\id TIT - SOKAREK Published 
\h TAITUS 
\toc3 Taitus 
\toc1 No Pakpakat tane Pol tupas TAITUS 
\toc2 TAITUS 
\mt2 No Pakpakat tane Pol tupas  
\mt1 TAITUS  
\ip Pol ga waak ter Taitus tano mugurlamin Krit be na balaure no lotu kaia (nes no ula nianga tane 1 Timoti). Di ira matanabar mekaia Krit di ga manga sana, kaie Pol ga manga iangianga ta ira bilai na tintalen ing i tahut be ira matanabar na lotu ma ira lilie tano lotu di na mur (Taitus 2:2-13; 3:1-3). Be da was Taitus 1:6-9 ma 1 Timoti 3:1-12 da nunure be a mangana turadi hohaam i tale be na balaure ira matanabar na lotu. Pol ga hakatom Taitus be na tibe hapenpen di ira sana tena harausur harabota (1:5; 1:10-16; 2:1; 2:7-8; 2:15; 3:9-11). I tahut be ira lilie tano lotu katiak bileng na nunure timaan 1 Timoti, 2 Timoti, ma Taitus be di na tale ura balbalaure timaan ira matanabar na lotu.  
\c 1  
\p
\v 1 Aiou Pol tike tultule tane God ma a apostolo tane Jisas Krais, iou pakat karek ra nianga. Ma ne God ga tibe iou hobi be ni harahut ira nurnur ta ira matanabar ing God gate gilamis leh di ma be di na minanes pane ira tutuno ing God te hapuasne. Ma kakarek ra tutuno ing na lamus di ura murmur God.  
\v 2  \x - \xo 1:2 \xt Kolose 1:27\x*Ma no burwana be dait nurnur ma dait minanes pane ira tutuno tane God kinong dait kis kawase no nilon hathatikai. God ga kukubus ter menalalie sakit be na ter ikin ra nilon ta dait. Ma ne God paile harakale.  
\v 3 Iesene tano pana bung haruat ma no nuno sinisip, God ga hapuasne no nuno nianga uta ikin ra nilon. Ma iga ter no pinapalim na harpir tagu be ni harpir ma ikin ra nianga. God no nudait ut na Haralon, aie nong ga tange hadades tagu be iou ni harpir hobi.   
\p
\v 4  \x - \xo 1:4 \xt 2 Korin 8:23; Galesia 2:3; 2 Timoti 4:10; Rom 1:7\x*Io, iou pakat karek ra nianga ukaia ho ugo, Taitus, no natigu tutuno tano nurnur der bakut der te hatur kawase ie.  
\p A harmarsai ma ra malum tupas ugo metuma hone God no Tama dait ma ne Jisas Krais no nudait ut na Haralon.   
\s1 Taitus na tibe ira tena harbalaurai ta ira lotu kinong a haleng ira sana tena harausur.  
\p
\v 5 Ma iou ga waak kapis ugo kaia Krit waing nu hatakadosne ira linge pai gale takados baak, ma be nu tibe ira tena harbalaurai ta ira lotu ta ira tamtaman hoke iou ga tange ter tam be nu gil hobi.  
\v 6  \x - \xo 1:6 \xt 1 Timoti 3:2-7; 2 Timoti 2:24-26\x*Na tahut be tike tena harbalaurai ta ira lotu na tike mangana turadi horek: na manga bilai ira nuno tintalen be pata tikenong na tale be na kilam ie be ite gil ira sasana, tikenong mon no nuno haine, ira natine a ut na nurnur di ma ira matanabar pa di nale tale be di na tange be ira natine, a ut na ul ba di.  
\v 7 Ira tena harbalaurai ta ira lotu di balaure ira pinapalim tane God. Io kaie, i tahut be ira tintalen ta tike tena harbalaurai ta ira lotu na manga bilai hobi be tikenong pai nale tale be na kilam ie be ite gil tike sasana. Pai nale tahut be tike tena harbalaurai na tike mangana turadi nong na hatamat habaling ie, be na tena ngangahien haiah, be na tike ut na minamo, be na ut na ngalngaluan, be na ut na kalak barbarat.  
\v 8 Iesene na tahut be na tike ut na balbala leh ira turadi, be na sip ira bilai, be na balaure timaan ira nuno namnamas be na takados ma ina gamgamatien, ma be na kure hadades ira nuno sinisip.  
\v 9 Ma ina tahut be tike tena harbalaurai ta ira lotu na palim dit kike ra nianga i tale be da so ira nudait nurnur ine. Ma kike ra nianga ing i haruat ma no nudait harausur. Ma ina palim dit kike ra nianga waing inage tale be na haragat ira matanabar ma ra bilai na tutuno na nianga ma be na tale ura pirpir dong ing di sungute kike ra nianga.   
\p
\v 10  \x - \xo 1:10 \xt 1 Timoti 4:7\x*Na tahut be ira tena harbalaurai ta ira lotu di ira mangana turadi hobi kinong a haleng ira ul ba ing di ianga bia ma di hakale lamus ira matanabar. Ma tutuno sakit ira Iudeia kaia nalamin ta di, di manga gil hobi.  
\v 11  \x - \xo 1:11 \xt 1 Pita 5:2; 2 Timoti 3:5-6\x*Mu na tigel di be pa di nale ianga kinong di hagae ira hatatamana ma ira nudi harausur ing paile bilai be di na harausur ine. Iesene di gil hobi uta barbarat ma a sana tintalen ikinong.  
\v 12 Ma tikenong nalamin ta di iat, a tangetus ie, iga tange be, “Ira so taman na Krit, a ut na harakale di. Di haruat ma ra sana raaia. A malmalungana ma a kas nian di.”  
\v 13  \x - \xo 1:13 \xt 2 Timoti 4:2\x*Ikin ra hininaawas i tutuno. Io kaie, nu pir hadades di ta ira nudi sasana waing di nage nurnur ta ira tutuno na harausur.  
\v 14  \x - \xo 1:14 \xt 1 Timoti 4:7\x*Ma nu pir bileng di hobi be pa di nale taram ira pirwase harabota ta ira Iudeia ma be pa di nale mur ira harkurai ta ira turadi ing di tamapas talur ira tutuno tane God.  
\v 15 Dong ing di gamgamatien, di nes kilam ira linge be i gamgamatien. Iesene di ira bilingana tabuna nurnur, pa di nale nes kilam tike linge be i gamgamatien. Io, paile palai ira nudi lilik, ma paile tale di ura nesnes kilam no tahut ma no sasana.  
\v 16  \x - \xo 1:16 \xt 1 Jon 1:6; 2:4\x*Di tange be di nunure God ma sene ira nudi gingilaan i harus leise di. Di ira ut na takmaluk ma a mangana turadi ing da mikmikiane di. Ma pa dile haruat be di na gil tike bilai na pinapalim.   
\c 2  
\s1 Ira mangana turadi di na mur ira bilai na tintalen i haruat tano harausur tutuno.  
\p
\v 1 Ma sene augo, nu tange ira linge i haruat ma ira bilai na tutuno na harausur.  
\v 2 Na tahut be ira nongtamat di na mur ira palai na lilik, be di ira mangana turadi i tale be da urur ta di, ma be di na balaure timaan ira nudi sinisip. Ma ina tahut be di na nurnur hatikai ta ira tutuno na harausur, be ira nudi harmarsai harbasie na tutuno, ma be di na manga tur dades ta ira tirih.   
\p
\v 3  \x - \xo 2:3 \xt 1 Timoti 3:11\x*Ma hobi iat mon bileng uta ira hatong. Na tahut be ira nudi tintalen na hamanis be di urur tane God. Pa di nale pines hagae tikenong ma pa di nale mame haitne ra wain. Iesene di na hausur ira mes ta ira bilai na tintalen.  
\v 4 Di na gil hobi be di na tale ura haragat ira bulahine be di na manga sip tutuno ira laale di ma ira nati di.  
\v 5  \x - \xo 2:5 \xt Epesas 5:22\x*Ma di na haragat kike ra bulahine bileng be di na balaure timaan ira nudi sinisip be na gamgamatien ira nudi tintalen, be di na tahut na ut na pinapalim kaia ra nudi hala, be di na marse ira turadi ma be di na hanapu di ta ira laale di. Na tahut be di na gil hobi be tikenong pai nale tange hagae ira nianga tane God.   
\p
\v 6 Ma hobi iat mon bileng uta ira marawan. Nu haragat di be di na balaure timaan ira nudi sinisip uta ira linge bakut.   
\p
\v 7  \x - \xo 2:7 \xt 1 Timoti 4:12\x*Ma augo, nu hamanis ira num bilai na tintalen ta di be di na sip ura murmur. Ma ing be nu hausur ira turadi nu mur tike mangana ngas be na tale di be di na urur tam ma be di na nes kilam ugo be augo bileng, u nurnur ta ira num nianga.  
\v 8  \x - \xo 2:8 \xt 1 Pita 2:15\x*Ma nu hausur di ma ira bilai na tutuno na nianga be tikenong pai nale tale be na tange be a mon nirara ta ikinong ra harausur. Ma nu harausur hobi be di ira num ebar di na hirhir kinong pai nale tale di ura tangtange hagae dait.   
\p
\v 9-10  \x - \xo 2:9-10 \xt 1 Timoti 6:1\x*Ma ira maris na tultule, nu haragat bileng di be di na taram ira nudi tamat uta ira linge bakut. Ma nu haragat di be di na halaro ira nudi tamat ma be pa di nale balu nianga ma be pa di nale kuman tike hana linge. Iesene i bilai be di na hamanis habaling di be a mangana tutuno na turadi di. Di na gil hobi waing no harausur utane God no nudait ut na Haralon na manga maririsuan sakit.   
\p
\v 11 Iou tange hobi kinong no harmarsai tane God te hanawat puasa. Ma metuma naramon ta ikino harmarsai no nuno pinapalim na haralon ite hana tupas ira turadi bakut.  
\v 12  \x - \xo 2:12 \xt 1 Jon 2:16\x*Ma no nuno harmarsai i hausur dait be dait na hana talur ira tintalen pata be tane God ma ira mangana sinisip ta ikin ra ula hanuo. Ma ina hausur bileng dait be dait na balaure timaan ira nudait sinisip, be dait na lon takados, ma be dait na mur ira tintalen tane God katiak ta ikin ra pana bung.  
\v 13 Ma dait na gilgil hobi ing dait kiskis kawase no harapuasa tane Krais Jisas, aie no nudait tamat na God ma no nudait ut na Haralon. Ma no nuno harapuasa na hanawat ma ra tamat na minamar ma ina manga bilai sakit. Ikino nong dait kiskis kawase ie ma ra nurnur.  
\v 14  \x - \xo 2:14 \xt Galesia 1:4; KBk 19:5; Lo 4:20; 7:6; Ese 37:23; 1 Pita 2:9\x*Ma ne Krais Jisas aie nong ga ter habaling iat ie uta dait be na kul halangalanga dait sukun ira tintalen i sungute ira sinisip tane God, ma be na hagamgamatien dait ura nuno iat. Ma a mangana turadi so dait? Dait manga sip be dait na gil ira bilai na tintalen.   
\p
\v 15  \x - \xo 2:15 \xt 1 Timoti 4:12\x*Karek ra linge mon ing nu hausur ira turadi urie. Nu haragat di ma nu pir di uta ira nudi sasana. Ma nu gil hobi hoke tikenong te kap ra tamat na kinkinis na lilie. Waak tikenong i nes habulbul ugo.   
\c 3  
\s1 I tahut be da gil ra bilai kinong nalalie dait ira ut na sana iesene God te halon dait.  
\p
\v 1-2  \x - \xo 3:1-2 \xt Rom 13:1-7; 1 Pita 2:13-14\x*Nu halilik ira turadi be di na lon horek: di na taram ma di na hanapu di ta ira lilie ma ira ut na gil harkurai, di na taguro ura gilgil ira bilai na tintalen, pa di nale tange hagae tikenong, pa di nale harngangar, di na harwis timaan ma ira turadi, ma di na matien na turadi ta ira matanabar bakut.   
\p
\v 3  \x - \xo 3:3 \xt 1 Korin 6:11; Epesas 2:2; 5:8\x*I tahut be dait na lon hobi kinong dait baak bileng dait ga tatalen hora ngulo ma dait ga ut na harpiam. Dait bileng, di ga lamus hakale dait ma dait ga tultule ta ira nudait sana sinisip ma ira gungunuama bia. Ma dait ga hasurum ira nudait nilon ta ira sana tintalen horek: dait git sipsip ura hagae ira mes, dait git liilik saasa ta ira linge gar na mes ma dait git malmalentakuane harbasiane dait.  
\v 4-5  \x - \xo 3:4-5 \xt 2 Timoti 1:9; Epesas 5:26\x*Iesene be iga harapuasa ter be God no nudait ut na Haralon ga ura gilgil ra tahut ta dait ma iga manga sip dait, io, iga halon dait. Ma pai gale halon dait kinong dait ga gil ira takados na tintalen. Pata. Iga halon dait kinong iga marse dait. Ma iga halon dait ma no Halhaaliena Tanuo nong ga kapal dait kaie igom kaho hasigarna dait ma igom ter ra sigar nilon ta dait.  
\v 6  \x - \xo 3:6 \xt Apostolo 2:17-18\x*Ma ikinong, no Halhaaliena Tanuo nong God ga manga burange bus dait ma ie naramon tane Jisas Krais no nudait ut na Haralon.  
\v 7 Ma iga gil hobi waing dait nage hatur kawase no nilon hathatikai nong dait nanahe ma ra nurnur utana. Ma dait na hatur kawase ikino nilon kinong tuma naramon tano nuno harmarsai nong ga tabar bia dait ma ie, ite kure be dait takados ra matmataan tana.  
\v 8 Ma kakarek ra nianga i tutuno sakit.  
\p Io, iou sip be nu tange hadades kakarek ra linge be dong ing di te nurnur tane God di na manga nanget ura gilgil ira bilai na tintalen. Karek ra linge di tahut ma di na hatahutne ira turadi bakut.  
\v 9  \x - \xo 3:9 \xt 2 Timoti 2:14,16\x*Iesene nu tur talur ira ba na hargor. Ma waak u manga ianga uta ira haleng na hintubu nari menalalie sakit. Ma nu hana sukun ira mangana harngangar uta ira harkurai tane Moses. Urah, kinong kakarek ra mangana tintalen pai nale harahut ira turadi. Pata. Pa di nale hatahutne tike linge.  
\v 10-11  \x - \xo 3:10-11 \xt Matiu 18:15-17\x*Ing be tikenong na lala ma ina paleng ira matanabar, io, nu hakatom ie airuo pana. Ma ing be pai nale taram, nu tur talur ie kinong u nunure be tike mangana turadi hobi ite tamapas leh ta ira bilbilai ma ila gilgil ira sasana. Ikino turadi i nunure be i gil ra sasana ma sene i gilgil iat.   
\s1 Pol ga hapatam no nuno pakpakat ma ari sinsaring tupas Taitus.  
\p
\v 12  \x - \xo 3:12 \xt Epesas 6:21-22; Kolose 4:7-8\x*Iou ni tule Artemas be Tikikus tupas ugo, ma ing nesi tikenong ta dur na hana tupas ugo, nu walar ma ra baso be nu hanawat ukira ho iou tusu Nikopolis kinong iou te bul no nugu lilik be iou ni me kis kaia tano pana bung na haret.  
\v 13  \x - \xo 3:13 \xt Apostolo 18:24; 1 Korin 3:5-6; 16:12\x*Ma be Apolos ma ne Senas no ut na minanes ta ira harkurai na hana tupas ugo, nu manga walar be nu harahut dur ta ira linge dur na supi tano nudur hinana.  
\v 14  \x - \xo 3:14 \xt Epesas 4:28\x*Na tahut be ira nuder matanabar di na harausur ura gilgil ira bilai na pinapalim na harmarsai ura banbanot ira tamat na sunupi gar na mes. Paile tahut be ira nudi nilon na pata ta puspusno.   
\p
\v 15 Di bakut karek ho iou di haatne ugo. Ma dong ing di marse mem haruat ta ira tutuno dait nurnur ine, io, nu hinawase di be mem haatne di.  
\p No harmarsai tane God na kis ta mu bakut.