\id HEB - SOKAREK Published \h HIBRU \toc3 Hibru \toc1 No Pakpakat tupas ira Hibru \toc2 HIBRU \mt2 No Pakpakat tupas ira \mt1 Hibru \ip Pa dait le nunure be nesi tuno ga pakat ikin ra pakpakat. Ari di lik be Pol, ari mes be Banabas be Apolos be tike mes na turadi. Iesene i manga palai be ikin ra pakpakat ga hana tupas di ira Iudeia (ing di kilam bileng di be ira ‘Hibru’) ing di gate nurnur tane Krais. Ari tabuna nurnur di ga haragawai ta ira Kristian na Hibru, kaie ari ta kike di ga ura taptapukus ter ta ira harkurai tane Moses ma ta ira nudi tintalen na lotu ta ira Iudeia. Io, ikin ra pakpakat i manga hakatom di be waak di tapukus sukun Krais hobi, God nahula kure di hoke iga kure ira hintubu di ira Israel menalalie sakit. Ikin ra pakpakat i hininaawas be Krais iat i tale be na halon di kinong a Natine God ie, kaie i manga tamat ta ira tangetus ma ira angelo ma ne Moses bileng (nes Hibru 1:1-3:6). Ma no nuno minat ura lamlamus turadi tupas God i manga bilai ta ira tintalen na lotu ta di ira pris gar na Iudeia. Kinong urah, Krais te gil tike sigar kunubus nong ite kios ise no tuarena kunubus (8:6-13) ing a mon hartabar na wawaguei ine. Kike ra hartabar na wawaguei tupas God pai gale tale be na suge leise ira sana tintalen ta ira turadi. Iesene no minat tane Krais i tale. Ma ne Krais la kis ter hathatikai hoke no bilai na pris (7:1-10:18). Io kaie, i tahut be dait ira Kristian dait na hana tupas God ma ra balaraan naramon tane Krais (10:19-22) ma dait na tur dades ta ira nudait nurnur (10:22-39) hoke di ira ut na nurnur menalalie (11:1-40). A liman na dades na harakatom be tikenong pai nale hilo sukun Krais (2:1-4; 3:7-4:13; 5:11-6:20; 10:26-31; 12:18-29). Kinong urah, \bd Krais sene mon i tale be na halon dait,\bd* ma ikinong no surno ta ikin ra pakpakat. \c 1 \s1 Jisas i tamat ta di ira angelo kinong a Natine God ie. \p \v 1 Nalalie God ga ianga ta ira hintubu dait metuma naramon ta ira nianga ta ira tangetus. Ma iga gil hobi a haleng na pana ma naramon ta haleng na mangana ngas. \v 2 \x - \xo 1:2 \xt Jon 1:3\x*Iesene kakarek um ra hauhawatna pana bung ma metuma naramon tano Natine ite ianga ta dait. Ma no Natine aie nong God ga tibe ter ie be na tinane ira linge bakut. Ma kaia tano lumana no Natine, God ga hakisi no mawe ma no ula hanuo bakut. \v 3 \x - \xo 1:3 \xt Apostolo 2:33-34; Kolose 1:20; Hibru 8:1\x*Ma i hamanis no minamar tane God. Ma i haruat tutuno iat tane God. Ila puspusak ma ila balbalaure no mawe ma no ula hanuo bakut ma no dades tano nuno nianga. Ma ing be igate gil no pinapalim na hagamgamatien ri sukun ira sana tintalen, iga kap no tamat na kinkinis. Ma ikino kinkinis i kis ter tano kata na lumana Nong i Manga Tamat Sakit tuma nalu. \v 4 \x - \xo 1:4 \xt Pilipai 2:9\x*Iga kap no tamat na kinkinis hokakarek ta ira angelo. Ma i takados be na kap ie hobi kinong no hinsang no Natine ga hatur kawase, i tamat ta ira kaba angelo. \v 5 \x - \xo 1:5 \xt Apostolo 13:33; 2Sml 7:14; 1Sto 17:13\x*Ma ikin i palai kinong God pai gale tange ta tike angelo be, \q1 “Augo no Natigu. \q1 Katiak iou te hanawat be no num Mama.” \m Pata. Pai gale tange hobi ta ira angelo mon. Ma iga tange habaling be, \q1 “Iou no nuno Mama um. \q1 Ma aie no Natigu balik um.” \m \v 6 \x - \xo 1:6 \xt Rom 8:29\x*Ma tano pana bung be God i kap hawat no Natine ukira tano ula hanuo, ikino Natine nong i kap no luaina kinkinis, God i tange habaling be, \q1 “Na tahut be ira angelo tane God bakut di na lotu tupas no Natigu.” \m \v 7 \x - \xo 1:7 \xt Sam 104:4\x*Ma kaia uta di ira angelo God ga tange horek: \q1 “God i gil ira nuno angelo hoke ra dadaip. \q1 Ma i gil ira nuno tultule hoke ra kalamena eh.” \m \v 8 \x - \xo 1:8 \xt Sam 45:6-7\x*Ma sene tano Natine balik i tange be, \q1 “No num kinkinis na harkurai na hana hathatikai ma pai nale pataam. \q1 Ma nu kure ira num matanabar ma ra taktakados. \q1 \v 9 U sip ira takados na tintalen ma u malentakuane ira sasana. \q1 Io kaie, God, no num God, te bul ra wel tuma nalu tam ura gilgilamis ugo. \q1 Hokakarek nu kap ra tamat na kinkinis ma a tamat na gungunuama ta di ira num harwis.” \m \v 10 \x - \xo 1:10 \xt Sam 102:25-27\x*Ma ne God ga tange habaling be, \q1 “Augo no Watong. Mekaia tano haburuana u ga hakisi no ula hanuo. \q1 Ma u ga gil no mawe ma ira lumam tus. \q1 \v 11 No mawe ma no ula hanuo dur na buner iesene u kis ter iat. \q1 Dur na tutuarena hoke ra mol. \q1 \v 12 Nu puli dur hoke ra sigasige. \q1 Ma nu kios dur hoke ira turadi di la harkios ma ira nudi mol. \q1 Ma sene be augo, pau lale kikios. \q1 Ma no num nilon pai nale pataam.” \m \v 13 \x - \xo 1:13 \xt Sam 110:1\x*Ma ne God pai gale tange ta tike angelo be, \q1 “Nu kap no tamat na kinkinis kira tano kata na lumagu, \q1 tuk iou ni bul hanapu ira num hiruo, hoke tike linge na bul kakim.” \m \v 14 \x - \xo 1:14 \xt Sam 34:7; 91:11\x*Io, aso tuno di ira angelo? Di ira tanuo na tultule. Ma ne God la tultule ise di uta dong ing di na kap no haralon. \c 2 \s1 Dait nahula tatahun ta ikin ra tamat na haralon tane God. \p \v 1 Io kaie, na tahut be dait na manga lilik timaan ta ira nianga dait te hadade. Dait nahula sel leh talur ie. \v 2 \x - \xo 2:2 \xt Galesia 3:19\x*Dait nunure be no hininaawas mekaia ta ira angelo ga tur dades ma pai gale tale be da kap leise ie. Ma ira pana bakut be tikenong ga lake ie ma iga takmaluk tana, iga kap ra harpadano haruat tano nuno sana tintalen. \v 3 \x - \xo 2:3 \xt Hibru 10:29; 12:25\x*Ing be ikinin i tutuno, na ngan hohaam be dait lilik tatahun ta ikin ra tamat na haralon tane God? Tutuno sakit, pa dait nale tale be dait na hilo sukun no harpadano nong na hana tupas dait. No Watong ga huna hinawas palai ta ikin ra haralon. Namur dong ing di ga hadade ie, di ga suro haut ie ter ta dait. \v 4 \x - \xo 2:4 \xt Mak 16:20; 1 Korin 12:4,11\x*Ma ne God ga suro haut leh bileng ie ing be iga gil horek: iga hamanis ira kaba hakilang ing iga hangalabo ira matanabar. Ma iga gil ira matahu dades na gingilaan na kinarup. Ma iga palau ira turadi ma ira hartabar tano Halhaaliena Tanuo haruat ma no nuno sinisip. \s1 Jisas ga hanawat hoke tike turadi be inage tale ura haalon ira turadi. \p \v 5 Io, ma ne God pai gale bul no nuno lilik be ira angelo di na kure no ula hanuo nong na hanawat namur. Pata. Ma ikino sigar ula hanuo nong dait lilik utana kakarek. \v 6 \x - \xo 2:6 \xt Sam 8:4-6\x*Ma naramon tano nianga tane God di ga pakat ie be tikenong ga tange horek: \q1 “Aso tuno ira turadi kaie u lilik uta mem? A linge bia mon mem. \q1 Ura biha u balaure mem ira turadi? \q1 \v 7 U te bul hasur mem ira turadi menapu ta ira angelo be mem na kis baak hobi ta da not no pana bung. \q1 U te hakukuho mem ma ira minamar ma ra tamat na urur. \q1 \v 8 Ma u te bul ira linge bakut napu ta mem.” \m Ira nianga tane God ing di ga pakat i tange be God ga bul ira linge bakut napu ta ira turadi. Kaie i palai be i kaser ira linge bakut. Pata tike linge pai nale kis pas leh ta ira harkurai ta ira turadi. Iesene ta ikin ra pana bung dait paile nes kilam be ira linge bakut i kis napu ta ira turadi. \v 9 \x - \xo 2:9 \xt Pilipai 2:8-9\x*Iesene dait nes kilam tikenong, ma aie ne Jisas. A dahine mon God ga bul hanapu ie ta ira angelo waing inage mat uta ira turadi bakut. Ma iga mat hobi kinong God ga marse bia mon ira turadi. Iesene kakarek um, dait nes be God te bul haut ie ma ite hatamat ie kinong iga kilingane ra ngunungut tano minat. \v 10 Io, ma ne God aie nong ga hakisi ira linge bakut ma iga gil di ura nuno iat. Ma iga sip be na lamus ira haleng na natine utuma nalu be na hatamat di. Kaie i takados be God ga bala ter Jisas be na kilingane ikino mangana ngunngutaan waing Jisas nage tale tutuno iat be na pit no ngas be di nage kap no haralon. \v 11 \x - \xo 2:11 \xt Matiu 25:40\x*Io, ma ne Jisas nong i bul hasisingen di be di na halhaalien sukun ira sasana tupas God, ma dong ing di halhaalien hobi, di mon tike huno ma ne Jisas. Io kaie, Jisas paile hirhir be na kilam di be a hinsaana. \v 12 \x - \xo 2:12 \xt Sam 22:22\x*I palai hobi kinong i tange tane God be, \q1 “Iou ni hinawase ira hinsaagu utam. \q1 Ma ing be mem kis hulungan iou ni pirlet ugo ma ra ninge.” \m \v 13 \x - \xo 2:13 \xt Ais 8:17,18\x*Ma i tange habaling be, \q1 “Aiou ni so no nugu nurnur tane God.” \m Ma i tange bileng be, \q1 “Nes baak! Mem karek ma ira not no bulu ing God te ter di tagu.” \p \v 14 \x - \xo 2:14 \xt 1 Jon 3:8; Ninanaas 12:10\x*Ma kakarek ra matanabar i kilam di be a not no bulu di, di ira turadi mon. A mon palatamai di ma a mon de di. Io kaie, Jisas ga hanawat hoke di be na mat. Ma iga mat waing inage kap leise no dades tane Satan nong ga tale ura lamlamus ira turadi ter tano minat. \v 15 Ira turadi di git burburut be di na mat. Ma ikin ra bunurut ga hiis kawase di ira kaba bungbung bakut. Iesene Jisas ga mat be na halangalanga leise di. \v 16 Tutuno sakit, Jisas pai lale harahut ira angelo. Pata. Ila terter ra harharahut ta ira natine Abraham. \v 17 Io kaie, tike ngas mon i tale be Jisas na mur ura gilgil haruatne no nuno sinisip. Jisas ga sip be na kap no kinkinis na tike tamat na pris. Iga sip be na hanawat hoke tike mangana tamat na lamlamus turadi tupas God nong i tale be na marse ira turadi ma nong i tale be na manga gil timaan ira nuno mangana pinapalim tupas God. Iga sip be na hanawat hobi be inage ter tike hartabar uta ira nudi sana tintalen ura hamane no ngalngaluan tane God. Iga sip be na gil hobi, kaie no ngas nong iga mur ie, aie horek: iga hanawat hoke tike turadi mon, haruat tutuno iat ma ira hinsaana. \v 18 Ma i tale be na harahut di ing ira harwalar i hana tupas di, kinong urah metuma naramon ta ira nuno ngunngutaan ira harwalar ga hana tupas bileng ie hobi. \c 3 \s1 Jisas i tamat ta dur ma ne Moses kinong a Nati ne God ie. \p \v 1 \x - \xo 3:1 \xt Hibru 4:14; 7:26; Nam 12:7\x*Mu ira halhaaliena hinsaagu ing God te tato leh bileng mu, kakarek ira linge iou te tange i tutuno. Io kaie, na tahut be mu na lilik utane Jisas be nesi ie. Aie nong God ga tule ie ukira ma ra hininaawas hoke tike apostolo. Ma aie no tamat na pris. Ma dait nurnur tana uta kakarek ra linge. \v 2 God ga tibe ter ie be na gil hobi. Ma ne Jisas ga gil haruatne tutuno iat no sinisip tane God, hoke Moses bileng ga gil ing iga balaure no huntunana gar tane God. \v 3 Ma ing be tikenong i hatawat tike huntunana, no urur da ter tana i tamat tano urur da ter ta ikino huntunana iat. Hokakarek bileng no urur da ter tane Jisas i tamat tano urur da ter tane Moses. \v 4 Tutuno be ira huntunana bakut, tiketike na turadi la hatawat di. Iesene God, aie nong ite hatawat ira linge bakut. \v 5 \x - \xo 3:5 \xt Nam 12:7\x*Moses tike tultule naramon tano huntunana gar tane God. Ma iga papalim timaan haruat tutuno iat tano sinisip tane God. Iga hinawase ira turadi ta ing God na tange namur. \v 6 Krais bileng hobi. Iga papalim timaan bileng haruat tutuno iat tano sinisip tane God. Iesene Krais no Natine God naramon tano huntunana gar tane God. Ma i balaure ikino huntunana. Ma dait ira hinsaana tano nuno huntunana ing be dait na tur dades ta ira nudait nurnur ma ing be dait na manga kis nanahe ma ra tamat na nurnur kike ra linge dait sa butbut urie ing God na tabar dait namur. \s1 Dait nahula ul ba hoke ira Iudeia di ga ul ba tuma ra katano bia. Dait na nurnur, kaie dait nage salo tano sinangeh tane God. \p \v 7 \x - \xo 3:7 \xt Sam 95:7-11\x*Io kaie, na tahut be mu na taram ing no Halhaaliena Tanuo i tange, ma i horek: \q1 “Be mu hadade no ingane God katiak, \q1 \v 8 \x - \xo 3:8 \xt KBk 17:7; Nam 20:2-5\x*waak mu hadades ira tinga mu hoke ira hintubu mu di ga hadades ira tinga di ta kike ra pana bung di ga ul ba tagu. \q1 Taitus kike ra pana bung di ga walar iou tuma ra katano bia. \q1 \v 9 Di ga manga walar iou kaia. \q1 Ma di ga nes ira nugu gingilaan tupas di ta ira ihet na sangahul na tinohon. \q1 \v 10 Io kaie, iou ga ngalngaluan ter ta kike ra matanabar. \q1 Ma iou ga tange be, ‘Ira tinga di la hanana talur iou. \q1 Ma pa dile palai tano mangana ngas iou sip be di na mur.’ \q1 \v 11 \x - \xo 3:11 \xt Nam 14:21-23\x*Iou ga ngalngaluan hobi iou gom hasasalim be, \q1 ‘Pa di nale salo tano nugu sinangeh.’” \p \v 12 Bar hinsaagu tane Krais, mu na harbalaurai timaan be tikenong nalamin ta mu nahula kap ra sana mangana lilik be pai nale nurnur. Ing be tikenong na ngan hobi na tamapas leh sukun no lilona God. \v 13 No nianga tane God di ga pakat ie ga tange be a mahuo kanaia ta ikino pana bung be di na taram. Ma iga kilam ikino pana bung be, \qt “Katiak.” \qt* Ma ikino \qt “Katiak” \qt* i kaser ikin ra pana bung bileng. Io kaie, na tahut be mu na haragat harbasiane mu ta ira kaba bungbung, be ira sana tintalen nahula habota lamus tikenong nalamin ta mu ma ina ut na ul ba. \v 14 Mu na haragat harbasiane mu hobi kinong dait tikai ma ne Krais. Tano pana bung be dait ga sigar nurnur tane Krais, dait ga tur dades ta ira nudait nurnur. Ma ina hanawat palai be dait tiktikai hanana ma ne Krais ing dait tur dades hobi tuk ter be dait na mat. \v 15 \x - \xo 3:15 \xt Hibru 3:7-8\x*Ing dait tur dades ter hobi i haruat ma ira nianga tane God ing i tange horek: \q1 “Be mu hadade no ingane God katiak, \q1 waak mu hadades ira tinga mu hoke ira hintubu mu di ga hadades ira tinga di ta kike ra pana bung di ga ul ba tagu.” \m \v 16 \x - \xo 3:16 \xt Nam 14:1-35\x*Io, ma nesi dong ing di ga hadade ma di ga ul ba tane God? Tutuno sakit, be di iat ing Moses ga lamus hasur di metua Isip. \v 17 \x - \xo 3:17 \xt 1 Korin 10:10\x*Ma ne God ga ngalngaluan ter ta nesi ta ira ihet na sangahul na tinohon? Tutuno sakit, di mon ing di ga gil ira sasana ma di ga mat kaia ra katano bia. \v 18 Ma ne God ga hasasalim uta nesi, be pa di nale salo tano nuno sinangeh? Iga hasasalim hobi uta di iat ing di ga takmaluk tana. \v 19 Io kaie, dait palai be pai gale tale di be di na salo kinong pa di gale nurnur. \c 4 \p \v 1 Io kaie, na tahut be dait na manga harbalaurai timaan. God te kukubus ter be na ter ikin ra sinangeh ta dait. Ma no kunubus i kis ter iat hobi. Kaie, na tahut be dait na manga harbalaurai timaan be God nahula nes tupas tikenong nalamin ta mu be paile tale ura sinalo tano nuno sinangeh. \v 2 Dait na harbalaurai timaan hobi kinong di ga harpir nalamin ta dait ma no tahut na hininaawas hoke di ga gil bileng ta di ira hintubu dait. Iesene ikino nianga pai gale harahut di kinong di ga hadade mon ma pa di gale nurnur ine. \v 3 \x - \xo 4:3 \xt Sam 95:11; Hibru 3:11\x*Ma sene dait ing dait te nurnur, dait te salo ta ikino sinangeh hoke God gate tange ter horek: \q1 “Aiou ga ngalngaluan hobi iou gom hasasalim be, \q1 ‘Pa di nale salo tano nugu sinangeh.’” \m Iga tange hobi iesene ira nuno pinapalim gate pataam um mekaia tano hakhakisi tano ula hanuo. \v 4 \x - \xo 4:4 \xt Stt 2:2\x*Io, ma naramon ta tike katano tano nianga tane God di ga pakat ie, i tange be, \qt “Tano liman ma iruo na bung God ga sangeh sukun ira nuno pinapalim.” \qt* \v 5 \x - \xo 4:5 \xt Sam 95:11\x*Ma hobi bileng tike mes na katano. I tange be, \qt “Pa di nale salo tano nugu sinangeh.” \qt* \v 6 Dong ing di ga huna hadade ikino tahut na hininaawas, pa di gale salo tano sinangeh kinong di ga takmaluk tane God. Iesene i palai be ari mes di na salo tana. \v 7 \x - \xo 4:7 \xt Sam 95:7-8\x*Ikin i hanawat palai hobi kinong God ga kubus habaling tike pana bung ura sinalo. Ma iga kilam ie be \qt “Katiak” \qt* tuma naramon ta ira pakpakat tane Dawit. Ma iga kilam ie hobi namur sakit ta ikino pana bung ing iga haianga ira hintubu dait. Ma hoke iat mon dait te huna was ter, Dawit ga tange horek: \q1 “Be mu hadade no ingane God katiak, \q1 waak mu hadades ira tinga mu.” \m \v 8 \x - \xo 4:8 \xt Lo 31:7; Jos 22:4\x*Be ing Iosua gor ter ra sinangeh ta kike ra hintubu dait, God pai gorle kilam habaling tike mes na pana bung namur ura sinalo tano sinangeh. \v 9 Io kaie, a mon sinangeh kanaia uta ira matanabar tane God hoke no sinangeh tane God tano liman ma iruo na bung. \v 10 \x - \xo 4:10 \xt Hibru 4:4\x*Io, ma nesi tikenong i salo tano sinangeh tane God, na sangeh bileng ta ira nuno pinapalim iat hoke God ga sangeh ta ira nuno pinapalim. \v 11 Io kaie, na tahut be dait na walar ma ra baso be dait na salo ta ikino sinangeh, be tikenong nahula mur no nudi tintalen na takmaluk ma inage puko. \v 12 \x - \xo 4:12 \xt Epesas 6:17; Ninanaas 1:16; 19:13-15\x*Ma ina tahut be dait na walar hobi kinong no nianga tane God i lilona ma i papalim. Ma i hoke tike sele. Tike sele na hinarubu nong i iaiaan ta ira iruo palpal bakut i tale be na manga mamaang bas tikenong ma ina kutus ira harpasum na sur ma ina paleng ira sur bileng. Iesene no nianga tane God i manga iaiaan ta ikino mangana sele hobi ma i tale be na manga mamaang bas sakit utuma naramon tano burwana no nilon ta tikenong ma kaia tano tanuana bileng. Ma i petlaar be na kure ira mangana lilik ma ira mangana sinisip ta ira tinga dait. \v 13 Pata tike linge ta ira linge God te hakisi i tale be na mun ra matmataan tane God. Ira linge bakut di tamapales ma di kis palai ra matmataan tana. Ma aie nong dait na hana tupas ie, ma ina kure dait. \s1 Jisas, aie no tamat na pris. \p \v 14 \x - \xo 4:14 \xt Hibru 3:1; 10:23\x*Io, ma a nudait mon tike tamat na pris. Ite hana lala hut utuma ra mawe. Ma aie ne Jisas, no Natine God. Io kaie, na tahut be dait na tur dades ta ira linge dait te hinawas be dait nurnur ter ine. \v 15 Dait na tur dades hobi kinong no nudait tamat na pris i tale tutuno iat be na kilingane ira nudait tirih ing ila hamalusne dait ura punuko. Ma i tale be na kilingane ira nudait tirih hobi kinong ira mangana harwalar ga hana tupas ie i haruat ma ira kaba harwalar ila hanana tupas dait. Iesene aie iat pai gale puko ta tike sana tintalen. \v 16 \x - \xo 4:16 \xt Hibru 10:19\x*Io kaie, na tahut be dait na hana tupas God ma ra balaraan. Ma aie nong ila terter ra harmarsai ta dait. Dait na hana tupas ie hobi waing inage marse dait ma inage harahut bia mon dait tano pana bung be dait supi ter ikino harharahut. \c 5 \p \v 1 Ma ira tamat na pris um, God i gilamis di tiketike mekaia nalamin ta ira turadi mon. Ma i tibe di be di na hana tupas ie uta ira matanabar horek: di na tun hartabar tupas ie ura kapkap leise ira sana tintalen ta ira matanabar. \v 2 Ma tike tamat na pris hobi i tale be na harahut ira matanabar ing pa dile palai tano tahut ma no sasana ma di tamapas leh. Ma i tale be na harahut di hoke tike matien na turadi kinong aie bileng, i malus tana be na puko ta ira sasana. \v 3 \x - \xo 5:3 \xt WkP 9:7; 16:6\x*Io kaie, pai nale tun ira hartabar tupas God ura kapkap leise ira sana ta ira matanabar sene mon. Pata. I supi ter be na tun ira hartabar uta ira nuno sasana bileng. \v 4 \x - \xo 5:4 \xt KBk 28:1\x*Ma paile tale be tikenong na bul bia leh mon ie ta ikin ra tamat na pinapalim na pris. Pata. Na kap ikin ra mangana pinapalim ing God na tato ie hoke iga tato ne Aron bileng hobi. \v 5 Ma ne Krais bileng pai gale bul no nuno lilik iat be na kap ikin ra tamat na pinapalim na pris. Pata. God ga tange horek tana, \q1 “Augo no Natigu. \q1 Katiak iou te hanawat be no num Mama.” \m \v 6 \x - \xo 5:6 \xt Sam 110:4; Hibru 6:20; 7:1\x*Ma i tange hobi bileng tike mes na katano horek: \q1 “No num pinapalim na pris na tur hatikai, \q1 haruat tano pinapalim na pris ing Melkisedek ga gilgil.” \m \v 7 \x - \xo 5:7 \xt Matiu 26:36-46; Pilipai 2:6-8\x*Ma ing Jisas ga lon ter kira tano ula hanuo iga gil ra sinsaring ma ra tamat na sunuah tupas God nong ga tale be na harahut ie be pai nale hana ter tano minat. Iga bul hanapu ie tano sinisip tane God, kaie God gom taram ie. \v 8 A tutuno be a Natine God ie, iesene iga harausur balik ura tartaram God naramon ta ira nuno kaba ngunngutaan. \v 9 Kaie, be God gate tagure tutuno iat Jisas ura lamlamus turadi tupas ie, Jisas gom kap no kinkinis na haralon hathatikai ter ta dong ing di taram ie. \v 10 Ma i tale be na halon ira turadi hobi kinong God ga tibe ie be na hanawat tike tamat na pris, haruat ma no pinapalim na pris ing Melkisedek ga gil. \s1 Dait nahula tamapas leh sukun God. \p \v 11 Aiou sip be ni tange ta haleng na linge baak ta kakarek. Iesene i dades tagu ura hapalaine ta mu kinong ira numu lilik paile tapapos ura hinadado. \v 12 \x - \xo 5:12 \xt 1 Korin 3:1-3\x*Baak sakit um mu ga nurnur, kaie inage haruat ta mu be mu na hausur ira mes. Iesene mu supi ter iat baak tari turadi ura hausur mu ta ira nianga tane God mu ga huna harausur ine. Pa mu le haruat ura kapkap ira dades na nian. Pata. Mu susus iat baak. \v 13 Ma ing be tikenong i susus baak, a not no bulu ie, kaie paile namiane no takados na harausur. \v 14 Iesene ira dades na nian i haruat ta dong ing di te patpatuan kinong di te harausur ra lawas na pana bung ura nesnes kilam ira tahut ma ira sasana. \c 6 \p \v 1 Io kaie um, i tahut be dait na hana hakakari ter ta ira tamat na harausur i haruat ta ira patpatuan na turadi. Dait na waak ter um ira linge dait ga huna harausur ine. Kike ra mangana linge no burwana no harausur mon ing tikenong na huna kap. Iesene waak dait taptapukus baling tano burwana no nudait harausur. Hokakarek, pa dait nale iangianga baling be i tahut be tikenong na lilik pukus ta ira tintalen i lamus ie ter tano minat. Ma waak dait ianga baling tano nudait nurnur tupas God. \v 2 Pa dait nale harausur baling ta ira baptais ma ira mangana salsalap ura gamgamatien. Ma pa dait nale ianga baling bileng tano tintalen na bul lumanari ter ta ira turadi. Ma hobi bileng, pa dait nale ianga baling tano tuntunut hut sukun ra minat ma no pana bung na gil harkurai nong pai nale pataam. Karek ira luaina linge. \v 3 Iesene i tahut be dait na hana hakakari. Ma dait na gil hobi ing be God na bala leise dait. \v 4 Na tahut be dait na hana ter ta ira mes na linge kinong paile tale be da lamus pukus di ura lilik pukus ing di te tamapas leh sukun God. Ma iou ianga ta ira mangana turadi horek: tike pana menalalie di gate palai ter. Ma di gate nam ter no hartabar metuma ra mawe. Di gate kakaap tano Halhaaliena Tanuo. \v 5 Ma di gate nam ter ira bilbilai tano nianga tane God. Ma di gate kilingane a mon bilai na dades ta ikino pana bung ing na hanawat namur. \v 6 \x - \xo 6:6 \xt Matiu 12:31; Hibru 10:26-27; 1 Jon 5:16\x*Di ga ngan hobi iesene di ga tamapas leh sukun God! Paile tale be da lamus pukus habaling di kinong i hoke be di tut habaling no Nati ne God ter tano ula kabai ma di gil hahirhir ie ra palai. \p \v 7 Aiou ni tange tike nianga harharuat ura hapalaine mu be paile tale be da lamus pukus ira matanabar hobi be di na lilik pukus. Ma i horek. No pu nong a haleng na bata i pukaan ie ma i hakubur ra nian ing na harahut di ira ut na pinapalim tano pu, God la haidane ikino pu. \v 8 \x - \xo 6:8 \xt Stt 3:17-18\x*Iesene no pu nong i hatawat ira sana pito mon paile harahut ta tike linge. Pata. I manga hutate be God na hapadano ie ma namur na tun hagae um ie. \p \v 9 Iou tange hobi ta mu ira nugu bilai na harwis iesene iou lik be iou nunure timaan mu be mu la gilgil ira bilai na linge balik, kike ra mangana linge i haruat ta ira matanabar ing God te halon di. \v 10 \x - \xo 6:10 \xt Hibru 10:32-34\x*God pai lale gilgil ira tintalen ing paile takados. Pata. Na lik kawase ira numu tahut na pinapalim. Ing mu ga harahut ira nuno matanabar tus ma ing mu terter kakarek, kakarek i hamanis be mu sip God. Io, na lik kawase bileng um kakarek ra pinapalim. \v 11 Mu la manga basbaso ura pinapalim hobi. Iou sip be mu na baso hobi tuk ter tano haphapatam ta ira numu nilon waing mu nage hatur kawase tutuno iat ira linge mu kiskis kawase ma ra nurnur metuma nalu. \v 12 Ma iou paile sip be mu na malmalungo. Pata. Na tahut be mu na mur ira nudi mangana nilon ing di ga nurnur ma di ga kis matien, ma kakarek ra mangana turadi di hatur kawase ira linge God te kukubus ter ta di urie. \s1 No kunubus tane God na tur dades hatikai. \p \v 13 Ma ing God ga kukubus ter tane Abraham, iga hasasalim ura hadades no nuno kunubus. Iga hasasalim baling tano hinsana iat kinong pata ta tikenong i tamat tana. \v 14 \x - \xo 6:14 \xt Stt 22:16-17\x*Iga tange be, \qt “Tutuno sakit iou ni haidane ugo ma ni hatawat haleng na bulumenamur tam.” \qt* \v 15 Io, ma ne Abraham ga manga kis matien pane ira linge God ga kukubus ter tana urie, kaie igom hatur kawase. \v 16 Ing tikenong na hasasalim na kilam no hinsana tikenong i tamat tana. Ma ikin ra sinsalim hobi na hatutuno no nuno nianga, kaie ira hargor na pataam. \v 17 Hobi bileng, God ga sip be na hapalaine timaan di ing iga kukubus ter ta di be di na nunure be no nuno lilik pai nale kikios. Io kaie, iga hadades no nuno kunubus ma tike sinsalim. \v 18 \x - \xo 6:18 \xt Nam 23:19\x*Ma kakarek um ra airuo linge paile tale be dur na kikios. Ma be God i kukubus be i hasasalim pai nale harakale. God ga gil hokakarek ter ta dait ing dait ga hilo tupas ie ura nilon. Ma iga gil hobi waing dait nage manga balaraan ura nanahe ter um ma ra nurnur uta ira linge God te tagure ter uta dait. \v 19 \x - \xo 6:19 \xt WkP 16:2-3\x*Ing dait nanahe ma ra nurnur hobi i haruat ma tike haga na waga i palim dit ira nudait nilon. Io kaie, pa dait nale magile. Dait na tur dades. Ma no nudait nanahe ma ra nurnur i lala tano tamat na hala na lotu tuma ra mawe ter tano halhaaliena katano menamur tano mol ila balo bat ter ie. \v 20 Ma ne Jisas ite huna lala kaia uta dait ing iga kap ra kinkinis na tamat na pris hathatikai, haruat ma no pinapalim na pris ing Melkisedek ga gil. \c 7 \s1 Melkisedek ga tamat ta ira pris ing di tano huntunana tane Lewi ma i lon hathatikai. \p \v 1 \x - \xo 7:1 \xt Stt 14:17-20\x*Io, ma ikin ra Melkisedek, aie no king tusu Salem. Ma a pris tane God nong i manga tamat sakit. Io, Abraham ga taptapukus baling mekaia tano romo ing iga paas hasur ira ihet na king kaia. Melkisedek ga harsomane ie igom haidane ie. \v 2 Ma ne Abraham ga tabar ne Melkisedek ma tikenong ta ira sangsangahul na minsik bakut ing igate kap leh. Io, ma no luaina pipilaina tano hinsa ne Melkisedek aie horek: “No Takados na king.” Ma iesene be iga king me Salem, kaie no pipilaina tano hinsana aie horek bileng: “No King na Malum.” \f + \fr 7:2 \ft No pipilaina tano nianga ‘Salem’ be ‘a malum’\f* \v 3 Pa di gale tange ta linge utano nuno mama ma no nuno makai, ma hobi bileng ira hintubuno. Pata bileng ta hininaawas tano hatahun be no hapatam tano nuno nilon. Kaie i ngan hoke no Nati ne God hobi. Ite kap no kinkinis ura lamlamus turadi tupas God hathatikai. \p \v 4 Mu na nes baak! A tamat na turadi sakit ie. No hintubu dait balik um Abraham ga ter tikenong ta ira sangsangahul na minsik tana ing iga kap leh kaia tano romo. \v 5 \x - \xo 7:5 \xt Nam 18:21\x*Io, ira harkurai tane Moses i harkurai ter ta ira bulumenamur tane Lewi ing di kap ra kinkinis na pris, be di na kap tikenong ta ira sangsangahul na minsik mekaia ho ira matanabar. Ma kike ra matanabar um ira hinsaa di. Ma tutuno be kike ra hinsaa di, di ira bulumenamur bileng tane Abraham, iesene di kap tikenong ta ira nudi sangsangahul na minsik. \v 6 Melkisedek paile bulumenamur tane Lewi ie, iesene iga kap leh tikenong ta ira sangsangahul na minsik tane Abraham ma iga haidane Abraham. Ma ne Abraham um ikino turadi nong ga hatur kawase ira kunubus tane God. \v 7 Ma i manga palai be nong i gil no haridan i tamat ta dur ma nong i haidane ie. \v 8 Io, kike ira pris, di git kapkap leh tikenong ta ira sangsangahul na minsik ta ira matanabar. Ma di ira pris, di git matmat. Ma ne Melkisedek ga kap leh bileng tikenong ta ira sangsangahul ta ira minsik. Iesene i lon hathatikai hoke no nianga tane God di ga pakat ie i tange. \v 9 I ngan hoke be Lewi ga ter tikenong ta ira sangsangahul na minsik ter tane Melkisedek ta ikino bung ing Abraham ga tabar Melkisedek hobi. Iesene ira bulumenamur um tane Lewi ing di la kapkap leh tikenong ta ira sangsangahul mekaia ho ira matanabar. \v 10 Ma i tale be da tange be Lewi ga tabar Melkisedek hobi kinong ing Melkisedek ga harsomane Abraham pa di gale kaho baak Lewi. Pata. I hoke be Lewi ikanaia baak naramon tano hintubuno ne Abraham. \s1 Jisas i kap no kinkinis na pris haruat ma ne Melkisedek. \p \v 11 No pinapalim na pris nong di tano huntunana tane Lewi di ga gil, ikino pinapalim aie no surno ta ira harkurai tane Moses ing God ga ter ta ira matanabar Israel. Ma hohaam um ta di ira pris ing di tano huntunana tane Lewi? Ing be di gor petlaar ura hatahutne hababane ira matanabar, dait pai gorle supi ter habaling tike mes na mangana pris, tikenong haruat ma ne Melkisedek. Iesene dait supi ter ie kinong di mekaia hone Aron pai gale haruat um. \v 12 Ma be da kios ise ira turadi ing di tale be di na kap no kinkinis na pris, da supi bileng be da kios ise ira harkurai. \v 13 No nianga tane God di ga pakat ie i iangianga utano nudait Watong ing i tange kakarek ra linge. Iesene aie metuma naramon tike mes na huntunana. Ma pata tikenong tano nuno huntunana pai gale kap ikino kinkinis na pris. \v 14 \x - \xo 7:14 \xt Ais 11:1; Matiu 2:6; Ninanaas 5:5\x*I manga palai um be a bulumenamur tane Iuda ie. Ma ing Moses ga iangianga uta di ira pris, pai gale tange tike linge utano huntunana tane Iuda. \p \v 15 Io, ma kakarek ra nugu nianga i hanawat palai tutuno kinong tike mes na pris te hanawat um. Ma aie nong dur haruat ma ne Melkisedek. \v 16 Ma pai gale kap ikin ra kinkinis na pris kinong a bulumenamur ie ta tike mangana huntunana. Pata. Iga kap ikin ra kinkinis kinong i lon hathatikai. \v 17 Ma ikin i palai kinong no nianga tane God di ga pakat ie i tange be, \q1 “No num pinapalim na pris na tur hatikai, \q1 haruat tano pinapalim na pris ing Melkisedek ga gilgil.” \m \v 18 Ma di ga waak leise ira luaina harkurai kinong kike ra harkurai pai gale dades ma pai gale petlaar be na harahut. \v 19 \x - \xo 7:19 \xt Hibru 9:9\x*Ikin i palai kinong kike ra harkurai paile petlaar ura hatahutne hababane ira matanabar. Ma pai gale tale be tikenong na nanahe ma ra nurnur pane kike ra harkurai. Io kaie, God ga ter tike mes na kunubus ta dait nong i tale be dait na nanahe ma ra nurnur pane ie. I bilai ta kike ra harkurai kinong i lamus dait hutate God. \v 20 Ma ikin ra kunubus i bilai bileng ta kike ra harkurai kinong God ga hadades no nuno nianga ma no nuno sinsalim. God pai gale sasalim ing ira mes di ga kap ira nudi kinkinis na pris. \v 21 \x - \xo 7:21 \xt Hibru 5:6\x*Iesene Jisas ga kap no nuno kinkinis na pris ing God ga hasasalim horek: \q1 “No Watong te hasasalim, \q1 ma pai nale kios no nuno lilik. \q1 Augo tike pris hathatikai.” \m \v 22 \x - \xo 7:22 \xt Hibru 8:6; 12:24\x*Io kaie, Jisas aie nong i hatutuno ikin ra kunubus nong i bilai ta ira harkurai tane Moses. \p \v 23 Io, ma a haleng di ira pris kinong di git matmat, kaie pai gale tale di be di na tur hatikai hoke ira pris. \v 24 Iesene Jisas i tur hathatikai hoke tike pris kinong i lon hatikai. \v 25 \x - \xo 7:25 \xt Rom 8:34\x*Io kaie, i petlaar hatikane be na halon tutuno iat di ira turadi ing di hana tupas God naramon tano nuno pinapalim. Ma i tale be na halon di hobi kinong i lon hathatikai waing inage saring God uta di. \p \v 26 Io kaie, Jisas, aie tike tamat na pris nong i banot tutuno ira nudait sunupi. A halhaaliena ie ma pata nuno ta nirara be ta bilinge. God te bul hasisingen ie sukun ira ut na sana. Ma ite bul haut ie tuma ra mawe. \v 27 \x - \xo 7:27 \xt Hibru 5:3\x*Paile haruat ma ira mes na pris. Paile supi ter be na tun ira hartabar tupas God ta ira kaba bungbung uta ira nuno sasana baling iat, ma namur um uta ira sasana nudi ira matanabar. Pata. Iga ter ra hartabar tupas God tike pana mon ing iga ter habaling ie. Ma ikino hartabar i tur hathatikai. \v 28 Ma ira harkurai tane Moses um i tibe ira turadi ing pa dile manga haruat ta ikin ra pinapalim, be di na kap no kinkinis na tamat na pris. Iesene God ga tibe no Natine ma ra sinsalim be na kap ikino kinkinis. Ma ikin ra sinsalim ga hanawat menamur ta ira harkurai tane Moses, igom tibe no Natine nong God ga tagure timaan ie be na haruat hatikai uta ikino pinapalim. \c 8 \s1 Jisas aie no pris naramon tano sigar kunubus nong i bilai tano luaina kunubus. \p \v 1 No tamat na linge ta kakarek ra nianga iou tangtange aie horek: a nudait tike mangana pris nong igabe kap no tamat na kinkinis. Ma ikino kinkinis i kis ter tano kata na lumana Nong i Manga Tamat Sakit nong ila kis ter tano nuno kinkinis na harkurai tuma ra mawe. \v 2 Io, ma ila gilgil no nuno pinapalim na pris kaia tano katano ura lotu tuma ra mawe. Ma ikinong no hala na lotu tutuno ing God la kis ter kaia. No Watong iat ga hatur ikino hala, pata be ira turadi. \p \v 3 Io, ma ira harkurai tane Moses ga tibe di bakut ira tamat na pris be di na ter hartabar tupas ie. Io kaie, no nudait pris, aie bileng i manga supi ter be na ter ta mangana hartabar tupas God. \v 4 Ing be i gorte kis kira ra ula hanuo paile tale be na kap no kinkinis na pris, kinong ari iat kanaia ing di la hartabar tupas God haruat ma ira harkurai tane Moses. \v 5 \x - \xo 8:5 \xt Kolose 2:17; Hibru 9:23; KBk 25:40\x*Di gil ira nudi pinapalim naramon tike katano ura lotu nong a hapupuo mon ie utano katano tutuno ura lotu tuma ra mawe. Iga ngan bileng hobi tano pana bung tane Moses. Ing Moses ga ura gilgil no hala na lotu di ga ura gilgil ie ma ra mol, God ga tange tana be, \qt “Nu harbalaurai timaan be nu gil ira linge haruat tutuno iat ing iou ga hamanis tam tuma ra uladih.”\qt* \v 6 \x - \xo 8:6 \xt Hibru 7:22\x*Iesene no pinapalim na pris nong Jisas te hatur kawase ie kakarek i bilai ta ira nudi ing di ga papalim menalalie, hoke bileng no kunubus Jisas ga gil nalamin tane God ma ira nuno matanabar ura lamlamus di tupas ie i bilai tano kunubus nong menalalie. Ma no kunubus tane Jisas i bilai tano luaina kunubus kinong ira linge God ga tange be na gil naramon ta ikino kunubus tane Jisas i bilai ta ira linge ing ira harkurai tane Moses ga tange be na gil tano luaina kunubus. \p \v 7 Be ing no luaina kunubus gor papalim timaan, God pai gorle lik be na kios ise ie ma no sigarna. \v 8 \x - \xo 8:8 \xt Jer 31:31-34\x*Iesene i palai be pai gale papalim timaan kinong God ga nes be ira matanabar di sana baak, kaie igom tange horek: \q1 “Nes baak! Iou no Watong, iou tange be a pana bung i ura hinanawat ing iou ni gil ra sigar kunubus ma dur ira iruo huntunana Israel ma ne Iuda. \q1 \v 9 Ikin ra sigar kunubus pai nale haruat ma no kunubus iou ga gil ie tikai ma ira hintubu di tano pana bung iou ga lamus di, \q1 iou gom lie sur ta di metua Isip. \q1 Iou no Watong, iou tange be pa nile gil no sigar kunubus haruat ma no luaina kinong pa di gale taram no nugu luaina kunubus. \q1 Io kaie, iou gom hana talur di. \q1 \v 10 Iou no Watong, iou tange be no mangana kunubus iou ni gil ie ma no huntunana Israel ta tike pana bung namur, aie horek: \q1 Iou ni bul ira nugu harkurai ta ira nudi lilik. \q1 Ma kike ra harkurai iou ni pakat kawase ta ira tinga di. \q1 Taitus ikino pana bung namur iou um no nudi God, ma a nugu matanabar um di. \q1 \v 11 Tikenong pai nale hausur no tahunana be no hinsaana horek be, \q1 ‘Na tahut be nu nunure no Watong.’ \q1 Pata. Kinong urah, di bakut di na nunure iou, \q1 mekaia leh ta ira maris tutuno iat tuk ter ta ira tamat na watong. \q1 \v 12 Di na nunure iou kinong iou ni suge leise ira nudi sasana ma ra harmarsai. \q1 Maso! Pa nile lik leh um ira nudi nirara.” \p \v 13 Io, ing God ga kilam no kunubus tane Jisas be no sigarna, i palai be iga nes kilam no luaina kunubus be a tuarena ie, kaie da waak leise ie. Ma be tike linge i tuarena ma da waak leise ie, i palai be hutate ma ina panim leh. \c 9 \s1 Di ga lotu hohaam naramon tano mangana hala na lotu kira tano ula hanuo. \p \v 1 \x - \xo 9:1 \xt KBk 26:1-30; 25:23-40\x*Io, tano luaina kunubus a mon harkurai ura kurkure be ira matanabar di na lotu tupas God hohaam. Ma tike katano bileng kira tano ula hanuo be da lotu tupas ie kaia. \v 2 Di ga hatur tike hala na lotu di ga gil ie ma ra mol. Tano luaina katano ta ikino hala, tike kinkinis na lulungo tikai ma no hator na bul beret ma ira beret i halhaalien ura hartabar tupas God. Ma di ga kilam ikinong ra katano be no Halhaaliena Katano. \v 3 \x - \xo 9:3 \xt KBk 26:31-33\x*Ma namur tano airuo na balo na mol tike katano. Ma di ga kilam ie be no Halhaaliena Katano Sakit. \v 4 \x - \xo 9:4 \xt KBk 16:33; 25:10-16; 30:1-6; Nam 17:8-11; Lo 10:3-5\x*Ma naramon tana no hator di ga gil ie ma ra gol nong di la tuntun ira kabus i huhur kala mimisien tana. Ma kaia bileng no linge na bulbul no kunubus tane God nong di ga gil ie ma ra gol. Ma ari linge tuma naramon tano linge na bulbul no kunubus tane God. Tikenong, no gingop di ga gil ie ma ra gol, ma a mana kanaia naramon tano gingop. Ma no buko tane Aron nong ga kuburuan ga kis kaia naramon bileng tikai ma ira iruo pala hot God gate pakat ira harkurai tano kunubus kaia. \v 5 \x - \xo 9:5 \xt KBk 25:18-22\x*Ma metuma nalu tano binanus tano linge na bulbul no kunubus tane God, airuo tamat na mangana angelo ing dur la kiskis tikai ma ne God hathatikai. Ma dur ga tur burung ikino binanus ing God la kapkap leise ira sana tintalen kaia ma no nuno harmarsai. Io, ma sene be paile tale be ni manga ianga uta kakarek ra mangana linge kakarek. \p \v 6 \x - \xo 9:6 \xt Nam 18:2-6\x*Di ga bul timaan kike ra linge hobi naramon. Ma ira pris di git laala ta ikino luaina katano ura gilgil ira nudi pinapalim. \v 7 \x - \xo 9:7 \xt WkP 16:2-34\x*Iesene no tamat na pris sene mon na lala tano katano nong i kis menamur ta ikino luaina katano. Ma iga tale be na lala kaia tike bung mon tike kudulena tinohon. Ma pai gitle laala ing be paile kap ta de. Ma igit hartabar tupas God ma kike ra de uta ira nuno sasana iat ma uta di ira matanabar bileng ing di ga gil ira sasana ing pa di gale palai urie. \v 8 Metuma naramon ta kakarek ra linge no Halhaaliena Tanuo i hamanis be no ngas ura hinana lala tano Halhaaliena Katano Sakit paile tapapos baak ing be ikino luaina katano tano hala na lotu i kis ter baak. \v 9 \x - \xo 9:9 \xt Hibru 10:1-2\x*Ma kike ra linge a hapupuo uta ikin ra pana bung katiak. Kike ra linge i hamanis be kike ra hartabar di ga tun tupas God pai gale tale be na hatahutne hababane tuma naramon ta ira matanabar ing di ga kap hawat kike ra hartabar. Pata. Di ga kilingane be a mon sasana baak naramon ta di. \v 10 Dong ing di ga kap hawat kike ra hartabar di ga murmur ira mangana harkurai uta ira nian ma ira minamo mon ma ira humangana salsalap ura gamgamatien. Kike ra harkurai i haruat ta ira palatamai dait mon. Ma iga tur dades ter tuk tano pana bung mon be ira linge i hanawat sigarna. \s1 No de ne Krais i haruat ura hatutuno no sigar kunubus. \p \v 11 Io, ma sene be ing Krais ga hanawat ma iga kap no nuno kinkinis na pris, iga hatawat ira bilai na linge ing di kis ter kakarek. Iga hana lala tano mangana hala na lotu nong i bilai ma i tamat ta nong menalalie. Ma ikin ra hala na lotu, ira turadi pa di gale gil ie. Io kaie, i palai be paile tike linge ie mekira ta ikin ra ula hanuo. \v 12 Krais pai gale kap hawat ra de na me be a de na bulumakau ura hinana lala tano Halhaaliena Katano Sakit. Pata. Iga kap hawat no dena iat ura hinana lala kaia kinong igate kul halangalanga leise dait. Iga lala tike pana sene mon. Ma ikino hinana lala i haruat. Pai nale lala baling um. \v 13 \x - \xo 9:13 \xt WkP 16:15-16; Hibru 10:4; Nam 19:9,17-19\x*Di git sapsapur ira turadi ma ira de na me ma ira de na tumatena bulumakau. Ma di git tuntun tike mangana pes na bulumakau ma di git hul hurusane ira tahuna eh tana tikai ma ra taho ma di git sapsapur ira matanabar bileng me. Di git sapsapur dong ing di ga gil ra sasana kaie di ga kis sisingen tane God naramon ta ira nudi bilinge. Ing di ga sapsapur di hobi di ga hagamgamatien di tupas God. Iesene pa di gale hagamgamatien di utuma naramon tutuno iat. \v 14 \x - \xo 9:14 \xt 1 Pita 1:18-19\x*Ikin i tutuno, kaie i tutuno sakit be no de ne Krais na hagamgamatien tutuno iat dait. Io kaie, dait kilingane be kike ra sana tintalen ing di lamus ter dait tano minat, di te panim leh. Krais ga tale be na hagamgamatien tutuno iat dait kinong iga ter no nuno nilon tupas God hoke tike hartabar ma pata ta sasana tana. Ma iga papalim hobi ma no dades tano Halhaaliena Tanuo. Iga hagamgamatien dait hobi waing dait nage taram tano lilona God. \p \v 15 Krais iat ikinong ga gil no sigar kunubus nalamin tane God ma ira nuno matanabar waing di ing God gate tato di, di na hatur kawase ira haridan ing God ga tange be na ter ta di. Ma kike ra haridan na kis hathatikai. Ma ne Krais i tale be na gil ikin ra sigar kunubus kinong no nuno minat a kunkulaan ie ura halangalanga leise di sukun ira nudi sasana di ga gil ra hena no luaina kunubus. \p \v 16 Ing be tike kunubus ura rumahal i kis ter, paile tale be tikenong na rumahal ta ira minsik haruat ma ie ing be pai nale huna hinawas palai be no turadi nong ga gil ikino kunubus ite mat. \v 17 Paile tale be na rumahal nalalie tano turadi paile mat baak kinong tike kunubus ura rumahal pai nale tutuno tuk ter be no turadi ite mat. Pai nale tutuno ing no turadi nong ga gil ie i lon ter baak. \v 18 No luaina kunubus a mangana kunubus bileng ie hobi, kaie pa di gale hatutuno bia mon ie. Pata. Di ga hatutuno ie ma ra de bileng horek. \v 19 \x - \xo 9:19 \xt KBk 24:6-8\x*Moses ga hinawase ira matanabar uta ira harkurai igom kap ra dena ira tumatena bulumakau ma ira me ma iga hul hurusane tikane ma ra taho. Io, iga kubus ra dardarana hina sipsip tike mangana sila dahe di kilam ie be hisop, igom hasuguh ie ta ira de ma iga sapur ira pakpakat ta ira harkurai ma ira matanabar bileng. \v 20 Ma ne Moses ga tange ta di ira matanabar be, \qt “Kakarek ra de i hatutuno no kunubus nong God te tange be mu na taram ie.”\qt* \v 21 \x - \xo 9:21 \xt WkP 8:15,19\x*Hoke iat mon bileng Moses ga sapur no hala na lotu di ga gil ie ma ra mol. Ma iga sapur bileng ira linge di ga papalim me kaia ura lotu. \v 22 \x - \xo 9:22 \xt WkP 17:11\x*Ma no surno ta kakarek ra nianga, aie horek: ira harkurai tane Moses i tange be da hagamgamatien ra haleng na linge ma ra de, i hoke be hutate be ira linge bakut. Io, ma ing be pata ta minat, pata ta liklik luban leise ira sana tintalen. \p \v 23 \x - \xo 9:23 \xt Hibru 8:5; 10:1\x*Io kaie, di ga supi be di na hagamgamatien hobi kike ra linge. Iesene kike ra linge a hapupuo mon tano katano tutuno ura lotu tuma ra mawe. Ma ira dena kike ra wawaguei di ga kut bing paile haruat ura hagamgamatien ikino katano tuma ra mawe. Pata. Ikino katano i supi ter tike mangana hartabar nong i bilai ta kike ra hartabar di ga kut bing. \v 24 Ma ikin i palai kinong Krais ga lala tuma ra mawe iat. Pai gale lala tike katano ura lotu ing ira turadi di ga gil. Pata. Ikino katano a hapupuo mon tano katano tutuno ura lotu tuma ra mawe. Io, iga lala tuma iat ra mawe be na tur ra matmataan tane God kakarek uta dait. \v 25 Ma pai gale lala bileng tuma ra mawe be na ter no nuno nilon hoke tike hartabar tupas God ra haleng na pana. Krais pai gale gil haruat ma no tamat na pris ta di ira Iudeia. Pata. Ikino tamat na pris git laala utuma naramon tano Halhaaliena Katano Sakit, tike bung mon ta ira tintinohon. Iesene ikinong git laala ma ra dena wawaguei, pata be a dena iat. \v 26 \x - \xo 9:26 \xt Hibru 10:10\x*Ing be Krais gor gil hobi gor supi be na mat ra haleng na pana mekutua leh tano hakhakisi tano ula hanuo. Iesene pai gale gil hobi. Pata. Igate hanawat kakarek um tano haphapatam ta ira pana bung be na ter no nuno nilon hoke tike hartabar tupas God ura kapkap leise ira sana tintalen. Iga hanawat tike pana mon. Ma i haruat. Paile supi be na hanawat hobi baling. \fig No de ne Krais.|src="Heb 9:28 GS.tif" size="col" ref="9:11-28" \fig* \v 27 Io, ma ne God te tibe ter ta ira turadi be di bakut di na mat tike pana mon. Namur um, di na tur ra harkurai. \v 28 Krais bileng ga ngan hobi. Iga mat tike pana mon hoke tike hartabar tupas God ura puspusak ra harpadano ta ira sana tintalen ta di ra haleng. Iesene tano nuno airuo na hinanawat pai nale pusak um ira harpadano hobi. Pata. Na hanawat be na halon dong ing di la kiskis kawase ie. \c 10 \s1 No kapawena hartabar tane Krais i tur dades hathatikai. \p \v 1 Ira harkurai tane Moses a hapupuo mon ta ira bilai na linge ing na hanawat. Pata be kike ra linge tutuno. Ma haruat ta ira harkurai tane Moses di la tuntun haitne ta ira tintinohon ira hartabar tupas God. Io kaie, kike ra mangana hartabar hobi ta ira harkurai tane Moses paile tale be na gil hatahutne hababane ira matanabar ing di hana hutate God ura lolotu tupas ie. \v 2 Ing be kike ra hartabar gor tale ura hagamgamatien hababane kike ra matanabar sukun ira nudi sasana, pa di gorle kilingane be a mon nirara baak kanaia ho di ma di nage hatakumutne ura hartabar. \v 3 Iesene kike ra hartabar i halilik di ta ira tintinohon tiketike be ira nudi sasana baak kanaia. \v 4 \x - \xo 10:4 \xt Hibru 9:13\x*I halilik di hobi kinong ira dena tumatena bulumakau ma ira dena me paile haruat ura kapkap leise ira sasana. \p \v 5 \x - \xo 10:5 \xt Sam 40:6-8\x*Io kaie, ing Krais ga hanawat ukira ra ula hanuo, iga tange tane God be, \q1 “Pau gale sip be da tun ira hartabar tupas ugo. \q1 Iesene u gate tagure no palatamaigu. \q1 \v 6 Ira hartabar be da tun ira kudulena wawaguei bakut, ma ira mes na mangana hartabar di ga tun uta ira sana tintalen, pau gale laro urie. \q1 \v 7 Io, ma iou ga tange be, ‘Nugu God, aiou karek, ura gilgil haruatne no num sinisip. \q1 Di ga pakat hokakarek utagu kaia ta ira num pakpakat.’” \m \v 8 Io, iga huna tange be, \qt “Pau gale sip be da tun ira hartabar tupas ugo. Ma pau gale sip ira hartabar be da tun ira kudulena wawaguei bakut be ira mes na mangana hartabar di ga tun uta ira sana tintalen. Ma pau gale laro bileng uta kakarek ra hartabar.\qt*” A tutuno be di ga tun kike ra hartabar haruat ma ira harkurai tane Moses, iesene Krais ga tange iat hobi. \v 9 Io, namur um iga tange be, \qt “Nugu God, iou um karek, ura gilgil haruatne no num sinisip.”\qt* Io kaie i palai be God ga kap leise ira luaina hartabar be na bul kios di ma no hartabar tane Krais. \v 10 \x - \xo 10:10 \xt Hibru 9:12\x*Jisas Krais ga gil haruatne no sinisip tane God, kaie dait bakut dait ge gamgamatien sukun ira nudait sasana tano hartabar Krais ga gil ie ma no palatamaine iat. Iga ter no palatamaine tike pana mon ma i haruat. Pai nale ter habaling um ie. \p \v 11 \x - \xo 10:11 \xt KBk 29:38\x*Ira pris ta di ira Iudeia, di la tur ter tano nudi pinapalim na lotu ta ira kaba bungbung. Di la tuntun haitne kike ra mangana hartabar iat tupas God. Ma kike ra hartabar pai nale tale tutuno iat be na kap leise ira sasana. \v 12 Iesene Krais balik ga ter tike kapawena hartabar mon uta ira sasana. Ma no nuno hartabar i tur dades hathatikai. Iga gil hobi igom a kis tano tamat na kinkinis ra kata na lumane God. \v 13 \x - \xo 10:13 \xt Sam 110:1\x*Ma ila kiskis nanahe kaia tuk ter be \qt God na bul ira nuno hiruo napu hoke tike linge na bul kakine.\qt* \v 14 Ma ila kiskis kaia kinong iga gil hatahutne hababane di ma no nuno kapawena hartabar mon. Iga gil hobi ta di ing i bul hasisingen di be di na halhaalien sukun ira nudi sasana. Ma di na bilai harsakit hobi hathatikai. \p \v 15 Io, ma no Halhaaliena Tanuo bileng i suro haut ikin ter ta dait. I huna tange be, \q1 \v 16 \x - \xo 10:16 \xt Jer 31:33; Hibru 8:10\x*“Aiou no Watong, iou tange be no mangana kunubus iou ni gil ie ma di ta tike pana bung namur, aie horek: \q1 Iou ni bul ira nugu harkurai ta ira tinga di. \q1 Ma kike ra harkurai iou ni pakat kawase ta ira nudi lilik.” \m \v 17 \x - \xo 10:17 \xt Jer 31:34\x*Namur um i tange be, \q1 “Aiou pa nile lik leh ira nudi sana tintalen ma ira nudi ul ba tagu.” \m \v 18 Io kaie, pa dale supi habaling tike hartabar ura kapkap leise ira sana tintalen kinong God te lik luban leise kakarek ra sasana. \s1 Dait na tur dades ta ira nudait nurnur nalamin ta ira ngunngutaan. \p \v 19 \x - \xo 10:19 \xt Hibru 4:16\x*Io kaie, bar hinsaagu tane Krais, dait balaraan ura hinana lala tano Halhaaliena Katano Sakit tano de ne Jisas tano nuno minat. \v 20 \x - \xo 10:20 \xt Matiu 27:51\x*No nuno minat ga papos tike sigar ngas ura nilala ta ikino Halhaaliena Katano Sakit. I hoke be dait te lala harsakit tano balo na mol naramon tano katano na lotu. Ma sene ikino balo na mol, aie no palatamaine Jisas no lilona ngas. \v 21 Ma tike mes na linge bileng. A nudait tike tamat na pris nong i papalim utano huntunana tane God. \v 22 \x - \xo 10:22 \xt WkP 8:30; Ese 36:25; Epesas 5:26\x*Karek ra linge te hanawat um, kaie i tahut be dait na hana hutate God ma ra tutuno na tinga dait. Waak dait burut. Dait na hana hutate tana ma ra nurnur. Pa dait nale kilingane be ira nudait sasana baak kanaia kinong ite sapur ira tinga dait ura gisgis ise kike ra sasana. Dait na hana hutate tana hoke ira gamgamatien na matanabar di te susu tano madareswana taho. \v 23 Na tahut be dait na tur dades ta ira linge dait te hinawas be dait nurnur ter ine. Waak dait tur galogalo ta ira linge dait nanahe ma ra nurnur urie, kinong God na gil haruatne ira nuno nianga ga kukubus ter ta dait. \v 24 Na tahut be dait na lilik timaan be dait na haragat harbasiane dait hohaam ura hamanis ira nudait harmarsai ma ura gilgil ira bilai na harharahut. \v 25 \x - \xo 10:25 \xt Hibru 3:13\x*Waak dait hatakumutne no nudait tintalen ura kinkinis hulungan. Ari di malmalungo ura kis hulungan iesene waak dait gil hobi. Dait na haragat harbasiane dait. Ma dait na manga baso ura gilgil hobi kinong dait nes kilam be no pana bung tano Watong ite ura hinanawat um. \p \v 26 \x - \xo 10:26 \xt Hibru 6:4-8\x*I tahut be dait na lon hobi kinong pata baling um tike mangana hartabar ura kapkap leise ira sasana ing be dait te palai um ta ira tutuno God te hapuasne ta dait, ma sene dait bul ira nudait sinisip ura gilgil haitne ira sasana. \v 27 \x - \xo 10:27 \xt Ais 26:11\x*Dait na kis kawase ie ma ra ramramin ta ikinong ra harkurai nong na hanawat. Taitus ikino harkurai, no but na eh na tun hagae ira ebar tane God. \v 28 \x - \xo 10:28 \xt Lo 17:6; 19:15\x*Be airuo be aitul a turadi duhat ga tung tikenong be i piam ira harkurai tane Moses, di ga ubu bing ie, ma pa di gale marse ie. \v 29 \x - \xo 10:29 \xt KBk 24:8\x*Ing be iga ngan hobi ta di ing di ga kis tano hena harkurai tane Moses, a tamat na harpadano sakit na karet tikenong bileng nong i malentakuane no Nati ne God ma i tange hagae no Halhaaliena Tanuo nong i ter harmarsai, ma i lik be a bilingana linge mon no de utano kunubus nong ga bul hasisingen ie be inage halhaalien sukun ira nuno sasana. \v 30 \x - \xo 10:30 \xt Lo 32:25-36\x*I palai be na ngan hobi kinong dait nunure ter God nong ga tange be, \qt “Aiou nong ni balu ira matanabar uta ira nudi sasana. Iou ni hapadano di haruat ma ira nudi gingilaan.”\qt* Ma iga tange habaling be, \qt “Aiou no Watong, iou ni kure ira nugu matanabar.”\qt* \v 31 Ing be tikenong na kis hobi tano lumana no lilona God, na ramramin sakit kinong na hiruo saasa. \p \v 32 I tahut be mu na lik leh ira pana bung menalalie be God gate hapalaine ter mu. Taitus ikino pana bung mu ga tur dades naramon ta ira tamat na ngunngutaan ing iga manga ubal mu. \v 33 Ari pana di ga tange hagae mu ma di ga haragawai ta mu ra matmataan gar na haruat. Ma ari mes na pana mu ga tur tikai ma dong ing di ga haragawai ta di hobi. \v 34 \x - \xo 10:34 \xt Matiu 6:20; 19:29\x*Mu ga marse di, mu gom harahut dong ing di ga halala di tano hala na harpadano. Ma ing ari di ga res leh ira numu linge, mu ga waak ter di ma ra gungunuama kinong mu ga nunure be mu tinane ira linge i bilai ta kike ra linge di ga res leh ma ina kis hatikai. \p \v 35 Io kaie, waak mu hamalim leise no numu tuntunur na balaraan kinong God na hawatong mu ing mu tur na balaraan hobi. \v 36 Na tahut be mu na tur dades be mu na tale ura murmur no sinisip tane God, kaie mu nage hatur kawase ing iga kukubus ter ta mu urie. \v 37 \x - \xo 10:37 \xt Hab 2:3-4\x*A tutuno. Dahine um, \q1 “Ma nong i ura hinanawat, na hanawat. Pai nale halis. \q1 \v 38 Iesene no nugu ut na takados na lon tano nuno nurnur. \q1 Ma ing be na hesuo pas iou, iou pa nile laro utana.” \m \v 39 Iesene dait paile hokike ra mangana matanabar ing di hesuo pas God ma di hiruo saasa. Pata. Dait ira mangana matanabar ing dait nurnur, kaie dait na lon. \c 11 \s1 Di ira ut na nurnur di ga lon hohaam. \p \v 1 \x - \xo 11:1 \xt 2 Korin 5:7\x*A mangana linge so no nurnur? Aie horek. Ing tikenong i nurnur, i nunure tutuno ter be na hatur kawase ira linge i nanahe urie. Ma ikino turadi i manga palai ter bileng be kakarek ra linge i tutuno ma sene be paile nes baak. \v 2 Ira turadi menalalie di ga nurnur hobi, kaie God gom hinawas palai be a bilai di. \v 3 \x - \xo 11:3 \xt Stt 1:1; Sam 33:6; Jon 1:3\x*Dait nurnur, kaie dait ge palai be God ga hakisi ira humangana linge bakut ma no nuno nianga. Io kaie, i palai be God ga papalim ma ikinong paile tale be dait na nes ura hakhakisi ira linge dait la nesnes. \p \v 4 \x - \xo 11:4 \xt Stt 4:3-10\x*Io, ma ne Abel ga nurnur, kaie igom tabar God ma no hartabar i bilai ta nong tane Kain. Ma ne God ga hinawas palai be i bilai ira nuno hartabar, kaie Abel ga hatur kawase ra hininaawas be a takadoswana turadi ie, kinong ga nurnur. A tutuno be Abel gate mat, iesene no nuno nurnur kanaia i hausur baak dait. \p \v 5 \x - \xo 11:5 \xt Stt 5:21-24\x*Io, ma ne Enok ga nurnur, kaie God gom kap haut leh ie sukun ikin ra nilon ma pai gale mat. Pai gale tale be tikenong na nes leh ie kinong God gate kap haut leh ie. Menalalie ta ing God ga kap haut leh ie, iga hinawas palai be a bilai na turadi ie nong ga halaro God. Io kaie, God gom kap haut leh um ie. \v 6 Io, ma ing be tikenong paile nurnur, paile tale be na halaro God, kinong ira turadi di supi ter ra nurnur. Io kaie, nesi tikenong i ura hinana tupas God i tahut be na nurnur be no nudait God kanaia, ma be ila halaro di ma ra kunkulaan ing di sisilih utana. \p \v 7 \x - \xo 11:7 \xt Stt 6:13-22; 7:1\x*Io, ma ne God ga hakatom Noa uta ira linge pa di gale nes baak. Noa ga nurnur, kaie igom ru God ma iga gil tike mon ura haalon no nuno hatatamana. \fig Noa ga nurnur, kaie igom ru God ma iga gil tike mon ura haalon no nuno hatatamana.|src="Heb 11:7 GS.tif" size="col" ref="11:7" \fig* No nuno pinapalim ma ra nurnur ga hapuasne be ira matanabar tano ula hanuo di te sana um. Ma ne God ga haut be Noa i takados kinong igate nurnur. \p \v 8 \x - \xo 11:8 \xt Stt 12:1-5\x*Io, ma ne God ga tato Abraham be na hana ukaia tike katano nong God na tabar ie me namur. Abraham ga nurnur, kaie igom taram. A tutuno be pai gale nunure be i hanana uha, iesene iga hana iat mon. \v 9 \x - \xo 11:9 \xt Stt 35:12\x*Iga nurnur, kaie igom kiskis kaia tano katano be God ga kukubus be na ter ie tana. Iga kiskis kaia hoke tike wasire ila kiskis tano katano paile nuno ie. Iga kis ta ira mangana palpalih. A tutuno be God ga kukubus ter tane Aisak ma ne Iakop bileng be na tabar dur ma ikino katano iat, iesene dur ga lon bileng hobi ta kike ra palpalih. \v 10 Abraham ga lon hobi kinong iga kis kawase no taman nong na tur lawas ma pai nale panim leh. Ma ikino taman nong God ga bul no nuno lilik utana be na gil ie hohaam ma iga gil iat bileng ie hobi. \v 11 \x - \xo 11:11 \xt Stt 18:11-14; 21:2; Rom 4:19\x*Abraham ga nurnur, kaie God gom bala ter ie be na hatawat tike bulu, ma a linge bia be igate nongtamat um ma ne Sara bileng gate hintu. God ga bala ter ie hobi kinong Abraham ga so no nuno lilik tana be na gil haruat ta ing iga kukubus ter tana hobi. \v 12 \x - \xo 11:12 \xt Stt 15:5; 22:17\x*Io kaie, a haleng sakit ira bulumenamur di ga tahuat ta ikinong ra tunana, ma ikino tunana, no nuno dades ura gilgil hobi igate pataam um hoke ira minat. Ma kike ra nuno bulumenamur di haleng sakit hoke ira tiding tuma ra mawe. Ma paile tale be tikenong na was petlaar di hoke tikenong paile tale bileng be na was ira iono tano waseser. \p \v 13 \x - \xo 11:13 \xt Stt 23:4; 1Sto 29:15; Sam 39:12; 1 Pita 2:11\x*Kike ra turadi bakut di ga nurnur tuk ter be di ga mat. Pa di gale hatur kawase ira linge God ga kukubus ter ta di urie. Pata. Di ga nes kilam be kike ra linge i manga tapa baak. Ma di ga laro pane kike ra linge be na hanawat um namur. Di ga hinawas palai be a wasire mon di ta ikin ra ula hanuo ma paile nudi taman tutuno ie. \v 14 Be tari matanabar di tange ta linge hobi, i hamanis be di sisilih ta tike katano ura nudi iat. \v 15 Pa di gale lilik uta ikino katano di ga tut leh mekaia. Ing be di gor lilik hobi di gor tale be di na tapukus baling. \v 16 Iesene be pata. Di ga sip be di na hana ter tike katano nong i bilai ta ikinong di ga tut leh mekaia. Di ga sip no katano tuma ra mawe. Io kaie, God pai gale hirhir be di na tange be aie no nudi God, kinong ite tagure ter tike taman ura nudi. \v 17-18 \x - \xo 11:17-18 \xt Stt 21:12; 22:1-14\x*Abraham ga nurnur, kaie igom ter Aisak hoke tike hartabar di la tuntun tupas God ta ikino bung God ga walar ie hobi. Abraham, aie nong God ga gil no nuno kunubus ter tana. Iesene aie iat nong ga ura kutkut bing no nuno bulukasa hoke tike hartabar tupas God. Iesene God gate tange tana be, \qt “Ira num bulumenamur di na tahuat tane Aisak iat.”\qt* \v 19 \x - \xo 11:19 \xt Rom 4:17\x*Abraham ga lik be God i tale be na hatut ira minat. Ma ing Abraham ga hatur kawase habaling Aisak, i hoke be iga kap leh ie sukun ra minat. \p \v 20 \x - \xo 11:20 \xt Stt 27:27-29,39-40\x*Io, ma ne Aisak ga nurnur, kaie igom haidane Iakop ma ne Esau uta ira linge ing na hanawat namur. \p \v 21 \x - \xo 11:21 \xt Stt 47:31—48:20\x*Io, ma ne Iakop ga ura minat. Iga nurnur, kaie igom haidane dur ira iruo bulu tane Iosep. Iga suator tano nuno buko igom lotu tupas God. \p \v 22 \x - \xo 11:22 \xt Stt 50:24-25; KBk 13:19\x*Io, ma hutate be Iosep na mat. Iga nurnur, kaie igom tange ta di ra Israel be i tutuno be di na hana sukun Isip. Ma iga hinawase di be di na gil hohaam ta ira surno ing na mat. \p \v 23 \x - \xo 11:23 \xt KBk 1:22; 2:2\x*Io, ma no makai tane Moses ma no nuno mama, dur ga nurnur, kaie dur gom sie ie aitul a teka namur ta ing di ga kaho ie. Dur ga nes kilam ie be a melmel na bulu ie ma paile haruat ma ira mes. Ma pa dur gale burte bileng no harkurai tano king kaia Isip, kaie dur gom sie ie. \p \v 24 Io, ma ne Moses ga nurnur, kaie ing iga tamat um iga malok be da tange be a natine ie no hinasik tano tamat na lilie kaia Isip. \v 25 Iga sip be na kilingane ra ngunngutaan tikai ma ira matanabar tane God ma pata be na bala leh ira sana tintalen be na halaro ie ra kumkum na pana bung mon. \v 26 Moses ga kilingane ra dades na kinkinis ura utano Mesaia ma iga lik be ikino mangana kinkinis i manga bilai ta ira kinkinis na watong kaia Isip. Ma iga lilik hobi kinong iga sip be na kap no nuno kunkulaan nong na hanawat namur. \v 27 Iga nurnur, kaie igom hana sukun Isip. Pai gale burte no ngalngaluan tano king mekaia. Pata. Iga tur dades kinong i ngan hoke be igate nes God nong pa di lale nesnes ie. \v 28 \x - \xo 11:28 \xt KBk 12:21-30\x*Iga nurnur, kaie igom taram God horek: iga gil no Nian na Sinakit ma iga tange ta ira matanabar be di na sapur ira matanahala ma ra de. Ma iga gil hobi waing no angelo nong ga ura bingbing ira luaina not no bulu pai nale hagae ira Israel. \p \v 29 \x - \xo 11:29 \xt KBk 14:21-31\x*Io, ma ira matanabar na Israel di ga nurnur, kaie di gom balos no Tes Dardaraan, hoke be tike masmasana katano ie. Be ira Isip di ga walar hobi, di ga kango. \v 30 \x - \xo 11:30 \xt Jos 6:12-21\x*Ira matanabar di ga nurnur, kaie ira balo tano taman Ieriko ga tamadure saasa namur be di gate hana luhutane ie ra liman ma iruo na bung. \fig Ira matanabar di ga nurnur, kaie ira balo tano taman Ieriko ga tamadure saasa.|src="Heb 11:30 GS.tif" size="col" ref="11:30" \fig* \v 31 \x - \xo 11:31 \xt Jos 2:1-21; 6:21-25; Jemes 2:25\x*Rahap no ut na hilawa ga nurnur, kaie pa di gomle ubu bing ie tikai ma di ing di piam God, kinong iga bala halala ira ut na munmunhuat. \p \v 32 \x - \xo 11:32 \xt Het 6:11—8:32; 4:6—5:31; 13:2—16:31; 11:1—12:7; 1Sml 16:1—1Kng 2:11\x*Iou ni tange habaling um ra so? No pana bung paile lawas be ni hinawase mu utane Gidion, Barak, Samison, Iepita, Dawit, Samuel, ma ira tangetus bileng. \v 33 \x - \xo 11:33 \xt Dan 6:1-2\x*Kike ra turadi di ga nurnur, kaie di gom umri laar leh ira matanabar ta ira mes na katano. Di ga gil ira tintalen takados. Di ga hatur kawase ira linge ta ari kunubus God ga gil ter ta di. Pa di gale hiruo ta ira ho di ira laion. \v 34 \x - \xo 11:34 \xt Dan 3:23-27\x*Pa di gale hiruo tano dades na eh. Pa di gale hiruo ta ira sele na hinarubu. Pa di gale dades ma sene di ga kap ra dades. Di ga harubu dades, di gom paas hasur ira haleng na umri ta ira mes na tamtaman. \v 35 \x - \xo 11:35 \xt 1Kng 17:17-24; 2Kng 4:25-37\x*Airuo haine dur ga hatur kawase habaling ira nudur bulu sukun ra minat. Ari mes na turadi di ga malok be da halangalanga ise di, kaie di gom mat ta ira hinaragawai ing iga hana tupas di. Di ga sip hobi waing di nage tut hut sukun ra minat. Di ga nurnur be ikinong i bilai tano nilon kira napu. \v 36 \x - \xo 11:36 \xt 1Kng 22:26-27; 2Sto 18:25-26; Jer 20:2; 37:15; 38:6\x*Ari di ga hasakit ta di ma di ga dangat bileng di. Ari mes di ga kubus kawase di ma ra dades na kunubus ma di ga halala di tano hala na harpadano. \v 37 \x - \xo 11:37 \xt 2Sto 24:21\x*Di ga gulum ari ma ra hot ma tari di ga kato kutus di. Ma ari mes di ga kato bing di ma ra sele na hinarubu. Di ga maris. Di ga sige mon ira pala sipsip ma ira pala me. Di ga hangungut di ma di ga haragawai ta di. \v 38 Ira matanabar tano ula hanuo pa dile haruat ma kakarek ra turadi. Pata. Karek ra turadi di manga bilai sakit ta ira matanabar tano ula hanuo. Di ga hana hurbit ta ira katano bia ma ira uladih. Di ga lon ta ira matana hot ma ta ira lulur. \v 39-40 Di ga nurnur, kaie God gom hinawas palai uta di bakut be a bilai di. Iesene pata ta tikenong ta di ga hatur kawase ing God ga kukubus ter ta di urie, kinong God gate tagure ter tike ngas uta dait nong i bilai ta nong menalalie. God pai gale sip be na hatahutne hababane di sene mon talur dait, kaie igom tagure ikino ngas waing inage hatahutne hababane di ma dait bileng. \c 12 \s1 God la hapadano ira natine bakut ura hausur di. \p \v 1 \x - \xo 12:1 \xt 1 Korin 9:24-25\x*Io, ma i hoke be dait hilo ra harkiaskias ta ira nudait nilon. Ma di kike ra matanabar ing iou te hinawas ter ta di, di kis luhutane dait ma di la itame dait. Io kaie, na tahut be dait na kap leise ira mangana linge ila palpalim kawase dait be dait na hilo timaan. Ma dait na kutus ise ira sana tintalen ing ila hiis kawase ter dait. Dait na hilo harkiaskias ma ra baso ta ikino harkiaskias ta ira nudait nilon. Waak dait malmalungo ta dahine. \v 2 Ma be dait hilo harkiaskias hobi, i tahut be dait na nes dit Jisas nong ga lilie hanana ta dait tano tintalen na nurnur, aie nong i hatutuno ira nudait nurnur bileng. Pai gale hana talur no nuno hiniruo tano ula kabai. Iga nunure be a linge na hirhir be tikenong na hiruo hobi, ma sene pai gale manga lilik utana kinong iga sip be na kap no gungunuama nong i taguro ter ura nuno. Io, iga hiruo hobi igom a kis tano palpal na kata tano tamat na kinkinis na harkurai tane God. \p \v 3 Mu na lilik timaan ta ira tirih tane Jisas ing ira ut na sana di ga manga malentakuane ie. Mu na lilik timaan tana be mu nahula malmalungo talur no numu hinilo na harkiaskias. \v 4 I tutuno be ira ut na sana di te manga walar ura lamlamus mu tano sana ngas, ma i hoke be mu harubu ma di ura tutur bat di. Iesene pata tari nalamin ta mu te hiruo baak naramon ta ikino hinarubu. \v 5 \x - \xo 12:5 \xt Jop 5:17; Snd 3:11-12; Ninanaas 3:19\x*Ma i nanaas be mu te lik luban leise ikino nianga tane God ing iga ura haragat mu ma ie kinong a natine mu. Ma iga tange horek: \q1 “Natigu, nu lilik timaan ing no Watong i hapadano ugo ura hausur ugo, \q1 ma waak u malamales talur ie ing i pir ugo ta ira num sasana. \q1 \v 6 Kinong urah, no Watong la hapadano di ing i sip di, \q1 ma ila paspaser di bakut ing i halon hapatangen di.” \p \v 7 \x - \xo 12:7 \xt Lo 8:5\x*I tahut be mu na tur dades ta ira tirih kinong God i hapadano mu hoke ira natine ura hausur mu. Mu na tur dades hobi kinong mu ngan hoke ira not no bulu kira napu. Di bakut di la kapkap ra harpadano ta ira nudi mama. \v 8 God la hapadano ira natine bakut, ma ing be paile hapadano ugo, i hamanis be a not na ngas ugo, ma pata be a natine tutuno ugo. \v 9 Io, ma dait na lilik uta ira nudait mama kira napu. Di ga hapadano dait ura hausur dait, kaie dait gom ru di. Ing be dait ga ru di hobi i manga tahut be dait na kis ra hena no harpadano tano Mama ta ira tanua dait, kaie dait nage lon. \v 10 Ma ira nudait mama kira napu di ga hapadano dait ra bar tinohon mon. Ma di ga hapadano dait hoke di ga lik be i takados. Iesene God i hapadano dait ura harahut dait waing dait nage halhaalien sukun ira sasana hoke God la halhaalien ter. \v 11 \x - \xo 12:11 \xt Jemes 3:17-18\x*Ma ing tikenong i kap ra harpadano, ta ikino pana bung iat pai nale laro. Pata. Na kilingane ra ngunngutaan. Iesene namur um, dong ing di ga kap ra harpadano ura hausur di, di na hatur kawase no puspusno ta ikinong ra harpadano ma aie horek: ira nudi nilon na takados, kaie di na kap ra malum. \p \v 12 \x - \xo 12:12 \xt Ais 35:3\x*Io kaie, na tahut be mu na hadades ira iruo malmalungana luma mu ma ira buku na kaki mu. \v 13 \x - \xo 12:13 \xt Snd 4:26\x*Mu na mur no takados na ngas, be no kakine no pengpeng nahula tamalapus, iesene be na langalanga baling. \s1 A harakatom be dait nahula harus ise ira nianga tane God. \p \v 14 Mu na walar ma ra baso be mu na lon ma ra malum tikai ma ira turadi bakut. Ma mu na walar ma ra baso bileng be mu na halhaalien sukun ira sasana. Ing be tikenong paile halhaalien hobi, pai nale nes no Watong. \v 15 Mu na harbalaurai be tikenong nahula basomah ura kapkap no hartabar tane God nong i tabar bia mon dait ma ie. Ma mu na harbalaurai bileng be tikenong pai nale tahuat nalamin ta mu hoke tike ina pangopango ma ina hatawat ra purpuruan ma ina habilinge ira nilon ta di ra haleng. \v 16 \x - \xo 12:16 \xt Stt 25:29-34\x*Ma mu na harbalaurai be ta tikenong nahula noh ma tike mes paile nuno. Mu na harbalaurai bileng be tikenong nahula malok leise God hoke Esau. Esau no luaina bulu nong gor rumahal ta ira haleng na minsik, iesene iga suhurane no nuno kinkinis na rumahal ura tike kapawena nian mon. \v 17 \x - \xo 12:17 \xt Stt 27:30-40\x*Ma mu nunure be namur um Esau ga sip be no nuno mama na haidane ie. Iesene no nuno mama ga malok ise ie, kinong Esau pai gale tale ura nesnes tupas tike ngas be na hatakadosne ing igate gil ter. Iga manga sisilih be na kap no haridan igom manga suah utana, iesene pai gale petlaar. \p \v 18 \x - \xo 12:18 \xt KBk 19:16-20; Lo 4:11-12\x*Io, ma pa mu le hanawat ter tano uladih Sinai hoke ira matanabar Israel di ga hana ukaia. Di ga tale be di na sigire ikino uladih. Ma ta ikino uladih, tike tamat na eh ga iaiaan. Iga manga boh, ga kadado ma iga marahiluo. \v 19 \x - \xo 12:19 \xt KBk 20:18-21; Lo 5:22-27\x*Iga husuanga no tinaram tano tahur ma di ga hadade a ingana tikenong. Ing ira matanabar di ga hadade no ingana di ga sasaring marmaris be waak um i haianga habaling di. \v 20 \x - \xo 12:20 \xt KBk 19:12-13\x*Di ga sasaring hobi kinong pai gale tale di be di na kis ra hena no harkurai nong ga tange horek: \qt “Ing be nesi ta turadi be a wawaguei bileng i hana ukaia tano uladih da gulum bing ie ma ra hot.” \qt* \v 21 \x - \xo 12:21 \xt Lo 9:19\x*No uladih ga nanaas saasa sakit kaie Moses gom tange be, \qt “Aiou manga dader ma ra bunurut.”\qt* \p \v 22 Io, ma pa mu le hanawat ukaia ta ikino uladih. Pata. Mu te hanawat ter tano uladih Saion, no taman tano lilona God. Aie ne Ierusalem tuma ra mawe. Mu te hanawat ter tano kis hulungan ta ira haleng na angelo sakit ing paile tale be da was di. Ma di kis hulungan ma ra gungunuama. \v 23 Mu te hanawat ter tano kis hulungan ta di ira luaina natine God. Di ing God te pakat kawase ira hinsa di tuma ra mawe. Mu te hana tupas God no ut na harkurai ta ira turadi bakut. Mu te hanawat ter ta ira tanua di ira ut na takados ing God te hatahutne hababane di. \v 24 \x - \xo 12:24 \xt Hibru 8:6; Stt 4:10\x*Mu te hana tupas Jisas nong ite gil no sigar kunubus nalamin tane God ma ira matanabar. Mu te hanawat ter tano de ne Jisas nong ga sapur mu ma ie ura gilgil ikino kunubus. Ma no dena i hapuasne ta dait ira linge i bilai ta ira linge no de ne Abel ga iangianga urie. \p \v 25 \x - \xo 12:25 \xt Hibru 2:1-3; 10:26-29\x*Mu na harbalaurai timaan. Waak mu harus ise nong i iangianga ta mu. Dong ing di ga malok be di na hadade ikino nong ga hakatom di kira napu, pa di gale petlaar ura hinilo sukun no nuno harpadano. Io kaie, tutuno sakit, paile tale dait be dait na hilo sukun no nuno harpadano ing be dait tamapas sukun ie nong i hakatom dait metuma ra mawe. \v 26 \x - \xo 12:26 \xt Hag 2:6\x*Taitus ikino pana bung no ingana ga gune no ula hanuo, iesene kakarek ite kukubus be, \qt “Tike pana baling iou ni gune no ula hanuo. Iesene pata be no ula hanuo sene mon. Iou ni gune bileng no mawe.”\qt* \v 27 Ing i tange be na gil hobi \qt “tike pana baling,”\qt* i hamanis be na kap leise kike ra linge ing iga hakisi. Na kap leise di kinong i tale di be di na gunagune. Na kap leise kike ra linge waing ira linge paile tale be na gunagune, di na kis ter iat. \v 28 Io kaie, na tahut be dait na tanga tahut tana kinong dait lala tano nuno kingdom nong paile tale be na gunagune. Dait na tanga tahut tana hobi, kaie inage tale dait be dait na lotu tupas ie. Ma ina tahut be dait na lotu tupas ie hoke i sip be dait na lotu tupas ie hobi. Ma i horek: dait na lotu tupas ie ma ra urur ma ra pirharlet. \v 29 \x - \xo 12:29 \xt Lo 4:24; 9:3\x*Na tahut be dait na gil hobi kinong no nudait God aie hoke tike eh nong ila tuntun hagae ira linge. \c 13 \s1 Dait na lon hohaam harbasie ta dait. \p \v 1 I tahut be ira numu harmarsai harbasie ta mu ira hatahinsaana naramon tane Krais na tur ter iat hobi. \v 2 \x - \xo 13:2 \xt Rom 12:13; Stt 18:1-8; 19:1-3\x*Waak mu luban ura balbala leh ira wasire ta ira ngasia mu. Ari di ga bala leh ari wasire ma pa di gale nunure be di ga balbala leh ira angelo. \v 3 Na tahut be mu na lik leh dong ing di kis ra hala na harpadano, hoke be mu bileng mu kis tikai ter ma di. Ma ina tahut be mu na lik leh dong ing di haragawai ta di kinong a turadi mon mu hoke di ma i tale be da haragawai bileng ta mu. \p \v 4 \x - \xo 13:4 \xt Epesas 5:5\x*Na tahut be ira turadi bakut di na ru no tintalen na tinolen. Tikenong na noh tikai ma no laalena iat. Waak i noh tikai ma tike mes kinong God na kure hagae dong ing di noh tikai ma tikenong paile nuno. \p \v 5 \x - \xo 13:5 \xt Lo 31:6,8; Jos 1:5\x*Mu na langalanga sukun ikinong ra tintalen ura sip barbarat. Na tahut be mu na lik be ira linge mu hatur kawase i haruat mon. Ura biha, kinong God ga tange horek: \qt “Aiou pa nile hana sukun ugo ma iou pa nile waak kapis ugo.”\qt* \v 6 \x - \xo 13:6 \xt Sam 118:6\x*Io kaie, dait na balaraan ura tangtange be, \q1 “No Watong, aie no nugu ut na harharahut, \q1 kaie iou pa nile burut. \q1 Paile tale tutuno iat be tikenong na gil tike linge tagu.” \s1 Dait na hana tupas God naramon tano hartabar tane Jisas sene mon. \p \v 7 \x - \xo 13:7 \xt 1 Korin 4:16\x*Na tahut be mu na lik leh ira numu lilie menalalie ing di ga hinawase mu tano nianga tane God. Mu na lilik timaan uta ira nudi mangana nilon tuk ter be di ga mat. Ma mu na mur ira nudi mangana nurnur. \v 8 Ira tintalen tane Jisas Krais pai lale kikios. Pata. Nalalie ma katiak ma namur bileng i haruat sene iat mon. \p \v 9 \x - \xo 13:9 \xt Rom 14:17\x*Waak mu bala leh tari be di na lamus hasisingen mu ma ira nudi matahu nianga ing i mes ta ira nianga tane God. Na harahut mu be God na hadades mu tuma naramon ta ira numu nilon ma no nuno harmarsai nong na tabar bia mon mu ma ie. Iesene be ing mu mur ira harkurai uta ira mangana nian pai nale harahut mu. Pata. Kike ra harkurai pai gale harahut dong ing di git murmur di. \v 10 A nudait mon tike hator na ter hartabar tupas God. Ma dong ing di papalim naramon tano hala na lotu ta ira Israel, pa dile tale be di na ian kaia ra nudait hator na ter hartabar. \p \v 11 \x - \xo 13:11 \xt WkP 16:27\x*No tamat na pris ta di ira Israel, ila kapkap ira dena ira wawaguei utuma naramon tano Halhaaliena Katano Sakit. Ma kike ra de, a hartabar ura kapkap leise ira sana tintalen. Iesene di la tuntun kike ra palatamaine ira wawaguei kaia tike katano i kis sisingen ta ira matanabar. \v 12 \x - \xo 13:12 \xt Jon 19:17\x*Io kaie, Jisas bileng hobi. Iga mat sisingen nataman tano taman ura bulbul hasisingen ira matanabar sukun ira nudi sasana ma no dena iat. \v 13-14 \x - \xo 13:13-14 \xt Hibru 12:2\x*\x - \xo 13:13-14 \xt Hibru 11:10,16; 12:22\x*Io kaie, dait na hana tupas ie sukun kike ra matanabar na Israel tikai ma ira nudi harkurai. Di ga nes hamalentak Jisas kinong iga mat hobi. Ma ing dait hana tupas ie di na nes hamalentak bileng dait hobi. Iesene na tahut be dait na hana tupas iat ie kinong pata ta tike taman kira napu uta dait nong na tur hatikai. Pata. Dait sip be dait na lala tano taman nong na hanawat namur ma dait kis kawase ikino taman. \p \v 15 \x - \xo 13:15 \xt Sam 50:14,23\x*Io kaie, naramon tane Jisas i tahut be dait na pirlet hatikane God hoke no nudait hartabar tupas ie. Dait na pirlet ie horek: dait na hinawas palai be dait ira nuno. \v 16 \x - \xo 13:16 \xt Pilipai 4:18\x*Ma waak dait luban ura gilgil ira bilai na harharahut ta ira mes kinong kakarek ra mangana hartabar tupas God i halaro ie. \p \v 17 \x - \xo 13:17 \xt 1 Tesolonaika 5:12\x*Na tahut be mu na taram ira numu lilie ma be mu na bul hanapu mu ta di. Urah, kinong di balaure timaan mu. Ma di balaure mu hobi kinong namur di na hinawas palai ra matmataan tane God uta ira nudi pinapalim nalamin ta mu. Io, mu na taram di waing ira nudi pinapalim nalamin ta mu na halaro di, ma pata be na hatirih ira nudi nilon. Ing be di na kap ra tirih hobi, pai nale harahut mu. \s1 Ira sinsaring tupas God uta ira nuno harharahut i hapatam no pakpakat. \p \v 18 \x - \xo 13:18 \xt Apostolo 24:16; 2 Korin 1:12\x*Na tahut be mu na sasaring uta mem kinong mem paile kilingane be mem ira sana mangana turadi. Pata. Mem la sipsip be na takados harsakit ira numem nilon. \v 19 Ma iou haragat mu be mu na manga sasaring be God na tule pukus haiane iou tupas mu. \p \v 20 \x - \xo 13:20 \xt Jer 32:40; Ese 37:26; 1 Pita 2:25\x*Iou sasaring tupas God nong ila terter ra malum. Aie nong ga hatut habaling Jisas no nudait Watong sukun ra minat. Ma ne Jisas aie nong i balaure dait hoke tikenong i balaure ira sipsip. Jisas nong ga mat hoke tike hartabar tupas God. Ma no nuno minat ga gil no kunubus nong i tur hatikai. Io kaie, God ga tale be na hatut ie hobi. \v 21 Ma iou sasaring be ikino nudait God na hatatol mu ma ira bilai na linge mu supi ter ura gilgil haruatne no nuno sinisip. Iou sasaring be ina papalim naramon ta dait tiketike, naramon iat tano pinapalim tane Jisas Krais, be dait nage tale ura halaro ie. Ma ne Jisas Krais aie nong dait na let ie hathatikai. Amen. \p \v 22 Bar hinsaagu tane Krais, iou haragat mu be mu na hadade kakarek ra nianga ma ra tintalen na kinkinis matien. I tale be ikin ra kumkum na pakpakat mon tupas mu na habalaraan mu. \p \v 23 Iou hinawase hapalaine mu be di te halangalanga ise Timoti, no tasi dait, sukun ra hala na harpadano. Ma ing be na hana tupas haiane iou, ni tikai ma ie ma ni me nes mu. \p \v 24 Na tahut be mu na haatne leh ira numu lilie ma ira matanabar bakut tane God. Di me Itali di haatne leh mu. \p \v 25 Iou sasaring be no harmarsai tane God na kis ta mu bakut.