\id ROM Reconstructed from Ventura Publisher \ide UTF-8 \h Rom \toc1 Khe Por Romiŋ Ndi Khergi Gap \toc2 Rom \toc3 Ro \mt1 ROM \mt2 Khe Por Romiŋ Ndi Khergi Gap \imt Khe fharav ganɨnga buni khare. \ip\fig [introduction - needs no cap]|src="HK-19D.tif" size="span" loc="1/4 page picture spans both columns" copy="Horace Knowles/Louise Bass"\fig* Por khueŋ nzuav ana kha gava khergiap, Romiŋ ndi mbarigi. Ana Rom ŋgu bakɨmen guigira Zisas khothɨgap ana zɨn panan ruagi gumgi gu mbigi ganɨngeŋ vuzvugiap, mba gava khergiap, mbe ndi mbarigi. Ana khueŋ vuzvugi, ana ŋgɨp, tuga tɨvaneŋra mbe phorgɨ kegɨp, mbe thav ŋgɨp, Spenan Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun suanga. Por mba gava kherav, ana guigira Krais buni vhuuiŋ, ana guigira nta siga sarav, nta bun mbe nzuav, vhɨra ana zɨn vui gumgi gu mbigi kɨrga kɨrɨr tɨvi mbun mbe nzuai. Por mba gava kherav, ana fharav won raar vhuun mba guigira Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi mbe Roman ki, ana raar vhuun mbe ndɨɨv khaŋ mbe nzuai, “Gu zazera nden kurkura zav nde nzuav Fhe Bakɨme phorga nzuai.” Ana maaŋ mbe suaŋgiap, ana zumgum mba gava khergiap, mbe ndi mbai, ne nɨɨeŋ bun mbe nzuai. Ana khaŋ mbe nzuai, “Nza guigira Zisas khothɨgi, mba tuavra, nza Fhe Bakɨme nɨman nza tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigi ki.” 1.17 Por khaŋ mbe nzuai, “Kha gumgi gu mbigi zam, mbe Zudaiŋ o, mbe harigi fhaiŋ ntɨɨri, mbe za tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgi gu mbigi ma.” \ip Maaŋ muuŋgiap, Fhe Bakɨme mbe korar muuŋgip, ana taagip mbe ndigirga. Guma guigira Zisas Krais khothɨgɨrga, Fhe Bakɨme taagip mba guma ndigirga. Mba guma, ana Fhe Bakɨmen kɨvntok kɨv, ana Zisas Krais phorga rɨgi gumgi kɨrga. Fhe Bakɨme maaŋ muuŋgip guma the ndigirga, mba guma, ana tɨvar kama ndigap, ana ana zɨn vui. \ip Ana fhum zɨn vugi tɨva vur, ana ana thagi. Ana tɨvar kama zɨn vui. Mba guma Fhe Bakɨme ana phorga kim, Fhe Bakɨmen Ŋinan Ŋaar guigira ana phorga ki. Maaŋ muuŋgiap, tɨvi mbatɨgi gu za rimgiap za vhɨzi ŋkasŋka, ana mbevav, ana gangirga tuktɨgi fhuvara. Kha gavar Sapta 5 kegap gara vov Sapta 8 thɨgi. Por Fhe Bakɨmen tɨvi nɨɨŋge bun nzuav, vhɨra Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar guigira Zisas Krais khothɨgi gumgi gu mbigir ndavi vherir ŋgari ŋkasŋka bun nzuai. Kha gavar Sapta 9 kega vov Sapta 11 thɨgi. Por ana simtɨga bakɨme bun nzuai. Por vhɨra ana Zuda guma ma. \ip Mbe Zudaiŋ, mbe fhum Fhe Bakɨme mben wora mbuigi, mbe ana gumgi gu mbigi ma. Mbe Zudaiŋ, mbe ntigem, mben gumgi gu mbigi vhɨrve mbe kɨr Zisas ga segi. Mbe harigi fhain ŋguir ki gumgi gu mbigi vhɨrve, mbe ntigem, mbe guigira Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi ki. Mbe Zudaiŋ, mbe fhu. Por ne nzuav khaŋ nzuai, mbe Zudaiŋ, mbe nduarira pham muuŋgi. Mbe mba Fhe Bakɨme mben muun zav mbui bigɨna bakɨme, mbe ne gangiap ne kaŋgi fhuvara. Por kha ndɨkndɨga mbui, mbe Zudaiŋ, mbe zumgum, mbe guigira Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi vhen zirɨrga. Por kha gava kherav mba bunin mbe nzua vov, mpuur ana Zisas khothɨgap ana zɨn panan ruagi gumgi gu mbigi zɨn ŋgɨrga tɨva bun mbe nzuai. Ana guigira kɨvgiap kha tɨvar muun zav mbe nzuai, mba tɨv khare. Mbe guigira harigi gumgi gu mbigi vuzvugɨp, tɨvir vhuuiŋra mben muun za nzuai. Ana vhɨra Fhe Bakɨmen ŋaarar muuŋv, ŋgui gari guman pana piin kɨv, vhɨra harigi gumgir kurkurarga nen mbe nzuai. \c 1 \ms Nza guigira Zisas khothɨgi tɨv, mba tuavra, nza Fhe Bakɨme nɨman nza tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigi ki. \s Por, Zisas wo ŋaarar muun zav ana farasarigim, ana wo mbua ruigi ŋaari neŋgi buni khare. \p \v 1 \x - \xo 1.1: \xo*\xt FG 9.15; 13.2; 22.21; 1 Ko 1.1; Ga 1.15\xt*\x*Gu, Por, gu Krais Zisasan ŋaara guma. Ana nan kamgiap, na farasarigim, gu ana ŋaara guma ma. Ana won ŋaarar muun zav na farasarigi, gu Fhe Bakɨmen buna vhuueŋ bun suanga. \p \v 2 \x - \xo 1.2: \xo*\xt FG 26.6; Ro 3.21; 16.25-26; Ga 3.8; Ta 1.2\xt*\x*Fhum Fhe Bakɨme kha buna vhuueŋ suaŋgi, ana kamthooŋ gumgi ana buneŋ khergim, mba buneŋ ana gavar ŋaarar ki. \v 3 \x - \xo 1.3: \xo*\xt Mt 22.42; Ru 1.32; Zo 1.14; FG 2.30; Ro 9.5; Ga 4.4; 2 T 2.8\xt*\x*Mba buni, anan Kama bun nzuai bunin vhuuiŋ ma. Anan Kam, ana guma guara gegi. Ana kha nuianan ŋgui vhɨrve gari guman pan Devit shɨgar mbiga mbe ana tegim, ana anan nzɨk ki. \v 4 \x - \xo 1.4: \xo*\xt FG 13.33; Hi 9.14\xt*\x*Ana Fhe Bakɨme han kegap, zergap, ana Fhe Bakɨmera fara muuŋgiap ŋgarigi. Fhe Bakɨme, ana won ŋkasŋka bakɨmen nza khɨvav, ana rimgim, ana taagia ana khavgi. Ana maaŋ muuŋgim, Fhe Bakɨme khuen nza khɨvigi, ana anan Kam ma. Ana Zisas Krais, ana nza Bakɨme ma. \v 5 \x - \xo 1.5: \xo*\xt FG 26.16-18; Ro 12.3; 15.18; 1 Ko 15.10; Ga 2.7-9; Ef 3.8\xt*\x*Zisas Krais ŋaarar panan Fhe Bakɨme fhura nzan kora muuŋgiap, ana zɨ kɨvɨr zav Fhe Bakɨme won buna vhuueŋ bun suanga ŋaarar muun zav nzan farasegi. Ana mba tɨvar muuŋgirim, mba harigi fhaiŋ ŋguir ki ntɨɨrir kamɨnga, mbe zam Zisas Krais khothɨgɨp, ana zɨn ŋgɨrga. \v 6 Nde Romiŋ, nde vhɨra Zisas ntɨɨri ma. Fhe Bakɨme vhɨra nden kamgim, nde Zisas Krais ntɨɨri ki. \p \v 7 \x - \xo 1.7: \xo*\xt Nam 6.25-26; 1 Ko 1.2-3; 2 Ko 1.1; Ga 1.3; Ef 1.2; 1 Te 4.7\xt*\x*Nde Roman guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi, Fhe Bakɨme won ndavar nde nɨɨŋgiap, nden kamgim, nde anan gumgi gu mbigi kim, gu kha gava khergiap mba bunin za nde ndi mbai. Nzan Ndia Fhe Bakɨme gum nzan Bakɨme Zisas Krais, mani fhura nden korar muuŋv, nden ndavir muuŋgirim, nde ndavi mbɨrav kɨri. \s Por Romiŋ ganɨngane vuzvugi. \p \v 8 \x - \xo 1.8: \xo*\xt Fi 1.3; Kor 1.3-4; 1 Te 1.2; 1.8\xt*\x*Gu fharav khaŋ nde suan za mbui. Gu khueŋ mbararagi, kha nuianan za kha ŋguir, kha gumgi nde Zisas khothɨgi tɨva shɨmandi. Maaŋ muuŋgiap, gu za nde ndɨkndɨgap, gu Zisas Krais zɨn panan, gu wo Fhe Bakɨmen ndikndigap ana phorga nzuai. \v 9 \x - \xo 1.9: \xo*\xt FG 19.21; Ro 15.23; 15.32; 2 Ko 1.23; Ef 1.16; Fi 1.8; 1 Te 2.5; 2.10; 3.10; 2 T 1.3; Ze 4.15\xt*\x*Gu guigira wo ndavar Fhe Bakɨme nɨɨŋgiap, anan ŋaara mbuav, ana Kaman buna vhuueŋ bun nzuai. Fhe Bakɨme kaŋgi, gu zazera nde ndɨkndɨgap nde nzuav ana phorga nzuai. \v 10 Gu zazera Fhe Bakɨme phorga nzuav, gu zazera khaŋ ana nzuai. Ana vuzvuk ma, ana vuzvugirga, ana na ndi tuavar muuŋgirga, gu nde han mbar ŋgɨrga. \v 11 Gu guigira nde ganɨngeŋ vuzvugi. Gu khueŋ nzuav, gu ŋgɨp, nde ganɨp, Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar na farve panan won ŋaarar muun saŋv fhura nde ndɨɨi ŋkasŋka, ana anan nden nɨɨnga, ana nden kurarim, nde havhargirga. \v 12 Na ndɨkndɨk khaŋ muuŋgia ki. Gu vuzvugi, nde Zisas khothɨgi tɨv, ana nan kurkurarga, gu vhɨra Zisas khothɨgi tɨv, ana vhɨra nden kurarga. Mba tɨv za nza ndavi havhargirga. \p \v 13 \x - \xo 1.13: \xo*\xt Zo 15.15-16; FG 19.21; Ro 15.23; 16.7; Fi 4.17\xt*\x*Nde na phorgap guigira Zisas khothɨgi gumgi, gu vuzvugi, nde tuituigip khueŋ kaŋgiri. Gu tugi vhɨrvera nden han ŋgɨr zav ndɨkndɨgi. Gu mbui ŋaar ana harigi fhaiŋ ŋgui gumgi gu mbigir kurkurigim, mbe guigira Zisas khothɨgap ana zɨn vui. Gu maaŋ muuŋgiap, vhɨra nden kurkurargane vuzvugi. Gu maaŋ muun za mbuim, bigi zazera na tuav gora zav ntige kha tugen hɨgi. \v 14 Fhe Bakɨme Grikin kurkura zav ŋaarar na ndɨɨv, ana vhɨra harigi ntɨɨrir kurkura zav ŋaarar na ndɨɨv, ana vhɨra mba ndɨkndɨgi vhuuiŋ ki gumgi gum ndɨkndɨk vhuuiŋ ki fhuv gumgir kurkura zav ŋaarar na nɨɨŋgi. Gu mba ŋaarara muunga. \v 15 Maaŋ muuŋgiap, gu Fhe Bakɨme buna vhuueŋ bun nde Romiŋ gumgi gu mbigi, gu nta bun nde suan zav nan ndav guigira khavgi. \s Fhe Bakɨme buna vhuueŋ, ne Fhe Bakɨmen ŋkasŋka ma. \p \v 16 \x - \xo 1.16: \xo*\xt Sng 119.46; Mk 8.38; FG 3.26; 13.46; 1 Ko 1.18-24; 2 T 1.8\xt*\x*Gu Fhe Bakɨme buna vhuueŋ bun suangen mberi fhu. Ne khaŋ muuŋgi, Fhe Bakɨmen ŋkasŋka, ana buna vhuuen ki. Mba ŋkasŋka, ana guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi, ana taagia mbe ndi. Mba ŋkasŋka, ana fhara Zudaiŋ ndigip, ana vhɨra harigi fhaiŋ ntɨɨri ndigɨrga. \v 17 \x - \xo 1.17: \xo*\xt Hab 2.4; Zo 3.36; Ro 3.21-22; Ga 3.11; Hi 10.38\xt*\x*Mba Fhe Bakɨme buna vhuueŋra Fhe Bakɨme won tɨvar vhuun nza mbuav, tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigir nzan kaai tuav kɨrar hɨgi. Nza Fhe Bakɨme khothɨgɨrga, ana kha zɨn nzan kamɨnga, nza tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigi ma. Ne khaŋ muuŋgi, nza guigira Zisas khothɨgim, Fhe Bakɨme tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigir nzan kaai. Ne nza ana khothɨgi tuavra kega vov, mba tuavra vhɨzgi. Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gap nera nzuai, “Guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi, Fhe Bakɨme kha zɨn mben kaai, mbe tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigi ma. Mbe nzerara kɨrga.” \s Gumgi gu mbigi za kɨr Fhe Bakɨme segi. \p \v 18 \x - \xo 1.18: \xo*\xt FG 17.30; Ef 5.6; Kor 3.6; 2 Te 2.12\xt*\x*Nza kaŋgi, Fhe Bakɨme Hevenan kav, ana guigira won ndav shirɨ ndiv kɨra khɨngi. Ana mba kɨr ana segap tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgi, ana mbe mbui tɨvi mbatɨgi, ana guigira vhega mbatɨgar ntan muuŋgirga. Mbe mba tɨvi mbatɨgi ga mbuav, mbe Fhe Bakɨme bun nzuai buni guari, mbe nta mbevigi. \v 19 \x - \xo 1.19: \xo*\xt Zo 1.9; FG 14.15-17; 17.24-28\xt*\x*Mba gumgi, mbe Fhe Bakɨmen tɨvi vhɨrve, mbe nta kaŋgi. Fhe Bakɨme nduara mba tɨvir mbe khɨvigi. Mbe nta thav, kɨr ana segim, ana mba tɨva mbatɨgar mbe mbui. \v 20 \x - \xo 1.20: \xo*\xt Jop 12.7-9; Sng 19.1; FG 14.17; 17.27; Hi 11.3\xt*\x*Fhum Fhe Bakɨme fhara guarara za kha bigi ga muuŋgi tugen kegap, zav ntige kha tuge thɨgi. Kha gumgi, mbe za ana muuŋgi bigi gangi. Mbe mba tuavar, mbe maaŋ muuŋgip kaŋgirga, Fhe Bakɨmen tɨvi mbari zorga khar ki. Mbe maaŋ muuŋgip Fhe Bakɨmen tɨvi nɨɨŋge kaŋgip, mbe vhɨra ana ŋkasŋka bakɨme ana zazera mbara muuŋgiap ki, mbe vhɨra ana kaŋgirga. Maaŋ muuŋgiap, guma the guigira khaŋ suanga fhu, “Gu kaŋgi fhu. Ne khaŋ muuŋgi, gu thaneŋ Fhe Bakɨme kaŋgi fhu.” \p \v 21 \x - \xo 1.21: \xo*\xt Jer 2.5; Ef 4.17-18\xt*\x*Mbe Fhe Bakɨme kaŋgi, mbe ana zɨ ndiv vun kuamkuagi fhu. Mbe vhɨra ana ndikndigi bunin ana nzuai fhu. Mbe maaŋ muuŋgiap mben ndɨkndɨgi ŋanŋangiap gɨngɨngi, mbe fhura gɨngɨnan ki. \v 22 \x - \xo 1.22: \xo*\xt Jer 10.14; 1 Ko 1.20\xt*\x*Mbe kav khaŋ nzuai, “Nza ndɨkndɨgi vhuuiŋ ki.” Fhuvara. Mbe guigira ŋanŋangi. \v 23 \x - \xo 1.23: \xo*\xt Lo 4.16-18; Sng 106.20; Jer 2.11; Ese 8.10; FG 17.29\xt*\x*Mbe zazera mbara muuŋgiap ki Fhe Bakɨme, ana guigira ŋkasŋka ki, mbe kɨr ana segap, ana rotu mbui fhu. Mbe vhɨzi gumgi ntuu karav, mbe korgi ntuu karav, sɨgi ntuu karav, kurugi ntuu karav, mbaari ntuu karav, ntan rotu mbui. \s Mba gumgi gu mbigi mbarkɨrga tɨvi mbatɨgi, mbe nta mbui. \p \v 24 \x - \xo 1.24: \xo*\xt FG 7.42; 14.16; 1 Ko 6.18; Ef 4.18; 1 Te 4.4\xt*\x*Mba gumgi gu mbigi, mbe kɨr Fhe Bakɨme segim, Fhe Bakɨme maaŋ muuŋgiap mbe thagi. Maaŋ muuŋgiap, Fhe Bakɨme mbe thagim, mben ndɨkndɨgi mbatɨgi mbe ŋgɨrgim, mbe tɨvi mbatɨgi ga mbui. Mbe maaŋ mbuav wari tɨgap tɨvi mbatɨgir nduarira wari wo fhavi ndirara mbui. \v 25 \x - \xo 1.25: \xo*\xt Ais 44.20; Jer 13.25; 16.19; Amo 2.4; Ro 9.5; 1 Te 1.9; 1 Zo 5.20\xt*\x*Mba khesharigi gumgi gu mbigi, mbe Fhe Bakɨmen buni guari, mbe nta thav, fhura guiguigi buni, mbe nta ndigi. Mbe nta ndigap, za kha bigi ga muuŋgi Fhe Bakɨme, mbe kɨr ana segap, mbe ana muuŋgi bigi, mbe nta rotu mbuav, nta piin ki. Fhe Bakɨme, ana za kha bigi nɨɨŋge ma. Maaŋ muuŋgiap, nza zazera ana zɨ ndiv vun kuamkuarga. Ne guigira. \p \v 26 \x - \xo 1.26: \xo*\xt Wkp 18.22-23; Ef 5.12\xt*\x*Mbe maaŋ mbuav kɨr Fhe Bakɨme segim, Fhe Bakɨme mbe thagim, mbe won ndavir vuri vuzvugi tɨvi, mbe nta zɨn vov, guigira mberi tɨvi mbatɨgir warira mbui. Mbe kav, mben mbigi vhɨra, mbe mani gu mburi wari ga rɨgi tɨvi guari, mbe nta thav, guigira mberi tɨvi mbatɨgir warira mbui. \v 27 \x - \xo 1.27: \xo*\xt Wkp 18.22; 20.13; 1 Ko 6.9\xt*\x*Mben gumgi vhɨra, mbe mani gu mburi wari ga rɨgi tɨvi guari thav, mben ndavi vhava fara muuŋgiap khavav, mbe mberi tɨvi mbatɨgir warira mbui. Mbe mberɨrga tɨvi mbatɨgir taagia warira mbui. Maaŋ muuŋgiap, mbe nduarira mba mbui tɨvi mbatɨgi ŋgarkav, mba vheza mbatɨga ndigi. \v 28 Mbe Fhe Bakɨme piin kɨv ana ndɨkndɨgɨrgeŋ thagi. Maaŋ muuŋgiap, Fhe Bakɨme fhura mbe garav, mbe thagim, mbe ndɨkndɨgi guigira mbatɨgim, mbe ndɨkndɨgi mbatɨgi zɨn ŋgɨrga. Mbe nta zɨn vov, mbe guma muunga fhuv tɨvi mbatɨgi guarira mbe nta mbui. \v 29 Mbe mbarkɨrga tɨvi mbatɨgi guigira mbe givigi. Mbe tɨvi mbatɨgi ga mbuav, mbe harigi gumgi bigi garav, niihɨ mbatɨgar nta mbuav, tɨvi mbatɨgi warira mbui. Mbe vhɨra bigi vhɨrve ki gumgi, mbe mbe nzuav ndavi shiav, mbe harigi gumgi shogim, mbe vhɨzim, mbe fhura tamtam ntari ga mbuav, fhura guiguigap, mbe vhɨra ndɨkndɨgi mbatɨgir harigi gumgi ga mbui. Mbe vhɨra harigi gumgi zɨn mbaav mbe nzuai. \v 30 Mbe vhɨra harigi gumgir zɨrir farfav, mbe shɨshɨgi bunin mbe nzuai. Mbe vhɨra panara thav Fhe Bakɨme garav, fhura tuava purav, ndikndigap surav, harigi gumgi mbevav, kha ndɨkndɨga mbui, “Nza fegi ma.” Mbe vhɨra wari wo zɨri ndi vun kuamkuagi. Mbe maaŋ mbuav, mbe vhɨra tɨvi mbatɨgir ŋkaa, mbe nta ndiav nta mbui. Mbe maaŋ mbuav wari won ndegi gu ndegmbori nzuai buni, mbe nta daasui. \v 31 Mbe ndɨkndɨgi kav bigi ga mbui fhu. Mbe wari wo nzuai buni mbararav, mbe nduarira wari wo nzuai buni, mbe guigira nta zɨn vui fhuvara. Mbe vhɨra wari wo phorge regi vɨzɨna bavira, vuzvugap tɨvir vhuuin wari ga mbui fhuvara. Mbe vhɨra harigi gumgi gu mbigi kora mbui fhuvara. \v 32 \x - \xo 1.32: \xo*\xt Sng 50.18; Hos 7.3; Ro 2.2; 6.21\xt*\x*Fhe Bakɨmen tɨvar vhuuŋ khaŋ nzuai, “Mba khesharigi tɨvi ga mbui gumgi, mbe vhɨzɨrga.” Mba gumgi, mbe mba tɨv, mbe tuituigiap ana kaŋgi. Mbe ana kaŋgiap, mbe ana daasuav, mbarkɨrga tɨvi mbatɨgi, mbe nta mbuavra ki. Mbe vhɨra mba tɨvi mbatɨgira mbui fhuvara. Mbe vhɨra mba khesharigi tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgi, mbe vhɨra mbe zɨri ndi vun kuamkuagi. \c 2 \s Fhe Bakɨme gumgi gu mbigi ga nzuav suanga buni, nta thɨgɨra mbarav ŋgɨgɨrga. \p \v 1 \x - \xo 2.1: \xo*\xt Mt 7.1; Ru 6.37; Zo 8.7-9; Ro 1.20\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, nde gumgi zam, nde fhura bunin harigi gumgi ga sav mbe nzuai. Gu za nde fhɨgira phɨrav nde nzuai, nde the khaŋ suaŋ thari, “Gu tɨva mbatɨga thueŋ muuŋgi fhuvara.” Nde mbarara. Nde maaŋ mbuav, bunin harigi gumgi ga sav, nde vhɨra mba bunin warira si. Ne khaŋ muuŋgi, nde vhɨra mba khesharigi tɨvara mbui ntɨɨri ma. \v 2 Nza kaŋgi, Fhe Bakɨme mba khesharigi tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgi, ana vheza mbatɨgar mbe ndɨɨi. Fhe Bakɨme mba tɨva mbui, ne guigira nzerigi. \v 3 Nde vhɨra gumgi gu mbigira, nde mba khesharigi tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgi gu mbigi, nde farar mbe sav mbe nzuai. Nde vhɨra mbe mbui tɨvi mbatɨgi, nde vhɨra nta mbui. Nde khueŋ ndɨkndɨgi thi? Fhe Bakɨme nde suaŋv suaŋgirga fhuv thi? \v 4 \x - \xo 2.4: \xo*\xt Ais 30.18; Ro 3.25; Ef 1.7; 2.9; 2 Pi 3.9; 3.15\xt*\x*Nde ram muuŋgi ntɨɨri? Fhe Bakɨme tɨvar vhuun nde mbuav, nde rarga tuga mpeeŋra kav, ana vhemkora nde mbui tɨvi mbatɨgi ga nzuav, vhemkora vhezar nde ndɨɨi fhuvara. Fhe Bakɨme mba tɨvar vhuun nde mbuim, nde mba tɨva garim, ana fhura mba tɨvar nde mbui thi? Fhe Bakɨme khueŋ vuzvugi, nde ndavi domdorɨri. Ana ne nzuav mba tɨvar vhuun nde mbui. Ee, nde ne kaŋgi fhuv thi? \v 5 Nde guigira wari won ndavi pɨngiap, ndavi domdorɨ thagi. Nde mba tɨva mbuav, nde nduarira ne nzuav vheza bakɨmen warira tɨ suav ndai. Fhe Bakɨme za kha nuianan ki gumgi gu mbigi ga suaŋv suanga tugar, ana guigira ndav shirɨ kɨrar hɨrga, nde ne suaŋv vheza mbatɨga ndirga. \v 6 \x - \xo 2.6: \xo*\xt Sng 62.12; Snd 24.12; Mt 16.27; Zo 5.29; 1 Ko 3.8; 2 Ko 5.10; VB 22.12\xt*\x*Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gap khaŋ nzuai, “Fhe Bakɨme mba gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi mbatɨgi tugɨra tɨgɨp vhezar mben nɨɨnga.” \v 7 Gumgi mbari, mbe khaŋ tɨgap ŋkasŋkagiap tɨvi vhuuiŋ zɨn vov, mbe Fhe Bakɨme han Hevenan tuituigip perav, zɨ bakɨme ndiv, zazera mbara muuŋgiap kav vhɨzi fhuv bɨɨŋbɨɨŋ ndirga tuavi ndi gari. Fhe Bakɨme zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨn mba gumgi gu mbigir nɨɨnga. \v 8 \x - \xo 2.8: \xo*\xt Ro 1.18; 2 Te 1.8\xt*\x*Gumgi mbari, mbe warira ndɨkndɨgi. Mbe warira ndɨkndɨgap, tɨvir vhuuiŋ thav tɨvi mbatɨgi zɨn vui. Fhe Bakɨme mba gumgi gu mbigi ga nzuav guigira ndav shigi, ana ne ŋgarkarav vheza mbatɨga guarara mben nɨɨŋgirga. \v 9 \x - \xo 2.9: \xo*\xt Amo 3.2; Ru 12.47-48; Ro 1.16; 1 Pi 4.17\xt*\x*Simtɨga bakɨme gu zaa bakɨme za mba tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgi gu mbigir hɨgɨrga. Mbe Zudaiŋ fharav mba zaa ndirga, mba harigi fhaiŋ ŋgui gumgi gu mbigi, mbe vhɨra mba zaa ndirga. \v 10 Fhe Bakɨme Hevenan zɨ bakɨme gum mpirmpirɨga vhuun gum ndav mɨɨtɨgar tɨvir vhuuiŋ ga mbui gumgi gu mbigir nɨɨnga. Ana fharav Zudain nɨɨŋgip, ana vhɨra mba harigi fhaiŋ ŋgui gumgi gu mbigir nɨɨnga. \v 11 \x - \xo 2.11: \xo*\xt Lo 10.17; 2 Sto 19.7; Jop 34.19; FG 10.34; Ga 2.6; Ef 6.9; Kor 3.25; 1 Pi 1.17\xt*\x*Fhe Bakɨme gumgi gu mbigi ga nzuav nzuai, ana za mba suambarara za mba gumgi gu mbigi ga mbui. Ana khueŋ ndɨkndɨgi fhuvara, mbe harigi ntɨɨri ma. Ana mba ndɨkndɨga mbui fhuvara. \p \v 12 Ne khaŋ muuŋgi. Gumgi Fhe Bakɨme suaŋgi tɨv ki fhuv, mbe tɨva mbatɨgeŋ muuŋgi, mbe nera suaŋv fhɨrgiregɨrga. Mbe mba tɨv ki fhuv, mbe tɨvi mbatɨgi ga muuŋgi. Mba tɨv mbe suaŋv suaŋgirga fhuvara. Mbe mba muuŋgi tɨvi mbatɨgi ga suaŋ fhɨrgiregɨrga. Gumgi Fhe Bakɨme suaŋgi tɨv kim, mbe ne khara tɨgap tɨva mbatɨgeŋ muuŋgi. Fhe Bakɨme mba gumgi phɨrgi tɨva suaŋgi kameŋra zɨn ŋgɨp, mba tɨvara suaŋ mbe suaŋv suaŋgirga. \v 13 \x - \xo 2.13: \xo*\xt Mt 7.21; Ze 1.22-25; 1 Zo 3.7\xt*\x*Mba fhura Fhe Bakɨme suaŋgi tɨvi mbararav nta zɨn vui fhuv gumgi, mbe Fhe Bakɨme nɨman tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgir mben kaai fhu. Fhe Bakɨme suaŋgi tɨvi zɨn vui gumgi, mba gumgira, Fhe Bakɨme tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgir mben kamɨnga. \v 14 \x - \xo 2.14: \xo*\xt FG 10.35\xt*\x*Mba harigi fhaiŋ ŋgui gumgi, mbe Fhe Bakɨme suaŋgi tɨvi ki fhu. Mbe won ndɨkndɨgira, mbe Fhe Bakɨme suaŋgi tɨvi zɨn vui. Mbe Fhe Bakɨme suaŋgi tɨvi ki fhu, mbe maaŋ muuŋgip, Fhe Bakɨme suaŋgi tɨvi zɨn vui, mben ndɨkndɨgi nduarira tɨvir vhuuiŋ gum tɨvi mbatɨgi kaŋgi. \v 15-16 \x - \xo 2.15-16: \xo*\xt Mt 25.31; FG 10.42; 1 T 1.11; 2 T 2.8; 4.1; 4.8\xt*\x*Mbe mba tɨva mbuim, Fhe Bakɨme mben ndavi vheri ga tɨgi tɨvi, nta kɨrar hegi. Mbe vhɨra mba guigira mben ndavi vherir ki ndɨkndɨgi, nta guigira mbe ndiv kɨra phɨrgi, mba tɨvi mben ndavir vherir ki. Mbe ndɨkndɨgira mbe mba muuŋgi tɨvi ga suaŋ mbe suaŋgirga. Mbe tugi tharir, mbe muuŋgi tɨvi mbe suaŋv thugɨrga. Maaŋ muuŋgiap, Fhe Bakɨme mba sarigi tugar, ana mba gumgi zomzora mbui tɨvi gum, mbe zomzora nzuai buni, ana nta suaŋv mbe suanga. Gu bun nzua rui buna vhuueŋ khaŋ nzuai, Fhe Bakɨme mba gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi ga suaŋv mbe suan zav mba ŋaarar Zisas Krais ga nɨɨŋgi. \s Mbe Zudaiŋ khueŋ ndɨkndɨgi, Fhe Bakɨme suaŋgi tɨvira mben kurarga. \p \v 17 \x - \xo 2.17: \xo*\xt Ais 45.25; Zo 8.33; 2 Ko 11.22; Ze 2.19\xt*\x*Nde ram muuŋgi Zudaiŋ nde Fhe Bakɨme suaŋgi tɨvir vhuuŋvhuuŋgiap, wari wo zɨri ndi vun kuamkuav khaŋ nzuai, “Nza Fhe Bakɨme ntɨɨri ma.” \v 18 Nde Fhe Bakɨme vuzvuk kaŋgi. Nde vhɨra Fhe Bakɨmen tɨvi, mbe ntan nde khɨvigi. Nde maaŋ muuŋgiap tɨvir vhuuiŋ kaŋgiap, nde nta garav, nta heei. \v 19-20 \x - \xo 2.19-20: \xo*\xt Mt 15.14; 23.16-19; Ru 18.9; Zo 9.34; 9.40; Ro 6.17; 2 T 1.13; 3.5; 3.15\xt*\x*Nde kha ndɨkndɨga mbui, “Nza Fhe Bakɨmen tɨvi kaŋgiap, nza tɨvir vhuuiŋ nɨɨŋge kaŋgiap nza vhɨra buni guari, nza vhɨra nta kaŋgi. Nza tuavar mba rɨmgi mbatɨgi gumgi khɨvi gumgi fara muuŋgi. Nza mba gɨngɨnan ki gumgi, nza mben vhava ŋaara fara muuŋgiap ki. Nza maaŋ muuŋgia nza mba tɨvi vhuuiŋ zɨn ŋgɨrga tuktɨgi fhuv gumgi, nza tuavar mbe khɨvɨrga. Nza mba tari bisaŋri mparmparei ma.” \v 21 \x - \xo 2.21: \xo*\xt Sng 50.16-21; Mt 23.3-4\xt*\x*Ahaŋ, nde harigi gumgi gu mbigi khɨvi. Nde ram muuŋgiap nduarira wari khɨvi fhu? Nde khaŋ nzuai, “Gumgi bigi kɨmɨ thari.” Nde maaŋ nzuav, nde nduarira vhɨra kɨɨi. \v 22 Nde vhɨra khaŋ nzuai, “Mba mani ga rɨgi mbigi gu gumgi, mbe ruarir wari kɨmɨ thari.” Nde maaŋ nzuav, nde nduarira mba tɨva mbui. Nde mba tori gu mbarɨvi, nde guigira nta vuzvugi fhu. Nde maaŋ nzuav nde mba Fhe Bakɨme kaŋgi fhuv ntɨɨri, nde mbe tori gu mbarɨvi rotu mbui pheni vhen verav mbe bigi kɨɨi. \v 23 Nde vhɨra nduarira wari wo zɨri ndiv vun kuamkuav khaŋ nzuai, “Nza Fhe Bakɨme suaŋgi tɨvi, nzan ki.” Nde maaŋ nzuav, nde nduarira Fhe Bakɨme suaŋgi tɨvi, nde nta khathivav, nde nduarira Fhe Bakɨmen zɨn farfagi. \v 24 \x - \xo 2.24: \xo*\xt Ais 52.5; Ese 36.20-23\xt*\x*Fhe Bakɨmen buni vhuuiŋ ki gap, ana mba tɨva nzuai kameŋ khaŋ nzuai, “Nde pham mbuim, harigi fhain ŋgui gumgi, mbe Fhe Bakɨme nzɨɨv buni mbatɨgi ana nzuai.” \s Guigira warir fooi tɨv. \p \v 25 \x - \xo 2.25: \xo*\xt Jer 4.4; 9.25; Ga 5.3\xt*\x*Nza Zudaiŋ nza Fhe Bakɨme suaŋgi tɨvi zɨn ŋgɨrga, mbe nzan fooŋgirga ne nzerara. Nza maaŋ muuŋgiap, nza Fhe Bakɨme suaŋgi tɨva zɨn vui. Nza maaŋ muuŋgip, nza Fhe Bakɨme suaŋgi tɨva mueŋ khiŋgia thɨgi, nza warir fooŋgi fhuv gumgi fara muuŋgiap ki. \v 26 \x - \xo 2.26: \xo*\xt Ga 5.6\xt*\x*Maaŋ muuŋgip, mbe fooŋgi fhuv gumgi thari, mbe Fhe Bakɨme suaŋgi tɨvi, mbe nta zɨn ŋgɨv, mbe tɨvir vhuuiŋra muunga. Mba gumgi Fhe Bakɨme nɨman, mbe mben fooŋgi gumgir farar muuŋgip kɨrga. \v 27 Nde Zudaiŋ, nde guigira Fhe Bakɨme suaŋgi tɨvi ki gap, nde ana suirigi, ana nden han kim, nde vhɨra warir fooŋgi. Nde maaŋ mbuav, nde Fhe Bakɨme suaŋgi tɨvi, nde nta khathivi. Maaŋ muuŋgip guma the, mbe ana fooŋgi fhuvara, ana tuituigiap Fhe Bakɨme suaŋgi tɨvi, ana nta zɨn vui. Mba guma, ana bunin nde sɨrga. \v 28 \x - \xo 2.28: \xo*\xt Lo 30.6; Zo 7.24; 8.39; Ro 9.6-7; 1 Ko 4.5; 2 Ko 10.18; Kor 2.11; 1 Pi 3.4\xt*\x*Guma fhura Zuda zɨ khɨna tɨgi, mba guma, ana Zuda guma guar fhuvara. Mba fooi tɨv, ana fhura fhava ndera mbui tɨv fhuvara. Zakɨra fhuvara! \v 29 Guma, ana Zuda guma guar, anan ndavar vhee gum anan ndɨkndɨgi, ana khueŋ kaŋgiri, ana Fhe Bakɨmen guma guar ma. Ana vhɨra mba won fooŋgi ndɨkndɨk, ana ndava vhee gum ndɨkndɨgar kɨri. Ana mba Fhe Bakɨme suaŋgi tɨvi, mbe nta khergi, ana ntara nzuav ki fhuvara, ana Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar nduara mba tɨvir ana khɨvi. Mba khesharigi guma, ana gumgi gu mbigi nɨman zɨ bakɨme ndi fhuvara. Ana Fhe Bakɨme nɨman ana zɨ bakɨme ki. \c 3 \s Tɨva mbatɨk, ana tɨvar vhuuŋ mbevarga tuktɨgi fhuvara. \p \v 1 Maaŋ muuŋgip, mba fooi tɨv, ana fhura fhava ndera mbui bigeŋ ma. Maaŋ muuŋgirga, mba Zudaiŋ mbe ram muuŋgip harigi fhaiŋ ŋgui gumgi kambararie? Mbe warir fooi, thagɨna bigɨna vhuuŋ mbe warir fooi ne suaŋv mben hɨgɨrie? \v 2 \x - \xo 3.2: \xo*\xt Lo 4.7-8; Sng 147.19-20; Ro 2.18; 9.4\xt*\x*Nza Zudaiŋ kɨr za mbui ne nɨɨeŋ khaŋ muuŋgi. Fhe Bakɨme Zudain kurkurarga bigir vhuuiŋ vhɨrvera ki. Ana fharav, nduara won buni vhuuin Zudaiŋ ga nɨɨŋgi, mbe nta ganɨnga. \v 3 \x - \xo 3.3: \xo*\xt Ro 9.6; 10.16; 11.29; 2 T 2.13; Hi 4.2\xt*\x*Mbe guigira, mbe mbari, mbe Fhe Bakɨme khothɨgap, mbe ana buni vhuuiŋ zɨn vui fhuvara. Maaŋ muuŋgip, ram muuŋgirie? Mbe ana khothɨgap, ana buni vhuuiŋ zɨn vui fhu, mba tɨv Fhe Bakɨme muuŋgirim, ana mba suaŋgi kameŋ, ana ne zɨn ŋgɨgɨrga fhuve? \v 4 \x - \xo 3.4: \xo*\xt Sng 51.4; 62.9; Zo 3.33\xt*\x*Zakɨra fhuvara! Gumgi, mbe za bigi guiguigi. Fhe Bakɨme, ana nduara zazera guigira wo buni nzuav nta zɨn vui. Ana buni vhuuiŋ ki gavar Devit wo muuŋgi tɨvi mbatɨgi ga nzuav nera nzuai, \b \q1 “Fhe Bakɨme, ndu maaŋgi tugar ndu wo buni nzuai, kha gumgi mbe za ndu buni mbararav, mbe za khaŋ nzuai, ‘Ndu nzerara nzuai.’ ” \b \m Mbe maaŋ muuŋgip ndu suaŋv suan saŋv, ndɨkndɨgɨrga, ndu zazera guigira mbe kamanga. \p \v 5-6 \x - \xo 3.5-6: \xo*\xt Ro 6.19; Ga 3.15\xt*\x*Maaŋgi, nza ram muuŋrie? Nza mbui tɨvi mbatɨgi, Fhe Bakɨmen tɨvir vhuuin muuŋgirim, nta kɨrar hɨgɨrim, nza ram suaŋrie? Maaŋ muuŋgip, Fhe Bakɨme nza muuŋgi tɨvi mbatɨgi ŋgarkarav vheza mbatɨgar nzan nɨɨnga, ana nen nza mbui ne nzerigi fhuve? Zakɨra fhuvara! Mba ndɨkndɨk, ana nza gumgi nduarira ndɨkndɨgi ndɨkndɨk ma. Fhe Bakɨme maaŋ muuŋgip zazera tɨvir vhuuiŋra zɨn ŋgɨrga fhu, ana ram muuŋgip kha gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi mbatɨgi ga suaŋ mbe suaŋgirie? \v 7 Guma the wo ndɨkndɨgar khaŋ suanga, “Gu guiguiga nzuai buni, nta Fhe Bakɨmen buni guari ndi hiiŋ khɨngirga, ana zɨ Bakɨme za mbar ŋgɨrga. Ana ram muuŋgi ne suaŋv tɨvi mbatɨgi ga mbui guman nan kamɨv, gu muuŋgi tɨvi mbatɨgi ga suaŋv na suaŋ suaŋrie?” \v 8 \x - \xo 3.8: \xo*\xt Ro 5.20; 6.1; 6.15\xt*\x*Mba tɨv, ana vhɨra khaŋ nzuai buna mbatɨgeŋ fara muuŋgi. Mba kameŋ khaŋ nzuai, “Aria, nza tɨvi mbatɨgir muunga, mba tuav tɨvir vhuuiŋ hɨrga.” Gumgi mbari mba khesharigi kamen na nzuav bunin na sav na nzuav, khaŋ nzuai, gu nduara nzuai buni, nta mba buna mbatɨgeŋ fara muuŋgi. Fhe Bakɨme mba gumgi, ana mbe muuŋgi tɨvi mbatɨgi ga suaŋv mbe suaŋv, mbe muuŋgi tɨvi mbatɨgi tugɨra tɨgɨp vheza mbatɨgar mben nɨɨŋgirga. \s Tɨvir vhuuiaŋ mbui guma the ki fhu. \p \v 9 \x - \xo 3.9: \xo*\xt Ro 1.18–2.24; 3.23\xt*\x*Maaŋgi, nza ram suaŋrie? Nza Zudaiŋ, nza mba harigi fhaiŋ ŋgui gumgi kambarigire? Zakɨra fhuvara! Nza suaŋgi, tɨva mbatɨk, za nza Zudaiŋ gu harigi fhaiŋ ki gumgi, ana za nza vharigi. \v 10 \x - \xo 3.10: \xo*\xt Sav 7.20\xt*\x*\x - \xo 3.10: \xo*\xt Sng 14.1-3; 53.1-3\xt*\x*Fhe Bakɨmen buni vhuuiŋ ki gap ne nzuav khaŋ suaŋgi, \b \q1 “Tɨvir vhuuiaŋ mbui guma the ki fhu. \q1 Zakɨra fhuvara! \q1 \v 11 Mba tuituigiap Fhe Bakɨme kaŋgi guma the ki fhu. \q1 Fhe Bakɨme nzuav gari guma the ki fhu. \q1 \v 12 Mbe zam kɨr Fhe Bakɨme segi. \q1 Mbe za mba tɨvara mbui, mbe bigɨn the muuŋgirga tuktɨgi fhuvara. Mbe vhɨra, mbe tɨvir vhuuin muuŋgirga tuktɨgi fhuvara. \q1 Mbe the tɨvir vhuuiaŋ mbui fhu. \q1 Zakɨra fhuvara! \q1 \v 13 \x - \xo 3.13: \xo*\xt Sng 5.9; 140.3; Ze 5.16\xt*\x*Mben kaathoori gumgi ndi mbogi ga rɨgi mbogi fara muuŋgiap fhomsɨgiap gumgi khurav ndɨga hi fara muuŋgi buni gum gumgi shogim, mbe vhɨzi buni ntan kav hi. \q1 Mbe zira domdore rav guiguigi buni vhɨrve, mbe nta nzuai. \q1 Mbe kaathoori guigira gumgir farfagi buni, nta mben kaathoorir givav ki. \q1 Mben buni kuruga mbatɨgar kuga fara muuŋgi. \q1 \v 14 \x - \xo 3.14: \xo*\xt Sng 10.7\xt*\x*Mbe zazera harigi gumgi ga nzuav ndavi mbarɨgap mben farfarga ndɨkndɨgi, mben ndavi vherir kim, mbe buni mbatɨgira nzuai. \q1 \v 15 \x - \xo 3.15: \xo*\xt Snd 1.16; Ais 59.7-8\xt*\x*Mbe zazera harigi gumgi shogɨrim, mbe vhɨzɨ zav khuafua rui. \q1 \v 16 Mbe zazera ruav harigi gumgi gu mbigir ntuur farfav simtɨgir mbe ndɨɨa rui. \q1 \v 17 Mbe harigi gumgi phorgɨp ndava bavira kɨrga tɨvi kaŋgi fhu. \q1 \v 18 \x - \xo 3.18: \xo*\xt Sng 36.1\xt*\x*Mbe thaneŋ Fhe Bakɨmen rɨvi fhu.” \b \p \v 19 \x - \xo 3.19: \xo*\xt Zo 10.34; Ro 1.20; 2.2; 3.9; 3.23\xt*\x*Nza khueŋ kaŋgi, Fhe Bakɨme Moses ga nɨɨŋgi tɨvi, nta suaŋgi tɨvi piin ki ntɨɨri, nta mben tɨvi ma. Fhe Bakɨme Moses ga nɨɨŋgi tɨvi khueŋ nzuai ne khaŋ muuŋgi. Nza kha gumgi, nza zam, nzan guma the Fhe Bakɨme ŋgarkarga tuktɨgi fhuvara. Nza kha nuianan ki gumgi, nza zam Fhe Bakɨme nɨma thivgirim, ana nza suaŋv suaŋgirga. \v 20 \x - \xo 3.20: \xo*\xt Sng 143.2; FG 13.39; Ro 7.7; Ga 2.16; Ef 2.8-9; Ta 3.5\xt*\x*Guma the Fhe Bakɨme Moses ga nɨɨŋgi tɨvi zɨn vui ne suaŋv Fhe Bakɨme tɨvir vhuuiaŋ mbui guman anan kamgirga tuktɨgi fhuvara. Fhe Bakɨme Moses ga nɨɨŋgi tɨvi, nta nza mbui tɨvi mbatɨgir nza khɨvi. \s Guma guigira Krais khothɨgi, ana kha zɨ ki, tɨvir vhuuiaŋ mbui guma. \p \v 21 \x - \xo 3.21: \xo*\xt FG 10.43; 15.11; 26.22; Hi 11.4; 1 Pi 1.10\xt*\x*Ntigem Fhe Bakɨme tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigir nzan kaai tɨv kɨrar hɨgi. Mba tɨv, ana Fhe Bakɨme Moses ga nɨɨŋgi tɨvi zɨn vui ne nzuav kɨrar hɨgi fhuvara. Zakɨra fhuvara! Ana harigi tuavra kɨrar hɨgi. Fhe Bakɨme Moses ga nɨɨŋgi tɨvi nza nzuai kameŋ gum Fhe Bakɨmen kamthooŋ gumgi suaŋgi buni ki gavi, nza Fhe Bakɨme muuŋgirga tɨvi bun nzuai. \v 22 \x - \xo 3.22: \xo*\xt Ro 1.17; 10.12; Ga 2.16; 3.28; Kor 3.11\xt*\x*Mba tɨv khaŋ muuŋgi, mba guigira Zisas Krais khothɨgi gumgi gu mbigi, Fhe Bakɨme za tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigir mben kaai. Mbe Zudaiŋ gum mba harigi fhaiŋ ŋgui gumgi, mbe zam, Fhe Bakɨme tɨva bavira mben muunga. \v 23 \x - \xo 3.23: \xo*\xt Ro 3.9; 5.2; 11.32; Ga 3.22\xt*\x*Nza kha nuianan ki gumgi gu mbigi, nza za tɨvi mbatɨgi ga muuŋgi. Nza Fhe Bakɨme muungen nza vuzvugi tɨvir vhuuiŋ vhɨrve nza za ntan muuŋgirga tuktɨgi fhuvara. \v 24 \x - \xo 3.24: \xo*\xt Ro 5.1; Ef 1.7; 2.8; Kor 1.14; 1 T 2.6; 1 Pi 1.18-19\xt*\x*Fhe Bakɨme fhura nza kora muuŋgiap, ana Krais Zisas muuŋgi ŋaarar panan, ana taagi nza vhezgiap, nza ndigap, kha zɨn nzan kaai, nza tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigi ma. Nza nduarira ŋaara vhuuŋ the muuŋgi ne nzuav, ana tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigir nzan kaai fhuvara. Zakɨra fhuvara! Fhe Bakɨme fhura Krais Zisasan ŋaara panan mba zɨn nza nɨɨŋgi. \v 25 \x - \xo 3.25: \xo*\xt FG 13.38-39; 17.30; Ef 1.7; Kor 1.20; Hi 9.15\xt*\x*Fhe Bakɨme Zisas farasarigi, ana rimgip won vɨzɨna siasuarga, guigira ana khothɨgi gumgi gu mbigi, ana vɨzɨn mbe muuŋgi tɨvi mbatɨgi ruagiri, nta vhɨzgirga. Ana won tɨvar vhuun nza khɨvɨr zav maaŋ muuŋgi. Fhum, Fhe Bakɨme mbarara kha gumgi gu mbigi ga mbuav, ana mbe muuŋgi tɨvi mbatɨgi ga nzuav vheza mbatɨgar mbe ndɨɨi fhuvara. \v 26 Fhe Bakɨme ntigem khuen nza khɨvigi, ana nduara tɨvir vhuuiaŋ mbui Fhe Bakɨme ma. Ana tɨvar vhuuŋ zɨn vov, ana guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi, ana tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigir mben kaai. \p \v 27 \x - \xo 3.27: \xo*\xt Ro 2.17; 2.23; 1 Ko 1.29-31; Ef 2.9\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, the nduara wo zɨ ndi vun kuamkuav khaŋ suangeŋ tuktɨgi, “Gu Fhe Bakɨme nɨman tɨvir vhuuiaŋ mbui guma ma”? Maaŋ suanga guma the ki fhu. Mba tɨv za vhɨzgi. Fhe Bakɨme Moses ga nɨɨŋgi tɨvi zɨn vui tuav, mba tɨva vhɨzgi fhuvara. Nza guigira Zisas khothɨgi tɨvara, mba tɨvara nza wari wo zɨri ndiv vun kuamkuagi tɨva vhɨzgi. \v 28 \x - \xo 3.28: \xo*\xt FG 13.38-39; Ro 3.20-22; 8.3; Ga 2.16\xt*\x*Ne khaŋ muuŋgi, nza ntige khueŋ kaŋgi. Nza guigira Zisas Krais khothɨgi tuavra, nza Fhe Bakɨme nɨman, nza tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigi ki. Nza Fhe Bakɨme Moses ga nɨɨŋgi tɨvi zɨn vui ne nzuav fhuvara. \p \v 29 \x - \xo 3.29: \xo*\xt Ro 10.12\xt*\x*Nde ram mbui ndɨkndɨga mbui? Ee, Fhe Bakɨme, ana Zudaiŋ Fhe Bakɨmera me? Ee, ana harigi fhaiŋ ŋguir Fhe Bakɨme fhuve? Zakɨra fhuvara! Fhe Bakɨme, ana vhɨra harigi fhaiŋ ŋguir Fhe Bakɨme ma. \v 30 \x - \xo 3.30: \xo*\xt Lo 6.4; Ro 4.11-12; Ga 3.8; 3.20; 3.28\xt*\x*Ne guigi guarara, Fhe Bakɨ bavira ki. Ana mba warir fooŋgi gumgi, gum mba warir fooŋgi fhuv gumgi, mbe guigira Zisas Krais khothɨgi, ana tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigir mben kaai. \v 31 \x - \xo 3.31: \xo*\xt Mt 5.17; Ro 8.4\xt*\x*Nza maaŋ muuŋgip khaŋ suanga, guigira Zisas khothɨgi tɨv, ana guigira fharigi bigɨna guar ma. Nza khaŋ Fhe Bakɨme Moses ga nɨɨŋgi tɨvi ga suanga thi, nta fhura ki tɨvi ma? Zakɨra fhuvara! Nza Fhe Bakɨme Moses ga nɨɨŋgi tɨvi, nza ntan muuŋrim, nta guigira havhargiri. \c 4 \s Fhe Bakɨme tɨvir vhuuiaŋ mbui guman Abrahaman kamgi. \p \v 1 Abraham, ana nza Zudaiŋ, ana nzan nzɨk ma. Maaŋ muuŋgip, nza ram ana suaŋrie? \v 2 \x - \xo 4.2: \xo*\xt Ro 3.20; 3.27-28\xt*\x*Abraham maaŋ muuŋgip, wo muuŋgi bigi ga suaŋv ana tɨvir vhuuiaŋ muuŋgi ne zɨ kɨv, ana ne suaŋv ana nduara mba gumgi gu mbigi nɨman wo zɨ ndi vun kuamkuari. Ana Fhe Bakɨme nɨman, ana ne suaŋv wo zɨ ndi vun kuamkuarga tuktɨgi fhuvara. \v 3 \x - \xo 4.3: \xo*\xt Stt 15.6; Ga 3.6; Ze 2.23\xt*\x*Ram muuŋgi kameŋ ne Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gavar ki? Mba kameŋ khaŋ nzuai, “Abraham Fhe Bakɨme suaŋgi kameŋ khothɨgim, Fhe Bakɨme tɨvir vhuuiaŋ mbui guman anan kaai.” \v 4 \x - \xo 4.4: \xo*\xt Ro 11.6\xt*\x*Guma ŋaara muuŋgiap nen vheza ndi, mba vhez nza khaŋ nzuai fhu, ana fhura mba bigɨna ndi. Fhuvara. Ana mba muuŋgi ŋaara nzuav ndi bigɨn ma. \v 5 Ana khueŋ kaŋgiri, Fhe Bakɨme ana muuŋgi tɨvir vhuuiŋ thari gangiap, tɨvir vhuuiaŋ mbui guman anan kamgi fhuvara. Fhe Bakɨme, ana tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgi gu mbigi, mbe guigira Fhe Bakɨme khothɨgɨrga, ana tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigir mben kamgirga tuktɨgi. Maaŋ muuŋgip, guma the guigira Fhe Bakɨme khothɨgɨrga, Fhe Bakɨme, ana ana khothɨgi ne suaŋv, ana tɨvir vhuuiaŋ mbui guman anan kamɨnga. Ana kaŋgi, nza Fhe Bakɨme tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigir nzan kamɨn saŋv, nza muunga ŋaara the ki fhu. \v 6 Devit vhɨra mba khesharigi kameŋ nzuav khaŋ suaŋgi. Guma Fhe Bakɨme ana tɨvir vhuuiaŋ mbui guma anan kaai, mba guma ndikndigɨri. Fhe Bakɨme mba guma muuŋgi ŋaari ga nzuav, tɨvir vhuuiaŋ mbui guman ana kaai fhuvara. \v 7 \x - \xo 4.7: \xo*\xt Sng 32.1-2\xt*\x*Devit khaŋ suaŋgi, \b \q1 “Fhe Bakɨme maaŋ muuŋgip, guma the muuŋgi tɨvi mbatɨgi, ana nta vhɨzgip, nta ndɨkndɨk ŋangirim, mba guma ndikndigɨri. \q1 \v 8 Fhe Bakɨme mba guma muuŋgi tɨvi mbatɨgi, ana nta ndɨkndɨk ŋangip, ana suaŋv suaŋgirga fhu, mba guma ndikndigɨri.” \b \p \v 9 \x - \xo 4.9: \xo*\xt Ro 4.3\xt*\x*Ee, mba warir fooŋgi gumgi, mbe nduarira ndikndigɨrie? Ee, mba warir fooŋgi fhuv gumgi, mbe vhɨra ndikndigɨrie? Nza thukhɨngip, khueŋ ndɨkndɨgɨri. Nza khaŋ nzuai, Fhe Bakɨme Abraham ana khothɨgi ne nzuav, ana tɨvir vhuuiaŋ mbui guman anan kamgi. \v 10 Fhe Bakɨme ramgi tugar tɨvir vhuuiaŋ mbui guman Abrahaman kamgi? Ee, ana won fooŋgi, o ana ntigar won foonga? Ana won fooŋgi fhuvara. Ana ntigar won foonga, Fhe Bakɨme fhumra tɨvir vhuuiaŋ mbui guman anan kamgi. \v 11 \x - \xo 4.11: \xo*\xt Stt 17.10; Ru 19.9; Ga 3.7\xt*\x*Ana ntigar won foonga, ana fhura kav, ana Fhe Bakɨme khothɨgim, Fhe Bakɨme tɨvir vhuuiaŋ mbui guman anan kamgi. Ana Fhe Bakɨme khothɨgim, Fhe Bakɨme ana nzuaim, ana won fooŋgi. Mba tɨv, ana Fhe Bakɨme khothɨgim, Fhe Bakɨme tɨvir vhuuiaŋ mbui guman anan kamgi. Ana ne nzuav Fhe Bakɨme nɨman ne muuŋgi. Maaŋ muuŋgiap, Abraham, ana won fooŋgi fhuv gumgi, mbe Fhe Bakɨme khothɨgi, ana mben ndia fara muuŋgi. Fhe Bakɨme maaŋ muuŋgip, ana tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgir mben kamɨnga. \v 12 \x - \xo 4.12: \xo*\xt Mt 3.9\xt*\x*Ana vhɨra mba warir fooŋgi gumgi mbarir ndia fara muuŋgi. Ana mba fhura shɨshɨgap wari fooŋgi gumgir nzɨk fhuvara. Mbe warir fooŋgiap, mbe vhɨra nza wari won nzɨga Abraham tɨva zɨn vov Fhe Bakɨme khothɨgi. Abraham ana fhum ntigar won foonga, ana fharav mba tɨva muuŋgi. \s Fhe Bakɨme suaŋgi kameŋ, ne nza ana khothɨgi gumgi gu mbigir kameŋ ma. \p \v 13 \x - \xo 4.13: \xo*\xt Stt 17.4-6; 22.17-18; Ga 3.29\xt*\x*Fhe Bakɨme fhum Abrahama nzuav anan nzɨgi ga suaŋgi, ana kha nuianan za mben nɨɨŋgirga. Abraham, ana tɨvi thari zɨn vuim, Fhe Bakɨme mba kamen ana suaŋgi fhuvara. Zakɨra fhuvara! Abraham, ana fhura Fhe Bakɨme suaŋgi kameŋ khothɨgap, ana Fhe Bakɨme nɨman, Fhe Bakɨme tɨvir vhuuiaŋ mbui guman anan kaav mba kamen ana suaŋgi. \v 14 \x - \xo 4.14: \xo*\xt Ga 3.18\xt*\x*Maaŋ muuŋgip, guigira Moses suaŋgi tɨvi zɨn vui gumgira, mbe Fhe Bakɨme mba nɨɨn za suaŋgi bigi, mbe za nta ndirga. Mba Fhe Bakɨme khothɨgi tɨv, ne fhura ki ne ma, vhɨra mba Fhe Bakɨme suaŋgi kameŋ, ne vhɨra fhɨrgi rɨgɨrga. \v 15 \x - \xo 4.15: \xo*\xt Ro 3.20; 5.13; 5.20; 7.8; 2 Ko 3.7-9; Ga 3.10; 3.19\xt*\x*Nza kaŋgi, Moses suaŋgi tɨvi ki, gumgi mba tɨvi phɨra suim, Fhe Bakɨme mbe nzuav ndav shi. Maaŋ muuŋgip, Moses suaŋgi tɨvi kɨrga fhu, nza gumgi tɨvi phɨri ne suanga fhu. \p \v 16 \x - \xo 4.16: \xo*\xt Ro 3.24; Ga 3.7; 3.22\xt*\x*Fhe Bakɨme Abraham fhura kora mbuav, vhɨra ana zɨn hɨrga nzɨgi, ana vhɨra fhura mbe kora muuŋgiap, ana mba kamen ana suaŋgi. Maaŋ muuŋgiap, Fhe Bakɨme suaŋgi bigi ndir zav mbui gumgi, mbe Fhe Bakɨme suaŋgi buni khothɨgɨrga, mbe mba bigi ndirga. Mba bigi, nta Moses suaŋgi tɨvira zɨn vui gumgir bigi fhuvara. Zakɨra fhuvara! Mba bigi, nta Abraham Fhe Bakɨme khothɨgi tɨva mbuav, Fhe Bakɨme khothɨgi gumgi, mbe vhɨra mba bigi ndirga. Abraham fharigi, ana za nzan ndia fara muuŋgi. \v 17-19 \x - \xo 4.17-19: \xo*\xt Stt 17.5; Ais 48.13; 1 Ko 1.28; Ef 2.1; 2.5; 1 Pi 2.10\xt*\x*\x - \xo 4.17-19: \xo*\xt Stt 15.5; Hi 11.1\xt*\x*\x - \xo 4.17-19: \xo*\xt Stt 17.17; 18.11; Hi 11.11-12\xt*\x*Fhe Bakɨmen buni vhuuiŋ ki gap mba kameŋ suaŋgi, “Gu ndu muuŋgi, ndu harigi fhain ki gumgi gu mbigir vhɨrver ndia fara muuŋgi.” Kha kameŋ, ne Fhe Bakɨme nɨman havhargi. \p Abraham Fhe Bakɨme ana suaŋgi buni hɨrga tuav gangi fhu. Abraham mparive vov 100 thɨgim, ana won fhava ndɨkndɨgim, ana vurgiap, za mbekmbegi. Ana vhɨra khueŋ kaŋgi, Sara ana gon tara the tegɨrga tuktɨgi fhu. Abraham Fhe Bakɨme khothɨgi. Fhe Bakɨme ana vhɨzgi gumgi, ana bɨɨŋbɨɨn mbe ndɨɨv, ana vhɨra fhura nzuaim, ntigar hɨrga bigi, nta hɨrga Fhe Bakɨme ma. Abraham ne nzuav Fhe Bakɨme khothɨgi. Abraham, ana guigira mba Fhe Bakɨme ana suaŋgi kameŋ khothɨgap, ana mba bigir rarga ki. Fhe Bakɨme maaŋ muuŋgiap khaŋ ana suaŋgi, “Ndun nzɨgi gu nzɨk mbigi guigira vhɨrkɨvgirga.” Maaŋ muuŋgiap, ana harigi fhain ki gumgi gu mbigir vhɨrver ndia fara muuŋgiap ki. \f a \fr 4.17-19 \fr*\ft Kha kamen Grikar kaman tuituigiap hɨgi fhuvara. Gumgi mbari kha ndɨkndɨga mbui, Abraham, ana Fhe Bakɨme nɨman, ana nzan nzɨk ma. \ft*\f* \v 20 \x - \xo 4.20: \xo*\xt Sng 115.3; Hi 11.19\xt*\x*Fhe Bakɨme muun zav Abrahama ga suaŋgi bigi, Abraham mba bigi ndɨkndɨk suirav, ana ndɨkndɨk phuniaŋ mbuav Fhe Bakɨme khothɨgɨ thagi fhuvara. Ana Fhe Bakɨme khothɨgi ndɨkndɨk, mba ndɨkndɨk ana havhargim, ana Fhe Bakɨme zɨ ndi vun kuamkuagi. \v 21 Ana Fhe Bakɨme zɨ ndi vun kuamkuav, ana kaŋgi, Fhe Bakɨme ŋkasŋka ki. Ana mba ana muun zav suaŋgi bigi, ana ntan muuŋgirga. \v 22 \x - \xo 4.22: \xo*\xt Stt 15.6\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, Fhe Bakɨme Abraham ana khothɨgi tɨva gangiap, “Ana wo nɨman, fhura ana tɨvir vhuuiaŋ mbui guman Abrahaman kamgi.” \p \v 23 Fhe Bakɨmen buni vhuuiŋ ki gap khaŋ nzuai, “Fhe Bakɨme wo nɨman fhura tɨvir vhuuiaŋ mbui guman Abrahaman kamgi.” Ana Abrahamra nzuav khergi kameŋ fhuvara. \v 24 \x - \xo 4.24: \xo*\xt FG 2.24; 13.30; Ro 15.4; 1 Pi 1.21\xt*\x*Ana vhɨra nza nzuav khergi kameŋ ma. Nza vhɨra Fhe Bakɨme khothɨgi. Nza vhɨra Fhe Bakɨme nzan Bakɨme Zisas khavgim, nza ne khothɨgi. Ana nza ana khothɨgi ne suaŋv, nza Fhe Bakɨme nɨman, ana fhura tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigir nzan kamɨnga. \v 25 \x - \xo 4.25: \xo*\xt Ais 53.4-5; 1 Ko 15.17; 2 Ko 5.21; Ga 1.4; 1 Pi 1.21\xt*\x*Fhe Bakɨme fhura mba gumgi garim, mbe Zisas shogim, ana rimgi. Ana rimgip, nza muuŋgi tɨvi mbatɨgi, ana nta vhɨzgirga. Ana rimgim, Fhe Bakɨme wom ana khavgi. Ana ana khavgip, nza suaŋv tuava muuŋgip, Fhe Bakɨme tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigir nzan kamɨnga. \c 5 \ms Nza Krais phorga rimgiap, nza vhɨra ana phorgav zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨŋ ndigi. \s Fhe Bakɨme tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigir nzan kaai. \p \v 1 \x - \xo 5.1: \xo*\xt Zo 16.33; Ro 3.24; 3.28-30; 4.24; Ef 2.14; Kor 1.20\xt*\x*Nza Zisas khothɨgim, Fhe Bakɨme tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigir nzan kaai. Maaŋ muuŋgiap, nza Bakɨme Zisas Krais nza muuŋgim, nza Fhe Bakɨme phorgap ndava bavira ki. \v 2 \x - \xo 5.2: \xo*\xt 1 Ko 15.1; Ef 2.18; 3.12; Hi 3.6; 10.19\xt*\x*Nza guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi, ana nza nzuav tuav fhɨrgim, nza ntigem Fhe Bakɨme fhura nza kora mbui kora muumbar, nza anan vhen ki. Nza kav, Fhe Bakɨmen rargi, anan nza ndigirim, nza tuituigip ana han Hevenan piigiv kɨrga. Nza ne nzuav ndikndigap ki. \v 3 \x - \xo 5.3: \xo*\xt FG 5.41; 2 Ko 12.10; Fi 2.17; Ze 1.2-3; 1 Pi 1.5-7; 3.14\xt*\x*Nza nera suaŋv ndikndigɨp kɨrga fhuvara. Nza vhɨra mba nzan hi simtɨgi, nza vhɨra nta suaŋv ndikndigɨrga. Nza kaŋgi, mba simtɨgi nzan hav, nzan ndavi havhargi. \v 4 Nza ndavi havhargip kɨrga, maaŋ muuŋgip nzan panɨnga bigɨn thueŋ nzan hɨrga, nza thɨgɨ havhargip ne khɨgɨp rɨɨ thav, thɨgɨ havhargirga. Nza kaŋgi, nza thɨgɨ havhargiap, nza ana khothɨgap, ana rargi, ana nzan kurav, taagi nza ndigirga. \v 5 \x - \xo 5.5: \xo*\xt Sng 22.5; 25.20; 2 Ko 1.22; Ga 4.6; Ef 1.13-14; Hi 6.18-19\xt*\x*Nza maaŋ muuŋgiap Fhe Bakɨme nzan kurkurar zav nza ana rarga ki. Maaŋ muuŋgiap, nza guigira kaŋgi. Ana mba zumgum nzan nɨɨn za suaŋgi bigir vhuuiŋ mbari, nza nta ndigi. Maaŋ muuŋgiap za guigira kaŋgi. Ana mba zumgum nzan nɨɨn za mbui bigɨr vhuuiŋ mbari, nza nta ndigi. Mba bigir panan fharigi bigɨn khare. Nza fhura ana rarga ki fhuvara. Fhe Bakɨme won Ŋina Ŋaarar nza nɨɨŋgi. Fhe Bakɨmen tɨv khare, ana guigira won ndavar harigi gumgi ga ndɨɨi. Ana Ŋina Ŋaar mba tɨva siav nza ndavi vheri ga suagi. \p \v 6 \x - \xo 5.6: \xo*\xt Ro 4.25; 5.8-10\xt*\x*Nza nduarira warir kurkurarga ŋkasŋka ki fhuv, Fhe Bakɨme tuga sarigim, Krais nza tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgi, ana nza ndir zav rimgi. \v 7 Ne guigi guarara, nza the tɨvir vhuuiaŋ mbui guma the suaŋv rimgirga tuktɨgi fhuvara. Nza maaŋ muuŋgip tɨvir vhuuiŋ guarira harigi gumgi ga mbui guma the gangip, nza wari wo ndavi havhargip, mba guman kurkura saŋv rimgirga thi? \v 8 \x - \xo 5.8: \xo*\xt Zo 3.16; 15.13; 1 Pi 3.18; 1 Zo 3.16; 4.10\xt*\x*Nza tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgi gu mbigi ga gegap mbara muuŋgiap kim, Krais nzan kurkura zav, nza nzuav rimgi. Mba tɨv, Fhe Bakɨme khuen nza khɨvigi, ana guigira won ndavar nza nɨɨŋgi. \v 9 \x - \xo 5.9: \xo*\xt Ro 1.18; 2.5; 2.8; 3.25; 1 Te 1.10; Hi 9.14; 1 Zo 1.7\xt*\x*Krais rimgim, ana vɨzɨn sia suav, nza muuŋgi tɨvi mbatɨgi, ana nta ruagim, Fhe Bakɨme ntigem tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigir nzan kaai. Maaŋ muuŋgiap, nza ntigem guigira kaŋgi. Ana khaŋ tɨgɨp guigira nzan kurkurarga. Fhe Bakɨme mba tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgi gu mbigi ga nzuav guigira ndav shirga tuk hɨrga. Ana muumbara mbatɨgar mben muunga. Nza mba tugen, nza Krais muuŋgi ŋaarar panan, nza guigi guarara nzerara kɨrga. \v 10 \x - \xo 5.10: \xo*\xt Zo 14.19; Ro 8.7-8; 2 Ko 4.10-11; 5.18-19; Kor 1.20-21\xt*\x*Nza fhum panan Fhe Bakɨmera kegap kim, ana Kam, ana rimgiap, ana mba nza panan ana kegi tɨva vhɨzgi. Ana mba tɨva vhɨzgiap, ana nza muuŋgim, nza Fhe Bakɨme phorgap guigira ndava bavira ki. Nza ntigem Fhe Bakɨme phorgap, ndava bavira ki gumgi gu mbigi, nza ntigem guigira kaŋgi, anan Kam ntigem taagia khavgiap zazera mbara muuŋgip ki bɨɨŋbɨɨŋ ndigi, maaŋ muuŋgiap, nza ntigem ana kɨvntogi guarira ana ntigem khaŋ tɨgɨp tɨvir vhuuiŋ guarira nzan muunga. \v 11 Harigi bigɨna mueŋ phorga khare. Nza Bakɨme Zisas Krais, ana nza muuŋgim, nza ntigem Fhe Bakɨme phorgap ndava bavira ki. Maaŋ muuŋgiap, nza ntigem, nza guigira Fhe Bakɨmen ndikndigi. \s Adam, ana vhɨzi tɨva ndi hiaŋ tɨgi. Zisas, ana zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨŋ ndi hiaŋ tɨgi. \p \v 12 \x - \xo 5.12: \xo*\xt Stt 2.17; 3.6; 3.19; Ro 6.23; 1 Ko 15.21\xt*\x*Nza kaŋgi, guma bavira, ana tɨva mbatɨgeŋ muuŋgim, tɨva mbatɨk kha nuianan hɨgi. Tɨva mbatɨk hɨgap, vhɨzi tɨva ndi hiaŋ tɨgi. Rɨmrɨm hiaŋ tɨgap, ana za kha gumgi gu mbigi ndigi. Ne khaŋ muuŋgi, nza kha gumgi gu mbigi, nza zam tɨvi mbatɨgi ga mbui. \v 13 \x - \xo 5.13: \xo*\xt Ro 4.15; 1 Zo 3.4\xt*\x*Mba tugen, tɨva mbatɨk kha nuianan hɨgap ki. Fhe Bakɨme Moses ga nɨɨŋgi tɨvi, nta zumgum kha nuianan hɨgi. Fhe Bakɨme Moses ga suaŋgi tɨvi kha nuianan hɨgi fhu. Maaŋ muuŋgiap, Fhe Bakɨme kha gumgi bevbevira mbui tɨvi mbatɨgi ga suaŋv mbe suanga fhu. \v 14 \x - \xo 5.14: \xo*\xt 1 Ko 15.21-22; 15.45\xt*\x*Mba Adam hɨgi tugen, kegap zav Moses hɨgi tuge thɨgi, mba tugen vhɨzi tɨv za kha nuianan ki gumgi gu mbigi mbevigi. Gumgi gu mbigi mbari, mbe Adam muuŋgi tɨva mbatɨgeŋ muuŋgi fhuvara, vhɨzi tɨv vhɨra mbe mbevigi. Adam ana mba zumgum hɨrga guman panpan ma. \v 15 Adam Fhe Bakɨme suaŋgi kameŋ kharathɨgi tɨv gum Fhe Bakɨme fhura ndɨɨi bigɨn, mani mba farara muuŋgi fhuvara. Zakɨra fhuvara! Guma bavira Fhe Bakɨme suaŋgi kameŋ kharathɨgim, harigi gumgi gu mbigi ne nzuav vhɨzi. Fhe Bakɨmen fhura nza kora muuŋgi kora muumbar, ana guigira kɨvgi. Kha guma bavira, Zisas Krais, ana fhura nza kora muuŋgi kora muumbar, Fhe Bakɨme fhura anan kha gumgi gu mbigi vhɨrve ga nɨɨŋgi. Mba bigɨn, ana zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨŋ mbe ndɨɨi. \v 16 Mba Fhe Bakɨme fhura nza muuŋgi bigeŋ gum guma bavira muuŋgi tɨva mbatɨgeŋ, mba bigeni mba tɨva bueŋra nza mbui fhuvara. Zakɨra fhuvara! Guma bavira mba bigɨna mbatɨgeŋ muuŋgim, Fhe Bakɨme kha gumgi gu mbigi ga nzuav nzuav khaŋ nzuai, “Mbe za mbatɨgirga.” Fhe Bakɨme fhura ndɨɨi bigeŋ khaŋ muuŋgi. Kha nuianan ki gumgi gu mbigi, mbe tɨvi mbatɨgi vhɨrve ga muuŋgim, Fhe Bakɨme fhura mbe kora muuŋgiap tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigir mben kaai. \v 17 Guma bavira, ana Fhe Bakɨme suaŋgi buneŋ kaadogi. Mba guma bavira, ana muuŋgi bigɨna mbatɨgeŋra, vhɨzi tɨv hɨgap, ŋgui vhɨrve gari guman pana fara muuŋgiap, za kha gumgi gu mbigi mbevigim, mbe vergi. Mbe vergim, Fhe Bakɨmen korar muumbar gum ana fhura ndɨɨi bigeŋ hɨgap, khaŋ tɨgap ŋkasŋkagiap vhɨzi tɨvɨr ŋkasŋka mbevav, guigira kɨvgi. Maaŋ muuŋgiap, nza guigira kaŋgi, mba gumgi Fhe Bakɨme nɨman, ana tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgir, mben kaai. Mba gumgi, ana mba guma bavira Zisas Krais muuŋgi ŋaara panan, mbe vhɨzi tɨva mbevav, mbe zazera mbara muuŋgip ki bɨɨŋbɨɨŋ ŋkasŋka ndigi. \p \v 18 \x - \xo 5.18: \xo*\xt 1 Ko 15.22\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, guma bavira, ana Fhe Bakɨme suaŋgi tɨvi kharathɨgap, nta phɨrgi. Ana mba muuŋgi tɨva mbatɨgeŋ, Fhe Bakɨme ne nzuav za kha nuianan ki gumgi gu mbigi ga nzuav khaŋ nzuai, “Mbe za vhɨzgirga.” Mba tɨvara, guma bavira tɨvara vhuuaŋ mbuim, Fhe Bakɨme mba guman tɨvar panan, ana za tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgir nzan kamɨnga, nza zam zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨŋ ndirga. \v 19 \x - \xo 5.19: \xo*\xt Ais 53.11\xt*\x*Guma bavira Fhe Bakɨme suaŋgi buneŋ kaadogi. Ana mba muuŋgi tɨva mbatɨgeŋra, gumgi gu mbigi zam tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgi gu mbigi ki. Mba tɨvara, guma bavira, ana buni mbararav nta zɨn vugi. Mba guma buni mbararagim, anan panan gumgi gu mbigi zam tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigi kɨrga. \p \v 20 \x - \xo 5.20: \xo*\xt Zo 15.22; Ro 3.20; 4.15; 7.8; Ga 3.19; 3.23; 1 T 1.14\xt*\x*Fhe Bakɨme Moses ga nɨɨŋgi tɨvir, Moses mba tɨvir guma ga nɨɨŋgim, guma pim mba tɨvi phɨra sui. Ana maaŋ mbuim, Fhe Bakɨme khaŋ tɨgap fhura ana kora mbui. \v 21 \x - \xo 5.21: \xo*\xt Ro 6.23\xt*\x*Mba tɨvi mbatɨgi ga mbui tɨvara, ana vhɨzi tɨva ndi hiaŋ tɨgi. Mba tɨv, tɨvi mbatɨgi za kha gumgi gu mbigi mbevigim, mbe za ana piin ki. Ntigem, Fhe Bakɨme fhura kora mbui korar muumbar, ana tɨvi mbatɨgi mbevigi. Nza Bakɨme Zisas Krais muuŋgi ŋaarar panan, Fhe Bakɨme fhura nzan kora muuŋgiap tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigir nzan kaaim, nza zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨŋ ndigirga. \c 6 \s Nza Krais phorga rimgi. \p \v 1 \x - \xo 6.1: \xo*\xt Ro 3.5-8; 6.15\xt*\x*Nza ntigem, ram mbui khesharigi buni suaŋrie? “Ee, nza zazera mbarkɨrga tɨvi mbatɨgi vhɨrver muuŋrim, Fhe Bakɨme khaŋ tɨgɨp fhura nzan korar muuŋv kɨrie?” Nza ne suaŋrie? \v 2 \x - \xo 6.2: \xo*\xt Ro 7.4; Ga 6.14; Kor 3.3; 1 Pi 2.24; 4.1\xt*\x*Zakɨra fhuvara! Nza wom ndava vura tɨvi zɨn ŋgɨgɨrga tuktɨgi fhuvara. Nza rimgi gumgir fara muuŋgiap ki. Nza rimgiap, nza mba tɨvi mbatɨgi ga mbui tɨv, nza ana thagi. Nza ram muuŋgip wom mba tɨvi zɨn ŋgɨvra kɨrie? \v 3 \x - \xo 6.3: \xo*\xt 1 Ko 15.29; Ga 3.27\xt*\x*Nza Zisas Kraisan zɨn panan ruagiap, nza ana phorgi. Nza mba tɨva muuŋgi, nza vhɨra za ana phorga rimgi. Ee, nde ne kaŋgi fhuve? \v 4 \x - \xo 6.4: \xo*\xt Ro 8.11; Ga 6.15; Ef 4.22-24; Kor 2.12; 3.10\xt*\x*Nza Zisas Kraisan zɨn panan ruagi, ne khaŋ muuŋgi. Nza Krais phorgap rimgim, Fhe Bakɨme nza ndiav ana phorga mboga tɨgi fara muuŋgi. Ana won ŋkasŋka bakɨme, ana wom Krais khavgi. Ana maaŋ muuŋgim, nza vhɨra, nza tɨvar kama ndigi, nza mba tɨva zɨn ŋgɨrga. \s Nza Krais phorgɨp zazera mbara muuŋgip kɨrga. \p \v 5 \x - \xo 6.5: \xo*\xt Fi 3.10-11\xt*\x*Fhe Bakɨme nza muuŋgim, nza Krais phorgi. Nza Krais phorgap, nza ana rimgi fara muuŋgiap, nza vhɨra rimgi. Nza mba tɨvara Fhe Bakɨme taagia ana khavgi, Fhe Bakɨme vhɨra mba tɨvara nza muuŋgim, nza vhɨra taagip ana phorgɨp khavgirga. \v 6 \x - \xo 6.6: \xo*\xt Ga 5.24; 6.14; Ef 4.22; Kor 2.11; 3.5; 3.9\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, nza kaŋgi, nzan ndava vurar tɨvi, nta Krais phorgap khanarareŋ ga ntorgap rimgi. Maaŋ muuŋgiap, nzan ndava vurar tɨvi, ana nta ŋkasŋka vhɨzgi. Maaŋ muuŋgiap, nza wom tɨvi mbatɨgir ŋaara gumgi kɨrga fhu. \v 7 \x - \xo 6.7: \xo*\xt 1 Pi 4.1\xt*\x*Ne khaŋ muuŋgi, guma rimgiap wom tɨvi mbatɨgi ŋkasŋka piin kim, nta ana gari fhu, ana bɨkbɨɨgi. \p \v 8 Ahaŋ, nza Krais phorgap rimgi, nza maaŋ muuŋgiap, nza guigira ana khothɨgi, nza vhɨra ana phorgɨp zazera mbara muuŋgip kɨrga. \v 9 \x - \xo 6.9: \xo*\xt VB 1.18\xt*\x*Nza kaŋgi, Krais rimgim, Fhe Bakɨme taagia ana khavgi. Maaŋ muuŋgiap, ana taagip rimgirga tuktɨgi fhuvara. Vhɨzi tɨv, ana wom ana mbevarga ŋkasŋka ki fhuvara. \v 10 \x - \xo 6.10: \xo*\xt Ru 20.38; Hi 9.26-28; 1 Pi 3.18\xt*\x*Ana vhɨza bueŋra muuŋgi. Ana maaŋ muuŋgiap, ana mba tɨvi mbatɨgi ga mbui ŋkasŋka, ana za anan farfagi. Ana ntigem zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨn ŋkasŋka ndigap, ana Fhe Bakɨme zɨ ndiv vun kuamkuar zav ki. \v 11 \x - \xo 6.11: \xo*\xt Ro 6.2; 2 Ko 5.15; Ga 2.19; 1 Pi 2.24\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, nde vhɨra mba ndɨkndɨk kɨri. Nde vhɨra rimgiap, nde tɨvi mbatɨgi ŋkasŋka piin ki fhuvara. Nde Zisas Krais phorgap, nde zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨŋ ndigap, nde Fhe Bakɨme zɨ ndiv vun kuamkuar zav ki. \p \v 12 \x - \xo 6.12: \xo*\xt Stt 4.7; Sng 19.13; 119.133\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, nde fhura tɨvi mbatɨgi ganɨrim, nta mba nde ntige vhɨzi fhavi ganɨ thari. Maaŋ muuŋgiap, nde nta vuzvugi mbatɨgi zɨn ŋgɨ thari. \v 13 \x - \xo 6.13: \xo*\xt Ro 7.5; 12.1; Ef 2.5; 5.14; Kor 3.5; Ze 4.1\xt*\x*Nde fhura tɨvi mbatɨgi ganɨrim, nta nde hari gu suira, gu nde fhavi nderi ganɨrim, nde tɨvi mbatɨgir muuŋ thari. Nde rimgim, Fhe Bakɨme taagia nde khavgi gumgi gu mbigi fara muuŋgiap wari ki. Maaŋ muuŋgiap, nde wari ndiv Fhe Bakɨmen nɨɨŋgiri. Nde wari ndiv Fhe Bakɨmen nɨɨŋgip, fhura ana ganɨrim, ana za nde kɨrɨ tɨvi gu nde fhavi ganɨrim, nde tɨvir vhuuiŋra muuŋri. \v 14 \x - \xo 6.14: \xo*\xt Ro 7.4-6; 8.2; Ga 5.18; 1 Zo 3.6\xt*\x*Tɨvi mbatɨgi wom nde ganɨ thari. Ne khaŋ muuŋgi, nde ntigem Moses suaŋgi tɨvi, nde nta piin ki fhuvara. Nde Fhe Bakɨme fhura nde kora muuŋgi kora muumbara piin ki. \s Nza tɨvir vhuuin ŋaara gumgi ki. \p \v 15 \x - \xo 6.15: \xo*\xt Ro 6.1\xt*\x*Nza wom Moses suaŋgi tɨvi, nza nta piin ki fhuvara. Maaŋ muuŋgip, nza ntigem ram muuŋrie? Nza ntigem Fhe Bakɨme fhura nza kora mbui kora muumbarar piin ki. Maaŋ muuŋgip, nza tɨvi mbatɨgir muunga ne nzerarame? Zakɨra fhuvara! \v 16 \x - \xo 6.16: \xo*\xt Mt 6.24; Zo 8.34; 2 Pi 2.19\xt*\x*Ee, nde khueŋ kaŋgi fhuve? Nde warir guma mbe nɨɨŋgiap ana nzuai buni zɨn vui, nde fhura anan ŋaara gumgir khɨni ki. Mba tɨvara, nde tɨvi mbatɨgi ga mbuav fhura ntan ŋaara gumgir khɨni ki. Mba tɨv nde mbuim, nde fhura vhɨzi gumgi ma. O, nde Fhe Bakɨme nzuai buni zɨn vui, mba tɨv nde mbuim, nde tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigi ma. \v 17 Khueŋ guigi guarara, nde fhum fhura tɨvi mbatɨgir ŋaara gumgi gu mbigi khɨni kegi. Nde zumgum nde guigira Fhe Bakɨme buni guari khothɨgap, nde nta zɨn vui. Nza ne suaŋv Fhe Bakɨmen ndikndigɨri! \v 18 \x - \xo 6.18: \xo*\xt Zo 8.32; 1 Ko 7.22; Ga 5.1; 1 Pi 2.16\xt*\x*Nde tɨvi mbatɨgi bɨnan kim, Fhe Bakɨme taagia nde ndigap, nde muuŋgim, nde bɨkbɨɨgiap fhura tɨvir vhuuiaŋ mbuav, ntan ŋaara gumgir khɨni ki. \v 19 Gu nde kora muuŋgiap, gu nde nzuai buni, gu hiiŋra ki bunin mba vhunaa ga si bunin nde nzuai. Ne khaŋ muuŋgi, nde thɨga havhargi fhuvara. Gu vhɨra khueŋ vuzvugi, nde tuituigip mba buni kaŋgirga. Nde fhum, nde za fhura wari wo fhavi ndi nɨɨŋgim, nta fhura tɨvi mbatɨgir ŋaara gumgir khɨni kav, nde fhura ferferap, nde vhɨra guigira khaŋ tɨgap tɨvi mbatɨgi guarira muuŋgi. Nde ntigem, wari wo fhavi ndiv tɨvir vhuuin nɨɨŋgip, nde Fhe Bakɨmen gumgi gu mbigi kɨv, nde tɨvi ŋgaravra Fhe Bakɨme nɨman kɨri. \p \v 20 \x - \xo 6.20: \xo*\xt Zo 8.34\xt*\x*Nde fhum fhura tɨvi mbatɨgir ŋaara gumgir khɨni kav, nde fhura tɨvir vhuuin ŋaara gumgir khɨni kegi fhuvara. \v 21 \x - \xo 6.21: \xo*\xt Ro 1.32; 7.5; 8.6; 8.13\xt*\x*Nde fhum mba khesharigi tɨvi ga mbuav, nde nta nzuav thagɨna bigɨna vhuuŋ ndigi? Nde mba fhum muuŋgi bigi, nde ntigem ntan mberi. Mba khesharigi tɨvi, nta guma vhɨzi tɨvi ma. \v 22 Nde ntigem maaŋ muuŋgi fhuvara, Fhe Bakɨme mba tɨvi mbatɨgi bɨnan taagiap nde ndigap, nde muuŋgim, nde ana ŋaara gumgi ki. Ana vhɨra nden muuŋgirim, nde ŋgarav kɨv, nde maaŋ muuŋv zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨŋ ndigirga. \v 23 \x - \xo 6.23: \xo*\xt Stt 2.17; Ro 2.7; 5.12; 5.15; Ze 1.15; 1 Pi 1.4\xt*\x*Tɨvi mbatɨgi, nta vhezar wari won ŋaara gumgi ga ndɨɨi. Mba vhez khare, vhɨzi. Fhe Bakɨme, ana fhura kha bigɨnan nza nɨɨŋgi. Mba bigɨn khare, zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨŋ. Mba bɨɨŋbɨɨŋ nza wo Bakɨme Zisas Krais muuŋgi ŋaara panan ana ndigi. \c 7 \s Nza ntigem ndava kama tɨva zɨn vov ŋgari. \p \v 1 Nde nan phorgap guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi, nde tuituigiap Moses suaŋgi tɨvi kaŋgi. Gu maaŋ muuŋgiap kha kamen nde nzuai. Nde khueŋ kaŋgi thi? Guma, ana ŋam kav, ana Moses suaŋgi tɨvi, ana nta piin ki. Ana rimgiap, ana wom Moses suaŋgi tɨvi piin ki fhu. \v 2 \x - \xo 7.2: \xo*\xt 1 Ko 7.39\xt*\x*Maaŋ muuŋgip, mbik manan tɨgɨrga, ana man rimgi fhu, ana ŋam ki, Moses suaŋgi tɨvi ana ndiv ana mana phokegi. Ana man maaŋ muuŋgip rimgirga, mba Moses suaŋgi tɨvi wom mba mbiga kegɨrga tuktɨgi fhu, ana bɨkbɨɨgi. \v 3 \x - \xo 7.3: \xo*\xt Mt 5.32\xt*\x*Guma maaŋ muuŋgip ŋam kɨrga, ana muuŋ ŋgɨp harigi guma ndigi kegɨrga, mbe khaŋ ana suanga, ana muuŋ ruarir harigi gumgi ndi mbik ma. Ana man rimgirga, mba Moses suaŋgi tɨvi wom ana ndim ana mana phokegi fhu. Ana maaŋ muuŋgip harigi guman tɨgɨrga, ana ruan harigi guma kɨɨi tɨva muuŋgi fhu. \p \v 4 \x - \xo 7.4: \xo*\xt Ro 6.2; 6.11; 8.2; Ga 2.19; 5.22; Kor 2.14\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, nde na phorgap guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi, nde Krais fhava phorgi fara muuŋgi. Nde mba tɨva muuŋgiap, nde vhɨra ana phorgap rimgi. Nde rimgiap, nde wom Moses suaŋgi tɨvi, nde wom nta piin ki fhu. Nde ntigem, nde harigi guman ntɨɨri ki. Mba guma, ana rimgiap, ana taagia khavgi. Ana maaŋ muuŋgim, nza ne nzuav Fhe Bakɨme vuzvugi tɨvi, nza ntan muunga. \v 5 \x - \xo 7.5: \xo*\xt Ro 6.13; 6.21; Ga 5.19; Ze 1.15\xt*\x*Nza fhum wari won ndavi vuri tɨvira zɨn vui. Mba Moses suaŋgi tɨvi, nta za nza fhavi vuzvugi mbatɨgi khavim, nza tɨvi mbatɨgi ga muuŋgi. Nza mba tɨvi ga mbuim, nta nza shogim, nza vhɨzi. \v 6 \x - \xo 7.6: \xo*\xt Ro 2.29; 6.4; 8.2; 2 Ko 3.6\xt*\x*Nza ntigem rimgiap, mba nzan suirigi bigi, nza nta thagi. Fhe Bakɨme nza muuŋgim, nza Moses suaŋgi tɨvi, nza wom ntan piin kim, nta nzan suirigi fhuvara. Maaŋ muuŋgiap, nza ntige zɨn vui tuav, ana Moses suaŋgi tɨvi, mbe nta khergim, nta gavar ki, nza nta zɨn vui tuavar vui fhuvara. Nza tɨvir ŋkaa zɨn vui tuavar vui. Mba tɨvi, Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar nduara ntan nza nɨɨŋgi. \s Tɨvi mbatɨgi nzan farfagi. \p \v 7 \x - \xo 7.7: \xo*\xt Kis 20.17; Lo 5.21; FG 20.33\xt*\x*Moses suaŋgi tɨvi nza ndavi khavgirim, nza tɨvi mbatɨgir muuŋgip, nza ram suaŋrie? Ee, Moses suaŋgi tɨvi, nta tɨvi mbatɨgira fara muuŋgire? Zakɨra fhuvara! Maaŋ muuŋgip, Moses suaŋgi tɨvi, nta tɨvi mbatɨgir nza khɨvɨ tharga gu ram muuŋgip tɨvi mbatɨgi kaŋgip, khaŋ suaŋrie? Khe tɨvi mbatɨgi ma. Moses suaŋgi tɨvi khaŋ nzuai, “Ndu harigi gumgi bigi ganɨv nta niihɨ thari.” Moses suaŋgi tɨvi maaŋ suaŋ tharga, gu mba tɨva kaŋgirga fhu. \v 8 \x - \xo 7.8: \xo*\xt Ro 4.15; 5.20; 1 Ko 15.56\xt*\x*Moses suaŋgi tɨvi mbugum, tɨvi mbatɨgi tuav gangia zav na ndava vhee khavim, gu mbarkɨrga bigi niihav ndɨkndɨgi mbatɨgi ga mbui. Maaŋ muuŋgip, Moses suaŋgi tɨvi ki fhu, tɨvi mbatɨgi nta rimgi guma farar muuŋgirga. \v 9 \x - \xo 7.9: \xo*\xt Ze 1.15\xt*\x*Gu fhum Fhe Bakɨmen tɨvi kaŋgi fhu, gu khaŋ nzuai, “Gu nzerara ki.” Gu zumgum Fhe Bakɨmen tɨvi garim, nta na han zim, gu garim, tɨvi mbatɨgi pim kɨvgiap nan him, gu garim, vhɨzi tɨv nan hɨgi. \v 10 \x - \xo 7.10: \xo*\xt Wkp 18.5; Ese 20.11-13; 20.21; Ro 10.5; 2 Ko 3.7\xt*\x*Moses suaŋgi tɨvi, nta nzerara ki tɨvir gumgi khɨvi. Moses suaŋgi tɨvi na mbuim, gu kaŋgi, Fhe Bakɨme khaŋ na nzuai, “Ndu rimgirga.” \v 11 \x - \xo 7.11: \xo*\xt Stt 3.13; Hi 3.13\xt*\x*Ne khaŋ muuŋgi, tɨvi mbatɨgi nta Moses suaŋgi tɨvir tuav gangiap, na guiguigi. Nta mba tɨva mbuav, Moses suaŋgi tɨvi mbugum tɨvi mbatɨgi na shogim, gu rimgi. \p \v 12 \x - \xo 7.12: \xo*\xt Sng 19.8; 119.138; 1 T 1.8\xt*\x*Maaŋgia, nza ram mbui suambarar Fhe Bakɨme Moses ga suaŋgi tɨvir muuŋrie? Fhe Bakɨme Moses ga suaŋgi tɨvi, nta Fhe Bakɨmera kega zɨgi, nta ŋgarigi. Mba tɨvi, nta bevbevira, nta vhɨra Fhe Bakɨme bigi ma. Nta vhɨra ŋgarav, nzerav, vhɨra vhergi. \v 13 \x - \xo 7.13: \xo*\xt Ro 5.20\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, ram muuŋgi? Mba tɨvir vhuuiŋ na shogim, gu rimgire? Zakɨra fhuvara! Tɨvi mbatɨgi na shogim, gu rimgi. Tɨvi mbatɨgi mba Moses buni vhuuiŋ phorgap ŋgarav na shogim, gu rimgi. Fhe Bakɨme fhura mba tɨvi mbatɨgi garim, nta mba tɨvar na muuŋgi. Ne khaŋ muuŋgi, ana khueŋ vuzvugi, mba tɨvi mbatɨgi kɨrar hɨgɨrga. Nza nta gangip, kaŋgirga, tɨvi mbatɨgi nta guigira tɨvi mbatɨgi, ma. Mba tɨvira nzuav, Fhe Bakɨme suaŋgi tɨvi, nta guigira tɨvi mbatɨgi ga mbui tɨva ndi hiaŋ tɨgi. Mba tɨv, ana guigira khurigiap, mbatɨgi tɨv ma. \s Tɨvi mbatɨgi nza gari. \p \v 14 \x - \xo 7.14: \xo*\xt Sng 51.5; Zo 3.6\xt*\x*Nza kaŋgi, Fhe Bakɨme nzuai tɨvi, nta Fhe Bakɨmen tɨvi ma, nta anan han kega zergi. Gu ndava vura khɨga kav, gu Fhe Bakɨme vuzvugi zɨn vui fhu. Ne khaŋ muuŋgi, tɨvi mbatɨgi na garim, gu fhura ntan ŋaara guman khɨn ki. \v 15 \x - \xo 7.15: \xo*\xt Ga 5.17\xt*\x*Gu kaŋgi fhu. Gu ram muuŋgi ne nzuav, gu khar mbui tɨvi, gu nta mbui. Gu guigira muungeŋ vuzvugi tɨvi, gu tugi mbarir, gu nta mbui fhu. Gu mba guigira muungeŋ thagi tɨvi, gu tugi mbarir, gu nta mbui. \v 16 Gu maaŋ muuŋgip, gu khar mbui tɨvi, gu nduara nta vuzvugi fhu. Gu maaŋ muuŋgiap kha ndɨkndɨga mbui, Fhe Bakɨme nzuai tɨvi, nta tɨvir vhuuiŋ ma. \v 17 Maaŋ muuŋgiap, gu nduara wo vuzvugar kha tɨvi mbatɨgi ga mbui fhuvara. Nan ndava vurar tɨvi mbatɨgi vhɨra na mbuim, gu nta mbui. \v 18 \x - \xo 7.18: \xo*\xt Stt 6.5; 8.21\xt*\x*Gu kaŋgi, tɨvar vhuuŋ the na ndava vhen ki fhuvara. Gu won ndava vurara nzuai. Gu guigira tɨvar vhuun muungeŋ vuzvugi, gu mba tɨvav mbovaragi. \v 19 Gu tɨvar vhuun muun za mbuav, gu zazera mba tɨva mbui fhu. Gu muuŋ thagi tɨvi mbatɨgi, gu nta mbuavra ki. \v 20 Gu mba vuzvugi fhuv tɨvi, gu nta mbui. Maaŋ muuŋgiap, gu wo vuzvugara, gu mba bigi ga mbui fhuvara. Mba nan ndava vhen ki tɨvi mbatɨgi, nta na mbuim, gu mba tɨvi ga mbui. \p \v 21 Gu maaŋ muuŋgi tɨva garim, mba tɨv na gari. Gu tɨvar vhuun muun za mbuim, tɨvi mbatɨgi vuzvugi tɨv zazera na phorga kav, za na tuav gori. \v 22 \x - \xo 7.22: \xo*\xt Sng 1.2; 2 Ko 4.16; Ef 3.16\xt*\x*Gu guigira won ndavar kaman vuzvuga zɨn vov, gu Fhe Bakɨme tɨva vuzvugi. \v 23 \x - \xo 7.23: \xo*\xt Ro 6.13; 6.19; Ga 5.17; Ze 4.1; 1 Pi 2.11\xt*\x*Gu vhɨra harigi tɨva garim, ana nan ki. Mba tɨv, ana Fhe Bakɨmen tɨvi, nta na ndɨkndɨgar ki, ana nta phorgap shogi. Mba nan ki tɨv, ana tɨvi mbatɨgi ga mbui tɨv ma. Mba tɨv, ana na kegim, gu ana bɨnan kim, ana na gari. \v 24 O, gu guigira thaneŋ ndikndigi fhuvara. Mba tɨv, ana guigira simtɨgar na ndɨɨv, guigira nan ndɨkndɨgar farfagi. The nan kurarim, gu kha vhɨzi fhava ndera tharie? \v 25 \x - \xo 7.25: \xo*\xt Ro 6.13; 6.19; 1 Ko 15.57; Ga 5.17\xt*\x*Gu Fhe Bakɨmen ndikndigi! Ana nza Bakɨme Zisas Kraisan farve panan, ana nan kurkurigi. Gu ntigera kaŋgi, gu nduara na ndɨkndɨgar, gu Fhe Bakɨme nzuai tɨvi piin ki. Gu wo ndava vurar, gu tɨvi mbatɨgi ga mbui tɨvir piin ki. \c 8 \s Krais nza fhum muuŋgi tɨvi mbatɨgi vhɨzgiap, ana Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaarar nza nɨɨŋgi. \p \v 1 \x - \xo 8.1: \xo*\xt Ro 8.34; 8.39\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, nza Zisas Krais phorgi gumgi gu mbigi, Fhe Bakɨme nza suaŋv khaŋ nza suaŋgirga fhu, “Nde mbatɨgirga.” \v 2 \x - \xo 8.2: \xo*\xt Zo 8.36; Ro 7.23-25; 2 Ko 3.6; Ga 2.19\xt*\x*Krais Zisas muuŋgi ŋaarar panan, Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar nza nzuav tuavar kama fhɨrgim, nza anan ki. Ana vhɨra nza tɨn nzan ndavi vurir tɨvi mbatɨgi ndiav, vhɨra mba vhɨzi tɨva ndigim, nza bɨkbɨɨgi. Mba ndava vura tɨvi wom na gari fhu. Ana vhɨra nan tɨn mba tɨvi mbatɨgi zɨn vui tɨvi ndiav, vhɨra mba vhɨzi tɨva ndigim, mba tɨv wom na gari fhu. \v 3 \x - \xo 8.3: \xo*\xt FG 13.38-39; 15.10; Ro 3.20; 2 Ko 5.21; Fi 2.7; Hi 4.15; 7.18-19\xt*\x*Mba Moses suaŋgi tɨvi, nta nza muuŋgi tɨvi mbatɨgi vhɨzgirga tuktɨgi fhuvara. Ne khaŋ muuŋgi, nzan ndava vur, ana Moses suaŋgi tɨvi zɨn vui ŋkasŋka ki fhuvara. Mba Moses suaŋgi tɨvi muungeŋ tuktɨgi fhuv bigeŋ, Fhe Bakɨme nduara mba bigeŋ muuŋgi. Fhe Bakɨme nduara won Kama sarigim, ana kha nuianan zergi. Ana kha nuianan zergap, guma guara gegap, nza kha nuianan kav tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgi, ana nzara fara muuŋgi. Ana nza muuŋgi tɨvi mbatɨgi vhɨzɨ zav zergi. Fhe Bakɨme ana fhava tɨn nza muuŋgi tɨvi mbatɨgi ga nzuav, ntan ŋkasŋka, ana nta vhɨzgi. \v 4 \x - \xo 8.4: \xo*\xt Ga 5.16; 5.25\xt*\x*Fhe Bakɨme Moses ga suaŋgi tɨvi, nza nta zɨn vov, mbui bigir vhuuiŋ, nta guigira nzan kɨrga. Ne khaŋ muuŋgi, nza ntigem ndava vura tɨva zɨn vui fhuvara. Nza ntigem Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaara tɨva zɨn vui. \p \v 5 \x - \xo 8.5: \xo*\xt Zo 3.6; 1 Ko 2.14; Ga 5.22; 5.25\xt*\x*Mba ndava vura tɨva zɨn vui gumgi, mbe ndɨkndɨgi zazera ndava vura vuzvuga zɨn vui. Mba Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaara vuzvuga zɨn vui gumgi, mbe ndɨkndɨgi zazera Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaara vuzvuga zɨn vui. \v 6 \x - \xo 8.6: \xo*\xt Ro 6.21; 8.13; Ga 6.8\xt*\x*Guma ndɨkndɨgi ndava vura tɨvira zɨn vui, mba guma ana rimgirga. Guma ndɨkndɨgi maaŋ muuŋgip Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaara vuzvugi zɨn vui, mba guma, ana zazera mbara muuŋgip kɨv, ana ndava mɨɨtɨga ndirga. \v 7 \x - \xo 8.7: \xo*\xt Mt 12.34; Zo 8.43; 12.39; 1 Ko 2.14; Ze 4.4\xt*\x*Guma ndava vura vuzvugi zɨn vui, mba guma ana panan Fhe Bakɨme ga kegi. Ne khaŋ muuŋgi, ana Fhe Bakɨme tɨvi piin ki fhuvara. Ana Fhe Bakɨme nzuai tɨvi zɨn ŋgɨgɨrga tuktɨgi fhu. \v 8 Mba ndava vura tɨvira zɨn vui gumgi, mbe Fhe Bakɨmen muuŋgirim, ana ndikndigirga tuktɨgi fhuvara. \p \v 9 \x - \xo 8.9: \xo*\xt 1 Ko 3.16; 12.3; Ga 4.6; Fi 1.19; 1 Pi 1.11\xt*\x*Nde maaŋ muuŋgi fhuvara. Nden ndava vurar tɨvi, nta wom nde gari fhuvara. Nde maaŋ muuŋgip, guigira Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar nden kɨrga, ana ntigem nde garim, nde ntigem Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaara tɨvi zɨn vui. Guma, ana Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar anan ki fhu, ana Krais guma fhuvara. \v 10 \x - \xo 8.10: \xo*\xt Ga 2.20; Ef 3.17; 1 Pi 4.6\xt*\x*Tɨvi mbatɨgi nde shogim, nde fhavi vhɨzɨrga. Nde maaŋ muuŋgip Krais nden vhen kɨrga, nde Fhe Bakɨme nɨman, nde tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi kɨv, Fhe Bakɨme Ŋina Ŋaar zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨŋ nden ntuua ndɨɨi. \v 11 \x - \xo 8.11: \xo*\xt FG 2.24; 1 Ko 3.16; 6.14; 2 Ko 4.14; Ef 2.5\xt*\x*Nde mba ntige ki fhavi, nta vhɨzi fhavi ma. Fhe Bakɨme taagiap Zisas Krais khavgi. Nde maaŋ muuŋgip, Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar nden vhen kɨrga, nde rimgirga, Fhe Bakɨme taagi nde khavgip ana won Ŋina Ŋaarar panan zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨn nden nɨɨnga, nden fhavi wom vhɨzgirga fhu. \s Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar nza muuŋgim, nza Fhe Bakɨmen tari ki. \p \v 12 Maaŋ muuŋgiap, nde na phorgap guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi, nza ntigem, harigi khesharigi rurur muuŋri. Gu mba ndava vurar tɨva nzuai fhuvara. Zakɨra fhuvara! \v 13 \x - \xo 8.13: \xo*\xt Ga 6.8; Ef 4.22; Kor 3.5\xt*\x*Nde ntigem Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaara zɨn ŋgɨri. Nde wom ndava vura tɨvi zɨn ŋgɨ thari. Nde maaŋ muuŋgip, Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaara ŋkasŋkar panan, mba ndava vurar tɨvi mbatɨgi, nde nta shogirim, nta rimgirga, nde zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨŋ ndigirga. \v 14 \x - \xo 8.14: \xo*\xt Ga 5.18\xt*\x*Nza kaŋgi, gumgi gu mbigi fhura Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaara garim, ana mben ruru tɨvi gu bigi gari, mba gumgi gu mbigi, mbe Fhe Bakɨmen ŋkaa gu ŋkaar mbigi ma. \v 15 \x - \xo 8.15: \xo*\xt 1 Ko 2.12; 4.6; 2 T 1.7; Hi 2.15\xt*\x*\x - \xo 8.15: \xo*\xt Ga 4.5-7\xt*\x*Nde Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar ndigim, ana fhura nde ganɨrim, rɨrɨp wom nde ganɨrim, nde fhura anan ŋaara gumgir khɨni kegɨrga fhu. Zakɨra fhuvara! Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar nde muuŋgim, nde Fhe Bakɨme tari ma. Nza Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaara ŋkasŋkar panan, nza kha kakaman Fhe Bakɨme mbui, “Aba.” Kha zɨ “Aba,” anan nɨɨeŋ khare, “Dara.” \v 16 \x - \xo 8.16: \xo*\xt 2 Ko 1.22; Ef 4.30\xt*\x*Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar, ana nduara nzan vhen ki guma phorgap khueŋ bun nzuai, nza Fhe Bakɨmen tari ma. \v 17 \x - \xo 8.17: \xo*\xt FG 26.18; Ga 4.5-7; Fi 1.29; 2 T 2.11-12; VB 21.7\xt*\x*Nza Fhe Bakɨmen tari ki. Maaŋ muuŋgiap, nza zumgum Fhe Bakɨme nzan nɨɨn za suaŋgi bigir vhuuiŋ, nza Krais phorgɨp nta ndirga. Nza ntigem maaŋ muuŋgip ana ndigi zaagi, nza nta ndirga, nza zumgum zɨ bakɨme ndiv, ana phorgɨp mpirmpirɨga vhuun muuŋgirga. \s Nza zumgum Hevenan mpirmpirɨga vhuun muuŋgirga. \p \v 18 \x - \xo 8.18: \xo*\xt Ro 5.2; 2 Ko 4.17\xt*\x*Mba mpirmpirɨga vhuuŋ gum zɨ bakɨme, ni zumgum za kɨrar hɨgɨrga. Gu ndɨkndɨgi, mba tɨvani, mani guigi guarira nza kha ntige kha tugen ndi zaagi kambararga. \v 19 \x - \xo 8.19: \xo*\xt Kor 3.4; 2 Pi 3.13; 1 Zo 3.2\xt*\x*Fhe Bakɨme kha muuŋgi bigi, nta zam Fhe Bakɨme sarigi tugar rargap ki. Ana mba tugar, nza anan tari, ana nza ndiv kɨra khɨngirga. Fhe Bakɨme mba muuŋgi bigi, nta ntigem mba hɨrga tugar rargap, pani fegap, tamtam gari. \v 20 \x - \xo 8.20: \xo*\xt Stt 3.17-19\xt*\x*Ntige khar ki bigi, nta ntige Fhe Bakɨme muun za nta suaŋgi ŋaara mbui fhuvara. Nta wari wo vuzvugar maaŋ muuŋgiap ki fhuvara. Fhe Bakɨme nduara nta muuŋgim, nta maaŋ muuŋgiap ki. Nta maaŋ muuŋgiap kav, mba Fhe Bakɨme ntan muunga bigɨna vhuuen rargap ki. \v 21 \x - \xo 8.21: \xo*\xt 2 Pi 3.13; 1 Zo 3.2\xt*\x*Fhe Bakɨme mba sarigi tugar, ana mba nta kegi nta vhɨzi tuga mbatɨk, ana ana vhɨzgirga. Mba bigi, nza anan tari, mbe nza phorgɨv guigira nzerav bɨkbɨɨgirga. \p \v 22 Nza kaŋgi, mba Fhe Bakɨme muuŋgi bigi, nta zam mbik tara tɨr zav zaa ndi zaa fara muuŋgi zaa ndiav ki. Nta fhum guarara zaa ndiav, ŋgɨɨv, zav kav, ntige khar ki. \v 23 \x - \xo 8.23: \xo*\xt 2 Ko 5.2-4; Ga 5.5; Ef 1.14; 4.30\xt*\x*Mba bigira nzɨɨv nziav ki fhuvara. Nza vhɨra nzan ndavi vherir nziav ki. Nza Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaara ndigi, ana fharigi bigɨn, Fhe Bakɨme fhura anan nza nɨɨŋgi. Nza vhɨra zaa ndiav, ŋgɨɨv, Fhe Bakɨme mba sarigi tuga rargap ki. Fhe Bakɨme mba tugar, ana khueŋ sigi sarav, nza suanga, “Gu nde ndiga won kaman fagi, nde nan tari ma.” Fhe Bakɨme mba tugar, ana nza fhavir muuŋgirim, nta guigira harigi kheshararga. \v 24 \x - \xo 8.24: \xo*\xt 2 Ko 5.7; Hi 11.1\xt*\x*Nza guigira Zisas khothɨgap, Fhe Bakɨme mba nzan muunga bigɨna vhuuen rarga ki, Fhe Bakɨme taagia nza ndigi. Nza maaŋ muuŋgip mba rarga ki bigɨn, nza ana gangi, nza bigɨn then rarga ki fhu. Maaŋ muuŋgip, guma bigɨna ndigɨrga, ana thaaŋ suaŋv rargɨ kɨrie? \v 25 Nza kaŋgi, nza mba rarga ki bigi, nza nta gangi fhup, nza maaŋ muuŋgiap, nza wari won ndavi havhargiap mba bigir, rarga ki. \p \v 26 \x - \xo 8.26: \xo*\xt Sek 12.10; Ef 6.18; Ze 4.3\xt*\x*Nza vhɨra, nza ndavi havhargi fhu. Nza mba rarga ki bigi nzan ndavi havharim, Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar, ana vhɨra nzan ndavi havhargi. Nza kaŋgi fhu, nza ram muuŋgi suambarar Fhe Bakɨme phorgɨ suaŋrie? Fhe Bakɨme Ŋina Ŋaar, ana nduara nza nzuav wo ndava vhera visuav, nza suaŋgirga tuktɨgi fhuv buni, ana nzan kurkurar zav Fhe Bakɨme phorga nzuai. \v 27 \x - \xo 8.27: \xo*\xt Sng 7.9; 139.1; FG 1.24; 1 Ko 4.5; 1 Te 2.4; 1 Zo 5.14\xt*\x*Fhe Bakɨme, ana guigira gumgir ndavi vheri gari. Ana vhɨra won Ŋina Ŋaara ndɨkndɨgi kaŋgi. Ne khaŋ muuŋgi, ana Ŋinan Ŋaar, ana ana ndɨkndɨgira zɨn vov, anan gumgi gu mbigir kurkurar zav ana phorga nzuai. \v 28 \x - \xo 8.28: \xo*\xt Ro 9.11; 9.23-24; Ef 1.11; 2 T 1.9\xt*\x*Nza kaŋgi, Fhe Bakɨme za kha bigi ga mbui, nta wari tɨgap ŋgarav tɨvar vhuun ndavar ana ndɨɨi gumgi gu mbigi ga mbui. Mba gumgi gu mbigi, Fhe Bakɨme taagip mbe ndir zav suaŋgiap mben kamgi. Ana mben kamgim, mbe ana vuzvuga zɨn ŋgɨp, ana muun zav suaŋgi ŋaari, mbe ntan muunga. \v 29 \x - \xo 8.29: \xo*\xt Zo 17.22; 2 Ko 3.18; Ef 1.5; 1.11; Kor 1.5; 1.11; 1.18; 2 T 2.19; Hi 1.6\xt*\x*Ne khaŋ muuŋgi, mba gumgi gu mbigi, Fhe Bakɨme fhum guarara mbe ndir zav suaŋgi. Ana vhɨra mbe farasegi, mbe ana Kamara farar muuŋgirga. Maaŋ muuŋgip, ana tari vhɨrve kɨrga, Krais, ana mben fega rum ma. \v 30 \x - \xo 8.30: \xo*\xt Ro 9.24; 1 Ko 6.11; Ef 4.4; 1 Pi 2.9\xt*\x*Ana mba fhum farasegi gumgi, ana vhɨra mben kamgi. Ana mba kamgi gumgi, ana Krais muuŋgi ŋaarar panan, ana tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigir mben kaai. Ana mba tɨvir vhuuiaŋ mbui zɨn kaai gumgi gu mbigi, ana bɨɨŋbɨɨn vhuun mbe ndɨɨv, vhɨra won zɨ bakɨmen mben nɨɨnga. \s Fhe Bakɨmen vuzvugi thugɨrga bigɨn the ki fhu. \p \v 31 \x - \xo 8.31: \xo*\xt Nam 14.9; Sng 118.6\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, nza ram Fhe Bakɨme muuŋgi bigi ga suaŋrie? Fhe Bakɨme nzan kurkurigim, the nza kambararie? Zakɨra fhuvara! \v 32 \x - \xo 8.32: \xo*\xt Zo 3.16\xt*\x*Fhe Bakɨme zaa ndiv rɨmɨngen won kama thɨvigi fhuvara. Ana ana sarigim, ana za nzan kurkura zav zergi. Ana won kamanra nza nɨɨŋgi, ana vhɨra maaŋ muuŋgip za mba harigi bigir nzan nɨɨŋgirga. \p \v 33 \x - \xo 8.33: \xo*\xt Ais 50.8\xt*\x*Fhe Bakɨme nzan wora mbuigi, ana maaŋ nzan muuŋrim, the nza suaŋv suaŋrie? Fhuvara. Fhe Bakɨme nduara, kha zɨn nza rɨgi, nza tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigi ma. \v 34 \x - \xo 8.34: \xo*\xt Sng 110.1; FG 7.55-56; Kor 3.1; Hi 7.25; 9.24; 1 Zo 2.1\xt*\x*The nza muuŋgi tɨvi mbatɨgi ga suaŋv, khaŋ nza suaŋgirie, “Nde rimgirga”? Fhuvara. Zisas Krais ana rimgiap, ana vhɨra taagia khavgi. Ana ntigem Fhe Bakɨmen guva haren kav, ana nzan kurkurar zav nza nzuav Fhe Bakɨme phorga nzuai. \v 35 \x - \xo 8.35: \xo*\xt Ro 8.38-39\xt*\x*Krais, ana guigira won ndavara nza nɨɨŋgi. Mba vuzvuk, ana guigi guarara za nzan ki, bigɨn the ana vuzvuga thugɨrga tuktɨgi fhuvara. Zakɨra fhuvara! Maaŋ muuŋgip, simtɨk nzan hɨrga o, nza maaŋ muuŋgip zaa ndirga o, harigi gumgi tɨvi mbatɨgir nzan muunga o, nza thi hɨrga o, nza shagi ga sosuagirga o, bigɨna mbatɨga thueŋ nzan hɨr saŋv muunga o, mbe nza shogiri nza vhɨzɨrga. Mba bigi, nta Krais vuzvuga thugɨrie? Zakɨra fhuvara! \v 36 \x - \xo 8.36: \xo*\xt Sng 44.22; 1 Ko 15.30-31; 2 Ko 4.11\xt*\x*Mba bigi guigira nzan hɨrga. Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gap ne suaŋgi, \q1 “Nza ndun gumgi gu mbigi ki. Maaŋ muuŋgiap, mbe zazera nza shogirim, nza vhɨzir za mbui. \q1 Mbe nza garim, nza sipsivi fara muuŋgim, mbe fura nza shogi.” \b \m \v 37 \x - \xo 8.37: \xo*\xt Zo 16.33; 1 Ko 15.57; 2 Ko 2.14; 1 Zo 4.4; VB 12.11\xt*\x*Krais, ana won ndavar nza nɨɨŋgi. Mba nzan hi bigi, nta fhura ki bigi ma. Krais, ana zazera nzan kurkurigim, nza guigira mba bigi kambai. \v 38-39 \x - \xo 8.38-39: \xo*\xt Ef 1.21; Kor 1.16; 2.15; 1 Pi 3.22\xt*\x*Fhe Bakɨme, ana guigira won ndavar nza nɨɨŋgim, gu khueŋ khothɨgi, bigɨna the Fhe Bakɨme vuzvuga thugɨrga tuktɨgi fhuvara. Nza rimgirga o, nza ŋamki o, Fhe Bakɨme enseri o, tori gu ŋiniŋgi havhari o, ntige khar ki bigi o, zumgu hɨrga bigi o, mbarkɨrga bigi nta ŋkasŋka ki o, kha vun ki bigi o, kha nɨɨn nuianan ki bigi o, mbar tamtam khar ki bigi, mba bigi, nta zam, nta Fhe Bakɨme wo ndavar nza nɨɨŋgi vuzvuga thugɨrga tuktɨgi fhuvara. Ana wo ndavar nza nɨɨŋgi vuzvuk, ana nza Bakɨme Krais Zisas muuŋgi ŋaarar panan, ana wo ndavar nza nɨɨŋgi vuzvugar nza khɨvigi. \c 9 \ms Por Fhe Bakɨme Isreriŋ ga muuŋgi tɨva nzuai. \s Por guigira Isreriŋ kora muuŋgi. \p \v 1 Gu Krais guma ma, gu guigira nzuai. Gu guiguigi fhuvara. Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar na ndɨkndɨga muuŋgim, gu wo ndava vhen, gu kaŋgi, na buneŋ, ne guigira buneŋ ma. \v 2 \x - \xo 9.2: \xo*\xt Kis 32.32\xt*\x*Gu wo ndava vhen, gu guigira zazera nde kora mbuav, gu ndɨkndɨgi vhɨrve ga mbui. \v 3 Gu vuzvugi, Fhe Bakɨme taagip na fegi gu ŋgugi ndigɨrga. Mbe Zekovan nzɨgi ma. Maaŋ muuŋgip, Krais na vuzvuga zɨn ŋgɨrga, gu mbe suaŋv ana phorgɨv suaŋv ana suaŋrim, ana na vhararim, gu ana gumgi gu mbigi tharim, nan fegi gu ŋgugi nan ŋana ndirga. \v 4 \x - \xo 9.4: \xo*\xt Kis 4.22; 9.4; Lo 7.6; 14.1-2; FG 3.25; 13.22; Ef 2.12; Hi 8.8-10; 9.1\xt*\x*Mbe Isreriŋ, Fhe Bakɨme mben won kaman fagim, mbe anan tari ma. Mbe vhɨra Fhe Bakɨme phorgap ana zɨ bakɨme vhen kav, vhɨra ana ŋkasŋka gangi. Fhe Bakɨme mbe phorga suaŋgiap ana won tɨvir mbe nɨɨŋgi. Ana vhɨra won rotur muunga tɨvar mbe khɨvigi. Ana vhɨra wo muunga bigi, ana ntan mbe phorga suaŋgi kameŋ, ana za ntan mbe suaŋgi. \v 5 \x - \xo 9.5: \xo*\xt Mt 1.1-16; Zo 1.1; Ro 1.25\xt*\x*Mben farigi nzɨgi, mbe zɨri bakɨvi kegi. Mben rɨgar mben nzɨga mbera, Krais kha nuianan hɨgap, guma guara gegi. Krais, ana Fhe Bakɨme ma. Ana za kha bigi gari guman pan ma. Nza zazera ana zɨ ndi vun kuamkuarga. \f a \fr 9.5 \fr*\ft Gumgi mbari kha ndɨkndɨga mbui, nza mba kamani kɨtɨgar ki kameŋ nza ne dorgɨp khaŋ suanga. “Fhe Bakɨme, ana za kha bigir pan ma. Maaŋ muuŋgiap, nza zazera ana zɨ ndiv vun kuamkuarga.” \ft*\f* \s Por Fhe Bakɨme Isreriŋ ga mbui tɨva nzuai. \p \v 6 \x - \xo 9.6: \xo*\xt Nam 23.19; Zo 8.39; Ro 2.28; 3.3; Ga 6.16\xt*\x*Gu zazera nan fegi gu ŋgugi mbui tɨvi ga nzuav, nan ndavar vhee guigira mben kora mbui. Gu ndɨkndɨgi Fhe Bakɨmen buni vhuuiŋ, nta fura vugi fhuvara. Gu kaŋgi, Isreriŋ mbari, mbe guigira Fhe Bakɨme gumgi ki fhuvara. \v 7 \x - \xo 9.7: \xo*\xt Stt 21.12; Ga 4.23; Hi 11.18\xt*\x*Nza khaŋ suanga fhu, “Mbe za Abrahaman vɨzi ma, mbe maaŋ muuŋgiap, mbe Abrahaman tari guari ma.” Fhuvara. Fhe Bakɨme fhum khaŋ suaŋgi, “Aisakra ndun nzɨgi hegɨrga.” \v 8 \x - \xo 9.8: \xo*\xt Ga 4.23\xt*\x*Kha kama nɨɨeŋ khaŋ nzuai, “Gumgi guma vɨzɨnra hegi, mbe Fhe Bakɨmen tari fhuvara.” Fhe Bakɨme suaŋgi kameŋ zɨn vov hegi tari, mbe kha zɨn mben kaai, mbe Abrahaman tari ma. \v 9 \x - \xo 9.9: \xo*\xt Stt 18.10; 18.14\xt*\x*Mba Fhe Bakɨme mbe suaŋgi kameŋ khaŋ nzuai, “Gu mba sarigi tugar, gu taagi zɨrga, Sara ŋguga ruagirga.” \p \v 10 \x - \xo 9.10: \xo*\xt Stt 25.21\xt*\x*Kama mueŋ phorga khare, Rebekan kamani, mani ndia bavira ki, Aisak, ana nzan nzɨk ma. \v 11-12 \x - \xo 9.11-12: \xo*\xt Stt 25.23\xt*\x*Fhe Bakɨme, ana wo vuzvugar ana gumgi ndi fi. Ana gumgi mbui ŋaari ga ndɨkndɨgap mba tɨva mbui fhuvara. Ana nduara gumgir kaav mbe ndi fi. Maaŋ muuŋgiap, Rebeka ntigar mba kamani tɨrga. Mani vhɨra tɨvar vhuuaŋ muuŋgi fhu. Mani vhɨra tɨva mbatɨk thueŋ muuŋgi fhu. Fhe Bakɨme khaŋ Rebeka nzuai, “Ndu fhara ruagirga tar, ana ndu zumgum ruagirga tarar ŋaara guma kɨrga.” \v 13 \x - \xo 9.13: \xo*\xt Lo 21.15; Mal 1.2-3; Ru 14.26\xt*\x*Khe Fhe Bakɨmen buni vhuuiŋ ki gap suaŋgi kameŋ ma. Mba kameŋ khaŋ nzuai, “Gu Zekop vuzvugi, gu Iso vuzvugi fhu.” \p \v 14 \x - \xo 9.14: \xo*\xt 2 Sto 19.7; Jop 8.3; 34.10; Sng 92.15\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, nza ram suaŋrie? Ee, nza khaŋ suaŋrie? Fhe Bakɨme, ana tɨva mbatɨga muuŋgi, ee? Zakɨra fhuvara! \v 15 \x - \xo 9.15: \xo*\xt Kis 33.19\xt*\x*Fhe Bakɨme khaŋ Moses ga suaŋgi, “Gu guma the korar muuŋgip, tɨvar vhuun ana muun saŋv, gu muunga. Gu vhɨra guma the korar muun saŋv, gu ana korar muunga.” \v 16 \x - \xo 9.16: \xo*\xt Ef 2.8\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, Fhe Bakɨme guma ndi fi, ana mba guman vuzvuk gum ana muuŋgi ŋaarar vhez fhuvara. Ana Fhe Bakɨmen kora muumbarara, ana mba guma ndi fagi. \v 17 \x - \xo 9.17: \xo*\xt Kis 9.16; Ga 3.8; 3.22\xt*\x*Fhe Bakɨmen buni vhuuiŋ ki gavar Fhe Bakɨme khaŋ Idzɨviŋ ŋgui vhɨrve gari guman pana suaŋgi, “Gu ndu ndi fagim, ndu ŋgui vhɨrve gari guman pan ki. Gu won ŋkasŋka bakɨmen, gu ŋkasŋka ki bigir muuŋv simtɨgar ndun nɨɨŋv, won ŋkasŋka bakɨme ndi khɨvɨrga. Gu nera nzuav ndu ndi fagi. Kha gumgi gu mbigi, mbe za na zɨ bakɨme bun za kha nuianan ki gumgi gu mbigi ga suanga.” \v 18 \x - \xo 9.18: \xo*\xt Kis 4.21; 9.12; 14.4\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, nza kaŋgi, Fhe Bakɨme, ana guma the korar muun saŋv, ana mba guma korar muuŋgip, anan tɨvar vhuun anan muunga. Ana guma the ndɨkndɨgar muuŋgirim, ana havharɨ saŋv, ana wo vuzvuga zɨn ŋgɨp, ana ndɨkndɨgar muuŋgirim, ana havhargirga. \p \v 19 \x - \xo 9.19: \xo*\xt 2 Sto 20.6; Jop 23.13; Dan 4.35\xt*\x*Gu ndɨkndɨgi, nde the khaŋ na suanga, “Fhe Bakɨme maaŋ mbui, ana thaŋ nzuav simtɨgar nza ndɨɨi? The wo vuzvugi zɨn ŋgɨp, Fhe Bakɨme vuzvuk daaŋgi khɨngirga tuktɨgi?” \v 20 \x - \xo 9.20: \xo*\xt Ais 29.16; 45.9; 64.8\xt*\x*Nde gumgi, nde theiŋ, nde Fhe Bakɨme mbui tɨvi ga suaŋv ana vhegɨrie? Nde ganɨ, nuianan muuŋgi nda, ana khaŋ wo muuŋgi guma ga suaŋrie? “Ndu thaŋ nzuav khaŋ na muuŋgi?” \v 21 \x - \xo 9.21: \xo*\xt Jer 18.6; 2 T 2.20\xt*\x*Mba nuiana nda muuŋgi guma, ana vuzvuk ma. Ana nuiana thueŋ ndigi, ana wo vuzvugar, ana mba nuianen, ana nda phunin muuŋgirga. Nda the, ana ndan vhuuŋ ma, ana ŋaari vhuuin muunga nda ma. Nda the, ana fhura muuŋgi, ana harigi ŋaarir muunga nda ma. Ee, ana maaŋ muuŋgi, ne nzerigi fhuve? \p \v 22 Fhe Bakɨme vhɨra mba tɨvara mbui. Ana won ndav shirɨ bakɨme ndi kɨra phɨgɨr za mbui. Ana maaŋ muuŋgirim, mba gumgi gu mbigi, mbe za ana ŋkasŋka bakɨme gangirga. Mba vheza mbatɨga ndirga gumgi gu mbigi mbe mbarɨgɨ zav wari bevahegap wari ki. Ana mbe thav fhura mbe garav, tuga mpeen mbe nɨɨŋgiap, mbe farfa zav mben rarga ki. \v 23 \x - \xo 9.23: \xo*\xt Ro 8.28-30; Ef 1.3-12; Kor 1.27\xt*\x*Ana khueŋ vuzvugi, kha gumgi, mbe zam ana vhava ŋaar gum ana ŋkasŋka bakɨme kaŋgirga. Ana mba gumgi gu mbigi, ana mpirmpirɨga vhuun mben nɨɨn za mbui, ana vhɨra mbe kora muuŋgi. Ana fhum guarara, ana mba gumgi gu mbigi ga muuŋgiap, ana mba mpirmpirɨgar vhuun mben nɨɨŋv, ana vhɨra zɨ bakɨmen mben nɨɨnga. \v 24 Nza Fhe Bakɨmen kora muumbara ndirga gumgi gu mbigi, nzara Fhe Bakɨme kamgi gumgi gu mbigi ma. Nza mba gumgi gu mbigi, nza Zudaiŋra fhuvara. Nza mba harigi fhain ki ŋgui gumgi gu mbigi, nza vhɨra. \v 25 \x - \xo 9.25: \xo*\xt Hos 2.23; 1 Pi 2.10\xt*\x*Mba Fhe Bakɨmen kamthooŋ guma Hosea khergi gavar, Fhe Bakɨme khaŋ suaŋgi, “Mba gumgi gu mbigi, mbe fhum nan gumgi gu mbigi kegi fhuvara. Gu ntigem khaŋ mbe suanga, ‘Mbe nan gumgi gu mbigi ma.’ Gu mba ntige vuzvugi fhuv ntɨɨri, gu zumgum khaŋ mbe suanga, ‘Nde ntigem gu guigira vuzvugi ntɨɨri ma.’ \v 26 \x - \xo 9.26: \xo*\xt Hos 1.10\xt*\x*Gu khaŋ mbe suaŋgi ŋaneŋ, ‘Nde nan gumgi gu mbigi fhuvara,’ gu mba ŋanera, gu khaŋ mbe suanga, ‘Nde gu zazera mbara muuŋgiap ki Fhe Bakɨme ma, nde nan tari ma.’ ” \p \v 27 \x - \xo 9.27: \xo*\xt Ro 11.5\xt*\x*\x - \xo 9.27: \xo*\xt Ais 10.22-23\xt*\x*Aisaia fhum Isreriŋra nzuav khaŋ suaŋgi, “Mba Isreriŋ gumgi gu mbigi, mbe guigira vhɨrkɨvgip, kha mbasɨk taan khɨɨiŋra farar muuŋgirga. Guma Bakɨme, ana mben rɨgar vhɨrve ndigɨrga fhuvara. \v 28 Guma Bakɨme kha nuianan ki gumgi gu mbigi ga nzuav suaŋgi, ana guigira vhemkora mba vheza mbatɨgar za mben nɨɨŋgirga.” \v 29 \x - \xo 9.29: \xo*\xt Ais 1.9; 13.19; Jer 50.40\xt*\x*Kha bigi Aisaia fhum suaŋgi kamen zɨn vugap, hegi. Ana fhum khaŋ suaŋgi, “Maaŋ muuŋgip, Guma Bakɨme, ana guigi guarara ŋkasŋka bakɨme ki. Ana maaŋ muuŋgip nzan gumgi thari tharga fhu, nza za mbatɨgirga. Nza mba Sodom ŋgu bakɨme gu Gomora ŋgu bakɨme, nza mani mbatɨgi farar muuŋgip, nza za mbatɨgirga.” \s Mbe Isreriŋ, mbe guigira Fhe Bakɨme khothɨgi fhuvara. Mbe maaŋ muuŋgiap, mbe tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigi ki fhuvara. \p \v 30 \x - \xo 9.30: \xo*\xt Ro 1.17; 4.11; 10.20\xt*\x*Maaŋgi nza ram suaŋrie? Nza khaŋ suanga. Mba harigi fhaiŋ ŋgui gumgi, mbe tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigi kɨr zav ŋaara mbatɨga mbui fhuvara. Mbe tɨvar vhuuaŋ mbui gumgi gu mbigi ki. Mbe Fhe Bakɨme khothɨgim, ana tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigir mben kaai. \v 31 \x - \xo 9.31: \xo*\xt Ro 10.2-3; 11.7; Ga 5.4\xt*\x*Mbe Isreriŋ, mbe Moses suaŋgi tɨvi, mbe nta zɨn ŋgɨrim, Fhe Bakɨme tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigir mben kamɨn zav, mbe ŋaara mbatɨga mbui. Mba Moses suaŋgi tɨvi zɨn vui ntɨɨri, Fhe Bakɨme kha zɨn mben kaai fhuvara, mbe tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigi ma. \v 32 \x - \xo 9.32: \xo*\xt Ais 8.14; Ru 2.34; 1 Ko 1.23\xt*\x*Ne khaŋ muuŋgi, mbe Fhe Bakɨme khothɨgi tɨva zɨn vui fhuvara. Mbe wari wo mbui ŋaarara ndɨkndɨgi, mbe mba ŋaara suaŋv Fhe Bakɨme tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigir mben kamɨnga. Mba ŋkari ga si ri kɨm, ana mbe ŋkari ga segim, mbe regi. \v 33 \x - \xo 9.33: \xo*\xt Sng 118.22; Ais 8.14; 28.16; Mt 21.42; Ro 10.11; 1 Pi 2.6-8\xt*\x*Fhe Bakɨmen buni vhuuiŋ ki gavar, khaŋ muuŋgi kameŋ ki. Mba kameŋ khaŋ nzuai, “Nde mbarara! Gu gumgi ŋkari ga sɨrim, mbe rɨrga kɨma ndim Saionan ndararga. Ana mba gumgi ŋkari ga sɨrim, mbe rɨrga. Mba ana khothɨgi guma, ana mberɨrga fhu.” \c 10 \s Mbe Isreriŋ, mbe Fhe Bakɨmen tɨva kaŋgi fhuvara. \p \v 1 Nde guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi, nan ndava vhee guigira khueŋ vuzvugi. Fhe Bakɨme taagip kha Isreriŋ ndigɨrga. Gu maaŋ muuŋgiap, gu zazera mbe nzuav guigira Fhe Bakɨme phorga nzuai, \v 2 \x - \xo 10.2: \xo*\xt FG 21.20; 22.3; Ga 1.14; 4.17\xt*\x*Gu guigira mbe kaŋgiap, gu khueŋ bun nzuai, mbe guigira khaŋ tɨgap Fhe Bakɨme vuzvugi ŋaara muun za mbui. Mbe maaŋ mbuav, mbe guigira Fhe Bakɨme vuzvugi tɨvi kaŋgiap, maaŋ mbui fhuvara. \v 3 \x - \xo 10.3: \xo*\xt Ro 1.17; 9.30-32; Fi 3.9\xt*\x*Mbe Fhe Bakɨme tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigir nzan kaai tɨv, mbe nen sagi fhuvara. Mbe nduarira wari won ŋaarir panan khaŋ wari ga nzuai, “Nza tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigi ma.” Maaŋ muuŋgiap, mbe fhura Fhe Bakɨme ganɨv ana piin kɨrim, ana nduara tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigir mben kamɨngeŋ thagi. \v 4 \x - \xo 10.4: \xo*\xt Mt 5.17; Zo 3.18; Ga 3.24\xt*\x*Nza kaŋgi, Krais ana Moses suaŋgi tɨvi, ana nta vhɨzgi. Gumgi gu mbigi, mbe Krais khothɨgɨrga, mbe Fhe Bakɨme nɨman tɨvi vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigi ma. \v 5 \x - \xo 10.5: \xo*\xt Wkp 18.5; Neh 9.29; Ese 20.11-13; Ro 7.10; Ga 3.12\xt*\x*Moses suaŋgi tɨvi zɨn vui gumgi gu mbigi zɨn ŋgɨrga tɨvi, ana nta khergi. Mbe tuituigira za mba tɨvi zɨn ŋgɨrim, Fhe Bakɨme tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigir, mben kamɨnga. Ana khaŋ nzuai, “Guma, ana Moses suaŋgi tɨvi, ana za nta zɨn ŋgɨrga, mba guma ana zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨŋ ndigirga.” \v 6 \x - \xo 10.6: \xo*\xt Lo 30.12-14\xt*\x*Guma, ana guigira Fhe Bakɨme khothɨgim, Fhe Bakɨme ne nzuav tɨvir vhuuiaŋ mbui guman anan kaai. Mba tɨv, Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gap mba kameŋra nzuai. Nde khaŋ wari ga suaŋ thari, “The Hevenan naaŋrie?” Ne khaŋ muuŋgi, nde nduarira Krais ndigi nɨɨn zirɨ za mbui. \v 7 Nde vhɨra khaŋ suaŋ thari, “The vhɨzgi gumgi ki ŋgun ŋgirɨrie?” Ne khaŋ muuŋgi, nde Krais ndiga taagia mbogar zi. \v 8 Mba buna nɨɨeŋ khaŋ nzuai, “Mba buneŋ nden hara ki. Mba buneŋ nde kaathoorin ki, vhɨra nden ndavi vherir ki.” Mba kameŋ khare, nde guigira Zisas khothɨgɨrim, nza mba kameŋ bun nzuai. \v 9 \x - \xo 10.9: \xo*\xt Mt 10.32; Ru 12.8; FG 8.37\xt*\x*Nde maaŋ muuŋgip kama hegɨp khaŋ suanga, “Zisas, ana Guma Bakɨme ma.” Nde vhɨra wari won ndavi vherir, nde khueŋ khothɨgɨrga, Fhe Bakɨme taagia ana khavgi. Nde mba ndɨkndɨgar muunga, Fhe Bakɨme taagi nde ndigirga. \v 10 Nza wari won ndavi vherir, nza Zisas khothɨgim, Fhe Bakɨme tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigir nzan kaai. Nza wari won kaathoorir, nza gumgi gu mbigi vhɨrve nɨman, nza guigira Zisas khothɨgi ne bun nzuaim, Fhe Bakɨme taagia nza ndigi. \p \v 11 \x - \xo 10.11: \xo*\xt Ais 28.16; Jer 17.7; Ro 9.33\xt*\x*Fhe Bakɨmen buni vhuuiŋ ki gavar khaŋ muuŋgi kameŋ mba bigeŋ ga nzuai, “Mba ana khothɨgi gumgi gu mbigi, mbe mberɨrga fhu.” \v 12 \x - \xo 10.12: \xo*\xt FG 10.36; 15.9; Ro 3.22; 3.29; Ga 3.28\xt*\x*Mba Zudaiŋ gu mba harigi fhaiŋ gumgi, mbe mbara muuŋgi. Guma Bakɨme, ana nduara za nza Guma Bakɨme ma. Mba anan kaav warir kurkurar zav, anan nzai gumgi gu mbigi, ana guigira tɨvar vhuuŋra mbe mbui. \v 13 \x - \xo 10.13: \xo*\xt Jol 2.32; FG 2.21; 9.14\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gap khaŋ nzuai, “Mba warir kurkurar zav Guma Bakɨmen nzai gumgi gu mbigi, ana taagia mbe ndigirga.” \p \v 14 Mbe ana khothɨgɨrga fhu, mbe ram muuŋgip warir kurkura saŋv anan kamɨrie? Mbe ana kameŋ mbararagi fhu, mbe ram muuŋgip ana khothɨgɨrie? Maaŋ muuŋgip, guma the ana buna vhuuen mbe suaŋgirga fhu, mbe ram muuŋgip ana buna vhuueŋ mbararagirie? \v 15 \x - \xo 10.15: \xo*\xt Ais 52.7; Nah 1.15\xt*\x*Mbe mba buna vhuueŋ bun suan saŋv gumgi thari ga sararim, mbe ŋgegɨrga fhu, the mba buna vhuueŋ bun suaŋgirie? Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gap khaŋ nzuai, “Mba gumgi gu mbigi, mbe Fhe Bakɨmen buna vhuueŋ bun suan za zi gumgi, mbe mbe garav guigira ndikndigi.” \s Isreriŋ, mbe Fhe Bakɨmen buna vhuueŋ ndigi fhuvara. \p \v 16 \x - \xo 10.16: \xo*\xt Ais 53.1; Zo 12.38; Hi 4.2\xt*\x*Mbe Isreriŋ, mbe za Fhe Bakɨmen buna vhuueŋ ndigi fhuvara. Aisaia khaŋ nzuai, “Guma Bakɨme, the nza nzuai buna vhuueŋ khothɨgi?” \v 17 \x - \xo 10.17: \xo*\xt Zo 17.20\xt*\x*Nza kaŋgi, nza Fhe Bakɨmen buna vhuueŋ mbararagim, ne nza ana khothɨgi ndɨkndɨga khavi. Nza mba mbararagi buna vhuueŋ, ne mbe Krais bun nzuai buna vhuueŋ ma. \p \v 18 \x - \xo 10.18: \xo*\xt Sng 19.4; Mt 24.14; Mk 16.15; Kor 1.6; 1.23\xt*\x*Gu khaŋ muuŋgia tɨga nzan za mbui. Ee? Mbe mba Fhe Bakɨmen buna vhuueŋ mbararagi fhuv thi? Fhuvara. Mbe nta mbararagi. Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gap khaŋ nzuai, “Kha nuianan ki gumgi, mbe za mbe kaathoori mbararagi. Mben buni za kha ŋguiven vegi.” \v 19 \x - \xo 10.19: \xo*\xt Lo 32.21; Ro 11.11; Ta 3.3\xt*\x*Gu vhɨra harigi nzambareŋ khar ki. Ee, mbe Isreriŋ, mbe kha buna nɨɨeŋ kaŋgi fhuve? Fhuvara. Mbe ne kaŋgi. Nde fharav Moses Fhe Bakɨme ga nzuav suaŋgi kameŋ ndɨrɨgɨri. Fhe Bakɨme khaŋ suaŋgi, “Gu nde Isreriŋ, gu nden muuŋgirim, nde zɨ ki fhuv fhain ki ŋguia, nde mbe suaŋv ndavi shirga. Gu nden muuŋgirim, nde ndɨkndɨgi vhuuiŋ ki fhu fhain ki ŋguia, nde mbe vhegɨrga.” \v 20 \x - \xo 10.20: \xo*\xt Ais 65.1; Ro 9.30\xt*\x*Aisaia vhɨra kama havharar nzuav khaŋ suaŋgi, “Mba na ndi gari fhuv gumgi, mbe na gangi. Gu mba na nzuav harigi gumgir nzai fhuv gumgi, gu mben hɨgi.” \v 21 \x - \xo 10.21: \xo*\xt Ais 65.2\xt*\x*Aisaia khaŋ nzuai, Fhe Bakɨme, ana Isreriŋ ga ndɨrgap khaŋ suaŋgi, “Gu rari tugɨra tɨgap ra ndav verim, gu won harani ŋgav, mba na rɨɨrɨɨv na buni kaadogi gumgi, gu mben ndir zav mben rarga ki.” \c 11 \s Fhe Bakɨme Isreriŋ mbari kora muuŋgi. \p \v 1 \x - \xo 11.1: \xo*\xt 1 Sml 12.22; Sng 94.14; Jer 31.37; 2 Ko 11.22; Fi 3.5\xt*\x*Gu khaŋ muuŋgi nzambara mbui. Ee, Fhe Bakɨme kɨr won gumgi gu mbigi ga segire? Zakɨra fhuvara! Gu vhɨra, gu Isrer guma ma. Gu vhɨra Abrahaman nzɨga mbe ma. Gu Benzamin shɨga guma mbe ma. \v 2 \x - \xo 11.2: \xo*\xt Sng 94.14; Ro 8.29\xt*\x*Mba gumgi gu mbigi, Fhe Bakɨme fhum guarara mbe suaŋgi, mbe ana gumgi gu mbigi kɨrga. Ana kɨr mbe segi fhuvara. Ee, nde Fhe Bakɨmen buni vhuuŋ ki gavar Iraiza neŋgegi buneŋ, nde ne kaŋgi fhuve? Iraiza Isreriŋ ga nzuav Fhe Bakɨme phorga nzuav khaŋ nzuai, \v 3 \x - \xo 11.3: \xo*\xt 1 Kin 19.10; 19.14\xt*\x*“Guma Bakɨme, mbe ndun kaathoori gumgira shogim, mbe vhɨzgi. Mbe ndu ofari ga mbui atarira phɨra suegi. Gu nduara khar ki, mbe ntigem vhɨra na shogirim, gu rɨmɨn zav mbui.” \v 4 \x - \xo 11.4: \xo*\xt 1 Kin 19.18\xt*\x*Ana maaŋ nzuaim, Fhe Bakɨme ram mbui khesharigi kamen ana buneŋ ŋgarkarigi? Ana khaŋ ana nzuai, “Nan 7,000 gumgi gu mbigi, mbe khar ki. Mbe mba mbarɨp Bar, mbe thɨvi phɨrav ana rotu muuŋgi fhuvara.” \p \v 5 \x - \xo 11.5: \xo*\xt Ro 9.27\xt*\x*Ntige mbara muuŋgiap, kha tugen gumgi gu mbigi mbari khar ki. Fhe Bakɨme fhura mben kora muuŋgiap, mben wora mbuigi. \v 6 \x - \xo 11.6: \xo*\xt Ro 4.4-5; Ga 3.18\xt*\x*Ana fhura mbe kora muuŋgiap mben won mbuigi. Ana mbe muuŋgi ŋaara nzuav mben won mbuigi fhuvara. Mbe maaŋ muuŋgip ŋaarar muuŋgirim, ana mben won mbuiarga, nza mba khesharigi tɨv, nza khaŋ suanga fhu, ana guigira fhura kora muumbara ma. \p \v 7 \x - \xo 11.7: \xo*\xt Ro 9.31; 10.3\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, nza ram suaŋrie? Mbe Isreriŋ, Fhe Bakɨme nɨman ana tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgir mben kamɨn zav, mbe ne nzuav ŋaara mbatɨga muuŋgi. Ana tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgir mben kamgi fhuvara. Fhe Bakɨme mben gumgi gu mbigi mbarira farasegap tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi mben kamgi. Fhe Bakɨme mba harigi ntɨɨri ga muuŋgim, mbe ndavi havhargi. \v 8 \x - \xo 11.8: \xo*\xt Lo 29.4; Ais 29.10; Jer 5.21; Zo 12.40; FG 28.26-27\xt*\x*Fhe Bakɨmen buni vhuuiŋ ki gap ne suaŋgi. Ana khaŋ nzuai, “Fhe Bakɨme mbe muuŋgim, mbe guma guigira kuigap ŋangi fara muuŋgiap ki. Ana mbe muuŋgim, mbe guigira bigi gari fhuvara. Ana vhɨra mbe muuŋgim, mbe buni nɨɨŋgen sagi fhu. Mbe mbara muuŋgiap kav zav, ntigem mbe mbara muuŋgiap ki.” \v 9 \x - \xo 11.9: \xo*\xt Sng 35.8\xt*\x*\x - \xo 11.9: \xo*\xt Sng 69.22-23\xt*\x*Devit vhɨra ana pana gumgir tɨvi ga ndɨrɨgap mba khesharigi kameŋ Fhe Bakɨme phorga nzuav khaŋ nzuai, \b \q1 “Mbe shama bakɨme tugar, mbe wari fugurim, gu vuzvugi, mba tuk, ana mben farfarga tugar vhuuŋ ma. \q1 Mba tuk, ana vhaaŋ sɨgar suigi farar muuŋgip mbe suirarga. \q1 Mba tuk, vhɨra mbe sɨgi ga nzuav mbok korgi fara muuŋgim, mbe mba mbok thɨgɨrga. \q1 Mba tuk vhɨra ŋkari ndi si kɨma farar muuŋgirim, mbe wari wo ŋkari ndi sɨv rɨrga. \q1 Ana mbe muuŋgi tɨvi mbatɨgi ŋgarɨgar muunga. \q1 \v 10 Ana maaŋ mben muuŋv, mbe rɨmgi pɨnɨnga, mbe rɨmgi pɨngip kɨrga. \q1 Ndu vhɨra mben muuŋgirim, mben simtɨgi mbe mbevarim, mbe kɨri phɨriregɨp, mbe mbara muuŋgip kɨrga.” \s Fhe Bakɨme harigi fhaiŋ ŋgui gumgi gu mbigi ndigi. \p \v 11 \x - \xo 11.11: \xo*\xt FG 13.46; 22.18; 22.21; Ro 10.19\xt*\x*Gu maaŋ muuŋgiap kha nzambarar nde mbui. Mba Isreriŋ, mbe mba tugen kɨr Krais ga segap, mbe regap, mbe mbatɨgip za vhɨzgirie? Zakɨra fhuvara! Mbe kɨr Fhe Bakɨme segap, mbe regap, tɨvi mbatɨgi ga muuŋgim, Fhe Bakɨme harigi fhaiŋ ŋgui gumgi gu mbigi ndigi. Fhe Bakɨme khueŋ vuzvugi. Isreriŋ mbe ganɨrim, Fhe Bakɨme ntigem tɨvar vhuun mben muuŋrim, mbe Isreriŋ mba tɨvar vhuuŋ gangip, mbe niihɨp, mbe suaŋ ndavi shirga. \v 12 Mba tugen Isreriŋ tɨvi mbatɨgi ga mbuim, maaŋ muuŋgiap Fhe Bakɨme mba tugen khaŋ tɨgap tɨvir vhuuiŋra kha nuianan ki gumgi ga mbui. Mba tugen mbe Isreriŋ, mbe vhɨra Fhe Bakɨme vuzvuk ga zorgiap samra kim, Fhe Bakɨme tɨvir vhuuiŋra harigi fhaiŋ ŋgui gumgi ga mbui. Mbe Isreriŋ, mbe maaŋ muuŋgip kɨv, mbe za taagip Fhe Bakɨmen han zɨrga, nza kaŋgi, Fhe Bakɨme, ana guigira tɨvir vhuuiŋ guarira za kha gumgi gu mbigir muunga. \p \v 13 Gu ntigem kha bunin nde harigi fhain ki ŋgui gumgi, gu mba bunin nde suan za mbui. Fhe Bakɨme na sarigim, gu nden rɨgar zɨgɨp, nde phorga ŋgarɨ za mbui. Gu guigira nde phorgɨp mba ŋaarar muungeŋ nzuav ndikndiga mbatɨga mbui. \v 14 Gu khueŋ nzuav, gu khueŋ vuzvugi, gu wo ntɨɨri ndɨkndɨgi khavɨrim, mbe Fhe Bakɨme nde mbui tɨvir vhuuiŋ ganɨv, nde niihɨrga. Mbe mba tɨvar muuŋrim, Fhe Bakɨme taagip thari ndirga. \v 15 Fhe Bakɨme kɨr Isreriŋ ga segap, ana kha nuianan ki gumgi gu mbigi ga muuŋgim, mbe ana phorgap ndava bavira ki. Maaŋ muuŋgiap, Fhe Bakɨme taagip Isreriŋ ndigirga. Ne khaŋ muuŋgirga, Ana mba vhɨzgi fara muuŋgi gumgi gu mbigi, ana taagia mbe khavgi. \p \v 16 \x - \xo 11.16: \xo*\xt Nam 15.17-21; Ese 44.30\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, mbe fharav vikntuu tuav, mbe mba fharigi parawa ndiga muuŋgi viktum, mbe anan Fhe Bakɨme ofa mbui. Mbe maaŋ mbuim, mbe mba mbui vikntuu, nta vhɨra za Fhe Bakɨmen vikntuu ma. Maaŋ muuŋgip, khan ber, ana Fhe Bakɨme ne ma, mba khan ŋgagi, nta vhɨra Fhe Bakɨme ntɨɨri ma. \v 17 \x - \xo 11.17: \xo*\xt Jer 11.16; FG 2.39; Ef 2.11-19\xt*\x*Mbe Isreriŋ, mbe oriv khan vhuuŋge fara muuŋgi. Fhe Bakɨme niŋgen ŋgagi mbari harav niŋge khɨrgi. Nde mba harigi ŋgui gumgi, nde mba ruan ki oriv khage fara muuŋgi. Fhe Bakɨme nden ŋgagi ndiga zav, mba oriv kha guarige, ana niŋgen ŋgagi hargiap, nden ntan ŋani ga segi. Nde mba oriv khan vhuuŋge mban nde ndɨɨim, nde ana ŋgagi fara muuŋgiap, nde nzerara ki. \v 18 \x - \xo 11.18: \xo*\xt Zo 4.22; 1 Ko 10.12\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, nde khueŋ ndɨkndɨgɨ thari. Nza mba oriv kha guarar ŋgagi, Fhe Bakɨme nta hargi, nza nta kambarigi. Nde mba ndɨkndɨgar muuŋ thari. Nde mba ndɨkndɨgar muuŋv, nde tuituigip ndɨkndɨgiri. Nde mban mba kha ndɨɨi ŋgagi fhuvara. Mba oriv kha guarige, ana thɨri nta mban nde ndɨɨi. \p \v 19 Nde khueŋ suaŋri, “Fhe Bakɨme na nzuav mba ŋgagi hargiap, na ndiv mba hargi ŋgagir ŋana segi.” \v 20 \x - \xo 11.20: \xo*\xt Ais 66.2; Ro 12.16; Fi 2.12\xt*\x*Fhe Bakɨme guigira maaŋ muuŋgi. Ana maaŋ muuŋgi, ne nɨɨeŋ khaŋ muuŋgi. Mbe ana khothɨgi fhuv, ana mbe hargi. Nde ana khothɨgap, nde nzerara ki. Nde warir rɨvɨri, nde nduarira wari wo zɨri ndiv vun kuamkua thari. Nde nain rɨvɨri. \v 21 Nde ndɨkndɨgɨ. Fhe Bakɨme fhum mba ŋgagi guari, ana nta thagi, nta kegi fhuvara. Nde vhɨra, nde maaŋ muuŋgip rɨɨŋrɨɨŋrim, ana nde tharga fhuvara. Ana nde hargirga. \v 22 \x - \xo 11.22: \xo*\xt Zo 15.2-4; 1 Ko 15.2; Hi 3.14\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, nde tuituigip ndɨkndɨgɨri, Fhe Bakɨme tɨvir vhuuiaŋ mbuav, ana vhɨra vhav shi tɨvi ga mbui. Anan tɨvi zɨn vui fhuv gumgi, ana vhav shi tɨvar mbe mbui. Nde ana nzuai tɨvir vhuuiŋ zɨn vui, ana tɨvir vhuuin nden muunga. Nde ana nzuai tɨvir vhuuiŋ zɨn vui fhu, ana vhɨra nde hargirga. \v 23 \x - \xo 11.23: \xo*\xt 2 Ko 3.16\xt*\x*Ana mba fhum hargi ŋgagi, mbe wom ana khothɨgɨrga, Fhe Bakɨme wom mbe ndiv mben khage segɨrga. Ahaŋ, Fhe Bakɨme taagi mbe ndi segɨrga tuktɨgi. \v 24 Nde khueŋ kaŋgiri, nde fhum ruan ki oriv khagen ŋgagi ma. Fhe Bakɨme nde hargia zav ŋgun oriv kha guarage segi. Nde guigira mba oriv khagen ŋgagir guari fhuvara. Khueŋ guigira, ana maaŋ muuŋgip mba oriv khager ŋgagi guarira ndigip zɨv, ana taagi nta ndiv niŋge sɨr saŋv, ana nta ndiv segɨrga. \s Fhe Bakɨme won kora muumbarar za kha gumgi gu mbigi khɨvɨr za mbui. \p \v 25 \x - \xo 11.25: \xo*\xt Ru 21.24; Zo 10.16; Ro 12.16; 2 Ko 3.14; VB 7.9\xt*\x*Nde guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi, gu vuzvugi nde kha zorga ki kameŋ nde ne kaŋgirga. Nde muuŋv kɨv nduarira wari wo zɨri ndiv vun kuamkuav khueŋ ndɨkndɨgɨrga, “Nza ndɨkndɨgi vhuuiŋ ki.” Gu maaŋ muuŋgiap kha zorga ki kameŋ, gu ne bun nde suan za mbui. Mbe Isreriŋ vhɨrve, mben ndavi gum mbe ndɨkndɨgi havhargi kɨrga. Mbe mbara muuŋgip kɨrim, mba harigi fhaiŋ ŋgui gumgi gu mbigi, mbe za mba Fhe Bakɨme suaŋgi gumgi gu mbigir vhɨrve thɨgɨrga, mbe ana gumgi gu mbigi kɨrga. \v 26 \x - \xo 11.26: \xo*\xt Sng 14.7; Ais 59.20; Mt 23.39\xt*\x*Mba tuavra Fhe Bakɨme taagip za Isreriŋ ndigɨrga. Fhe Bakɨmen buni vhuuiŋ ki gap ne suaŋgi. Fhe Bakɨmen gap khaŋ nzuai, “Isrerin kurkurav taagi mbe ndirga guma, ana Zerusareman kegɨp, khavgip, zɨrga. Ana zɨv, mba Zekop shɨgar gumgi gu mbigi, ana mben muuŋrim, mbe Fhe Bakɨmen tɨvi daasui tɨvi thav, ana zɨn ŋgɨrga. \v 27 \x - \xo 11.27: \xo*\xt Jer 31.33-34; Hi 8.8; 10.16\xt*\x*Fhe Bakɨme khaŋ nzuai, ‘Gu mbe phorgɨp suaŋgip, gu mba tugen mbe muuŋgi tɨvi mbatɨgi, gu za nta vhɨzgirga.’ ” \v 28 Mbe Isreriŋ, mbe Zisas buna vhuueŋ, mbe kɨr ne ga segi. Mbe maaŋ muuŋgiap, mbe panan Fhe Bakɨme kegi. Mbe mba tɨva mbuav, mbe nde harigi fhaiŋ ŋgui gumgi, mbe nden kurigi. Mbe Isreriŋ, mbe fhum Fhe Bakɨme mben wora mbuigim, mbe ana ntɨɨri ma, ana mbe vuzvugira ki. Ana mben farigi nzɨgi ga ndɨkndɨgap mba tɨvar mbe mbui. \v 29 Fhe Bakɨme ana khaŋ mbui, ana gumgir kamgim, mbe ana han zim, ana won ŋaarar muun zav fhura bigir vhuuiŋra mbe ndɨɨi. Ana maaŋ mben muuŋgip, ana zumgum won ndɨkndɨgar kurarga tuktɨgi fhuvara. \p \v 30 \x - \xo 11.30: \xo*\xt Ef 2.2; Kor 3.7\xt*\x*Nde fhum Fhe Bakɨme buni daasuegi. Ntigem, mbe Isreriŋ, mbe Fhe Bakɨme buni daasui. Mbe maaŋ mbuim, nde mba tuavar, nde Fhe Bakɨme kora muumbara ndigi. \v 31 Maaŋ muuŋgiap, Isreriŋ, mbe mba tɨvara muuŋgi, mbe ntigem Fhe Bakɨme buni daasui. Nde mba ndigi korar muumbar, mbe Isreriŋ, mbe vhɨra ntigem mba kora muumbara ndigirga. \v 32 \x - \xo 11.32: \xo*\xt Ro 3.9; Ga 3.22; 1 T 2.4\xt*\x*Fhe Bakɨme ana fhura kha nuianan ki gumgi garim, mbe za ana buni daasuim, mba tɨv mbe kegim, mbe ana bɨnan ki. Ne khaŋ muuŋgi, ana won kora muumbarar za kha nuianan ki gumgi khɨvɨr zav, ana maaŋ mbui. \s Nza Fhe Bakɨme zɨ ndi vun kuamkuarga. \p \v 33 \x - \xo 11.33: \xo*\xt Jop 11.7; Sng 36.6; 92.5; Ais 55.8-9\xt*\x*Mbaia, Fhe Bakɨmen tɨvir vhuuiŋ gum ndɨkndɨgir vhuuiŋ gum, ana ndɨkndɨk bakɨme, nta guigira kɨvgi. Nta kɨvgiap, guigira mbasɨk kogim, ana khɨna gari fhuv fara muuŋgi! Nza kha nuianan ki gumgi, nza za ana ndɨkndɨgi nɨɨŋge kaŋgirga tuktɨgi fhuvara. Nza vhɨra ana mbui tɨvi, nza za nta kaŋgirga tuktɨgi fhuvara. \v 34 \x - \xo 11.34: \xo*\xt Jop 15.8; 36.22; Ais 40.13; 1 Ko 2.16\xt*\x*Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gap ne suaŋgi, “The Guma Bakɨme ndɨkndɨgi kaŋgi? The ndɨkndɨgir ana nɨɨŋgi? \v 35 \x - \xo 11.35: \xo*\xt Jop 35.7; 41.11\xt*\x*The fharav bigir Fhe Bakɨme nɨɨŋgim, ana mba bigi ŋgarkarie?” Zakɨra fhuvara! \v 36 \x - \xo 11.36: \xo*\xt 1 Ko 8.6; Ga 1.5; 2 T 4.18; Hi 13.21; 2 Pi 3.18\xt*\x*Nza kaŋgi, Fhe Bakɨme, ana nduara kha nuian gu buiva mbuav, ana za kha bigi ga muuŋgi nɨɨŋge ma. Kha bigi, nta za ana bigi ma. Nza zazera ana zɨ ndi vun kuamkuarga. Nai guigi guarira. \c 12 \ms Por guigira Krais khothɨgi gumgi gu mbigi muunga tɨvi ga nzuai. \s Nza wari wo fhavir, Fhe Bakɨme nɨɨŋv ana suaŋv ofar muunga. \p \v 1 \x - \xo 12.1: \xo*\xt Sng 50.13-14; Zo 4.24; Ro 6.11-13; 1 Ko 6.13; 6.20; Hi 10.20; 1 Pi 2.5\xt*\x*Nde guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi, gu Fhe Bakɨme fhura nzan kora muuŋgi kora muumbara bakɨme nzuav khaŋ tɨga havhargiap nde nzuai. Nde won fhavi ndiv Fhe Bakɨmen nɨɨŋv, ana nzuav ofa mbui tɨvar muuŋgiri. Nde maaŋ muuŋgip, nde ntige ŋamra kɨv, nde Fhe Bakɨmen gumgi gu mbigir ŋaari kɨri. Nde anan gumgi gu mbigi kɨv, nde ana vuzvugi tɨvi, nde ntan muuŋri. Nde maaŋ muunga, nde guigira Fhe Bakɨmen rotur muunga. \v 2 \x - \xo 12.2: \xo*\xt Ef 1.18; 4.23; 5.10; 5.17; Kor 1.21; 1 Pi 1.14; 1 Zo 2.15\xt*\x*Nde kha nuiana gumgi gu mbigi rui rurur muuŋ thari. Fhuvara! Nde kha nuiana gumgi gu mbigi ndɨkndɨgi ndɨkndɨgi farar muuŋ thari. Nde fhura Fhe Bakɨme ganɨrim, ana nde ndɨkndɨgir muuŋrim, nde ndɨkndɨgi ŋkaar muuŋv, nde vhɨra tɨvir ŋkaar muuŋri. Nde maaŋ muunga, nde guigira Fhe Bakɨme vuzvugi kaŋgirga. Nde nta kaŋgip, nde mbaram vhɨra tɨvir vhuuiŋ kaŋgip, nde Fhe Bakɨme guigira vuzvugi tɨvi, nde nta kaŋgip, nde tɨvir vhuuiŋ guarira kaŋgirga. \s Nza Fhe Bakɨme fhura won ŋaarar muun zav nza nɨɨŋgi ŋkasŋka gu ndɨkndɨgir vhuuiŋ nza ntan ŋaarir muunga. \p \v 3 \x - \xo 12.3: \xo*\xt 1 Ko 3.10; 12.7; 12.11; Ga 2.9; Ef 4.7\xt*\x*Ana fhura na kora muuŋgim, Fhe Bakɨme anan ŋaarar muun zav na ndi fagim, gu maaŋ muuŋgiap nde bevbevira, gu za nde nzuai. Nde bevbevira tuituigira wari ganɨri. Nde khueŋ ndɨkndɨgɨ thari, nden ndɨkndɨgi gu nden tɨvi harigi gumgi kambarigi. Fhuvara! Nde Fhe Bakɨme khothɨgim, ana nde ana khothɨgi ndɨkndɨga tugara tɨgap nde nɨɨŋgi ndɨkndɨk, nde tuituigira ana suirav, nde nduarira wari wo mbui tɨvi ganɨri. \v 4 \x - \xo 12.4: \xo*\xt Ef 4.16\xt*\x*\x - \xo 12.4: \xo*\xt 1 Ko 12.12\xt*\x*Nza khueŋ kaŋgi, guma kharɨga bavira, ana fɨgi vhɨrve ki. Mba fɨgiveŋ, nta za ŋaari wari heeŋgiap ki. \v 5 \x - \xo 12.5: \xo*\xt 1 Ko 12.27; Ef 4.25\xt*\x*Mba tɨvara, nza gumgi gu mbigi vhɨrve ma. Nza Krais phorgap, nza za wari tɨgap guma kharɨga bavira ki fara muuŋgi. \p \v 6 \x - \xo 12.6: \xo*\xt 1 Ko 12.28; 13.2; 1 Pi 4.10-11\xt*\x*\x - \xo 12.6: \xo*\xt 1 Ko 12.4-11\xt*\x*Nza ana fhura nza kora muuŋgi kora muumbarar panan Fhe Bakɨme won ŋaara muun zav fhura harigi khesharigi ndɨkndɨgi vhuuiŋ gu ŋkasŋkagir za nza nɨɨŋgi. Maaŋ muuŋgiap, guma the, ana Fhe Bakɨme kamthooŋ guma fara muuŋgiap Fhe Bakɨme buni bun nzuai ndɨkndɨk gum ŋkasŋka ndigi, ana mbar Fhe Bakɨme buni bun suaŋri. Ana Fhe Bakɨme khothɨgim, ana ana khothɨgi ndɨkndɨga tugɨra tɨgɨv, ana mba buni suaŋri. \v 7 \x - \xo 12.7: \xo*\xt FG 13.1; Ga 6.6; 1 T 5.17\xt*\x*Maaŋ muuŋgip, guma the ana Fhe Bakɨmen gumgi gu mbigir kurkurarga tɨv ki, ana guigira harigi gumgi gu mbigir kurkurari. Maaŋ muuŋgip, Fhe Bakɨme guma mbe ana won ŋaara muun zav ana harigi gumgi gu mbigi khɨvi ndɨkndɨgar ana nɨɨŋgi, ana guigira harigi gumgi gu mbigi khɨvɨri. \v 8 \x - \xo 12.8: \xo*\xt FG 15.32; 20.28; 2 Ko 9.7; 1 Pi 5.2\xt*\x*Maaŋ muuŋgip, Fhe Bakɨme guma mbe ana wo ŋaara muun zav harigi gumgi ndavi gu ndɨkndɨgi havharɨrga ndɨkndɨga ana nɨɨŋgi, ana guigira mba ŋaarar muuŋv, harigi gumgi ndavi gu ndɨkndɨgi havharɨri. Guma, ana bigi sosuagi gumgi, ana bigɨr mben kurkurigi, ana bigi vhɨrvera mben nɨɨŋri. Guma, ana ŋaara the ganɨv, ana guigira tuituigip mba ŋaara ganɨri. Guma, ana harigi ntɨɨri kora mbuav mben kurkurigi, ana ndikndigɨp mben kurkurari. \s Nza guigira wari won ndavir wari won fek gu tarir nɨɨnga. \p \v 9 \x - \xo 12.9: \xo*\xt Sng 34.14; Amo 5.15; 1 T 1.5; 1 Pi 1.22\xt*\x*Nde guigira wari won ndavir harigi gumgi gu mbigir nɨɨŋri. Nde guiguigi thari! Fhuvara! Nde guigira mbe vuzvugɨri! Nde guigira samra thɨgɨp, mba tɨvi mbatɨgi ganɨv, kɨr nta segɨp, nde guigira mba tɨvir vhuuiŋ suirav, nta zɨn ŋgɨri. \v 10 \x - \xo 12.10: \xo*\xt Fi 2.3; Hi 13.1; 1 Pi 1.22; 2 Pi 1.7\xt*\x*Nde guigira wari won ndavir guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigir nɨɨŋri. Nde wari ndavir wo mben nɨɨŋv, guigira mbe vuzvugɨp, kha ndɨkndɨgar mben muuŋri, mbe guigira nde phorge regi ntɨɨri ma. Nde wari mbevav, khaŋ tɨgɨp havhargip harigi ntɨɨri zɨri ndiv vun kuamkuari. \v 11 \x - \xo 12.11: \xo*\xt FG 18.25; VB 3.15\xt*\x*Nde zazera Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaara ganɨrim, ana khaŋ tɨgɨp nde ndavi khavɨrim, nde Guma Bakɨmen ŋaarar muuŋri. Nde vhukvhugɨ thari. \v 12 \x - \xo 12.12: \xo*\xt FG 2.42; Fi 3.1; 1 Te 5.16-17; Hi 3.6; 10.36; Ze 1.4\xt*\x*Nde Guma Bakɨme khothɨgap, ana tɨvar vhuun nden muungeŋ nzuav, nde ana rarga ki. Nde maaŋ muuŋgiap, nde ndikndigɨp kɨri. Maaŋ muuŋgip, simtɨk nden hɨgɨrim, nde havhargip thɨgɨp wari kɨri. Nde zazera Fhe Bakɨme phorgɨv suaŋri. \p \v 13 \x - \xo 12.13: \xo*\xt 1 Ko 16.1; 2 Ko 9.1; 9.12; Hi 13.2; 13.16; 1 Pi 4.9\xt*\x*Maaŋ muuŋgip, Fhe Bakɨmen gumgi gu mbigi thari, mbe bigi thari sosuagirim, nde mben kurari. Maaŋ muuŋgip, harigi ŋgui gumgi thari nden han zegɨrim, nde tuituigira mbe ganɨri. \p \v 14 \x - \xo 12.14: \xo*\xt Mt 5.44; Ru 6.28; FG 7.60; 1 Ko 4.12; 1 Pi 3.9\xt*\x*Maaŋ muuŋgip, gumgi thari, mbe tɨvi mbatɨgir nden muuŋrim, nde mbe suaŋv Fhe Bakɨme phorgɨ suaŋrim, ana tɨvar vhuun mben muuŋri. Ahaŋ, nde ana phorgɨ suaŋrim, ana tɨvar vhuun mben muuŋri. Nde mben farfa saŋv, ana phorgɨ suaŋ thari. \v 15 \x - \xo 12.15: \xo*\xt Sng 35.13\xt*\x*Nde rɨgar ki gumgi thari ndikndigɨrim, nde mbe phorgɨv ndikndigɨri. Nde rɨgar ki gumgi thari nzirim, nde mbe phorgɨv nziri. \v 16 \x - \xo 12.16: \xo*\xt Sng 131.1-2; Snd 3.7; Ais 5.21; Jer 45.5; Ro 11.20; 15.5\xt*\x*Nde mba mbui tɨva bavira, nde mba tɨvara za kha gumgi gu mbigir muuŋv, tɨvir vhuuin mben muuŋv, nde wari tɨgɨp thuuŋ bavira mbɨri. Nde khueŋ ndɨkndɨgɨ thari, nza gumgir ruu ma. Fhuvara! Nde mba zɨ ki fhuv gumgi phorgɨv kɨv, vhɨra mbe phorgɨv ndikndigɨri. Nde nduarira wari wo zɨri ndiv vun kuamkuav kha ndɨkndɨgar muuŋ thari, “Gu nduara ndɨkndɨk ki.” \p \v 17 \x - \xo 12.17: \xo*\xt Mt 5.39; Ro 14.16; 2 Ko 8.21; 1 Te 5.15\xt*\x*Mbe maaŋ muuŋgip tɨva mbatɨga thuen nden muuŋgirim, nde mbe muuŋgi tɨva mbatɨgeŋ ŋgarka thari. Nde tuituigira wari ganɨv, nde za mbe rɨmgi nɨman, nde zazera tɨvir vhuuiŋra muuŋri. \p \v 18 \x - \xo 12.18: \xo*\xt Mk 9.50; Ro 14.19; Hi 12.14\xt*\x*Nde vhɨra, nde nduarira ntari khavɨv, mbe vhegɨp, mbe shogɨ thari. Nde za kha gumgi phorgɨv zazera ndava bavira kɨrga tuavi ndi ganɨri. \v 19 \x - \xo 12.19: \xo*\xt Lo 32.35; Snd 24.29; Mt 5.39; Ro 12.17; 13.4; 1 Te 1.6-7; Hi 10.30\xt*\x*Nde nan kɨvntogi guari, mbe nde muuŋgi tɨva mbatɨga thueŋ nde ne ŋgarka thari. Nde fhura Fhe Bakɨme ganɨrim, ana nduara mbe suaŋv ndav shiri. Nde kaŋgi, Fhe Bakɨmen buni vhuuiŋ ki gap, ana kha khesharigi kameŋ nzuai. Fhe Bakɨme nduara ne suaŋgi, “Harigi gumgi nde muuŋgi tɨvi mbatɨgi nta ŋgarkarga ŋaar, ana nan ŋaar ma. Gu nta ŋgarkarga.” \v 20 \x - \xo 12.20: \xo*\xt Kis 23.4-5; Snd 25.21-22; Mt 5.44\xt*\x*Nde muunga tɨvi khare. “Nden pana gumgi, mbe thi hegɨrim, nde mban mben nɨɨŋri. Mbe maaŋ muuŋgip, fhɨr khigirim, nde mbɨn mben nɨɨŋri. Nde maaŋ mben muunga, mbe mba nde muuŋgi tɨva mbatɨgeŋ suaŋv, mbe guigira nden mbergirga.” \v 21 Nde fhura tɨvi mbatɨgi ganɨrim, nta nde mbevɨ thari. Fhuvara. Nde tɨvir vhuuin muunga, mba tɨvir vhuuiŋ, nta mba tɨvi mbatɨgi mbevarim, nta ŋgirgɨrga. \c 13 \s Nza za ŋgui gari gumgir panin piin kɨrga. \p \v 1 \x - \xo 13.1: \xo*\xt Snd 8.15; Dan 2.21; Zo 19.11; Ta 3.1; 1 Pi 2.13\xt*\x*Nza kha nuianan ki gumgi gu mbigi, nza zam ŋgui gari gumgir pani piin kɨrga. Nza kaŋgi, ŋgui gari guman panan ŋkasŋka, ana nduara hɨgi fhuvara. Ŋgui gari guman panan ŋkasŋka, ana Fhe Bakɨmen farven kegap hɨgi. Kha ŋgui gari gumgir pani, Fhe Bakɨme nduara mbe ndi fegim, mbe ki. \v 2 Maaŋ muuŋgiap, mba ŋgui gari gumgir pani buni daasui gumgi, mbe Fhe Bakɨme won ŋaarar nɨɨŋgi gumgi, mbe mben buni daasui. Maaŋ mbui gumgi, mbe gumgir panin muuŋrim, mbe ne suaŋv vheza mbatɨgar mben nɨɨnga. \v 3 \x - \xo 13.3: \xo*\xt 1 Pi 2.13-14; 3.13\xt*\x*Ŋgui gari gumgir pani, mbe rɨrɨvar tɨvi vhuuiaŋ mbui gumgir nɨɨn zav ki fhuvara. Mbe tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgi, mbe rɨrɨvar mben nɨɨn zav ki. Maaŋ muuŋgiap, ndu ŋgui gari gumgir panin rɨvɨ thagi, ndu tɨvir vhuuiŋra muuŋrim, mbe ndu zɨ ndiv vun kuamkuarga. \v 4 \x - \xo 13.4: \xo*\xt Ro 12.19; 1 Te 4.6\xt*\x*Ŋgui gari gumgir pani, mbe Fhe Bakɨmen ŋaara gumgi ma. Mben ŋaar khare, mbe ndun kurkurarga, ndu nzerara kɨrga. Ndu maaŋ muuŋgip tɨvi mbatɨgir muuŋv, ndu rɨvɨri. Ndu kaŋgi, ŋgui gari gumgir pani, mbe ntari ga mbui kozi suigi fara muuŋgiap ŋkasŋka suirigi. Mbe fhura mba ŋkasŋka suirigi fhuvara. Mbe Fhe Bakɨmen ŋaara mbuav, mbe mba ŋkasŋka mbe ntari ga mbui kozi suigi fara muuŋgiap ana suirigi. Mbe mba tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgi, mbe tɨvi mbatɨgir vhezar mben nɨɨn zav Fhe Bakɨmen ndav shirɨr ŋkasŋka ma, mbe ana suirigi. \v 5 \x - \xo 13.5: \xo*\xt Sav 8.2; 1 Pi 2.19\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, nza ŋgui gari gumgir pani, nza mben piin kɨrga. Nza mba Fhe Bakɨmen ndav shirɨ bakɨme gum vheza mbatɨgira rivgip, mbe nzuai buni mbarararga fhu. Fhuvara. Nza wari wo ndavi vherir, nza khueŋ kaŋgirga, ne tɨvar vhuuŋ ma. Nza maaŋ muuŋgiap mba tɨva zɨn vui. \p \v 6 \x - \xo 13.6: \xo*\xt Mt 22.21; Mk 12.17; Ru 20.25\xt*\x*Nde mba bigɨna nɨɨeŋra nzuav, nde ŋkɨɨa ndi mbe ndɨɨi. Ne khaŋ muuŋgi, ŋgui gari gumgir pani, mbe Fhe Bakɨmen ŋaara gumgi ma. Mbe maaŋ muuŋgiap, mbe tuituigiap Fhe Bakɨme mbe nɨɨŋgi ŋaar, mbe ana mbui. \v 7 Nde ŋgui gari gumgir panin nɨɨnga bigi, nde ntan mben nɨɨŋri. Nde mbarkɨrga ŋkɨɨa gu bigi, nde ntan mba ŋkɨɨa ndia rui gumgi, nde ntan mben nɨɨŋri. Nde maaŋ muunga, nde mba gumgi piin ki. Nde mbe buni mbararav, tɨvar vhuun mbe khɨvɨri. Guma, ana zɨ bakɨme ki, nde zɨ bakɨmen anan nɨɨŋri. \s Nza guigira wari won ndavir harigi gumgi gu mbigir nɨɨŋri. \p \v 8 \x - \xo 13.8: \xo*\xt Mt 22.39-40; Ga 5.14; Kor 3.14; Ze 2.8\xt*\x*Nde harigi guma the han bigɨn the ŋgarɨgar muuŋgip, nde fhura mba ŋgarɨga ganɨrim, ana nden kɨ thari. Nde kha ŋgarɨgara, ana zazera nden kɨri. Mba ŋgarɨk khare, nde won ndavira harigi gumgi gu mbigir nɨɨŋri. Ne khaŋ muuŋgi, guma, ana won ndavar harigi gumgi ga ndɨɨi, ana guigira Fhe Bakɨme Moses ga nɨɨŋgi tɨva zɨn vui. \v 9 \x - \xo 13.9: \xo*\xt Kis 20.13-17; Wkp 19.18; Lo 5.17-21\xt*\x*Nza kaŋgi, Fhe Bakɨme suaŋgi tɨvi khaŋ nzuai, “Nde mani gu mburi ga rɨgi gumgi gu mbigi, nde ruarir harigi gumgi gu mbigi ndi thari. Nde harigi gumgi gu mbigi shogɨrim, mbe vhɨzɨ thari. Nde kɨmɨ thari. Nde harigi gumgi bigi ganɨv, nta niihɨ thari.” Kha tɨvi, harigi tɨvi nta vhɨra ki. Mba tɨvi, nta zam kha buna bueŋra vhen ki. Mba buneŋ khare, “Ndu wora vuzvugi tɨvara, ndu guigira wo ndavar harigi gumgi gu mbigi nɨɨŋri.” \v 10 \x - \xo 13.10: \xo*\xt Mt 22.40; Ro 13.8; 1 Ko 13.4-7\xt*\x*Guma, ana won ndavar harigi gumgi ga ndɨɨi, ana tɨvi mbatɨgir mbe mbui fhu. Maaŋ muuŋgiap, guma, ana won ndavar harigi gumgi gu mbigi ga ndɨɨi, ana guigira Fhe Bakɨme Moses ga nɨɨŋgi tɨvi guarira zɨn vui. \s Nza tuituigira ruri. \p \v 11 \x - \xo 13.11: \xo*\xt 1 Ko 15.34; Ef 5.14; 1 Te 5.5-7\xt*\x*Gu kha tɨvir muun zav nde nzuai, ne khaŋ muuŋgi, nde ntige kha tuge kaŋgi. Nde ntigem ŋkuu thav khavɨrga tuk ma. Nde kaŋgi, nde fharav guigira Krais khothɨgim, Fhe Bakɨme taagip nde ndirga tuk han mbarigi fhu. Mba tuk, ana ntigem hara zɨgi. \v 12 \x - \xo 13.12: \xo*\xt Ef 5.11; 6.11-13; Kor 3.8; 1 Te 5.5-6; 1 Zo 2.8\xt*\x*Maaŋ vhɨzim, mɨn gorim, ra shɨgɨr za mbui. Maaŋ muuŋgiap, nza mba maaŋ gɨngɨnan ka mbui tɨvi mbatɨgi, nza nta thav, nza guma raar kav mbui tɨvi, nza nta ndigip, nza ntari ga mbui bigi, shari farar muuŋgip, nta shargip kɨrga. \v 13 \x - \xo 13.13: \xo*\xt Ru 21.34; Ef 5.18; Fi 4.8; 1 Te 4.12; Ze 3.14; 1 Pi 2.12; 4.3\xt*\x*Nza nzerara ruv, guma raar rui tɨvar muuŋv, nza nzerara rurga. Nza fhura ndikndigɨp, ferferɨp, pharar ŋanŋani mbɨp, ŋanŋanɨv rurga fhuvara. Nza fhura ruarir mbigi gu gumgi wari ndiv, nza fhura tɨvi mbatɨgi, nza ntan sunuv, ntan muunga fhuvara. Nza vhɨra fhura tamtam ntarir muuŋv, fhura harigi gumgi ga vhegɨp, mben ndavi shirga fhuvara. \v 14 \x - \xo 13.14: \xo*\xt Ga 3.27; 5.16; Kor 3.10; 1 Pi 2.11\xt*\x*Nde guigira Guma Bakɨme Zisas Krais ndigɨp, nde shagi shari farar muuŋgip ana sharav, anan tɨvira muuŋri. Nde wari won ndavir vurir tɨvi mbatɨgi, nde nta zɨn ŋgɨrgeŋ ndɨkndɨgɨ thari. \c 14 \s Nza wari phorgap guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi mbui tɨvi ganɨv nta suaŋv mbe suanga fhu. \p \v 1 \x - \xo 14.1: \xo*\xt Ro 15.1; 15.7; 1 Ko 8.9-11; 9.22\xt*\x*\x - \xo 14.1: \xo*\xt Kor 2.16\xt*\x*Guma, ana maaŋ muuŋgip guigira Zisas khothɨgɨp, ana ana khothɨgi ndɨkndɨk havhargi fhu, nde ana suaŋv, ana ndigip, mba guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigir vhen ŋgirgɨri. Nde mbarkɨrga bigi, nde ntan sagi fhu, nde ntan ana suaŋv, ana daaŋ thari. \v 2 \x - \xo 14.2: \xo*\xt Stt 1.29; 9.3; Ro 14.14; 1 Ko 10.25; 1 T 4.4\xt*\x*Guma mbe, ana Zisas khothɨgi ndɨkndɨk, ana guigira havhargi. Ana maaŋ muuŋgiap, ana za mba mba gu sɨgi pi. Guma mbe, ana Zisas khothɨgi ndɨkndɨk, ana pim havhargi fhuvara. Ana maaŋ muuŋgiap, ana sɨgi pi fhu. \f a \fr 14.2 \fr*\ft Ndu 1 Ko 8.1 ganɨri. \ft*\f* \v 3 \x - \xo 14.3: \xo*\xt Kor 2.16\xt*\x*Mba mba gu sɨgi za nta pi guma, ana mba sɨgi thagi guma, ana ana suaŋv ana mbevɨ thari. Mba sɨgi thagi guma, ana mba mba gu sɨgi za pi guma ga suaŋv ana mbevɨ thari, ana kha ndɨkndɨgar ana muuŋ thari, ana pham bigi ga mbui. Fhuvara. Fhe Bakɨme vhɨra mba guma ndigi. \v 4 \x - \xo 14.4: \xo*\xt Mt 7.1; Ze 4.11-12\xt*\x*Ndu the, ndu harigi guman ŋaara guma, ndu ana tɨvi garav, nta nzuav ana nzuai? Ana maaŋ muuŋgip thɨgɨ havhargip, won ŋaarar muunga o, ana rɨgɨrga, ana gari Guma Bakɨme bigɨn ma. Ana thɨga havhargirga, ne khaŋ muuŋgi. Guma Bakɨme nduara ana muuŋgim, ana thɨga havhargi. \p \v 5 \x - \xo 14.5: \xo*\xt Ga 4.10\xt*\x*Guma mbe kha ndɨkndɨga mbui. Raa mbe, ana guigira tuga bakɨme ma. Rari mbari, nta fhura ki rari ma. Guma mbe, ana kha ndɨkndɨga mbui. Kha rari, nta za mbara muuŋgi. Nde mba ndɨkndɨgi ga mbui, nde gumgi bevbevira zam tuituigip khueŋ kaŋgiri, nde ndɨkndɨgir, maaŋgi ndɨkndɨk, ana nden nzerara. \v 6 \x - \xo 14.6: \xo*\xt 1 Ko 10.31; Ga 4.10; 1 T 4.3\xt*\x*Guma mbe, ana raa mbe farasarav, ana mba raar, ana Fhe Bakɨme zɨ ndi vun kuamkuagi. Ana Guma Bakɨme ndɨkndɨgap, ana maaŋ mbui. Mba mba gu sɨgi za nta pi guma, ana Guma Bakɨme ndɨkndɨgap, ana pi. Ana vhɨra mba mba nzuav Fhe Bakɨmen ndikndigap ana phorga suaŋgiap, ana nta pi. Mba mba mbari mbɨ thagi guma, ana vhɨra, ana Guma Bakɨme ndɨkndɨgap, ana mba mbari thagi. Ana vhɨra mba bigi ga nzuav, Fhe Bakɨmen ndikndigap ana phorga nzuai. \p \v 7 \x - \xo 14.7: \xo*\xt 1 Ko 6.19-20; Ga 2.20; 1 Te 5.10; 1 Pi 4.2\xt*\x*Nza khueŋ kaŋgi, nzan rɨgar, nza the khueŋ ndɨkndɨgi fhu, “Gu ntige khar ki bɨɨŋbɨɨŋ, ana nanera. Gu vhɨra rimgirga, ana na bigɨnara.” Fhuvara! \v 8 \x - \xo 14.8: \xo*\xt Ru 20.38; Ga 2.20; 1 Te 5.10\xt*\x*Nza ŋam kav rui, ne Guma Bakɨme bigɨn ma. Nza vhɨra rimgirga, ne vhɨra Guma Bakɨme bigɨn ma. Maaŋ muuŋgip, nza ŋam kɨrga o, nza rimgirga, nza Guma Bakɨme ntɨɨrira. \v 9 \x - \xo 14.9: \xo*\xt FG 10.36; 2 Ko 5.15\xt*\x*Krais ne nzuav ana rimgiap, ana taagia khavgi. Ana maaŋ muuŋgiap, ana mba vhɨzgi gumgi Guma Bakɨme kɨv, ana vhɨra mba ŋamki gumgir Guma Bakɨme kɨrga. \v 10 \x - \xo 14.10: \xo*\xt Mt 25.31-32; FG 10.42; 17.31; 2 Ko 5.10\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, ndu thaŋ nzuav wo phorgap guigira Zisas khothɨgi guma mbui tɨvi garav, buni mbatɨgir ana nzuai? Ndu thaŋ nzuav wo phorgap guigira Zisas khothɨgi guma mbevav ana nzuai? Ndu khueŋ kaŋgi, nza zam Fhe Bakɨme nɨma thivgirim, ana nza muuŋgi tɨvi ga suaŋv nza suanga. \v 11 \x - \xo 14.11: \xo*\xt Ais 45.23; Fi 2.10-11\xt*\x*Fhe Bakɨmen buni vhuuiŋ ki gap ne suaŋgi. Ana khaŋ nzuai, “Gu Guma Bakɨme ma. Gu zazera mbara muuŋgia ki. Gu guigira nzuai, kha nuianan ki gumgi gu mbigi, mbe za zɨv, na nɨman thɨpani phɨrɨv fɨrga. Mbe na nɨman thɨpani phɨrɨv fɨv, mbe za khaŋ suanga, gu Fhe Bakɨ guar ma.” \v 12 \x - \xo 14.12: \xo*\xt Mt 12.36; Ga 6.5; 1 Pi 4.5\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, nza kaŋgi, nza za bevbevira, nza zɨv, Fhe Bakɨme nɨman nza wo muuŋgi tɨvi ntɨɨriveŋ bun ana suanga. \s Nza guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigir muuŋrim, mbe rɨv, tɨvi mbatɨgir muuŋ thari. \p \v 13 \x - \xo 14.13: \xo*\xt 1 Ko 8.9; 8.13; 10.32\xt*\x*Maaŋ muuŋgia, nza guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi mbui tɨvi ganɨv, nta suaŋv ndɨkndɨgi mbatɨgir mben muunga fhu. Nza harigi khesharigi ndɨkndɨga zɨn ŋgɨrga. Nza guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigir muuŋgirim, mbe rɨgɨp, tɨva mbatɨga thueŋ muunga bigɨna thuen muunga fhu. \v 14 \x - \xo 14.14: \xo*\xt FG 10.15; Ro 14.2; 14.20; 1 Ko 8.7-8; 1 T 4.4; Ta 1.15\xt*\x*Gu Guma Bakɨme Zisas phorgim, ana na ndɨkndɨgi ga muuŋgim, gu tuituigiap khueŋ kaŋgi, kha bigɨn the, ana nduara Fhe Bakɨme nɨman nzaŋnzaŋgi fhuvara. Maaŋ muuŋgip, guma the kha ndɨkndɨgar bigɨn then muunga, “Kha bigɨn, ana nzaŋnzaŋgi.” Ana mba ndɨkndɨgar mba bigɨna mbui, mba bigɨn ana nɨman guigira nzaŋnzaŋgi. \v 15 \x - \xo 14.15: \xo*\xt 1 Ko 8.11-13\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, guigira Zisas khothɨgi guma the khaŋ ndɨkndɨgar bigɨn then muunga, kha bigɨn, ana guigira Fhe Bakɨme nɨman nzaŋnzaŋgi. Ndu ana nɨman mba bigɨna pi. Ndu guigira Zisas khothɨgi guma ndɨkndɨgar farfagi. Ndu maaŋ muuŋv ndu kaŋgiri, ndu ndavar guigira Zisas khothɨgi guma ga ndɨɨi fhu. Ndu kaŋgiri, Krais, ana taagip mba guma ndir zav, ana nzuav rimgi. Ndu mba ana farfagi bigɨna mbɨ thari. \v 16 \x - \xo 14.16: \xo*\xt Ta 2.5\xt*\x*Nde vhɨra kha ndɨkndɨgar bigɨn then muunga, kha bigɨn ana Fhe Bakɨme nɨman nzerara. Nde tuituigip ganɨri, nde harigi gumgi thari nden tɨva gangip, khaŋ suaŋ thari, “Mba tɨv, ana mbatɨgi.” \v 17 \x - \xo 14.17: \xo*\xt 1 Ko 8.8\xt*\x*Fhe Bakɨme wo gumgi gu mbigi garim, mbe anan piin ki tɨv, ana mba gu mbɨ thɨrav ki fhuvara. Zakɨra fhuvara! Fhe Bakɨme gari gumgi gu mbigir tɨva guar khare, tɨvar vhuuŋ, ndavar mɨɨtɨk, ndikndigi tɨv. Mba tɨvi, Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar nduara mba tɨvi ndi ndɨɨi. \v 18 \x - \xo 14.18: \xo*\xt 2 Ko 8.21\xt*\x*Guma mba tɨvi zɨn vov Kraisan ŋaara mbui, Fhe Bakɨme mba guman tɨvi vuzvugirga. Mba gumgi gu mbigi, mbe mba guma vuzvugiap, ana ndikndigi bunin ana suanga. \p \v 19 \x - \xo 14.19: \xo*\xt Ro 12.18; 15.2; 1 Ko 14.12; 1 Te 5.11\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, nza za wari tɨgap ndava bavira ki tɨvi zɨn ŋgɨp, nza vhɨra harigi gumgi gu mbigi Zisas khothɨgi ndɨkndɨk havhari tɨvi, nza ntan muunga. \v 20 \x - \xo 14.20: \xo*\xt Mt 15.11; Ro 14.14-15; 1 Ko 8.9; 8.13; Ta 1.15\xt*\x*Ndu mbara ndɨkndɨgɨp Fhe Bakɨmen ŋaarar farfarga ne suaŋ thari. Guigira, kha pi mba, nta nzerara, nta za pi mba ma. Ndu maaŋ muuŋgip bigɨn then mbegɨrim, mba tɨv, ana harigi guma gu mbiga then muuŋgirim, ana rɨgɨrga, mba tɨv, ana tɨva mbatɨgeŋ ma. \v 21 Ndu maaŋ muuŋgip sɨga the mbegɨrga o, ndu wainan mbegɨrga o, ndu harigi bigɨn thueŋ muuŋgirim, mba bigeŋ guigira Zisas khothɨgi guma o mbiga then muuŋgirim, ana rɨgɨrga, khueŋ nzerigi, ndu mba tɨvi thari. \v 22 Ndu mba khesharigi tɨvi, ndu nta khothɨgi ndɨkndɨk, ana ram mbui khesharigi, ana ndu bigɨn ma. Fhe Bakɨme, ana ndun ndɨkndɨga kaŋgi, ana ŋko bigɨn ma. Guma, ana Fhe Bakɨme nɨman bigɨn thueŋ muuŋv, ana wo ndava vhen kaŋgi, Fhe Bakɨme mba bigeŋ ga suaŋv ana suaŋgirga tuktɨgi fhu, ana ndikndigɨri. \v 23 \x - \xo 14.23: \xo*\xt Ta 1.15\xt*\x*Guma, ana siga then mbɨv, ana ndɨkndɨga phunin muuŋv, ana mba sɨgar mbɨrga, ana ne nzuav, Fhe Bakɨme nɨman simtɨk ki. Ne khaŋ muuŋgi, ana ndɨkndɨga phuni ki. Ana kha ndɨkndɨga mbui, “Gu kha siga pi ne nzerara, o fhu?” Fhe Bakɨme ne suaŋv na suanga thi? Nza vhɨra, nza maaŋ muuŋgip bigɨn thueŋ muuŋv, nza Zisas khothɨgi ndɨkndɨk khaŋ nza suanga, “Nza kha mbui tɨv, ne nzerigi fhuvara,” Nza maam, nza tɨva mbatɨgeŋ mbui. \c 15 \s Nza Krais ndɨkndɨgi gu ana tɨvi zɨn ŋgɨrga. \p \v 1 \x - \xo 15.1: \xo*\xt Ro 14.1; Ga 6.1\xt*\x*Nza khaŋ tɨga havhargiap Zisas Krais khothɨgi ndɨkndɨgi havhargi gumgi, nza ŋaar ki. Nza mba Krais khothɨgi ndɨkndɨk havhargi fhuv gumgi, nza mbarara mben kurkurav, mbe Krais khothɨgi ndɨkndɨk suirav, mbe havhargip thɨgɨrga. Nza kha ndɨkndɨgar muunga fhuvara, nza wari wo vuzvugi zɨn ŋgɨrga. \v 2 \x - \xo 15.2: \xo*\xt Ro 14.19; 1 Ko 9.19; 9.22; 10.24; 10.33; 13.5; Fi 2.4-5\xt*\x*Nza za bevbevira, nza guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigir muuŋgirim, mbe ndikndigɨrga nza mben kurkurarga. Nza maaŋ muunga, mbe tɨvir vhuuin muuŋv, mbe Krais khothɨgi ndɨkndɨk havhargirga. \v 3 \x - \xo 15.3: \xo*\xt Sng 69.9; Mt 26.39; Zo 5.30; 6.38\xt*\x*Nza khueŋ kaŋgi, Krais ana wo vuzvugara zɨn vugi fhuvara. Anan hi tɨvi, Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gap ne suaŋgi. Ana khaŋ nzuai, “Gumgi buni mbatɨgir ndu nzuav ndu nzɨɨi buni mbatɨgi, nta vhɨra nan hi.” \v 4 \x - \xo 15.4: \xo*\xt Ro 4.23-24; 1 Ko 9.9-10; 10.11; 2 T 3.16-17\xt*\x*Mba buni zam, mbe fhum nza khɨvɨ zav nta khergim, nta Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ gavar ki. Mba buni, nta nza ndavi havhargirim, nza thɨgɨ havhargip, simtɨgi ndiv, Fhe Bakɨme rargɨ kɨrim, ana zɨv nza ndirga. \v 5 \x - \xo 15.5: \xo*\xt Ro 12.16; 1 Ko 1.10; 9.9-10; Fi 3.16\xt*\x*Fhe Bakɨme, ana nduara havharar nza ndɨɨv, ana nduara nza mbuim, nza ndavi havhargiap, nza havhargia thivgiap, simtɨgi ndi. Maaŋ muuŋgiap, Fhe Bakɨme nden kurkurarga, nde guigira Krais Zisasan tɨvi zɨn ŋgɨp, nde mba ndɨkndɨga bavira suirav kɨv, nde ndava bavira wari kɨri. \v 6 \x - \xo 15.6: \xo*\xt FG 4.24; 4.32\xt*\x*Nde ndava bavira kɨv, nde wari tɨgɨra Fhe Bakɨme zɨ ndi vun kuamkuari. Ana nza Bakɨme Zisas Kraisan Fhe Bakɨme gum, ana anan Ndia ma. \s Krais, ana Zudain kurkurav, ana vhɨra harigi fhain ŋgui gumgir kurkurigi. \p \v 7 \x - \xo 15.7: \xo*\xt Ro 5.2; 14.1-3\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, nde zam, nde mba Zisas Krais khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi, nde ndikndigip, nde mbe ndi zɨrim, mbe nde phorgɨp kɨri. Krais, vhɨra nde mba tɨva mbui, ana nden ndikndigim, nde ana phorga ki. Nde mba tɨvar muunga, Fhe Bakɨmen zɨ bakɨme, ana guigira kɨvgirga. \v 8 \x - \xo 15.8: \xo*\xt Mt 15.24-25; FG 3.25-26; 2 Ko 1.20\xt*\x*Gu khaŋ nde nzuai, Krais, ana Zudain ŋaara guma kɨr zav zɨgap, ana mben kurkurigi. Ana maaŋ mbuav, ana Fhe Bakɨme suaŋgi kamen mbe khɨvim, mba kameŋ, ne guigira kameŋ ma. Ana mba mbe mbui tɨv, ana mba Fhe Bakɨme fhum mben farigi nzɨgi ga suaŋgi kameŋ zɨra vugi. \v 9 \x - \xo 15.9: \xo*\xt 2 Sml 22.50; Sng 18.49; Zo 10.16; FG 3.25; Ro 9.23; 11.30\xt*\x*Ana vhɨra khueŋ nzuav mba harigi fhaiŋ ŋgui gumgi, mbe Fhe Bakɨmen kora muumbara ganɨv, ana zɨ ndi vun kuamkuarga. Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gap, ana khaŋ suaŋgi, \b \q1 “Maaŋ muuŋgiap, gu harigi fhaiŋ ŋgui gumgi rɨgar, gu ndu zɨ ndiv vun kuamkuarga. \q1 Gu ndu zɨ ndi vun kuamkuagi ŋgavir muunga.” \b \p \v 10 \x - \xo 15.10: \xo*\xt Lo 32.43\xt*\x*Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gavara ki buna mueŋ vhɨra khare. Ne khaŋ nzuai, “Nde mba harigi fhaiŋ ŋgui gumgi, nde Fhe Bakɨme won mbuigi gumgi gu mbigi phorgɨv ndikndigɨri.” \v 11 \x - \xo 15.11: \xo*\xt Sng 117.1\xt*\x*Mba kama mueŋ vhɨra khaŋ nzuai, \b \q1 “Nde harigi fhaiŋ ŋguir ki gumgi gu mbigi, nde zam Guma Bakɨme zɨ ndi vun kuamkuari. \q1 Nde kha nuianan ki gumgi gu mbigi, nde zam ana zɨ ndiv vun kuamkuari.” \b \p \v 12 \x - \xo 15.12: \xo*\xt Ais 11.1; 11.10; VB 5.5; 22.16\xt*\x*Asaia vhɨra khaŋ suaŋgi, “Ŋgui vhɨrve gari guman pana kama the, ana Zesin nzɨgir rɨgar hɨgɨrga. Ana za kha gumgi gu mbigi ganɨnga. Mba harigi fhain ŋgui gumgi gu mbigi ana zɨv tɨvar vhuun mben muun zav, mbe ana rarga ki.” \p \v 13 \x - \xo 15.13: \xo*\xt Ro 12.12; 14.17\xt*\x*Fhe Bakɨme nduara havharar nza ndɨɨim, nza ana nzan nɨɨn za suaŋgi bigir vhuuiŋ, nza nta ndir zav ntan rarga ki. Nde ana khothɨgim, ana nden muuŋgirim, nde ndikndiga bakɨmen muuŋv, ndava mɨɨtɨk guigira nde ndavi givav kɨri. Nde Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaara ŋkasŋkar panan, Fhe Bakɨme nden nɨɨn za mbui bigir vhuuiŋ, nde ntan rarga ki tɨv, ana guigira nden ndavi givari. \ms Por ana wo mbui ŋaara nzuav, ana raar vhuun Romiŋ ga ndɨɨi. \s Por, ana Fhe Bakɨme buna vhuueŋ ndia ruav, ne bun nzuai ne nzuav ndikndigi. \p \v 14 \x - \xo 15.14: \xo*\xt 1 Ko 8.1; 8.7; 8.10; 2 Pi 1.12; 1 Zo 2.21\xt*\x*Nde guigira na phorgap Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi, gu wo ndavar vhen, gu guigira nde khothɨgi, nde zazera tɨvir vhuuiaŋ mbuim, tɨvir vhuuiŋ guigira nden ki. Nde vhɨra mbarkɨrga ndɨkndɨgir vhuuiŋ ki. Maaŋ muuŋgiap, nde bevbevira, nde ndɨkndɨgi vhuuin harigi Fhe Bakɨmen gumgi gu mbigir nɨɨnga. \v 15 Gu kha khergiap nde ndi mbai buni mbari, nta guigira havhargi. Gu nde ndɨkndɨgi khavi, ne khaŋ muuŋgi, Fhe Bakɨme fhura nan kora muuŋgiap, ana na farasarigi. \v 16 \x - \xo 15.16: \xo*\xt Ro 1.5; 11.13; 12.3; Ga 2.7-9; Fi 2.17\xt*\x*Ana na farasarigim, gu Krais Zisasan ŋaara guma kav, gu zav harigi fhaiŋ ŋgui gumgi rɨgar zɨgap, anan ŋaara mbui. Gu ana ŋaara mbuav, Fhe Bakɨme buna vhuueŋ bun nzuai, gu anan rotu gari guman fara muuŋgiap ki. Gu mba harigi fhaiŋ ŋgui gumgi ndiv Fhe Bakɨme han zɨrga. Mba tɨv, ana Fhe Bakɨme nzuav ofar muunga. Fhe Bakɨme, ana guigira mba ofa vuzvugirga. Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar, ana mben muuŋgirim, mbe guigira Fhe Bakɨmen gumgi gu mbigi guari kɨrga. \p \v 17 Gu maaŋ muuŋgiap Krais Zisas phorga ŋgarav Fhe Bakɨmen ŋaara mbui. Gu mba ŋaara mbuav, gu guigira ndikndigi. \v 18-19 \x - \xo 15.18-19: \xo*\xt FG 19.18; 2 Ko 3.5; 12.12\xt*\x*Gu harigi khesharigi buna thueŋ bun suaŋgirga fhu. Gu kha bigɨna bueŋra, gu nera bun suanga. Gu Fhe Bakɨme Ŋina Ŋaar ŋkasŋkar panan, gu mbarkɨrga mirikorir ga muuŋgim, mbe ŋgava mbatɨga mbuav ndɨkndɨgi vhɨrve ga muuŋgi. Gu Krais ŋkasŋkar panan ana buni bun nzuav, ana ŋkasŋkar panan wo farver mbui bigi, nta harigi fhain ŋgui gumgi ga mbuim, mbe Krais khothɨgap Fhe Bakɨme buni zɨn vui. Maaŋ muuŋgiap, gu Zerusaremra kegap, Krais buna vhuueŋ bun nzua zav, za vov Iririkum ŋgu bakɨme fhain vugi. \v 20 \x - \xo 15.20: \xo*\xt 2 Ko 10.15-16\xt*\x*Gu kha ŋaara mbuav Fhe Bakɨmen buna vhuueŋ bun nzuav, gu guigira mba Krais kaŋgi fhuv ŋguir ki gumgi gu mbigi, gu guigira zazera Krais buna vhuueŋ bun mbe suangeŋ vuzvugi. Gu harigi guma suegi kɨni gu nzaa tɨn phenan muungeŋ vuzvugi fhuvara. \v 21 \x - \xo 15.21: \xo*\xt Ais 52.15\xt*\x*Gu Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gap suaŋgi tɨvar muungeŋ vuzvugi. Ana khaŋ suaŋgi, “Mba gumgi, mbe fhum ana kameŋ mbararagi fhuvara, mbe nen sarga. Mba gumgi, mbe vhɨra fhum ana buni mbararagi fhuvara, mbe tuituigip nta kaŋgirga.” \s Por Romiŋ ganɨngeŋ vuzvugi. Ana mbe gangip, Spenan ŋgɨrga. \p \v 22 \x - \xo 15.22: \xo*\xt Ro 1.13\xt*\x*Gu kha mbui ŋaar, ana tugi vhɨrvera na kegim, gu zav nde gari fhu. \v 23 Gu ntigem wom khaŋ ŋgarɨrga ŋaar kha fhain ki fhu. Gu mpari vhɨrvera, gu nde ganɨngeŋ vuzvugi. \v 24 \x - \xo 15.24: \xo*\xt 1 Ko 16.6\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, gu Spen ŋgu bakɨme fhain ŋgɨr zav, gu ndɨkndɨgi. Gu fharav zɨv nde gangip, gu ŋgɨrga. Gu nde ganɨv, nden ndikndigɨp, nde phorgɨv tuga tɨvaneŋra kegɨrga. Gu nde phorgɨv kegɨrim, nde nan kurarim, gu Spenan ŋgirga. \p \v 25 \x - \xo 15.25: \xo*\xt FG 19.21; 20.22; 24.17; 1 Ko 16.1-4; 2 Ko 8.1; 9.2; 9.12\xt*\x*Gu ntigem Zerusareman nan za mbui. Gu naaŋv Zerusareman guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigir kurkurarga. \v 26 Kha Masedonia gu Akaian guigira Krais khothɨgi gumgi gu mbigi, mbe wari fugap, kama shogiap, Zerusareman guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi, mbe mbari bigi sosuagi, mbe mben kurkura zav ŋkɨɨa ndi suegi. \v 27 \x - \xo 15.27: \xo*\xt Ro 9.4; 11.17; 1 Ko 9.11; Ga 6.6\xt*\x*Mbe mba suegi ŋkɨɨa, mbe wari wo vuzvugar, mba ŋkɨɨa ndi suegi. Mba tɨv, ana tɨvar vhuuŋ ma. Mbe maaŋ muuŋgi, ne khaŋ muuŋgi. Mbe mba muuŋgi tɨv, mbe Zudaiŋ han bigɨna ŋgarɨga muuŋgiap, ne ŋgarkai fara muuŋgi. Mbe Zudaiŋ, mbe Fhe Bakɨme mben ntuur kurkurigi bigir vhuuiŋ, mbe ana han nta ndigi. Mbe nta ndigap, mba harigi fhain ŋguir ki gumgi gu mbigi ndi vegi. Maaŋ muuŋgiap, mba harigi fhain ki ŋgui, mbe guigira Zudain fhavir kurkurarga ŋaar ki. \p \v 28 Maaŋ muuŋgiap, gu fharav mba ŋaara vhɨzgirga. Gu za mba ŋkɨɨa ndigip Zerusareman ndav, mbe nɨɨŋgip, gu Spenan ŋgɨr saŋv, gu fharav zɨv nde gangip, gu ŋgɨrga. \v 29 \x - \xo 15.29: \xo*\xt Ro 1.11\xt*\x*Gu kaŋgi, gu maaŋ muuŋgip nde han zɨgɨrga, Krais nden kurkurav tɨvar vhuuŋ nden muunga ŋkasŋka, guigira na givarga. Ana guigira tɨvar vhuun nden muunga. \p \v 30 \x - \xo 15.30: \xo*\xt 2 Ko 1.11; Fi 2.1; Kor 4.3; 4.12; 2 Te 3.1\xt*\x*Nde na phorgap guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi, nde nza wo Bakɨme Zisas Krais ga ndɨkndɨgɨp, vhɨra wari won ndavir harigi gumgi gu mbigi ga ndɨɨi tɨva ndɨkndɨgɨri. Mba tɨv, Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar, ana nduara mba tɨvar nza mbuim, nza mbui. Gu guigira khueŋ vuzvugi, mba ndɨkndɨk nde ndavi khavɨrim, nde khaŋ tɨgɨv ŋaara mbatɨgar muuŋv, na phorgɨv Fhe Bakɨme phorgɨv suaŋri. Nde Fhe Bakɨme phorgɨv suaŋrim, ana nan kurkurari. \v 31 Ana nan kurkurav, mba Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ kaadogi Zudaiŋ farve tɨn ana ndigirga. Nde maaŋ muuŋv, nde vhɨra Fhe Bakɨme phorgɨv suaŋrim, ana mba Zerusareman kav, guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigir muuŋrim, mbe gu mben kurkurigi ŋaar, mbe ana vuzvugɨrga. \v 32 Maaŋ muuŋgip, Fhe Bakɨme vuzvugirga, gu zɨv nde ganɨv, ndikndigirga. Gu nden han kɨv thaneŋ tuga bisanera vhuksuv, taagi ŋkasŋka ndirga. \p \v 33 Mpirmpirɨga vhuun nza ndɨɨv, ndava mɨɨtɨgar nza ndɨɨi nɨɨŋge ki Fhe Bakɨme za nde phorgɨv kɨri. Ne guigira. \c 16 \s Por won raar vhuun gumgi gu mbigi vhɨrve ga ndɨɨi. \p \v 1 Gu khueŋ vuzvugi, nde tɨvar vhuun nza won mbiga hɨrɨɨŋ Fibin muuŋri. Ana tɨvir vhuuiaŋ mbui mbik ma. Ana Senkrian guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigir kurkurarga ŋaar ki. \v 2 Gu vuzvugi, nde Guma Bakɨme ndɨkndɨgɨp Fibi ndigɨrim, ana nde phorgɨp kɨri. Ana vhɨra Guma Bakɨme ŋaara mbik ma. Mba tɨv, ana tɨvar vhuuŋ ma. Nza guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi mba tɨvar muunga. Ana maaŋ muuŋgip bigɨn the suaŋv simgirim, gu vuzvugi, nde ana kurari. Ne khaŋ muuŋgi, ana gumgi gu mbigir vhɨrver kurkuragi. Ana mben kurkurav, ana vhɨra nan kurigi. \p \v 3 \x - \xo 16.3: \xo*\xt FG 18.2; 18.18; 18.26; 2 T 4.19\xt*\x*Nde vhɨra nan raar vhuun Prisira gu Akuiran nɨɨŋgiri. Mani na phorgap, nza wari tɨgap Krais Zisasan ŋaara mbui ntɨɨri ma. \v 4 Mani nan kurkura zav won tumani shagi. Maaŋ muuŋgiap, gu nduara manin ndikndigi fhuvara. Zakɨra fhuvara! Mba harigi fhain ŋguir kav guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi, mbe zam manin ndikndigi. \v 5 \x - \xo 16.5: \xo*\xt 1 Ko 16.15; 16.19; Kor 4.15; 2 T 1.15; Fm 1.2\xt*\x*Nde vhɨra mba guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi, mbe zav mani phenan phogi ga vhui, nde nan raar vhuun mben nɨɨŋgiri. Nde vhɨra nan raar vhuun Epainetusan nɨɨŋgiri. Ana guigira nan kɨvntoga guar ma. Ana fharav mba Esia fain ki gumgi gu mbigi rɨgar guigira Zisas Krais khothɨgap ana zɨn vui guma ma. \p \v 6 Nde vhɨra nan raar vhuun Marian nɨɨŋgiri. Ana nden kurkurav ŋaara mbatɨga muuŋgi. \p \v 7 Nde vhɨra nan raar vhuun Andronikus gum Zuniasan nɨɨŋgiri. Mani na phorgap mani vhɨra Zuda guma gu mbik ma. Mani vhɨra na phorgav bɨnan kegi. Mani Zisas farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi rɨgar zɨ hɨgi man gu muuŋ ma. Mani vhɨra na nɨman fharav guigira Zisas Krais khothɨgi man gu muuŋ ma. \p \v 8 Nde vhɨra nan raar vhuun Ampriatusan nɨɨŋgiri. Ana guigira nan kɨvntoga gɨrgɨr ma. Gu wo ndavar ana nɨɨŋgi, ana Guma Bakɨme tɨvi zɨn vui guma ma. \p \v 9 Nde vhɨra nan raar vhuun Urbanusan nɨɨŋgiri. Ana nza phorgav Kraisan ŋaara mbui guma ma. Nde vhɨra nan raar vhuun Stakisan nɨɨŋgiri. Ana vhɨra nan kɨvntoga gɨrgɨr ma. \p \v 10 Nde vhɨra nan raar vhuun Aperesan nɨɨŋgiri. Ana vhɨra Krais zɨn vov thɨga havhargiap ki guma ma. Nde vhɨra nan raar vhuun Aristoburusan ntɨɨrir nɨɨŋgiri. \p \v 11 Nde vhɨra nan raar vhuun Herodionan nɨɨŋgiri, ana ŋka Zuda gumani ma. Nde vhɨra nan raar vhuun Narsisusan ki gumgi gu mbigir nɨɨŋgiri. Mbe vhɨra Guma Bakɨme zɨn vui ntɨɨri ma. \p \v 12 Nde nan raar vhuuŋ ndiv Trifina gum Trifosan nɨɨŋgiri. Mba mbigani, mani ŋaara mbatɨga mbuav Fhe Bakɨmen ŋaara mbui. Nde vhɨra nan raar vhuuŋ ndiv Persisan nɨɨŋgiri. Ana guigira na kɨvntoga gɨrgɨr ma. Ana khaŋ tɨgav ŋaara mbatɨga mbuav Guma Bakɨmen ŋaara mbui. \p \v 13 \x - \xo 16.13: \xo*\xt Mk 15.21\xt*\x*Nde vhɨra nan raar vhuuŋ ndiv Rufusan nɨɨŋgiri. Ana guigira Guma Bakɨme zɨn vui guma guar ma. Ana niamuuŋ vhɨra, nan niamuuŋ fara muuŋgi. \p \v 14 Nde vhɨra nan raar vhuuŋ ndiv Asinkritus, Fregon, Hermes, gum Patrobas, Hermas, nde nan raar vhuun mben nɨɨŋv, vhɨra mba mbe phorga kav guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi, nde vhɨra nan raar vhuun mben nɨɨŋgiri. \p \v 15 Nde vhɨra nan raar vhuuŋ ndiv Firorogus gum Zuria, Nereus gum ana mbiga hɨrɨɨn nɨɨŋv, vhɨra Orimpasan nɨɨŋv, vhɨra mba Fhe Bakɨme zɨn vui gumgi gu mbigi mbe phorga ki, nde vhɨra nan raar vhuun mben nɨɨŋgiri. \p \v 16 \x - \xo 16.16: \xo*\xt 1 Ko 16.20; 1 Pi 5.14\xt*\x*Nde za guigira Zisas khothɨgi gumgi ganɨv, nde raar vhuun mben nɨɨŋv, nza Fhe Bakɨme zɨn vui ntɨɨri mbui tɨva zɨn ŋgɨp, nde mbe viavɨv, mbe hari suigɨri. \p Khe guigira Krais khothɨgi gumgi gu mbigi, mbe zam wari won raar vhuun nde ndɨɨi. \s Gumgi mbari, mbe guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi ga mbuim, mbe rɨgɨra shɨgeri. \p \v 17 \x - \xo 16.17: \xo*\xt Mt 7.15; FG 15.1; 15.5; 1 Ko 5.9-11; 2 T 3.5; Ta 3.10; 2 Zo 1.10\xt*\x*Nde na phorgap guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi, gu kama havharar nde gori ruav nde nzuai. Nde tuituigip wari ganɨv, nde mba ntige ndigi buni, nde nta kaadogi gumgi, nde guigira mben rɨvɨri. Mbe mba buni kaadogav, mbarkɨrga buni nzuav guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi ga mbuim, mbe wari shɨgi. Mbe mba tɨva mbuav, mbe guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi ga mbuim, mbe rav wari shɨgav, guigira Zisas khothɨgi tɨva kuemkuegi. Nde mba khesharigi gumgi, nde mbe fhɨgirɨgɨp wari kɨri. \v 18 \x - \xo 16.18: \xo*\xt Fi 3.19; Kor 2.4; 1 T 6.5; Ta 1.10; 2 Pi 2.3\xt*\x*Mbe nza Bakɨme Kraisan ŋaara mbui fhuvara. Zakɨra fhuvara! Mbe wari won vuzvugira zɨn vui. Mbe fhura buni vhuuin gumgi ga nzuav, mbe raaŋ shav mbe guiguigi. Mba gumgi gu mbigi, mbe tuituigap mben tɨvi mbatɨgi kaŋgi fhuvara. \v 19 \x - \xo 16.19: \xo*\xt Mt 10.16; Ro 1.8; 1 Ko 14.20\xt*\x*Nde guigira Zisas tɨvi zɨn vuim, mba harigi fhain kav guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi, mbe za nde mbui tɨvi kaŋgi. Gu ne nzuav guigira nden ndikndigi. Gu khueŋ vuzvugi, nde guigira tɨvir vhuuiŋ kaŋgip, nde mba tɨvi mbatɨgi, nde za nta kakagiri. \v 20 \x - \xo 16.20: \xo*\xt Stt 3.15; Ro 15.33; 1 Ko 16.23; 1 Te 5.28; VB 22.21\xt*\x*Nde tuga tɨvaneŋra kegɨrga, Fhe Bakɨme, ana mpirmpirɨga vhuuŋ gu ndava mɨɨtɨgar nɨɨŋge ma, ana ŋkasŋkar nden nɨɨŋrim, nde Satan mbevav, nde Satan pana pɨɨŋgip, ana kambararga. \p Nza Bakɨme Zisasan fhura kora mbui kora muumbar nde phorgɨ kɨri. \s Gumgi mbari, mbe wari won raar vhuuiŋ ndi Romiŋ ndi mbai. \p \v 21 \x - \xo 16.21: \xo*\xt FG 16.1; 19.22; 20.4\xt*\x*Na phorga ŋgari guma Timoti, ana won raar vhuun nde ndi mbai. Ana nde ndi mbaim, Rusius, Zeson, gum Sosipater, mbe vhɨra Zudaiŋ gumgi ma, mbe vhɨra wari won raar vhuuin nde ndi mbai. \p \v 22 Gu Tertius, gu Por kamthoon kha buni ndigap, gu kha gava khergiap nde ndi mbai. Gu vhɨra Guma Bakɨme zɨn vui guma, gu won raar vhuun nde ndɨɨi. \p \v 23-24 \x - \xo 16.23-24: \xo*\xt FG 19.29; 1 Ko 1.14; 2 T 4.20\xt*\x*Gaius, ana won raar vhuun nde ndɨɨi. Ana na ndi wo phena tɨgap, ana gangana vhuuŋra na mbui. Ana na garav, ana vhɨra mba guigira Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi, ana vhɨra mbe gari. Erastus, ana kha ŋgu bakɨme gari guman pana ŋkɨɨa gari guma gum nzan fek Kuartus, mani wani won raar vhuun nde ndi mbai. \s Nza Fhe Bakɨme zɨ ndi vun kuamkuarga. \p \v 25 \x - \xo 16.25: \xo*\xt Ro 1.5; Ef 1.9; 3.5; 3.9; 3.20; Kor 1.26-27; 1 Te 3.13; 1 T 1.17; 6.16; Zu 1.25\xt*\x*Fhe Bakɨme gu kha bun nzuai buna vhuuen panan nden muuŋgirim, nde guigira Zisas khothɨgi ndɨkndɨk tɨgɨ havhargirga. Mba kameŋ ne Zisas Krais bun nzuai buna vhuueŋ ma. Mba buna vhuueŋ, ne fhum guarara zorga kegi ne ntige hɨgi. \v 26 Fhe Bakɨme ntigem nta ndi kɨra khɨngi. Fhe Bakɨmen kamthooŋ gumgi, mbe fhum mba buni khergim, nta ki. Mbe mba kherav suaŋgi buna vhuueŋ ntigem za kɨrar hɨgi. Zazera mbara muuŋgiap ki Fhe Bakɨme nzuaim, nza mba buni bun za kha nuianan ki gumgi gu mbigi ga nzuai. Maaŋ muuŋgiap, mba gumgi gu mbigi, mbe zam mba zorga kegi buni, mbe nta mbararav nta kaŋgi. Fhe Bakɨme maaŋ muungeŋ vuzvugiap, maaŋ muuŋgim, mba gumgi gu mbigi, mbe ana khothɨgɨp, ana vuzvugi tɨvi zɨn ŋgɨrga. \v 27 Fhe Bakɨme, ana nduara, ana guigira ndɨkndɨgi vhuuiŋ guarira ki. Nza Zisas Krais wo ŋkasŋkar panan ŋgarigi ŋaari, nza Fhe Bakɨme ndɨkndɨgɨp, zazera ana zɨ ndi vun kuamkuarga! Ne guigi guarara.