\id JHN - Hinsaal \h IOANES \toc3 Jn \toc1 No Tahut na Hinhinawas IOANES ga Pakat Ia \toc2 Ioanes \mt2 No Tahut na Hinhinawas \mt1 IOANES \mt2 ga Pakat Ia \ip Ioanes no apostolo ga pakat iakan ra pakpakat \bd waing ira tunatuna ing diet na was ia diet naga nurnur bia Iesu ia no Mesaia (no ‘Karisito’), no nati Kalou, ma Kalou na halon diet (nas Ioanes 20.31).\bd* Iakanong no suruna ta iakan ra pakpakat. Ioanes ga haminis bia Iesu, nong ia tutuna a mon Kalou, ga hanuat tunatuna, gaam lon kai napu tano ula hanua bia na haminis Kalou ta dahat (14.7-11). Io hua, Ioanes ga kilam Iesu bia no ‘Nianga’ kanong no nuna nilon i hasasei dahat uta Kalou (1.1-18). Ioanes ga iangianga bia Iesu ga hanuat bia na tar no nilon hathatikai ta diet ing diet nurnur tana (1.12; 3.16; 3.36; 5.24; 6.40; 10.28; 11.25) ma bia ia no Nati Kalou ma pataie ta tiga mes na ngaas tupas Kalou, Iesu sen mon (5.19-27; 10.30; 11.27; 14.6). \c 1 \s1 No Nianga ga hanuat tunatuna \p \v 1 Naluai tano hathatahun ta ira linga bakut, no Nianga gata kis. Ma no Nianga ga kis tikai ma Kalou, ma ia a mon Kalou. \v 2 Ga kis tikai ma Kalou tano hathatahun ta ira linga bakut. \p \v 3 Ma iakan ra Nianga, Kalou ga hakisi ira linga bakut ma ia. Ma taia tiga linga pa ga hanuat, bia Kalou pa ga gil ia ma ia. \v 4 Ma ia a mon no burena no nilon tutuna. Ma iakan ra nilon, ia no lulunga nong i hapalainei ira tunatuna uta ira tutuna ta Kalou. \v 5 No lulunga i hamadaraas no kankado, senbia no kankado pai burung ia. \p \v 6 Tiga tunatuna, nong Kalou ga tulei ia, no hinsana ne Ioanes. \v 7 Ga hanuat wara hasahesa uta iakanong ra lulunga. Ga gil hua bia ira tunatuna bakut ing diet na hadadei ia, diet naga nurnur tano lulunga. \v 8 Taia bia ia no lulunga, senbia ga hanuat mon wara hinhinawas utano lulunga. \v 9 Iakana baa no lulunga tutuna nong i ta hanuat ukai tano ula hanua ma i hamadaraas ira tunatuna bakut. \p \v 10 No Nianga ga kis kai ta iakan ra ula hanua. Ma Kalou ga hakisi no ula hanua ma ia, senbia ira tunatuna balik ta iakan ra ula hanua pa diet ga nas kilam ia. \v 11 Ga hanuat tano nuna sibaan, senbia ira nuna mataniabar pa diet ga balak lah ia. \v 12 Senbia diet, ing diet ga balak lah ia, ga haut lah diet bia naga nati Kalou diet. Diet at kaikek ing diet ga nurnur tana. \v 13 Pa di ga kaha diet hoing ra tinahuat ta ira tunatuna, bia ta ira sinisip gar na tunaan mon. Taia. Diet tahuat laah ta Kalou. \p \v 14 Ma no Nianga ga hanuat tunatuna um, ma ga lon nalamin ta mehet. Ma mehet ga nas no nuna minamar, a minamar gar tano kapawena Nati Kalou maram ta nana Sus. Ma ga hung ma no harmarsai ma ga hapuasnei bakut mah ira tutun ta Kalou. \p \v 15 Io, Ioanes ga hasahesa palai utana ma ra dadas hoken: “Iakan nong iau ga hasasei muat utana. Iau ga tangtangai bia, ‘A tutuna bia i hanuat manamur tagu, senbia i tamat at tagu kanong pa di ga kaha baa iau, ma iakana tuai iat.’” \v 16 Ma i hung taar ma no harmarsai, hua gi la tamtabar haitnei dahat bakut ma ia. \v 17 Io, Kalou ga tar ira warkurai uta dahat tane Moses, senbia ga tar no harmarsai ma no palpalai ta ira tutuna utana iat ukai ta dahat tane Iesu Karisito. \v 18 Taia tikai pai nas baa Kalou. Senbia no kapawena God i la kis piraan taar at nana Sus. Ma ia at gata hasasei hapalainei dahat utana. \s1 No hasahesa ta Ioanes \r (Matiu 3.1-12; Mak 1.1-8; Luk 3.1-18) \p \v 19 Io, no hasahesa palai ta Ioanes uta Iesu hoken. Ira tamat ta ira Iudeia kaia Ierusalem, diet ga tulei aring pris ma aring tano huna ta Lewi ing diet la harharahut ta ira pinapalim na lotu ukaia tane Ioanes. Ma diet ga me tiri ia bia a mangana tunatuna sa ia. \v 20 Ioanes pa ga mola bia na balu diet, senbia ga hasasei hapalainei a mon diet, gaam tangai bia, “Taia bia iau no Mesaia.\f + \fr 1.20 \ft No kukuraina i haruat ma ‘Karisito’.\f*” \p \v 21 Diet ga tiri habalin ia bia, “Ma siga tutun at uga? Ne Elaija uga?” \p Ioanes ga balu diet bia, “Taia, pai Elaija iau.” \p Diet ga tiri habalin ia bia, “Uga no poropet?” \p Ga balu habalin at diet ma ga tangai bia, “Taia.” \p \v 22 Io, diet ga tangai tana bia, “Kaia, u na hasasei um mehet bia siga tutun at uga, waing mehet naga hasasei diet ing diet tulei mehet ukai. U na tangai hoeh wara utaam?” \p \v 23 Ioanes ga balu diet ma ira nianga tano poropet Aisaia hoken: \q1 “Iau no ingana tikai i taatau maram ra hanua bia, \q1 ‘Gil hatakodasnei no ngaas tano Watong wara nuna hinanuat.’” \p \v 24-25 Io, aring Parasi ing di ga tulei, diet ga tiri Ioanes hoken: “Bia pai no Mesaia uga, ma taia bia ne Elaija uga ma taia mah bia no Poropet uga, u la bapitaiso wara biha?” \p \v 26 Ma Ioanes ga balu diet bia, “Iau la bapitaiso muat ma no taah, senbia tikai kana nalamin ta muat, pa muat nas kilam ia. \v 27 Ia nong na hanuat manamur tagu. Ma pa iau tale bia iau na palas ira hinau ta ira nuna sendal.”\f + \fr 1.27 \ft Ioanes ga hirhir bia na gil iakan ra magingin ing tiga maris gaar gil tar tiga watong kanong Iesu i manga tamat sakit.\f* \p \v 28 Kaiken ra linga bakut ga hanuat tano taman Betani, arau tiga palpal tano taah Ioridaan, ing ne Ioanes git bapitaiso kaia. \s1 Iesu ia nong na kap sei ira sakena \p \v 29 Tano mes na bung um bia Ioanes ga nas lah Iesu ma ga hananhuat ukaia tana, ga tangai, “Muat nas baa! Iakan no nat na sipsip na hartabar nong Kalou ga tulei ia ukai wara kapkap sei ira magingin sakena ta ira tunatuna. \v 30 Iakanin mon no tunatuna nong iau ga hasasei muat utana. Iau ga tangai hoken: ‘A tutuna bia iakan ra tunatuna i hanuat manamur tagu, senbia i tamat at tagu, kanong pa di ga kaha baa iau, ma iakana iat.’ \v 31 Ma iau at, pa iau ga nunurei bia siga iakanong na hanuat. Ma senbia iau hanuat iau bapitaiso muat ma ra taah bia ena hapalainei muat ira Israel utana.” \p \v 32 Io, Ioanes ga hinawas palai ta diet hoken: “Iau ta nas no Tanua ga hansur maram ra ula mawai hoing tiga bun, gaam a kis um tana. \v 33 Ma pa iau ga nas kilam baa bia ia a mon iakanong na hanuat. Senbia Kalou, nong ga tulei iau wara bapitaiso ma ra taah, gata tangai tar tagu hoken: ‘U na nas no Tanua na hansur ma na kis um tiga tunatuna. Io, iakanong a mon nong na bapitaiso ma no Halhaliana Tanua.’” \v 34 Ma Ioanes ga tangai, “Iau ta nas tar ia, hua iau gi hapuasnei ta muat bia ia a mon no Nati Kalou.” \s1 Aring diet ga nas kilam Iesu bia ia no Mesaia \p \v 35 Io, tano bung manamur Ioanes ma irua ta ira nuna bulu na hausur dal ga tur taar baal kaia. \v 36 Ma bia ga nas Iesu ga hanan sakit, ga tangai ta dir, “Mur nas baa! Iakanang no nat na sipsip na hartabar nong Kalou ga tulei ia!” \p \v 37 Bia ira airua bulu na hausur dir ga hadadei kaikek, dir ga mur lah Iesu. \v 38 Iesu ga talinganei dir ma kana dir ga murmur hani ia, io, ga tiri dir, “Mamur sip sa?” \p Dir ga balu ia, dir gaam tangai, “Rabai, u kiskis ha?” (Ma no kukuraina ta ‘Rabai’ bia ‘tena hausur’.) \p \v 39 Io, Iesu ga tangai ta dir, “Mamur mai, mur naga nas.” (Ma gata huteta bia na ihat na pakana bung tuai um ra matarahien.) Io, dir ga sakatei lah Iesu, dir gaam a nas no sibaan ga kiskis kaia, dal gaam kis tano matarahien bakut kaia. \p \v 40 Io, Endru no tasi ne Saimon Pita, tikai ta dir kaikek ing dir ga hadadei no nianga tane Ioanes, hua dir gaam mur lah Iesu. \v 41 A luena linga, Endru ga nas lah no tasina Saimon, gaam hinawasei ia bia, “Mamir ta silhei lah no Mesaia.” (Ma bia da pukusanei ia na haruat mon bia ‘Karisito’.) \v 42 Io, ga lam tar Saimon tane Iesu. \p Iesu ga nas ia ma ga tangai tana, “Uga ne Saimon no natina tikai di kilam ia bia Ioanes. Senbia da kilam uga bia ne Kepas.” (Da pukusanei bia ‘Pita’.) \s1 Pilip ma ne Nataniel dir ga nas kilam Iesu bia ia no Mesaia \p \v 43 Io, tano mes na bung manamur Iesu ga sip bia na haan uram Galili. Bia ga nas lah Pilip ga tangai tana, “Mur iau.” \v 44 Ma Pilip nong ma Betsaida, no taman mah tane Endru ma ne Pita. \v 45 Pilip ga nas lah Nataniel, gaam a hinawasei ia bia, “Mehet ta silhei lah no tunatuna nong Moses ga pakpakat utana narako ta ira nianga na warkurai. Ma ia a mah nong ira poropet diet ga pakpakat utana. Ia mon ne Iesu maras Nasaret, no nati Iosep.” \p \v 46 Ma Nataniel ga tangai balik tana, “Taia ta tahut na linga na hanuat maras Nasaret!” \p Io, Pilip ga tangai, “Mai, u naga nas.” \p \v 47 Ma bia Iesu ga nas lah Nataniel ma ga hananhuat, gaam tangai bia, “A tutuna sakit, iakanin tiga tunatuna ma Israel. Pai nunurei at wara bisbis.” \p \v 48 Nataniel ga tiri, “U nunurei hobibihanei iau?” \p Iesu ga balu ia, gaam tangai, “Bia Pilip baa pai tatau uga, iau nas tar uga manapu tano ina fig.” \p \v 49 Io, Nataniel ga tangai, “Tena hausur, uga no Nati Kalou! Uga no king gar na Israel!” \p \v 50 Ma Iesu balik ga tangai tana, “U nurnur kanong iau tangai taam bia iau nas tar uga manapu tano ina fig. \f + \fr 1.50 \ft Iesu ga hapalainei ia hua bia ga tula nunurei ia.\f* Senbia u na nas baa taring linga ing diet tamat ta iakan.” \v 51 Io, ga tangai habalin tana, “Hadadei baa! Muat na palai utagu. Na ngan hoing bia no mawai na tapapos ma ira angelo ta Kalou diet na hanansur taar ta Nong a Tunatuna Ia ma diet na hananhut baal tana.” \c 2 \s1 Iesu ga kios no taah wara wain \p \v 1-2 Io, nong ga aitul a bung ma ia, tiga lukara na tinolen di ga gil ia kaia tano taman Kana aram Galili. No puasi ne Iesu bilang ga hanuat, ma di ga siga mah Iesu ma ira nuna bulu na hausur wara hinahaan ukaia tano lukara. \v 3 Ma bia ira wain gata pataam, no puasi ne Iesu ga tangai tana bia, “Taia um adiet ta wain.” \p \v 4 Ma Iesu ga tangai balik tana, “Pai nugu linga. No nugu pakana bung pai haruat baa.” \p \v 5 No pawasina ga tangai um ta ira tultulai, “Muat na gil ing na tangai ta muat.” \p \v 6 Io, a liman ma tikai na tamat na pala taah na haat dal ga tur taar kaia huteta. Tikatikai ta dal i haruat bia na hung ma ra liman ma tikai na sangahul tuk ra liman ma ihat na sangahul na pakona kor na taah. Ma ira Iudeia diet la hilhilim ta dal haruat ma ira nudiet warkurai. \v 7 Ma Iesu ga tangai ta ira tultulai, “Muat na kulpai ta taah, muat na hahung ken ra pala taah.” Io, diet gaam kulpai hahung dal. \p \v 8 Ga tangai um ta diet, “Muat na gopai lah tari, muat naga kap ukaia ta nong i balaurei no lukara.” Io, diet ga gil hua. \p \v 9-10 Ma nong ga balaurei no lukara ga namianei no taah ing Iesu gata kios tar wara wain. Ma pa ga palai bia ira tultulai diet ga kap ira wain maha, senbia diet ing diet ga gopai lah ira taah diet ga nunurei tar. Io, iakanong ra tunatuna nong ga balaurei no lukara ga tatau lah no tunaan nong ga wara tinolen, gaam tangai tana, “A magingin ta ira tunatuna kaiken, diet na tula harpalau baa ma no tahut na wain. Ma bia ira hasira diet ta manga mom um, io, da kap hahuat um ing pai manga bilai, daga palau diet manei. Senbia uga, pau gil hua. Kana a baa u bul kahai tar ira tahut na wain tuk taar kaiken u wara harpalau manei.” \p \v 11 Io, Iesu ga gil iakan ra luena dadas na hakilang kaia Kana aram Galili. Kaikek gaam hapuasnei ira nuna minamar, ma ira nuna bulu na hausur diet ga nurnur um tana. \s1 Iesu nong na kios sei no tamat na hala na lotu \p \v 12 Ma namur ta iakan, Iesu ga hansur u Kapeneam tikai ma no pawasina, ma ira tasina, ma ira nuna bulu na hausur mah. Diet ga kis ra bar bung kaia. \p \v 13 Ma gata huteta no pakana bung utano Nian na Hinahaan Sakit nudiet ira Iudeia. Ma Iesu ga hanhut uram Ierusalem. \v 14 Ma narako tano tamat na hala na lotu, ga nas tupas ira tunatuna diet ga susuhuranei ira bulumakau ma ira sipsip ma ira maan. Ma aring mah diet ga kis taar ta ira suuh wara kikios ira kinewa. \v 15 Io, Iesu ga kualang lah tiga dangdangat, gaam bat hasur sasei ira bulumakau ma ira sipsip bakut makaia tano tamat na hala na lotu. Ma ga pulek ira suuh nudiet ing diet ga kikios ira kinewa, ma ira kinewa gaam bureng harbasiai. \v 16 Ma ga tangai ta diet ing diet ga susuhuranei ira maan bia, “Muat kap sei kaiken ra linga makai! Waak muat pukusanei no hala ta Mama hoing tiga hala na kunukul!” \p \v 17 Io, ira nuna bulu na hausur diet ga lik lah ira nianga tane Kalou ing di ga pakat, i tangai hoken: \qt “Mama, i manga mamahien sakit no balagu panei no num hala.”\qt* \p \v 18 Io, ira Iudeia diet ga tiri ia bia, “A mangana dadas na hakilang sa u na gil wara hatutun tar ta mehet bia i tale bia u na gil hua?” \p \v 19 Iesu ga balu diet, gaam tangai bia, “Muat durei iakan ra tamat na hala na lotu, ma iau na hatur habal ia ta aitul a bung.” \p \v 20 Io, ira Iudeia diet ga tangai balik tana, “Di ga harbalaan wara gilgil iakan ra hala na lotu aihat sangahul ma liman ma tikai na tinahon. Ma uga balik, u na hatur ia ta aitul a bung mon?” \v 21 Senbia utano tamaina mon, iakanong ga iangianga harharuat ma ia uta iakano hala na lotu. \v 22 Ma bia ga tut hut balin talur ra minaat, ira nuna bulu na hausur diet ga lik lah ing ga tangai. Io, diet ga nurnur ta iakan ra nianga ta Kalou ma ta kaikek ra nianga mah Iesu gata tangai tar. \s1 Iesu ga palai ta ira tunatuna \p \v 23 Ma bia Iesu ga kis taar aram Ierusalem tano Nian na Hinahaan Sakit, a haleng na mataniabar diet ga nurnur tana kanong diet ga nas ia bia ga gil ira dadas na hakilang. \v 24 Senbia Iesu pa ga nuruan diet bia diet na gil ta tahut tana kanong ga nunurei tar at ira nudiet kidilona nilon. \v 25 Pa ga supi ta tikai bia na hasasei ia uta ira nudiet kidilona nilon kanong ia at ga nunurei tar kinam narako ta ira tunatuna. \c 3 \s1 Siga nong i nurnur i hatur kahai no nilon hathatikai \p \v 1 Io, ma tiga tamat nudiet ira Iudeia, no hinsana ne Nikodimas, ma ia mah tikai ta diet ira Parasi. \v 2 Ga hanuat taar tane Iesu ra bung, gaam tangai tana bia, “Tena hausur, mehet nunurei bia uga tiga tena hausur maram ta Kalou, kanong taia ta tikai pa gaar tale kaiken ra hakilang u gilgil, bia Kalou pai kis tikai taar ma ia.” \p \v 3 Io, Iesu ga tangai tana, “Hadadei baa! Ing bia tikai pa di ga kaha habalin ia, pa na nas no matanitu tane Kalou.” \p \v 4 Nikodimas ga tiri ia bia, “Ma da kaha bibihanei tiga tunatuna bia i ta tamat? Pai tale tutun at bia na laka balin tano balana no pawasina, daga kaha ia.” \p \v 5 Io, Iesu ga balu ia, gaam tangai, “Hadadei baa! Bia tikai pa di kaha ia ta ra taah ma tano Tanua mah, pai tale bia na sola tano matanitu tane Kalou. \v 6 Ira tunatuna diet kaha tunatuna iat. Ma no Tanua i kaha tanua iat. \v 7 Waak u karup ing bia iau tangai taam bia da kaha habal at muat. \v 8 No dadaip i huhus murmur no nuna sinisip. Ma u hadadei no ingana ma pau nunurei bia i haan maha, ma i hanahaan uha. Diet mah hua ing no Tanua i kaha diet.” \p \v 9 Ma Nikodimas ga tiri ia, “Na ngan hobibiha iakan?” \p \v 10 Io, Iesu ga balu ia bia, “Uga tiga tamat na tena hausur ma Israel! Wara biha bia pau palai ta kaiken ra linga? \v 11 Hadadei baa! Mehet la tangtangai ing mehet nunurei tar. Ma mehet la hasahesa ta ing mehet gata nas. Senbia pa muat la kapkap timaan lah ira numehet hasahesa. \v 12 Iau ta hasasei muat uta ira linga makai napu ma pa muat ga nurnur. Ing bia ga tutuna, hoeh tutun at bia muat na nurnur ing bia iau na hasasei muat uta ira linga maram ra mawai? \v 13 Io, taia tikai pa ga haan uram ra mawai, senbia ia sen mon Nong a Tunatuna Ia nong ga hansur maram ra mawai. \v 14-15 Aram ra hanua bia, Moses ga hatur haut no palimpua na sui ma no dahai. Hoing a mon mah, Nong a Tunatuna Ia da hatur haut mah ia hua, ing diet bakut ing diet nurnur tana, diet na hatur kahai no nilon hathatikai. \p \v 16 “Io, Kalou ga manga sip iakan ra ula hanua hoken, ma ga tar sei no kapawena Natina, bia siga tikai i nurnur tana pa na hirua, senbia na hatur kahai no nilon hathatikai. \v 17 Ma Kalou pa ga tulei no Natina ukai ta iakan ra ula hanua bia na kurei dahat, senbia ga tulei ia bia na halon dahat. \v 18 Io, nong i nurnur tana pa na tur ra warkurai. Senbia nong pai nurnur tana, no warkurai i ta karat tar ia kanong pa ga nurnur tano kapawena Nati Kalou. \v 19 Ma no burena Kalou i kurei iakan ra ula hanua i hoken: no Lulunga i ta hanuat ukai tano ula hanua, senbia ira tunatuna diet manga sip no kankado, ma no nuna madaraas pataia, kanong ira nudiet magingin i sakena. \v 20 Ma siga nong i la gilgil ra sakena, i malentakuanei no madaraas. Io, pa na hanuat taar tano madaraas kanong kaba gi kis puasa ira nuna magingin. \v 21 Senbia siga nong i lonlon mur ira tutuna ta Kalou i hanuat taar tano madaraas waing na palai bia asa ing i gilgil i ta hanuat maram ta Kalou.” \s1 Iesu i tamat ta Ioanes \p \v 22 Io, namur ta kaiken, Iesu ma ira nuna bulu na hausur diet ga haan laah uram ra hanua Iudeia. Ga kis kaia aring bung tikai ma diet, ma ga gilgil bapitaiso ta ira aring tunatuna. \v 23 Ma Ioanes mah ga gilgil bapitaiso kaia ra taman Ainon huteta Salim kanong a mon tamat na taah kaia. Ma ira mataniabar diet ga hananhuat bia na bapitaiso diet. \v 24 (Ma ken ra linga ga hanuat naluai bia pa di ga bul baa Ioanes tano hala na harpidinau.) \v 25 Ma aring ta ira bulu na hausur tane Ioanes no tena bapitaiso diet ga hargau ma tiga Iudeia. No nudiet warkurai bia diet na hilhilim ing pa diet na sakena tano ninaas ta Kalou. Ma diet ga hargau panei iakan ra magingin. \v 26 Io, diet ga haan tupas ne Ioanes, diet gaam tangai tana bia, “Tena hausur, mehet wara hasasei uga tano tunatuna nong ga tur tikai taar ma uga arau tano mes na palpala taah Ioridaan. Ia mon nong u ga hasasei mehet utana. Io, ken kana i gilgil bapitaiso ma ra haleng diet hananhuat taar tana.” \p \v 27 Ma Ioanes ga tangai ta diet, “Taia tikai pa na gil tiga pinapalim ing bia Kalou pai tar ia tana. \v 28 Muat at, muat haruat wara hatutun tar ing iau ga tangai hoken: ‘Pa iau no Mesaia.\f + \fr 3.28 \ft No kukuraina i haruat ma ‘Karisito’.\f* Senbia Kalou ga tulei hanaluai mon iau tana.’ \v 29 Ma hoken. No tunaan nong i wara tinolen, nuna at no gurar nong i wara tinolen. Senbia no turana iakano tunaan, i tur na hanhadoda taar utana. Ma i manga guama bia na hadadei no ingana no tunaan nong na tolai. Ma no nugu gungunuama i ta hanuat hua, ma i ta hung taar kaiken. \v 30 I tahut bia ia at na tamtamat, ma iau na hansiksik. \p \v 31 “Nong i hansur maram ra mawai i tamat ta ira tunatuna. Ma nong makai napu ra pisa, a gar na pisa at ia, ma i iangianga at ta ira linga makai napu ra pisa. Senbia i tutuna, nong i hansur maram ra mawai i tamat ta ira mesa bakut. \v 32 I hasahesa ta ing gata nas ma ing gata hadadei, senbia taia tikai pai kap timaan ira nuna hinhinawas. \v 33 Ma nong i kap timaan ira nuna hinhinawas, i hatutun tar bia ira nianga ta Kalou i tutuna. \v 34 I tutun hoken, kanong nong Kalou ga tulei hasur ia i tangtangai ira nianga tane Kalou. Ma i tangai hua kanong Kalou ga tar bakut at no Halhaliana Tanua taar tana. \v 35 Mama i manga sip no Natina, hua gaam bul ia bia na warkurai ta ira linga bakut. \v 36 Siga nong i nurnur tano Natina i hatur kahai no nilon hathatikai. Iasen siga nong i ul pat tana pa na nas iakano nilon, ma i kis taar narako tano ngalngaluan ta Kalou.” \c 4 \s1 Iesu ma no hahina ma Samaria \p \v 1 Io, ira Parasi diet ga hadadei bia Iesu ga lamlam haleng ma ga bapitaiso ra haleng na bulu na hausur ta ing tane Ioanes. \v 2 (Iasen pai tutuna bia Iesu ga bapitaiso tari. Senbia ira nuna bulu na hausur sen mon ing diet ga gilgil bapitaiso.) \v 3 Ing bia Iesu ga nunurei ing diet ga tangtangai, ga haan talur no hanua Iudeia, ma ga haan tapukus balin uram Galili. \p \v 4 Ma no ngaas nong ga murmur ia, ga kutus no hanua Samaria. \v 5 Io, ga hanuat taar tiga taman, di kilam ia bia Sikaar, narako tano hanua Samaria. Ma iakano taman i huteta tano sibana pisa Iakop gata hatinaan no natina Iosep ma ia. \v 6 Ma no lulur na taah nong Iakop ga kil ia i kis kaia. Ma bia gata huteta ra tingana kasakes, Iesu ga me kis taar kaia tano gagena lulur kanong ga ubal ia no ngaas. \p \v 7 Ma tiga hahina ma Samaria ga hanuat wara kulpa taah. Ma Iesu ga tangai tana bia, “Iau sip bia u na hamamo iau ta taah.” \v 8 (Io, ira nuna bulu na hausur diet gata haan laah ukaia tano taman wara kul nian.) \p \v 9 No hahina ma Samaria ga tangai balik tana, “Uga tiga Iudeia, ma iau, a Samaria iau. Ma wara biha u sarsaring iau wara gaiana taah?” (Io, ga tangai hua kanong ira Iudeia pa diet la harbartalaina taar ma ira Samaria.) \p \v 10 Io, Iesu ga balu ia, gaam tangai, “Bia u gata nunurei tar no hartabar ta Kalou, ma siga mah iau ing iau sarsaring uga wara gaiana taah, io, u gaar ta saring iau ta taah, ma iau gaar ta tar no taah a lilona ia taam.” \p \v 11 No hahina ga tangai tana bia, “Ai tunatuna, taia tiga linga bia u na kulup ma ia kanong no lulur i manga hansur. U na kap iakano lilona taah maha? \v 12 U lik bia u tamat tano hintubu mehet Iakop? Ia at nong ga tar iakan ra lulur na taah ta mehet. Ma ia mah ga mom kaia, ira natina, ma ira nuna huna bulumakau ma ira sipsip mah.” \p \v 13 Ma Iesu ga balu ia bia, “Diet bakut ing diet mom ta iakan ra taah, diet na maruk balin. \v 14 Iasen bia siga ing na mom tano taah iau na hamamo ia ma ia, pa na maruk tutun at, kanong no taah iau na tar ia tana na ngan hoira puat narako tana. Ma na pupuat hut, ma na tar no nilon hathatikai tana.” \p \v 15 No hahina ga tangai tana, “Ai, iau sip bia u na hamamo iau ma iakanong ra taah, waing pa iau naga maruk baal ma pa iau naga hananhuat baal ukai wara kunulup.” \p \v 16 Io, Iesu ga tangai tana, “U na haan, u naga lam lah no num tunaan, ma u na lam ia ukai.” \p \v 17 No hahina ga tangai tana bia, “Taia nugu ta tunaan.” \p Ma Iesu ga tangai tana, “U ta tangai ra tutuna ing u tangai bia taia num ta tunaan. \v 18 Warah, a liman na tunaan u gata tolai tar, ma nong um mamur kiskis ma ia kaiken, pai num tunaan tutuna ia. Io, pau bisbis ta iakan.” \p \v 19 Io, no hahina ga tangai tana, “Ai, iau nas bia a poropet uga. \v 20 Io, kaiken baa iau wara tirtiri uga tiga linga. Ira hintubu mehet diet ga lotu tupas Kalou ta iakanam ra uladih. Senbia muat ira Iudeia muat la tangtangai bia da lotu tupas Kalou aram sen mon Ierusalem. Ma uga, u lik hoeh?” \p \v 21 Ma Iesu ga tangai tana bia, “Ai hahin, u na nurnur tagu. A pakana bung i hanhanuat bia ira mataniabar pa diet na lotu tupas Mama aram ta iakanam ra uladih ma taia mah bia aram Ierusalem. \v 22 Muat ira Samaria pa muat nunurei nong muat la latlotu tupas ia. Senbia mehet ira Iudeia, mehet nunurei tar nong mehet la latlotu tupas ia, kanong no harhalon ta Kalou i hanuat makaia ta ira Iudeia. \v 23 No pakana bung i hanhanuat, ma kaiken mah i ta hanuat um bia diet ing diet na lotu tupas Kalou, diet na lotu hoken. Diet na lotu tupas Mama ta ira tanua diet ma ra tutun na harnunurai mah utana. Io, ma iakan ra mangana lotu, Mama i sip bia da lotu tupas ia hua. \v 24 Kalou i tanua, ma diet ing diet na lotu tupas ia, diet na lotu sena mon ta ira tanua diet ma ra tutun na harnunurai mah utana.” \p \v 25 No hahina ga tangai tana, “Iau nunurei bia no Mesaia, ia nong di kilam ia bia Karisito, na hanuat. Ma bia na hanuat, na hapalainei ira linga bakut ta mehet.” \p \v 26 Io, Iesu ga tangai balik tana, “Iau a mon ia.” \p \v 27 Kaikek a mon, ira nuna bulu na hausur diet ga tapukus, diet gaam karup bia Iesu dir ga worwor ma tiga hahina. Senbia taia tikai ta diet pa ga tiri ia bia ga worwor ma iakano hahina warah, ma ra sa dir ga tangtangai. \v 28-29 Io, no hahina ga waak pakis tar no nuna pala taah, gaam tapukus baal uram tano nuna taman, gaam a tangai ta ira mataniabar bia, “Muat mai, muat naga nas tiga tunatuna nong i ta hasasei iau ta ira linga iau gata gil. Iakanin dak no Mesaia?\f + \fr 4.28-29 \ft No kukuraina i haruat ma ‘Karisito’.\f*” \v 30 Io, diet ga haan laah makaia tano taman, diet gaam haan ukaia tana. \p \v 31 Bia ira mataniabar kana baa na ngaas, ira bulu na hausur diet ga tiri ia, diet gaam tangai tana, “Tena hausur, mehet nem bia u na iaan.” \p \v 32 Senbia ga tangai ta diet, “Agu mon nian kana ing pa muat nunurei.” \p \v 33 Ma ira nuna bulu na hausur diet ga tangtangai harbasianei ta diet bia, “Ta tikai dak i ta kap ana ta nian?” \p \v 34 Io, Iesu ga tangai ta diet, “No ragu nian, ia bia ena gil haruatanei ira sinisip ta nong ga tulei iau ma ena hapataam mah ing ga tulei iau bia ena gil. \v 35 Bia muat la saso ira numuat uma, muat la tangtangai bia a liman ma irua na teka baa kana wara kinkilaan. Senbia iau tangai ta muat, muat nas baa ira uma. I ta masos bakut um ira pakana wara kinkilaan. \v 36 Kaiken a mon, nong i kiikil, i hatur kahai ira hunena no nuna mangason ma i bulbul hulungan ira nian utano nilon hathatikai. Ma i ngan hua waing nong i saso ma nong mah i kiikil, dir na guama tikai. \v 37 Io, i tale bia na tutuna bia tikai na saso ma tiga mes na kikil. Na tutuna hoken. \v 38 Iau ta tulei muat bia muat na kil ing pa muat ga so. Ira mes diet ga gil no dadas na pinapalim ma muat ta kap lah um ira hunena ira nudiet mangason.” \s1 Ira Samaria diet ga nurnur \p \v 39 Ma haleng ta ira Samaria makaia ta iakano taman, diet ga nurnur tane Iesu kanong no hahina gata hinawas utana hoken: “I ta hasasei iau ta ira linga ing iau gata gil.” \v 40 Io, bia ira Samaria diet ga haan tupas Iesu, diet ga sarsaring ia bia na kis kaia ta diet, ma ga kis tikai ma diet airua bung. \v 41 Ma bia diet ga hadadei no nuna hinhinawas, a haleng balin diet ga nurnur tana. \v 42 Ma diet ga tangai tano hahina bia, “Pa mehet nurnur tana ta ira num hinhinawas mon. Taia. Mehet nurnur kanong mehet at, mehet ta hadadei ia, ma i palai ta mehet bia iakan ra tunatuna, ia at no Tena Harhalon utano ula hanua.” \s1 Iesu ga halangalanga tiga bulu \p \v 43 Ma bia Iesu gata kis kaia airua bung, ga haan laah uram Galili. \v 44 (Io, Iesu gata hinawas ra tutuna bia tiga poropet, pa da ruu ia tano nuna taman tutun at.) \v 45 Ma bia ga hanuat aram Galili, ira mataniabar makaia diet ga balak lah ia kanong diet gata nas ira linga gata gil aram Ierusalem tano Nian na Hinahaan Sakit. Warah, diet mah, diet ga haan ukaia. \p \v 46 Makaia ga haan balin uram Kana, tiga taman ta iakano hanua Galili, ing baa ga pukusanei ira taah, gaam wain kaia. Ma tiga tamat na tunatuna ta ira warkurai, no natina ga maset aras Kapeneam. \v 47 Ma bia ga hadadei bia Iesu gata hanuat aram Galili maram Iudeia, ga haan ukaia tana, gaam sarsaring ia bia na haan naga halangalanga no natina nong ga huteta bia na maat. \p \v 48 Ma Iesu balik ga tangai tana, “Ing bia pa muat na nas ira dadas na hakilang ma ira tamat na gingilaan na kinarup pa muat na nurnur at.” \p \v 49 Io, no tamat ta ira warkurai ga tangai tane Iesu bia, “Ai Watong, mai! Datar gi hansur uras. No natigu kaba gi maat.” \p \v 50 Iesu ga tangai tana bia, “Kaia. U na haan. No natim i ta langalanga.” \p No tunatuna ga nurnur ta ira nianga Iesu ga tangai, gaam haan laah. \v 51 Bia ga hanahaan baa na ngaas, ga harusa ira nuna tultulai, ma diet ga hinawasei ia bia no natina i ta langalanga. \v 52 Ma ga tiri diet bia a pakana bung sa ing no natina ga langalanga. Io, diet ga balu ia bia, “Nabung, namur dahina tano tingana kasakes, no malahau i pataam talur ia.” \p \v 53 Ma no ana sus ga nunurei kilam bia iakano pakana bung tutun at nong Iesu ga tangai tar tana bia no natina i ta langalanga. Io, ia ma ing diet la kiskis tikai ma ia, diet ga nurnur. \p \v 54 Ma iakan no airua na dadas na hakilang nong Iesu ga gil ia aram Galili ing ga haan talur tar Iudeia. \c 5 \s1 Iesu ga halangalanga tiga pengpeng \p \v 1 Namur ta iakan, Iesu ga hanhut uram Ierusalem tiga lukara nudiet ira Iudeia. \v 2 Ma kaia Ierusalem, huteta tano matanangas laka ta ira sipsip, tiga pup na taah i kana, ma ra liman na palpalih ga tur burung ia. Ma ira Iudeia diet la kilkilam iakano sibaan bia Betesda. \v 3 Ma ra haleng na ina minaset diet git susua kaia. Ma nalamin ta diet aring pula, aring pengpeng, ma diet ing ga maat ira tamtabe diet. \v 4 \f + \fr 5.4 \ft Ari tuarena pakpakat diet bul halaka buturkus \+bd 4\+bd* i tangai hoken: \+qt Ma diet ga kiskis kahai no taah bia na mamagila, kanong aring pakaan tiga angelo gar tano Watong i la hansur taar tano pup, ga me hamagila ia. Ma bia siga tiga ina minaset i tula karuas laka taar tano pup ing bia i ta mamagila, io, no nuna minaset na pataam.\+qt*\f* \v 5 Ma tiga tunatuna nalamin ta diet gaba maset um aitul a sangahul ma liman ma itul na tinahon. \v 6 Ma bia Iesu ga nas tar ia bia ga sua taar kaia, ga nunurei bia baai at um gaba ngan hua, kaikek gaam tangai tana, “U sip bia u na langalanga?” \p \v 7 Ma no ina minaset ga balu ia bia, “Ai, watong, taia tiga tunatuna bia na bul halaka iau ta iakan ra pup ing bia no taah i ta mamagila. Ing bia iau la walwalar bia ni hansur, aring mesa balik diet la hansur naluai tagu.” \p \v 8 Io, Iesu ga tangai tana, “Taman tut! U na kap lah no kubem, ma u na haan.” \v 9 Kaikek at no tunatuna ga langalanga. Io, ga kap lah no kubena, gaam haan. \p Ma iakano bung bia iakan ra linga ga hanuat taar tana, a Bung na Sinangeh ia. \v 10 Io hua, ira Iudeia diet gaam tangai tano tunatuna nong gata langalanga hoken: “A Bung na Sinangeh katin. Pai takodas ta ira nudahat warkurai bia u kapkap hani no kubem.” \p \v 11 Sen ga balu diet bia, “No tunatuna nong ga halangalanga iau i tangai hua tagu bia ena kap lah no kubegu ma enaga haan.” \p \v 12 Ma diet ga tiri bia, “Siga iakanong ra tunatuna i tangai taam bia u na kap lah no kubem, ma u na haan?” \p \v 13 Iasen no tunatuna nong gata langalanga pa ga nunurei bia ne siga ia, kanong Iesu gata haan kumkumaan laah a mon nalamin ta ira tamat na mataniabar kaia ta iakano sibaan. \p \v 14 Io, namur balin, Iesu ga haan tupas ia narako tano tamat na hala na lotu, gaam tangai tana, “Nas baa! U ta langalanga um. Kaiken um pau na gil habal ta sakena, tiga mes na linga kaba gi haan tupas uga ma na manga hagawai uga.” \v 15 Ma no tunatuna ga haan laah, gaam hasasei ira Iudeia bia Iesu mon ka ga halangalanga ia. \s1 Iesu git gilgil sen mon ing no ana Sus i la gilgil \p \v 16 Io, ira Iudeia diet ga hatahun hatut purpuruan taar ta Iesu kanong ga harhalon ra Bung na Sinangeh. \v 17 Ma Iesu ga tangai ta diet, “Nagu Sus i la paapalim hait, ma iau mah, iau paapalim.” \v 18 Io, ing Iesu ga tangai kaiken, ira Iudeia ing diet ga walwalar bia diet na bu bing ia, diet ga manga mamahien bia diet na bu bing Ia kanong diet ga lik bia ga lakai ira warkurai tano Bung na Sinangeh. Ma pataia bia iakanong sen. Ga tangai mah bia ana Sus tutuna Kalou. Ma ta iakano ngaas a mon, ga gil habal ia bia dir haruat ma Kalou. \v 19 Io, Iesu ga tangai balik ta diet hoken: “Iau tangai ra tutuna ta muat, no Natina pai haruat bia na gil tiga linga tano nuna lilik at. Taia. I tale sen mon bia na gil ing i nas no ana Sus i gilgil, kanong asa ing no ana Sus i gil, no Natina mah i gil hua. \v 20 Io, no ana Sus i manga sip no Natina, ma i haminis ira linga bakut tana ing i gil. Na haminis mah tari linga tana ing i tamat ta ken ing muat naga karup, muat naga urur. \v 21 Hokaiken a mon no ana Sus i hatut ira minaat ma i halon diet, io, hua a mon tano Natina. Siga tikai no Natina i sip bia na tar lon tana, na halon ia. \v 22-23 Ma no rana Sus pai kurei ta tikai. Senbia gata tar sei ira warkurai bakut tano Natina, waing ira tunatuna bakut diet na ruu no Natina hoing diet ruu no ana Sus. Io, siga tikai pai ruu no Natina, pai ruu mah no ana Sus nong ga tulei ia ukai. \p \v 24 “Muat hadadei baa! Bia siga tikai i hadadei ira nugu nianga ma i nurnur ta nong ga tulei iau ukai, io, i ta kap no nilon hathatikai. Ma pa na tur tano ra warkurai. Senbia i ta sakiit ra minaat ma i ta haan taar um tano ra nilon. \v 25 Muat hadadei baa! No pakana bung i hanhanuat, ma kaiken mah i ta hanuat um, bia ira minaat diet na hadadei no ingana no Nati Kalou. Ma diet ing diet hadadei, diet na lon. \v 26 Hoing a mon no ana Sus no burena no nilon, kaikek gaam tar no dadas tano Natina bia ia mah no burena tano nilon. \v 27 Ma no rana Sus i ta tar no dadas tana wara warkurai, kanong no Natina Nong a Tunatuna Ia. \p \v 28-29 “Waak muat karup ta kaiken. No pakana bung i hanhanuat bia ira minaat bakut diet na hadadei no ingana, ma diet na taman tut talur ira midi. Diet ing diet ga gilgil ra tahut, diet na tut hut tupas ra nilon. Senbia diet ing diet git gilgil ra sakena, diet na tut hut, ma diet na tur ra warkurai. \v 30 Pa iau haruat bia ena gil tiga linga tano nugu lilik at. Taia. Iau gil ra warkurai hoing iau hadadei tano agu Sus. Ma no nugu ngaas na warkurai i takodas kanong pa iau la gilgil wara utano nugu sinisip. Senbia iau la gilgil wara utano sinisip at ta nong ga tulei iau ukai. \s1 Ira hinhinawas uta Iesu \p \v 31 “Ing bia iau hihinawas tano tutun utagu at, no nugu hinhinawas pai tur dadas. \v 32 Tiga mesa kana iat i hasahesa tano tutuna utagu ma iau nunurei bia i tur dadas no nuna hasahesa. \p \v 33 “Ma muat at, muat ga tula nianga ukaia ta Ioanes no tena bapitaiso wara nunurei makaia tana. Ma Ioanes ga hasahesa tano tutun utagu. \v 34 Pa iau tangai kaiken kanong bia iau supi ira hasahesa nuna tiga tunatuna. Senbia iau tangai hua bia muat naga hatur kahai no nilon tutuna. \v 35 Ioanes ga haruat ma ra lulunga nong ga lulunga wara harhapalai. Ma ra da sibana pakana bung mon muat ga guama lah tano nuna nianga na haphapalai. \p \v 36 “Senbia iau hatur kahai ra hasahesa tano tutuna wara utagu iat, nong i manga tamat tano hinhinawas makaia ta Ioanes. Ma ia hoken. No agu Sus ga tar ra pinapalim tagu bia ena hapataam. Ma kaiken iau gilgil. Ma kaiken at ra pinapalim iau gilgil i hasahesa tano tutun utagu bia no agu Sus gata tulei iau ukai. \v 37 Ma no agu Sus at nong gata tulei iau ukai, ga hasahesa tano tutun utagu. Pa muat hadadei a baa no ingana, ma pa muat nas baa ia bia ia hoeh. \v 38 Ma no nuna nianga pai la kis taar ta muat kanong pa muat nurnur tagu, ma ia at nong ga tulei iau ukai. \v 39 Muat la hausur ta ira nianga ta Kalou ing di ga pakat, kanong muat lik bia diet ira pakpakat na tar no nilon hathatikai ta muat. Nas baa! Kaikek a mon ing diet hasahesa tano tutuna utagu! \v 40 Senbia pa muat sip bia muat na haan tupas iau muat naga kap no lon. \p \v 41 “Pa iau haut bia ira tunatuna mon diet na lat iau. Taia ta linga. \v 42 Senbia ta kaiken iau ta tangai hua, iau ta tangai kanong iau nunurei bia a mangana tunatuna hoeh muat. Iau nunurei bia no sinisip uta Kalou pai kis ta ira numuat nilon. \v 43 Iau ta hanuat kanong no agu Sus ga tulei iau ukai. Ma pa muat balak lah iau. Bia tiga mesa balik na hanuat bia mon, muat na balak lah ia. \v 44 Pa muat tale bia muat na nurnur tagu kanong muat haut at wara latlat harbasianei muat, ma pa muat lik hatirih lah no pirharlat maram ta Kalou. \p \v 45 “Waak muat lik bia iau na kilam muat bia a mon magingin sakena ta muat kaia ra matmataan tano agu Sus. Taia. Nong na takun muat, ne Moses. Ia mon nong muat hatur ira numuat nurnur tana. \v 46 Ma bia muat gaar ta nurnur tane Moses, muat gaar ta nurnur mah tagu, kanong ga pakpakat utagu. \v 47 Senbia pai tale bia muat na nurnur ta ing iau tangai, kanong pa muat nurnur ta ing ga pakat.” \c 6 \s1 Iesu ga tabar ira liman na arip \r (Matiu 14.13-21; Mak 6.30-44; Luk 9.10-17) \p \v 1 Io, namur ta kaikek, Iesu ga haan kutus no taah kis Galili, nong di kilam mah ia bia taah kis Taiberias. \v 2 Ma a tamat na mataniabar sakit diet ga mur ia kanong diet gata nas ira nuna dadas na hakilang ing ga gilgil wara halhalon ira ina minaset. \v 3 Io, Iesu ga hanhut uram ra gagena uladih, gaam kis kaia, diet ma ira nuna bulu na hausur. \v 4 Ma no pakana bung tano Nian na Hinahaan Sakit gar na Iudeia gata huteta. \p \v 5 Ma bia Iesu ga nanaas hut, ga nas ra tamat na mataniabar, diet ga hananhuat tupas ia, gaam tangai ta Pilip, “Dahat na kul beret ha, iakan ra mataniabar diet naga ien?” \v 6 Ga tiri hoken wara walwalar Pilip kanong gata nunurei taar ing na gil hua. \p \v 7 Pilip ga balu ia bia, “Airua maar na kinewa pa na haruat bia da kul beret manei ing diet bakut tikatikai diet naga ien ta dahina!” \p \v 8-9 Ma tiga mes na bulu na hausur, ne Endru, no tasi ne Saimon Pita, ga tangai, “Tiga bulu i ken i kapkap hani ra liman na nat na beret di gil ma ra bali, ma airua nat na kirip mah. Senbia na haruat hoeh ma iakan ra tamat na mataniabar?” \p \v 10 Io, Iesu ga tangai, “Muat na tangai ta ira mataniabar bia diet na kis.” Ma a bilai na hura ta iakano sibaan ma ira mataniabar diet ga kis napu. Ma no winawas ta ira tunana sen mon ga haruat ma ra liman na arip. \v 11 Io, Iesu ga kap lah ira beret, gaam tanga tahut uram ta Kalou, gaam bingit, di gaam palau ira mataniabar manei, haruat at ta ira nudiet sinisip. Ma ga gil mah hua ma ira kiripa. \p \v 12 Ma bia diet gata iaan hahos, Iesu ga tangai ta ira nuna bulu na hausur, “Muat na kap hulungai ira sibana diet. Waak di hagawai ira petpetina.” \v 13 Io, diet ga kap hulungai ira simsibaan ta ira liman na beret ing ira mataniabar diet ga ien sibaan. Ma diet gaam sang hahung ra sangahul ma irua na kalot manei. \p \v 14 Ma bia ira mataniabar diet ga nas iakan ra dadas na hakilang Iesu ga gil ia, diet ga tangai bia, “Tutun sakit, iakan ra tunatuna, ia no poropet nong na hanuat ukai tano ula hanua.” \v 15 Ma Iesu ga nunurei kilam bia diet gata huteta wara hinanuat wara hahait ia bia na king. Io, ga haan sena laah talur diet uram ra uladih. \s1 Iesu ga haan naliu tano taah \r (Matiu 14.22-33; Mak 6.45-52) \p \v 16 Ma bia gata matmatarahien, ira nuna bulu na hausur diet ga hansur uras tano taah kis. \v 17 Diet ga kawaas tiga mon kaia, diet gaam hanhan kutus no taah kis u Kapeneam. Gata bung um ma Iesu a baa ga panim kaia ta diet. \v 18 Kaiken um, no dadas na dadaip gata pupuh ma no taah gata guaguar. \v 19 Ma bia diet gata halisa a liman ma tikai bia ra liman ma irua na kilomita, diet ga nas lah Iesu ga hananhuat naliu tano ula taah ukaia tano mon. Ma diet ga manga burut. \v 20 Senbia Iesu ga tangai ta diet bia, “Iau mon, waak muat burburut.” \v 21 Ma bia gata tangai tar hua, diet ga sip bia na kawaas tano mon. Ma kaikek at, no mon ga sot nawana ing diet ga hanahaan ukaia. \s1 Iesu ia no beret na nilon \p \v 22 Io, ma tano bung namur, no tamat na mataniabar ing diet gata kis taar tano mes na palpal tano taah kis, diet ga lik lah bia tikai sen no mon ga kis taar baa kaia. Ma diet ga nunurei bia ira nuna bulu na hausur diet ga haan laah, ma Iesu pa ga tikai ma diet. \v 23 Ma aring mes na mon maras tano pisa na hala Taiberias diet ga sot huteta tano sibaan ira mataniabar diet ga ien ira beret namur ta ing Iesu ga tanga tahut taar uranai. \v 24 Ma bia ira mataniabar diet ga nanaas taar bia Iesu i panim, ma ira nuna bulu na hausur mah, diet ga kawaas ta ira mon, diet gaam mur uram Kapeneam wara ninaas tana. \p \v 25 Ma bia ira mataniabar diet ga nas tupas Iesu aram tiga palpal tano taah kis, diet ga tangai tana, “Tena hausur, hunangesa u haan ukai?” \p \v 26 Io, Iesu ga balu diet bia, “Muat hadadei baa! Muat naanaas tagu kanong muat gata ien ira beret ma muat gata honga tanai. Senbia pa muat naanaas tagu kanong bia muat ta nas kilam ira dadas na hakilang iau gil. \v 27 Waak muat papalim utano nian nong na sakena. Senbia i tahut bia muat na papalim utano nian nong na kis taar at ma na tar no nilon hathatikai. Nong a Tunatuna Ia na tabar muat ma iakan at ra nian, kanong Kalou no ana Sus i ta haminis bia i haut taar ta ing i gilgil.” \p \v 28 Io, diet ga tiri Iesu, “Mehet na gil ra sa ing mehet naga palim ira pinapalim Kalou i sip?” \p \v 29 Ma Iesu ga balu diet bia, “No pinapalim nong Kalou i sip bia muat na gil ia i hoken: muat na nurnur ta nong Kalou gata tulei ia ukai.” \p \v 30 Io, diet ga tiri ia, “A mangana dadas na hakilang sa u na gil, mehet naga nas, ma mehet naga nurnur taam? I tale bia u na gil tiga linga hoing ga hanuat ta ira hintubu mehet? \v 31 Diet ga ien ra mana aram ra hanua bia. Ma no nianga tane Kalou di ga pakat ia i tangai mah hua. I tangai hoken: ‘Ga tabar diet ma ra beret maram ra mawai wara ienien.’” \p \v 32 Ma Iesu ga tangai ta diet, “Muat hadadei baa! Taia bia Moses ga tabar muat ma ra beret maram ra mawai. Senbia no agu Sus kaikek ga tabar muat ma ra beret tutun maram ra mawai. \v 33 Kanong, no beret maram ta Kalou, ia nong i hansur maram ra mawai ma i tar lon ta ira tunatuna.” \p \v 34 Io, diet ga tangai tana, “No Watong, mehet sip bia u na tamtabar haitnei mehet ma iakan ra beret.” \p \v 35 Ma Iesu ga tangai ta diet hoken: “Iau mon, no beret na nilon. Nong i haan tupas iau ma i nurnur tagu, pai tale tutun at bia na taburungan bia na maruk baal. \v 36 Ma hoing iau ta tangai ta muat, a tutuna bia muat ta nas iau, senbia pa muat nurnur tagu. \v 37-38 Ma diet bakut ing no ragu Sus i tar diet tagu, diet na haan tupas iau. Ma nong i hanuat taar tagu, pai tale tutun at bia ena tulei sei ia, kanong iau gata hansur maram ra mawai wara gilgil haruatanei no nemnem ta nong ga tulei iau ukai. Ma pa iau mur no nugu nemnem at. \v 39 Ma no sinisip ta nong ga tulei iau ukai i hoken. I sip bia pa iau na hamalum tikai ta diet bakut ken ing gata tar tagu. Senbia iau na hatut habal diet tano haphapataam tano ula hanua. \v 40 Kaikek iau gi tangai hoken kanong no agu Sus i sip hua. I sip bia diet bakut ing diet nas kilam no Natina ma diet nurnur mah tana, diet na hatur kahai no nilon hathatikai. Ma iau na hatut habal diet tano haphapataam tano ula hanua.” \p \v 41 Ma ira mataniabar diet ga tur lah bia diet na rungurung taar tana kanong ga tangai bia, “Iau mon, no beret nong i hansur maram ra mawai.” \v 42 Ma diet ga tangtangai mah, “Ia mon Iesu no nati Iosep. Dahat nunurei tar mon no pawasina ma no ana sus. Hoeh kaiken i tangai bia ga hansur maram ra mawai?” \p \v 43 Io, Iesu ga tangai ta diet, “Waak muat rungurung harbasiai ta muat. \v 44 Taia tikai pa na hanuat bia taar tagu bia no agu Sus pa na lam ia taar tagu. Ma siga nong nagu Sus i lam tar ia tagu, ena hatut habal ia tano haphapataam tano ula hanua. \v 45 Ma ira poropet ta Kalou diet ga pakat hoken: \qt ‘Diet bakut at, Kalou na hausur diet.’\qt* Ma iau tangai bia siga nong i hadadei no agu Sus ma i kapkap hausur makaia tana, i haan tupas iau. \v 46 Ing bia iau tangai hua, pai tutuna bia tikai gata nas no agu Sus. Taia. Ma nong at maram tane Kalou, ia sen mon i ta nas no rana Sus. \v 47 Muat hadadei baa! Siga nong i nurnur i hatur kahai no nilon hathatikai. \v 48 Iau mon, no beret na nilon. \v 49 Ira hintubu muat, diet ga ien ira mana aram ra hanua bia senbia diet ga maat at. \v 50 Senbia no beret i hansur maram ra mawai, a mangana beret ia, ma bia siga nong i ien ia, pa na maat. \v 51 Iau at, iau no beret na nilon nong ga hansur maram ra mawai. Diet bakut ing diet na ien iakan ra beret, diet na lon hathatikai. Ma no beret nong iau ni tabar diet ma ia, ia no tamaigu nong iau na tar sei ia waing ira tunatuna diet naga lon.” \p \v 52 Ing bia gata tangai hua, ira Iudeia diet ga hargau harbasiai ta diet, diet gaam tangai, “Iakan ra tunatuna na tar hobibihanei no tamaina ta dahat, kaikek dahat naga ien ia?” \p \v 53 Io, Iesu ga tangai ta diet hoken: “Muat hadadei baa! Bia pa muat na ien no palatamaina Nong a Tunatuna Ia, ma pa muat na mamai ira gapina, na taia ta nilon ta muat. \v 54 Senbia siga nong i ien no palatamaigu ma i mamai ira gapigu, i hatur kahai no nilon hathatikai, ma iau na hatut habal ia tano haphapataam tano ula hanua. \v 55 I tutuna kanong no palatamaigu a nian tutun ia, ma ira gapigu wara minminom tutun ia. \v 56 Siga nong i ien no palatamaigu ma i mamai ira gapigu, i kis tikai ma iau, ma iau mah, iau kis tikai ma ia. \v 57 No agu Sus, a lilona ia, ga tulei iau ukai. Ma iau lon mah kanong i lon. Hoing a mon, nong i ien iau, na lon mah kanong iau lon. \v 58 Ma iakan ra mangana beret ga hansur maram ra mawai. Pai haruat ma ing ira hintubu dahat diet ga ien ma diet ga maat. Senbia nong i ien iakan ra beret na lon hathatikai.” \v 59 Io, Iesu ga tangai um kaiken ing ga hauhausur narako tano hala na lotu nudiet ira Iudeia aram Kapeneam. \s1 A haleng diet ga haan talur Iesu \p \v 60 Ma bia a haleng ta ira nuna bulu na hausur diet ga hadadei kaiken diet ga tangai, “Iakan ra hausur i manga dadas. Siga at um i tale bia na kap timaan lah kaiken?” \p \v 61 Ma Iesu ga nunurei bia ira nuna bulu na hausur diet ga rungurung uta iakan. Hua, gaam tangai ta diet bia, “I hangungut muat, iakan? \v 62 Bia muat hamaan taar hua, muat na lik hoeh bia muat na nas Nong a Tunatuna Ia ing na hananhut balin uram hoing ga haan laah makaia? \v 63 No Tanua ta Kalou i tar no nilon. Ira dadas ta ira tunatuna a linga bia mon. Iasen kaiken iau ta hasasei muat ing muat naga hatur kahai no nilon na tanua. \v 64 Senbia aring at ta muat, pa diet nurnur.” Iesu ga tangai hua kanong ga tula nunurei tar bia siga ta diet ing pai nurnur, ma siga nong na tur talur ia. \v 65 Ma ga tangai balin, “Ma kaiken iau ta tangai ta muat utano numuat tabuna nurnur, io, iakan no burena iau gaam tangai hanaluai ta muat bia taia tikai pa na haruat wara hinanuat tupas iau ing bia no agu Sus pai tar no dadas tana.” \p \v 66 Ma a haleng ta ira bulu na hausur tane Iesu diet ga haan talur ia, ma pa diet git hanhan tikai um ma ia kanong gata tangai hua. \p \v 67 Io hua, Iesu gaam tiri ira nuna sangahul ma irua na bulu na hausur hoken: “Ma muat, pa muat sip bia muat na haan laah mah?” \p \v 68 Ma Saimon Pita ga balu ia bia, “Nugu Watong, mehet na haan um uha bia mehet na haan talur uga? U ta hasasei mehet bia mehet naga hatur kahai no nilon hathatikai hoeh. \v 69 Mehet nunurei ma mehet nurnur mah bia uga no Halhaliana maram ta Kalou.” \p \v 70 Io, Iesu ga tangai ta diet, “Iau at, iau ga pilak muat ira sangahul ma irua. Senbia tikai ta muat i manga sakena. I nanaas bia i haruat ma tiga sakana tanua!” \v 71 (Ma ga tangtangai mon ne Iudas, no nati Saimon Isikariot. Ma a tutuna bia Iudas ia tikai ta ira sangahul ma irua, senbia ia na tur talur Iesu.) \c 7 \s1 Iesu aram tano lukara \p \v 1 Io, namur ta kaiken, Iesu ga hanan hurlabit tano hanua Galili. Pa ga sip bia na hanan hurlabit haan narako tano hanua Iudeia kanong ira Iudeia kaia diet ga silsilhei ia wara bubu bing ia. \v 2-3 Senbia no Lukara na Palpalih gar na Iudeia gata huteta, io hua, ira tasi Iesu diet gaam tangai tana, “I tahut bia u na haan laah makai ma u na haan urau Iudeia waing ira num bulu na hausur diet naga nas ira num pinapalim. \v 4 Taia tikai pa na suhai ing i gilgil ing bia i sip bia da nunurei. Taia. Bia u la gilgil kaiken ira linga, i tahut bia u na haminis uga ta ira tunatuna bakut.” \v 5 Ira tasina diet ga tangai hoken kanong diet mah, pa diet ga nurnur tana. \p \v 6 Ma ing bia Iesu ga hadadei hua, ga tangai ta diet, “No nugu pakana bung pai hanuat a baa. Senbia ira pakana bung bakut i la haruat taar ta muat. \v 7 Taia ta burena bia ira tunatuna ta iakan ra ula hanua diet na malentakuanei muat. Senbia diet malentakuanei iau kanong iau hasahesa utano tutuna ta diet bia ira nudiet magingin i sakena. \v 8 Kaia. Muat na hanhut uram tano Lukara. Pa iau na hanhut kanong no nugu pakana bung pai hanuat a baa.” \v 9 Ma bia gata tangai hua taar ta diet, ga kis um kaia Galili. \p \v 10 Iasen bia ira tasina diet gata hanhut uram tano Lukara, Iesu mah um ga mur hut. Ma pa ga hanuat palai kaia, ga munmun haan a mon. \v 11 Io, kaia tano Lukara, ira Iudeia diet ga naanaas haan tana, diet gaam tirtiri haan bia, “Ia ha um iakano tunatuna?” \p \v 12 Ma a tamat na mataniabar kaia, diet ga harmurunga utana. Aring diet ga tangtangai bia, “A tahut na tunatuna ia.” Ma aring mesa diet ga tangtangai bia, “Taia. Ia tikai nong i lam harango ira tunatuna.” \v 13 Senbia taia tikai pa ga ianga palai utana kanong diet ga burut harbasiai ta diet. \s1 Iesu ia no Mesaia bia taia? \p \v 14 Ma bia no Lukara gata haan nalamin, Iesu ga haan laka uram tano tamat na hala na lotu, gaam hatahun hauhausur. \v 15 Ma ira Iudeia diet ga karup, diet gaam tiri bia, “Hoeh tutun bia iakan ra tunatuna i manga nunurei ra haleng ma pa ga hausur?” \p \v 16 Ma bia ga hadadei hua, Iesu ga tangai hoken: “Ira hausur iau hauhausur tanai, pai nugu at. Senbia a nuna nong ga tulei iau ukai. \v 17 Bia siga nong i sip bia na mur ira sinisip ta Kalou, ia at na nunurei lah ira nugu hausur bia makatika ta Kalou, bia iau iangianga bia mon tano nugu lilik. \v 18 Siga nong i iangianga at ma no nuna dadas, i la hatatik habal at ia. Senbia siga nong i sip bia na hatatik nong ga tulei ia, a tutun na tunatuna ia, ma taia ta bisbis tano nuna nilon. \v 19 Muat nunurei tar a mon bia Moses gata tar ira warkurai ta Kalou ta muat. Senbia taia tikai ta muat pai la murmur kaiken ra warkurai. Wara biha tutun at muat gi silsilhei iau bia muat naga bu bing iau?” \p \v 20 Io, no tamat na mataniabar diet ga tangai tana bia, “Ah, a sakana tanua i ta sasahai taam! Siga i wara bubu bing uga?” \p \v 21 Iesu ga tangai ta diet, “Iau ga gil tiga linga mon ma muat ta karup tana. \v 22 Senbia muat la kutkut ira nat na bulu ra Bung na Sinangeh kanong Moses ga tar iakano warkurai ta muat (senbia pai Moses tutun ga hatahun ia, ira hintubu muat at manaluai tana.) \v 23 Ing bia i tale bia muat na kut tiga nat na bulu tano Bung na Sinangeh waing pa muat na lakai no warkurai tane Moses, io, wara biha kaikek muat gi ngalngaluan taar tagu kanong iau gata halangalanga tikai ta ira nuna minaset bakut tano Bung na Sinangeh? \v 24 Waak muat nasnas pukusanei ira linga hoing ira numuat ninaas mon. Taia. Muat na nas kilam tiga linga hoing ia tutun at hua.” \p \v 25 Io, aring mataniabar aram Ierusalem diet ga tangtangai bia, “Iakan a mon no tunatuna nong di wara bubu bing ia. Naka? \v 26 Senbia, nas baa! Iakaiken mon i iangianga ra haruat. Iasen pa diet tangai tiga linga utana. Ma ira lualua dak diet nunurei bia a tutun bia ia no Mesaia?\f + \fr 7.26 \ft No kukuraina i haruat ma ‘Karisito’.\f* \v 27 Senbia, dahat nunurei tar mon ing iakan ra tunatuna ia makaia. Ma bia no Mesaia na hanuat, taia tikai pa na nunurei bia i hanuat maha.” \p \v 28 Ma bia Iesu ga hauhausur aram tano hanua na tamat na hala na lotu gar na Iudeia, ga kakonga bia, “Muat lik mon bia muat nunurei tar iau, ma bia iau maha. Pa iau ga lik lah at iau bia ena hanuat ukai. Senbia nong ga tulei iau ukai i gil ra tutuna. Pa muat nunurei ia. \v 29 Senbia iau nunurei tar ia kanong iau makaia hoing ia ma ia ga tulei iau ukai.” \p \v 30 Ma bia ga tangai hua diet ga walar bia diet na palim kahai ia, senbia taia tikai pa ga sigirei ia kanong no nuna pakana bung pa ga hanuat baa. \v 31 Senbia a haleng ta diet ta iakano tamat na mataniabar, diet ga nurnur tana. Ma diet gaam tangai, “Bia no Mesaia na hanuat, i tutuna bia pa na gil aring dadas na hakilang ing na haleng ta iakanin ra tunatuna. Naka?” \p \v 32 Ma ira Parasi diet ga hadadei ira mataniabar diet ga harmurunga hoken utana. Io, diet ma ira tamat na pris, diet ga tulei sei aring umri ing diet la harbalaurai tano tamat na hala na lotu bia diet na palim kahai Iesu. \p \v 33 Iesu ga tangai, “Pa iau ni kis halis tikai ma muat. Taia. Namur dahina iau na haan uram ta nong ga tulei iau ukai. \v 34 Muat na nanaas tagu senbia pa muat na nas lah iau. Ma ing iau na kis kaia, pa muat tale bia muat na haan ukaia.” \p \v 35 Ma ira Iudeia diet ga tangai harbasianei ta diet hoken: “Iakan ra tunatuna i wara hinahaan uha kaikek pa dahat naga nas lah ia? Hoeh, na haan talur dak iakan ra nudahat hanua, naga kis tikai ma diet ing pai Iudeia diet ma naga hausur diet? \v 36 Ga tangai bia dahat na nanaas tana senbia pa dahat na nas lah ia, ma ing bia na kis kaia, pa dahat tale mah bia dahat na haan ukaia. I kukuraina tutun at hoeh kaikek gaam tangai hua?” \p \v 37 Io, no bung na hapataamnei no lukara ia no tamat na bung sakit. Ma ta iakano bung, Iesu ga taman tut, gaam kakonga bia, “Siga nong i maruk, i tahut bia na haan tupas iau ma na mom. \v 38 Siga nong i nurnur tagu, ira taah na nilon na saal laah maram narako tana hoing ira nianga ta Kalou di ga pakat i tangai hua.” \v 39 Bia Iesu ga ianga hua, ga ianga nuruan no Halhaliana Tanua bia diet ing diet ga nurnur ta Iesu diet na hatur kahai ia. Ta iakano pakana bung Kalou pa ga tar baa no Tanua kanong no minamari Iesu pa ga hanuat puasa baa. \p \v 40 Ma bia aring ta ira mataniabar diet ga hadadei ing ga tangai hua, io, diet ga tangai bia, “A tutuna, iakan ra tunatuna, ia a mon no poropet nong di ga kukubus taar utana.” \p \v 41 Aring mesa diet ga tangai bia, “Ia no Mesaia.” \p Ma aring a baa diet ga tirtiri bia, “No Mesaia na hanuat hoeh ma Galili? \v 42 Pai tale hua kanong ira pakpakat ta Kalou i tangai bia no Mesaia na hanuat tano huntunaan ta Dewit. Ma na hanuat maram Betilem, no taman tane Dewit.” \v 43 Io hua, ira mataniabar diet gaam tur harbasiai pinei Iesu. \v 44 Aring diet ga wara palpalim kahai ia, senbia taia tikai ga sigirei ia. \s1 Ira lualua pa diet ga nurnur \p \v 45 Io, ira umri ing diet la harbalaurai tar tano tamat na hala na lotu, diet ga tapukus taar ta ira tamat na pris ma ira Parasi. Ma diet ga tiri kaikek ra umri bia, “Warah pa muat lam ia?” \p \v 46 Ma ira umri diet ga balu diet bia, “Taia tutun at tikai i la iangianga hoing iakan ra tunatuna.” \p \v 47 Ma ira Parasi diet ga tangai balik ta diet bia, “Pai lam habisbis lah mah muat, nah? \v 48 Mutal lik bia aring mah ta ira lualua ma ira Parasi diet ta nurnur tana? \v 49 Taia! Senbia iakan ra tamat na mataniabar mon diet ta gil hua. Senbia pa diet nunurei ira warkurai ta Kalou. Hua, Kalou i ta tulei bingbing diet.” \p \v 50-51 Io, Nikodimas tikai ta diet ira Parasi mah. Ia mon nong ga haan tupas baa Iesu naluai. Ma ga tangai ta diet, “Ta ira nudahat kaba warkurai, pa dahat la kurkurei tikai manaluai bia pa dahat hadadei baa ia wara palpalai ta ing i ta gil.” \p \v 52 Io, diet ga balu ia bia, “Uga mah pai uga maram Galili, nah? Ma u na was timaan baa ira nianga ta Kalou, u naga nunurei lah bia tiga poropet pa na hanuat maras Galili.” \p \v 53 [Io, diet ga haan taar ta ira nudiet hala tikatikai. \c 8 \s1 Tiga hahina na hagaha tinolen \p \v 1 Senbia Iesu ga hanhut uram tano uladih Olip. \v 2 Ma ra malabungbung ga hanuat balin uram narako tano tamat na hala na lotu, ma ira mataniabar diet ga me hung burung ia. Io, ga kis gaam tur lah bia na hausur diet. \v 3-4 Ma ira tena hausur ta ira warkurai tane Moses ma ira Parasi diet ga lam halaka tiga hahina di ga nas lah ia ma ga sua tikai taar ma tiga mes na tunaan, pai nuna ia. Ma diet ga me hatur ia ra matmataan na haruat, diet gaam tangai tane Iesu bia, “Tena hausur, iakan ra hahina di ta nas lah ia ma i gilgil sakena ma tiga tunaan. \v 5 Ma narako ta ira nudahat warkurai Moses ga hartulai bia da tut bing ira mangana hahina hokaiken ma ra haat. Ma uga, u na tangai hoeh?” \v 6 Io, diet ga tangtangai hua wara hakuni ia waing diet naga tale bia diet na kilam ia bia i gil tiga ronga. \p Senbia Iesu ga tudu, gaam hatahun pakpakat tano pisa ma no kaskas na limana. \v 7 Ing diet ga tirtiri a baa ia, ga kis tutur gaam tangai ta diet, “Bia tikai ta muat taia nuna ta sakana magingin, io, ia na luena tut iakan ra hahina ma tiga haat.” \v 8 Ma ga tudu balin gaam pakpakat tano pisa. \p \v 9 Ing diet ga hadadei iakan, diet ga hatahun wara hinaan laah tikatikai. Ma ira tamat diet a mon kaikek, diet ga tula luai laah ta ira mesa tuk bia Iesu sen mon um ma no hahina nong ga tur taar kaia. \v 10 Io, Iesu ga kis tutur gaam tiri ia bia, “Ai ra hahin, diet tuai um ha? Hoeh, taia tikai pai takun uga?” \p \v 11 No hahina ga babalu bia, “Taia tikai.” \p Iesu ga tangai, “Iau mah, pa iau na takun uga. Kaia, u na haan, ma waak baal u gil sakena.”] \s1 Iesu ga hinawas utana iat \p \v 12 Ing Iesu ga ianga balin taar ta ira mataniabar ga tangai bia, “Iau no lulunga tano ula hanua. Siga tikai i mur iau pa na haan tano kankado, senbia na hatur kahai no lulunga na nilon.” \p \v 13 Ing ga tangai iakan ira Parasi diet ga tangai tana, “Kaikek u ta hasahesa baal at utaam. Senbia pai tur dadas ira num hinhinawas kanong uga sen mon u iangianga.” \p \v 14 Io, Iesu ga babalu bia, “Taia. Sukmaal bia iau hasahesa balin at utagu, no nugu hasahesa i tur dadas taar at. I tur dadas kanong iau nunurei bia iau ga hanuat maha ma uha ing iau na haan ukaia. Senbia muat, pa muat nunurei bia iau ga hanuat maha ma uha ing iau na haan ukaia. \v 15 Muat la warkurai ma ira numuat lilik mon makai napu, senbia pa iau la kurkurei tikai. \v 16 Iasen, bia enaga warkurai, ira nugu ula nianga gaar tutuna kanong pai iau sen. Iau tur tikai taar ma Mama nong ga tulei iau ukai. \v 17 Ma narako ta ira numuat warkurai at, Moses ga pakat bia, ing bia airua dir haut panei tiga hasahesa, io, iakano hasahesa i tur dadas taar. \v 18 Iau nong iau hasahesa baal at wara utagu, ma Mama nong ga tulei iau ukai, ia iakano mes nong i hasahesa mah wara utagu.” \p \v 19 Io, diet ga tiri ia bia, “Ia ha no raam Sus?” \p Iesu ga babalu bia, “Pa muat nunurei iau ma no agu Sus mah. Ing bia muat gaar nunurei iau, muat gaar nunurei mah no agu Sus.” \v 20 Ga tangai kaiken ra nianga ing ga hauhausur aram narako tano tamat na hala na lotu huteta tano bunbulaan ta ira hartabar. Senbia taia tikai pa ga palim kahai ia kanong no nuna pakana bung pa ga hanuat baa. \s1 Iesu ia maram naliu \p \v 21 Io, Iesu ga tangai habal ta diet bia, “Iau ni haan laah ma muat na nanaas tagu, ma muat na maat ma ira numuat magingin sakena. Senbia no sibaan iau na haan ukaia, pai tale muat bia muat na haan ukaia.” \p \v 22 Kaikek ira Iudeia diet gaam hartiritiri hoken: “Hoeh, na bing habal dak at ia? Iakan dak no burena gi tangai bia, ‘No sibaan iau na haan ukaia, pai tale muat bia muat na haan ukaia?’” \p \v 23 Ma ga tangai mah bia, “Muat makai napu. Iau maram naliu. Muat makai ta iakan ra ula hanua. Iau pai makai ta iakan ra ula hanua. \v 24 Kaikek iau gaam tangai ta muat bia muat na maat ma ira numuat sakana magingin. Ing bia pa muat na nurnur bia iau, iau a mon no lilona tunatuna, muat na maat at ma ira numuat magingin sakena.” \p \v 25 Diet ga tiri Iesu, “Siga uga?” \p Iesu ga babalu bia, “Iakanong a mon iau baa tangtangai lah um bia iau no lilona tunatuna. \v 26 Iau mon haleng na nianga wara tangtangai tar ta muat wara kurkurei muat. Senbia iau ta hadadei lah ira linga maram ta nong ga tulei iau ukai ma ia i tutuna. Ma kaiken ra linga iau hasasei no ula hanua tanai.” \p \v 27 Senbia pa diet ga nunurei kilam bia ga hasasei diet utano nuna Mama. \v 28 Io, Iesu ga tangai, “Muat na raun haut tar Nong a Tunatuna Ia, ma ta iakano pakana bung muat na nunurei um bia iau, iau a mon no lilona tunatuna, ma bia pa iau la gilgil tiga linga tano nugu lilik at. Taia. Iau la tangtangai sen a mon ing ne Mama gata hausur tar iau tanai. \v 29 Nong ga tulei iau, i kis taar at tagu ma pai haan talur iau, kanong iau la gilgil hait ira linga ing i haguama ia.” \v 30 Ing ga tangtangai kaiken, a haleng diet ga nurnur tana. \s1 Iesu ma Abraham \p \v 31 Io, ma Iesu ga tangai ta ira Iudeia ing diet gata nurnur tana hoken: “Ing bia muat palim hadadas ma muat mur ira nugu nianga, io, muat ira nugu bulu na hausur tutuna. \v 32 Ma muat na nunurei ira tutun ta Mama, ma kaiken ra tutun na palas sei ira hinihis kek ta muat.” \p \v 33 Diet ga balu ia bia, “A bulumur tane Abraham mehet. Ma taia tikai pa ga his kahai baa mehet bia mehet naga papalim manapu tana. Pai tahut bia u tangai bia mehet na langalanga talur ira hinihis ta mehet. U tangai hua warah?” \p \v 34 Iesu ga babalu hoken: “Muat hadadei baa! Siga tikai i la gilgil ira sakena, ira nuna sakana magingin i la his kahai tar ia. \v 35 No tultulai nong tiga haratamaan na duan ia wara gilgil ira dadas na pinapalim pa na kis hatikai ma iakano haratamaan. Senbia no natina no tata ta iakano haratamaan na kis hatikai. \v 36 Ing bia no Natina Kalou na palas sarai muat, io, muat na langalanga talur tutun at ira hinihis ta muat. \v 37 Iau nunurei bia a bulumur tane Abraham muat. Senbia kana balik muat walwalar bia muat na bu bing iau kanong ira nugu nianga pai kis narako ta muat. \v 38 Iau hasasei muat ta ira linga ing iau gata nas aram ra matmataan tano ragu Sus. Hoing a mon mah muat, muat gilgil ira linga ing muat gata hadadei lah tano numuat tata.” \p \v 39 Diet ga babalu bia, “Mehet kilam Abraham no amehet sus kanong mehet ga tahuat tana.” \p Ma Iesu ga tangai, “Ing bia a nati Abraham muat, muat gaar gil ira linga Abraham ga gilgil. \v 40 Senbia kana balik, muat walwalar a baa bia muat na bu bing iau, iau no tunatuna nong i ta hasasei muat uta ira tutuna ta Kalou iau ga hadadei lah maram ta Kalou. Iakan ra mangana linga Abraham pa ga gil ia. \v 41 Senbia muat gilgil no pinapalim tano ramuat Sus at.” \p Diet ga tangai tana bia, “Pai nat na ngaas mehet. No ra mehet sus sen a mon ne Kalou.” \p \v 42 Iesu ga tangai ta diet, “Ing bia amuat Sus ne Kalou, muat gaar sip iau kanong iau ga hanuat maram ta Kalou ma kaiken iau ken. Pa iau ga hanuat tano nugu lilik mon. Taia. Ia ga tulei iau. \v 43 Wara biha bia pa muat palai ta ing iau tangtangai? No burena hoken. Pa muat tale bia muat na hadadei no ingagu. \v 44 Muat ira natina no amuat sus, Satan, ma muat sip bia muat na gil haruatanei ira sinisip tano ramuat sus. Manaluai laah at tano hakhakisi a tena hinarubu bingbing bia ia. Ma pai nunurei ira tutun ta Kalou kanong taia ta tutun tana. Ing i la bisbis uta Kalou i la iangianga haruat ma no magirana at kanong a tena bisbis ia ma ia mah no burena ira bisbis. \v 45 Senbia iau balik, iau hinhinawas uta ira tutuna ta Kalou. Ma iakanong no burena bia pa muat nurnur ta ira nugu nianga. \v 46 Siga ta muat i haruat bia na kilam iau bia iau gil ra sakena ma na tale mah bia na hatutun iakano nuna hartakun? Pai tale muat! Gaar tahut bia muat na nurnur ta ira nugu nianga kanong ira tutuna ta Kalou kaiken iau tangtangai. \v 47 Siga nong gar ta Kalou ia, i hanhadadei ira nianga ta Kalou. Ma no burena bia pa muat hadadei kaiken ira nianga i hoken. Pai tunatuna ta Kalou muat.” \p \v 48 Ira Iudeia diet ga balu ia, “Aha! I nanaas bia a tutun at ing mehet tangtangai bia uga tikai ta ira sakana Samaria ma bia a sakana tanua i ta sasahai taar taam.” \p \v 49 Ma Iesu ga babalu hoken: “Taia ta sakana tanua i sasahai taar tagu. Senbia iau hatamat no agu Sus, ma muat, muat nas hasur iau. \v 50 Pa iau wara rauraun habalin at no hinsagu. Senbia tikai nong i wara gilgil hua ma ia no tena warkurai. \v 51 Muat hadadei baa! Ing bia tikai i palim hadadas ma i mur ira nugu hausur, pa na maat.” \p \v 52 Ma bia ira Iudeia diet ga hadadei pataan tar iakan, diet ga tangai hoken: “Kaiken tutun balik um mehet ta nunurei bia tiga sakana tanua i sasahai taam. Abraham ga maat, ma diet mah ira poropet. Senbia kana balik u tangtangai bia siga tikai i palim hadadas ma i mur no num hausur, pa na maat. \v 53 Taia tutuna at! Pau tamat tano hintubu dahat Abraham! Ia ga maat ma ira poropet mah. U lik bia siga uga kaikek gu tangai hua?” \p \v 54 Iesu ga babalu bia, “Bia iau ni raun habalin at no hinsagu, a linga bia mon ia. No ragu Sus nong muat tangai bia a numuat God ia, ia nong i raun no hinsagu. \v 55 Pa muat nunurei ia senbia iau nunurei tar ia. Ing bia iau na tangai bia pa iau nunurei ia, io, iau tiga tena bisbis hoing muat. Senbia iau nunurei tar at ia ma iau palim hadadas lah ma iau murmur ira nuna nianga. \v 56 No ramuat sus Abraham ga gaasgaas kanong ga nunurei bia na nas no nugu pakana bung. Io, ga nas ia ma ga guama.” \p \v 57 Ma diet ira Iudeia diet ga tangai tana, “Hoeh bia u tangai bia u ta nas Abraham? Ma pai liman na sangahul baa ira num tinahon!” \p \v 58 Ma Iesu ga babalu bia, “Muat hadadei baa! Pa di ga kaha baa Abraham, ma iau no lilona tunatuna, iau a mon kana.” \p \v 59 Ma bia diet ga hadadei hua, diet ga ru haat laah wara tutut ia, senbia Iesu ga mun ta diet gaam haan laah makaia tano tamat na hala na lotu. \c 9 \s1 Iesu ga halangalanga tiga pula \p \v 1 Ma ing Iesu ga hanan haan ga nas tiga tunatuna di ga kaha ia ma ra pula ia. \v 2 Ira nuna bulu na hausur diet ga tiri ia bia, “Tena hausur, siga ga gil sakana magingin? Iakan ra tunatuna, no rana sus, bia no pawasina, kaikek di gaam kaha ia ma ra pula ia?” \p \v 3 Iesu ga babalu hoken: “Taia tikai ta dal tamaan ga gil ra sakena. Senbia ga ngan hua waing Kalou naga haminis ira nuna pinapalim ma no nilon ta iakan ra tunatuna. \v 4 Ing a baa i kasakesa taar, dahat na gil ira pinapalim nuna nong ga tulei iau. Iasen i ta huteta bia na bung, ma pai tale um bia tikai na papalim. \v 5 Ing iau ken tano ula hanua, iau no lulunga tano ula hanua.” \p \v 6 Ing ga tangai taar hoken, ga iaabis tano kamkaabus, gaam gil pikaia manei. Io, ga bul ira pikaia ta ira airua matana no tunatuna. \v 7 Ga tangai tano tunatuna, “Haan, u naga sisiu tano lang Silom” (no kukuraina bia, ‘Hartulai’). Io, no tunatuna ga haan gaam a sisiu. Ma ga tapukus u nataman ma ira irua matana gata tapapos. \v 8 Ira tunatuna ing diet ga nunurei tar ia ma diet ing diet git nasnas ia bia tiga tena sinsaring marmaris wara gaiana kinewa, diet ga tangtangai hani bia, “Iakan a mon no tunatuna nong git kiskis taar ma git saasaring marmaris wara gaiana kinewa. Naka?” \p \v 9 Ari diet ga haut bia ia a mon. Ma aring mesa diet ga tangai bia, “Taia. I matmataan haruat mon ma ia.” \p Senbia ia at ga tangai bia, “Iau iakano tunatuna.” \p \v 10 Io, diet ga tiri ia, “Ira mataam i tapapos hoeh?” \p \v 11 Ga babalu, “No tunatuna nong di kilam ia bia Iesu i gil aring pikaia, gi bul ta ira irua matagu. I tulei iau bia ena haan uras tano lang Silom, iau naga sisiu. Io, iau haan ma iau sisiu. Ing iau gil hua ira irua matagu dir tapapos.” \p \v 12 Ma diet ga tiri ia, “Ia ha um iakanong ra tunatuna?” \p Ga babalu bia, “Pa iau nunurei.” \p \v 13 Io, diet ga lam tar no tunatuna nong ga pula naluai ukatika ta ira Parasi. \v 14 Ma no bung Iesu ga gil ira pikaia ma ga papos ira irua matana no tunatuna, ia ga tiga Bung na Sinangeh. \v 15 Io, ira Parasi diet ga tiri mah ia bia ga ngan hoeh kaikek gaam nanaas. Ga balu diet bia, “Ga bul pikaia ta ira irua matagu, iau ga sisiu, ma kaiken um iau ta nanaas.” \p \v 16 Ari Parasi diet ga tangai bia, “Iakano tunatuna pai ia maram ta Kalou kanong pai taram ira warkurai tano Bung na Sinangeh.” \p Senbia aring mesa diet ga tangai, “Pai tale tutun at bia tiga tena sakena gaar gil ta mangana dadas na hakilang hoken.” Io, diet ga airua sibaan. \p \v 17 Io, diet ga tiri habal no tunatuna nong ga pula naluai hoken: “Iakano tunatuna ga papos ira airua mataam. U na tangai hoeh utana?” \p No tunatuna ga babalu bia, “Ia tiga poropet.” \p \v 18 Senbia diet ira Iudeia pa diet ga sip bia diet na nurnur bia ga pula naluai ma bia gata nanaas um, tuk taar bia diet ga hartulai utano rana sus ma no pawasina. \v 19 Io, diet gaam tiri dir, “No nati mamur iakan? Ia nong mamur tangai bia ga pula laah tano bung, uga no pawasina, u ga kahai ia tana? Hoeh bia i ta nanaas um kaiken?” \p \v 20 No ana sus ma no pawasina no tunaan dir ga babalu hoken: “Mamir nunurei bia ia no nati mamir. Ma mamir nunurei mah bia ga pula laah at tano nuna bung na kinakaha. \v 21 Senbia pa mamir nunurei bia hoeh kaiken gi nanaas um. Ma pa mamir nunurei mah bia siga nong i papos ira airua matana. Muat tiri ia. Pai a gona a baa um ia. Pai supi baal um tikai wara nianga utana.” \v 22 No ana sus ma no pawasina dir ga tangai hua kanong dir ga burtei ira Iudeia. Ma no burena hoken. Diet ira Iudeia diet gata bul nianga taar bia tikai na tangai hapuasnei bia i nurnur bia Iesu no Mesaia,\f + \fr 9.22 \ft No kukuraina i haruat ma ‘Karisito’.\f* diet na tigal ia bia pa na lotu. \v 23 Kaikek no pawasina ma no rana sus dir ga tangai bia, “Pai a gona ia. Muat tiri ia.” \p \v 24 Tiga pakaan balin diet ga hartulai utano tunatuna nong ga pula naluai, diet gaam tangai tana, “Sasalima uram ta Kalou bia u na tangai ra tutuna kaiken. Mehet nunurei bia a tena sakena iakanong ra tunatuna.” \p \v 25 Io, gaam balu diet, “Ing bia ia tiga sakena bia taia, pa iau nunurei. No linga sena mon iau nunurei ia, kanin. Iau ga pula naluai, senbia iau ta nanaas um kaiken.” \p \v 26 Io, diet ga tiri ia, “Asa ing ga gil taam? Ga papos ira airua mataam hoeh?” \p \v 27 Ga balu diet, “Iau ta hasasei tar muat senbia pa muat sip bia muat na hadadei kilam. Muat sip bia muat na hadadei habal iau warah? Iau hamaan taar bia pa muat sip bia na nuna bulu na hausur mah muat. Tutun at, bia taia?” \p \v 28 Ma diet ga huli ia, diet gaam tangai bia, “Uga at tiga bulu na hausur ta iakanong ra tunatuna. Senbia mehet, mehet ira bulu na hausur tane Moses. \v 29 Mehet nunurei bia Kalou ga haianga ne Moses. Senbia iakan ra tunatuna, pa mehet nunurei bia i hanuat maha.” \p \v 30 No tunatuna ga balu diet hoken: “A mangaan at! Pa muat nunurei bia i hanuat maha, senbia i papos ira airua matagu. \v 31 Dahat nunurei bia Kalou pai la tartaram ira sinsaring ta ira tena sakena. Senbia i la tartaram diet ing diet la gilgil hoken. Diet la ruruu ia ma diet la gilgil haruatanei ira nuna nemnem. \v 32 Makarawa laah tano hakhakisi tuk katin taia baa tikai i ta hadadei bia tikai ga papos ira airua matana tiga tunatuna di ga kaha ia ma ra pula ia. \v 33 Ing bia iakan ra tunatuna pa naga hanuat maram ta Kalou, pa gaar tale ia bia na gil tiga linga.” \p \v 34 Io, diet ga balu ia hoken: “A tena sakena uga makatika laah tano bung di ga kaha uga. Siga uga bia u na pir mehet?” Ma diet gaam sei hasur ia. \p \v 35 Iesu ga ser bia diet gata sei hasur ia. Ma ing ga nas lah ia, ga tangai, “Hoeh, u nurnur ta Nong a Tunatuna Ia?” \p \v 36 No tunatuna ga balu ia bia, “Ia siga? Hasasei iau waing iau nigi nurnur tana.” \p \v 37 Iesu ga tangai, “U ta nas um ia, ma ia a mon nong i iangianga ma uga kaiken.” \p \v 38 Ma no tunatuna ga tangai bia, “Watong, iau nurnur.” Ma gaam lotu tupas ia. \p \v 39 Io, Iesu ga tangai, “Wara gil warkurai kaikek iau gaam hanuat ukai ta iakan ra ula hanua, waing ira pula diet na nanaas ma diet ing diet nanaas taar diet na pula.” \p \v 40 Ma aring Parasi ing diet ga saksakatei hani ia, diet ga hadadei ing ga tangai hoken, diet gaam tiri ia, “Pau lik tar bia mehet mah, mehet ira pula. Naka?” \p \v 41 Iesu ga tangai ta diet, “Ing bia a pula muat, taia ta sakana magingin pa gaar kisi muat. Senbia kaiken muat tangai bia muat nanaas taar. Hua, ira numuat sakana magingin i kis taar at.” \c 10 \s1 No bilai na tena balbalaura sipsip \p \v 1 Iesu ga tangai, “Muat hadadei baa! No tunatuna nong pai laka tano matanangas tano wer na sipsip, senbia i kawa pakon mon, a tena kikinau ma ra tena pinapalim bia mah ia. \v 2 No tunatuna nong i laka tano matanangas at, a tena harbalaurai ia ta ira sipsip. \v 3 No tena balaura matanangas i la paapos tar no matanangas tana. Ma ira sipsip diet la hanhadadei kilam no ingana ing i la tatau ira hinsa diet ira nuna sipsip, ma na lam hasur diet. \v 4 Bia i ta lam hasur lah diet, na luluai haan ta diet. Ma ira sipsip diet na murmur ia kanong diet nunurei kilam no ingana. \v 5 Iasen pa diet na mur tutun at tiga mesa. Taia! Diet na hilau talur ia kanong pa diet nunurei kilam ira ingana mesa.” \p \v 6 Iesu ga tangai iakan ra nianga harharuat ta diet senbia pa diet ga palai ta ing ga tangtangai ta diet. \p \v 7 Io, Iesu gaam tangai habalin ta diet, “Muat hadadei baa! Iau at, iau no matanangas ta ira sipsip. \v 8 Diet bakut ing diet ga hanuat naluai tagu, a tena kikinau ma ra tena pinapalim bia mah diet, senbia ira sipsip pa diet ga taram diet. \v 9 Iau at, iau no matanangas. Bia tikai na laka tagu, na lon. Na laklaka ma na sursuur balin, ma na nas tupas ra bilai na nian. \v 10 No tena kikinau i hanuat mon wara kikinau, wara harbing, ma wara hanghagawai. Iau ta hanuat bia diet na hatur kahai ra nilon, ma no nilon na hung ta diet. \p \v 11 “Iau at, iau no bilai na tena balbalaura sipsip, nong i tar sei no nuna nilon uta diet ira sipsip. \v 12 No tultulai nong di la kulkul lah mon ia, pai ia no tena harbalaurai tutuna. Ma pai nuna tutuna mah ira sipsip. Hua, ing bia na nas no roka na paap i hanuat, na hilau talur ira sipsip. Ma no roka na paap na karat ira sipsip ma na pasak harbasianei diet. \v 13 I hilau kanong di ga kul lah mon ia ma pai ngarau panei ira sipsip. \v 14-15 Iau at, iau no bilai na tena balbalaura sipsip. Iau nunurei tar ira nugu sipsip ma ira nugu sipsip diet nunurei tar iau hoing Mama i nunurei tar iau ma iau nunurei tar Mama. Ma iau tar sei no nugu nilon uta diet ira sipsip. \v 16 A nugu aring mes na sipsip pa diet ta iakan ra wer na sipsip. Iau na lam hahuat mah diet. Diet na hadadei kilam no ingagu ma diet bakut diet na kis tiga kapawena wer na sipsip. Ma na tikai mon no tena harbalaurai ta diet. \v 17 No burena hoken kaikek Mama i sip iau. I sip iau kanong iau tar sei no nugu nilon bia ena kap habal lah ia. \v 18 Taia tikai i kap sei no nugu nilon makai tagu. Senbia iau at, tano nugu lilik, iau tar sei ia. Iau at iau kurei bia ena tar sei ia, ma iau kurei tar mah bia ena kap habal lah ia. Iakan ra hartulai Mama ga tar ia tagu bia ena gil ia.” \p \v 19 Ing ira Iudeia diet ga hadadei hoken, ira nudiet lilik ga mes harbasiai balin. Aring tiga palpal ma aring tano mesa. \v 20 Ma a haleng ta diet, diet ga tangtangai, “A sakana tanua i ta sasahai tana ma i ba. Muat hadadei ia warah?” \p \v 21 Ma aring mesa diet ga tangtangai, “Kaiken pai a nianga nuna ta tikai ing a sakana tanua i sasahai taar tana. A sakana tanua mah i tale bia gaar hananaas ira mata diet ira pula?” \s1 Iesu ia no Mesaia, no Nati Kalou \p \v 22-23 Io, diet git gilgil tiga lukara bia diet na lik lah no pakana bung bia di ga gil no tamat na hala na lotu bia na gamgamatien balin. Ma no bunguna iakano lukara ga puka aram Ierusalem. A pakana bung na madohon ma Iesu ga hanahaan narako tano tamat na hala na lotu manapu tano parada tane Solomon. \v 24 Io, ira Iudeia diet ga me tur luhutanei Iesu ma diet ga tiri ia bia, “Aisa bung a baa ma u na pidik taar ma uga? Nas baa, mehet baa kiskis punpuan laah um. Kaia! Bia uga no Mesaia,\f + \fr 10.24 \ft No kukuraina i haruat ma ‘Karisito’.\f* io, u na hasasei hapalainei um mehet.” \p \v 25 Io, Iesu ga balu diet, “Iau gata hasasei tar muat, senbia pa muat nurnur. Ira pinapalim iau gilgil tano hinsana no ragu Sus, diet hasahesa utagu. \v 26 Senbia pa muat na nurnur, kanong pataia bia muat ira nugu kaba sipsip. \v 27 Ira nugu sipsip diet taram no ingagu ma iau nunurei tar diet, ma diet murmur iau. \v 28 Ma iau tar no nilon hathatikai ta diet ma pa diet na hirua, ma taia tikai na ras lah diet tano limagu. \v 29 Mama nong ga tar diet tagu, i tamat ta ira linga bakut ma pai tale bia ta tikai na ras lah diet tano lima Mama. \v 30 Iau ma Mama mamir tikai mon.” \p \v 31 Io, ira Iudeia diet ga ru habal lah ra haat bia diet na tut ia. \v 32 Senbia Iesu ga tangai ta diet, “Iau gata haminis ra haleng bilai na pinapalim ta muat maram ta Mama. Ma muat wara tutut iau uta garum pinapalim?” \p \v 33 Ira Iudeia diet ga tangai bia, “Pa mehet wara tutut uga uta ira bilai na pinapalim. Taia. Mehet na tut uga uta ira num nianga sakasaka uta Kalou kanong a tunatuna bia mon uga ma u tangai bia Kalou uga.” \p \v 34 Iesu ga balu diet bia, “Muat nunurei tar ing di ga pakat ta ira numuat warkurai uta Kalou, ing Kalou ga tangai bia: ‘A god muat.’ \v 35 Kalou ga kilam kaikek ra tunatuna bia a god diet. Ga kilam diet hua ing ira nuna nianga ga haan tupas diet. Ma dahat nunurei bia ira nianga gar ta Kalou di gata pakat, i tur hatikai taar. \v 36 Senbia utagu at, Mama ga bul hasisingen iau bia iau naga gamgamatien gaam tulei iau ukai tano ula hanua. Ing bia Kalou ga kilam kaikek ra tunatuna bia a god diet, wara biha tutun bia muat tangai bia iau tangai hagawai Kalou ing iau tangai bia, ‘A nati Kalou iau’? \v 37 Waak muat ra nurnur tagu bia pa iau na gil ira pinapalim ing Mama i nem bia ena gil. \v 38 Iasen ing bia iau gilgil kaiken ra pinapalim ma pa muat nurnur tagu, io, i tahut bia muat na nurnur ta ira pinapalim iau gilgil waing muat naga nunurei kilam bia Mama i kis tagu ma iau kis ta Mama.” \p \v 39 Ma diet ga walar habal bia diet na palim kahai Iesu senbia diet ga pet pua ma Iesu ga tale bia na haan sukun diet. \p \v 40 Namur Iesu ga balas habal no taah Ioridaan uras tano sibaan Ioanes no tena bapitaiso ga huna bapitaiso ira tunatuna kaia naluai, ma Iesu ga me kiskis kaia. \v 41 Ma a haleng na mataniabar diet ga haan tupas ia ma diet ga tangai, “I tutuna bia Ioanes pa ga gil ta dadas na hakilang senbia a tutuna bakut ing Ioanes ga tangai uta iakan ra tunatuna.” \v 42 Ma a haleng diet ga nurnur ta Iesu ta iakano taman. \c 11 \s1 Iesu ga hatut Lasarus \p \v 1 Io, tiga tunatuna a hinsana ne Lasarus ga maset. Ia ma Betani no taman ta ningaar sahin, Mata ma Maria. \v 2 Iakan ra Maria nong ga hurarai bus no Watong ma no waiwai, gaam salaap hamamasa ira kakina ma no hina. Ma ne Lasarus mon, no hininina, nong ga sua taar ma ra minaset. \v 3 Io, dir sahin ga tula nianga ukaia ta Iesu hoken: “No Watong, nong u la sipsip ia i maset.” \p \v 4 Iasen bia Iesu ga ser iakan, ga tangai, “Iakan ra minaset pa na bing ia. Taia. Senbia i ta hanuat hokaiken bia ira mataniabar diet na raun no hinsa Kalou ing no minarina no Nati Kalou na hanuat puasa.” \p \v 5 Ma Iesu ga nem Mata dir ma no sahina, ma ne Lasarus. \v 6 Ma ing Iesu ga ser bia Lasarus ga maset, io, Iesu ga kisi lah a baa ra airua bung baal kaia tano taman ga kiskis kaia. \v 7 Namur um ga tangai ta ira nuna bulu na hausur bia, “Dahat gi haan baal u Iudeia.” \p \v 8 Senbia ira bulu na hausur diet ga tangai bia, “Tena hausur, nawaris a mon baa ira Iudeia diet ga wara tutut uga. Ma u na haan baal ukaia wara biha?” \p \v 9 Iesu ga balu diet hoken: “Dahat nunurei bia a sangahul ma irua ira pakana bung narako tiga bung na kasakesa. Io, siga tikai i hanahaan ra kasakesa pa na puka kanong i nanaas taar ma no lulunga ta iakan ra ula hanua. \v 10 Senbia, nong i la hanahaan ra bung na puka, kanong pataia ta lulunga tana.” \v 11 Bia gata tangai tar hua Iesu ga hasasei diet bia, “Lasarus no nudahat harhis i ta sua. Senbia iau wara hinahaan ukaia waing ena hangun ia.” \p \v 12 Io, ira nuna bulu na hausur diet gaam tangai, “No Watong, bia kana i sua mon, na langalanga balin.” \v 13 Iesu ga haianga diet tano minaat ta Lasarus, senbia ira nuna bulu na hausur diet ga lik bia ga tangtangai bia Lasarus ga sua taar mon. \p \v 14 Io, Iesu ga hasasei hapalainei um diet bia, “Lasarus i ta maat. \v 15 Senbia iau guama wara uta muat bia pa iau ga kis tikai ma ia. Ma pa iau ga haan waing muat naga nurnur. Senbia dahat um uram tana.” \p \v 16 Hua Tomas (nong di la kilkilam mah ia bia no Kasang) ga tangai ta ira bulu na hausur bia, “Dahat gi haan mah, dahat naga maat tikai ma ia.” \p \v 17 Bia Iesu ga hanuat, ga ser lah bia di gata hasua Lasarus ra midi aihat na bung naluai. \v 18 Ma Betani i tapaka haruat ma ra aitul a kilomita mon maram Ierusalem, \v 19 ma a haleng na Iudeia diet gata hanuat wara hamaraam Mata dir sahin ma Maria tano minaat tano hinini dir. \p \v 20 Bia Mata ga ser um bia Iesu ia kek ga hananhuat, ga haan laah bia na harusa lah ia. Ma Maria ga kis taar at kaia ra hala. \v 21 Mata ga tangai um ta Iesu, “Watong, bia u naga kis taar kai no hininigu pa gaar maat. \v 22 Senbia iau nunurei tar ing bia u na saring Kalou uta sa kaiken, Kalou na tar taam.” \p \v 23 Iesu ga tangai tana, “No hininim na tut hut baal.” \p \v 24 Mata ga tangai tana, “Iau nunurei tar bia na tut hut mah tano bung na tuntunut hut balin ta ira minaat tano haphapataam ta iakan ra nilon.” \p \v 25 Iesu ga tangai tana, “Iau at, iau no burena no tuntunut hut balin ma no nilon. Siga nong i maat, ma i ta nurnur tagu, na lon. \v 26 Ma siga nong i lon ma i nurnur tagu taia tutun at pa na maat hatikai. U nurnur ta iakan?” \p \v 27 Mata ga haut gaam tangai tana bia, “Watong, iau ta nurnur bia uga no Mesaia,\f + \fr 11.27 \ft No kukuraina i haruat ma ‘Karisito’.\f* no Nati Kalou nong di ga tangai bia na hanuat ukai tano ula hanua.” \p \v 28 Namur ta ing gata tangai taar kaiken, ga haan tapukus gaam a tau hasisingen lah Maria, no sahina, gaam tangai tana bia, “No tena hausur i ta hanuat ma i tirtiri taam.” \v 29 Bia Maria ga hadadei hokek, ga tut suur gasien gaam haan uras ta Iesu. \v 30 Ma Iesu pa ga me hanuat baa kaia tano taman. Senbia ga kis taar at tano sibaan Mata ga haan tupas ia kaia. \v 31 Ira Iudeia ing diet ga kis tikai taar ma Maria wara hamaraam ia kaia ra hala, diet ga nas ia ma gata tut suur gasien, io, diet ga mur ia. Diet ga lik bia ga hanahaan wara sunsunuah aras tano midi. \p \v 32 Ma Maria ga hanuat taar tano sibaan Iesu ga kis taar kaia. Ing ga nas ia ga satudu napu ta ira airua kaki Iesu gaam suah taar tana hoken: “Watong, bia u naga kis taar kai no hininigu pa gaar maat.” \p \v 33 Ing Iesu ga nas Maria ma ga susuah tikai ma ira Iudeia ing diet gata sakatei hahuat ia, ga purpuruan ma ga manga tirih no balana. \v 34 Iesu ga tiri diet, “Muat hasua ia aha?” \p Diet ga balu ia, “Watong, mai, u naga nas!” \v 35 A palona mata Iesu ga saal. \v 36 Io, ing diet ga nas iakan, ira Iudeia diet ga tangai harbasianei ta diet bia, “Nas baa! Ga manga sip tar at ne Lasarus.” \p \v 37 Senbia aring diet ga tangai bia, “Iakan ra tunatuna mon nong ga hananaas ira irua matana no pula. Hua i tale bia gaar halangalanga mah Lasarus ma Lasarus pa gaar maat.” \p \v 38 No bala Iesu balin ga manga tirih gaam haan ukaia tano midi. A matana haat ia ma di ga bul bat tar no matana ma tiga haat. \v 39 Iesu ga tangai, “Muat kap sei no haat!” \p Mata, no hininina no minaat, ga tangai bia, “Watong, i ta mapus um kaiken, kanong aihat na bung naluai ga maat.” \p \v 40 Iesu ga tangai tana, “Hoeh, pa iau gata hasasei tar baa uga bia u na nas no dadas ta Kalou ing bia u na nurnur? Masa! Io, i tahut bia u na lik lah ia!” \p \v 41 Io, diet ga kap sei no haat. Ma Iesu ga tadeng ma gaam tangai, “Iau tanga tahut taam, Mama, kanong u ta hadadei iau. \v 42 Iau nunurei tar bia u la tartaram iau, senbia iau tangai kaiken wara uta diet kaiken ra mataniabar, bia diet naga nurnur bia u ga tulei iau.” \v 43 Namur ta ing gata tangai tar kaiken, Iesu ga tatau naliu hoken: “Lasarus, hansur!” \v 44 No minaat ga hansur. Ma di ga his tar ira irua limana ma ira irua kakina ma ra sibana maal, ma no matmataan tana di ga sei burung tar ia ma tiga maal mah. Ma Iesu ga tangai ta diet, “Muat palas sei kaikek ra maal na minaat naga haan.” \s1 No harpingit wara bubu bing Iesu \r (Matiu 26.1-5; Mak 14.1-2; Luk 22.1-2) \p \v 45 Io hua, a haleng ta ira Iudeia ing diet ga hanuat ukaia tane Maria diet ga me nas ing ne Iesu ga gil, diet gaam nurnur tana. \v 46 Senbia aring ta diet, diet ga haan laah uras ta ira Parasi, diet gaam hasasei diet uta ing Iesu gata gil. \v 47 Io, ira Parasi ma ira tamat na pris, diet ga gil tiga kinkinis hulungai diet gaam tangai, “Ai! Hoeh, pai tale tutun at bia dahat na gil tiga linga? Iakan ra tunatuna i gilgil ra haleng dadas na hakilang. \v 48 Ing bia dahat na hok tar a mon ia hua, ira mataniabar bakut diet na nurnur tana. Ma ira Rom diet na hanuat ma diet na haliarei no nudahat tamat na hala na lotu ma no nudahat huntunaan.” \p \v 49 Io, tikai ta diet ira Parasi a hinsana Kepas nong ga lualua ta ira pris ta iakano pakana bung ga tangai bia, “Pa muat nunurei ta linga! \v 50 Pa muat palai bia, utano numuat tahtahut i bilai bia ta tiga tunatuna mon na maat uta ira mataniabar ma waak um bia no huntunaan bakut na hirua.” \v 51 Pa ga tangai hua tano nuna lilik mon. Taia. Senbia, ia no lualua ta ira pris ta iakano pakana bung, hua Kalou gaam kurei no nuna nianga bia na ianga na poropet uta Iesu bia na maat utano huntunaan Israel. \v 52 Ma taia bia uta diet sen mon no huntunaan Israel, senbia na maat mah uta diet ira nati Kalou kana diet kis harbasiai taar waing na lam tikanei diet ma diet na tikai mon. \v 53 Io, tur lah um ta iakano bung diet ga wor kumaan wara bubu bing Iesu. \v 54 Hua Iesu pa gaam hanahaan palai um kaia ta ira Iudeia, senbia ga haan laah balik uras tiga sibaan huteta ra hanua bia, gaam haan taar tiga taman a hinsana Epraem. Ma ia ma ira nuna bulu na hausur diet ga kis kaia. \p \v 55 Io, no pakana bung utano Nian na Hinahaan Sakit gata huteta um ma haleng mataniabar ta ira tamtaman helik diet ga hanuat uram Ierusalem wara gilgil haruatanei ira warkurai tane Moses bia diet naga gamgamatien panei iakano nian. \v 56 Diet ga naanaas haan ta Iesu, ma bia diet ga tur hulungai taar kaia ra tamat na hala na lotu diet ga hartiritiri ta diet bia, “Muat lik hoeh? I nanaas bia pa na hanuat at um ukai tano nian, naka?” \v 57 Ma ira tamat na pris ma ira Parasi diet gata tar nianga taar ing bia siga tikai na nunurei lah bia Iesu i kana ha na hinawas ing diet naga palim kahai ia. \c 12 \s1 Maria ga hurangai tar ra waiwai tane Iesu \r (Matiu 26.6-13; Mak 14.3-9) \p \v 1 Io, bia a liman ma tikai na bung taar mon um ga kis taar utano Nian na Hinahaan Sakit, Iesu ga hanuat Betani no taman tane Lasarus nong Iesu ga hatut lah ia talur ra minaat. \v 2 Ma diet ga gil tiga nian uta Iesu kaia. Mata ga harahut wara kap nian, ma Lasarus tikai ta diet ing diet ga kis tikai taar ma Iesu tano nian. \v 3 Io, Maria ga kap lah aring waiwai wara salsalaap di kilam ia bia ‘nart’, ma i tirih haruat ma ra sibaan na kilo. Ma a tabi kinewa ta iakano mangana waiwai. Maria ga kap lah ia gaam hurangai tar ia ta ira irua kaki Iesu, ma ga salaap ira irua kaki Iesu ma ira pakana hina. Ma no sangsangina tano waiwai gaam hahung no hala bakut. \v 4-5 Senbia tikai ta diet ira nuna bulu na hausur, Iudas Isikariot, nong ga liklik bia na tar sei Iesu ga tangai hoken: “Wara biha pa di suhuranei iakan ra waiwai wara kapkap lah ta kinewa? No matana i haruat ma ira kunukul tikai gaar kap ta ira nuna pinapalim tiga tinahon! Io, ma ira kinewa um di gaar tar ta ira maris.” \v 6 Iudas pa ga tangai hoken kanong bia ga marsei tar ira maris, senbia ga tangai hua kanong a tena kikinau ia. Ma git balbalaurei no bunbulaan ta ira nudiet kinewa, ma gaam kakaap kumaan laah makaia. \p \v 7 Senbia Iesu ga tangai bia, “Waak muat kas na gil ia! I tahut bia gata waak tar iakan ra waiwai utano bung da bus iau tana. \v 8 Ira maris diet na kis tikai ma muat hatikai, senbia iau, pa iau na kis hatikai taar ma muat.” \s1 A haleng diet ga nurnur ta Iesu \p \v 9 Io, tiga tamat na mataniabar diet ga ser bia Iesu i kana Betani, io, diet ga haan u Betani. Senbia pa diet ga hanawaan sen mon Iesu. Taia. Diet ga wara nasnas mah Lasarus nong Iesu gata hatut habal ia talur ra minaat. \v 10-11 Hua ira tamat na pris diet gaam wor kumaan bia diet na bu bing mah Lasarus kanong Lasarus no burena kaikek haleng na Iudeia diet ga turtur talur kaikek ra lualua ma diet gaam nurnur ta Iesu. \s1 Iesu ga haan laka Ierusalem \r (Matiu 21.1-11; Mak 11.1-11; Luk 19.28-40) \p \v 12 Tano bung namur no tamat na mataniabar ing diet gata hanuat utano Nian na Hinahaan Sakit diet ga ser bia Iesu kek ga hanhanuat ukaia Ierusalem. \v 13 Io, diet ga kap lah ira pakana dahai hoira pakana lamaas diet gaam haan wara harharusa uta Iesu, ma diet ga kupkup haan bia, \q1 “Da pirlat Kalou! \q1 I daan nong i hanuat wara gilgil haruatanei ira sinisip gar tano Watong! \q1 I daan no King gar na Israel!” \m \v 14 Io, Iesu ga nas lah tiga sigara donki gaam kisi ia, hoing ira nianga ta Kalou di ga pakat utana ga tangai: \q1 \v 15 “Muat ira mataniabar na Ierusalem, waak muat burut. \q1 Nas baa! No numuat King tuai kek i hanhanuat, \q1 ma i kiskisi hani tiga nat na donki.” \p \v 16 Ira nuna bulu na hausur pa diet ga luena palai baa ta kaiken ra linga. Senbia namur um ing no minamari Iesu gata hanuat puasa, diet ga lik lah bia di gata pakat tar kaiken ra nianga utana, ma bia diet gata gil tar mah kaiken tana. \p \v 17 Ma ira mataniabar ing diet ga kis taar tano bung bia Iesu ga tau hasur Lasarus maram tano midi gaam hatut ia talur ra minaat, diet ga hasahesa haan uta Iesu. \v 18 Iakan no burena hua haleng na mataniabar diet gaam haan wara ninaas ta Iesu, kanong diet ga hadadei bia ga gil iakan ra dadas na hakilang. \v 19 Hua ira Parasi diet gaam tangtangai hargilaas ta diet bia, “Nas tar um! Pa dahat petlaar at um ta linga! Nas baa! No ula hanua bakut i ta murmur ia!” \s1 Iesu ga tangai bia na maat \p \v 20 Io, aring Grik mah kana nalamin ta diet ing diet ga haan uram Ierusalem bia diet na lotu tano bung na nian. \v 21 Diet ga haan tupas Pilip nong ma Betsaida kinam Galili, diet gaam tangai tana bia, “Maris, mehet sip bia mehet na nas Iesu.” \v 22 Pilip ga haan gaam a hasasei Endru. Io, dir balik um, dir ga haan dir gaam a hasasei Iesu. \v 23 Iesu ga balu dir gaam tangai bia, “No pakana bung um i ta hanuat bia no minamarina Nong a Tunatuna Ia na hanuat puasa. \v 24 Muat hadadei baa! Ing bia tiga pat na dahai pa na puka taar tano pisa ma naga maat, na kis taar a mon bia tiga kapawena pat na dahai. Iasen ing bia na maat, na huai ra haleng na hunena. \v 25 Siga tikai i manga sip sena mon no nuna nilon, pa na hatur kahai no nuna nilon tutuna. Senbia siga tikai pai manga sip no nuna nilon ta iakan ra ula hanua, na palim hadadas tar ia utano nilon hathatikai. \v 26 Siga nong i sip bia na papalim tagu, i tahut bia na mur iau. Ma bia iau na haan uha, no nugu tena pinapalim mah na haan ukaia. Ma siga nong i papalim tagu, Mama na ruu ia. \p \v 27 “Kaiken no balagu i manga purpuruan ma iau na tangai ra sa? Hoeh, na tahut bia ena tangai, ‘Mama, me ras lah iau talur iakan ra pakana bung na ngunngutaan?’ Senbia taia. Iakan a mon no burena iau gaam hanuat. Iau ga hanuat bia ena me sola ta iakan ra ngunngutaan. \v 28 Mama, hatamat no hinsaam!” \p Io, a ingana tikai ga ianga suur maram ra mawai hoken: “Iau ta hatamat tar ia ma iau na hatamat habalin ia.” \v 29 Ira mataniabar ing diet ga tur taar kaia diet ga hadadei ia ma diet ga tangai bia ga par. Senbia aring diet ga tangai bia tiga angelo ga haianga ia. \p \v 30 Iesu ga tangai, “Iakan pai hanuat wara utagu, senbia wara uta muat. \v 31 Kaiken um no pakana bung wara gil warkurai tano ula hanua. Kaiken um Kalou na kap sei no lualua gar ta iakan ra ula hanua. \v 32 Ma iau, ing da tatik haut iau talur no pisa, iau na lam hahuat ira tunatuna bakut taar tagu.” \v 33 Ma ga tangai hoken wara haminis bia a mangana minaat hoeh na maat hua. \p \v 34 Ira mataniabar diet ga balu ia bia, “Mehet gata hadadei bia ira warkurai tane Moses i tangai bia no Mesaia\f + \fr 12.34 \ft No kukuraina i haruat ma ‘Karisito’.\f* na kis hatikai. Io, hoeh kaikek gu tangai uta Nong a Tunatuna Ia bia da tatik haut ia? Ma siga tutun at iakanin Nong a Tunatuna Ia?” \v 35 Ma Iesu ga hasasei diet bia, “No lulunga na kis tikai taar mon ma muat ra da hansik na pakana bung baa. Hua muat na haan, kaiken a baa no lulunga i kana. No kankado kaba gi ma burung muat. No tunatuna nong i hanahaan ra kankado pai nunurei bia i hanahaan uha. \v 36 I tahut bia muat na nurnur tano lulunga kaiken a baa i kis taar ma muat waing muat na hanuat bia a nat na lulunga muat.” \s1 No huntunaan na Iudeia diet ga mola bia diet na nurnur ta Iesu. \p Ing ga tangai taar hua Iesu ga haan laah gaam a mun ta diet. \v 37 A tutuna bia ga gil kaiken ra haleng dadas na hakilang ra matmataan ta diet, senbia diet ga mola balik bia diet na nurnur tana. \v 38 Ga ngan hoken wara hatutun ira nianga tane Aisaia no poropet ing ga tangai hoken: \q1 “Watong, taia tikai pai la nurnur tano numehet hasahesa \q1 ma taia tikai pai la kap ra palpalai utano num dadas.” \m \v 39 No burena iakan pa diet gaam nurnur, kanong Aisaia ga tangai mah hoken: \q1 \v 40 “Kalou i ta hapula ira mata diet, \q1 ma i ta hadadas ira bala diet, \q1 bia kaba diet gi nas kilam ma ira mata diet, \q1 ma kaba diet gi nunurei kilam ta ira bala diet, \q1 ma diet naga tapukus ma iau naga halon diet.” \m \v 41 Aisaia ga tangai kaiken kanong ga nas no minamari Iesu, hua gaam hasahesa uta Iesu. \v 42 Iasen haleng ta diet ira lualua ta ira Iudeia diet ga nurnur balik tana. Senbia pa diet ga tangai hapuasnei ira nudiet nurnur kanong diet ga burtei ira Parasi bia kaba diet gi tigal diet bia pa diet na lotu baal. \v 43 Ma pa diet ga ianga puasa hua kanong diet ga sip bia a tunatuna mon na lat diet ma pataia bia Kalou na lat diet. \p \v 44 Io, Iesu ga tangai naliu hoken: “Siga tikai i nurnur tagu pai nurnur sen mon tagu, senbia i nurnur mah ta nong ga tulei iau. \v 45 Ma siga nong i nas iau i nas mah nong ga tulei iau. \v 46 Iau ta hanuat ukai tano ula hanua hoing tiga lulunga waing diet bakut ing diet nurnur tagu, pa diet na kis taar a baa tano kankado. \v 47 Ma siga tikai i hadadei ira nugu nianga senbia pai taram, iau at, iau pa ni gil warkurai tana kanong pa iau ga hanuat bia ena gil warkurai tano ula hanua, senbia wara halhalon ia. \v 48 Tiga tena gil warkurai kana uta nong i mola sei iau ma pai taram ira nugu nianga. Kaiken a mon ra nianga iau ta tangtangai ing diet na gil warkurai tana tano patpataam ta iakan ra nilon. \v 49 Io, pa iau ga ianga tano nugu lilik at, senbia Mama nong ga tulei iau ga pir tar iau tano suruna no nugu hinhinawas ma ira nianga at iau na sei. \v 50 Iau nunurei tar bia ira nuna nianga na harpir i la hartabar ma no nilon hathatikai. Hua, asa ing iau tangai, iau tangai a mon hoing Mama i ta hasasei tar iau bia ena tangai.” \c 13 \s1 Iesu ga gis ira kaki diet ira nuna bulu na hausur \p \v 1 No Nian na Hinahaan Sakit gata huteta um ma Iesu ga nunurei bia no pakana bung gata hanuat wara utana bia na haan talur iakan ra ula hanua uram tano ana Sus. Hua, i palai bia ga sip tar ira nuna tus at ing diet ken ra ula hanua tuk kaiken no haphapataam tano nuna nilon hoing i la baa sip tar diet makarawa laah. \p \v 2 Ma Iesu ma ira nuna bulu na hausur diet ga ianiaan tikai ra bung um ta iakano bung. Ma Satan gata halilik tar Iudas Isikariot no nati ne Saimon bia na tar sei Iesu. \v 3 Senbia Iesu ga nunurei tar bia no rana Sus gata tar sei ira dadas bakut tana ma bia gata hanuat maram ta Kalou ma huteta bia na tapukus balin uram ta Kalou. \v 4 Hua gaam tut talur no nian, gaam kap sei aring ta ira sigasigam, gaam taltalin ma tiga sibana maal. \v 5 Io, ga hurangai tar aring taah tiga tamat na dis, gaam tur lah wara gisgis ira kaki diet ira nuna bulu na hausur, ma ga salsalaap hamamasa diet ma no sibana maal ga taltalin taar ma ia. \v 6 Ga hanuat taar ta Saimon Pita ma Pita ga tiri ia bia, “Watong, hoeh u wara gisgis ira kakigu?” \p \v 7 Iesu ga balu ia bia, “Pau nunurei kilam bia iau gilgil ra sa kaiken, senbia na palai um taam namur.” \p \v 8 Pita ga tangai bia, “Taia. Pau na gis tutun at ira kakigu!” \p Iesu ga balu ia hoken: “Ing bia pa iau na gis uga, pau na kis tikai at um ma iau.” \p \v 9 Saimon Pita ga tangai tana bia, “Watong, pau na gis sen mon ira kakigu, senbia ira limagu ma no waligu mah!” \p \v 10 Iesu ga balu ia hoken: “Siga tikai i ta sisiu taar na gis sen lah mon um ira kakina kanong no tamaina bakut i gamgamatien. Ma muat gamgamatien taar senbia taia bia muat bakut.” \v 11 Io, ga nunurei tar bia siga nong na tar sei ia, hua gaam tangai bia taia bia diet bakut diet gamgamatien taar. \p \v 12 Ing gata gis bakut tar ira kaki diet ga sigam lah ira nuna sigasigam gaam kis balin tano nuna sibaan. Ma ga tiri diet bia, “Muat palai taar ta iakan iau ta gil tar ia ta muat? \v 13 Ing muat la haianga iau muat la tangtangai bia ‘Tena hausur’ ma ‘Watong’. Ma muat tangai no tutun kanong iau iakanong. \v 14 Ing bia iau no numuat tena hausur ma no numuat Watong iau ta gis tar ira kaki muat, io, i tahut bia muat mah, muat na gis hargilasanei ira kaki muat. \v 15 Io, iau ta luena gil tar hua ing muat mah, muat na gil mur ing iau ta gil tar ta muat. \v 16 Muat hadadei baa! No subula pai tamat tano nuna watong. Ma nong i tartaram pai tamat ta nong i hartulai. \v 17 I palai bia muat ta nunurei um kaiken ra linga, io hua, muat na daan ing bia muat na gil. \v 18 Iau pai iangianga uta muat bakut. Iau nunurei tar diet ing iau ta pilak lah diet. Senbia iakan na hanuat wara hatutun tar ira nianga ta Kalou ing di ga pakat hoken: \qt ‘No tunatuna nong mamir ien tikanei ira agu beret ma ia i ta tut na hinarubu ma iau.’\qt* \v 19 Iau hasasei hanaluai muat kaiken, kaiken a baa pai hanuat. Iau tangai hoken waing muat na nurnur bia iau, iau a mon no lilona tunatuna, ing bia iakano linga na hanuat tutuna. \v 20 Muat hadadei baa! Siga tikai i balak lah tikai ing iau tulei, i balak lah iau. Ma siga tikai i balak lah iau, i balak lah mah nong ga tulei iau.” \s1 Tikai na tar sei Iesu \p \v 21 Ing Iesu gata tangai sei tar kaiken ga purpuruan no balana ma gaam tangai hapuasnei hoken: “Muat hadadei baa! Tikai ta muat na tar sei iau.” \p \v 22 Ira nuna bulu na hausur diet ga harnasnaas balin ta diet. Diet ga nguangua harbasiai bia siga tutun at ta diet iakanong ga tangtangai ia. \v 23 Ma tikai ta diet, no bulu na hausur nong Iesu i la manga sipsip ia, ga kis hutatei tar Iesu. \v 24 Io, Saimon Pita ga tah iakano bulu na hausur gaam tangai tana, “Tiri ia bia siga iakanong i tangtangai ia.” \p \v 25 Hua no bulu na hausur gaam ioh taar tane Iesu gaam tiri ia bia, “Watong, siga ia?” \p \v 26 Iesu ga balu ia hoken: “Ia nong iau na tar iakan ra sibana beret tana namur ta ing iau ta hasuguh tar ia tano dis.” Io, ing gata hasuguh tar no sibana beret ga tar ia tane Iudas no nati ne Saimon Isikariot. \v 27 Ing a mon Iudas ga palim lah no sibana beret, Satan ga laka tana. Io, Iesu ga tangai tana, “No linga nong u wara gilgil ia, gil hagasiaan ia.” \v 28 Senbia taia tikai kaia tano nian ga palai bia Iesu ga tangai tar hua tana wara biha. \v 29 No burena bia Iudas ga balbalaurei ira kinewa hua diet gaam lik bia Iesu ga tangtangai tana bia na kul ta linga di ga supi tano Nian na Hinahaan Sakit bia na tabar dak ira maris ma ta linga. \v 30 Ing a mon Iudas gata palim lah no sibana beret ga suur laah. Ma gata bung kaikek. \s1 No sigara warkurai \p \v 31 Io, ing Iudas gata haan laah, Iesu ga tangai hoken: “Kaiken no minarina Nong a Tunatuna Ia i ta tur lah bia na hanuat puasa. Ma no minamari Kalou mah, Nong a Tunatuna Ia i ta tur lah um bia na hapuasnei ia. \v 32 Ma ing bia na hapuasnei no minamari Kalou, io, Kalou kaia baal at tana na hapuasnei no minarina no Natina. \v 33 Kaba natigu, iau na kis tikai taar mon ma muat ta da pakana bung. Muat na nanaas tagu, ma hoing a mon iau ga hasasei ira Iudeia, kaiken iau hasasei mah um muat bia no sibaan iau na haan ukaia, pa muat tale bia muat na haan ukaia. \v 34 A sigara warkurai iakan iau tartar ia ta muat ma ia hoken. Muat na marsei hargilasanei muat. Hoing a mon iau ta marsei muat hua, io, i tahut bia muat na marsei hargilasanei muat. \v 35 Ing bia muat na marmarsei hargilasanei muat, io, ira tunatuna bakut diet na nunurei bia muat ira nugu bulu na hausur.” \s1 Pita na harhus sei Iesu \p \v 36 Saimon Pita ga tiri ia bia, “Watong, u na haan uha?” \p Iesu ga babalu hoken: “No sibaan iau na haan ukaia pai tale bia u na mur iau ukaia kaiken, senbia u na mur um namur.” \p \v 37 Pita ga tiri ia bia, “Watong, wara biha kaikek pa iau tale bia ena mur uga kaiken? Iau tagura bia ena maat wara utaam.” \p \v 38 Ma Iesu ga balu ia bia, “U ta tagura tutun at bia u na maat wara utagu? Hadadei baa! No kareka pa na kakel baa ma u ta tula harhus sei iau aitul a pakaan. \c 14 \s1 Iesu ia no ngaas tupas Kalou \p \v 1 “Waak bia ira bala muat i tapunuk, senbia muat na nuruan Kalou. Ma muat na nuruan mah iau. \v 2 Aram narako tano ngasia ne Mama a haleng sibaan kana. Ing bia pa naga mon tari, iau gaar ta hasasei muat kanong iau na haan ukaia wara tangtagurei ta sibaan wara numuat. \v 3 Ma ing iau ta haan ma iau ta tagurei tar numuat ta sibaan, iau na tapukus baal enaga me kap lah muat ma muat na kis tikai ma iau waing muat naga kis mah tano sibaan iau kis taar kaia. \v 4 Muat nunurei tar no ngaas uram tano sibaan iau na haan ukaia.” \p \v 5 Tomas ga tangai tana bia, “Watong, pa mehet nunurei bia u na haan uha, io hua, mehet na nunurei lah no ngaas ukaia hoeh?” \p \v 6 Iesu ga babalu hoken: “Iau no ngaas, iau hapuasnei ira tutuna ta Kalou, ma iau no nilon. Taia tikai pa na hanuat taar ta Mama ing bia pai luena haan taar tagu. \v 7 Ing bia muat naga nunurei tutun iau, muat gaar ta nunurei mah Mama. Ma tur lah um ta iakan ra pakana bung muat na nunurei ia ma na palai bia muat ta nas ia.” \s1 Iesu ma no ana Sus dir tikai mon \p \v 8 Io, Pilip ga tangai tana bia, “Haminis Mama ta mehet. Iakanong mon nong mehet supi ia.” \p \v 9 Ma Iesu ga babalu hoken: “Maris, Pilip! Iau ta lon lawas tikai ma muat, senbia pau nunurei a baa iau? Siga tikai i ta nas iau i ta nas Mama. Hoeh balik bia u saring iau bia ena haminis Mama ta muat? \v 10 U nurnur bia iau kis ta Mama, ma bia Mama i kis tagu. Naka? Ira nianga iau tangai ta muat pai nugu mon. Taia. Mama nong i lonlon tagu, ia nong i gilgil no nuna pinapalim. \v 11 I tahut bia muat na nurnur tagu ing iau tangai bia iau kis ta Mama, ma Mama i kis tagu. Bia taia, muat na nurnur kanong muat ta nas ira dadas na gingilaan na kinarup. \v 12 Muat hadadei baa! Siga tikai i nurnur tagu na gil ira linga iau gil. Ma na gil ira linga ing i tamat ta ing iau gil kanong iau na haan uram ta Mama. \v 13 Ma asa ing muat na saring tano hinsagu, iau ni gil waing no Natina na hapuasnei no minamarina no rana Sus. \v 14 Ing bia muat na saring iau ta sa tano hinsagu, io, iau na gil ia. \s1 Kalou na tulei hasur no Halhaliana Tanua \p \v 15 “Ing bia muat sip iau, muat na taram ira nugu warkurai. \v 16 Ma iau na saring Mama ma na tar tiga mes na Tena Harharahut ta muat bia na kis hatikai ma muat. \v 17 Ia no Tanua. I la hapuasnei ira tutuna ta Kalou. No ula hanua pai tale bia na haut lah ia kanong no ula hanua pai la nasnas ia ma pai la nunurei ia. Senbia muat nunurei tar ia kanong i lon ma muat, ma na kis ta muat. \v 18 Iau pa ni waak tar muat hoing ra nat na soi. Taia. Iau na hanuat taar ta muat. \v 19 Huteta um ma no ula hanua pa naga nas habal iau, senbia muat na nas iau. Ma iau, iau na lon, io, muat mah, muat na lon. \v 20 Ta iakano bung muat na nunurei um bia iau kis tane Mama, muat kis tagu, ma iau kis ta muat. \v 21 Siga tikai i hatur kahai ira nugu warkurai ma i taram diet, io, ia nong i sip iau. Ma siga nong i sip iau, Mama na sip ia, ma iau mah, iau na sip ia ma ena hapuasnei iau tana.” \p \v 22 Io, Iudas (taia bia Iudas Isikariot) ga tiri ia bia, “Watong, wara biha balik kaikek gu sip bia u na hapuasnei uga ta mehet ma taia bia ukatika tano ula hanua?” \p \v 23 Ma Iesu ga balu ia hoken: “Siga nong i sip tar iau, na taram ira nugu nianga. Ma Mama na sip ia ma mamir na haan tupas ia ma mamir na lon tikai ma ia. \v 24 No tunatuna nong pai sip iau, pai taram ira nugu nianga. Ma kaiken ra nianga muat hanhadadei pai a nugu. Taia. A nianga iat gar ta Mama nong ga tulei iau. \p \v 25 “Iau ta tangai sei tar kaiken ra linga ing iau kis tikai taar baa ma muat. \v 26 Senbia no Tena Harharahut, no Halhaliana Tanua, nong Mama na tulei ia tano hinsagu na me hausur muat ta ira linga bakut. Ma na halilik mah muat ta ing iau ta tangai tar ta muat. \v 27 A malum iau waak pakis tar ma muat. No nugu malum tutun at iakan iau tar ia ta muat. Iau pai tar ia ta muat hoing no ula hanua i la gilgil. Io, waak bia ira bala muat i tapunuk ma waak muat ra bunurut. \p \v 28 “Muat ga hadadei ing iau ga tangai hoken: ‘Iau na haan laah ma ena tapukus balin taar ta muat.’ Bia muat naga sip tutun tar iau, muat gaar guama tano nugu hinahaan ena gil ia uram ta Mama kanong Mama i tamat tagu. \v 29 Ma iau ta hasasei hanaluai muat uta iakan ra linga waing muat naga nurnur ing na hanuat tutun um hua. \v 30-31 Iau pa ni ianga lawas um ma muat kanong no lualua ta iakan ra ula hanua iakana katika tuai. Taia ta ginginina kai tagu, senbia iau gilgil haruatanei ing Mama i ta pir tar iau tanai waing no ula hanua naga nunurei bia iau sip tar Mama. \p “Muat tut, dahat naga haan laah. \c 15 \s1 Iesu ia no ina dahai tutuna \p \v 1 “Iau no guguhuan na ina dahai tutuna ma Mama no tena harbalaurai tano ina dahai. \v 2 Ira katangana dahai i kis tagu ing pa diet la huhuai, i la katkato sasei bakut diet. Senbia ira katangana ing i la huhuai, Mama i la hinhinarei bia diet naga kuburuan ing diet naga manga huai. \v 3 Io, muat ta guguhuan um ma i burena ta ira nugu nianga iau ta tangai tar ta muat. \v 4 Muat kis taar at tagu ma muat waak tar at iau bia iau na kis taar a mah ta muat. Taia tiga katangana dahai i tale bi na huai bia ia sena. Taia. Na huai sena mon ing bia i kis taar at tano ina dahai. Io, hokaiken a mon, pai tale muat bia muat na huai ing bia pa muat na kis taar at tagu. \p \v 5 “Iau no guguhuan na ina dahai ma muat ira katangana. Bia siga tikai i kis taar tagu ma iau kis taar a mah tana, io, iakano tunatuna i manga huai. Iasen ing bia pa iau kis tikai ma muat, pai tale muat bia muat na gil tiga linga. \v 6 Bia siga tikai pai kis taar at tagu, iakano tunatuna i haruat hoing tiga katangana dahai di sei ia ma gi a maranga. Ira katangana dahai hua di la ruru lah ma di la seisei tar ra iaah gi la ianiaan. \v 7 Bia muat kis taar tagu, ma ira nugu nianga i kis taar ta muat, io, muat na saring iau ta sa ing muat sip ma muat na hatur kahai lah. \v 8 Ing muat na manga huai, iakanong na hapuasnei no minari Mama ma na hapuasnei mah bia muat ira nugu bulu na hausur mah. \p \v 9 “Hoing Mama i ta sip iau hua, io, iau mah, iau ta sip muat hua. Io, i tahut bia muat na kis taar at tano nugu sinisip. \v 10 Bia muat taram ira nugu warkurai, io, muat na kis taar at tano nugu sinisip, hoing at iau ta taram ira warkurai ta Mama iau gi kis taar at tano nuna sinisip. \v 11 Io, iau ta hasasei muat ta kaikek waing no nugu gungunuama na kis ta ira numuat nilon ma bia muat naga manga hung ma ia. \v 12 No nugu warkurai iakanin: Muat na marsei hargilasanei muat hoing iau ta sip muat ma iau ta marsei muat hua. \v 13 Taia tiga harmarsai gar tikai i tamat tano harmarsai tano tunatuna nong i tar sei no nuna nilon wara uta diet ira turana. \v 14 Ma muat ira turagu ing bia muat gil ing iau hartulai bia muat na gil. \v 15 Pa iau kilam habal um muat bia a nugu tultulai muat kanong tiga tultulai pai nunurei ira hinilau tano pinapalim tano nuna tamat. Senbia iau ta kilam balik um muat bia a nugu harhis muat kanong ira linga bakut ing iau ga hadadei lah ta Mama iau ta hapalainei muat tanai. \v 16 Muat, pa muat ga pilak lah iau. Taia. Iau at, iau ga pilak lah muat, iau gaam tibe muat bia muat na haan ma muat na huai, ma ira hunue muat na kis taar at. Io hua, Mama naga tabar muat ta ira sa ing muat saring tano hinsagu. \s1 No ula hanua na malentakuanei ira tultulai ta Iesu \p \v 17 “No nugu warkurai iakanin: Muat na marsei hargilasanei muat. \v 18 Bia no ula hanua i malentakuanei muat i tahut bia muat na lik kahai tar bia gata luena malentakuanei tar iau. \v 19 Ing bia muat makai napu, io, no ula hanua gaar sip muat hoing bia nuna tus muat. Senbia pa muat makai tano ula hanua kanong iau ta pilak lah muat makai tana. Ma iakan no burena kaikek no ula hanua gi malentakuanei muat. \v 20 Muat na lik kahai tar ing iau ga tangai ta muat hoken: ‘No subula pai tamat tano nuna watong.’ Ing bia diet ga haliarei iau, io, diet na haliarei mah muat. Ing bia diet ga taram ira nugu nianga, io, diet na taram mah ira numuat. \v 21 Diet na gil tar ken ta muat kanong a nugu muat. Ma no burena bia pa diet nunurei nong ga tulei iau. \v 22 Ing bia pa iau naga hanuat ma pa iau naga me ianga ta diet, gaar taie nudiet ta sakana magingin. Senbia ken balik um pa diet tale bia diet na ianga bat ira nudiet sakana magingin. \v 23 Siga nong i malentakuanei iau i malentakuanei mah Mama. \v 24 Iau ga gil nalamin ta diet ira linga taia tikai mah um ga gil. Ing bia pa iau naga gil hua, gaar taie nudiet ta sakana magingin. Senbia diet ta nas um kaiken ra linga ma kana a baa diet malmalentakuanei tar mamir ma Mama. \v 25 Iasen i ta ngan hua wara hatutun ing di ga pakat ta ira nudiet warkurai ta Kalou hoken: ‘Taia ta burena no nudiet malmalentakuanei iau.’ \p \v 26 “No Tena Harharahut nong iau na tulei ia maram ta Mama na hanuat. Ia no Tanua nong i la haphapuasnei ira tutun ta Kalou. Ma i la hananhuat at maram ta Mama. Ma ing na hanuat na me hasahesa utagu. \v 27 Ma muat mah, muat na hinawas utagu kanong muat gaba kis tikai ma iau makarawa laah ra turtur lah tano nugu pinapalim tuk taar katin. \c 16 \p \v 1 “Iau ta hasasei muat ta kaiken bakut waing pa muat na karup muat naga puka. \v 2 Diet na hatabu muat bia pa muat na lotu ta ira nudiet hala na lotu. Io, i tutun, senbia i tutun a mah bia no pakana bung i hananhuat ing tikai na bu bing muat na lik bia i gilgil ra pinapalim na lotu uram ta Kalou. \v 3 Diet na gil kaikek ra mangana linga kanong pa diet nunurei mamir ma Mama. \v 4 Iau ta luena hasasei muat ta kaiken. Ma iau gil hua bia muat na lik kahai tar bia iau ga luena hakatom tar muat, ing iakano pakana bung na hanuat um. Pa iau ga luena hasasei muat ta iakan karawa naluai ing iau ga tur lah no nugu pinapalim kanong iau ga kis taar ma muat. \s1 No pinapalim tano Tanua \p \v 5 “Io, kaiken um ni haan uram ta nong ga tulei iau, senbia taia tikai ta muat pai tiri iau bia iau na haan uha. \v 6 Ma muat ta hung ma ra tapunuk kanong iau ta tangai ken ra linga. \v 7 Senbia muat hadadei baa! Utano numuat tahtahut, kaikek iau ni haan laah. Ing bia pa iau na haan laah, no tena Harharahut pa na hanuat ukai ta muat. Iasen ing bia ni haan iau na tulei sei ia ukai ta muat. \v 8 Ing na hanuat na hapalainei ira tunatuna tano ula hanua tano suruna ira sakana magingin. Ma na hapalainei mah diet tano suruna no taktakodas ma no suruna no gil warkurai gar ta Kalou. \v 9 Na me hapalainei diet bia diet sakena kanong pa diet nurnur tagu. \v 10 Ma na hapalainei diet tano taktakodas kanong iau na haan uram ta Mama ma pa muat na nas habal iau. \v 11 Ma na hapalainei mah diet tano gil warkurai gar ta Kalou kanong no lualua ta iakan ra ula hanua, Kalou i ta tulei bing tar um ia. \p \v 12 “A nugu mon haleng linga wara hasasei muat, senbia pai tale muat bia muat na kap bakut lah at kaiken. \v 13 Iasen ing no Tanua nong i la haphapuasnei ira tutun ta Kalou na hanuat, io, ia nong na luai muat taar ta ira tutun bakut. Pa na ianga tano nuna lilik mon. Taia. Na tangai sen mon ira linga ing ga hadadei lah ma na hinawasei muat ta ira linga na hanuat namur. \v 14 Na hapuasnei habal at no minamarigu hoken. Na kapkap lah ira tutun utagu naga hapalainei muat tanai. \v 15 Ira linga bakut ta Mama a nugu. Ma iakanong no burena hua iau gi tangai bia no Tanua na kapkap lah ira tutun utagu naga hapalainei muat tanai. \s1 A gungunuama na hanuat \p \v 16 “Dahina um ma pa muat na nas habal iau, senbia namur dahina muat na nas iau.” \p \v 17 Aring ta ira nuna bulu na hausur diet ga hartiritiri ta diet bia, “Asa no kukuraina iakan ra sibaan i tangai ia bia dahina um ma pa dahat na nas ia, senbia namur dahina dahat na nas ia? Ma hoeh no kukuraina mah iakan ra sibaan ga tangai ia? Ga tangai hoken: ‘Kanong iau na haan uram ta Mama.’” \v 18 Diet ga hartiritiri a baa bia, “Asa no kukuraina iakan ra sibaan i tangai bia, ‘Dahina um’? Pa dahat palai ta kaiken i tangtangai.” \p \v 19 Iesu ga nunurei bia diet ga wara tirtiri ia ta kaiken, hua gaam tangai ta diet hoken: “Iau ta tangai bia dahina um ma pa muat na nas habal iau, senbia namur dahina muat na nas iau. Kana muat hartiritiri ta muat uta iakan? \v 20 Muat hadadei baa! Muat, muat na iaha ma muat na suah ma kana no ula hanua na guguama. Muat na tapunuk baa senbia namur um, muat na guama. \v 21 Tiga hahina i kap bala taar na kilinganei ra ngunngutaan ing na wara kinakaha kanong no nuna bung i ta haruat. Iasen ing bia i ta kaha no nuna bulu na luban sei no ngunngutaan ma naga hung balik um ma ra gungunuama kanong tiga bulu i ta hanuat taar tano ula hanua. \v 22 Io, muat mah hua. A numuat pakana bung na tapunuk kaiken, senbia iau ni nas habal muat ma muat na guama. Ma taia tikai na kap sei no numuat gungunuama. \v 23 Ta iakano pakana bung pa muat na saring habal um iau uta sa. Muat hadadei baa! Mama na tabar muat ta ira sa ing muat saring tano hinsagu. \v 24 Makarawa laah tuk katin pa muat sasaring uta tiga linga tano hinsagu. I tahut bia muat na saasaring, ma muat naga hatur kahai lah, ma no numuat gungunuama na manga hung ta muat. \p \v 25 “Iau iangianga ma ra nianga harharuat, senbia tiga pakana bung kana katika i hananhuat ing pa ni ianga baal um hua. Taia. Iau ni hasasei hapalainei mon um muat ta Mama. \v 26 Ta iakano pakana bung muat na sasaring tano hinsagu. Pa iau ni supi bia ni saring Mama wara uta muat. Taia. \v 27 Mama iat i sip tar muat, kanong, muat ta sip iau ma muat ta nurnur bia iau ga hansur maram ta Mama. \v 28 Iau ga hansur maram ta Mama, iau gaam hanuat taar tano ula hanua. Io, ken iau ni haan talur no ula hanua wara uram tane Mama.” \p \v 29 Hua, ira nuna bulu na hausur diet gaam tangai, “Kaiken um u ta iangianga palai kanong pau iangianga ma ra nianga harharuat. \v 30 Ma kaiken mehet ta nas um bia u la nunurei bakut tar ira linga ma pau supi bia u na narhai tikai bia na tiri uga tiga tinir. Ma iakan no burena kaikek mehet gi nurnur bia u ga hansur maram ta Kalou.” \p \v 31 Iesu ga balu diet hoken: “Muat ta nurnur tutun um tagu? \v 32 Muat hadadei baa! Tiga pakana bung kana i hananhuat, ma i ta manga huteta um ing muat na hilau harbasiai taar ta ira ngasia muat tikatikai. Muat na waak talur tar um iau. Senbia pa iau kis sen taar kanong Mama i la kis tikai taar ma iau. \v 33 Iau ta hasasei muat ta kaiken waing muat naga hatur kahai ra malum kanong muat kis tagu. Kai tano ula hanua muat na mon ra ngunungut. Senbia waak muat burburut. Muat taman tut ma ra balamasa! Iau ta pari no dadas tano ula hanua.” \c 17 \s1 Iesu ga sasaring bia no ana Sus na hapuasnei no minarina \p \v 1 Ing Iesu ga tangai tar kaiken, ga nanaas uram ra mawai gaam sasaring hoken: “Mama, no pakana bung i ta hanuat. Hapuasnei no minarina no Natim waing no Natim naga hapuasnei no minamarim. \v 2 U na gil at hoing u ga tar ra dadas tana bia na warkurai manaliu ta ira tunatuna bakut waing na tar no nilon hathatikai ta diet bakut ing u ta tar diet tana. \v 3 Ma iakan no nilon hathatikai, bia diet na nunurei uga, uga no kapawena Kalou tutun, ma bia diet na nunurei mah Iesu Karisito nong u ta tulei ia ukai. \v 4 Iau ta hapuasnei no minamarim kai tano ula hanua ing iau hapataam ira pinapalim u ga tar bia iau na me gil. \v 5 Io, Mama, kaiken uga iat u na hapuasnei no minamarigu, iakano minamar iau ga hatur kahai ia tikai ma uga naluai ing ga taia baa ta ula hanua. \s1 Iesu ga sasaring uta ira nuna bulu na hausur \p \v 6 “Iau ta hapuasnei tar uga ta diet ing u ga tar diet tagu, io, pa diet gar tano ula hanua. A num diet ma u ga tar diet tagu ma diet ta taram ira num nianga. \v 7 Kaiken diet ta nunurei um bia ira linga bakut u ta tar tagu i hanuat maram at taam. \v 8 Diet ta nunurei um kanong ira nianga u ga tar tagu iau ga tar ta diet ma diet ga kap timaan lah. Diet gaba nunurei tar at bia iau ga hansur maram taam ma diet gaam nurnur bia u ga tulei iau. \v 9 Ma iau, iau sasaring uta diet. Iau pai sasaring utano ula hanua. Senbia iau sasaring uta diet ing u ta tar tagu kanong a num diet. \v 10 Ira linga bakut tikai ma diet a num, ma ira num, a nugu. Ma diet ta hapuasnei ira minamarigu. \v 11 Iau wara hinahaan talur um iakan ra ula hanua uram taam. Senbia diet a baa ken tano ula hanua. Halhaliana Mama, his bat diet ma no dadas tano hinsaam, no hinsaam nong u ga tar ia tagu, waing diet naga tikai mon haruat datar, datar mon tikai. \v 12 Ing iau ga kis tikai taar ma diet iau ga his bat diet ma no dadas ta iakano hinsang u ga tar ia tagu. Iau ga balaurei tar diet ma taia tikai ta diet i ta panim laah, senbia nong sena mon nong ga murmur hani no ngaas na hinirua, ia kaik i ta panim laah waing ira num nianga di ga pakat na hanuat tutun. \p \v 13 “Dahina um ma iau na hanhut ukatika taam, senbia iau tangai kaiken ra linga ing iau baa kanik tano ula hanua. Ma iau tangtangai kaiken waing diet naga hung ma no nugu gungunuama ta ira nudiet nilon hoing i hung taar tagu. \v 14 Iau ta tar ira num nianga ta diet ma no ula hanua i ta malentakuanei diet kanong pa diet makai tano ula hanua, hoing mah iau pa iau makai tano ula hanua. \v 15 Pa iau saring uga bia u na kap lah diet talur no ula hanua. Taia. Iau saring uga bia u na his bat lah diet talur no Tena Sakena. \v 16 Pa diet makai tano ula hanua hoing mah iau pa iau makai tano ula hanua. \v 17 Hapalainei ira num tutun ta diet bia naga bul hasisingen diet bia diet naga hanuat a num mataniabar. Ira num nianga i tutun. \v 18 Iau ta tulei tar diet tano ula hanua hoing u ga tulei tar iau tano ula hanua. \v 19 Iau bul hasisingen habal iau tupas uga wara uta diet, waing diet mah diet naga kis sisingen pas no ula hanua bia diet naga hanuat a num mataniabar. \p \v 20-21 “Senbia pa iau sasaring uta diet sena mon. Taia. Iau sasaring mah uta diet ing diet na ra hadadei no hinhinawas ta kan ra kabana ma diet na nurnur tagu, waing diet bakut diet na tikai mon. Mama, iau sasaring bia diet na kis ta datar ma diet na tikai mon, hoing uga, u kis tagu, ma iau, iau kis taam, waing no ula hanua na nurnur bia u ga tulei iau. \v 22 No minamar nong u ga tar ia tagu iau ta tar mah ia ta diet bia diet na tikai mon hoing datar tikai mon. \v 23 Diet na tikai mon kanong u kis tagu ma iau kis ta diet. Io hua, iau sasaring bia na ngan hua ing diet na tiga kapawena mon waing no ula hanua na nunurei bia u ga tulei iau ma bia u ta sip diet hoing u ta sip iau. \p \v 24 “Mama, iau sip diet ing u ta tar diet tagu bia diet na kis tikai ma iau tano sibaan iau na kis kaia. Iau sip hua waing diet na nas no minamarigu, no minamarigu nong u ta tar ia tagu kanong u ga sip iau naluai tano hakhakisi tano ula hanua. \p \v 25 “Takodasiana Mama, no ula hanua pai nunurei uga senbia iau nunurei uga ma diet ira num diet nunurei bia u ga tulei iau. \v 26 Iau ta hapalainei tar uga ta diet. Ma iau na madung wara hapalainei diet taam waing no num sinisip utagu na kis ta diet ma bia iau mah, iau na kis ta diet.” \c 18 \s1 Di ga palim kahai Iesu \r (Matiu 26.47-56; Mak 14.43-50; Luk 22.47-53) \p \v 1 Ing Iesu gata sasaring bakut taar, ia ma ira nuna bulu na hausur diet ga haan kutus no salil Kidron. Ta nong tiga palpal ga mon tiga matana dahai na olip ma Iesu tikai ma ira nuna bulu na hausur diet ga haan baas kaia. \p \v 2 Ma Iudas nong ga tar sei tar ia, ga nunurei tar mah iakano sibaan kanong halengin bung Iesu git kiskis hulungai ma ira nuna bulu na hausur kaia. \v 3 Io, Iudas gaam hanuat kaia ma ga luluai hani aring umri ing diet la harbalaurai tar tano tamat na hala na lotu ing ira tamat na pris ma ira Parasi diet ga tulei diet. Ma diet ga hanan haan tikai mah ma aring umri ma Rom. Ma diet ga hanan haan ma ra lulunga ma ra pok dakai diet ga halulunga tar, ma ra linga na hinarubu. \p \v 4 Ma Iesu ga nunurei bakut tar asa ing na hanuat tana. Io, ga tur huat gaam tiri diet hoken: “Muat silsilhei siga?” \p \v 5 Diet ga balu ia bia, “Iesu nong ma Nasaret.” \p Io, Iesu ga tangai ta diet hoken: “Iau a mon kaiken.” (Ma Iudas nong ga tar sei Iesu ga tur taar ma diet kaia.) \v 6 Ing Iesu ga tangai bia, “Iau a mon kaiken,” diet ga hesua tapukus diet gaam puka taar napu tano pisa. \p \v 7 Tiga pakaan balin Iesu ga tiri diet bia, “Muat silsilhei siga?” \p Ma diet ga balu ia bia, “Iesu nong ma Nasaret.” \p \v 8 Io, Iesu ga tangai ta diet hoken: “Iau ta hasasei muat bia iau a mon kaiken. Ing bia muat silsilhei iau, io, muat waak sei tar ken ra tunatuna.” \v 9 Ga ngan hokaiken wara hatutun ira nianga ta Iesu ing ga tangai bia pa ga habenben tikai ta diet ing Kalou ga tar tana. \p \v 10 Io, Saimon Pita nong ga kapkap hani tiga taltalona hisa ga sal lah ia gaam kato sei no talingana no tultulai tano tamat na pris. (Ma Malkus no hinsana iakano tultulai.) \v 11 Io, Iesu gaam ianga dadas ta Pita hoken: “Sang pukus no num hisa! Waak u lik bia pa iau na sola ta iakan ra ngunngutaan Mama i ta tar ia tagu!” \p \v 12-13 Io, ira umri ma Rom tikai ma no nudiet tamat na umri ma ira umri gar na Iudeia diet ga palim kahai Iesu. Ma diet ga his kahai ia diet gaam luena lam tar ia ta Anas, tiga tamat na pris manaluai. Ma ia no numu ne Kepas nong ga tamat taar ta ira pris ta iakanong ra pakana bung. \v 14 Kepas mon nong ga hasahesa palai tano nuna lilik taar ta ira Iudeia bia gaar tahut bia tiga tunatuna na maat uta ira mataniabar. \s1 Pita ga harhus sei Iesu \r (Matiu 26.69-70; Mak 14.66-68; Luk 22.55-57) \p \v 15 Io, Saimon Pita ma tiga mes na bulu na hausur dir ga murmur hani Iesu. Ma iakan ra bulu na hausur ga sakatei Iesu uram narako tano tingena hera ta Anas, no tamat ta ira pris, kanong iakano tamat ga nunurei tar ia. \v 16 Senbia Pita pa ga tale bia na laka, hua gaam nanaho taar aras nataman tano matanangas. Io, iakano mes na bulu na hausur nong no tamat i la nunurei tar ia, ga tapukus ga me haianga no hahina nong ga harbalaurai taar kaia tano matanangas, ma gaam lam halaka Pita uram narako. \v 17 No hahina nong ga tur taar kaia tano matanangas ga tiri Pita bia, “Uga dak mah tikai ta ira bulu na hausur ta iakano tunatuna, nah?” \p Pita ga balu ia bia, “Taia! Iau taia!” \p \v 18 Ga madohon no taman, kaikek ira tultulai ma ira umri gar na Iudeia diet ga tur burung tar tiga iaah diet ga halo ia wara ratrat. Ma Pita mah ga tur tikai taar ma diet gaam ratrat iaah. \s1 Anas ga tiri murmur Iesu \r (Matiu 26.59-66; Mak 14.55-64; Luk 22.66-71) \p \v 19 Ma kana no tamat ta ira pris ga tirtiri mur Iesu uta ira nuna bulu na hausur ma ta ira nuna hausur. \p \v 20 Iesu ga balu ia hoken: “Iau ta tur ra matmataan haruat ma iau ta ianga taar ra haleng na mataniabar sakit. Ira nugu hausur iau git gilgil hait ta ira hala na lotu ma aram tano tamat na hala na lotu mah. Ma pa iau ga tangai suhai ta linga. \v 21 Io, u tirtiri mur iau warah? U na tiri diet ing diet ga hadadei iau bia iau ga tangai hoeh ta diet. Diet nunurei tar ing iau ga tangai.” \p \v 22 Ing Iesu ga tangai hoken, tiga umri kaia ga pasar no matmataan tana, gaam tangai bia, “Siga i tangai taam bia u na balu no tamat ta ira pris hua?” \p \v 23 Iesu ga balu ia bia, “Ing bia iau ta tangai tiga linga i ronga, io, u na ianga palai utana. Ing bia iau ta tangai ra tutuna, io, u pasar iau warah?” \v 24 Io, Anas ga tulei sei ia uram ta Kepas no tamat ta ira pris ma ira hinihis kana a baa tana. \s1 Pita ga harhus sei habal Iesu \r (Matiu 26.71-75; Mak 14.69-72; Luk 22.58-62) \p \v 25 Ing Saimon Pita ga tur taar ma ga ratrat iaah, di ga tiri ia bia, “Uga dak mah tikai ta ira nuna bulu na hausur, naka?” \p Pita ga harhus bia, “Taia! Iau taia!” \p \v 26 Tikai ta ira tultulai tano tamat ta ira pris, a hinsakana no tunatuna nong Pita ga kato kutus sei no talingana. Ma ga tangai ta Pita bia, “Iau nas tar uga tikai ma Iesu aram tano matana dahai na olip, nah?” \v 27 Tiga pakaan baal Pita ga harhus ma kaikek at tiga kareka ga kakel. \s1 Iesu manaluai ta Pailat \r (Matiu 27.1-2, 11-18, 20-23; Mak 15.1-15; Luk 23.1-5, 18-25) \p \v 28 Io, ra rua malaan ira Iudeia diet ga lam lah Iesu maram tane Kepas uras tiga sibaan tano tamat na ngasiana no tamat ma Rom. Senbia ira Iudeia pa diet ga haan laka kaia kanong diet ga sip bia diet na iaan tano Nian na Hinahaan Sakit ma bia diet na laka kaia diet na sakena hoing ira nudiet warkurai i tangai. \v 29 Io, Pailat gaam hansur ma ga tiri diet, “A mangana ronga sa muat tangai bia iakan ra tunatuna i ta gil?” \p \v 30 Io, diet ga balu ia bia, “Pa mehet gaar tar bia ia taam. Taia. Ia tiga sakana tunatuna.” \p \v 31 Pailat ga tangai bia, “Muat at, muat lam lah ia ma muat a gil warkurai tana haruat ma ira numuat warkurai.” \p Io, ira Iudeia diet ga balu ia bia, “Taia, pa mehet tale. Muat ira Rom, pa muat taram mehet bia mehet na bu bing tikai.” \v 32 (Ga ngan hua wara hatutun ira nianga Iesu gata tangai utano nuna minaat bia na maat hoeh.) \v 33 Io, Pailat ga haan laka baal uram tano tamat na ngasiana gaam tau halaka Iesu ma ga tiri ia bia, “Uga no king nudiet ira Iudeia?” \p \v 34 Ma Iesu ga tiri balik ia hoken: “U lik lah mon gu tangai hua bia ta mes diet ga hasasei uga tagu?” \p \v 35 Pailat ga balu ia bia, “Ai! Pai tiga Iudeia iau! Diet ira num mataniabar at ma diet ira tamat na pris, diet mon ing diet ga tar sei uga tagu. Ma asa ing u ga gil?” \p \v 36 Iesu ga tangai hoken: “No nugu kingdom pai makai ta iakan ra ula hanua. Ing bia naga makai, io, ira nugu tultulai diet gaar ta harubu bat iau waing pa daga tar sei iau ta ira lima diet ira Iudeia. Senbia taia. No nugu kingdom pai ia makai.” \p \v 37 Io hua, Pailat gaam tangai, “A king at uga, nah?” \p Iesu ga balu ia hoken: “A num nianga at bia iau tiga king. Ma ia no burena di gaam kaha iau ma iau gi hanuat taar tano ula hanua, bia ena ma hasahesa tano tutuna. Ma siga tikai gar tano tutuna ia i la tartaram iau.” \p \v 38 Io, Pailat ga tiri bia, “Asa no tutun?” Ga tiri taar hua ma ga hansur balin taar ta ira Iudeia gaam a tangai bia, “Iau pai silihei tupas lah ta burena bia nigi gil warkurai ta iakan ra tunatuna. \v 39 Senbia a numuat tiga magingin kana bia iau na hasur sei tikai maram ra hala na harpidinau taar ta muat tano pakana bung na Nian na Hinahaan Sakit. Io hua, muat sip bia iau na hasur sei tar ta muat no numuat king ira Iudeia?” \p \v 40 Diet ga kakonga balik bia, “Taia! Mehet mola ta iakano tunatuna! U na hasur sei Barabas!” (Ma Barabas ga tiga tena hinarubu nong ga sip bia na kap sei ira Rom makaia Iudeia.) \c 19 \s1 Pailat ga kurei Iesu \r (Matiu 27.27-31; Mak 15.16-20) \p \v 1 Io, Pailat ga lam Iesu gaam a hartulai bia da dangat ia. \v 2 Ira umri diet ga hihisanei tikanei ira talak hoing tiga vuvu, diet gaam hakukuhai no walina ma ia. Ma diet ga hasigam ia ma tiga dardarana maal\f + \fr 19.2 \ft Diet hasakit ta Iesu bia a king ia kanong ira dardarana maal i haruat hoing ira gar na king.\f*. \v 3 Io, diet ga hanan tultul ia, diet gaam tangtangai bia, “Mehet urur taam, king gar na Iudeia!” Ma diet ga paspasar batbat ia. \p \v 4 Io, tiga pakaan balin Pailat ga hansur gaam tangai ta ira Iudeia hoken: “Muat hadoda! Iau na lam hasur tar um ia ta muat wara hamhaminis bia pa iau silhei tupas lah ta burena bia enaga gil warkurai tana.” \v 5 Io, Iesu ga hansur tikai ma no vuvu na talak di ga hakukuhai tar no walina ma ia ma no dardarana maal di ga hasigam ia ma ia. Ma Pailat ga tangai ta diet bia, “Io, ia ken um no tunatuna.” \p \v 6 Ing a mon ira tamat na pris ma ira nudiet umri diet ga nas hasur Iesu, diet ga kakonga bia, “Tangai bia da tut tar ia tano ula kabai!” \p Senbia Pailat balik ga balu diet bia, “Muat at, muat lam lah ia ma muat naga tut tar ia tano ula kabai. Senbia iau at, pa iau silhei tupas lah ta burena bia enaga gil warkurai tana.” \p \v 7 Senbia ira Iudeia diet ga sisingit bia, “Numehet tiga warkurai kana. Ma iakano warkurai i tangai bia na maat at kanong ga kilam ia bia ia no Nati Kalou.” \p \v 8-9 Ing Pailat ga hadadei hua ga manga burut um, hua gaam laka tano tamat na ngasiana ma ga tiri Iesu hoken: “Uga maha?” \p Senbia Iesu pa ga balu ia. \v 10 Io, Pailat gaam tangai, “U mola bia u na haianga iau, nah? Pau nunurei bia iau hatur kahai tar ra dadas wara halangalanga sei uga ma wara tutut tar mah uga tano ula kabai?” \p \v 11 Ma Iesu ga balu ia hoken: “Pau gaar ta hatur kahai ra dadas ing bia pa naga hanuat taar taam maram naliu. Io hua, nong i ta tar sei tar iau taam i ta gil ra ronga i tamat tano num.” \p \v 12 Tur lah um makatika Pailat ga walwalar bia na halangalanga sei Iesu. Senbia ira Iudeia diet ga kakonga hoken: “Ing bia u na halangalanga sei iakan ra tunatuna pau tiga harhis tano numuat tamat na lualua sakit ira Rom. Siga tikai i kilam habal at ia bia ia tiga king, io, ia no ebar tano numuat kapawena tamat na lualua sakit ira Rom.” \p \v 13 Ing Pailat ga hadadei hua ga lam hasur Iesu ma gaam kis tano nuna kinkinis na gil warkurai tano sibaan di kilam ia bia, ‘No Hera na Haat.’ (Ma no hinsana tano nianga gar na Iudeia bia ‘Gabata.’) \v 14 Ma ga huteta ra tingana kasakes ta iakano bung, no bung na tinagura utano Nian na Hinahaan Sakit. Io, Pailat ga tangai ta ira Iudeia hoken: “Ia ken um no numuat king.” \p \v 15 Senbia diet ga kakonga bia, “Kap sei ia! Kap sei ia! Tangai bia da tut tar ia tano ula kabai!” \p Io, Pailat ga tiri, “Muat sip bia ena tut tar no numuat king tano ula kabai?” \p Ma ira tamat na pris diet ga balu ia hoken: “No numehet king sena mon iakano numuat kapawena tamat na lualua sakit kinau Rom!” \v 16 Io, Pailat um ga tar sei tar Iesu ta diet waing daga tut tar ia tano ula kabai. \s1 Di ga tut tar Iesu tano kabai \r (Matiu 27.32-44; Mak 15.21-32; Luk 23.26-43) \p Io, ira umri diet gaam kurei lah Iesu. \v 17 Iesu ga pusak lah no nuna kabai gaam haan laah tikai ma ia uram tano sibaan hoira ula turangan (di kilam ia bia Golgota tano nianga gar na Iudeia). \v 18 Ma diet ga me tut tar Iesu tano ula kabai kaia, tikai ma irua mes na tunatuna mah. Dir kaikek ta ira airua palpal tana, ma Iesu nalamin. \p \v 19 Ta ra hartulai tane Pailat diet gata tagurei tar tiga sibana nianga i tangai hoken: “Iesu nong ma Nasaret, no king gar na Iudeia.” Ma diet ga bul iakanong tano nuna kabai. \v 20 Di ga pakat iakan ra sibana nianga tano nianga gar na Iudeia, tano nianga gar na Rom, ma tano nianga gar na Grik mah. Ma ra haleng ira Iudeia diet ga was ia kanong di ga tut tar Iesu tano ula kabai tiga sibaan huteta tano pisa na hala Ierusalem. \v 21 Ira tamat na pris ma ira Iudeia diet ga tangai tane Pailat bia, “Waak u pakat ia bia, ‘No king gar na Iudeia.’ Senbia u na pakat bia iakan ra tunatuna ga kilam habal ia bia ia no king gar na Iudeia.” \p \v 22 Ma Pailat ga balu diet hoken: “Asa ing iau ta pakat i kis taar hua.” \p \v 23 Ing ira umri ma Rom diet ga tut tar Iesu tano ula kabai diet ga kap lah ira nuna sigasigam, diet gaam bul harbasianei tar ra aihat na tiniba. Ma tiga tiniba wara gar tikai ta diet. Ma diet ga kap lah mah no sigasigam nong ma narako nong di ga gil ia ma tiga sibana maal mon ma pataia ta sisingit tana. \v 24 Io, diet ga tangai harbasianei ta diet hoken: “Waak dahat dirdiris ia. Senbia dahat gi mamagu ma ra satu bia siga na kap lah ia.” Ga ngan hokaiken wara hatutun ira nianga ta Kalou di ga pakat hoken: \q1 “Diet ga harpalau ma ira nugu maal \q1 ma diet ga mamagu ma ra satu utano nugu maal.” \m Io, hoken ing ira umri diet ga gil hua. \p \v 25 Ma huteta tano kabai ta Iesu kaiken ra hahina diet ga tur taar kaia: no nuna makai, no sahina no nuna makai, Maria no hahina tane Kalopas, ma ne Maria nong ma Magadalen. \v 26 Ma Iesu ga nas no nuna makai kaia. Ga nas mah no bulu na hausur nong ga sip tar ia ma dir ga tur taar kaia huteta tana, io, gaam tangai tano nuna makai hoken: “Ai hahina, nas baa. No natim um iakan.” \v 27 Ma ga tangai tano bulu na hausur bia, “A num makai balik um iakanin ra hahina.” Tur lah um ta iakano bung no bulu na hausur ga lam lah um no hahina bia na kis tano nuna hala gaam balaurei ia. \s1 Iesu ga maat \r (Matiu 27.45-56; Mak 15.33-41; Luk 23.44-49) \p \v 28 Namur um, wara hatutun ira nianga ta Kalou ing di ga pakat, Iesu ga tangai bia, “Iau maruk,” kanong ga nunurei bia ira nuna pinapalim bakut gata pataam. \v 29 Ga mon tiga mangana gapgopai na wain kaia, ma di gaam hasuguh lah tiga gurgurun tes kaia tana. Io, di ga sako ia tiga sila hisop ma di gaam sagor haut ia uram tano ha Iesu. \v 30 Io, ing Iesu gata dup tar kaikek ra wain ga tangai hoken: “No nugu pinapalim i ta pataam.” Io, ga satudu ma gaam waak sei um no nuna nilon. \p \v 31 Ra Bung Liman no bung na tinagura utano bung manamur no Bung na Sinangeh. Ma iakano Bung na Sinangeh gaar tiga tamat na bung ia. Ira Iudeia pa diet ga sip bia ira palatamai dal no kaba minaat bia dal na tabataba taar aram ta ira ula kabai tano Bung na Sinangeh, hua diet gaam saring Pailat bia da patum ira kaki dal ma daga kap hasur sei ira palatamai dal. \v 32 Io, ira umri diet ga me patum ira kakina no luena tunatuna nong di ga tut tar ia tano ula kabai tikai ma Iesu ma ing mah tano mes na tunatuna. \v 33 Ing diet ga hanuat taar ta Iesu diet ga nas bia gata maat, io hua, pa diet gaam patum ira kakina. \v 34 Senbia tikai ta ira umri ga so no binabati Iesu ma tiga rumus, ma kaikek at a gaap ma ra taah ga saal suur. \v 35 (Io, iau no tunatuna nong iau ga nas kaiken, iau ta hasahesa tanai ma no nugu hasahesa i tutun. Iau nunurei bia iau tangtangai no tutun ma iau hasahesa utanei waing muat mah, muat na nurnur.) \v 36 Kaiken ra linga ga hanuat wara hatutun ira nianga ta Kalou di ga pakat hoken: \qt “Taia tikai ta ira suruna ga tapatum.”\qt* \v 37 Ma ga ngan bilang hua wara hatutun mah tiga mes na sibana nianga ta Kalou di ga pakat ia hoken: \qt “Diet na nanaas taar ta nong diet ga so ia.”\qt* \s1 Di ga bul halaka Iesu tano midi \r (Matiu 27.57-61; Mak 15.42-47; Luk 23.50-56) \p \v 38 Io, namur ta kaiken ra linga, Iosep mana Arimatia ga hanuat. Ma ia tiga bulu na hausur ta Iesu mah. Senbia ga kis kumaan taar hua kanong ga burtei ira Iudeia. Ga hanuat ga me saring Pailat utano palatamai Iesu. Ing Pailat ga haut, Iosep ga haan gaam a kap lah no palatamai Iesu. \v 39 Ma ne Nikodimas, nong ga luena hanuat taar baa ta Iesu ra bung, ga sakatei ia. Ma Nikodimas ga kap hahuat airua mangana waiwai ing di ga hurangai pakur ma ga tirih haruat ma aitul a sangahul na kilo. \v 40 Dir ga kap lah no palatamai Iesu ma dir ga hihisanei bakut ia ma ra taltalona sibana maal tikai ma ira waiwai. Ira magingin gar na Iudeia hua ing diet la wara bunbusaan. \v 41 Ma tano sibaan di ga tut tar Iesu tano ula kabai kaia ga mon tiga matana dahai. Ma narako tano matana dahai ga mon tiga sigara midi ma pa di ga bul halaka baa tikai tana. \v 42 Io, iakano bung no bung manaluai tano Bung na Sinangeh, kaikek dir gaam bul halaka no palatamai Iesu kaia kanong iakano midi ga kis huteta taar mon. \c 20 \s1 Iesu ga lon baal \r (Matiu 28.1-8; Mak 16.1-8; Luk 24.1-10) \p \v 1 Ra malabungbung ra Sade ing baa ga kankado taar, Maria nong ma Magadalen ga haan ukatika tano midi gaam a nas bia di gata pulek sei tar no haat tano matanangas tano midi. \v 2 Io, ga hilau tupas Saimon Pita ma no mes na bulu na hausur nong Iesu ga sip tar ia, gaam tangai bia, “Di ta kap lah no Watong maram tano midi ma pa mital palai bia di ta bul ia aha!” \p \v 3 Io, Pita ma no mes na bulu na hausur dir ga taman tut laah wara ukarawa tano midi. \v 4 Dir ga hilhilau haan, senbia no mes na bulu na hausur ga hilau naluai tane Pita gaam a luena hanuat karawa tano midi. \v 5 Ga rora laka uram ta ira sibana maal diet ga sua taar kaia, senbia pa ga laka. \v 6-7 Io, Saimon Pita um nong ga murmur haan tana ga me hanuat gaam haan laka tano midi. Ga nas ira sibana maal diet ga sua taar kaia tikai ma no maal na bunbusaan di ga pulus no wali Iesu ma ia. Iakano maal ga sua sisingen taar at ma ga tapuli timaan taar. \v 8 Io, no mes na bulu na hausur nong ga luena hanuat kaia tano midi ga haan laka mah. Ga nas ma ga nurnur. \v 9 (Pa dir ga palai baa bia ira nianga ta Kalou di ga pakat i tangai bia Iesu na tamat tut at talur ra minaat.) \s1 Iesu ga hapuasa tane Maria nong ma Magadalen \p \v 10 Io, ira airua bulu na hausur dir ga tapukus balin taar ta ira ngasia dir tikatikai. \v 11-12 Senbia Maria ga tur taar at nataman tano midi ma ga susuah. Ing ga susuah, ga rora laka uram tano midi ma ga nas lah airua angelo. Ira nudir maal ga palpalana ma dir ga kis taar tano sibaan di ga hakuban tar baa no palatamai Iesu kaia. Tikai ga kis taar urau ra nuna ulalang ma nong tikai ga kis taar uras tano nuna kinakadus. \p \v 13 Dir ga tiri Maria bia, “Ai, u susuah warah?” \p Ma Maria ga balu dir hoken: “Di ta kap lah no nugu Watong ma pa iau nunurei bia di ta bul ia ha.” \v 14 Ing ga tangai tar hua ga tahurus gaam nas Iesu ma ga tur taar kaia. Senbia pa ga nas kilam ia bia Iesu mon. \p \v 15 Ma Iesu ga tangai, “Ai, u susuah warah? Siga iakanong u nanaas tana?” \p Maria ga lik bia ia no tena harbalaurai ta iakano matana dahai, kaikek gaam tangai tana bia, “Maris, bia u ta kap lah ia, hasasei iau bia u ta bul ia aha, iau naga a kap lah ia.” \p \v 16 Iesu ga tangai tana, “Maria.” \p Maria ga talinganei ia ma gaam tangai tana hoken: “Rabonai!” (a kukuraina bia ‘Tena Hausur’ tano nianga gar na Iudeia.) \p \v 17 Io, Iesu ga tangai bia, “Waak u palpalim iau kanong pa iau tapukus baa uram hoing Mama. Senbia haan uras ta ira tasigu ma u na hasasei diet bia iau hanahaan um uram tano ragu Sus ma no adiet Sus mah, uram tano nugu God ma no nudiet God mah.” \p \v 18 Io, Maria nong ma Magadalen ga haan tupas ira bulu na hausur ma iakanin ra hasahesa: “Iau ta nas no Watong!” Ma ga hasasei diet bia Iesu gata tangai tar kaiken ra linga tana. \s1 Iesu ga hapuasa ta ira nuna bulu na hausur \p \v 19 Ta iakano Sade ra matarahien rawarawa ira bulu na hausur diet ga kis hulungai taar narako tiga hala. Ma diet gata banus bat hadadas tar ira matanangas kanong diet ga burtei ira Iudeia. Ma Iesu ga hanuat ma ga me tur nalamin ta diet gaam tangai bia, “A malum ta muat!” \v 20 Ing ga tangai tar kaiken ga haminis ira airua lapara limana ma no binabatina ta diet. Ma ing ira bulu na hausur diet ga nas no Watong diet ga manga guama sakit. \p \v 21 Tiga pakaan balin Iesu ga tangai bia, “A malum ta muat! Hoing Mama gata tulei iau, io, iau mah, iau tultulai muat hua.” \v 22 Io, namur, ga manasung taar ta diet ma ga tangai, “Muat hatur kahai lah no Halhaliana Tanua. \v 23 Ing bia muat lik luban sei ira magingin sakena gar tikai, io, Kalou i ta lik luban sei ira nuna magingin sakena. Ma ing bia pa muat lik luban sei ira magingin sakena gar tikai, io, Kalou pai lik luban sei ira nuna magingin sakena.” \s1 Tomas ga nurnur \p \v 24 Tomas, nong di kilam ia bia no Kasang, ma ia tikai ta ira sangahul ma irua, pa ga kis tikai taar ma ira bulu na hausur ing Iesu ga hanuat. \v 25 Io, ira mes na bulu na hausur diet gaam hasasei ia bia, “Mehet ta nas no Watong!” \p Senbia ga tangai ta diet hoken: “Ing bia pa iau na nas ira matana nil ta ira irua lapara limana ma bia pa ena bul no kaskas na limagu kaia, ma bia pa ena bul halaka no limagu tano binabatina, taia tutun at pa ena nurnur.” \p \v 26 Ma ra liman ma itul na bung namur ira bulu na hausur diet ga kis taar baal narako tano hala, ma Tomas tikai ma diet. Ma ira matanangas diet ga banus bat hadadas tar senbia Iesu ga hanuat ma ga tur nalamin ta diet gaam tangai ta diet bia, “A malum ta muat!” \v 27 Io, ga tangai ta Tomas hoken: “Bul no limaam kai. Nas ira lapara limagu. Tul sei no limaam ma u na bul halaka ia tano binabatigu. Waak u lilik irirua senbia u na nurnur!” \p \v 28 Io, Tomas gaam tangai tana, “Uga no nugu Watong ma no nugu God!” \p \v 29 Io, Iesu ga tangai tana bia, “U ta nurnur kanong u ta nas iau. Senbia diet daan ing pa diet nas iau ma diet nurnur at.” \s1 No burena ta iakan ra pakpakat \p \v 30 Io, Iesu ga gil ra haleng mes na dadas na hakilang ra matmataan ta ira nuna bulu na hausur ing pa iau pakat halaka ta iakan ra pakpakat. \v 31 Senbia iau ta pakat kaiken waing muat naga nurnur um bia Iesu ia at no Mesaia, no Nati Kalou, ma bia muat na nurnur tana, io, muat na hatur kahai no nilon tutun nong i kis tana. \c 21 \s1 Iesu ga puasa ta aring ing diet ga sasa uben \p \v 1 Namur balin Iesu ga puasa ta ira nuna bulu na hausur tano gagena no tamat na taah kis Taiberias. Ga ngan hoken. \v 2 Saimon Pita, Tomas (no Kasang), Nataniel nong ma Kana tano hanua Galili, ira airua nati Sebedi, ma airua mes na bulu na hausur diet ga kis tikai taar. \v 3 Ma Saimon Pita ga tangai ta diet bia, “Iau wara sa uben.” Io, diet ga balu ia bia, “Mehet mah.” Io, diet ga haan laah diet gaam a kisi lah tiga mon, senbia ta iakano bung ra bung pa diet ga kap ta tiga kirip. \p \v 4 Ra malabungbung, Iesu ga tur taar aram nawana, senbia ira bulu na hausur pa diet ga nas kilam ia bia Iesu mon. \v 5 Io, ga tiri diet bia, “Kaba tasigu, taia ta kirip ta muat, nah?” \p Ma diet ga balu ia bia, “Taia.” \p \v 6 Io, gaam tangai ta diet hoken: “Muat sei no uben uras tano sot na palpal tano mon ma muat na kap tari.” Ma ing diet ga sei no uben, pa diet ga tale um bia diet na sarat haut no uben uram narako tano mon kanong ga hung no uben ma ra haleng na kiripa. \p \v 7 Io, no bulu na hausur nong Iesu ga sipsip ia ga tangai ta Pita bia, “No Watong iakanam!” Ma Saimon Pita gata kap sei tar no tamat na sigasigam. Ing a mon ga hadadei bia no Watong iakanam, ga sigam habalin lah no sigasigam ma gaam karuas suur taar tano taah kis. \v 8 Ma ira mes na bulu na hausur diet ga mur haut um Pita ma no mon. Ma diet ga salsal hani no uben nong ga hung taar ma ira kiripa kanong pa ga helik uram nawana. Diet ga helik haruat mon ma tiga maar na pakona. \v 9 Ing diet ga me haan sot diet ga nas tiga iaah ma gata iaan maat taar. Ma ra mon kiripa kana tana. Ga mon mah aring beret. \p \v 10 Io, Iesu ga tangai ta diet bia, “Muat kap hahuat ta kiripa ing muat ta kap.” \p \v 11 Saimon Pita ga kawaas tano mon gaam sarat no uben uram nawana. No uben ga hung ma ra tamat na kiripa haruat ma tiga maar ma liman sangahul ma itul. Ga haleng sakit ira kiripa, senbia no uben pa ga tadiris. \v 12 Ma Iesu ga tangai ta diet bia, “Muat mai, muat naga iaan.” Ma ira bulu na hausur diet ga sip tar um bia diet na tiri Iesu bia, “Siga uga?” Senbia taia ta tikai ga walar kanong diet ga nunurei bia ia no Tamat. \v 13 Io, Iesu ga haan gaam kap lah ira beret ma ga tar ta diet. Ga gil mah hua ta ira kiripa. \v 14 Iakanin um no aitul a pakaan bia Iesu ga puasa ta ira nuna bulu na hausur namur ta ing Kalou gata hatut habal ia talur ra minaat. \s1 Iesu ga haragat Pita \p \v 15 Ing diet ga iaan bakut taar Iesu ga tiri Saimon Pita hoken: “Saimon no nati ne Ioanes, hoeh, no num sinisip utagu i tamat ta ira sinisip ta diet kaiken?” \p Ga balu ia bia, “Masa, Watong, u nunurei tar bia iau sip uga.” \p Io, Iesu ga tangai tana bia, “U na nas mur ira nugu nat na sipsip.” \p \v 16 Tiga pakaan baal Iesu ga tiri ia bia, “Saimon no nati ne Ioanes, hoeh, u sip iau?” \p Ma ga balu ia bia, “Masa, Watong, u nunurei tar bia iau sip uga.” \p Io, Iesu ga tangai tana bia, “U na balaurei ira nugu sipsip.” \p \v 17 No aitul a pakaan Iesu ga tiri ia bia, “Saimon no nati Ioanes, hoeh, u sip iau?” \p Ma Pita ga tapunuk kanong Iesu ga tiri ia no aitul a pakaan bia, “Hoeh, u sip iau?” Io, ga tangai, “Watong, u nunurei ira linga bakut. U nunurei tar bia iau sip uga.” \p Io, Iesu ga tangai tana bia, “U na nas mur ira nugu sipsip. \v 18 Hadadei baa! Ing u ga marawana taar, uga at, u git kumkubus hadadas no num maal ma u git hanahaan ta ira sibaan u ga sip bia u na haan ukaia. Ma ing u na takana u na tatik ira airua limaam ma tiga mesa na hataltalin uga ma na lam uga taar tano sibaan pau sip bia u na haan ukaia.” \v 19 Iesu ga tangai hoken wara hamhaminis no mangana minminaat ta Pita nong na hapuasnei no minamari Kalou tana. Io, Iesu ga tangai tana bia, “U na mur iau!” \p \v 20 Pita ga talingan tapukus gaam nas no bulu na hausur nong Iesu ga sip ia ma ga murmur hani dir. (Ia nong baa ga ton tar Iesu aram tano nian ma gaam tiri ia bia, “Watong, siga nong na tar sei uga?”) \v 21 Ing Pita ga nas ia ga tiri bia, “Watong, hoeh ta nakanang?” \p \v 22 Ma Iesu ga balu ia hoken, “Ing bia iau sip ia bia na lon taar tuk bia iau na tapukus balin, io, taia ta ginginim kaia. Uga iat, u na mur iau.” \v 23 Io, tiga hinhinawas gaam haan harbasiai nalamin ta ira haratasin narako ta Karisito bia iakano bulu na hausur pa na maat. Senbia Iesu pa ga tangai bia pa na maat. Taia. Ga tangai mon hoken: “Ing bia iau sip ia bia na lon taar tuk bia iau na tapukus baal, io, taia ta ginginim kaia.” \p \v 24 Iakanin no bulu na hausur nong i hasahesa ta kaiken ra linga ma nong i ta pakat hasur diet. Ma dahat nunurei bia no nuna hasahesa i tutuna. \p \v 25 Io, Iesu ga gil haleng mes na linga mah. Ing bia di gaar pakat hasur diet bakut tikatikai, i nanaas bia gaar taia ta mahua tano ula hanua bakut uta ira pakpakat ing di gaar pakat.