip bia mehet na harkato ma ra wise?” \v 50 Ma tikai ta diet ga kato kutus se no talingana tano palpal na kata tano tultulai tano tamat ta ira ut na pakila lotu. \p \v 51 Iesen Jisas ga tange, “Waak um hokaike!” Io, ga sigire no talingana no tunotuno ma gaam halangalanga ie. \v 52 Ma kaia nalamin ta ira matanaiabar ira tamat na ut na pakila lotu, ira lualua tano matana ubane tano hala na lotu tamat, ma ira tamat ta ira huntunaan. Diet gate hanuat wara palpalim kawase Jisas ma Jisas ga tange ta diet, “Hoing balik bia iau tiga holmatau kaik muat gi kap hawaat ira wise ma ra kapsil wara hanawaan iau? \v 53 Ira kaba bungbung iau git turtur nalamin ta muat kaia ra hala na lotu ma muat pa ga walar wara palpalim kawase iau. Sen bia kaiken um no numuat pakana bung. Kaiken no kankado i harkurai.” \s1 Pita ga harus ise Jisas. \r (Matiu 26.69-75; Mak 14.66-72; Jon 18.12-18, 25-27) \p \v 54 Io, diet ga palim kawase Jisas diet gaam lamus leh ie uram narako tano hala tano tamat ta ira ut na pakila lotu. Ma Pita ga murmur haan tapaka dahin. \v 55 Di ga halo tiga iaah nalamin tano hera tano hala. Ma Pita ga rat iaah tika ma diet. \v 56 Ma tiga tultulai na hahin ga nes leh Pita tano lulungo na iaah. Ga nes dit ie gaam tange, “Iakan ra tunotuno mah ga tiktika mei.” \p \v 57 Ma sen Pita ga harus isei hoken: “Hainigu, iau pai nunure ie.” \p \v 58 Namur dahin tiga mes ga nes ie, gaam tange, “Augu mah tiga nong ta diet.” \p Pita ga tange, “Tasigu, iau taie!” \p \v 59 Ma namur dahin baling tiga mes na tunotuno ga tange hadadas bia, “Tutun sakit iakan ra tunotuno ga tiktika mei kanong aie meras Galili.” \p \v 60 Iesen Pita ga tange, “Tasigu, iau pai palai ta kaike u tangtange!” Kaik at mon baak ga iangianga, no kareka ga kakel. \v 61 No Watong ga talingane Pita gaam nes dit ie. Io, Pita ga lik leh kan ra nianga no Watong ga tange taar tana hoken: “No kareka pa na kakel baak ma u te harus ise tar iau aitul a pakaan.” \p \v 62 Io, ga hansur ma ra tamat na tapunuk gaam suah. \s1 No kaunsil ta ira lualua na lotu diet ga kure Jisas. \r (Matiu 26.63-68; Mak 14.61-65; Jon 18.19-23) \p \v 63 Ira tunotuno ing diet ga nesnes mur Jisas diet ga hasakit sakasaka tana ma diet ga ububui. \v 64 Diet ga kubus pulo ira iruo matana diet gaam tange, “Nu kilam sot bia sige iakanong te tut ugu!” \v 65 Ma diet ga tange hagahei ma ra haleng na mes na mangana nianga mah. \p \v 66 Bia gate malaan um ira tamat ta ira huntunaan, ira tamat ta ira ut na pakila lotu, ma ira tena harausur ta ira harkurai ta Moses diet ga kis hulungai. Ma di ga sal Jisas ukaia ra matmataan ta diet. \v 67 Ma diet ga tange tana, “Ing bia augu no Mesaia nu hinawase mehet.” \p Jisas ga tange ta diet, “Ing bia ni hinawase muat, muat pa na nurnur tagu. \v 68 Ma ing bia ni tiri muat, muat pa na babalu. \v 69 Iesen tur leh um kaiken, \it Nong a Tunotunoi na kis tano tamat na kinkinis kaia tano kata na limane God,\it* no Dadasine.” \p \v 70 Ma diet bakut diet ga tiri bia, “Io kaik, no nati God ugu?” \p Ga babalu bia, “Ing bia muat tange huo, muat takodas.” \p \v 71 Io, diet ga tange um, “Dahat pai supi habalin um ta tikai wara hinawase dahat utana! Dahat at, dahat te hadade leh tano hana.” \c 23 \s1 Di ga tung Jisas kaia hone Pailat. \r (Matiu 27.11-14; Mak 15.2-5; Jon 18.29-37) \p \v 1 Io, diet bakut tano kis hulungai diet ga taman tut, diet gaam lamus Jisas ukaia ho Pailat. \v 2 Ma diet ga tur leh bia diet na tung ie. Diet ga tange, “Mehet nes leh iakan ra tunaan bia i la lamlamus harango no numehet huntunaan ira Iudeia. I malok mah bia da kul takis taar ta ira numehet ut na harkurai, ma i tange bia aie at tiga tamat na lualua na gil harkurai, no Mesaia. \p \v 3 Io kaik, Pailat ga tiri ie, “Augu no tamat na lualua na gil harkurai audiet ira Iudeia?” \p Jisas ga balui, “A num nianga at!” \v 4 Io, Pailat ga hinawase no tamat na matanaiabar ma ira tamat ta ira ut na pakila lotu bia, “Iau pai nes tupas leh tiga ronga bia da tung iakan ra tunotuno me.” \p \v 5 Iesen diet ga manga hahait ie diet gaam tangtange, “I la hathatahuat ra purpuruan ma no uno harausur ta ira tamtaman kai Iudeia. Ga haburen me Galili ma kaiken i te hanuat ukai mah.” \s1 Pailat ga tule se Jisas ukaia ho Herot. \p \v 6 Ma ing Pailat ga hadade iakan ga tirii bia aie me Galili bia taie. \v 7 Bia ga palai bia aie mekaia tano katon Herot i harkurai tana, ga tulei ukaia hone Herot kanong Herot mah ga kiskis kaia Ierusalem ta iakano pakana bung. \p \v 8 Ma ing bia Herot ga nes Jisas, ga manga guama kanong baak at um ga sipsip bia na nas ie. Ma gate ser leh ari a linge utana, kaik gaam manga sip bia na nes Jisas ing na gil tiga dadas na gingilaan na kinarup. \v 9 Ga tiri Jisas ma ra haleng na tiniri sen bia Jisas pa ga balui. \v 10 Ira tamat ta ira ut na pakila lotu ma ira tena harausur ta ira harkurai ta Moses diet ga turtur kaia ma diet ga tungtung ie ma ra dadas na nianga. \v 11 Herot ma ira uno umri diet ga hasakit sakasaka tana. Io kaik, diet gaam hasigam ie ma tiga bilai na sigasigam diet gaam tule pukus ie ukaia ho Pailat. \v 12 Ma tur leh um ta iakano bung Pailat ma Herot dir ga harwis. Ma sen nalua dir ga manga harngangaar. \s1 Pailat ga kure Jisas haruat ta ira sinisip ta ira matanaiabar. \r (Matiu 27.15-26; Mak 15.6-15; Jon 18.39–19.16) \p \v 13 Io, Pailat ga tatau hulungan ira tamat ta ira ut na pakila lotu ma ari a mes na lualua ma ira matanaiabar. \v 14 Ga tange ta diet, “Muat te lamus iakan ra tunotuno ukai ho iau ma muat tung ie bia i lamus harango ira matanaiabar. Iau te tiri murmur ie ra matmataan ta muat ma iau pai nes leh ta nironga haruat ta ira numuat hartutung taar tana. \v 15 Ma ne Herot mah, pai nes leh ta nironga tana kaik gi tule pukus ie ukai ho dahat. Muat nes baak! Pai gil tiga sakana linge bia na maat pane. \v 16 Io kaik, iau ni hapidanau ie ma ni palas isei.” \v 17 (-)\f + \fr 23.17 \ft Ari tuarena pakpakat diet bul halaka buturkus \+bd 17 \+bd*. I tange hoken: \fv \ft 17 \+fv*\ft Ta ira Nian na Hinahaan Sakit Pailat git halangalanga ise uta diet tikai di ga wis kawasei narako tano hala na harpidanau.\f* \p \v 18 Sen bia no tamat na matanaiabar bakut diet ga kakonga bia, “Nu bu bing sei! Nu palas ise Barabas uta mehet!” \v 19 (Io, Barabas um, di ga bul halakai tano hala na harpidanau kanong ga harubu bingibing ma diet ing diet ga kure ira Iudeia.) \p \v 20 Io, Pailat ga sip bia na palas ise Jisas, kaik gaam haianga habaling ira matanaiabar. \v 21 Sen bia diet ga kakongane bia, “Da tut tar ie tano ula kabai! Da tut tar ie tano ula kabai!” \p \v 22 Tano aitul a pakaan ga tange habaling ta diet, “Warah? Iakan ra tunotuno i te gil ra mangana nironga sa? Iau pai nes leh ta nironga i haruat bia na maat pane. Io kaik, iau ni hapidanau ie, iau nigi palas isei.” \p \v 23 Iesen diet ga kaakonga naliu a haleng na pakaan bia da lau ie ra ula kabai. Io, ira udiet kinkonga ga sunang Pailat bia na haut. \v 24 Io kaik, Pailat gaam kure Jisas hoing diet ga sip. \v 25 Ga hasur se no tunaan nong di ga bul halakai tano hala na harpidanau, aie nong ira matanaiabar diet ga sasaring wara utana. Iakano tunaan nong ga harubu bingibing ma diet ing diet ga kure ira Iudeia. Ma Pailat ga tar se Jisas ta ira uno umri bia diet na gil tana haruat ma ira sinisip ta ira matanaiabar. \s1 Diet ga tut tar Jisas tano ula kabai. \r (Matiu 27.33-44; Mak 15.22-32; Jon 19.17-24) \p \v 26 Io, ing diet ga lamlamus hani Jisas, diet ga ras leh Saimon me Sairin nong ga laklaka huat merau ra mes na balehan. Diet ga hapupusak ie ma no kabai ma diet ga sunang ie bia na kapkap hanii manamur ta Jisas. \v 27 Ma a tamat na matanaiabar sakit diet ga murmur hanii. Ma nalamin ta diet ari a hahin ing diet ga susuah hanii. \v 28-29 Jisas ga talingane diet gaam tange ta diet, “Muat ira hahin me Ierusalem, waak muat suah iau. Muat na suah at muat ma ira nati muat kanong tiga pakana bung na hanuat ing muat na tange, ‘Na tahut ta diet ira hinkaho ma ta diet ing diet pai kakaha bia harasus!’ \v 30 Ta iakano pakana bung \it diet na tange ta ira uladih bia, “Muat bus mehet!” ’\it* \v 31 Ing bia ira tunotuno diet gil kaiken ra linge wara tuntun no daha pai mamasa, diet na manga tun haliare no daha i mamasa.” \p \v 32 Ma di ga lamus leh mah airuo holmatau tika ma Jisas wara hiniruo. \v 33 Ma ing bia diet ga hanuat taar tano katon di ga kilam ie bia ‘No Ula Turangan’, diet ga tut tar Jisas tano ula kabai kaia tika ma ira iruo holmatau, tikai tano kata na limana ma tikai tano kesa na limana. \v 34 Ma Jisas ga tange, “Mama, nu lik luban se ira udiet nironga kanong diet pai palai bia a mangana linge sa ing diet gilgil.” Ma diet ga mamagu ma ra satu wara nunure leh bia sige na kap leh gahim ta ira kiniasine. \p \v 35 Ma ira matanaiabar diet ga tur taar diet ga ngokngok tana. Ma ira lulua diet ga kukutur tana diet gaam tange, “Ga halon ira mes. Ing bia aie no Mesaia at gar ta God nong God gate gilamis ie, io, waak ie na halon habalin ie!” \p \v 36 Ma ira umri mah diet ga hanuat diet gaam kukutur tana. Ma di ga tar ra wain tana wara minom. \v 37 Ma diet ga tange tana, “Ing bia augu no tamat na lualua na gil harkurai gar na Iudeia, nu halon habalin ugu.” \p \v 38 Ma ira nianga di ga pakat di ga bul ie manaliu tano ula kabai. Ma ga tange hoken: “Iakan no tamat na lualua na gil harkurai gar na Iudeia.” \p \v 39 Ma tikai ta kaike ra iruo holmatau nong ga taba taar ga se ra sakana nianga taar tana hoken: “Augu no Mesaia, nah? Kaia, nu halon habalin ugu! Ma nu halon mir mah!” \p \v 40 No mes balik ga bor ie hoken: “Hohe, pau burte God? No udatal harpidanau tiga mangaan mon. \v 41 Iesen tiga linge i mes harsakit. No udar harpidanau i haruat ma ira udar magingin iesen iakan ra tunotuno pai gil tiga nironga.” \p \v 42 Io, ga tange, “Jisas, nu lik leh iau tano pakana bung bia nu hanuat ma no num kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai.” \p \v 43 Ma Jisas ga tange tana, “Tutun sakit, katin nu kis tika ma iau kaia ra bilai na katon harsakit.” \s1 Jisas ga maat. \r (Matiu 27.45-56; Mak 15.33-41) \p \v 44-45 Ma tano sangahul ma iruo na pakana bung ra tingena kasakes no kasakes ga mun, ma ra kankado ga kasar no hanuo bakut tuk taar ra itul a pakana bung ra matarahien. Ma no tamat na maal aram narako tano hala na lotu tamat ga tamadiris hairuo. \v 46 Jisas ga kakonga naliu hoken: “Mama, iau tar se no tanuagu ta ira iruo limaam.” Ma ing bia ga tange tar hoken, ga pataam no mansunguno. \p \v 47 Ma no tamat na umri ta tiga matana ubane ga nes kaiken ra linge. Ga pirlat God gaam tange, “Tutun sakit, a ut na takodas iakan ra tunotuno.” \v 48 Ma ari a matanaiabar diet gate hanuat hurlungen wara nesnes iakan ra linge. Ma bia diet gate nes tar huo diet ga tur leh wara hinahaan. Ma diet ga paspasar hani ira bangbango diet ma ra tapunuk. \v 49 Iesen diet bakut ing diet ga nunure tar ie diet ga tur taar tapaka dahin ma diet ga nesnes kaiken ra linge. Ma nalamin ta diet, ira hahin ing diet gate mur hawaat Jisas meras Galili. \s1 Di ga hatur no palatamai Jisas tano midi. \r (Matiu 27.57-61; Mak 15.42-47; Jon 19.38-42) \p \v 50-51 Ma ga mon tiga tunotuno, no hinsana Iosep. Ma aie me Arimatia, tiga taman audiet ira Iudeia. A bilai ma a ut na takodas ie ma ga kiskis kawase no kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God. Ma aie tikai ta diet ira kaunsil iesen pa ga haut ma ira udiet lilik ma no linge diet ga gil ie. \v 52 Io, ga haan tupas Pailat gaam saring leh no palatamai Jisas. \v 53 Io, ga kap leh ie meram ra ula kabai gaam wiwisanei wara pulpulus ie ma tiga talona ponponiana maal. Io, ga bul halaka ie ta tiga midi nong di gate gil ngasiaan tar ie tano papara haat. Ma pa di ga hainoh baak tikai narako tana. \v 54 Ma iakano bung a Bung Liman ie, no bung bia ira Iudeia diet la tangtaguro pane no Bung na Sinangeh. Ma no Bung na Sinangeh gate hutet um. \p \v 55 Ma ira hahin ing dal ga hanuat tika ma Jisas meras Galili dal ga mur Iosep ma dal ga nes no midi. Ma dal ga nes mah hohe ing di ga hainoh ie huo. \v 56 Io, dal ga haan tapukus u nataman ma dal ga tagura waiwai ing i huhur tahut. Iesen dal ga sangeh tano Bung na Sinangeh haruat ma no harkurai ta Moses. \c 24 \s1 Jisas ga tut hut sukun ra minaat. \r (Matiu 28.1-8; Mak 16.1-8; Jon 20.1-8) \p \v 1 Ra Sade ra malabungbung dal no kaba hahin dal ga kap hawaat ira waiwai ing dal gate tagure. Ma dal ga haan ukaia tano midi. \v 2 Io, dal ga nes bia di gate pulukane se no haat tano matana no midi. \v 3 Sen bia dal ga laka dal pa ga nes no palatamai Jisas. \v 4 Ma ing bia dal ga lilik uta iakan ra linge, kaik at mon airuo tunaan dir ga tur huat taar ta dal. Ma ira kiniasi dir ga laklakituan hoira hile. \v 5 Ira hahin dal ga manga burut kaik dal gaam tutudung ma ira matmataan ta dal uras napu tano pise. Iesen ira iruo tunaan dir ga tange ta dal, “Wara bih mutal silsilihe no lilona nalamin ta ira minaat? \v 6 Ie panim kai. I te tut hut sukun ra minaat! Na tahut bia mutal na lik leh ira uno nianga ing ga kis tika ma mutal aras Galili. Ga tange hoken: \v 7 ‘Da tar se Nong a Tunotunoi ta ira lima diet ira ut na sakena. Da tut ie tano ula kabai ma tano aitul a bung na tut hut baling.’” \v 8 Io, ing dal ga hadade dal ga lik leh ira uno nianga. \p \v 9 Ma bia dal ga tapukus balin mekaia ra midi dal ga hinawase ira sangahul ma tikai na bulu na harausur ma ira mes ta kaiken ra linge bakut. \v 10 Dal Maria me Magadalen, Ioana, Maria no pawasi Jemes ma ari mah dal ing dal ga hinawase ira apostolo. \v 11 Iesen diet pa ga nurnur ta ira hahin kanong diet ga lik bia a linge bia kaike ra udal nianga. \v 12 Ma Pita balik ga taman tut ma ga hilau ukaia hono midi. Ga tudu suur ga nes leh ira katona maal sen kaia napu. Io, ga haan sukun iakano katon gaam manga lilik uta iakan ra linge.\f + \fr 24.12 \ft Buturkus \+bd 12 \+bd* i panim ta ari a tuarena pakpakat.\f* \s1 Jisas ga harapuasa taar ta ira iruo tunotuno tano ngaas u Emaus. \p \v 13 Ma ta iakano bung airuo ta diet ga hanahaan uras tiga taman di kilam ie bia Emaus, haruat ma ra sangahul ma tikai na kilomita meram Ierusalem. \v 14 Ma dir ga wawor tika haan uta ira linge bakut ing ga hanuat. \v 15 Bia dir ga harianga haan ta dir, Jisas at ga hanuat tupas dir ma ga tiktika haan ma dir. \v 16 Iesen dir pa ga petlaar wara nesnes kilam ie. \p \v 17 Io, ga tiri dir, “Mur waworana sa ing mur tiktika haan?” \p Io, dir ga tur matien, ma ira iruo matmataan ta dir ga nanaas marmaris. \v 18 Ma tikai ta dir, a hinsana Kiliopas ga tirii, “Augu sen mon ta ira wasire aram Ierusalem pau nunure ira linge ing i hanuat kaiken ra bar bung?” \p \v 19 Io, ga tirii, “A linge sa?” \p Dir ga babalu bia, “Ira linge uta Jisas meras Nasaret. Iakan ra tunotuno a tangesot ie. Ira uno nianga ma ira uno pinapalim ga dadas ra matmataan ta God ma ira matanaiabar mah. \v 20 Ira tamat ta ira ut na pakila lotu ma ira mes na lualua diet ga tar sei bia na tur ra harkurai. Ma di ga kure bia na maat. Kaik di gaam tut ie tano ula kabai. \v 21 Iesen mehet ga kis na balaraan taar bia aie at nong na halangalanga ise Israel. Ma a mes na linge mah te hanuat. Aitul a bung te sakit ing di ga tut tar ie tano ula kabai. \v 22 Ma ari ta ira numehet hahin dal manga hakarup het. Dal haan taar tano midi katin ra malabungbung. \v 23 Sen bia dal pai nes no palatamaine. Ma dal me hinawase mehet bia dal nes tiga ninaas na tanuo ma airuo angelo dir tange bia i te lon baling. \v 24 Io, ari ta ira numehet harwis diet gi haan taar tano midi ma diet nes leh ira linge hoing ira hahin dal tange. Iesen aie, diet pai nes ie.” \p \v 25 Io, Jisas ga tange ta dir, “Hohe bia mur pai palai ma mur halis wara nurnur ta ira nianga ta ira tangesot? \v 26 Tutun sakit no Mesaia ga wara kapkap at kaiken ra ngunngutaan nalua bia na laka tano minarine.” \v 27 Ma Jisas ga hapalaine dir uta ira linge utana ing i kis narako ta ira pakpakat ta God, haburen ta Moses ma ira nianga ta ira tangesot. \p \v 28 Ma ing bia dal ga hanuat hutet tano taman dir ga wara hinahaan ukaia, ga palai bia Jisas ga wara hinahaan hakakari. \v 29 Iesen dir ga saring hadadas ie, dir gaam tange, “Nu kis tika ma mir kanong matarahien tuai um.” Io, ga laka wara kinkinis tika ma dir. \p \v 30 Ma bia ga kis taar tano suuh na nian ga kap leh tiga katona beret, gaam tanga tahut utana, ga pidik ie, gaam palau dir mei. \v 31 Io, ira udir lilik ga hanuat palai ma dir ga nes kilam ie. Ma Jisas ga panim sukun dir. \v 32 Io, dir ga harianga ta dir bia, “Tutun sakit i karwas ira bala dar ing i haianga hani dar tano ngaas ma ing i papos ira kukuraina ta ira pakpakat gar ta God ta dar.” \p \v 33-34 Kaik at mon dir ga taman tut dir gaam tapukus balin uram Ierusalem. Ma dir ga haan tupas ira sangahul ma tikai na bulu na harausur tika ma ari a mes. Diet ga kis hurlungen taar ma diet ga tangtange bia, “I tutun! No Watong i te tut hut baling ma i te harapuasa ta Saimon.” \v 35 Io, kaike ra iruo dir ga hinawas uta ira linge tano ngaas ma bia dir ga nes kilam ie hohe ing ga pidik no katona beret. \s1 Jisas ga harapuasa ta ira uno bulu na harausur. \p \v 36 Ma ing bia diet ga iangianga baak uta kaiken ra linge Jisas at ga tur huat nalamin ta diet gaam tange ta diet, “A malum ta muat.” \p \v 37 Io, diet ga karup ma diet ga burut. Diet ga lik bia diet ga nes tiga tabaraan. \v 38 Ma ga tange ta diet, “Warah muat ngarngarau? Ma muat lilik iriruo warah? \v 39 Muat na nes ira limagu ma ira kakigu. Iau at mon. Muat na sigire iau ma muat naga palai. Taie ta suruno ma ta palatamaine tiga tanuo hoing muat nes ira surugu ma no palatamaigu.” \p \v 40 Ma bia ing ga tange huo ga hamines ira limana ma ira kakine ta diet. \v 41 Ma pa ga tale baak diet bia diet na nurnur tana kanong diet ga hung ma ra gungunuama ma kinarup. Io kaik, Jisas ga tiri diet, “Ta da linge kana wara ienien?” \p \v 42 Io, diet ga tabar ie ma tiga subana kirip i masos taar. \v 43 Ga kap leh ie gaam ien ie ra matmataan ta diet. \v 44 Ma ga tange ta diet, “Kaiken ira mangana linge iau ga hinawase muat ine ing iau ga kiskis tika ma muat. Iau ga hinawase muat bia ira linge bakut da gil sot ing di ga pakat utagu narako ta ira harkurai ta Moses, ira nianga ta ira tangesot, ma tano Buk na Ninge.” \p \v 45 Io, ga papos ira udiet lilik bia diet naga palai ta ira pakpakat ta God. \v 46 Ga tange ta diet hoken: “Di ga pakat ie bia no Mesaia na kilingane ra ngunngutaan ma na tut hut sukun ra minaat tano aitul a bung. \v 47 Ma da harharpir ta ira hunhuntunaan bakut tano ula hanuo, haburen kai Ierusalem, bia ira matanaiabar diet na lilik pukus ma God na lik luban se ira magingin sakena. \v 48 Muat te nes kaiken ra linge ma muat na hinawas. \v 49 Iau ni tule hawaat no linge ta muat nong no agu Sus ga kukubus wara utana. Iesen muat na kis kawase tar ie kai ta iakan ra pise na hala tuk bia no dadas meram naliu na kasar muat.” \s1 God ga kap haut Jisas uram ra mawe. \p \v 50 Ma bia ga lamus hasur diet uras Betani ga tatik ira limana gaam idane diet. \v 51 Ma ing bia ga inidane baak diet, God ga kap haut ie uram ra mame. \v 52 Io, diet ga lotu tupas ie ma diet ga tapukus ma ra tamat na gungunuama uram Ierusalem. \v 53 Ma diet ga hanan hait tano hala na lotu tamat ma diet ga pirpirlat God kaia.