\id LUK - Hinsaal \h LUK \toc3 Lk \toc1 No Tahut na Hinhinawas LUK ga Pakat Ia \toc2 Luk \mt2 No Tahut na Hinhinawas \mt1 LUK \mt2 ga Pakat Ia \ip Luk ga pakat no nuna pakpakat wara gaian tiga tunatuna no hinsana ne Tiopilas, a watong ia (nas Luk 1.1). Ia tiga tamat na watong aras Rom dak. Ma Luk ga nem bia Tiopilas na palai tano kinakaha, no nilon, no minaat, ma no tamtaman tut hut talur ra minaat ta Iesu ma bia ia no ‘Karisito’ nong i haruat bia na halon ira Iudeia ma diet mah ing pai Iudeia diet. Ia no Karisito utano ula hanua bakut. Ma Luk ga bul halaka ra haleng na pir dahin ing i panim ta Matiu ma Mak (nas no ula nianga ta Matiu). Ma sen iakan ra Tahut na Hinhinawas ta Luk no nuna luena pakpakat mon. Ia no hatahun tano pir nong Luk ga nem bia na hasasai Tiopilas utana. Da nas no haphapataam tano nuna pir tano pakpakat ‘Ira Pinapalim ta ira Kaba Apostolo’ (Apostolo 1.1-2). Da nas tano haphapataam ta Luk bia Iesu ga hasasai ira nuna bulu na hausur bia diet na kis kahai no linga Kalou ga kukubus wara utana (Luk 24.49). Iesu ga ianga utano Halhaliana Tanua. Ma tano hathatahun ta Apostolo da nas habal bia Iesu ga hasasai diet bia diet na kis kahai no Tanua nong Kalou ga kukubus bia na tulei tar ia ta diet. Io hua, Luk ma Apostolo, dir tiga kapawena pir mon uta Iesu ma no hinahaan kakari tano tahut na hinhinawas nong uta Iesu. \c 1 \p \v 1 Watong Tiopilas, a haleng diet ta walar bia diet na pakat mur ira linga ing i ta hanuat nalamin ta mehet. \v 2 Diet ta mur ira hasahesa ta diet ira tena harpir tano tahut na hinhinawas. Ma diet ira tena harpir, diet at, ing diet ga nas tutun kaiken ra linga makarawa laah ra hathatahun. \v 3 Io hua, iau hamaan mah bia i tahut bia iau na pakat no harmur ta kaiken ra linga wara num, kanong iau at iau ta tiri murmur timaan uta kaiken ra linga makarawa laah tano hathatahun. \v 4 Ma iau lik bia iau na gil hua ing u naga nunurei ira tutun uta ira linga u ta kap hausur tanai. \s1 No angelo ga luena hasahesa utano kinakaha tane Ioanes \p \v 5 Tano pakana bung bia Herot ga king taar tano hanua Iudeia, ga mon tiga pris hinsana ne Sekaraia. Ma ia makatika tano kabana ta ira pris gar Abisa. Ne Elisabet, no nuna hahina, ia tikai tano huntunaan tane Aron. \v 6 Dir bakut dir ga tena takodas tano matmataan gar ta Kalou. Dir ga mur ira nianga ma ira warkurai gar tano Watong. Pa ga tale bia tikai na takun dir ma tiga sakena. \v 7 Senbia ga taia ta nati dir kanong Elisabet ga tuur ma dir gata manga patuana um. \p \v 8 Tiga bung Sekaria ga gilgil ira pinapalim ta ira pris ra matmataan ta Kalou kanong ga pakana bung bia no nuna kabana diet na papalim. \v 9 Ma haruat ma ira nudiet magingin ira pris, diet ga mamagu ma ra mangana haat hokek ra satu, ma no haat ga tangai haminis Sekaria. Io hua, ga laka tano halhaliana sibaan tano tamat na hala na lotu tano Watong wara tuntun hartabar nong i sangsangina timaan. \v 10 Ma ing no pakana bung wara tuntun no hartabar i sangsangina timaan ga hanuat, ira tunatuna ing diet gata hanuat hulungai taar wara lotu kaia diet ga saasaring aras nataman. \p \v 11 Io, tiga angelo ga hanuat puasa taar ta Sekaria. Ma no angelo ga tur taar tano palpal na sot tano suuh na tun hartabar i sangsangina timaan. \v 12 Ing Sekaria ga nas no angelo, ga karup ma a tamat na bunurut ga kap ia. \v 13 Senbia no angelo ga tangai tana bia, “Sekaria, waak u burburut. Kalou i ta hadadei no num sinsaring. No num hahina, ne Elisabet, na kaha num tiga bulu tunana ma u na kilam no hinsana bia Ioanes. \v 14 Ia na haguama uga ma u na guama utana ma haleng mah diet na guama kanong da kaha ia. \v 15 Ma na ngan hua kanong ia na tiga tamat na tunatuna ra matmataan gar tano Watong. Ma waak i mamai ta wain bia ta mes na dadas na taah. Ma na hung laah ma no Halhaliana Tanua tur lah maram tano balana no pawasina. \v 16 Na lam pukus a haleng na mataniabar na Israel taar tano Watong no nudiet God. \v 17 Na kap no tintalen ma no dadas ta Elaija ma na luluai haan tano Watong wara hamaraam pakur ira tata ma ira nati diet. Ma na pukusanei ira tena ul pat taar tano mangana lilik ta ira tena takodas. Ma na gil hua wara tangtagurei ira mataniabar gar tano Watong waing diet naga tagura panei ia.” \p \v 18 Sekaria ga tiri no angelo bia, “Iau na nunurei hoeh bia a tutuna iakan ra nianga? Iau ta patuana um ma no nugu hahina mah i ta para.” \p \v 19 Io, no angelo ga babalu bia, “Iau Gabriel. Iau la tur taar tano matmataan gar ta Kalou ma i ta tulei iau bia iau na me hasasei uga ta iakan ra tahut na hinhinawas. \v 20 Ken ra nugu nianga na hanuat tutuna tano nuna pakana bung at, senbia pau nurnur tanai. Io hua, u na tabuna nianga ma pau na tale bia u na ianga tuk taar tano bung bia iakan ra linga na hanuat.” \p \v 21 Ma ira mataniabar kana diet ga nanaho uta Sekaria ma diet ga nguangua bia wara biha ken gi manga kis halis aram narako tano halhaliana sibaan. \v 22 Ing ga hansur pa ga tale bia na haianga diet. Io, diet ga nunurei kilam lah bia gata nas tiga ninaas na tanua kanong ga hahua ma ira limana taar ta diet ma senbia pa ga tale bia na ianga. \p \v 23 Ing no nuna pakana bung na pinapalim gata pataam, ga tapukus u nataman. \v 24 Namur ta iakan, ne Elisabet, no nuna hahina, ga kap bala ma ga kis mun taar tano ngasia dir haruat ma ra liman na teka. \v 25 Ga tangai bia, “No Watong i ta gil hoken utagu. Ta iakan ra pakana bung i ta haminis no nuna harmarsai ma i ta kap sasei no nugu hirhir ta ira matmataan ta ira mataniabar.” \s1 No angelo ga luena hasahesa utano kinakaha tane Iesu \p \v 26 Ing bia Elisabet ga kap bala ma gata len ma tikai ira nuna teka, io, Kalou ga tulei Gabriel no angelo u Nasaret, tiga taman tano hanua Galili. \v 27 Ga haan tupas tiga gurar nong pai sua tikai baa ma tiga tunana. Ma di gata tar bat tar ia wara taltolai tiga tunatuna, hinsana ne Iosep. Ia tiga bulumur ta Dewit. Ma no hinsana no gurar ne Maria. \v 28 No angelo ga haan tupas ia gaam tangai tana bia, “No Watong i kis tikai ma uga ma i ta haidanei uga.” \p \v 29 Io, Maria ga nguangua sakit ta kaiken ra nianga ma ga manga lilik bia a mangana nianga sa kaiken. \v 30 Senbia no angelo ga tangai tana hoken: “Maria, waak u burburut. Kalou i ta guama panei uga ma i tagura bia na haidanei uga. \v 31 U na kap bala ma u na kaha tiga bulu tunana ma u na kilam no hinsana bia Iesu. \v 32 Na tamat no hinsana ma da kilam ia bia no Nati Kalou Nong i Naliu Sakit. No Watong Kalou na tar no kinkinis na king tana, nong tano hintubuna ne Dewit. \v 33 Ma na kurei no huntunaan tane Iakop hatikai. No nuna kinkinis na warkurai pa na pataam.” \p \v 34 Maria ga tiri no angelo bia, “Iakan ra linga na tutuna hoeh? Pa iau nunurei baa tiga tunana.” \p \v 35 No angelo ga babalu hoken: “No Halhaliana Tanua na hanuat taar taam ma no dadas ta Kalou Nong i Naliu Sakit na burung uga. Io, no halhaliana nong u na kaha ia da kilam ia bia no Nati Kalou. \v 36 Nas baa! Elisabet no hinsakaam na kaha mah tiga bulu kaiken i para taar. Di ga tangtangai bia a tuur ia, senbia a balana, i ta haruat ma ra len ma tikai na teka kaiken. \v 37 Ta Kalou, taia tiga linga i kalala.” \p \v 38 Io, Maria ga babalu bia, “Iau no tultulai gar tano Watong. I tahut bia na ngan hua tagu hoing u ta tangai.” Io, no angelo ga haan talur um ia. \s1 Elisabet ga nas kilam no haridaan ta Maria \p \v 39 Ta iakanong ra pakana bung Maria ga tagura ma ga haan gasien laah uram tiga taman kinam ta ira uladih ta Iudeia. \v 40 Ma ga laka tano ngasia ne Sekaria gaam haguama lah Elisabet. \v 41 Ing Elisabet ga hadadei ing Maria ga haguama lah ia, no bulu nong ga kap bala taar ma ia ga mamagila, ma Elisabet ga hung ma no Halhaliana Tanua. \v 42 Io, ga tangai naliu bia, “U manga daan ta ira kaba hahina bakut ma iakanong ra bulu u na kaha ia na daan mah. \v 43 Senbia, siga um iau, kaiken no pawasina no nugu Watong gi hanuat ukai hoing iau? \v 44 Ing a mon iau hadadei ing u haguama iau, no bulu narako tagu i mamagila ma ra gungunuama. \v 45 U daan kanong u ta nurnur bia ira linga no Watong i ta tangai taam na hanuat tutuna!” \s1 Maria ga pirlat no Watong \p \v 46 Io, Maria ga tangai hoken: \b \q1 “Maram narako tagu i hatamat no Watong, \q1 \v 47 ma no tanuagu i guama ta Kalou no nugu Tena Halon. \q1 \v 48 Kanong wara biha, i ta lik lah no nugu kinkinis na maris, iau no nuna tultulai. \q1 Io hua, tur lah um ma katin, ira mataniabar katin ma diet bilang namur, diet na tangtangai iau bia ga haidanei iau. \q1 \v 49 Kanong warah, no Dadas na Kalou i ta gil ra tamat na linga sakit tagu. \q1 No hinsana i gamgamatien. \q1 \v 50 No nuna harmarsai i la hanahaan tupas diet ing diet la ruruu ia, \q1 ira tunatuna ing diet ga lon naluai, diet katin, ma diet mah namur. \q1 \v 51 I ta gil ra dadas na linga ma no limana. \q1 I ta tulei harbasianei sasei diet ing diet lik hatamat habal diet. \q1 \v 52 I ta bul hasur sei ira lualua maram ta ira nudiet kinkinis na king. \q1 Senbia i ta raun haut balik ira maris. \q1 \v 53 I ta hahung diet ing diet taburungan ma ra bilai na linga, \q1 senbia i ta tulei sasei ira watong ma ra pabona diet. \q1 \v 54 I ta harahut ira mataniabar Israel, ira nuna tultulai, \q1 hoing ga tangai ta ira hintubu dahat bia na gil hua. \q1 \v 55 I ta lik lah bia no nuna harmarsai na kis hatikai taar ta Abraham ma ira nuna bulumur.” \b \p \v 56 Ma Maria ga kiskis baa ma Elisabet haruat ma ra aitul a teka, ma gaam tapukus um u nataman. \s1 No kinakaha ta Ioanes \p \v 57 Io, ing no pakana bung ga hanuat bia Elisabet na kakaha, ga kaha tiga bulu tunana. \v 58 Diet ing diet ga kis huteta taar tana ta iakanong ra taman ma ira hinsakana, diet ga hadadei bia no Watong gata haminis ra tamat na harmarsai tana, ma diet ga guama tikai ma ia. \p \v 59 Tano liman ma itul a bung diet ga hanuat wara kutkut no palatamaina no bulu ma diet ga wara bulbul no hinsana no nuna tata Sekaria taar tana. \v 60 Senbia no pawasina ga tangai bia, “Taia! Da kilam ia bia ne Ioanes.” \p \v 61 Ma diet ga tangai tana bia, “Taia tikai ta ira hinsakaam i mon iakanong ra hinsang.” \p \v 62 Io, diet ga gil hakilang ma ira lima diet taar tano nuna tata wara nunurei lah bia a hinsang sa i nem bia na kilam no natina ma ia. \v 63 Ga saring tiga palpaleruana sibana dahai wara pakpakat tana ma ga pakat bia, “No hinsana ne Ioanes.” Ma diet bakut diet ga karup diet gaam manga lilik uta iakan ra linga. \v 64 Kaikek at no hana ga tamapapos ma no kamariana ga mamakan ma ga tur lah wara pirpirlat Kalou. \v 65 Ma ira mataniabar ta iakanong ra taman diet ga kilinganei ra tamat na urur tikai ma ra ramramin uta iakan ra linga. Ma ira mataniabar ta kaikek ra uladih tano hanua Iudeia diet ga iangianga uta kaiken bakut ra linga. \v 66 Diet bakut ing diet ga ser lah iakan, diet ga manga lilik tana diet gaam tirtiri bia, “Iakan ra bulu na hanuat a mangana tunatuna sa ia?” Ma diet ga tirtiri hua kanong ga tutuna iat bia no dadas tano Watong ga kis taar ma ia. \s1 Sekaria ga ianga na poropet \p \v 67 Io, Sekaria no nuna tata ga hung ma no Halhaliana Tanua ma ga ianga na poropet hoken: \b \q1 \v 68 “A pirharlat uram tupas no Watong, no God gar Israel, \q1 kanong i ta me kul halangalanga lah ira nuna mataniabar. \q1 \v 69 Kalou i ta hatut tiga dadas na tena harhalon uta dahat \q1 maram tano huntunaan gar Dewit no nuna tultulai \q1 \v 70 hoing ga haminis ta ira nuna halhaliana poropet ing diet ga tangai naluai sakit. \q1 \v 71 I ta hatur ia wara halhalon lah dahat talur ira nudahat ebar, \q1 ma makatika ta ira lima diet bakut ing diet malentakuanei dahat. \q1 \v 72 I ta gil hua wara hamhaminis ra harmarsai taar ta ira hintubu dahat \q1 ma wara liklik lah no nuna halhaliana kunubus, \q1 \v 73 nong ga sasalima taar ta Abraham no hintubu dahat. \q1 \v 74 Ma i ta gil hua wara halangalanga sei dahat ta ira lima diet ira nudahat ebar. \q1 Io hua, i tale dahat bia dahat na lotu tupas ia \q1 \v 75 ma ra gamgamatien ma ra takodas ma taia ta bunurut ta ira nudahat nilon bakut. \q1 \v 76 Ma uga, natigu, da kilam uga bia no poropet gar Kalou Nong i Naliu Sakit, \q1 kanong uga, u na luai tano Watong wara tangtagurei no ngaas wara nuna. \q1 \v 77 Ma u na gil hua wara tartar ta ira nuna mataniabar no minmintot utano harhalon nong diet na kap ia \q1 ing Kalou na lik luban sei ira nudiet sakana magingin. \q1 \v 78 Ma na lik luban sei kaikek ra sakena kanong no balana no nudahat God i manga hung ma ra harmarsai. \q1 Ma no nuna harmarsai na hatahuat no pupuruk hut tano kasakes taar ta dahat maram ra mawai \q1 \v 79 wara hamurarang sarai diet ing diet lon ra kankado ma i huteta bia diet na maat, \q1 ma wara luluai tano nudahat hinahaan taar tano ngaas na malum.” \b \p \v 80 Io, ma no bulu ga tamat huat ma ga hanuat dadas tano tanuana ma ga lon aram ra hanua bia tuk taar tano bung ga hapuasa ra matmataan na haruat taar ta ira Israel. \c 2 \s1 Maria ga kaha Iesu \p \v 1 Ta iakanong ra pakana bung, Augustus, no tamat sakit ta ira lualua na gil warkurai, ga tar tiga warkurai bia da was ira mataniabar ta ira hanua bakut ing Rom ga balaurei tar. \v 2 (Iakan no luena kapkap hinsang nong ga hanuat tano pakana bung bia Kuirinius ga warkurai taar tano hanua Siria.) \v 3 Ma ira mataniabar bakut diet ga haan taar ta ira nudiet taman tikatikai bia ira tena warkurai naga pakat kahai ira hinsa diet. \p \v 4 Io hua, Iosep gaam hanhut ma Nasaret tano hanua Galili uram Betilem tano hanua Iudeia. Ma Betilem ia no taman tutun at gar Dewit, ma Iosep ga haan ukaia kanong ia tano palpal tano huna ta Dewit. \v 5 Ga haan ukaia bia da pakat ira hinsa dir ma Maria nong di gata tar bat tar ia bia na tolai ia. Ma Maria ga kap bala taar. \v 6 Ing dir ga kiskis haan kaia ga haruat no pakana bung bia Maria na kakaha. \v 7 Io, ga kaha no luena natina, a bulu tunana ia. Maria ga pulus ia ma ra maal ma ga hakuban ia narako tiga linga na nian ta ira bulumakau kanong ga taia ta mahua uta dir tano hala na hasira. \s1 Ira angelo diet ga hasahesa bia no Mesaia i ta hanuat \p \v 8 Ma aring tena balbalaura sipsip diet ga nasnas mur hani ira nudiet sipsip ra bung huteta ta iakano sibaan. \v 9 Io, tiga angelo gar tano Watong ga puasa ta diet ma no minamarina no Watong ga murarang sarai diet ma diet ga manga burut. \v 10 Senbia no angelo ga tangai ta diet hoken: “Waak muat burburut. Nas baa! Iau hanuat ma ra tahut na hinhinawas nong na hatahuat tar ra tamat na gungunuama ta ira mataniabar bakut. \v 11 Katin di kaha no numuat Tena Halon aram tano taman ta Dewit. Ia no Mesaia,\f + \fr 2.11 \ft No kukuraina i haruat ma ‘Karisito’.\f* ia no Watong! \v 12 Ma muat na nas tiga hakilang nong na hatutun tar kaiken ra nianga taar ta muat ma i hoken: muat na nas lah tiga bulu di pulus tar ia ma ra maal ma i sua taar tiga linga na nian ta ira bulumakau.” \p \v 13 Ma kaikek at a haleng na angelo sakit maram ra mawai, diet ga me puasa tikai ma iakano angelo ma diet ga pirpirlat Kalou hoken: \q1 \v 14 “A pirharlat tupas Kalou kanam naliu sakit! \q1 Ma ra malum ukatika ta ira mataniabar tano ula hanua ing Kalou i guama panei diet!” \p \v 15 Ma ing ira angelo diet ga haan talur diet uram ra mawai, ira tena balbalaura sipsip diet ga tangtangai harbasianei ta diet bia, “Dahat gi haan u Betilem dahat naga nas iakan ra linga i ta hanuat nong no Watong i ta hasasei dahat tana.” \p \v 16 Io, diet ga haan habir laah, diet gaam a silhei tupas lah Maria ma Iosep tikai ma no nat na bulu, ma ga sua taar ta iakano linga na nian nudiet ira bulumakau. \v 17 Ing diet ga nas tar ia, diet ga hasahesa hanahaan ta ira linga diet gata hadadei utano ra bulu. \v 18 Ma diet bakut ing diet ga ser lah iakan ra nianga, diet ga manga karup ma diet ga nguangua ta ira linga ira tena balbalaura sipsip diet ga hasasei diet tanai. \v 19 Senbia Maria ga liklik kahai bakut tar kaiken ra linga gaam manga lilik haan tanai. \v 20 Ma ira tena balbalaura sipsip diet ga tapukus ma diet ga pirpirlat hani Kalou uta ira linga bakut ing diet gata hadadei ma diet gata nas. Kaikek ra linga ga haruat at hoing di ga hasasei diet hua. \s1 Airua poropet dir ga ianga puasa uta Iesu no Mesaia \p \v 21 Bia gata liman ma itul ira nuna bung, di ga kut no palatamaina no bulu. Ma di ga pas no hinsana bia Iesu. Ma iakanong no hinsang nong no angelo gata tula tangai bia da pas ia, ma ing baa Maria pa ga kap bala ma ia. \p \v 22 Ma ing bia ira pakana bung gata sakit bia da gil haruatanei ira warkurai ta Moses waing pa na tale bia da hatabu habal dir, io, Iosep ma Maria dir ga haan ma Iesu uram Ierusalem wara tartar ia tano Watong. \v 23 Dir ga wara gilgil hoing di ga pakat ta ira warkurai gar tano Watong hoken: \qt “Ira luena bulu na tunana bakut, da hasisingen diet wara nuna no Watong.”\qt* \v 24 Ma dir ga wara gil hartabar mah haruat ma ing no warkurai gar tano Watong i tangai. I tangai hoken: \qt “Muat na hartabar ma airua bun bia airua nat na balus.”\qt* \p \v 25 Ma tiga tunatuna git kiskis kaia Ierusalem, a hinsana ne Simion. Ia tiga takodasiana tunatuna, ma a tena lotu tupas Kalou ia. Ga kiskis kahai nong na me haiau ira Israel, ma no Halhaliana Tanua ga kis taar tana. \v 26 No Halhaliana Tanua gata hapuasnei tar tana bia na tula nas tar baa no Mesaia gar tano Watong, ma naga maat um. \v 27 Io, no Halhaliana Tanua ga luai ia uram narako tano tamat na hala na lotu. Ma no tata tano bulu ma no pawasina dir ga kap halaka no bulu wara gilgil tar ira magingin tana haruat ma ira warkurai ta Moses. \v 28 Simion ga raun lah no bulu gaam pirlat Kalou ma ken ra nianga: \q1 \v 29 “Nugu Watong, katin um iau ta kilinganei ra malum. Io, u na haut sei iau, no num tultulai, nigi haan talur iakan ra nilon. \q1 \v 30 Gil hua tagu kanong ira airua matagu um dir ta nas no num harhalon \q1 \v 31 nong u ta tagurei ia ra matmataan ta ira mataniabar bakut. \q1 \v 32 \qt Ia no lulunga wara hamadaraas diet ing pai a Iudeia diet\qt* ma ia no minamarina ira num mataniabar Israel.” \p \v 33 Ma no tata ma no pawasina no bulu dir ga karup dir gaam manga lilik uta ira linga Simion ga tangai utano bulu. \v 34 Io, Simion ga haidanei dal ma ga tangai ta Maria no pawasina hoken: “Iakan ra bulu Kalou i ta pilak ia bia na hatahuat tar ra punuka ma ra harhalon ta haleng na Israel, i pilak mah ia haruat tiga hakilang ma da ianga huli ia. \v 35 Io, ira liklik ta ira bala diet ira halengin na kis puasa. Ma a tapunuk na ubal mah uga hoing bia di gaso no katim ma tiga hisa.” \p \v 36 Io, ma tiga hahina poropet git kiskis mah kaia, hinsana ne Ana. Ia no nati ne Panuel, tano huna tane Aser. Ma Ana gata manga para sakasaka um. Ma ga kis tikai ma no nuna tunana a len ma irua na tinahon mon namur tano nudir tinolen. \v 37 Io, no nuna tunaan ga maat laah, ma ga makosa haruat ma ra liman ma itul na sangahul ma ihat na tinahon. Pa ga hanhan talur no tamat na hala na lotu. Kaba bungbung ra bung ma ra kasakesa git latlotu ma ra hinahal ma ra sinsaring. \v 38 Ing ga hanuat huteta ta dal tamaan ta iakanong ra pakana bung, ga tanga tahut ta Kalou. Ma ga iangianga tano nat na bulu taar ta diet bakut ing diet ga kiskis kahai no pakana bung bia Kalou na kul halangalanga Ierusalem. \p \v 39 Ma ing Iosep ma Maria dir gata gil haruatanei bakut tar ira warkurai tano Watong, dal ga tapukus um u Nasaret, no nudal taman tano hanua Galili. \v 40 Ma no bulu ga tamat huat ma no nuna lilik ga patpatuan. Ga hung ma ra mintota, ma no harmarsai gar ta Kalou ga kis tana. \s1 Iesu ga kis tano hala tano rana Sus \p \v 41 Ta ira kaba tinahon bakut no nuna tata ma no puasina dir git hanahaan uram Ierusalem tano Nian na Hinahaan Sakit. \v 42 Io, bia ira tinahon ta Iesu ga haruat ma ra sangahul ma irua na tinahon, dal tamaan ga haan hut uram tano nian haruat ma ira nudiet magingin. \v 43 Namur no nian ga pataam um, no nuna tata ma no puasina dir ga tur lah wara hinahaan taptapukus u nataman, senbia Iesu ga kis taar at aram Ierusalem, ma pa dal tamaan ga nunurei bia ia kinam, dir gata haan talur tar ia. \v 44 Dir ga lik at bia kana ga tikai ma ira mes na mataniabar tano nudiet hinahaan, ma dir gaam mur no ngaas haruat ma tiga kidilona bung. Io, dir ga tur lah um wara silsilhei ia nalamin ta ira hinsaka dir ma ira tura dir. \v 45 Ma ing pa dir ga nas lah ia nalamin ta diet, dir ga haan tapukus baal u Ierusalem wara ninaas tana. \v 46 Namur bia dir gata nanaas tana ra aitul a bung, dir ga nas tupas lah um ia aram narako tano tamat na hala na lotu. Ga kis taar nalamin ta ira tena hausur ta ira warkurai ta Moses. Ga hanhadadei diet ma ga tirtiri mah diet ra tinir. \v 47 Diet bakut ing diet ga hadadei ia, diet ga karup tano nuna mintota ma ta ira nuna binabalu. \v 48 Ma ing no nuna tata ma no pawasina dir ga nas ia, dir ga manga karup. Io, no pawasina ga tangai tana bia, “Natigu, wara biha bia u gil mamir hoken? Iau ma no raam sus mamir manga ngarau panei uga wara silsilhei uga.” \p \v 49 Ga tiri dir bia, “Mamur silhei iau wara biha? Pa mamur nunurei bia iau na kis at kai tano hala tano nugu Tata?” \v 50 Ma pa dir ga palai ta ira sa ing ga tangtangai ta dir. \p \v 51 Io, ga hansur tikai ma dir u Nasaret ma ga tartaram ira nudir nianga. Senbia no pawasina ga manga liklik kahai tar at ra linga bakut. \v 52 Ma ing Iesu ga tamtamat hanahaan, no nuna mintota mah ga tamtamat. Ma Kalou ga guama utana, ma ira tunatuna mah hua. \c 3 \s1 Ioanes ga tagurei no ngaas \r (Matiu 3.1-12; Mak 1.3-6) \p \v 1 Ing Taiberias, no tamat ta ira lualua na gil warkurai gata warkurai a sangahul ma liman na tinahon, io, ta iakanong ra pakana bung ne Pontias Pailat ga warkurai tano hanua Iudeia. Ma ne Herot ga warkurai taar tano hanua Galili ma no tasina, ne Pilip, ga warkurai taar ta ira airua hanua Ituria ma Tarakonitis. Ma ne Lisanias ga warkurai taar tano hanua Abilene. \v 2 Ma ne Anas ma ne Kaiapas dir ga tamat at ta diet ira mes na pris. Ta iakano pakana bung Kalou ga tar no nuna nianga ta Ioanes no nati Sekaria aram ra hanua bia. \v 3 Io, Ioanes ga haan ta ira hanua bakut kaia huteta tano taah Ioridaan ma ga harharpir hoken: “Muat na kap no bapitaiso na lilik pukus waing Kalou naga lik luban sei ira numuat magingin sakena.” \v 4 Io hua, gaam haruat ma ira pakpakat tano poropet Aisaia. Ga tangai hoken, \q1 “Maram ra hanua bia a ingana tikai i taatau, \q1 ‘Tagurei no ngaas tano Watong, \q1 Gil hatakodasnei ia wara nuna hinanuat. \q1 \v 5 Ira kastung bakut da bus, \q1 ma ira uladih da kut hasur. \q1 Ira pusukana ngaas da gil hatakodas, \q1 ma ira sakana sibaan da mal timaan. \q1 \v 6 Ma ira tunatuna bakut diet na nas no harhalon ta Kalou.’” \p \v 7 Ma a tamat na mataniabar ga haan tupas Ioanes bia naga bapitaiso diet. Ma ga tangai ta diet bia, “A sakana tena bisbis muat! Siga ga hatumarang muat bia muat na hilau talur no harpidinau nong Kalou i huteta bia na tar ia? \v 8 Gaar tahut bia muat na gil ira linga ing na haminis bia muat ta lilik pukus! Io, muat tangtangai bia a bulumur tane Abraham muat, kaikek muat lik bia i tale muat bia muat na hilau talur no harpidinau ta Kalou. Senbia waak muat liklik hua. Pa na tutuna. Pai tamat na linga bia a bulumur tane Abraham muat. Iau tangai ta muat bia, Kalou i tale bia na hatahuat lah ta bulumur ta Abraham ma kaiken a mon ra haat. \v 9 No matau ia kek ra bola dahai, ma i tagura taar wara katkato hasur ira dahai. Ma ira dahai bakut ing pa diet la hatahuat ta tahut na hunue diet, na kato hasur ma na sei tar tano ula iaah.” \p \v 10 Ma ira mataniabar diet ga tiri ia bia, “Io, ing bia hua, mehet na gil sa?” \p \v 11 Io, Ioanes ga balu diet, ma ga tangai bia, “Ing bia airua ra num sigasigam, u na tar tikai ta nong i supi. Ma nong i mon haleng na nian, i tahut bia na gil mah hua.” \p \v 12 Ira tena kap takis diet ga haan tupas ia bia na bapitaiso diet. Ma diet ga tiri ia bia, “Tena hausur, mehet na gil sa?” \p \v 13 Ga tangai ta diet bia, “I tahut bia muat na kap haruatanei mon ing di ta kurei tar ta muat ma waak muat laklakai iakano warkurai.” \p \v 14 Ma aring umri diet ga tiri ia bia, “Ma mehet, mehet na gil sa?” \p Ioanes ga balu diet bia, “Waak muat hapar lah ra kinewa ta ira mataniabar ma waak muat takun habisbisnei tikai. I tahut bia muat na lik bia ira numuat kunkulaan i haruat mon.” \p \v 15 Ma ira lilik nudiet ira mataniabar ga tahuat bia a mangana linga na hanuat ma diet ga manga lilik bia no Mesaia\f + \fr 3.15 \ft No kukuraina i haruat ma ‘Karisito’.\f* dak um tane Ioanes. \v 16 Ma Ioanes ga balu diet gaam tangai bia, “Iau la bapitaiso mon muat ma ra taah, ma senbia nong i tamat tagu na hanuat. Ma pa iau tale bia iau na palas ira hinau ta ira nuna sendal. \f + \fr 3.16 \ft Ioanes ga hirhir bia na gil iakan ra magingin ing tiga maris gaar gil tar tiga watong kanong Iesu i manga tamat sakit.\f* Ia at na bapitaiso muat ma no Halhaliana Tanua, ma ra iaah. \v 17 Ma i palim tar no nuna saol wara seisei haut ira wit taar tano dadaip nong na puh sei ira suruna ma ira parahona. Senbia ira tahut na pat na wit ing diet tirih ma diet puka suur, na reng hulungai ukaia tano nuna hala na bul wit. Ma na sei tar ira suruna ma ira parahona taar tano iaah kis.” \v 18 Io hua, Ioanes ga hadadas ira mataniabar ma ra haleng na mes na nianga mah ing ga pirpir diet ma no tahut na hinhinawas. \v 19 Senbia Ioanes ga bor Herot no lualua kanong ga tolai lah Herodias no hahin tano tasina. Ma pa ga bor ia uta iakanong sena mon. Herot ga gil mah ari mes na sakana magingin. \v 20 Ma bia Ioanes ga gil hua, Herot ga gil iakan ra sakana linga tutun at: ga banus bat Ioanes narako tano hala na harpidinau. \s1 Ioanes ga bapitaiso Iesu \r (Matiu 3.13-17; Mak 1.9-11) \p \v 21 Ma ta iakano pakana bung bia ira mataniabar diet gata kap bapitaiso, io, Iesu mah ga kap bapitaiso. Ma bia ga saasaring, no mawai ga tapapos. \v 22 Ma no Halhaliana Tanua ga hansur taar tana ma ga haruat hoing tiga bun. Ma a ingana tikai ga ianga suur maram ra mawai hoken: “Uga no Natigu, ma iau manga sip uga ma iau guama sakit taam.” \s1 Ira hintubu Iesu \r (Matiu 1.1-17) \p \v 23 Ma bia Iesu ga hatahun no nuna pinapalim, ga wara haruat ma itul a sangahul na tinahon. Ma tano lilik ta ira mataniabar bia Iesu no nati ne Iosep. \q1 Ma Iosep no nati ne Heli, \q1 \v 24 ma Heli no nati ne Matat, \q1 Matat no nati ne Lewi, \q1 Lewi no nati ne Melki, \q1 Melki no nati ne Janai, \q1 Janai no nati ne Iosep, \q1 \v 25 Iosep no nati ne Matatias, \q1 Matatias no nati ne Emos, \q1 Emos no nati ne Nahum, \q1 Nahum no nati ne Esli, \q1 Esli no nati ne Nagai, \q1 \v 26 Nagai no nati ne Mat, \q1 Mat no nati ne Matatias, \q1 Matatias no nati ne Semen, \q1 Semen no nati ne Josek, \q1 Josek no nati ne Joda, \q1 \v 27 Joda no nati ne Joanan, \q1 Joanan no nati ne Resa, \q1 Resa no nati ne Serubabel, \q1 Serubabel no nati ne Sieltiel, \q1 Sieltiel no nati ne Neri, \q1 \v 28 Neri no nati ne Melki, \q1 Melki no nati ne Adi, \q1 Adi no nati ne Kosam, \q1 Kosam no nati ne Elmadam, \q1 Elmadam no nati ne Er, \q1 \v 29 Er no nati ne Josua, \q1 Josua no nati ne Elieser, \q1 Elieser no nati ne Jorim, \q1 Jorim no nati ne Matat, \q1 Matat no nati ne Lewi, \q1 \v 30 Lewi no nati ne Simion, \q1 Simion no nati ne Iuda, \q1 Iuda no nati ne Iosep, \q1 Iosep no nati ne Jonam, \q1 Jonam no nati ne Eliakim, \q1 \v 31 Eliakim no nati ne Melia, \q1 Melia no nati ne Mena, \q1 Mena no nati ne Matata, \q1 Matata no nati ne Neitan, \q1 Neitan no nati ne Dewit, \q1 \v 32 Dewit no nati ne Jesi, \q1 Jesi no nati ne Obet, \q1 Obet no nati ne Buas, \q1 Buas no nati ne Salmon, \q1 Salmon no nati ne Nason, \q1 \v 33 Nason no nati ne Aminadap, \q1 Aminadap no nati ne Etmin, \q1 Etmin no nati ne Arni, \q1 Arni no nati ne Hesron, \q1 Hesron no nati ne Peres, \q1 Peres no nati ne Iuda, \q1 \v 34 Iuda no nati ne Iakop, \q1 Iakop no nati ne Aisak, \q1 Aisak no nati ne Abraham, \q1 Abraham no nati ne Tera, \q1 Tera no nati ne Nahor, \q1 \v 35 Nahor no nati ne Seruk, \q1 Seruk no nati ne Reu, \q1 Reu no nati ne Pelek, \q1 Pelek no nati ne Eber, \q1 Eber no nati ne Sela, \q1 \v 36 Sela no nati ne Keinan, \q1 Keinan no nati ne Arpaksat, \q1 Arpaksat no nati ne Siem, \q1 Siem no nati ne Noa, \q1 Noa no nati ne Lamek, \q1 \v 37 Lamek no nati ne Metusela, \q1 Metusela no nati ne Enok, \q1 Enok no nati ne Jaret, \q1 Jaret no nati ne Mahalalel, \q1 Mahalalel no nati ne Kenan, \q1 \v 38 Kenan no nati ne Inos, \q1 Inos no nati ne Set, \q1 Set no nati ne Adam, \q1 Adam no nati Kalou. \c 4 \s1 Satan ga walar Iesu \r (Matiu 4.1-11; Mak 1.12-13) \p \v 1 Ma Iesu ga tapukus maras tano taah Ioridaan ma ga hung ma no Halhaliana Tanua. Ma no Tanua ga luai lah ia uram ra hanua bia. \v 2 Ma Satan ga walar ia aihat sangahul na bung kaia. Pa ga ien ta linga ta kaikek ra bung, ma namur um ga taburungan. \v 3 Io, Satan ga tangai tana, “Kaia, ing bia a Nati Kalou uga, u na tangai ta kan ra haat bia naga hanuat nian.” \p \v 4 Iesu ga balu ia bia, “Tiga warkurai ta Kalou di ga pakat ia uta mehet ra mataniabar i tangai hoken, \qt ‘Ira tunatuna pa diet na lon tano nian sena mon.’”\qt* \p \v 5 Io, Satan ga lam haut ia uram ra uladih ma kaikek at ga haminis ira kingdom tano ula hanua bakut tana. \v 6 Ga tangai ta Iesu bia, “Kaiken ra kinkinis na warkurai ma ira nudiet minamar, iau na tabar uga manei. Ma i tale bia ena gil hua kanong a nugu diet ma ni tabar siga manei ing iau lik bia ena tabar ia. \v 7 Io hua, ing bia u na lotu tupas iau, a num um diet.” \p \v 8 Iesu ga balu ia, “Tiga warkurai gar Kalou di ga pakat ia uta mehet ira mataniabar i tangai bia, \qt Muat na lotu tupas no Watong no numuat God, ma ia sena mon muat na hanapu muat tana.”\qt* \p \v 9-11 Io, Satan ga lam habal Iesu uram Ierusalem, gaam hatur Iesu aram naliu sakit tano ula hala tano tamat na hala na lotu. Ga tangai tana bia, “Ing bia a nati Kalou uga, u na karuas suur makai, kanong ira nianga ta Kalou ing di ga pakat i tangai hoken, \q1 ‘Kalou na tulei ira nuna angelo wara utaam wara balbalaurei uga. \q1 Diet na palim hatur uga ma ira lima diet, \q1 waing pau naga tubak ira kakim tiga haat.’” \p \v 12 Iesu ga balu ia, gaam tangai bia, “Tiga mes na warkurai ta Kalou wara uta mehet i tangai bia, \qt ‘Waak muat walar no Watong, no numuat God.’” \qt* \p \v 13 Ma ing Satan gata hapataam ira nuna mangana walawalar bakut, ga haan talur tar baa Iesu. \s1 Diet tano taman ta Iesu pa diet ga balak lah ia \p \v 14 Io, Iesu ga tapukus tikai ma ra dadas tano Tanua u Galili, ma ra hinhinawas utana ga haan hurlabit ta ira tamtaman ta iakanong ra sibaan. \v 15 Ga hausur ira mataniabar narako ta ira hala na lotu gar na Iudeia, ma diet bakut diet ga pirlat ia. \p \v 16 Ga haan u Nasaret, no taman ga tamat huat kaia. Ma tano Bung na Sinangeh ga laka tano hala na lotu gar na Iudeia hoing at git gilgil hua. Haan, ga tur wara waswas ira nianga ta Kalou di ga pakat. \v 17 Io, di ga tar ira pakpakat gar tane Aisaia no poropet tana. Ga palas ia gaam nas lah no sibaan ira pakpakat tana ga tangai hoken: \q1 \v 18 “No Tanua gar tano Watong i kis tagu \q1 kanong i ta pilak iau bia iau na hasasei ira maris tano tahut na hinhinawas. \q1 I ta tulei iau bia iau na tangai bia, diet ira hirua ing di ga kubus bat diet bia diet naga langalanga balin. \q1 I ta tulei iau wara tangtangai ta ira pula bia diet na nanaas um, \q1 ma bia iau na halangalanga sei diet ing di la umubal diet, \q1 \v 19 ma wara tangtangai bia no bilai na pakana bung na harharahut gar tano Watong i ta hanuat.” \p \v 20 Io, ga puli habal ira pakpakat gaam tar sei tano tena harbalaurai ta ira pakpakat. Io, ga kis. Ma diet bakut narako tano hala na lotu diet ga ngok dadas tana. \v 21 Io, ga tangai ta diet hoken: “Katin iakan ra sibaan maram ta ira pakpakat ta Kalou i ta hanuat tutun ta ira numuat hanhadoda.” \p \v 22 Diet bakut diet ga tangai bia ia tiga tahut na tunatuna ma diet ga manga karup ta ira maririsuana nianga ing ga hansur tano hana. Diet ga tangai bia, “Dahat palai bia iakan ra tunatuna a nati ne Iosep mon ia. I nunurei lah hoeh gi iangianga hoken?” \p \v 23 Ma Iesu ga tangai ta diet hoken: “Iau nunurei tar bia muat na tangai tar kan ra nianga harharuat tagu bia, ‘Tena ulai, halangalanga habal at uga! Gil baa ta linga kai tano num taman tutun at ing mehet ga ser bia u ga gil na Kapeneam.’” \p \v 24 Ma ga tangai hoken: “Muat hadadei baa! Taia tiga poropet da balak lah ia tano nuna taman tus. \v 25 Iau tangai ta muat bia ga mon haleng makosa kai Israel tano pakana bung Elaija ga lon tana. Ma ta iakano pakana bung no mawai ga tabanus ma pa ga bata haruat ma ra aitul a tinahon ma sibaan. Ma ga mon tiga tamat na taburungan ta iakanong ra kidilona hanua. \v 26 Senbia Kalou pa ga tulei Elaija taar ta tikai ta diet ira Israel, iasen ga tulei ia uras tiga makosa kinas Sarepat tano hanua Saidon. \v 27 Ma tano pakana bung Elisa no poropet ga lon tana, a haleng diet ga sam lepra. Senbia pa ga halangalanga tikai ta diet. Taia. Ga halangalanga sena mon Neman nong ma Siria.” \p \v 28 Io, ira tunatuna bakut kaia tano hala na lotu gar na Iudeia diet ga kamahar ing diet ga hadadei iakan. \v 29 Diet ga taman tut, diet gaam tulei hasur sei ia makaia tano taman. Ma iakanong ra taman ga kis taar tiga uladih. Diet ga lam haut ia uram tano gagena no uladih bia diet naga sei hasur ia tano kalkaltiring. \v 30 Senbia ga haan a mon nalamin tano tamat na mataniabar gaam haan laah. \s1 Iesu ga tulei hasur sasei no sakana tanua \r (Matiu 1.21-25) \p \v 31 Ma namur baal um Iesu ga haan suur u Kapeneam, tiga pisa na hala tano hanua Galili. Ma tano Bung na Sinangeh ga tur lah wara hauhausur ira mataniabar. \v 32 Ma diet ga karup ma diet ga urur ta ira nuna hausur kanong ga ianga hoing tikai i ta kap ra dadas hua gaam tale bia na ianga hua. \v 33-34 Ma kaia tano hala na lotu gar na Iudeia tiga tunatuna nong a sakana tanua gata sasahai tana. Ga tatau naliu sakit bia, “Ai! U biha, Iesu ma Nasaret? U ta hanuat bia u na hagawai mehet? Iau nunurei tar bia uga no Halhaliana ta Kalou.” \p \v 35 Ma Iesu ga tigal no sakana tanua, “Kis matien! Suur talur ia!” Io, no sakana tanua ga sei tar no tunatuna napu ra matmataan ta diet bakut ma ga suur talur ia. Senbia pa ga hagawai ia. \p \v 36 Ira mataniabar bakut diet ga karup diet gaam tangtangai harbasianei ta diet hoken: “A mangana hausur sa iakan? I kurei sei ira sakana tanua ma ra dadas hoing tikai i la warkurai taar, ma diet suur laah!” \v 37 Ma no hasahesa tana ga haan harbasiai tano hanua bakut. \s1 Iesu ga halangalanga ira ina minaset \r (Matiu 8.14-17; Mak 1.29-38) \p \v 38 Io, Iesu ga haan laah makaia ra hala na lotu gar na Iudeia ma ga haan laka tano ngasia ne Saimon. Ma no numu ne Saimon, ga ubal ia no tamat na malahau ma diet ga saring Iesu bia na harahut ia. \v 39 Io, ga tur huteta tana gaam tigal sasei no malahau, ma no minaset ga pataam talur ia. Kaikek at no hahina ga taman tut gaam tur lah bia na tagurei ira nian wara diet. \p \v 40 Ma bia no kasakes gata sungsuguh ira mataniabar diet ga kap hahuat ira haleng mangana minaset taar ta Iesu. Ga bul ira airua limana ta diet tikatikai, ma gaam halangalanga diet. \v 41 Ma ira sakana tanua mah diet ga sursuur talur haleng ta ira mataniabar, diet gaam manga tatau hoken: “Uga no Nati Kalou!” Senbia ga bor diet ma ga tigal diet bia pa diet na ianga kanong diet ga nunurei bia ia no Mesaia.\f + \fr 4.41 \ft No kukuraina i haruat ma ‘Karisito’.\f* \v 42 Ma ra malabungbung Iesu ga haan taar tiga hanua bia. Ma ira mataniabar diet ga nanaas tana ma ing diet ga haan tupas lah ia, diet ga walar bia diet na tigal ia bia waak i hanhan talur diet. \v 43 Senbia ga tangai ta diet bia, “I tahut bia iau na harpir utano tahut na hinhinawas tano matanitu ta Kalou ta ira mes na taman mah kanong nagu Sus ga tulei iau utana.” \v 44 Ma ga harharpir haan ta ira hala na lotu kaia Iudeia. \c 5 \s1 Ira luena bulu na hausur \r (Matiu 4.18-22; Mak 1.16-20; Ioanes 1.40-42) \p \v 1 Tiga bung bia Iesu ga tur taar kaia huteta tano taah kis Genasaret, ira mataniabar diet ga tur harsibitsibit burung ia ma diet ga hanhadadei ira nianga gar Kalou. \v 2 Ma ga nas airua mon kaia huteta tano gagena taah kis. Ira tena kap kirip diet gata waak tar dir ma diet gaam gisgis ira nudiet uben. \v 3 Io, Iesu ga kawaas tano mon ta Saimon. Ma ga tangai bia na sulei hasur ia ta dahina makaia nawana. Ga kis napu kaia ra ula mon gaam hausur ira mataniabar makaia. \v 4 Ma bia gata hapataam ira nuna nianga ga tangai ta Saimon bia, “Mutal na sei hasur ira numutal uben uras ra lamlamana mutal naga kap ta kirip.” \p \v 5 Saimon ga tangai, “Watong, mital ta papet tano kidilona bung bakut ra bung ma pa mital kap ta kiripa. Senbia, kanong u ta tangai hua, iau na bul hasur ira uben.” \p \v 6 Ma bia dal ga gil hua dal ga kap ra haleng kirip ma ira nudal uben gaam wara tamtamadiris. \v 7 Io, dal ga tah hahuat ira airua tura dal tano mes na mon bia dir na hanuat wara tahtaho dal. Ma dir ga hanuat diet gaam hahung ira airua mon ma ira kirip. Dir ga hung sakit dir gaam wara mormorung. \p \v 8 Ma ing ne Saimon Pita ga nas hua, ga puka taar napu ta ira kaki Iesu gaam tangai bia, “Watong, iau sip bia u na haan talur iau kanong a sakana tunatuna iau.” \v 9 Ga tangai hua kanong diet ma ira tura diet, diet ga manga karup ta ira haleng kirip diet gata kap. \v 10 Ma ira airua hintura Saimon, Jemes ma ne Ioanes, ira airua nati ne Sebedi, dir mah dir ga manga karup. \p Io, Iesu ga tangai ta Saimon, “Waak u burburut. Tur lah um kaiken u na kapkap tunatuna.” \v 11 Io, bia diet gata sal haut taar ira nudiet airua mon uram nawana, diet ga waak sei ira linga bakut diet gaam mur um ia. \s1 No ina lepra \r (Matiu 8.2-4; Mak 2.3-12) \p \v 12 Ing Iesu ga kis taar tiga taman, tiga tunatuna ga haan tupas ia ma a mon lepra ga banot tar no palatamaina. Bia ga nas Iesu ga satudu gaam suhai no matmataan tana uras tano pisa gaam sasaring marmaris taar ta Iesu bia, “Watong, iau palai bia u tale bia u na halangalanga iau waing pa na tale bia da hatabu habal iau. Ma ing bia u nem, u na halangalanga iau.” \p \v 13 Iesu ga sasangaha gaam sigirei no tunatuna ma ga tangai, “Iau sip tar. U na langalanga!” Kaikek at no minaset ga pataam tano tunatuna. \v 14 Ma Iesu ga hatumarang tar ia bia pa na hasasei tikai uta iakan ra linga. Ga tangai bia, “Iasen u na haan ma u na haminis uga tano pris. Ma u na tar no hartabar haruat ma no warkurai ta Moses. Ma iakano hartabar na hinawas palai wara hatutun bia u ta langalanga.” \v 15 Senbia no hinhinawas utana ga manga haan hurlabit balik. Ma ira mataniabar diet gaam hanuat wara hadadei ia ma bia na halangalanga diet talur ira nudiet minaset. \v 16 Senbia Iesu git haraios ukatika ta ira hanua bia, ma git saasaring. \s1 Iesu ga halangalanga tiga pengpeng \r (Matiu 9.2-8; Mak 2.3-12) \p \v 17 Tiga bung bia Iesu ga hauhausur ira mataniabar, aring Parasi ma aring tena hausur ta ira warkurai ta Moses diet ga kis taar mah kaia. Diet gata hanuat makaia Ierusalem ma ta ira tamtaman Galili ma Iudeia. Ma no dadas gar tano Watong ga kis taar ta Iesu bia na halangalanga ira ina minaset. \v 18 Ma aring tunatuna dal ga kapkap hani tiga pengpeng ta tiga kunuban. Dal ga walar bia dal na kap halaka ia tano hala bia dal naga hakuban ia ra matmataan ta Iesu. \v 19 Senbia dal ga pet pua bia dal na gil hua kanong a haleng mataniabar. Io hua, dal gaam hanhut uram ra ula hala, dal gaam haruha hasur no pengpeng ma no kubena tano mahua dal gata tatik sarai tar ia. Dal ga haruha hasur ia nalamin ta ira mataniabar ukaia ra matmataan ta Iesu. \v 20 Bia Iesu ga nas ira nudal nurnur, ga tangai, “Tasin, ira num magingin sakena i ta pataam.” \p \v 21 Io, ira Parasi ma ira tena hausur ta ira warkurai tane Moses diet ga hatahun bia diet na lilik kumaan ta ira bala diet bia, “Siga iakan ra tunatuna i tangai hagawai Kalou? Taia ta tunatuna i haruat wara kapkap sei ira magingin sakena—Kalou sena mon!” \p \v 22 Iesu ga hamaan kilam ira nudiet lilik gaam tangai, “Ira numuat lilik pai takodas. \v 23 Garum ta dir i malus? I malus bia ena tangai bia ‘Ira num magingin sakena i ta pataam,’ bia i malus bia ena tangai, ‘Taman tut ma u naga haan’?\f + \fr 5.23 \ft I nanaas bia no kukuraina ta iakan ra buturkus hoken: na malus bia tikai na tangai bia, ‘Ira num sakana magingin i ta pataam.’ Na malus kanong i tale bia na tangai bia mon. Ma pa na hirhir kanong taia ta linga wara haminis bia i ta kap sei tutun ira sakana magingin bia taia. Senbia i manga dadas bia nuna tangai bia, ‘Taman tut ma nugu haan!’ I dadas kanong ing bia pa na tut, nuna hirhir. Io, na haminis bia taia num ta dadas ma u ta bisbis mon.\f* \v 24 Senbia iau na hapalainei muat bia Nong a Tunatuna Ia i hatur kahai no dadas wara kapkap sei ira magingin sakena kai ra ula hanua.” Io, ga tangai tano pengpeng, “Iau tangai taam, taman tut, kap lah no kubem ma u na haan tapukus tano ngasiaam.” \v 25 Kaikek at ga taman tut ra matmataan ta diet, ga tatik lah no kubena gaam pirpirlat hani Kalou ukatika ra ngasiana. \v 26 Io, ma a tamat na kinarup ga kap diet bakut, diet gaam pirlat Kalou. Diet ga hung ma ra urur diet gaam tangai bia, “Dahat ta nas ra mangana linga katin!” \s1 Siga na lilik pukus? \r (Matiu 9.9-13; Mak 2.14-17) \p \v 27 Ma namur ta iakan Iesu ga hansur ga nas tiga tena kap takis, no hinsana ne Lewi. Ga kis taar kaia ra nuna hala na kap takis. Iesu ga tangai tana bia, “Mur iau!” \v 28 Io, Lewi ga tut talur ira linga bakut ma ga mur ia. \p \v 29 Io, Lewi ga gil tiga tamat na nian wara uta ne Iesu kaia ra nuna hala. Ma a haleng tena kap takis ma aring mes na mataniabar mah diet ga iaan tikai ma dir. \v 30 Senbia ira Parasi ma ira nudiet tena hausur ta ira warkurai ta Moses diet ga rungurung ta ira bulu na hausur ta Iesu hoken: “Pai bilai bia muat ianiaan ma muat mamom tikai ma kaikek ira tena kap takis ma ira mes na sakana tunatuna mah.” \p \v 31 Ma Iesu ga tangai ta diet, “Ing diet langalanga timaan, pa diet supi ira tena harhalon, senbia diet sena mon ing diet maset. \v 32 Pa iau ga hanuat bia iau na tatau muat ing muat lik bia a tena takodas muat bia muat na lilik pukus. Taia. Diet sen mon ing diet palai bia a tena sakena diet.” \s1 Ira sigara linga tano hinanuat ta Iesu pai kis tikai ma ira tuarena \r (Matiu 9.14-17; Mak 2.18-22) \p \v 33 Diet ga tangai ta Iesu, “Ira bulu na hausur tane Ioanes no tena bapitaiso diet la haahal hait ma diet la saasaring. Ma diet mah ira bulu na hausur ta ira Parasi. Senbia ira num, diet la ianiaan ma diet la mamom.” \p \v 34 Ma Iesu ga tangai ta diet, “Hoeh, tano bung na nian na pokomau i tale muat bia muat na duan ira hasira bia diet na hahal ing bia no marawana nong i sigara tolai i kis tikai taar baa ma diet? Taia. \v 35 Senbia ta tiga bung namur no marawana i sigara tolai, da kap lah ia talur diet. Io, ta iakano pakana bung diet na hahal kanong diet tapunuk.” \p \v 36 Ma ga tangai tiga nianga harharuat ta diet hoken: “Pai tale bia tikai na diris sasei tiga sibaan ta tiga sigara maal ma na singit tikanei ia ma tiga tuarena maal. Ing bia na gil hua, na diris hagawai no sigara maal ma no sibaan i tadiris sasai pa na nanaas haruat ma no tuarena maal. \v 37 Taia tikai na hurarai no sigara wain pai lalat baa taar ta ira tuarena pala taah ing di ga gil ma ra pala me ma i ta tapagas. Ing bia na gil hua, no sigara wain na pet diris ira pala taah ma na bureng. Ma ira pala taah diet na sakena. \v 38 Taia, i tahut bia da hurarai no sigara wain pai lalat baa taar ta ira sigara pala taah. \v 39 Ma taia tikai na mamai ira tuarena wain ma na sip habal no sigarina, kanong na tangai bia, ‘No tuarena at i bilai.’” \c 6 \s1 Iesu i kurei no Bung na Sinangeh \r (Matiu 12.1-14; Mak 2.23—3.6) \p \v 1 Tiga Bung na Sinangeh, Iesu ga hanahaan nalamin tiga uma na wit. Ma ira nuna bulu na hausur diet ga rarus lah aring pat na wit, diet gaam guluanei ma ira lima diet, ma diet gaam ien. \v 2 Ma aring ta ira Parasi diet ga tangai bia, “Wara biha bia muat gil hua? Muat lakai no warkurai utano Bung na Sinangeh.” \p \v 3 Iesu ga tangai ta diet, “Muat gata was tar ing Dewit ga gil, ing ga taburungan, diet ma ira turana. \v 4 Io, Dewit ga laka tano hala ta Kalou, ma ga ien no beret di gata tabar Kalou ma ia. No warkurai i tangai bia ira pris sena mon diet na ien iakano beret, ma ga tabar mah ira turana.” \v 5 Io, ga tangai ta diet, “Nong a Tunatuna Ia i kurei no Bung na Sinangeh.” \p \v 6 Tiga mes na Bung na Sinangeh balin, Iesu ga haan laka tiga hala na lotu gar na Iudeia gaam hausur ira mataniabar. Ma ga mon tiga tunatuna kaia ga maat no sot na limana. \v 7 Ma ira tena hausur ta ira warkurai ta Moses ma ira Parasi diet ga sip bia diet na silhei ta mangana ngaas bia diet naga takun Iesu. Io hua, diet gaam nasnas mur timaan hani ia bia na harhalon tano Bung na Sinangeh bia taia. \v 8 Ma senbia Iesu ga nunurei ira nudiet lilik gaam tangai tano lima maat, “Tut naliu, u naga haan ra matmataan ta diet bakut.” Io, ga taman tut gaam tur kaia. \p \v 9 Ma Iesu ga tangai ta diet, “Iau tiri muat bia asa ira warkurai ta Moses i tangai bia da gil ra Bung na Sinangeh? I tangai bia da harahut bia da hangungut? Bia da halon tikai bia da bing ia?” \p \v 10 Ga nas diet bakut gaam tangai tano lima maat bia, “Kadasei no limaam.” Bia ga gil hua, no limana ga tahut baal um. \v 11 Senbia diet ga manga bala ngungut, diet gaam worwor hargilaas ta diet bia diet na gil hoeh ta Iesu. \s1 Iesu ga pilak ira apostolo \r (Matiu 10.2-4; Mak 3.16-19; Apostolo 1.13) \p \v 12 Tikai ta kaikek ra bung Iesu ga haan laah gaam haan uram ra uladih bia na sasaring. Ma ta iakanong ra bung bakut ra bung ga saasaring tupas Kalou. \v 13 Ma bia gata malaan, ga tatau ira nuna bulu na hausur ma ga gilimis lah ira sangahul ma irua nalamin ta diet. Ma ga kilam diet bia apostolo. \v 14-15 Io, ga pilak lah Saimon (nong Iesu ga kilam ia bia Pita), ma no tasina Endru, Jemes, Ioanes, Pilip, Batalomiu, Matiu, Tomas, Jemes no nati ne Alpias, ma Saimon nong di ga kilam ia bia no Silat. \f + \fr 6.14-15 \ft I nanaas bia di ga kilam ia hua kanong ia tikai ta diet ing diet ga nemnem bia Israel na tur sen talur Rom ing Rom pa na kurei diet.\f* \v 16 Ga pilak mah Iudas no nati ne Jemes, ma Iudas Isikariot, nong na tar sei Iesu. \s1 Ira maris ma ira watong \r (Matiu 5.3-12) \p \v 17 Iesu ga hansur tikai ma diet gaam tur kaia ra malabua. Ma kaia mah haleng ira nuna bulu na hausur tikai ma ra tamat na mataniabar sakit. Ma diet ga hanuat maram ta ira tamtaman na Iudeia, Ierusalem, ma Tair ma Saidon ra gagena tes. \v 18 Diet ga hanuat bia diet na hadadei ia ma bia na halangalanga diet talur ira nudiet minaset. Ma diet ing ira sakana tanua ga gil hagawai diet, diet ga tahut baal um. \v 19 Ma ira mataniabar diet ga walar bia diet na sigirei ia kanong ira dadas ga hanansur makaia tana gaam halangalanga diet bakut. \v 20 Ga nas ira nuna bulu na hausur gaam tangai hoken: \q1 “Muat daan, muat ira maris \q1 kanong a numuat no matanitu ta Kalou. \q1 \v 21 Muat daan ing muat taburungan kaiken \q1 kanong muat na honga baa. \q1 Muat daan ing muat suah kaiken \q1 kanong muat na kurus. \m \v 22 Bia ira mataniabar diet malentakuanei muat, bia diet tangai hagawai muat, bia diet tangai bia muat ira tena sakena kanong muat murmur Nong a Tunatuna Ia, io, muat na daan. \v 23 Ta iakanong ra pakana bung i tahut bia muat na guama ma bia muat na karuas ma ra gungunuama kanong a tamat ira numuat kunkulaan kinam i kis taar ra mawai. Ma i tale bia muat na gaasgaas hua ta iakanong ra pakana bung, kanong ira hintubu diet, diet git gilgil hagawai ira poropet mah hua. \q1 \v 24 Senbia maris ta muat ira watong, \q1 kanong muat ta mon haleng na linga um ing i haguama muat. \q1 \v 25 Maris ta muat ing muat honga katin, \q1 kanong muat na taburungan baa namur. \q1 Maris ta muat ing muat kurus katin, \q1 kanong muat na tapunuk ma muat na suah baa namur. \q1 \v 26 Maris ta muat ing bia ira tunatuna bakut diet tangai bia a tahut muat \q1 kanong ira hintubu diet, diet git gilgil mah hua ta ira poropet bisbis. \s1 Dahat na sip ira nudahat ebar \r (Matiu 5.39-42) \p \v 27 “Senbia ta muat ing muat hadadei iau, iau tangai hoken: I tahut bia muat na nem ira numuat ebar, ma muat na gil ra tahut ta diet ing diet malentakuanei muat. \v 28 I tahut bia muat na saring Kalou bia na haidanei diet ing diet gil ra gingilaan wara hagawai muat. Ma muat na sasaring uta diet ing diet gil ra sakena ta muat. \v 29 Ma ing bia tikai na pasar tiga bolbola haam, io, u na tar mah nong tiga palpal. Ma bia tikai i kap lah no num maal u na waak tar ia bia na kap mah no num sigasigam. \v 30 Ma bia ta tikai i saring uga ta tiga linga, u na waak sei tar ia tana. Ma nong i kap lah ira num linga, waak u sarsaring pukus. \v 31 Muat na gil ta ira mesa asa ing muat nem bia diet na gil tar ta muat. \v 32 Ma ing bia muat nem sena mon diet ing diet la nemnem muat, pa da tangai bia muat ta gil ra tahut. Taia. Ira tena sakena mah diet sip ira tunatuna ing diet la sipsip diet. \v 33 Ma ing bia muat gil ra tahut ta diet ing diet gil ra tahut ta muat, io, pa da tangai bia muat ta gil ra bilai na linga. Taia. Ira tena sakena diet la gilgil mah hua. \v 34 Bia muat waak tar aring linga ta nong i saring muat kanong muat lik bia na balu pukus, io, pa da tangai bia muat ta gil ra tahut. Taia. Ira tena sakena mah diet la tartar linga ta ira mes na tena sakena ing diet mah diet naga kap pukus haruat ma ing diet ga waak tar. \v 35 Senbia, i tahut bia muat na sip ira numuat ebar, ma muat na gil ra tahut ta diet. Muat na tabar diet ma pa muat na sip ta binabalu. Ing bia muat na gil hua, no numuat kunkulaan na tamat, ma muat na nati Kalou Nong i Naliu Sakit kanong ia at i gil ra bilai mah ta ira sakana tunatuna ing diet nas habulbul ira nuna harharahut. \v 36 Muat na harmarsai hoing no numuat Tata i harmarsai hua. \s1 Waak u kurei tikai \r (Matiu 7.1-5) \p \v 37 “Waak muat tangtangai hagawai tikai, bia muat na kurei tikai bia i ta gil ra sakena, kaba muat tur mah ra warkurai. Muat na lik luban sei ira sakena di gil ta muat. Ing bia muat na gil hua, Kalou na lik luban sei mah ira numuat sakena. \v 38 Muat na hartabar ma Kalou na tabar muat. Ma no nuna hartabar pa na huat pakon. Na tamat sakit ma na lakai ira numuat sinisip. Ma na manga hahung muat. Kalou na tibe ira nuna hartabar taar ta muat hoing muat tabar ira mesa hua.” \p \v 39 Io, Iesu ga hasasei mah diet ma kan ra nianga harharuat. Ga tangai hoken: “Hoeh, i tale bia tiga pula na lam tiga pula? Taia. Dir bakut dir na puka taar tiga tung. \v 40 Tiga bulu na hausur pai tamat ta dir ma no nuna tena hausur. Ing bia tikai i ta hapataam no nuna hausur, io, na haruat ma no nuna tena hausur. \v 41 Wara biha bia u nas no nat na pet na bilinga tano matana no tasim ma pau lik lah baa no pakona dahai i kek tano mataam at? \v 42 Waak bia u tangai tano tasim bia, ‘Tasigu, ena kap sei no nat na pet na bilinga i kek tano mataam.’ Waak u gil hua kanong uga mah pau nas no pokona dahai i kek tano mataam. A tena harababo uga! U na luena kap sei baa no pokona dahai tano mataam at. Kakek, u naga nanaas timaan wara kapkap sei no nat na pet na bilinga nong i kis taar tano matana no hinsakaam. \s1 Ira hunena dahai \r (Matiu 7.16, 18, 20) \p \v 43 “Taia tiga bilai na dahai i la huhuai ira sakana hunuena. Hua mah, tiga sakana dahai pai la huhuai ira bilai na hunuena. \v 44 Ira dahai bakut di la nasnas kilam diet ta ira hunue diet at. Pa di la dikdik ira fig makaia tiga dahai i mon tukuluna. Ma pa di la dikdik mah ira tahus ta ira hinau i mon tukuluna. \v 45 No tahut na tunatuna i la tangtangai ira bilai na linga ing i hung taar tano balana. Ma no sakana tunatuna i la tangtangai ira sakana linga ing i hung taar manei. Io, tikai na tangai ira linga nong no balana i la hung taar at manei. \s1 Ira airua tena gil hala \r (Matiu 7.24-27) \p \v 46 “Wara biha muat kilam iau bia, ‘Watong! Numehet Watong!’ ma pa muat na taram ira nugu nianga? \v 47 Siga tikai i haan tupas iau ma i hadadei ira nugu nianga ma i taram, io, iau na haminis ta muat bia a mangana tunatuna sa ia. \v 48 I haruat ma tiga tunatuna nong ga so hasur ira kasong tano nuna hala uras napu naliu tano ula haat. Ma bia ira taah ga taahit, io, no taah ga saal taar ta iakanong ra hala ma pa ga gunai ia kanong no tunatuna gata so hadadas tar ia. \v 49 Iasen, bia siga tikai i hadadei ira nugu nianga ma pai mur haruatanei, io, i haruat ma no tunatuna nong ga so hagalagola tar mon no nuna hala. No taah ga saal taar tana ma kaikek at ga tarupuk ma ga tamadurei sakasaka.” \c 7 \s1 No tamat na nurnur tano umri \r (Matiu 8.5-13) \p \v 1 Ing Iesu gata hapataam ira nuna nianga ta ira hanhadoda ta ira mataniabar, ga laka Kapeneam. \v 2 Ma kaia, tiga tamat na umri nong i la kurei tar tiga maar na tena hinarubu, no nuna tultulai nong no tamat na umri ga manga wariru tana ga maset gaam wara minminaat. \v 3 Bia no tamat na umri ga hadadei uta Iesu, io, ga tulei aring tamat gar na Iudeia ukaia ta Iesu bia diet na saring ia bia na haan wara halangalanga no tultulai. \v 4-5 Bia diet ga haan tupas Iesu, diet ga manga sasaring marmaris diet gaam tangai bia, “I tale bia u na harahut iakan ra tunatuna kanong i sip dahat ira Iudeia ma i ta gil no numehet hala na lotu.” \v 6 Io, ga tikai laah ma diet. \p Pa ga tapaka makaia ra hala ma no tamat na umri ga tulei aring ta ira talaina ukai ta Iesu ma ra nianga hoken: “No Watong, waak um u hatataas uga. Maris, pa iau manga haut bia u na haan laka tano nugu hala kanong u tamat tagu. \v 7 Ma hua mah kaikek pa iau gi hanuat ukai taam. Senbia u na tangai num ta nianga ma no nugu tultulai na langalanga. \v 8 Iau tangai hua kanong iau mah, iau kis taar manapu ra warkurai. Ma na tulei ta tikai bia na gil haruatanei ira nuna nemnem. Hoing mah iau. Aring mes diet la kurei tar iau, ma iau la kurei tar tiga kaba tena hinarubu. Iau tangai ta tikai bia, ‘Haan,’ io, na haan. Iau tangai ta tiga mes bia, ‘Mai,’ io, na hanuat. Ma iau tangai tano nugu tultulai, ‘Gil kan,’ ma na gil ia.” \p \v 9 Ma bia Iesu ga hadadei kaiken ra nianga tano tamat na umri, ga karup tanai. Ga talinganei ira mataniabar ing diet ga murmur hani ia gaam tangai, “Iau tangai ta muat, pa iau ga nas tikai nalamin kai Israel ing i dadas no nuna nurnur hoing iakan.” \v 10 Ma ing bia kaiken ra tunatuna ing no tamat na umri ga tulei diet, diet ga tapukus taar tano hala, io, diet ga me nas tupas no tultulai ma gata langalanga um. \s1 Iesu ga halon no kapawena bulu tano makosa \p \v 11 Namur dahina, ma Iesu ga haan ukaia tiga taman di ga kilam ia bia Nain. Ma ira nuna bulu na hausur ma a tamat na mataniabar diet ga tikai ma ia. \v 12 Bia ga huteta bia na laka tano matanangas tano taman, io, aring diet ga kapkap hasur tiga minaat. A kapawena bulu ia tano pawasina, ma a makosa no pawasina. Ma a tamat na mataniabar diet ga tikai ma iakano hahina. \v 13 Ma bia no Watong ga nas no hahina ga manga marsei ia gaam tangai tana bia, “Waak u susuah.” \p \v 14 Io, Iesu ga haan taar ta diet, gaam sigirei no suuh nong di ga kapkap hani no minaat tana. Ma ing diet ga kapkap hani ia, diet ga tur kis. Ma Iesu ga tangai tano marawana, “Iau tangai taam, u na taman tut!” \v 15 Io, nong ga maat ga kis tutur, gaam tur lah bia na ianga. Ma Iesu ga tar sei habal ia tano pawasina. \p \v 16 Ma a tamat na urur ga kis ta diet ma diet ga pirpirlat Kalou hoken: “Tiga tamat na poropet i ta hanuat nalamin ta dahat!” Ma diet ga tangtangai mah bia, “Kalou i ta hanuat wara tahtaho ira nuna mataniabar!” \v 17 Ma iakan ra hinhinawas ta Iesu ga haan harbasiai bakut Iudeia ma ira tamtaman luhutanei ia. \s1 Iesu ga pirlat Ioanes \r (Matiu 11.2-19) \p \v 18-19 Io, ma ira bulu na hausur ta Ioanes diet ga hinawasei ia uta ken ra linga bakut. Ma Ioanes ga tatau airua ta diet gaam tulei dir ukaia tano Watong bia dir na tiri hoken: “Uga nong mehet la kiskis kahai ia bia na hanuat, bia mehet na kis kahai baa tiga mesa?” \p \v 20 Bia ira airua tunatuna dir ga haan tupas Iesu dir ga tangai bia, “Ioanes no tena bapitaiso i tulei mamir wara tirtiri uga bia, uga nong mehet la kiskis kahai ia bia na hanuat, bia mehet na kis kahai baa tiga mesa?” \p \v 21 Ta iakanong ra pakana bung at Iesu ga halangalanga a haleng ing diet ga sam ra mangana minaset ma diet ing ira sakana tanua diet ga sasahai ta diet. Ga halangalanga mah ira pula ma diet ga nanaas balin. \v 22 Io, ga balu ira airua tultulai ta Ioanes gaam tangai bia, “Mamur na tapukus, mamur na hasasei ne Ioanes ing mamur ta hadadei ma ing mamur ta nas, bia \qt ira pula diet nanaas, \qt* ira pengpeng diet hanahaan, diet ing diet sam lepra, diet langalanga, ira talingaro diet hadoda, ira minaat diet lon balin, \qt ma no nianga na harpir utano tahut na hinhinawas i haan tupas ira maris.\qt* \v 23 Diet daan ing pai airua ira nudiet lilik utagu.” \p \v 24 Bia ira airua tultulai ta Ioanes dir gata haan laah, Iesu ga hasasei no tamat na mataniabar uta ne Ioanes hoken: “Ing muat ga haan uram ta Ioanes ram ra hanua bia, muat ga lik bia muat na nas sa? Muat ga nunurei bia a mangana tunatuna sa ia. Ia pai la kikios lilik hoing ra tingari ing i la iohioh hurlabit tano dadaip. \v 25 Ma bia muat ga haan wara nasnas ia muat ga nunurei tar bia pai la singsigam ta bilai na sigasigam. Taia. Kaikek ra tunatuna ing diet la singsigam ira maal ing ira matana i tamat ma diet tale mah bia diet na kul ira bilai na linga sakit, diet la kiskis ta ira hala na watong. \v 26-27 Sen ing bia muat ga haan wara nasnas ia, muat ga palai bia muat na nas tiga poropet. I tutuna. Senbia i tamat mah ta ira poropet, kanong ia mon, ing di ga pakat ira nianga ta Kalou utana, i tangai hoken, \q1 ‘Iau na tulei no nugu tena kap nianga manaluai tano num hinanuat, \q1 nong na tagurei no num ngaas.’ \p \v 28 “Iau tangai ta muat, Ioanes i tamat ta ira tunatuna bakut ing diet ga lon ta iakan ra ula hanua. Senbia siga tikai ta muat i manga hansiksik narako tano matanitu ta Kalou i tamat ta Ioanes.” \p \v 29 Bia ira mataniabar ma ira tena kap takis mah, diet ga hadadei iakan ra nianga diet ga lik bia ira linga Kalou i gil i takodas. Ma diet ga lik hua kanong diet gata kap no bapitaiso ta Ioanes. \v 30 Senbia ira Parasi ma ira tena mintota ta ira warkurai ta Moses diet ga mola sei ira linga ing Kalou ga pingit wara uta diet. Ma diet ga gil hua kanong pa diet ga kap no bapitaiso ta Ioanes. \p \v 31 Ma Iesu ga tangai mah hoken: “Bia iau na ianga harharuat uta ira tunatuna katin ena tangai hoeh? A mangana tunatuna sa diet? Io, ena hasasei muat. \v 32 Diet hoing ira nat na bulu ing diet nem bia ira mes na mur diet. Diet kis hulungai tiga sibaan ma diet hartawi harbasiai ta diet hoken, \q1 ‘Mehet ting no kudu senbia pa muat mangata; \q1 Mehet rudu marmaris senbia pa muat suah.’ \m \v 33 Hokaikek a mon pa muat ga guama mah ta Ioanes. Bia Ioanes no tena bapitaiso ga hanuat, ga hahal ma pa ga mamai ta wain. Ma muat ga tangai hagawai ia bia, ‘A sakana tanua i sasahai tana.’ \v 34 Ma bia Nong a Tunatuna Ia ga hanuat, ga ianiaan ma ga mama wain. Ma diet ga tangai tana bia, ‘A kas nian ma a tena minminom ia. Ma a hinsaka diet ira tena kap takis ma ira mes na sakana tunatuna.’” \v 35 Io, Iesu ga tangai balin bia, “Diet tangai hua senbia iau tangai bia ira tena mintota diet na haminis bia no mintota ta Kalou i takodas.” \s1 Tiga sakana hahina ga hurangai bus Iesu ma ra waiwai \p \v 36 Tikai ta ira Parasi ga saring Iesu bia dir na iaan tikai. Io, ga haan uram tano hala tano Parasi gaam kis tano suuh na nian. \v 37 Ma tiga hahina ta iakanong ra taman, no nuna nilon ga sakena. Ing ga ser lah bia Iesu ga ianiaan aram narako tano hala tano Parasi, ga kap hahuat tiga mangana bilai na gapgopai di ga gil ia ma ra haat di kilam ma alabasta. Ma narako tana aring waiwai wara salsalaap. \v 38 Ma ga tur manamur ta ira kaki Iesu gaam susuah, ma ira palona matana ga hasulut ira kakina. Ga salaap ira kaki Iesu ma ira hina gaam lusung dir ma ga bul no waiwai ta dir. \p \v 39 No Parasi nong ga saring Iesu wara nian ga nas iakan gaam lik hoken: “Bia iakan ra tunatuna a poropet ia, gaar nunurei bia siga i singsigirei ia ma a mangana hahina sa ia. Gaar nunurei bia a tena sakena ia.” \p \v 40 Ma Iesu ga tangai tana bia, “Saimon, iau sip bia ena hasasei uga tiga linga.” \p Io, ga tangai bia, “Hasasei iau, Tena Hausur.” \p \v 41 Iesu ga tangai hoken: “Airua tunatuna a nudir mon ngasa tiga tunatuna. Tikai ga kap lah ra tamat na kinewa sakit, ma nong tikai, a dahina mon. \v 42 Taia tikai ta dir ga tale bia na balu pukus. Hua, no tunatuna gaam lik luban sasei dir bia pa dir na balu. Io, siga ta dir na manga sip ia?” \p \v 43 Saimon ga babalu bia, “Iau lik bia nong no nuna tamat ga lik luban sei ia bia pa na balu pukus ira haleng na kinewa.” \p Iesu ga tangai, “No num binabalu i takodas.” \v 44 Io, ga talinganei no hahina gaam tangai ta Saimon bia, “U nas tar iakan ra hahina? Iau laka kai tano num hala ma pau tar ta taah wara gisgis ira kakigu. Senbia ia i hasulut ira kakigu ma ira palona matana ma i salaap ma ira hina. \v 45 Pau gawanei lah iau, senbia tur lah tano pakana bung iau laka, iakan ra hahina pai sangeh wara luslusung ira kakigu. \v 46 Pau bul ta wel tano waligu senbia, ia i ta salaap ira kakigu ma ra waiwai. \v 47 Io, iau tangai taam, ira nuna haleng na sakana magingin i ta pataam kanong i manga sip iau. Iasen, bia a dahina mon ira sakana magingin nuna tikai, ma Kalou i lik luban sei, io, iakanong ra tunatuna na sip Kalou ra dahina mon mah.” \p \v 48 Io, Iesu ga tangai tano hahina bia, “Ira num sakana magingin i ta pataam.” \p \v 49 Ma ira mes na hasira diet ga tangtangai harbasianei ta diet bia, “Siga iakan ra tunatuna nong ia at i lik luban sasei ira sakana magingin?” \p \v 50 Ma Iesu ga tangai tano hahina bia, “No num nurnur i ta halon uga. U na haan tatohun.” \c 8 \s1 No tena sinso \r (Matiu 13.2-23; Mak 4.1-20) \p \v 1-2 Namur ta iakan, Iesu ga hanahaan hurlabit ta ira tamtaman gaam harharpir utano tahut na hinhinawas tano matanitu ta Kalou. Ma ira sangahul ma irua diet ga tiktikai ma ia ma aring hahina mah. Kaikek ra hahina, nong Iesu gata hasur sasei ira sakana tanua ta diet ma gata halangalanga diet ta ira mangana minaset. Maria tikai ta diet nong di ga kilam ia bia Magadalen. \f + \fr 8.1-2 \ft Di ga kilam ia hua kanong ia maram Magadala.\f* Ma ia nong a len ma irua na sakana tanua diet ga suur laah tana. \v 3 Ma nong tikai, ne Joana, no hahina ta nong ga warkurai taar tano hala ta Herot, no hinsana ne Kusa. Susana tikai ma diet ma ra haleng na mesa mah. Ma kaiken ra hahina, ma ira nudiet tabarikik at, diet ga banbanot ira sunupi ta Iesu ma ira nuna bulu na hausur. \p \v 4 Ma a tamat na mataniabar diet ga hananhuat tupas Iesu makaia ta ira tamtaman ma Iesu ga tangai iakan ra nianga harharuat: \v 5 “Tiga tena sinso ga haan bia na so ira nuna pat na dahai. Ma bia ga seisei harbasianei ira pat na dahai, aring diet ga puka taar tano ngaas ma di ga papaas naliu tanai ma ira maan diet ga pupunga huat diet ga me ien bakut sasei. \v 6 Aring pat na dahai diet ga puka taar ra ula hathat. Ma ing diet ga kubur, diet ga maranga kanong a mamasina no pisa. \v 7 Ma aring pat na dahai mah diet ga puka taar nalamin ta ira kuikui ma ira kuikui ga lul burung diet. \v 8 Ma aring diet ga puka taar ta ira bilai na pisa ma diet ga huai a marmar na hunue diet.” Ma ing ga tangai tar hoken, ga tatau naliu bia, “Ing bia u hadadei kilam kaiken ra nianga, u na taram.” \p \v 9 Ira nuna bulu na hausur diet ga tiri Iesu bia hoeh no kukuraina iakan ra nianga harharuat. \v 10 Ga tangai ta diet, “Iau ta hapuasnei no matanitu ta Kalou ta muat. Ga susuhai naluai, senbia iau ta hapalainei um ia ta muat. Senbia ta diet ira mesa iau ianga ma ra nianga harharuat. Io hua, \q1 ‘diet na nasnas \q1 senbia pa diet na nas kilam. \q1 Diet na hanhadadei \q1 senbia pa diet na hadadei kilam.’ \p \v 11 “Io, no kukuraina tano nianga harharuat hoken: ira pat na dahai no nianga ta Kalou. \v 12 Ira mataniabar ing diet ta hadadei, diet haruat ma ira pat na dahai ing i puka taar tano ngaas. Ma Satan i hanuat ma i ma kap sasei no nianga ta ira bala diet bia pa diet na nurnur ma Kalou kaba gi halon diet. \v 13 Ma ira pat na dahai tano ula hathat i haruat ma ira mataniabar ing diet hadadei lah no nianga ma diet kap ia ma ra gungunuama, iasen no nianga pai hansur. Diet nurnur taar baa, ma ing ira harwalaam i haan tupas diet, diet puka laah. \v 14 Ma ira pat na dahai ing diet puka taar nalamin ta ira kuikui diet haruat ma ira mataniabar ing diet hadadei no nianga, ma namur a nginarau ma ra lilik na watong ma ra gungunuama bia i burung diet ma pa diet tahuat timaan. \v 15 Senbia ira pat na dahai ing ga puka taar tano bilai na pisa i haruat ma ira mataniabar ing i bilai ira bala diet. Diet hadadei no nianga ma ra tutuna ma diet lik kahai ia bia pa na panim laah. Diet tur dadas ma diet tahuat timaan. \s1 Tiga laam manapu tiga kas \p \v 16 “Taia tikai na halulunga tiga laam ma na suhai ia bia na bul ia manapu tiga suuh. Taia. Na bul at no laam tano nuna tuntunur bia diet ing diet laka diet na nas no murarang tana. \v 17 Hua ia mon, bia ta sa i kis mun taar na hanuat puasa namur. Ma bia asa i pupulus taar na hanuat palai namur ma muat na nunurei. \v 18 Io hua, muat na lilik timaan uta ira numuat hanhadoda. Siga nong i palai ta ira nugu nianga, Kalou na manga hapalainei tar tana. Ma siga nong tada palai kana tana, Kalou na kap sasei bakut at tana tikai ma ira linga ing ga lik bia i palai taar tanai.” \s1 Iesu ga hapuasnei ira hinsakana \r (Matiu 12.46-50; Mak 3.31-35) \p \v 19 No puasi Iesu ma ira tasina diet ga hanuat wara nasnas ia senbia pa diet ga tale bia diet na hanuat huteta tana kanong a tamat na mataniabar. \v 20 Ma di ga hasasei ia bia, “No pawasim ma ira tasim ken diet tur taar nataman, ma diet nem bia diet na nas uga.” \p \v 21 Ma ga tangai ta diet bia, “No pawasigu ma ira tasigu ing diet hadadei ira nianga ta Kalou ma diet mur haruatanei.” \s1 Iesu ga tigal no tamat na dadaip \r (Matiu 8.23-27; Mak 4.36-41) \p \v 22 Tiga bung Iesu ga kawaas tiga mon, ia ma ira nuna bulu na hausur, gaam tangai ta diet bia, “Dahat na haan kutus uram tiga palpal tano taah kis.” \v 23 Ma bia diet ga hilhilau haan, Iesu ga sua. Ma tiga tamat na dadaip ga hanuat taar ta diet tano taah kis, ma ira pakananah ga taktakap burung diet, ma no mon ga wara morung tikai ma diet. \p \v 24 Ma ira nuna bulu na hausur diet ga hangun ia, diet gaam tangai bia, “Watong, numehet Watong, dahat wara mormorung.” \p Io, Iesu ga taman tut gaam tigal no dadaip ma ira tamat na pakananah. Io, no dadaip ga pataam ma no taah kis ga malila. \v 25 Ma ga tangai ta diet bia, “Aha ira numuat nurnur?” \p Diet ga karup ma ra bunurut diet gaam tangtangai nalamin ta diet bia, “Siga iakan? I kurei no dadaip ma ira pakananah mah, ma dir taram ia!” \s1 Iesu ga tulei hasur sei ira sakana tanua taar ta ira borei \r (Matiu 8.28-34; Mak 5.1-20) \p \v 26 Diet ga hanuat taar tano hanua nudiet ira Gerasen, nong i la kis taar tiga mes na palpal tano taah kis tano hanua Galili. \v 27 Bia ga karuas sot u nawana, tiga tunatuna makaia tano taman huteta ga harusa ia. Ira sakana tanua diet ga sasahai tana ma bai at um gaba tabuna sulu. Pa git kiskis tiga hala senbia git susua ta ira matana haat na bul minaat. \v 28 Ing ga nas lah Iesu, ga manga kukula gaam puka taar napu manaluai tana gaam tangai naliu bia, “Iesu, Nati Kalou Nong i Naliu Sakit, waak u kas na gil iau! Iau saring uga bia pau na gil hangungut iau.” \v 29 Ga tangai hua kanong Iesu gata tangai hadadas tano sakana tanua bia na suur talur no tunatuna. Ma no burena hoken. Haleng na pakana bung no sakana tanua git bubu ia. Di ga kumkubus kahai ira airua limana ma ira airua kakina ma ra dadas na hinau sakit ma di git manmona bat ia. Senbia git raprapat at ira hinau ma no sakana tanua git duan ia bia na hilau taar ta ira sibaan i mumuau. \p \v 30 Io, Iesu ga tiri ia bia, “Siga no hinsaam?” \p Ga balu ia bia, “Arip na Arip,” kanong a haleng ira sakana tanua diet gata sasahai tana. \v 31 Ma diet ga ianga marmaris taar ta Iesu bia pa na tar ta dadas na nianga ta diet bia diet na haan tano Lamlamana Lulur. \p \v 32 Ma haleng na borei diet ga ianiaan kaia tano gagena uladih huteta. Ma ira sakana tanua diet ga ianga marmaris ta Iesu bia na haut sasei diet, diet naga sasahai ta ira borei. \v 33 Io, ira sakana tanua diet ga suur talur no tunatuna ma diet ga sasahai balik ta ira borei. Ma ira borei bakut diet ga hilau suur tano kalkaltiring, diet gaam konga tano tamat na taah kis. \v 34 Ma bia ira tena balaura borei diet ga nas hua, diet ga hilau laah, diet gaam hasahesa kaia tano taman ma ta ira sibaan mah huteta. \v 35 Io, ira mataniabar diet ga haan wara nasnas no linga gata hanuat. Bia diet ga haan tupas Iesu diet ga nas lah no tunatuna nong ira sakana tanua diet gata suur laah tana. Ma ga kis taar huteta ta ira kaki Iesu. Gata sigasigam taar ma no nuna lilik mah gata palai. Ma diet ga burut. \v 36 Diet ing diet gata nas iakanong ra linga diet ga hasasei ira mataniabar bia Iesu ga halangalanga iakanong ra tunatuna hoeh nong ira sakana tanua diet ga sasahai baa tana. \v 37 Io, ira mataniabar bakut ta ira sibaan nudiet ira Gerasen diet ga saring Iesu bia na haan talur diet kanong a tamat na ramramin gata kap diet. Io, ga kawaas balin tano mon gaam haan laah. \p \v 38 Ma no tunatuna nong ira sakana tanua diet gata suur laah tana ga ianga marmaris ta Iesu bia na tiktikai ma ia senbia Iesu ga tulei sei ia, ma ga tangai tana bia, \v 39 “Tapukus taar tano num hala ma u na hasahesa utano tamat na linga hoeh Kalou i ta gil tar ia taam.” Io, no tunatuna ga haan laah gaam hasahesa hanahaan tano taman bakut bia a tamat na linga hoeh Iesu gata gil tar tana. \s1 No nati Jairos ma no hahina nong ga sigirei Iesu \r (Matiu 9.18-26; Mak 5.22-43) \p \v 40 Ma ing Iesu ga tapukus tar baal ta nong tiga palpala taah, a tamat na mataniabar diet ga harusa lah ia ma ra gungunuama kanong diet ga nunurei bia na hanuat. \v 41 Io, tiga tunatuna no hinsana Jairos ga hanuat. Ia tiga watong nong ga harbalaurai taar tiga hala na lotu nudiet ira Iudeia. Ga me puka taar manaluai ta ira kaki Iesu ma ga ianga marmaris tana bia na haan uram tano nuna hala. \v 42 Ga sasaring hua kanong ga mon tiga nat na natina hinasik nong a sangahul ma irua ira nuna tinahon. Ma no hinasik ga wara minminaat. \p Ma bia Iesu ga hanahaan na ngaas, no tamat na mataniabar diet ga hartaguniguni mur ia. \v 43 Ma ga mon tiga hahina kaia nong ira gapina pa ga sangeh wara saal ta ira sangahul ma irua na tinahon ma taia tikai ga tale bia na halangalanga ia. \v 44 Ga hanuat manamur ta Iesu gaam sigirei no ngusuna no nuna sigasigam, ma kaikek at no gaap ga mamasa. \v 45 Iesu ga tiri bia, “Siga i sigirei iau?” \p Bia diet bakut diet ga harhus tana, Pita ga tangai bia, “Watong, no tamat na mataniabar diet harsibitsibit, ma diet hartaguniguni taar taam.” \p \v 46 Senbia Iesu ga tangai bia, “Iau nunurei bia tikai i ta sigirei iau kanong iau hamaan bia a mon dadas i ta suur laah tagu.” \v 47 Ma bia no hahina ga nunurei bia pa ga tale bia na mun, ga dedar huat ma gaam me puka manaluai ta ira kaki Iesu. Ma ga hasahesa palai ra matmataan ta ira mataniabar bakut bia wara biha ka gaam sigirei ia. Ga hasasei mah diet bia ga langalanga gasien hoeh. \v 48 Io, Iesu ga tangai tana bia, “Natigu, no num nurnur i ta halon uga. U na haan ma ra malum.” \p \v 49 Ma bia Iesu ga iangianga a baa, tiga tunatuna ga hanuat maram tano hala ta Jairos gaam tangai bia, “No natim i ta maat. Waak baa u balbalaan ma no Tena Hausur.” \p \v 50 Iasen bia Iesu ga hadadei iakan ga tangai ta Jairos bia, “Waak u burburut. U na nurnur sena mon ma na langalanga.” \p \v 51 Ma bia ga hanuat tano hala ta Jairos, pa ga haut lah tari bia diet na laka tikai ma ia, senbia Pita sena mon, Ioanes ma Jemes tikai ma no nuna tata ma no pawasina no hinasik. \v 52 Ira mataniabar diet ga susuah no hinasik senbia Iesu ga tangai bia, “Waak muat ra sunuah. No hinasik pai maat. I sua mon.” \p \v 53 Diet ga kurus balik ma diet ga hasakit tana kanong diet ga nunurei tar bia gata maat. \v 54 Senbia ga palim no limana no hinasik gaam tatau ia, “Hinasik, tut naliu!” \v 55 Io, ga lon balin ma kaikek at ga taman tut. Ma Iesu ga tangai ta diet bia diet na tar ta linga tana naga ien. \v 56 No tata ma no pawasina no hinasik dir ga karup senbia Iesu ga hatumarang dir bia waak dir hasasei tikai ta kaiken ra linga. \c 9 \s1 Iesu ga tulei ira nuna bulu na hausur \r (Matiu 10.9-15; Mak 6.8-11) \p \v 1 Bia Iesu ga tatau hulungai ira sangahul ma irua na bulu na hausur, ga tar no dadas ta diet bia diet na warkurai ta ira sakana tanua ma ta ira kaba minaset, ing diet naga tulei hasur sasei ira sakana tanua ma diet naga kap sasei ira mangana minaset. \v 2 Ga tulei diet bia diet na harpir utano matanitu ta Kalou ma bia diet na halangalanga ira ina minaset. \v 3 Ga tangai ta diet bia, “Pa muat na kap ta linga tano numuat hinahaan. Waak ra buka, raat, nian, bia kinewa. Ma waak muat kapkap ta harkios. \v 4 Ma bia muat laka taar tiga hala, muat na kis taar kaia tuk taar bia muat na haan talur iakanong ra taman. \v 5 Ma bia pa di balak lah muat tiga taman, io, bia muat hanan laah talur iakanong ra taman muat na hatidir sasei ira kamkabus ta ira kaki muat. Muat na gil hua waing na hakilang diet tano sakana magingin diet gil tar ia ta muat.” \p \v 6 Io, diet ga haan laah ma diet ga hanahaan harbasiai ta ira tamtaman. Diet ga warawai ma no tahut na hinhinawas ma diet ga halangalanga ira mataniabar ta ira sibaan bakut. \s1 Herot ga nguangua ta Iesu \r (Matiu 14.1-2; Mak 6.14-16) \p \v 7 Ma Herot no tamat na tena warkurai ga hadadei uta kaiken ra linga, ma ga manga nguangua kanong aring mataniabar diet ga tangtangai bia Ioanes gata taman tut sukun no minaat. \v 8 Ma aring mes diet ga tangtangai bia Elaija gata hapuasa. Ma aring diet ga tangtangai bia tiga poropet manaluai sakit gata lon balin. \v 9 Senbia Herot ga tangai, “Iau ga dako Ioanes. Siga balin iakan iau hadadei ira nianga utana?” Io, ga walar bia na nas Iesu. \s1 Iesu ga tabar ira liman na arip \r (Matiu 14.13-21; Mak 6.32-44; Ioanes 6.5-13) \p \v 10 Bia ira apostolo diet ga tapukus, diet ga hasasei Iesu uta ira pinapalim diet gata gil. Ma Iesu ga lam lah diet ma diet ga tikai ma ia, diet sena mon, ukaia tiga taman di ga kilam ia bia Betsaida. \v 11 Iasen, bia no tamat na mataniabar diet ga ser lah utano nuna hinahaan, diet gaam mur ia. Ga balak lah diet ma ga iangianga ta diet utano matanitu ta Kalou, ma ga halangalanga diet ing diet ga supi tikai bia na halon diet. \p \v 12 Ga matmatarahien tuai um ma ira sangahul ma irua diet ga haan tupas Iesu ma diet ga tangai tana bia, “Tulei sasei kaiken ra haleng na mataniabar bia diet naga haan ukaia ta ira taman huteta kanong dahat kis taar kai ra hanua bia. Diet naga kap nian ma ira sibaan wara ninahon.” \p \v 13 Io, Iesu ga balu diet, “Muat at, muat na tabar diet.” \p Ma diet ga balu ia, “A liman na sibana beret ma airua kirip mon ken mehet bul tar. Da haan daga kul nian balin uta ken ra tamat na mataniabar?” \v 14 Diet ga tangai hua kanong a liman na arip na tunana kaikek diet ga kis taar. \p Senbia Iesu ga tangai ta ira nuna bulu na hausur, “Muat hakisi diet a limliman sangahul ta ira mataniabar.” \v 15 Io, ira bulu na hausur diet ga gil hua ma ira mataniabar bakut diet ga kis napu. \v 16 Iesu ga kap ira liman na sibana beret ma ira airua kirip, ga tadeng uram ra mawai, ma gaam sasaring uta ira nian. Ga bingit ira beret gaam tar tikanei ma ira kirip ta ira bulu na hausur, ma diet gaam palau ira mataniabar. \v 17 Diet bakut diet ga iaan diet gaam honga. Ma ira bulu na hausur diet ga sang hahung ra sangahul ma irua na kalot ma ira sibana nian ing diet ga ien sibaan. \s1 Pita ga tangai hapuasnei bia Iesu ia no Mesaia \r (Matiu 16.13-16; Mak 8.27-29) \p \v 18 Tiga pakaan Iesu ga saasaring kumaan ma ira nuna bulu na hausur sen mon tikai ma ia. Ma ga tiri diet bia, “Kaikek ra tamat na mataniabar diet la tangtangai bia iau siga?” \p \v 19 Diet ga balu ia bia, “Aring diet tangai bia Ioanes no tena bapitaiso, ma aring diet tangai bia no poropet Elaija, ma aring a mah diet tangai bia ta tikai ta ira mes na poropet manaluai sakit i ta lon balin.” \p \v 20 Io, ga tiri diet, “Ma muat, muat tangai bia iau siga?” \p Io, Pita ga balu ia, “Uga no Mesaia\f + \fr 9.20 \ft No kukuraina i haruat ma ‘Karisito’.\f* at gar ta Kalou.” \p \v 21 Senbia Iesu ga hatumarang hadadas diet bia waak diet hasasei ta tikai ta iakan. \s1 U na pusak no num kabai \r (Matiu 16.21-28; Mak 8.31—9.1) \p \v 22 Io, Iesu ga tangai, “Nong a Tunatuna Ia na kilinganei ra haleng na tinirih. Ma ira tamat, ira tamat na pris, ma ira tena hausur ta ira warkurai ta Moses diet na harhus sei ia ma da bu bing ia. Senbia tano aitul a bung namur Kalou na hatut habal ia.” \p \v 23 Io, ga tangai ta diet bakut, “Ing bia u wara murmur iau, na maat ira num nemnem ta iakan ra ula hanua. Ira kaba bungbung u na pusak no num kabai ma u na mur iau. \v 24 Iau tangai hua kanong siga nong i manga lilik utano nuna nilon, pa na hatur kahai no nuna nilon tutuna. Senbia siga nong i waak sei no nuna nilon panei iau, na hatur kahai um no nuna nilon tutuna. \v 25 Ma na hatahutnei tikai hoeh, bia na tinanei iakan ra ula hanua bakut senbia na waak sei no nuna tutun na nilon naga haan talur ia? \v 26 Bia ta tikai i harhus sei iau ma ira nugu nianga, io, namur Nong a Tunatuna Ia na harhus sei mah ia ing na hanuat ma no minamarina tikai ma no minamar tano nuna Tata ma ira halhaliana angelo. \v 27 Muat hadoda baa! Aring ta muat kaiken muat tur taar pa muat na maat tuk taar bia muat na nas no matanitu ta Kalou.” \s1 Iesu ga kikios \r (Matiu 17.1-8; Mak 9.2-8) \p \v 28 Ga huteta bia na liman ma itul a bung namur ta iakan ra nianga ma Iesu ga lam Pita, Ioanes, ma ne Jemes tikai ma ia. Ma dal ga haan uram tiga uladih wara sinsaring. \v 29 Ma bia ga saasaring no matmataan tana ga kikios ma ira nuna maal ga pilpilakas hoing ra hila. \v 30 Ma kaikek a mon airua tunatuna dir ga worwor ma ia, ne Moses ma Elaija. \v 31 Dir ga hanuat ma ra tamat na minamar ma dal ga worwor ma Iesu utano nuna hinahaan talur iakan ra ula hanua nong ga huteta bia na gil ia aram Ierusalem haruat ma no nemnem ta Kalou. \v 32 Pita ma ira airua talaina dal ga manga sumsumela. Senbia ing dal ga pada dal gaam nas no minamarina ma ira irua tunatuna mah ing dir ga tur tikai taar ma ia. \v 33 Ma bia ira airua tunatuna dir ga wara hanan talur Iesu, io, Pita ga tangai tana bia, “Nugu Watong, i bilai ing mital kis kai. I tahut bia mital na gil ta itul a palpalih, a num tikai, tikai ta Moses ma tikai mah ta Elaija.” Pita pa ga nunurei bia asa kaiken ga tangtangai. \p \v 34 Ma bia ga iangianga a baa, a baakut ga hanuat gaam pulus dal ma dal ga burut ing no baakut ga burung dal. \v 35 Ma ra ingana tikai ga ianga huat narako tano baakut gaam tangai bia, “No Natigu iakan nong iau ta pilak ia. Mutal na hadadei ia!” \v 36 Ma bia ira nianga gata pataam, dal ga nanaas ma Iesu sena um. Ma ira aitul a bulu na hausur pa dal ga hasasei tikai ta iakanong ra pakana bung ta ira linga dal gata nas. \s1 Iesu ga hasur sasei tiga sakana tanua tano bulu \r (Matiu 17.14-18, 22-23; Mak 9.14-27) \p \v 37 Tano bung manamur, bia dal ga hansur maram ra uladih, a tamat na mataniabar ga harusa ma Iesu. \v 38 Ma tiga tunatuna nalamin ta ira mataniabar ga tatau bia, “Tena hausur, maris, iau saring uga bia u na nas baa no natigu kanong tiga kapawena natigu mon! \v 39 A sakana tanua i la bubu ia ma i la kupkup mismisien. I la puluanei ia napu ma ra bua i la suursuur tano hana. I la manga hagawai ia ma pa na suur laah gasien. \v 40 Iau ga saring ira num bulu na hausur bia diet na hasur sei ia senbia pa diet ga tale.” \p \v 41 Iesu ga babalu bia, “Muat ira sakana mataniabar ma katin, pa muat nurnur wara biha? Maris! Pa iau na kis lawas tikai ma muat kai napu wara harharahut muat ing muat naga nurnur. Io, lam no natim ukai.” \p \v 42 Ma bia no bulu ga hanhanuat, no sakana tanua ga sei ia tano pisa, hua no bulu gaam dedar sakasaka hoing tikai i ngokngok. Iasen Iesu ga bor no sakana tanua gaam halangalanga no bulu ma ga tar sei habal ia tano nuna tata. \v 43 Ma diet bakut diet ga karup tano tamat na dadas ta Kalou. \p No kinarup ta ira mataniabar ga hanahaan baa uta ira mangana linga Iesu ga gil ma Iesu ga tangai ta ira nuna bulu na hausur hoken: \v 44 “Muat hadadei timaan ken iau wara tangtangai ta muat. Da tar sei Nong a Tunatuna Ia ta ira lima diet ira tunatuna.” \v 45 Senbia pa diet ga palai ta iakan ra nianga. Ga kis mun ta diet hua pa diet gaam nunurei kilam ia. Ma diet ga burburut bia diet na tiri ia utana. \s1 Siga i tamat sakit? \r (Matiu 18.1-5; Mak 9.33-40) \p \v 46 Ira bulu na hausur diet ga harhargau bia siga ta diet i tamat. \v 47 Ma Iesu ga nunurei ira nudiet lilik hua gaam lam lah tiga nat na bulu ma ga hatur ia huteta tana. \v 48 Io, ga tangai ta diet, “Ing bia siga tikai i balak lah iakan ra nat na bulu kanong i nunurei bia iau nem hua, io, i balak lah mah iau. Ma bia siga i balak lah iau, i balak lah mah nong ga tulei iau ukai. Io, siga nong i gona nalamin ta muat bakut, ia no tamat sakit.” \p \v 49 Ma Ioanes ga tangai bia, “Nugu Watong, mehet ga nas tiga tunatuna ga hasur sei ira sakana tanua ma no hinsaam. Ma mehet ga tigal ia kanong pai la murmur dahat.” \p \v 50 Senbia Iesu ga tangai tana bia, “Waak muat tingtigal ia kanong bia tikai pai mola ta muat, a tura muat ia.” \s1 Ira Samaria diet ga mola sei Iesu \p \v 51 Bia ga huthuteta no pakana bung bia Kalou na kap haut lah ia uram ra mawai, Iesu ga bul hadadas no nuna lilik bia na haan uram Ierusalem ma gaam tur lah wara hinahaan. \v 52 Ma ga tulei hanaluai aring tunatuna na kap nianga. Ma diet ga laka tiga taman gar na Samaria wara tinagura uta Iesu. \v 53 Senbia ira mataniabar makaia pa diet ga haut lah ia, kanong diet ga nunurei bia ga hanahaan uram Ierusalem. \v 54 Ing Jemes ma Ioanes ira irua bulu na hausur dir ga nas hua, dir ga tiri bia, “Watong, hoeh, u nem bia mamir na tau hasur ra iaah maram ra mawai naga tun diet?” \v 55 Senbia Iesu ga talinganei dir ma ga ngaluanei dir. \v 56 Io, diet ga haan taar tiga mes na taman. \s1 Bia tikai i nem bia na mur Iesu, na waak sasei ira linga bakut \r (Matiu 8.19-22) \p \v 57 Ma bia diet ga hanahaan na ngaas, tikai ga tangai ta Iesu bia, “Iau na mur uga ta ira kaba sibaan bakut ing u na hanahaan kaia.” \p \v 58 Iesu ga balu ia bia, “Ira paap roka, a nudiet mon munmun, ma ira maan aram ra mahua, a nudiet mon pewas. Senbia Nong a Tunatuna Ia, taia ta ngasiana tus bia na sangeh kaia.” \p \v 59 Ma Iesu ga tangai ta nong tiga tunatuna bia, “U na mur iau.” \p Senbia ga balu ia bia, “Watong, u na haut sei baa iau bia iau na haan, iau naga bus no nugu tata.” \p \v 60 Iesu ga tangai tana bia, “U na waak tar ira minaat bia diet na gil ira linga ing a mon minaat tanai. Senbia u na haan ma u na harpir utano matanitu ta Kalou.” \p \v 61 Ma nong mah tikai ga tangai bia, “Watong, iau na mur uga, senbia u na haut sasei baa iau bia iau na tapukus iau naga nas tar baa ira hinsakagu.” \p \v 62 Iesu ga tangai tana bia, “Nong i wara murmur iau ma i ta talingan tapukus, pai haruat utano matanitu ta Kalou.” \c 10 \s1 Iesu ga tulei ira liman ma irua na sangahul ma irua \r (Matiu 11.21-27; 13.16-17) \p \v 1 Ma namur ta iakan no Watong ga pilak a len ma irua na sangahul ma irua ira mes na tunatuna ma ga tulei diet airirua naluai tana ta ira tamtaman ing ga wara hinahaan ukaia. \v 2 Ma ga tangai ta diet bia, “A haleng na nian i ta matukal, senbia a bar hanawaan mon ira tena kinkilaan. Io, muat na saring nong a nuna ira matukal na nian, naga tulei taring tena kinkilaan taar tano nuna uma. \v 3 Muat haan. Iau tultulei muat hoira nat na sipsip ukaia nalamin ta ira kaba paap roka. \v 4 Waak muat kapkap ta kinewa bia tiga raat. Ma pa muat na kap ta sendal wara harkios. Pa muat na karo lah tikai tano ngaas ma muat na habir mon. \p \v 5 “Ma ing u na laka tiga hala, kaikek at u na tangai bia, ‘Iau sip bia a malum na kis ta iakan ra hala.’ \v 6 Ma bia tiga malum na tunatuna ia kek, io, u na waak tar no num sinisip bia a malum na kis taar tana. Ma ing bia taia, u na lik luban sasei no num nianga na haridaan bia a malum pa na kis taar ta iakanong ra tunatuna. \v 7 U na kis taar narako ta iakanong ra hala, ma a mangana sa ing diet na tabar uga manei, u na ien ma u na mamai kanong i takodas bia tiga tena pinapalim na kap no nuna kunkulaan. Pa muat na haan ta ira mes na hala. \p \v 8 “Bia u na laka tiga taman ma di balak lah uga, u na ien asa ing di tabar uga manei. \v 9 Halangalanga ira ina minaset ing diet kis taar kaia ma u na hasasei diet bia, ‘No matanitu ta Kalou i huteta ta muat.’ \v 10-11 Sen ing bia u na laka tiga taman ma pa diet balak lah uga u na haan ta ira ngaas ta iakanong ra taman ma u na tangai bia, ‘Kaikek ra pulungar tano numuat taman ing i patep taar ta ira kaki mamir, mamir na salaap sasei wara hamhaminis ta muat bia muat ta gil ra sakena ta mamir. Sen na tahut bia muat na palai ta iakan ra linga bia no matanitu ta Kalou i ken tuai.’ \v 12 Muat palai taar bia Kalou na gil tiga tamat na harpidinau ta Sodom tano pakana bung na warkurai nong na hanuat namur. Senbia no harpidinau tano taman nong pa na balak lah muat na manga tamat tano harpidinau ta Sodom. \p \v 13 “Maris ta muat ira Korasin, na ubal muat! Maris mah ta muat ira Betsaida, na ubal muat! Bia di gaar gil ira dadas na pinapalim na kinarup kaia Tair ma Saidon, hoing iau ta gil ta mamur ira airua taman, io, diet gaar ta lilik pukus. Dir gaar ta bul hagasiaan ira bilingana put na maal ma dir gaar ta mosmos ma ra tahuna iaah wara hamhaminis bia dir ta lilik pukus. Senbia pa dir ga gil hua! \v 14 Kalou na gil tiga tamat na warkurai ta Tair ma Saidon tano pakana bung na warkurai nong na hanuat namur. Senbia na gil tiga tamat na warkurai sakit ta mamur Korasin ma Betsaida. \v 15 Ma muat ma Kapeneam, waak muat raun ira hinsa muat uram ra mawai! Muat na hansur uras napu tano taman ta ira minaat! \p \v 16 “Ing bia siga tikai i taram muat ira nugu bulu na hausur, i taram iau. Bia i harhus sei muat, i harhus sei iau. Senbia siga tikai i harhus sei iau, i harhus sei mah nong ga tulei iau ukai.” \p \v 17 Io, ira len ma irua na sangahul ma irua na tunatuna diet ga tapukus ma ra gungunuama diet gaam tangai, “Watong, mehet ga papalim ma no hinsaam ma ira sakana tanua at diet ga taram mehet.” \v 18 Iesu ga balu diet bia, “Iau ga nas Satan ma ga puka maram ra mawai hoira hila. \v 19 Iau ta tar ra dadas ta muat bia muat naga tale bia muat na paas gisianei ira sui ma ira rekborai. Ma ira numuat dadas na sakiit ira dadas bakut tano nudahat ebar. Taia tiga linga na hagawai muat. \v 20 Senbia waak muat guama bia ira sakana tanua diet taram muat. I tahut bia muat na guama balik bia Kalou i ta pakat kahai ira hinsa muat aram ra mawai.” \p \v 21 Ta iakanong ra pakana bung no Halhaliana Tanua ga hahung Iesu ma ra gungunuama hua Iesu gaam tangai, “Iau pirlat uga Mama, a Watong aram ra mawai ma kai mah napu, kanong u ga suhai ken ra linga ta diet ira tena mintota ma u ga hapuasnei ta diet ing pa diet mintota. Masa, Mama! U ga gil hua kanong u guama bia na ngen hua. \v 22 Mama gata tar sei bakut ira linga tagu. Taia ta tikai pai nunurei no Natina. No ana Sus sen mon. Ma taia ta tikai pai nunurei no ana Sus. No Natina sen mon, ma diet mah, ing no Natina i wara hapuasnei ia ta diet.” \p \v 23 Io, ga talinganei ira nuna bulu na hausur gaam tangai kumaan ta diet bia, “Diet daan ing diet nas ira linga ing muat nas. \v 24 Ma i tutuna kanong a haleng na poropet ma haleng na king mah, diet ga manga nem bia diet na nas ken muat ta nas. Senbia pa diet ga nas. Ma diet ga manga nem mah bia diet na hadadei ken muat ta hadadei. Senbia pa diet ga hadadei.” \s1 Siga no hinsakaam tutuna? \r (Matiu 22.34-40; Mak 12.28-31) \p \v 25 Tiga pakana bung tikai nong a keskes ia ta ira warkurai ta Moses ga tur huat wara walwalar Iesu. Ga tangai bia, “Tena hausur, iau na gil ra sa bia iau naga kap no nilon hatikai?” \p \v 26 Iesu ga balu ia bia, “Asa ing di ga pakat ta ira warkurai ta Moses, ma u kap a mangana lilik sa ing u la waswas?” \p \v 27 Ga balu ia bia, \qt “‘U na sip no Watong no num God ma no katim bakut, no num nilon bakut, no num dadas bakut, ma no num lilik bakut.’\qt* Ma \qt ‘u na marsei no hinsakaam hoing u marsei habal at uga.’” \qt* \p \v 28 Iesu ga tangai, “No num binabalu i takodas. U na gil hua ma u na lon.” \p \v 29 Senbia pa ga sip bia na nanaas hirhir hua gaam tiri Iesu bia, “Siga ira hinsakagu?” \p \v 30 Ma Iesu ga balu ia hoken: “Tiga tunatuna ga hanansur maram Ierusalem uras Jeriko ma aring tena kikinau diet ga bu kahai ia. Diet ga kinau ira nuna sigasigam, diet ga lawat ia, diet gaam waak tar ia bia na maat. \v 31 Ma tiga pris ga hanahaan mon ta iakano ngaas. Ma bia ga nas no tunatuna, ga sakiit ia tano mes na palpal. \v 32 Ma tiga tultulai na lotu tano huna ta Lewi ga gil hua mah. Ing bia ga hanuat ta iakano sibaan ma ga nas ia, io, ga sakiit mah ia tano mes na palpal. \v 33 Senbia tiga Samaria ga hanan haan gaam hanuat taar tano tunatuna. Ma bia ga nas ia ga marsei ia. \v 34 Ga haan tupas ia, gaam ulei timaan ira nuna manua. Io, ga bul haut no tunatuna tano nuna donki at ma ga lam tar ia tiga hala na hasira, gaam balaurei ia. \v 35 Ma tano bung ma namur no Samaria ga kap lah airua kinewa ma ga tar dir tano tena harbalaurai tano hala na hasira. Ma ga tangai tana bia, ‘U na balaurei ia ma ing ni tapukus balin, iau ni ma balu pukus a num ta kinewa ing u ta banot nuna ta sunupi manei.’ \p \v 36 “Io, siga ta kaiken ra aitul ing u lik bia a hinsakana iakan ra tunatuna nong ira tena kikinau diet ga bu ia?” \p \v 37 Ma no keskes ta ira warkurai ta Moses ga tangai, “Nong ga marsei ia.” \p Ma Iesu ga tangai, “U na haan ma u na gil mah hua.” \s1 Maria ga pilak no bilai \p \v 38 Ma bia Iesu ma ira nuna bulu na hausur diet ga hanan haan na ngaas, diet ga hanuat taar tiga taman. Ma tiga hahina no hinsana Mata ga kiskis haan kaia ma ga balak lah ia tano ngasiana. \v 39 Ma a mon tiga sahina, no hinsana Maria. Ma Maria ga kis taar ta ira kaki Iesu gaam hanhadadei ira nuna nianga. \v 40 Senbia Mata ga manga lik ira pinapalim pai tagurei baa, hua ga hanuat taar tana ma ga tiri ia bia, “Watong, pau manga lik bia no sahigu i ta haan talur iau ma bia iau sen mon ni gil ira pinapalim? Tangai tana bia na harahut iau!” \p \v 41-42 Ma no Watong ga tangai tana, “Mata, Mata, u ngarngarau uta ira haleng na linga, ma tiga linga sen mon di supi ia. Maria i ta pilak no bilai ma pa da kap sasei ia tana.” \c 11 \s1 No magingin na sinsaring \r (Matiu 6.9-13; 7.7-11) \p \v 1 Tiga bung Iesu ga saasaring aram tiga sibaan, ma bia ga pataam, tikai ta ira nuna bulu na hausur ga tangai tana bia, “Watong, u na hausur mehet wara sinsaring hoing Ioanes ga hausur mah ira nuna bulu na hausur hua.” \v 2 Io, ga tangai ta diet, “Bia muat sasaring, muat na tangai hoken: \q1 Mama, mehet nem bia da nas kilam no hinsaam bia i gamgamatien, \q1 ma bia no num matanitu na hanuat. \q1 \v 3 Mehet nem bia u na tabar mehet ma ira amehet nian ing i haruat ma tiga bung. \q1 \v 4 Ma u na lik luban sei ira numehet sakana magingin hoing mehet la liklik luban sei ira sakana magingin di gil ta mehet. \q1 Ma mehet nem mah bia u na balaurei bat mehet ta ira harwalaam.” \p \v 5 Ma ga tangai ta diet, “U na lik ta tikai ta ira talaim. Tiga pakaan u na haan tano hala tano talaim ra tingana bung ma u na tangai tana bia, ‘Tasigu, taia ta nian? \v 6 Tiga tasigu i ta mur ra talona ngaas ma kaiken a mon i me haan tupas iau ma taia ta nian bia iau na tabar ia manei.’ \p \v 7 “Io, no tunatuna aram narako na balu ia bia, ‘Waak u kas na gil iau! No matanangas i ta tabanus ma mital tamaan ta sua taar. Pa iau tale bia ena tut ma ena tabar uga ta linga.’ \v 8 Io, iau tangai ta muat, a linga bia ing bia a turana ia, pa na tabar at ia ma tiga linga. Iasen, kanong pa na sangeh wara sinsaring, na tut ma na tabar ia haruat ma no nuna sunupi. \p \v 9 “Io, iau tangai ta muat, bia muat na sasaring muat na hatur kahai iakan ra linga. Ma bia muat na nanaas, muat na nas tupas. Ma nong na pipidil, Kalou na papos lah ia. \v 10 Io hua, nong i sasaring na hatur kahai ira linga i saring. Ma nong i silsilhei, na silhei tupas ira linga ing i silsilhei. Ma nong i pipidil, Kalou na papos lah ia. \p \v 11 “Siga nalamin ta muat ira tata i tale bia na tar tiga sui, ing bia no natina i saring kiripa? \v 12 Ma ing bia i saring tulur a kareka, na tabar balik ia ma tiga rekborai? \v 13 Ing bia muat ira tena sakena, muat la nunurei tar wara tamtabar ira nati muat ma ra bilai na linga, io, iakanong i haminis bia no amuat Sus kanam ra mawai i manga nunurei tar bia na tar no Halhaliana Tanua ta diet ing diet saring ia.” \s1 Iesu ma Belsebul \r (Matiu 12.22-29, 43-45; Mak 3.23-27) \p \v 14 Ma Iesu ga tultulei hasur sasei tiga sakana tanua ga sasahai taar tiga tunatuna, gaam ngula. Ma bia no sakana tanua ga suur laah, no ngula ga ianga ma no tamat na mataniabar diet ga manga karup. \v 15 Senbia aring ta diet, diet ga tangai bia, “Iesu i tale wara tultulei hasur sei ira sakana tanua kanong Belsebul no tamat nudiet ira sakana tanua i ta tar ra dadas tana kaikek gi gilgil hua.” \v 16 Ma aring ta diet, diet ga wara walwalar ia, diet gaam saring ia bia na gil tiga hakilang maram ra mawai. \v 17 Senbia Iesu ga nunurei ira nudiet lilik gaam tangai ta diet bia, “Ing bia tiga huntunaan pai tur tikai, aring mesa diet na hamhamau no taman. Ma bia tiga haratamaan pai tur tikai, na puka. \v 18 Ma bia no kingdom ta Satan pai tur tikai, na tur dadas hoeh? Iau tangai kaiken kanong muat tangai bia iau tulei hasur sei ira sakana tanua ma no dadas ta Belsebul. \v 19 Ma bia i tutuna bia iau tulei hasur sei ira sakana tanua ma no dadas ta Belsebul, io, ira numuat tunatuna diet kap dadas mah makaia ta Belsebul wara tultulei hasur sei ira sakana tanua. Ma ira numuat tunatuna at, diet haminis bia muat ronga kanong diet mah diet gil hua. \v 20 Ma bia muat ronga, ma iau tulei hasur sei ira sakana tanua ma no dadas ta Kalou, io, i haminis bia no matanitu ta Kalou i ta haan tupas muat. \p \v 21 “Ma ing bia tiga dadas na tunatuna i manga balaurei no nuna hala ma ra kusur ma ra hisa, pai tale bia tikai na kinau tiga linga. \v 22 Iasen bia tikai ing i manga dadas tana na harubu ma ia ma na bu hagawai ia, na kap sei no nuna kusur ma no nuna hisa ing no tunatuna ga lik bia na tale bia na harubu manei. Ma no dadas na tunatuna na palau ira nuna harhis ma ira linga i ta kinau lah. \p \v 23 “Bia tikai pai nugu harhis ia, na malentakuanei iau. Ma bia tikai pai harahut iau, i hagawai iau. \p \v 24 “Bia tiga sakana tanua i suur laah tiga tunatuna, na haan hurlabit ta ira mamasi na sibaan ta ira hanua bia wara sinangeh, iasen i maas nanaas. Io, i lik hoken: ‘Iau na tapukus taar baal tano ngasiagu.’ \v 25 Ma bia i hanuat ukaia i nas bia i tagura taar bia na laka balin. \v 26 Io, i haan, i a lam lah habal a len ma irua na mes na sakana tanua, ing diet manga sakena tana. Ma diet na laka kaia ma diet na kis um kaia. Ma no nilon um ta iakanong ra tunatuna na manga sakena ta ing naluai.” \p \v 27 Ma ing bia Iesu ga tangtangai kaiken ra linga, tiga hahina nalamin tano tamat na mataniabar ga kukula naliu bia, “I daan no pawasim nong ga kaha uga ma ga hasus uga.” \v 28 Iasen ga tangai bia, “Diet daan balik ing diet hadadei ira nianga ta Kalou ma diet taram ia.” \s1 Iesu ga bor ira mataniabar \r (Matiu 12.39-42) \p \v 29 Ma bia no winawas tano tamat na mataniabar ga wara tamtamat hanahaan, Iesu ga tangai bia, “Ira mataniabar katin diet sakena. Diet nem bia iau na gil tiga hakilang. Senbia pa diet na nas ta hakilang. Diet na nas sena mon no hakilang ta Iona. \v 30 Iona ga tiga hakilang ta ira tunatuna ma Niniwe. Hoken mah, Nong a Tunatuna Ia na tiga hakilang ta ira mataniabar ing diet lon katin. \v 31 Tano bung na warkurai no kwin ma Siba na takun hadadas muat kanong ga hanuat ma helik sakit bia na hadadei no mintota gar Solomon. Ma iau tangai ta muat, tiga tunatuna i tamat ta dir ma ne Solomon ia kanik. \v 32 Ma tano bung na warkurai mah ira tunatuna ma Niniwe diet na takun hadadas muat kanong diet ga lilik pukus ing diet ga hadadei no harpir ta Iona. Ma iau tangai ta muat, tiga tunatuna i tamat ta dir ma ne Iona ia kanik. \s1 No lulunga tano num nilon \r (Matiu 6.22-23) \p \v 33 “Taia tikai pa na halulunga tiga laam ma na bul ia tiga sibaan ing i mun. Ma pa na bong bat mah ia. Taia. Na bul ia tano nuna tuntunur ing diet ing diet na laka diet na nas no nuna murarang. \v 34 Ira mataam dir hoira lulunga wara hapalai uga. Ing bia ira irua mataam dir manga bilai, no num kidilona nilon bakut na manga palai. Iasen bia ira irua mataam dir sakena, na ngan hoing bia no num kidilona nilon i kankado. \v 35 Io, harbalaurai timaan bia no lulunga tano num nilon kaba gi kankado. \v 36 Ma hoing iau ta tangai, ing bia no num kidilona nilon i palai harsakit ma taia ta kankado tana, io, na palai harsakit hoing bia tiga lulunga i murarang taar taam.” \s1 Iesu ga hamaris ira lualua na lotu gar na Israel \p \v 37 Ing Iesu ga ianga bakut, tiga Parasi ga lam lah Iesu bia dir na iaan. Io, ga haan gaam a kis tano suuh na nian. \v 38 Senbia no Parasi ga karup kanong ga nas bia Iesu pa ga luena hilhilim laah baa wara nian. \v 39 Io, no Watong ga tangai tana hoken: “Ai, muat ira Parasi muat haruat ma tiga gapgopai bia tiga dis ing di gis sen lah mon no tuhuna ma nataman. Senbia aram narako muat hung taar ma ra sakana magingin ma ira linga mah muat manga masmasingan tanai. \v 40 Muat ira ba! Hoeh, nong ga gil no tuhuna pa ga gil tikanei ma no palpal ma narako a mah? \v 41 Senbia i tahut bia muat na tabar ira maris ma ira linga maram narako ta muat ma naga gamgamatien bakut ira linga wara uta muat. \p \v 42 “Maris ta muat ira Parasi, na ubal muat! Muat la saso aring linga wara hanamnamian ira numuat nian, hoira kamahar, ira lobo, ma ira mangana linga na uma. Ma hoing ira warkurai ta Moses i tangai, muat la tartar ta Kalou nong i sangahul ma ia ta kaiken ra linga muat la saso. Senbia muat lilik tatohun ta ira magingin i takodas ma ta ira sinisip tupas Kalou. Io, gaar takodas bia muat ta tar kaiken ra linga tupas Kalou ma pa muat gaar mola mah wara murmur kaiken ra bilai na magingin. \p \v 43 “Maris ta muat ira Parasi, na ubal muat! Muat la nemnem bia muat na kis ta ira kinkinis gar na tamat narako ta ira numuat hala na lotu. Ma muat la nemnem mah bia da karo lah muat ta ira sibaan di la hanhanuat hulungen kaia. \p \v 44 “Maris ta muat, na ubal muat! Muat hoing ira midi pa di hakilang ing a tunatuna pai nas ma gi haan manaliu tanai.” \p \v 45 Io, tiga keskes ta ira warkurai ga tangai tana bia, “Tena hausur, ing bia u tangai hua, u tangai hagawai mah mehet.” \p \v 46 Ma Iesu ga babalu hoken: “Maris ta muat ira keskes ta ira warkurai ta Moses, na ubal muat! Muat la hapusak ira mataniabar ma ira tirihuana kinakap ing diet la malmalalat manei, senbia pa muat la gilgil ta dahina tutun at wara harharahut diet. \p \v 47 “Maris ta muat, na ubal muat! Muat la gilgil ira bilai na haat na midi ta ira poropet wara liklik lah diet. Senbia ira hintubu muat mon ing diet ga bu bing kaikek ra poropet. \v 48 Io hua, muat sura haut hokaikek bia muat haut ta ing ira hintubu muat diet ga gil. Diet ga bu bing ira poropet ma muat la gilgil timaan ira nudiet midi. \v 49 Io hua, Kalou ga ianga ma no nuna mintota hoken: ‘Iau na tulei tar ra poropet ma ra apostolo ta diet. Diet na haliarei taring ma taring diet na bu bing.’ \v 50-51 Io hua, kaiken ra mataniabar ma katin diet na kahai ra tinirih panei ira gapi diet ira poropet bakut. Diet kaikek di ga bu bing lah diet makarawa laah tano hathatahun tano ula hanua, tur lah tano hinirua ta Abel tuk taar tano hinirua ta Sekaria nong di ga bu bing ia nalamin tano tamat na hala na lotu ma no suuh di la tuntun ira hartabar kaia. Masa, iau tangai ta muat bia kaiken ra mataniabar ma katin diet na kahai ra tinirih panei kaiken ra linga bakut. \p \v 52 “Maris ta muat ira keskes ta ira warkurai ta Moses, na ubal muat! Muat ta kap sei tar no linga wara papos no ngaas na kap mintota. Muat at, pa muat ga laka ukaia ma muat ta tur bat mah diet ing diet ga walwalar wara hinaan laka.” \p \v 53-54 Ing Iesu ga wara hinaan laah makaia, ira Parasi ma ira tena hausur ta ira warkurai ta Moses, diet ga tur lah wara seisei ira sakana nianga taar tana ma diet ga tirtiri girgir mah ia wara hakuni ia ta ira nuna nianga. \c 12 \s1 Ira nianga na hanuat ra palai \r (Matiu 10.26-33) \p \v 1 Ma ta iakano pakana bung aring arip na mataniabar diet gata hanuat tikai, ma diet ga harpaspaas ta diet. Ma Iesu ga tur lah bia na ianga baa ta ira nuna bulu na hausur. Ga tangai hoken: “Muat harbalaurai ta ira is nudiet ira Parasi. Iau iangianga uta ira nudiet magingin na harbabo. \v 2 Asa ing i pupulus taar na tapalas, ma asa ing i mun taar na puasa. \v 3 Asa ing muat ta tangai ra kankado da hadadei ra kasakes. Ma asa ing muat ta harmurunga ta ira talinga muat, da tangai hapalainei ra matmataan na haruat. \s1 Dahat na burtei siga? \p \v 4 “Iau tangai ta muat ira hinturagu, bia waak muat burtei diet ing diet la bubu bing ira palatamai nari mon, ma namur pa diet tale bia diet na gil habalin ta linga. \v 5 Senbia iau na haminis ta muat bia siga nong i tahut bia muat na burtei ia. Muat na burtei iakanong nong i tale bia na bu bing ira palatamai muat ma namur mah i mon baa ra dadas wara seisei muat tano ula iaah. Masa, iakanong muat na burtei ia. \v 6 A hansik na kinewa mon i haruat bia u na kul a liman na nat na maan. Senbia Kalou pa na lik luban sasei tikai ta diet. \v 7 Tutun sakit, no amuat Sus i manga nunurei muat. Ma iakan i palai taar ta muat kanong i nunurei mah ira winawas ta ira pakana hi muat ta ira wali muat. Waak muat burburut kanong no numuat lon i manga tamat ta ira maan. \s1 No num nianga i haminis no num nurnur \p \v 8 “Ma iau tangai ta muat, siga tikai i hasahesa palai ra matmataan ta ira tunatuna bia nuna iau, io, Nong a Tunatuna Ia na hasahesa palai mah tana ra matmataan ta ira angelo ta Kalou. \v 9 Iasen siga tikai i harhus sei iau ra matmataan ta ira tunatuna, io, iau mah, ni harhus sasei ia ra matmataan ta ira angelo ta Kalou. \v 10 Ma siga tikai na ianga hagawai Nong a Tunatuna Ia, iakanong ra sakena, Kalou na lik luban sei ia. Senbia siga tikai na ianga hagawai no Halhaliana Tanua, Kalou pa na lik luban sasei iakanong ra magingin. \p \v 11 “Ma bia muat na tur ra matmataan ta diet ira tena gil warkurai, ma bia da lam muat uram narako ta ira hala na lotu gar na Iudeia, io, waak muat ra nginarau bia muat na tangai hoeh wara turtur bat ira nudiet hartakun uta muat. \v 12 Kanong wara biha, no Halhaliana Tanua na hausur muat asa ing muat na tangai ta iakanong ra pakana bung.” \s1 Waak dahat ra gumut \p \v 13 Tiga tunatuna nalamin ta ira mataniabar ga tangai tana bia, “Tena Hausur, no numamir tata i ta maat. Io, u na tangai tano tasigu bia na palau harbasianei ta mamir ira linga ing ga maat talur.” \p \v 14 Ma Iesu ga babalu hoken: “Ai, siga ga bul iau bia ena kurei mamur? Ma siga mah ga bul iau bia ena palau harbasianei kaiken ra linga ta mamur?” \v 15 Io, ga tangai tiga nianga harharuat ta diet hoken: “Muat na manga harbalaurai! Muat na habatbat timaan muat tano magingin na gumut ma no sip linga. No nilon gar tikai pai tahuat ta ira nuna haleng linga.” \p \v 16 Io, ga hasasei diet ta kanin ra nianga harharuat: “No pisa gar tiga watong ga manga hatahuat ra halengin nian. \v 17 Io, no nuna lilik ga hilau hoken: ‘Iau na gil hoeh kaiken? Taia tiga sibaan wara bulbul timaan taar ira nugu nian.’ \v 18 Io, ga tangai um hoken: ‘Iau na gil hoken. Iau na durei hasur ira nugu suuh na nian ma iau naga gil hatamat balik um. Io, iau na bulbul ira agu nian ma ira nugu linga kaia. \v 19 Ma iau na nunurei bia a nugu mon haleng bilai na linga kana i kis, ma diet na kis ra haleng na tinahon. Io hua, ena iaan, ena mom ma ena guama. Ma iau na tatohun tano nugu nilon.’ \p \v 20 “Senbia Kalou ga tangai tana hoken: ‘A ba uga! Katin ra bung u na maat. Io, siga nong na kap lah ira linga u ta tagurei tar wara num?’” \p \v 21 Ma Iesu ga tangai um bia, “Na ngan hoken ta siga tikai nong na hahung ira nuna bunbulaan, senbia pai watong ra matmataan gar ta Kalou.” \s1 Waak dahat ngarngarau \r (Matiu 6.25-33) \p \v 22 Io, Iesu ga tangai ta ira nuna bulu na hausur hoken: “Io, iau tangai ta muat, waak muat ngarngarau uta ira numuat nilon bia asa ing muat na ien. Ma waak muat ngarngarau mah uta ira palatamai muat bia muat na sigam ra sa. \v 23 Io, ira numuat nilon i tamat ta ira nian ma ira tamai muat i tamat ta ira maal. \v 24 Muat na lik lah ira kotkot. Pa diet la saaso. Pa diet la kilkil hulungen nian. Ma taia nudiet ta suuh na nian. Senbia Kalou i la tamtabar diet. Io, tano sinisip ta Kalou, muat manga tamat ta ira maan. \v 25 Muat ngarngarau wara biha? Waak muat gilgil hua! Bia muat na ngarau, pa na halawaas ira numuat nilon ta dahina. \v 26 Ing bia pai tale muat bia muat na gil kaiken ra nat na linga, io, wara biha muat ngarau uta ira mes na linga? \p \v 27 “Muat na lik lah ira lamarina no ina nas. Pa diet la paapalim. Ma pa diet la singsingit maal mah. Senbia iau tangai ta muat bia Solomon no king ma ira nuna tamat na minamar pa ga nanaas haruat ma ira lamarina no ina nas. \v 28 Kalou i gil hamaririsuan ira pitoka nong i lon mon katin ma marakan da halo iaah ma ia. Bia i tutuna ing Kalou i gil hua tano pitoka, i tutuna sakit bia na hasigam mah muat ma ira numuat sigasigam. Maris! Pai patuan ira numuat nurnur! \v 29 Ma waak muat manga lilik uta ira sa muat na ien ma muat na mamai. Waak um muat ra nginarau ta kaiken ra linga. \v 30 Ken ra linga, diet ing pa diet nurnur ta Kalou, diet la nanaas panei. Senbia namuat Sus i nunurei tar bia muat supi ken ra linga bakut. \v 31 Senbia muat na lilik utano matanitu ta Kalou, ma na tabar muat ma kaikek ra linga bakut mah. \v 32 Muat ira bar sipsip, waak muat ra bunurut kanong no amuat Sus i ta guama bia na tar no matanitu ta muat. \p \v 33 “I tahut bia muat na suhuranei ira numuat linga ma muat na tar ta ira maris. Muat na tagurei numuat ta mangana kinewa ing pa na sakena, a bunbulaan ia aram ra mawai nong pa na pataam. Ma kaia, tiga tena kikinau pa na tale bia na hanuat huteta ma ira ipas pa diet na hagawai. \v 34 Io, bia ira num tabarikik i kis taar ha, no num kidilona nilon bakut i kis taar mah kaia. \s1 Dahat na tagura utano hinanuat tano Watong \r (Matiu 24.43-51; 25.1-13; Mak 13.33-37) \p \v 35 “I tahut bia muat na manga tagura hoing tikai i puli hakumkum no nuna maal wara pinapalim. Ma tikai na waak tar no nuna laam na lulunga bia na tagura ta ira sa ing na hanuat. Ma muat mah, muat na tagura hua. \v 36 Ma i tahut bia muat na haruat ma ira tunatuna ing diet kiskis kahai no nudiet watong bia na tapukus maram tano nian na pokomau. Diet na kiskis kahai ia hua waing diet na tagura taar. Bia na me pipidil tano matanangas, diet na papos hagasiaan lah ia. \v 37 Ma kaiken ra tunatuna, diet na daan ing no nudiet watong na hanuat ma na nas lah diet ma diet kis kahai tar ia. Tutuna sakit, iakanong ra watong na tangai ta diet bia diet na kis tano suuh na nian. Io, na sulu kumkum huat ma na baso wara tamtabar diet. \v 38 Ma bia na tapukus ra tingana bung bia ra luai na kareka ma na nas lah kaiken ra tunatuna ma diet kis kahai tar at ia, io, diet na daan. \v 39 Io, na tahut bia muat na palai tano tunatuna nong a nuna no hala. Bia gaar nunurei tar no pakana bung bia no tena kikinau na hanuat, gaar habatbat no tena kikinau ing pa gaar papat no nuna hala. \v 40 Ma i tahut bia muat mah, muat na tagura hua, kanong Nong a Tunatuna Ia na hanuat tano pakana bung nong muat lik bia pa na hanuat tana.” \p \v 41 Ma Pita ga tiri ia bia, “Watong, u hasasei mehet sen mon uta iakan ra nianga harharuat, bia diet mah ira mataniabar bakut?” \p \v 42 Ma no Watong ga babalu hoken: “Iau na haminis ta muat bia siga no mintatona ma no tutun na tultulai. Ia nong no nuna watong i bul tar ra warkurai tana uta ira mes na tultulai bia na tamtabar timaan diet. \v 43 Na daan iakanong ra tultulai bia no nuna watong i tapukus, gi nas tupas ia ma kana i gilgil hua. \v 44 Tutun sakit, na tar ira nuna linga bakut tano harbalaurai ta iakanong ra tultulai. \v 45-46 Iasen bia iakano tultulai na lik bia no nuna watong pa na tapukus gasien ma na tur lah wara bubu ira mes na tultulai, ira hahina tikai ma ira tunana, ma na ianiaan ma na mamom tikai ma ira tena minminom, io, no watong ta iakanong ra tultulai na hanuat tano pakana bung bia no tultulai pa ga lik tar, ma pa ga nunurei bia na hanuat hua. Ma no watong na kurei hadadas tutun at ia, ma na sei ia ukaia tano sibaan na ngunngutaan ing pa diet ga nurnur tana diet na kis kaia. \p \v 47 “Ma iakano tultulai nong i palai tano nemnem tano nuna watong ma pai taram ma pai tagura mah, io, da lawat ia haleng na pakaan. \v 48 Iasen nong tikai pai palai tano nuna nemnem ma i gil ra sakana magingin, io, da hapidinau ia, ma da lawat ia a bar pakaan mon. Diet ing da manga hapalainei diet, Kalou na hait diet bia diet na manga taram. Ma diet ing da manga tabar diet, Kalou na tangai ta diet bia diet na manga balu pukus. \s1 Iesu i paleng ira tunatuna \r (Matiu 10.34-36) \p \v 49 “Iau ta hanuat wara hapidinau ira tunatuna tano ula hanua ma no tamat na iaah. Ma gaar manga bilai bia iau gaar ta halo tar ia. \v 50 Senbia ni pusak baa ta tamat na tinirih. Ma na manga ubal iau tuk taar bia iakano tinirih na pataam tagu! \v 51 Waak muat lik bia iau ta hanuat wara tartar ra malum tano ula hanua. Taia tutun at. Iau ta hanuat wara harpaleng. \v 52 Tur lah ta iakan ra pakana bung ing bia a liman narako tiga haratamaan, io, aitul dal na tur talur ira airua ma ira airua dir na tur talur ira aitul. \v 53 Tiga bulu na tunana na tur talur no nuna tata, ma no nuna tata na tur talur ia. Tiga hinasik na tur talur no pawasina ma no pawasina na tur talur ia. Ma hua mah ta dir enana. Dir na tur talur harbasiai ta dir.” \p \v 54 Io, Iesu ga tangai ta ira mataniabar hoken: “Ing bia muat nas tiga baakut i tamtaman tut maras ra kasakes i la sungsuguh kaia, habir a mon ma muat na tangai bia, ‘Na bata kaiken’ ma no bata na puka. \v 55 Ma ing bia no dadaip marau ra taubar i tut, muat na tangai bia, ‘Na dadas no kasakes kaiken.’ Ma na ngan hua. \v 56 Muat ira tena harbabo! Muat tale bia muat na nas kilam ira ninaas tano ula hanua, ma muat na tangai bia asa na hanuat. Ma hoeh balik ma pa muat tale wara nunurei kilam no kukuraina ta kaiken ra pakana bung? \p \v 57 “Wara biha bia pa muat nas kilam habalin at ta muat bia asa i takodas? \v 58 Bia no hinsakaam i wara kapkap tar uga ra warkurai, mamur na hatakodas hagasiaan ma ia ing bia mamur hanahaan baa na ngaas. No hinsakaam kaba gi tar uga tano tena warkurai, ma no tena warkurai na tar uga ta nong i la balaurei tar diet ing di ga his kahai diet narako tano hala na harpidinau, ma ia na bul halaka uga ra hala na harpidinau. \v 59 Io, iau tangai ta muat, pa da hasur sei uga tano hala na harpidinau tuk taar bia u na tar bakut ira num kunkulaan.” \c 13 \s1 Siga nong pai lilik pukus na hirua \p \v 1 Ma ta iakanong ra pakana bung aring tunatuna diet ga hanuat, ma diet ga me hasasei Iesu uta ira tunatuna ma Galili ing Pailat ga tulei ira nuna umri wara bubu bing ing diet ga tun hartabar tupas Kalou. \v 2 Ma Iesu ga tangai bia, “Hoeh, muat lik bia kaikek ra tunatuna ma Galili diet ga manga sakena ta ira mes na tunatuna ma Galili, kaikek diet gaam hirua hua? \v 3 Iau hasasei muat bia taia tutun at! Ma ing bia pa muat na lilik pukus, muat bakut mah, muat na hirua. \v 4 Ma muat na lik lah kaikek ra sangahul ma liman ma itul ing no hala kangkang na haat kinau Silom ga tarup taar ta diet, diet gaam maat. Hoeh, muat lik bia iakanong ga haminis bia diet ga manga sakena ta ira mes na tunatuna makai Ierusalem? \v 5 Iau hasasei muat bia taia! Ma ing bia pa muat na lilik pukus, muat bakut mah, muat na hirua.” \p \v 6 Io, ga hasasei diet ta kan ra nianga harharuat: “Tiga tunatuna ga mon tiga ina fig tano nuna uma, ma ga haan laah wara silaha fig tana. Senbia pa ga nas lah tari tana. \v 7 Io, ga tangai tano tena harbalaurai tano uma hoken: ‘Aitul a tinahon tuai um ing iau hanahaan wara ninaas ta hunena iakan ra ina fig, senbia taia tari. Buruh hasur ia. I hapataam bia tutun at no bilai na pisa.’ \p \v 8 “Ma no tena harbalaurai tano uma ga babalu bia, ‘Watong, waak tar baa ia tiga tinahon balin ma iau na kil burung ia, iau naga bul ta bilai na linga naga gil timaan no pisa. \v 9 Ma ing bia na huai tano tinahon namur, io, i bilai. Iasen ing bia taia, io, u na buruh hasur ia.’” \s1 Tiga hahina gata talukun no tuhuna \p \v 10 Tiga Bung na Sinangeh Iesu ga hauhausur ira mataniabar narako tiga hala na lotu gar na Iudeia. \v 11 Ma tiga hahina ga kis taar kaia gata talukun no tuhuna ra sangahul ma liman ma itul na tinahon kanong tiga sakana tanua ga hanganai ia hua. Ma pa ga tale bia na tur tusa. \v 12 Ing Iesu ga nas ia ga tau hahuat ia ma ga tangai tana hoken: “Hininigu, u ta langalanga talur no num minaset.” \v 13 Io, ga bul ira airua limana tana ma kaikek at no hahina ga tur tusa ma ga pirlat Kalou. \p \v 14 Io, no lualua ta iakano hala na lotu ga ngalngaluan kanong Iesu ga halangalanga ia tano Bung na Sinangeh, io, gaam tangai hoken ta ira mataniabar, “A liman ma tikai ira bung wara pinapalim. Ma muat na hanuat ta kaikek ra bung bia da halangalanga sei muat ta ira numuat minaset, ma taia bia tano Bung na Sinangeh.” \p \v 15 Ma no Watong ga balu ia bia, “A tena harbabo muat! Tano Bung na Sinangeh, tikatikai ta muat i la palpalas lah no nuna donki bia no nuna bulumakau tano nuna longlong wara hamamo ia ma ra taah. Tutun sakit, muat la gilgil hua! \v 16 Iakan ra hahina a bulumur ta Abraham ia, ma Satan ga his kahai tar ia ra sangahul ma liman ma itul na tinahon. Io, i tahut mah tano Bung na Sinangeh bia da palas sasei ia tano minaset nong gata his kahai tar ia.” \p \v 17 Ing ga tangai hoken, ira nuna ebar bakut diet ga malahuan. Senbia ira mataniabar diet ga guama panei ira bilai na linga ga gilgil. \s1 No pat na dahai ma no is \r (Matiu 13.31-33; Mak 4.30-32) \p \v 18 Io, Iesu ga tangai, “No matanitu ta Kalou i haruat ma ra sa? Iau na haruatanei ia ma ra sa? Io, ni hasasei muat. \v 19 I haruat ma tiga nat na pat na dahai sakit nong tiga tunatuna ga so ia tano nuna uma. Io, ga kubur, gaam tamat na dahai, ma ira maan diet gil ira nudiet pewas ta ira katangana.” \p \v 20 Ma ga tangai habal bia, “Iau na haruatanei no matanitu ta Kalou ma ra sa? Io, ena hasasei muat. \v 21 I haruat ma tiga hahina ga kap lah ira is, gaam bul narako tano tamat na hunghungaan na palawa tuk gaam lalat bakut.” \s1 No nat na matanangas \p \v 22 Io, Iesu ga hanahaan ta ira taman ma ira pisa na hala ma ga hauhausur ira mataniabar. Ga gilgil hani hoken tano nuna hinahaan uram Ierusalem. \v 23-24 Io, tikai ga tiri ia bia, “Watong, hoeh, a bar hanawaan mon diet ing Kalou na halon diet?” \p Ma Iesu ga tangai ta diet, “Muat na walar ma ra dadas wara hinahaan laka tano nat na matanangas. Iau tangai ta muat bia a haleng diet na walar wara hinahaan laka, senbia diet na pet pua. \v 25 Ing no tunatuna nuna no hala na taman tut naga banus no matanangas, muat na tur taar um nataman muat naga piipidil. Ma muat na sasaring marmaris bia, ‘Watong, papos lah mehet.’ \p “Senbia na babalu bia, ‘Pa iau nunurei bia siga muat. Ma pa iau nunurei mah bia muat maha.’ \p \v 26 “Io, muat na tangai bia, ‘Mehet ga iaan ma mehet ga mom tikai ma uga. Ma narako ta ira ngaas ta ira numehet tamtaman u git hauhausur mehet.’ \p \v 27 “Iasen na babalu bia, ‘Pa iau nunurei bia siga muat. Ma pa iau nunurei mah bia muat maha. Muat haan laah, a tena sakena muat bakut!’ \p \v 28 “Ing muat na nas Abraham, Aisak, Iakop, ma diet ira poropet bakut aram tano matanitu ta Kalou, muat na susuah ma muat na hagirit na ngisa kaia kanong da sei hasur sasei muat. \v 29 Ira mataniabar diet na hanuat makaia ta ira aihat na matana dadaip. Diet na hanuat ma diet na kis tano gil nian aram tano matanitu ta Kalou. \v 30 Ma a tutuna sakit bia tari ta diet ing diet maris kaiken, diet na watong namur. Ma tari ta diet ira watong kaiken, diet na maris namur.” \s1 Iesu ga marmaris ta diet ma Ierusalem \r (Matiu 23.37-39) \p \v 31 Ma ta iakano pakana bung aring Parasi diet ga haan tupas Iesu, diet gaam a tangai tana bia, “U na haan talur iakan ra sibaan ma u na haan tiga mes na taman balik kanong Herot i wara bubu bing uga.” \p \v 32 Iesu ga balu diet bia, “Iakano Herot a keskes ia wara gilgil sakena hoira roka na paap. Muat na haan muat naga hasasei ia bia iau tangai hoken: ‘Iau ni hasur sasei ira sakana tanua ma ni halangalanga ira ina minaset katin ma marakan. Ma tano aitul a bung ni hapataam bakut ira nugu pinapalim. \v 33 Iau na papalim hua senbia i tahut mah bia ena hanahaan katin, marakan, ma tano bung namur mah, kanong i tutuna sakit bia ira poropet pa diet la hirhirua nataman. Aram sen narako Ierusalem.’” \p \v 34 Ma Iesu ga tangai bia, “Maris muat ira mataniabar makai Ierusalem! Muat la bubu bing ira poropet ma muat la tutut bing diet ing Kalou i la tultulei diet ukaia ta muat. Haleng pakaan iau ga sipsip bia ena gawanei lah muat hoing no huna kareka i la pabang ira natina. Senbia pa muat sip hua. \v 35 Nas baa! Da hamau no numuat taman ma muat na biha? Io, iau hasasei muat bia pa muat na nas habal iau tuk tano pakana bung ing muat na tangai bia, ‘I daan nong i hanuat wara gilgil haruatanei ira sinisip gar tano Watong!’” \c 14 \s1 U na hanapu uga \p \v 1 Tiga Bung na Sinangeh, bia Iesu ga ianiaan tano hala ta tiga lualua ta ira Parasi, ira mataniabar diet ga manga ngok dadas tana bia na gil sa. \v 2 Ma tiga tunatuna ga manga sus ira tamaina ga haan tupas Iesu. \v 3 Ma Iesu ga tiri ira Parasi ma ira keskes ta ira warkurai ta Moses hoken: “I takodas ta ira nudahat warkurai bia da halangalanga ira minaset tano Bung na Sinangeh bia taia?” \v 4 Senbia pa diet ga ianga. Io, ga palim no tunatuna gaam halangalanga ia, ma ga tulei sei ia. \p \v 5 Io, ga tiri diet bia, “Ing bia tiga nati muat bia tikai ta ira numuat bulumakau na puka suur tiga lulur tano Bung na Sinangeh, i tutuna bia kaikek at muat na sal haut habal ia. Naka?” \v 6 Senbia pa diet ga tangai tiga linga. \p \v 7 Ma Iesu ga nas bia aring hasira diet ga pilak ira kinkinis na watong tano suuh na nian. Io, ga tangai iakan ra nianga harharuat ta diet: \v 8 “Bia tikai i lam uga tano nian na pokomau, waak u kis tano kinkinis gar na tamat, kaba tikai i manga tamat taam gi hanuat kanong di ga siga mah ia. \v 9 Ma no tunatuna nong a nuna no gil nian na hanuat, ia nong ga lam bakut mamur. Ma na tangai taam bia, ‘U na tut pas no kinkinis ta nakan.’ Io, u na hirhir kanong da tulei tar uga tano kinkinis na maris. \v 10 Ing bia di lam uga, na tahut bia u na kis tano kinkinis na maris, io, nong ga siga uga na hanuat ma na me tangai taam bia, ‘Tasigu, u na kap tiga kinkinis nong i tamat ta iakan.’ Io, ira mataniabar kaia diet na wariru taam. \v 11 Io, siga tikai i hatamat ia, Kalou na bul hasur ia. Ma nong i bul hasur ia, Kalou na hatamat ia.” \p \v 12 Ma Iesu ga tangai tano tunatuna nong ga lam ia utano nian bia, “Bia u na harlamin utano gil nian, waak u lamlam ira turaam, ira tasim, ira hinsakaam, ma ira watong ing diet kis huteta. Waak u lamlam diet kanong diet na saring habal uga wara balbalu uga. \v 13 Iasen bia u na harlamin utano num gil nian, u na lam ira maris, ira pengpeng, ira kum, ma ira pula. \v 14 Ing bia u na gil hua u na daan. A tutuna bia pa diet tale bia diet na balu tar taam, senbia Kalou na balu tar taam tano pakana bung na tuntunut hut balin ta ira tena takodas.” \s1 No tamat na nian \r (Matiu 22.2-14) \p \v 15 Ma tikai ta diet ing diet ga kis tikai ma ia tano suuh na nian ga hadadei kaiken, gaam tangai ta Iesu, “I daan no tunatuna nong na iaan tano tamat na nian tano matanitu ta Kalou.” \p \v 16 Io, Iesu ga balu ia bia, “Tiga tunatuna ga tagurei tiga tamat na nian ma ga saring haleng na tunatuna. \v 17 Tano pakana bung bia no nian ga tagura ga tulei no nuna tultulai uta diet ing gata saring tar diet. Ma no tultulai ga hasasei diet bia, ‘Mai, kanong ira linga i ta tagura taar kaiken.’ \p \v 18 “Senbia diet bakut tikatikai diet ga ianga huagin taar tano tena harlamin. No luena ga tangai bia, ‘Kaiken mon iau ta kul tiga sibana pisa ma iau na haan baa iau naga nas ia. Maris, pai tale bia iau na haan.’ \v 19 Ma nong tikai ga tangai bia, ‘Kaiken mon iau ta kul ra sangahul na bulumakau wara pinapalim ma iau hanahaan wara walwalar diet. Maris, pa iau na haan.’ \v 20 Ma nong tikai ga tangai bia, ‘Kaiken mon iau sigara tolai. I nanaas taar bia pa iau na haan.’ \p \v 21 “Io, no tultulai ga tapukus gaam hasasei no nuna watong ta kaiken ra linga. Ma no watong nong a nuna no hala ga ngalngaluan gaam tangai tano nuna tultulai bia, ‘Hansur gasien ta ira ngaas bakut tano pisa na hala ma u na lam ira maris, ira pengpeng, ira pula, ma ira kum.’ \p \v 22 “Io, no tultulai ga me tangai bia, ‘Nugu Watong, iau ta gil haruatanei hoing u tangai. Senbia, no hala pai hung baa.’ \p \v 23 “Io, no watong ga tangai tano nuna tultulai bia, ‘U na haan ma nataman tano pisa na hala ma u na mur ira tamat na ngaas ma ira nat na ngaas mah. Ma u na hait lah ira tunatuna kaia bia diet na hanuat waing no nugu hala naga hung. \v 24 Iau tangai taam, taia tikai ta diet ing iau ga luena lam diet na namianei tiga linga kai tano nugu gil nian.’” \s1 Siga nong na mur Iesu na waak sasei ira mes na linga \p \v 25 A tamat na mataniabar diet ga hanahaan tikai ma Iesu, ma ga talinganei diet gaam tangai hoken: \v 26 “Ing bia siga tikai i wara murmur iau, na manga tamat sakit no nuna sinisip utagu ta ing i la sipsip ira mesa. Ma ing bia da haruatanei no nuna sinisip uta ira mes ma utagu, na ngan hoken bia i malentakuanei no nuna tata, no pawasina, no nuna hahina, ira natina, ira tasina, ira hinina, ma ia at. Ma ing bia no nuna sinisip pai ngan hua, pai tale bia a nugu bulu na hausur ia. \v 27 Bia siga tikai pai pusak no nuna kabai ma pai mur iau, pai haruat bia a nugu bulu na hausur ia. \p \v 28 “A tutuna sakit, bia tikai i nem bia na gil tiga hala, na luena kis matien ma na lilik utano matana no hala wara nunurei bia ira nuna kinewa i tale bia na hapataam no hala bia pataia. \v 29 Io, ing bia i ta hatahun um ia ma pai tale um bia na hapataam ia, ira haleng diet na nas ia ma diet na hasakit. \v 30 Diet na tangai hoken: ‘Iakan ra tunatuna i ta hatahun no nuna hala ma pai tale bia na hapataam ia.’ \p \v 31 “Ma a tutuna sakit mah, bia tiga king i wara hinahaan wara hinarubu ma tiga mes na king, na luena kis matien ma na lilik baa bia ira nuna sangahul na arip na umri diet haruat wara turtur dadas ma ira airua sangahul na arip tano mes na king. \v 32 Ma ing bia pai tale, na tau taring tultulai, ma no mes na tamat na umri i kana baa helik, ma na tulei diet bia diet na saring ia wara malum. \v 33 Hoing a mon, bia siga tikai ta muat pai waak sei ira nuna linga bakut, pai tale bia a nugu bulu na hausur ia. \p \v 34 “Sol i manga harahut. Sen ing bia i pataam ira dadas wara harahut tano sol, no nuna dadas na hanuat baal hoeh? Pai tale. I ta linga bia um. \v 35 Pai tale bia na harahut ira pisa na uma. Ma pai tale mah bia da bul pakur ma ra takina bulumakau wara bulbul na uma. Da sei um. \p “Ing bia u hadadei kilam kaiken ra nianga, u na taram.” \c 15 \s1 No sipsip nong i rara \r (Matiu 18.12-14) \p \v 1 Tiga pakaan ira tena kap takis ma diet ing di ga nas hanapu diet bia a tabuna murmur ira warkurai ta Moses, diet ga hanuat hulungen wara hanhadadei Iesu. \v 2 Ma ira Parasi ma ira tena hausur ta ira warkurai ta Moses diet ga rungurung diet gaam tangai bia, “Kan ra tunatuna i balak lah ira tena sakena ma i iaan tikai ma diet.” \p \v 3 Io, Iesu ga hasasei diet ma iakan ra nianga harharuat. \v 4 Ga tangai bia, “Ing bia tikai ta muat nuna tiga maar na sipsip ma tikai i rara, io, tutun sakit bia na haan talur ira liman ma ihat na sangahul ma liman ma ihat kaia ra nudiet sibaan. Ma na nanaas uta nong i ta rara tuk taar bia na nas lah ia. \v 5-6 Ma ing bia i ta silhei tupas lah ia, na guama ma na pusak lah ia ma na haan u nataman. Io, na tatau hulungen ira turana ma diet ing diet la kiskis huteta tana, ma na hasasei diet bia, ‘Iau sip bia muat na guama tikai ma iau kanong iau ta nas tupas no nugu sipsip nong ga rara.’ \v 7 Iau tangai ta muat, na ngan mah hua aram ra mawai. Ing bia tiga tena sakena i lilik pukus, da manga guama aram naliu. Iasen bia a liman ma ihat na sangahul ma liman ma ihat diet lik bia a tena takodas diet, io, diet na lilik pukus wara biha, io, taia ta gungunuama aram naliu. \s1 No siliwa nong i panim \p \v 8 “Ma bia tiga hahina i hatur kahai ira sangahul na siliwa, ma tikai i panim, io, tutuna sakit bia na halulunga tiga laam ma na sah no hala. Ma na nanaas timaan tuk taar bia na nas lah ia. \v 9 Ma bia i ta nas tupas ia, na tatau hulungen ira nuna harhis ma diet ing diet la kiskis huteta tana, ma na hasasei diet bia, ‘Iau sip bia muat na guama tikai ma iau kanong iau ta nas lah no nugu siliwa nong ga panim.’ \v 10 Iau tangai ta muat, ira angelo ta Kalou diet na guama mah hua ing bia ta tiga tena sakena i lilik pukus.” \s1 No tunana nong ga rara \p \v 11 Ma Iesu ga tangai mah bia, “Tiga tunatuna ga mon airua natina, a bulu tunana dir. \v 12 No murmur ta dir ga tangai tano nudir tata bia, ‘Tata, a tutuna bia namur u na palau harbasianei ira num linga taar ta mamir tasin, senbia ira nugu iau nem bia u na tar sei tagu kaiken.’ Io, no nudir tata ga palau harbasianei tar ira nuna tabarikik taar ta dir tasin. \p \v 13 “Pa ga halis mon, ma no murmur ta dir ga suhuranei bakut sei ira nuna mangana linga, ga kap lah ira nuna kinewa, gaam haan taar tiga taman helik sakit. Ga kis ta iakano taman ma ga gil ira mangana ul pat na magingin, gaam hapataam sei ira nuna kinewa. \v 14 Ma ing gata pataam um ira nuna kinewa, tiga tamat na taburungan ga hanuat taar ta iakano hanua bakut. Ma ga kis hoing tiga maris. \v 15 Io, ga haan um gaam tiri pinapalim tiga tunatuna ta iakanong ra taman. Ma no watong ga tulei tar ia tano nuna sibana wara tamtabar ira borei. \v 16 Ma ga manga nem bia na ien ira pala bin ing ira borei diet git ienien. Senbia pataia tikai ga tabar ia ma tiga linga. \v 17 Ma bia ga lilik tapukus ga tangai, ‘Ai! Ira tultulai ing diet papalim tano nugu tata, ira adiet nian i manga haleng ma pa diet tale bia diet na ien bakut. Ma iau balik um ken iau taburungan matmat. \v 18 Iau ni tapukus balin uram ta tata ma iau naga tangai tana bia, “Mama, iau ta gil ra sakena taar taam ma uram ra mawai mah. \v 19 Pai takodas baal um bia u na kilam iau bia tiga natim. Senbia iau sip bia u na gil iau haruat ma ira num tultulai.”’ \v 20 Io, ga taman tut ma ga haan uram tano nuna tata. Bia iakana baa tapaka no nuna tata ga nas lah ia ma ga manga marmaris wara utana. Io, ga hilau taar tano natina, ga gawanei lah ia ma ga lusung ia. \p \v 21 “Ma no natina ga tangai tana bia, ‘Mama, iau ta gil ra sakena taar taam ma uram ra mawai mah. Pai takodas balin bia u na kilam iau bia tiga natim.’ \p \v 22 “Senbia no nuna tata ga tangai ta ira nuna tultulai bia, ‘Muat habir! Muat kap no sigasigam nong i manga bilai ma muat na hasigam ia ma ia. Muat habas tiga kam tano limana ma muat na hasigam ia ta airua sendal. \v 23-24 Muat kap no bilai na nat na bulumakau ma muat na kut bing ia. Dahat na gil tiga lukara kanong iakan ra natigu ga maat ma i ta lon balin. Ga rara ma dahat ta nas lah ia.’ Io, diet ga hatahun no lukara. \p \v 25 “Ing bia no lukara kana ga hanahaan, no tamat ta dir ira airua haratasin ga tapukus maram ra uma. Ma bia ga hanuat huteta tano hala ga hadadei ra ingana nirudu ma ra minangata. \v 26 Io, ga tatau tikai ta kaiken ira tultulai ma ga tiri ia uta ira linga diet gilgil. \v 27 Ma no tultulai ga balu ia bia, ‘No tasim i ta tapukus balin. Ma no num tata i ta nas ia bia i lon timaan taar. Kaikek gi tanga nianga bia da kut bing no bilai na nat na bulumakau ma mehet ta gil hua.’ \p \v 28 “Io, no luena ta dir ga manga ngalngaluan, pa gaam nem bia na laka tano hala. Io, no nuna tata ga hansur, gaam ianga marmaris tana bia na laka. \v 29 Senbia ga balu no nuna tata bia, ‘Nas baa! Ta ken ra tinahon bakut iau ga papalim wara utaam hoing tiga maris na tultulai. Ma ira pakana bung bakut iau ga tartaram uga. Ma u ta tar sa tagu? Pau tar tiga meme mon tagu bia ena gil tiga lukara ma ira turagu. \v 30 Iasen bia kan ra natim balik i tapukus u kut bing no bilai na nat na bulumakau wara gil lukara. Ma ia a mon nong ga hapataam ira num linga wara kulkul ira tena hilawai.’ \p \v 31 “No nuna tata ga tangai tana, ‘Natigu, hatikai u la kiskis tikai ma iau. Ma ira nugu linga bakut, a num. \v 32 Senbia i takodas bia dahat na guama ma dahat na gil no lukara kanong iakan ra tasim ga maat ma i ta lon balin, ga rara ma dahat ta nas lah ia.’” \c 16 \s1 No keskes na tultulai \p \v 1 Io, Iesu ga tangai ta ira nuna bulu na hausur hoken: “Tiga watong ga bul tiga tultulai wara harbalaurai ta ira nuna linga bakut. Ma namur di ga takun no tultulai bia ga hapataam ira linga ta iakano Watong. \v 2 Io, ga tatau no tultulai, gaam tangai tana bia, ‘Asa iakan iau hadadei wara utaam? U na pakat hapalainei tiga hasahesa uta ira nugu linga u ga balaurei ma u na tar no hinhinawas tagu. Pau na balaurei habalin ira nugu linga.’ \p \v 3 “Io, no tena harbalaurai ga lik habal at tana hoken: ‘Asa ing iau ni gil kaiken? No nugu tamat na hasur sasei iau tano nugu pinapalim. Pa iau dadas haruat wara kinakoh ma iau hirhir mah bia ena sasaring hoira maris. \v 4 Ai! Iau palai bia asa ing ena gil! Ma tano pakana bung da kap sasei iau tano nugu pinapalim, ira mataniabar diet na haguama lah iau ta ira nudiet hala.’ \v 5 Io, ga tatau ira tunatuna bakut ing diet ga mon ngasa tano nuna tamat. Ga tiri no luena bia, ‘Aisa ira num ngasa taar tano nugu tamat?’ \v 6 Ga balu ia bia, ‘Tiga maar na tamat na pabona kor na wel.’ Ma no tena harbalaurai ga tangai tana, ‘Kis kai, ma u na pakat hagasiaan ia bia u na balu pukus a liman na sangahul mon. Iakanong na hasibaan no ngasa. Pau na balu bakut.’ \v 7 Ma ga tiri no airua bia, ‘Aisa ira num ngasa taar tano nugu tamat?’ Ga balu ia bia, ‘Tiga arip na tamat na punpu na pat na wit.’ Ma no tena harbalaurai ga tangai tana, ‘Pakat ia bia u na balu pukus a liman ma itul na maar mon. Pau na balu bakut.’ \p \v 8 “Ma no watong ga lat iakano tena harbalaurai nong ga bis ia, ga lat ia kanong i haminis bia a keskes ia ta iakano linga i ta gil. Io, ira mataniabar ta iakan ra ula hanua diet keskes wara gilgil ira nudiet magingin ta diet balin at. Ta ira nudiet gingilaan hua, diet manga keskes ta ira mataniabar ing diet kis ra madaraas. \v 9 Ma iau tangai ta muat, i tahut bia muat na papalim ma ira numuat sakana kinewa wara lamlam ta tura muat. Ma ing bia ira numuat kinewa i ta pataam da haguama lah muat tano taman pa na pataam. \p \v 10 “Siga tikai i tutun ta ira hansik na pinapalim na tutun mah ta ira tamat. Ma siga tikai pai tutun ta ira hansik na pinapalim pa na tutun mah ta ira tamat. \v 11 Ing bia pa muat ga tutun wara balbalaurei ra kinewa ta iakan ra ula hanua, siga na so no nuna nurnur ta muat bia muat na tutun wara balbalaurei ira mangana kinewa tutuna? \v 12 Ma ing bia pa muat ga tutun wara balbalaurei ira linga gar na mesa, siga na tabar muat ma numuat ta linga at. \p \v 13 “Taia tiga tultulai i haruat wara tartaram ta ira airua watong. Na manga mola ta nong tikai ma na manga sip no mes, bia na taram nong tikai ma na malentakuanei no mes. Io, pai tale bia muat na taram ta Kalou ma ra kinewa mah.” \p \v 14 Ma ing bia ira Parasi diet ga hadadei kaiken diet ga rungurung taar ta Iesu kanong diet ga manga sip kinewa. \v 15 Ma Iesu ga tangai ta diet bia, “Muat at muat hatakodasnei habal muat ra matmataan ta ira mataniabar, senbia Kalou i la nunurei tar ira bala muat. Asa ing ira tunatuna diet hatamat ta ira nudiet lilik, io, i linga bia tano matmataan ta Kalou. \s1 Ira warkurai ta Moses \r (Matiu 5.18; 11.12-13; 19.9; Mak 10.11-12) \p \v 16 “Ira warkurai ta Moses ma ira pakpakat ta ira poropet diet ga warkurai tuk taar tano pakana bung ta Ioanes no tena bapitaiso. Ma tur lah ta iakano pakaan no harpir tano tahut na hinhinawas utano matanitu ta Kalou i ta hanahaan ma ira mataniabar diet walwalar ma ra dadas wara hinahaan laka. \v 17 Ing bia i dadas bia no mawai ma no ula hanua dir na panim laah, io, na manga dadas sakit bia tiga nat na sibaan ta ira warkurai ta Moses na panim laah. \v 18 Siga tikai i sei no nuna hahina ma i tolai tiga mes i ta gil sakena kanong i ta sua tikai ma tiga mesa, pai nuna ia. Ma siga tikai i tolai laah tiga hahina nong no nuna tunaan ga sei ia, io, i ta gil sakena kanong i ta sua tikai ma tiga mesa, pai nuna ia. \s1 No watong ma Lasarus \p \v 19 “Ga mon tiga watong git singsigam ira bilai na sigasigam ing ira matana i manga tamat sakit. Ma no nuna kinkinis na watong ga manga haguama ia ta ira kaba bungbung. \v 20-21 Ma di git hakuban tar tiga maris, no hinsana ne Lasarus, kaia tano matanangas ta iakano watong. A ina manmanua ia ma git sipsip bia na ien ira sibana nian ing ga pukpuka laah maram tano suuh na nian tano watong. Maris! Ira paap mah diet git hanhanuat ma diet git damdam ira manuana. \p \v 22 “Io, no maris ga maat um ma ira angelo diet ga kap lah ia taar tano matmataan ta Abraham. Ma no watong ga maat mah ma di ga bus ia. \v 23 Ma kaia tano sibaan gar na minaat, no watong ga kap ra tamat na ngunngutaan. Ma ga nanaas hut gaam nas Abraham utapaka sakit, ma Lasarus kaia nagegan tana. \v 24 Io, ga tatau Abraham hoken: ‘Mama Abraham, u na marsei iau! No ngunngutaan ta iakan ra iaah i manga dadas. U na tulei Lasarus, na hasuguh no kaskas na limana tano taah madohon ma na bul ia tano kamariagu naga hamadohon ia.’ \p \v 25 “Senbia Abraham ga balu ia bia, ‘Natigu, u na lik lah tano num nilon naluai bia u ga hatur kahai ira num bilai na linga ma Lasarus ira sakena. Senbia kaiken um di haiau ia, ma uga, u kap ra ngunngutaan. \v 26 Ma tiga mes na linga mah, Kalou i ta gil tiga tung nalamin ta dahat ma i manga hansur. Ma diet ing diet wara hinahaan makai ukatika taam, pa diet na tale. Ma pai tale bia tikai ta muat na balas makaia ukai ta mehet.’ \p \v 27-28 “Ma no watong ga tangai tana, ‘Mama Abraham, u na tulei Lasarus taar tano hala tano ragu sus kanong a liman ira tasigu kaia. Iau sip bia na hatumarang diet waing pa diet na hanuat mah ukai ta iakan ra sibaan na ngunngutaan.’ \p \v 29 “Ma Abraham ga tangai tana bia, ‘Diet hatur kahai ira warkurai ta Moses ma ira pakpakat ta ira poropet. Na tahut bia ira tasim diet na taram kaikek ra pakpakat.’ \p \v 30 “Senbia ga tangai ta Abraham, ‘Taia, Mama Abraham! Pai haruat! Iasen bia tikai ma kaia ra minaat na haan tupas diet, diet na lilik pukus.’ \p \v 31 “Ma Abraham ga tangai tana, ‘Ing bia pa diet na taram ira warkurai ta Moses ma ira pakpakat ta ira poropet, io, pai tale bia tikai nong i tut hut talur ra minaat na haragat diet ing diet naga lilik pukus.’” \c 17 \s1 U na lik luban sasei ira sakena \r (Matiu 18.6-7, 21-22; Mak 9.42) \p \v 1 Io, Iesu ga tangai ta ira nuna bulu na hausur hoken: “Tutun sakit, aring linga na hanuat ing aring mataniabar diet na puka tanai ta ira sakana magingin. Senbia maris balik ta diet ing diet na hapuka ira mataniabar hua. \v 2 Nas diet ken ra nat na bulu. Bia tikai na halawen tikai ta diet bia na gil tiga sakena, gaar tahut tana bia da tigal bat ia. Na tahut bia da luena kubus tiga tamat na haat sakit tano kangkangona ma da sei ia uram nalamana, kaba gi harango tikai ma na kap ra tamat na ngunungut namur. \v 3 Io, hua, muat na balaurei timaan muat. \p “Ing bia no tasim i gil ronga u na ianga tana. Ma ing bia i lilik pukus u na lik luban sei no nuna ronga. \v 4 Ma ing bia i gil ra sakana magingin taam a len ma irua na pakaan tiga bung, ma ing bia i hanuat tupas uga ta ira pakaan tikatikai ma i hasasei uga bia i ta lilik pukus, io, u na lik luban sei ia.” \s1 No magingin na nurnur \p \v 5 Ma ira apostolo diet ga tangai tano Watong, “Hatamat ira numehet nurnur.” \p \v 6 Ma Iesu ga tangai ta diet bia, “Bia ira numuat nurnur i natina haruat ma tiga pat na dahai i manga gona, io, i tale bia muat na tangai ta kan ra ina dahai bia, ‘U na tamaragat ma u na tur balik aram nalamana!’ Ma na taram muat. \s1 A tultulai mon mehet \p \v 7 “Ma bia tikai ta muat a nuna mon tiga tultulai i la paapalim ra uma bia i la balbalaurei ira sipsip, na tapukus u nataman, io, muat lik hoeh? No nuna watong na tangai tana bia na laka, naga kis, ma na iaan? \v 8 Taia. Na tangai balik hoken: ‘Tagurei ira agu nian, u na harkios laah ma u na tabar iau. Ma ing bia iau ta iaan ma iau ta mom haruat, io, i tale bia uga balik u na iaan ma u na mom.’ \v 9 Muat lik bia na tanga tahut tano nuna tultulai kanong ga gil haruatanei ira hartulai tano watong? Taia. \v 10 Hua mah ta muat. Bia muat ta gil ira linga bakut ing no numuat Watong i tangai ta muat, io, muat na tangai hoken: ‘A tultulai mon mehet. Mehet ta gil mon ira linga ing i tahut bia mehet na gil.’” \s1 Ira ina lepra \p \v 11 Ma tano hinahaan ta Iesu uram Ierusalem ga haan nalamin ta Samaria ma Galili. \v 12 Ma ing ga salsalo huat tiga taman, a sangahul na tunatuna diet ga wara hinanuat tupas ia. Senbia diet ga tur helik dahina iat kanong a mon lepra ga kisi ira palatamai diet. \v 13 Ma diet ga tatau naliu bia, “Numehet Watong Iesu, u na marsei mehet!” \p \v 14 Ma bia Iesu ga nas diet, ga tangai ta diet bia, “Muat na haminis ira palatamai muat ta ira pris.” Io, diet ga haan laah. Ma ira nudiet lepra ga pataam laah na ngaas. \p \v 15 Ma bia tikai ta diet ga nas bia gata langalanga, ga tapukus balin, ma ga kukula haan ma no nuna pirharlat uram naliu ta Kalou. \v 16 Ga me satudu manapu ta ira airua kaki Iesu ma ga tanga tahut tana. Ma iakanong ra tunatuna ia ma Samaria. \p \v 17 Io, Iesu ga tiri bia, “A sangahul bakut diet ing diet langalanga. Ma aha um ra len ma ihat? \v 18 Wara biha kan ra hasira sena mon i tapukus wara pirpirlat Kalou?” \v 19 Io, ga tangai tana bia, “U na taman tut ma u na haan. No num nurnur at i ta halangalanga uga.” \s1 Iesu na tapukus \r (Matiu 24.37-39) \p \v 20 Tiga pakaan ira Parasi diet ga tiri Iesu utano matanitu ta Kalou bia na hanuat hunangesa. Ma ga balu diet hoken: “Ing no matanitu ta Kalou na hanuat, pa na hanuat ma ra mangana hakilang bia da nas ia. \v 21 Ma taia tikai na tangai bia, ‘No matanitu ta Kalou i kinas,’ bia, ‘Ia ken.’ Pa na tangai hua kanong no matanitu ta Kalou i ken ta muat.” \p \v 22 Io, ga tangai ta ira nuna bulu na hausur bia, “Tiga pakana bung namur muat na manga nem bia muat na nas tikai ta ira bung ta Nong a Tunatuna Ia. Senbia pa muat na nas iakanong ra bung. \v 23-24 Ari diet na tangai ta muat bia, ‘Ia kina,’ bia ‘Ia ken.’ Ma senbia waak muat hilau mur diet kanong no pakana bung ta Nong a Tunatuna Ia na haruat hoing ra hila i murarang tano mawai bakut. \v 25 Senbia na luena kilinganei a haleng tinirih ma ira mataniabar ing diet lon katin diet na harhus sei ia. \v 26 Ira pakana bung ta Nong a Tunatuna Ia na haruat a mon ma no tinahon ta Noa. \v 27 Ta kaikek ra bung ira mataniabar diet git ianiaan, diet git mamom, ma diet git taltolai tuk taar tano bung at bia Noa ga laka tano tamat na mon ma no taahit ga hanuat gaam haliarei diet bakut. \v 28 Ma ga ngen mah hua tano tinahon ta Lot. Ira mataniabar diet git ianiaan, diet git mamom, diet git kuukul, diet git susuhur, diet git saaso, ma diet git gilgil hala. \v 29 Senbia tano bung Lot ga tut laah ma Sodom, a mon iaah ma ra solam ga puka suur maram ra mawai gaam haliarei diet bakut. \v 30 Na ngen mah hua tano bung bia Nong a Tunatuna Ia na puasa. \p \v 31 “Ing bia tikai na kis taar tano nuna ula hala ta iakanong ra bung, waak i hansur bia na kap hasur ira nuna linga maram narako tano hala. Ma hua mah diet ing diet kis taar ra uma. Waak diet haan balin tiga sibaan wara kapkap ta linga. \v 32 Muat na lik lah no hahina ta Lot. \v 33 Siga tikai i walar bia na palim kahai no nuna nilon, pa na hatur kahai no nuna nilon tutuna. Ma siga tikai i waak sei no nuna nilon, na balaurei kahai no nuna nilon tutuna. \v 34 Iau tangai ta muat, bia irua dir sua taar tiga suuh ta iakano bung ra bung, da kap lah tikai ma da waak pakis tikai. \v 35 Airua hahina dir na kis tikai, ma dir na tastas tapiok. Da kap lah tikai ma da waak pakis tikai.” \v 36 \f + \fr 17.36 \ft No buturkus \+bd 36\+bd* pai kis ta ira haleng na tuarena pakpakat ing i manga bilai. I tangai hoken: \+qt Bia airua tunatuna kana narako ra uma, da kap lah tikai ma da waak um tikai.\+qt*\f* \p \v 37 Ma ira bulu na hausur diet ga tiri ia bia, “Aha, Watong?” \p Iesu ga babalu, “Na palai ta muat hoing i palai bia no minaat i sua taar ha, muat na nas ira kotkot diet na hanuat hulungai kaia.” \c 18 \s1 No makosa nong ga sasaring hait \p \v 1 Ma Iesu ga tangai tiga nianga harharuat ta ira nuna bulu na hausur wara hauhausur diet bia diet na sasaring hatikai ma pa diet na malmalunga. \v 2 Ga tangai hoken: “Tiga pisa na hala ga mon tiga tena gil warkurai. Pa ga urur ta Kalou ma pa ga lik lah ira mataniabar. \v 3 Ma ga mon mah tiga makosa na hahina kaia ta iakano pisa na hala nong ga hanhanuat hait tupas ia ma ga sasaring bia, ‘U na kurei hatakodasnei mamir ma no nugu ebar wara harharahut iau.’ \v 4 Haleng na pakaan naluai ga mola sei ia wara harharahut ia. Namur at um ga lik hoken: ‘A tutuna bia pa iau urur ta Kalou ma pa iau lik lah ira mataniabar. \v 5 Senbia iakanong ra makosa i la hamalmalaas iau. Hua, iau ni kurei hatakodasnei ira linga wara harharahut ia bia kaba i manga hamalmalunga iau.’” \p \v 6 Ma no Watong ga tangai bia, “I tahut bia muat na hadadei ken ra nianga tano sakana tena gil warkurai. \v 7 Ma na ngan mah hua ta ira mataniabar ing Kalou i ta pilak diet, diet ing diet la saasaring tupas ia ra kasakes ma ra bung mah. A tutuna sakit, Kalou na kurei hatakodasnei ira linga wara harharahut diet. Muat lik bia na halis wara tahtaho diet? \v 8 Taia. Iau tangai ta muat, na kurei hatakodasnei hagasiaan ira linga wara harharahut diet. Iasen bia Nong a Tunatuna Ia na hanuat, na nas lah ra nurnur kai tano ula hanua bia taia?” \s1 No Parasi ma no tena kap takis \p \v 9 Ma Iesu ga tangai iakan ra nianga harharuat ta diet aring ing diet ga lik bia diet takodas ma diet ga nas hanapu ira mesa bakut. \v 10 Ga tangai hoken: “Airua tunatuna dir ga haan hut uram tano tamat na hala na lotu wara sinsaring. Tikai a Parasi ia ma tikai a tena kap takis. \v 11 Ma no Parasi ga tur ma ga sasaring tano nuna lilik hoken: ‘Kalou, iau tanga tahut taam bia pa iau haruat ma ira mes na tunatuna. Diet la kikinau, diet la bisbis, ma diet la susua ma ira mes na hahina ing pai nudiet. Ma iau tanga tahut mah bia pa mamir haruat ma iakan ra sakana tena kap takis. \v 12 Iau la hahal airua bung tiga wik ma iau la tamtabar uga ma nong i sangahul ma ia ta ira nugu linga bakut.’ \p \v 13 “Senbia no tena kap takis ga tur tapaka. Ga hirhir wara tantadeng uram ra mawai ma ga pasar no bangbangona ma ra tapunuk na marmaris. Ma ga tangai bia, ‘Kalou, iau tiga tena sakena. U na marsei iau.’ \p \v 14 “Iau tangai ta muat ing bia iakan ra tunatuna ga tapukus uras tano nuna hala, ga takodas ra matmataan ta Kalou, ma no mes balik, pataia. Io, siga ing i hatamat habal ia, Kalou na bul hasur ia. Ma siga ing i bul hasur habal ia, Kalou na hatamat ia.” \s1 Ira nat na bulu \r (Matiu 19.13-15; Mak 10.13-16) \p \v 15 Ma ira mataniabar diet ga lamlam ira nudiet nat na bulu mah taar ta Iesu bia na sigirei diet. Ma ing bia ira bulu na hausur diet ga nas kaiken, diet ga bor diet. \v 16 Senbia Iesu ga tatau ira nat na bulu ukaia tana gaam tangai, “Muat waak sasei ira bulu taar tagu. Pa muat na tur bat diet kanong no matanitu ta Kalou a nudiet ia ira mangana nat na bulu hoken. \v 17 Muat hadadei baa! Bia tikai pa na hatur kahai no matanitu ta Kalou hoing tiga nat na bulu, pa na laka tana.” \s1 Tiga watong \r (Matiu 19.16-29; Mak 10.17-30) \p \v 18 Tiga tunatuna ga tiri Iesu, “Bilai na Tena Hausur, iau na gil ra sa bia iau naga kap no nilon hatikai?” \p \v 19 Ma Iesu ga tangai tana bia, “U na lilik timaan tano burena wara biha u kilam iau bia a bilai iau. Taia ta tikai pai bilai. Kalou sena mon i bilai. \v 20 U nunurei ira warkurai ta Moses: \qt ‘Waak u sua tikai ma tikai pai a num ia. Waak u harubu bingbing bia. Waak u kikinau. Waak u gil bisbis na nianga wara taktakun tikai. Ma u na ruu naam sus ma no pawasim.’” \qt* \p \v 21 No tunaan ga tangai ta Iesu, “Ing iau ga bulu laah ma tuk katin iau la murmur bakut kaiken ra warkurai.” \p \v 22 Ma ing bia Iesu ga hadadei kaiken ga tangai tana, “Tiga linga sen mon pau gil baa ia ma u supi ia. U na suhuranei ira num linga bakut, ma u na tar ira kinewa ta ira maris waing u naga hatur kahai ira tamat na hartabar aram naliu. Namur, u na mai ma u na mur iau.” \p \v 23 Iasen bia no tunana ga hadadei iakan, ga manga tapunuk kanong a tamat na watong ia. \v 24 Ma Iesu ga nas ia gaam tangai, “I manga dadas bia tiga watong na sola tano matanitu ta Kalou. \v 25 Io, bia tiga watong i sip bia na sola tana, na manga dadas tana. I malus bia tiga kamel na laka tano matana nil na sisingit bia tiga watong na sola tano matanitu ta Kalou.” \p \v 26 Io, diet ing diet ga hadadei kaiken diet ga tangai, “Bia hua, i nanaas bia taia tikai pai tale wara kapkap no nilon tutuna. Naka?” \p \v 27 Senbia Iesu ga tangai, “Ira linga ira tunatuna pa diet haruat wara gilgil, Kalou i haruat bia na gil.” \p \v 28 Ma Pita ga tangai tana, “Nas, ira numehet linga bakut, mehet ta haan talur tar wara murmur uga.” \p \v 29-30 Ma Iesu ga tangai ta diet bia, “Muat hadadei baa! Siga tikai i haan talur no nuna taman, no nuna hahina, ira tasina, no pawasina, no nuna tata, bia ira natina wara utano matanitu ta Kalou, io, na hatur kahai lah ra haleng balin ta iakan ra pakana bung. Ma na hatur kahai mah no nilon nong pa na pataam tano pakana bung na hanuat namur.” \s1 Iesu ga hasahesa balin bia na maat \r (Matiu 20.17-19; Mak 10.32-34) \p \v 31 Iesu ga lam hasisingen ira sangahul ma irua na bulu na hausur gaam hasasei diet, “Muat hadadei timaan. Dahat hananhut um uram Ierusalem ma ira linga bakut ing ira poropet diet ga pakat uta Nong a Tunatuna Ia na hanuat tutuna. \v 32 Ma da tar sei ia ta ira lima diet ing pai Iudeia diet. Diet na hasakit sakasaka tana ma diet na tangai hagawai ia. Diet na iabis ia, diet na dangat ia, ma diet na bu bing ia. \v 33 Ma tano aitul a bung, na tut huat balin.” \v 34 Senbia ira bulu na hausur pa diet ga palai tiga linga ing ga tangai kanong ira kukuraina ga susuhai ta diet. Kaikek, pa diet gaam nunurei bia asa ing ga iangianga uranai. \s1 No pula tano ngaas uram Jeriko \r (Matiu 20.29-34; Mak 10.46-52) \p \v 35 Ing bia Iesu ga hananhuat Jeriko, tiga pula ga kis taar tano gagena ngaas gaam sasaring marmaris wara nuna ta kinewa. \v 36 Ma bia ga hadadei no tamat na mataniabar diet ga saksakit ia, io, ga tiri bia, “Asa iakan?” \v 37 Ma diet ga balu ia bia, “Iesu maras Nasaret iakanong i hanaan sakit uga.” \p \v 38 Io, ga tatau naliu bia, “Iesu, uga no Tubu Dewit, u na marsei iau!” \p \v 39 Ma diet ing diet ga luluai haan, diet ga bor ia bia na kis matien. Senbia iakanong ra pakaan ga manga tatau naliu balik gaam tangai bia, “Tubu Dewit, u na marsei iau!” \p \v 40-41 Io, Iesu ga tur gaam hartulai utana bia da lam hahuat ia. Ma bia ga hanuat huteta ga tiri ia, “U sip bia iau na gil hoeh taam?” \p No pula ga balu ia bia, “Nugu Watong, iau sip bia iau na nanaas.” \p \v 42 Ma Iesu ga tangai tana bia, “U na nanaas! No num nurnur i ta halon uga.” \v 43 Kaikek at ga tapapos ira irua matana gaam mur lah Iesu. Ma ga pirpirlat hani Kalou. Ma ing bia ira mataniabar diet ga nas kaiken diet mah diet ga pirlat Kalou. \c 19 \s1 Sakias ga kap ra harhalon \p \v 1 Io, Iesu ga haan laka Jeriko gaam saksakit kaia. \v 2 Ma tiga tunatuna kaia, a hinsana Sakias. Ia tiga tamat ta diet ira tena kap takis ma a watong mah ia. \v 3 Ga sip bia na nas Iesu bia siga ia, sen a kumkumina tunatuna ia, ma pa ga tale kanong a tamat na mataniabar kaia. \v 4 Io, ga hilau naluai gaam a kawai tiga ina fig wara nasnas ia kanong Iesu ga hananhuat ta iakano ngaas. \p \v 5 Bia Iesu ga hanuat ta iakano sibaan ga nanaas hut, gaam tangai tana, “Sakias, u na suur gasien, kanong i tahut bia ena kis tano num hala katin.” \v 6 Io, kaikek at ga suur ma ga haguama lah ia ma ga lam ia uram tano nuna hala. \p \v 7 Ira mataniabar diet ga nas kaiken ma diet ga tur lah ra rungurung. Diet ga tangtangai bia, “Iakan ra tunatuna i ta haan wara nian tikai ma iakanong ra tena sakena.” \p \v 8 Ma Sakias ga tur gaam tangai tano Watong hoken: “Nugu Watong, nas baa! Iau ni palau harbasianei ira nugu tabarikik ma ena tar tiga sibaan tana ta ira maris. Ma ing bia iau ta bis tikai ma iau ta kinau lah ta tiga linga, io, ena balu pukus habal ma ra aihat tana.” \p \v 9 Ma Iesu ga tangai tana bia, “Katin no harhalon i ta haan tupas kan ra hala kanong iakan ra tunatuna mah a bulumur ta Abraham. \v 10 Io, Nong a Tunatuna Ia i ta hanuat wara silsilhei ma wara halhalon diet ing diet rara.” \s1 Ira tultulai \r (Matiu 25.14-30) \p \v 11 Ira mataniabar diet ga hanhadadei ma Iesu ga tangai tiga nianga harharuat ta diet kanong ga huteta Ierusalem ma ira mataniabar diet ga lik bia no matanitu ta Kalou gata wara hinanuat gasien. \v 12 Io, ga tangai, “Ga mon tiga tunatuna a natina tiga king. Ma ga wara hinahaan tiga taman tapaka bia da tar no kinkinis na king tana ma na tapukus balin namur. \v 13 Io, ga tatau a sangahul ta ira nuna tultulai ma ga tar tiga arip na kinewa ta diet tikatikai. Ma ga tangai ta diet bia, ‘Muat na papalim ma ken ra kinewa tuk bia ena tapukus balin.’ \p \v 14 “Io, ira mataniabar ta iakano sibaan diet ga malentakuanei ia. Diet ga tulei aring tunatuna ma ra hasahesa tano hanua bia na haan ukaia wara hasahesa bia diet mola bia iakano tunatuna na kurei diet. \v 15 Senbia di ga tar no kinkinis na king tana ma ga tapukus balin tano nuna sibaan. Io, ga hartulai ta ira nuna tultulai bia diet na hanuat wara hasahesa palai ta ira nudiet pinapalim ma kaiken ra kinewa. \v 16 Io, no luena ga hanuat gaam a tangai tana bia, ‘Nugu tamat, ira num kinewa i ta kaukawaas balin ma ra sangahul na arip.’ \p \v 17 “No nuna tamat ga tangai tana, ‘Tahut na pinapalim! A bilai na tultulai uga. U ta tutuna ta tiga nat na pinapalim, io hua, ena tabar uga ma ra sangahul na pisa na hala wara num kurkurei.’ \p \v 18 “No airua ga hanuat gaam a tangai tana bia, ‘Nugu tamat, ira num kinewa i ta kaukawaas balin ma ra liman na arip.’ \p \v 19 “No nuna tamat ga tangai tana, ‘U na kurei a liman na pisa na hala.’ \p \v 20 “Ma tiga mes na tultulai ga hanuat tupas ia gaam a tangai, ‘Nugu tamat, ira num kinewa ken. Iau ga suhai narako tiga sibana maal. \v 21 Iau ga burtei uga kanong iau ga nunurei bia a ngangarina uga. U la kilkil ing pau ga so. Ma u la kapkap ra hunuena ta ira pinapalim gar na mesa.’ \p \v 22 “Ma no nuna tamat ga tangai tana bia, ‘A sakana tultulai uga! Iau na kurei uga ma ira num nianga at. U ta tangai bia u ga nunurei bia iau tiga ngangarina tunatuna. Ma bia u ta tangai mah bia iau la kapkap ra hunena ira pinapalim gar na mesa ma bia iau la kilkil ing pa iau ga so. \v 23 Wara biha pau ga tar ira nugu kinewa tano benk, bia naga gil lah ta tinahuat tana? Ma bia iau gaar tapukus iau gaar ma kap habal ira nugu kinewa ma ira tinahuat mah tana.’ \p \v 24 “Io, ga tangai ta diet ing diet ga tur huteta tana, ‘Muat na kap lah kan ra kinewa tana ma muat na tar ia ta iakano tultulai nong i hatur kahai ra sangahul na arip.’ \p \v 25 “Diet ga tangai tana, ‘Numehet tamat, i ta mon ra sangahul!’ \p \v 26 “Io, ga tangai ta diet, ‘Siga nong i mur no nugu nemnem, iau na manga haidanei ia. Ma siga nong pai mur no nugu nemnem, no nuna dahin na haridaan da kap sasei tana. \v 27 Senbia muat na lam diet ukai ing diet bala mamahien tagu, ma muat na bu bing diet ra matmataan tagu kanong pa diet ga sip bia ena kurei diet.’” \s1 Iesu ga haan laka Ierusalem \r (Matiu 21.1-9; Mak 11.1-10; Ioanes 12.12-15) \p \v 28 Ma ing bia Iesu gata tangai tar kaiken, ga hanahaan baa uram Ierusalem. \v 29 Ma ga hanuat huteta ta Betapage ma Betani kaia ra uladih di ga kilam bia Olip. Ma ga tulei airua ta ira nuna bulu na hausur ma kan ra nianga: \v 30 “Mur na haan taar tano taman manaluai ta mamur ma ing mur na laka kaia mur na nas lah tiga sigara donki di ta kubus kahai tar ia. Taia baa tikai pai kisi ia. Mur na palas ia, io, mur na sal hahuat ia ukai tagu. \v 31 Bia taring diet na tiri mamur bia, ‘Mur gil hua wara biha?’, mur na hasasei diet, ‘No Watong i nem ia.’” \v 32 Ing bia gata tulei sasei dir, dir ga haan laah ma dir ga nas lah ia hoing gata hasasei tar dir. \p \v 33 Dir ga palpalas sei no sigara donki. Ma diet ing a nudiet iakano donki, diet ga tiri bia, “Mur palpalas sei no donki wara biha?” \p \v 34 Ma dir ga babalu, “No Watong i supi ia.” \p \v 35 Io, dir ga sal hahuat no sigara donki ukaia ta Iesu, dir gaam bakar no tuhuna no donki ma aring ta ira nudir maal. Ma dir ga hakisi Iesu tana. \v 36 Ga hanahaan tano donki ma ira mataniabar diet ga kap sasei aring ta ira gile diet, diet gaam palsei mur no ngaas manei. \p \v 37 Ga hanuat huteta tano sibaan bia no ngaas i hansur maram ra uladih Olip. Ma kaiken ira mataniabar na bulu na hausur diet ga tur lah wara pirpirlat Kalou ma ra gungunuama kanong diet gata nas haleng na dadas na gingilaan na kinarup. \v 38 Diet ga tatau naliu hoken: \q1 “No king i daan nong i hanuat wara gilgil haruatanei ira sinisip gar tano Watong! \q1 A malum aram ra mawai ma a minamar aram naliu sakit!” \p \v 39 Ma aring ta ira Parasi nalamin tano tamat na mataniabar diet ga tangai ta Iesu bia, “Tena hausur, tigal ira num bulu na hausur!” \p \v 40 Ma ga tangai ta diet, “Iau tangai ta muat, ing bia diet na kis matien, ira haat diet na tatau huat!” \s1 Iesu ga suah Ierusalem \p \v 41 Ing bia Iesu ga hanuat huteta ta Ierusalem ma ga nas no pisa na hala, ga suah ia. \v 42 Ma ga tangai bia, “Ierusalem, ing bia muat at, muat gaar ta nunurei kilam bia asa na hatahuat ra malum ukai ta muat, gaar manga tahut. Senbia kaiken um i susuhai ta ira matmataan ta muat. \v 43 Namur, diet ing diet wara hinarubu ma muat, diet na manga balo bat muat ma diet na tur burung muat. \v 44 Diet na manga haliarei muat tikai ma ira nati muat narako ta ira balo tano numuat pisa na hala. Diet na durei harbasianei no numuat pisa na hala. Pa diet na waak tar tiga haat manaliu tiga haat. Wara biha, kanong pa muat ga nas kilam no pakana bung tano hinanuat ta Kalou tupas muat.” \s1 No hala na lotu ta Kalou \r (Matiu 21.12-16; Mak 11.15-18; Ioanes 2.13-16) \p \v 45 Io, Iesu ga laka tano tamat na hala na lotu ma ga bat hasur diet ing diet ga susuhura kaia. \v 46 Ma ga tangai ta diet, “No nianga ta Kalou di ga pakat ia i tangai hoken: \qt ‘No nugu hala na lotu na tiga hala na sinsaring.’\qt* Senbia muat ta gil balik ia hoira tiga munmun nudiet ira tena kikinau.” \p \v 47 Ma ira kaba bungbung ga hauhausur ira mataniabar narako tano tamat na hala na lotu. Ma ira tamat ta ira pris ma ira tena hausur ta ira warkurai ta Moses ma ira lualua ta ira mataniabar diet ga walwalar wara bubu bing ia. \v 48 Ma sen pa diet ga tale wara gilgil tiga linga tana kanong ira mataniabar diet ga manga sip bia diet na hadadei bakut ira nuna nianga. \c 20 \s1 Iesu ga kap no nuna dadas maha \r (Matiu 21.23-27; Mak 11.27-33) \p \v 1 Tiga bung ing Iesu ga hauhausur ira mataniabar ma ga harharpir utano tahut na hinhinawas aram narako tano tamat na hala na lotu, io, ira tamat ta ira tamat na pris, ma aring tena hausur ta ira warkurai ta Moses, ma aring tamat ta ira huntunaan diet ga haan huat taar tana. \v 2 Io, diet ga tiri Iesu, “U na hasasei mehet bia u ta kap ra tamat na dadas na warkurai maha kaikek gu gil kaiken ra linga, ma siga i bul hatamat uga kaikek gu gil hua?” \p \v 3 Iesu ga balu diet, “Iau na tiri mah muat tiga tinir ma muat na balu iau. \v 4 Muat lik bia Ioanes ga kap no nuna pinapalim na bapitaiso maram ra mawai bia makaia ta ira tunatuna mon?” \p \v 5 Diet ga worwor nalamin ta diet at hoken: “Bia dahat na tangai bia Ioanes ga kap no nuna pinapalim maram ra mawai, Iesu na tangai ta dahat bia, ‘Muat gaar ta nurnur mon ta ira nianga ta Ioanes.’ \v 6 Ma pa dahat na tangai mah bia Ioanes ga kap no nuna dadas ta ira tunatuna mon kanong ira mataniabar diet lik hadadas bia Ioanes ga tiga poropet.” \v 7 Io, diet ga babalu bia pa diet ga nunurei bia no nuna dadas i hanuat maha. \p \v 8 Io, ma Iesu ga tangai um ta diet, “Iau mah, pa iau na hasasei muat bia iau kap no nugu tamat na dadas na warkurai maha, kaikek iau gi gil hoken.” \s1 Ira tena balaura uma \r (Matiu 21.33-46; Mak 12.1-12) \p \v 9 Io, Iesu ga tangai iakan ra nianga harharuat ta ira mataniabar. Ga tangai hoken: “Tiga tunatuna ga so tiga uma na hunena wain. Ma ga waak tar no uma ta diet ing diet ga sahur ia bia diet na balaurei ia. Ma ga haan laah tiga taman helik gaam kiskis kaia a talona pakana bung. \v 10 Bia ga masos ira hunuena wain ga tulei nuna tiga tultulai uras ta ira tena balaura uma bia diet na tabar ia ma ta hunena wain. Senbia diet ga hamidaak ia ma diet ga tulei pukus bia sasei ia. \v 11 Namur ga tulei habalin tiga mes na tultulai ma diet ga hamidaak mah ia ma diet ga gil hamalahuan ia. Io, diet ga tulei pukus bia sasei ia. \v 12 Ga tulei habalin a mah tiga mes ma diet ga manga gil hangungut ia, diet gaam sei hasur ia. \p \v 13 “Io, ia nong a nuna no uma ga tangai, ‘Ai! Iau na biha um? Iau na tulei sei no natigu nong iau manga sip ia. Diet na ruu dak ia.’ \p \v 14 “Iasen bia ira tena balaura uma diet ga nas ia, diet ga tangai harbasianei ta diet bia, ‘Iakano tunatuna i ta hanuat nong na rumahal. Kaia, dahat gi a bu bing ia waing dahat naga rumahal ta iakan ra uma.’ \v 15 Io, diet ga sei hasur ia maram narako tano uma na hunena wain ma diet ga bu bing ia.” \p Iesu ga tangai balin ta diet hoken: “Iau na hasasei muat ta ira linga ing no tunatuna nuna no uma na gil. \v 16 No tunatuna na hanuat ma na bu bing haliarei kaiken ira tena balaura uma, io, na tar no uma na hunena wain ta aring mesa.” \p Ma ing bia ira mataniabar diet ga hadadei kaiken diet ga tangai, “Taia tutun at!” \p \v 17 Senbia Iesu ga nas hadadas diet gaam tangai, “Ing bia muat lilik hua no numuat lilik i mes harsakit tano kukuraina ta iakan ra nianga ta Kalou di ga pakat ia. I tangai hoken: \q1 ‘No haat nong ira tena gil hala diet ga mola sei ia kanong diet ga lik bia a linga bia ia, \q1 i nanaas taar bia ia balik um no dadas na burena tano hala bakut.’ \p \v 18 “Ma siga i puka taar ta iakanong ra haat na tarigis hansiksik. Ma bia no haat na puka taar ta tikai, na bisang hansiksik ia.” \p \v 19 Io, kaikek at ira tena hausur ta ira warkurai ta Moses ma ira tamat ta ira pris diet ga walar bia diet na palim kahai Iesu kanong diet ga nunurei bia ga iangianga harharuat a mon uta diet. Senbia diet ga burtei ira mataniabar. \s1 No magingin na kul takis \r (Matiu 22.15-22; Mak 12.13-17) \p \v 20 Io, diet ira lualua diet ga nas murmur Iesu. Ma diet ga tulei aring tena munmunuai. Ma diet ga bisbis bia diet ira tena takodas waing diet naga hakuni ia ta ira nuna nianga ma bia diet naga tar sei tar ia tano limana no tamat na tena gil warkurai ma Rom. \v 21 Ma diet ira tena munmunuai diet ga tiri ia bia, “Tena hausur, mehet nunurei bia ira num hausur ma ira num nianga i takodas. Pau la turtur sen ma tikai. Senbia u la hausur tutuna at tano lilik ta Kalou ing i nem bia da mur. \v 22 Io, hasasei mehet, i takodas bia dahat na kul tar no takis ta diet ing diet kurei dahat, bia taia?” \p \v 23-24 Senbia Iesu ga nunurei kilam no nudiet nianga bisbis, io, gaam tangai ta diet, “Muat haminis tiga siliwa tagu. A malalar i siga iakan ma a hinsa siga iakan?” \p Diet ga balu ia, “Tano lualua ta ira nudahat tena warkurai.” \p \v 25 Io, ga tangai ta diet, “Muat na tar ta ira tena warkurai ira linga at ta ira tena warkurai, ma muat na tar ta Kalou ira linga at ta Kalou.” \v 26 Ma pa diet ga tale bia diet na hakuni ia ta ira linga ing ga tangai ra matmataan na haruat. Senbia diet ga kis matien kanong diet ga karup tano nuna binabalu ma diet ga manga lilik utana. \s1 Ira minaat diet na lon balin \r (Matiu 22.23-33; Mak 12.18-27) \p \v 27-28 Aring Sadiusi ing diet la liklik bia nong i maat pa na tut hut balin, diet ga hanuat taar ta Iesu, diet gaam tiri ia bia, “Tena hausur, Moses ga pakat tar wara nudahat hoken, bia tiga tunatuna taia ta natina, ma i maat talur no nuna hahina, no tasina na tolai lah no makosa. Io, dir na hatahuat ta nati dir ma dir na kilam tar no hinsana no tasina nong i ta maat taar ta diet. \v 29 Io, a liman ma irua na haratasin. No luena ga tolai tiga hahina ma ga maat talur ia ma pa ga mon nati dir baa. \v 30-31 No airua ma no aitul a tasina ga tolai mah ia. Ma ira liman ma irua na haratasin bakut diet ga tolai tar no hahina mah, diet bakut diet ga maat, ma ga taia ta nati diet. \v 32 Namur mah um no hahina ga maat. \v 33 Io, bia ira minaat diet na lon huat balin tano bung na tuntunut, ta siga tutun at um no hahina? Kanong diet bakut ira liman ma irua diet ga tolai tar ia.” \p \v 34 Ma Iesu ga balu diet hoken: “Ira tunatuna ing diet lon katin diet la taltolai. \v 35 Senbia pa na ngan hua ta diet ing Kalou na kilam lah diet bia diet haruat wara hinahaan laka tano pakana bung namur ma tano tuntunut hut talur ra minaat. Pa diet na tolai. \v 36 Ma pai tale diet bia diet na maat balin kanong diet na ngan hoira angelo. Diet ira nati Kalou kanong diet ta taman tut talur ra minaat. \v 37 Senbia Moses at i haminis bia ira minaat diet na tut hut balin. I kis narako tano sibaan bia no dahai ga lulunga. A linga bia ing bia ken ra hintubu dahat diet gata maat, Moses ga kilam no Watong bia ia \qt no God tane Abraham, no God tane Aisak, ma no God tane Iakop.\qt* \v 38 Io, pataia bia a God nudiet ira minaat, senbia a God nudiet ira lilona kanong tano ninaas ta Kalou diet bakut diet lon.” \p \v 39 Ma aring tena hausur ta ira warkurai ta Moses diet ga tangai tana bia, “Tena hausur, a bilai na binabalu.” \v 40 Ma manamur ta kaiken pa diet ga balamasa bia diet na tiri habalin ia ta tiga linga. \s1 No Mesaia i bulumur ta Dewit \r (Matiu 22.41-46; Mak 12.35-37) \p \v 41 Ma Iesu ga tangai ta diet, “Muat lik hoeh uta nong di kilam ia bia no Mesaia? Ari diet lik bia iakano Mesaia\f + \fr 20.41 \ft No kukuraina i haruat ma ‘Karisito’.\f* a bulumur ia ta Dewit. Senbia i nanaas bia ira nudiet lilik pai manga palai ma pa diet nunurei ta tiga mes na linga utana. \v 42-43 Io, Dewit at ga tangai narako tano Buk na Nirudu bia, \q1 ‘No Watong ga tangai ta nagu Watong: \q1 “U na kap no tamat na kinkinis kai tano sot na limagu, \q1 tuk iau na bul hasur ira num hirua napu, hoing tiga linga na bul kakim!”’ \p \v 44 “Io, i nanaas bia Dewit gaba kilam no Mesaia bia ‘Nugu Watong.’ Io hua, i palai bia iakano Mesaia a bulumur ia ta Dewit ma ia mah no Watong.” \p \v 45 Ira mataniabar diet ga hanhadadei Iesu ma ga tangai ta ira nuna bulu na hausur hoken: \v 46 “Muat harbalaurai ta ira tena hausur ta ira warkurai ta Moses. Diet la nemnem bia ira gile diet na manga taltalona suur, ma diet la nemnem mah bia da karo lah diet ta ira sibaan ing di la hanhanuat hulungai kaia. Diet la nemnem mah bia diet na kis ta ira kinkinis gar na tamat narako ta ira nudiet hala na lotu ma ta ira bura na rau ta ira gil nian. \v 47 Diet la karkarit lah ira linga bakut ta ira makosa, ma diet la bisbis ma ira nudiet talona sinsaring. Kalou na manga hapidinau diet.” \c 21 \s1 No tamat na hartabar tano makosa na hahin \r (Mak 12.41-44) \p \v 1 Iesu ga nanaas huat gaam nas lah ira watong diet ga bulbul ira nudiet hartabar na kinewa tano bunbulaan tano tamat na hala na lotu. \v 2 Ma ga nas tiga maris na makosa na hahina ga bul halaka airua nat na peni. \v 3 Ma Iesu ga tangai, “Muat nas baa! Iakan ra maris na makosa i ta bul ra tamat ta diet bakut. \v 4 Diet bakut, diet tar maram ta ira nudiet bunbulaan ing i manga haleng kaia, senbia iakan ra maris i ta tar bakut sei ing na lon manei.” \s1 Ira hakilang ing na haminis no haphapataam ta iakan ra nilon \r (Matiu 24.1-35; Mak 13.1-37) \p \v 5-6 Io, aring ta ira nuna bulu na hausur diet ga iangianga utano tamat na hala na lotu. Diet ga tangtangai bia no minamarina ga bilai kanong a bilai ira nuna haat ma ira hartabar di ga hamar no tamat na hala na lotu manei. Senbia Iesu ga tangai, “Uta kaiken ra balo muat nasnas, a pakana bung na hanuat ma taia tiga haat na kis maram naliu ta nong tiga haat. Ira numuat ebar, diet na durei hasur bakut.” \p \v 7 Io, diet ga tiri ia, “Tena hausur, hunangesa kaiken ra linga ing u hasasei mehet tanai na hanuat? Ma a mangana hakilang sa mehet na nas ing na haminis bia kaiken ira linga diet ta huteta bia diet na hanuat?” \p \v 8 Ma ga tangai bia, “Muat na harbalaurai kaba tikai gi lam habisbis lah muat. A haleng diet na bisbis huat ma diet na tangai bia, ‘Iau a mon no Mesaia!’ Ma diet na tangai bia, ‘No pakana bung i ta hanuat!’ Waak muat murmur diet. \v 9 Ma ing bia muat hadadei ta ira tamat na mangana hinarubu waak muat ra bunurut. Kaikek ra linga na hanuat, senbia no haphapataam pa na hanuat gasien.” \p \v 10 Io, ga tangai ta diet, “A haleng na huntunaan tano ula hanua diet na tut na hinarubu baal at ta diet. \v 11 Ma na mon ra tamat na kunakunar. Ma ra sam taburungan ma ra tamat na minaset na haan tupas tari haleng taman. Ma aring tamat na hakilang na hansur maram ra mawai ma na haburut ira mataniabar. \v 12 Senbia manaluai ta kaiken ra linga bakut diet na palim kahai muat ma diet na haliarei muat. Diet na tar sei muat wara turtur ra warkurai narako ta ira hala na lotu gar na Iudeia. Diet na his halaka muat ra hala na harpidinau. Ma diet na lam tar muat ra matmataan ta ira tena warkurai ma ira king wara utagu. \v 13 Ma bia diet na gil hua, a bilai na pakaan ia bia muat na iangianga palai ta diet utano tahut na hinhinawas. \v 14 Senbia muat na luena bul ira numuat lilik bia pa muat na ngarau bia muat na tur bat ira nudiet hartakun hoeh. \v 15 Ma i tahut bia pa muat na ngarau kanong iau na tabar muat ma ra bilai na nianga ma ra lilik na mintota. Io hua, diet ing diet na takun muat diet na pet pua wara hargau ma muat. Ma pa diet na tale bia diet na ianga bat muat. \v 16 Ma ira numuat tata ma ira puasi muat diet na tar sei muat ta ira lima diet ing diet wara hanghagawai ta muat. Ma ira tasi muat, ira hinsaka muat, ma ira tura muat diet na gil hua mah. Ma aring ta muat, da bu bing. \v 17 Ira tunatuna bakut diet na malentakuanei muat panei iau. \v 18 Iasen taia, pa diet na tale wara datdat mon tiga pakana hi muat. Pa diet na tale bia diet na hangungut muat ta dahina. \v 19 Ma ing bia muat na tur dadas muat na hatur kahai no nilon. \p \v 20 “Ing muat na nas ira umri diet tur luhutanei Ierusalem muat na nunurei bia i huteta bia diet na hamau iakano taman. \v 21 Ma ta iakano pakana bung na tahut bia diet ing diet kis taar kaia Iudeia, diet na hilau uram ta ira uladih. Ma diet ing diet kis taar narako tano pisa na hala diet na suur laah. Ma diet ing diet kiskis ta ira sibaan ma nataman ta iakano pisa na hala, waak diet haan laka tana. \v 22 I tahut bia diet na gil hua kanong iakano pakana bung na harpidinau na hatutun tar ira nianga ta Kalou di ga pakat. \v 23 Maris ta diet ing diet kap bala taar ma diet ing diet harasus ta iakano pakana bung kanong a tamat na tirih na hanuat taar ta iakan ra hanua. Ma Kalou na manga ngalngaluan taar ta kaiken ra mataniabar. \v 24 Ma da kata bing diet ma da his kahai diet, da lam tar diet ta ira mes na huntunaan tano ula hanua. Ma ira huntunaan ing pa diet Iudeia diet na paas gisianei Ierusalem tuk taar tano pakana bung bia Kalou i ta hakilang tar ia ta diet. \p \v 25 “Ma na mon hakilang tano kasakes, no teka, ma ira tagul. Ma kai napu tano ula hanua ira hunhuntunaan diet na kalar ma diet na manga ngarau tano tes kanong na manga tut. \v 26 Ma ira tunatuna diet na langa maat ma no bunurut kanong diet na manga ngarau ta ira linga na haan tupas diet. Wara biha, kanong ira dadas na linga aram ra mawai, diet na gunagunai. \v 27 Ma ta iakano pakana bung ira tunatuna diet na \qt nas Nong a Tunatuna Ia na hanaan huat ta ira baakut\qt* ma ra dadas ma ra tamat na minamar. \v 28 Ma tano hathatahun ta ken ra linga muat na tur dadas ma muat na nanaas uram naliu kanong no numuat harhalon i ta huteta wara hinanuat.” \p \v 29 Ma ga tangai iakan ra nianga harharuat ta diet. Ga tangai hoken: “Muat na nas no ina fig ma aring mes na mangana ina dahai. \v 30 Tano pakana bung bia diet ta kuburuan ira paka diet, muat na nunurei bia i ta huteta no pakana bung na kasakes. \v 31 Hoing a mon, bia muat na nas kaiken ra linga i ta hanhan huat, muat na nunurei bia no matanitu ta Kalou i ta huteta. \v 32 Muat na hadadei baa! Iakan ra huntunaan, taring ta diet pa na maat baa ma ken ra linga na hanuat. \v 33 No mawai ma no ula hanua na panim laah ma senbia ira nugu nianga pa na panim. \p \v 34 “Muat na harbalaurai, kaba muat gi manga balaan wara nian, wara minminom, ma wara nginarau uta ira mangana linga ta iakan ra nilon. Ing bia muat na gil hua iakano bung na hakuni hakarup muat. \v 35 I tale bia na hakuni muat kanong na hanuat taar ta diet bakut ing diet la kis taar tano ula hanua. \v 36 Muat na harbalaurai ma muat na sasaring hait muat naga tale bia muat na hilau pas ira linga na haan tupas muat. Ma muat na harbalaurai ma muat na sasaring hait mah muat naga tur ra matmataan ta Nong a Tunatuna Ia.” \p \v 37 Io, ta ira bungbung bakut Iesu git hauhausur um kaia ra tamat na hala na lotu. Ma ira kaba matarahien bakut git hanahaan wara ninahon laah kaia ra uladih di ga kilam ia bia no uladih Olip. \v 38 Ma ira kaba malaan bakut ira mataniabar diet git hanhanuat ukaia ra tamat na hala na lotu wara hanhadadei ia. \c 22 \s1 Iudas ga haut wara tartar sei Iesu \r (Matiu 26.2-5; Mak 14.1-2, 10-11) \p \v 1 No pakana bung tano Nian na Beret Pai Lalat nong di ga kilam ia bia no Nian na Hinahaan Sakit ga hanuat huteta. \v 2 Ma ira tamat ta ira pris ma ira tena hausur ta ira warkurai ta Moses diet ga silsilhei tiga bilai na ngaas bia diet na bu bing Iesu hoeh, kanong diet ga burburtei ira mataniabar. \p \v 3 Ma Satan ga sasahai ta Iudas nong di ga kilam mah ia bia Isikariot. Ma ia tikai ta diet ira sangahul ma irua na bulu na hausur. \v 4 Ma Iudas ga haan tupas diet ira tamat ta ira pris ma ira umri ing diet ga balaurei no tamat na hala na lotu. Ma diet ga worwor tikai bia Iudas na tar sei Iesu hoeh. \v 5 Diet ga guama utana ma diet ga haut wara tamtabar ia ma ra kinewa. \v 6 Io, Iudas ga haut mah ma ga silsilhei tiga bilai na ngaas wara tartar sei Iesu ta diet ing bia na taia ta haleng na mataniabar kaia. \s1 Di ga tagurei no Nian \r (Matiu 26.17-19; Mak 14.12-16) \p \v 7 Io, no bung tano Nian na Beret Pai Lalat ga hanuat. Ma ta iakano bung ira Iudeia diet sala bubu bing mah ira nat na sipsip diet naga ien wara liklik kahai no bung na Hinahaan Sakit. \v 8 Io, Iesu ga wara tulei sei Pita ma ne Ioanes, gaam tangai ta dir hoken: “Mamur haan, mur naga tagurei no Nian na Hinahaan Sakit wara nudahat, dahat naga iaan.” \p \v 9 Ma dir ga tiri ia, “U nem bia mamir na tagurei ia aha?” \p \v 10 Ma ga tangai ta dir, “Ing bia mur ta laka tano pisa na hala, io, tiga tunaan i kapkap hani tiga pakona taah na harusa mamur kaia. Mamur na mur ia ma mamur na laka tikai ma ia tano hala nong no tunaan na haan laka kaia. \v 11 Ma mamur na tangai tano tunaan nong a nuna tus no hala hoken: ‘No Tena Hausur i wara nunurei bia ia ha no sibaan tano hala nong ia ma mehet ira nuna bulu na hausur, mehet na ien no Nian na Hinahaan Sakit kaia?’ \v 12 Io, na tangai haminis tiga sibaan ta mamur, aram naliu tano hala nong di ta tagurei tar. Mamur na tagurei no nian kaia.” \p \v 13 Io, dir ga haan laah dir gaam haan laka tano tamat na pisa na hala. Dir ga nas bakut lah ira linga hoing Iesu ga tangai ta dir. Io, dir ga tagurei no adiet Nian na Hinahaan Sakit. \s1 No minaat ta Iesu i hatutun no sigara kunubus \r (Matiu 26.26-30; Mak 14.22-26; 1 Korin 11.23-25) \p \v 14 Bia no pakana bung wara nian i ta hanuat, Iesu ma ira nuna sangahul ma irua na apostolo, diet ga kis tikai taar tano suuh na nian. \v 15 Ma Iesu ga tangai ta diet, “Iau ta manga sip bia ni ien iakan ra Nian na Hinahaan Sakit tikai ma muat manaluai bia ena kilinganei ra ngunungut. \v 16 Io, iau hasasei muat, pa iau na ien habal iakan ra nian tuk taar bia no kukuraina ta iakan ra nian na hanuat puasa tano matanitu ta Kalou.” \p \v 17-18 Io, Iesu ga kap lah no gapgopai na wain, gaam tanga tahut ta Kalou tana, ma ga tangai, “Muat kap lah iakan muat naga palau harbasianei muat ma ia kanong iau tangai ta muat, pa iau na mamai habal ta wain tuk tano pakana bung bia no matanitu ta Kalou na hanuat.” \p \v 19 Ma Iesu ga kap lah tiga sibana beret, ga tanga tahut ta Kalou tana ma gaam bingit ia. Io, ga palau ira nuna bulu na hausur ma ia ma ga tangai ta diet bia, “Iakan no tamaigu nong iau tar sei ia wara uta muat. Muat na ien ia wara liklik kahai iau.” \p \v 20 Hua a mon namur tano nian ga raun lah no gapgopai na wain gaam tangai, “Iakan ra gapgopai na wain i haruat ma no gapigu iau na tar sei bia ia wara uta muat wara hatutun tar no sigara kunubus maram ta Kalou. \p \v 21 “Senbia muat nas baa, no limana iakanong na tar sei iau, ia ken tano ula suuh na nian tikai ma iau. \v 22 Ma Nong a Tunatuna Ia na haan taar tano nuna minaat hoing ra kunubus ta Kalou. Senbia, maris ta iakano tunaan nong na tur talur ia ma na tar sei ia.” \v 23 Ma ira nuna bulu na hausur diet ga hartiritiri balin nalamin ta diet bia siga ta diet na gil hua. \s1 No tamat na haruat ma no hansiksik \r (Matiu 20.25-28; Mak 10.42-45) \p \v 24 Io, tiga hargau ga hanuat nalamin ta diet ira bulu na hausur bia siga ta diet i tamat. \v 25 Ma Iesu ga tangai ta diet, “Ira king nudiet ing pa diet Iudeia diet la hatamat habalin diet ma diet la hanapu ira mesa. Ma diet la kilkilam habal diet bia a tena harharahut ta ira mataniabar. \v 26 Senbia waak muat lilik hua. Na tahut bia no tamat sakit ta muat na haruat ma no hansiksik, ma bia nong i kurei muat na haruat ma tiga tultulai. \v 27 Ma siga ta dir i tamat, nong i kis taar tano suuh na nian bia nong a tultulai? Tutun sakit, nong i kis taar tano suuh. Senbia iau balik pa iau ngan hua. Iau ken nalamin ta muat hoing tiga tultulai ta muat. \v 28 Ma siga diet ing diet ta tur tikai ma iau ing bia ira tinirih ga haan tupas iau? Muat at. \v 29 Hoing no agu Sus i ta tar ra kinkinis na warkurai tagu, iau mah iau na tar ra kinkinis na warkurai ta muat. \v 30 Io, muat na iaan ma muat na mom tikai ma iau tano suuh na nian tano nugu matanitu. Ma muat na kis ta ira kinkinis na tamat wara kurkurei ira sangahul ma irua na huntunaan gar na Israel. \s1 Iesu ga hasahesa palai bia Pita na harhus sei ia \r (Matiu 26.33-35; Mak 14.29-31; Ioanes 13.37-38) \p \v 31 “Saimon, Saimon, Kalou i ta waak tar Satan bia na walar muat, wara bulbul harbasianei ira tahut ma ira sakena hoing tikai na sei haut ira pat na wit wara kapkap sei ira palina talur ira patina. \v 32 Senbia iau ta sasaring wara utaam bia no num nurnur pa na puka. Ma ing bia u ta lilik pukus, u na hadadas ira tasim.” \p \v 33 Senbia Pita ga tangai, “Watong, iau tagura taar bia ena haan tikai ma uga kaia tano hinihis ma no minaat!” \p \v 34 Iesu ga tangai, “Pita, iau tangai taam, no kareka pa na kakel baa, ma u ta harhus bia pau nunurei iau aitul a pakaan.” \s1 No burena bia ira nuna bulu na hausur diet na kap ra tinirih \p \v 35 Ma Iesu ga tiri diet bia, “Muat lik lah iakano pakaan bia iau ga tulei muat tano numuat hinahaan ma pataia ta raat, bia ta kinewa, bia ta sendal ta ira kaki muat wara harkios. Muat ga supi ta linga?” \p Diet ga babalu bia, “Taia.” \p \v 36 Io, Iesu ga tangai ta diet, “Iasen kaiken bia a mon kinewa ta muat, muat na kap. Ma muat na kap ira numuat raat. Ma ing bia tikai pataia nuna ta hisa na hinarubu, io, na suhuranei nuna ta maal, naga kul lah nuna tikai. \v 37 Iau tangai hua ta muat kanong ira nianga ta Kalou di ga pakat utagu i tangai hoken: \qt ‘Di ga was pakur ia ma ira tena kikinau.’\qt* Iakan ra nianga na hanuat tutuna kanong ira linga di ga pakat utagu di wara gilgil sot um.” \p \v 38 Ma ira bulu na hausur diet ga tangai, “Watong, nas, airua hisa na hinarubu ken.” \p Ma Iesu ga tangai, “I ta haruat mon ira numuat nianga.” \s1 Iesu aram ra uladih Olip \r (Matiu 26.36-46; Mak 14.32-42) \p \v 39 Io, Iesu ga hansur tano pisa na hala ma ga haan uram tano uladih Olip hoing git gilgil hua. Ma ira nuna bulu na hausur diet ga mur ia. \v 40 Ma ing ga hanuat kaia, ga tangai ta dal, “Mutal na sasaring waing pa mutal naga puka ing bia ta harwalaam na haan tupas mutal.” \v 41 Io, ga haan talur dal utapaka dahina haruat ma tiga tunatuna i tale bia na sei tiga haat. Ga satudu ma ga sasaring hoken: \v 42 “Mama, ing bia u sip, u na kap sei iakan ra tinirih makai tagu nong i wara hinaan tupas iau. Ma senbia waak u gil haruat tano nugu sinisip. U na gil at haruat tano num sinisip.” \v 43 Ma tiga angelo maram ra mawai ga puasa taar tana ma ga hadadas ia. \v 44 A tamat na tirtirih ga ubal ia, io, ga manga sasaring dadas ma ga mangason. Ma ira nuna tua na mangason ga puka suur taar tano pisa hoira gaap. \f + \fr 22.44 \ft Ira irua buturkus \ft \+bd 43\+bd* ma \+bd 44\+bd* dir panim ta aring a tuarena pakpakat.\f* \v 45 Ma ing bia ga pataam sinsaring, ga tut laah makaia gaam haan tupas habal ira nuna bulu na hausur, ma ga nas lah dal ma kana dal ga sua kanong ira nudal tapunuk ga manga hasumsumela dal. \v 46 Ma ga tangai ta dal bia, “Mutal sua wara biha? I tahut bia mutal na taman tut ma mutal na sasaring waing pa mutal na puka ing bia ta harwalaam na haan tupas mutal.” \s1 Iudas ga tar sei Iesu \r (Matiu 26.47-56; Mak 14.43-50; Ioanes 18.3-11) \p \v 47 Io, Iesu pa ga hapataam baa ira nuna nianga ma a tamat na mataniabar gata haan tupas ia. Ma Iudas, tikai ta diet ira sangahul ma irua ga luluai haan ta diet. Ma ga haan tupas Iesu bia na karo lah ia ma ra harlusung. \v 48 Senbia Iesu ga tangai tana, “Iudas, u wara tartar sei Nong a Tunatuna Ia ma ra harlusung mon? Maris!” \p \v 49 Io, ma ing bia diet ing diet ga tiktikai haan ma ia diet ga nas bia a mangana linga sa ga wara hinanuat, diet ga tangai, “Watong, u sip bia mehet na harkato ma ra hisa?” \v 50 Ma tikai ta diet ga kato kutus sei no talingana tano palpal na sot tano tultulai tano tamat ta ira pris. \p \v 51 Senbia Iesu ga tangai, “Waak um hokek!” Io, ga sigirei no talingana no tunatuna ma ga halangalanga ia. \v 52 Ma kaia nalamin ta ira mataniabar ira tamat na pris, ira umri ing diet ga balaurei no tamat na hala na lotu, ma ira tamat ta ira huntunaan. Diet gata hanuat wara palpalim kahai Iesu ma Iesu ga tangai ta diet, “Hoing balik bia iau tiga tena kikinau kaikek muat gi kap hahuat ira hisa ma ra kapsil wara hanawaan iau? \v 53 Ira kaba bungbung iau git turtur nalamin ta muat kaia ra tamat na hala na lotu ma pa muat ga walwalar wara palpalim kahai iau. Senbia kaiken um no numuat pakana bung. Kaiken no kankado i warkurai.” \s1 Pita ga harhus sei Iesu \r (Matiu 26.69-75; Mak 14.66-72; Ioanes 16.18, 25-27) \p \v 54 Io, diet ga palim kahai Iesu diet gaam lam lah ia uram narako tano hala tano tamat ta ira pris. Ma Pita ga murmur haan tapaka dahina. \v 55 Di ga halo tiga iaah nalamin tano hera tano hala. Ma Pita ga rat iaah tikai ma diet. \v 56 Ma tiga tultulai na hahina ga nas lah Pita tano lulunga na iaah. Ga ngok dadas tana gaam tangai, “Iakan ra tunatuna mah ga tiktikai ma ia.” \p \v 57 Ma sen Pita ga harhus sei ia hoken: “Hininigu, pa iau nunurei ia.” \p \v 58 Namur dahina tiga mes ga nas ia, gaam tangai, “Uga mah tikai ta diet.” \p Pita ga tangai, “Tasigu, iau taia!” \p \v 59 Ma namur dahina balin tiga mes na tunatuna ga tangai hadadas bia, “Tutun sakit iakan ra tunatuna ga tiktikai ma ia, kanong ia maras Galili.” \p \v 60 Senbia Pita ga tangai, “Tasigu, pa iau palai ta kaikek u tangtangai!” Kana baa ga iangianga, ma no kareka ga kakel. \v 61 No Watong ga talinganei Pita gaam ngok dadas tana. Io, Pita ga lik lah kan ra nianga no Watong ga tangai taar tana hoken: “No kareka pa na kakel baa ma u ta harhus sei iau aitul a pakaan.” \p \v 62 Ma Pita ga haan talur iakano sibaan, ma gaam a manga suah. \s1 No kaunsal diet ga kurei Iesu \r (Matiu 26.63-68; Mak 14.61-65; Ioanes 18.19-23) \p \v 63 Ira tunatuna ing diet ga nasnas mur Iesu diet ga hasakit sakasaka tana ma diet ga bubu ia. \v 64 Diet ga kubus bat ira airua matana diet gaam tangai, “U na kilam sot bia siga iakanong i ta tut uga!” \v 65 Ma diet ga tangai hagawai ia ma ra haleng na mes na mangana nianga mah. \p \v 66 Bia gata malaan um, ira tamat ta ira huntunaan, ira tamat ta ira pris, ma ira tena hausur ta ira warkurai ta Moses diet ga kis hulungai, ma di ga sal Iesu ukaia ra matmataan ta diet. \v 67 Ma diet ga tangai tana bia, “Ing bia uga no Mesaia\f + \fr 22.67 \ft No kukuraina i haruat ma ‘Karisito’.\f* u na hasasei mehet.” \p Iesu ga tangai ta diet, “Ing bia ena hasasei muat, pa muat na nurnur tagu. \v 68 Ma ing bia ena tiri muat, pa muat na babalu. \v 69 Senbia tur lah um kaiken, \qt Nong a Tunatuna Ia na kis tano tamat na kinkinis kaia tano sot na lima Kalou,\qt* no Dadasina.” \p \v 70 Ma diet bakut diet ga tiri bia, “Io, ma no nati Kalou uga?” \p Ga babalu bia, “Ing bia muat tangai hua, muat takodas.” \p \v 71 Io, diet ga tangai um, “Pa dahat supi habalin um ta tikai wara hasasei dahat utana! Dahat at, dahat ta hadadei lah tano hana.” \c 23 \s1 Di ga takun Iesu kaia ta Pailat \r (Matiu 27.11-14; Mak 15.2-5; Ioanes 18.29-37) \p \v 1 Io, diet bakut tano kis hulungai diet ga taman tut, diet gaam lam Iesu ukaia ta Pailat. \v 2 Ma diet ga tur lah bia diet na takun ia. Diet ga tangai, “Mehet nas lah iakan ra tunatuna bia i la lamlam harango no numehet huntunaan ira Iudeia. I mola mah bia da kul takis taar ta ira numehet tena warkurai, ma i tangai bia ia at tiga king, no Mesaia.\f + \fr 23.2 \ft No kukuraina i haruat ma ‘Karisito’.\f*” \p \v 3 Io, ma Pailat ga tiri ia, “Uga no king nudiet ira Iudeia?” \p Iesu ga balu ia, “A num nianga at!” \v 4 Io, Pailat ga hasasei no tamat na mataniabar ma ira tamat ta ira pris bia, “Pa iau nas tupas lah tiga ronga bia da takun iakan ra tunatuna manei.” \p \v 5 Senbia diet ga manga hahait ia diet gaam tangtangai, “I la hathatahuat ra purpuruan ma no nuna hausur ta ira tamtaman kai Iudeia. Ga hatahun ma Galili ma kaiken i ta hanuat ukai mah.” \s1 Pailat ga tulei sei Iesu ukaia ta Herot \p \v 6 Ma ing Pailat ga hadadei iakan ga tiri ia bia ia ma Galili bia taia. \v 7 Bia ga palai bia ia makaia tano sibaan Herot i warkurai tana, ga tulei ia ukaia ta Herot kanong Herot mah ga kiskis kaia Ierusalem ta iakano pakana bung. \p \v 8 Ma ing bia Herot ga nas Iesu, ga manga guama kanong baai at um ga sipsip bia na nas ia. Ma gata ser lah aring linga tana, hua gaam manga sip bia na nas Iesu ing na gil tiga dadas na gingilaan na kinarup. \v 9 Ga tiri Iesu ma ra haleng na tinir senbia Iesu pa ga balu ia. \v 10 Ira tamat ta ira pris ma ira tena hausur ta ira warkurai ta Moses diet ga turtur kaia ma diet ga taktakun ia ma ra dadas na nianga. \v 11 Herot ma ira nuna umri diet ga hasakit sakasaka tana. Io, diet ga hasigam ia ma tiga bilai na sigasigam diet gaam tulei pukus ia ukaia ta Pailat. \v 12 Ma tur lah um ta iakano bung Pailat ma Herot dir ga harbartalaina. Ma sen naluai dir ga ebar. \s1 Pailat ga kurei Iesu \r (Matiu 27.15-26; Mak 15.6-15; Ioanes 18.39—19.16) \p \v 13 Io, Pailat ga tatau hulungai ira tamat ta ira pris ma aring mes na lualua ma ira mataniabar. \v 14 Io, ga tangai ta diet bia, “Muat ta lam iakan ra tunatuna ukai tagu ma muat takun ia bia i lam harango ira mataniabar. Iau ta tiri murmur ia ra matmataan ta muat ma pa iau nas lah ta ronga haruat ta ira numuat hartakun taar tana. \v 15 Ma ne Herot mah, pai nas lah ta ronga tana hua gi tulei pukus ia ukai ta dahat. Muat nas baa! Pai gil tiga sakana linga bia na maat panei. \v 16 Io hua, iau ni hapidinau ia ma iau ni palas sei ia.” \v 17 \f + \fr 23.17 \ft Ari tuarena pakpakat diet bul halaka buturkus \+bd 17\+bd*. I tangai hoken: \+qt Ta ira Nian na Hinahaan Sakit Pailat ga halangalanga sei uta diet tikai di ga his kahai ia narako tano hala na harpidinau.\+qt* \f* \p \v 18 Senbia no tamat na mataniabar bakut diet ga kakonga bia, “U na bu bing sei ia! U na hasur sei Barabas uta mehet!” \v 19 (Io, Barabas um, di ga bul halaka ia tano hala na harpidinau kanong ga harubu bingbing ma diet ing diet ga kurei ira Iudeia.) \p \v 20 Io, Pailat ga sip bia na palas sei Iesu, hua gaam haianga habal ira mataniabar. \v 21 Senbia diet ga kakonga bia, “Da tut tar ia tano ula kabai! Da tut tar ia tano ula kabai!” \p \v 22 Tano aitul a pakaan ga tangai habal ta diet, “Wara biha? Iakan ra tunatuna i ta gil ra mangana ronga sa? Pa iau nas lah ta ronga i haruat bia na maat panei. Io hua, iau ni hapidinau ia, iau naga palas sei ia.” \p \v 23 Senbia diet ga kaakonga naliu a haleng na pakaan bia da lau ia tano ula kabai. Io, ira nudiet tintau ga duan Pailat bia na haut. \v 24 Io, Pailat ga kurei Iesu hoing diet ga sip. \v 25 Ga hasur sei no tunatuna nong di ga bul halaka ia tano hala na harpidinau, ia nong ira mataniabar diet ga sasaring wara utana. Iakano tunatuna nong ga harubu bingbing ma diet ing diet ga kurei ira Iudeia. Ma Pailat ga tar sei Iesu ta ira nuna umri bia diet na gil tana haruat ma ira sinisip ta ira mataniabar. \s1 Diet ga tut tar Iesu tano kabai \r (Matiu 27.33-44; Mak 15.22-32; Ioanes 19.17-24) \p \v 26 Io, bia diet ga lamlam hani Iesu, diet ga palim kahai lah Saimon nong ma Sairin nong ga laklaka huat marau ra mes na taman. Diet ga hapupusak ia ma no kabai ma diet ga duan ia bia na kapkap hani ia manamur ta Iesu. \v 27 Ma a tamat na mataniabar sakit diet ga murmur hani ia. Ma nalamin ta diet aring hahina ing diet ga susuah hani ia. \v 28-29 Iesu ga talinganei diet gaam tangai ta diet, “Muat ira hahina ma Ierusalem, waak muat susuah iau. Muat na suah at muat ma ira nati muat kanong tiga pakana bung na hanuat ing muat na tangai bia, ‘Na tahut ta diet ira tuur ma ta diet ing pa diet kakaha bia harasus!’ \v 30 Ta iakano pakana bung \qt diet na tangai ta ira uladih bia, ‘Muat bus mehet!’ \qt* \v 31 Ing bia ira tunatuna diet gil kaiken ra linga wara tuntun no dahai pai mamasa, diet na manga tun haliarei no dahai i mamasa.” \p \v 32 Ma airua tena sakena mah di ga lam lah dir wara hinirua tikai ma Iesu. \v 33 Ma bia diet ga hanuat taar tano sibaan di ga kilam ia bia ‘No Ula Turangan’, diet ga tut tar Iesu tano ula kabai kaia tikai ma ira airua tena sakena, tikai tano sot na limana ma tikai tano kesa na limana. \v 34 Ma Iesu ga tangai, “Mama, u na lik luban sei ira nudiet ronga kanong pa diet palai bia a mangana linga sa ing diet gilgil.” Ma diet ga mamagu ma ra satu wara nunurei lah bia siga na kap lah gahim ta ira maal ta Iesu. \p \v 35 Ma ira mataniabar diet ga tur taar ma diet ga ngokngok tana. Ma ira lualua diet ga hasakit tana diet gaam tangai bia, “Ga halon ira mesa. Ing bia ia no Mesaia at gar ta Kalou nong Kalou gata pilak ia, io, waak ia na halon habalin ia!” \p \v 36 Ma ira umri mah diet ga hanuat diet gaam hasakit tana. Ma di ga tar ra wain tana wara minminom. \v 37 Ma diet ga tangai tana, “Ing bia uga no king gar na Iudeia, u na halon habalin uga.” \p \v 38 Ma ira nianga di ga pakat di ga bul manaliu tano ula kabai. I tangai hoken: “Iakan no king gar na Iudeia.” \p \v 39 Ma tikai ta kaikek ra airua tena sakena nong ga taba taar ga sei ra sakana nianga taar tana hoken: “Uga no Mesaia, nah? Kaia, u na halon habalin uga! Ma u na halon mah mamir!” \p \v 40 No mes balik ga bor ia hoken: “Hoeh, pau burtei Kalou? No nudatal harpidinau tiga mangaan mon. \v 41 Senbia tiga linga i mesa harsakit. No nudatar harpidinau i haruat ma ira nudatar magingin senbia iakan ra tunatuna pai gil tiga ronga.” \p \v 42 Io, ga tangai, “Iesu, u na lik lah iau tano pakana bung bia u na hanuat ma no num matanitu.” \p \v 43 Ma Iesu ga tangai tana, “Tutun sakit, katin u na kis tikai ma iau kaia tano bilai na sibaan sakit.” \s1 Iesu ga maat \r (Matiu 27.45-56; Mak 15.33-41) \p \v 44-45 Ma tano sangahul ma irua na pakana bung ra tingana kasakesa no kasakes ga mun, ma ra kankado ga pulus no hanua bakut tuk taar ra aitul a pakana bung ra matarahien. Ma no tamat na maal aram narako tano tamat na hala na lotu ga tasirik horua. \v 46 Ma Iesu ga kakonga naliu hoken: “Mama, iau tar sei no tanuagu ta ira airua limaam.” Ma ing bia ga tangai tar hoken, ga pataam no mansunguna. \p \v 47 Ma no tamat na umri nong i la kurei tar tiga maar na tena hinarubu ga nas kaiken ra linga, ga pirlat Kalou gaam tangai bia, “Tutun sakit, a tena takodas iakan ra tunatuna.” \v 48 Ma aring mataniabar diet gata hanuat hulungen wara nasnas iakan ra linga. Ma bia diet gata nas tar hua, diet ga tur lah wara hinahaan. Ma diet ga paspasar hani ira bangbango diet ma ra tapunuk. \v 49 Senbia diet bakut ing diet ga nunurei tar ia diet ga tur taar tapaka dahina ma diet ga nasnas kaiken ra linga. Ma nalamin ta diet, ira hahina ing diet ga mur hahuat Iesu maras Galili. \s1 Di ga bul halaka Iesu tano midi \r (Matiu 27.57-61; Mak 15.42-47; Ioanes 19.38-42) \p \v 50-51 Ma ga mon tiga tunatuna, no hinsana Iosep. Ma ia mana Arimatia, tiga taman nudiet ira Iudeia. A bilai ma a tena takodas ia ma ga kiskis kahai no matanitu ta Kalou. Ma ia tikai ta diet ira kaunsal, senbia pa ga haut ma ira nudiet lilik ma no linga diet ga gil ia. \v 52 Io, ga haan tupas Pailat gaam saring lah no palatamai Iesu. \v 53 Io, ga kap lah ia maram ra ula kabai gaam hihisanei bakut ia ma tiga talona palpalana maal. Io, ga bul halaka ia tiga midi nong di gata gil hangasiaan tar ia tano papara haat. Ma pa di ga hakuban baa tikai narako tana. \v 54 Ma iakano bung a Bung Liman ia, no bung bia ira Iudeia diet la tangtagura panei no Bung na Sinangeh. Ma no Bung na Sinangeh gata huteta um. \p \v 55 Ma ira hahina ing dal ga hanuat tikai ma Iesu maras Galili dal ga mur Iosep ma dal ga nas no midi. Ma dal ga nas mah hoeh ing di ga hakuban ia hua. \v 56 Io, dal ga haan tapukus u nataman ma dal ga tagura waiwai ing i sangina timaan. Senbia dal ga sangeh tano Bung na Sinangeh murmur no warkurai ta Moses. \c 24 \s1 Iesu ga tut hut talur ra minaat \r (Matiu 28.1-8; Mak 16.1-8; Ioanes 20.1-8) \p \v 1 Ra Sade ra malabungbung no kaba hahina dal ga kap hahuat ira waiwai ing dal gata tagurei. Ma dal ga haan uras tano midi. \v 2 Io, dal ga nas bia di gata pulek sei no haat tano matana no midi. \v 3 Iasen bia dal ga laka pa dal ga nas no palatamai Iesu. \v 4 Ma ing dal ga lilik haan uta iakan ra linga, kaikek at airua tunatuna dir ga tur huat taar ta dal. Ma ira nudir maal ga laklakituan hoing ra hila. \v 5 Ira hahina dal ga manga burut, hua dal gaam tur tudu ma ira matmataan ta dal uras napu tano pisa. Senbia ira irua tunatuna dir ga tangai ta dal bia, “Wara biha bia mutal silsilhei no lilona nalamin ta ira minaat? \v 6 I panim kai. I ta tut hut talur ra minaat! Na tahut bia mutal na lik lah ira nuna nianga ing ga kis tikai ma muat aras Galili. Ga tangai hoken: \v 7 ‘Da tar sei Nong a Tunatuna Ia ta ira lima diet ira tena sakena. Da tut ia tano ula kabai ma tano aitul a bung na tut hut balin.’” \v 8 Io, ing dal ga hadadei dal ga lik lah ira nuna nianga. \p \v 9 Ma bia dal ga tapukus balin makaia ra midi dal ga hasasei ira sangahul ma tikai na bulu na hausur ma ira mesa ta kaiken ra linga bakut. \v 10 Ne Maria ma Magadalen, Joana, Maria no puasi Jemes ma aring mah at ing dal ga hasasei ira apostolo. \v 11 Senbia pa diet ga nurnur ta ira hahina kanong diet ga lik bia a linga bia kaiken ra nudal nianga. \v 12 Ma Pita balik ga taman tut ma gaam hilau uras tano midi. Ga tudu suur gaam nas lah ira sibana maal sena kana napu. Io, ga haan talur iakano sibaan gaam manga lilik uta iakan ra linga. \f + \fr 24.12 \ft Buturkus \ft \+bd 12\+bd* i panim ta aring a tuarena pakpakat.\f* \s1 Iesu ga puasa taar ta ira irua tunatuna tano ngaas u Emaus \p \v 13 Ma ta iakano bung airua ta diet ga hanahaan uras tiga taman di kilam ia bia Emaus, haruat ma ra sangahul ma tikai na kilomita maram Ierusalem. \v 14 Ma dir ga worwor tikai haan uta ira linga bakut ing ga hanuat. \v 15 Bia dir ga worwor haan ta dir, Iesu at ga hanuat tupas dir ma ga tiktikai haan ma dir. \v 16 Senbia pa dir ga tale bia dir na nas kilam ia. \p \v 17 Io, ga tiri dir bia, “Mamur worworana sa ing mur tiktikai haan?” \p Io, dir ga tur matien, ma ira matmataan ta dir ga nanaas marmaris. \v 18 Ma tikai ta dir, a hinsana Kiliopas ga tiri ia bia, “Uga sena mon ta ira hasira aram Ierusalem pau nunurei ira linga ing i hanuat ta kaiken ra bar bung?” \p \v 19 Io, ga tiri bia, “A linga sa?” \p Dir ga babalu bia, “Ira linga uta Iesu ma Nasaret. Iakan ra tunatuna a poropet ia. Ira nuna nianga ma ira nuna pinapalim ga dadas ra matmataan ta Kalou ma ira mataniabar mah. \v 20 Ira tamat ta ira pris ma ira mes na lualua diet ga tar sei ia bia na tur ra warkurai. Ma di ga kurei bia na maat. Kaikek di gaam tut ia tano ula kabai. \v 21 Senbia mehet ga kis na balamasa taar bia ia at nong na halangalanga sei Israel. Ma a mes na linga mah i ta hanuat. Aitul a bung ta sakit ing di ga tut tar ia tano ula kabai. \v 22 Ma aring ta ira numehet hahina dal manga hakarup mehet. Dal haan taar tano midi katin ra malabungbung. \v 23 Senbia pa dal nas no palatamaina. Ma dal ma hasasei mehet bia dal nas tiga ninaas na tanua ma airua angelo dir tangai bia i ta lon balin. \v 24 Io, aring ta ira tura mehet diet gi haan uram tano midi ma diet nas lah ira linga hoing ira hahina dal tangai. Senbia ia, pa diet nas ia.” \p \v 25 Io, Iesu ga tangai ta dir, “Hoeh pa mamur palai ma i halis ta mamur wara nurnur ta ira nianga ta ira poropet? \v 26 Tutun sakit no Mesaia\f + \fr 24.26 \ft No kukuraina i haruat ma ‘Karisito’.\f* ga wara kapkap at kaiken ra ngunngutaan naluai bia na laka tano minamarina.” \v 27 Ma Iesu ga hapalainei dir uta ira linga utana ing i kis narako ta ira pakpakat ta Kalou, hatahun ta Moses ma ira nianga ta ira poropet. \p \v 28 Ma ing bia dal ga hanuat huteta tano taman dir ga wara hinahaan ukaia tana, ga palai bia Iesu ga wara hinahaan kakari. \v 29 Senbia dir ga saring hadadas ia, dir gaam tangai bia, “U na kis tikai ma mamir kanong a matarahien tuai um.” Io, ga laka wara kinkinis tikai ma dir. \p \v 30 Ma bia ga kis taar tano suuh na nian ga kap lah tiga sibana beret, gaam tanga tahut utana, ga bingit ia, gaam palau dir ma ia. \v 31 Io, ira nudir lilik ga hanuat palai ma dir ga nas kilam ia. Ma Iesu ga panim talur dir. \v 32 Io, dir ga worwor ta dir bia, “Tutun sakit i karuas ira bala datar ing i haianga hani datar tano ngaas ma ing i papos ira kukuraina ta ira pakpakat gar ta Kalou taar ta datar.” \p \v 33-34 Kaikek at dir ga taman tut dir gaam tapukus balin uram Ierusalem. Ma dir ga haan tupas ira sangahul ma tikai na bulu na hausur tikai ma aring mesa. Diet ga kis hulungai taar ma diet ga tangtangai bia, “I tutuna! No Watong i ta tut hut balin ma i ta hapuasa ta Saimon.” \v 35 Io, kaiken ra airua dir ga hasahesa uta ira linga tano ngaas ma bia dir ga nas kilam ia hoeh ing ga bingit no sibana beret. \s1 Iesu ga hapuasa ta ira nuna bulu na hausur \p \v 36 Ma ing bia diet ga iangianga baa uta kaiken ra linga Iesu at ga tur huat nalamin ta diet gaam tangai ta diet, “A malum ta muat.” \p \v 37 Io, diet ga karup ma diet ga burut. Diet ga lik bia diet ga nas tiga tabaraan. \v 38 Ma ga tangai ta diet, “Wara biha muat ngarau? Ma muat lilik irirua warah? \v 39 Muat na nas ira limagu ma ira kakigu. Iau a mon. Muat na sigirei iau ma muat naga palai. Taia ta suruna ma ta palatamaina tiga tanua hoing muat nas ira surugu ma no palatamaigu.” \p \v 40 Ma ing bia ga tangai hua ga haminis ira airua lapara limana ma ira kakina ta diet. \v 41 Ma pa ga tale baa diet bia diet na nurnur tana kanong diet ga hung ma ra gungunuama ma kinarup. Io, Iesu ga tiri diet, “Ta da linga kana wara ienien?” \p \v 42 Io, diet ga tabar ia ma tiga sibana kirip i masos taar. \v 43 Ga kap lah ia gaam ien ia ra matmataan ta diet. \v 44 Ma ga tangai ta diet bia, “Kaiken ira mangana linga iau ga hasasei muat tanai ing iau ga kiskis tikai ma muat. Iau ga hasasei muat bia ira linga bakut da pet haruatanei ing di ga pakat utagu narako ta ira warkurai ta Moses, ira nianga ta ira poropet, ma tano Buk na Nirudu.” \p \v 45 Io, ga papos ira nudiet lilik bia diet naga palai ta ira pakpakat ta Kalou. \v 46 Ga tangai ta diet hoken: “Di ga pakat bia no Mesaia na kilinganei ra ngunungut ma na tut hut talur ra minaat tano aitul a bung. \v 47 Ma da harpir ta ira hunhuntunaan bakut tano ula hanua, hatahun kai Ierusalem, bia ira mataniabar diet na lilik pukus ma Kalou na lik luban sei ira nudiet sakana magingin. \v 48 Muat ta nas kaiken ra linga ma muat na hinawas. \v 49 Iau ni tulei hahuat no linga ta muat nong nagu Sus ga kukubus wara utana. Senbia muat na kis kahai tar ia kai ta iakan ra pisa na hala tuk bia no dadas maram naliu na burung muat.” \s1 Kalou ga kap haut Iesu uram ra mawai \p \v 50 Ma bia ga lam hasur diet uras Betani, ga tatik ira limana gaam haidanei diet. \v 51 Ma ing bia ga haihaidanei a baa diet, Kalou ga kap haut lah ia uram ra mawai. \v 52 Io, diet ga lotu tupas ia ma diet ga tapukus ma ra tamat na gungunuama uram Ierusalem. \v 53 Ma diet ga hanahaan hait ukaia tano tamat na hala na lotu ma diet ga pirpirlat Kalou kaia.