\id ROM - Hinsaal \h ROM \toc3 Ro \toc1 No Pakpakat ta Pol tupas ira ROM \toc2 Rom \mt2 No Pakpakat ta Pol tupas ira \mt1 ROM \ip Tano nuna aitul a hinahaan Pol ga haan uras tano hanua Gris ma ga pakat iakan ra pakpakat tupas ira Kristian aras Rom (nas Apostolo 20.2-3). No pisa na hala Rom ia no tamat na pisa na hala tano ula hanua bakut ta iakano pakana bung ma Pol ga nem bia na haan uras ta diet wara harharahut diet (nas Rom 1.11-15). Senbia ga wara hinahaan baa uras Ierusalem waing naga tar ra hartabar taar ta ira kaba Kristian kaia (15.25-28). Io, gaam tulei iakan ra pakpakat tupas ira Kristian aras Rom bia wara nunurei bia na haan ukaia ta diet ing na haan uras Spen (15.23-24). Pol pa ga nas baa ira Kristian kaia Rom, hua gaam nem mah bia na hasasei timaan diet tano harhalon ta Kalou. Halengin ira Kristian kaia Rom pa diet Iudeia, senbia a mon Iudeia nalamin ta diet mah. Ma Pol ga nem bia na hinawas palai bia no kunubus ta Kalou taar ta ira Iudeia pa ga puka. Taia. Kalou a takodasiana ia ma i ta gil haruatanei no nuna kunubus. \bd Ma Kalou i ta haminis bia i takodas ing i kurei bia tikai i takodas ra matmataan tana ing i nurnur ta Karisito (1.16-17). \bd* Iakan no suruna ta iakan ra pakpakat. Ma bia Kalou na kurei bia tikai i takodas, io, na halon ia. Pol ga hinawas bia ira tunatuna bakut, ira Iudeia ma diet ing pai Iudeia diet mah, diet ira tena sakena (1.18-3-20) ma pa diet tale tutun at wara murmur ira warkurai ta Kalou waing Kalou naga kurei bia diet takodas ra matmataan tana. Taia. Iasen bia tikai na nurnur sena mon ta Iesu Karisito io, Kalou na marsei bia ia ma na kurei bia i takodas kanong Karisito i ta kap sei ira nudahat sakana magingin (3.21-26). Ma bia Kalou na halon dahat i haminis bia i takodas mah ma i ta gil haruatanei no nuna kunubus ing ga tangai bia na tar no harhalon (3.21, 26). Ma sen pataia tikai pai tale bia na mur ira bilai na magingin ta ira warkurai ta Moses wara kapkap iakan ra harhalon. Taia. Na nurnur sena mon ta Karisito hoing Abraham mah ga nurnur ta Kalou (3.27-4.25). Io, bia Kalou i ta kurei bia dahat takodas narako ta Karisito pa na ngalngaluan ma dahat. Taia. A malum i kis ta dahat ma Kalou kanong Karisito i ta hamaraam dahat ira tena sakena tikai ma Kalou (5.1-11). Ma a tutuna bia dahat bakut ga kis ra minaat kanong dahat bakut ira tena sakena, senbia no hartabar bia ta Kalou i tamat sakit ta ira nudahat magingin sakena, hua Kalou gi tar no nilon hathatikai ta dahat (5.12-21). Ma bia Kalou i ta halangalanga sei dahat talur no dadas ta ira sakana magingin i tahut bia pa dahat na tultulai baal ta ira sakena, senbia dahat na tultulai ta Karisito ma ira magingin takodas (6.1-23). Ma a tutuna bia ira tunatuna diet wara gilgil ra sakena (7.7-25) senbia pa dahat kis manapu ta ira warkurai baal (7.1-6). Taia. Dahat langalanga um ma dahat lon ma no dadas tano Halhaliana Tanua (8.1-39). Ma warah bia ira Iudeia pa diet kap no harhalon? Pai no burena bia no kunubus ta Kalou i ta puka. Taia. Senbia kanong pa diet nurnur (9.1-11.36). Ma bia Kalou i ta kurei bia dahat takodas, i tahut bia dahat na mur ira takodasiana magingin (12.1-15.13). \c 1 \p \v 1 Iau Pol, tiga tena tinaram tano pinapalim Iesu Karisito i tar tagu. Ma Kalou gata tatau lah iau bia iau tiga apostolo ma ga bul hasisingen iau wara warawai tano tahut na hinhinawas tana. \v 2 Ma iakanong no tahut na hinhinawas nong Kalou ga kukubus taar utana manaluai kinam narako ta ira halhaliana pakpakat ta ira poropet. \v 3 Ma iakan ra tahut na hinhinawas, i iangianga utano Natina ma tano ninaas ga hanuat tunatuna, a bulumur ta Dewit. \v 4 Senbia tano ninaas tano nuna kinkinis tano Halhaliana Tanua, Kalou ga bul um ia bia ia no dadas na Nati Kalou nong Kalou ga hatut ia talur no minaat. Ma ia um, ne Iesu Karisito no nudahat Watong. \v 5 Ma tano nugu kinkinis narako ta Karisito, Kalou ga tabar bia iau ma no nuna harmarsai bia iau naga tiga apostolo. Ga tabar iau hua waing bia enaga lam diet ing pai Iudeia diet bia diet na taram ia hoken, bia diet na nurnur tana, waing da manga hatamat no hinsana. \v 6 Muat nalamin mah ta diet. Ma muat mah, Kalou i ta tatau lah muat bia muat gar ta Iesu Karisito. \p \v 7 Ma iau pakpakat tupas muat ira mataniabar kinas Rom, muat ing Kalou i manga sip muat ma i ta tatau lah muat bia muat ira nuna gamgamatien na mataniabar tus. A harmarsai ma ra malum tupas muat maram ta Kalou no adahat Sus ma no Watong Iesu Karisito. \s1 Pol ga nem bia na warawai aras Rom \p \v 8 Ma no luena linga, bia tano nudahat kinkinis narako ta Iesu Karisito iau tanga tahut tupas Kalou wara gaia muat bakut kanong no numuat nurnur di gata hasahesa utana tano ula hanua bakut. \v 9 Ma maram narako tutun at tagu iau sala paapalim ta Kalou ing iau la warawai ma no tahut na hinhinawas utano Natina. Ma Kalou ia nong i tale bia na hinawas palai ta iakano linga i nunurei bia i tutuna, ma i hoken, bia pa iau sangeh wara kilkilam muat narako ta ira nugu sinsaring ta ira pakana bung bakut. \v 10 Iau sala saasaring bia iau naga tale bia ena haan tupas muat ing bia no Watong na nem hua. Ga talona pakana bung sakit iau ga nem hua ma pa iau palai bia na ngan um hoeh kaiken, senbia iau saasaring hait bia na ngan hua. \v 11 Iau manga nem bia ena me nas muat waing enaga tabar muat ma ra mangana hartabar ing i haruat wara harharahut ira tanua muat waing muat naga tur dadas. \v 12 Ma ing iau tangtangai, i hoken. Iau nem bia iau ma muat, dahat na harharagat hargilasanei dahat uta ira nudahat nurnur. \v 13 Kaba tasigu ta Karisito, iau nem bia muat na palai bia iau ga pingit ra haleng na pakaan bia ena me nas muat, senbia a mon tur harbat tuk taar katin. Ma iau ga pingpingit hua bia enaga kap ra hunena ma nalamin ta muat hoing iau ta kap ra hunena ma nalamin ta diet ira mesa ing pai Iudeia diet mah. \v 14 No nugu binlan at bia ena haan tupas diet ing diet ta manga laka ta ira tintalen ma ira mangana lilik ta diet ira Grik. Ma hua mah ta diet ing pa diet mur kaikek ra magingin. No nugu binlan mah ia bia ena haan taar ta ira tena mintota ma diet ing pa diet kap ra tamat na hausur. \v 15 Ma iakanong no burena bia iau manga sip um bia ena warawai ma no tahut na hinhinawas taar mah ta muat kaia Rom. \s1 Kalou i kurei bia no tena nurnur i takodas \p \v 16 Kanong warah, pa iau hirhir utano tahut na hinhinawas, kanong no dadas ta Kalou i kis taar tana wara halhalon diet bakut ing diet nurnur. Ira Iudeia diet ga luai ma namur um i halon diet ing pai Iudeia diet. \v 17 Ma iakanong i tutuna kanong no tahut na hinhinawas i hapuasnei bia Kalou i takodas ma na kurei bia tikai mah na takodas. Ma Kalou na kurei bia tikai na takodas tano magingin na nurnur sena mon. Hoing no nianga ta Kalou i tangai bia, \qt “No takodasiana tunatuna na lon tano nuna nurnur.”\qt* \f + \fr 1.17 \ft I tale mah bia da pukus iakan ra buturkus hoken: \+qt Ma iakano i tutuna kanong no tahut na hinhinawas i hapuasnei bia Kalou i takodas ma na kurei bia tikai mah na takodas. Kanong warah, Kalou i gil haruatanei ira u na nianga, ma na kurei diet ing diet nurnur. Hoing no nianga ta Kalou i tangai bia, “No taktakodasuana tunatuna na lon tano u na nurnur.” \+qt* \f* \s1 No ngalngaluan ta Kalou \p \v 18 I palai bia na ngan hua kanong no ngalngaluan ta Kalou i hanuat puasa maram ra mawai ma i kis taar ta ira sakana magingin ma ira magingin na tur talur Kalou ing ira tunatuna diet gil, diet ing diet ma ira nudiet sakena, diet suhai ira linga i tutuna ta Kalou. \v 19 I palai bia diet sala gilgil hua kanong ira linga i tale bia diet na nunurei uta Kalou, diet palai tanai. Kanong warah, Kalou i ta hapalainei diet tanai. \v 20 Ma i palai bia iakan i tutuna kanong tur lah tano hakhakisi tano ula hanua di ta manga palai ta ira nuna tintalen ing pai tale bia tikai na nas. Ma kaiken, no nuna dadas ing pa na pataam, ma no tutuna bia ia no tamat na Tanua. Ma diet palai utana hua kanong diet ta nas um ira linga ing i ta hakisi. Io hua, pa diet tale bia diet na ianga bat uta ira nudiet sakana magingin. \v 21 Hoken, a tutun diet ga nunurei Kalou, senbia pa diet ga pirlat ia bia Kalou ia ma pa diet ga tanga tahut tana. Taia. Ira nudiet lilik ga hanuat linga bia ma diet ga ul ba kanong ira nudiet lon i kankado. \v 22 A tutun diet ga tangai bia diet ira tena mintota senbia diet ga hanuat ul ba. \v 23 Diet ga mola bia diet na lotu tupas no tamat na Kalou nong pai tale bia na maat. Diet ga kios no nudiet lotu, diet gaam lotu tupas ira palimpua ing diet ga gil hoira tunatuna i tale bia na maat, diet gaam lotu tupas ira maan mah, ma ira wawaguai, ma ira mangana linga i kaikaiau. \p \v 24 Iakanong no burena bia Kalou ga waak sei um diet bia diet na gilgil ira bilingana magingin haruat ma ira nudiet nemnem maram narako tutun at ta diet, hua diet gaam murmur ira hirhiriana tintalen ta ira palatamai diet. \v 25 Ma Kalou ga gil kanong diet ga mola sei ira tutuna ing i ta hapuasnei utana ma diet ga mur balik no bisbis wara lotu tupas ma wara bulbul hanapu diet ta ira linga Kalou ga hakisi, ma pataia bia Kalou, ia nong da lat ia hathatikai. A tutuna sakit. \p \v 26 Io hua, Kalou ga waak sei um diet bia diet na murmur ira hirhiriana sakana sinisip. Hokaiken, ira hahina diet ga mola sei no magingin haruat ta ing Kalou ga hakisi tar diet hua ma diet ga mur balik tiga mesa. \v 27 Ma i haruat mah ta ira tunana. Diet ga mola sei no nudiet kinkinis tikai ma ira hahina haruat ma ing Kalou ga hakisi tar diet hua, ma ga manga mamahien ira nudiet sakana nemnem harbasiai ta diet. Ira tunana diet ga mur ira hirhiriana magingin harbasiai ta diet at ma diet ga hatur kahai no harpidinau haruat at ma ing diet ga haan ronga tanai. \p \v 28 Ma pa diet ga lik bia a tamat na linga bia diet na nunurei Kalou bia siga ia, hua Kalou gaam waak sei diet bia diet na mur sena mon ira nudiet lilik na ba wara gilgil kaikek ra magingin ing diet tale bia pa diet gaar gil. \v 29-30 Diet ta hung um ma ira kaba mangana magingin ing pai takodas, ira sakena, no magingin na sinisip na kap linga, ma ira bilingana magingin. Diet hung ma no tintalen na harubu bingbing, bala ngungut mah, no magingin na harhuli, no nemnem wara hanghagawai ira mes, ma no magingin na sipsip ira kinkinis gar na mesa. Diet pinas hagawai ma diet tangai hagawai ira mesa. Diet malentakuanei Kalou ma diet ira dadas na ul pat. Diet nas hanapu ira mesa ma diet ira tena latlaat. Diet lik lah aring mangana sigara magingin sakena wara gilgil. Diet ul pat ta ira puasi diet ma ira adiet sus. \v 31 Pa diet palai tutun at ta ira bilbilai. Pa diet gil haruatanei ing diet tangai. Pa diet nem at ira hinsaka diet ma pa diet marsei ira tunatuna. \v 32 A tutuna, diet manga nunurei tar no takodasiana warkurai ta Kalou ing i tangai bia diet ing diet gil kaiken ra linga, i takodas bia diet na maat. Senbia diet gilgil haitnei balik kaiken ra magingin at. Ma pai iakanong sena mon. Taia. Diet manga haut lah mah diet ing diet sala gilgil hua. \c 2 \s1 Taia tikai pa na tale bia na hilau pas no warkurai ta Kalou \p \v 1 Io, uga nong u kurei tiga mesa bia i ta gil ra sakena, pai tale bia u na ianga bat ira num sakana magingin kanong ira linga u ta kurei tikai tanei, u kurei habal at uga. Kanong warah, uga nong u warkurai hua, u la gilgil mah kaiken ra mangana magingin at. \v 2 Ma dahat nunurei ing bia Kalou i kurei diet ing diet gil kaiken ra mangana magingin, no nuna ula warkurai i takodas. \v 3 Uga tiga tunatuna mon nong u kurei diet hua ma u gil balik kaiken ra mangana linga at, u lik bia i tale uga bia u na hilau pas no warkurai ta Kalou? \v 4 Hoeh, u lik hanapu no nuna pinapalim wara gilgil ra tamat na bilbilai utaam, ma i manga bala malum tupas uga ta ira num saksakena ma no nuna warkurai pai gasien taar taam? Hoeh, pau nas kilam tar bia no harmarsai ta Kalou i lam uga wara lilik pukus? \p \v 5 U manga ul pat ma u mola bia u na lilik pukus, hua gu bulbul tagurei ra ngalngaluan ing na haan tupas uga tano bung na nginaluan ta Kalou ing no nuna takodasiana warkurai na hanuat puasa. \v 6 Ia nong \qt “na balu pukus ira tunatuna bakut haruat ma ira nudiet mangana gingilaan.” \qt* \v 7 Aring, diet sala gilgil haitnei ira tahut na tintalen. Ma ing bia diet gilgil, i palai bia diet nanaas tano ngaas wara kapkap ra minamar ma ra bilai na hinsang ma no kinkinis nong na taia ta minaat tana. Kalou na balu pukus diet ma no nilon hathatikai. \v 8 Ira mes, diet lik ira linga wara hatamat at diet. Diet mola sei no tutuna ma diet mur ira magingin ing pai takodas. Kalou na balu pukus um diet ma ra tamat na ngalngaluan. \v 9 A mon ngunungut ma ra tamat na tinirih na haan tupas ira tunatuna bakut ing diet gil ira sakena. Na ngan taar hua ta diet ing pai Iudeia diet ma tutuna sakit bia na ngan hua ta diet ira Iudeia. \v 10 Senbia a mon minamar ma ra tamat na kinkinis ma ra malum na haan tupas ira tunatuna bakut ing diet gil ra tahut. Na ngan hua taar ta diet ing pai Iudeia diet senbia tutuna sakit ta ira Iudeia. \v 11 Ma na ngan um hua kanong Kalou pai la turtur ma tikai ma na hagawai bia tiga mesa. \p \v 12 Hokaiken, diet bakut ing pa diet hatur kahai ira warkurai ta Moses ma diet gil ra sakena, io, diet na hirua. Ing bia pa diet hatur kahai kaikek ra warkurai, diet na hirua mah. Ma diet bakut um ing diet ta kap ira warkurai ta Moses ma diet gil ra sakena, io, kaikek ra warkurai na kurei diet bia diet na kap ra harpidinau. \v 13 Iakan i tutuna kanong diet um ing diet hadadei tar mon ira warkurai ta Moses, Kalou pa na kurei bia diet takodas ra matmataan tana. Taia. Diet ing diet mur ira warkurai, diet kaikek ing Kalou na kurei bia diet takodas. \v 14 Iakan i tutuna kanong, diet ing pai Iudeia diet pa diet kap ira warkurai ta Moses sen ing bia diet gil haruatanei kaikek ra warkurai ma ira pinapalim i hanuat maram narako ta ira nudiet nilon, io, diet bul hahuat ira nudiet warkurai tus. Ma taia ta linga bia pa diet kap ira warkurai ta Moses. \v 15 Diet haminis bia a tutuna bia ira hartulai ing ira warkurai ta Moses i tangai bia da gil, kaikek ra hartulai i kis taar narako ta diet hoing bia di ta pakat tar narako ta ira kati diet. I ngan hua ing ira nudiet lilik i hinawas palai ta ira mangana magingin sa diet gil. Aring pakaan ira nudiet lilik i tangai hapalainei bia diet ronga, ma aring pakaan bia diet gil ra bilai. \v 16 Ma na ngan hoken ta iakano bung ing Kalou na kurei ira kaba lilik kumkumaan gar na tunatuna haruat ma no tahut na hinhinawas iau warawai ma ia. Ma i ta tar um iakan ra pinapalim na gil warkurai taar tano lima ne Iesu Karisito. \s1 Ira Iudeia ma ira warkurai \p \v 17 Ma uga mah, hoeh taam? U tangai bia a Iudeia uga. U ta so tar no num nurnur ta ira warkurai ta Moses ma u sala sasa bubut ma no num harnunurai ma Kalou. \v 18 Ira warkurai ta Moses i ta hausur uga, hua gu palai taar ta ing Kalou i nem bia u na gil ma na tale uga bia u na nas kilam ira linga ing i manga bilai. \v 19 U nunurei tutun at bia u sal timaan ira pula ma a lulunga uga taar ta diet ing diet kis ra kankado. \v 20 U manga palai mah bia a tena hartakodas uga taar ta diet ing pa diet nunurei no bilai ma no sakena, ma bia a tena hausur uga taar ta diet ing pai matukal ira nudiet lilik. Ma u lilik hua kanong u kap ira warkurai ta Moses, ma kaiken ra warkurai ing i hapuasnei hapalai no tutuna ma ira mintota. \v 21 Ma uga um, u hausur ira mesa. Wara biha pau hausur habal uga? U sala harharpir bia tikai pa na kikinau, senbia hoeh, uga, pau kikinau? \v 22 U sala tangtangai bia tikai pa na sua tikai ma tikai pai no nuna, senbia hoeh, uga, pau gil hua? U sala manga malmalentakuanei ira palimpua, senbia hoeh, uga, pau kinau ira palimpua ta ira nudiet hala na lotu? \v 23 U sala sasa bubut bia u kap ira warkurai ta Moses. Senbia hoeh, uga pau kap tar ra hirhir ta Kalou ing u lakai kaikek ra warkurai? \v 24 I palai bia iakan i tutun kanong i ngan hoing no nianga ta Kalou di ga pakat ia i tangai bia, \qt “Diet ing pai Iudeia diet, diet tangai hagawai Kalou, i burena ta muat ira Iudeia.” \qt* \p \v 25 Io, i tutuna bia no magingin na kut palatamainari na harahut uga ing bia u taram ira warkurai ta Moses. Iasen ing bia u na lakai kaikek ra warkurai i hoing bia pa di ga kut no palatamaim. \v 26 Ing bia diet ing pa di ga kut ira palatamai diet, diet mur ira hartulai ta kaikek ra warkurai, a tutuna sakit bia Kalou na nas kilam diet hoing bia di ta kut ira palatamai diet. \v 27 Ma uga, u ta kap lah ira warkurai di ga pakat hasur ma no magingin na kut palatamainari. Iasen, ing bia tikai nong pa di ga kut no palatamaina tutuna, ing bia i mur kaikek ra warkurai, io, na kurei balik uga bia a tena laka warkurai uga. \p \v 28 Io, no tunatuna pai Iudeia tutun tano winawas na huntunaan mon. Ma bia di kut no palatamaina tutun no tunatuna, iakanong pai hakilang um bia gar ta Kalou ia. \v 29 Taia. No tunatuna nong i Iudeia tutuna, ia nong a Iudeia ia maram narako tutun tana. Ma no magingin na kut palatamainari nong i hakilang bia tikai gar ta Kalou ia, io, iakano hakilang i hanuat tutuna maram tano katina. No Halhaliana Tanua i gil ia, ma pai hanuat ta ira warkurai ta Moses di ga pakat hasur. Ma iakano mangana tunatuna pa na kap no nuna pirharlat makaia ta ira mataniabar. Taia. Na kap ia maram ta Kalou. \c 3 \s1 Ira kunubus ta Kalou pai kikios \p \v 1 Ing bia iakanong i tutuna, asa nong i hatahutnei tikai bia a Iudeia ia? Ma no magingin na kut palatamainari na harahut ia hoeh? \v 2 Ai! A tamat na harharahut i ta tupas uga bia a Iudeia uga. Ma no luena linga i hoken, bia Kalou ga tar ira nuna nianga taar ta diet ira Iudeia bia diet naga mur haruatanei. \v 3 Na ngan hoeh ing bia aring ta diet pa diet ga nurnur? Hoeh, ira nudiet tabuna nurnur i tale bia na gil palas ira kunubus ta Kalou hua Kalou pa naga gil haruatanei ta ing ga tangai? \v 4 Taia tutun at! Senbia a linga bia ing bia i hanuat palai bia ira tunatuna bakut diet ira tena bisbis. Dahat manga nas kilam tar bia Kalou i sala gilgil haruatanei ing i tangai. I hoing no nianga ta Kalou di ga pakat ia i tangai bia, \q1 “Na hanuat puasa bia u takodas ta ira num nianga, \q1 ma bia u na tur ra hartakun u na haminis bia iakano hartakun pai kap uga.” \p \v 5 Iasen bia ira nudahat sakana magingin i manga haminis hapalainei bia Kalou i takodas, io, dahat na tangai hoeh? Hoeh, i nanaas bia Kalou pai takodas ing i ngalngaluan ma dahat ma i hapidinau dahat? (Maris! Ing iau ianga hua iau mur no mangana hargau gar na tunatuna mon.) \v 6 Taia tutun at! Ing bia Kalou pa gaar takodas, na tale hoeh bia na kurei no ula hanua? \v 7 Ma sen bia tikai na tangai dak bia, “Di haruatanei ira tutun na magingin ta Kalou ma ira nugu magingin ing i siel laah tano tutuna. Ma ira nugu sakana magingin i manga haminis hapalainei bia Kalou i kis tano tutuna, hua i hatamat no minamarina. Io, wara biha Kalou i nasnas kilam baa iau bia iau tiga tena sakena ma i kurei iau?” \v 8 Ari diet ta tangai hagawai iau ing diet bisbis bia iau tangai hoken: “Kaia, dahat na gil ira sakena, waing no tahut naga hanuat.” Io, diet ta nem lah at iakano harpidinau nong na haan tupas diet. \s1 Taia tikai pai takodas \p \v 9 Io, da tangai um hoeh? Hoeh, dahat ira Iudeia, dahat ta kap ra kinkinis i tahut ta diet ing pai Iudeia diet? Pai ngan tutun at hua. Kanong iau ta haminis tar bia ira Iudeia ma diet ira mesa mah, diet bakut, diet kis taar manapu tano dadas ta ira magingin sakena. \v 10 I hoing no nianga ta Kalou di ga pakat ia i tangai bia, \q1 “Taia tikai pai takodas. Taia tutun at tikai. \q1 \v 11 Taia tikai pai palai ta ira tutun ta Kalou, \q1 ma taia tikai i silsilhei Kalou. \q1 \v 12 Diet bakut diet ta siel hiis laah, \q1 Diet tikatikai bakut, diet ta linga bia taar ta Kalou. \q1 Taia tikai pai gil no tahut. \q1 Taia tutun at tikai. \q1 \v 13 Ira nudiet nianga i mapus hoing tiga midi di kil tar ia. \q1 Ira kamaria diet i bisbis. \q1 Ira palabulu diet i tangai a nianga na hanghagawai haruat ma no rekborai i la harkarat. \q1 \v 14 Ira ha diet i hung ma ra harngungut ma ra nianga na harhuli. \q1 \v 15 Diet habir mon wara harubu bingbing. \q1 \v 16 Ma ta ira nudiet hinahaan diet hatahuat sena mon no hanghagawai ma ra tamat na tapunuk. \q1 \v 17 Pa diet nunurei wara bulbul no malum. \q1 \v 18 No bunurut ma no urur tupas Kalou i panim ta diet.” \p \v 19 Ma dahat nunurei um bia asa ing ira warkurai ta Kalou i tangai, i tangai taar ta diet ing diet kis taar manapu ta kaikek ra warkurai. Warah, waing taia tikai na tale bia na ianga bat ira nuna sakena ma no ula hanua bakut na tur taar manapu tano warkurai ta Kalou. \v 20 Ma i palai um bia iakan i tutuna kanong Kalou pa na kurei bia tikai i takodas ra matmataan tana bia i gilgil haruat ta ira warkurai mon. Taia. Kanong ira nuna warkurai at i hapalainei dahat bia dahat gil ra sakena. \s1 Kalou i kurei bia tikai i takodas kanong i nurnur \p \v 21 Senbia ma kaiken um Kalou i ta haminis bia na kurei bia tikai i takodas, ma iakano tunatuna pai supi bia na mur ira warkurai ta Moses. Ma kaikek ra warkurai ma ira nianga ta ira poropet i hinawas palai mah uta iakan ra linga. \v 22 Tano nudiet nurnur ta Iesu Karisito, Kalou i kurei bia diet takodas. Ma i kurei hua ta diet bakut ing diet nurnur kanong diet bakut diet haruat sena mon. \v 23 Ma diet haruat kanong diet bakut diet ta gil ra sakena ma diet ta puka talur lah no kinkinis haruat ma ira minamari Kalou. \v 24 Senbia diet bakut, Kalou i kurei bia diet takodas tano nuna harmarsai. A hartabar bia mon iakano linga i gil tar ta diet. Ma ga tale bia na gil hua kanong Iesu Karisito ga kul halangalanga diet. \v 25 Ma Kalou ga tar ia hoing tiga hartabar wara hamaraam no nuna ngalngaluan. Ma iakan ra hartabar i papalim ta diet ing diet nurnur tano gapina. Naluai Kalou ga hok baa ira sakana magingin diet ga gil, hua gaam tar iakan ra mangana hartabar wara haminis bia i takodas. \v 26 Ga gil hua wara haminis ta iakan ra pakana bung kaiken bia a takodasiana ia waing naga tale ia bia ia at na takodas ma ia baal at mah nong na kurei bia diet takodas ing diet nurnur ta Iesu Karisito. \p \v 27 Io hua, i tale bia da latlaat? Taia, kanong God pai kurei bia dahat takodas ta ira nudahat gingilaan haruat ma ira warkurai. Taia. Iasen kanong dahat nurnur. \v 28 Ma i tale bia da tangai hua kanong dahat nas kilam bia Kalou i kurei bia tikai i takodas kanong i nurnur, ma pataia bia i mur ira warkurai ta Moses. \v 29-30 Bia pa gaar ngan hua gaar nanaas bia Kalou ia a God gar na Iudeia sena mon. Iakanong i tutun? Hoeh, pai God ia gar ta diet ira mesa mah? Masa! A God nudiet ira mesa mah kanong tiga kapawena God sena mon kana. Ma ia nong na kurei bia diet ing di ga kut ira palatamai diet, bia diet takodas kanong diet nurnur. Ma ia mah nong na kurei bia diet ing pa di ga kut ira palatamai diet, bia diet takodas mah ta iakano mangana kapawena nurnur sena mon. \v 31 Io hua, ing dahat tangai hoken utano magingin na nurnur, i nanaas bia dahat ta lilik na linga bia ta ira warkurai ta Moses? Taia tutun at! Dahat ta haminis bia no pinapalim ta ira warkurai i dadas. \c 4 \s1 Kalou ga kurei bia Abraham i takodas kanong ga nurnur \p \v 1 Ma dahat na tangai um hoeh uta Abraham no hintubu dahat nong a tunatuna ia hoing dahat? Ga ngan hoeh taar tana uta kaiken ra linga? \v 2 Ing bia i tutuna bia Kalou ga kurei bia Abraham i takodas kanong i bilai ira nuna gingilaan, io, a mon burena bia Abraham na latlaat. Senbia Kalou pa ga nas ia hua. \v 3 Kanong warah, ira nianga ta Kalou di ga pakat i tangai hoken: \qt “Abraham ga nurnur ta Kalou ma Kalou ga was lah no nuna nurnur bia Abraham i takodas ra matmataan tana.” \qt* \p \v 4 Ma bia tikai i papalim, pa di was lah no nuna kunkulaan bia a hartabar bia ia. Taia. Diet nas kilam ia bia a hunena haruat ma ira nuna pinapalim. \v 5 Senbia hoeh tano tunatuna nong pai papalim haruat ma ira warkurai senbia i nurnur ta Kalou nong i sala kurkurei bia ira tena sakena diet takodas? Io, Kalou na was lah no nuna nurnur bia iakano tunatuna i takodas ra matmataan tana. \v 6 Ma Dewit ga tangai mah iakan ra linga ing ga iangianga utano haridaan i haan tupas no tunatuna nong pai mur ira gingilaan haruat ma ira warkurai ta Moses senbia Kalou i was lah ia bia i takodas. Ga tangai hoken: \q1 \v 7 “Diet daan ing ira nudiet tintalen na laka warkurai Kalou i ta lik luban sei, \q1 ma ira nudiet sakena i ta pun sasei. \q1 \v 8 I daan no tunatuna nong ira nuna sakena no Watong pa na was lah ukaia tana bia na tur ra warkurai.” \p \v 9 Hoeh um, diet ing di ga kut ira palatamai diet, diet sena mon diet ta kap iakan ra haridaan, ma pataia bia diet ing pa di ga kut ira palatamai diet? Ma dahat ta tangai bia Kalou ga was lah no nurnur gar ne Abraham bia Abraham i takodas ra matmataan tana. \v 10 Hunangesa Kalou ga was halaka lah ia hua? Manaluai bia manamur tano bung di ga kut no palatamaina? Pataia bia namur. Senbia, manaluai. \v 11 Ga kap iakano hakilang na kut palatamainari hoing tiga binora di barai bat bia Kalou i ta kurei bia i takodas tano nuna nurnur tano pakana bung ing pa di ga kut baa no palatamaina. Io hua, no hintubu diet ia ta diet ing pa di ga kut ira palatamai diet, senbia diet nurnur ma Kalou i was lah diet bia diet takodas ra matmataan tana. \v 12 Ma no hintubu diet mah ia ta diet ing di ga kut ira palatamai diet senbia pai ta iakan sena mon. Taia. No hintubu diet ia ta diet ing diet sala murmur mah ira tanua na kaki ne Abraham utano nuna nurnur, iakano nurnur nong Abraham ga hatur kahai ia ing pa di ga kut baa no palatamaina. \p \v 13 Ma pataia bia tano gingilaan na mur warkurai bia Kalou ga kukubus taar ta Abraham ma ira nuna bulumur bia Abraham na tinanei lah no ula hanua. Taia. Ga kukubus taar kanong Kalou ga kilam Abraham bia i takodas ra matmataan tana kanong ga nurnur. \v 14 Ma hua mah, ing bia diet ing diet lon murmur ira warkurai diet gaar rumahal hua, io, gaar haminis bia no magingin na nurnur a linga bia ia ma no kunubus i pata hunuena. \v 15 Kanong warah, ira warkurai ta Moses i hatahuat no ngalngaluan ta Kalou. Iasen ing bia na taia ta warkurai kana, pataia mah ta magingin na laka warkurai. \p \v 16 Io hua, dahat kap no kunubus ta ira nudahat nurnur waing no kunubus naga hartabar bia makaia tano harmarsai. I hanuat tano harmarsai waing naga haan tupas tutun at ira bulumur bakut ta Abraham ma taia tiga linga pa na tale bia na tur bat ia. Pa na haan tupas sena mon diet ing diet kap ira warkurai ta Moses, senbia na haan tupas mah diet ing diet mur no mangana nurnur ta Abraham. Ia no hintubu dahat bakut. \v 17 I hoing no nianga ta Kalou di ga pakat ia i tangai bia, \qt “Iau gata bul uga bia no hintubu diet ira haleng na huntunaan.” \qt* Kalou nong Abraham ga nurnur tana ga nas kilam ia bia no hintubu dahat ia. Ia no God nong i tar nilon ta ira minaat ma i tangai ta ira linga ing kana baa bia na hanuat um. \p \v 18 Ga nanaas taar ta Abraham bia no kunubus ta Kalou pa na hanuat tutuna, hua taia ta burena bia tikai na so no nuna lilik ma na nanaho tana. Senbia Abraham balik ga so no nuna lilik ma gaam nurnur. Io hua, Abraham gaam no hintubu diet ira haleng na huntunaan hoing Kalou gata tangai tana bia, \qt “Ira num bulumur mah hua.” \qt* \v 19 Abraham ga nas kilam bia no palatamaina i ta manga malur um kanong gata haruat um ma tiga maar ira nuna tinahon. Ga nas kilam Sara mah bia ira nuna pakana bung na kinakaha gata pataam um. Senbia no nuna nurnur pa ga puka ta dahina. \v 20-21 Abraham ga nas kilam habal dir hua iasen ing bia ga lilik tano kunubus pa ga haan talur no nuna nurnur, kaikek pa gaam airua ira nuna lilik utano kunubus. Taia. Kalou ga hadadas no nuna nurnur ing Abraham ga pirlat ia ma gaam kanam bakut lah bia Kalou na tale bia na gil haruatanei ing gata kukubus taar hua. \v 22 Ma iakanong no burena bia \qt “Kalou ga was lah no nuna nurnur bia Abraham i takodas ra matmataan tana.” \qt* \v 23 Ma iakan ra nianga, \qt “Kalou ga was lah ia hua,” \qt* pa di ga pakat ia wara utana sena mon. Taia. \v 24 Di ga pakat ia wara gaia dahat mah ing Kalou na was lah dahat bia dahat takodas ra matmataan tana. Kalou na gil ta dahat ing dahat nurnur tana ing ia ga hatut Iesu no nudahat Watong talur ra minaat. \v 25 Ia nong Kalou ga tar sei ia bia na maat uta ira nudahat sakena ma ia mah nong Kalou ga hatut pukus ia utano nuna pinapalim na bul warkurai bia dahat takodas ra matmataan tana. \c 5 \s1 A malum i kis ta dahat ma Kalou \p \v 1 Io hua, a malum i kis um ta dahat ma Kalou tano nudahat kinkinis narako tano nudahat Watong Iesu Karisito kanong tano nudahat nurnur Kalou i ta kurei bia dahat takodas ra matmataan tana. \v 2 Ma maram narako ta Karisito dahat ta laka ta iakan ra kinkinis Kalou i ta tabar bia dahat ma ia ma no nuna harmarsai. Ma Karisito i ta gil hua kanong dahat ta nurnur tana. Dahat sala tur taar ta iakan ra kinkinis na harmarsai ma dahat guama kanong dahat kis nanaho ma ra nurnur bia dahat na kap ira haridaan i hanuat maram ra minamari Kalou. \v 3 Ma pai iakanin sena mon. Taia. Dahat guama mah ta ira nudahat ngunngutaan kanong dahat nunurei tar bia no ngunngutaan i hatahuat no magingin na tur dadas ta ira tinirih. \v 4 Ma bia dahat tur dadas hua ta ira tinirih, i hanuat palai bia kaikek ra tinirih i ta walar sot dahat, senbia pa dahat ngan hoken ira mangana tunatuna diet puka. Ma bia dahat kaiken ra mangana tunatuna, io, i tale bia dahat na nanaho ma ra nurnur bia dahat na kap ira haridaan. \v 5 Ma bia dahat nanaho ma ra nurnur hua, io, pa dahat na kis ta ra hirhir kanong Kalou i ta burangai hahung ira bala dahat ma no nuna harmarsai ing ga tabar dahat ma no Halhaliana Tanua. \p \v 6 Hokaiken, tano pakana bung haruat tutun at tano nemnem ta Kalou ing dahat pa ga tale wara gilgil um ta linga, Karisito ga maat wara gaia dahat, dahat ing dahat ga tur talur Kalou. \v 7 A dadas panei lah at bia tikai na maat wara gaiana tiga tena takodas. Senbia i tutuna mah bia tikai na balamasa dak bia na maat wara gaiana tiga bilai na tunatuna hua. \v 8 Senbia Kalou i haminis hapalainei bia ia at i sip dahat hokaiken, ing baa dahat ga tena sakena taar Karisito ga maat uta dahat. \p \v 9 A tutuna bia tano gapi Karisito, Kalou i ta kurei bia dahat takodas ra matmataan tana. Ma bia iakanong i tutuna, io, i manga tutuna bia Karisito na halon dahat talur no ngalngaluan ta Kalou! \v 10 Hokaiken, a tutuna ing dahat gata manga malentakuanei baa Kalou, io, tano minaat tano Natina, Kalou ga hamaraam dahat tikai ma ia. Ma bia iakanong i tutuna, io, i manga tutuna bia tano nilon tano Natina, Kalou na halon dahat kanong dahat ta harmaraam taar ma ia hua! \v 11 Ma pai iakanin sena mon. Taia. Dahat guama mah ta Kalou kanong no nudahat Watong Iesu Karisito i ta hamaraam tar dahat tikai ma Kalou. \s1 Adam ma Karisito \p \v 12 Io, tiga linga i ngan hoing iakan. Tiga tunatuna mon ga halamlam halaka no sakana magingin ukai tano ula hanua ma ga maat kanong ga gil no sakena. Ma ta iakanong mon ra mangana ngaas no minaat ga haan ta ira tunatuna bakut kanong diet bakut diet ga gil no sakena. \p \v 13 Io, a tutuna bia no sakana magingin ga kis kai tano ula hanua manaluai bia ira warkurai ta Moses ga hanuat. Senbia pai tale bia da kilam tikai bia i gil ronga ing bia pa di bul warkurai baa. \v 14 Senbia no minaat ga bul hasur ira tunatuna makaia ta Adam tuk taar ta Moses, diet at mah ing pa diet ga gil ra sakena haruat ma no magingin na laka warkurai ta Adam. Ma Adam tiga tutun na malalarina tikai i wara hinanuat namur. \v 15 Senbia no hartabar pai papalim haruat ma no magingin na laka warkurai. A tutuna bia diet ira haleng diet ga maat kanong iakano kapawena tunatuna sena mon ga lakai no warkurai. Iasen no harmarsai ta Kalou ma no hartabar nong no kapawena tunatuna Iesu ga hartabar ma ia ma no nuna harmarsai, io, iakanong ga manga saal sakit gaam saal bus diet ira haleng! \v 16 Hokaiken, no hartabar i mesa tano hunena nong i hanuat laah tano sakana magingin ta iakano kapawena tunatuna. Adam ga gil tiga sakana magingin, ma no hunena ta iakano kapawena sakana magingin i hoken, bia Kalou ga kurei ia. Iasen no hartabar balik ga tahuat laah makaia ta ira haleng na tintalen wara laklakai ira warkurai, ma no hunena ta iakano hartabar i hoken, bia Kalou na kurei bia tikai i takodas ra matmataan tana. \v 17 Ira tunatuna diet ga kis manapu tano dadas tano minaat kanong iakano kapawena tunatuna mon ga lakai no warkurai. Ma no burena ta iakano kapawena tunatuna sena mon. Iasen no hunena tano pinapalim tano kapawena tunatuna Iesu Karisito i tamat sakit tano minaat. Diet ing diet ta kap no tamat na harmarsai ta Kalou nong i tabar bia diet ma ia bia na kurei bia diet na takodas ra matmataan tana, io, diet na kap no nilon ma diet na bul hasur no minaat. \p \v 18 Io, hoing no kapawena gingilaan na laka warkurai sena mon ga huai ma Kalou gaam kurei bia na hapidinau ira tunatuna bakut, io, hua mah no kapawena takodasiana gingilaan sena mon ga huai ma Kalou gaam kurei um bia ira tunatuna bakut diet takodas ra matmataan tana, hua diet naga lon. \v 19 Hokaiken, hoing Kalou ga kurei bia diet ira haleng diet ira tena sakena kanong iakano kapawena tunatuna sena mon pa ga taram nianga, io, hua mah, Kalou na kurei bia diet ira haleng diet takodas ra matmataan tana kanong iakano kapawena tunatuna sena mon ga taram nianga. \p \v 20 Ma ira warkurai ta Moses ga tur huat um waing naga palai bia ira sakana magingin i manga haleng. Iasen bia ira sakana magingin ga tamat hanahaan hua, io, no harmarsai ga tamat sakit balik um. \v 21 Ma ga ngan hua waing no harmarsai naga papalim hoing no sakana magingin ga papalim hua. Ira minaat diet ga kis taar manapu tano dadas tano magingin sakena. Hua mah, diet ing Kalou na kurei bia diet takodas ra matmataan tana, diet na kis taar manapu tano dadas tano harmarsai, iakano harmarsai nong na hatahuat no nilon hathatikai taar ta diet ing diet kap Iesu Karisito no nudahat Watong. \c 6 \s1 Dahat ga maat talur ira dadas tano sakana magingin \p \v 1 Io hua, dahat na tangai um hoeh? Hoeh, i tahut a mon bia dahat na madung wara gilgil ira sakena waing no harmarsai naga manga tamat um? \v 2 Taia tutun at! Dahat gata maat talur ira dadas tano magingin sakena. I ngan hoeh bia dahat na lon baal manapu tana? \v 3 Na manga tahut bia muat na palai bia dahat bakut ing dahat ta kap bapitaiso narako ta Iesu Karisito iakan i haminis bia dahat ga maat tikai ma ia. \v 4 Hokaiken, i hoing bia di ga bus dahat tikai ma ia taar tano minaat ing dahat ga kap bapitaiso. Ma i ngen hua bia dahat naga lon haruat ma Karisito. No dadas nong i manga bilai makaia ta Mama ga hatut ia talur ra minaat. Hua mah ta dahat, na tale dahat bia dahat naga lon ma tiga sigara mangana nilon. \p \v 5 Ma dahat nunurei bia na ngen hua kanong ing bia dahat ta patep tikai ma ia tano minaat, io, tutuna sakit dahat na patep tikai mah ma ia tano nuna tamtaman tut balin. \v 6 Ma iakan i palai kanong dahat nunurei bia no nudahat tuarena nilon ga maat tikai ma ia tano ula kabai waing pa dahat na kis taar baal manapu tano dadas ta ira sakana magingin, waing pa dahat naga tultulai baal tano sakena. \m \v 7 Ma i tale bia dahat na tatalen hua kanong siga nong i ta maat, i ta langalanga talur no dadas tano magingin sakena. \p \v 8-9 Iasen ing bia i tutun bia dahat ta maat tikai ma Karisito, dahat nurnur bia dahat na lon tikai ma ia kanong dahat nunurei bia pa na maat balin. Warah, kanong Kalou gata hatut pukus ia talur ra minaat. Masa. Pa na kis baal manapu tano dadas tano minaat. \v 10 Hokaiken, no minaat pai tale bia na kurei ia kanong i ta maat um tiga pakaan mon. Ma i haruat. Pa na maat balin. Senbia no mangana nilon i lon kaiken, i lon wara gaia Kalou. \p \v 11 Hua mah, i tahut bia muat na nas kilam muat bia muat ga maat talur ira dadas tano sakana magingin ma muat lon tano numuat kinkinis ta Iesu Karisito wara gaia Kalou. \v 12 Io hua, waak muat haut lah no magingin sakena bia na kurei ira palatamai muat, a mangana palatamainari ing mon na maat. Ing bia muat na haut lah ia hua, muat na taram ira nuna sakana sinisip. \v 13 Waak muat tartar habal ira simsibaan ta ira palatamai muat taar tano magingin sakena bia no sakena na papalim manei wara gilgil ira tintalen ing pai takodas. Senbia na bilai bia muat na tar muat taar ta Kalou balik, muat ing muat ta lon um talur ra minaat. Ma muat na tar ira simsibaan ta ira palatamai muat taar tana bia na papalim manei wara gilgil ira magingin takodas. \v 14 Ma i tale bia muat na lon hua kanong no sakana magingin pa na gau lah muat ma no nuna dadas. Kanong warah, pa muat kis taar manapu ta ira warkurai, senbia muat kis manapu tano ra hartabar na harmarsai. \s1 Dahat ira tultulai ta ira magingin takodas \p \v 15 Io hua, da tangai um hoeh? Hoeh, i tahut bia dahat na gil ira sakena kanong pa dahat kis taar manapu ta ira warkurai ma sen manapu ra harmarsai? Taia tutun at! \v 16 Na manga tahut bia muat na nunurei ing bia muat tar sei muat ta tikai wara tartaram ia hoing ira nuna tultulai, io, a tutuna bia muat ta tultulai um ta iakano tunatuna nong muat tartaram ia. Ma i ngen mah hua ing bia muat ira tultulai gar tano sakana magingin nong i halamlam muat taar tano minaat, ma hua mah ing bia muat ira tultulai gar tano magingin na taram nianga nong i halamlam taar muat ta Kalou nong na kurei bia muat takodas ra matmataan tana. \v 17 Ma bia dahat nas bia i ngen hoeh ta muat, dahat tanga tahut ta Kalou. A tutuna bia naluai muat ga tultulai taar tano magingin sakena. Senbia muat ga taram no hausur ma ira numuat kidilona nilon bakut at, iakano hausur nong Kalou ga bul hahuat ia bia muat na kis manapu tana. \v 18 Kalou i ta halangalanga sei muat talur no dadas tano sakana magingin ma muat ta tultulai um gar ta ira magingin takodas. \p \v 19 Ing iau tangai hua iau haminis tiga malalar ta ira nudahat mangana kinkinis kai napu kanong i matien bia muat na mur ira sakena. A tutuna bia naluai muat ga tartar ira simsibaan ta ira palatamai muat wara tultulai um gar ta ira bilingana magingin ma ira sakana tintalen ing i tamtamat hanahaan. Hua mah, kaiken i tahut bia muat na tar kaikek ra simsibaan wara tultulai um gar ta ira magingin takodas ing muat naga gamgamatien talur ira sakena. \v 20 Tano pakana bung bia muat ga tultulai gar tano magingin sakena, taia ta linga pa ga halawen muat bia muat na mur ira takodasiana magingin. \v 21 A mangana bilbilai sa um ing muat ta kap lah ta kaikek ra mangana tintalen muat ga kaha hirhir panei? Taia um tari kanong kaikek ra linga i bul tar muat tano minaat. \v 22 Senbia kaiken um Kalou i ta halangalanga talur muat tano dadas tano magingin sakena ma muat ta tultulai um gar ta Kalou. Io, ira hunuena um muat kap, i lam tar muat tano kinkinis i gamgamatien talur ira sakena, hua muat kap no lon hathatikai. \v 23 Kanong warah, no kunkulaan tano magingin sakena, ia no minaat. Senbia no hartabar ta Kalou nong i tabar bia dahat ma ia, ia no nilon hathatikai nong i kis ta Iesu Karisito no nudahat Watong. \c 7 \s1 Dahat langalanga talur ira warkurai \p \v 1 Kaba tasigu ta Karisito, muat na palai tutun at ta ing iau wara tangtangai kanong muat bakut muat nunurei tar ira warkurai, bia ira warkurai i kurei sena mon baa tikai bia i lon taar. \v 2 Hokaiken, no warkurai i kurei tar bia tiga tinolen na hahina i kukubus tikai taar ma no nuna tunana ing baa no tunana i lon taar, iasen bia no nuna tunana i maat, no hahina i ta langalanga talur no warkurai na tinolen. \v 3 Io, ing bia no hahina i tolai tiga mes na tunana ing baa no nuna luena tunana i lon taar, io, da tangai bia no hahina i ta gil sakena ma tiga mes na tunana pai nuna ia. Iasen bia no nuna tunana i ta maat, io, no hahina i ta langalanga talur iakano warkurai, ma pa da tangai bia i ta gil sakena ma tiga mesa pai nuna ia. A linga bia bi i ta tolai tiga mes na tunana. \p \v 4 Ma hua mah ta muat bar tasigu. Tano ninaas ta ira warkurai ta Moses, muat ta maat talur um kaiken ra warkurai kanong muat narako tano palatamai Karisito. Io, muat ira tunatuna gar ta tiga mesa. Muat kukubus taar ta nong Kalou ga hatut ia talur ra minaat ma muat kukubus taar hua waing muat naga kaha hahuat no hunena wara gaia Kalou. \v 5 Hokaiken ing dahat ga kis tano dadas makai napu narako ta dahat, ira sakana nemnem ing ira warkurai ta Moses ga hatatik, diet ga papalim narako ta ira palatamai dahat, io kaikek, dahat gaam huai ra hunuena haruat tano minaat. \v 6 Senbia kaiken um dahat ta langalanga talur ira warkurai ta Moses kanong dahat ta maat talur kaikek ing ga his kahai dahat. Io, no nudahat pinapalim na tultulai i kis narako tiga sigara mangana ngaas nong i kis taar manapu tano Halhaliana Tanua. Pa dahat kis na tultulai baal um narako tano tuarena ngaas na tartaram ira kaba nat na warkurai bakut. \s1 Ira sakena narako ta dahat \p \v 7 Io, dahat na tangai um hoeh? Ira warkurai ta Moses i sakena? Taia tutun at! Pa iau gaar nunurei balik no sakena ing bia ira warkurai pa gaar haminis tar tagu. Kanong warah, pa iau tale bia iau na nas kilam no magingin na mangaha ta ira linga gar na mesa ing bia no warkurai pa gaar tangai bia, \qt “Waak u mangaha ta ira linga gar na mesa” \qt* \v 8 Hokaiken no magingin sakena ga nas kilam no warkurai bia no warkurai i ta papos no ngaas tano sakena bia na papalim. Io, no magingin sakena ga hatahuat ira magingin na mangaha ta ira linga gar na mesa narako tagu. Ma i ngen hua kanong no magingin sakena pai tale bia na papalim ing bia na taia ta warkurai. \v 9 Tiga pakana bung baa ga nanaas bia iau ga lon taar ing pa iau ga nunurei tar ira warkurai ta Moses. Iasen bia ira warkurai ga hanuat palai tagu, no magingin sakena ga tur huat ma no dadas ma iau ga maat um. \v 10 Ma kaikek ra warkurai ing Kalou ga nem bia na tar no nilon, ga tar no minaat balik tagu. \v 11 Kanong warah, no magingin sakena ga nas kilam ira warkurai bia ira warkurai i ta papos no ngaas tano sakena, hua gaam lam habisbis lah iau, ma makaia tano dadas ta ira warkurai ga bu bing iau. \v 12 Io hua um, ira warkurai i gamgamatien tano sakena. Ma ira kaba nat na hartulai mah i gamgamatien ma i takodas ma i bilai. \p \v 13 Hoeh um, i nanaas bia kaikek ing i bilai ga hatahuat no minaat taar tagu? Taia tutun at! Senbia no magingin sakena balik nong ga hatahuat ia taar tagu. Ma no magingin sakena ga paapalim ma kaikek ira bilai na warkurai wara hatahuat no minaat taar tagu waing naga manga palai bia iakano mangana magingin i sakena at. Ma ga ngen hua waing enaga haruatanei ira warkurai ma no magingin sakena ma enaga nas kilam bia iakano mangana magingin i manga sakena tutun at. \p \v 14 Ma dahat nunurei bia ira warkurai ta Moses i hanuat maram ta Kalou, senbia iau tiga tunatuna makai napu mon. I hoing bia di ta suhuranei sei iau hoing tiga maris na tultulai bia ena kis ra hinhisaan tano magingin sakena. \v 15 Hokaiken, pa iau palai tano burena bia iau gil ira linga ing iau sala gilgil. Ma pa iau palai kanong ira linga iau nem bia ni gil, pa iau sala gilgil haruatanei, senbia ira linga balik ing iau malentakuanei, iau gil. \v 16 Ma bia iau gil iakano linga at ing pa iau nem bia ena gil, io, iau sura haut bia ira warkurai i tahut. \v 17 Io, pai iau tutun ing iau gil kaiken ra magingin. Taia. No magingin sakena nong i sala kis taar narako tagu, ia at nong i gil hua. \v 18 Iakan i tutuna kanong iau nunurei bia taia ta tahut pai lon taar tagu. Iau iangianga utano dadas makai napu narako tagu. Ma iakan i palai kanong iau nem bia ena gil no tahut senbia pa iau tale bia ena gil hua. \v 19 Hoken, iakano linga ing iau gil, a mes na linga ia tano tahut na linga ing iau nem bia ena gil. Senbia iau sala gilgil iakano sakena at ing pa iau nem bia ena gil. \v 20 Io, ing bia iau gil no linga nong pa iau nem bia ena gil, i haminis bia pai iau tutuna um iakanong iau gilgil no linga. Taia. No magingin sakena nong i la kis taar narako tagu, ia ka i gilgil no linga. \p \v 21 Io hua, iau nas lah iakan ra tutun bia tano pakana bung iau nem bia ena gil no tahut, no magingin sakena i kis tikai ma iau. \v 22 I hoken. Aram narako tutun at tagu iau manga guama bia ena gil haruatanei ira warkurai ta Kalou. \v 23 Iasen iau ta nas lah tiga mes na dadas nong i papalim aram narako ta ira simsibaan tano palatamaigu, ma iakano mes na dadas i la harharubu ma no mangana warkurai iau mur ma no nugu lilik. Ma i his kahai tar iau manapu tano sakana magingin nong i warkurai taar ta ira simsibaan tano tamaigu. \m \v 24 Maris! No nugu nilon i ta manga tirih um! Siga um na halangalanga sei iau talur iakan ra palatamaigu nong i kis taar tano minaat? \v 25 Iau tanga tahut tupas Kalou no tena harhalon tano pinapalim ta Iesu Karisito no nudahat Watong! \p Io hua, i ngen um hoken tagu, bia iau, iau tutun at, iau tiga tultulai ma no nugu lilik manapu ta ira warkurai ta Kalou. Senbia tano dadas makai napu narako tagu, iau tiga tultulai manapu tano dadas ta ira magingin sakena i warkurai taar tagu. \c 8 \s1 No Tanua i tar no nilon \p \v 1 Io hua, Kalou pa na kurei bia diet ing diet kis narako ta Iesu Karisito bia diet haruat bia diet na kap ra harpidinau. \v 2 Kanong warah, no Halhaliana Tanua nong i tar ra nilon taar tagu narako ta Iesu Karisito i kurei tar iau, gi halangalanga iau talur no nugu kinkinis manapu tano dadas ta ira magingin sakena ing i warkurai taar tagu ma i halangalanga iau talur mah no nugu kinkinis tano ra minaat. \v 3 Hoken, Kalou ga tulei no Natina tus ukai hoing ira sakana tunatuna bia na gil ra pinapalim tupas ira magingin sakena. Ing bia ga gil hua ga gil warkurai wara halhaliarei ira magingin sakena ing i kis ta ira sakana tunatuna. Iakano linga ing ira warkurai ta Moses pa ga tale bia na gil kanong a dadas makai napu narako ta ira tunatuna ga kap sei no dadas ta kaikek ra warkurai. \v 4 Ma Kalou ga gil hua bia dahat ing pa dahat lon murmur ira nemnem makai napu narako ta dahat, ma sen dahat lon murmur ira nemnem tano Halhaliana Tanua, io, dahat naga gil haruatanei ira hartulai ta ira warkurai ta Moses. \v 5 Hoken, diet ing diet kis tano dadas makai napu narako ta dahat, diet lik mur ira nemnem makai napu. Senbia diet ing diet kis tano dadas tano Halhaliana Tanua, diet lik mur ira nemnem tano Tanua. \v 6 Ing bia no dadas makai napu i luai no lilik gar ta tikai, na halamlam tar ia tano minaat. Iasen, bia no Halhaliana Tanua i luai no lilik gar ta tikai, na halamlam ia taar tano nilon ma no malum. \v 7 Ma i ngen hua kanong warah, no tunatuna nong i sakena, no nuna mangana lilik i manga malentakuanei Kalou. Tiga mangana tunatuna hua pai hanapu ia ta ira warkurai ta Kalou. A tutuna, pa na tale at bia na gil hua. \v 8 Diet ing no dadas makai napu narako ta diet i luai diet, pa diet tale bia diet na haguama Kalou. \p \v 9 Senbia pai ngen hua balik ta muat. Muat pai kis tano dadas makai napu. Taia. No Halhaliana Tanua i luai muat kanong no Tanua ta Kalou i kis taar narako ta muat. (Io, ma bia siga ta tikai pai hatur kahai no Tanua ta Karisito pai gar ta Karisito ia.) \v 10 Ma bia Karisito i kis taar narako taam hua, no tanuaam i lon taar kanong Kalou i ta kurei bia u takodas ra matmataan tana. Ma a tutuna bia u ta gil ira magingin sakena ma no palatamaim i kis taar tano minaat, senbia u lon taar at. \v 11 Ma ing bia no Tanuana nong ga hatut Iesu talur ra minaat i kis taar narako ta muat, io, ia nong ga hatut Karisito talur no minaat ma na tar lon mah ta ira palatamai muat ing na maat. Ma na gil hua ma no Tanuana nong i kis taar narako ta muat. \p \v 12 Io hua, bar tasigu ta Karisito, dahat supi bia dahat na haut lah no Tanua bia na luai dahat, ma pataia bia dahat na lon haruat ma no dadas makai napu. \v 13-14 Kanong warah, ing bia muat lon haruat ma no dadas makai napu narako ta muat, a tutuna sakit, muat na maat. Iasen ing bia muat sala gilgil bing ira pinapalim ta ira sakana palatamai muat ma no harharahut tano Halhaliana Tanua, io, muat na lon kanong diet ing no Tanua ta Kalou i luai diet, a nati Kalou diet. \v 15 A tutuna iakanong kanong pa muat ga kap tiga mangana tanua nong i ta his kahai habal muat ma ra bunurut. Taia. Muat ta kap no Tanua nong i halan lah muat wara nati Kalou. Ma no Tanua i haruatanei dahat bia dahat naga sasaring tupas Kalou, dahat naga tangai bia, “Mama, nugu Mama!” \v 16 Ma no Halhaliana Tanua iat i hinawas tutun taar ta ira tanua dahat bia dahat ira nati Kalou. \v 17 Ma bia dahat ira natina, io, tutuna mah bia dahat ira mahal na tunatuna ing na rumahal namur. Dahat ira mahal na tunatuna gar ta Kalou ma dahat na rumahal tikai ma Karisito kanong dahat sala kakap tikai ma ia ta ira nuna ngunungut ing dahat naga laka tikai mah ma ia tano minamarina. \s1 Dahat nanaho ma ra nurnur uta ira haridaan namur \p \v 18 Io, iau nas kilam bia ta ira nudahat ngunungut utano pakana bung kaiken i manga hansik sakit ing bia da haruatanei ia ma no minamar nong na hanuat puasa ta dahat. \v 19 Ma iakan i palai kanong no hakhakisi bakut i kis kahai ma ra tamat na masmasingan utano pakana bung bia Kalou na hapuasnei ira natina. \v 20-21 Ma no hakhakisi bakut i nanaho hua kanong Kalou i ta kurei tar bia no hakhakisi pa na kap no kinkinis nong i haruat ma no mangana kinkinis Kalou ga pua tar wara utana. Pai ngen hua kanong no hakhakisi at ga nem bia na ngen hua. Taia. I ngen hua kanong iakanong nong ga kurei tar bia na ngen at hua ga nem bia na ngen hua. Senbia ga gil hua tano hakhakisi tano ula hanua mah bia na nanaho ma ra nurnur bia na langalanga talur ira nuna hinhisaan ing a mon marmarota tanai ma bia na manga langalanga timaan tikai ma ira nati Kalou. \p \v 22 Ma dahat nunurei um bia no hakhakisi bakut i ta kilkilinganei ra tamat na tinirih tuk taar katin hoing tiga hahina a bulu i paspaas ia. \v 23 Ma pai no hakhakisi sena mon. Dahat ing dahat ta kap no Halhaliana Tanua hoing no luena hartabar nong i hatutun bia dahat na kap ira mes na haridaan namur, dahat ngen hua mah. Dahat kilinganei ra tamat na tinirih narako ta ira bala dahat ing dahat kiskis kahai no pakana bung bia Kalou na halon hapatangen tutun dahat wara natina ma bia na halangalanga ira palatamai dahat hua. \v 24 Ma dahat kilinganei ra tinirih hua kanong ing Kalou ga halon dahat, ga tar no mangana harhalon taar ta dahat bia dahat na nanaho ma ra nurnur ta ira linga dahat na kap namur. Iasen ing bia dahat nanaho ma ra nurnur ta ira linga dahat nas kaiken, io, pa dahat nanaho tutuna ma ra nurnur. Kanong warah, taia tikai pai nanaho ma ra nurnur uta ira linga i ta kap um. \v 25 Senbia dahat nanaho ma ra nurnur uta ira linga pa dahat mon baa, hua dahat nanaho ma ra bala malum. \p \v 26 Hua mah, no Halhaliana Tanua i harahut dahat uta iakano linga nong dahat pai tale wara utana. Hoken pa dahat nunurei bia asa ing dahat na sasaring utana senbia no Tanua i sasaring wara gaia dahat. Ing i sasaring i kilinganei ra tamat na tinirih ma i hapuasnei hua ing pai tale bia da haruatanei ma ra nianga. \v 27 Ma Kalou nong i sala nanaas ta ira linga narako ta ira kati dahat i nunurei tar no lilik tano Tanua kanong no Tanua i sala saasaring haruat ma no nemnem at ta Kalou wara gaia dahat ira mataniabar tus ta Kalou. \p \v 28 Ma dahat nunurei bia Kalou i sala paapalim ta ira linga bakut wara hatahuatnei no bilai wara gaia diet ing diet sip Kalou, diet at ing i ta tatau lah diet haruat ma no nuna lilik i ta pua tar. \v 29 Ma iakan i palai kanong diet ing Kalou ga luena bul no nuna lilik uta diet wara nunurei diet, io, diet a mah Kalou ga pua tar manaluai bia diet na kikios ing diet naga haruat hoing no Natina. Ma ga pua tar hua waing no Natina naga kap no luena kinkinis ta diet ira haleng na tasina. \v 30 Ma diet ing Kalou ga pua tar manaluai hua ta diet, io, ga tatau lah mah diet. Ma diet ing ga tatau lah diet, ga kurei mah bia diet takodas ra matmataan tana. Ma diet ing ga kurei uta diet hua, ga hamar um diet ma no tamat na minamar. \s1 No harmarsai ta Kalou pa na haan talur dahat \p \v 31 Io, dahat na tangai um hoeh uta kaikek? Ing bia Kalou i tur wara gaia dahat, io, siga i tale bia na tur wara hanghagawai dahat? \v 32 Nas! Pa ga hok tar no Natina tus. Taia. Ga tar sei ia bia na maat wara uta dahat bakut. Ia nong i tar no Natina taar ta dahat hua, hoeh, pa na tabar bia dahat ma ira linga bakut mah? A tutuna sakit bia na gil hua! \v 33 Siga um i tale bia na takun diet ing Kalou i ta pilak diet? Taia tikai. Kalou ia nong i kurei bia tikai i takodas ra matmataan tana. \v 34 Siga um i tale bia na kurei dahat bia dahat ta gil ra sakena? Taia tikai. Iesu Karisito ia nong ga maat. Senbia no tamat na linga balik bia Kalou ga hatut pukus ia. Ma Ia nong i kis tano tamat na kinkinis tano sot na lima Kalou ma i sala iangianga wara gaia dahat kaia. \v 35 Ma siga i tale bia na harbasianei dahat talur no harmarsai gar ta Karisito? I tale bia no purpuruan na gil hua, bia a tinirih, bia a ngunungut, bia a tamat na sam taburungan? Ing bia pata sigasigam, bia ira hinirua i hutatei dahat, bia da kut bing dahat, i tale bia kaiken ra linga na harbasianei dahat hua? \v 36 I ngen hoing no nianga ta Kalou di ga pakat ia i tangai bia, \q1 “I huteta bia mehet na hirua na minaat panei hait uga Kalou. \q1 Diet nas mehet hoira sipsip mon ing diet wara kutkut bing.” \m \v 37 Senbia pa na ngen hua. Ing kaikek ra linga sa bia dahat kilinganei, dahat manga luai sakit balik kanong dahat kis taar ta iakanong nong ga tar no nuna harmarsai taar ta dahat. \v 38 Ma i tale bia ena tangai hua kanong, iau nunurei tutun at bia taia tiga linga pa na tale bia na harbasianei dahat talur no nuna harmarsai. Iakan ra nilon ma no minaat mah pa dir na tale. Hua mah ta ira angelo bia ta ira dadas na sakana tanua, ma ta ira linga kaiken ma ing mah namur, ma ta ira mes na dadas na lualua mah. \v 39 Taia tikai aram naliu bia kai napu, ma bia ta mangana linga tano hakhakisi bakut pa na tale bia na harbasianei dahat talur no harmarsai gar ta Kalou nong i tabar dahat ma ia tano nudahat kinkinis narako ta Iesu Karisito no nudahat Watong. \c 9 \s1 No gigilamis ta Kalou \p \v 1 Iau tangai ra tutuna hoing i tale bia tikai narako ta Karisito na tangai hua. Taia bia iau bisbis. Ma no balagu nong i kis taar manapu tano Halhaliana Tanua i haut bia iakan ra nianga i tutuna. \v 2 Ma i hoken, bia iau kilinganei ra tamat na tapunuk narako tutun at tagu ma iakano tamat na tinirih pa na pataam. \v 3-4 Hokaiken, iau gaar sip bia ena tur manapu tano tamat na harpidinau ta Kalou ma bia Kalou gaar kutus sei iau talur Karisito ing bia iakan gaar harahut ira hinsakagu, diet ira Israel no nugu huntunaan tus. Diet at ing Kalou ga halan lah diet wara natina. Diet at ing Kalou ga kukubus bia na hatutun ira nuna nianga taar ta diet. A nudiet ira minari Kalou ma diet at diet ga hatur kahai ira warkurai. A nudiet no magingin na lotu tupas Kalou ma diet ing Kalou ga hasasei diet uta ira linga na gil wara uta diet. \v 5 Diet ira bulumur ta ira tamat ma Israel. Ma bia Karisito ga hanuat, ga hanuat makaia tano nudiet huntunaan, Karisito at nong i naliu ta ira linga bakut ma ia Kalou nong da pirlat ia hathatikai ma pa na pataam. A tutuna sakit. \p \v 6 Ing iau ta tangai hua, pa iau tangai bia ira nianga ta Kalou i ta puka. Taia. Kanong warah, pai diet bakut ira bulumur ta Israel ing diet no Israel tutun. \v 7 Ma pa diet bulumur tutuna bakut diet ing diet ira bulumur ta Abraham. Taia. No nianga ta Kalou di ga pakat ia i tangai balik bia, \qt “Diet ing diet makaia ta Aisak sena mon, da nas kilam diet bia ira num bulumur.” \qt* \v 8 Ma ira linga iau ta tangtangai i hoken. Diet ing di kaha diet tano dadas bia mon ta ira tunatuna, pai a nati Kalou diet. Taia. Diet sena mon ing diet hanuat tano kunubus, da nas kilam diet bia diet ira bulumur ta Abraham. \v 9 Ma iakan i palai kanong Kalou ga kukubus hoken: \qt “Tano pakana bung iau ta pua tar taam, iau na tapukus ma Sara na kaha tiga bulu tunaan.” \qt* \p \v 10 Ma pai iakanong sena mon. Rebeka ga kaha airua kasang ma tiga tata sena mon, ma ia ne Aisak no hintubu diet ira Israel tutun. \v 11-12 Pa di ga kaha baa dir ma pa dir ga gil baa ta linga i tahut bia i sakena. Senbia Kalou ga tangai ta Rebeka bia, \qt “No luena bulu na kap ra kinkinis na tultulai balik manapu tano bulu nong di kaha ia namur.” \qt* Kalou gata bul tar no nuna lilik bia na pilak tikai hua, kaikek gaam tangai hua waing no nuna lilik na hanuat tutun. Senbia pa ga nem bia no nuna lilik na hanuat tutuna ta ira nudir gingilaan. Taia. Kalou ga nem bia no nuna lilik na hanuat tutuna maram tana iat nong i tatau hua. \v 13 Iakan ra linga i hanuat hua hoing no nianga ta Kalou di ga pakat ia i tangai bia, \q1 “Iakop nong iau ta nem ia senbia Esau nong iau ta mola sei ia.” \p \v 14 Io, dahat na tangai um hoeh ta iakan ra linga? I nanaas bia Kalou pai takodas? Taia tutun at! \v 15 Iakanong i palai kanong Kalou i tangai tar ta Moses bia, \q1 “Iau na marsei nong iau nem bia ena marsei ia. \q1 Ma iau na tar no balagu ta diet ing iau nem bia ena tar no balagu taar ta diet.” \m \v 16 Io, no pinapalim na gigilamis ta Kalou pai tur laah tano dadas ta ira tunatuna ma pai tahuat laah ta ing diet nem mah. Taia. Senbia ta Kalou nong i tar ra harmarsai. \v 17 Ma hua mah, da was ta ira Halhaliana Pakpakat bia no nianga ta Kalou ga haan tupas Parao hoken, \qt “Iau ta tar iakan ra tamat na kinkinis na lualua taam kanong iau nem bia ena papalim taam wara hamhaminis no nugu dadas ma bia no hinsagu na tamat hanahaan tano ula hanua bakut.” \qt* \m \v 18 Io, Kalou i marsei nong i nem bia na marsei ia ma i hadadas ira bala diet ing i nem bia na hadadas diet hua. \p \v 19 Io, ing bia i ngen hua i tale bia tikai na tangai tagu bia, “Warah bia Kalou i kilam baa bia a mon ronga ta dahat? Tutuna sakit, bia Kalou i nem bia na gil tiga linga, taia tikai pai tale bia na samakanei sei ia.” \v 20 Senbia siga uga ra tunatuna mon u na balu pukus Kalou? Tiga gapgopai nong di gil ia ma ra pisa pa na tiri nong ga gil ia bia, “Wara biha u ta gil iau hoken?” \v 21 Hoeh, pai takodas bia no tena gil gapgopai na papalim ma tiga hunghungana pikaia sena mon ma na gil tiga gapgopai wara uta ira bilai na pinapalim ma tiga mes na gapgopai balik uta ira mes na mangana pinapalim bia mon? \p \v 22 I tale hoeh bia tikai na rungurung? Kalou ga nem bia na haminis no nuna ngalngaluan ma bia na hapuasnei no nuna dadas. Io, ga manga bala matien tupas diet ing diet kis na tinagura taar wara hinirua sakasaka. \v 23 Ma Kalou ga gil hua bia naga haminis hapalainei no nuna tamat na minamar taar ta diet ing diet tagura taar wara kapkap no nuna harmarsai, diet at ing Kalou ga luena tagurei diet bia diet na kap no nuna bilbilai. \v 24 Ma siga um diet ing Kalou ga marsei diet hua? Dahat at ing ga tatau lah dahat. Ma pa ga tatau lah dahat makaia ta ira Iudeia sena mon, senbia makaia ta diet ira mesa mah. \v 25 I hoing di ga pakat ia tano pakpakat ta Hoseia ing Kalou ga tangai bia, \q1 “Iau na kilam diet ing pa diet ga nugu mataniabar diet, bia a nugu mataniabar um diet. \q1 Ma iau na kilam nong pa iau ga nem ia, bia ia um nong iau nem ia. \q1 \v 26 Ma ta ira sibaan ing iau ga tangai ta diet bia, ‘Pai nugu mataniabar muat’, \q1 io, da kilam um diet bia a natina no lilona Kalou diet.” \m \v 27 Ma Aisaia ga ianga na poropet gaam kakonga uta ira Israel bia, \q1 “A tutuna bia no winawas ta ira Israel i haruat ma ira haiahoia kinas nawana, \q1 senbia a bar hanawaan sena mon um ing Kalou na halon lah diet. \q1 \v 28 Kanong warah, no Watong na habir wara tartar no nuna kidilona harpidinau taar tano ula hanua.” \m \v 29 I hoing Aisaia gata luena tangai hanaluai tar bia, \q1 “Ing bia no Watong no Tamat na Umri pa gaar hok tar tari ta ira nudahat bulumur, \q1 io, gaar ta hanuat hua ta dahat hoing ga hanuat ta diet ira Sodom, \q1 ma dahat gaar ngen mah hoing ira Gomora.” \s1 Kalou pa ga kurei bia Israel i takodas kanong pa diet ga nurnur \p \v 30 Io, dahat na tangai um hoeh? Dahat nas bia diet ing pai Iudeia diet, pa diet ga walar wara murmur no ngaas ta ing Kalou naga kurei bia diet takodas ra matmataan tana. Senbia Kalou i ta kurei bia tari ta diet, diet takodas kanong diet ta nurnur. \v 31 Ma ira Israel balik, diet ga murmur ira warkurai ing i haminis bia i hoeh bia Kalou na kurei bia tikai i takodas ra matmataan tana. Senbia pa diet ga tale bia diet na mur haruatanei kaikek ira warkurai. \v 32 Warah? Kanong pa diet ga mur kaikek ira warkurai ma ra nurnur senbia diet ga lon hoing bia ira nudiet pinapalim na haruat mon. Diet ga tukai diet tano haat na tukatukai. \v 33 I hoing no nianga ta Kalou di ga pakat ia i tangai bia, \q1 “Nas baa! Iau ta bul tar tiga bilai na haat kaia Saion. \q1 Ma iakan ra haat ing i sua taar, ira tunatuna diet tukai diet tana. \q1 Diet kap tukai diet tana. \q1 Senbia siga tikai i nurnur tana pa na kis ta ra hirhir.” \c 10 \p \v 1 Kaba tasigu ta Karisito iau manga nem bia Kalou na halon ira Israel ma iau saasaring hua. \v 2 Ma iau gil hua kanong i tale iau bia ni hinawas palai ma ra tutuna bia diet manga gaasgaas wara murmur Kalou. Senbia no nudiet gaasgaas pai tahuat laah tano tutun na mintot. \v 3 Hokaiken, diet ga walar bia diet na gil no nudiet ngaas at bia Kalou na kurei bia diet takodas ra matmataan tana. Ma diet ga walar hua kanong pa diet ga nunurei bia i hoeh bia Kalou na kurei bia tikai i takodas ra matmataan tana. Io hua, pa diet ga hanapu diet tano ngaas ing Kalou i mur wara kurkurei bia tikai i takodas. \v 4 Ma hokaiken, Karisito ia no haphapataam ta ira warkurai ta Moses. Io, i tale bia Kalou na kurei bia diet bakut ing diet nurnur, diet takodas ra matmataan tana. \p \v 5 Ing hua mah, Moses ga pakpakat uta iakano linga bia i hoeh bia Kalou na kurei bia tikai i takodas ra matmataan tana ing bia i taram ira warkurai ta Moses. Ga pakat bia, \qt “No tunatuna nong i gil haruatanei kaiken ra warkurai na lon ta kaiken ra warkurai.” \qt* \v 6 Senbia Kalou i kurei bia tikai i takodas ra matmataan tana kanong i ta nurnur um, io, iakanong i haruat tano nianga ta Kalou di ga pakat ia ing i tangai bia, \qt “Waak u lilik tano balaam bia, ‘Siga na hanhut uram ra mawai?’” \qt* Ing bia u lilik hua, i hoing bia u ta tangai bia dahat supi bia tikai na lam hasur Karisito maram naliu. \v 7 \qt “Ma waak u lilik tano balaam mah bia, ‘Siga na hansur uras napu?’” \qt* Ing bia u lilik hua i hoing bia u ta tangai bia dahat supi bia tikai na lam haut Karisito maras ra minaat. \v 8 Senbia Kalou na kurei bia tikai i takodas tano nuna nurnur, io, iakanong i haruat ma no nianga ta Kalou ing i tangai bia, \qt “No hinhinawas ta Kalou ia kek huteta taam. I kis taar kaia tano haam ma ia kek narako tano katim.” \qt* Ma iakan at no hinhinawas nong mehet sala warawai ma ia, iakan ra hinhinawas nong i tangai bia dahat na nurnur. \v 9 Ma i tutuna bia no hinhinawas ia kek hutatei uga kanong ing bia u na ianga palai ma no haam, bia Iesu ia no Watong ma bia u na nurnur ma no katim bia Kalou ga hatut ia talur ra minaat, io, Kalou na halon uga. \v 10 Hoken, no katim nong u nurnur ma ia kaikek Kalou gi kurei bia u na takodas ra matmataan tana. Ma no haam nong u ianga palai ma ia kaikek Kalou gi halon uga. \v 11 Ma i palai bia iakan i tutuna kanong di ga pakat bia, \qt “Siga tikai i nurnur tana pa na kis ta ra hirhir.” \qt* \v 12 Ma i ngen hua ta diet bakut kanong taia ta mesmes ta diet ira Iudeia ma ta diet ing pai Iudeia diet. Iakano Watong at ia no Watong ta ira tunatuna bakut nong na manga haidanei burung diet bakut ing diet tatau tana bia na halon diet. \v 13 I hoing no nianga ta Kalou di ga pakat ia i tangai bia, \qt “Diet bakut ing diet na tau iau no Watong bia ena halon diet, iau na gil haruatanei.” \qt* \p \v 14 Io, diet tale hoeh bia diet na tatau ia bia na halon diet ing bia pa diet nurnur tana? Ma diet na nurnur tana hoeh ing bia pa diet hadadei? Ma diet na hadadei hoeh ing bia pataia tari wara hinhinawas? \v 15 Ma diet na warawai hoeh ing bia pa di tulei diet? I hoing no nianga ta Kalou di ga pakat ia i tangai bia, \qt “I manga maririsuan no hinanuat ta diet ing diet kap hahuat ra tahut na hinhinawas ta ira bilai na linga!” \qt* \p \v 16 Senbia pai diet bakut ira Israel diet ga taram lah no tahut na hinhinawas. Ma iakan i palai kanong Aisaia ga tangai bia, \qt “No Watong, siga i ta nurnur tano numehet hinhinawas?” \qt* \v 17 Io hua um, no nurnur i tahuat laah tano hanhadadei no hinhinawas, ma di hadadei no hinhinawas ing di hadadei no nianga ta Karisito. \v 18 Senbia i tale bia ni tiri bia, a tutuna, i nanaas bia pa diet ga hadadei, naka? Taia. A tutuna sakit diet ga hadadei. I hoing no nianga ta Kalou di ga pakat ia i tangai bia, \q1 “Ira inga diet i ta haan harbasiai tano ula hanua bakut. \q1 Ira nudiet nianga i ta haan kakari taar ta ira ngusuna ta ira tamtaman.” \m \v 19 Senbia iau tangai bia a tutuna sakit Israel ga palai. Hoing Moses ga hahua ira nianga Kalou ga tangai hoken: \q1 “Iau ni papalim ma diet ing pa diet tiga huntunaan tutuna ma iau na hanganai muat hua bia muat na lilik sakasaka ta diet ma muat na nem no nudiet mangana kinkinis. \q1 Iau na hangalngaluan muat ing iau gil ira nugu pinapalim tupas no huntunaan ing na pataia ta palpalai ta diet.” \m \v 20 Ma Aisaia i bala masa bia ga hinawas ta ira nianga Kalou ga tangai hoken: \q1 “Diet ing pa diet ga nanaas tagu, diet ga nas lah iau. \q1 Ma iau ga haminis hapalainei iau ta diet ing pa diet ga tiri wara utagu.” \m \v 21 Senbia uta ira Israel balik, \q1 “Ta ira bungbung bakut iau sala sasangaha taar ta muat ira ul pat, \q1 muat ira mataniabar na tabuna taram nianga.” \c 11 \s1 No harmarsai ta Kalou tupas ira Israel \p \v 1 Io hua um, iau tiri bia, hoeh, i nanaas bia Kalou ga mola sei ira nuna mataniabar? Taia tutun at! Iau at, iau tiga Israel. Iau tiga bulumur ta Abraham ma iau tano huntunaan ta Benjamin. \v 2-3 Kalou pa ga mola sei ira nuna mataniabar ing gata luena bul no nuna lilik uta diet wara nunurei um diet. Hoeh, pa muat nunurei iakano sibaan uta ne Elaija narako ta ira Halhaliana Pakpakat? Ga bala ngungut taar ta ira Israel, io, gaam tangai ta Kalou bia, \qt “No Watong, diet ta bu bing ira num poropet ma diet ta durei hasur mah ira num suuh na hartabar. Iau sena um tikai kaiken ma diet nanaas tagu kaiken bia diet na bu bing mah iau.” \qt* \v 4 Ma no Watong ga balu ia hoeh? Ga tangai bia, \qt “Iau ta bul sei wara nugu a len ma irua na arip na tunatuna ing pa diet la singabukun taar ta Baal no sakana tanua.” \qt* \v 5 I hua mah katin. A bar hanawaan baa kana haruat ma ing Kalou i ta pilak diet ma no nuna harmarsai \v 6 Ma bia i ta pilak diet hua tano nuna harmarsai nong i ta tabar bia diet ma ia io, i palai bia no nuna gigilamis pai tahuat laah ta ira nudiet pinapalim. Ma sena ing bia gaar ta pilak diet ta ira nudiet pinapalim io, no nuna harmarsai pa gaar ngen bia a hartabar bia ia. \p \v 7 Io hua, i palai bia iakano mangana kinkinis nong Israel ga manga nanaas tana, pa diet ga hatur kahai ia. Senbia diet ing Kalou ga pilak diet, diet ga kap lah ia. Ma diet ira mes na Israel, Kalou ga hadadas ira bala diet hua pa gaam tale bia diet na kap lah ia. \v 8 I hoing no nianga ta Kalou di ga pakat ia i tangai bia, \q1 “Kalou ga hababa ira nudiet lilik. \q1 Ga harawarawa ira mata diet bia pa diet na nasnas kilam. \q1 Ma hua mah ta ira talinga diet bia pa na hanhadadei kilam. \q1 Ma i ta gil hua ta diet tuk taar ta iakan at ra bung.” \m \v 9 Ma Dewit i tangai bia, \q1 “Ira linga gaar haguama diet hoing ira nian tano ula suuh i haguama tikai, io, iau sasaring bia u na papalim ma kaikek ra linga wara hakhakuni balik diet ma wara lutlut lah diet. \q1 Iau sasaring bia kaikek ra linga na gungunuama na hapuka diet ma bia u na papalim ma kaikek ra linga wara balbalu pukus diet. \q1 \v 10 Iau sasaring bia ira mata diet na kankado waing pa diet naga nanaas palai. \q1 Ma iau sasaring mah bia diet na tagau ma ira tinirih hathatikai.” \s1 Diet ing pai Israel diet, diet ta kap no mahua ta ira Israel tano harhalon ta Kalou. \p \v 11 Io hua um, iau tiri bia, hoeh ira Israel diet ga manga puka sakasaka? Taia tutun at! Diet ga gil ronga, ma iakanong no burena bia no harhalon balik gaam haan taar ta diet ing pa diet Israel. Ma i ta haan taar hua bia ira Israel diet naga mangaha tano kinkinis ta diet ira mesa. \v 12 Iasen ing bia no nudiet tintalen na laka warkurai i hatahuat ra tamat na haridaan taar tano ula hanua, ma bia no nudiet punuka i hatahuat ra tamat na haridaan taar ta diet ing pa diet Israel, io, a tamat na haridaan sakit bilang na hanuat ing diet ira Israel diet na laka bakut taar tano nudiet bilai na kinkinis tus. \p \v 13-14 Ing iau iangianga mah hua iau iangianga ta muat at, ing pai Israel muat. I palai bia iau tiga apostolo ta muat ing pai Israel muat. Ma iakanong no burena bia iau hatamat no nugu pinapalim kanong iau nem bia ena silhei tiga mangana ngaas bia enaga hamangaha diet wara mangaha tano numuat mangana kinkinis hua, enaga halon tari ta diet. \v 15 Ma ing Kalou ga mola sei diet, iakan i hatahuat no harmaraam ma Kalou tikai ma ra haleng ta diet tano ula hanua. Bia iakan i tutuna hua, io, a mangana linga sa na hanuat ing Kalou na balak lah diet? Na ngen hoing bia ira minaat diet na kap no nilon! \p \v 16 Ma ing bia u na tar no luena sibana beret ta Kalou, io, a nuna mah no kidilona hunghungana bakut. Hua mah, ing bia u na tar no bolina tiga dahai ta Kalou, a nuna mah ira katangana bakut. \v 17 Ma i ta ngen ta muat hoing di sala gilgil ira ina olip. Di ta patum sei aring katangana ma di ta hapatep muat tar balik tano ina olip tutun tikai ma diet ira mes na katangana ing diet tur baa tana. A tutuna bia muat tano mangana ina olip pa di ga so ia, senbia di ta hapatep tar at muat hua. Ma kaiken um muat lon taar tano palona no ina dahai nong i hanuat makaia tano bilai na bolina. \v 18 Io, waak u nasnas hanapu diet ira katangana ing di ta patum sei. Bia u lilik hua, u na lilik timaan kaiken, bia pai uga u hakasong no bolina, senbia no bolina i hakasong uga. \v 19 Ing bia i ta ngen hua ta muat, tikai ta muat na tangai bia, “Di ta patum sei kaikek ra katangana waing daga hapatep lah iau.” \v 20 Iakanong i tutuna. Senbia di ta patum sei diet kanong pa diet ga nurnur. Hua mah, no numuat nurnur ia nong i hatur muat. Io, waak muat hatamat habal muat, senbia muat na burburut. \v 21 Kanong warah, ing bia Kalou pa ga hok ira katangana no olip tutuna, pa na hok mah muat ira mesa. \p \v 22 Io hua um, muat na lilik timaan bia Kalou i la gilgil ra tamat na tahtahut ma i tar ra dadas na harpidinau mah. Ga manga hapidinau diet ing diet ga puka, senbia i ta gil ra tamat na tahtahut taar ta muat. Senbia na ngen sena mon hua ta muat ing bia muat sala kiskis taar narako ta iakano nuna harmarsai. Ma ing bia pa muat na gilgil hua, muat mah, kaba di gi patum sei muat. \v 23 Ma diet mah, ing bia pa diet sala murmur no magingin na tabuna nurnur, io, Kalou na hapatep habal diet kanong i tale at bia na hapatep habal lah diet. \v 24 Ma i palai bia iakanong i tutuna kanong di ta patum sei uga tano num ina olip tus nong pa di ga so ia. Ma di ga hapatep uga ukatika taar tano ina olip ing di ga so ia nong pai num tus ia. Ma i dadas bia tikai na gil hua. Io, na manga matien bia da hapatep habal lah ira katangana tutun ukatika tano nudiet ina dahai tus! \s1 Kalou na halon ira Israel \p \v 25 Kaba tasigu ta Karisito, iau mola bia muat na lik hatamat muat, hua iau nem bia ni hapalainei muat uta iakan ra linga nong ga susuhai taar naluai ma Kalou i ta hapuasnei um, ma i hoken, bia ta ira haleng sakit ta ira Israel, Kalou i ta hadadas ira bala diet kaikek pa diet gaam nurnur, senbia pai diet bakut. Ma na ngen hua taar ta diet tuk taar bia no kidilona winawas bakut ta diet ing pa diet Israel na laka um. \v 26 Io, hoken Kalou na halon no huntunaan ta Israel. I hoing no nianga ta Kalou di ga pakat ia i tangai bia, \q1 “No Tena Harhalon na hanuat maram Saion, \q1 ma na kap sei no magingin na turtur talur Kalou talur no huntunaan ta Iakop. \q1 \v 27 Ma no nugu kunubus tikai ma diet i hoken: \q1 ta iakano pakana bung iau na kap sei ira nudiet magingin sakena.” \m \v 28 Ing bia da nas no hinahaan tano tahut na hinhinawas, da nas kilam bia diet ira Israel diet ta kap no kinkinis na malentak talur Kalou wara hatahutnei muat. Iasen bia da nas no gigilamis ta Kalou, da nas kilam bia Kalou i manga nem diet kanong diet ta tahuat laah ta kaikek ra tamat na hintubu diet. \v 29 Ma iakan i palai kanong Kalou pa na kap pukus ira nuna hartabar, ma diet ing i tatau lah diet, pa na harhus sei habal diet. \v 30 Hokaiken muat mah, tiga pakana bung, muat ga tabuna taram nianga ta Kalou. Senbia kaiken um muat ta kap no harmarsai kanong diet ga tabuna taram nianga. \v 31 Hua mah ta diet ira Israel, kaiken diet ta hanuat tabuna taram nianga waing diet mah diet naga kap no harmarsai, iakano harmarsai nong na haan taar ta diet kaiken kanong Kalou i ta marsei muat. \v 32 Hokaiken, Kalou i ta his tar ira tunatuna bakut uta ira nudiet magingin na tabuna taram nianga, waing naga marsei um diet bakut. \s1 No lilik ta Kalou i tamat sakit \q1 \v 33 Ai! I tamat sakit ira bilai na linga ta Kalou! \q1 I manga kikil no nuna mintota ma i manga keskes sakit wara gilgil no nuna pinapalim! \q1 Taia tikai i tale bia na palai bia Kalou i bul no nuna lilik hua warah! \q1 Pai tale bia tikai na silhei ira nuna ngaas! \q1 \v 34 Siga um tikai i ta nunurei tar no lilik gar tano Watong? \q1 Ma i tale bia tikai na tar ra nianga na harharahut tana? Taia. \q1 \v 35 Siga um i ta bul tar ra ngaasa ta Kalou bia Kalou naga balu pukus ia? \q1 \v 36 Taia tikai pai gil hua tana kanong ira linga bakut ga tahuat laah tana ma ia nong i hatur hadadas ira linga bakut ma ia no haphapataam ta ira linga bakut. \q1 Da pirlat ia hathatikai. A tutuna sakit. \c 12 \s1 Dahat na mur ira bilbilai \p \v 1 Io hua um, bar tasigu ta Karisito iau wara harharagat muat ing dahat ta nas no harmarsai ta Kalou hua. Iau haragat muat bia muat na tar habal muat taar tana hoing tiga hartabar wara nuna tus, a lilona ia, ma a halhaliana ia, ma a mangana hartabar i haguama Kalou. Io, muat na lotu tupas ia, kanong muat ta palai ta ira linga ing Kalou i ta gil tupas muat. \v 2 Waak muat haut lah habal iakan ra mangana ula hanua bia na gil muat bia muat na lon haruat ma ira nuna gingilaan. Senbia muat na hasigarina ira numuat mangana lilik, waing ira numuat nilon naga kikios hanahaan. Ing bia muat na gil hua, muat na walar ma muat na nas kilam ira gingilaan ing i haruat tano nemnem ta Kalou ma i hoken: ira bilai na gingilaan, ira tintalen i takodas harsakit, ma ira magingin i haguama ia. \p \v 3 Hokaiken, haruat ma no nugu pinapalim nong Kalou ga tabar iau ma ia makaia tano nuna harmarsai, iau tangai ta muat tikatikai bia waak muat liklik hatamat muat. Muat na lilik uta muat haruat ta ing i takodas ta muat. Muat na nas kilam habal muat ma ra palpalai na lilik. Muat na nas no numuat nurnur nong Kalou i ta tabar muat bakut tikatikai ma ia hoing tiga punpua wara haruatanei habal muat tana. \v 4 Ma hokaiken, dahat nas bia a haleng na simsibaan ta ira palatamai dahat. Ma kaikek ra simsibaan bakut pai gil tiga kapawena pinapalim sena mon. \v 5 Ma i hua mah ta dahat narako ta Karisito. Dahat ira haleng dahat narako tano kapawena palatamaina. Ma dahat bakut ira simsibaan, dahat patep harbasiai ta dahat. \v 6 Ma dahat bakut, i mesa harbasiai ira nudahat hartabar hoing haruat ma ing Kalou i ta palau dahat ma no nuna harmarsai. Io, ing bia tikai ta kap no hartabar na nianga na poropet i tahut bia na papalim ma ia haruat tutun at ma no nuna nurnur. \v 7 Ing bia a nuna no hartabar na harharahut, i tahut bia na tar ra harharahut. Ing bia a nuna no hartabar na tena hausur, i tahut bia na hauhausur. \v 8 Ing bia a nuna no hartabar na harharagat i tahut bia na haragat ira tunatuna. Ing bia a nuna no hartabar wara banbanot sunupi, i tahut bia na manga langalanga wara hartabar. Ing bia a nuna no hartabar wara luluai ira tunatuna, i tahut bia na tar ra tamat na dadas wara luluai diet hua. Ing bia a nuna no hartabar na tar harmarsai, i tahut bia na gil hua ma ra gungunuama. \p \v 9 I tahut bia ira numuat harmarsai tupas ira mesa, na tutun na harmarsai. Muat na manga malentakuanei ira sakena ma muat na palim hadadas ira tahut. \v 10 Muat na sip hargilasanei muat haruat bia muat tiga haratamaan mon. I tahut bia tikai na lik hatamat no mesa bia i tamat tana. \v 11 Waak muat bul hasur no mamahien wara gilgil ira tahut. Muat na haut lah no Halhaliana Tanua bia na hatut ira bala muat bia muat naga papalim tano Watong ma muat naga taram timaan ia. \v 12 Muat ta nanaho ma ra nurnur ta ira haridaan ing na haan tupas muat, hua i tahut bia muat na guama. Muat na tur dadas narako ta ira tinirih. Waak muat liklik luban wara sinsaring hait. \v 13 Muat na banbanot ira sunupi ta ira mataniabar tus gar ta Kalou. Muat na dadas wara balbalaurei lah ira hasira ta ira numuat hala. \p \v 14 Muat na saring Kalou bia na haidanei diet ing diet hagawai muat. A tutuna, muat na sasaring bia na haidanei diet ma taia bia na haliarei diet. \v 15 Ing bia tikai i guama, muat na guama tikai ma ia. Ing bia tikai i suah ma ra tapunuk, muat na suah tikai mah ma ia. \v 16 Muat na mur tiga lilik mon uta ira tunatuna nalamin ta muat. Waak muat nasnas hanapu ira mesa, senbia muat na guama wara tiktikai ma ira maris. Waak muat liklik hatamat habal muat. \p \v 17 Ing bia tikai i ta gil ta sakena taam, waak u balu pukus ia ma ra sakena. Muat na harbalaurai timaan bia muat naga gil ira linga ing ira tunatuna bakut diet na nas kilam bia i takodas. \v 18 Muat na manga walwalar timaan bia muat na lon ma ra malum tikai ma ira tunatuna bakut, ing bia i tale muat, haruat ma no mangana kinkinis muat ta kap ia. \v 19 Kaba hinturagu, waak muat balbalu pukus ira tunatuna uta ira nudiet sakena taar ta muat. Senbia muat na tar mahua ta Kalou bia no nuna ngalngaluan na papalim tana. Muat na gil hua haruat ma ing di ga pakat bia no Watong ga tangai hoken: \qt “Iau nong iau na balu pukus ira mataniabar uta ira nudiet sakena. Iau na hapidinau diet haruat ma ira nudiet gingilaan.” \qt* \v 20 Ma di ga pakat mah ia bia, \q1 “Ing bia no tunatuna nong i malentakuanei uga i taburungan, io, tabar ia. \q1 Ing bia i maruk, io, u na hamamo ia. \q1 Ma bia u na gil hua, na malahuan baal at tano nuna magingin.” \m \v 21 Waak u balbalak lah no sakena bia na paas hasur uga. Senbia u na paas hasur no sakena ma ira num bilai na magingin. \c 13 \s1 Dahat na hanapu dahat ta ira tena gil warkurai \p \v 1 I tahut bia ira tunatuna bakut tikatikai na hanapu ia manapu ta ira tamat na lualua ing diet gil warkurai, kanong pai tale bia tikai na kap ra kinkinis na gil warkurai ing bia Kalou pai hatur ia hua. Diet ira tena gil warkurai ing diet tur taar, Kalou i ta hatur um diet hua. \v 2 Io, ing bia tikai i ul pat ta ira tena gil warkurai, i hoing tikai i ul pat ta ira warkurai Kalou i ta bul tar. Ma diet ing diet ul pat hua, diet na halamlam tar at no harpidinau taar ta diet. \v 3 Hokaiken ira tamat na lualua pa diet na haburut diet ing diet gil ra tahut, senbia diet na haburut diet ing diet na gil no sakena. Hoeh, u nem bia u na langalanga taar wara bunurut ta ira lualua? Kaia, u na gil um ira tahut ma no lualua naga lat uga. \v 4 Hokaiken, a tultulai gar ta Kalou ia wara gilgil ra tahut taam. Iasen bia u na gil ra sakena, u na burut, kanong a tutuna sakit i palim tar no tamat na dadas wara harhapidinau. A tultulai gar ta Kalou ia ma i papalim uta Kalou wara hapidinau diet ira tena sakena. \v 5 Io hua, a num binlan bia u na hanapu uga manapu ta ira tena bul warkurai, kaba diet gi hapidinau uga. Ma sen pai iakanong sena mon. I tahut bia u na hanapu uga mah ta diet kanong u nunurei tar bia i takodas. \p \v 6 Ma no burena bia muat kul takis i hoken, bia diet ira tena gil warkurai diet ira tena pinapalim ta Kalou ma diet manga nanget wara harbalaurai ma wara kurkurei muat. \v 7 Muat na balu pukus ira numuat ngasa bakut. Diet ing i tale bia u na kul takis ta diet, u na tar ira num takis ta diet. Diet ing i tale bia u na burut ta diet, u na burtei diet. Diet ing i tale bia u na ruu diet, u na ruu diet. \s1 Dahat na tar ra harmarsai \p \v 8 Waak muat bul ngasa taar ta tikai senbia no mangana ngasa sena mon nong na kis taar ia nong wara tartar harmarsai hargilaas ta muat. Kanong warah, ia nong i marsei no mes na tunatuna i ta gil haruatanei ira warkurai ta Moses. \v 9 A mon hartulai ta ira warkurai ta Moses hoken: \qt “Waak u sua tikai ma tikai pai a num ia. Waak u harubu bingbing bia. Waak u kikinau. Waak u mangaha ta ira linga gar na mesa” \qt* Ma bia aring mangana hartulai sa baa kana, no warkurai nong i pulus bakut diet i hoken, \qt “U na marsei tikai hoing u marsei at uga.” \qt* \v 10 No magingin na harmarsai pai tale bia na gil ta sakena taar ta tikai. Ma iakanong no burena bia no magingin na tar harmarsai i sala gilgil haruatanei ira warkurai ta Moses. \p \v 11 I tahut bia muat na gil hua kanong muat palai taar tano mangana pakana bung kaiken. No pakana bung i ta sakit um bia u na pada kanong katin no bung na harhalon i ta huteta ta ing dahat ga nurnur. \v 12 No kankado i ta huteta bia na panim laah ma i huteta um bia na madaraas. Io hua, i tahut bia dahat na kap sei ira tintalen na kankado ma bia dahat na sigam lah ira linga na hinarubu gar na madaraas. \v 13 Dahat na tatalen takodas hoing diet kis ta ra madaraas. Waak dahat manga mom ma mur ra magingin na ul ba. Waak dahat sua tikai ma diet ing pai nudahat, ma pa dahat na gil ira magingin na hilawai. Waak dahat gil ra magingin na tur hararasanai, ma pa dahat na mur no magingin na mangaha ta ira linga gar na mesa. \v 14 Iasen i tahut bia muat na sigasigam ma no Watong Iesu Karisito ma waak muat lilik bia muat na mur haruatanei hoeh ira nemnem tano dadas makai napu narako ta muat. \c 14 \s1 U na tatalen haruat ma ing u nurnur bia i tahut \p \v 1 Ma i tahut bia muat na balak lah no tunatuna nong pai manga kap no lilik na balamasa ma i lilik irirua baa uta ira linga i tale bia tikai na gil. Muat na balak lah ia, ma pa muat na milikuanei ira nuna mangana kilkilinganai. \v 2 Tikai i nurnur bia i tale bia na ien ira mangana nian bakut. Tiga mesa balik ing pai patuan no nuna nurnur i lik bia i tale bia na ien ira pakana hilua sena mon ma pataia bia na ien urat mah. \v 3 No tunatuna nong i sala ienien ira linga bakut, waak i nasnas hasur nong pai sala ienien kaiken. Ma no tunatuna nong pai sala ienien kaiken ra linga hua, pa na kurei no mesa bia i ta laka warkurai, kanong Kalou i ta balak lah ia. \v 4 Siga um uga ing i tale uga bia u na kurei no tultulai gar tiga mes? No nuna tamat at nong na kurei bia i tur timaan taar bia i ta puka. Ma na tur timaan taar at kanong no Watong i tale bia na gil ia naga tur taar hua. \p \v 5 Ma tiga tunatuna um i lik bia aring bung i manga tamat ta ira mes na bung. Tiga mesa balik i lik bia ira kaba bungbung bakut i haruat sena mon. Io, i tahut um bia tikatikai ta dir na nurnur timaan taar at bia, “I takodas tagu bia ena gil hokaiken.” \v 6 Ia nong i nas kilam bia tiga bung i tamat ta tiga mesa, i lilik hua wara gaiana no Watong. Ma ia nong i sala ienien ira mangana nian bakut i gilgil hua wara gaiana no Watong. Ma iakan i palai kanong i tanga tahut ta Kalou ta ing i sala ienien. Ma ia nong i hatabu ira warat, i gil hua wara gaiana no Watong mah ma i tanga tahut bilang mah tana. \v 7 I palai bia iakanong i tutuna kanong taia tikai ta dahat bia i lon wara gaiana iat, ma taia tikai ta dahat na maat wara gaiana sen at mah. \v 8 Ing bia dahat lon, dahat na lon wara gaiana no Watong. Ma bia dahat na maat mah, dahat na maat wara gaiana no Watong. Io hua, bia dahat lon bia dahat na maat, dahat gar tano Watong sena mon. \p \v 9 Ma Karisito ga maat gaam lon baal uta iakan ra burena at waing naga Watong uta ira minaat ma diet ing diet lon taar mah. \v 10 Senbia uga um, wara biha bia u kurei no tasim ta Karisito bia i ta lakai ira warkurai? Ma warah bia u nas hasur no tasim? Waak u gilgil hua kanong dahat bakut dahat na tur ra warkurai ra matmataan ta Kalou. \v 11 Iakan i palai kanong no nianga ta Kalou di ga pakat ia i tangai bia, \q1 “No Watong i tangai hoken: Ing bia i tutuna bia iau lon taar, \q1 io, i tutuna mah bia ira tunatuna bakut diet na satudu ra matmataan tagu, \q1 ma diet bakut diet na hapuasnei bia iau Kalou.” \m \v 12 Io hua um, dahat bakut dahat na tur ra matmataan ta Kalou ma dahat na walar wara binabalu uta ira nudahat mangana gingilaan. \p \v 13 Io, waak dahat kurei hargilasanei dahat. Senbia na tahut bia muat na bul timaan ira numuat lilik bia pa muat na bul ta linga na tukatukai bia ira tasi muat ta Karisito na tukai diet tanai. \v 14 Tano nugu tuntunur narako ta Karisito, iau palai timaan ma iau manga nurnur bia ira kaba mangana nian bakut i tahut ra matmataan ta Kalou bia tikai na ien. Iasen bia tikai i nurnur bia pai takodas bia na ien tiga mangana nian, io, a tutuna bia pai takodas ta iakano tunatuna bia na ien ia. \v 15 Hokaiken, ing bia ira am mangana nian i gil no tasim bia na puka sakasaka, io, pau murmur ira magingin na harmarsai um. Waak u ienien ira linga ing na haliarei no tasim nong Karisito ga maat mah utana. \v 16 Io, waak muat gilgil ira linga ing muat nas bia i tahut ing bia ira mesa na tangai hagawai muat tanai. \v 17 Kanong warah, no matanitu ta Kalou pai a linga na nian ma ra minminom, senbia ira magingin takodas ma ra malum ma ra gungunuama ing i tahuat laah tano Halhaliana Tanua. \v 18 Ma kaiken ra magingin no suruna kanong ing bia tikai i tultulai tupas Karisito ma i taram mah ia, i haguama Kalou ma i gil ira mangana pinapalim ing ira tunatuna diet nas kilam bia i takodas ra matmataan ta diet. \p \v 19 Io hua um, na tahut bia dahat na tar ira nudahat dadas bakut wara gilgil ira linga ing na hatahuat ra malum nalamin ta dahat ma na hatur hadadas timaan dahat. \v 20 Waak u haliarei no pinapalim ta Kalou wara gaiana ira am nian. A tutuna, ira kaba nian bakut i tahut bia da ien, senbia pai tahut bia tikai na ien ta linga sa ing na hapuka no tasina ta Karisito. \v 21 Ing bia u na hapuka no tasim ta ing u na ien urat bia u na mama wain bia u na gil ta mangana mes na linga mah, io, i manga tahut bia pau na gil hua. \p \v 22 Iasen um, ta ira sa u nurnur bia i bilai taam ta kaiken ra linga, i tahut bia u na waak tar mon nalamin ta mamur ma Kalou. I daan no tunatuna nong pai kilinganei bia i ta gil ronga ta kaikek ra linga i ta nurnur bia i bilai bia na gil. \v 23 Iasen bia tikai i lilik irirua ta tiga linga i ien, io, Kalou na kurei bia i ta gil ronga ing i ien ia, kanong warah, no nuna gingilaan pa ga tur laah makaia tano nuna nurnur. Hua, ira linga pai tur laah tano nurnur um, a magingin sakena ia. \c 15 \p \v 1 Ma dahat ing i ta palai ira nudahat nurnur hua, i tahut bia dahat na pusak ira tinirih nudiet ing pai palai timaan baa ira nudiet nurnur. Waak dahat haguama habal at dahat. \v 2 I tahut bia dahat bakut tikatikai dahat na gil ira mangana gingilaan ing ira mesa diet na guama tanai. Ma dahat na gil hua wara hatahutnei diet, waing dahat naga hadadas ira nudiet nilon. \v 3 Hokaiken Karisito a mah pa ga haguama at ia, senbia ga gil haruat ta ing di ga pakat bia, \qt “Kalou, ira nianga sakasaka ing di ta tangai tar taam i ta puka taar tagu.” \qt* \v 4 Ma i tale bia ni tangai hua kanong ira pakpakat bakut ing di ga pakat naluai di ga pakat wara hausur dahat, ing dahat naga tur dadas taar manapu ta ira tinirih ma dahat naga kap ra harmaraam maram ta ira Halhaliana Pakpakat, ing dahat naga nanaho ma ra nurnur ta ira haridaan ing na hanuat ta dahat. \p \v 5 Ma iau sasaring bia Kalou nong i la harharagat dahat ma i gil dahat bia dahat na haruat wara tuntunur dadas taar manapu ta ira tinirih, bia na gil muat bia muat naga mur tiga kapawena mangana lilik sena mon harbasiai ta muat ing muat murmur hani Karisito. \v 6 Iau sasaring bia Kalou na gil hua bia muat naga hatamat Kalou ma tiga lilik ma tiga kapawena inga muat mon, ia no Sus aine Iesu Karisito no nudahat Watong. \p \v 7 Io hua um, muat na balak lah hargilasanei muat hoing Karisito gata balak lah muat waing muat naga tar pirharlat uram ta Kalou. \v 8-9 Hokaiken iau tangai ta muat bia Karisito ga hanuat tultulai wara harharahut ira Iudeia waing naga haminis bia Kalou i gil haruatanei ira nuna nianga. Ga hanuat wara hatutun ira kunubus ing Kalou gata gil tar ma ira hintubu diet ma ing diet um ing pai Iudeia diet mah, diet naga hatamat Kalou utano nuna harmarsai. I hoing ira nianga ta Kalou di ga pakat i tangai bia, \q1 “Io, ing iau kis nalamin ta diet ing pai Iudeia diet iau na pirlat uga. \q1 Iau na rudu wara latlat no hinsaam.” \m \v 10 Ma no nianga di ga pakat ia i tangai mah bia, \q1 “Muat ing pai Iudeia muat, muat na guama tikai ma ira nuna mataniabar tus.” \m \v 11 Di ga pakat mah bia, \q1 “Muat bakut ing pai Iudeia muat, i tahut bia muat na pirlat no Watong. \q1 Muat ira huntunaan bakut, muat na rudu na pirharlat tupas ia.” \m \v 12 Ma Aisaia mah i tangai bia, \q1 “No tamat na bulumur ta Jesi na hanuat. \q1 Na taman tut huat naga warkurai ta ira kaba huntunaan. \q1 Ia no burena bia diet ing pai Iudeia diet, diet naga nanaho ma ra nurnur ta ira haridaan ing na haan taar ta diet.” \p \v 13 Iau sasaring tupas Kalou nong i gil muat bia muat naga haruat wara nanaho ma ra nurnur ta ira haridaan. Iau saring ia bia na hahung muat ma ra gungunuama ma ra malum mah waing muat ing muat kap no dadas tano Halhaliana Tanua, muat naga manga hung ma ra nanaho ma ra nurnur ta kaikek ra haridaan ing na haan taar ta muat. \s1 No pinapalim ta Pol nalamin ta diet ing pai Iudeia diet \p \v 14 Kaba tasigu ta Karisito, iau manga nurnur tutun at bia muat hung ma ira bilbilai ma ira mintota, ma bia muat tale bia muat na pir harbasianei muat. \v 15-16 Senbia iau ta pakpakat ma ra tamat na balamasa uta aring linga ukatika ta muat, waing ni halilik muat. Ma iau ta pakat hua kanong Kalou i ta tabar iau ma no nuna harmarsai bia iau na tiga tena pinapalim ta Iesu Karisito nalamin ta diet ing pai Iudeia diet. Ma ing iau sala paapalim hua iau gil no halhaliana pinapalim na warawai tano tahut na hinhinawas ta Kalou waing Kalou naga balak lah diet ing pai Iudeia diet hoing tiga hartabar tupas ia ing no Halhaliana Tanua i ta bul hasisingen talur ira sakena wara uta Kalou at. \p \v 17 Io, iau ta nas bia no nugu kinkinis narako ta Iesu Karisito, ia no burena bia enaga latlaat uta ira nugu pinapalim uta Kalou. \v 18-19 Hokaiken, pa iau na balamasa bia ena ianga uta ira linga, senbia tikai sena mon. Iau na ianga uta ira linga Karisito i ta gil tano nugu pinapalim nalamin ta diet ing pai Iudeia diet ing diet ga hadadei ira nugu nianga ma diet ga nas ira nugu pinapalim, a dadas na pinapalim, ira pinapalim na kinarup, ma ira hakilang iau ga gil ma no dadas tano Halhaliana Tanua. Iau na ianga sena mon uta iakano linga Karisito i ta gil ing i ta luai hahuat diet bia diet na mur Kalou. Io hua, tur lah makaia Ierusalem iau gaam haan taar tano hanua Ilirikam ma iau ta hapataam no nugu pinapalim ta kaiken aring hanua wara warawai ma no tahut na hinhinawas uta Karisito. \v 20 Hua, iau la nemnem bia ena warawai ma no tahut na hinhinawas kaia ta diet ing pa diet nunurei baa Karisito waing pa iau naga papalim laah naliu ta ira pinapalim ing ira mesa diet gata luena hatur tar. \v 21 Senbia iau nem bia ena gil haruat ma no nianga ta Kalou di ga pakat ia bia, \q1 “Diet ing pa di ga hasasei diet utana, diet na nanaas, \q1 ma diet ing pa diet ga hadadei, diet na palai.” \s1 Pol ga pingit bia na haan u Rom \p \v 22 Ma kaiken ra linga ing i sala hakhakai iau bia pa ga taltale bia ena hanuat taar ta muat. \v 23-24 Senbia kaiken um taia ta mahua wara nugu pinapalim ta kaiken ra hanua, ma ra haleng na tinahon iau git manga sipsip bia ena ma nas muat, io hua, iau ta bul no nugu lilik bia ena gil haruatanei wara hinahaan ukaia Spen. Iau nem bia ena ma kis sagil kaia ta muat ma muat naga harahut iau tano nugu hinahaan ing iau ta kis dahina taar baa ma muat ma kaia nalamin ta muat, muat ta haguama iau. \v 25 Io, kaiken um iau wara hinahaan balik uram Ierusalem wara harharahut ira mataniabar tus ta Kalou kaia. \v 26 Hokaiken, diet ira Masedonia ma ira Akaia diet ga guama wara bulbul hulungai ira nudiet hartabar na kinewa wara harharahut diet ira mataniabar tus ta Kalou ing diet maris kaia. \v 27 A tutun, diet ga guama wara gilgil hua senbia a nudiet mon ngasa ta diet ira Iudeia mah. Kanong warah, ing bia makaia ta ira Iudeia diet ta kap no pinlawe diet ta ira haridaan haruat ta ira tanua diet, io, nudiet ngasa balik wara balbalu pukus diet ira Iudeia ma ira haridaan haruat ta ira linga makai tano ula hanua. \v 28 Ma bia iau ta hapataam um iakan ra pinapalim ma bia iau ta hatutun iakan ra hunue diet taar ta ira Iudeia, io, iau na haan ukaia ta muat ma namur um uras Spen. \v 29 Ma iau nunurei, ing bia ni hanuat ukaia ta muat, iau na hanuat ma ra tamat na haridaan gar ta Karisito. \p \v 30 Kaba tasigu ta Karisito, dahat kis taar manapu tano nudahat Watong Iesu Karisito ma no Halhaliana Tanua i ta tabar dahat ma no magingin na tar harmarsai, io hua, iau haragat muat bia muat na tur tikai ma iau ta ira nugu kaba tinirih ma ira numuat sinsaring tupas Kalou utagu. \v 31 I tahut bia muat na sasaring bia Kalou na halangalanga iau talur diet aram Iudeia ing pa diet nurnur. Muat na sasaring mah bia ira mataniabar tus ta Kalou aram Ierusalem diet na guama tano nugu harharahut kaia. \v 32 Iau nem bia muat na sasaring bia na ngen hua waing ing bia no Watong i nem hua, iau naga tale bia ena haan tupas muat ma ra gungunuama ma bia iau naga sangeh tikai ma muat ma nigi kap ra sigara dadas makaia ta muat tano nugu nilon. \v 33 Ma iau sasaring um bia Kalou nong i sala tartar ra malum na kis tikai ma muat bakut. Amen. \c 16 \s1 Pol ga tulei ra harkaro uras Rom \p \v 1 Io, uta Pibi no hinini dahat narako ta Karisito, tiga tena harharahut ia ta diet ira mataniabar na lotu kaia Senkiria, iau hasasei muat bia a bilai na hahina ia. \v 2 Iau saring muat bia muat na balak lah ia kanong ia mah gar tano Watong ia. Muat na balak lah ia tano ngaas i takodas bia ira gamgamatien na mataniabar tus ta Kalou diet na mur hua ing diet balak lah tikai. Iau saring muat bia muat na taho ia ta ira nuna mangana sunupi makaia ta muat kanong i ta manga harahut ra haleng na mataniabar, ma iau mah tikai ta diet. \li1 \v 3-4 Muat na karo lah Pirisila ma Akuila, dir ing dir papalim tikai ma iau wara gaia ne Iesu Karisito. Dir ga tar sei ira nudir nilon wara harharahut iau ma dir ga palai taar bia dir gaar maat dak. Iau kilinganei ra tahut uta dir, ma pai iau sena mon, diet mah ira mataniabar na lotu ta ira tamtaman nudiet ing pai Iudeia diet. \li1 \v 5 Muat na karo lah mah ira mataniabar na lotu ing diet la hananhuat hulungai kaia tano nudir hala. \li1 Muat na karo lah mah no bilai na talaigu Epainetus nong ga luena lilik pukus taar ta Karisito kaia ta diet tano hanua Esia. \li1 \v 6 Muat na karo lah Maria nong ga manga papalim dadas wara harharahut muat. \li1 \v 7 Muat na karo lah mah Andaronikus ma Junias ira airua tasigu, dir ing dir ga kis tikai ma iau tano hala na harpidinau. Ma ta diet ing di tulei diet wara hinahaan ma no tahut na hinhinawas, ira mataniabar diet manga ruu dir. Ma dir ga luena kis narako ta Karisito naluai tagu. \li1 \v 8 Muat na karo lah Ampiliatus no bilai na talaigu tano nudahat kinkinis narako tano Watong. \li1 \v 9 Muat na karo lah mah Urbanus nong i sala paapalim tikai ma dahat uta Karisito ma muat na gil hua mah taar tano bilai na talaigu Sitakis. \li1 \v 10 Muat na karo lah Apeles, ia nong ira ngunngutaan i ta ubal ia ma i ta haminis hapalainei bia i mur timaan Karisito. \li1 Muat na karo lah diet ing diet tano haratamaan tane Aristobulus. \li1 \v 11 Muat na karo lah Herodion no tasigu. \li1 Muat na karo lah diet tano haratamaan ta Narsisus ing diet kis tano Watong. \li1 \v 12 Muat na karo lah Tiripina ma ne Tiriposa, kaikek ira airua hahina ing dir papalim dadas tano Watong. \li1 Muat na karo lah mah no bilai na talaigu Persis, ia tiga mes na hahina mah nong i ta manga papalim dadas tano Watong. \li1 \v 13 Muat na karo lah Rupus nong no Watong i ta pilak ia. Muat na gil hua mah tano pawasina nong ga ngen bia a pawasigu mah ia. \li1 \v 14 Muat na karo lah Asinkiritus ma ne Pelegon ma ne Hermes ma ne Patrobas ma ne Hermas ma ira tasi dahat mah narako ta Karisito. \li1 \v 15 Muat na karo lah mah Pilologus ma ne Julia ma ne Nereus ma no hininina ma ne Olimpas ma ira mataniabar bakut ta Kalou ing diet kis tikai ma diet. \li1 \v 16 Muat na karo harbasianei muat ma muat na gawanei harbasianei muat ma ra tahut na magingin. \li1 Ma ira mataniabar na lotu bakut gar ta Karisito ta ira tamtaman, diet tula harkaro ta muat. \p \v 17 Kaba tasigu ta Karisito, iau haragat muat bia muat na harbalaurai timaan ta diet ing diet la hatahuat ra kukutus ma ing diet bul tukatukai ta ira numuat nilon, ira mangana magingin ing i mesa harsakit tano hausur muat ta kap timaan lah. Muat na haan pas diet. \v 18 Kanong ira mangana tunatuna hua pa diet tultulai tano nudahat Watong Karisito ma pa diet taram ia. Senbia diet taram ira nemnem tus ta ira bala diet. Diet manga keskes wara sa nianga ma diet lat habisbis mon ira tunatuna. Ma ing diet gil hua diet lam habisbis ira lilik ta diet ing pa diet manga palai tano bilai ma no sakena. \v 19 Ma iau tangai hua kanong ira tunatuna bakut diet ta ser lah no numuat magingin na taram nianga. Io, iau guama panei muat. Senbia iau nem bia muat na mintot uta ira linga i tahut ma muat na tur talur ira sakena. \v 20 Ma i huteta bia Kalou nong i sala tartar ra malum na paas bisang Satan taar manapu ta ira kaki muat. \p A harmarsai makaia tano nudahat Watong Iesu na kis tikai ma muat. \p \v 21 Timoti nong i papalim tikai ma iau i tula harkaro ta muat, ma hua mah ira tasigu, ne Lusias ma ne Jeson ma ne Sosipata. \p \v 22 Iau Tertius\f + \fr 16.22 \ft Tertius ga pakat hasur kaiken ra nianga Pol ga tangai. \f* iau ta pakat hasur iakan ra pakpakat, ma tano nugu kinkinis narako tano Watong iau tula harkaro mah ta muat. \p \v 23 Gaius mah i tula harkaro ta muat. Ia nong i ta balak lah iau tano nuna hala ma i ta balak lah mah ira mataniabar na lotu bia diet na kis hulungai kai tano ngasiana. \p Erastus nong i harbalaurai ta ira kinewa ta iakan ra tamaan i tula harkaro ta muat, ma hua mah Kuartus no tasi dahat ta Karisito. \v 24 \f + \fr 16.24 \ft Ari tuarena pakpakat diet halaka buturkus \+bd 24 \+bd* i tangai bia, \+qt “No harmarsai tano nudahat Watong Iesu Karisito na kis tikai ma muat bakut. Amen.”\+qt* \f* \p \v 25-26 Ma iau pirlat ia nong i tale bia na hatur hadadas muat haruat tano nugu tahut na hinhinawas, no harpir uta Iesu Karisito. Iakano harpir ia no hinhinawas Kalou i ta hapuasnei um. Kaiken ra linga na susuhai gaba kis mun taar ta ira haleng na tinahon sakit ing i ta pataam, senbia kaiken um Kalou i ta haminis hapalainei. Ma Kalou nong pa na maat i ta hamadarasnei dahat uta iakan haruat ma no nuna nemnem ing gata pua tar ma hoing ira poropet diet gata pakat tar. Ma Kalou i ta gil hua bia ira hunhuntunaan tano ula hanua bakut diet naga taram ia, bia diet na nurnur. \v 27 Ma tano nugu kinkinis ta Iesu Karisito iau pirlat Kalou hua, ia sena mon nong i mintota sakit. A pirharlat tupas ia ta ira kaba bungbung ma pa na pataam. Amen.