\id ACT - Patpatar NT [gfk] -Papua New Guinea 1997 (DBL 2014) \h APOSTOLO \toc1 Ira Pinapalim Ta Ira Kaba Apostolo \toc2 Apostolo \toc3 Ap \mt1 IRA PINAPALIM TA IRA KABA APOSTOLO \ip Luk ga hatahun no pir uta Jesus tano uno Tahut na Hinhinawas (nes Luk 1.1) ma ga hapataam no pir ma iakan ra pakpakat nong i hinawas tano hinahaan harbasia tano tahut na hinhinawas uta Krais. Luk ga tar kaiken ra iruo pakpakat bakut taar ta Tiopilas (nes no ula nianga ta Luk). Ira Pinapalim ta ira Kaba Apostolo i hinawase dahat tano \bd hamhaburen tano lotu ma bia no lotu ga hanahaan hakakari hohe, mekaia Ierusalem uras Samaria ma ukarawa muk ta ira hauhawatina katon tano ula hanuo (Apostolo 1.8).\bd* Iakano no suruno ta iakan ra pakpakat. I hinawase dahat bia no lotu ga tahuat hohe menamur tano tuntunut hut ta Jisas. Ira Iudeia diet ira luena matanaiabar wara nurnur, io, ma no Halhaliana Tanuo ga puko suur ta diet (2.1-41). Iesen no tahut na hinhinawas pai wara gaie diet ira Iudeia sen mon. Taie. No Tanuo ga puko suur taar ta diet ira Samaria mah ing diet ga nurnur ta Krais wara hamhamines bia God na halon mah diet (8.14-17; 8.25). No Tanuo ga puko suur mah ta diet ing diet pai Iudeia ta dahin wara hamhamines bia ira tunotuno tano ula hanuo bakut diet tale bia diet na kap iakan ra harhalon ing bia diet na nurnur ta Krais (10.1–11.18). I hinawase mah dahat tano nilon ma ira pinapalim ta Pol nong ga harpir harbasia ma no tahut na hinhinawas taar ta diet ing diet pai Iudeia kanong ira Iudeia diet ga malok ise no tahut na hinhinawas. Io kaik, i tale dahat bia dahat na palai ta ari a linge ta kaike ra lotu ing Pol ga tule ira uno pakpakat tupas diet. Ma tiga mes na linge mah. Luk ga pakat iakan ra pir ing Pol ga kis tano hala na harpidanau aras Rom ta airuo tinahon. Pol ga hutet bia na tur ra harkurai ma i nanaas bia Luk ga wara hamhamines bia Pol pa ga gil tiga nironga. Ira tinirih ing ga haan tupas Pol ga hanuat kanong ira Iudeia diet ga lilik sakasaka ta Pol ma pataie bia tiga ulkukuha na Rom ga nes leh tiga nironga ta Pol. \c 1 \s1 God ga kap haut Jisas uram ra mawe. \p \v 1-2 Tiopilas: \p Tano nugu luena nianga iau ga pakpakat uta ira linge bakut ing Jisas ga gil ma ga hauhausur ine, tur leh mekarawa ing ga haburen no uno pinapalim, tuk taar tano bung God ga kap haut ie uram ra mawe. Menalua mon ta ing God gaam kap haut leh Jisas uram ra mawe, no Halhaliana Tanuo ga tar no dadas ta Jisas kaik gaam pir timaan tar diet ing gate gilamis leh wara uno apostolo. \v 3 Ma namur tano uno haraubaal na minaat ga hatutun tar ta diet um kaike bia gate lon huat balin. Ga hatutun huo ma ira uno haleng na mangana harapuasa. Ga harapuasa ta diet tuk taar bia aihat na sangahul na bung ga sakit. Ma narakoman ta iakano pakana bung ga iangianga utano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai tane God. \v 4 Ta nong tiga bung, ing ga iaiaan tika ma diet, ga pir diet hoken: “Waak muat haan laah me Ierusalem, iesen muat na kis kahe no hartabar nong nagu Sus gate kukubus taar utana. Ma iakano kaik muat ga hadade iau ma iau ga iangianga utana. \v 5 Iau te tange huo kanong Jon ga baptais ma ra taah, iesen a bar bung taar um kana ma muat na kap no baptais tano Halhaliana Tanuo.” \p \v 6 Io kaik, ing Jisas ma ira apostolo diet ga hanuat hurlungen, diet ga tiri ie bia, “Nora Watong, hohe, kaiken um nu hatut habalin no kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai tane God kai Israel?” \p \v 7 Io, Jisas ga tange ta diet hoken: “Pai numuat linge wara nunure ira pakana bung ing Mama gate puo tar kanong aie sen at i harkurai. \v 8 Iesen muat na hatur kawase ra dadas ing no Halhaliana Tanuo na bahung muat ma muat na hinawas ta ira tutun utagu haburen leh mekai Ierusalem ma ta ira kaba katon narako Iudeia ma Samaria ukarawa muk ta ira hauhawatine tano ula hanuo.” \v 9 Ma namur ta ing gate tange tar kaiken, God ga kap haut ie uram ra mawe ra matmataan ta diet ma ga barahit tiga bahuto, kaik diet pa gaam nes habalin um ie. \p \v 10 Ma bia diet ga walwalar at baak bia diet na nes Jisas ing ga hanhanhut uram ra mawe, io, kaik at mon airuo tunotuno dir ga sigam tar ra ponponiana sigasige dir ga me tur harue diet. \v 11 Io, dir ga tange ta diet hoken: “Kaba tunotuno me Galili, pai tahut bia muat tur taar kaiakai ma muat be nanaas hut taar uram ra mawe. Iakan at mon ra Jisas, nong God i te kap leh ie harie muat uram ra mawe, na hanuat balin hoing at mon muat te nas tar ie ing i hanut huo uram ra mawe.” \s1 Matias ga kap no mauho tane Iudas. \p \v 12 Io, diet ga tapukus balin uram Ierusalem mekaia tano uladih di la kilkilam ie bia uladih Olip. Ma no uladih ga tapaka haruat ma tiga kilomita meram tano pise na hala Ierusalem. \v 13 Ing diet ga hanuat, diet ga haan hut uram naliu tano subaan tano hala diet ga kiskis baak kaia. Ma diet kaiken ing diet ga kiskis kaia: Pita, Jon, Jemes, ma Andru; Pilip ma Tomaas, Batalomiu ma Matiu; Jemes no natine Alpias ma Iudas na natine Jemes, ma ne Saimon nong di ga kilam ie bia no Selot.\f + \fr 1.13 \ft Di ga kilam ie huo kanong i nanaas bia aie tikai ta diet ing diet git sipsip bia Israel na tur sen sukun Rom waing Rom pa na kure diet.\f* \v 14 Ma diet bakut diet git saasaring hait ma tiga lilik mon, tika ma ari hahin. Ma Maria no pawasine Jisas ma ira tasine mah kaik diet tika. \p \v 15 Ma ta kaike ra bar bung Pita ga tur nalamin ta diet ira kaba harahinsakaan narako ta Krais. (Ma no udiet winawas ga nanaas haruat ma tiga maar ma iruo sangahul.) \v 16 Ma ga tange, “Kaba tasigu ma hainigu, no nianga ta God nong di ga pakat ie pa ga tale bia na piel. I te hanuat tutun hoing no Halhaliana Tanuo ga huna hinawase Dawit menalua bia na hanuat tutun. Kaik Dawit gaam hinawas utane Iudas, nong ga lue diet ing diet ga palim kawase Jisas. \v 17 Ma aie ga tikai ta dahat ma ga mon tiga subaan tano udahat pinapalim.” \p \v 18 (Ma iakan ra tunotuno gate kul tiga katona pise ma ira kunkulaan ing ga kap tano uno magingin sakena. Ma ga puko pampoba kaia, no tingena gaam tabawes ma ira pokona balana bakut ga taluar suur. \v 19 Ira matanaiabar me Ierusalem diet ga ser iakan, io kaik, diet gaam kilam iakano katona pise ma ra udiet nianga bia ‘Akeldama’, no kukuraina bia ‘Pise na De.’) \p \v 20 Ma Pita ga tange balin bia, “Ga ngan hokaike kanong ira nianga di ga pakat tano Buk na Ninge i tange hoken: \q1 ‘Na kapkapaan no ngasiana; \q1 ma pataie ta nong na kis tana.’ \m I tange mah bia, \q1 ‘Tiga mes na banot leh no uno mauho.’ \m \v 21-22 Io, kaik, kaiken dahat supi bia da gilamis leh tikai wara hinhinawas tika ma dahat tano tuntunut hut balin tano Watong Jisas. Ma na tahut bia aie tikai at ta diet ing diet ga saksakate dahat ta ira pakana bung bakut ing no Watong Jisas ga hanahaan tika ma dahat, haburen ta ing Jon ga harharpir tano uno baptais tuk taar tano bung God ga kap haut Jisas harie dahat uram ra mawe.” \p \v 23 Io, diet ga kilam ra iruo tunotuno, ne Matias ma ne Iosep nong di ga kilam ie bia Barsabas (ma tiga mes na hinsana mah ne Iastus). \v 24-25 Namur diet ga sasaring hoken: “Nora Watong, augu iaat u nunure ira bala diet ira tunotuno bakut. Io kaik, tuko hamines ta het bia sige ta dir ken u te gilamis leh ie wara banbanot leh iakan ra mauho tano pinapalim na apostolo nong Iudas ga haan sukun ie wara hinahaan taar tano uno sakana subaan tus.” \v 26 Io, diet ga mamagu ma ra mangana haat hoing ra satu, ma no haat ga tuko hamines bia Matias. Io, diet ga was tikane um ie ma ira sangahul ma tikai na apostolo. \c 2 \s1 No Halhaliana Tanuo ga hansur tano bung na Pentikos. \p \v 1 Ing no bung na Pentikos ga hanuat ira ut na tinaram tano lotu kaia diet ga kis tika taar tiga katon. \v 2 Kaik at mon tiga kinakel hoing tiga dadas na punpuh na baiangin ga wawaang suur meram ra mawe ma gaam burung no tingena hala bakut ing diet ga kis taar kaia. \v 3 Io, diet ga nas ra linge hoing ira kalkalamena iaah, ma kaike ra linge ga haan harbasia taar ta diet gaam kis ta diet ira tunotuno tikatikai. \v 4 Diet bakut diet ga hung ma no Halhaliana Tanuo ma diet ga haburen nianga ma ra mes na nianga hoing at no Tanuo ga tar ra dadas ta diet bia diet na ianga me. \p \v 5 Ta iakano pakana bung a haleng na Iudeia ing diet git lalotu tupas God diet gate hanuat mekarawa ta ira subaan bakut tano ula hanuo ma diet gaam kiskis kaia Ierusalem. \v 6 Ing ira matanaiabar diet ga hadade iakan ra kinakel diet ga hanuat hurlungen. Ma diet ga nguanguo kanong tikatikai ta diet ga hadade no uno nianga tus ing iakano kabaan diet ga iangianga me. \v 7 Ma diet ga karup, diet gaam ngalabo kaik diet gaam tange bia, “Kaiken ra tunotuno diet iangianga, diet bakut mon me Galili, naka? \v 8 I ngan hohe tun at bia dahat tikatikai dahat hanhadade diet ma diet iangianga ma ira udahat nianga tus at? \v 9-11 Dahat me Partia, Midia, ma Ilam; ma dahat me Mesopotemia, Iudeia, ma Kapadosia, Pontas, Esia, Pirigia, Pampilia, Isip ma ira kaba katon Libia hutet Sairin; ma a wasire mah meras Rom, ira Iudeia ma diet ing diet gate laka tano lotu gar na Iudeia; ma ari ta dahat me Krit ma Arebia. Ma dahat hadade kilam ira udahat nianga tus ing dahat hadade diet ma diet iangianga uta ira dadas na pinapalim ta God!” \v 12 A kinarup ma ra nguanguo ga kis ta diet kaik diet gaam hartiritiri haan bia, “Asa no kukuraina iakan ra linge?” \v 13 Iesen ari balik ta ira matanaiabar diet ga hasakit ta diet ma diet ga tange bia, “Diet te mame ra haleng na dadas na taah kaike.” \s1 Pita ga harpir bia ira matanaiabar diet na lilik pukus waing God na halon diet. \p \v 14 Io kaik, Pita ga taman tut tika ma ira sangahul ma tikai na apostolo gaam ianga tamat wara haianga ira matanaiabar hoken: “Kaba hinturagu na Iudeia ma muat mah ing muat la kiskis kai Ierusalem, iau ni palas tar iakan ra linge ta muat ma muat na hadade timaan ira nugu nianga. \v 15 Ken ra tunotuno diet pai mom hoing muat lik. Taie. A liman ma ihat na pakana bung mon baak ra malaan kaiken! \v 16 Iesen iakan nong no tangesot Ioel ga hinawas utana ing God ga tange bia, \q1 \v 17 ‘Tano hauhawatine ta ira pakana bung iau ni gil hoken. \q1 Iau ni burange bus ira kaba matanaiabar bakut ma no Tanuagu. \q1 Ma ira numuat bulu na tunaan ma ira nat na hahi muat diet na ianga na tangesot, \q1 ira numuat kaba marawaan diet na nas ra ninaas na tanuo, \q1 ma ira numuat kaba patuana diet na bariane ra barbarien. \q1 \v 18 Ma iau ni burange bus mah ira nugu tultulai, hahin, ma tunaan, \q1 ma no Tanuagu ta iakano pakana bung, \q1 ma diet na ianga na tangesot. \q1 \v 19 Iau ni hamines ra linge na ngalabo aram ra ula mawe, \q1 ma ra kaba hakilang kai napu ra ula hanuo hoken: \q1 na mon de, a iaah, ma ra tamat na mis mah. \q1 \v 20 No kasakes na kankado ma no teka na daraan hoira de \q1 nalua bia no tamat na bung sakit gar tano Watong na hanuat ma ra but na minarine. \q1 \v 21 Ma diet bakut ing diet na tau iau no Watong bia ni halon diet, iau ni gil haruatne.’ \p \v 22 “Muat ra kaba matanaiabar na Israel, muat hadade timaan ken ra nianga. Iakan ra Jisas meram Nasaret, God ga hatutun tar ie ta muat bia aie sige. Ma ga hatutun huo ta ira gingilaan na kinarup ma ira dadas na hakilang ing ga gil narakoman tano nilon tane Jisas nalamin ta muat. Ma muat palai taar ta kaiken. \v 23 Iesen di ga tar se Jisas ta muat kanong God gate pingit tar huo ma gate nunure tar bia na ngan hokaike. Ma muat tika ma ira sakana tunotuno muat ga bu bing ie ing muat ga tut tar ie ra ula kabai \v 24 Iesen God ga hatut habalin ie sukun ra minaat. Io kaik, ga halangalanga isei tano ngunngutaan na minaat kanong ga taie tun at ta dadas tano minaat bia na palim kawase tar ie. \v 25 Ma Dawit ga hamines bia iakan i tutun ing ga hinawas utana hoken: \q1 ‘Iau ga nas haitne no Watong tika ma iau. \q1 Ma taie ta purpuruan na haruat bia na rupuk iau kanong no Watong i tur harue tar iau. \q1 \v 26 Io kaik, iau laro ma iau ianga ma ra gungunuama. \q1 Ma no palatamaigu at mah na kis na balaraan taar tano uno kinkinis namur, \q1 \v 27 kanong pa nu waak se tar iau tano hanuo na minaat. \q1 Pa nu bale leh no num Halhaliana bia na mapus. \q1 \v 28 U te hapalaine iau ta ira ngaas na nilon, \q1 ma nu manga haguama iau kanong nu kis tika ma iau.’ \p \v 29 “Kaba tasigu, i tale iau bia ni hinawase muat utano hintubu dahat Dawit kanong dahat palai utana. Ga maat, di gaam hatur ie, ma no uno midi iakana tuk katin. \v 30 Iesen aie ga tiga tangesot ma ga nunure tar bia God gate kukubus tar mei ma ra sinsalim hoken. God ga kukubus taar tane Dawit no tamat na lualua na gil harkurai bia na bul tiga bulumur tana tano uno tamat na kinkinis na gil harkurai. \v 31 Io kaik, Dawit ga palai bia asa na hanuat namur gaam hinawas tano tuntunut hut balin tano Mesaia hoken. Ga tange bia God pa na waak se tar ie tano hanuo na minaat ma bia no palatamaine mah pa na mapus. \v 32 Iakan ra Jisas at mon nong God ga hatut habalin ie ma mehet bakut mehet ga nes iakan ra linge kaik mehet gi hinawas utana bia i tutun. \v 33 Ma God i te hatamat tar ie tano tamat na kinkinis tano kata na limane God ma i te tar no Halhaliana Tanuo tana haruat ma no uno kunubus. Io kaik, Jisas i te burange bus diet ma kaiken muat nesnes ma muat hanhadade. \v 34-35 Ma i palai bia pai Dawit nong ga hanut uram ra mawe iesen aie at ga tange bia, \q1 ‘No Watong ga tange ta nagu Watong: \q1 “Kis kai tano tamat na kinkinis tano kata na limagu, \q1 tuk iau ni bul hasur ira num hiruo menapu ta ira lapara kakim!” ’ \p \v 36 “Io kaik, i bilai bia muat ira kaba Israel, muat na palai at bia God i te hakisi iakan at ra Jisas nong muat ga tut tar ie tano ula kabai bia na Watong ma Mesaia mah.” \p \v 37 Ing ira matanaiabar diet ga hadade huo, ga kata tus ira bala diet kaik diet gaam tange ta Pita ma ira mes na apostolo hoken: “Kaba tasi het, asa ing mehet na gil?” \p \v 38-39 Pita ga balu diet hoken: “Muat bakut tikatikai muat na lilik pukus ma muat na kap baptais tano hinsane Jisas Krais bia God naga lik luban se ira numuat magingin sakena. Ma muat na hatur kawase leh no hartabar na Halhaliana Tanuo kanong God ga gil no kunubus wara gaie muat ma ira nati muat ma wara gaie diet mah ing diet tapaka. Iakan ra kunubus i gawane diet bakut ing God na tau hawaat diet wara uno.” \p \v 40 Ma ga tibe hakatom diet ma ra haleng mes na nianga ma ga walar bia na halamlam diet gaam tange hoken: “Muat bale God bia na halon muat sukun no harpidanau nong na haan tupas kaiken ra sakana matanaiabar.” \v 41 Io, diet ing diet ga kap usurane ira uno nianga diet ga kap baptais ma ta iakano bung aitul na arip diet ing diet ga laka harahut iakano ton gar ta Krais. \s1 Ira ut na nurnuruan diet ga tikai mon. \p \v 42 Diet ga balaan bia diet na taram ira hauhausur ta ira apostolo ma bia diet na kis hulungai wara tar harharahut hargilaas, diet gaam balaan mah utano magingin na pidik beret ma wara sinasaring. \v 43 Ma ira apostolo diet ga pakile ra haleng na gingilaan na kinarup ma ra dadas na hakilang ma ira matanaiabar bakut diet ga kis ma ra tamat na urur ta God. \v 44 Diet bakut ing diet gate nurnur, diet ga kiskis tika, ma diet ga tartar hargilasane ira udiet minsik. \v 45 Ma diet ga suhsuhurane ira udiet inton ma ira udiet minsik ma diet ga tartar ira kinewa ta diet ing diet ga mon sunupi. \v 46 Ta ira kaba bungbung diet ga harsasokane wara hinanuat hurlungen tano tamat na hala na lotu, ma diet ga tiga lilik mon. Ma diet ga tibik beret tika narako ta ira ngasia diet ma diet ga iaiaan tika ma ra gungunuama ma ra matien na bala. \v 47 Ma diet ga pirpirlat God ma diet ga langlagirane ira sinisip ta ira mes na matanaiabar bakut ukaia ho diet. Ma ira kaba bungbung diet ing no Watong ga halhalon diet, ga lamlamus halaka tar diet ta ira kaba ut na nurnuruan. \c 3 \s1 Pita ga halangalanga no pengpeng tano hinsa Jisas. \p \v 1 Tiga bung Pita ma Jon dir ga haan uram ra tamat na hala na lotu ra itul ra matarahien ma audiet pakana bung na sinasaring iakano. \v 2 Ma di ga kap hawaat tiga tunotuno di ga kahai ma ra pengpeng ie ukaia tano matanangas huat di git kilkilam ie bia Melmel. Ira harharbung di git bulbul ie kaia bia na sasaring marmaris wara gaiena kinewa ta ira matanaiabar diet git hanahaan uram tano tamat na hala na lotu. \v 3 Ma ing ga nas Pita ma ne Jon ma dir ga hanan laka, ga saring dir wara gaiena kinewa. \v 4 Io, Pita ma Jon dir ga nes dit ie ma Pita ga tange, “Nes mir!” \v 5 Io, ga tadange dir kanong ga lik bia dir na tabar ie ta linge. \p \v 6 Iesen Pita ga tange tana, “Pataie ta kinewa tagu, iesen no linge iau hatur kawasei, iakan iau ni tabar ugu mei. Tano hinsane Jisas Krais me Nasaret iau tange taam, Haan!” \v 7 Io, Pita ga palim no kata na limana ma ga harahut ie wara tuntunur. Kaik at mon ira kakena no tunotuno ma ira harpasun na kakena ga tahut. \v 8 Io, ga karwas tutur gaam haburen hinahaan tubena. Io, ga sakate halaka dir uram tano tamat na hala na lotu, ma kana ga karkarwas haan ma ga pirpirlat God. \v 9 Ira matanaiabar diet ga nas ie ma ga hananhaan ma ga pirpirlat hani God. \v 10 Ma ing diet ga nas kilam ie bia aie mon no pengpeng nong git kiskis tano melmel na matanangas huat tano tamat na hala na lotu, io, diet ga manga karup ma diet gaam panganga taar mon um ta iakan ra linge gate hanuat taar tana. \s1 Pita ga harpir bia Jisas ga halangalanga no pengpeng. \p \v 11 Ing no tunotuno ga palim dit taar at baak Pita ma ne Jon, ira matanaiabar bakut diet ga karup ma diet ga karos dal ukaia tano maliah di ga kilam ie bia no maliah tane Solomon. \v 12 Ing Pita ga nas huo ga tange ta ira matanaiabar hoken: “Kaba tunotuno me Israel, hohe bia muat karup ta iakan ra linge ma muat gi ngokngok ta mir hokaike? Hohe, muat lik bia a mon dadas ta mir bia mir bilai harsakit kaik mir petlaar wara hathatut iakan ra tunotuno gi haan? Taie! \v 13 No God tane Abraham, Aisak ma Iakop, no God ta ira kaba hintubu dahat, i te hamar no uno tultulai Jisas. Ma Pailat gate lik bia na halangalanga ise um ie iesen muat ga tar sei bia da bu bing ie ma muat ga harus isei ra matmataan tane Pailat. \v 14 Muat ga harus ise no Takodasuana, no Halhaliana, ma muat ga sasaring bia Pailat na hasur ise tiga ut na harubu bingibing taar ta muat. \v 15 Muat ga bu bing no Burena no Nilon iesen God ga hatut habalin ie sukun ra minaat. Mehet ga nas iakan kaik mehet gi hinawas bia a tutun na lingei. \v 16 Tano nurnuruan tane Jisas iakan ra tunotuno i te kap ra dadas, iakan at mon ra tunotuno nong muat nasnas ie ma muat nunure tar ie. Ta ra dadas tano hinsane Jisas ma no nurnuruan nong i tahuat tana, iakanong i te halangalanga timaan bakut ie hokaike muat nes tar ie huo. \p \v 17 “Io, kaba tasigu, iau nunure tar bia ing muat ga gil hokaike tane Jisas muat pa ga palai bia muat ga gilgil ra sa, ma ira numuat lualua mah huo. \v 18 Iesen God ga tange hanalua ta ira inga diet ira tangesot bia no uno Mesaia na kilingane ra ngunngutaan. Ma God i te hatutun um iakan hokaike. \v 19-20 Io, muat lilik pukus ma muat tahurus taar ta God waing God na suge se ira numuat magingin sakena. Io, muat gil huo waing ira pakana bung na harasinangeh naga hanuat meram hono Watong ma bia na tule mah Jisas, aie no uno Mesaia nong God gate gilamis tar ie wara gaie muat. \v 21 Na kis taar at baak aram ra mawe tuk tano pakana bung bia God na hasigarine hadadas habaling ira linge bakut hoing God ga tange tar huo nalua sakit ta ira inga diet ira uno halhaliana tangesot. \v 22 Ma Moses ga hinawas uta iakan ing ga tange hoken: \it ‘No Watong no numuat God na hatut numuat tiga tangesot hoken iau mekaia nalamin tano numuat huntunaan. Muat na taram bakut ira uno nianga ing na tange ta muat.\it* \v 23 \it Bia sige tikai pa na taram ie, io, da hasisingen isei harie ira uno matanaiabar ma da bu bing ie.’ \it* \p \v 24 “Hokaiken ira kaba tangesot bakut, Samuel no luena ma diet ing diet ga mur ie, diet bakut ing diet ga ianga, diet ga hinhinawas ta ira linge ing na hanuat ta kaiken ra pakana bung. \v 25 Io, God ga tar ira uno nianga ta ira uno tangesot, ma muat te tinane leh kaike ira udiet nianga ma no kunubus mah nong God ga gil ie tika ma ira huntubu muat ing bia ga tange tane Abraham hoken: \it ‘Iau ni idane no num bulumur kaik ira huntunaan bakut tano ula hanuo diet na daan tana.’\it* \v 26 Io, ing God ga hatut no uno tultulai ga huna tule baak ie ukai ho muat bia na me idane muat hoken. Na hurusane muat tikatikai sukun ira numuat sakana magingin.” \c 4 \s1 Pita ma Jon dir ga tur ra matmataan ta ira kaunsil. \p \v 1 Ing Pita ma ne Jon dir ga iangianga ta ira matanaiabar, ira ut na pakila lotu ma no lualua ta ira umri tano tamat na hala na lotu ma ira Sadiusi diet ga hanuat ukaia ho dir. \v 2 Diet ga ngalngaluan kanong warah ira iruo apostolo dir ga hauhausur ira tunotuno bakut utano tuntunut hut balin tane Jisas sukun ra minaat, bia i te hatutun tar bia ira minaat mah diet na tut hut balin. \v 3 Io, diet ga palim kawase dir, diet gaam banus bat dir tano hala na harpidanau tuk taar tano mes na bung kanong gate matarahien bungbung tuai um. \v 4 Sen bia a haleng ta ira tunotuno ing diet ga hadade no hinhinawas diet ga nurnur, kaik no winawas ta diet ga nanaas haruat ma ra liman na arip. \p \v 5 Tano bung namur ira lualua gar na Iudeia, ira tamat ta ira huntunaan, ma ira tena harausur ta ira harkurai tane Moses diet ga hanuat hurlungen kaia Ierusalem. \v 6 Diet ga hanuat hurlungen ma ne Anas, no tamat ta ira ut na pakila lotu, tika ma ne Kepas, Jon, Aleksanda, ma ira hinsakana no tamat ta ira ut na pakila lotu. \v 7 Ma diet ga hartula uta Pita ma Jon. Io, di ga me hatur dir nalamin ta diet ma diet ga tiri dir hoken: “Ma ra mangana dadas sa bia tano hinsa sige kaik mur pakile iakan ra linge mei?” \p \v 8 Ma Pita ga hung taar ma no Halhaliana Tanuo kaik gaam tange ta diet hoken: “Muat ira lualua ma muat ira tamat ta ira huntunaan, muat hadade! \v 9-10 Bia ing muat tirtiri mur mir utano harharahut nong i hanuat taar ta tiga pengpeng ma bia i te langalanga hohe, io, i tahut bia muat bakut ma ira kaba matanaiabar na Israel muat na nunure kan. Iakan ra tunotuno i tur taar ra matmataan ta muat i te langalanga ma no dadas tano hinsa Jisas Krais me Nasaret nong muat ga tut tar ie tano kabai. Iesen God ga hatut habalin ie sukun ra minaat. \v 11 Iakan ra Jisas, aie nong ira nianga gar ta God di ga pakat i tange utana hoken: \q1 ‘No haat nong muat ira ut na pakila hala muat ga malok sei, \q1 aie balik um no dadas na burena tano hala bakut.’ \m \v 12 No harhalon i tahuat sen mon tana kanong taie mah um ta tiga nong tano ula hanuo bakut bia God i te tar ie ta dahat bia aie nong na halon dahat.” \p \v 13 Ing diet ga nas bia Pita ma Jon dir pa ga ianga ma ra bunurut ma ing diet ga palai bia dir pa ga haan ra harausur ma bia a tunotuno bia mon dir, diet ga karup ma diet ga nes kilam bia dir git saksakate Jisas. \v 14 Iesen diet ga lilik puo taar bia diet na tange hohe kanong no tunotuno nong gate langalanga, diet ga nes ie bia ga tur tika taar ma dir. \v 15 Io kaik, diet gaam tule hasur dal mekaia tano udiet kis hulungai ira kaunsil ma diet gaam iangianga tika. \v 16 Diet ga tiri bia, “Dahat na bihane kaiken ra iruo tunotuno? Ira matanaiabar bakut akai Ierusalem diet nunure tar bia dir te pakile tiga dadas na gingilaan na kinarup ma pai tale dahat bia dahat na hus iakan ra linge. \v 17 Iesen dahat na tibe hakatom dir bia dir pa na haianga habalin tikai ma iakan ra hinsang waing iakan ra linge pa na haan hakakari.” \p \v 18 Io, diet ga tatau halaka habalin dir ma diet ga tigal dir bia waak balin um dir ra hinhinawas bia hauhausur tano hinsa Jisas. \v 19 Iesen Pita ma Jon dir ga balu diet hoken: “Muat kure baak bia i takodas tara ninaas ta God bia mir na taram muat ma waak God. \v 20 Mir tange huo kanong pai tale mir bia mir na sangeh wara hinhinawas uta ira linge mir gate nes ma mir gate hadade.” \p \v 21-22 Namur, bia diet ga mang habalin tar dir, diet ga waak se tar um dir. Diet ga nas bia na dadas wara hapidanau dir, warah, ira matanaiabar bakut diet ga pirpirlat God utano linge ga hanuat kanong no tunotuno nong ga langalanga tano dadas na gingilaan na kinarup gate sakit ra ihat na sangahul ira uno tinahon. \s1 Ira ut na nurnuruan diet ga saring no Watong bia na habalaraan diet. \p \v 23 Ing di gate waak se tar um Pita ma Jon, dir ga haan tapukus balin taar ta ira hintura dir, dir gaam hinawase diet ta ira nianga ing ira tamat ta ira ut na pakila lotu ma ira tamat ta ira huntunaan diet gate tange tar ta dir. \v 24 Ing ira hintura dir diet ga hadade huo diet ga sasaring tika ma tiga lilik sen mon uram ho God hoken: “Tamat na Watong, u ga hakisi no mawe, no ula hanuo ma no tes ma ira kaba linge bakut narako ta dal. \v 25 Tano num Halhaliana Tanuo u ga tange mekaia tano hana no hintubu mehet Dawit no num tultulai hoken: \q1 ‘Hohe bia ira huntunaan ing diet pai Iudeia diet tut na kamahar? \q1 Hohe bia ira matanaiabar diet te harpingit? \q1 Diet pai haruat ma tiga linge. \q1 \v 26 Ira kaba tamat na ut na harkurai tano ula hanuo diet tagure at diet, \q1 ma ira kaba lualua diet hanuat hurlungen \q1 wara gilgil hagahe no Watong ma no uno Mesaia mah.’ \m \v 27 Ma a tutun bia Herot ma ne Pontias Pailat dir ga hanuat hurlungen kai ta iakan ra pise na hala tika ma diet ing diet pai Iudeia ma ira matanaiabar na Iudeia mah. Ma diet ga harpingit tika wara gilgil hagahe no num halhaliana tultulai Jisas nong u ga bul ie bia no num Mesaia. \v 28 Diet ga hanuat hurlungen wara pakpakile asa ing no num dadas ma no num lilik gate kure hanalue tar bia na ngan huo. \v 29 Ma kaiken, Watong, hadade um ira udiet kaba harmang ma nu tar ra dadas ta mehet ira num tultulai waing mehet na haruat wara hinhinawas ta ira num nianga ma ra balaraan. \v 30 Hapuasne no num dadas wara halangalanga ira ina minaset. Ma nu pakile ra dadas na hakilang ma ra gingilaan na kinarup tano hinsana no num halhaliana tultulai Jisas.” \p \v 31 Io, bia diet ga sasaring taar, no hala diet ga kis hurlungen taar tana ga gunagune. Ma diet bakut diet ga hung ma no Halhaliana Tanuo ma diet ga hinhinawas ta ira nianga ta God ma ra balaraan. \s1 A bilai na kinkinis ta ira ut na nurnuruan. \p \v 32 Io, diet bakut ira ut na nurnuruan, ga tikai sen mon ira udiet lilik ma ira udiet sinisip. Ma taie tiga nong ta diet ga tange bia ira uno minsik auno sen at. Iesen diet ga hartabar hargilaas ma ira udiet linge bakut. \v 33 Ma ira apostolo diet ga manga dadas ma no udiet hinhinawas. Diet ga hinhinawas bia a tutun no tuntunut hut tano Watong Jisas. Ma a tamat na harmarsai ga haan tupas diet bakut. \v 34-35 Taie tiga nong ta diet pa ga supi ta tiga linge kanong ari ta diet ing udiet mon pise ma ra hala, diet ga suhsuhurane kaike ma ira kunkulaan diet ga tartar ta ira apostolo. Ma diet ira apostolo diet ga palau harbasiane ira matanaiabar tikatikai me, haruat ta ira sunupi gar tikai. \p \v 36 Ma ga mon tiga tunotuno, no hinsana Iosep, aie tano huntunaan tane Lewi meras Saipras. Ma ira apostolo diet ga kilam ie bia ne Banabas, a kukuraina bia no Ut na Harharagat. \v 37 Ga suhurane uno tiga katona pise ma ga tar ira kinewa ta ira apostolo. \c 5 \s1 Ananias ma Sapira dir ga harabota ra matmataan tane God. \p \v 1 Iesen tiga tunotuno a hinsana ne Ananias, tika ma no uno hahin Sapira, dir ga suhurane mah audir tiga katona pise. \v 2 Ma tano udir suan lilik tika, Ananias ga palim dit tar at ari kinewa wara uno iaat ma ga kap ing ga kis taar ma ga tar ta ira apostolo. \p \v 3 Sen bia Pita ga tange tana, “Ananias, hohe bia u bale leh Sataan bia na kure ugu wara hamhabato no Halhaliana Tanuo ing u palim dit leh ari tano kunkulaan tano pise wara num at? \v 4 Ga num at no katona pise ing pau ga suhurane baak ie. Ma bia namur ta ing u gate suhurane tar ie, ira kinewa a num at mah. Asa i gil ugu bia nu lik leh wara gilgil iakan ra mangana tintalen? Pau harabota ra matmataan ta ira tunotuno. Taie. U te harabota ra matmataan tane God.” \p \v 5 Ing at mon Ananias ga hadade tar kaiken, ga puko ma ga maat. Ma a tamat na bunurut sakit ga kap diet ing diet ga ser iakan. \v 6 Ma ira marawaan diet ga hanuat ma diet ga me pulus no palatamaine ma diet ga kap leh ie diet gaam a bus ie. \p \v 7 Namur dahin no uno hahin ga me haan laka ma pa ga nunure bia asa gate hanuat taar. \v 8 Io, Pita ga tiri ie bia, “Hinawase iau, kaiken bakut ira kinewa ing mur ma no num tunaan, mur kap tano pise?” \p Ma no hahin ga haut ma ga tange, “Kaike at mon ira kinewa bakut.” \p \v 9 Pita ga tange tana, “Hobibih bia mur ianga tika wara walwalar no Tanuo tano Watong? Nanaas baak! Ira tunotuno ing diet bus no num tunaan, diet tuai kenas ra matanangas ma diet na kap leh mah ugu.” \v 10 Kaik at mon no hahin ga puko taar ta ira kakine Pita ma ga maat. Io, ira marawaan diet ga laka ma ing diet ga nes ie bia gate maat, diet ga kap leh mah ie ma diet ga bus ie harue no uno tunaan. \v 11 Ma a tamat na bunurut sakit ga kap diet ira matanaiabar na lotu ma diet bakut ing diet ga ser kaiken ra linge. \s1 Ira apostolo diet ga halangalanga ira ina minaset. \p \v 12 Ira apostolo diet ga gil ra haleng na dadas na hakilang ma ra gingilaan na kinarup nalamin ta ira matanaiabar. Ma ira ut na nurnuruan bakut diet git hanhanuat hurlungen ma tiga lilik aram ra maliah ta Solomon. \v 13 Ma taie tiga nong ta ira tabuna nurnuruan pa ga balaraan bia na laka tika ma diet. Iesen ira matanaiabar balik diet ga manga ru diet. \v 14 Sen bia haleng sakit balik ira tunaan ma ira hahin diet ga nurnur tano Watong diet gaam laka harahut iakano kaba ut na nurnuruan. \v 15 Io kaik, ira matanaiabar diet ga kap hawaat ira ina minaset uram ta ira gagena ngaas diet gaam a hainoh diet ta ira suhu diet ma ira kube diet waing no kasakes na se tar no tanua Pita ta diet ing Pita ga hanahaan sakit. \v 16 Ma ra tamat na matanaiabar mekaia ta ira taman hutaten Ierusalem diet ga hanuat hurlungen ma diet ga kap hawaat ira udiet ina minaset ma diet ing a sakana tanuo ga sasoha ta diet, ma diet bakut diet ga langalanga. \s1 Ira apostolo diet pa ga sangeh wara hinarpir nalamin ta ira hinelar. \p \v 17 Io, no tamat ta ira ut na pakila lotu ma ira hinturana, a Sadiusi diet, diet ga hung ma ra bala ngungut taar ta ira apostolo uta ira udiet bilai na pinapalim. \v 18 Diet ga palim kawase ira apostolo ma diet ga halaka diet aram ra hala na harpidanau. \v 19 Iesen ra bung um tiga angelo tano Watong ga papos no matanangas tano hala na harpidanau ma ga lamus hasur ira apostolo mekaia. \v 20 Ma ga tange ta diet hoken: “Muat haan, muat naga tur aram tano tamat na hala na lotu ma muat na hinawase ira matanaiabar ta ira linge bakut uta iakan ra sigar nilon.” \p \v 21 Ing no laar ga daras ie diet ga haan laka tano tamat na hala na lotu ma diet ga hatahun wara hauhausur ira matanaiabar. Diet ga pakile haruatne ira nianga tano angelo gar tano Watong. \p Ma ing no tamat ta ira ut na pakila lotu ga hanuat tika ma ira hinturana diet ga tau hulungan ira kaunsil, diet ira tamat ta ira huntunaan gar na Iudeia. Io, diet ga tula sa nianga uras tano hala na harpidanau bia da lamus ira apostolo ukaia ho diet. \v 22-23 Iesen ira umri diet pa ga nes leh tiga apostolo aram tano hala na harpidanau ing diet ga hanuat kaia. Io, diet ga tapukus ma diet ga hinawas, “Ing het hanuat aram ra hala na harpidanau, het nes ie bia i tabanus dikdikit taar ma ira ut na harbalaurai kaia kana iaat diet tur taar ta ira matanangas. Iesen ing het papos, het pai nes leh tikai aram narako.” \v 24 Ing ira tamat na ut na pakila lotu ma no lualua ta ira umri tano tamat na hala na lotu diet ga hadade huo, diet ga nguanguo bia asa balik um na hanuat namur kaiken iakan i te hanuat. \p \v 25 Io, tiga tunotuno ga hanuat ma ga tange, “Muat hadade baak! Ira tunotuno ing muat bul diet aram ra hala na harpidanau diet um kenam ra tamat na hala na lotu kana diet hauhausur ira matanaiabar.” \v 26 Ing diet ga hadade huo no lualua ma ira uno umri diet ga haan laah uram ta ira apostolo ma diet gaam a lam leh diet. Diet pa ga helar ta ira apostolo kanong warah diet ga burte ira matanaiabar bia diet kabi gulum diet. \p \v 27 Diet ga lam halaka ira apostolo ma diet ga hatur diet ra matmataan ta ira kaunsil bia no tamat ta ira ut na pakila lotu na tiri murmur diet. \v 28 Io, ga tange ta diet, “Mehet tar ra dadas na hartigal ta muat bia waak muat hauhausur ta iakan ra hinsang. Iesen muat te hinawas hurbit ta ira matahu katon bakut kai Ierusalem ma ira numuat harausur ma muat sip bia da tung mehet utano minaat ta iakan ra tunotuno.” \p \v 29 Io, Pita ma ira mes na apostolo diet ga babalu hoken: “Mehet na taram at God, ma taie bia ra tunotuno. \v 30 No God ta ira hintubu dahat ga hatut Jisas sukun ra minaat, nong muat ga bu bing ie ing muat ga hatabai ie aram ra kabai. \v 31 Aie at nong God ga hatamat ie, gaam hakisi ie tano tamat na kinkinis tano kata na limana bia na Lualua ma na ut na Harhalon. Ma ga gil huo tana bia naga papos no ngaas na lilik pukus ta dahat ira Iudeia ma bia naga lik luban se ira udahat magingin sakena. \v 32 Mehet hinhinawas bia a tutun kaiken ra linge. Ma no Halhaliana Tanuo i hinhinawas mah huo. Ma aie nong God i te tar ie ta diet ing diet taram ie.” \p \v 33 Ma bia diet ga hadade kaiken ga mis ira bala diet ma diet ga sip bia diet na bu bing ira apostolo. \v 34 Sen bia ga mon tiga Parisi, hinsana ne Gamaliel, tiga tena harausur ta ira harkurai tane Moses, ma ira matanaiabar diet ga manga urur tana. Ga taman tut aram ta ira matmataan ta ira kaunsil gaam tange hadadas bia da lamus hasur baak ira apostolo uras nataman. \v 35 Io, ga tange ta ira kaunsil hoken: “Kaba tunaan me Israel, muat na harbalaurai timaan ta ira linge muat wara gilgil ta kaiken ra tunotuno. \v 36 Muat lik leh Tiudas. A bar tinahon nalua ga hanuat ma ga hinhinawas haan bia aie tiga lualua. Aihat na maar dak ira tunotuno diet ga murmur ie. Iesen di ga bu bing ie ma diet ing diet ga murmur ie diet ga hilau harbasia ma no uno pinapalim ga linge bia. \v 37 Io, namur tana, Iudas me Galili ga tur huat tano pakana bung ing di ga waswas ira matanaiabar. Ma ga halawen leh tiga kaba matanaiabar wara murmur ie bia diet naga kap se diet me Rom ing diet kure dahat. Aie mah ga hiruo ma diet ing diet ga murmur ie diet ga hilau harbasia mah. \v 38 Io kaik, uta iakan ra purpuruan kaiken, iau pir muat bia waak muat gil ta linge ta diet. Muat waak se tar diet. Bia iakan ra mangana lilik bia iakan ra pinapalim i tahuat ta ira tunotuno mon, io, na pataam. \v 39 Iesen bia ing i hanuat meram ta God, muat pai tale bia muat na tigal diet. Iesen na hanuat palai ta muat bia muat harharubu ma ne God.” \p \v 40 Io, diet ga mur ira nianga ta Gamaliel. Diet ga tatau halaka ira apostolo, diet gaam tange bia da hadangat diet. Io, diet ga tar ra dadas na nianga bia diet pa na iangianga baling tano hinsa Jisas ma diet ga bale se diet bia diet na langalanga. \p \v 41 Ira apostolo diet ga haan talur ira kaunsil tika ma ra gungunuama kanong warah bia God gate nas kilam diet bia diet haruat wara kahkahe ra hirhir wara gaie Jisas. \v 42 Ma ta ira kaba bungbung aram ra tamat na hala na lotu ma aram ra udiet hala, diet pa gale mut wara hauhausur ma wara harharpir tano tahut na hinhinawas bia Jisas aie no Mesaia. \c 6 \s1 Di ga gilamis a liman ma iruo wara harharahut. \p \v 1 Ta iakano pakana bung no winawas ta ira ut na tinaram tano lotu ga tamtamat hanahaan. Ma ari ta diet, diet ira Iudeia tano nianga Grik. Diet ga ngurungur taar ta ira gunan kis me Iudeia kanong di ga palpalau sakit ira udiet makosa ma ira pinlawe diet ta ira harharbung. \v 2 Io, ira sangahul ma iruo na apostolo diet ga tau hurlungen ira kaba ut na tinaram tano lotu bakut ma diet ga tange, “Pai tahut bia mehet na waak se no hinarpir ma no tahut na hinhinawas tane God bia mehet na nanget mon ma ira pinlawe muat. \v 3 Kaba tasi het, muat gilamis ta liman ma iruo na tunaan nalamin ta muat ing muat nunure bia diet hung ma no Halhaliana Tanuo ma ra mintota. Ma mehet na bul diet wara harbalaurai ta iakan ra linge. \v 4 Iesen mehet at, mehet na harbalaan wara sinasaring ma wara hinhinawas tano nianga tane God.” \p \v 5 Io, ira kaba ut na tinaram tano lotu bakut diet ga kanakana ma diet ga haut ta iakan ra nianga. Io, diet ga kilam ne Stiwen, tiga tunaan nong ga hung ma no nurnuruan ma no Halhaliana Tanuo. Diet ga kilam mah ne Pilip, Porokoras, Naikena, Timon, Parmenas, ma ne Nikolas me Entiok, nong gate laka tano lotu gar na Iudeia. \v 6 Io, diet ga hapuasne kaiken ra liman ma iruo na tunaan ta ira apostolo. Ma ira apostolo diet ga sasaring, diet gaam bul ira lima diet ta kaike ra liman ma iruo. \p \v 7 Io, no nianga um ta God ga hanahaan harbasia. Ma no winawas ta ira ut na tinaram tano lotu aram Ierusalem ga manga tamtamat ma ra haleng ira ut na pakila lotu tano lotu gar na Iudeia diet ga kap usurane no tahut na hinhinawas. \s1 Ari diet ga tung Stiwen ra matmataan ta ira kaunsil. \p \v 8 Ma Stiwen, aie tiga tunaan nong ga hung ma no harmarsai ta God ma ra dadas mah. Ma ga gil ira dadas na hakilang ma ra gingilaan na kinarup nalamin ta ira matanaiabar. \v 9 Iesen ari tunotuno diet ga sukuane ie. Ma diet meres tiga hala na lotu gar na Iudeia. Ma di ga kilkilam ie bia no hala na lotu udiet ing di te halangalanga ise diet ta ra kinkinis na tultulai. Ma a Iudeia diet me Sairin ma Aleksandaria, ma ta ira hanuo Silisia ma Esia mah. Ma diet ga tur leh wara hargau ma Stiwen. \v 10 Iesen diet pa ga tale bia diet na balu ira uno nianga na mintot ma no Tanuo nong ga iangianga mei. \v 11 Io, diet ga hagut kumaan rari tunotuno bia diet na tange hoken: “Mehet ga hadade ga tange hagahe Moses ma ne God.” \p \v 12 Io, iakan ra mangana nianga ga hatut ira bala diet ira matanaiabar ma ira tamat ta ira huntunaan ma ira tena harausur ta ira harkurai tane Moses. Diet ga palim kawase ne Stiwen ma diet ga sal tar ie ukaia ta ira kaunsil. \v 13 Io, diet ga lam halaka ari tunaan wara hinarabota taar tana. Kaiken ra tunaan, diet ga tange, “Mehet la hanhadade iakan ra tunotuno ma hatikai i la tangtange hagahe iakan ra halhaliana hala na lotu tamat ma ira harkurai tane Moses mah. \v 14 Ma ira uno nianga ken ing mehet ga hadade. Ga tange bia Jisas nong me Nasaret na dure hasur iakan ra hala na lotu tamat ma na kuas ira magingin ing Moses gate hausur dahat ine nalua.” \p \v 15 Io, ira kaunsil bakut kaia, diet ga mate dit ne Stiwen ma diet ga nes no matmataan tana ga ngan hoing ra matmataan gar tiga angelo. \c 7 \s1 Stiwen ga bor ira Iudeia kanong diet ga ngan hoing ira hintubu diet ing diet ga patnau ta God. \p \v 1 Io, no tamat ta ira ut na pakila lotu ga tiri Stiwen, “A tutun kaiken diet tangtange utaam?” \p \v 2 Stiwen ga babalu hoken: “Kaba tasigu ma muat ira nongtamat, muat hadade iau! Menalua ta ing no hintubu dahat, ne Abraham, ga haan wara kinkinis aram Haran, no God na minamar ga hanuat taar tana arau Mesopotemia ma ga tange tana hoken: \v 3 \it ‘Nu haan talur ira hinsakaam ma no num taman ma nu haan uras tano hanuo nong iau ni hamines ie taam.’\it* \p \v 4 “Io, ga haan sukun no hanuo gar na Kaldia ma ga haan wara kinkinis aram Haran. Ma namur ta ing no susi Abraham gate maat, God ga hamaren ie mekaia Haran ukai ta iakan ra hanuo muat kis taar um tana. \v 5 God pa ga tar tiga katon kaiakai tana bia na uno tus. Taie mah bia tiga katona dahin tus. Iesen God ga hasasalim bia na \it tar iakan ra hanuo tana bia na tinane leh ie, aie tika ma ira uno bulumur\it*, sukmaal bia ga taie ta natine Abraham ta iakano ra pakana bung. \v 6 God ga tange tana hoken: \it ‘Ira num bulumur diet na kis na wasire tiga hanuo pai udiet. Ma diet na tultulai kaia ma da helar ta diet aihat na maar na tinahon.\it* \v 7 Iesen iau ni hapidanau no huntunaan sa nong diet na tultulai tana ma namur diet na suur sukun iakano hanuo ma diet na lotu tupas iau kai ta iakan ra sibaan.’ \v 8 Io, God ga tar no kunubus taar ta Abraham tika ma no magingin na kut palatamainari nong i hakilang diet narako ta iakano kunubus. Namur ga mon tiga natine Abraham, ne Aisak, ma Abraham ga kut no palatamaine a liman ma itul na bung namur ta ing di ga kahai. Io, Aisak ga hatahuat Iakop, ma Iakop ga hatahuat ira sangahul ma iruo na luena hintubu dahat. \p \v 9-10 “Io, diet ira luena hintubu dahat \it diet ga suhurane no tasi diet Iosep kanong diet ga bala ngungut taar tana. Diet ga suhuranei bia na tultulai arau Isip sen bia God ga harharahut ie\it* ma ga halangalangai ta ira uno kaba ngunngutaan. \it Ma God ga idane Iosep, kaik Parao, no tamat na lualua na gil harkurai gar na Isip, gaam guama tana ma ga nes kilam ie bia a mintatonai. Io, no tamat na ut na harkurai ga bul Iosep bia na lualua ta ira matanaiabar na Isip ma na harbalaurai narako tano ngasiana no tamat na ut na harkurai mah.\it* \p \v 11 “Io, \it di ga sam taburungan arau Isip ma kai mah Kanan \it* kaik a tamat na hinangul gaam haan tupas ira hintubu dahat ma diet pa ga haruat bia diet na silihe leh ta nian. \v 12 \it Ing Iakop ga ser bia ga mon nian arau Isip \it* ga tule ira natine, ira hintubu dahat ukarawa. Ma iakano no udiet luena hinahaan ukaia. \v 13 Tano udiet airuo na hinahaan u Isip Iosep ga hapalaine ira tasine bia aie sige, ma no tamat na ut na harkurai ga palai um tano hun ta Iosep. \v 14 Io, Iosep ga tula sa nianga utano ana sus Iakop ma no uno huno bakut bia diet na hanuat. A liman ma iruo na sangahul ma liman bakut diet. \v 15 Io, Iakop ga haan urau Isip ma aie ma ira hintubu dahat diet gaam a maat kaia. \v 16 Di ga kap pukus habal ira suru diet u Sekem ma di ga hatur diet aram tano matana haat na midi nong Abraham gate kul leh ie ma ra ari kinewa mekatiga tano hun tane Hemor aram Sekem. \p \v 17 “Ing no pakana bung ga huthutet bia God na gil hatutun no uno sinsalim ga gil tar ie ta Abraham, no winawas ta ira udahat matanaiabar arau Isip gate puar taar. \v 18 Io, \it tiga mes na tamat na lualua na gil harkurai ing nong pa ga nunure ta dahin ta Iosep ga harkurai um arau Isip.\it* \v 19 Ga manga habato ira udahat matanaiabar ma ga helar ta ira hintubu dahat ing ga sunang diet bia diet na waak se ira udiet nat na sigara bulu waing diet naga maat. \v 20 Di ga kaha Moses ta iakano pakaan ma ga tiga melmel na bulu tano ninaas ta God. Ma di ga balaurei aram tano ngasia dal tamaan haruat ma aitul a teka. \v 21 Ma ing di ga bul hasur sei, no nat na hahine Parao ga halon hatamat ie hoing tiga natine tus. \v 22 Di ga hausur ie ta ira mintot bakut gar na Isip ma ga tiga tamat na tunotuno ta ira uno nianga ma ira uno tintalen. \p \v 23 “Bia ing Moses ga aihat na sangahul na tinahon ga lik bia na kol ira uno matanaiabar na Israel. \v 24 Ga nas tiga Isip ga bubu tiga Israel. Io, ga haan gaam a tur harahut no Israel ma ga bu bing no Isip wara balbalu ing ga gil tar tano Israel. \v 25 Moses ga lik bia ira uno matanaiabar diet na nes kilam bia God ga turtur mei wara halangalanga diet sukun ira Isip, ma iesen bia taie balik. \v 26 Tano mes na bung Moses ga haan tupas airuo tunotuno na Israel dir ga harharubu. Ma ga walar dir bia dir naga haramaraam baling ing ga tange bia, ‘Ai! A haratasin mon mur! Pai tahut bia mur harharubu balin ta mur.’ \p \v 27 “Sen bia nong ga bubu kano tikai ga sun se tar Moses ma ga tange bia, \it ‘Taie tikai ga bul ugu bia nugu kure mir!\it* \v 28 \it Ai! U wara bubu bing dak mah iau hoing u bu bing no Isip nabung?’\it* \v 29 Ing Moses ga hadade hokaiken ga hilau urau Midian gaam a kis kaia hoing tiga wasire. Ma ga mon ra iruo natine kaia. \p \v 30 “Namur, bia aihat na sangahul na tinahon gate sakit, tiga angelo ga harapuasa taar tane Moses ta ira kalkalamena iaah meram tiga nat na ina daha nong ga iaiaan aram ra hanuo bia hutet tano uladih Sinai. \v 31 Moses ga ngalabo ta iakan ra linge ga nas ie. Ma ing ga haan hutet bia naga nes timaan ie, ga hadade no ingana no Watong ga tange hoken: \v 32 \it ‘Iau no God ta ira hintubum, no God ta Abraham, Aisak, ma Iakop.’\it* Moses ga dedar ma ra bunurut ma pa ga walar bia na nanaas. \p \v 33 “Io, no Watong ga tange tana, \it ‘Kap se ira pala lamaas ta ira kakim kanong warah bia no katon u tur taar tana, a halhaliana pisei.\it* \v 34 \it Tutun sakit, iau te nes ira hinelar ira nugu matanaiabar arau Isip diet kahkahe. Iau te hadade ira udiet sunuah ma iau te hansur wara halangalanga sukun diet mekaia. Mai um, iau ni tule pukus ugu u Isip.’\it* \p \v 35 “Iakan ra Moses at mon nong ira matanaiabar na Israel diet ga suro sei ma ken ra nianga: \it ‘Taie tikai ga bul ugu bia nugu harkurai.’\it* Iesen aie at mon nong God ga tulei bia na harkurai ma wara halangalanga ise diet mekaia. Ma no angelo nong ga harapuasa taar tana aram tano nat na ina daha ga harahut ie. \v 36 Moses ga lue hasur ira matanaiabar sukun Isip ma ga gil ra dadas na hakilang ma ra gingilaan na kinarup arau Isip, arau tano Tes Dardaraan, ma aram tano hanuo bia haruat ma ra aihat na sangahul na tinahon. \p \v 37 “Ma iakanong mon ra Moses nong ga tange ta ira matanaiabar na Israel bia, \it ‘God na tule tiga tangesot hoing iau ma aie na tiga tunotuno mekaia tano numuat huntunaan tus.’\it* \v 38 Moses aie nong ga kis tika ma ira matanaiabar na Israel ing diet ga kis hurlungen taar aram ra hanuo bia. Ga kis kaia tika ma ira hintubu dahat, dir ma no angelo nong ga ianga tana aram tano uladih Sinai. Ma ga kap ira lilona nianga tane God wara tartar ta dahat. \v 39 Iesen ira hintubu dahat diet ga malok bia diet na taram ie. Diet ga suro se balik ie ma diet ga sip bia diet na tapukus baling u Isip. \v 40 Io, diet ga tange ta Aron hoken: \it ‘Pakile numehet ta tadaar ing na lue het, kanong iakano ra Moses nong ga lua hasur mehet me Isip, mehet pai nunure bia asa i te hanuat taar tana!’\it* \v 41 Iakanong no pakana bung diet ga pakile tiga palimpuo haruat ma ra nat na bulumakau, diet gaam tun hartabar tupas ie ma diet ga gil tiga lukara na pirharlat utano linge diet ga gil ie ma ra luma diet. \v 42 Iesen God ga tur talur diet ma ga waak se tar diet bia diet na lotu tupas ira tiding kenam ra mawe hoing di ga pakat tano buk ta ira tangesot hoken: \q1 ‘Matanaiabar na Israel! Taie bia ukai ho iau \q1 ing muat git tuntun hartabar ma ira tinonan ing muat git bubu bing aram ra hanuo bia \q1 ta ira aihat na sangahul na tinahon. \q1 \v 43 Muat ga kapkap hani no hala di ga gil ie ma ra maal tano tadaar Molok \q1 tika ma no tiding tano numuat tadaar Repan, \q1 dir ira iruo palimpuo muat ga gil wara lalotu tupas. \q1 Io kaik, iau ni tule ise muat urau ta ira hanuo manamur ta Babilon.’ \p \v 44 “Io, aram ra hanuo bia ira hintubu dahat diet ga mon no hala di ga gil ie ma ra maal. Ma iakano hala ga hamines bia God ga kis tika taar ma diet. Di ga gil ie hoing God ga tuko hamines bia da gil ie huo, haruat ma no malalarine nong Moses ga nes ie. \v 45 Io, namur, ira hintubu dahat diet ga hatur kawase leh no hala na maal meram ta ira adiet sus. Ma diet ga kap tikanei ma diet ing diet tika ma ne Iosua diet ga umri laar leh no hanuo makatiga ta ira huntunaan ing God ga bat se tar diet harie ira hintubu dahat. Ma no hala na maal ga kis kaia tuk taar tano pakana bung ta Dawit. \v 46 Ma Dawit ga kilingane no harmarsai ta God taar tana ma ga saring God bia na bale leh ie bia naga gil tiga hala wara gar ta God waing naga kiskis kaia, iakano God nong no huntunaan tane Iakop ga lalotu tupas ie. \v 47 Iesen Solomon nong ga gil no hala wara ngasia God. \p \v 48 “Ma iesen God nong i lua harsakit pai la kiskis ta ira hala ing a tunotuno mon i gil. I hokaiken no tangesot i tange: \q1 \v 49 ‘No mawe, no nugu tamat na kinkinis na harkurai, \q1 ma no ula hanuo no pinapaas na kakigu. \q1 No Watong i tange, \it Pai tale tun at muat bia muat na gil tiga hala wara nugu.\it* \q1 Ma taie numuat ta katon i haruat ma iau bia ni manawa kaia. \q1 \v 50 Iau tange huo kanong iau ga gil kaike ra linge bakut ma ra limagu.’ \p \v 51 “Muat ira ul pat! A kankado i pulus bat ira bala muat! Ma ira talinga muat i tabonat ta ira nianga ta God! Hotikai muat la suksukuane no Halhaliana Tanuo! Muat ngan at mon hoing ira hintubu muat! \v 52-53 Ga mon tiga tangesot bia ira hintubu muat diet pa ga helar tana? Taie! Diet ga bu bing mah diet ing diet git hinhinawas nalua utano hinanhuat tano Takodasuana. Ma kaiken muat te harus isei ma muat te bu bing ie, muat ing muat pa ga taram ira harkurai ta God muat ga kap ing ira angelo diet ga tar hasur.” \s1 Ira Iudeia diet ga gulum bing Stiwen ma ra haat. \p \v 54 Ing ira kaunsil diet ga hadade hokaiken, ga mis ira bala diet ma diet ga ngangar taar tana. \v 55 Ma iesen bia Stiwen ga hung taar ma no Halhaliana Tanuo ma ga nanaas uram ra mawe gaam nes no minarine God. Ma ga nes mah Jisas ma ga tur taar tano kata na limane God. \v 56 Ma Stiwen ga tange, “Muat nes! Iau nes no mawe i tapapos ma Nong a Tunotunoi iakenam i tur taar tano kata na limane God.” \p \v 57 Io, diet ga kup naliu ma diet ga pom bat ira talinga diet ma diet bakut diet gaam hilor ie ma tiga kapawena lilik mon. \v 58 Diet ga rahi hasur sei tano pise na hala ma diet ga tur leh wara gulgulum ie ma ra haat. Ma diet ing diet ga hadade no uno nianga diet ga bul ira tamat na kiniasi diet tano harbalaurai tiga marawaan hinsana Sol. \p \v 59 Ing diet ga gulgulum ie, Stiwen ga tatau uram naliu hoken: “Watong Jisas, kap leh no tanuagu!” \v 60 Ga singa bukunkek ma ga suah ma ra tamat na ingana, “Watong, waak u lik kawase iakan ra udiet magingin sakena wara hapidanau diet urie!” Ga tange tar hokaiken ma gaam haan sukun iakan ra nilon. \c 8 \p \v 1 Io, ma ne Sol ga manga haut um bia diet na gulum bing Stiwen huo. \s1 A tamat na hinelar ga haan tupas ira matanaiabar na lotu. \p Ta iakano pakana bung at di ga tur leh wara hinelar sakasaka ta ira matanaiabar na lotu aram Ierusalem. Diet ga hilau harbasia taar tano hanuo Iudeia ma no hanuo Samaria. Iesen ira apostolo taie. \v 2 Ma ari tunotuno ing diet ga urur ta God diet ga bus Stiwen ma diet ga manga suah ie. \v 3 Iesen Sol ga tur leh wara hanghagahe ira matanaiabar na lotu. Ga suur laka ta ira hala ma git rahrahi hasur ira tunaan ma ira hahin gaam git halaka diet ra hala na harpidanau. \s1 Pilip ga harharpir ma ga halangalanga ira ina minaset aras Samaria. \p \v 4 Diet ing diet gate hilau harbasia diet ga harharpir haan ma no tahut na hinhinawas ta ira udiet hinahaan. \v 5 Pilip ga haan uras tiga pise na hala kenas Samaria ma ga harharpir utano Mesaia taar ta diet kaia. \v 6 Ing ira haleng na matanaiabar diet ga hadade Pilip ma diet ga nes ira dadas na hakilang ga gil, diet tikatikai diet ga sa talinga diet timaan wara hanhadade ira linge ga tangtange. \v 7 Kanong warah, ira sakana tanuo diet ga kup suur sukun ira haleng matanaiabar. Ma halengin pengpeng ma diet mah ing ari katon ta ira tamai diet gate maat diet ga langalanga. \v 8 Io, a tamat na gungunuama ga hanuat ta iakano pise na hala. \s1 Saimon no ut na ser magirmagir ga walar bia na kul no Halhaliana Tanuo. \p \v 9 Ma ta iakano pise na hala ga mon tiga tunotuno, hinsana ne Saimon, ma a ut na ser magirmagir ie. Git hangalabo ira matanaiabar me Samaria. Git butbut bia aie a tamat na tunotunoi. \v 10 Ma diet bakut, ira watong ma ira maris, diet git taltalinganei ma diet git tangtange bia, “Iakan ra tunaan aie no dadas meram ho God. Di kilam ie bia no Tamat na Dadas.” \v 11 Diet git murmur ie kanong mekarawa laah git be hanghangalabo diet ma ira uno pakpakilai. \v 12 Iesen ing diet ga nurnur ing Pilip ga harpir ma no tahut na hinhinawas tane Jisas ma tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God, io, ira tunotuno diet ga kap baptais, ira tunaan ma ira hahin mah. \v 13 Saimon mah ga nurnur ma ga kap baptais. Ma git murmur Pilip ta ira kaba katon ma git ngalngalabo ta ira dadas na hakilang ma ta ira gingilaan na kinarup ing git nesnes. \p \v 14 Ing ira apostolo aram Ierusalem diet ga hadade bia ira matanaiabar me Samaria diet gate kap usurane no nianga ta God, diet ga tule Pita ma Jon uras ho diet. \v 15-16 Ing dir ga hanuat dir ga sasaring uta diet bia diet na hatur kawase leh no Halhaliana Tanuo kanong no Halhaliana Tanuo pa ga hansur taar baak ta tikai ta diet. Diet ga kap baptais mon tano hinsana no Watong Jisas. \v 17 Io, Pita ma Jon dir ga bul ira lima dir ta diet ma diet ga hatur kawase leh no Halhaliana Tanuo. \p \v 18-19 Ing Saimon ga nes bia no Tanuo gate hanuat taar ta diet ing ira iruo apostolo dir ga bul ira lima dir ta diet, ga walar bia na tar ta kinewa ta dir ma ga tange bia, “Mur tar iakan ra dadas tagu waing diet bakut ing iau ni bul ira limagu ta diet, diet na hatur kawase leh no Halhaliana Tanuo.” \p \v 20 Sen bia Pita ga balui hoken: “I tahut bia nu hiruo tika ma ira num kinewa kanong u lik bia u tale bia nu kul no hartabar ta God ma ra kinewa. \v 21 Taie tun at ta da ginginim kai ta iakan ra pinapalim kanong God i nes bia no balaam pai takodas. \v 22 Io, nu lilik pukus ta iakan ra sakana linge ma nu sasaring tupas no Watong. I tale dak bia na lik luban se iakan ra num mangana lilik. \v 23 Iau tange huo kanong iau nes bia u manga bala ngungut, ma ra magingin sakena i wis kawase tar ugu.” \p \v 24 Io, Saimon ga babalu bia, “Mur sasaring tupas no Watong utagu waing taie ta linge ta kaike u tange na hanuat taar tagu.” \p \v 25 Io, ing dir gate manga hinhinawas taar tano tutun ma dir gate ianga taar utano nianga tano Watong, dir ga tapukus uram Ierusalem. Tano udir hinaan tapukus dir ga harharpir haan ma no tahut na hinhinawas ta ira haleng taman kaia Samaria. \s1 Pilip ga hinawase no ulkukuha me Itiopia utano tahut na hinhinawas. \p \v 26 Io, tiga angelo tano Watong ga tange ta Pilip, “Haan ures tano ngaas kananes tano hanuo bia, nong i hansur meram Ierusalem u Gasa.” \v 27 Io, Pilip ga tur leh no uno hinahaan. Kaik um, ga harsomane tiga tunotuno me Itiopia, a ulkukuha ie, ma git balbalaure ira kinewa tane Kandesi no hahin na lualua udiet ira Itiopia. Iakan ra tunaan gate tur laah Ierusalem ing ga haan wara lalotu tupas God kaia. \v 28 Ma kaiken ga taptapukus balin um tano uno karis ures ra uno taman ma ga waswas hani no buk nong Aisaia no tangesot ga pakat ie. \v 29 Ma no Halhaliana Tanuo ga tange ta Pilip, “Haan uram tano karis ma nu haan hutaten ie.” \p \v 30 Io, Pilip ga hilau ukaia ma ga hadadei ga waswas no buk tane Aisaia no tangesot. Ma Pilip ga tiri ie, “U palai ta kaike u waswas?” \p \v 31 No tunotuno ga tange bia, “Pai tale iau bia ni palai ine. Ing bia tikai na palas taar tagu, io, ni palai um kaik.” Io, ga titing leh Pilip bia na kawaas ma na kis tika mei. \p \v 32 Ma no sibana nianga tane God di ga pakat ie nong no tunotuno ga waswas hani i hoken: \q1 “Ga ngan hoing tiga sipsip di lua laah tana wara bubu bing ie. \q1 Ma hoing tiga nat na sipsip nong i tur kunkun taar ing di kutkut se ira hine, \q1 io, aie mah, pa ga tange ta nianga. \q1 \v 33 Di ga hamarisnei ma ing di ga gil tana pa ga takodas. \q1 I tale bia tikai na pirwase tiga linge uta ira uno bulumur? \q1 Taie, pai tale kanong warah no uno nilon kai ra ula hanuo ga takumut.” \p \v 34 Io, no ulkukuha ga tiri Pilip, “Hinawase iau, kan ra tangesot i iangianga uta sige? I iangianga balin utana bia uta tiga mes?” \v 35 Io, Pilip ga hatahun wara nianga, haburen leh ta iakano sibana nianga gar ta God di ga pakat ie gaam hinawasei tano tahut na hinhinawas uta Jisas. \p \v 36 Ing dir ga hanahaan tano ngaas dir ga hanuat tiga katona taah ma no ulkukuha ga tange, “Nes baak! A taah kan. Asa i tur bat taar iau kaik iau pa nigi kap baptais?” \v 37 [Pilip ga tange, “I tale bia nu kap baptais ing bia u nurnur tutun.” Ma no ulkukuha ga babalu, “Iau nurnur bia Jisas Krais aie no Nati God.”] \v 38 Ma no ulkukuha ga kure no karis bia na tur kis. Io, dir bakut, Pilip ma no ulkukuha, dir ga hansur ures tano taah ma Pilip ga baptais ie. \v 39 Ing dir ga hanut meram na taah, kaik at mon no Tanuo gar tano Watong ga kap leh Pilip ma no ulkukuha pa ga nes habalin ie. Iesen ga tur habalin leh no uno hinahaan ma ra gungunuama. \v 40 Iesen Pilip balik ga hanuat puasa aras Asdot ma ga hanahaan hurbit gaam harharpir ma no tahut na hinhinawas ta ira tamtaman bakut tuk gaam a hanuat aram Kaisaria. \c 9 \s1 Aram na ngaas Jisas ga harapuasa tane Sol. \p \v 1-2 Ta iakano pakana bung Sol kana at baak ga mamamang bia na bu bing ira ut na tinaram tano Watong. Ga haan uram hono tamat ta ira ut na pakila lotu ma ga saring ie bia na pakat ta hinhinawas uras ta ira hala na lotu udiet ira Iudeia aras Damaskas. Ma kaike ra paas na hinawas palai uta Sol waing bia na nes tikai nong aie gar tano Ngaas, a tunaan bia hahin, na talei bia na wis kawase diet ma na lam diet uram Ierusalem. \v 3 Ing Sol ga hananhuat hutet tano pise na hala Damaskas, kaik at mon tiga lulungo meram ra mawe ga murarang sarei. \v 4 Ga puko taar napu tano pise ma ga hadade ra ingana tikai ga tange tana, “Sol! Sol! Wara bih bia u hahelar tagu?” \p \v 5 Sol ga tiri, “Sige ugu, Watong?” \p Ga balui, “Iau Jisas nong u hahelar tagu. \v 6 Iesen nu taman tut ma nu haan uram tano pise na hala ma da hinawase ugu kaia ta ira linge ing at nu gil.” \p \v 7 Ira tunotuno ing diet ga saksakate hani ie diet ga tur ma taie ta nianga. Diet ga hadade no kinakel iesen diet pa ga nes tari. \v 8 Sol ga taman tut mekatiga tano pise ma ga hapilakaas mata iesen pa ga tale bia na nes tiga linge. Io kaik, diet gaam palim leh no limana ma diet ga luei uras Damaskas. \v 9 Ga pulo ra itul a bung ma pa ga iaan ma pa ga mame ta linge. \p \v 10 Ma ga mon tiga ut na tinaram tano lotu aras Damaskas hinsana Ananias. Ga nes tiga ninaas na tanuo ing no Watong ga tange tana, “Ananias!” \p Io, ga balui, “Iau ken, Watong.” \p \v 11 Io, no Watong ga tange tana, “Haan uram tano hala ta Iudas, kenam tano ngaas di kilam bia Ngaas Takodas. Nu a tiri wara u tiga tunotuno me Tasas hinsana ne Sol. Kana i sasaring. \v 12 Ma i te nes tiga ninaas na tanuo. Ma ta iakano uno ninaas i nes bia tiga tunotuno hinsana ne Ananias i hanuat ma i bul ira limana tana bia na nanaas baling.” \p \v 13 Ananias ga balui, “Watong, iau te hadade ra haleng na hinhinawas uta iakano ra tunotuno ma uta ira hinelar i te gil tar ta ira num matanaiabar tus aram Ierusalem. \v 14 Ma i te hanuat ukai Damaskas tika ma ra dadas meram ta ira tamat na ut na pakila lotu gar na Iudeia bia na me palim kawase diet ing diet lalotu tupas ugu.” \p \v 15 Iesen no Watong ga tange tana, “Haan, kanong iau te gilamis ie wara nugu tultulai bia na hinawas utagu ta diet ing diet pai Iudeia ma ta ira udiet tamat na lualua na gil harkurai ma ta ira matanaiabar na Iudeia mah. \v 16 Ma iau ni hamines tana bia a mangana tamat na ngunngutaan hohe ing na kahe at wara gaiegu.” \p \v 17 Io, Ananias ga haan ma ga laka tano hala nong Sol ga kiskis tana. Ga bul ira limana tana ma ga tange, “Tasigu Sol, no Watong i te tule iau. Ma aie at mon ne Jisas nong ga harapuasa taar taam aras na ngaas ing u ga hanahaan ukai. Ma i te tule iau waing nugu nanaas baling ma nugu hung ma no Halhaliana Tanuo.” \v 18 Kaik at mon, ma ra linge hoira halagi na kirip ga puko laah mekatiga ta ira matane Sol gaam tale bia na nanaas baling. Io, ga taman tut ma ga kap baptais. \v 19 Ma namur bia gate iaan taar, no uno dadas ga hanuat baling. \s1 Sol ga harpir aram Damaskas ma Ierusalem. \p Ma Sol ga kis ma ira ut na tinaram tano lotu aram Damaskas ra bar bung. \v 20 Gasien at mon ga tur leh wara harharpir narako ta ira hala na lotu audiet ira Iudeia bia Jisas aie no Nati God. \v 21 Ma diet bakut ing diet ga hadadei, diet ga karup ma diet ga tange, “Ai! Dahat nunure bia aram Ierusalem iakan at mon no tunotuno nong ga haliare diet ing diet lalotu tupas iakan ra tunotuno Jisas! Ma i palai mah bia i te hanuat at ukai wara palpalim kawase kaike ra tunotuno bia na lam diet uras ta ira tamat na ut na pakila lotu! I te biha kaiken?” \v 22 Iesen no hinarpir ta Sol ga hanhanuat dadas. Ma ira Iudeia aram Damaskas diet pa ga haruat bia diet na balu Sol ing ga hatutun tar ta diet bia Jisas aie no Mesaia. \p \v 23 Namur, bia haleng bung gate sakit, ira Iudeia diet ga hanuat hurlungen ma diet ga harpingit wara bubu bing Sol. \v 24 Ma sen bia Sol ga ser leh iakan ra udiet harpingit. Ra bung ma ra kasakes diet ga tur na ninaas ta ira matanangas huat tano pise na hala wara bubu bing ie. \v 25 Iesen tiga bung ra bung ira bulu na harausur tane Sol diet ga lamus leh ie ma diet ga haruhei ma tiga kalot ures napu meram tiga matana kalangar tano balo tano pise na hala. \p \v 26 Ing Sol ga hanuat Ierusalem ga walar bia na kis tika ma ira ut na tinaram tano lotu. Ma iesen bia diet pa ga nurnur bia aie ga tiga ut na tinaram tutun tano lotu, ma diet bakut diet ga burtei. \v 27 Iesen Banabas ga hanuat gaam lamus leh ie uram ta ira apostolo. Ga hapalaine ta diet ing Sol ga nes no Watong aram na ngaas ma bia no Watong ga ianga tana. Ga hinawase mah diet bia aram Damaskas Sol ga harpir ma no hinsa Jisas ma pata bunurut. \v 28 Io, Sol ga kis tika ma diet ma ga hanahaan hurbit aram Ierusalem ma ga harharpir ma no hinsana no Watong ma ra balaraan. \v 29 Ga ianga ma ga hargau ma ira Iudeia ing diet tano nianga Grik, iesen diet ga walwalar bia diet na bu bing ie. \v 30 Ing ira haratasin narako ta Krais diet ga nunure leh hokaiken, diet ga lamus hasur Sol ures Kaisaria diet gaam tule isei u Tasas. \p \v 31 Io, no lotu narakoman ta ira hanuo Galili, Iudeia, ma Samaria ga lagirane ra kinkinis na malum ma ga kap ra dadas meram naliu. Ma tano harharagat tano Halhaliana Tanuo ma tano kinkinis na urur tano Watong, no winawas ta ira matanaiabar narako tano lotu ga tamat hanahaan. \s1 Pita ga halangalanga no pengpeng ma ga halon Dokaas sukun ra minaat. \p \v 32 Io, ma Pita, ing ga hanahaan hurbit, ga haan wara kakol ira matanaiabar tus tane God aras Lida. \v 33 Kaia ga haan tupas tiga tunotuno hinsana ne Enias. Ga pengpeng ma pa ga haruat wara hinahaan talur no kubena a liman ma itul na tinahon. \v 34 Pita ga tange tana, “Enias, Jisas Krais i halangalanga ugu. Taman tut ma nu puli no kubem.” Ma kaik at mon ga taman tut. \v 35 Ma ira matanaiabar me Lida ma Saron diet ga nes ie ma diet ga tahurus taar tano Watong. \p \v 36 Io, ma aras Iopa ga mon tiga hahin, a ut na tinaram tano lotu ie, no hinsana Tabita (ma tano nianga Grik di pukusanei bia Dokaas). Hotikai git gilgil ra tahut ma git harharahut ira maris. \v 37 Ta iakano pakana bung ga maset gaam maat. Io, di ga gis no palatamaine ma di ga hainoh ie tiga subaan aram naliu tiga hala. \v 38 Ma Lida pa ga manga tapaka me Iopa. Kaik, ing ira ut na tinaram tano lotu aras Iopa diet ga hadade bia Pita kenam Lida, diet ga tule iruo tunotuno uram tana ma dir ga hapar ie ing dir ga tange bia, “Nu habir ukai ho het!” \p \v 39 Io, Pita ga haan tika ma dir. Ing dal ga hanuat di ga lamus halaka ie uram tano subaan naliu tano hala. Ma ira makosa bakut diet ga tur luhutanei ma ra sunuah. Ma diet ga hamhamines ira sigasige ma ira maal ing Dokaas ga gil ing ga lon taar baak. \p \v 40 Pita ga tule hasur diet bakut ures nataman. Io, ga singa bukunkek gaam sasaring. Ga talingane no palatamaine no hahin ma ga tange, “Tabita, taman tut!” Tabita ga hapilakaas mata, ma ing ga nes Pita, ga kis tutur. \v 41 Pita ga palim leh no limana ma ga harahut ie wara tuntunur. Io, ga tatau ira matanaiabar tus tane God tika ma ira makosa gaam hamines ie ta diet bia a lilonai. \v 42 Ma ira matanaiabar ta ira matahu katon Iopa, diet ga ser iakan ra linge ma a halengin diet ga nurnur tano Watong. \v 43 Io, Pita ga kis baak aras Iopa tika ma tiga ut na pinapalim ma ra pala bulumakau, hinsana ne Saimon. \c 10 \s1 Konilias ga hartula uta Pita. \p \v 1 Io, ma ga mon tiga tunotuno aram Kaisaria hinsana ne Konilias, tiga tamat na umri ie narakoman tiga tamat na matana ubane di kilam bia no matana ubane me Itali. \v 2 Aie ma no uno hatatamaan bakut a ut na lotu dal taman ma dal git ruru God. Git harharahut mah ira maris ma git sasaring hait tupas God. \v 3 Tiga bung ra itul a pakana bung ra matarahien ga nes tiga ninaas na tanuo. Ga nes tus tiga angelo tane God ga hanuat taar tana ma ga tange, “Konilias.” \p \v 4 Konilias ga mata raurawan taar tano angelo ma ra bunurut ma ga tiri, “Asa, Watong?” \p No angelo ga balui hoken: “Ira num sinasaring ma ira num harharahut tupas ira maris i te haan tupas God hoing tiga bilai na hartabar nong i halilik ie wara utaam. \v 5 Ma kaiken nu tule num ta tunotuno u Iopa wara lamlam tiga tunaan hinsana ne Saimon nong di kilam ie bia Pita. \v 6 Aie tiga wasire aram tano hala tano tunotuno i la papalim ma ira pala bulumakau hinsana ne Saimon. Ma no ngasiana i tur hutaten no tes.” \p \v 7 Ma bia no angelo nong ga ianga tana ga haan laah, Konilias ga tatau auno iruo tultulai ma tiga umri, a ut na lotu ie ma aie tikai ta ira umri ing dal git harharahut Konilias ta ira uno sunupi. \v 8 Ga hinawase dal ta ira linge bakut ing ga hanuat taar tana ma ga tule dal u Iopa. \s1 Pita ga nes tiga ninaas na tanuo. \p \v 9 Tano mes na bung ing dal ga hananhaan hutaten no pise na hala, Pita ga haan uram tano madahien na ula hala ra matarahien wara sinasaring. \v 10 Ga taburungan ma ga sip ta linge bia na ien. Ma ing di ga tangtagure ira nian Pita ga nes tiga ninaas na tanuo. \v 11 Ga nas no mawe ga tapapos ma tiga linge hoira tamat na maal di ga harharuhe hasur ie ta ira ihat na ngusuno. \v 12 Ma kaia tana ga mon ira mangana wawaguai bakut ing aihat ira kaki diet. Ga mon mah ing diet la kaikaiau tano pise ma ira maan mah tano hurmauho. \v 13 Io, tiga ingana tunotuno ga tange, “Taman tut, Pita. Nu bu bing kaiken nugu ien.” \p \v 14 Iesen Pita ga tange, “Taie tun at, Watong! Iau pa nale ien ta linge ing ira numehet harkurai i hatabune mehet ine.” \v 15 Ma no ingana no tunotuno ga tange tano airuo na pakaan bia, “Waak u hatabune ira linge ing God i te hagamgamatien tar.” \p \v 16 Ga ngan hokaiken aitul a pakaan ma kaik at mon di ga sarat haut pukus no maal uram ra mawe. \p \v 17 Ing Pita ga kis taar ma ga liilik utano kukuraina iakan ra ninaas na tanuo, ira tunotuno ing ne Konilias ga tule dal, dal ga nunure leh no hala ta Saimon, dal ga me hanuat aram tano matanangas huat. \v 18 Dal ga tatau ma dal ga tiri bia Saimon nong di ga kilam ie bia Pita ga kiskis kaia bia taie. \p \v 19 Ing Pita ga kis taar at baak ma ga liilik utano kukuraina no uno ninaas, no Tanuo ga tange tana bia, “Saimon, aitul a tunotuno kana dal silsilihe ugu. \v 20 Kaia, taguro ma nu hansur. Ma waak u malmalok bia nu haan tika ma dal kanong iau at iau te tule dal ukai.” \p \v 21 Io, Pita ga hansur ma ga tange ta dal, “Iau no tunotuno nong mutal sisilih tana. Mutal haan ukai warah?” \p \v 22 Dal ga balui, “No tamat na umri Konilias i tule metal. Aie tiga takodasiana tunotuno ma i la urur ta God. Ma no huntunaan na Iudeia bakut diet ru ie. Tiga halhaliana angelo i tange tana bia na bale leh ugu uram tano uno hala waing na hadade ira nianga ing nu tange.” \v 23 Io, Pita ga bale halaka leh dal bia dal na uno wasire aram tano hala. \s1 No Halhaliana Tanuo ga hansur taar mah ta diet ing diet pai Iudeia. \p Tano mes na bung Pita ga taguro ma ga tika laah ma dal. Ma ari tasine ta Krais meras Iopa diet ga sakate mah dal. \v 24 Ma tano bung menamur Pita ga hanuat aram Kaisaria. Ma Konilias ga kiskis kawase diet ma gate tau hulungan ira hinsakana ma ira uno harwis ing ga manga lasa ta diet. \v 25 Ing Pita ga hanan laka tano hala, Konilias ga haan tultul ie gaam se tar ie ta ira kaki Pita ma ra but na urur. \v 26 Sen bia Pita ga tange, “Tut naliu! Iau at mah, iau tiga tunotuno mon hoing augu.” Ma ing ga tangtange huo ga hatut habalin ie. \p \v 27 Ma ing Pita ga iangianga at baak ma ne Konilias ga haan laka gaam a nes leh ira haleng na tunotuno diet ga kis hurlungen taar. \v 28 Io, ga tange ta diet, “Muat nunure tar bia ira numehet harkurai ira Iudeia diet hartigal bia tiga Iudeia pa na kis tika ma tikai pai Iudeia ie ma pa na kol mah ie. Iesen God i te hamines tagu bia waak iau liklik halaka leh bia God i te hatabune tiga tunotuno mekai ho mehet ira Iudeia. \v 29 Io kaik, ing muat hartula utagu iau hanuat ma iau pai malok. Io, iau wara tirtiri bia wara bih kaik muat gi hartula utagu?” \p \v 30 Ma Konilias ga balui hoken: “Aihat na bung nalua iau ga sasaring aram tano nugu hala ra itul a pakana bung ra matarahien. Ma kaik at mon tiga tunotuno ga tur menalua tagu. Ga sigam tar ra pipilakas na sigasige. \v 31 Ga tange, ‘Konilias, God i te hadade no num sinasaring ma i te lik leh ira num harharahut tupas ira maris. \v 32 Io, hartula u Iopa wara uta Saimon nong di kilam ie bia Pita. Kana i kiskis aras tano hala tane Saimon no ut na pinapalim ma ra pala bulumakau nong i la kiskis hutaten no tes.’ \v 33 Io, kaik at mon iau gaam hartula wara utaam ma u te gil ra bilai na magingin bia u hanuat. Ma kaiken mehet bakut ken tano matmataan ta God wara hanhadade ira nianga bakut ing no Watong i te pir tar ugu bia nu hinawase het ine.” \p \v 34 Io, Pita ga hatahun wara nianga. “Kaiken um iau te nes kilam no tutun bia God pai la harharahut sen mon tiga palpal ma waak no mes. \v 35 Iesen i la balbale leh ira tunotuno ta ira huntunaan bakut ing diet ru ie ma ing diet gil ra takodas na magingin. \v 36 Muat nunure no hinhinawas nong God ga tulei uram ta ira matanaiabar na Israel. Ga iangianga utano tahut na hinhinawas tane Jisas Krais no Watong ta ira matanaiabar bakut nong i hatahuat ra malum nalamin ta dahat ma God. \v 37 Muat nunure no linge nong ga hanuat ta ira matahu taman aram Iudeia, tur leh me Galili menamur tano pakana bung ing Jon ga harharpir bia ira matanaiabar diet na kap baptais. \v 38 Ma muat palai ta Jisas me Nasaret nong God ga tibei ing ga tabar ie ma no Halhaliana Tanuo tika mah ma ra dadas. I palai mah ta muat bia ga hanahaan hurbit ma ga gilgil ra tahut ma ga halangalanga diet bakut ing Sataan ga papasuane diet, kanong bia God ga kis tika mei. \p \v 39 “Mehet ira apostolo mehet ga nes kaike ira linge ga gil arau Ierusalem ma ta ira mes na katon tano hanuo gar na Iudeia. Kaik mehet gi hinawas bia a tutun kaiken. Ma diet ga bu bing ie ing diet ga hatabai aram tiga kabai. \v 40 Iesen God ga hatut ie sukun ra minaat tano itul a bung gaam hapuasnei. \v 41 Iesen ira matanaiabar bakut diet pa ga nes ie. Taie. Diet sen mon kaike ing God gabe gilamis diet bia diet na hinawas ta ira tutun utana. Ma mehet, mehet ing mehet ga iaan ma mehet ga mom tika mei namur bia gate tut hut sukun ra minaat. \v 42 Ma ga tar ra dadas na nianga ta mehet bia mehet na harpir taar ta ira matanaiabar ma bia mehet na manga hinawas bia aie nong God ga bul ie bia na gil harkurai ta diet ing diet lon baak ma ta diet ing diet te maat. \v 43 Ira tangesot bakut diet hinawas tana bia meram narako tano hinsana, God na lik luban se ira magingin sakena ta diet bakut ing diet nurnur tana.” \p \v 44 Ing Pita ga tangtange at baak kaiken ra nianga, no Halhaliana Tanuo ga hansur taar ta diet bakut ing diet ga hanhadade no uno hinhinawas. \v 45 Ma ira ut na nurnuruan, diet ira Iudeia ing diet ga hanuat me Iopa tika ma Pita, diet ga manga karup bia God ga tule hasur no hartabar na Halhaliana Tanuo taar ta diet mah ing diet pai Iudeia. \v 46-47 Ga palai bia God ga gil huo kanong ira Iudeia diet ga hadade diet ira mes ing diet ga iangianga ma ira mes na nianga ma ing diet ga pirpirlat God. Io, Pita ga tange, “Pai tale tun at tikai bia na tigal kaiken ra tunotuno bia diet pa na kap baptais ma ra taah kanong diet te hatur kawase leh mah no Halhaliana Tanuo hoing dahat.” \v 48 Io, ga tange ta diet, “Muat na kap baptais at tano hinsa Jisas Krais.” Io, diet ga saring Pita bia na kis tika baak ma diet ta bar bung. \c 11 \s1 Ira Iudeia diet ga nes kilam bia no nilon tutun audiet mah ie ing diet pai Iudeia. \p \v 1 Ira apostolo ma ira mes na harahinsakaan narako ta Krais ta ira matahu katon aram Iudeia, diet ga ser bia diet ing diet pai Iudeia diet gate kap usurane mah no nianga tane God. \v 2-3 Io kaik, ing Pita ga haan uram Ierusalem, ira matanaiabar na lotu ing diet ga tur dadas baak ta ira harkurai gar na Iudeia diet ga pukusanei ma ken ra nianga: “U ga haan ures tano hala ta diet ing diet pai kis ta ira udahat harkurai ira Iudeia ma u gaam iaan tika ma diet.” \p \v 4 Io, Pita ga tur leh wara palpalas no kidilona haramatur ta ira linge ing diet ga harmuri huo. \v 5 Ga tange hoken: “Ing iau ga saasaring aram tano pise na hala Iopa iau ga nes tiga ninaas na tanuo. Iau ga nes tiga linge hoing tiga tamat na maal di ga harharuhe hasur ie meram ra mawe ta ira ihat na ngusuno ma ga hansur taar tagu. \v 6 Iau ga nanaas uram narako tana ma iau ga nes ira wawaguai tano ula hanuo, ira lasana ing aihat ira kaki diet ma diet ing a rakaia diet. Ga mon mah ing diet la kaikaiau tano pise ma ira maan mah tano hurmauho. \v 7 Io, iau ga hadade tiga ingana tunotuno ga tange tagu, ‘Taman tut, Pita. Nu bu bing kaiken nugu ien.’ \p \v 8 “Ma iesen iau ga babalu bia, ‘Taie tun at, Watong! Iau pa nale bul halaka tiga nian tano hagu ing ira numehet harkurai i hatabune mehet ine.’ \p \v 9 “Ma no ingana no tunotuno ga tange tano airuo na pakaan bia, ‘Waak u hatabune ira linge ing God i te hagamgamatien tar.’ \v 10 Ma ga ngan hokaiken ra itul a pakaan. Io, di ga sarat haut habal no linge uram ra mawe. \p \v 11 “Ta iakano ra pakaan at mon aitul a tunotuno di ga tule dal me Kaisaria, dal ga hanuat taar tano hala iau ga kiskis tana. \v 12 Ma no Tanuo ga tange tagu bia iau pa ni malok wara hinahaan ma dal. Kaiken ra liman ma tikai na tasigu ta Krais diet ga haan tika ma iau u Kaisaria, het gaam haan laka tano ngasia Konilias. \v 13 Ga hinawase het ta ing ga nes tiga angelo ga harapuasa taar tana aram tano ngasiana ma no angelo gaam tange tana, ‘Hartula u Iopa wara utano tunotuno hinsana ne Saimon nong di kilam ie bia Pita. \v 14 Ma aie na hinawase muat ta nianga waing augu ma diet bakut tano num hala, muat naga hatur kawase no nilon tutun.’ \p \v 15 “Ma ing iau ga hatahun wara nianga, no Halhaliana Tanuo ga hansur taar ta diet hoing ga hansur taar ta dahat tano luena pakaan. \v 16 Io, iau ga lik leh ing no Watong ga tange, ‘Jon ga baptais ma ra taah, ma sen bia muat na kap no baptais tano Halhaliana Tanuo.’ \v 17 Io, bia ing God ga tabar mah diet ma iakan ra hartabar ga tabar dahat mei ing dahat gate nurnur tano Watong Jisas Krais, io, a mangana tunotuno sa iau bia iau gor tur bat God?” \p \v 18 Io, ing diet ga hadade hokaiken, diet ga marur um ma diet gaam pirlat God. Diet ga tangtange, “Io, a tutun tok at um bia God i te tar mah ta diet ing diet pai Iudeia no ngaas na lilik pukus bia diet naga hatur kawase no nilon tutun.” \s1 A halengin diet ga nurnur tano Watong aras Entiok. \p \v 19 Io, ira matanaiabar na lotu diet gate hilau harbasia ing no hinelar ga haan tupas diet tano pakana bung bia di ga gulum bing Stiwen. Diet ga hilau muk u Ponisia, Saipras, ma Entiok. Ma diet ga hinhinawas ma no tahut na hinhinawas taar ta ira Iudeia sen mon. \v 20 Ma sen bia ari ta diet, a tunotuno diet me Saipras ma Sairin, diet ga haan u Entiok ma diet ga hinhinawase mah ira Grik tano tahut na hinhinawas tano Watong Jisas. \v 21 No dadas tano Watong ga kis tika ma diet ma ra tamat na matanaiabar diet ga nurnur ma diet ga tahurus tupas no Watong. \p \v 22 Ira matanaiabar na lotu aram Ierusalem ga ser no hinhinawas ma ga tule Banabas u Entiok. \v 23 Ing ga hanuat ma ga nes tus no harmarsai tane God, ga manga guama ma ga haragat diet bakut bia diet na patep dikdikit taar at tano Watong. \v 24 Aie kaik Banabas ga tiga bilai na tunotuno ma ga hung ma no Halhaliana Tanuo ma ra nurnur. Ma di ga lam ra haleng na matanaiabar taar tano Watong. \p \v 25 Namur, Banabas ga haan u Tasas wara silsilihe Sol. \v 26 Ma ing ga nes leh ie ga lam ie u Entiok. Ma haruat ma tiga kudulena tinahon dir ga kis tika ma no lotu ma dir ga hausur ra haleng na matanaiabar. Di ga luena kilam ira ut na tinaram tano lotu bia a Kristian diet aram Entiok. \p \v 27 Ta iakano ra pakana bung ari tangesot diet ga hansur me Ierusalem u Entiok. \v 28 Ma tikai ta diet, hinsana ne Agabas, ga tut ma ga ianga na tangesot ma no dadas tano Tanuo, gaam hapuasne bia tiga but na sam taburungan na hanuat taar ta ira hanuo ing Rom ga kure. (Iakan ga hanuat ing ne Kolodias ga harkurai taar.) \v 29 Ma tikatikai ta ira ut na tinaram tano lotu diet ga lik bia na tule ta kinewa hoing ga haruat huo wara harharahut ira hinsaka diet ta Krais ing diet ga kiskis aram tano hanuo Iudeia. \v 30 Io, diet ga gil hokaiken ma diet ga tule no udiet harharahut tika ma Banabas ma ne Sol ukarama ta ira kabinsit na lotu. \c 12 \s1 No angelo ga halangalanga ise Pita meram tano hala na harpidanau. \p \v 1 Ta iakan ra pakana bung Herot, no tamat na lualua na gil harkurai, ga palim kawase ari tunotuno tano lotu wara hinelar ta diet. \v 2 Ga hartula, di gaam bu bing Jemes no tasine Jon ma ra wise. \v 3 Ma ing ga nes bia ira Iudeia diet ga guama ta iakan, io, ga hartula bia da palim kawase mah Pita. (Ga gil iakan tano bung na Nian na Beret pai la Laalat.) \v 4 Bia di gate palim kawase Pita, Herot ga tange bia da bul ie aram ra hala na harpidanau. Ga hartula mah bia aihat na ton umri diet na mano bat ie. Ma tikatikai ta kaiken ga mon ra ihat na umri tana. Ma Herot ga pingit bia na lamus hasur tar ie ra matmataan na haruat wara gil harkurai tana namur bia no Nian na Hinahaan Sakit na pataam. \v 5 Io, di ga mano bat tar um Pita aram ra hala na harpidanau. Iesen ira matanaiabar na lotu kana diet ga manga saasaring tupas God wara utana. \p \v 6 Io, ra bung um, tano bung menalua ta nong Herot gor hatur ie ra harkurai, Pita ga noh taar nalamin tara iruo umri ma di gate wis tar ie ma ra iruo dadas na hidihidi sakit. Ma a mon umri mah diet ga tur bat tar no matanangas tano hala na harpidanau. \v 7 Ma kaik at mon tiga angelo tano Watong ga harapuasa ma tiga lulungo ga murarang aram tano subaan Pita ga kis taar kaia. No angelo ga pasar hangun Pita tano binabatine ma ga tange, “Taman tut gasien!” Ma kaik at mon ira dadas na hidihidi sakit ga puko laah mekatiga ta ira limane Pita. \p \v 8 Io, no angelo ga tange tana, “Sigasigam ma nu paas leh ira num iruo pala lamaas.” Pita ga gil huo. Io, no angelo ga tange tana, “Kaluane leh no kiniasim tamat ma nu mur iau.” \v 9 Pita ga mur hasur ie sukun no hala na harpidanau. Pa ga nunure bia asa ing no angelo ga gilgil bia ga tutun. Taie. Ga lik bia ga nesnes tiga ninaas na tanuo mon. \v 10 Dir ga sakit no luena ma no iruo minminona ta ira umri, dir gaam a hanuat taar tano dadas na binanus sakit tano matanangas huat nong di la hanansur tana uras tano pise na hala. Ma no binanus ga tamapapos bia mon uta dir ma dir gaam hansur. Dir ga mur leh tiga ngaas ma kaik at mon no angelo ga haan sukun Pita. \p \v 11 Io, Pita ga minonas tano linge ga hanuat taar tana ma ga tange, “Kaiken um iau te nunure tus bia iakan ra linge i tutun! No Watong i tule no uno angelo wara halhalangalanga ise iau sukun no dadas tane Herot ma ta ira linge bakut ira matanaiabar na Iudeia diet liklik bia na ngan huo.” \p \v 12 Ing gate madaraas pane um iakan ra linge, ga haan uram tano hala tane Maria, no makai tane Jon nong di ga kilam mah ie bia Mak. Ma ga mon ra haleng na matanaiabar diet ga kis haruat taar kaia ma diet ga saasaring. \v 13 Pita ga pipidil tano matanangas mekaia nata ma tiga hinasik na tultule, hinsana ne Roda, ga haan laah wara pinapos. \v 14 Ing ga hadade kilam no inga Pita, a but na gungunuama ga kap ie kaik pa gaam papos. Iesen ga hilau tapukus gaam a tange, “Pita kenas ra matanangas!” \p \v 15 Diet ga tange tana, “U te ba kaike!” Ing ga singsingit at baak bia a tutun, diet ga balui, “No uno angelo iakano.” \p \v 16 Ma sen bia Pita kana ga pipidil at baak. Ma ing um diet ga papos no matanangas ma diet ga nes ie, diet ga manga karup. \v 17 Iesen Pita ga tah pam ta diet bia diet na kis kunkun, gaam hamatur diet ta ing no Watong ga halangalanga ise ie huo meram tano hala na harpidanau. Io, ga tange ta diet bia, “Muat hinawase Jemes ma ira tasigu ta Krais ta iakan.” Ma ing ga tange taar huo ga haan laah mekaia taar tiga mes na katon. \p \v 18 Ra malaan tano mes na bung, a but na nguanguo sakit ga haan tupas ira umri. Diet ga hartiritiri bia, “Pita iakana he?” \v 19 Io, Herot ga hartula bia da sisilih timaan tun at ta Pita, iesen pa di ga nes leh ie. Io, ga tiri murmur ira umri ing diet ga mano bat tar Pita, gaam tar ra dadas na nianga bia da bu bing diet. \s1 Herot ga maat kanong ga karit leh no pirhakasing uta God. \p Io, Herot ga haan sukun um Iudeia gaam a kis baak aras Kaisaria. \v 20 Ma Herot ga manga ngalngaluan taar ta ira matanaiabar me Tair ma Saidon. Io kaik, diet ga haan tika laah diet gaam luena halawen leh Balastas bia na tur tika ma diet. Ma aie nong ga harbalaurai taar tano hala tane Herot, no tamat na lualua na gil harkurai. Io, diet ga haan taar tane Herot ma diet gaam saring ie bia a malum na kis nalamin ta diet ma aie. Diet ga sasaring huo kanong no udiet hanuo git kapkap nian mekaia tano hanuo tano tamat na lualua na gil harkurai. \p \v 21 Tano bunguno no bung di gate puo tar ie, Herot ga hamar leh ie ma ira bilai na kiniasine ma ga kis tano uno tamat na kinkinis na gil harkurai gaam ianga ta ira matanaiabar. \v 22 Diet ga kakonga bia, “Iakan a ingana tiga god, pai gar tiga tunotuno mon.” \v 23 Kaik at mon tiga angelo tano Watong ga bu ie kanong warah bia pa ga tar ira udiet pirhakasing uram ho God. Ma ra nat na sisi ga ien ie gaam maat. \p \v 24 Iesen no hinahaan tano nianga ta God ga puar ma ga haan harbasia. \p \v 25 Ma ing Banabas ma Sol dir ga hapataam no udir pinapalim dir ga tapukus me Ierusalem. Ma dir ga lam Jon nong di ga kilam mah ie bia Mak tika ma dir. \c 13 \s1 Di ga idane ma ga tule se Banabas ma Sol tano udir pinapalim. \p \v 1 Ma nalamin ta ira matanaiabar na lotu Entiok ga mon ra tangesot ma ra tena harausur kaia. Ira hinsa diet ken. Banabas, Simion nong di ga kilam ie bia no Bungbungana, Lusias meras Sairin, Manaian nong ga tamat tika ma Herot no tamat na ulkukuha, ma ne Sol. \v 2 Ing diet ga lalotu tupas no Watong ma diet ga hahal, no Halhaliana Tanuo ga tange ta diet, “Muat hasisingen se tar Banabas ma Sol wara nugu waing dir na gil no pinapalim nong iau gate tau leh dir utana.” \v 3 Io namur, ing diet gate hahal ma diet gate sasaring taar, diet ga bul ira luma diet ta dir ma diet gaam tule se dir bia dir na haan. \s1 Pol ma Banabas dir ga haan u Saipras. \p \v 4 Ma ing no Halhaliana Tanuo ga tule se dir, dir ga hansur u Selusia ma mekaia dir ga kawaas tiga mon, dir gaam haan u Saipras. \v 5 Ing dir ga hanuat aras Salamis dir ga harpir utano nianga gar ta God aram ta ira hala na lotu udiet ira Iudeia. Ma Jon Mak ga kis taar ma dir wara harharahut dir. \p \v 6-7 Io, dir ga haan hurbit tano mugurlamin Saipras, tuk bia dir gom a hanuat taar aras Pepos. Dir ga haan tupas tiga Iudeia kaia, a tangesot harabota ma ra ut na ser magirmagir ie, hinsana ne Bar-Jisas, a tultulai ie tano tamat na ulkukuha mekaia, ne Sergius Paulus. A ut na mintota iakano lualua ma ga hartula uta Banabas ma Sol kanong ga sip bia na hadade no nianga ta God. \v 8 Iesen Elimas ga sukuane dir. Aie iakano ut na ser magirmagir ma no kukuraina iakano hinsana bia a ut na ser magirmagir mah. Ga walar bia na pukusane no lilik tano tamat na ulkukuha bia pa naga nurnur. \v 9-10 Io, Sol, nong di ga kilam mah ie bia Pol, ga hung taar ma no Halhaliana Tanuo ma ga nes dit Elimas ma gaam tange, “U manga lah Sataan! U sukuane ira linge ing a takodasiana. Ma u hung taar ma ira mangana hinarabota ma ira sakana hinasakit bakut. Hotikai u la wara kukuas no tutun tano Watong wara biis balik. \v 11 Kaiken um no Watong na hapidanau ugu. Nu pulo ma pa nu tale bia nu nes baak no kasakes.” \p Io, kaik at mon a kankado ga burung ie ma gaam paparasum bia na silihe tikai bia na palpalim leh no limana wara lulue ie. \v 12 Io, ing no tamat na ulkukuha ga nes huo, ga nurnur kanong ga manga karup tano harausur utano Watong. \s1 Pol ga harpir aras Entiok kenam tano hanuo Pisidia. \p \v 13 Io, Pol ma ira iruo hinturana dal ga kawaas tiga mon me Pepos u Perga aras tano hanuo Pampilia. Ma Jon ga haan sukun dir kaia gaam tapukus u Ierusalem. \v 14 Io, dir ga haan me Perga uram Entiok kenam tano hanuo Pisidia. Ma tano Bung na Sinangeh dir ga haan laka uram tano hala na lotu udiet ira Iudeia ma dir gaam a kis. \v 15 Namur, bia di gate was tar ari pakpakat ta ira harkurai tane Moses ma ari pakpakat ta ira tangesot, ira tamat ta iakano lotu diet ga tula nianga ta dir ma diet ga tange, “Tasi het, bia ing numur ta nianga na harharagat uta ira matanaiabar kana, i tahut bia mur na ianga.” \p \v 16 Pol ga tut ma ga tah pam diet ma no limana bia diet na kis kunkun. Io, ga ianga um. “Matanaiabar na Israel, ma muat ing muat pai Iudeia ing muat la lalotu tupas God, muat hadade iau! \v 17 No God ta ira matanaiabar na Israel ga gilamis se ira hintubu dahat ma ga hatamat diet ing diet ga kis na wasire arau Isip. Ma ga lue hasur diet sukun iakano hanuo tika ma ra tamat na dadas. \v 18 Ma a tutun bia diet pa ga taram ie, iesen pa ga tur talur diet ta ira ihat na sangahul na tinahon aram ra hanuo. \v 19 Ga pari ra liman ma iruo na huntunaan arau Kanan gaam tar se no udiet pise ta ira uno matanaiabar wara udiet tus um. \v 20 Kaiken ra linge ga ngan huo haruat ma ra ihat na maar ma liman sangahul na tinahon. \p “Namur ta kaiken, God ga tar ira kabinsit ta diet tuk taar ta Samuel no tangesot. \v 21 Io, ira matanaiabar diet ga sasaring wara u tiga tamat na lualua na gil harkurai ma God gaam tar Sol no nati Kis meram tano huno ta Beniamin wara udiet tamat na ut na harkurai. Ma Sol ga harkurai haruat ma aihat sangahul na tinahon. \v 22 Io, namur, God ga kap se Sol ma gaam bul Dawit wara udiet tamat na lualua na gil harkurai. Ma God ga hinawas utane Dawit ing ga tange hoken: ‘Iau te nes tupas leh Dawit no natine Iesi bia aie iakano mangana tunotuno nong i haruat ma no nugu sinisip. Ma na gil bakut ira linge ing iau sip bia na gil.’ \p \v 23 “Io, mekatiga ta ira bulumur ta Dawit, ma haruat ma no kunubus ta God, i tar hawaat no Ut na Harhalon taar ta ira Israel, ma aie ne Jisas. \v 24 Nalua ta ing Jisas ga tur leh no uno pinapalim Jon ga harpir taar ta ira Israel bia diet na lilik pukus ma diet na kap baptais. \v 25 Ing Jon ga harharuatane no uno pinapalim ga tange, ‘Muat manga ronga ta ira numuat lilik utagu! Iau pai no Mesaia. Taie. Iesen namur tagu aie na hanuat ma iau pai haruat bia ni lapus ira hinau ta ira iruo pupunaak na kakine.’\f + \fr 13.25 \ft Jon ga hirhir bia na gil iakan ra magingin ing tiga maris gaar gil tar tiga watong kanong Jisas i manga tamat sakit.\f* \p \v 26 “Kaba tasigu ma hainigu, muat ira bulumur tano huntunaan ta Abraham, ma muat ing muat pai Iudeia ing muat lalotu tupas God, muat hadade. God i te tule iakan ra nianga na harhalon ukai ta dahat at. \v 27 Ira matanaiabar me Ierusalem ma ira udiet lualua diet pa ga nes kilam Jisas bia aie tun sige. Ma diet pa ga hadade kilam mah ira nianga ta ira tangesot ing di la waswas ta ira kaba bungbung na Bung na Sinangeh. Iesen ing diet ga kure hagahei bia na kap harpidanau, diet ga hatutun ira nianga ta kaike ra tangesot. \v 28 Diet pa ga nes leh tiga burena i haruat bia diet na bu bing ie urie. Iesen iakan pa ga tur bat diet. Taie. Diet ga saring leh Pailat bia da bu bing at ie. \v 29 Ing diet gate gil bakut tar ira linge ing ira tangesot diet ga pakat bia da gil tana, diet ga kap hasur ie meram tano kabai ma diet ga bul ie tiga matana haat na midi. \v 30 Ma sen bia God ga hatut ie sukun ra minaat. \v 31 Ma ra haleng na bung diet ing diet git tiktika mei me Galili uram Ierusalem, diet ga nesnes ie. Ma kaiken um diet hinhinawas utana taar ta ira nudahat matanaiabar. \p \v 32 “Ma mir hinawase muat tano tahut na hinhinawas. Aie kanin. God ga kukubus taar ta ira hintubu dahat. \v 33 Ma i te hatutun kaike ra kunubus wara gaie dahat ira udiet kaba bulumur hoken. I te hatut Jisas sukun ra minaat. Ma i ngan at mon haruat tano pakpakat aram tano airuo na Ninge. I tange hoken: \q1 ‘Augu no Natigu. \q1 Katin iau te hanuat bia no raam Sus.’ \m \v 34 Ma ken ra nianga i tange no tutun bia God ga hatut ie sukun ra minaat ma taie pa na mapus. Ira nianga ken: \q1 ‘Iau ni tar ira halhaliana haridaan ta muat ing iau ga kukubus taar ta Dawit urie. Ma kaike ra kunubus pa na pataam.’ \m \v 35 Bia kaik, di hinawas mah tiga mes na katon bia, \q1 ‘Pa nu bale no num Halhaliana bia na mapus.’ \p \v 36 “I palai bia kaike ra nianga i te hanuat tutun kanong Dawit ga gil haruatne tar ing God ga pingit bia na gil. Ga gil huo tano uno pakana bung na nilon ma gaam maat um. Ma di ga bus tikanei ma ira hintubuno, ma no palatamaine ga mapus. \v 37 Ma sen bia nong God ga hatut ie sukun ra minaat pa ga mapus. \p \v 38 “Io kaik, kaba tasigu ma hainigu, iau sip bia muat na nunure bia iakan ra Jisas mon nong i papos no ngaas bia God na lik luban se ira magingin sakena. Ma iakan nong mir pir muat utana. \v 39 Ma diet bakut ing diet nurnur tane Jisas, God na kilam diet bia diet takodas ma bia diet te langalanga sukun ira udiet magingin sakena ing ira harkurai ta Moses pa ga tale bia na halangalanga diet ine. \v 40 Muat harbalaurai ta ing ira tangesot diet ga tange, ira udiet nianga kabi hanuat tutun ta muat. Kaike ra nianga hoken: \q1 \v 41 ‘Muat hadoda, muat ira ut na hinarus. \q1 Muat na ngalabo ma muat na hiruo, \q1 kanong iau ni gil tiga linge tano numuat pakana bung na nilon, \q1 ma sukmaal bia da hinawase muat utana muat pa na nurnur tana.’” \p \v 42 Io, ing Pol ma Banabas dir ga hanhansur tano hala na lotu audiet ira Iudeia, ira matanaiabar diet ga saring dir bia dir na ianga balin uta kaiken ra linge tano Bung na Sinangeh namur. \v 43 Ing ira matanaiabar tano kis hulungai diet ga haan laah, haleng na Iudeia ma ira mes ing diet gate kap usurane no lotu gar na Iudeia, diet ga mur Pol ma Banabas. Ma dir ga harharagat diet bia diet na kis taar at narakoman tano harmarsai ta God. \p \v 44 Io, tano Bung na Sinangeh namur, haleng sakit ira matanaiabar tano pise na hala diet ga hanuat hurlungen wara hanhadade no nianga tano Watong. \v 45 Ing ira Iudeia diet ga nes ira haleng na matanaiabar diet ga hung ma ra bala ngungut. Diet ga pukusane Pol ta ira uno nianga ma diet ga pinas hagahe ie. \p \v 46 Io kaik, Pol ma Banabas dir gaam balu diet ma ra balaraan hoken: “God ga pingit bia muat at muat na huna hadade no uno nianga. Sen bia muat te suro sei ma muat pai hamaan bia muat haruat bia muat na hatur kawase no nilon hathatika. Io kaik, kaiken mir talingane balik um diet ing diet pai Iudeia. \v 47 Ma mir gil huo kanong ira nianga ing God ga pir mir ine ken: \q1 ‘Iau te bul ugu bia tiga lulungo uta diet ing diet pai Iudeia, \q1 bia nu hatahuat tar no harhalon gar ta God ta ira katon bakut tano ula hanuo.’” \p \v 48 Ma ing diet ing diet pai Iudeia diet ga hadade hokaiken, diet ga guama ma diet ga tange bia ira nianga tano Watong i manga bilai. Ma diet ing God gate hakilang tar diet utano nilon hathatika, diet ga nurnur. \p \v 49 Io, no nianga ta God ga hanahaan hurbit ta ira kaba tamtaman bakut ta iakano hanuo. \v 50 Iesen ira Iudeia diet ga hatut ira bala diet ira hinagalam ing diet ga urur ta God. Diet ga hangane mah ira watong tano pise na hala huo. Ma diet ga hatahuat tar ra hinelar tane Pol ma Banabas ma diet gaam bat se dir mekaia tano udiet hanuo. \v 51 Io kaik, dir gaam hatidir se tar ira pulungar ta ira lapara kaki dir wara hakhakilang diet tano udiet sakana magingin taar ta dir ma dir gom haan u Aikoniam. \v 52 Ma ira ut na tinaram tano lotu kaia Entiok, diet ga hung ma ra gungunuama ma diet ga hung mah ma no Halhaliana Tanuo. \c 14 \s1 Pol ma Banabas dir ga harpir aras Aikoniam. \p \v 1 Aram Aikoniam Pol ma Banabas dir ga haan laka uram tano hala na lotu udiet ira Iudeia hoing at dir git gilgil. Dir ga ianga kaia tiga mangaan at, kaik a haleng na Iudeia ma diet ing diet pai Iudeia, diet gaam nurnur. \v 2 Iesen ira Iudeia ing diet ga malok bia diet na nurnur diet ga hatut ira bala diet ing diet pai Iudeia. Ma diet ira Iudeia diet ga kas ira bala diet ira mes bia diet na sukuane ira harahinsakaan narako ta Krais. \v 3 Io kaik, Pol ma Banabas dir gaam kis talona kaia ma dir ga iangianga ma ra balaraan utano Watong. Ma no Watong ga hatutun no udir nianga utano uno harmarsai. Ma ga gil huo hoken. Ga tar ra dadas ta dir kaik dir gaam gil ra dadas na harminanaas ma ra gingilaan na kinarup. \v 4 Ira matanaiabar tano pise na hala diet ga harpaleng, ari tano palpal ta ira Iudeia ma ari tano palpal ta ira iruo apostolo. \v 5 Ari Iudeia ma ari ing diet pai Iudeia tika ma ira udiet kaba lualua diet ga harpingit bia diet na helar ta ningaar ma bia diet na gulum bing dir. \v 6 Iesen ing dir ga ser iakan dir ga hilau uras Listara ma Derbe kenes tano hanuo Likonia, ma uras ta ira sibaan hutet ta kaike ra iruo pise na hala. \v 7 Ma dir ga balaan wara pirpir no tahut na hinhinawas kaia. \s1 Pol ga harpir aras Listara ma Derbe. \p \v 8 Aras Listara tiga tunotuno ga kis taar kaia. Di ga kahai ma ra pengpeng ie ma pa git hanahaan. \v 9-10 Ga hanhadade ira nianga tane Pol. Io, Pol ga ngok dit tana ma ga nes bia ga uno mon nurnur bia na langalanga. Io kaik, Pol gaam tau ie ma gaam tange, “Tut ma nu tur!” Kaik at mon no tunotuno ga karwas tutur ma gaam tur leh wara hinahaan tubena. \p \v 11 Ing ira matanaiabar diet ga nes ing Pol ga gil, diet ga kakonga tano nianga Likonia bia, “Ira tadaar diet te hansur taar ta dahat hoing ra tunotuno tun!” \v 12 Io, diet ga pas Banabas bia Sius ma Pol bia Hermis kanong warah git lulua ta dir wara nianga.\f + \fr 14.12 \ft Sius aie no lualua ta ira tadaar gar na Grik ma Hermis no ut na kap nianga ta kaike ra tadaar.\f* \v 13 No hala na lotu ta Sius ga tur taar mon aras nataman tano pise na hala. Ma no ut na gil lotu ta Sius ga kap hawaat ra tumatena bulumakau ma ra balaparik na purpur uram tano matanangas huat ta iakano pise na hala. Ga gil huo kanong aie tika ma ira matanaiabar diet ga wara tuntun kaike ra hartabar wara lalotu tupas dir. \p \v 14-15 Ma ing bia ira iruo apostolo, Pol ma Banabas, dir ga hadade bia di ga wara gilgil huo ta dir, dir ga diris ira kiniasi dir wara hamines bia dir ga malok bia da gil huo ta dir. Dir ga hilau suur taar ta ira matanaiabar ma dir ga kakonga bia, “Ai! Waak muat ra gilgil kaike ra mangana linge! Mir mah mir airuo tunotuno mon hoing muat ma pai a tadaar mir. Mir kapkap hawaat ra tahut na hinhinawas tupas muat. Mir tangtange ta muat bia muat na tahurus talur kaiken ra linge bia mon, ma muat na talingane no lilona God nong ga gil no mawe, no ula hanuo ma no tes, ma ira mangana linge kenam narako ta dal. \v 16 Nalua, ga waak se tar ira matanaiabar bia diet na mur ira udiet mangana tintalen. \v 17 Iesen i la hamhamines hapalaine ira matanaiabar bia aie sige. Ma i gil huo hoken. I haminas no uno harmarsai ing i la tartar no bata meram ra hurmauho ma ing i tabar muat ma ira amuat nian ta ira udiet teka na minatuko. Ma ing i gil huo i hasoh muat ma ra nian ma i hahungi muat ma ra gungunuama.” \v 18 A tutun bia dir ga tange kaiken ra nianga, iesen pa ga malus ta dir ing dir ga tigal diet bia diet pa na tun hartabar taar ta dir. \p \v 19 Io, ari Iudeia diet ga hanuat me Aikoniam ma Entiok kenam Pisidia ma diet ga halawen leh ira matanaiabar. Diet ga gulum Pol ma ra haat ma diet ga rahi ie ures nataman tano pise na hala kanong diet ga lik bia gate maat. \v 20 Sen bia namur bia ira ut na tinaram tano lotu diet gate tur luhutanei, ga taman tut gaam haan tapukus uram tano pise na hala. Ma tano mes na bung dir ma Banabas dir ga haan u Derbe. \s1 Pol ma Banabas dir ga tapukus u Entiok kenas Siria. \p \v 21 Dir ga harpir ma no tahut na hinhinawas arau ta iakano pise na hala ma dir ga soh leh udir ra haleng na ut na tinaram tano lotu. Io, dir ga tapukus baling u Listara, Aikoniam, ma u Entiok kenam Pisidia. \v 22 Dir ga hadadas hani kaike ra ut na tinaram tano lotu ma dir ga harharagat diet bia diet na patep dikdikit taar tano udiet nurnur ta Jisas. Dir ga tangtange, “Dahat na kilingane at ra haleng ngunngutaan kaik dahat naga sola tano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God.” \v 23 Pol ma Banabas dir ga bul udiet ari kabinsit ta ira hala na lotu tikatikai. Ma dir ga tar diet uram tano limana no Watong nong diet gate nurnur tana. Dir ga gil huo ma ra sinasaring ma ra hinahal. \v 24 Namur bia dir gate sakit tar no hanuo Pisidia dir ga hanuat Pampilia. \v 25 Ma bia dir gate harpir taar ma no nianga aras Perga, dir ga hansur u Atelia. \p \v 26 Io, dir ga kawaas ra mon mekaia Atelia dir gaam tapukus u Entiok, no katon nong di gate tar dir kaia uram tano harmarsai ta God bia dir na gil iakan ra pinapalim nong dir te hapataam tar ie. \v 27 Ing dir ga hanuat kaia Entiok dir ga lamus hulungan ira matanaiabar tano lotu ma dir gom hinawase diet ta ira linge bakut ing God gate pakile aram narako tano udir pinapalim. Ma dir ga hinawas mah ta ing God ga papos no matanangas bia diet ing diet pai Iudeia diet naga nurnur. \v 28 Io, dir ga kis baak um kaia tika ma ira ut na tinaram tano lotu. \c 15 \s1 Ira lualua tano lotu diet ga kis hulungai aram Ierusalem wara wawor uta ira harkurai tane Moses ma no ngaas tano nilon tutun. \p \v 1 Ari tunotuno me Iudeia diet ga hansur uras Entiok ma diet ga hauhausur ira harahinsakaan narako ta Krais hoken: “Bia ing pa da kut ira palatamai muat haruat ma ira harkurai tane Moses, pai tale bia God na halon muat.” \v 2 Iakan ra linge ga gil Pol ma Banabas kaik dir gaam harsomane diet ma tiga dadas na nianga na hargor uta iakanong ra linge. Io kaik, ira harahinsakaan narako ta Krais ga tibe Pol ma Banabas tika ma ari mes mekaia Entiok bia diet na haan uram Ierusalem wara nesnes ira apostolo ma ira kabinsit tano lotu kaia uta iakan ra tinirih. \v 3 Io, ira matanaiabar na lotu ga tule se diet tano udiet hinahaan. Ma ing diet ga hanhan kutus Ponisia ma Samaria, diet ga haramatur kaia bia diet ing diet pai Iudeia, diet gate tahurus tupas ne God hohe. Ma iakan ra hinhinawas ga hatahuat ra gungunuama ta diet ira harahinsakaan narako ta Krais. \v 4 Ing diet ga haan huat aram Ierusalem ira matanaiabar na lotu, ira apostolo, ma ira kabinsit tano lotu kaia, diet ga karos leh diet. Ma Pol ma diet, diet ga hinawase um diet mekaia Ierusalem ta ira linge God gate gil narako tano udir pinapalim. \p \v 5 Io, ari ut na nurnuruan ta ira kaba Parisi diet ga taman tut ma diet ga tange, “Diet ing diet pai Iudeia, diet supi bia da kut ira palatamai diet. Ma diet supi mah bia da pir diet bia diet na mur ira harkurai tane Moses.” \p \v 6 Io, ira apostolo ma ira kabinsit tano lotu diet ga haan huat tika wara waworane iakan ra tinirih. \v 7 Menamur tano udiet taltalona winor, Pita ga taman tut um gaam tange hoken: “Kaba tasigu, muat nunure tar bia a bar tinahon nalua God ga gilamis leh iau nalamin ta muat bia iau ni hinawas ma no tahut na hinhinawas taar ta diet ing diet pai Iudeia waing diet na hadade ma diet naga nurnur. \v 8 Ma God, nong i nunure bakut tar ira bala dahat tikatikai, ga tar no Halhaliana Tanuo ta diet hoing ga gil ta dahat wara hamines bia i te bale leh mah diet. \v 9 Pa ga nes diet bia a mes diet ta dahat. Taie. Ga hagamgamatien ira tinge diet mah kanong diet ga nurnur. \v 10 Io, warah kaik muat gi wara walwalar God ing muat hapupusak ira ut na tinaram tano lotu ma tiga tirihuana kinakap nong dahat ma ira hintubu dahat, dahat pa ga tale bia dahat na pusak ie? \v 11 Taie! Dahat nurnur bia no Watong Jisas i tabar bia mon dahat ma no nilon tutun haruat at mon hoing i gil ta diet.” \p \v 12 Io, diet bakut kaia tano kis hulungai, diet ga kis kunkun ma diet ga hanhadade Banabas ma Pol. Dir ga harharamatur ta ira dadas na hakilang ma ira gingilaan na kinarup ing God ga gil narako tano udir pinapalim nalamin ta diet ing diet pai Iudeia. \v 13 Ing dir ga hapataam nianga Jemes ga tange hoken: “Muat hadade iau, kaba tasigu. \v 14 Saimon Pita i te hinawas taar ta ing God ga luena haminas no uno harmarsai. Ga haminas huo ing ga hatahuat leh tiga matanaiabar wara uno tus meram nalamin ta diet ing pai a Iudeia diet. \v 15 Ma iakan i hilau haruat ma ira nianga ta ira tangesot ing di pakat hoken: \q1 \v 16 ‘Menamur ta iakan iau ni tapukus \q1 ma iau ni ru hatut no hala na lotu tane Dawit. \q1 Iau ni ru hatutur habalin ira uno sumsubana ing i te tarup suur. \q1 Iau ni gil timaan habaling ie. \q1 \v 17 Io kaik, ira mes na matanaiabar diet na sisilih tano Watong, \q1 diet ing diet pai Iudeia ing iau te kap leh diet bia anugu. \q1 \v 18 No Watong i tange huo, aie nong ga hapalaine kaiken nalua sakit.’” \m \v 19 Io, Jemes ga tange, “Tano nugu ninaas at, iau lik bia waak dahat ra hapurpuruan diet ing diet pai Iudeia ing diet tahtahurus tupas God. \v 20 Iesen dahat na pakat balik tiga pakpakat wara hinhinawase diet bia diet pa na ien ta nian na hartabar ing ira palimpuo diet te hagahe. Ma da hinawase mah diet bia diet pa na gil ira sakana magingin na ninahon tika, ma bia diet pa na ien tiga linge ing di lut bing, ma bia diet pa na ien de. \v 21 Dahat na tange huo kanong warah di la be harpir laah ma ira harkurai ta Moses uta kaike ra linge narako ta ira kaba pise na hala tikatikai. Ga tur leh huo menalua sakit ma katin di la waswas kaike ra harkurai ta ira hala na lotu audahat ira Iudeia ta ira kaba Bung na Sinangeh.” \p \v 22 Io, ira apostolo ma ira kabinsit na lotu tika ma ira matanaiabar na lotu bakut, diet ga lik leh bia diet na kilam ta tunotuno mekaia nalamin ta diet wara tultule diet u Entiok tika ma Pol ma Banabas. Io, diet ga kilam airuo tunaan ing dir ga lualua taar nalamin ta ira haratasin narako ta Krais. Ira hinsa dir ne Iudas (di ga kilam ie bia Barsabas) ma Sailas. \v 23 Io, diet ga tule tikane dal ma kanin ra pakpakat: \mi “Mehet ira apostolo ma ira kabinsit na lotu, ira hinsaka muat ta Krais, mehet tule ira numehet gungunuama ukaia ho muat ira hinsaka mehet narako tane Krais ing muat pai Iudeia mekaia Entiok, Siria, ma Silisia. \mi \v 24 “Mehet te hadade bia ari tunotuno mekai ho het, diet ga habosbos ira numuat lilik ma ira nianga diet ga tange, kaik ira bala muat gaam tirih. Iesen mehet pa ga pir diet bia diet na gil huo. \v 25 Io, kaiken mehet te kap sen mon tiga lilik bia mehet na gilamis leh ari tunotuno. Ma mehet te tule dir ukatiga ho muat. Io, dir tika ma ira numehet iruo bilai na harwis sakit, Banabas ma Pol. \v 26 Ma kaik Banabas ma Pol, dir pa ga barbarahon uta ira udir nilon ta ira pakana bung di git wara bubu bing dir. Taie. Dir git papalim at wara gaiena no hinsana no udahat Watong Jisas Krais. \v 27 Io kaik, mehet te tule ne Iudas ma Sailas waing dir na ianga wara hatutun kaiken ra nianga ing mehet te pakat. \v 28 I tahut tano ninaas tano Halhaliana Tanuo ma mehet mah bia het pa na bul kore ta tirihana kinakap ta muat. A bar harkurai sen mon ken bia muat na mur. \v 29 Waak muat ra ienien ta nian ing di te tun hartabar me taar ta ira palimpuo. Waak muat ra ien de. Waak muat ra ien tiga linge ing di lut bing. Ma waak muat gil ra sakana magingin na ninahon tika. Bia muat na haan pas kaiken ra linge muat na lon takodas. Kaikek mon.” \b \p \v 30 Io, ira matanaiabar na lotu diet ga tule se dal ma dal ga hansur u Entiok. Dal ga tau haruatne ira matanaiabar tano lotu kaia ma dal ga tar no pakpakat ta diet. \v 31 Ing ira matanaiabar na lotu kaia diet ga was ie, diet ga guama pane ira nianga na harharagat. \v 32 Ma Iudas ma Sailas airuo tangesot mah dir. Ma dir ga tange ra haleng na nianga wara harharagat ma wara hadadas diet ira hinsaka dir ta Krais. \v 33 Ing a bar bung gate sakit dir kaia, ira harahinsakaan narako ta Krais ga tule se um dir ma ra malum bia dir na tapukus balin urau ho diet ing diet ga tule dir. \v 34 (-)\f + \fr 15.34 \ft Ari tuarena pakpakat diet bul halaka buturkus (v34). I tange hoken: \fv \ft 34\+fv*\ft Iesen Sailas ga lik bia na kis baak kaia.\f* \v 35 Iesen Pol ma Banabas dir ga kis taar at kaia Entiok. Ma dir tika ma ari mes, diet ga hauhausur ma diet ga hinhinawas tano nianga tano Watong. \s1 Pol ga tur leh no uno airuo na hinahaan. \p \v 36 Io, tiga bung namur Pol ga tange tane Banabas bia, “Dar gi haan balin wara kakol ira hinsaka dar ta ira taman ing dar gate harpir taar kaia ma no nianga tano Watong. Ma dar naga nes diet bia kana diet nganngan hohe.” \v 37-38 Banabas ga sip bia na lam Jon Mak tika ma dir ma sen bia Pol ga lik bia pai tahut wara lamlam ie kanong ga haan talur dir aras Pampilia ma pa ga haan tika ma dir wara gilgil haruatne no pinapalim. \v 39 Io, tiga tamat na nianga hargau ga hanhuat nalamin ta dir kaik dir gaam haan harbasia. Banabas ga lam leh Jon Mak ma dir ga kawaas ra mon u Saipras. \v 40 Iesen Pol ga gilamis leh Sailas ma dir ga haan laah namur bia ira harahinsakaan narako ta Krais diet gate tar dir uram hono harmarsai tano Watong. \v 41 Ma Pol ga hanhan kutus ira iruo hanuo Siria ma Silisia ma ga hadadas hani ira matanaiabar na lotu ta ira tamtaman. \c 16 \p \v 1 Io, ma Pol ga haan u Derbe ma mekaia ga haan u Listara, ma tiga tunotuno na lotu no hinsana ne Timoti ga kiskis kaia. A Iudeia no pawasine ma ra ut na tinaram tano lotu ie. Iesen no ana sus ga tiga Grik ie. \v 2 Ira harahinsakaan narako ta Krais me Listara ma Aikoniam diet ga tange bia Timoti aie tiga bilai na tunotuno. \v 3 Pol ga sip bia na lam Timoti tika mei. Io, ga kut no palatamaine Timoti ma ga gil huo kanong warah ira Iudeia ing diet git kiskis ta kaike ra taman diet bakut diet ga nunure tar bia no ana sus a Grik ie. \v 4 Ing dal ga kakolkol haan ta ira taman dal ga hinhinawase hani ira ut na nurnuruan ta ira ula harkurai ing ira apostolo ma ira kabinsit na lotu aram Ierusalem diet gate bul bia diet na mur. \v 5 Io kaik, ira matanaiabar na lotu ta ira tamtaman diet ga kap dadas uta ira udiet nurnur ma ga tamtamat hanahaan ira udiet winawas ta ira kaba bungbung. \s1 Pol ga nes tiga ninaas na tanuo bia tiga Masedonia ga saring ie bia na haan uras ho diet. \p \v 6 Pol ma ira hinturana dal ga haan hurbit tano hanuo Pirigia ma Galesia kanong no Halhaliana Tanuo gate tur bat dal bia dal pa na harpir ma no tahut na hinhinawas tano hanuo Esia. \v 7 Bia dal ga haan huat tano igah tano hanuo Misia dal ga walar bia dal na haan laka tano hanuo Bitinia, ma sen bia no Tanuo gar ta Jisas pa ga bale dal. \v 8 Io kaik, dal ga haan sakit Misia ma dal ga haan u Toroas. \v 9 Ta iakanong bung ra bung Pol ga nes tiga ninaas na tanuo ma ga nes tiga tunaan me Masedonia ma ga tur taar gaam sarsaring marmaris taar ta Pol hoken: “Mai ukai Masedonia ma nu me harahut mehet.” \v 10 Io, ing at mon Pol gate nes tar no ninaas na tanuo, metal ga taguro bia metal na haan u Masedonia kanong metal ga nunure leh bia God gate tau metal wara harharpir ma no tahut na hinhinawas taar ta diet kaia. \s1 Aram Pilipai Lidia ga nurnur tano Watong. \p \v 11 Metal ga kawaas ra mon me Toroas ma metal ga haan takodas u Samotares. Ma tano mes na bung metal ga haan u Niapolis. \v 12 Io, metal ga haan mekaia uram Pilipai, tiga tamat na pise na hala tano hanuo Masedonia. Ma ra halengin Rom diet gabe kis at kaia. Io, metal ga kis kaia ra bar bung. \p \v 13 Io, ra Bung na Sinangeh metal ga hansur mekaia tano pise na hala ma metal ga haan ures ra gagen taah. Metal ga hamaan bia ga mon tiga katon ira Iudeia diet la hananhuat tika kaia wara sinasaring. Metal ga kis ma metal gaam haburen nianga ta ira hahin ing diet ga kis hurlungen taar kaia. \v 14 Tikai ta diet ing diet ga hanhadade metal ne Lidia, ma aie tiga hahin nong git lalotu tupas God. Aie me Taiataira ma git suhsuhurane ra maal dardaraan. Ma no Watong ga papos no tingena bia na taram kilam ira nianga ing Pol ga tangtange. \v 15 Menamur bia aie ma ira tunotuno tano uno hala diet gate kap baptais taar, ga saring leh metal bia metal na haan ures hono uno hala. Ga tange hoken: “Bia ing mutal lik bia iau tiga tutun na ut na nurnuruan tano Watong, io, mutal mai uram tano ngasiagu ma mutal na kis kaia.” Ma ga hagut metal bia metal na haan ukaia. \s1 Di ga bul halaka Pol ma Sailas ra hala na harpidanau aram Pilipai. \p \v 16 Tiga bung bia metal ga hanahaan uras hono katon na sinasaring, metal ga harsomane tiga tultulai na hahin ma ga mon tiga sakana tanuo tana. No sakana tanuo git tartar ra dadas tana kaik gaam git hinhinawas ta ira linge na hanuat namur. Git hatahuat ra haleng kinewa sakit ma iakanong ra magingin wara udiet ing diet git kure tar ie. \v 17 No hahin ga mur leh metal ma Pol ma ga kakongane hani bia, “Dal kaiken ra tunotuno a tultulai dal tano God nong i lua harsakit. Ma dal hinhinawase muat tano ngaas God na halon muat tana.” \v 18 Ga gilgil hokaiken ra haleng na bung tuk Pol gaam malmalas um. Io kaik, gaam tahurus taar tano hahin ma ga tange tano sakana tanuo, “Tano hinsa Jisas Krais iau tange bia nu suur talur ie!” Ma kaik at mon no tanuo ga haan sukun ie. \p \v 19 Bia diet ing diet git palpalim mataan no hahin diet ga nunure bia no udiet ngaas na hatahuat kinewa gate pataam, diet ga palim kawase Pol ma Sailas. Ma diet gaam rahi dir ures hoira lualua aras tano tamat na katon na hinanhuat haruat. \v 20-21 Diet ga lam hawaat dir ukaia menalua ta ira ut na harkurai me Rom, diet gaam tange, “A Iudeia kaiken ra iruo tunaan ma dir hathatarahi purpuruan kai ra udahat pise na hala. Dir harharpir uta ira magingin ing pai haruat ma ira udahat harkurai. Dahat a so taman dahat me Rom ma dahat pai tale bia dahat na bale leh kaiken ra magingin ma bia dahat na mur.” \p \v 22 Ira halengin matanaiabar kaia, diet ga ianga pase mah Pol ma Sailas. Io, ira ut na harkurai diet ga hartula bia da diris ise ira udir maal ma bia da hadakdak dir ma ra dangadangat. \v 23 Ing diet gate hagahe tar dir ma ra haleng na harlawaat, diet ga se halaka dir uram ra hala na harpidanau. Ma diet ga tange hadadas tano tunotuno nong git balbalaure diet ing di ga wis kawase narako tano hala na harpidanau bia na mano bat timaan dir. \v 24 Bia gate hadade tar kaiken ra dadas na nianga, no ut na harbalaurai tano hala na harpidanau ga se halaka dir uram muk narako tano subaan nalamin tano hala na harpidanau ma gaam hakahe bat ira kaki dir nalamin ta ira tirihena daha. \p \v 25 Ra tingena bung Pol ma Sailas dir ga saasaring ma dir ga pirpirlat God ma ira garena. Ma ira mes ing di ga wis kawase narako tano hala na harpidanau, diet ga hanhadade dir. \v 26 Kaik at mon tiga dadas na kunakunar ga gune no burena no hala na harpidanau. Habir sakit ma ira matanangas tano hala ra harpidanau diet ga tamapapos ma ira dadas na hidihidi sakit ing di ga hakahe bat tar diet me ing diet kis narako tano hala na harpidanau ga tamalapus laah. \v 27 Ing no tunotuno nong ga balbalaure diet narako ra hala na harpidanau ga tangahun ma ga nes ira matanangas bia diet gate tamapapos, ga lik bia kaike ra tunotuno diet gate hilau. Io kaik, ga sasal leh no uno wise nong bia naga gil bing ie. \v 28 Iesen Pol ga karo ie hoken: “Waak u gilgil hagahe ugu! Mehet bakut mon ken!” \p \v 29 Io, no ut na harbalaurai tano hala na harpidanau ga tatau wara ta lulungo ma ga hilau raurawan laka gom a puko dadedar taar menalua ta Pol ma Sailas. \v 30 Io, ga lam hasur leh dir ures nataman ma ga tiri dir, “Ningar, iau ni gil sa kaik iau nigi hatur kawase no nilon tutun?” \p \v 31 Dir ga balu ie hoken: “Nu nurnur tano Watong Jisas kaik God naga halon ugu. Pai augu sen. Mutal tamaan bakut.” \v 32 Io, dir ga pir tar no nianga gar tano Watong tana ma ta ira tunotuno narako tano uno hala. \v 33 Ta iakanong at ra pakaan ra bung no ut na harbalaurai tano hala na harpidanau ga lam leh dir ma ga gis ira manua dir. Ma dal tamaan bakut, dal ga kap baptais kaik at. \v 34 Io, ga lam leh Pol ma Sailas uram hono uno hala ma ga tabar dir ma ra nian. Aie ma no uno hatatamaan bakut diet ga hung ma ra gungunuama kanong kaiken um diet gate nurnur tane God. \p \v 35 Ra malaan um ira ut na harkurai diet ga tule ira udiet tultulai uras tano ut na harbalaurai tano hala na harpidanau ma ken ra nianga: “Halangalanga ise kaike ra iruo tunaan.” \v 36 Io, no ut na harbalaurai tano hala na harpidanau ga tange ta Pol, “Ira ut na harkurai diet tula nianga bia iau ni hasur se mur ma ne Sailas. Kaiken i tale bia mur na haan um. Kaia, mur na haan tatohun.” \p \v 37 Ma sen bia Pol ga tange ta ira tultulai bia, “Diet pa ga tiri murmur mir ta dahin bia mir gil ra sakena bia taie. Mir te kap no kinilam bia airuo Rom mir iesen diet ga hadakdak bia balik mir ra matmataan na haleng. Io, diet ga se halaka mir tano hala na harpidanau. Ma kaiken diet wara tultule hamatian se mir? Taie tun! Kaike ra ut na harkurai at me Rom diet na hanuat ukai ma diet na me hasur se mir.” \p \v 38 Io, ira tultulai diet ga hinawase ira ut na harkurai ta kaiken ra nianga ma ing diet ga hadade bia Pol ma Sailas dir gate kap no kinilam bia a Rom dir, diet ga sam kahe ira kati diet. \v 39 Io, diet ga hanhuat ma diet ga ianga marmaris taar ta dir uta ing diet ga gil ma diet gaam lamus hasur dir meram ra hala na harpidanau. Ma diet ga saring dir bia dir na haan sukun um no pise na hala. \v 40 Ing Pol ma Sailas dir ga haan sukun no hala na harpidanau dir ga haan uram hono hala tane Lidia. Ma dir ga kis tika baak ma ira hinsaka dir ta Krais kaia ma dir gaam haragat diet. Io, dir ga haan laah um. \c 17 \s1 A tamat na purpuruan ga haan tupas Pol ma Sailas aras Tesalonaika. \p \v 1 Io, ing dir ga haan sakit taar Ampipolis ma Apolonia dir ga hanuat Tesalonaika. Ma ga mon tiga hala na lotu udiet ira Iudeia kaia. \v 2-3 Haruat ma no uno magingin, Pol ga haan uram hono hala na lotu. Aitul a bung na Bung na Sinangeh ga harhargau tika ma ira matanaiabar uta ira nianga tane God ing di ga pakat. Ma ga hapalaine kaike ra nianga wara hatutun bia no Mesaia na kahe ra ngunngutaan ma na tut hut balin talur ra minaat. Io, ga tange hoken: “Iakan ra Jisas iau hinhinawase muat tana, aie no Mesaia.” \v 4 Ari ta diet ta ira Iudeia diet ga nurnur ta ira nianga tane Pol ma diet ga laka harahut dir ma Sailas. A halengin hinagalam diet ga gil mah huo tika ma ra haleng na Grik ing diet ga urur ta God. \p \v 5 Ma sen bia ari Iudeia diet ga bala ngungut taar ta Pol ma Sailas, kaik diet gaam lam haruatne leh ari gotgotuana meram tano subaan na hinanuat harso. Ma diet ga hangane leh tiga tamat na matanaiabar kaik diet gaam hatut purpuruan aram tano pise na hala. Diet ga hilor no hala tane Ieson wara silsilhe Pol ma Sailas waing diet na lamus hasur tar dir ta ira matanaiabar. \v 6 Iesen, ing diet ga nanaas puo taar tane ningar, diet ga rahi leh Ieson tika ma ari mes na harahinsakaan narako ta Krais uram ra matmataan ta ira lualua tano pise na hala. Ma diet ga kakongane bia, “Kaiken ra tunotuno ing dir te hatarahi ra haleng purpuruan ta ira katon bakut, kaiken dir te hanhuat mah ukai hono udahat pise na hala. \v 7 Ma ne Ieson i te me bale halaka leh dir tano ngasiana. Ma kaiken ra tunotuno bakut diet laklake ira harkurai tano tamat na lualua na gil harkurai sakit me Rom ma diet tangtange bia a mon tiga mes na tamat na lualua na gil harkurai kana, no hinsana ne Jisas.” \v 8 Ma kaiken ra nianga ga hapurpuruan ira bala diet ira halengin matanaiabar ma ira lualua tano pise na hala. \v 9 Io, diet ga hagut Ieson ma ira mes na ut na nurnuruan bia diet na gil tiga kunubus bia taie ta purpuruan baal hokaike na hanuat. Io, di ga waak se um diet. \s1 A halengin me Beria diet ga manga sip bia diet na kap leh no nianga ta Pol. \p \v 10 Bia gate kankado, ira harahinsakaan narako ta Krais diet ga tule se tar Pol ma Sailas ures Beria. Ing dir ga hanuat kaia dir ga haan uram tano hala na lotu gar na Iudeia. \v 11 Ira Beria diet ga manga bilai ta ira Tesalonaika kanong ira udiet lilik ga manga tapapos. Ma ga palai bia diet ira mangana tunotuno huo kanong diet ga manga sip bia diet na kap leh no nianga. Ma ira kaba bungbung diet ga nes murmur timaan ira nianga gar ta God di ga pakat. Ma diet ga gil huo wara nunure bia Pol ga tangtange ra tutun bia taie. \v 12 Ma ra halengin ira Iudeia diet ga nurnur ma ari hinagalam na Grik ma haleng tunaan na Grik mah. \p \v 13 Io, ing ira Iudeia kenas Tesalonaika diet ga ser leh bia Pol ga harpir ma no nianga ta God arau Beria, diet ga haan mah ukaia wara hangane ira matanaiabar wara purpuruan. \v 14 Io, kaik at mon ira harahinsakaan narako ta Krais diet ga tule Pol ures na tes iesen Sailas ma ne Timoti dir ga kis taar at aram Beria. \v 15 Ma ira tunaan ing diet ga sakate ne Pol, diet ga tule kapis tar ie arau Aten. Ma Pol ga pir diet bia diet na hinawase Sailas ma Timoti bia dir na hanuat gasien ukaia ho ie. Io, diet gaam tapukus um. \s1 Pol ga harpir taar ta ira kaunsil arau Aten. \p \v 16 Io, bia Pol ga kiskis kahe dir arau Aten, ga manga mismisien no balana bia ga nes no pise na hala ma ga hung ma no palimpuo. \v 17 Io kaik, aram narako tano hala na lotu udiet ira Iudeia ga harhargor ma ira Iudeia ma ira Grik ing diet ga urur ta God. Ma ta ira kaba bungbung ga gilgil mah huo aram narako tano tamat na katon na hinanuat haruat ma diet ing diet ga hananhuat ukaia. \v 18 Ma ari ta ira iruo ton mintatona tunotuno ing di ga kilam diet bia Epikurian ma Satoik diet ga me harhargor mah mei. Ma ari diet ga tiri bia, “Iakan ra gotgotuana i wara tangtange ra sa?” Ma ari diet ga tangtange, “I nanaas bia i harharpir uta ira tadaar makatiga ra mes na katon.” Diet ga tange hokaiken kanong Pol ga harharpir utane Jisas ma utano tuntunut hut sukun ra minaat. \v 19 Io, diet ga lamus halakai tano kis hulungai ta ira kaunsil di kilam ie bia Ariopagas. Ma diet ga tange tana bia, “Mehet sip bia het na palai ta iakan ra sigar harausur u iangianga utana. \v 20 Mehet tange huo kanong ari linge ing mehet hadade taam, diet manga mes ta mehet. Io kaik, mehet sip bia het na nunure ira kukuraina.” \v 21 (Io, ira tunotuno me Aten ma ira mes ing diet ga kiskis kaia, diet pa git gilgil ta linge. Iesen diet git balbalaan wara waworane ma wara hanhadade ira mangana sigara harausur.) \p \v 22 Io, Pol ga tur aram narako tano kis hulungai tano Ariopagas, gaam tange, “Tunotuno me Aten! Iau nes bia ta ira numuat kaba magingin muat la manga urur ta ira haleng na tadaar. \v 23 Iau tange huo kanong ing iau gota kai tano numuat pise na hala ma iau nes ira linge muat la lalotu tupas, io, iau nes leh mah tiga suuh na tun hartabar tupas ira tadaar. Ma tiga pakpakat kana tana i hoken: ‘Uram hono god nong dahat pai nunurei.’ Io, no linge nong muat la lalotu tupas ie ma muat pai nunurei, kaiken um iau ni hinawase muat tana. \p \v 24 “No God nong ga gil no ula hanuo ma ira kaba mangana linge tana, aie no Watong tano mawe ma no pise mah. Ma pai la kiskis ta ira hala na lotu ing a tunotuno mon i gil. \v 25 Pai supi tiga linge kaik a tunotuno naga tabar ie me kanong aie at nong i tabar ira tunotuno bakut ma no lon, ma no manmanasung, ma ira kaba linge bakut. \v 26 Ma ga hatahuat ira kaba hunhuntunaan bakut me katiga tiga tunaan bia diet na lon tano kudulena ula hanuo. Ga puo ira pakana bung ing diet ira huntunaan diet na lon ine. Ma ga igah mah ira hanuo tus ing diet na kis kaia. \v 27 God ga gil huo waing ira matanaiabar diet naga silihei ma diet naga nes tupas leh dak ie ing diet paaparasum haan utana. Iesen pai iakana tapaka ta dahat tikatikai. \v 28 I tale bia ni tange huo kanong dahat lon tana, dahat hanahaan tana, ma a tunotuno dahat tana. I haruat mon mah ma ing a numuat ari ut na pit nianga diet tange, ‘Dahat mah, a natine God dahat.’ \v 29 Io kaik, bia ing a nati God dahat, dahat pa na lik bia God aie hoing ra palimpuo na siliwa, gol, bia a haat ing a tunotuno i gil ma ra nudiet mintot. \v 30 Nalua God pa ga lik bia na gil ta linge ing ga nes kaiken ra tintalen na ba. Iesen kaiken um i tangtange hadadas ta ira matanaiabar bakut ta ira matahu katon bia diet na lilik pukus. \v 31 I tangtange huo kanong i te puo tar tiga bung bia na gil tiga takodasuana harkurai tano ula hanuo. Ma na tar iakan ra pinapalim tano limana no tunaan nong i te tibe tar ie bia na gil ie. Ma God i te hatutun tar iakan ta ira tunotuno bakut hoken. Ga hatut iakano tunaan sukun ra minaat.” \p \v 32 Ma ing diet ga hadade ira nianga utano tuntunut hut sukun ra minaat, ari diet ga ianga wiis. Iesen ari ta diet, diet ga tange, “Mehet sip bia mehet na hadade habalin ira num nianga uta iakan ra linge.” \v 33 Io, Pol ga haan laah mekaia nalamin ta diet. \v 34 Iesen a bar tunotuno diet ga kap usurane ira nianga ta Pol ma diet ga nurnur. Tikai ta diet ne Daionisias, aie tikai ta iakano Ariopagas. Ma narakoman mah ta diet ga mon tiga hahin hinsana ne Damaris ma ari mes. \c 18 \s1 Ing Pol ga harpir arau Korin, ira Iudeia diet ga sukuanei iesen diet ga pet puo bia ira harkurai me Rom na karat ie. \p \v 1 Namur um Pol ga haan talur Aten ma ga haan u Korin. \v 2 Ma ga harsomane tiga Iudeia hinsana ne Akuila kaia. A so taman ie me Pontas, ma ga sigara hanuat taar mon me Itali tika ma no uno hahin ne Pirisila kanong warah ne Kolodias, no tamat na lualua na gil harkurai sakit gar Rom, ga tule se tar ira Iudeia ing diet ga kiskis aras Rom. Ma Pol ga haan wara nesnes dir. \v 3 Io, ga kis ma ga papalim tika ma dir kanong aie ga tiga ut na gil palpalih ma ra maal hoing dir. \v 4 Ma ta ira kaba Bung na Sinangeh git harhargor tano hala na lotu gar na Iudeia ma ga walwalar bia na halawen ira Iudeia ma ira Grik bia diet na haut leh ing ga tangtange. \p \v 5 Io, ing Sailas ma Timoti dir ga hanuat me Masedonia, Pol ga balaan sen mon wara hinarpir. Ga manga hinhinawas taar ta ira Iudeia bia Jisas aie no Mesaia. \v 6 Sen bia ira Iudeia diet ga sukuane Pol ma diet ga tange hagahei. Io kaik, Pol gaam pasar se tar ira kaabus ta ira uno maal wara hamines bia ga tibe pinpin diet. Ma ga tange, “Bia God na hapidanau muat, no burena iaat ke ho muat! Iau at, iau pa ni kahe ra tinirih uta muat. Tur leh um ma kaiken iau ni haan taar ta diet ing pai a Iudeia diet.” \p \v 7 Io, Pol ga haan talur um no hala na lotu gar na Iudeia ma ga haan taar tano hala aun tiga tunaan, no hinsana ne Titius Iastus, tiga ut na lotu tupas God. Ma no ngasiana git tur hutaten taar iakano hala na lotu gar na Iudeia. \v 8 Kirispus, no lualua mekaia tano hala na lotu audiet ira Iudeia, ma no uno hatatamaan bakut diet ga nurnur tano Watong. Ma ra halengin Korin diet ga hadade no hinhinawas ma diet ga nurnur ma diet ga kap baptais. \p \v 9-10 Io, tiga bung ra bung Pol ga nes tiga ninaas na tanuo ing no Watong ga tange tana bia, “Waak um ugu ra bunurut balin. Nu iangianga iaat. Waak u kiskis kunkun kanong bia iau kis tika taar ma ugu. Taie tikai na tut na hinarubu ma ugu bia naga helar taam kanong a nugu mon haleng na matanaiabar kanik ta iakan ra pise na hala.” \v 11 Io, Pol ga kis kaia tiga tinahon ma subana ma ga hauhausur diet tano nianga tane God. \p \v 12 Ing Galio ga tamat na ulkukuha taar ares Akaia, ira Iudeia diet ga tur tika wara suksukuane Pol ma diet ga lamus halakai tano katon na gil harkurai. \v 13 Io, diet ga tange, “Iakan ra tunaan i halhalawen ira matanaiabar wara lalotu tupas God ta ira mangana ngaas ing i lake ira harkurai me Rom.” \p \v 14 Io, ing Pol gabe na ianga, Galio ga tange ta ira Iudeia hoken: “Bia muat ira Iudeia muat naga kap hawaat tiga hartutung uta tiga ronga tutun, bia a hansik ie bia a tamat ie, io, gor takodas bia iau ni kis ma ni hadade muat. \v 15 Iesen iakan ra linge i kasar ra tiniri uta ira hinsang, a nianga mon, ma ira numuat harkurai at. Io kaik, muat at, muat na hatakodasne iakan ra purpuruan. Iau pai sip bia iau ni gil harkurai ta ira mangana linge ho iakan.” \v 16 Io, ga bat se diet tano katon na gil harkurai. \v 17 Io, diet ga palim kawase leh Sostenis no lualua tano udiet hala na lotu, diet gaam bubui menalua tano katon na gil harkurai. Iesen Galio pa ga song leh kaike. \s1 Pol ga tapukus uras Entiok gaam tur leh no uno aitul a hinahaan. \p \v 18 Io, Pol ga kis taar baak um ares Korin. Ma namur ga haan talur ira hinsakana ta Krais kaia bia na kawaas tiga mon u Siria. Ma Pirisila ma Akuila dir ga sakatei. Nalua ta ing gaam kawaas laah tiga mon ares Senkiria, ga tange bia da pung se tar no hine uta tiga harahora ga gil ie. \v 19 Io, dal ga hanuat Epesas ma Pol ga haan talur Pirisila ma Akuila kaia. Ma aie at ga laka tano hala na lotu gar na Iudeia ma ga wor tika ma ira Iudeia. \v 20 Ma bia diet ga saring ie bia na kis baak ma diet, ga malok. \v 21 Sen bia ing ga haan talur diet ga sasalim bia na tapukus balin bia a sinisip ta God huo. Io, ga haan laah um ra mon me Epesas. \v 22 Ing ga hanuat Kaisaria ga haan ma ga nes leh baak ira matanaiabar na lotu, ma namur ga hansur u Entiok. \p \v 23 Namur tano uno kinkinis aras Entiok Pol ga haan laah mekaia ma ga haan hurbit tano hanuo Galesia ma Pirigia, ma ga hadadas hani ira ut na tinaram tano lotu. \s1 Ira dadas na hinarpir tane Apolos ga manga harahut ira matanaiabar na lotu. \p \v 24 Ing Pol ga gilgil hani hokaiken, tiga Iudeia a hinsana ne Apolos, a so taman ie me Aleksandaria, ga hanuat Epesas. Aie tiga ut na mintot ma ga manga madaraas pane ira nianga tane God ing di ga pakat. \v 25 Ma gate kap harausur taar tano ngaas gar tano Watong ma git mamahien ira uno nianga. Ga nunure sen mon no pinapalim na baptais ta Jon iesen ira uno harausur uta Jisas ga takodas balik. \v 26 Ga hatahun nianga ma ra balaraan aram narako tano hala na lotu gar na Iudeia. Iesen ing ne Pirisila ma Akuila dir ga hadadei, dir ga lamus ie uram ra udir hala ma dir ga palas timaan no ngaas gar ta God taar tana. \p \v 27 Bia Apolos ga sip bia na haan u Akaia ira harahinsakaan narako ta Krais diet ga haragat ie ma diet ga tule tiga pakpakat ukaia ta ira ut na tinaram tano lotu bia diet na bale leh ie. Ing ga hanuat ga manga harahut diet ing God gate tabar bia mon diet ma ra nurnur. \v 28 Io, no uno harharahut taar ta diet kan. Ga manga banus bat ira ha diet ira Iudeia ma ra dadas na nianga na hargor ra matmataan na haruat. Ma ga gil huo hoken. Meram narako ira nianga tane God ing di ga pakat, Apolos ga hatutun bia Jisas aie no Mesaia. \c 19 \s1 Pol ga papalim aras Epesas, ma no dadas tano lotu ga manga kuburuan. \p \v 1-2 Bia Apolos kana ga kiskis Korin, Pol ga mur no ngaas nalamin tano hanuo gaam a hanuat Epesas. Ma ga harsomane rari ut na tinaram tano lotu kaia gaam tiri diet, “Muat ga hatur kawase no Halhaliana Tanuo ing muat ga nurnur?” \p Diet ga balui bia, “Taie, het pa ga hadade ta dahin bia a mon tiga Halhaliana Tanuo kana.” \p \v 3 Io, Pol ga tiri diet bia, “Ma ra baptais na sa iakanong muat ga kap ie?” \p Diet ga balui, “No baptais gar ta Jon.” \p \v 4 Ma Pol ga tange, “No baptais gar ta Jon a baptais na lilik pukus mon ie. Ga tange ta ira Israel bia diet na nurnur ta nong na hanuat namur tana, ma aie iakanong ne Jisas.” \v 5 Bia diet ga hadade tar hokaike diet ga kap baptais tano hinsana no Watong Jisas. \v 6 Ing Pol ga bul ira limana ta diet no Halhaliana Tanuo ga hansur taar ta diet ma diet ga ianga ma ra mes na nianga ma diet ga ianga na tangesot mah. \v 7 Ma ra sangahul ma iruo diet kaike ra tunaan. \p \v 8 Ma Pol ga haan laka tano hala na lotu audiet ira Iudeia ma ga iangianga ma ra balaraan kaia haruat ma ra itul a teka. Ga hargor ma diet ma ga walwalar wara hatutun tar no kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai gar ta God ta diet. \v 9 Ma sen bia ari ta diet, diet ga patnau ma diet ga malok bia diet na nurnur. Ma diet ga ianga hagahe no Ngaas gar tano Watong ra matmataan na haruat. Io kaik, Pol gaam haan talur diet. Ga lamus leh ira ut na tinaram tano lotu, diet gaam git wawor tika ta ira kaba bung tano hala na harausur tane Tiranus. \v 10 Diet ga gilgil huo gaam haruat ma ra iruo tinahon, kaik a halengin matanaiabar sakit ing diet ga kiskis tano hanuo Esia, ira Iudeia ma diet ing pai a Iudeia diet, diet ga hadade no nianga gar tano Watong. \p \v 11-12 Ma God ga gil ra dadas na linge na kinarup sakit narakoman tano pinapalim ta Pol, kaik ira katona maal at mon mah ing Pol ga sigire di git kapkap leh wara halhalon ira ina minaset. Ma ira udiet minaset ga pataam, ma ira sakana tanuo diet ga suur laah ta kaike ra tunotuno. \p \v 13 Io, ari Iudeia ing diet ga hanahaan hurhurbit wara tultule hasur se ira sakana tanuo, diet ga walar bia diet na kilam no hinsana no Watong Jisas wara hashasur se ira sakana tanuo ta ira tunotuno. Diet ga tangtange hoken: “Tano hinsa Jisas nong Pol i la harharpir utana, iau tange taam bia nu suur laah!” \v 14 Ma a liman ma iruo na natine Sewa, tikai ta ira ut na pakila lotu ta ira Iudeia, dal ga gilgil hokaiken. \v 15 Tiga bung um no sakana tanuo ga balu dal hoken: “Jisas iau nunure tar ie, ma Pol iau palai tana, iesen mutal, sige mutal?” \v 16 Io, no tunotuno nong no sakana tanuo ga sasoha taar tana ga karwas tar ta dal ma ga bu hagahe tun at dal, kaik dal gaam hilau tawaturia suur tano hala ma ra ina manmanuo dal. \p \v 17 Ing ira Iudeia ma ira Grik mekaia Epesas diet ga ser iakan ra linge, a but na bunurut ga kap diet ma diet ga manga urur tano hinsana no Watong Jisas. \v 18 Ma a haleng ta diet ing diet ga nurnur, diet ga hananhuat diet ga me haphapuasne ira udiet magingin sakena ra matmataan na haruat. \v 19 Io, a haleng ing diet ga ut na ser magirmagir baak, diet ga kap hawaat hurlungen ira nudiet pakpakat na pakpakilai, di gaam tun tiga iaah ra matmataan na haruat. Bia di ga was haruatne ira mata diet kaike ra linge, ga haruat ma ra liman sangahul na arip na kinewa. \v 20 Io, no nianga tano Watong ga manga haan harbasia huo ma ga tamtamat hanahaan ma ra dadas. \p \v 21 Namur ta ing kaiken ra linge gate hanuat taar, no Tanuo ga halilik Pol bia na haan tano hanuo Masedonia ma no hanuo Akaia ma naga hanuat Ierusalem. Ma Pol ga tange, “Bia iau ni a huat laah kaia, iau ni kol at mah Rom.” \v 22 Io, ga tule ra iruo ta ira uno ut na harharahut, ne Timoti ma ne Erastas, uras Masedonia. Ma aie ga kis baak um kaia tano hanuo Esia. \s1 Tiga tamat na purpuruan ga hanuat Epesas. \p \v 23 Ta iakano ra pakana bung tiga tamat na purpuruan ga hanuat utano Ngaas gar tano Watong. \v 24 Ma ga mon tiga ut na pakila linge ma ra siliwa, hinsana ne Demitirius. Git kapkap ra siliwa ma gaam git gilgil ira nat na malalarine no hala na lotu tane Atemas no udiet hahin na tadaar. Ma no uno pinapalim ga hatahuat tar ra haleng na kinewa wara uta diet ira mes na ut na pakila linge. \v 25 Ga tatau hulungan leh diet tika ma ari mes na tunaan ing ira udiet pinapalim ga papet na haruat ma no uno, ma ga tange hoken: “Kaba tunotuno, muat nunure tar bia dahat palpalim leh ra haleng kinewa ta iakan ra udahat pinapalim. \v 26 Ma muat te nes ma muat te hadade ing iakan ra tunotuno Pol i gilgil. I tangtange bia ira palimpuo ing a tunotuno i gil pai a god tutun kaike. Kaik, i te lamus habato leh ra haleng tunotuno mekai Epesas ma ta iakan ra kudulena hanuo Esia. \v 27 I nanaas taar bia no udahat pinapalim na kap sakana hinsang. Ma pai iakan sen mon. Taie. I nanaas taar mah bia da taklain tano but na hala na lotu tane Atemas no udahat tamat na hahin na god. Ma uta Atemas at nong dahat la lalotu tupas ie ta ira katon bakut ta iakan ra hanuo Esia ma tano kudulena ula hanuo mah, da bul hasur no tamat na minarine.” \p \v 28 Bia diet ga hadade hokaiken diet ga manga ngalngaluan sakit ma diet ga hatahun kunup bia, “Atemas nong mekai Epesas, a tamat sakit ie.” \v 29 Pa ga halis ma no kudulena pise na hala gate hung ma ra harat. Ira matanaiabar diet ga palim kawase leh ne Gaius ma ne Aristarkus, ira iruo tunaan ing dir ga sakate hawaat Pol meres Masedonia, diet gaam hartaguniguni laka tano but na subaan na itama. \v 30 Pol ga sip bia na laka tupas ira matanaiabar ma sen bia ira ut na tinaram tano lotu diet pa ga balei. \v 31 Ari a ulkukuha mah ta iakano hanuo, ira harwis ta Pol, diet ga tula nianga taar tana ma diet ga sarsaring ie ma ra marmaris bia waak i laklaka ta iakano but na subaan na itama. \p \v 32 Ira matanaiabar kaia narako diet ga nguanguo harbasia. Ari diet ga kupkupuane tiga mangana linge ma ari diet ga kupkupuane ra mes. Ma ra haleng ta diet, diet pa ga palai bia warah tun at kaik diet gaam hanuat hurlungen taar kaia. \v 33 Ira Iudeia diet ga sun ne Aleksanda uram nalua ma ari matanaiabar diet ga kakongana nianga taar tana wara pirpir ie ta ing na tange. Io, ga tah pam ira matanaiabar bia diet na kis kunkun ma naga hinawase hapalaine diet ta iakan ra linge. \v 34 Iesen ing diet ga lik hapalaine leh bia Aleksanda a Iudeia ie, diet bakut diet ga kakongane tikane bia, “Atemas nong mekai Epesas, a tamat sakit ie!” Diet ga gilgil huo gaam haan ra talona hanuo. \p \v 35 Io, tiga ulkukuha ta iakano pise na hala ga hamarur diet ma gaam tange, “Tunotuno mekai Epesas, ira matanaiabar bakut tano ula hanuo diet nunure tar bia no pise na hala Epesas i la balaure tar no hala na lotu tano tamat na hahin na god Atemas ma no malalarine nong ga puko suur meram ra mawe! \v 36 Taie tikai i haruat wara harharus ise kaiken ra tutun! Io kaik, i tahut bia muat na matien ma waak muat lik bia muat na harangos wara gilgil ta linge. \v 37 Kaiken ra tunotuno diet pai kinau leh tiga linge ta ira hala na lotu ma diet pai pinas hagahe no udahat hahin na god iesen muat te lam hawaat balik diet ukai. \v 38 Io kaik, ing bia ne Demitirius ma ira hinturana diet bala ngungut taar ta tikai, io, a mon ut na harkurai kana wara gil harkurai. Ma na haruat bia diet na hapuasne ira udiet hartutung kaia. \v 39 Ing bia ta linge baak mah kana muat sip bia muat na tange hawaat, io, da hatakodasne kaike narako tiga mes na kis hulungai nong i haruat ma ira udahat harkurai. \v 40 Iau tange huo kanong kaiken um i nanaas bia dahat te baan taar ra kuas pane iakan ra purpuruan i te hanuat katin ing bia da be lik bia da tung dahat utana. Bia ing na ngan huo, dahat pai tale bia dahat na hinawas bia warah kaik iakan ra sakana kis hulungai i hanuat kanong taie ta burena.” \v 41 Io, ing ga tange tar hokaiken ga tule harbasiane um ira matanaiabar tano kis hulungai. \c 20 \s1 Pol ga haan tano hanuo Masedonia ma no hanuo Gris. \p \v 1 Io, bia no purpuruan gate pataam, Pol ga hartula uta ira ut na tinaram tano lotu. Ma ing gate haragat tar diet, ga lulu taar um ma diet ma gaam tur leh no uno hinahaan uras Masedonia. \v 2 Ga hananhaan ta iakano hanuo ma ga harharagat hani ira matanaiabar tuk gaam hanuat um Gris. \v 3 Ma ga kis kaia aitul a teka. Ira Iudeia diet ga harpingit wara hagahei tano pakana bung ga wara kap mon u Siria, kaik gaam lik balik bia na haan tapukus nalamin tano hanuo Masedonia. \v 4 Ma dal kaiken ing dal ga sakatei: Sopater no natine Pirus nong me Beria, ne Aristarkus ma Sekundus me Tesalonaika, ne Gaius me Derbe, Timoti mah, ma Tikikus ma Toropimus meram tano hanuo Esia. \v 5 Iakan ra kaba tunotuno dal ga lua laah, ma dal ga kis kawase mir arau Toroas. \v 6 Iesen mir, mir ga taman tut laah ra mon me Pilipai namur tano Nian na Beret pai la Laalat, ma ra liman na bung namur mir ga hanuat taar ta iakano mes na kabaan arau Toroas. Ma het ga kis ra liman ma iruo na bung kaia. \s1 Pol ga halon Iutikus arau Toroas. \p \v 7 Tano luena bung tano wik het ga hanuat tika wara ienien no beret tano lotu. Ma Pol ga ianga ta ira tunotuno tuk gaam tingena bung kanong ga wara hinahaan tano bung namur. \v 8 Mehet ga kis hurlungen taar aram naliu tano subaan tiga hala. Ma ga mon haleng lulungo kaia. \v 9 Tiga marawaan, hinsane Iutikus, ga kis kora taar tiga matana kalangar ma gaam sumsumela tutur kaia ing Pol kana ga harsasokane ra nianga. Ing ga kubaba sangsangin um, ga puko suur mekarama naliu sakit ures napu ra pise ma diet ga tatik leh um ie ma gate maat. \v 10 Io, Pol ga hansur gaam noh kora tano marawaan ma ga dit ie. Io, ga tange, “Waak muat burut. I te lon!” \v 11 Io, Pol ga hanut baal uram naliu ra hala ma ga pidik beret ma ga iaan. Ma namur bia gate malane tar ie ma kana ga iangianga ga haan laah um. \v 12 Io, ma ira tunotuno diet ga lamus leh um no marawaan ma ra lilonai ma iakan ra linge ga manga habaibai diet. \s1 Pol ga haianga tar um ira kabinsit tano lotu Epesas. \p \v 13 Io, het ga lua ukatiga hono mon ma het ga haan tana u Asos, bia het na kap basie Pol kaia. Ga tange bia het na gil huo kanong ga wara hinahaan napu ukaia. \v 14 Ma ing ga kot leh het ares Asos het ga kap basie leh ie ma het gaam haan u Mitilini. \v 15 Tano mes na bung het ga taman tut mekaia ma het ga hanuat tiga katon hutet ta Kios. Io, tano bung namur het ga kutus u Samos ma tano bung namur het ga hanuat Miletus. \v 16 Pol gate pingit tar bia na haan sakit Epesas kanong ga malok bia na madung kaia ra hanuo Esia kanong bia ga harangos bia na hanuat Ierusalem. Ma ing na talei ga sip bia na hanuat nalua tano Bung na Pentikos. \p \v 17 Io, Pol ga hartula me Miletus uta ira kabinsit tano lotu Epesas. \v 18 Ing diet ga hanuat ga tange ta diet, “Muat nunure tar ing iau ga lon huo tano kudulena pakana bung iau ga kiskis ma muat, tur leh tano luena bung iau ga hanuat ta iakan ra hanuo Esia. \v 19 A tutun bia iau ga harsomane ra dadas na tinirih ing ira Iudeia diet git harharpingit bia diet na hagahe iau, iesen iau ga papalim tano Watong ma ra tamat matien na bala ma ra luur na matagu. \v 20 Muat nunure tar bia ing iau ga harharpir taar ta muat, iau pa ga suhe tiga linge ing ga tale wara harharahut muat. Iesen iau te hausur muat ra matmataan na haruat ma narakoman ta ira hala mah. \v 21 Iau te ianga dadas ta ira Iudeia ma diet ing diet pai Iudeia bia diet na lilik pukus ma diet na tahurus taar ta God ma diet na nurnur tano udahat Watong Jisas. \p \v 22 “Ma kaiken, no Halhaliana Tanuo i halilik iau bia iau ni haan uram Ierusalem ma iau pai nunure bia asa na hanuat taar tagu kaia. \v 23 Iau nunure sen tar mon bia ta ira kaba pise na hala bakut iau haan kaia, no Halhaliana Tanuo i la hakatom iau bia a hala na harpidanau ma ra hinelar i la kis kawase tar iau. \v 24 Ma sen bia, utagu iaat, iau lik bia no nugu lon a linge bia ie. Iau palim tar iakan ra lilik waing nigi manga mangason pane iakan ra pinapalim no Watong Jisas ga tar ie tagu, nigi hapataam ie. Ma no nugu pinapalim aie wara hinhinawas utano tahut na hinhinawas tano harmarsai ta God. \p \v 25 “Nalua iau ga harharpir haan ta muat utano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai ta God. Iesen kaiken iau nunure tar bia taie tikai ta muat na nes habaling um iau. \v 26 Io kaik, iau hinawase muat katin bia iau pa ni kahe ra tinirih uta muat tikatikai bia ing God na hapidanau tiga nong ta muat. \v 27 Ma iau tange huo kanong iau pa ga malok bia ni hinawase muat tano kudulena sinisip ta God. \v 28 Muat harbalaurai at ta muat ma muat balaure mah ira matanaiabar bakut gar ta God. Diet hoing ira sipsip ing diet supi ra ut na harbalaurai ma no Halhaliana Tanuo i te bul muat bia a kabinsit na lotu muat wara nesnes mur diet. Io kaik, muat na ut na harbalaurai tano lotu gar ta God nong ga kul leh ie ma no minaat tano Natine at. \v 29 Iau nunure tar bia menamurugu a sakana tunotuno ing ira udiet tintalen i haruat ma ira ngangaruana paap rakaia diet na hanuat nalamin ta muat ma diet na hagahe kaiken ra matanaiabar na sipsip. \v 30 Ma ari tunotuno baal at mon ta muat, diet na tur huat ma diet na pukusane nora tutun wara lamlamus leh ari ta kaiken ra ut na tinaram tano lotu bia diet na mur diet. \v 31 Io, muat harbalaurai timaan! Muat na lik leh bia iau pa git sasangeh wara hakatom muat ta ira kaba bung ra bung ma ra kasakes mah. Ma iau git gilgil huo tika ma ra but na ngunngutaan ma ra tinirih haruat ma ra itul a tinahon. \p \v 32 “Io, ma kaiken um iau tar muat tano harbalaurai ta God ma tano harbalaurai mah tano hinhinawas tano uno harmarsai nong i haruat wara hathatur hadadas muat. Ma iakan ra hinhinawas i haruat mah wara tamtabar muat ma ira haridaan God i tagure tar wara uta diet ing i te hasisingen diet wara uno tus. Muat na kap kaike kanong muat kana nalamin ta diet. \v 33 Pa ga sakena no tingegu uta ira kinewa bia ira maal gar tikai. \v 34 Muat at, muat nunure tar bia iau ga papalim ma kaiken ra iruo limagu wara uta ira nugu sunupi ma ira sunupi ta ira hinturagu. \v 35 Ta ira kaba linge iau ga gil, iau ga hamines ta muat bia dahat na harahut at ira maris ma ira mangana dadas na pinapalim hokaiken. Ma iau ga hamines ta muat mah bia dahat na lik leh ira nianga tano Watong Jisas at ing ga tange hoken: ‘Nong i hartabar i manga daan ta nong di tabar ie ma ta linge.’” \p \v 36 Bia gate tange tar kaiken Pol ga singa bukunkek ma ga tutudung tika ma diet bakut gaam sasaring. \v 37 Diet bakut diet ga suah ie, diet gaam rapa ie ma diet ga lusung ie. \v 38 Ma no linge diet ga manga tapunuk tana, no nianga ta Pol bia diet pa na nes habaling ie. Io, diet ga sakate um ie uras tano mon. \c 21 \s1 Pol ga haan uram Ierusalem. \p \v 1 Io, ma ing het gate haan talur tar um diet, mehet ga kawaas tiga mon, mehet gaam haan takodas u Kos. Tano mes na bung mehet ga haan u Rodes ma mekaia het ga hanuat Patara. \v 2 Io, het ga nes leh tiga mon ma ga wara hinahaan u Ponisia, io, mehet ga kawaas tana ma mehet gaam haan laah. \v 3 Bia ing het gate hanuat harapuasa ma Saipras mehet ga haan menamur tana u Siria. Mehet ga sapa Tair bia daga hasur se ira kinakap tano mon kaia. \v 4 Ma ing mehet ga haan tupas ira ut na tinaram tano lotu kaia mehet ga kisi ra liman ma iruo na bung tika ma diet. Tara haphapuasnai tano Halhaliana Tanuo diet ga hinhinawase Pol bia waak i hanahaan uram Ierusalem. \v 5 Ma iesen bia ing no numehet pakana bung na kinkinis kaia gate haruat, mehet ga haan laah wara hinahaan baling tano numehet hinahaan. Ma ira ut na tinaram tano lotu bakut tika ma ira udiet hahin ma ira nati diet, diet ga haan tika ma het sukun no pise na hala ures na wasasar ma het bakut het ga singa bukunkek ma het ga sasaring kaia. \v 6 Io, mehet ga lulu taar um, ma mehet gaam kawaas tano mon. Ma diet, diet ga tapukus taar um tano udiet taman. \p \v 7 Io, mehet ga haan baling laah tano numehet hinahaan me Tair ma mehet ga sapa Tolemas. Ma kaia, het ga haatne leh ira hinsaka mehet ta Krais ma mehet ga kis tika ma diet tiga bung. \v 8 Tano mes na bung mehet ga haan talur diet ma mehet ga hanuat Kaisaria. Ma mehet ga kis kaia tano hala tane Pilip no ut na harpir tano tahut na hinhinawas. Ma aie tikai ta ira liman ma iruo na tunotuno ing di ga gilamis diet nalua wara harharahut tano lotu. \v 9 Ma ga mon ra ihat na lala na nat na hahine ing dal git iangianga na tangesot. \p \v 10 Bia ing het gate kisi ra bar bung kaia, tiga tangesot hinsana Agabas ga hansur me Iudeia. \v 11 Ga hanuat ukaia ho mehet ma gaam kap leh no taltalin tane Pol. Io, ga wis ira iruo limana ma ira iruo kakine at mah mei ma gaam tange hoken: “No Halhaliana Tanuo i tange bia hokaiken kaik ira Iudeia meram Ierusalem diet na wis no tunotuno auno iakan ra taltalin ma diet na tar ie ta ira luma diet ing diet pai Iudeia.” \p \v 12 Bia ing mehet ga hadade kaiken, mehet ma ira tunotuno kaia, mehet ga suah taar tane Pol bia waak ie ra hinahaan uram Ierusalem. \v 13 Io, ga babalu bia, “Waak muat susuah ma waak muat hatapunuk iau! Iau taguro taar bia da wis iau ma iau taguro taar mah wara minaat kaia Ierusalem wara utano hinsana no Watong Jisas.” \v 14 Ma ing mehet ga tingtigal puoi, mehet ga sangeh ma mehet ga tange, “Asa ing no Watong i sip bia na hanuat, io, i tahut bia na ngan at huo.” \p \v 15 Namur um, mehet ga tagure ira numehet linge ma mehet gaam tur leh no numehet hinahaan uram Ierusalem. \v 16 Ma ari ut na tinaram tano lotu me Kaisaria diet ga sakate mehet ma diet ga lamus mehet uram tano hala tano tunotuno nong het ga wara kinkinis mei, hinsana ne Nason. Aie me Saipras ma menalua at aie tiga ut na tinaram tano lotu. \s1 Pol ga harsomane ra purpuruan uta ira harkurai ta Moses aram Ierusalem. \p \v 17 Ma bia ing mehet ga hanuat aram Ierusalem ira hinsaka mehet ta Krais kaia diet ga guama pane leh het. \v 18 Ma tano mes na bung Pol tika ma het bakut mehet ga haan wara nesnes Jemes. Ma ira kabinsit tano lotu diet ga kis bakut taar. \v 19 Bia ing Pol gate lulu taar ma diet, ga hamatur um diet ta ira linge bakut ing God ga gil narako tano uno pinapalim taar ta diet ing diet pai Iudeia. \p \v 20 Bia ing diet ga hadade huo diet ga pirlat God. Io, diet ga tange ta Pol, “Tasi mehet, u nunure bia haleng na arip na Iudeia diet te nurnur ma diet bakut diet bala gaas wara murmur ira harkurai ta Moses. \v 21 Sen bia diet gate ser leh bia u la hauhausur ira Iudeia bakut kenas ta ira hanuo ta diet ing diet pai Iudeia bia diet ira Iudeia diet na tahurus talur ira harkurai ta Moses. Ma diet gate ser leh mah bia u la tangtange ta ira Iudeia bia waak diet kutkut ira palatamai diet ira udiet nat na bulu ma waak diet ra murmur ira udahat magingin. \v 22 Io, dahat na gil um ra sa? Diet na nunure leh at bia u te hanuat. \v 23 Io kaik, nu gil ira linge ing het na tange taam. A mon aihat na tunotuno tika ma het ing dal ga gil tiga kunubus uram ho God. \v 24 Nu lamus leh dal ma nu laka tika ma dal tano pakpakilai i haruat ta ira harkurai tane Moses bia mutal naga langalanga sukun no tirtirih meram narako kaike ra harkurai nong i kabit mutal. Ma nu kul sare dal waing daga pung se ira hi dal. Io, diet bakut diet na nunure bia taie ta tutun ta ira nianga diet te hadade utaam, ma iesen bia augu iaat, kana u murmur ira harkurai tane Moses. \v 25 Ma mehet te gil hoken uta ira ut na nurnuruan ing pai a Iudeia diet. Mehet te tula pakpakat ukaia ho diet ma mehet ga hinawase diet bia mehet gate hanuat tika ma tiga lilik bia diet pa na gil ken ra linge: waak diet ien ta nian ing di tun hartabar me taar ta ira palimpuo, waak diet ra ien de, waak diet ra ien tiga linge ing di lut bing, ma waak diet ra gilgil no sakana magingin na ninahon tika.” \p \v 26 Io, tano mes na bung Pol ga lamus leh kaike ra tunaan ma gaam laka tika ma dal ta iakano pakpakilai bia aie ma dal, dal naga langalanga tano ninaas ta God. Io, ga laka uram tano hala na lotu tamat wara hinhinawas palai bia hunanges dal na hapataam iakano pakpakilai nong na halangalanga dal tano udal kunubus. Ma ga wara hinhinawas bia tikatikai ta dal na gil no uno hartabar ta garim bung. \s1 Ira Iudeia diet ga walar wara bubu bing Pol aram tano hala na lotu tamat. \p \v 27-28 Ma bia ing kaike ra liman ma iruo na bung wara halangalanga dal gate wara patpataam, ari Iudai meram tano hanuo Esia diet ga nes Pol aram ra hala na lotu tamat. Io, diet ga kas ira tinge diet ira matanaiabar bakut kaia, diet ga palim kawase Pol, ma diet ga kakongane bia, “Tunotuno me Israel, muat harahut het! Iakanin no tunotuno nong i la hauhausur ira matanaiabar bakut ta ira matahu katon bia diet na miligiruane dahat ira Iudeia ma ira udahat harkurai, ma iakan mah ra hala na lotu tamat. Ma pai kaike sen mon. Taie. I te lamus halaka mah ari Grik uram ta iakan ra hala na lotu tamat kaik i te hagahe iakan ra halhaliana katon.” \v 29 (Diet ga tange huo kanong tiga bung nalua diet ga nes tar Toropimus me Epesas tika ma Pol aram tano pise na hala ma diet ga lik halaka leh bia Pol gate lamus halaka ie uram tano hala na lotu tamat.) \p \v 30 Io, haleng sakit ira matanaiabar tano pise na hala diet ga raurawaan ta iakan ma diet ga hilau huat mekatiga ta ira kaba katon bakut. Diet ga palim kawase Pol ma diet ga rahi hasur ie meram tano hala na lotu tamat ma kaik at mon di ga banus ira matanangas huat tano hala na lotu tamat. \v 31 Bia ing diet ga wara bubu bing ie, no nianga ga haan tupas no lualua ta ira umri me Rom bia ira matanaiabar tano pise na hala Ierusalem kana diet ga gilgil tiga tamat na purpuruan. \v 32 Ma kaik at mon no lualua ga lam leh ari a umri tika ma ari a tamat na umri ma diet ga hilau suur ures ta ira matanaiabar. Ing ira matanaiabar ing diet ga hatahuat no purpuruan diet ga nes leh no lualua tika ma ira uno umri, diet ga hatakumutne ra bubu Pol. \p \v 33 No lualua ga hanuat ma ga palim kawase leh Pol ma ga tar ra dadas na nianga bia da wis ie ma ta iruo dadas na hidihidi sakit. Io, ga tiri bia sige kaik Pol ma bia gate pakile ra sa. \v 34 Ari ta ira matanaiabar diet ga tange tiga linge ma ari diet ga tange ra mes. Ing pa ga tale bia na nunure leh no tutun kanong ira matanaiabar diet ga harharat, ga tar ra dadas na nianga ta ira uno umri bia diet na lamus leh Pol uram tano udiet baang at. \v 35 Bia ing Pol ga hanuat taar ta ira pinapaas hut uram ta iakano katon, ira umri diet ga kap ie naliu kanong warah ira matanaiabar diet ga manga ngangar sakit. \v 36 Ma ira matanaiabar ing diet ga murmur haan, diet ga kakonga haan bia, “Muat bu bing ie!” \s1 Pol ga ianga tano tamat na matanaiabar utano pakana bung ing ga nurnur laah tane Jisas mekaia. \p \v 37 Bia ing ira umri diet ga wara kapkap halaka Pol uram tano udiet baang, Pol ga tiri no lualua bia, “I haruat bia ni tange tiga linge taam?” \p Io, ga balui, “Ai! U ianga na Grik! \v 38 Io kaik, pai augu tok no Isip nong ga hatahuat no hinarubu nalamin ta ira matanaiabar ma Rom a bar tinahon nalua ing ga lamus ra ihat na arip na ut na harbing uram tano hanuo bia.” \p \v 39 Ma Pol ga tange bia, “Iau tiga Iudeia me Tasas kenam Silisia, a so taman iau tiga pise na hala nong no hinsana i lua. Maris, bale leh iau bia ni ianga baak ta ira matanaiabar.” \v 40 Io, no lualua ga haut, ma Pol ga tur aram ta ira pinpaas hut ma ga tah pam wara uta ira matanaiabar bia diet na hatakumutna nianga. Ing diet ga tur kunkun um Pol ga ianga ma no nianga gar na Iudeia hoken. \c 22 \p \v 1 “Kaba tasigu ma hainigu, ma muat ira nongtamat, muat hadade um iau kaiken ma iau ni balu ira numuat nianga.” \p \v 2-3 Ma ing diet ga hadade bia ga haianga diet ma no nianga gar na Iudeia diet ga manga tur kunkun. Io, Pol ga ianga um: “Iau tiga Iudeia. Di ga kaha iau aras Tasas kenam Silisia sen bia iau ga tamat kai ta iakan ra pise na hala Ierusalem. Iau ga tiga bulu na harausur tane Gamaliel ma iau ga kap ra tamat na harausur ta ira harkurai ta ira hintubu dahat ma iau ga gaas wara murmur God haruat ma sige tikai ta muat katin. \v 4 Iau git hahelar ta ira tunotuno diet murmur iakan ra harausur di kilam ie bia ‘No Ngaas’ wara bubu bing diet. Iau git palpalim kawase a tunaan tika ma ra hahin ma iau git halaka diet ra hala na harpidanau. \v 5 Ma no tamat ta ira ut na pakila lotu ma ira kaunsil bakut diet haruat bia diet na suro haut iau ta iakan. Ma iau ga kap mah ra pakpakat mekai ta diet uram ta ira hintura diet ira Iudeia kenam Damaskas. Ma iau ga haan ukaia wara wiswis leh kaiken ra matanaiabar ukai Ierusalem bia diet na kap harpidanau. \p \v 6 “Gate hutet ra tingena kasakes ing iau ga hananhuat hutaten Damaskas ma kaik at mon tiga tamat na lulungo sakit meram ra mawe ga murarang sare iau. \v 7 Ma iau ga puko taar napu tano pise ma iau ga hadade tiga ingana tikai ga tange tagu, ‘Sol! Sol! Wara bih bia u hahelar tagu?’ \p \v 8 “Ma iau ga tiri, ‘Sige ugu, Watong?’ \p “Ma ga babalu bia, ‘Iau Jisas me Nasaret nong u hahelar tagu.’ \v 9 Ira tunotuno ing diet ga saksakate hani iau diet ga nes no lulungo ma iesen bia diet pa ga hadade kilam no ingana tunotuno nong ga iangianga tagu. \p \v 10 “Iau ga tiri bia, ‘Asa ing iau ni pakile, Watong?’ \p “Ma no Watong ga tange, ‘Taman tut, ma nu haan u Damaskas. Ma da hinawase ugu kaia ta ira linge bakut ing God gate tibe taar taam bia nu gil.’ \v 11 Io, ira tunotuno ing iau ga hanahaan tika ma diet, diet ga lam iau u Damaskas kanong bia no dadas na murarang tano lulungo gate hapulo iau. \p \v 12 “Io, tiga tunotuno hinsana ne Ananias ga hanuat wara kakol iau. Aie ga tiga tunotuno nong ga murmur timaan ira harkurai tane Moses, ma ira Iudeia bakut ing diet ga kiskis kaia diet ga manga rurui. \v 13 Ga tur harue iau ma ga tange, ‘Tasigu Sol, nanaas baling!’ Ma kaik at mon iau ga haruat bia ni nes ie. \v 14 Io, Ananias ga tange hoken: ‘No God ta ira hintubu dahat i te gilamis ugu bia nu nunure no uno sinisip ma bia nu nes no Takodasiana ma bia nu hadade ra nianga mekatiga ra hana. \v 15 Ma augu, nu hinhinawas utana taar ta ira matanaiabar bakut ma ira linge u te nes ma u te hadade. \v 16 Io, asa at baak um ing u kiskis kahe? Taman tut, ma nu kap baptais ma nu sasaring tupas ie ma naga sagule ise ira num magingin sakena.’ \p \v 17-18 “Io, bia ing iau ga tapukus u Ierusalem ma iau ga sasaring aram tano tamat na hala na lotu iau ga nes tiga ninaas na tanuo ma iau ga nes no Watong ga iangianga. Ga tange tagu bia, ‘Habir! Haan talur Ierusalem kaiken at kanong diet pa na taram ugu ing u hinhinawas utagu kai ta diet.’ \p \v 19 “Ma iau ga balui, ‘Watong, diet at, diet nunure bia iau git suursuur laka ta ira hala na lotu anuhet ira Iudeia wara bulbul halaka diet ing diet nurnur taam ra hala na harpidanau ma wara hadakdak diet. \v 20 Ma ing di ga gulum bing no num tunotuno Stiwen nong ga hinhinawas utano hinsaam, iau ga tur taar kaia ma iau ga balaure ira maal udiet ing diet ga gulgulum bing ie, ma iau ga haut uta iakano.’ \p \v 21 “Io, no Watong ga tange tagu, ‘Haan, iau ni tule ugu u tapaka, taar ta diet ing diet pai Iudeia.’” \s1 Ing bia di ga wara hadangat ie, Pol ga hapuasne bia aie tiga Rom. \p \v 22 Ira matanaiabar diet ga hanhadade Pol tuk taar ta ing ga tange iakano subana nianga. Io, diet ga kakongane naliu bia, “Muat bu bing iakano ra mangana tunotuno! Pai tahut bia na lon ta iakan ra ula hanuo!” \p \v 23-24 Bia ing diet ga kupkup ma diet ga kap se ari ta ira udiet sigasigam ma diet ga sasa kaabus uram ra mauho, no lualua ga tar ra dadas na nianga bia da kap halaka Pol uram ra baang ta diet ira umri. Ga hartula bia da hadangat ie ma da tiri murmur ie waing da nunure leh bia warah kaik ira matanaiabar diet ga kupkup taar tana hokaiken. \v 25 Bia ing diet gate sal hatakodasne ira iruo limana ma diet gate kubus ie wara hadangat ie, Pol ga tange tano tamat na umri nong ga tur taar kaia bia, “Hohe, i takodas tano numuat harkurai bia nu hadangat tiga Rom ma nong baak mah pa di gil tiga ula harkurai utana bia i te gil ra sakena?” \p \v 26 Bia ing no tamat na umri ga hadade hokaiken, ga haan uram tano lualua ma ga tiri ie, “Ai! Asa ing u wara gilgil? Iakanan ra tunotuno aie tiga Rom!” \p \v 27 Io, no lualua ga haan uram ho Pol ma ga tiri, “Ai! A Rom ugu bia taie?” \p Ma Pol ga balui, “A tutun.” \v 28 Io, no lualua ga tange, “Iau ga kukul ma ra but na kinewa sakit bia iau ni kap no kinilam bia iau tiga Rom.” \p Pol ga balui, “Iesen iau taie. No agu sus aie ga kap no kinilam bia aie tiga Rom. Kaik di ga kaha mah iau huo.” \p \v 29 Io kaik, diet ing diet ga tur taar wara tirtiri mur ie, diet ga hesuo laah kaik at. Ma no lualua ga sam kahe no katine ing ga nunure leh bia gate wis tar Pol ma ra dadas na hidihidi sakit ma aie tiga Rom. \s1 Pol ga tur ra matmataan ta ira kaunsil. \p \v 30 Tano mes na bung no lualua ga palas ise Pol kanong ga sip bia na nunure leh no burena tutun bia warah kaik ira Iudeia diet gaam tung Pol. Io, ga tau haruat ira tamat na ut na pakila lotu ma ira kaunsil gar na Iudeia. Io, ga lamus Pol ma ga hatur ie ra matmataan ta diet. \c 23 \p \v 1 Pol ga mate dit ira kaunsil ma ga tange, “Kaba tasigu, no nugu lilik i hatutun bia ira nugu tintalen i tahut tano matmataan ta God tuk katin.” \v 2 Io, bia ing Ananias no tamat ta ira ut na pakila lotu ga hadade huo, ga tule diet ing diet ga tur taar kaia bia diet na pasar no hane Pol. \v 3 Ma Pol ga tange tana, “God na pasar ugu, a ut na harababo. Augu hoing ra melmel na balo na hala iesen aram narako i hung ma ra bilinge. U kis taar kaia wara gil harkurai tagu haruat ma ing ira harkurai ta Moses i tange, ma iesen bia augu at, u te lake ira harkurai ing u hartula bia da pasar iau!” \p \v 4 Ma diet ing diet ga tur harue taar Pol diet ga tange, “Sige ugu kaik gu tange hagahe no tamat ta ira ut na pakila lotu ta God?” \p \v 5 Io, Pol ga babalu bia, “Kaba tasigu, iau pai palai bia aie no tamat ta ira ut na pakila lotu. Ing bia iau nigi palai taar bia aie sige, iau pa gor ianga huo kanong ira nianga ta God di ga pakat i tange bia, ‘Waak muat tangtange hagahe no lualua ta ira numuat matanaiabar.’” \p \v 6 Bia Pol ga palai bia ari ta diet a Sadiusi ma ari a Parisi, ga tange naliu aram tano kis hulungai bia, “Kaba tasigu, iau tiga Parisi, a natine tiga Parisi. Iau tur taar ra harkurai kai kanong iau kis na balaraan taar utano tuntunut hut baling ta ira minaat.” \v 7 Bia ing ga tange hokaiken tiga but na hargau ga tahuat nalamin ta ira Parisi ma ira Sadiusi. Ma ira kaunsil diet ga harpaleng. \v 8 (Ma no burena hoken. Ira Sadiusi diet tange bia taie ta tuntunut hut baling ta ira minaat, ma taie mah ta angelo bia ta tanuo. Iesen bia ira Parisi diet tange bia kaike bakut i mon.) \p \v 9 Io, ma no purpuruan ga hanuat tamat ma ari tena harausur ta ira harkurai tane Moses ing a Parisi diet, diet ga tur ma diet ga ianga hargau ma ra dadas bia, “Het pai nes leh ta nironga ta iakan ra tunotuno. Tiga tanuo bia tiga angelo dak i te haiangai.” \v 10 No hargau ga manga tamat sakit kaik no lualua ta ira umri gaam burut bia diet kabi sapak hasiksik Pol. Ga tar ra dadas na nianga ta ira umri bia diet na hansur ma diet na lamus leh Pol sukun diet ma ra dadas ma diet na lam ie uram tano udiet baang. \p \v 11 Io, ra bung um, no Watong ga tur harue Pol ma ga tange bia, “Nu balamasa! Nu hinawas at mah utagu ares Rom hoing u te hinawas taar tagu kai Ierusalem.” \s1 Ira Iudeia diet ga harpingit bia diet na bu bing Pol. \p \v 12 Io, ra malaan tano mes na bung ira Iudeia diet ga harpingit ma diet ga kukubus bia diet pa na iaan ma bia diet pa na mom tuk bia diet te bu bing tar Pol. \v 13 Ma ga sakit ra ihat sangahul na tunotuno ing diet ga lalaka ta iakan ra kunubus. \v 14 Io, diet ga haan uram ta ira tamat na ut na pakila lotu ma ira tamat ta ira huntunaan ma diet ga tange, “Mehet te kukubus bia het pa na iaan tuk bia het te bu bing tar Pol. \v 15 Io kaik, kaiken muat ma ira kaunsil muat na tula nianga tupas no lualua ta ira umri bia diet na lam hawaat Pol ukai ho muat. Ma muat na ngan hoing bia muat sip bia muat na silihe timaan leh ta tutun na nianga mekaia ho ie wara gilgil no uno harkurai. Ma het, het te taguro taar bia het na bu bing sei katiga na ngaas ing na hananuat ukai.” \p \v 16 Ma iesen bia ing no lawane Pol ga hadade iakan ra udiet harpingit ga haan uram tano baang ta diet ira umri ma ga hinawase Pol. \v 17 Io, Pol ga tau leh tikai ta ira tamat na umri ma ga tange, “Lam kan ra marawaan uram tano numuat lualua. Auno mon nianga kana bia na hinawasei.” \p \v 18 Io, no tamat na umri ga lamus leh ie uram tano lualua. No tamat na umri ga tange, “Pol nong di te wis kawasei i hartula utagu ma gi saring iau bia ni lamus iakan ra marawaan ukai taam kanong bia auno mon nianga bia na hinawase ugu ine.” \p \v 19 Io, no lualua ga palim leh no limana no marawaan ma ga lamus hasisingen leh ie gaam tirii bia, “Asa ing u wara hinhinawase iau ine?” \p \v 20 No marawaan ga tange, “Ira Iudeia diet te haut tika wara sarsaring ugu bia nu lam Pol taar ta ira kaunsil marakan ma diet na ngan hoing bia diet sip ie wara tirtiri mur ie wara ta tutun na nianga utana. \v 21 Iesen, waak u tartaram diet kanong i sakit ra ihat sangahul na tunotuno ing diet na mun kahe tar ie. Ma diet te kukubus taar bia diet pa na iaan ma diet pa na mom tuk taar bia diet te bu bing tar ie. Diet taguro taar kaiken ma diet kiskis kahe ugu bia nu haut leh no udiet sinasaring.” \p \v 22 Io, no lualua ga hakatom no marawaan bia, “Waak u tangtange ta tikai bia u te hinawase tar iau ta iakan ra linge.” Ma gaam tule isei. \s1 Di ga hamaren Pol u Kaisaria. \p \v 23 Io, ga tatau leh airuo ta ira uno tamat na umri ma ga tange, “Tagure ken ra matana ubane: ta iruo maar na ut na palim wise, ta liman ma iruo na sangahul na ut na kisi hos, ma ta iruo maar na ut na palim rumus. Tagure diet wara hinahaan u Kaisaria ra liman ma ihat na pakana bung katin ra bung. \v 24 Ma tagure ta hos tane Pol waing da lamus timaan tar ie tano tamat na ulkukuha Pelik.” \p \v 25 Io, ga pakat tiga pakpakat hoken: \mi \v 26 “Iau Kolodias Lisias, ukatiga hono bilai na tamat na ulkukuha Pelik: A harmarsai na kis tika ma ugu. \p \v 27 Ira Iudeia diet ga palim kawase iakan ra tunotuno ma diet ga wara bubu bing ie iesen bia iau ga hanuat ma ira nugu matana ubane ma iau ga halon ie kanong bia iau gate nunure leh bia aie tiga Rom. \v 28 Ma iau sip bia ni nunure bia diet ga tung ie warah, kaik iau gi lamus tar ie ta ira udiet kaunsil. \v 29 Iau nas hoken bia ira udiet nianga na hartutung i iangianga utano udiet harkurai mon. Iesen taie tiga hartung i tirih haruat bia na hiruo panei. Ma taie tari mah i haruat bia daga bul ie ra hala na harpidanau urie. \v 30 Io, bia ing iau ser leh nudiet tiga harpingit wara hagahe iakan ra tunaan, iau tule ie ukatiga taam kaiken at. Ma iau tar ra dadas na nianga mah ta ira ut na hartutung bia diet na tar ira udiet nianga taar tana katiga ho ugu.” \b \p \v 31 Io, ira matana ubane diet ga mur nianga ma diet ga lamus leh Pol tika ma diet ra bung u Antipatiris. \v 32 Ma tano mes na bung ira matana ubane menapu diet ga waak se tar Pol ta ira ut na kisi hos bia diet na haan tika mei. Ma diet um, diet ga tapukus uram tano udiet baang. \v 33 Bia ing ira ut na kisi hos diet ga hanuat Kaisaria, diet ga tar no pakpakat tano tamat na ulkukuha ma diet ga tar se Pol ukatiga ra lumana. \v 34-35 Io, no tamat na ulkukuha ga was no pakpakat ma ga tiri Pol bia aie mahe. Bia ing ga nunure leh bia Pol aie me Silisia ga tange, “Iau ni hadade ira num nianga bia ing diet ing diet tung ugu, diet na hanuat.” Io, ga tar ra dadas na nianga bia da mano bat Pol aram ra but na hala na harkurai ta Herot. \c 24 \s1 Pol ga tur ra harkurai ra matmataan tane Pelik. \p \v 1 A liman na bung namur Ananias no tamat ta ira ut na pakila lotu ga hansur u Kaisaria tika ma rari a tamat ta ira huntunaan ma tiga mintatona tunaan ta ira harkurai, hinsana ne Tertulus. Io, diet ga kap ira udiet nianga na hartutung uta Pol taar tano tamat na ulkukuha. \v 2 Bia ing di ga tau halaka Pol, Tertulus ga bul ira uno nianga na hartutung taar ta Pelik hoken: “Mehet te lagirane ra talona kinkinis na malum narakoman tano num harbalaurai. Ma no num minmintot i te kap hawaat ra haleng na kikios wara hatimaan no numehet hanuo. \v 3 Ta ira kaba katon bakut mehet manga tanga tahut sakit, Watong Pelik, uta ing u te gil. \v 4 Iesen iau pai sip bia ni manga hamalmalungo ugu. Io kaik, iau saring ugu bia, maris, nu hadade ken ra numehet kumkumina nianga. \p \v 5 “Mehet te nunure leh bia iakan ra tunaan aie tiga gotgotuana ma i la hatahuat purpuruan nalamin ta ira Iudeia ta ira matahu katon tano ula hanuo. Aie tiga lualua tano ton me Nasaret. \v 6 Ma taie bia iakano sen mon. Taie. Ga walar at mah bia na hagahe no numehet tamat na hala na lotu. Io kaik, het gaam palim kawasei. [Het ga wara kurkurei haruat ma ira numehet harkurai. \v 7-8 Ma iesen bia Lisias no lualua ta ira umri ga hanuat tika ma ra dadas ma ga sarat leh ie ta mehet ma ga tar ra dadas na nianga ta ira tunotuno na hartutung bia diet na haan tupas ugu.]\f + \fr 24.7-8 \ft Ira nianga nalamin tano hakilang [ ] pai kis ta ira haleng na tuarena pakpakat ing i bilai sakit.\f* Ma augu at nu tiri murmur ie waing nugu nunure leh no tutun ta kaiken ra hartutung het gilgil taar tana.” \p \v 9 Ma ira Iudeia diet ga hartutung mah huo, bia a tutun kaiken ra linge. \p \v 10 Bia ing no tamat na ulkukuha ga haut utana bia na ianga, Pol ga tange, “Iau laro bia iau ni tar ira nugu nianga na turtur bat iau ta kaiken ra hartutung kanong iau nunure bia augu tiga ut na gil harkurai ta iakan ra hanuo ra bar tinahon. \v 11 Pai sakit baak ra sangahul ma iruo na bung ing iau ga haan uram Ierusalem wara lotu. Ma i malus taar taam bia nu nunure leh bia a tutun iakan. \v 12 Ma ira tunotuno ing diet tungtung iau, diet pa ga nes iau bia iau ga harhargor ma tikai aram ra tamat na hala na lotu. Ma diet pa ga nes mah iau bia iau ga hathatut purpuruan nalamin tiga kabaan aram narako ta ira udiet mes na hala na lotu ma bia aram tiga mes na subaan tano pise na hala. \v 13 Ma diet pai haruat bia diet na hatutun tar taam ira hartutung kaiken diet gilgil tar tagu. \v 14 Ma iesen iau pa ni suhe kanin. Iau la lalotu tupas no God ta ira hintubu mehet narakoman tano nugu kinkinis na nurnuruan ta iakan ra Ngaas nong diet tange bia a harabota ie. Iau nurnur mah ta ira harkurai bakut ta Moses ma ta ira pakpakat ta ira tangesot. \v 15 Ma iau kis na balaraan taar ta God hoing mah diet kaiken ra tunotuno. Ma no numehet kinkinis na balaraan kanin, bia God na hatut habaling ira ut na takodas ma ira ut na sakena sukun ra minaat. \v 16 Io kaik, hatikai iau walwalar bia ni balaure timaan ira nugu tintalen, no nugu lilik kabi tung iau ra matmataan ta God ma ira tunotuno. \p \v 17 “Namur ta ing iau pa ga nes Ierusalem ra bar tinahon, iau ga haan um ukaia wara tar harharahut ta ira nugu matanaiabar ing diet ga mon sunupi. Ma iau ga haan wara tar hartabar mah aram tano tamat na hala na lotu. \v 18 Ma iau ga gilgil kaiken ing diet ga nes tupas iau kaia. Ma iau gate hapataam ira pakpakilai haruat ta ira harkurai tane Moses bia nigi langalanga sukun no tirtirih meram narako ta kaike ra harkurai nong i kabit iau. Ma taie ta tamat na matanaiabar diet gate hanuat hurlungen taar tagu ma iau pa ga laka mah tiga purpuruan. \v 19 Ma sen no burena ie ke ta ari Iudeia meram tano hanuo Esia ing diet ga kis taar kaia. Gor takodas bia diet at diet na hanuat ukai taam ma diet naga tar ira nudiet hartutung ing bia udiet mon ta linge wara paspase tar tagu. \v 20 Ma ing bia taie, io, diet kaiken diet na tange ira ronga ing diet ga nes leh tagu ing iau ga tur taar tano matmataan ta ira kaunsil. \v 21 Diet tale bia diet na tange sen mon kanin ra linge iau ga kakonganei ing iau ga tur taar ra udiet matmataan. Iau ga tange bia, ‘Iau te tur taar ra harkurai ra matmataan ta muat katin kanong iau nurnur tano tuntunut hut balin ta ira minaat.’” \p \v 22 Sen bia Pelik ga palai timaan dahin taar ta ira Kristian. Kaik ga tange ta ira Iudeia bia diet na kis kawase tiga mes na bung. Ga tange hoken: “Bia ing Lisias no lualua ta ira umri na hanuat, io, iau ni bul no nugu ula harkurai bia u ronga bia taie.” \v 23 Io, ga tar ra dadas na nianga tano tamat na umri nong ga harbalaurai taar ta Pol bia na mano bat Pol. Iesen ga tange bia waak i manga mano bat ie. Na balei bia na tatohun dahin ma na bale leh ira uno harwis bia diet na nes mur ie ta ira uno sunupi. \p \v 24 Bia ing a bar bung gate sakit, Pelik ga hanuat tika ma no uno hahin na Iudeia, ne Darusila. Io, ga hartula uta Pol ma ga hadadei ing ga iangianga utano mangana nurnuruan ta diet ing diet nurnur ta Krais Jisas. \v 25 Bia ing Pol ga iangianga uta ira magingin takodas ma tano magingin bia tikatikai at na kurkure timaan ie ma utano tamat na gil harkurai unamur, Pelik ga burut ma ga tange, “I te haruat baak! I tale bia nu haan um. Namur bia ing a nugu mon pakana bung, iau ni hartula utaam.” \v 26 Iesen ga sipsip mah bia Pol na hau kumaan ie ma ta kinewa. Kaik gaam git harhartula hait utana ma git wawor tika mei. \p \v 27 Bia ing airuo tinahon gate sakit, Porkios Pestus ga kios Pelik. Iesen Pelik ga waak se tar at Pol ra hala na harpidanau kanong ga sip bia na hau ira Iudeia. \c 25 \s1 Pol ga tur ra harkurai ra matmataan tane Pestus. \p \v 1 Ing aitul a bung gate sakit namur tano uno hinanhuat kaia tano hanuo, Pestus ga haan me Kaisaria uram Ierusalem. \v 2 Ma ira tamat na ut na pakila lotu ma ira lualua ta ira Iudeia diet ga tar ira udiet nianga na hartutung taar ta Pol tana kaia. \v 3 Diet ga manga saring Pestus bia na harahut diet hoken, bia na lamus Pol u Ierusalem kanong diet gate pingit tar wara bubu bing ie na ngaas. \v 4 Ma Pestus ga babalu, “Kana di mano bat tar Pol aras Kaisaria ma iau at iau ni haan tapukus ukaia namur dahin. \v 5 Io, bia ing iakan ra tunaan i te gil ta ronga, muat na tule numuat ta lualua u Kaisaria tika ma iau ma diet na ra tung ie kaia.” \p \v 6 Bia ing Pestus gate kisi ra liman ma itul bia sangahul na bung tika ma diet, ga hansur um u Kaisaria. Ma tano mes na bung ga tau hulungan no kinkinis na gil harkurai ma gaam hartula bia Pol na me tur ra matmataan tana. \v 7 Bia ing Pol ga tur huat, ira Iudeia ing diet gate hansur me Ierusalem diet ga tur luhutanei ma diet gaam paspase tar ra dadas na nianga na hartutung taar tana. Iesen diet pa ga haruat bia diet na hatutun kaiken ra udiet nianga. \p \v 8 Io, Pol ga tar um no uno nianga na turtur bat ie ta ira hartutung hoken: “Iau pa ga gil tiga ronga taar ta ira Iudeia, bia tano tamat na hala na lotu, ma bia ukatiga mah hono tamat na lualua na gil harkurai sakit gar na Rom.” \p \v 9 Ma iesen bia Pestus ga sip bia na hau ira Iudeia, kaik gaam tiri Pol bia, “U kanan taar bia nu haan u Ierusalem ma nigi a tiri murmur ugu ta kaiken ra hartutung kaia, bia taie?” \p \v 10 Ma Pol ga balui, “Iau tur taar kaiken tano gil harkurai gar na Rom. Io, i takodas taar bia iau ni tur harkurai kai. Iau pa ga pakile ta ronga taar ta ira Iudeia ma augu iaat u nunure timaan tar huo. \v 11 Iesen bia ing iau gate gil tun tiga ronga i haruat bia ni hiruo panei, io, diet na bu bing iau, taie ta linge. Ma sen bia ing taie ta tutun ta ira nudiet hartutung taar tagu, io, pai takodas bia tikai na tar iau ukatiga ira lima diet. Iau kikilam haruat ma ira harkurai bia no tamat na lualua na gil harkurai sakit gar na Rom na hadade iau!” \p \v 12 Namur bia Pestus gate ianga tika taar ma ira uno kaunsil, ga balu Pol hoken: “U te kikilam bia no tamat na lualua na gil harkurai sakit gar na Rom na hadade ugu. Io, iau ni tule ugu uras hono tamat na lualua na gil harkurai sakit at!” \s1 Pestus ga hinawase Agripa utane Pol. \p \v 13 Io, a bar bung namur Agripa, aie tiga tamat na lualua na gil harkurai, ma ne Bernis dir hinen ga hanuat Kaisaria wara hahaatne leh Pestus tano uno sigara kinkinis. \v 14 Ma dir ga wara kinkinis baak kaia, kaik Pestus gaam huo ira linge utane Pol taar tano tamat na lualua na gil harkurai. Ga tange tana bia, “Nalua ta ing Pelik ga haan laah ga waak tar tiga tunotuno kai ra hala na harpidanau. \v 15 Ma ing iau ga haan u Ierusalem ira tamat na ut na pakila lotu ma ira tamat ta ira huntunaan me Iudeia diet ga tung ie ma diet ga saring iau bia iau ni tule bingbing ie. \v 16 Ma sen bia iau ga hinawase diet bia pai a numehet magingin ira Rom bia het na tar se bia mon tiga tunotuno wara hapidanau ie. Taie. Na luena tur harmamata baak ma diet ing diet tung ie. Ma da tar mah ra mauho tana bia na tur bat ie ta ira udiet hartutung. \v 17 Io, ing diet ga hanuat tika ma iau ukai, iau pa ga halis no harkurai. Taie. Iau ga tau hulungan no kis hulungai na gil harkurai tano mes na bung ma iau ga hartula bia da lamus halaka no tunotuno. \v 18 Sen bia ing ira ut na hartutung taar tana diet ga tut ma diet gaam ianga, diet pa ga tung ie uta tiga ronga ing iau ga lik bia diet na tung ie urie. \v 19 Taie. Diet ga mon balik ari a hargau mei pane no udiet huna lotu at ma uta tiga tunotuno nong gate maat, hinsana ne Jisas, nong Pol ga tange bia kana i lon. \v 20 Ma iau pa ga palai bia ni tiri murmur uta iakan ra hargau hohe, io kaik, iau gaam tiri ie bia ga kanan wara hinahaan u Ierusalem bia daga tirii kaia ta kaiken ra hartutung bia taie. \v 21 Ma iesen bia Pol ga kikilam bia da waak tar ie ma no tamat na lualua na gil harkurai sakit gar na Rom at na gil no ula harkurai utana. Io, iau ga tar ra dadas na nianga bia da mano bat ie tuk taar bia iau nigi tulei ures hono tamat na lualua na gil harkurai sakit gar na Rom.” \p \v 22 Io, Agripa ga tange ta Pestus, “Iau sip bia iau at iau ni hadade iakan ra tunotuno.” \p Ma Pestus ga balui, “Nu hadadei marakan.” \s1 Pol ga huo no pir tano uno nurnuruan taar tane Agripa. \p \v 23 Tano mes na bung Agripa ma Bernis dir ga hanuat tika ma ra tamat na minamar ma dir ga laka aram tano hala na nianga tika ma ira tamat na ulkukuha ma ira watong ta iakano pise na hala. Io, Pestus ga hartula, di gaam lamus halaka Pol. \v 24 Io, Pestus ga tange, “Augu Agripa, no tamat na lualua na gil harkurai, ma muat bakut kaiken ing muat kis hurlungen taar, muat nes iakan ra tunotuno. Ira matanaiabar na Iudeia bakut kenam Ierusalem ma kai Kaisaria diet te kakongane ira udiet sinasaring taar tagu utana bia da bu bing sei. \v 25 Iau pa ga nes leh tiga linge bia gate gil ie kaik naga hiruo panei. Iesen ga kikilam bia no tamat na lualua na gil harkurai sakit kanas Rom bia na hadadei, kaik iau gaam kure bia ni tulei u Rom. \v 26 Sen bia iau pai palai bia ni tange tun hohe uta iakan ra tunaan ing ni pakat se tiga paas ures Rom tano tamat na lualua na gil harkurai sakit. Io kaik, iau te lamus tar ie tano num matmataan tus Agripa, tamat na lualua na gil harkurai augu, ma ta muat ira mes mah, waing nigi mon ta nianga wara pakpakat namur bia dahat te tiri murmur tar ie. \v 27 Ma iau tange huo kanong iau lik bia pai takodas bia da tule bia mon tikai meram narako ra hala na harpidanau ma taie pa di hapalaine timaan baak ira hartutung taar tana.” \c 26 \p \v 1 Io, Agripa ga tange ta Pol, “I tale bia nu ianga um kaiken wara gaiem.” \p Io, Pol ga tah pam ta diet ma no lumana ma ga hatahun ira uno nianga na turtur bat ira udiet hartutung hoken: \v 2 “Augu Agripa, no tamat na lualua na gil harkurai, iau tanga tahut wara tuntunur ra num matmataan katin wara tangtange ira nugu nianga na turtur bat ira hartutung ta ira Iudeia. \v 3 Ma iau manga tanga tahut kanong augu iaat u palai timaan taar ta ira numehet magingin ira Iudeia ma ta ira hargor i tahuat laah ta kaike. Io kaik, iau sasaring marmaris taam bia nu bale iau bia ni ianga baak ma nu hadade iau. \p \v 4 “Ira Iudeia bakut diet nunure ira nugu tintalen mekatiga laah ing ga bana bulu huat. Diet palai bia tano nugu kudulena nilon iau ga kis aram tano nugu hanuo ma aram mah Ierusalem. \v 5 Diet ta nunure iau ra talona pakaan ma bia ing diet sip, io, diet haruat bia diet na suro haut bia iau ga tiga Parisi, no dadasina kabaan narako tano numehet lotu. \v 6 Ma iau tur taar ra harkurai kaiken taar burena tano nugu kinkinis na balaraan uta ing God ga kukubus taar urie ta ira hintubu mehet. \v 7 Iakan no kunubus nong ira numehet sangahul ma iruo na huntunaan diet kis na balaraan taar bia diet na kap ie ing hatikai diet lalotu tupas God. Io, tamat na lualua na gil harkurai, i taar burena ta iakan ra kinkinis na balaraan kaik ira Iudeia diet gaam tung iau. \v 8 Iau manga karup bia ari ta muat, muat lik bia God pai tale wara hathatut ira minaat. \p \v 9 “Iau mah iau ga lik bia i tahut bia iau ni gil ra haleng na linge wara hanghagahe no hinsane Jisas me Nasaret. \v 10 Ma hokaike iaat mon kaik iau ga gil aram Ierusalem. Ira tamat na ut na pakila lotu diet ga tar ra dadas tagu wara kilkilat bat haleng na tunotuno tus tane God ma ing di ga bu bing diet iau ga haut mah uta iakano. \v 11 Haleng na pakaan iau git suursuur laka ta ira hala na lotu numehet ira Iudeia wara haphapidanau diet ma iau git walwalar bia iau ni sunang diet bia diet na tange hagahe iakano Jisas. Ma ga manga mis no balagu taar ta diet kaik iau gaam git hanahaan taar mah ta ira pise na hala ing i kis tapaka wara hinelar ta diet. \p \v 12 “Ma tiga bung um ta kaiken ra nugu hinahaan iau ga hanahaan u Damaskas tika ma ra dadas ma ra hartula mekatiga ta ira tamat na ut na pakila lotu. \v 13 Io, tamat na lualua na gil harkurai, hutet ra tingena kasakes aram tano ngaas iau ga nes tiga lulungo meram ra mawe. No lulungo tano kasakes pa ga haruat mei ma ga murarang sare iau tika ma ira tunotuno ing diet ga saksakate hani iau. \v 14 Mehet bakut het ga puko taar tano pise ma iau ga hadade tiga ingana tunotuno ga tange tagu tano nianga na Iudeia hoken: ‘Sol! Sol! Wara bih bia u hahelar tagu? Augu iaat u hangungut habalin at ugu ing u sase tar no kakim tano linge i kaskasumuan.’ \p \v 15 “Io, iau ga tiri, ‘Sige ugu, Watong?’ \p “Ma no Watong ga babalu, ‘Iau Jisas nong u hahelar tagu. \v 16 Kaia, taman tut um ma nugu tur. Iau te harapuasa taam wara timtibe ugu bia nu gil ira nugu pinapalim ma bia nu tiga ut na hinhinawas ta ira linge ing u ta nes utagu ma ta ira linge iau ni hamines taam. \v 17-18 Iau ni halangalanga ise ugu mekatiga ta ira num matanaiabar at ma mekatiga ta ing diet pai Iudeia. Iau tultule ugu taar ta diet wara paapos ira mata diet ma wara lamlamus ise diet mekatiga ra kankado tupas no palai, ma mekatiga tano dadas ta Sataan tupas God. Ma na ngan hokaiken ta diet waing God na lik luban se ira udiet magingin sakena ma na was halaka diet taar ta diet ing God gate hasasingen leh diet wara uno kanong diet ga nurnur tagu.’ \p \v 19 “Io kaik, tamat na lualua na gil harkurai Agripa, iau pa ga patnau tano ninaas na tanuo meram ra mawe. \v 20 Iau ga luena harpir taar ta diet aram Damaskas, io, mekaia uram ta diet kenam Ierusalem ma tano kudulena hanuo Iudeia ma taar ta diet ing diet pai Iudeia mah. Iau ga harpir taar ta diet bakut bia diet na lilik pukus ma diet na tahurus tupas God ma bia diet na tatalen haruat ma ra tutun na lilik pukus. \v 21 Ma iakano no burena kaik ira Iudeia diet gaam palim kawase iau aram tano tamat na hala na lotu ma diet gaam walar bia diet na bu bing iau. \v 22 Ma iesen bia God i te harahut iau tuk taar katin, kaik iau gi tur taar kai ma iau hinhinawas uta Jisas taar ta ira tunotuno bakut, ira watong tika ma ira tunotuno bia mah. Iau pai tangtange leh nugu ta nianga ing i mes ta ing ira tangesot ma Moses diet ga tange bia na hanuat. \v 23 Ma diet ga hinawas bia no Mesaia na maat ma aie nong na luena tut hut sukun ra minaat, io kaik, aie mon nong na harpir taar ta ira Iudeia ma diet ing pai a Iudeia diet utano palpalai nong na hanuat taar ta ira matanaiabar.” \p \v 24 Ing Pol ga tange huo Pestus ga ianga bat ie ta ira uno nianga ma gaam kakonga bia, “Pol, u te ba kaike! Ira haleng na harausur u te kap i hababa ugu.” \p \v 25 Ma Pol ga balui, “Watong Pestus, iau pai ba. Ira linge iau tangtange i tutun ma pai kakel bia a nianga gar na ba. \v 26 Ma iau hamaan bia iakanin i palai kanong Agripa, no tamat na lualua na gil harkurai, i madaraas timaan taar ta kaiken ra linge. Ma i tale bia ni haiangai ma pa ni burut kanong iau nunure tar bia i te hatarame bakut kaiken ra linge iau iangianga urie. Ma i te hatarame kanong kaiken ra linge pa ga hanuat ra munmun. \v 27 Augu Agripa, no tamat na lualua na gil harkurai, u nurnur ta ira nianga ta ira tangesot? Iau nunure bia u nurnur ta diet.” \p \v 28 Io, Agripa, no tamat na lualua na gil harkurai, ga tange ta Pol, “Ai! U lik bia u haruat bia nu halawen hagasiaan leh at mon iau nigi tiga Kristian?” \p \v 29 Ma Pol ga balui, “Bia nu ngan gasien huo bia nu manga halis, iau saring God bia augu ma diet bakut mah kaiken ing diet hanhadade iau katin, bia muat na hanuat hoing iau, ma sen bia ken sen mon ra dadas na winwisaan kaik iau malok bia muat na mon mah.” \p \v 30 Io, no tamat na lualua na gil harkurai ga taman tut tika ma no tamat na ulkukuha ma ne Bernis ma diet mah ing diet ga kis tika taar ma dal. \v 31 Diet ga haan talur iakano subaan ma ing diet ga iangianga harbasia ta diet, diet ga tange, “Iakan ra tunotuno pai gilgil ta ronga i haruat bia na hiruo pane, bia da kilat bat ie urie.” \p \v 32 Ma Agripa ga tange ta Pestus, “Iakan ra tunotuno gaar be langalanga mon bia pa naga kikilam bia no tamat na lualua na gil harkurai sakit gar na Rom na hadadei.” \c 27 \s1 Pol ga tur leh no uno hinahaan uras Rom. \p \v 1 Bia ing di ga bul um no ula nianga bia mehet na haan u Itali, di ga tar Pol ma ira mes meram narako ra hala na harpidanau ukatiga tano lumana tiga tamat na umri hinsana Iulius. Ma tiga tamat na umri ie tano matana ubane di kilam ie bia, “A Matana Ubane tano tamat na lualua na gil harkurai sakit gar na Rom.” \v 2 Io, mehet ga kawaas tiga mon me Adaramitium nong ga taguro taar wara hinahaan taar ta ira pise na hala tano hanuo Esia ing ira mon git sapsapa ine. Io, het ga tut laah um. Ma Aristarkus, tiga tunotuno me Tesalonaika kenam Masedonia ga haan tika ma mehet. \p \v 3 Io, mehet ga sapa Saidon tano mes na bung ma Iulius ga marse Pol ma ga balei bia na haan uram ta ira uno harwis waing diet naga harahut ie ta ira uno sunupi. \v 4 Io, mehet ga haan baling taar u na tes mekaia ma mehet ga haan barahit tano mugurlamin Saipras kanong mehet ga hilau harso ma ra dadas na baiangin. \v 5 Bia ing mehet gate balos tar no kasapa hutaten Silisia ma Pampilia mehet ga sapa Maira kenam Lisia. \v 6 Io, no tamat na umri ga nes leh tiga mon me Aleksandaria kaia nong ga wara hinahaan u Itali ma gaam hakawasne mehet tana. \v 7 A haleng na bung mehet ga hanahaan matien haan ma ga dadas ta het iesen mehet ga petlaar wara hinanuat um haruat Nidas. Mehet ga papet puo bia mehet na haan hakakari huo taar burena tano baiangin. Io kaik, mehet gaam haan barahit balik tano mugurlamin Krit namur ta ing mehet gate sakit tar no ngusngus Salmone. \v 8 Mehet ga malalat mur no gerger tano takapit na pakananoh ma mehet ga hanuat tiga taman di kilam ie bia Barahit na Sawai, hutet tano nat na pise na hala Lasia. \p \v 9 Mehet ga hasurum ra haleng na pakana bung kaia ma no tes mah um gaam manga lagures kanong gate sakit no bung na hinahal gar na Iudeia ma no labur gate hanuat um. Io kaik, Pol gaam hakatom diet hoken: \v 10 “Kaba tunotuno, iau nes bia no nudahat hinahaan na sakena. Bia dahat na haan no mon na manga sakena tika ma ira kinakaap ma dahat mah dahat na hiruo.” \v 11 Ma sen bia no tamat na umri pa ga song leh ira nianga ta Pol. Taie. Ga taram balik no ut na kap mon ma no tunotuno nong auno no mon. \v 12 Ma ra haleng ta het diet ga sip bia mehet na haan at mon kanong iakano sawai pa ga haruat bia da nahe se tar ira teka na labur kaia tana. Ma diet ga sip bia het na walar bia het na hanuat Pinikis ma het naga nahe ise tar no labur kaia. Ma Pinikis aie tiga mes na sawai kaia Krit nong i la kis barahit taar tano labur. \s1 Tiga tamat na labur ga raprapusane hani no mon na tingaan tes. \p \v 13 Bia ing tiga dipdip mekatiga ta matailum ga hatahun wara huuhus, diet ga lik bia diet haruat um wara gilgil ing diet ga sip. Io, diet ga sal haut no haga ma mehet ga mur gerger tano takapit na pakananoh ta Krit. \v 14 Pa ga halis ma tiga dadas na baiangin sakit ga hanuat, di kilam ie bia ‘No Tunumat’, ma ga kakata suur mekatiga hono mugurlamin. \v 15 Ga kakata huat taar tano mon ma het pa ga haruat bia het na hilau harso mei. Io kaik, mehet gaam waak se tar mehet ma no mon, ma no baiangin gaam pupuh hani mehet. \v 16 Bia ing mehet ga haan barahit tiga nat na mugurlamin di kilam ie Kauda, mehet ga malalat at kaik het gaam petlaar bia het na kubus hadikdikit no waga nong mehet ga salsal hani ie menamur tano mon. \v 17 Bia ing ira tunaan diet gate rahi haut tar ie diet ga sal hinau menapu tano mon at mah waing pa naga pagola. Ma diet ga burut bia mehet kabi kawaas ta ira ula wana aras Libia ma no mon naga sakena. Io kaik, diet gaam haruhe hasur no maal tano mon ma diet ga waak se tar no mon bia no baiangin na pupuh hani ie. \v 18 No labur ga manga raprapusane hagahe het kaik diet gaam hatahun wara sase hasur ira kinakaap tano mes na bung. \v 19 Ma tano aitul a bung diet ga rakun leh ari gintatena no mon ing di la papalim me, diet gaam se hasur. \v 20 Bia ing a haleng na bung gate sakit ma no tes ma no mawe kana dir ga harpam taar ma no labur mah kana ga wawaang, mehet ga lik at um bia mehet pa na lon. \p \v 21 Ira tunaan diet pa ga ien ta nian ra talona pakaan. Io, Pol ga tur nalua ta diet ma ga tange, “Kaba tunotuno, muat gaar taram iau ing iau ga harhakatom bia waak dahat ra hinaan laah me Krit. Bia ing muat naga taram iau muat pa gor le haan tupas kaiken ra tinirih. \v 22 Sen bia kaiken iau saring hadadas muat bia muat na balaraan taar at kanong taie tikai ta muat bia na maat. Taie. No mon sen mon nong na sakena. \v 23-24 Nabung ra bung tiga angelo gar tano God nong auno iau ma nong iau lalotu tupas ie, i me tur harue iau ma i tange, ‘Waak ra bunurut, Pol. Nu tur at ra harkurai ra matmataan tano tamat na lualua na gil harkurai sakit kenas Rom. Ma God i te idane ugu bia diet bakut kaiken u hanahaan tika ma diet, diet pa na hiruo.’ \v 25 Io kaik, kaba tunotuno, muat balaraan taar kanong iau nuruan God bia ira linge na hanuat hoing at mon i te hinawase tar iau huo. \v 26 Sen bia, no mon na ra kis masapa at tiga mugurlamin.” \s1 No mon ga taparok tano ula mamor iesen taie tikai ga hiruo. \p \v 27 No baiangin ga pupuh hani at baak mehet tano tes Adaria tano sangahul ma ihat na bung ra bung. Ing ga hutet ra tingena bung ira ut na pinapalim tano mon diet ga hamaan bia mehet ga wara hinanhuat taar tiga mugurlamin. \v 28 Diet ga walar no tes bia ga lamlamana haruat hohe ma diet ga nes leh bia no tes ga ihat na sangahul na pakon suur. Diet ga kis dahin ta mon ma diet ga walar habal no lamlamana tano tes ma diet ga nes leh bia ga aitul a sangahul na pakon. \v 29 Io, diet ga haruhe hasur ira ihat na haga mekatiga tano murmuruno no mon kanong diet ga burburut bia no labur kabi rapusane tar mehet ta ira huna haat. Io, diet ga sasaring bia na malaan gasien. \v 30 Ira ut na pinapalim ra mon diet ga walar bia diet na hilau sukun no mon, kaik diet gaam haruhe hasur no waga ures napu tano tes ma diet ga ngan bia diet ga wara haruruhe ari haga mekatiga ra laliana no mon. \v 31 Io, Pol ga tange tano tamat na umri ma ira matana ubane bia, “Bia kaiken ra tunotuno diet na haan laah mekai tano mon, io, pai tale bia muat na lon.” \v 32 Io kaik, ira matana ubane diet ga kut rupat ira hinau ing ga palim kahe tar no waga ma diet ga waak sei ma ga puko laah. \p \v 33 Io, ra malabungbung um Pol ga haragat diet bakut bia diet na iaan. Ga tange bia, “Ta kaiken ra sangahul ma ihat na bung muat te kis na bunurut bia asa na haan tupas dahat. Ma muat te kis bia, taie muat pai le ienien ta linge. \v 34 Io, kaiken iau manga saring muat bia muat na ien ta nian. Muat supi iakan waing muat naga lon. Taie ta tikai ta muat na hiruo.” \v 35 Bia gate tange tar kaiken ga kap leh ari beret ma ga tanga tahut ta God urie ra matmataan ta diet bakut. Io, ga pidik ie ma ga hatahun wara nian. \v 36 Ing diet ga nes ie huo diet bakut diet ga balaraan baal ma diet mah diet gaam ien ari nian. \v 37 Ma ga airuo maar ma liman ma iruo na sangahul ma liman ma tikai het ing het ga hananhaan tano mon. \v 38 Bia ing diet gate iaan hahos taar diet ga se hasur ira nian uram tano tes wara hamamakan no mon. \p \v 39 Bia ing ga malaan um diet pa ga nes kilam no taman iesen diet ga nes tiga sawai ma ra wanawana no wasasar tana. Io, diet ga lik bia diet na walar wara hasapa no mon kaia. \v 40 Diet ga kut rupat ira hinau talur ira haga ma diet ga waak tar at aram na tes ma kaik at mah diet ga palas ira hinau ing ga palim kahe tar no wasa nong i la kure tar no mon. Io, diet ga sarat haut no maal tano laliana no mon taar tano baiangin ma diet ga hilau tultul no wasasar. \v 41 Iesen no mon ga kap toke tiga ula mamor ma gaam kis kora ma no laliana pa ga haruat bia na magile. Kaik no murmuruno gaam tamaparparok ta ira pakananoh ing ga rarapus taar tana. \p \v 42 Io, ira matana ubane diet ga harpingit bia diet na bu bing diet ing diet ga wara hinahaan laka ra hala na harpidanau waing diet pa naga iaas u namanse ma diet naga hilau laah. \v 43 Ma iesen no tamat na umri ga sip bia Pol na lon taar at, kaik gaam tigal diet bia waak diet ra gilgil iakan ra udiet harpingit. Io, ga tar ra dadas na nianga um bia diet ing diet ga haruat wara niaas, bia diet na luena karwas suur ma diet naga hansot aram na manse. \v 44 Ma ga hartula bia diet bakut um ira mes, diet na kap leh ari subana daha ta ira sumsubaan tano mon wara niaas me ukaia. Io, hokaiken kaik diet bakut diet gaam a hansot timaan aram na manse. \c 28 \s1 Pol ma ira tunotuno tano mon diet ga hansot Malta. \p \v 1 Bia ing mehet gate sapa tahut taar, mehet ga nunure leh bia di ga kilam iakano mugurlamin bia Malta. \v 2 Ira tunotuno mekaia diet ga manga tahut ma mehet. Diet ga halo tiga iaah ma diet ga suat leh mehet bakut kanong ga batbata ma ga maduhan no taman. \v 3 Io, Pol ga kap hulungan tiga pok rigirigis ma ing ga bul ie uram tano iaah tiga sui ga hansur ing a mamahien ga kap ie ma ga kakarat dit taar tano limana. \v 4 Bia ing ira tunotuno mekaia tano mugurlamin diet ga nes no sui ma ga tabataba taar tano limana, diet ga tange harbasiane ta diet bia, “I nanaas bia iakan ra tunaan aie a ut na bu bing tunotuno. I tutun bia pai hiruo na tes, iesen no tadaar nong i la harkurai ma ra takodas pa na hok ie bia na lon taar.” \v 5 Iesen Pol ga sabakane se tar no sui taar tano iaah ma pa ga kap ta saksakena tana. \v 6 Ira tunotuno diet ga lik bia na sus no limana ma bia na puko taar napu ma naga maat kaik at. Iesen ing diet gate nanaho ra talona pakaan ma diet ga nes bia taie ta saksakena ga hanuat taar tana, diet ga kios ira udiet lilik ma diet ga tange bia aie tiga tadaar. \p \v 7 Ma hutet kaia ga mon tiga taman ma ra taman ie gar tane Pubilius, no lualua ta iakano mugurlamin. Ga suat leh mehet ukatiga tano uno taman ma mehet ga wasire tana ra itul a bung ma ga manga tahut ma mehet. \v 8 Ma no susi Pubilius ga noh taar ma ra minaset. Ga malahau ma ga sam bala haan mah. Io, Pol ga laka uram tana. Ma namur bia gate sasaring taar ga bul ira limana tana ma gaam halon ie. \v 9 Bia ing iakan ra linge ga hanuat, ira mes na ina minaset tano mugurlamin diet ga hanuat ma Pol ga halangalanga diet. \v 10 Diet ga harahut timaan het ma ra haleng na linge ma bia ing mehet ga taguro wara hinahaan laah ra mon, diet ga tabar mehet ma ira linge mehet ga supi. \s1 Pol ga hanuat Rom. \p \v 11 Io, bia ing mehet gate kisi ra itul a teka kaia, mehet ga kawaas laah tiga mon nong ga nahe se tar no labur kaia tano mugurlamin. Aie tiga mon me Aleksandaria ma kaia tano laliana di gate takas no malalari dir ira iruo kasang na tadaar, Kastor ma Poluk. \v 12 Mehet ga sapa Sirakius ma mehet ga kisi ra itul a bung kaia. \v 13 Io, mehet ga haan mekaia ma mehet ga hanuat Regium. Ma tano mes na bung no dadaip merau ra matailum ga hanuat, kaik mehet gaam hanuat Putioli tano bung menamur tana. \v 14 Ma ing mehet ga nes leh ari harahinsakaan narako ta Krais kaia diet ga bale leh mehet bia mehet na kisi ta liman ma iruo na bung ma diet. Io, hokaiken kaik mehet gaam haan um uram Rom. \v 15 Ira harahinsakaan narako ta Krais kaia diet gate ser bia kana het ga hananuat, kaik ari diet ga me hanuat taar muk tano pise na hala no hinsana “No Katon na Kis Hulungai ta Apius.” Ma ari diet ga me hanuat tano pise na hala no hinsana “Aitul a Hala na Wasire.” Diet ga hanuat wara kakot leh mehet. Bia ing Pol ga nes diet, ga tanga tahut uram ho God ma ga kap ra harharagat mekaia ho diet. \v 16 Ma ing mehet ga hanuat Rom di ga haut leh Pol bia na kis sen at tika ma tiga umri wara manmano bat ie. \s1 Pol ga hinawase ira Iudeia utano burena kaik gaam kis ra hala na harpidanau. \p \v 17 Io, ma bia ing aitul a bung gate sakit, Pol ga tau hulungan ira lualua ta ira Iudeia. Ing diet ga hanuat hurlungen, Pol ga tange ta diet hoken: “Kaba tasigu, iau pa gale gil tiga sakena taar ta ira udahat matanaiabar na Israel bia ukatiga mah ta ira magingin ta ira hintubu dahat, iesen di ga wis kawase balik iau aram Ierusalem ma di ga tar iau ukatiga ta ira lima diet ira Rom. \v 18 Diet ga tiri murmur iau bia asa tun at ing iau ga gil ma diet ga sip bia diet na halangalanga ise iau kanong diet ga nes leh bia taie ta burena bia ni hiruo pane. \v 19 Ma sen bia ing ira Iudeia diet ga malok bia da halangalanga ise iau, io, iakan ra linge ga sunang iau kaik iau gaam kikilam utano tamat na lualua na gil harkurai sakit gar na Rom bia na hadade iau. Ma iau ga gil huo sen bia ga taie nugu ta hartutung taar ta ira nugu matanaiabar na Israel. \v 20 Ma iau te sasaring wara nesnes muat ma wara nianga tika ma muat kanong iau ga sip bia muat na palai tano burena kaik di te wis iau ma iakan ra dadas na hidihidi. Iakanong dahat ira Israel dahat nanaho tana ma ra balaraan, iakano no burena.” \p \v 21 Ma diet ga balui, “Mehet pa ga kap ta pakpakat merau Iudeia wara utaam. Ma taie tikai ta ira tasi dahat ira Iudeia i ta me hinawas sakasaka utaam. \v 22 Iesen mehet sip bia mehet na hadade ira num lilik kanong mehet nunure bia ira matanaiabar ta ira kaba katon diet tangtange hagahe iakan ra mangana lotu u te laka tana.” \p \v 23 Io, diet ga puo tar tiga bung bia diet na kis tika baal ma ne Pol. Ma ra haleng sakit diet ga hanuat ta iakano bung ukaia hono taman Pol ga kiskis tana. Ma tur leh ra malaan tuk taar ra matarahien Pol ga palpalas no kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai gar ta God ma ga hinhinawas mah utana. Ga walar bia na hatutun tar Jisas ta diet bia aie tun sige. Ma ga gil huo mekatiga ta ira harkurai tane Moses ma mekatiga ta ira pakpakat ta ira tangesot. \v 24 Pol ga petlaar bia na hatutun tar Jisas ta ari ta diet ma ira uno nianga iesen ari mes diet ga malok bia diet na nurnur. \v 25 Ira udiet lilik ga harpaleng, diet gaam hargor. Ma diet ga tur leh um ra hinahaan laah namur bia Pol gate ianga huat taar ma kan ra nianga. Ga tange bia, “No Halhaliana Tanuo ga tange no tutun ta ira hintubu muat ing ga tange mekatiga ra hane Aisaia no tangesot hoken: \q1 \v 26 ‘Haan tupas kaiken ra matanaiabar ma nu tange, \q1 “Muat na hanhadade, sen muat pa na hadade kilam. \q1 Muat na nesnes, sen muat pa na nes kilam.” \q1 \v 27 Na ngan huo kanong i dadas ira bala diet kaiken ra matanaiabar; \q1 diet malok bia diet na hadoda, \q1 ma diet malok bia diet na nes. \q1 Diet kabi nes kilam ma ira mata diet, \q1 ma diet kabi hadade kilam ma ira talinga diet, \q1 ma diet kabi nunure kilam ta ira tinge diet, \q1 ma diet naga tahurus ma nigi halon diet.’ \p \v 28 “Io kaik, iau sip muat bia muat na nunure bia God i te tule iakan ra uno harhalon ukatiga ta diet ing pai a Iudeia diet, ma diet, diet na hadade kilam ie!” \v 29 (-)\f + \fr 28.29 \ft Ari tuarena pakpakat diet bul halaka buturkus (v29) i tange hoken: \fv \ft 29 \+fv*\ft Bia ing gate tange se tar kaiken, ira Iudeia diet ga haan ma diet ga manga harhargor haan nalamin ta diet.\f* \p \v 30 Ma haruat ma ra iruo kudulena tinahon Pol ga kis kaia tano ngasiana ga sahur leh ie. Ga susuat leh diet bakut ing diet ga hananhuat wara nesnes ie. \v 31 Ma ga harharpir utano kinkinis na harkurai ma ra harbalaurai tane God ma ga hauhausur utano Watong Jisas Krais. Ga gilgil huo ma ra balamasa ma taie tikai ga hakahei.