\id REV Reconstructed from Ventura Publisher \ide UTF-8 \h Vhagi Buni \toc1 Vhagi Buni Ndi Hiaŋ Rɨgi Gap \toc2 Vhagi Buni \toc3 VB \mt1 VHAGI BUNI \mt2 Vhagi Buni Ndi Hiaŋ Rɨgi Gap \imt Khe fharav ganɨnga buni khare. \ip Mbe guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigir farfagi tugen, mbe kha gava khergi. Ne khaŋ muuŋgi, mba guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi, mbe khueŋ khothɨgi, Zisas Krais, ana mbe Bakɨme ma. \ip Kha gap, ana guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi, Zisas khothɨgi ndɨkndɨgi havharɨrim, simtɨgi bakɨvi mben hɨrim, mbe fhura nta ganɨrim, nta mbe mbevɨrga fhu. Kha gap, ana zumgum hɨrga bigir vhɨrvera vhunaa ga si gap ma. Kha ntige guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi, mbe mba vhunaa ga si buni, mbe nta kaŋgi, mba guigira Zisas khothɨgi fhuv gumgi gu mbigi, mbe kaŋgi fhu. Mba vhunaa ga si buni nɨɨŋge khaŋ muuŋgi. Zisas Krais, ana nduara Guma Bakɨme ma, Fhe Bakɨme anan farver panan, ana za kha pana gumgi mbevav, vhɨra Satan mbevarga. Zisas za won ŋaara vhɨzgirga tugen, Fhe Bakɨme, mba thɨga havhargiap, guigira Zisas khothɨgi ndɨkndɨgi kaŋgi gumgi gu mbigi, ana ne suaŋv bigɨna vhuun fhara mben nɨɨnga. Mbe Fhe Bakɨme han kɨv, mbe wom simtɨk kɨrga fhu. Ne khaŋ muuŋgi, Fhe Bakɨme za bigir ŋkaara muuŋgirga. \c 1 \ms Zisas Krais Kaman Ndi Harathɨgi Siosir Ki Gumgi Gu Mbigi Ndi Mbai. \p \v 1 \x - \xo 1.1: \xo*\xt Dan 2.28-29; Zo 3.32; 12.49; VB 1.19; 4.1; 22.6; 22.16\xt*\x*Fhum kha buni zorga kim, Zisas Krais nta ndi hiaŋ tɨgi. Fhe Bakɨme maaŋ muuŋgiap, kha bunin Zisas ga nɨɨŋgim, ana ntan won ŋaara gumgi khɨvɨrga. Mba bigi, nta vhemkora hɨgɨrga. Maaŋ muuŋgiap, Zisas won enser ga sarigim, ana za mba bigi bun, gu Zon anan ŋaara guma, ana nta bun na suaŋgi. Gu mba buni bun ana ŋaara gumgi ga suanga. \v 2 \x - \xo 1.2: \xo*\xt 1 Ko 1.6; 1 Zo 1.1; VB 6.9\xt*\x*Gu Zon, gu mba bigi gangiap, gu Zisas Krais Fhe Bakɨme bunin na suaŋgim, gu nta bun nzuai. Gu nta bun nzuav, gu khaŋ nzuai, mba buni, nta guigira buni guari ma. \p \v 3 \x - \xo 1.3: \xo*\xt Ru 11.28; Ze 5.8; 1 Pi 4.7; VB 22.7; 22.10\xt*\x*Kha kameŋ, ne Fhe Bakɨme nduara won kamthooŋ guma nzuai mbugum suaŋgi kameŋ ma. Kha kameŋ garim, harigi gumgi gu mbigi mba kameŋ mbararagi, mba guma, ana ndikndigɨri. Gu Fhe Bakɨme kameŋ khergim, mba kameŋ mbararagiap, ne zɨn vui gumgi gu mbigi, mbe vhɨra ndikndigɨri. Ne khaŋ muuŋgi, tuk ntige hɨr za mbui. Fhe Bakɨme mba muun za suaŋgi bigi, ana ntige mba bigir muunga. \s Zon Harathɨgi Siosi Ndi Gavi Khergi. \p \v 4 \x - \xo 1.4: \xo*\xt Kis 3.14-15; Sek 3.9; Zo 1.1; VB 1.8; 3.1; 4.5; 4.8; 5.6; 11.17; 16.5\xt*\x*Gu Zon, gu kha gava khergiap, nde mba Esia ŋgu bakɨme fhain ki harathɨgi siosir ki gumgi gu mbigi, gu anan nde ndi mbai. Ntige khar ki Fhe Bakɨme, ana fhum guarara ki Fhe Bakɨme ma. Ana vhɨra zumgum taagi zirɨrga. Ana fhura nden korar muuŋv, nden ndavir muuŋrim, nde ndavi mbɨrav wari kɨri. Mba harathɨgi ŋiniŋgi, mbe Fhe Bakɨmen ŋgui vhɨrve gari guman pan pigi mpirmpirɨga nɨma thivgiap ki. Mbe vhɨra fhura nden korar muuŋv, nden ndavir muuŋrim, nde ndavi mbɨrav wari kɨri. \v 5 \x - \xo 1.5: \xo*\xt Sng 89.27; Ais 55.4; Zo 15.9; 18.37; Ef 1.20; Kor 1.18; 1 T 6.13; Hi 9.14; 1 Zo 1.7; 4.10; VB 3.14; 17.14\xt*\x*Zisas Krais, ana za Fhe Bakɨme buni guarira bun nzuai guma ma. Ana za kha gumgi kharav, rimgiap, fhara khavgi guma ma. Ana vhɨra za kha nuianan ki ŋgui vhɨrve gari gumgir panin guma bakɨme ma. Ana vhɨra fhura nden korar muuŋv, nden ndavir muuŋrim, nde ndavi mbɨrav wari kɨri. \p Ana guigira won ndavar nza nɨɨŋgiap, ana wo vɨzɨnra ana nza muuŋgi tɨvi mbatɨgi, ana nta vhɨzgim, nza bɨkbɨɨgi. \v 6 \x - \xo 1.6: \xo*\xt Kis 19.6; 1 T 6.16; Hi 13.21; 1 Pi 2.5; 2.9; VB 5.10; 20.6\xt*\x*Ana nza muuŋgim, nza anan Ndia Fhe Bakɨme piin ki gumgi gu mbigi ki. Nza kav, Fhe Bakɨmen rotu garim, nza za kha bigi ga suaŋv ara han ŋgɨp, nza zazera harigi gumgi gu mbigir kurkurigi. Mba Fhe Bakɨme, ana Zisasan Ndia ma. Zisas Krais, ana zazera guigira zɨ bakɨme kav, ana ŋkasŋka ki. Ne guigi guarara. \p \v 7 \x - \xo 1.7: \xo*\xt Dan 7.13; Sek 12.10; Mt 24.30; Mk 13.26; Ru 21.27; Zo 19.34; 19.37; FG 1.11; 1 Te 4.17\xt*\x*Nde ganɨ! Ana mbu buiva hurivige phorga zeri. Kha gumgi gu mbigi, mbe bevbevira za wari won rɨmgira ana gangirga. Mba fugar ana segi gumgi, mbe bevbevira za ana ganɨnga. Kha nuianan ki gumgi gu mbigi, mbe za ana ndɨkndɨgɨp, ana korar muuŋv, thagir nzir muunga. Ahaŋ, kha bigi guigira hɨrga. Ne guigi guarara. \p \v 8 \x - \xo 1.8: \xo*\xt Kis 3.14; VB 1.4; 1.17; 4.8; 11.17; 15.3; 21.6; 22.13\xt*\x*Guma Bakɨme, ana Za Ŋkasŋka Ki Fhe Bakɨme ma. Ana khaŋ nzuai, “Gu nduara, gu Guigira Fharav Ki, gu vhɨra Zɨn Ki.” Mba Fhe Bakɨmera, ana ntige khar ki. Ana vhɨra fhum guarara ki. Ana vhɨra zumgum taagi zirɨrga. \s Zon Krais Gangi. \p \v 9 \x - \xo 1.9: \xo*\xt Fi 1.7; 2 T 1.8; 2.12; VB 6.9\xt*\x*Gu Zon, gu nde phorga guigira Zisas khothɨgi guma ma. Gu nde phorgap, nza Zisas ntɨɨri ma. Gu khurkhum nde khuav, simtɨgi gu zaagi ndi. Gu nde phorgap, nza Fhe Bakɨme wo gumgi gu mbigi garim, nza ana piin ki. Nza za wari tɨga thivgia havhargiap, simtɨgi ndi. Gu Fhe Bakɨmen buna vhuueŋ bun nzuav, gu khaŋ nzuai, “Gu Zisas khothɨgi.” Maaŋ muuŋgiap, mbe panan na kegap, na ndi kha rɨgɨkɨrige tɨgi, mba rɨgɨkɨrige, mbe kha zɨn niŋge rɨgi, Patmos. \f a \fr 1.9 \fr*\ft Fhum mbe Romiŋ, mba mbe vuzvugi tɨvi zɨn vui fhuv gumgi, mbe mbe suigap, mbe ndi phena tɨvneŋ ga sui. Mbe tugi mbarir, mbe mbe sasarigim, mbe vov rɨgikɨriviger ki. Patmos, ana mba phena tɨvanen ki gumgi ki rɨgakɨra mbige ma. \ft*\f* \v 10 \x - \xo 1.10: \xo*\xt Zo 20.26; FG 10.10; 2 Ko 12.2; VB 4.1-2\xt*\x*Guma Bakɨme raar, Sanden, Fhe Bakɨme Ŋina Ŋaar na rugim, gu wo zɨn kɨrar mbararagim, guma mbe khɨrɨv kaaim, ana kamthooŋ mbarɨva bi fara muuŋgi. \v 11 Mba guma khaŋ nzuai, “Ndu khar gari bigi, ndu gavar za nta khergip, nta ndi kha harathɨgi siosi ndi mbarari. Ndu Efesus ŋgu bakɨmen ki sios ndi maaŋv, Smerna gu, Pergamum, Taiataira gu, Sardis, Firaderfia gu Raodisia, ndu za mbe ndi maaŋgiri.” \p \v 12 \x - \xo 1.12: \xo*\xt Kis 25.37; Sek 4.2; VB 1.20\xt*\x*Gu mbara mba bunin na nzuai guma, gu dorgap ana nzuav gari. Gu dorga garav, gu harathɨgi kɨnivige mbe gorar nta muuŋgi, mbe raar nta ndai, gu nta gari, nta thivgia ki. \v 13 \x - \xo 1.13: \xo*\xt Ese 1.26; Dan 7.13; 10.5; VB 15.6\xt*\x*Gu guma mbe garim, ana mba kɨnivige kɨtɨgar thɨgap ki. Gu ana garim, ana guman fara muuŋgi. Gu ana garim, ana shaar mpeeŋ guarara sharigim, ana za vera vov ana kurareranira thɨgi. Ana gorar muuŋgi rerar wo tɨgim, ana ana fheeŋphugi zigi. \v 14 \x - \xo 1.14: \xo*\xt Dan 7.9; VB 2.18; 14.2; 19.12\xt*\x*\x - \xo 1.14: \xo*\xt Dan 10.6\xt*\x*Anan pan gum anan pana rɨgi, nta guigira hurgiap, sipsiva rɨgir huri fara muuŋgiap, vhɨra buiva hura fara muuŋgi. Anan rɨmani foga shiav, vhav foga shi fara muuŋgiap, guigira foga shi. \v 15 \x - \xo 1.15: \xo*\xt Ese 1.24; 43.2; VB 14.2\xt*\x*Anan ŋkarveni ŋgarav, mbe bras ndi vhava bakɨme khɨngim, ana shigim, mbe ana hɨvgim, ana ŋgara gari fara muuŋgi. \f b \fr 1.15 \fr*\ft Mbe bras tuegap, ana tuituigiap ŋgara gari fhu. Mbe mbaram bigɨna mbe ndigap, ana shav kim, ana guigira ŋgara garav guigira vhekvhegi. \ft*\f* Gu anan kamthooŋ mbararagim, ana mbɨ fombai khɨkhɨm bakɨme fara muuŋgi. \v 16 \x - \xo 1.16: \xo*\xt Ef 6.17; Hi 4.12; VB 1.20; 2.1; 2.12; 2.16; 3.1; 19.15; 19.21\xt*\x*Ana harathɨgi ŋkaa, ana won guva haren nta suirigi. Anan kamthoon, gu gari, ntari ga mbui kos, ana kamthoon hɨgim, ana ana ŋgɨɨgi, ana guigira bɨrgiap, ana bɨrtɨk ndereni vhɨra ki. Ana ana kamthoon kega kɨrar hi. Anan khom, ana guigira ŋgarav, ra guigira sharav, havhargi fara muuŋgi. \fig Zon harathɨgi gorar muunga raa gari. (1.12)|src="BK00154C.tif" size="col" copy="Horace Knowles/Louise Bass" ref="1.12"\fig* \p \v 17 \x - \xo 1.17: \xo*\xt Ais 41.4; 44.6; 48.12; Ese 1.28; Dan 8.18; 10.10; VB 2.8; 22.13\xt*\x*Gu ana gangiap vov, wo thɨpanani phɨrgiap, ana ŋkarveni nɨman fav rimgi guma fara muuŋgiap ki. Ana wo guva haren na khɨngiap, khaŋ na nzuai, “Ndu rɨvɨ thari! Gu nduara, gu Guigira Fharav Ki Guma ma. Gu vhɨra Guigira Zɨn Ki Guma ma. \v 18 \x - \xo 1.18: \xo*\xt Sng 68.20; Ro 6.9; VB 4.9; 5.14\xt*\x*Gu vhɨra Zazera Mbara Muuŋgiap Ki Guma ma. Gu fhum rimgi. Ndu ntige na ganɨ, gu ntigem zazera mbara muuŋgip kɨrga. Ndu ganɨ, gu Vhɨzi Tɨvar kii suirap, gu vhɨra mba Vhɨzgi Gumgi Ki Ŋgun kii suirigi. \v 19 \x - \xo 1.19: \xo*\xt VB 1.1; 1.11; 2.1; 4.1\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, ndu khar gari bigi, ndu nta khergiri. Kha ntige khar ki bigi gu zumgum hɨrga bigi, ndu nta khergiri. \v 20 \x - \xo 1.20: \xo*\xt Sek 4.2; Fi 2.15; VB 1.12; 1.16; 2.1; 3.1\xt*\x*Ndu mba harathɨgi ŋkaa gari, gu won guva haren nta suirigi. Ndu vhɨra mba harathɨgi kɨnivige, mbe gorar nta muuŋgi, mbe raar nta ndai, ndu nta gangi. Nta zorga ki buni ma. Nta nɨɨŋge khaŋ muuŋgi. Mba harathɨgi ŋkaa, nta mba harathɨgi siosi gari enseri ma. Mba harathɨgi kɨnivige, mbe gorar nta muuŋgi, mbe raar nta ndai, nta mba harathɨgi siosi ma.” \c 2 \s Khe Efesus Sios Ga Nzuai Buni khare. \p \v 1 \x - \xo 2.1: \xo*\xt VB 1.16; 1.20\xt*\x*Mba guma buni nzua vov, wom khaŋ nzuai, “Ndu buni thari khergip, Efesus ŋgu bakɨmen ki siosar ki enser ndi mbarari. Mba buni khaŋ muuŋgi, ‘Gu harathɨgi ŋkaa gu won guva haren nta suirav, gu mba harathɨgi kɨnivige, mbe gorar nta muuŋgi, mbe raar nta ndai, gu nta kɨtɨgi ga rui. Gu kha bunin ndu ndi mbai. \f a \fr 2.1 \fr*\ft Kha kameŋ ne mba sios gari enser ga nzuai kameŋ ma. Ana mba siosan vhen ki gumgi gu mbigi mbui tɨvi ga nzuai kameŋ ma. \ft*\f* \v 2 \x - \xo 2.2: \xo*\xt 2 Ko 11.13; 2 Pi 2.1; 1 Zo 4.1; VB 2.9; 2.13; 2.19; 3.1; 3.8; 3.15\xt*\x*Gu nde mbui tɨvi, gu za nta kaŋgi. Nde vhɨra, nde ŋaara mbatɨga mbui, gu nde kaŋgi. Gu vhɨra nde kaŋgi, nde thɨga havhargiap, nde guigira mba gumgi mbatɨgi, nde mbe vuzvugi fhu. Mba gumgi khaŋ nde suaŋgi, “Nza vhɨra Zisas farasegi ŋaara gumgi ma.” Fhuvara, mbe Zisas farasegi ŋaara gumgi fhuvara. Nde mbe nzuai buni, nde nta kaŋgiap, nde mbe kaŋgi. Mbe bigi guiguigi gumgi ma. \v 3 \x - \xo 2.3: \xo*\xt Ga 6.9; Hi 12.3-5\xt*\x*Kha gumgi nde garim, nde na zɨ suirigim, mbe tɨvi mbatɨgir nde mbui. Gu khaŋ muuŋgiap kaŋgi, nde thɨga havhargiap, mba simtɨgi ndiav, nde mba ŋaara mbatɨga mbuav, nde nen vhukvhugi fhuvara. \v 4 “ ‘Gu vhɨra khaŋ muuŋgi kama havhareŋ vhɨra nden ki. Nde fhum kamara nde guigira na khothɨgap, nde won ndavir na nɨɨŋgi, nde ntige fhu. \v 5 \x - \xo 2.5: \xo*\xt Mt 21.41-43; VB 2.16; 2.22; 3.3; 3.19\xt*\x*Nde fhum tɨvar vhuuaŋ muuŋgi, nde ntige mba tɨva thav, nde rav, nɨɨeŋ regi. Maaŋ muuŋgiap, nde mba fhum muuŋgi tɨvi, nde wom nta ndɨkndɨgɨri. Nde nta ndɨkndɨgɨp, nde wom ndavi dorgɨp, nde mba fara muuŋgi tɨvi, nde wom ntan muuŋri. Nde maaŋ muuŋgip, maaŋ muunga fhu, gu nden han zɨv, nde tɨn mba rama ndigirga. \v 6 \x - \xo 2.6: \xo*\xt Sng 139.21\xt*\x*Nde mbui tɨvar vhuuŋ mbe khare. Nde guigira Nikorasiŋ mbui tɨvi vuzvugi fhu. Gu vhɨra, gu mbe mbui tɨvi, gu guigira nta vuzvugi fhu. \p \v 7 \x - \xo 2.7: \xo*\xt Stt 2.9; Ese 28.13; 31.8; Mt 11.15; VB 2.11; 2.17; 2.29; 3.6; 3.13; 3.22; 22.2; 22.14; 22.19\xt*\x*“ ‘Guma ana khuarani kɨv, ana tuituigip Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar kha siosi ga nzuai buni mbararari. Guma, ana maaŋ muuŋgip, ntarar muuŋv, ana ŋkasŋkagip, mba ntara kambararga, gu fhura ana ganɨrim, ana zɨv, zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨŋ ndi ndɨɨi khan mba ndigi mbɨrga. Mba kha, ana Hevenan Fhe Bakɨme mɨnan ki.’ ” \s Khe Smerna Sios Ga Nzuai Buni Khare. \p \v 8 \x - \xo 2.8: \xo*\xt Ais 44.6; 48.12; VB 1.17; 22.13\xt*\x*Mba guma mba buni nzua vov wom khaŋ nzuai, “Ndu vhɨra buni thari khergip, Smerna ŋgu bakɨmen ki sios gari enser ndi mbarari. Mba buni khaŋ muuŋgi, ‘Gu nduara, gu Guigira Fharav Ki Guma ma, gu vhɨra Guigira Zɨn Ki Guma ma. Gu fhum rimgiap, gu ntige khavgiap, gu khar ki. Gu kha bunin nde ndi mbai. \v 9 \x - \xo 2.9: \xo*\xt Ro 2.17; 2 Ko 11.14-15; 1 T 6.18; Ze 2.5; VB 3.9\xt*\x*Gu nden hi simtɨgi gu zaagi, gu nta kaŋgi. Gu vhɨra nde kaŋgi, nde guigira fhɨrgerɨgap ki. Nde vhɨra guigira bigi vhɨrve ki. Gu gumgi mbari nde nzɨɨv nde nzuai buni mbari, gu nta kaŋgi. Mba gumgi khaŋ nzuai, “Nza Zudaiŋ ma.” Mbe Zudaiŋ fhuvara. Zakɨra fhuvara! Mbe Satan ntɨɨri ma. \f b \fr 2.9 \fr*\ft Kha nuiana bigi, mbe Smerna siosan ki gumgi gu mbigi, mbe bigi sosuagiap, mbe guigira bigi ki fhuv gumgi fara muuŋgiap ki. Mbe Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaarar bigi, mbe guigira tuktɨgap, mbe bigi vhɨrve guarira ki. \ft*\f* \v 10 \x - \xo 2.10: \xo*\xt Mt 10.22; 10.28; 24.13; 2 T 4.8; Ze 1.12; VB 3.11\xt*\x*Nde tuga bisanera, nde zaa ndirga. Nde nen rivɨ thari. Nde mbarara. Fhe Bakɨme nde ana khothɨgi ndɨkndɨga ganɨn za mbui, nde guigira ana khothɨgi o, fhuvara? Ana maaŋ muuŋgiap, ana fhura nde ganɨrim, nden Satan mben muunga, mbe nden panɨn saŋv rɨgar gumgi thari suigɨp, mbe fup bɨna surga. Nde mba simtɨgi gu zaagi, nde phɨkthɨgi rarir, nde mba simtɨgi gu zaagi ndirga. Nde guigira Zisas khothɨgi ndɨkndɨk, nde ana kuemkuegɨ thari. Nde ana suira havhargip, kɨv, ŋgɨp, rimgiri. Gu nen vhezar nde ndɨɨi farar muuŋgip, gu zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨn nden nɨɨŋgirga. \p \v 11 \x - \xo 2.11: \xo*\xt VB 13.9; 20.14; 21.8\xt*\x*“ ‘Guma ana khuarani kɨv, ana tuituigip Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar kha siosi ga nzuai buni mbararari. Guma, ana maaŋ muuŋgip ntarar muuŋv ana ŋkasŋkagip mba ntara kambararga, ana fhara vhɨzgi, ana wom vhɨzgirga vhɨz, ana wom anan farfagirga tuktɨgi fhuvara. Zakɨra fhuvara!’ ” \s Khe Pergamum Sios Ga Nzuai Buni Khare. \p \v 12 \x - \xo 2.12: \xo*\xt Ais 49.2; VB 1.16\xt*\x*Mba guma mba buni nzua vov wom khaŋ nzuai, “Ndu buni thari khergip, Pergamum ŋgu bakɨmen ki sios gari enser ndi mbarari. Mba buni khaŋ muuŋgi, ‘Gu ntari ga mbui kos, gu ana suirigi. Ana guigira bɨrgiap, ana bɨrtɨk ndereni vhɨra ki. Gu kha bunin nde ndi mbai. \v 13 \x - \xo 2.13: \xo*\xt VB 3.8\xt*\x*Gu mba nde ki ŋgu, gu guigira ana kaŋgi. Satan ŋgui vhɨrve gari guman pan pigi mpirmpirɨk mba ŋgun ki. Nde khaŋ tɨga havhargiap, na zɨ suirav, na khothɨgap, nde mba na khothɨgi ndɨkndɨk, nde ana vhagi fhuvara. Fhum kha guma Antipas, ana na buna vhuueŋ bun nzuai guma kegi. Ana nde phorga kegi. Ana guigira na buni zɨn vui guma kegi. Mbe nde ŋgura ana shogim, ana rimgi. Mba ŋgu, Satan anan ki. Mba tugen nde vhɨra kɨr na segi fhuvara. \p \v 14 \x - \xo 2.14: \xo*\xt Nam 22–24; 25.1-3; 31.16; Lo 23.4; FG 15.29; 1 Ko 6.13; 8.9; 2 Pi 2.15; Zu 1.11\xt*\x*“ ‘Gu vhɨra ntige buni havhari mbari ndun ki. Nde gumgi mbari Pergamuman ki, mbe Baraman tɨvi, mbe nta suira havhargi. Baraman tɨvi khaŋ muuŋgi. Ana fhum Isreriŋ gumgi gu mbigi guiguigirga tɨvir Barak khɨvigim, ana mbe muuŋgim, mbe regap, tɨvi mbatɨgi ga muuŋgi. Barak mbara hɨgap, Isreriŋ ga ruga khɨngim, mbe mbarɨvi gu tori ofa muuŋgi sɨgi mbegav, mbe fhura ferferap, ruarir gumgi gu mbigi wari ndi tɨvi ga muuŋgi. \v 15 Mba tɨvara mbui gumgi mbari nden han ki. Mbe Nikorasiŋ ntɨɨri nzuai buni zɨn vui. \v 16 \x - \xo 2.16: \xo*\xt Ais 11.4; 2 Te 2.8; VB 1.16; 3.11; 19.15; 19.21; 22.7; 22.12; 22.20\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, nde ndavi dorgɨri. Nde ndavi dorgɨrga fhu, zumgum tuga bisanera, gu ndun han zɨrga. Gu zɨv, mba nan kamthoon ki ntari ga mbui kos, gu anan mba gumgi phorgɨ shogɨrga. \p \v 17 \x - \xo 2.17: \xo*\xt Kis 16.4; 16.14-15; 16.33-34; Ais 62.2; 65.15; Zo 6.48-50; VB 2.7; 2.11; 3.12; 19.12\xt*\x*“ ‘Guma, ana khuarani kɨv, ana tuituigip Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar kha siosi ga nzuai buni mbarari. Guma, ana maaŋ muuŋgip ntarar muuŋv, ana ŋkasŋkagip, mba ntara kambararga, gu ntige kha zorga ki mba, mana thanen ana nɨɨŋgirga. Gu vhɨra kɨma hurar ana nɨɨŋgirga. Gu mba kɨma hurar, gu ana zɨn kama khergirga. Mba zɨ, guma the ana kaŋgirga fhuvara. Mba kɨma ndigi guma, ana nduara mba zɨ kaŋgirga.’ ” \f c \fr 2.17 \fr*\ft Mana, ana Fhe Bakɨme fhum Isreriŋ mba gumgi ki fhu nuianan vui, ana mba mban mbe ndɨɨim, mbe nta mbegi. Ndu Kisim Bek sapta16 gu Buk Song sapta 78.24 ganɨ. \ft*\f* \s Khe Taiataira Sios Ga Nzuai Buni Khare \p \v 18 \x - \xo 2.18: \xo*\xt VB 1.14-15\xt*\x*Mba guma mba buni nzua vo wom khaŋ nzuai, “Ndu buni thari khergip, Taiatairan ŋgu bakɨmen ki sios gari enser ndi mbarari. Mba buni khaŋ muuŋgi, ‘Gu Fhe Bakɨmen Kam ma. Nan rɨmani foga shiav, vhav, foga shi fara muuŋgiap, guigira foga shi. Nan ŋkarveni, mbe bras hɨvgim, ana ŋgara gari fara muuŋgi. Gu kha buni ndiv, nde ndi mbai. \v 19 Gu nde mbui tɨvi, gu za nta kaŋgi. Gu kaŋgi, nde guigira mba gumgi gu mbigi, nde won ndavir mbe ndɨɨv, nde na khothɨgap, nde mba gumgi gu mbigir kurkurav, mbarkɨrga ŋaari, nde nta mbui. Gu kaŋgi, nden hi simtɨgi, nde za nta khɨgathɨgap havhargi. Gu nde fhum muuŋgi ŋaari, gu nta kaŋgi. Nde ntigem mbui ŋaari, nta guigira nde fhum muuŋgi ŋaari kambarigi. \p \v 20 \x - \xo 2.20: \xo*\xt 1 Kin 16.31; 2 Kin 9.7; FG 15.20; 15.29; 1 Ko 10.19; VB 2.14\xt*\x*“ ‘Gu vhɨra khaŋ muuŋgi kama havhareŋ vhɨra nden ki. Nde mba mbik Zeseber, nde fhura ana garim, ana nden han ki. Mba mbik khaŋ nzuai, ana Fhe Bakɨmen kamthoon mbik ma. Ana maaŋ mbuav, ana nan ŋaara gumgi guiguigap, fhura ferferap, ruarir mbigi gu gumgi wari ndi tɨvar mbe khɨvav, mba mbarɨvi gu tori ofa mbui sɨgi, ana vhɨra mbe mbuim, mbe nta pi. \f d \fr 2.20 \fr*\ft Zeseber, ana guigira mbiga mbatɨga guar ma. Ana fhum Isrerin kuin kegi. Ndu 1 King 18.4 ganɨv, ndu vhɨra 19.1 kegɨp ganɨ ŋgɨp ves 2 thɨgɨri. Ndu vhɨra 21.26 ganɨri. Ndu vhɨra 2 King 9.22 ganɨv, 9.30 kegɨp ganɨ ŋgɨp ves 37 thɨgɨri. Nza khaŋ muuŋgi gangana muuŋgi, Nikoras shɨgar mbiga mbe ana Taiataira gumgi gu mbigi mbari ŋgɨrigim, mbe ana tɨvi mbatɨgi zɨn vegi. Mbe ne nzuav, kha zɨn ana kaai, Zeseber. \ft*\f* \v 21 \x - \xo 2.21: \xo*\xt Ro 2.4; VB 9.20\xt*\x*Gu ana ndava dorgɨrga ne vuzvugiap, gu fhura ana garim, ana kha tugi mbarir khar ki. Ana ndava domdorɨ thagi. Ana ndav dorgɨp, mba wo ruarir gumgi ndi tɨva thamtha thagi. \v 22 Nde ganɨri! Gu mba mbigar muuŋgirim, ana rɨmɨv, zaa bakɨme ndirga. Mba ana phorga ruarir gumgi gu mbigi wari ndi gumgi, mbe ndavi dorgɨp, ana mba mbui tɨvi, mbe kɨr nta sɨ tharga, gu vhɨra zaa bakɨme gu simtɨga bakɨmen mben nɨɨŋgirga. \v 23 \x - \xo 2.23: \xo*\xt Sng 7.9; 62.12; Jer 11.20; 17.10; Ro 8.27; 2 Ko 5.10; 2 T 4.14; VB 20.12-13\xt*\x*Anan tari vhɨra, gu mbe shogɨrim, mbe vhɨzgirga. Gu maaŋ muuŋgirga, mba siosi za kaŋgirga, gu tuituigira gumgi ndavi vheri gum mben ndɨkndɨgi gari. Gu nde bevbevira mba mbui tɨvi tugɨratɨgɨp nta suaŋv vhezar za nden nɨɨŋgirga. \p \v 24 “ ‘Gu ntigem nde mba harigi gumgi gu mbigi, nde Taiataira siosan ki, gu kameŋ nden ki. Nde mba mbigar kameŋ zɨn vegi fhuvara. Nde vhɨra mbe khaŋ nzuai tɨvi, “Satanan zorga ki buni,” nde mba tɨvi kaŋgi fhuvara. Gu khaŋ nde nzuai, gu harigi simtɨgar nden tɨ khɨngirga fhuvara. \v 25 \x - \xo 2.25: \xo*\xt VB 3.11\xt*\x*Nde mba suirigi bigi, nde nta suira havhargira kɨrim, gu taagi zɨrga. \p \v 26 \x - \xo 2.26: \xo*\xt Mt 19.28; Zo 6.29; 1 Ko 6.3; 1 Zo 3.23; VB 20.4\xt*\x*\x - \xo 2.26: \xo*\xt Sng 2.8-9\xt*\x*“ ‘Guma, ana maaŋ muuŋgip ntarar muuŋv, ana ŋkasŋkagip, ntara kambarav, nan tɨvi zɨn ŋgɨvra kɨrim, kha bigi za vhɨzɨrga tugar hɨgɨrga, gu zɨ bakɨmen ana nɨɨŋgirim, ana za kha nuianan ki gumgi gu mbigi gari guman pan kɨrga. \v 27 \x - \xo 2.27: \xo*\xt Dan 7.22; VB 12.5\xt*\x*Ana ainan muuŋgi mpiiŋsɨga suirav, ana khaŋ tɨgɨp ŋkasŋkagip mbe ganɨv, ana mbe mba nuianan muuŋgi nda shoga ana berberi fara muuŋgi tɨvar mben muuŋv mben kora muuŋgirga fhu. Gu ana nɨɨnga ŋkasŋka, ana na Ndia na nɨɨŋgi ŋkasŋkara fara muuŋgi. Ana mba ŋaarar na nɨɨŋgim, gu kha gumgi gu mbigi gari. \v 28 \x - \xo 2.28: \xo*\xt VB 22.16\xt*\x*Gu vhɨra mba mɨn gori ndai kam, gu vhɨra anan anan nɨɨŋgirga. \v 29 Guma khuarani kɨv, ana tuituigip Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar kha siosi gu nzuai buni mbararari.’ ” \c 3 \s Sardis Sios Ga Nzuai Buni Khare. \p \v 1 \x - \xo 3.1: \xo*\xt VB 1.4; 1.16; 2.2; 5.6\xt*\x*Mba guma buni nzua vov, wom khaŋ nzuai, “Ndu buni thari khergip, Sardis ŋgu bakɨmen ki sios gari enser ndi mbarari. Mba buni khaŋ muuŋgi, ‘Gu Fhe Bakɨmen harathɨgi ŋiniŋgi garav, gu vhɨra harathɨgi ŋkaa suigi. Gu kha buni ndi nde ndi mbai. Gu nde mbui tɨvi, gu za nta kaŋgi. Mbe nde nzuav khaŋ nzuai, “Kha sios, ana guigira thɨga havhargiap khar ki.” Fhuvara. Nde rimgi fara muuŋgiap ki. \v 2 Nde za kuigi, nde khavik. Nden Kraisan tɨvir vhuuiŋ zɨn vui tɨvi za khar ki, nde nta havhargiri. Nde muuŋv kɨrim, nta fhura vhɨzgirga. Ne khaŋ muuŋgi, gu nden ŋaari garim, nta za nan Fhe Bakɨme rɨmani nɨman nde mba khavgi ŋaari, nde za the vhɨzgi fhuvara. \v 3 \x - \xo 3.3: \xo*\xt Mt 24.43-44; Ru 12.39-40; 1 Te 5.2; 5.6; 1 T 6.20; 2 Pi 3.10; VB 2.5; 16.15\xt*\x*Nde mba fhum mbararagiap ndigi buna vhuueŋ, nde taagi ne ndɨkndɨgɨri. Nde tuituigip ana zɨn ŋgɨp, wom ndav dorgɨri. Nde maaŋ muuŋgip ŋkuu thav khavgirga fhu, gu kɨɨi guma zi farar muuŋgip, gu vhemkora nden hɨgɨrga. Nde gu zɨrga tuk, nde ana kaŋgirga tuktɨgi fhuvara. \p \v 4 \x - \xo 3.4: \xo*\xt FG 1.15; Zu 1.23; VB 6.11; 7.9; 7.13\xt*\x*“ ‘Nde gumgi gu mbigi mbari mbe Sardisan ki. Mbe wari won shagi ga mbuim, nta nzaŋnzai fhuvara. Mben tɨvi nzerara, maaŋ muuŋgiap, mbe shagi huri shargip, na phorgɨ rurga tuktɨgi. \p \v 5 \x - \xo 3.5: \xo*\xt Kis 32.32-33; Sng 69.28; Mt 10.32; Ru 10.20; 12.8; Fi 4.3; VB 3.18; 19.8; 20.12\xt*\x*“ ‘Guma ana maaŋ muuŋgip ntarar muuŋv ana ŋkasŋkagip, mba ntara kambararga, ana mba khesharigi shagi hurir shargirga. Gu vhɨra zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨŋ ndi gumgi zɨri ki gavar, ana zɨ ŋgargirga tuktɨgi fhuvara. Zakɨra fhuvara! Gu wo Ndia nɨman ana zɨ bun suaŋv, vhɨra ana enseri nɨman vhɨra ana zɨ bun suanga. \v 6 Guma ana khuarani kɨv, ana tuituigip Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar kha siosi ga nzuai buni mbararari.’ ” \s Khe Firaderfia Sios Ga Nzuai Buni Khare. \p \v 7 \x - \xo 3.7: \xo*\xt Jop 12.14; Ais 22.22; Ru 1.32; FG 3.14; 1 Zo 5.20\xt*\x*Mba guma buni nzua vov, wom khaŋ nzuai, “Ndu buni thari khergip, Firaderfia ŋgu bakɨmen ki sios gari enser ndi mbarari. Mba buni khaŋ muuŋgi, ‘Gu mba guigira Fhe Bakɨme nɨman ŋgarav, ana vuzvuga zɨn vov, ana ŋaara mbui guma ma. Gu ŋgui vhɨrve gari guman pan Devitan kii suirigi, gu fhɨrgirga bigɨn, guma the ana mpɨrarga tuktɨgi fhuvara. Gu vhɨra mpɨrarga bigɨn, guma the ana fhɨrgirga tuktɨgi fhuvara. Gu kha kameŋ khergiap, nde ndi mbai. \v 8 \x - \xo 3.8: \xo*\xt 1 Ko 16.9; 2 Ko 2.12; VB 2.2\xt*\x*Gu nde mbui tɨvi, gu za nta kaŋgi. Nde ganɨ! Gu nde nɨman, gu thɨma ntarigim, ana ki. Guma the, ana puigɨrga tuktɨgi fhuvara. Gu khueŋ kaŋgi, nde ŋkasŋka bisanera mbar kim, nde na buni zɨn vui. Nde kɨr na zɨ segi fhuvara. \v 9 \x - \xo 3.9: \xo*\xt Ais 43.4; 45.14; 49.23; 60.14; VB 2.9\xt*\x*Nde mba Satan gumgi kaŋgi. Mbe khaŋ nzuai, mbe Zudaiŋ ma. Mbe maaŋ nzuai, mbe Zudaiŋ fhuvara. Mbe guiguigi gumgi ma. Nde mbarara! Gu mba gumgir muuŋrim, mbe zɨv nde ŋkarveni nɨman thɨvi phɨrɨv, mbe khueŋ kaŋgirga, gu guigira wo ndavar nde nɨɨŋgi. \v 10 \x - \xo 3.10: \xo*\xt Ais 24.17; Ru 21.19; 2 T 2.12; 2 Pi 2.9\xt*\x*Nde na kameŋ zɨn vov, nde hi simtɨgi, nde za thɨga havhargiap, nta ndi. Maaŋ muuŋgiap, gu nde ganɨnga, mba za kha nuianan ki gumgi gu mbigir hɨv mben panɨnga mparmpare gum mba zaagi, nta nden hɨgɨrga tuktɨgi fhuvara. \v 11 \x - \xo 3.11: \xo*\xt Fi 4.5; VB 2.10; 2.16; 2.25; 22.7; 22.12; 22.20\xt*\x*Gu vhemkora nden han zɨgɨrga. Nde guigira na khothɨgi ndɨkndɨk, nde ana suira havhargiri. Nde muuŋv kɨrim, guma the nde tɨn nden vheza ndigirga. \p \v 12 \x - \xo 3.12: \xo*\xt Ais 62.2; 65.15; Ese 48.35; Ga 2.9; 4.26; Hi 12.22; VB 14.1; 21.2\xt*\x*“ ‘Guma, ana maaŋ muuŋgip ntarar muuŋv, ana ŋkasŋkagip, mba ntara kambararga, gu ana ndi farga, ana na Fhe Bakɨme Phena havhargi kɨniŋge farar muuŋgip thɨgɨrga. Ana maaŋ muuŋgip thɨgɨp, ana wom Fhe Bakɨme Phena thav kɨrar hɨgɨrga tuktɨgi fhuvara. Zakɨra fhuvara! Gu wo Fhe Bakɨme zɨn ana khergirga. Gu vhɨra wo Fhe Bakɨme ŋgu bakɨme zɨn ana khergirga. Mba ŋgu, ana na Fhe Bakɨme han Hevenan kega zeri, ana Zerusareman kam ma. Gu won harigi zɨ, gu vhɨra anan ana khergirga. Ana na zɨn kam ma. \v 13 Guma ana khuarani kɨv, ana tuituigip Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar kha siosi ga nzuai buni mbararari.’ ” \s Khe Raodisia Sios Ga Nzuai Buni Khare. \p \v 14 \x - \xo 3.14: \xo*\xt Snd 8.22; Ais 65.16; 2 Ko 1.20; Kor 1.15; VB 1.5; 19.11; 22.6\xt*\x*Mba guma wom khaŋ nzuai, “Ndu buni thari khergip, Raodisia ŋgu bakɨmen ki sios gari enser ndi mbarari. Mba kameŋ khaŋ muuŋgi, ‘Gu Fhe Bakɨme buna vhuueŋ gum ana suaŋgi kameŋ, gu khaŋ nta nzuai guma ma, “Ne guigi guarara.” Gu vhɨra guigira Fhe Bakɨme buni guarira, gu nta bun nzuai. Gu vhɨra zazera buni guarira bun nzuai guma ma. Gu za Fhe Bakɨme muuŋgi bigi, gu za ntan nɨɨŋge ma. Gu kha bunin nde ndi mbai. \v 15 \x - \xo 3.15: \xo*\xt Ro 12.11; VB 2.2\xt*\x*Gu nde mbui tɨvi, gu za nta kaŋgi. Gu nde kaŋgi, nde raŋgi fhu, nde vhɨra shigi fhu. Gu vuzvugi, nde raŋgira kɨrga o, nde shigira kɨrga. \v 16 Ne fhuvara. Nde maneŋ bisanera shigi. Nde pim shigi fhuvara, nde vhɨra pim raŋgi fhuvara. Maaŋ muuŋgiap, gu won kamthoon nde viar za mbui. \v 17 \x - \xo 3.17: \xo*\xt Hos 12.8; Ru 12.21; 1 Ko 4.8\xt*\x*Ndu khaŋ nzuai, “Gu ŋkɨɨa vhɨrve kav, gu bigi vhɨrve khar ki. Gu bigɨn the sosuagi fhuvara.” Nde maaŋ nzuai, nde fhuvara. Nde guigira za mbatɨgiap ki. Nde kha gumgi nde korar muunga tuktɨgi. Nde guigira bigi sosuagip, nden rɨmani mbatɨgim, nde vhɨra mbugumra ki. Nde maaŋ muuŋgiap kav, nde ne kaŋgi fhuvara. \f a \fr 3.17 \fr*\ft Mbe wari won rɨmgi thugir, mbe wari gari. Mbe Raodisiaiŋ, mbe bigi vhɨrkɨvgi. Mbe Fhe Bakɨme rɨmani nɨman, ana mbe garim, mbe guigira bigi sosuagiap, fhɨreregap, bigi tivgiap wari ki. Nde vhɨra Vhagi Buni 2.9 ganɨri. \ft*\f* \v 18 \x - \xo 3.18: \xo*\xt Ais 55.1; Mt 13.44; 2 Ko 5.3; Ze 2.5; VB 3.5; 4.4; 7.13; 16.15\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, gu mba ndɨkndɨgar nden nɨɨn za mbui. Nan gor, vhav za ana tuav, anan vhen ki bigi mbatɨgi, ana za nta vhɨzgi. Maaŋ muuŋgiap, nde nan gor ga vhezɨri. Nde ana vhezgirga, nde guigira ŋkɨɨa vhɨrve guarira kɨrga. Nde vhɨra shagi huri ga vhezgip, nta shargirim, nta nde fhava vharari. Maaŋ muuŋgirga, mba gumgi nde ganɨnga, nde mbugumra ki ne suaŋv mberɨrga fhu. Nde vhɨra won rɨmanin vhorga marasin ga vhezgip, won rɨmanin vhuigirim, nden rɨmani nzerarim, nde tuituigip ganɨnga. \v 19 \x - \xo 3.19: \xo*\xt Snd 3.12; 1 Ko 11.32; Hi 12.6; Ze 1.12; VB 2.5\xt*\x*Gu mba vuzvugi gumgi, gu mbe vhegap, mbe mbui tɨvi ndiv thɨgar mbai. Maaŋ muuŋgiap, nde khaŋ tɨgɨp havhargip won tɨvi ndi thɨgar maaŋri. Nde won tɨvi ndi thɨgar maaŋv, vhɨra ndavi dorgɨri. \p \v 20 \x - \xo 3.20: \xo*\xt Ru 12.37; Zo 14.23; 1 Zo 2.24\xt*\x*“ ‘Nde mbarara, gu thɨmkamani thɨgap kav, thɨma fukfugap ki. Guma the na kamthooŋ mbararagip, thɨma ntararga, gu vhen ŋgirɨp, ana phorgɨ kɨrga. Gu ana phorgɨ kɨv, ana phorgɨ mbɨrga, ana na phorgɨ mbɨrga. \v 21 \x - \xo 3.21: \xo*\xt Mt 19.28; Ru 22.30; 2 T 2.12; VB 2.26-27\xt*\x*Guma ana maaŋ muuŋgip ntarar muuŋv, ana ŋkasŋkagip mba ntara kambararga, gu fhura ana ganɨrim, ana na phorgɨp ŋgui vhɨrve gari guman pan pigi mpirmpirɨga perarga. Gu fhum maaŋ muuŋgiap, ntara kambarav, gu won Ndia phorgap, anan ŋgui vhɨrve gari guman pan pigi mpirmpirɨga perigi, ana vhɨra mba mpirmpirɨgar muuŋgirga. \v 22 Guma ana khuarani kɨv, ana tuituigip Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar kha siosi ga nzuai buni mbarari.’ ” \c 4 \ms Sipsiva Ŋguk Hevenan Gava Fhogim, Bigɨna Mbatɨga Goreŋra Kha Nuianan Hɨgi. \s Mbe Hevenan Fhe Bakɨme Rotu Mbui. \p \v 1 \x - \xo 4.1: \xo*\xt VB 1.1; 1.10; 1.19; 11.12; 22.6\xt*\x*Gu zumgum wom garav, gu Heven gari, thɨma mbe fhogap ki. Gu mba fhum mbararagim, khɨrɨv nan kamgi guma, gu ana kamthooŋ mbararagim, ana mbarɨva fara muuŋgiap nan kamgi. Gu wom ana kamthooŋ mbararagim, ana ntige khaŋ nzuai, “Ndu khaŋ zɨv naaŋrim, gu mba zumgum hɨrga bigi, gu za ntan ndu khɨvarga.” \v 2 \x - \xo 4.2: \xo*\xt Sng 47.8; Ais 6.1; Jer 17.12; VB 4.9; 17.3; 21.10\xt*\x*\x - \xo 4.2: \xo*\xt Ese 1.26-28; 10.1\xt*\x*Ana nen na nzuavra thagim, Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar khaŋ tɨgap na rugim, gu Hevenan garim, ŋgui vhɨrve gari guman pan pigi mpirmpirɨga mbe kim, guma mbe mba mpirmpirɨga perav ki. \f a \fr 4.2 \fr*\ft Zon garim, ŋgui vhɨrve gari mpirmpirɨga perigi guma, ana Fhe Bakɨmera. Zon maam, ana thukhɨngira khaŋ ana nzuai fhuvara, ana Fhe Bakɨme ma. Ana maaŋ nzuai fhuvara. Ndu zumgum 7.10 ganɨnga, ana khaŋ nzuai kameŋ ki. “Fhe Bakɨmera mba ŋgui vhɨrve gari guman pan pigi mpirmpirɨga perigi.” Zon vhɨra khaŋ suaŋgi fhuvara, Fhe Bakɨme, ana guma guara gari gangana mbui. Zakɨra fhuvara! Ana Fhe Bakɨme vhunama sav, ana vhava bakɨme gum ana mbarkɨrga ŋkeeri hɨvi gu ŋgarɨiŋ ga suaŋgi. \ft*\f* \v 3 Mba guma, ana guigira ŋgarav zaspa kɨma fara muuŋgiap vhɨra konirian kɨma hɨva fara muuŋgi. Gu vhuisha mbe garim, ana mba ŋgui vhɨrve gari guman pan pigi mpirmpirɨga behuigi. Gu ana gari, ana ŋgarav emerar kɨma ŋgarɨŋ fara muuŋgi. \v 4 \x - \xo 4.4: \xo*\xt VB 3.18; 6.11; 11.16; 19.14\xt*\x*Gu garim, gumgir pani piigi 24 mpirmpirɨgi, nta mba ŋgui vhɨrve gari guman pan piigi mpirmpirɨga behuigia naaŋgi. Gu gari 24 gumgir pani mba mpirmpirɨgi ga piigi. Mba gumgir pani, mbe shagi huri shargiap, mbe ŋgui vhɨrve gari gumgir pani fi khorshɨgi mbe gorar nta muuŋgi, mbe ntan fegi. \v 5 \x - \xo 4.5: \xo*\xt Kis 19.16; Ese 1.13; Sek 4.2; VB 1.4; 8.5; 11.19; 16.18\xt*\x*Gu mba ŋgui vhɨrve gari guman pan pigi mpirmpirɨgar, gu gari, buip vhekvhegap fhura shɨkshɨga ndogi. Gu mbararagim, khɨkhɨɨ bakɨvi him, buip phɨreri. Mba mpirmpirɨga nɨman harathɨgi nteni kɨgi, mbe nta pooŋgim, nta shiav ki. Mba harathɨgi nteni kɨgi, nta Fhe Bakɨmen harathɨgi ŋiniŋgi ma. \v 6 \x - \xo 4.6: \xo*\xt Ese 1.5-10; 1.22; VB 15.2\xt*\x*\x - \xo 4.6: \xo*\xt Ese 1.5-10; 10.14\xt*\x*Mba ŋgui vhɨrve gari guman pan pigi mpirmpirɨga nɨman bigɨna mbe ki. Ana mbasɨga fara muuŋgiap rɨgav ki. Mba mbasɨk, mbe grasan ana muuŋgi fara muuŋgi. Ana guigira ŋgara gari. \p Fethɨgi bigi, nta ŋamki, nta mba ŋgui vhɨrve gari guman pan pigi mpirmpirɨgar fethɨgi gagiven thivgia ki. Mba fethɨgi ŋamki bigi, nta guigira rɨmgi vhɨrve ki. Mba rɨmgi za mbe khargi suvav, vhɨra mbe zɨn kɨrir ki. \v 7 Mba ŋamki bigi rɨgar fharigine, ana raion fara muuŋgi. Mba ara thɨgi ŋamki bigɨn, ana borombaga pura fara muuŋgi. Mba phuni thɨgi ŋamki bigɨn, ana khom, ana guma khoma fara muuŋgi. Mba fethɨgi ŋamki bigɨn, ana baŋga bakɨme fara muuŋgiap gaa rui. \v 8 \x - \xo 4.8: \xo*\xt Ais 6.2-3; Ese 1.18; 10.12; VB 1.4; 1.8\xt*\x*Mba fethɨgi ŋamki bigi, nta bevbevira, nta mporathɨgi vhɨgi ki. Ntan rɨmgi za ntan khargi suvgiav, vhɨra ntan vhɨgir piin ki. Nta kav, ra gu maan, mbe khaŋ nzuai, “Guma Bakɨme, ana Za Ŋkasŋka Ki Fhe Bakɨme ma. Ana ŋgarigi, ana ŋgarigi, ana ŋgarigi. Ana fhum guarara ki, ana ntige ki, ana zumgum taagi zirɨrga.” Mbe vhuksuegap mba kameŋ nzuai fhuvara. \fig Mba fharigi ŋamki bigɨn ana raion fara muuŋgi. (4.7)|src="HK00046C.tif" size="col" copy="Horace Knowles/Louise Bass" ref="4.7"\fig* \p \v 9 \x - \xo 4.9: \xo*\xt Dan 4.34; 6.26; 12.7; VB 1.18; 4.2; 4.10; 5.14; 15.7\xt*\x*Mba ŋamki bigi, nta mba ŋgui vhɨrve gari guman pan pigi mpirmpirɨga perigi guma, nta guigira ana ndikndigi. Ana zazera mbara muuŋgiap ki guma ma. Mbe zɨ bakɨmen anan ndɨɨv, ana zɨ ndi vun kuamkuav, ana ndikndigap, ana phorga nzuav, mba fethɨgi ŋamki bigi, mbe zazera maaŋ mbui. \v 10 \x - \xo 4.10: \xo*\xt VB 4.4; 4.9; 5.1; 5.7-8; 5.13-14; 6.16; 7.15; 19.4; 21.5\xt*\x*Mbe maaŋ mbui tugar, mba 24 gumgir pani, mbe zazera mba ŋgui vhɨrve gari guman pan pigi mpirmpirɨga pigi guma, mbe ana nɨman thɨvi phɨra fav, ana rotu mbui. Ana zazera mbara muuŋgiap ki guma ma. Mbe zazera wari won gorar muuŋgi khorshɨgi, mbe nta fuav, ana ŋgui vhɨrve gari guman pan pigi mpirmpirɨga nɨma sui. Mbe nta ndi suav khaŋ muuŋgia tɨgap, ŋgava mbui. \q1 \v 11 \x - \xo 4.11: \xo*\xt FG 17.24; Ef 3.9; Kor 1.16; VB 5.12; 10.6\xt*\x*“Guma Bakɨme, ndu nza Fhe Bakɨme ma. \q1 Ndu nduara, ndu vu guarara kim, kha gumgi za ndun ndikndigira tuktɨgi. \q1 Mbe zɨ bakɨmen ndun nɨɨŋv, ndun ndikndigɨp ndu zɨ ndiv vun kuamkuav, ndun ŋkasŋkara piin kɨrga. \q1 Ne khaŋ muuŋgi, ndu za kha bigi ga muuŋgi. \q1 Ndu won vuzvugara ndu za kha bigi ga muuŋgim, nta hɨgap ntige khar ki.” \c 5 \s Zon Gava Mbe Garim, Mbe Ana Mpɨrigi. \p \v 1 \x - \xo 5.1: \xo*\xt Ais 29.11; Ese 2.9-10; Dan 12.4\xt*\x*Mba guma, ana ŋgui vhɨrve gari guman pan pigi mpirmpirɨga perav kim, gu ana guva haren garim, gava mbe rɨgap ki. Mba gap, ana gava mpeeŋmpeeŋ fara muuŋgim, mbe ana dɨmgiap ana kegi. Mba gava ndereni vhɨra ŋkeri ki. Mbe ana dɨmgiap, mbe harathɨgi ŋaniven mbe kendorar vhera ndigap, ana vhuigim, ana havhargi. Mbe maaŋ muuŋgiap, mbe mba kendorar vhuigi harathɨgi ŋani, mbe za bigi mbarir nta khergi. \v 2 Gu Fhe Bakɨme enser ŋkasŋka mbe garim, ana khɨrɨv, kaav, khaŋ nzuai, “The guman ŋkasŋka guar, ana kha mbe kha gava mpɨrigi kendorar vhera daaŋgip kha gava fhogɨrie?” \v 3 Kha Hevenan ki guma the fhu, kha nuianan ki guma the fhu, vhɨra kha nuiana piin ki guma the fhu. Mbe zam, mbe the kha gava fhogɨp, ana vhee gangirga tuktɨgi fhuvara. \v 4 Gu khaŋ mbui gangana muuŋgi. Mba gava fhogɨp, ana vhee ganɨnga tuktɨgi guma the ki fhu. Gu maaŋ muuŋgiap nzi mbatɨga mbui. \v 5 \x - \xo 5.5: \xo*\xt Stt 49.9; Ais 11.1; 11.10; Ro 15.12; Hi 7.14; VB 6.1; 22.16\xt*\x*Mba guman pana mbe khaŋ na nzuai, “Ndu nzi thari! Ndu mbarara! Mba Zuda Shɨgar Hɨgi Raion, ana mba ŋgui vhɨrve gari guman pan Devitan nzɨga mbe ma. Ana ntara mbuav, won pana gumgi kambarav mbe mbevigi. Ana mba harathɨgi kendorar vheri mba gava mpɨrigi, ana nta daaŋgip mba gava fhogɨrga tuktɨgi.” \s Zon Sipsiva Ŋguga Gari. \p \v 6 \x - \xo 5.6: \xo*\xt Ais 53.7; Sek 4.10; Zo 1.29; 1.36; VB 1.4; 4.5; 5.9; 5.12; 13.8\xt*\x*Gu Sipsiva Ŋguga mbe garim, ana ŋgui vhɨrve gari guman pan pigi mpirmpirɨga gaara thɨgim, mba ŋamki fethɨgi bigi, gum mba gumgir pani piigi mpirmpirɨgi, ana rorgia naaŋgi. Ana mbe fhum ofa muun zav, ana shogim, ana rimgi gangana mbui. Ana harathɨgi koo ki. Ana vhɨra harathɨgi rɨmgi ki, mba harathɨgi rɨmgi, nta Fhe Bakɨmen harathɨgi ŋiniŋgir panpana rugi. Fhe Bakɨme nta sarigim, nta za kha nuianan vegi. \v 7 \x - \xo 5.7: \xo*\xt VB 4.2; 4.10\xt*\x*Mba Sipsiva Ŋguk vov, mba ŋgui vhɨrve gari guman pan pigi mpirmpirɨga perigi guman han anan guva haren mba gava ndigi. \v 8 \x - \xo 5.8: \xo*\xt Sng 141.2; VB 4.8-10; 8.3-4; 15.2\xt*\x*Ana mba gava ndigim, mba ŋamki fethɨgi bigi gum mba 24 gumgir pani, mbe thɨvi phɨrav, mba Sipsiva Ŋguga nɨman fegi. Mbe fegap, mbe bevbevira, mbe gita fara muuŋgi bigi suigi. Mbe nta suigiap, gorar muuŋgi thuuri, mbe nta phorga suigi. Mba ndɨga vhuuŋ hi vhava thuuri za mba thuurir kav hi. Nta Fhe Bakɨmen gumgi gu mbigi ana phorga nzuai nen panpana rugi bigi ma. \v 9 \x - \xo 5.9: \xo*\xt Sng 33.3; 40.3; 96.1; 98.1; 144.9; Ais 42.10; FG 20.28; Ef 1.7; Hi 9.12; 1 Pi 1.18-19; 1 Zo 1.7; VB 14.3\xt*\x*Mbe mbara ŋgavar kama mbe mbui. Mba ŋgav khaŋ nzuai, \b \q1 “Ndu mba gava ndigip, mba kendori vhera daaŋgirga tuktɨgi. \q1 Ne khaŋ muuŋgi, mbe ndu shogim, ndu rimgiap, ndu wo vɨzɨnan panan Fhe Bakɨme nzuav kha gumgi gu mbigi ga vhezgi. \q1 Ahaŋ, ndu za kha nuianan ki fhavi ki gumgi gu mbigi mbari ga vhezav, za kha nuianan ki kaa mbari ga vhezav, vhɨra za kha ŋguir ki gumgi gu mbigi mbari ga vhezav, vhɨra za kha nuianan ki ŋgui bakɨvir ki gumgi mbari, ndu zam mbe vhezgi. \q1 \v 10 \x - \xo 5.10: \xo*\xt Kis 19.6; Ais 61.6; 1 Pi 2.5; VB 1.6; 20.6; 22.5\xt*\x*Ndu mbe muuŋgim, mbe nza Ndia Fhe Bakɨme piin ki gumgi gu mbigi ki. Mbe kav Fhe Bakɨme rotu, garim, mbe za kha bigi ga suaŋv ara han ŋgɨp, mbe zazera harigi gumgi gu mbigir kurkurarga. \q1 Mbe za kha nuianan ki gumgi gu mbigi ganɨnga.” \s Mbe Sipsiva Ŋguga Zɨ Ndi Vun Kuamkuagi. \p \v 11 \x - \xo 5.11: \xo*\xt Sng 68.17; Dan 7.10; Hi 12.22; VB 4.4-6\xt*\x*Gu mbara garav, gu Fhe Bakɨme enseri vhɨrve guarira kaathoori mbararagi. Mben vhɨrve khaŋ muuŋgi, 100 mirion gum tausen vhɨrve ma. Mbe mba ŋgui vhɨrve gari guman pan pigi mpirmpirɨk gum mba ŋamki bigi gum, mba gumgir pani, mbe mbe rorgia thivgi. \v 12 \x - \xo 5.12: \xo*\xt 1 Sto 29.11; VB 5.6\xt*\x*Mbe thivgiap, khɨrɨv kaav, khaŋ nzuai, \b \q1 “Mbe mba fhum shogi rimgi Sipsiva Ŋguk, ana guigira ŋkasŋka bakɨme gum, bigir vhuuiŋ gum, ndɨkndɨgir vhuuiŋ gum, ŋkasŋka bakɨme ndigirga. \q1 Ana guigira kha gumgi za ana zɨ ndiv vun kuamkuav anan ndikndigɨp, ana phorgɨ suanga tuktɨgi!” \b \p \v 13 \x - \xo 5.13: \xo*\xt Ro 9.5; Fi 2.10; 1 T 6.16; 1 Pi 4.11; VB 4.2; 4.10; 6.16; 7.10\xt*\x*Gu mba Fhe Bakɨme muuŋgi bigi, gu za nta mbararagi. Gu mba Hevenan ki bigi mbararav, nuianan ki bigi mbararav, nuiana piin ki bigi mbararav, mbasɨgar ki bigi mbararav, gu za mba bigi mbararagi. Ahaŋ, gu za mba bigir ki bigi mbararagim, nta khaŋ nzuai, \b \q1 “Mba ŋgui vhɨrve gari guman pan, ana won mpirmpirɨga pigi. \q1 Mba Sipsiva Ŋguk vhɨra, mani vhɨra wani tɨgɨp, mbe manin ndikndigap, mani ga nzuai buni gum, zɨ bakɨme gum, manin ndikndigi ndikndik gum, manin ŋkasŋka, mani wani tɨgɨp zazera nta ndiv, zazera mbara muuŋgip kɨrga tuktɨgi.” \p \v 14 Mba ŋamki fethɨgi bigi, nta khaŋ nzuai, “Nai guigi guarara!” Mbe maaŋ nzuaim, mba gumgir pani thɨvi phɨrav, fegav, mani rotu mbui. \c 6 \s Sipsiva Ŋguk, Ana Mba Gava Mpɨrigi Kendorir Vheri Daai. \p \v 1 \x - \xo 6.1: \xo*\xt VB 4.6-7; 5.1; 5.5-7\xt*\x*Gu mba Sipsiva Ŋguga garim, ana mba gava mpɨrigi harathɨgi kendorir vheri, ana ntan fharigi ne daai. Gu mba ŋamki fethɨgi bigɨna mbe mbararagim, ana buna mueŋ nzuaim, gu ana kamthooŋ mbararagim, ana buip phɨreri fara muuŋgi. Gu ana mbararagim, ana khaŋ nzuai, “Ndu zɨ!” \v 2 \x - \xo 6.2: \xo*\xt Sek 1.8; VB 6.3; 6.6; 14.14; 19.11\xt*\x*Gu ana mbararagiap, mbaram garav, gu hos hura mbe garim, guma mbe mbi suirav, ana perigi. Mbe ŋgui vhɨrve gari guman pan fi khorshɨga mben ana fagim, ana ntara kambarav vui guma fara muuŋgiap, vov, Heven thav, nuianan vergap, won pana gumgi kaman za vui. \p \v 3 Mba Sipsiva Ŋguk mbaram hɨgap, mba fharigi kendorar vhera thɨgi kendorar vhera suirav ana daaŋgi. Gu mbararagim, mba fharigi ŋamki bigɨnara thɨgi ŋamki bigɨn, ana kama hegap nzuai. Ana khaŋ nzuai, “Ndu khar zɨ!” \v 4 \x - \xo 6.4: \xo*\xt Sek 1.8; 6.2\xt*\x*Ana maaŋ na nzuaim, gu gari, harigi hos mbe kɨrar hɨgi. Mba hos, ana hosa hɨp ma. Mba hos ga perigi guma, Fhe Bakɨme ŋkasŋkar ana nɨɨŋgi. Mba ŋkasŋka, ana kha nuianan ki gumgi gu mbigir muuŋgirim, mbe panin wari ga kegɨrga ŋkasŋka ma. Mbe panan wari ga kegɨp, kha nuianan ki gumgi thari, mbe harigi ntɨɨri shogɨrim, mbe vhɨzɨrga. Mbe mba ŋaarar muun zav ntari ga mbui kos bakɨ mben ana nɨɨŋgi. \p \v 5 \x - \xo 6.5: \xo*\xt Sek 6.2; 6.6\xt*\x*Gu gari mba Sipsiva Ŋguk hɨgap, mba gava mpɨrigi kendorar vhera phuni daaŋgiap, ana mbara hɨgap, khegene suirav, ana daaŋgi. Ana ana suirav, ana daaŋgim, gu mbararagim, mba ŋamki bigɨna phuni thɨgi bigɨna khegene, gu ana mbararagim, ana khaŋ nzuai, “Ndu khar zɨ.” Ana maaŋ na nzuaim, gu mbaram gari. Gu garav, gu hos phɨga mbe gari. Ana perigi guma, ana bigi ndia tuav, ntan simtɨgi gari bigɨn sker, ana ana suirigi. \v 6 \x - \xo 6.6: \xo*\xt Ese 5.12; 5.17\xt*\x*Gu guma kamthooŋ fara muuŋgi bigɨn mbe mbararagim, ana mba ŋamki fethɨgi bigi rɨgar kav khaŋ nzuai, “Gumgi gu mbigi, mbe wari won ŋaarir muunga, mben mba vhɨra tivgirga. Maaŋ muuŋgiap, mben vhez, ra bavira ŋgargiap, nen vheza ndi. Mba vhez, ana mbe wit nda bisanera vhezɨrga o, bari nda bisaŋ mpuneni khegeneni ga vhezɨrga tuktɨgi. Ndu mben oriv khira gum wain karɨgir farfa thari. Maaŋ muuŋgip, mbe orivar mporiiŋ kɨv, mbe vhɨra wain mbɨ kɨrga.” \f a \fr 6.6 \fr*\ft Mba gumgi, mbe rezi o, shɨshɨr vhɨgi ndi mbav, wit ndi mbav, shɨshɨr vhɨgir bari ndi mbav, mbe nta ndi sker ga tuav, ntan simtɨgi garav, nta ndi gumgi gu mbigi ga ndɨɨm, mbe nta vhezi. Maaŋ muuŋgiap, mba hos ga perigi guma, ana bigir simtɨgi ndi tuav, ntan simtɨgi gari sker mbe suirigi. \ft*\f* \fig Bari, ana parawa fara muuŋgi mba ma. (6.6)|src="LB00102C.tif" size="col" copy="Horace Knowles/Louise Bass" ref="6.6"\fig* \p \v 7 Gu mbaram gari, mba Sipsiva Ŋguk mba gava mpɨrigi fethɨgi kendorar vhera suirav ana daaŋgi. Gu mbararagim, mba ŋamki fethɨgi bigɨn khaŋ nzuai, “Ndu zɨ!” \v 8 \x - \xo 6.8: \xo*\xt Jer 15.1-3; Ese 5.12; 5.17; 14.21; 33.27; Sek 6.3\xt*\x*Ana maaŋ nzuaim, gu mbaram garav, gu hos ŋgurɨɨŋ tavuara gari. Mba hos ŋgurɨɨŋ tavuara perigi guma, ana zɨ khare, Vhɨzi. Gu gari, mba vhɨzgi gumgi gu mbigi ki ŋgu vhɨra mba guma zɨn zi. Mba ŋgu zɨ khare, Hedis. Fhe Bakɨme kha nuianan ki gumgi heeŋv mbe ndi fethɨgi phɨnin maanga ŋkasŋkar mani ga nɨɨŋgi. Mani mbe ndiv phɨnin maaŋgip, mani phɨna the, mani mbe shogirim, mbe vhɨzgirga. Mani ntara bakɨme khavgip ntari ga mbui kozan mba gumgi gu mbigi shogɨrim, mbe vhɨzɨrim, mani mba tivɨv, thir vhɨzɨrga tuga mbatɨgar mben nɨɨŋrim, mbe thir vhɨzɨv, mbe thari vhɨzgirga. Mani vhɨra rɨmrɨɨ bakɨvi ga sararim, nta zɨv, mben hɨv, mbe shogɨrim, mbe vhɨzgirga. Mani vhɨra kha nuianan ki ruaŋruaŋgi sɨgi ga sararim, nta zɨv, mbe shogɨrim, mbe vhɨzgirga. \p \v 9 \x - \xo 6.9: \xo*\xt 2 T 1.8; VB 1.9; 8.3; 12.17; 19.10\xt*\x*Gu mbaram gari, mba Sipsiva Ŋguk mba gava mpɨrigi meeŋthɨgi kendorar vhera daaŋgi. Gu garav, gu fhum vhɨzgi gumgir ntuu garim, mbe Fhe Bakɨme nzuav ofa mbui artara piin ki. Mba gumgi, mbe fhum Fhe Bakɨmen buna vhuueŋ suira havhargiap, ne bun nzuaim, mbe mbe shogim, mbe vhɨzgi gumgi ma. \v 10 \x - \xo 6.10: \xo*\xt Lo 32.43; Sng 78.10; VB 11.18; 16.7; 19.2\xt*\x*Mba gumgir ntuu khɨrɨv kaav, khaŋ nzuai, “Ndu za kha bigi gari ŋkasŋka ki Guma Bakɨme ma. Ndu zazera ŋgaravra kav, ndun tɨvi guigi guarara. Ndu rarara tugir ndu za kha nuianan ki gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi mbatɨgi ga suaŋv mbe suaŋv, nen rargɨ kɨrie? Ndu rasɨ tugar nza vɨzi ŋgarkararie?” \v 11 \x - \xo 6.11: \xo*\xt Hi 11.40; VB 3.4-5; 3.18; 7.9; 7.13-14; 14.13; 19.14\xt*\x*Mbe mbara shagi huri mpeeŋmpeein mba gumgi gu mbigi, mbe bevbevira ntan mbe nɨɨŋgiap, khaŋ mbe nzuai, “Nde thaneŋ phorgɨ vhuksu. Nden pana gumgi, nde phorga ŋgari gumgi, mbe mbe shogɨp, nde phorga guigira Zisas khothɨgi gumgi, mbe vhɨra mbe shogɨrim, mbe vhɨra vhɨzgirga. Mbe nde shogim, nde vhɨzgi tɨvara, mbe mbe shogɨrim, mbe vhɨzgirga. Fhe Bakɨme mbe mba shogɨrim vhɨzɨrga gumgi gu mbigi, ana mben vhɨrve kaŋgi. Mbe za mbe shogɨ ŋgɨp, mba tugɨra thɨgɨrga, mben pana gumgi za mbe shogɨrim, mbe za vhɨzgirga. Mba tugen Fhe Bakɨme nden vɨzi ŋgarkarga.” \p \v 12 \x - \xo 6.12: \xo*\xt Ais 13.10; Jol 2.10; 2.31; 3.15; Mt 24.29; Mk 13.24-25; Ru 21.25; FG 2.20; VB 8.12; 11.13; 16.18\xt*\x*Gu mbaram garim, mba Sipsiva Ŋgu mporathɨgi kendorar vher, ana mba gava mpɨrigi, ana ana suirav, ana daaŋgi. Gu mbaram garim, khɨmkhɨga bakɨme kha nuianan hɨgi. Gu gari ra guigira phɨgiap, maaŋ gɨngi fara muuŋgi. Gu kɨni garim, ana guigira hɨvgiap, vɨzɨna fara muuŋgi. \v 13 \x - \xo 6.13: \xo*\xt VB 8.10; 9.1\xt*\x*\x - \xo 6.13: \xo*\xt Ais 34.4\xt*\x*Gu garim, kha buivar ki ŋkaa kora nɨɨeŋ ri. Nta bɨɨŋbɨɨŋ fik khage rɨgim, ana vhɨgi ŋamtɨri kora nɨɨeŋ ri fara muuŋgiap, kora nɨɨeŋ ri. \v 14 \x - \xo 6.14: \xo*\xt Jer 4.24; Hi 1.12-13; VB 16.20\xt*\x*Buip, ana vhɨra mbar vugi. Buip mbe tɨ kui tue dɨɨi fara muuŋgiap ana dɨmgim, ana vugap vhɨzgi. Mba mbɨkshɨɨ gum rɨgakɨrivige nta wari wo ki ŋani thav, vov, harigi ŋaniveŋ thivgi. \v 15 \x - \xo 6.15: \xo*\xt Ais 2.10; 2.19-21\xt*\x*Kha nuianan ki ŋgui vhɨrve gari gumgir pani gum, mba ŋgui vhɨrve gari gumgir pani, mba ntari ga mbui gumgir pani, mba shɨk kav, ŋkɨɨa vhɨrve ki gumgi, mba zɨri ki gumgi, mba ŋaara khɨna mbui gumgi, mba bɨkbɨɨgiap ki gumgi gu mbigi, mbe za wari tɨgɨp, rɨv, ŋgɨp, mba ŋkɨɨ bakɨvi thoorir ŋgirɨp, zomzorɨv ŋgɨp, mba mbɨkshɨɨr ki ŋkɨɨ bakɨvi piin ŋgɨp, zomzorgirga. \v 16 \x - \xo 6.16: \xo*\xt Hos 10.8; Ru 23.30; VB 4.2; 4.10; 9.6\xt*\x*Mbe zomzorgip, mba mbɨkshɨɨ gum ŋkɨɨr kamɨv khaŋ mbe suanga, “Nde rɨv, nzan tɨ rɨv, nza vhagiri. Mba ŋgui vhɨrve gari guman pan pigi mpirmpirɨga perigi guman rɨmani nɨman nza ndi zorgɨrim, mba Sipsiva Ŋguk zɨv won ndav shirɨr bakɨmen nzan nɨɨŋv, muumbara mbatɨgar nzan muuŋgirga tuktɨgi fhuvara. \v 17 \x - \xo 6.17: \xo*\xt Sng 76.7; Ais 13.6; Jol 2.11; Nah 1.6; Sef 1.14; Mal 3.2; VB 16.14\xt*\x*Ne khaŋ muuŋgi, mani kha nuianan ki gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi mbatɨgi ga suaŋv ndav shirɨ bakɨmen mben muuŋv, ne vheza mbatɨgar mben nɨɨnga tuga bakɨme hɨgi. The manin ndav shirɨ bakɨmen ŋkasŋka bakɨme daaŋgi mbur khɨngip, nzerara kegɨrga tuktɨgi?” \c 7 \s Isreran 144,000 Gumgi Gu Mbigi, Fhe Bakɨme Won Ruun Mbe Khɨngi. \p \v 1 \x - \xo 7.1: \xo*\xt Jer 49.36; Dan 7.2; Sek 6.5\xt*\x*Gu mba bigi garim, nta za hega thugim, gu fethɨgi enseri garim, mbe hav kha nuianan fethɨgi khoriveŋ, mbe za nta thivgi. Mbe thivgiap, kha nuianan fethɨgi bɨɨŋbɨɨiŋ, mbe nta suigi. Bɨɨŋbɨɨŋ kha nuian gu mbasɨk gu khirar rɨgirga tuktɨgi fhu. \v 2 \x - \xo 7.2: \xo*\xt Ese 9.4-6; VB 6.6; 9.4; 14.1; 22.4\xt*\x*Gu mbe garav, mbaram garim, Fhe Bakɨme enser mbe ra ndai fhain kegap zi. Ana mba zazera mbara muuŋgiap ki Fhe Bakɨmen ruuŋ suirav zi. Ana zav, Fhe Bakɨme kha nuian gum mbasɨgar farfar zav ŋkasŋkar nɨɨŋgi fethɨgi enseri, ana kama bakɨmen khɨrɨv, mben kaai. \v 3 Ana mben kaav, khaŋ mbe nzuai, “Nde fhumra mba bɨɨŋbɨɨiŋ ganɨrim, nta nuian gu mbasɨk gu khirar farfa thari. Nza fhara wari won Fhe Bakɨmen ruun anan ŋaari gumgi gu mbigi ga suv, ana zɨn mbe ŋivi phogirga.” \v 4 \x - \xo 7.4: \xo*\xt VB 9.16; 14.1-3\xt*\x*Ana ne nzuaim, gu ne mbararagiap, gu mbararagim, mbe mba ruun suegi gumgi gu mbigir vhɨrve zitagi. Gu mbararagim, Fhe Bakɨme mba 12 thɨgi Isreriŋ nzɨgir rɨgar 144,000 gumgi gu mbigi ruuŋ tɨgap, ne bun nzuai. \v 5 Maaŋ muuŋgiap, mbe Zuda shɨga ntɨɨri rɨgar, mbe 12,000 gumgi gu mbigi, mbe ruuŋ ndigi. Mbe Ruben shɨga ntɨɨri rɨgar, mbe 12,000 gumgi gu mbigi, mbe ruuŋ ndigi. Mbe Gat shɨga ntɨɨri rɨgar, mbe 12,000 gumgi gu mbigi, mbe ruuŋ ndigi. \v 6 Mbe Aser shɨga ntɨɨri rɨgar, mbe 12,000 gumgi gu mbigi, mbe ruuŋ ndigi. Mbe Naptari shɨga ntɨɨri rɨgar, mbe 12,000 gumgi gu mbigi, mbe ruuŋ ndigi. Mbe Manase shɨga ntɨɨri rɨgar, mbe 12,000 gumgi gu mbigi, mbe ruuŋ ndigi. \v 7 Mbe Simeon shɨga ntɨɨri rɨgar, mbe 12,000 gumgi gu mbigi, mbe ruuŋ ndigi. Mbe Rivai shɨga ntɨɨri rɨgar, mbe 12,000 gumgi gu mbigi, mbe ruuŋ ndigi. Mbe Isakar shɨga ntɨɨri rɨgar, mbe 12,000 gumgi gu mbigi, mbe ruuŋ ndigi. \v 8 Mbe Zeburun shɨga ntɨɨri rɨgar, mbe 12,000 gumgi gu mbigi, mbe ruuŋ ndigi. Mbe Zosep shɨga ntɨɨri rɨgar, mbe 12,000 gumgi gu mbigi, mbe ruuŋ ndigi. Mbe Benzamin shɨga ntɨɨri rɨgar, mbe 12,000 gumgi gu mbigi, mbe ruuŋ ndigi. Mbe kha gumgi gu mbigi, mbe Fhe Bakɨme ruuŋ mbe tɨgi. \s Gumgi gu mbigi vhɨrvera, mbe Fhe Bakɨme rotu mbui. \p \v 9 \x - \xo 7.9: \xo*\xt Ro 11.25; VB 3.5; 3.18; 4.4; 5.9\xt*\x*Gu mba bigi mbararagia thugim, nta zɨ mbugum, gu garim, gumgi gu mbigi vhɨrve guarira, guma the mben vhɨrver ruemgirga tuktɨgi fhuvara. Kha nuianan ki ŋgui bakɨvir ki gumgi gu mbigi mbari, za kha nuianan ki fhavi mbari za kha nuianan ki ŋguir ki gumgi gu mbigi mbari, za kha nuianan ki kaar gumgi mbari, mbe zam wari tɨgap zav, mba ŋgui vhɨrve gari guman pan pigi mpirmpirɨk gu mba Sipsiva Ŋguga nɨma thivgi. Mbe za shagi huri mpeeiŋra shargiap, wari zam parmen nzari suigiap wari thivgi. \v 10 \x - \xo 7.10: \xo*\xt Ais 43.11; Jer 3.23; Hos 13.4; VB 4.2; 4.10; 5.13\xt*\x*Mbe thivgiap kama bakɨmen kaav, khaŋ nzuai, “Ndu nzan Fhe Bakɨme ma. Ndu mba Sipsiva Ŋgugar kov, taagia nza ndigi. Ndu, Fhe Bakɨme, ndu won ŋgui vhɨrve gari guman pan pigi mpirmpirɨga perigi.” \p \v 11 Mba gumgir pani, gu mba fethɨgi ŋamki bigi, gu mba ŋgui vhɨrve gari guman pan pigi mpirmpirɨk, mba Fhe Bakɨme enseri zam, mbe za nta rorgia thivgi. Mbe thivgiap, wari wo thɨvi phɨrav, fegap, wari wo ŋkoo ndi segap, Fhe Bakɨme rotu mbuav khaŋ nzuai, “Guigi guarara! \v 12 \x - \xo 7.12: \xo*\xt VB 5.12-14; 11.17\xt*\x*Nza Fhe Bakɨmen ŋkasŋka bakɨme ndikndigɨp, ana ndɨkndɨgi vhuuiŋ gum, ana zɨ bakɨme ndi vun kuamkuarga. Ana guigira ŋkasŋka bakɨme ki. Ana ŋkasŋka zazera mbara muuŋgip kɨrga. Ne guigi guarara!” \s Mba gumgi gu mbigi, mben zaagi ntige vhɨzgi. \p \v 13 \x - \xo 7.13: \xo*\xt VB 3.18\xt*\x*Gu mbe garim, mba guma ruma mbe nan nzarigi, “Maaŋgi gumgi mbu shagi huri mpeeiŋ sharigi. Mbe maaŋ kega zegi?” \v 14 \x - \xo 7.14: \xo*\xt Ais 1.18; Dan 12.1; Mt 24.21; Mk 13.19; Hi 9.14; 1 Zo 1.7; VB 1.5; 6.9\xt*\x*Gu ana ŋgarkarav khaŋ nzuai, “Gu kaŋgi fhu, guman rum, ndu mbe kaŋgi.” Ana khaŋ na nzuai, “Mba gumgi, mbe fhum mba simtɨgi gum zaagi mbatɨgi guarira hi tugir, mbe thɨga havhargiap, mbara muuŋgia kegi gumgi ma. Mbe mba Sipsiva Ŋgugar vɨzɨna wari won shagi huri mpeeiŋ ruagim, nta guigira hurgi. \v 15 \x - \xo 7.15: \xo*\xt Ais 4.5-6; VB 4.2; 4.10; 21.3\xt*\x*Mbe maaŋ muuŋgiap, ra gu maan, mbe Fhe Bakɨme nɨman ana phena vhen, ana won ŋgui vhɨrve gari mpirmpirɨga perigim, mbe ana rotu mbui. Mba ŋgui vhɨrve gari guman pan pigi mpirmpirɨga perigi guma, ana mbe phorgɨ kɨv mbe ganɨnga. \v 16 \x - \xo 7.16: \xo*\xt Sng 121.6; Ais 49.10; VB 21.4\xt*\x*Mbe wom thi hɨrga fhu. Mbe wom fhɨr khirga fhu. Ra wom mbe turga fhu, bigɨn the wom mbe fhavi turga fhu. \v 17 \x - \xo 7.17: \xo*\xt Sng 23.1-2; Ais 25.8; 49.10; Ese 34.23; Zo 10.11; 10.14; VB 5.6; 21.4\xt*\x*Ne khaŋ muuŋgi, mba Sipsiva Ŋguk, ana mba ŋgui vhɨrve gari guman pan pigi mpirmpirɨga rɨgɨgera ki, ana mbe gari guman pan kɨrga. Ana mben kov ŋgɨp, mba mɨmɨr kav hi mbogi pharar ŋgɨrga. Mba mbɨ zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨŋ ndi ndɨɨi. Fhe Bakɨme vhɨra za mbe thee phara mbɨrɨrga. Mbe wom nzirga fhu.” \c 8 \s Mba Sipsiva Ŋguk mba harathɨgi kendora vhera daaŋgi. \p \v 1 \x - \xo 8.1: \xo*\xt Hab 2.20; VB 6.1\xt*\x*Gu mba buni mbararagiap mbaram garim, mba Sipsiva Ŋguk mba harathɨgi kendora vher, ana mba gava mpɨrigi, ana ana daaŋgi. Ana ana daaŋgim, bigɨn the khɨkhɨm hegi fhu. Guma the Hevenan kav, kama hegap, buna thueŋ suaŋgi fhu. Mba bigi fhura vhuav tuga mpeeŋnera kegi. \v 2 \x - \xo 8.2: \xo*\xt 2 Sto 29.25-28; Mt 18.10; Ru 1.19\xt*\x*Gu zumgum garim, Fhe Bakɨme zɨ ki harathɨgi enseri, mbe Fhe Bakɨme nɨma thivgim, mbe harathɨgi mbarɨvir mbe ndɨɨi. \p \v 3 \x - \xo 8.3: \xo*\xt Kis 30.1-3; Sng 141.2; Amo 9.1; Ru 1.10; VB 5.8; 9.13\xt*\x*Gu gari, harigi enser mbe zav mba ndɨga vhuuŋ hi ruina mpooi artar han thɨgi. Ana gorar muuŋgi thuuŋ suirigi. Mba thuuŋ ana ndɨga vhuuŋ hi thuura ndi mbai rui ana ki. Mbe mba khesharigi ruin vhɨrver ana nɨɨŋgi. Ana ntan Fhe Bakɨmen gumgi gu mbigi ana phorga nzuai buni phorgap nta tɨkhɨngirga. Ana ntan Fhe Bakɨme nɨman, mba gorar muuŋgi artaran ofar muunga. \v 4 Mba ndɨga vhuuŋ hi vhava thuur gum mba Fhe Bakɨmen gumgi gu mbigi ana phorga nzuai buni, nta mba Fhe Bakɨme nɨma thɨgi enser farve thav vun ndai. \v 5 \x - \xo 8.5: \xo*\xt Kis 19.16-19; Wkp 16.12; 1 Kin 19.11; Ese 10.2; FG 4.31; VB 4.5; 11.19; 16.18\xt*\x*Mba Fhe Bakɨme enser mbara mba artaran vhava ndigap, mba rui ki thuuaŋ suegim, ana za givigi. Ana za givigim, ana ana fegap, kha nuiana khɨngi. Ana ana fekhɨngim, buip phɨrerim, khɨkhɨɨ bakɨvi him, buip vhekvhegap fhura shɨkshɨga ndogap, kha nuianan vuim, khɨmkhɨk kha nuiana suirav ana nɨɨŋkui. \fig Bari, ana parawa fara muuŋgi mba ma. (8.3)|src="HK00268C.tif" size="col" copy="Horace Knowles/Louise Bass" ref="8.3"\fig* \s Harathɨgi enseri mbarɨvi ga bi. \p \v 6 Mba harathɨgi enseri, mbe harathɨgi mbarɨvi suigi, mbe nta bir za mbui. \p \v 7 \x - \xo 8.7: \xo*\xt Kis 9.23-25; Ais 2.13; Ese 38.22; Jol 2.30; VB 9.4; 16.2\xt*\x*Mba fharigi enser ana won mbarɨva berigim, mbok fara muuŋgi ais, vhav vɨzɨna digap, ni wani tɨgap, rav, nuiana ri. Kha nuian, mbe rɨgɨra ana sharav fɨga mpuani khegene ga muuŋgi fara muuŋgi. Mba nuiana fɨga mpuani khegene vhav za tamtam nta shigi. Mba vhav shigi bigi, nta za wari tɨgap khaŋ muuŋgi. Mba nuiana fɨga mpuani khegenen fɨga mueŋ za vhav ne shigi fara muuŋgi. Nta maaŋ muuŋgim, vhav mba nuianan fɨga mueŋ, ana za ne shiav, mba khira, ana vhɨra mba tɨvara nta muuŋgi. Mba ŋamki vhazɨgi ŋkarɨɨiŋ vhav vhɨra za nta shigi. \p \v 8 \x - \xo 8.8: \xo*\xt Kis 7.20-21; Jer 51.25; Ese 14.19; Amo 7.4; VB 16.3\xt*\x*Mba fharigi enser thɨgi enser, ana wo mbarɨva berigi. Mbe bigɨna bakɨ mbe mbɨkshɨma fara muuŋgi vhav anan kav shi, mbe ana fega khɨngim, ana vov mbasɨga rɨgi. Mbe maaŋ muuŋgim, mbasɨk wo shɨga suegap, fɨga mpuani khegene ki. Anan fɨga mueŋ vɨzɨn, ne ga perigi. \v 9 \x - \xo 8.9: \xo*\xt Ais 14.12\xt*\x*Mbe vhɨra mba mbasɨgar ŋamki bigi, mbe vhɨra nta shɨgav, nta ndiv phɨna phuni khegenen mbarigi. Mbe nta ndim, phɨna phuni khegenen mbarigim, phɨna mbe za vhɨzgi. Mbe vhɨra mba mbasɨgar ki ŋkee bakɨvi, mbe vhɨra nta ndiv phɨna phuni khegenen mbarigi. Mbe nta ndiv, phɨna phuni khegenen mbarigim, phɨna mben ki ŋkee bakɨvi, nta za mbatɨgi. \p \v 10 \x - \xo 8.10: \xo*\xt Ais 14.12; VB 9.1; 16.4\xt*\x*Mba fharigi enserani thɨgi enser, ana wo mbarɨva berigi. Mba kama mbe, anan vhav guigira nteniver vhavara fara muuŋgi, ana Hevenan kegap, verav, nɨɨeŋ rɨgi. Mbe mba phara, mbe za nta shɨgap, nta ndiv phɨna phuni khegenen mbarigi fara muuŋgi. Mba kam, rav phara mbari ga rav, vhɨra mbogi phara mbari ga regi. \v 11 \x - \xo 8.11: \xo*\xt Kis 15.23; Jer 9.15; 23.15\xt*\x*Mba kama zɨ khaŋ muuŋgi, Gɨrgɨr Mbatɨga Muuŋgi Ŋkirɨɨŋ ma.\f a \fr 8.11 \fr*\ft Ŋkirɨɨŋ, ana nza “Marasin” ga nzuai kameŋ ma. Ana nza Kirer Kaman “Marasin” ga rɨgi zɨ ma. \ft*\f* Ana rav mba phɨna mben ki phara regim, ana guigira gɨrgɨr mbatɨga muuŋgi ŋgirɨɨŋ fara muuŋgi. Gumgi gu mbigi vhɨrve mba phara pim, mba phara mbe ndavi vheri tuim, mbe vhɨrve vhɨzi. \p \v 12 \x - \xo 8.12: \xo*\xt Ais 13.10; Ese 32.7; Jol 2.10; 2.31; 3.15; Amo 8.9; VB 6.12-13\xt*\x*Mba fethɨgi enser, ana wo mbarɨva berigi. Mbe ra, gu kɨni, ŋkaa, mbe nta shɨgap, nta ndiv, phɨna phuni khegenen mbai fara muuŋgi. Mbe bigɨn mben nta shogim, ran fɨga mueŋ mbe nen farfagiap, mbe kɨnin fɨga muen farfagiap, mbe vhɨra ŋkaar fɨga mueŋ, mbe vhɨra nen farfagi. Mbe maaŋ muuŋgim, mba bigir fɨgi mbariveŋ, nta vhavar ŋaar ki fhu, nta za gɨngɨngi. Maaŋ muuŋgiap, mba ran fɨga mueŋ gu maan fɨga mueŋ, mani vhava ŋaar ki fhu. \p \v 13 \x - \xo 8.13: \xo*\xt VB 9.12; 11.14\xt*\x*Gu mba bigi him, gu nta gara vov, gu baŋga bakɨ mbe garim, ana gegap, rɨgɨra kha buiva shaara khɨngiap, vui. Gu ana garav, ana mbararagim, ana khɨrɨv, kaav, khaŋ nzuai, “Eke! Eke! Eke! Nde nuianan ki gumgi gu mbigi! Kha enser phuni khegene wari won mbarɨvi ga bir za mbui. Mbe wari won mbarɨvi ga birga, simtɨga bakɨ guarara kha nuianan ki gumgi gu mbigir hɨrga.” \c 9 \s Meeŋthɨgi enser wo mbarɨva bi. \p \v 1 \x - \xo 9.1: \xo*\xt Ru 8.31; 10.18; VB 8.10; 17.8; 20.1\xt*\x*Mba meeŋthɨgi enser wo mbarɨva bim, gu garim, kama mbe buiva thav, rav, nuiana rɨgi. Mbe mbara mba khɨn ki kakagi mbogar thɨma fhɨri kiin ana nɨɨŋgi. Mba mbok khɨn ki mbok fhuvara. \v 2 \x - \xo 9.2: \xo*\xt Stt 19.28; Kis 19.18; Jol 2.2; 2.10\xt*\x*Mba kam mbara mba khɨn kɨ kakagi mbok thɨma fhɨrgim, vhava thuur mba mbogar kega tuga bakɨme shi thuura fara muuŋgiap hi. Mba vhava thuur mba mbogar kega hav, buivar ndaim, ra gu buip za gɨngɨngi. \v 3 \x - \xo 9.3: \xo*\xt Kis 10.4; 10.12-15; Het 7.12; VB 9.10\xt*\x*Mba mboga vhen kuambogi vhɨrve guarira nta mba mboga vhen kegap hav, za mba vhava thuura thav, za gav kha nuianan vui. Fhe Bakɨme vhezemiŋ kha nuianan kav, kha gumgi gu mbigi ga bi ŋkasŋkar mba kuambogi ga nɨɨŋgi. Nta bi zaa hɨ vhezemeŋ bi zaa hɨ fara muuŋgi. \v 4 \x - \xo 9.4: \xo*\xt Ese 9.4; VB 6.6; 7.3\xt*\x*Mba kuambogi hegim, Fhe Bakɨme khaŋ mbe nzuai, “Nde kha vhazɨgi gu kha nuianan hegi bigi gu khira nde ntan farfa thari. Nde mba Fhe Bakɨme ruuŋ ŋivir ki fhuv gumgi gu mbigi, nde mbera farfav zaar mben nɨɨŋri. \v 5 \x - \xo 9.5: \xo*\xt VB 9.10; 11.7\xt*\x*Nde zaar mba gumgi gu mbigir nɨɨŋv kɨrim, meeŋthɨgi kɨni vhɨzgiri. Nde mbe shogɨri, mbe vhɨzɨ thari.” Mbe maaŋ suaŋgim, mba kuambogi fhura tamtam za mba nuianan vov, zaar mbatɨga guarara mba gumgi gu mbigi ga ndɨɨi. Mbe vhezemeŋ zaar gumgi gu mbigi ga ndɨɨi zaa fara muuŋgi zaa mbe ndɨɨi. \v 6 \x - \xo 9.6: \xo*\xt Jop 3.21; Ais 2.19; Jer 8.3; VB 6.16\xt*\x*Mba tugen mba gumgi gu mbigi, mbe vhɨzɨrga tuavi ndi ganɨnga, mbe vhɨzgirga tuktɨgi fhuvara. Mbe mba tugar, mbe guigira vhɨzɨrgeŋ vuzvugirga, mba tugar vhɨzi tɨv, mbe thav rɨv ŋgɨgɨrga. \p \v 7 \x - \xo 9.7: \xo*\xt Dan 7.8; Jol 2.4; Nah 3.17\xt*\x*Gu mba kuambogi garim, nta ntari ga mbui hozi fara muuŋgiap, ntarir ga mbui bigir wari shargiap ntarar muun zav thivgi. Gu mbe garim, mbe panin, mbe gorar muuŋgi khorshɨgi fara muuŋgi bigi mben panin fegi. Mben ŋkoo, nta gumgir ŋkoo fara muuŋgi. \v 8 \x - \xo 9.8: \xo*\xt Jol 1.6\xt*\x*Mben pani rɨgi mpeeŋgiap mbigir pani rɨgi fara muuŋgiap mpeeŋgi. Mben tari, nta raionan tari fara muuŋgi. \v 9 \x - \xo 9.9: \xo*\xt Jol 2.5\xt*\x*Mbe fheeŋphugi siot kapa fara muuŋgi bigɨn mben fheeŋphugi vharigi. Mben vhɨgi, ntan khɨkhɨm, mbe ntari ga mbui hozi ntarir vov karisi vhɨrve ŋgaa vuim, nta khɨkhɨm hi fara muuŋgi. \v 10 Mba kuambogi thɨɨa nta vhezemin mpiri fara muuŋgi. \f a \fr 9.10 \fr*\ft Kha vezar nde ganɨnga, nde mbe kuambogi bun nzuai. Mba kuambogi ntan mpiri vhezemin mpiri fara muuŋgi. Ntan mpiri ŋgirɨɨŋ mbatɨk ntan ki. \ft*\f* Mbe mba suun ndɨɨi zaa mbatɨk, ana vhezemen ŋkirɨɨŋ ndɨɨi zaa mbatɨgara fara muuŋgi. Mbe mba nɨɨŋgi zaa mbatɨk, mba gumgi gu mbigi ana ndiv kɨrim, meeŋthɨgi kɨni vhɨzgirga. \v 11 Mbe ŋgui vhɨrve gari guman pana mbe ki, ana mbe gari. Ana mba khɨnan mbar vergap khɨn ki fhuv mbok gari enser ma. Mbe Hibrur kaman kha zɨn mba enser kaai, Abadon. Mbe Grikin kaman kha zitɨr ana mbui, Aporion. \f b \fr 9.11 \fr*\ft Nza Kire kaman mba zɨ nɨɨeŋ khaŋ nzuai, “Za Kha Bigir Farfagi Guma”. \ft*\f* \p \v 12 \x - \xo 9.12: \xo*\xt VB 8.13\xt*\x*Khe fharigi simtɨga bakɨme ma, ana vhɨzgi. Nde mbarara! Simtɨk bakɨ phuni khar ki, ni zumgum hɨrga. \s Mporathɨgi enser ana wo mbarɨva bi. \p \v 13 \x - \xo 9.13: \xo*\xt Kis 30.1-3; VB 8.3\xt*\x*Gu gari, mporathɨgi enser wo mbarɨva berigim, gu gorar muuŋgi artar mbe garim. Mba artar Fhe Bakɨme nɨman ki. Mba artarar fethɨgi koriveŋ fethɨgi koo vhɨra ki. Mba koor rɨgar guma kamthooŋ mbe nzuai. \v 14 \x - \xo 9.14: \xo*\xt VB 16.12\xt*\x*Ana mba mporathɨgi enser ana mbarɨva suirigi, ana khaŋ ana nzuai, “Ndu mba Ufretis mbɨ bakɨme gaar mbe shenin kegi fethɨgi enseri, ndu mben sheni fhɨrgirim, mbe ŋgɨri.” \v 15 \x - \xo 9.15: \xo*\xt VB 8.7-12\xt*\x*Ana mba fethɨgi enseri, ana mben sheni fhɨrgi. Mba enseri, mbe mba ŋaarar muun zav, mba tuk, gu ra, gu kɨni, gu mpariven rarga wari kegi. Mbe mba tugar hegap, mbe za mba gumgi gu mbigi, mbe mbe ndi phɨna phuni khegenen mbarav, mbe phɨna the, mbe za mbe shogɨrim, mbe za vhɨzgirga. \v 16 \x - \xo 9.16: \xo*\xt Sng 68.17; Ese 38.4; Dan 7.10\xt*\x*Mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi, mbe hozi ga piigi. Gu mbararagim, mbe mben vhɨrve bun na nzuai. Mben vhɨrve khaŋ muuŋgi 200 mirion thɨgi. \v 17 \x - \xo 9.17: \xo*\xt 1 Sto 12.8; Ais 5.28-29\xt*\x*Gu rɨma kui fara muuŋgiap mba hozi garav, nta piigi gumgi, gu mbe gangi. Mbe mbui tɨvi khaŋ muuŋgi. Mba gumgi mbe shargi siot kapagi nta fhavi khaŋ muuŋgi. Mba siori hɨvi vhava fara muuŋgi, ŋkarɨɨiŋ buiva fara muuŋgi, ŋguriŋ sarfa kɨma fara muuŋgi. Mba hozir pani, nta raion pani fara muuŋgi. Mba hozir kaathoori vhav gu vhava thuur gum sarfa kɨman vhav, nta mba hozi kaathoorin kav kɨrar hi. \v 18 Mbe maaŋ mbuav, mba gumgi gu mbigi, mbe mbe shɨgap, mbe ndi phɨna phuni khegenen mbav, mbe phɨna mbe mba bigɨna mbatɨga phuni khegene panan za mbe shogim, mbe za vhɨzgi. Mba bigɨna phuni khegene khare, mba vhav, mba vhava thuur, mba sarfa kɨman vhav, nta mba hozi kaathoorir kegap kɨrar hi. \v 19 Mba hozir ŋkasŋka, ntan kaathoorir kav, ntan mpirir ki. Mben mpiri kurugi fara muuŋgiap pani ki. Mba hozi, nta wari won mpirir zaagi mba gumgi gu mbigi ga ndɨɨi. \p \v 20 \x - \xo 9.20: \xo*\xt Lo 31.29; Sng 106.37; 115.4-7; 135.15-17; Ais 2.8; 2.18-20; Dan 5.23; 1 Ko 10.19-20; VB 16.9-11\xt*\x*Mba harigi gumgi gu mbigi, mba bigɨna mbatɨga phuni khegene mbe shogim, mbe vhɨzgi fhuv ntɨɨri. Mbe ndavi domdorgiap, kɨr mba gumgi nduarira wari won farir kargiap rotu mbui bigi ga segi fhu ntɨɨri ma. Mbe ŋiniŋgi mbatɨgi rotu mbui tɨvi thagi fhu. Mbe vhɨra mbarɨvi gu tori, gor gu sirvar bras gu ŋkɨɨa khirar kargi bigi ntuu rotur muuŋ thagi fhu. Mba bigi rɨmgi kav, gari fhu, khuari kav, buni mbararagi fhu. Mbe vhɨra rui fhu. \v 21 Mba gumgi gu mbigi, mbe harigi gumgi gu mbigi shogim, mbe vhɨzgi. Mbe kugi ga mbui. Mbe vhɨra harigi tor gu ŋkasŋka ki bigi ga mbui. Mbe ruarir harigi gumgi gu mbigi kɨɨv, mbe ndi tɨvi ga mbui. Mbe harigi gumgi gu mbigi bigi kɨɨi. Mbe mba tɨvi thav, ndavi domdorav kɨr mba tɨvi ga si fhu. \c 10 \s Fhe Bakɨmen enser gavar Zon ga nɨɨŋgim, ana ana pi. \p \v 1 \x - \xo 10.1: \xo*\xt Ese 1.28; Mt 17.2; VB 1.15-16\xt*\x*Gu mbara wom garav, gu Fhe Bakɨme enser ŋkasŋka mbe garim, ana Hevenan kegap zeri. Ana buiva hurar wo ndogiap, shaar wo sharigi fara muuŋgim, vhuisha ana panan ki. Ana khom ŋgarav, ran fara muuŋgi. Ana suani vhavir khua gari gangana mbui. \v 2 Mba enser, ana dɨmgi gava bisaŋ maneŋ suirigi. Mba gavaneŋ fhoga ki. Ana won guva son mbasɨga tɨ khɨngi. Ana won harigi son, nuiana tɨ thɨgi. \v 3 \x - \xo 10.3: \xo*\xt VB 8.5\xt*\x*Ana maaŋ muuŋgiap, thɨgap, guigira khɨrɨv kama bakɨme rugap raion kaai kakama mbui. Ana kamgia thugim, harathɨgi buivi phɨrerav wari wo buni nzuai. \v 4 \x - \xo 10.4: \xo*\xt Dan 8.26; 12.4; 12.9\xt*\x*Mba harathɨgi buivi phɨreregim, gu mbe suaŋgi buni kherɨr za mbui. Gu nta kherɨr za mbuav, gu wom mbararagim, guma kamthooŋ mbe Hevenan kav khaŋ nzuai, “Ndu mba harathɨgi buivi suaŋgi buni, ndu ndɨkndɨgar nta suirav kɨri. Ndu nta kherɨ thari.” \p \v 5 \x - \xo 10.5: \xo*\xt Kis 8.6\xt*\x*\x - \xo 10.5: \xo*\xt Kis 20.11; Lo 32.40; Dan 12.7; Amo 3.7\xt*\x*Gu mbara mba enser garim, ana so mbasɨk thɨgim, ana so mbe nuiana thɨgi. Gu ana garim, ana won guva hareŋ ŋgav, Heven farasarigi. \v 6 \x - \xo 10.6: \xo*\xt Neh 9.6; Sng 146.6; VB 4.11; 14.7; 16.17\xt*\x*Ana Heven farasarav khaŋ nzuai, “Guigi guarara kha vun ki Fhe Bakɨme, ana zazera mbara muuŋgiap ki. Ana kha Heven ga muuŋgiap, anan ki bigi, ana vhɨra za nta muuŋgi. Ana vhɨra kha nuiana muuŋgiap, anan ki bigi, ana vhɨra za nta muuŋgi. Ana vhɨra kha mbasɨga muuŋgiap, ana vhɨra anan ki bigi, ana vhɨra za nta muuŋgi.” Mba enser vhɨra khaŋ nzuai, “Tuk ntige vhɨzɨr za mbui. Fhe Bakɨme ntigem wom rargɨ kegɨrga tuktɨgi fhuvara. Zakɨra fhuvara! \v 7 \x - \xo 10.7: \xo*\xt Dan 9.6; 9.10; Amo 3.7; Ro 16.25-26; VB 11.15\xt*\x*Mba harathɨgi enser wo mbarɨva berarga, ana khɨkhɨm hɨrga, Fhe Bakɨme mba muun za suaŋgi bigeŋ, ne zorga ki, Fhe Bakɨme nen muuŋgirim, ne guigira hɨgɨrga. Ana fhum mba bigen won kamthooŋ gumgi, mbe anan ŋaara mbui, ana nen mbe suaŋgim, mbe ne bun suaŋgi.” \p \v 8 \x - \xo 10.8: \xo*\xt Ese 2.8–3.3\xt*\x*Gu mba fhum mbararagi guman kamthooŋ Hevenan kav wom khaŋ na nzuai, “Ndu ŋgɨp mba mbasɨk gum nuiana thɨgi enser, ana mba gava fhogap, ana suirav ki. Ndu ŋgɨp, ana han ana ndigɨri.” \v 9 \x - \xo 10.9: \xo*\xt Jer 15.16\xt*\x*Gu ne mbararagiap, mba enser han vov, khaŋ ana nzuai, “Ndu mba gava bisaneŋ nan nɨɨŋ.” Ana mbara khaŋ na nzuai, “Ndu ana ndigip, ana mbɨ. Ndu ana mbegɨrga, ndu fheeŋ shiv keŋkeŋ maanga. Ndu ana mbɨrga, ana ndun kamthoon guigira vhergip, hanin vhera farar muuŋgirga.” \f a \fr 10.9 \fr*\ft Kha bigɨn “Hani,” ana mbɨn vher ma. Ana para gum nɨɨŋnɨɨiŋ mbui mbɨ ma. Nta ndɨɨa ruav, parawa shivir phara ndia vov, hani ga mbui. Gumgi gu mbigi vhɨrve ana pav, anan wari won mba suim, nta vhergi. \ft*\f* \v 10 \x - \xo 10.10: \xo*\xt Ese 2.10; 3.3\xt*\x*Ana maaŋ suaŋgim, gu mbara ana farve tɨn mba gava bisaneŋ ndigap, ne pi. Gu ne pim, ana nan kamthoon hani fara muuŋgiap, guigira vhergi. Gu ana mbegap, fheeŋ shiav keŋkeŋ mbai. \p \v 11 Mbe mbara khaŋ na nzuai, “Ndu Fhe Bakɨme kamthooŋ guma nzuai mbugum, ndu taagip zumgum kha gumgi gu mbigi vhɨrve hɨrga bigi bun mbe suaŋgirga. Ndu kha nuianan ki ŋgui bakɨvi, gu mbarkɨrga fhavi, mbarkɨrga kaar nzuai gumgi gu mbigi, gu kha nuianan ŋgui vhɨrve gari gumgir pani zam, ndu mba buni bun mbe suaŋgiri.” \c 11 \s Guma phunini Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun nzuai. \p \v 1 \x - \xo 11.1: \xo*\xt Nam 35.5; Ese 40.3; Sek 2.1-2; VB 21.15\xt*\x*Mbe mbara bigi mpeein panɨnga sɨgɨman na nɨɨŋgi. Ana suigap, santɨva rui panpanan fara muuŋgi. Mbe ana na nɨɨŋgiap, khaŋ na nzuai, “Ndu khavgip, Fhe Bakɨme Phen gum ana ofa mbui artarar panɨri. Ndu vhɨra za kha phenan rotu mbui gumgi gu mbigir vhɨrver ruemɨri. \v 2 \x - \xo 11.2: \xo*\xt Ese 40.17-20; Dan 8.10; Ru 21.24; VB 12.6; 13.5\xt*\x*Ndu kha Fhe Bakɨme phena bɨngi bɨna vhen kɨrar, mbe phogi ga vhuav kav, buni nzuai ŋanen panɨ thari. Ne khaŋ muuŋgi, mba ŋaneŋ, ne harigi fhaiŋ ŋgui gumgi gu mbigi zav, phogi ga vhui ŋaneŋ ma. Mba gumgi gu mbigi, mbe zɨv, Fhe Bakɨme ŋgu bakɨme, Zerusarem, thiphogɨp kɨrim, 42 kɨni vhɨzgirga.\f a \fr 11.2 \fr*\ft 42 kɨni nta 1,260 rarira fara muuŋgi, o, mpari mpuveni khegntɨrive fɨgeŋ phorga. Ndu Danier 7.25 ganɨv, vhɨra 9.27 ganɨv, 12.7 ganɨri. Mba harigi gumgi Zerusarem thiphogi kameŋ, ndu Ruk 21.24 ganɨri. \ft*\f* \v 3 \x - \xo 11.3: \xo*\xt VB 12.6; 19.10; 20.4\xt*\x*Gu wo buni vhuuiŋ bun suanga guma phuni ga sararim, mani ŋgɨrga. Mani guigira kora mbui tɨva ndi khɨvi shagi shargip, mani na buni vhuuiŋ bun suaŋv kɨrim, 1,260 rari vhɨzgirga.” \p \v 4 \x - \xo 11.4: \xo*\xt Jer 11.16; Sek 4.11-14\xt*\x*Mba gumani, mani mba oriv khageni gum mba za kha nuiana gari Guma Bakɨme nɨma thɨgi kɨnigeni, mbe ramanin, niaŋ ndai.\f b \fr 11.4 \fr*\ft Ndu Sekaraia 4.10 kegɨp ganɨ ŋgɨp, 14 thɨgɨri. Nde Vhagi Buni 1.12 ganɨri. \ft*\f* \v 5 \x - \xo 11.5: \xo*\xt Wkp 10.2; 2 Sml 22.9; 2 Kin 1.10-12; Sng 97.3; Jer 5.14; Hos 6.5\xt*\x*Guma tɨva mbatɨgar manin muun saŋ muunga, vhav mani kamthoonin kegi hɨv, panan mani ga kegi gumgi, mba vhav guigira mbe shigirim, mbe vhɨzgirga. Maaŋ muuŋgiap, guma the tɨva mbatɨgar manin muun saŋ, muunga, ana mba tɨvara muuŋgip, vhɨzgirga. \v 6 \x - \xo 11.6: \xo*\xt Kis 7.17-19; 1 Sml 4.8; 1 Kin 17.1\xt*\x*Mani buip pɨnɨnga ŋkasŋka ki. Mani maaŋ kɨv, Fhe Bakɨme kamthooŋ gumgi nzuai mbugum, Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun suanga tugir mbok nzigirga fhu. Mani vhɨra za mba pharar muuŋgirim, nta vɨzɨna gegɨrga ŋkasŋka ki. Mani vhɨra mbarkɨrga bigi mbatɨgir muuŋgirim, nta kha nuianan farfarga ŋkasŋka ki. Mani wani wo vuzvugar mba bigir muunga ŋkasŋka ki. \p \v 7 \x - \xo 11.7: \xo*\xt Dan 7.7; 7.21; Sek 14.2; Ru 13.32; VB 9.2; 12.17; 13.1; 13.5-7; 13.11; 17.8\xt*\x*Mani Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun suanga ŋaarar muuŋgi thugɨrga, mba ruaŋruaŋgi sɨk mba khɨn kɨ kakagi mbok thav, kɨrar hɨrga. Ana kɨrar hɨgɨp, mani phorgɨp shogɨrga. Ana mani phorgɨp shogɨp, mani kambarav, mani shogirim, mani rimgirga. \v 8 \x - \xo 11.8: \xo*\xt Ais 1.9-10; Ru 13.34; Hi 13.12; VB 14.8; 18.10; 18.24\xt*\x*Ana mani shogirim, mani rimgirga, manin khumani ŋgu bakɨmen tuav bakɨme rɨgɨp kɨrga. Nza mba ŋgu bakɨme vhunama sav, khaŋ nzuai, Sodom o Idzɨp. Mbe mba ŋgu bakɨmera fhum mani Guma Bakɨme ndi khanarareŋ ga ntorgap, ana shogim, ana rimgi. \v 9 Mba gumanin khumani maaŋ kɨrga, za kha nuianan ki ŋguir ki gumgi gu mbigi thari, gum za kha nuianan ki fhavi thari, za kha nuianan ki kaa thari, za kha nuianan ki ŋgui bakɨvir ki gumgi gu mbigi, mbe ra phuni khegene fɨgeŋ phorgɨp, mbe mani khumani ganɨnga. Mbe fhura gumgi thari ganɨrim, mbe mani khumani ndi mbogar tɨgɨrga fhu. \v 10 \x - \xo 11.10: \xo*\xt VB 12.12; 13.8; 16.10\xt*\x*Kha nuianan ki gumgi gu mbigi, mani rimgi ne suaŋv mani khumani ganɨv ndikndigɨrga. Mbe ndikndigɨp ŋgavir muuŋv, bigir vhuuin fhura wari won kɨvntogir nɨɨnga. Ne khaŋ muuŋgi, mba Fhe Bakɨmen kamthooŋ gumani, mani zaa mbatɨgar kha nuianan ki gumgi gu mbigi ga nɨɨŋgi. \p \v 11 \x - \xo 11.11: \xo*\xt Ese 37.5-14; VB 11.9\xt*\x*Mba ra phuni khegenen fɨgeŋ phorgap vhɨzgim, Fhe Bakɨme taagiap bɨɨŋbɨɨn mani ga nɨɨŋgim, mani taagia khavgia thɨgi. Mani taagia khavgia thɨgim, mba gumgi gu mbigi mani gangip guigira rɨrɨva mbatɨgar muuŋgirga. \v 12 \x - \xo 11.12: \xo*\xt 2 Kin 2.1; 2.5-7; 2.11; Ais 14.13; FG 1.9; VB 12.5\xt*\x*Mani khavgia thɨgap, guma kamthooŋ mbe mbararagim, ana Hevenan kav khɨrɨv, manin kaav khaŋ mani ga nzuai, “Ŋko khaŋ zɨv naaŋri.” Manin pana gumgi mani garav kim, mani vov, buiva vhen vergim, mba buip mani ndigap ndav, Hevenan ndagi. \v 13 \x - \xo 11.13: \xo*\xt VB 6.12; 8.5; 14.7; 16.9; 16.18\xt*\x*Mani Hevenan ndavra thagim, khɨmkhɨga bakɨ guarara mbuim, mba ŋgu bakɨmen fɨga mueŋ za mbatɨgim, mba ŋgun khaŋ muuŋgia mbur ki, fari bavera fethɨgi fɨgiveŋra mbur ki. Mba khɨmkhɨk muuŋgim, 7,000 gumgi gu mbigi vhɨzgi. Mba ki gumgi gu mbigi, mbe guigira rɨrɨva mbatɨga muuŋgiap, mbe kha Hevenan ki Fhe Bakɨme zɨ ndi vun kuamkuagi. \p \v 14 \x - \xo 11.14: \xo*\xt VB 8.13; 9.12; 15.1\xt*\x*Mba fharigi simtɨga bakɨmera thɨgi simtɨga bakɨme, ana hɨgap vhɨzgim, tuga tɨvaneŋra kegɨp, mba fharigi simtɨgani thɨgi simtɨga bakɨme, ana hɨrga. \s Harathɨgi enser won mbarɨva bi. \p \v 15 \x - \xo 11.15: \xo*\xt Kis 15.18; Sng 10.16; Ais 27.13; Dan 2.44; 7.14; 7.27; Oba 1.21; VB 10.7; 12.10; 19.6\xt*\x*Mba harathɨgi enser won mbarɨva bim, gu mbararagim, mba Hevenan ki gumgi gu mbigi khɨrɨv kaav, khaŋ nzuai, “Nza Guma Bakɨme gum ana mba taagip won gumgi gu mbigi ndir zav suaŋgiap farasarigi guma, mani ntigem za kha nuiana gari ŋgui vhɨrve gari guman pana ŋkasŋkani ki. Nza Guma Bakɨme, ana ŋgui vhɨrve gari guman pan kɨv, ana zazera mbara muuŋgip kɨrga.” \f c \fr 11.15 \fr*\ft Mbe Grikar kaman, “Mba guma, ana anan farasarigi, ana taagip ana gumgi gu mbigi ndirga,” mbe kha zɨn ana rɨgi, “Krais.” \ft*\f* \v 16 \x - \xo 11.16: \xo*\xt VB 4.4; 4.10; 5.8; 19.4\xt*\x*Mba gumgir pani, mbe Fhe Bakɨme nɨman wari won mpirmpirɨgi ga piigi, mbe zam wari wo thɨvi phɨrgiap, wari won ŋkoo ndi nuiana segap, Fhe Bakɨme rotu mbui. \v 17 \x - \xo 11.17: \xo*\xt VB 1.4; 1.8; 4.8; 15.3; 16.5; 19.6\xt*\x*Mbe ana rotu mbuav khaŋ nzuai, \b \q1 “Guma Bakɨme, ndu Za Ŋkasŋka Bakɨme Ki Fhe Bakɨme ma. \q1 Ndu za kha bigi gari ŋkasŋka ki. \q1 Ndu ntige khar ki, ndu vhɨra fhum guarara ki. \q1 Ndu won ŋkasŋka bakɨme ndigap, ndu guigira ŋgui vhɨrve gari guman pan ki. \q1 Maaŋ muuŋgiap, nza ne nzuav ndun ndikndigap, ndu phorga nzuai. \q1 \v 18 \x - \xo 11.18: \xo*\xt Sng 2.1; 2.5; 46.6; 110.5; 115.13; Dan 7.9-10; Ro 2.5; VB 6.10; 10.7; 13.10; 18.6; 19.5; 20.11-13\xt*\x*Mba Fhe Bakɨme khothɨgi fhuv gumgi gu mbigi, mbe guigira ndavi shigi. \q1 Ndu ntige wo ndav shirɨ bakɨme ndi khɨvɨrga tuk, ana ntige hɨgi. \q1 Ntigem, mba vhɨzgi gumgi gu mbigi, mbe ndu nɨma thivgirim, ndu mbe muuŋgi tɨvi ga suaŋv, mbe suanga tuk ma. \q1 Ntige vhɨra, ndu vheza vhuun won ŋaara gumgi ndun kamthooŋ gumgi, ndu mben nɨɨnga tuk ma. \q1 Ndu mben nɨɨŋv, ndu vhɨra won rɨvi gumgi gu mbigir nɨɨŋv, mba zɨ ki gumgi gu mbigir nɨɨŋv, mba zɨ ki fhu gumgi gu mbigi, ndu vhɨra vhezar mben nɨɨnga. \q1 Ndu kha nuiana farfagi gumgi, ndu ntigem, mben farfarga tuk ma.” \b \p \v 19 \x - \xo 11.19: \xo*\xt Hi 9.4; VB 8.5; 15.5; 15.8; 16.18; 16.21\xt*\x*Mba gumgir pani suaŋgim, Fhe Bakɨme enseri, mbe Hevenan Fhe Bakɨme Phena thɨma fhɨrgi. Mbe ana fhɨrgiap, garim, Fhe Bakɨme Suaŋgi Kaman Vureŋ Ki Kovsɨk, ana phena vhen kɨrara ndarav ki. Mba buip vhekvhegap, fhura shɨkshɨga ndogi, khɨkhɨɨ bakɨvi him, buip phɨrerim, khɨmkhɨk kha nuianan him, mbok ais fara muuŋgiap nzi. \c 12 \ms Satan Wo Ntɨɨrir Kov, Mbe Za Mbatɨgi. \s Zon mbiga garav, kuruga bakɨme gangi. \p \v 1 Gu mbaram gari harigi khesharigi bigeŋra kha buivar hɨgi. Mba bigeŋ khaŋ muuŋgi. Gu mbiga mbe garim, ana shaa shari fara muuŋgiap, ana sharigi. Gu kɨni garim, ana ana suani piin ki. Gu 12 thɨgi ŋkaa garim, nta khorshɨga fara muuŋgiap ana panan fegi. \v 2 \x - \xo 12.2: \xo*\xt Ais 66.7; Ga 4.19\xt*\x*Mba ndavar ki mbik, mba ndavar ki tar ana mbuim, ana ana tɨr zav, ana zaa ndi. Ana maaŋ muuŋgiap, khɨrɨv, nzɨɨi. \v 3 \x - \xo 12.3: \xo*\xt Dan 7.7; VB 13.1; 17.3; 17.9\xt*\x*Gu wom garav, gu harigi khesharigi bigɨna mbe garim, ana buivar hɨgi. Mba bigɨn khaŋ muuŋgi. Gu kuruga hɨva ruma garim, ana ki. Ana harathɨgi pani kim, phɨkthɨgi koo anan pana bavira ki. Anan panin harathɨgi ŋgui vhɨrve gari guman pan fi khorshɨgi fara muuŋgi khorshɨgi bisaŋrire, anan panin fegi. \v 4 \x - \xo 12.4: \xo*\xt Dan 8.10; VB 9.10; 17.8\xt*\x*Anan piiŋ mbu buivar ki ŋkaa, ana za nta biav, za nta fov, nuiana sui. Mbe kha buivar ki ŋkaa, mbe nta shɨgap, phɨna phuni khegenen mbarigi fara muuŋgi. Ana phɨna mbe, ana za ana fuav, nuiana suegi. \p Mba kuruk mba tara tɨr za mbui mbiga nɨma thɨgi. Ana khueŋ nzuav mba mbigar rargi, ana mba tara tɨvara tharim, ana ana thuigirga. \v 5 \x - \xo 12.5: \xo*\xt Sng 2.9; Ais 7.14; 66.7; VB 2.27; 19.15\xt*\x*Mba mbik ŋguga ruagi. Mba tar, Fhe Bakɨme ana farasarigi. Ana aina mpiiŋsɨga suirav, khaŋ tɨgɨp ŋkasŋkagip, za kha nuianan ki gumgi gu mbigi ganɨv, mben kora muuŋgirga fhu. Mba mbik mba ŋguga ruagira thagim, mbe vhemkora mba tara ndiga nda vov, Fhe Bakɨme nɨman ana wo ŋgui vhɨrve gari guman pan pigi mpirmpirɨga nɨman vugi. \v 6 \x - \xo 12.6: \xo*\xt VB 11.2-3; 12.4\xt*\x*Mba mbik, ana ra vov, gumgi ki fhuv ŋanen vugi. Mba ŋaneŋ Fhe Bakɨme ana nzuav bevahegi ŋanen ki. Mbe mba ŋanen, mbe 42 kɨnin, mbe mban anan nɨɨŋv, ana ganɨnga. \p \v 7 \x - \xo 12.7: \xo*\xt Dan 10.13; 10.21; 12.1; Zu 1.9; VB 20.2\xt*\x*Ana maaŋ kim, mbe ntigem Hevenan ntara bakɨme khavgi. Maiker won enserir kov, mbe mba kuruga bakɨme phorgɨp shogɨrga. Mba kuruga bakɨme won enserir kov, mbe ntara ŋgarkav, mbe phorgɨ shogɨrga. \v 8 \x - \xo 12.8: \xo*\xt Stt 3.1; 3.4; 3.14; Ru 10.18; 22.31; Zo 12.31; VB 9.1; 20.2-3\xt*\x*Mbe mba ntara kambarav, mbe mbevarga ŋkasŋka ki fhuvara. Maaŋ muuŋgiap, mbe wom fhura mbe ganɨrim, mbe Hevenan kegɨrga tuktɨgi fhuvara. \v 9 Maaŋ muuŋgiap, Fhe Bakɨmen enseri, mbe mba kuruga bakɨme, mbe ana fekhɨngi, ana zergi. Ana mba fhum ki kuruk ma. Mbe kha zɨn ana kaai, Satan. Ana bunin, “Za Kha Nuianan Ki Gumgi Gu Mbigi Ga Si Guma” ma. Ana za kha nuianan ki gumgi gu mbigi guiguigim, mbe tɨvi mbatɨgi ga mbui guma ma. Mbe ana fekhɨngi, ana kha nuianan zergi. Mben ana enseri, mbe vhɨra mbe fuasuim, mbe vhɨra kha nuianan zergi. \p \v 10 \x - \xo 12.10: \xo*\xt Jop 1.9-11; Sek 3.1; VB 11.15; 19.1\xt*\x*Gu mbararagim, guma kamthooŋ mbe Hevenan kav, khɨrɨv kaav, khaŋ nzuai, “Nza Fhe Bakɨme ntigem taagia nza ndigi. Ana ŋkasŋka, ana ntigem za kɨrar hɨgi. Ana ntigem nzan ŋgui vhɨrve gari guman pan ki. Ana taagip wo gumgi gu mbigi ndir zav kha guman farasarigi. Ana won zɨ bakɨme gum ŋkasŋka bakɨme ndi khɨvigi. Ne khaŋ muuŋgi, mba nza phorgɨp guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi bunin mbe sav, mbe nzuav nzuai guma, ana Fhe Bakɨme nɨman, ana ra gu maan buni mbe sav, mbe nzuai. Ana ntigem Fhe Bakɨmen enseri ana fega nɨɨŋ khɨngi. \v 11 \x - \xo 12.11: \xo*\xt Ru 14.26; Ro 8.33-34; 8.37\xt*\x*Nza phorgap guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi, mbe ntara mbuav, wari won pana guma kambarav, ana mbevigi. Mbe Sipsiva Ŋguga vɨzɨn gum mbe Fhe Bakɨme buna vhuueŋ bun nzuai, nen panan ana mbevigi. Mben pana guma mbe shogim, mbe vhɨzi, mbe nen rɨvi fhu. Mbe nzerara kha nuianan kɨrga ndɨkndɨk havhargi fhuvara. Mbe guigira Zisas khothɨgav, ana zɨn ŋgɨp, rɨmɨn zavra ki. \v 12 \x - \xo 12.12: \xo*\xt Ais 44.23; 49.13; VB 8.13; 10.6; 11.10; 18.20\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, nde Hevenan ki ntɨɨri, nde zam ndikndigɨri. Nde nuian gu mbasɨgar ki ntɨɨri, simtɨga bakɨme nden hɨr za mbui. Satan ŋkon han zergi. Ana guigira ndav shigi. Ne khaŋ muuŋgi, ana vhɨra kaŋgi, ana kha nuianan kɨrga tuga tɨvaneŋra.” \p \v 13 Mba kuruk kaŋgim, mbe ana fega nuiana khɨngim, ana mba tara tegi mbiga zɨtɨgɨr zav, ana ndi gari. \v 14 \x - \xo 12.14: \xo*\xt Dan 7.25; 12.7; VB 12.6; 17.3\xt*\x*Mbe maaŋ muuŋgip baŋga bakɨme vhɨganin mba mbiga sararim, ana gegap, wo ŋaneŋ gumgi ki fhu ŋanen ŋgɨrga. Ana ŋgɨgɨp, mba kuruga thav, samra kɨrga. Ana mba ŋanen kɨrga, mbe tuituigip ana ganɨv, mban ana nɨɨŋv kɨrim, mpari mpuveni khegntɨrive fɨgeŋ phorgɨ vhɨzgirga. \v 15 \x - \xo 12.15: \xo*\xt Ais 59.19\xt*\x*Mba kuruk mbara won kamthoon mbɨ ndi mbai. Mba mbɨ, ana mbɨ bakɨme fara muuŋgiap, mba mbiga zɨn vui. Mba kuruk khueŋ vuzvugi, mba mbɨ mba mbiga zɨn ŋgɨp, ana ndigi ŋgɨgɨrga. \v 16 Nuian mba mbigar kurkurigi. Nuian fhomsɨgerim, mba kuruk mbai mbɨ, anan veri. \v 17 \x - \xo 12.17: \xo*\xt Stt 3.15; 1 Ko 2.1; 1 Zo 5.10; VB 11.7; 13.7; 14.12; 20.4\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, mba kuruk, ana guigira mba mbiga nzuav ndav shigi. Ana maaŋ muuŋgiap vov, ana mba ki tari gu nzɨgi, ana mbe shogɨr za mbui. Mba gumgi gu mbigi, mbe Fhe Bakɨme nzuai tɨvi zɨn vov, Zisasan buna vhuueŋ bun nzuav, ana zɨn vui. \v 18 Mba kuruk vov, mbasɨk taan thɨgav ki. \c 13 \s Ruaŋruaŋgi sɨga phunini hɨgi. \p \v 1 \x - \xo 13.1: \xo*\xt Dan 7.2-3; 7.7; VB 12.3; 17.3; 17.7-12\xt*\x*Gu mbaram garav, gu ruaŋruaŋgi sɨga mbe garim, ana mbasɨgar hɨgi. Ana harathɨgi pani kav, ana phɨkthɨgi koor ana panan ki. Ana vhɨra ŋgui vhɨrve gari guman pan fi khorshɨga fara muuŋgi phɨkthɨgi khorshɨgi bisarire ana koor fegi. Ana panin buni mbari ki. Mba buni, nta mbarkɨrga bunin Fhe Bakɨme mbevav, ana nzɨɨi buni ma. \v 2 \x - \xo 13.2: \xo*\xt Dan 7.4-6; VB 12.4; 12.9; 16.10\xt*\x*Gu mba ntige gari ruaŋruaŋgi sɨk, ana ruaŋruaŋgi pusi bakɨme fara muuŋgi. Mba sɨk, mbe kha zɨn ana rɨgi, repat. Ana ŋkari, bear ŋkari fara muuŋgi. Ana kamthooŋ, raion kamthooŋ fara muuŋgi. Mba kuruk won ŋkasŋkar mba ruaŋruaŋgi sɨga nɨɨŋgi. Ana ana muuŋgim, ana ara fara muuŋgiap, ŋgui vhɨrve gari guman pan kim, ana ŋkasŋka bakɨmen ana nɨɨŋgi. \v 3 \x - \xo 13.3: \xo*\xt VB 13.12-14; 17.8\xt*\x*Mbe fhum anan rɨmɨngeŋ nzuav mbe ana pana mbe segim, ana za rɨmɨn za muuŋgi. Mbe ana segi sum, ana kumgim, ana taagia nzerigi. Kha gumgi gu mbigi, mbe ruaŋruaŋgi sɨga gangiap, ŋgava mbatɨga muuŋgiap, ana zɨn vui. \v 4 \x - \xo 13.4: \xo*\xt VB 18.18\xt*\x*Mba kuruga bakɨme won ŋkasŋkar mba ruaŋruaŋgi sɨga nɨɨŋgim, mba gumgi gu mbigi ne nzuav ana rotu mbuav, vhɨra mba ruaŋruaŋgi sɨga rotu mbui. Mbe mani rotu mbuav khaŋ nzuai, “The kha ruaŋruaŋgi sɨga fara muuŋgi? The ana shogirga tuktɨgi?” \fig Repat, ana farkɨne fara muuŋgi sɨk ma. (13.2)|src="BK00049C.tif" size="span" loc="1/4 page picture spans both columns" copy="Horace Knowles/Louise Bass" ref="13.2"\fig* \fig Bear, ana fiaŋ fara muuŋgi sɨk ma. (13.2)|src="LB00048C.tif" size="col" copy="Horace Knowles/Louise Bass" ref="13.2"\fig* \p \v 5 \x - \xo 13.5: \xo*\xt VB 11.2; 12.6\xt*\x*\x - \xo 13.5: \xo*\xt Dan 7.8; 7.25; 11.36\xt*\x*Fhe Bakɨme fhura mba ruaŋruaŋgi sɨga garim, ana kama bakɨme nzuav kaav, Fhe Bakɨme nzɨɨv, ana mbevi buni nzuai. Ana 42 kɨnin mba tɨvar muunga, ŋkasŋka kegɨrga. \v 6 \x - \xo 13.6: \xo*\xt VB 12.12\xt*\x*Ana maaŋ muuŋgiap won kamthooŋ ntarav, Fhe Bakɨme nzɨɨi. Ana vhɨra buni mbatɨgir Fhe Bakɨme zɨ nzuav, ana vhɨra buni mbatɨgir ana ŋgu nzuav, vhɨra mba Hevenan ki enseri gu gumgi gu mbigi, ana vhɨra buni mbatɨgir mbe nzuai. \v 7 \x - \xo 13.7: \xo*\xt Dan 7.21; VB 11.7; 11.18; 12.17; 17.15\xt*\x*Fhe Bakɨme fhura ana garim, ana anan gumgi gu mbigi phorga shogap, mbe kambarav, mbe mbevigi. Ana mbe mbevav, za kha nuianan ki gumgi gu mbigi ganɨnga ŋkasŋka ndigi. Ana za kha nuianan ki fhavi ganɨv, za kha nuianan ki ŋguir ki gumgi gu mbigi ganɨv, za kha nuianan ki kaa, za kha nuianan ki ŋgui bakɨvir ki gumgi gu mbigi, ana za mbe ganɨnga. \v 8 \x - \xo 13.8: \xo*\xt Kis 32.32; Sng 69.28; Dan 12.1; Fi 4.3; VB 3.5; 5.6; 17.8; 20.12-15; 21.27\xt*\x*Fhum guarara Fhe Bakɨme zumgum kha nuiana muuŋgi, Fhe Bakɨme wo gumgi gu mbigir zɨrir mba zazera mbara muuŋgip ki gava khergi. Mba gumgi gu mbigi, mbe zɨri mba zazera mbara muuŋgip ki gavar ki fhuv, mbe mba ruaŋruaŋgi sɨga rotur muunga. Mba gap, ana Sipsiva Ŋgugar gap ma. Mbe fhum mba Sipsiva Ŋguga shogim, ana rimgi. \p \v 9 Guma khuarani ki, ana tuituigip kha buni mbararari. \v 10 \x - \xo 13.10: \xo*\xt Ais 33.1; Jer 15.2; 43.11; Mt 26.52; VB 14.12\xt*\x*Fhe Bakɨme bɨnan kɨr saŋv guma the farasararga mba guma bɨnan kɨrga. Ana maaŋ muuŋgip ntari ga mbui kozan shogirim, rɨmɨn zav farasarigi guma, mbe ntari ga mbui kozan ana shogirim, ana rimgirga. Mba khesharigi tɨvi nden hɨrim, nde guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi, nde khaŋ thɨgɨp havhargip, ana khothɨgi ndɨkndɨga suirav havhargiri. \p \v 11 \x - \xo 13.11: \xo*\xt VB 11.7\xt*\x*Gu mba buni mbararav, mbaram garim, harigi ruaŋruaŋgi sɨga mbe nuiana vhen kegap, hɨgap, ndai. Ana panaŋgen koma phunini ki. Mba komani sipsiva ŋguga komani fara muuŋgi. Ana nzuai buni, kuruga bakɨme nzuai kamthooŋ fara muuŋgi. \v 12 Mba zumgum hɨgi ruaŋruaŋgi sɨk, ana mba fharigi ruaŋruaŋgi sɨga han kav, ana mba fharigi ruaŋruaŋgi sɨga han, za ana ŋkasŋkagi ndigi. Ana kav, ana za kha nuian gum anan ki gumgi gu mbigi, ana mbe garav mbe mbuim, mbe za mba fharigi ruaŋruaŋgi sɨga rotu mbui. Mba ruaŋruaŋgi sɨgar pana mbe, ana fhum sumameeŋ shiav, ana za rɨmɨn za muuŋgiap, ana sumameeŋ kumgi. \v 13 \x - \xo 13.13: \xo*\xt Lo 13.1-3; 1 Kin 18.24-39; 2 Kin 1.10-12; Mt 24.24; 2 Te 2.9\xt*\x*Mba zumgum hɨgi ruaŋruaŋgi sɨk, ana mirikori bakɨvi ga mbui. Ana mbui mirikor mbe khaŋ muuŋgi. Ana za mba gumgi gu mbigi rɨmgi nɨman, ana vhava mbuim, vhav Hevenan kegap, nuianan zeri. \v 14 \x - \xo 13.14: \xo*\xt Lo 13.1; 13.4; 2 Te 2.9-10; VB 12.9; 19.20\xt*\x*Fhe Bakɨme fhura ana garim, ana mba fharigi ruaŋruaŋgi sɨga nɨman mbarkɨrga mirikori ga mbui. Ana mba tɨva mbuav, ana ne nzuav guigira kha nuianan ki gumgi gu mbigi guiguigi. Ana khaŋ mba gumgi gu mbigi ga nzuai, “Nde kha ruaŋruaŋgi sɨga tuma kargip, ana zɨ ndi vun kuamkuari. Mba ruaŋruaŋgi sɨk, mbe fhum ntari ga mbui kozar ana shogim, ana rimgi fhuvara. Ana mbara muuŋgiap khar ki.” \v 15 \x - \xo 13.15: \xo*\xt Dan 3.4-6; VB 16.2; 19.20; 20.4\xt*\x*Fhe Bakɨme vhɨra fhura ana garim, ana bɨɨŋbɨɨn mba ruaŋruaŋgi sɨga tuma kargi bigɨna nɨɨŋgim, ana buni nzuai. Maaŋ muuŋgiap, mba ruaŋruaŋgi sɨga tuma kargi bigɨna rotur muuŋ thagi gumgi gu mbigi, mbe mba kargi bigɨna tum ana suaŋrim, mbe mbe shogɨrim, mbe vhɨzɨrga ŋkasŋka ki. \p \v 16 \x - \xo 13.16: \xo*\xt VB 14.9; 19.20; 20.4\xt*\x*Mba zumgum hɨgi ruaŋruaŋgi sɨk khaŋ tɨga nzuaim, mbe anan tum o, zɨ za mba gumgi gu mbigir ŋivkɨrir o, mben guva farve ga rɨgi. Mba guma gu mbiga the thagi fhuvara. Mbe fhura ki gumgi gu mbigi o, mbe zɨri bakɨvi ki gumgi gu mbigi, o, mbe ŋkɨɨa vhɨrve ki gumgi gu mbigi o, mbe bigi sosuagi gumgi gu mbigi o, mbe bɨkbɨɨgi gumgi gu mbigi o, mbe fhura ŋaara khɨna mbui gumgi gu mbigi, mbe za anan tum o zɨ mben ŋivkɨri o mben guva fari kɨrga. \v 17 \x - \xo 13.17: \xo*\xt VB 14.9-11; 15.2; 16.2; 19.20; 20.4\xt*\x*Guma o mbik mba ruaŋruaŋgi sɨga zɨ ki fhu o, ana tum ki fhu, ana harigi gumgi han mbe bigi ga vhezgirga tuktɨgi fhuvara. Mbe vhɨra harigi gumgi, mben han, mbe bigi ga vhezgirga tuktɨgi fhuvara. \v 18 \x - \xo 13.18: \xo*\xt VB 15.2; 17.9; 21.17\xt*\x*Guma ndɨkndɨgi vhuuiŋ kɨv, ana kha bigi nɨɨŋge kaŋgirga. Bigi vhɨrve kaŋgi guma, ana tuituigip kha ruaŋruaŋgi sɨgar tum nɨɨŋge kaŋgirga. Mba tum, ana guma mben tum ma. Mba guman tum khare, 666. \f a \fr 13.18 \fr*\ft Mbe fhum Hibruiŋ gu Grikiŋ kaman kherav, mbe mba tugen ruei zɨri ki fhu. Mbe mba kheri ŋkeri bevbevira nta mben ruei zɨri ma. Mbe a khergi ana mben fharigi namba ma. Namba b ana mban namba 2 ma. Mbe mbara mbuav vui. Maaŋ muuŋgiap, ndu guma the zɨ khergirga, ndu mba zɨ ganɨv, ana Pitari ra ganɨv, nta ruemɨv, mbe mba nzuai namba ndigɨrga. Mba bigi kaŋgi gumgi, mbe kha namba 666, mba mbarkɨrga ndɨkndɨgir ana mbui. Mbe bigi kaŋgi gumgi vhɨrve, mbe kha ndɨkndɨgia mbui. Zon Sisar Nero ga suan za mbui. Ana fhum Rom gangi ŋgui vhɨrve gari guman pan kegi. Ana kav, ana tɨva mbatɨgar guigira Zisas khothɨgi gumgi ga muuŋgi. \ft*\f* \c 14 \s Mba Sipsiva Ŋgugar gumgi gu mbigi, mbe ŋgavar kama mbui. \p \v 1 \x - \xo 14.1: \xo*\xt Ese 9.4; VB 3.12; 5.6; 7.3-4; 13.16\xt*\x*Gu mbaram garav, gu Sipsiva Ŋguga garim, ana Saion Mbɨkshɨma thɨgim, 144,000 gumgi gu mbigi ana phorga thivgi. Mba Sipsiva Ŋguga zɨ gum ana Ndia zɨ, mba zɨni Fhe Bakɨme nduara fhum mba zɨnin mbe ŋivkɨri khergi. \v 2 \x - \xo 14.2: \xo*\xt Ese 1.24; 43.2; VB 1.15; 5.8; 19.6\xt*\x*Gu mbe garav, gu khɨkhɨma vhuuŋ mbararagim, ana Hevenan kegap hi. Gu mba khɨkhɨm mbararagim, ana mbɨ fombai khɨkhɨm bakɨme fara muuŋgiap, ana vhɨra buip phɨreri khɨkhɨm bakɨme fara muuŋgi. Gu mba khɨkhɨm mbararagim, ana musiga fara muuŋgi. Ana mbe gitagi shogim, ana khɨkhɨma vhuuŋ hi fara muuŋgi. \v 3 \x - \xo 14.3: \xo*\xt Sng 149.1; Ais 42.10; VB 5.9; 7.4; 15.3\xt*\x*Mba gumgi gu mbigi, mbe Fhe Bakɨme ŋgui vhɨrve gari guman pan pigi mpirmpirɨga nɨma thivgiap, vhɨra mba ŋamki fethɨgi bigi nɨma thivgiap, mba gumgir pani nɨman thivgiap, ŋgava kama mbe mbui. Mba 144,000 gumgi gu mbigi, Fhe Bakɨme kha nuianan ki gumgi gu mbigi rɨgar mbera vhezgi. Maaŋ muuŋgiap, mbe nduarira mba ŋgava kaŋgirga. \v 4 \x - \xo 14.4: \xo*\xt 2 Ko 11.2; Ef 5.27; Ze 1.18; VB 3.4; 5.9\xt*\x*Mba gumgi, mbe ruarir gumgi gu mbigi wari kɨɨi tɨvi ga mbuav, mbe vhɨra harigi tɨvi mbatɨgi ga muuŋgi fhuvara. Mbe guigira Fhe Bakɨme nɨman ŋgaravra ki. Mbe guigira Fhe Bakɨme nɨman ŋgarigi. Mbe mba Sipsiva Ŋguk vui ŋani, mba gumgi gu mbigi mbe za ana phorga mba ŋanin vui. Fhe Bakɨme mba gumgi gu mbigi, ana mbe vhezgim, mbe mba gumgi gu mbigi kharav, fharigi gumgi gu mbigi ma. Mbe ana gumgi gu mbigi kɨv, vhɨra mba Sipsiva Ŋgugar gumgi gu mbigi kɨrga, mbe mba mɨnan fharigi mban baari fara muuŋgi, mbe nta ndigap, fharav Fhe Bakɨme ndɨɨi.\f a \fr 14.4 \fr*\ft Mbe Grikar kaman khaŋ nzuai, mbe mbigi rɨga kuigi fhuvara. Mbe bigi kaŋgi gumgi vhɨrve, mbe kha ndɨkndɨga mbui. Ana tuituigiap Fhe Bakɨme vuzvugi tɨvi zɨn vugi gumgi gu mbigi vhunama sav suaŋgi. Mba gumgi gu mbigi, mbe mbarkɨrga tɨvi mbatɨgi ga muuŋgi fhuvara. \ft*\f* \v 5 \x - \xo 14.5: \xo*\xt Sng 32.2; Sef 3.13; Ef 5.27\xt*\x*Mbe guiguigi buna thueŋ suaŋgi fhu. Zakɨra fhuvara! Mbe bigɨn thueŋ nzuav simtɨk ki fhuvara. \s Fhe Bakɨme enser phuni khegene, ana buna vhuueŋ bun nzuai. \p \v 6 \x - \xo 14.6: \xo*\xt Ef 3.9-11; VB 8.13; 13.7\xt*\x*Gu mbaram harigi enser mbe garim, ana gegap, vhu guarara rɨgɨra kha buiva shaara khɨngia vui. Ana zazera mbara muuŋgiap ki buna vhuueŋ ki. Ana mba buna vhuueŋ bun kha nuianan ki gumgi gu mbigi ga nzuai. Ana mba buna vhuueŋ bun za kha nuianan ki gumgi gu mbigi ga nzuav, za kha nuianan ki ŋgui bakɨvir ki gumgi gu mbigi ga nzuav, vhɨra za kha nuianan ki fhavi ga nzuav, za kha nuianan ki kaa ga nzuav, za kha nuianan ki ŋguir ki gumgi gu mbigi ga nzuai. \v 7 \x - \xo 14.7: \xo*\xt Neh 9.6; Sng 124.8; FG 17.24; VB 10.6; 15.4\xt*\x*Ana khɨrɨv kaav, khaŋ nzuai, “Fhe Bakɨme za kha nuianan ki gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi mbatɨgi ga suaŋv mbe suanga tuk hɨgi. Maaŋ muuŋgiap, nde ana rɨvɨv, ana zɨ ndiv, vun kuamkuari. Nde kha Heven gu nuiana mbuav, mbasɨga mbuav, kha nuianan ki mɨmɨri ga muuŋgi Fhe Bakɨme, nde anan rotur muuŋri.” \p \v 8 \x - \xo 14.8: \xo*\xt Ais 21.9; Jer 51.8; VB 17.2; 18.2-3; 18.21; 19.2\xt*\x*Gu garim, harigi enser mba fharigi enser zɨn zi. Mba fharigi enser zɨn zi enser, ana khaŋ nzuai, “Babiron ŋgu bakɨme za mbatɨgi. Ahaŋ, ana mbatɨgi! Kha ŋgu bakɨme Babiron, ana za kha gumgi gu mbigi ga muuŋgim, mbe khaŋ tɨga havhargiap, anan tɨvi mbatɨgi zɨn vui. Mbe ana ruarir mbigi gu gumgi wari kɨɨv, wari ndi tɨvi mbatɨgi zɨn vui. Ana waina havharar mbe ndɨɨi, mbe ana pi fara muuŋgi.” \f b \fr 14.8 \fr*\ft Zon kha gava khergi tugen, Babiron ŋgu bakɨme, ana fhum mbatɨgiap ki. Maaŋ muuŋgiap, bigi kaŋgi gumgi vhɨrve kha ndɨkndɨga mbui. Ana Babiron guara nzuai fhuvara. Mbe kha ndɨkndɨga mbui, ana mbe Babironi fhum muuŋgi tɨvi mbatɨgi, ana nta nzuav, mba harigi fhaiŋ ŋgu mbatɨgi, ana tɨvi mbatɨgi ga mbuav, kɨr Fhe Bakɨme segi. Ana mba ŋgu bakɨme vhunama si. Mbe mbari kha ndɨkndɨga mbui, ana Rom fhain ki ŋgui bakɨvi ga nzuai. Ndu 1 Pita 5.13 ki buni ganɨ. Mbe mbari kha ndɨkndɨga mbui. Kha zɨ Babiron, ana mba za panan Krais gum ana sios ga kegi gumgi gu mbigi ga nzuai kameŋ ma. \ft*\f* \p \v 9-10 \x - \xo 14.9-10: \xo*\xt VB 13.12-17\xt*\x*\x - \xo 14.9-10: \xo*\xt Stt 19.24; Sng 11.6; 75.8; Ais 51.17; Jer 25.15; Ese 38.22; VB 15.7; 16.19; 18.6; 19.20; 20.10; 21.8\xt*\x*Gu garavra kim, harigi enser mbe mba fharigi enserni zɨn zi. Mba mani zɨn zi enser khɨrɨv, kaav, khaŋ nzuai, “Maaŋ muuŋgip, guma gu mbiga the kha ruaŋruaŋgi sɨga rotur muuŋv, ana tuma kargi bigɨna rotur muunga, anan tum ana ŋivkɨrar kɨrga o, anan farver kɨrga, mba khesharigi guma o mbik, ana guigira Fhe Bakɨmen ndav shirɨ bakɨme ki wainan mbegɨrga. Fhe Bakɨme mba wain, ana mbɨn, ana tɨn tɨgɨrga fhu. Zakɨra Fhuvara! Ana guigira won ndav shirɨ bakɨme siv, mba thama suarga. Ana mba mbe muuŋgi tɨvi mbatɨgi ŋgarkar saŋv maaŋ muuŋgirga, mba gumgi gu mbigi ana mbegɨrga. Mba Fhe Bakɨme enseri gum mba Sipsiva Ŋguga nɨman, mba gumgi gu mbigi, mbe sarfa kɨman vhavar, mbe zaa mbatɨga guarara ndirga. \v 11 \x - \xo 14.11: \xo*\xt Ais 34.10; VB 13.12-17; 19.3\xt*\x*Mba vhava thuur zaar mben nɨɨŋv, vun mbar naaŋv, zazera mbara muuŋgip kɨrga. Mba gumgi gu mbigi, mbe mba ruaŋruaŋgi sɨk gum mbe ana tuma kargi bigɨn, mbe mani rotu mbui. Mbe vhɨra ana zɨn tuma ndigi. Mbe ra gu maan vhuksuegɨrga tuktɨgi fhuvara.” \p \v 12 \x - \xo 14.12: \xo*\xt VB 12.17; 13.10\xt*\x*Mba khesharigi tɨvi khuen nza khɨvi, nza guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi, nza thɨgɨ havhargip kɨri. Nza mba gumgi gu mbigi, nza Fhe Bakɨmen tɨvi zɨn vov, nza guigira Zisas khothɨgi ndɨkndɨk, nza ana suirigi. \p \v 13 \x - \xo 14.13: \xo*\xt 1 Ko 15.23; 15.58; 1 Te 4.16; 2 Te 1.7; Hi 4.10; VB 20.6\xt*\x*Gu mbaram guma mbe kamthooŋ mbararagim, ana Hevenan kav kaav, khaŋ nzuai, “Nde khaŋ muuŋgip kha buni khergiri, ‘Ntige gum zumgum mba guigira Guma Bakɨme khothɨgap vhɨzgi gumgi gu mbigi, mbe zazera mbara muuŋgip, ndikndigɨri.’ ” Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar vhɨra ne nzuai, “Mbe guigira ndikndigɨri. Ne khaŋ muuŋgi, mbe mba mbui ŋaara mbatɨk, mbe ana thav, mbe vhuksuri. Mbe fhura ŋgɨrga fhuvara. Zakɨra fhuvara! Mbe mba muuŋgi tɨvir vhuuiŋ, nta vhɨra mbe phorgɨp ŋgɨrga.” \s Kha nuianan ki mba tegim, ntan ndirga tuk ma. \p \v 14 \x - \xo 14.14: \xo*\xt Ese 1.26; Dan 7.13; VB 6.2\xt*\x*Gu mbaram garav, gu buiva hura mbige garim, kha nuianan ki gumgi nza fara muuŋgi guma mbe niŋge perigi. Ana gorar muuŋgi ŋgui vhɨrve gari guman pana khorshɨgar fagi. Ana farver ana guigira bɨrgi kos suirigi. \f c \fr 14.14 \fr*\ft Ndu Dan 7.13 ganɨri. \ft*\f* \v 15 \x - \xo 14.15: \xo*\xt Jer 51.33; Jol 3.13; VB 14.18; 16.17\xt*\x*Gu garavra kim, harigi enser mbe, ana Fhe Bakɨme Phena vhen kegap, kɨrar hɨgi. Ana hɨgap, khɨrɨp, mba buiva hura perigi guman kaav, khaŋ nzuai, “Ndu won kos ndigi ŋgɨp, won mba gorɨ. Kha nuianan ki mba za gɨvigi. Maaŋ muuŋgiap, ntigem mba mba gorɨrga tuk ma.” \v 16 Ana maaŋ nzuaim, mba buiva hurige perigi guma, ana won kos suirav, ŋgiav, verav, nuianan mba gɨvigi mba, ana nta gori. \p \v 17 Gu mbaram garav, harigi enser mbe, ana Hevenan Fhe Bakɨme Phena vhen kegap, kɨrar hi. Ana vhɨra bɨrtɨk mbatɨga muuŋgi kos, ana ana suirigi. \v 18 \x - \xo 14.18: \xo*\xt Jol 3.13; VB 16.8\xt*\x*Gu mbaram garav, harigi enser mbe, ana Fhe Bakɨme nzuav ofari mbui artar han kega zi. Mba enser, ana vhava gari ŋaar ki. Ana khɨrɨp, mba guigira bɨrgi kos suirigi enser kaav, khaŋ ana nzuai, “Kha nuianan ki wain vhɨgi za gɨvigi, ndu maaŋ muuŋgiap mba won kos bɨrtɨga ndigip, kha nuianan ki wain vhɨgi gorɨv, nta ndi phogar vho.” \v 19 \x - \xo 14.19: \xo*\xt VB 19.15\xt*\x*Ana ne nzuaim, mba enser won kos ndigap, ŋgiav, vergap mbu nuianan wain vhɨgi gorav, nta ndi phoga vhui. Ana nta ndi phoga vhov, nta fov, mba wain vhɨgi thiphogap, nta nduui kɨman muuŋgi teŋk bakɨme vhee sui. Mbe nta thiphogɨp, nta numɨn zav, maaŋ nta mbui. Mba tɨv, mbe guigira Fhe Bakɨmen ndav shirɨ panpana vhui tɨv ma. \v 20 \x - \xo 14.20: \xo*\xt Ais 63.3; Kra 1.15; Hi 13.12; VB 11.8; 19.14-15\xt*\x*Mbe mba ŋgu bakɨme kɨrar, mba teŋk, mbe anan mba wain vhɨgi, mbe nta thiphogap, nta mbɨkmbɨgim, vɨzɨn mba teŋgan ka hav, mpi fara muuŋgi, za mba nuiana kharav, ana vov 300 kiromitar vugi. Ntan vɨzɨn vhuuŋgia nda vov, guma pana shɨɨŋ kharigi fara muuŋgi. \f d \fr 14.20 \fr*\ft Bigi kaŋgi gumgi vhɨrve kha ndɨkndɨga mbui. Mba ŋgu bakɨme, ana Zerusarem ma. Mbe Grikar kaman mbe “1,600 stadia” khergi. Nza ntige wari wo nzuai thɨɨŋ mbugum, nza khaŋ nzuai, 300 kiromita. Nza vhɨra tuituigiap kaŋgi fhuvara. Zon, ana guigira 300 kiromita nzuai o, ana mba 1,600 ana harigi bigeŋ ga nzuav ne khergi. Nza kaŋgi fhuvara. \ft*\f* \c 15 \s Harathɨgi enseri, mbe harathɨgi bigi mbatɨgi guarira suigi. \p \v 1 \x - \xo 15.1: \xo*\xt Wkp 26.21; VB 12.1-3; 14.10; 15.6-7; 21.9\xt*\x*Gu mbaram garav, gu harigi khesharigi bigɨna guarara garim, ana Hevenan hɨgim, gu guigira ŋgava mbatɨga muuŋgi. Gu garav, harathɨgi enseri garim, mbe kha nuianan ki gumgi gu mbigir farfarga harathɨgi bigi mbatɨgi guarira, mbe nta suigi. Mba bigi mbatɨgi, nta za vhɨzgirga, wom harigi bigɨna mbatɨk the hɨgɨrga fhu. Mba harathɨgi bigi mbatɨgi hegɨp, guigira Fhe Bakɨme ndav shirɨ vhɨzgirga. \p \v 2 \x - \xo 15.2: \xo*\xt VB 4.6; 5.8; 13.15-17; 14.2; 21.18\xt*\x*Gu mbaram garav, gu mbasɨga mbe garim, ana gras gu vhava fara muuŋgi. Gu vhɨra garim, mba ntara mbuav, mba ruaŋruaŋgi sɨga phorga shogav, ana mbevav, vhɨra ana tuma kargi bigɨna mbevav, vhɨra ana tum gu zɨ mbevigi gumgi gu mbigi, mbe mba grasa fara muuŋgi mbasɨga taan thivgia ki. Mbe thivgiap, Fhe Bakɨme mbe nɨɨŋgi gitagi suigiap, thivgiap ki. \f a \fr 15.2 \fr*\ft Kha saptan buni vhɨrve, nta Moses neŋgegi buni fara muuŋgi. Moses Idzɨvin farfar zav bigi mbatɨgi ga mbuim, nta hegi. Mba Isreriŋ, mbe Idzɨp thav, vov, mbasɨk sharav, muen hɨgap, mbe mbasɨk taaŋra thivgiap kav, Moses Isrerin kov, mbe Fhe Bakɨmen ŋgava mbui. Ndu Taagia Ndigi o, Kisim Bek 15 ganɨri. \ft*\f* \v 3 \x - \xo 15.3: \xo*\xt Kis 15.1; Lo 31.30; Sng 92.5; 111.2; 139.14; 145.17; VB 11.17; 14.3; 16.7\xt*\x*Mbe kav, Fhe Bakɨmen ŋaara guma Moses gum Sipsiva Ŋguk muuŋgi ŋgava mbui. Mba ŋgav khaŋ muuŋgi, \b \q1 “Guma Bakɨme, ndu Za Ŋkasŋka Ki Fhe Bakɨme ma. \q1 Ndu mbarkɨrga ŋaari nta ŋkasŋka ki. \q1 Ndu guigira ŋaari bakɨvi, ndu nta mbui. \q1 Nza mba ŋaari garav, nza guigira ŋgava mbatɨga mbui. \q1 Ndu za kha nuianan ki ŋgui bakɨvir ki gumgi gu mbigi gari, ŋgui vhɨrve gari guman pan ma. \q1 Ndu mbui tɨvi, nta za nzerigi. \q1 \v 4 \x - \xo 15.4: \xo*\xt Sng 86.9; Ais 66.23; Jer 10.7\xt*\x*Guma Bakɨme, ndu nduara, ndu za ŋgaravra ki. \q1 Maaŋ muuŋgiap, kha gumgi gu mbigi, mbe za ndun rɨvɨri. \q1 Mbe ndun rɨvɨv, ndu zɨ ndiv vun kuamkuari. \q1 Kha nuianan ki gumgi gu mbigi za zɨv, ndun rotur muuŋri. \q1 Ne khaŋ muuŋgi, ndun tɨvir vhuuiŋ za kɨrar hɨgi.” \b \p \v 5 \x - \xo 15.5: \xo*\xt Kis 38.21\xt*\x*Kha bigi hɨgim, gu nta zɨ mbugum Fhe Bakɨme Sher Phena garim, mba Guigi Guarara Ŋgarigi Rum, ana fhogi. Mba Fhe Bakɨme Sher Phen, ana guigira buni guari ndi hiaŋ tɨgi. \v 6 \x - \xo 15.6: \xo*\xt VB 15.1\xt*\x*Gu garav, gu harathɨgi enseri garim, mbe guigira kha nuianan ki gumgi gu mbigir farfarga, harathɨgi bigi mbatɨgi guarira suigiap, Fhe Bakɨme Sher Phenan kegap kɨrar hi. Mbe rinenan muuŋgi shagi vhuuiŋ guarira, nta guigira ŋgara garav, guigira vhekvhegi, mbe nta shargi. Mbe nta shargiap, mbe gorar muuŋgi reri mparavi bakɨvi rɨgi, nta mbe fheeŋphugi vhagi. \v 7 \x - \xo 15.7: \xo*\xt 2 Te 1.9; VB 4.6; 4.9; 10.6; 14.10\xt*\x*Mba fethɨgi ŋamki bigɨna, mbe harathɨgi gorar muuŋgi thuuri, ana nta ndiga zav, mba harathɨgi enseri ga ndɨɨi. Mba thuuri zazera mbara muuŋgiap ki Fhe Bakɨmen ndav shirɨ bakɨ guar mba thuurir ki. \v 8 \x - \xo 15.8: \xo*\xt Kis 40.34; 1 Kin 8.10-11; 2 Sto 5.13-14; Ais 6.4; Ese 44.4; 2 Te 1.9\xt*\x*Fhe Bakɨmen vhava ŋaarar thuur, ana ŋkasŋka Guigi Guarara Ŋgarigi Ruman givav ki. Guma the ana phenan vhen ŋgirgɨrga tuktɨgi fhuvara. Zakɨra fhuvara! Mbe mba harathɨgi enseri, mba harathɨgi bigi mbatɨgir, mbe ntan ŋgarigi thugɨrim, mbe za mba Fhe Bakɨme Phena vhen ŋgirɨrga. \c 16 \s Mbe mba harathɨgi thuuri, nta Fhe Bakɨmen ndav shirɨ bakɨme ki, mbe mba ndav shirɨ bakɨme sia sui. \p \v 1 \x - \xo 16.1: \xo*\xt Sng 69.24; Ais 66.6; Jer 10.25; Ese 22.31; Sef 3.8; VB 14.10; 15.1; 15.7; 16.17\xt*\x*Gu mbara mbararagim, guma mbe kamthooŋ Fhe Bakɨme Phena vhen ka nzuai. Ana nzuav khɨrɨv, mba harathɨgi enserir kaav, khaŋ nzuai, “Nde mba harathɨgi thuuri Fhe Bakɨmen ndav shirɨ bakɨme ntan ki, nde nta siv, kha nuiana suri.” \p \v 2 \x - \xo 16.2: \xo*\xt Kis 9.10; Lo 28.35; VB 8.7; 13.12-17\xt*\x*Ana maaŋ nzuaim, mba fharigi enser vov, won thuuŋ siav, nuiana suagi. Ana ana sia suagim, nzuur meeiŋ, nta mba ruaŋruaŋgi sɨgar tum kav, vhɨra anan tuma kargi bigɨna rotu mbui gumgi gum mbigir hegap shim, mbe ntan zaagi ndi. \p \v 3 \x - \xo 16.3: \xo*\xt Kis 7.17-21; VB 8.8-9\xt*\x*Mba fharigi enser thɨgi enser won thuuŋ siav mbasɨga suagi. Ana ana siav, mbasɨga suagim, mbasɨk mbɨ gangan guma rimgim, ana vɨzɨn gɨmgi fara muuŋgi. Mbasɨk mba khesharav vɨzɨna gegi. Mba mbasɨgar ŋamki bigi, nta za vhɨzgi. \p \v 4 \x - \xo 16.4: \xo*\xt Kis 7.17-21; Sng 78.44; VB 8.10\xt*\x*Mba fharigi enserni thɨgi enser, ana won thuuŋ siav, phara bakɨvi ga suav, phara ntogi ga suav, vhɨra mɨmɨr kav hi mbogi phara suagi. Mba phara gu mbogi phara za vɨzɨna gegi. \v 5 \x - \xo 16.5: \xo*\xt Sng 119.137; VB 1.4; 1.8; 11.17; 15.3\xt*\x*Gu mbararagim, mba phara gari enser khaŋ nzuai, \b \q1 “Fhe Bakɨme, ndu ntige khar ki, ndu fhum guarara ki. \q1 Ndun tɨvi, nta guigira nzerav, guigira ŋgarigi. \q1 Ndu kha gumgi gu mbigi ndu mben tɨvi, ndu za nta gangiap, ndu mben hɨrga bigi mbatɨgi, ndu nta nzuaim, nta mben hi. \q1 Ndu nzuai buni, nta guigira za nzerigi. \q1 \v 6 \x - \xo 16.6: \xo*\xt Sng 79.3; Ais 49.26; Mt 23.34-35; VB 11.18; 13.15; 18.20\xt*\x*Mba gumgi gu mbigi, mbe ndun kamthooŋ gumgi, mbe mbe shogim, mbe vhɨzgim, mbe vhɨra ndun gumgi gu mbigi shogim, mbe vhɨzgi. \q1 Mbe mbe shogim, mbe vɨzi sia suegi. \q1 Maaŋ muuŋgiap, ndu vɨzɨnan mba gumgi gu mbigi mbatɨgir nɨɨŋgim, mbe anan mbɨri. \q1 Ne guigira, mbe muuŋgi tɨvi mbatɨgi ŋgarkarav nzerara maaŋ mbe mbui.” \b \m \v 7 \x - \xo 16.7: \xo*\xt Sng 19.9; VB 13.10; 15.3; 16.14; 19.2\xt*\x*Gu wom mbararagim, mba ndɨga vhuuŋ hi ruina mpooi artarar guma mbe kamthooŋ khaŋ nzuai, \b \q1 “Guma Bakɨme, ndu Guigira Ŋkasŋka Ki Fhe Bakɨme ma. \q1 Ndu kha nuianan ki gumgi gu mbigi mbui tɨvi ga nzuav mbe nzuai guma ma. \q1 Khueŋ vhɨra, ndu guigi guara, ndun tɨvi garav, mbe nzuav nzuai buni, nta guigi guarara, nta vhɨra za nzerigi.” \b \p \v 8 \x - \xo 16.8: \xo*\xt VB 8.12; 14.18\xt*\x*Mba fethɨgi enser, ana wo thuuŋ siav ra suagim, Fhe Bakɨme fhura ra garim, ana shirɨ guigira shigap, mba gumgi gu mbigi, ana guigira mbe tui. \v 9 \x - \xo 16.9: \xo*\xt Dan 5.22-23; VB 9.20-21; 11.13; 14.7; 16.21\xt*\x*Mba ran vhava bakɨme, ana guigira shirɨ mbatɨga muuŋgiap, guigira tu mbatɨgar mba gumgi gu mbigi ga mbui. Mbe Fhe Bakɨme zɨ zitav, ana nzɨɨv, buni mbatɨgir ana nzuai. Mba Fhe Bakɨme, ana mben hi bigi mbatɨgi gari ŋkasŋka ki. Ana maaŋ mbe mbuim, mbe ndavi domdorav ana zɨ ndi vun kuamkuagi fhu. \v 10 \x - \xo 16.10: \xo*\xt Kis 10.21-22; Ais 8.22; VB 9.2; 9.20-21; 11.10; 13.2; 16.21\xt*\x*Mba meeŋthɨgi enser, ana won thuuŋ siav, mba ruaŋruaŋgi sɨgar ŋgui vhɨrve gari guman pan pigi mpirmpirɨga suagi. Ana ana sia suagim, gɨngɨn bakɨme mba ruaŋruaŋgi sɨgar ŋkasŋkar piin ki ŋgun ki gumgi gu mbigi vharigi. Mbe guigira zaa mbatɨga guarara ndi. Mbe maaŋ mbuav, mbe wari won zeri ga biav, nta gori. \v 11 Mbe mba ndi zaagi ga ndɨkndɨgap, mbe vhɨra mbe fhavir ki nzuu, mbe nta ndɨkndɨgap, mbe Hevenan ki Fhe Bakɨme, mbe ana nzɨɨv, buni mbatɨgir ana nzuai. \p \v 12 \x - \xo 16.12: \xo*\xt Ais 11.15; 41.2; 41.25; Jer 50.38; VB 9.14\xt*\x*Mba mporathɨgi enser won thuuŋ siav, Ufretis mbɨ bakɨme suagi. Ana ana siav, ana suagim, mba mbɨ za mbaagiap, shaa rɨgi. Ana shaa rɨgap, mbu ra ndai fhain ki ŋgui vhɨrve gari gumgir pani ga nzuav tuav ga muuŋgi. \v 13 \x - \xo 16.13: \xo*\xt 1 Zo 4.1-3; VB 12.3; 12.9; 19.20; 20.10\xt*\x*Gu mbara garav, gu ŋina mbatɨga phuni khegene garim, nta khivi gangana mbuav hegi. Nta hegap, mbevi mba kuruga bakɨme kamthoon kim, mbevi mba ruaŋruaŋgi sɨga kamthoon kim, mbevi mba Fhe Bakɨmen kamthooŋ guman wo shɨkshɨgip fhura gumgi gu mbigi guiguigi guman kamthoon ki. \f a \fr 16.13 \fr*\ft Mba bigi guiguigi kamthooŋ guma, ana mba fharigi ruaŋruaŋgi sɨgɨra thɨgi ruaŋruaŋgi sɨk ma. Ana mba fharigi ruaŋruaŋgi sɨgar kamthooŋ guma ma. Ana mba fharigi ruaŋruaŋgi sɨgar tuma kargi bigɨna rotur muun zav mba gumgi gu mbigi ga suaŋgi. Ndu Vhagi Buni 13.11 kegɨp, ganɨ ŋgɨp, 16 thɨgɨri. \ft*\f* \v 14 \x - \xo 16.14: \xo*\xt 2 Te 2.9; 1 T 4.1; Ze 3.15; VB 16.7; 17.14; 19.6; 19.15; 19.19-20\xt*\x*Mba ŋiniŋgi mbatɨgi guarira, nta mbarkɨrga mirikori ga mbuav, za kha ŋgui bakɨvir za kha nuianan mba ŋgui vhɨrve gari gumgir panin haa ruav, mbe mbui. Mbe mben muuŋrim, mbe wari won ntari ga mbui gɨɨtɨvi fukfugɨp, mbe bevahɨrga, mbe ntara khavɨrga. Mbe za kha ŋkasŋkagi ki Fhe Bakɨme, za kha nuianan ki gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi gangiap, mbe suanga tuga bakɨmen, mbe ana phorgɨ shogɨrga. \p \v 15 \x - \xo 16.15: \xo*\xt Mt 24.43-44; Ru 12.39-40; 2 Ko 5.3; 1 Te 5.2; 2 Pi 3.10; VB 3.3; 3.18\xt*\x*Guma Bakɨme khaŋ nzuai, “Nde mbarara! Gu vhemkora kɨɨi guma kɨmɨn za zi farar muuŋgip nden hɨgɨrga. Maaŋ muuŋgiap, guma ana kui fhu, ana wo shagi ndi won hara suegap ki ana ndikndigɨri. Ne khaŋ muuŋgi, ana fhura mbugumra ŋgɨgɨrim, kha gumgi gu mbigi ana fhava ndera gangirga, ana nen mberɨrga tuktɨgi fhuvara.”\f b \fr 16.15 \fr*\ft Mba ves 15 ki kameŋ, ne Zisas Krais nduara suaŋgi kameŋ ma. \ft*\f* \p \v 16 \x - \xo 16.16: \xo*\xt Het 5.19; Sek 12.11; VB 19.19\xt*\x*Mba ŋiniŋgi mbatɨgi mba ŋgui vhɨrve gari gumgir panin kov zav, mba ŋanen zegap, mbe wari fugi. Mbe mba wari fugi ŋaneŋ, mbe Hibruiŋ kaman kha zitɨr mba ŋaneŋ ga mbui, Armagedon. \f c \fr 16.16 \fr*\ft Kha zɨ Armagedon, ana khaŋ muuŋgi, “Megido Mbɨkshɨm ma.” Fhum Isrerir pana gumgi, mbe phorga shogap, mbe ŋgui vhɨrve gari guman pan Zosaia mbe Megido ŋgu bakɨme han ana shogim ana rimgi. Ndu 2 King 23.29 kegɨp ganɨ ŋgɨp 30 thɨgɨri. Ndu vhɨra 2 Stori 35.20 kegɨp ganɨ ŋgɨp 24 thɨgɨri. Maaŋ muuŋgiap, bigi kaŋgi gumgi mbari kha ndɨkndɨga mbui. Kha zɨ ana guigira Megido nzuai fhuvara. Mbe kha ndɨkndɨga mbui. Ana bigɨn mueŋ vhunama sav Megido ŋgu vhunama dagi. Mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi, mbe mba ŋgun ŋgɨp, mba za mbatɨgip za fhɨri regɨrga. \ft*\f* \p \v 17 \x - \xo 16.17: \xo*\xt VB 16.1\xt*\x*Mba harathɨgi enser wo thuuŋ siav, buiva suagi. Ana ana sia suagim, Hevenan Fhe Bakɨme Phenan ŋgui vhɨrve gari guman pana pigi mpirmpirɨgar guma kamthooŋ mbe khɨrɨv kaav khaŋ nzuai, “Mba bigi vhɨzgi.” \v 18 \x - \xo 16.18: \xo*\xt Dan 12.1; VB 4.5; 8.5; 11.13; 11.19\xt*\x*Ana maaŋ nzuaim, mba buip vhekvhegap, fhura shɨkshɨga ndogi, khɨkhɨɨ bakɨvi him, buip phɨrerim, khɨmkhɨk bakɨme kha nuianan mbui. Mba khɨmkhɨk, ana guigira kɨvgi. Fhe Bakɨme fhara guarara kha nuiana muuŋgi tugen kegap zav ntige khar ki tugen ki, gumgi gu mbigi, mbe maaŋ muuŋgi khɨmkhɨga the garim, ana muuŋgi fhuvara. \v 19 \x - \xo 16.19: \xo*\xt Ais 51.17; Jer 25.15-16; VB 14.8-10; 17.18; 18.5\xt*\x*Mba khɨmkhɨk mbuim, Babiron ŋgu bakɨme rɨgɨra shɨgeregap, fɨga mpuani khegene ga gegi. Kha nuianan ki ŋgui bakɨvi za mbatɨgi. Fhe Bakɨme mba Babiron ŋgu bakɨme muuŋgi tɨvi ga ndɨrgap, ana Babiron ŋgu bakɨme muuŋgim, ana won wain mbɨ thama pi. Mba wain mbɨn tham, ana guigira Fhe Bakɨmen ndav shɨrɨ bakɨ guar ma. \v 20 \x - \xo 16.20: \xo*\xt VB 6.14\xt*\x*Mba khɨmkhɨk mbuim, mba rɨgɨkɨrivige, nta za mbar vegi. Mbɨkshɨɨ, nta vhɨra wom ki fhu. \v 21 \x - \xo 16.21: \xo*\xt Kis 9.23-24; VB 11.19; 16.9-11\xt*\x*Ais bakɨme mbok fara muuŋgiap zeri. Mba aisan simtɨk 50 kirogram fara muuŋgi. Mba ais zerav mba gumgi gu mbigi, ana guigira mben farfagi. Maaŋ muuŋgiap, mbe mba ais mben farfagi ne nzuav, Fhe Bakɨme nzɨɨi buni mbatɨgir Fhe Bakɨme suaŋgi. \c 17 \s Ruarir gumgi gu mbigi wari kɨɨi tɨva mbui mbiga bakɨme vheza mbatɨga ndi. \p \v 1 \x - \xo 17.1: \xo*\xt Jer 51.12-13; VB 16.19; 17.15; 18.16; 21.9\xt*\x*Mba harathɨgi enseri harathɨgi thuuri suigi, mben rɨgar enser mbe, ana zerav khaŋ na nzuai, “Ndu zɨ. Mba ruarir gumgi kɨɨv, mbe ndi mbik, ana ŋgu bakɨ mbe ma. Mba ŋgu bakɨme, ana phara vhɨrve gaar ki. Ana won vheza mbatɨga ndirga. Gu ana ndirga vhezar ndu khɨvɨrga. \v 2 \x - \xo 17.2: \xo*\xt Ais 23.17; Jer 51.7; VB 14.8; 18.3\xt*\x*Kha nuianan ŋgui vhɨrve gari gumgir pani, mbe kha mbiga phorgap, ruarir mbigi gu gumgi wari kɨɨv, wari ndi tɨvir vhɨrve ga muuŋgi. Kha nuianan ki gumgi gu mbigi, mbe za mba tɨva muuŋgiap, mbe kɨvgiap, wain mbegi fara muuŋgiap, guigira ŋanŋangi fara muuŋgi.” \f a \fr 17.2 \fr*\ft Mba ruarir gumgi gu mbigi wari kɨɨv wari ndi ne nzuai kameŋ, ne khaŋ muuŋgi tɨvi ga nzuai. Kha gumgi gu mbigi, mbe Fhe Bakɨme thav, mbe gumgi nduarira wari won farir kargiap, mbarɨvi gu tori kav, rotu mbui bigi zɨn vov, mba harigi tɨvi mbatɨgi zɨn vui. Fhe Bakɨme mba khesharigi tɨva garim, mba tɨv, ana nɨman, khaŋ muuŋgi. Guma won muuŋ thav, vov, ruan harigi mbigi kɨɨv, mbe ndiav ki. \ft*\f* \p \v 3 \x - \xo 17.3: \xo*\xt VB 12.3; 12.6; 12.14; 13.1; 17.9; 17.12\xt*\x*Mba enser maaŋ na nzuaim, Fhe Bakɨme Ŋina Ŋaar na rugim, gu garim, mba enser nan kov, gumgi ki fhuv ŋanen vugi. Ana nan kov, mba ŋanen vugim, gu garim, mbiga mbe ruaŋruaŋgi sɨgar hɨva mbe tɨ perav ki. Mba ruaŋruaŋgi sɨk zɨri vhɨrve guarira ana kharɨgar ki. Mba zɨri, nta mbarkɨrga buni, mbe Fhe Bakɨme nzɨɨv, mbe ana nzuai buni mbatɨgi ma. Mba ruaŋruaŋgi sɨk, ana harathɨgi pani kav, phɨkthɨgi koo anan pana mben ki. \v 4 \x - \xo 17.4: \xo*\xt Jer 51.7; Ese 28.13-16; Dan 11.38; VB 14.8; 18.6; 18.12; 18.16\xt*\x*Mba mbik, ana hɨv, gu ŋkarɨɨŋ ki shaa sharigi. Ana vhɨra mbarkɨrga sɨɨn vhuuŋ mbe gorar nta muuŋgi, ana ntan wo sɨɨŋgi. Mbe vhɨra ŋkɨɨa vhuuin muuŋgi sɨɨŋ ana nta nzɨɨv, vhɨra guigira vhez vun ndagi karɨgi, nta zɨ peer, ana vhɨra nta sɨɨŋgi. Ana nta sɨɨŋgiap, gorar muuŋgi mbɨ pi thama suirigi. Ana mba suirigi thama vhen, mbarkɨrga tɨvi mbatɨgi, nta guigira Fhe Bakɨme nɨman khurigi, nta ana vhen ki. Mba tɨvi gum mba mbigar tɨvi, ana ruarir gumgi gu mbigi wari ndi tɨvi mbatɨgi, nta mba thama givigi. \v 5 \x - \xo 17.5: \xo*\xt 2 Te 2.7; VB 14.8; 16.19; 18.2; 18.9-10; 19.2\xt*\x*Mbe mba mbiga ŋivkɨrar zɨ mbe khergi. Mba zɨ ana bigɨna mueŋ vhunama si zɨ ma. \q1 Mba zɨ khaŋ nzuai, \b \q1 “GU BABIRON, GU ZƗ BAKƗME GUM ŊKASŊKA KI ŊGU BAKƗME MA. GU KHA BIGƗNA PHUNIN NIAMUUŊ MA. GU RUARIR GUMGI KƗƗV MBE NDI MBIGIR NIAMUUŊ GUM GU VHƗRA ZA KHA NUIANAN KI TƗVI MBATƗGI GUARIRA NƗƗŊGE” ma. \b \p \v 6 \x - \xo 17.6: \xo*\xt VB 12.11; 13.15; 16.6; 18.24; 19.2\xt*\x*Gu garim, mbe za kha Fhe Bakɨmen gumgi gu mbigi shogim, mbe vhɨzgi. Mba gumgi gu mbigi, mbe guigira Zisas khothɨgap, guigira ana zɨn vui ntɨɨri ma. Gu mba mbiga garim, ana mbe vɨzi pav, ana phara ŋanŋani mbegi guma fara muuŋgiap ŋanŋani. Gu mba tɨva gangiap, gu ŋgava mbatɨga muuŋgiap, gu ndɨkndɨgi vhɨrve ga mbui. \p \v 7 \x - \xo 17.7: \xo*\xt VB 13.1\xt*\x*Gu ŋgava mbatɨga mbuim, mba enser khaŋ na nzuai, “Ndu thaŋ nzuav ŋgava mbatɨga mbui? Mba mbik, mba ruaŋruaŋgi sɨk, ana mba mbiga ndia rui. Mba ruaŋruaŋgi sɨk, ana harathɨgi pani kav, phɨkthɨgi koo ki. Mani mba bigir ntuu ma. Mba vhunama si bigeŋ ne zorga ki. Gu nen ndu khɨvarga. \v 8 \x - \xo 17.8: \xo*\xt Sng 69.28; Dan 7.7; 12.1; VB 11.7; 13.1-3; 13.8-10\xt*\x*Ndu kha gangi ruaŋruaŋgi sɨk, ana fhum kegi. Ana ntige wom ki fhuvara. Ana mba khɨn kɨ kakagi mbogar kegap, naan za mbui. Ana naanga, Krais za anan farfagirga. Kha nuianan ki gumgi gu mbigi, Fhe Bakɨme zumgum kha nuiana muuŋgi, ana fhum ne kaŋgi. Mba nuianara ki gumgi gu mbigi, mbe zɨri mba zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨŋ ndi gumgi gu mbigi zɨri ki gavar ki fhu, mbe mba ruaŋruaŋgi sɨga ganɨv, ŋgava mbatɨgar muunga. Ne khaŋ muuŋgi, ana fhum kegi, ana ntige ki fhu, ana zumgum wom hɨgɨrga. \p \v 9 \x - \xo 17.9: \xo*\xt VB 13.1; 13.18\xt*\x*“Guma ndɨkndɨk vhuuaŋ mbui, ana tuituigip kha bigeŋ kaŋgirga. Mba harathɨgi pani, nta mba harathɨgi mbɨkshɨɨ fara muuŋgi. Mba mbik mba harathɨgi mbɨkshɨɨ ga perigi. \f b \fr 17.9 \fr*\ft Kha gumgi, mbe Rom ŋgu bakɨme nde harathɨgi mbɨkshɨɨ tɨn ana muuŋgi. \ft*\f* \v 10 Mba harathɨgi pani, nta vhɨra mba harathɨgi ŋgui vhɨrve gari gumgir pani ma. Mba meeŋthɨgi ntɨɨri, nta vhɨzgim, bavira ntige mbur ki. Mbe the ŋgui vhɨrve gari guman pan hɨgi fhuvara. Ana hɨgɨrga, ana tuga tɨvaneŋra kegɨrga. \v 11 Mba fhum kegi ruaŋruaŋgi sɨk, ana ntige ki fhu, ana mba sɨgarathɨgi ŋgui vhɨrve gari guman pana fara muuŋgi. Ana mba harathɨgi ŋgui vhɨrve gari gumgir pani, ana mba mbe ma. Ana vhɨra za fhɨrgi rɨgɨrga. \p \v 12 \x - \xo 17.12: \xo*\xt Dan 7.24; Sek 1.18-21; VB 13.1\xt*\x*“Mba phɨkthɨgi koo, ndu nta garim, nta mba ruaŋruaŋgi sɨgar panan ki, nta phɨkthɨgi ŋgui vhɨrve gari gumgir pani ma. Mbe ntigar ŋgui vhɨrve gari gumgir pani kɨrga. Mbe ŋkasŋka ndigip, mbe aua bavira mba ruaŋruaŋgi sɨga phorgɨp ŋgui vhɨrve gari gumgir pani kegɨrga. \v 13 Mba ŋgui vhɨrve gari gumgir pani, mbe za wari tɨgɨp ndɨkndɨga bavira kɨrga. Mbe wari wo zɨri bakɨvi gu wari won ŋkasŋkagir za ruaŋruaŋgi sɨgar nɨɨnga. \v 14 \x - \xo 17.14: \xo*\xt Jer 50.44-45; 1 T 6.15; VB 16.14; 19.19\xt*\x*Mbe za wari tɨgɨp, Sipsiva Ŋguga shogɨrga. Sipsiva Ŋguk, ana guigira mbe kambarav mbe mbevarga. Ne khaŋ muuŋgi, ana Za Ŋkasŋka Ki Ŋgui Vhɨrve Gari Guman Pan gum Za Kha Gumgi Bakɨvi Gari Guma Bakɨme Ma. Mba za ana han ki gumgi gu mbigi, ana mben kamgiap, mben wora mbuigi. Mbe vhɨra guigira ana buni zɨn vui. Mba gumgi gu mbigi, mbe mba Sipsiva Ŋguga phorgɨp, mba ntarar muuŋv, mbe mba ntara kambararga.” \p \v 15 \x - \xo 17.15: \xo*\xt Ais 8.7; Jer 47.2; VB 13.7\xt*\x*Mba enser vhɨra khaŋ na nzuai, “Ndu mba phara vhɨrve mba ruarir gumgi kɨɨv, mbe ndi mbik ntan tɨ perigim, ndu nta gari, nta za kha nuianan ki ŋguir ki gumgi gu mbigi, mbarkɨrga gumgi gu mbigi, kha nuianan ki ŋgui bakɨvir ki gumgi gu mbigi, za kha nuianan ki kaa. \v 16 \x - \xo 17.16: \xo*\xt Jer 50.41-42; Ese 16.37; VB 18.8; 18.16\xt*\x*Ndu mba gangi phɨkthɨgi koo, nta mba ruaŋruaŋgi sɨga phorgɨp, mbe panan mba ruarir gumgi kɨɨv, mbe ndiav ki mbiga kegɨrga. Mbe guigira za ana bigi ndigip, za ana shagi zorɨv, suegɨrga, ana mbugumra kɨrga. Mbe vhɨra ana fhavar sɨgar mbegɨrga. Mbe vhɨra za ana tuv ana gɨrgirga. \v 17 \x - \xo 17.17: \xo*\xt 2 Te 2.11; VB 10.7\xt*\x*Fhe Bakɨme nduara ndɨkndɨgar mba ŋgui vhɨrve gari gumgir pani ga nɨɨŋgim, mbe mba khesharigi tɨvir muunga. Mba bigi Fhe Bakɨme fhum suaŋgi, mba khesharigi bigi hegɨrga. Mbe za ndɨkndɨk bavira kɨv, mbe mba ndigi ŋkasŋka, mbe za wari tɨgɨp, ŋgui vhɨrve gari gumgir pani kɨrga. Mbe mba ŋkasŋkar za mba ruaŋruaŋgi sɨgar nɨɨŋgirga. Mbe mba tɨvar muuŋv, ŋgɨp kɨrim, Fhe Bakɨme mba muun za suaŋgi bigi, ana za nta tugɨra tɨgɨp za ntan muuŋgirga. \v 18 \x - \xo 17.18: \xo*\xt VB 12.4; 16.19\xt*\x*Ndu mba gangi mbik, ana kha nuianan ki ŋgui vhɨrve gari gumgir pani, ana za mbe gari ŋgu bakɨme ma.” \c 18 \s Babiron, ana za mbatɨgi. \p \v 1 \x - \xo 18.1: \xo*\xt Ese 43.2; VB 17.1\xt*\x*Mba bigi hega thugim, gu garim, harigi enser mbe, ana Heven thav, zeri. Ana guigira ŋkasŋka bakɨme ki. Anan sɨɨŋ kha nuiana muuŋgim, ana fhura guigira ŋgara gari. \v 2-3 \x - \xo 18.2-3: \xo*\xt Ais 13.21; 14.23; 21.9; 34.11; Jer 50.39; 51.8; VB 14.8\xt*\x*\x - \xo 18.2-3: \xo*\xt Ais 23.17; 47.15; Jer 51.7; VB 14.8; 17.2; 18.11; 18.15\xt*\x*Ana guigira kama bakɨmera rugap, kaav, khaŋ nzuai, “Babiron ŋgu bakɨme, ana za mbatɨgi! Ana za mbatɨgi! Ana ntigem mba ŋiniŋgi mbatɨgir ŋgu gum mba tɨvi mbatɨgi guarira mbui ŋiniŋgi gum bɨzbɨgi gum simnɨɨiŋ, nta ntigem mba ŋanen ŋgu thugap, anan ki. Kha nuianan ki ŋguir ki gumgi gu mbigi, mbe wari kɨɨv, mbe guigira mba tɨva vuzvugiap, mbe mba tɨv, mbe ana wain havhara mbegap, ŋanŋangi fara muuŋgi. Kha nuianan ki ŋgui vhɨrve gari gumgir pani, mbe vhɨra ana phorgap, mbe ruarir wari kɨɨv, wari ndi tɨvi ga muuŋgi. Kha nuianan kav shɨga mbui gumgi, mbe guigira anan tɨvi mbatɨgi vuzvugi vuzvuga bakɨme zɨn vov, mbarkɨrga tɨvi mbatɨgir panan shɨga mbuav, ŋkɨɨa vhɨrve ndi.” \p \v 4 \x - \xo 18.4: \xo*\xt Ais 48.20; Jer 50.8; 51.6; 51.45; 2 Ko 6.17\xt*\x*Gu mbara harigi guma mbe kamthooŋ mbararagim, ana Hevenan kav khaŋ nzuai, “Nde na gumgi gu mbigi, nde mba ŋgu thav, kɨrar hɨri. Nde khurkhum ana khuuav, ana mbui tɨvi mbatɨgi, nde ntan muuŋ thari. Nde vhɨra muuŋv kɨv, khurkhum ana khuuav, ana won tɨvi mbatɨgir vheza ndirim, nde ana phorgɨp, nta ndigɨ rivgi. \v 5 \x - \xo 18.5: \xo*\xt Stt 18.20-21; Jer 51.9; VB 16.19\xt*\x*Ana won tɨvi mbatɨgi, ana ntan phoga vhuav, nda vov, Heven pherigi. Fhe Bakɨme guigira ana muuŋgi tɨvi mbatɨgi, ana za nta ndɨkndɨk suirigi. \v 6 \x - \xo 18.6: \xo*\xt Sng 137.8; Jer 50.15; 50.29; 51.24; 51.49; 2 Te 1.6; VB 14.10; 16.19\xt*\x*Nde mba ruarir gumgi kɨɨv, mbe ndi mbik mbui tɨvi, nde nta ndɨkndɨgɨri. Nde nta ndɨkndɨgɨp, ana mba gumgi ga mbui tɨvi mbatɨgi, tugɨra tɨgɨp vheza mbatɨgar anan nɨɨŋri. Nde mba tɨvara anan muuŋv, nde phenatɨtɨgɨp anan tɨvi mbatɨgir vheza mbatɨgar anan nɨɨŋri. Ana pan ŋanŋani mbɨn havhara guarara, ana ana ndi thama tɨgap ana mbɨ muuŋgiap nde nɨɨŋgi. Nde mba pan ŋanŋani mbɨ, nde wom phenatɨtɨgɨp ana ndi tɨgɨp ana mbɨn muuŋgip, anan nɨɨŋrim, ana anan mbegɨri. \v 7 \x - \xo 18.7: \xo*\xt Ais 47.7-9\xt*\x*Ana nduara wo zɨ ndiv vun kuamkuav, mbarkɨrga ruarir gumgi kɨɨv, mbe ndi tɨvi mbatɨgi, ana nta mbuav, ana vhɨra mbarkɨrga bigir vhɨrve guarira ndigi. Maaŋ muuŋgiap, nde zaagi vhɨrver ana nɨɨŋv, ana mba muuŋgi tɨvi mbatɨgi tugɨra tɨgɨv zaar anan nɨɨŋri. Ne khaŋ muuŋgi, ana khaŋ nzuai, ‘Gu kuin kav, gu kuin pigi mpirmpirɨga perigi. Gu mana rimgi nim ki fara muuŋgiap ki fhuvara. Mba simtɨgi nan hɨgɨrim, gu nzigirga tuktɨgi fhuvara. Zakɨra fhuvara!’ \v 8 \x - \xo 18.8: \xo*\xt Jer 50.34; VB 11.17; 17.16; 18.10\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, mbarkɨrga simtɨgi mbatɨgi guarira mba ra bavira ana hegɨrga. Rɨmrɨɨ mbatɨgi vhɨrve, nta anan vhen ki gumgi vhɨrver hɨrga, mbe nzi mbatɨgar muunga, vhɨra thi mbatɨgi hav, thir vhɨzi tuga mbatɨk vhɨra anan vhen ki gumgi gu mbigir hɨrga. Babiron ŋgu bakɨme vhav ana hɨgɨp, za ana shigirga. Ne khaŋ muuŋgi, anan tɨvi mbatɨgi ga nzuav, ana garav, ana nzuai Guma Bakɨme, ana Fhe Bakɨme ma, ana guigira ŋkasŋka bakɨme ki. \p \v 9 \x - \xo 18.9: \xo*\xt Jer 50.46; Ese 27.30-35; VB 17.2; 18.3; 18.18; 19.3\xt*\x*\x - \xo 18.9: \xo*\xt Ese 26.16-17\xt*\x*“Kha nuianan ŋgui vhɨrve gari gumgir pani, mbe ana phorgap mbarkɨrga tɨvi mbatɨgi, mbe ruarir mbigi kɨɨv, mbe ndi tɨvi mbatɨgi, mbe ana phorgap nta muuŋgi. Maaŋ muuŋgiap, mbe mba ana shi vhav thuura gangip, mbe ana korar muuŋv nziv, guigira ndavi simgirga. \v 10 \x - \xo 18.10: \xo*\xt Ais 21.9; Dan 4.30; VB 14.8; 18.17-19\xt*\x*Mbe, ana mba ndi zaa mbatɨk, mbe ana gangiap, mbe ana phorgap mba zaa ndir zav, guigira rivgi. Mbe ana thav, samra thivgip, khaŋ suanga, ‘Khue! Khue! O Babiron, ndu guigira havhargi ŋgu bakɨme ma! Ndu aua bavira, ndun tɨvi mbatɨgir vhez ndun hɨgi!’ \p \v 11 \x - \xo 18.11: \xo*\xt Ese 27.31; 27.36\xt*\x*“Kha nuianan kav shɨgi ga mbui gumgi, mbe Babiron ga ndɨkndɨgɨrga. Mbe ana ndɨkndɨgɨp, ana korar muuŋv, ana suaŋv nziv, ana suaŋv ndavi simgirga. Ne khaŋ muuŋgi, mben bigi ga vhezɨrga gumgi ki fhu. \v 12 \x - \xo 18.12: \xo*\xt VB 17.4\xt*\x*\x - \xo 18.12: \xo*\xt Ese 27.12-13; 27.22\xt*\x*Mben nimndik gum, mben gor gum, sirva, mben ŋkɨɨr vhuuiŋ gum, mben vhez vun ndagi karɨgi gum, mben shagir vhuuiŋ mben rinenan nta muuŋgi, ntan vhez vun ndagi, mben shagir ŋkarɨɨiŋ, ntan vhez vhɨra vun ndagi, mben shagi mbe sirkar nta muuŋgi, ntan vhez vhɨra vun ndagi, mbe vhɨra shagir hɨvi ki, ntan vhez vhɨra vun ndagi. Mbe vhɨra, mben mbarkɨrga ndɨgar vhuuiŋ hi khirar vhuuiŋ gum, mben erefanan tarir muuŋgi bigi gum, mbe khirar ŋguigi bigi gum, mben brasi gum aini gum, mben ŋkera vhuuaŋ muuŋgi ŋkɨɨa, kha bigir vhez guigira vun ndagi. \v 13 Mbe vhɨra harigi nimndigi phorgap ki. Mbe sinamon gu rigi gum, ndɨga vhuuŋ hi thuura ndi mbai ruin gum, mbarkɨrga ndɨga vhuuŋ hi ver gum, mporiiŋ vhuuiŋ gum, wain gum, mba tui mporiiŋ gum, vikntuu tui parawa vhuuiŋ gu wit. Mbe vhɨra borombaga gum, sipsivi gum, hozi gum, hozi ŋgi karisi gum, fhura mben ŋgari ŋaari gumgi gum, thuu kegi gumgi. Mba bigi zam wom nta vhezɨrga gumgi ki fhu. \v 14 Mba shɨgi ga mbui gumgi, mbe khaŋ suanga, ‘Ndu mba gor khavav ndir zav mbui bigi, nta ndu thav, samra ki. Ndun bigir vhuuiŋ, ntan vhez guigira vun ndagi, ndun sɨɨn vhuuiŋ, nta fhura mbararegi. Ndu wom nta gangirga tuktɨgi fhuvara.’ \p \v 15 \x - \xo 18.15: \xo*\xt Ese 27.31; 27.36\xt*\x*“Mba ŋgu bakɨmen kav, mba bigir shɨga mbuav, ntan panan ŋkɨɨa vhɨrve ndi gumgi, mbe mba ŋgu bakɨme ndi zaa mbatɨga gangip, mbe ana phorgap mba zaa ndir zav guigira rivgirga. Mbe rivgip, samra thivgip, ana korar muuŋv, wari nziv, nanaman suirav, ana suaŋv ndavi simgirga. \v 16 \x - \xo 18.16: \xo*\xt VB 17.4\xt*\x*Mbe khaŋ suanga, ‘Khue! Khue, bigɨna mbatɨga guareŋra mbu ŋgu bakɨmen hɨgi! Ana fhum won sɨɨn vhuuaŋ mbuav, won rinen shagi huri sharav, won shagir ŋkarɨɨiŋ gum shagir hɨvi shargi. Ana nta sharav, sɨɨn vhuun wo fhava mbuav, gorar won fhava nzɨɨav, ŋkɨɨr vhuuin wo nzɨɨav, vhɨra guigira vhez vun ndagi karɨgir wo sɨɨŋgi. \v 17 \x - \xo 18.17: \xo*\xt Ais 23.14; Ese 27.26-30\xt*\x*Ana ntigem aua bavira, ana bigir vhuuiŋ vhɨrve gum ana sɨɨn vhuuŋ, nta fhura mbararegi.’ \p “Mba ŋkee bakɨvir shɨɨr suigi gumgi gum, mba ŋkee ga ruav harigi fhaiŋ ŋgui bakɨvi ga rui gumgi gum, mba ŋkeen ŋgari gumgi gum, mba ŋkeen mbasɨga ruav shɨga mbui gumgi, mbe zam, mbe vhɨra Babiron thav samra thivgi. \v 18 \x - \xo 18.18: \xo*\xt Ese 27.32; VB 13.4\xt*\x*Mbe thivgip, ana shi vhava thuura ganɨnga. Mbe ana ganɨv, kamɨv khaŋ suanga, ‘Maaŋgi ŋgu bakɨme kɨv, kha ŋgu bakɨme farar muuŋgirie?’ \v 19 \x - \xo 18.19: \xo*\xt 1 Sml 4.12; Ese 27.30-34\xt*\x*Mbe maaŋ suaŋgiap, vherɨna ndigip, wari wo pani ga purpurgi. Mbe anan wari wo pani ga purpurgiap, ana kora mbuav wari nziav, nanaman suirav guigira ndavi simgiap wari ki. Mbe kav kaav, khaŋ nzuai, ‘Khue! Khue, bigɨna mbatɨga guareŋra mbu ŋgu bakɨmen hɨgi! Kha ŋkee bakɨvi namŋga, mbe kha ŋkee ga ruav, mbasɨgi rɨgar shɨga mbuav, mbe mbu ŋgu bakɨme ŋkɨɨar panan, mbe guigira ŋkɨɨa vhɨrve ki gumgi ki. Ana aua bavira, ana za mbatɨgi!’ \p \v 20 \x - \xo 18.20: \xo*\xt Lo 32.43; Ais 44.23; Jer 51.48\xt*\x*“Ndu Heven gum Fhe Bakɨmen gumgi gu mbigi, nde Zisas farasegi ŋaara gumgi, nde Fhe Bakɨmen kamthooŋ gumgi, nde ntigem mbu ŋgu bakɨmen hɨgi bigeŋ, nde ne ga suaŋv ndikndigɨri. Fhe Bakɨme, ana muuŋgi tɨvi mbatɨgi gangiap, ntan tugɨra tɨgi vheza mbatɨgar ana nɨɨŋgi. Ana mba tɨva mbui, ne khaŋ muuŋgi. Ana mba ŋgu bakɨme nde muuŋgi tɨvi mbatɨgi, ana ntan ŋgarɨga muuŋgi.” \p \v 21 \x - \xo 18.21: \xo*\xt Jer 51.63-64; Ese 26.21; VB 12.8; 16.20\xt*\x*Mba buni vhɨzgim, Fhe Bakɨme enser ŋkasŋka mbe, ana wit mbɨgi kɨma bakɨ fara muuŋgi kɨma bakɨ mbe ndigi. Ana mba kɨma ndigap, mba kɨma suirav, ana fegap mbasɨk khɨngi. Ana ana fega mbasɨk khɨngiap, khaŋ nzuai, “Mbe kha tɨvara muuŋgip, mbe Babiron ŋgu bakɨme suirav, mbe khɨrɨp guarara ana fekhɨngirga, kha gumgi wom ana gangirga tuktɨgi fhuvara. \v 22 \x - \xo 18.22: \xo*\xt Ais 24.8; Jer 25.10; Ese 26.13\xt*\x*\x - \xo 18.22: \xo*\xt Jer 7.34; 25.10\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, Babiron ŋgu bakɨme, mbe gitagi shogi khɨkhɨɨ gum, gumgi kaathoori khɨkhɨɨ gum, sɨfɨri khɨkhɨɨ gu, mbarɨvi bi khɨkhɨm gu, mbarkɨrga bigir khɨkhɨɨr vhuuiŋ, nta wom ndun bɨnan vhen kegɨp kɨrar hɨrga fhu. Mba mbarkɨrga bigir vhuuiŋ guarira muunga ndɨkndɨgi ki gumgi, mbe wom ndun kɨrga fhu. Mba wit mbɨgi kɨma khɨkhɨm, ana wom ndun vhen kegɨp hɨrga fhu. \v 23 \x - \xo 18.23: \xo*\xt Ais 23.8; 47.9; Jer 16.9; 33.11; Nah 3.4; VB 17.2; 17.5\xt*\x*Raar ŋaari, nta wom ndun vhen kɨrga fhu. Mba mani gu muuiŋ warir rɨgɨrga buni wom ndun vhen kegɨp hɨrga fhu. Fhum ndun vhen ki gumgi, mbe shɨga mbuav, mbe kha nuianan ki gumgi gu mbigi nɨman, mbe guigira zɨ ki gumgi kegi. Ndu vhɨra mbarkɨrga kugi gu tori ga mbuav, ndu za kha harigi fhain ŋguir ki gumgi, ndu mbe guiguigagagi.” \p \v 24 \x - \xo 18.24: \xo*\xt Jer 51.49; Mt 23.35; VB 17.6\xt*\x*Fhe Bakɨme mba ŋgu bakɨme garim, ana anan kamthooŋ gumgi shogi mbe vhɨzgim, ana vhɨra ana gumgi gu mbigi shogim, mbe vhɨzgi. Kha nuianan ki gumgi mben pana gumgi zav, mbe shogim, mbe vhɨzgi, mba simtɨk vhɨra Babironra ki. Fhe Bakɨme ne nzuav zaa mbatɨgar ana nɨɨŋgi. \c 19 \s Kha gumgi gu mbigi, mbe Babiron ŋgu bakɨme za mbatɨgi ne nzuav ndikndigi. \p \v 1 Mba bigi za hegim, gu nta zumbugum, gu khɨkhɨm mbe mbararagim, ana gumgi gu mbigi vhɨrve Hevenan kav kaai fara muuŋgi. Mbe kaav, khaŋ nzuai, \b \q1 “Nza Fhe Bakɨme zɨ ndiv vun kuamkuarga! \q1 Nza Fhe Bakɨme, ana nduara taagia nza ndigi! \q1 Ana guigira zɨ bakɨme kav, ana guigira ŋkasŋka bakɨme ki. \f a \fr 19.1 \fr*\ft Zon kha gap ana Grikin kaman ana khergi. Kha ves gum ves 3 gum 4, gum ves 6 vhɨra, ana kha kameŋ khergi. “Nza Fhe Bakɨme zɨ ndiv vun kuamkuarga.” Mbe Hibruin kaman ne khergi. Mba Hibruin kameŋ khaŋ nzuai, “Hareruia.” \ft*\f* \q1 \v 2 \x - \xo 19.2: \xo*\xt Lo 32.43; 2 Kin 9.7; VB 6.10; 15.3; 16.7; 18.20\xt*\x*Fhe Bakɨme za kha gumgi gu mbigi mbui tɨvi garav, nta nzuav mbe nzuai. \q1 Ana nza nzuav nzuai ne guigi guarara, ne guigira za nzerigi. \q1 Kha ruarir gumgi gu mbigi wari kɨɨv, wari ndi tɨva mbatɨga mbui mbik, ana za kha nuianan ki gumgi gu mbigi, ana won ruarir gumgi gu mbigi wari kɨɨv, wari ndi tɨvar panan za kha gumgi gu mbigir farfagi. \q1 Maaŋ muuŋgiap, Fhe Bakɨme ne nzuav, ana tɨva mbatɨga ŋgarkarav, ana muuŋgi. \q1 Mba mbik, ana Fhe Bakɨmen gumgi gu mbigi shogim, mbe vhɨzgi, ne nzuav simtɨk ki. \q1 Maaŋ muuŋgiap, Fhe Bakɨme nen simtɨga ŋgarkarav, ana muuŋgi.” \b \p \v 3 \x - \xo 19.3: \xo*\xt Ais 34.10; VB 14.11; 18.9; 18.18\xt*\x*Mbe wom kaav, khaŋ nzuai, “Nza Fhe Bakɨme zɨ ndiv vun kuamkuarga! Mba ŋgu bakɨme shigi vhava thuur, ana vun ndav, zazera mbara muuŋgiap ndai!” \v 4 \x - \xo 19.4: \xo*\xt Neh 8.6; VB 4.2-6; 4.10; 5.14\xt*\x*Mba phɨk phuni fethɨgi gumgir pani gum mba fethɨgi ŋamki bigi, mbe thɨvi phɨra fav, Fhe Bakɨme rotu mbui. Ana won ŋgui vhɨrve gari mpirmpirɨga perav ki. Mbe ana rotu mbuav khaŋ nzuai, \b \q1 “Ne guigi guarara! \q1 Nza Fhe Bakɨme zɨ ndiv vun kuamkuarga!” \b \m \v 5 \x - \xo 19.5: \xo*\xt Sng 22.23; 115.13; 134.1; 135.1; VB 11.18; 20.12\xt*\x*Gu mbara mbararagim, Fhe Bakɨmen ŋgui vhɨrve gari guman pan pigi mpirmpirɨgar han guma mbe kamthooŋ kaav, khaŋ nzuai, “Nde Fhe Bakɨmen ŋaara gumgi, nde Fhe Bakɨmen rɨvav, ana piin ki ntɨɨri ma, nde mba zɨri ki fhuv gumgi gum, zɨri ki gumgi, nde zam Fhe Bakɨme zɨ ndiv vun kuamkuari!” \s Sipsiva Ŋguk muuaŋ rɨgim, shama bakɨme khavgi. \p \v 6 \x - \xo 19.6: \xo*\xt Sng 93.1; 97.1; 99.1; Ese 1.24; VB 11.15-17; 14.2; 15.3; 21.2\xt*\x*Gu mbara mbararagim, khɨkhɨm mbe gumgi gu mbigi vhɨrve wari fugap kaav, nzuai fara muuŋgi. Mba khɨkhɨm mbɨ bakɨme fombai khɨkhɨm fara muuŋgi. Ana vhɨra buip phɨrerav guigira khɨkhɨm bakɨme hi fara muuŋgi. Mbe kaav, khaŋ nzuai, \b \q1 “Nza Fhe Bakɨme zɨ ndiv vun kuamkuarga. \q1 Ana Guma Bakɨme ma! \q1 Ana za kha ŋkasŋkagi ki Fhe Bakɨme ma! \q1 Ana ŋgui vhɨrve gari guman pan ma. \q1 \v 7 \x - \xo 19.7: \xo*\xt Mt 22.2; 25.10; Ef 5.32; VB 21.2; 21.9\xt*\x*Nza ntigem nzan ndavi guigira nzerav, nza guigira anan ndikndigɨp, ana zɨ ndiv vun kuamkuarga. \q1 Ne khaŋ muuŋgi, Sipsiva Ŋguk muun rɨgɨrga tuk ntige hɨgi, anan muuŋ wo bevahegap, mbur ki. \f b \fr 19.7 \fr*\ft Mba muun rɨgɨr za mbui sipsivar ŋguk, ana Kraisra. Mba Krais rɨgɨr zav mbui mbik, ana Kraisan sios ma. Krais taagip zɨv, won sios ndirga, ne khaŋ muuŋgi, mani wani ga rɨgi. Ana mba siosan vhen ki gumgi gu mbigi, ana mbe ndigip, won ŋgun vhuun ŋgɨgɨrga. Mbe zazera nzerara Krais phorgɨv kɨv, zazera mbara muuŋgip kɨrga. \ft*\f* \q1 \v 8 \x - \xo 19.8: \xo*\xt Sng 45.13-14; Ais 61.10; Ese 16.10\xt*\x*Fhe Bakɨme rinenan muuŋgi shaa hura vhuuŋra mba mbiga nɨɨŋgi. \q1 Mba shaa, ana nzaŋnzaŋ anan ki fhu, ana vhɨra guigira ŋgara garav vhekvhegi.” \b \m Mba rinenan muuŋgi shaar hurar vhuuŋra, ana Fhe Bakɨmen gumgi gu mbigi mbui tɨvir vhuuiŋ ga nzuai. \p \v 9 \x - \xo 19.9: \xo*\xt Mt 22.2-3; Ru 14.15-16; VB 21.5\xt*\x*Mba enser khaŋ na nzuai, “Ndu khaŋ muuŋgi kameŋ khergiri, ‘Mba Fhe Bakɨme kamgi gumgi gu mbigi, mbe mba Sipsiva Ŋguk muun rɨgɨr zav mbuim, mbe ana shama bakɨmen zi, mbe ndikndigɨri.’ ” Ana wom khaŋ na nzuai, “Kha kameŋ, ne guigira Fhe Bakɨmen kama guareŋ ma.” \v 10 \x - \xo 19.10: \xo*\xt FG 10.25-26; 1 Zo 5.10; VB 22.6-9\xt*\x*Gu mbara wo thɨpanani phɨrgiap, mba enser nɨman fav, gu ana rotur muun za mbui. Ana mbara khaŋ na nzuai, “Ndu maaŋ muuŋ thari! Gu ndu phorgap guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi, gu vhɨra nde phorga Fhe Bakɨmen ŋgari guma mbe ma. Nde Zisas nzuai buni guari, nde guigira nta khothɨgi ntɨɨri ma. Nde Fhe Bakɨmera rotur muuŋri. Nza kaŋgi, Zisas nzuai buni guari, ntara gumgi ndavi vheri khavav, ŋkasŋka mbe nɨɨŋgim, mbe Fhe Bakɨme buni bun nzuai.” \f c \fr 19.10 \fr*\ft Kham, mbe Grikar kaman suaŋgi kameŋ tuituigiap hɨgi fhuvara. Mbe gumgi mbari mba kameŋ dorgap, khaŋ nzuai, “Gu vhɨra ndu won fegi gu ŋgugir kov, gu nde phorga ŋgari guma mbe ma. Nde mba guigira Zisas khothɨgap, ana zɨ bun nzuai ntɨɨri ma. Nde Fhe Bakɨmera rotur muuŋri. Nza kaŋgi, Fhe Bakɨme Ŋina Ŋaara, ana Fhe Bakɨme bunin vhuuiŋ bun nzuai. Ana gumgir kurkurigim, mbe Zisas zɨ bun nzuai.” \ft*\f* \s Zon guma mbe garim, ana hoza hura perigi. \p \v 11 \x - \xo 19.11: \xo*\xt Sng 96.13; Ais 11.4; Ese 1.1; VB 1.5; 3.14; 6.2; 15.5\xt*\x*Gu Heven garim, ana fhogim, hos hura mbe ki. Mba hosa perigi guma, ana zɨ khare, mba “Guigira Fhe Bakɨme Vuzvuga Zɨn Vov, Ana Ŋaara Mbui Guma” ma. Ana mba gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi mbatɨgi ga nzuav mbe nzuav, ana won pana gumgi phorga shogav, ana tɨvir vhuuiŋra zɨn vov, mba tɨvaniaŋ mbui. \v 12 \x - \xo 19.12: \xo*\xt Dan 10.6; VB 1.14; 2.17-18; 19.16\xt*\x*Anan rɨmani vhava za fara muuŋgi. Ana ŋgui vhɨrve gari guman pan fi khorshɨgi vhɨrver fegi. Mbe zɨ mben ana kharɨga khergi. Mba zɨ, ana nduara mba zɨ kaŋgi. Harigi gumgi mba zɨ kaŋgi fhuvara. \v 13 \x - \xo 19.13: \xo*\xt Ais 63.1-3; Zo 1.1; 1.14; 1 Zo 5.7-8\xt*\x*Ana mba sharigi shaa mpeeŋmpeeŋ, vɨzɨn nduara ana muuŋgi. Mbe kha zɨn anan kaai, “Fhe Bakɨmen Kameŋ.” \v 14 \x - \xo 19.14: \xo*\xt Mt 28.3; VB 4.4; 7.9\xt*\x*Mba Hevenan ntari ga mbui gɨɨtɨvi, hozi huri ga piigiap, ana zɨn vui. Mbe nzaŋnzaŋ ki fhu rinenan muuŋgi shagi huri vhuuiŋ guarira shargi. \v 15 \x - \xo 19.15: \xo*\xt Sng 2.9; Ais 63.3; Jol 3.13; 2 Te 2.8; VB 1.16; 2.27; 4.8; 12.5; 14.19-20\xt*\x*Mbe nɨman fharigi guma, guigira bɨrgi ntari ga mbui kos ana kamthoon hɨgim, ana ana ŋgɨɨav, mbe nɨman fharigi. Ana mba ntari ga mbui kozan, ana kha nuianan ki ŋgui bakɨvir ki gumgi gu mbigi mbevarga. Ana ainan muuŋgi mpiiŋsɨga suirav, za kha nuianan ki gumgi gu mbigi ganɨv, mben kora muuŋgirga fhu. Ana mba wainan vhɨgi, ana kɨman muuŋgi teŋk bakɨmen nta thiphogɨp, nta mbɨkmbɨgɨp, wainan muuŋgirga. Ne khaŋ muuŋgi, mba wain, ana guigira za kha ŋkasŋkagi ki Fhe Bakɨmen ndav shirɨ bakɨ guara panpana vhui. \v 16 \x - \xo 19.16: \xo*\xt 1 T 6.15; VB 17.14; 19.12\xt*\x*Ana sharigi shaa mpeeŋ gum anan ruun, mbe khaŋ muuŋgi zɨ khergi, \b \q1 “ZA ŊKASŊKA KI ŊGUI VHƗRVE GARI GUMAN PAN GUM ZA KHA GUMGI BAKƗVI GARI GUMA BAKƗME” ma. \b \p \v 17 \x - \xo 19.17: \xo*\xt Ese 39.17-20\xt*\x*Gu mbaram enser mbe garim, ana ran tɨ thɨgi. Ana kama bakɨmen khɨrɨv, mba buiva shɨgap, ga rui korgir kaav, khaŋ mbe nzuai, “Nde zɨv, Fhe Bakɨme shama bakɨme suaŋv khaŋ phogar vhuigɨ. \v 18 Nde zɨv, kha ŋgui vhɨrve gari gumgir panin ŋkuuar mbɨv, mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari gumgir panin, mba hozir ŋkuuar mbɨv, mbe piga ruigi gumgir ŋkuua, nde vhɨra ntan mbɨrga. Nde vhɨra za mba gumgir ŋkuuar sɨgi tonin mbɨrga. Mba gumgi, mbe bɨkbɨɨgi gumgi gum, mbe fhura ŋaara khɨna mbui gumgi, mba zɨri ki fhuv gumgi gum zɨri ki gumgi, nde za mben sɨgi tonin mbɨrga.” \p \v 19 \x - \xo 19.19: \xo*\xt Sng 2.2; VB 16.16; 17.13-14\xt*\x*Gu mbara mba ruaŋruaŋgi sɨga garav, mba ŋgui vhɨrve gari gumgir pani garav, mben ntari ga mbui gɨɨtɨvi garim, mbe zav phoga vhuigi. Mbe mba hos ga perigi guma gum ana ntari ga mbui gumgi phorgɨv shogɨr za mbui. \v 20 \x - \xo 19.20: \xo*\xt Ais 30.33; Dan 7.11; VB 13.1-18; 14.10; 16.13-14; 20.10; 20.15\xt*\x*Mba hos ga perigi guma, ana mba ruaŋruaŋgi sɨk gum anan guiguigi kamthooŋ guma, ana mani suirap, mani kegi. Mba Fhe Bakɨmen kamthooŋ guman wo shɨkshɨgi guma, ana fhum kha gumgi gu mbigi nɨman mbe guiguigap, mirikori ga muuŋgi. Ana mba ruaŋruaŋgi sɨga nɨman, ana mirikori vhɨrve ga muuŋgi. Ana maaŋ mbuav, mba ruaŋruaŋgi sɨgar tum ndigi gumgi gu mbigi guiguigim, mbe ana tuma kargi bigɨna rotu mbui. Mba ruaŋruaŋgi sɨk gum mba guiguigi kamthooŋ guma, mani ŋamra kim, mbe mani ndi, mba sarfa kɨman vhav mbɨ fara muuŋgiap givigi mbok bakɨme, mbe mani ndi ana khɨngim, mani shiav ki. \v 21 \x - \xo 19.21: \xo*\xt VB 17.16; 19.15-18\xt*\x*Mba hos ga perigi guma, ana mba won kamthoon ŋgɨɨgi kozan, ana manin ntari ga mbui gɨɨtɨvi, ana mbe shogim, mbe vhɨzgi. Ana mbe shogim, mbe vhɨzgim, mba korgi hegap, mben ŋkuua mbegap mben ndavi guigira givigi. \c 20 \s Enser Satan kegɨrim, ana kɨrim, 1,000 mpari vhɨzgirga. \p \v 1 \x - \xo 20.1: \xo*\xt VB 1.18; 9.1\xt*\x*Gu mbaram enser mbe garim, ana Heven thav, zeri. Ana zerim, gu ana farver garim, ana mba khɨn kɨ kakagi mbok thɨma fhɨri kii suirigi. Ana vhɨra shen bakɨ mbe phorga suirigi. \v 2 \x - \xo 20.2: \xo*\xt Stt 3.1; Dan 6.17; 2 Pi 2.4; Zu 1.6; VB 12.9; 16.14-16; 20.8\xt*\x*Ana zerav mba kuruga bakɨme suirigi. Mba kuruk, ana fhum guarara ki kuruk ma. Ana Satan ma. Satan, ana “Bunin Za Kha Nuianan Ki Gumgi Gu Mbigi Ga Si Guma” ma. Mba enser ana suirav, mba shen bakɨmen ana kegɨrga, ana mbara muuŋgip kɨrim, 1,000 mpari vhɨzgirga. \v 3 Mba enser ana kegap, ana fega mba khɨn kɨ kakagi mbok khɨngi. Ana ana ndi khɨngiap, mba mbok thɨma puigap, rogar ana ntorgim, ana havhargi. Ana maaŋ muuŋgirga, Satan wom za kha gumgi gu mbigi guiguigirga tuktɨgi fhuvara. Ana mbara kɨv kɨrim, mba 1,000 mpari vhɨzgirga, mbe zumgum wom tuga tɨvaneŋra ana fhɨrgirga. \p \v 4 \x - \xo 20.4: \xo*\xt Dan 7.9; 7.22; 7.27; 1 Ko 6.2; 2 T 2.12; VB 6.9; 13.12-17\xt*\x*Gu mbaram garav, gu ŋgui vhɨrve gari gumgir pani piigi mpirmpirɨgi mbari garim, nta Hevenan ki. Gu gumgir ntuu mbari garim, mbe nta piigiap ki. Mba gumgi, mbe vhɨra guigira Zisas khothɨgap ana nzuai buni guari bun nzuav, khaŋ tɨgap havhargiap, Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun nzuaim, mben pana gumgi ne nzuav mbe fhɨri gorgim, mbe vhɨzgi gumgi gu mbigi ma. Mbe vhɨra mba ruaŋruaŋgi sɨga rotu muuŋgi fhu. Mbe vhɨra anan tuma kargi bigɨna rotu muuŋgi fhu. Mbe vhɨra anan tum gum anan zɨ mben ŋivkɨri gu farir ki fhuv gumgi gu mbigi ma. Mbe taagia khavgiap, zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨŋ ndigi. Fhe Bakɨme kha nuianan ki gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi mbatɨgi ga suaŋv mbe suanga ŋkasŋka gum ŋaarar mbe nɨɨŋgim, mbe mba ŋaara mbui. Mbe vhɨra Krais phorgɨp ŋgui vhɨrve gari gumgir pani kɨv kɨrim, mba 1,000 mpari vhɨzgirga. \v 5 \x - \xo 20.5: \xo*\xt 1 Pi 2.9; VB 1.6; 2.11; 20.4\xt*\x*Mba harigi gumgi gu mbigi, mbe vhɨzgi, mbe mba tugen, mbe taagia khavgi zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨŋ ndigi fhuvara. Mbe mba 1,000 mparir rargɨ kɨrim, nta za vhɨzgirga. Mba tugen mba fhara vhɨzgi gumgi taagia khavi tuk ma. \v 6 Mba tugen, mba vhɨzgi gumgi gu mbigi fhara guarara khavi. Mba gumgi gu mbigi, Fhe Bakɨme mbe farasarav, mben wora mbuigi, mba gumgi gu mbigi, mbe ndikndigɨri. Mba wom phenatɨtɨgɨp vhɨzɨrga ŋkasŋka, ana mbe mbevarga ŋkasŋka ki fhuvara. Zakɨra fhuvara! Mbe Fhe Bakɨmen rotu gari gumgi kɨv, vhɨra Krais ntɨɨri kɨrga. Mbe vhɨra Krais phorgɨp mba 1,000 mparir, mbe vhɨra kha nuianan ki gumgi gu mbigi gari gumgir pani kɨrga. \s Satan guigira mbatɨgi. \p \v 7 Mba 1,000 mpari vhɨzgirga, mbe mba khɨn kɨ kakagi mbok, mbe ana thɨma fhɨrgirga, Satan mba mbok thav, kɨrar hɨgɨrga. \v 8 \x - \xo 20.8: \xo*\xt Ese 7.2; 38.2; 38.9; 38.15; VB 16.14; 20.10\xt*\x*Ana kɨrar hɨgɨp, ana za kha harigi fhain ŋguir ki gumgi gu mbigi, ana mbe guiguigirga. Mbe kha zɨn rɨgi ntɨɨri, Gok gu Magok. Satan mbe fugɨp, ntara khavgirga. Mben ntari ga mbui gɨɨtɨvi, mben vhɨrve khaŋ muuŋgi, mbe mbasɨk taan ki khɨɨiŋ fara muuŋgi. \v 9 \x - \xo 20.9: \xo*\xt 2 Kin 1.10; Ese 38.9; 38.16; 39.6\xt*\x*Mbe za kha nuiana vegav, Fhe Bakɨmen gumgi gu mbigi ki ŋgu behuigi. Mba ŋgu, ana vhɨra Fhe Bakɨme guigira vuzvugi ŋgu ma. Mbe maaŋ mbuim, vhav Hevenan kegap, zergav, guigira mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi shigi. \v 10 \x - \xo 20.10: \xo*\xt Stt 19.24; Sng 11.6; VB 14.10-11; 19.20; 20.8; 21.8\xt*\x*Satan, ana mbe guigi. Mbe maaŋ muuŋgiap, ana fegɨp, mba mbok bakɨme khɨngi. Mba mbok, ana sarfa kɨman vhav mbɨn fara muuŋgiap ana givigi. Mba ruaŋruaŋgi sɨk gum, mba guiguigi kamthooŋ guma, mani mba mbogar ki. Mbe phuni khegene, mbe ra gu maan, mbe mba mbogar kɨv, zazera mbara muuŋgiap ki zaa ndirga. \s Kha nuianan ki gumgi gu mbigi ga suaŋv suaŋv, mbe heenga tuga bakɨme hɨgi. \p \v 11 \x - \xo 20.11: \xo*\xt Dan 2.35; 2 Pi 3.7; 3.10-11\xt*\x*\x - \xo 20.11: \xo*\xt Dan 7.9-10\xt*\x*Gu mbaram, ŋgui vhɨrve gari guman pan pigi mpirmpirɨga hura gari, ana ki. Gu mba mpirmpirɨga pigi guma gari, ana vhɨra ki. Gu gari, buip gu nuian ana thav, ra vugap, ni wom ki fhu. \v 12 \x - \xo 20.12: \xo*\xt Dan 12.1; Mt 16.27; 25.31-46; FG 17.31; Ro 2.6; 2 Ko 5.10; Fi 4.3; VB 13.8; 19.5\xt*\x*Gu mba vhɨzgi gumgi gu mbigi garim, mbe mbari zɨri ki, mbe mbari zɨri ki fhu. Gu mbe garim, mbe mba ŋgui vhɨrve gari guman pan pigi mpirmpirɨga nɨman thivgi. Fhe Bakɨme enseri mba gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi ki gavi fhomsɨgi. Mbe nta fhomsɨgiap, mbe vhɨra harigi gava fhogi. Mba gap, ana zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨŋ ndi ndɨɨi gumgi gu mbigi zɨri ki gap ma. Mbe nta fhomsɨgim, mba ŋgui vhɨrve gari guman pan pigi mpirmpirɨga perigi guma mba gavir ki buni garav, mba vhɨzgi gumgi muuŋgi tɨvi garav, mbe phorga nzuav, mbe heei. \v 13 \x - \xo 20.13: \xo*\xt Ro 2.6; 1 Pi 1.17; VB 2.23; 6.8; 20.12; 22.12\xt*\x*Mbasɨk, anan kav rimgi gumgi, ana mbe ndi mbarigim, mbe vui. Vhɨzi tɨv gum Vhɨzgi Gumgi Ki Ŋgu, manin ki vhɨzgi gumgi, mani mbe sarigim, mbe vui. Mba ŋgui vhɨrve gari guman pan pigi mpirmpirɨga perigi guma, ana mbe bevbevira muuŋgi tɨvi, ana nta gangi. Ana maaŋ muuŋgiap, ana mbe nzuav nzuai. \v 14 \x - \xo 20.14: \xo*\xt 1 Ko 15.26; 15.54-55; VB 20.6; 21.8\xt*\x*Ana maaŋ muuŋgiap, ana zumgum vhɨzi tɨv gum, vhɨzi gumgi gu mbigi ki ŋgu, Hedis, ana mani fegap mba vhava bakɨme mbɨ fara muuŋgiap givigi mbok, ana mani ndim ana khɨngi. Mba vhav ki mbok bakɨme, ana wom phenatɨtɨgap vhɨzi vhɨzeŋ ma. \v 15 \x - \xo 20.15: \xo*\xt VB 13.8; 19.20\xt*\x*Mba gumgi gu mbigi, mbe zɨri zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨŋ ndi ndɨɨi gavar ki fhu. Mbe mbe fup, mba vhava bakɨme mbɨ fara muuŋgiap givigi mbok bakɨme suegɨrga. \c 21 \ms Fhe Bakɨme Za Kha Bigi Vhɨzgirim, Bigir Ŋkaara Hegɨrga. \s Nuiana kam gum buivar kam hɨgi. \p \v 1 \x - \xo 21.1: \xo*\xt Ais 65.17; 66.22; 2 Pi 3.13; VB 20.11\xt*\x*Gu mbaram garav, gu buivar kama garav, nuiana kama garim, mani ki. Gu mba fharigi buip gu nuiana garim, mani vov, za vhɨzgi. Gu gari, mbasɨk wom ki fhu. \v 2 \x - \xo 21.2: \xo*\xt Ais 52.1; 61.10; Ga 4.26; Hi 11.10; 11.16; 12.22; VB 3.12; 21.10\xt*\x*Gu mbara Fhe Bakɨmen ŋgu bakɨme gari. Ana Zerusareman kam ma. Gu ana garim, ana Fhe Bakɨme phorga kegap, Heven thav zeri. Ana guigira sɨɨn vhuuŋ ki. Ana mbik won manan rɨgɨr zav wo thɨthɨm tɨgap sɨɨn vhuuaŋ muuŋgi sɨɨŋ fara muuŋgi. \v 3 \x - \xo 21.3: \xo*\xt Wkp 26.11-12; 2 Sto 6.18; Ese 37.27; 43.7; Sek 2.10; 2 Ko 6.16; VB 7.15-17\xt*\x*Gu ŋgui vhɨrve gari guman pan pigi mpirmpirɨgar han, gu mbararagim, guma mbe kamthooŋ khɨrɨp kaav, khaŋ nzuai, “Ganɨ, ntigem Fhe Bakɨmen Phen gumgi gu mbigi phorga ki. Ana mben rɨgar kɨrga, mbe anan gumgi gu mbigi kɨrga. Ahaŋ, Fhe Bakɨme, ana nduara mbe phorgɨ kɨv, ana nduara mben Fhe Bakɨme kɨrga. \v 4 \x - \xo 21.4: \xo*\xt Ais 25.8; 35.10; 61.3; 65.19; 1 Ko 15.26; 15.54; VB 7.17; 20.14\xt*\x*Ana nduara zɨv, wo farvenin mbe thee phara mbɨrgirga. Mba gumgi gu mbigi mbe wom vhɨzɨrga fhu. Mbe wom simɨnga fhu. Mbe wom nzirga fhu. Mbe vhɨra wom zaahɨrga fhu. Mba fhum mben hi bigi, nta za vhɨzgi.” \p \v 5 \x - \xo 21.5: \xo*\xt Ais 43.19; 2 Ko 5.17; VB 4.2; 4.9-10; 19.9; 20.11\xt*\x*Mba ŋgui vhɨrve gari guman pan pigi mpirmpirɨga perigi guma khaŋ nzuai, “Ganɨ! Gu za bigir ŋkaara mbui.” Ana vhɨra wom khaŋ nzuai, “Ndu kha buni khergiri, nta guigi guarara buni guari ma. Kha gumgi gu mbigi za kha kameŋ khothɨgɨrga, ne guigi guarara.” \v 6 \x - \xo 21.6: \xo*\xt Ais 55.1; Jer 2.13; Zo 4.10; 4.14; 7.37; VB 1.8; 1.17; 16.17; 22.13; 22.17\xt*\x*Ana mbara khaŋ na nzuai, “Mba bigi za hegi. Gu nduara, gu Guigira Fharav Ki, gu vhɨra Guigira Zɨn Ki. Gu Za Kha Bigir Nɨɨŋge ma. Gu wo muuŋgi ŋaari, gu nduara nta vhɨzgi. Guma the maaŋ muuŋgip fhɨr khigirim, gu mba zazera mbara muuŋgiap mɨmɨr kav hi ki mbok mbɨ, ana zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨŋ ndi ndɨɨi, gu mba mɨmɨr kav hi mbok mbɨn anan nɨɨŋgirga. Gu anan anan nɨɨŋgirim, ana fhura mba bigɨna vhuuŋ ndi farar muuŋgip ana ndirga. Ana ana vhezgirga tuktɨgi fhuvara. \v 7 \x - \xo 21.7: \xo*\xt 2 Sml 7.14; Sng 89.26-27; Sek 8.8; Hi 8.10\xt*\x*Guma maaŋ muuŋgip ntarar muuŋv, ana ŋkasŋkagip, mba ntara kambararga, gu mba bigir ana nɨɨŋgip, gu ana Fhe Bakɨme kɨrim, ana nan kam kɨrga. \p \v 8 \x - \xo 21.8: \xo*\xt Mt 25.41; Ef 5.5; 1 T 1.9; Hi 12.14; VB 19.20; 20.14-15; 21.27; 22.15\xt*\x*“Mba rivgiap taagia khimtɨn zi gumgi gum, na khothɨgɨ thagi gumgi gum, tɨvi mbatɨgi guarira mbui gumgi gum, gumgi shogi mbe vhɨzgi gumgi gum, ruarir gumgi gu mbigi kɨɨv, mbe ndi tɨvi ga mbui gumgi gum, kugi ga mbuav mba harigi tori gu bigi ga mbui gumgi gum, mbarɨvi gu tori rotu mbui gumgi gum, mba bigi guiguigi gumgi, mbe zam, mbe wari won ŋgu ŋgirɨrga. Mben ŋgu, ana mba sarfa vhava bakɨme shiav mbɨ fara muuŋgiap givigi. Mbe anan ŋgirgɨrga. Ana mbe phenatɨtɨgap vhɨzi vhɨzeŋ ma.” \s Zon Zerusarem kama gangi. \p \v 9 \x - \xo 21.9: \xo*\xt VB 15.1; 15.6-7; 19.7-9\xt*\x*Enser mbe mbaram nan han zi. Ana mba harathɨgi enseri phorgap, mbe mba harathɨgi thuuri mba bigi mbatɨgi ntan ki, mbe nta suigi. Mba bigi mbatɨgi, nta mba gumgi gu mbigir farfarga bigi ma. Mba enser mbe nan han zi. Mba enser nan han zav, khaŋ na nzuai, “Ndu zɨ. Gu Sipsivar Ŋgugar muun ndu khɨvɨrga. Ana ntige anan rɨgɨrga.” \v 10 \x - \xo 21.10: \xo*\xt Ese 40.2; VB 1.10; 17.3; 21.2\xt*\x*Ana maaŋ na nzuaim, Fhe Bakɨme Ŋina Ŋaar na rugim, gu garim, mba enser nan ko vov, guigira vun ndagi mbɨkshɨman ndagi. Ana anan ndav, Zerusareman na khɨvi. Ana Fhe Bakɨmen ŋgu bakɨme ma. Ana Fhe Bakɨme han Hevenan kegap, ana Heven thav, zeri. \v 11 \x - \xo 21.11: \xo*\xt Ais 60.1-2; 60.19; VB 21.23; 22.5\xt*\x*Fhe Bakɨmen vhava ŋaara bakɨme, ana mba ŋgu bakɨme sharigi. Ana vhava ŋaar, ana guigira harigi khesharigi. Ana kɨman vhuuŋ guigira vhez vun ndagi, ana ana fara muuŋgi. Ana zaspa kɨm ŋgarigi fara muuŋgiap ŋgarigi. Ana guigira ŋgarav, grasa fara muuŋgiap ŋgarigi. \v 12 \x - \xo 21.12: \xo*\xt Ese 48.30-35\xt*\x*Mba ŋgu bakɨme, anan bɨn guigira kɨvgiap vun mbar ndagi. Anan bɨn, ana 12 thɨgi thɨrkaa kim, 12 thɨgi enseri, mbe bevbevira mba thɨrkaa gari. Mba 12 thɨgi Isrerin nzɨgi, mbe bevbevira mben zɨri khergim, nta mba thɨrkaar ki. \v 13 Mba bɨnan ra ndai fhain mbarav, mba nderen ana thɨmkam phuni khegene ki. Mba not fhain mbarav, thɨmkam phuni khegene ki. Mba saut fhain mbarav, mba bɨnan, ana vhɨra thɨmkam phuni khegene ki. Mba bɨnan ra veri fhain mbarav, ana vhɨra thɨmkam phuni khegene ki. \v 14 \x - \xo 21.14: \xo*\xt Mt 16.18; Ga 2.9; Ef 2.20; Hi 11.10\xt*\x*Mba ŋgu bakɨme bɨn, ana 12 thɨgi ŋkɨɨ bakɨvi mba bɨna suirigim, ana havhargi. Mba Sipsivar Ŋgugar farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi, mbe bevbevira, mben zɨri mba 12 thɨgi ŋkɨɨr, mbe nta khergi. \p \v 15 \x - \xo 21.15: \xo*\xt Ese 40.3; Sek 2.1; VB 11.1\xt*\x*Mba na phorga nzuai enser, ana gorar muuŋgi panpana suirigi. Ana mba panpanan, ana mba ŋgu bakɨmen panɨv, ana bɨnan panɨv, ana thɨrkaar panɨnga. \v 16 Mba ŋgu bakɨmen fethɨgi nderiveŋ, nta mba panpana bavira. Ana mpeeŋmpeeŋ gum, ana roktɨk, mani tuk bavira vugi. Mba enser mba won panpanan mba ŋgu bakɨmen mparim, mba ŋgun bakɨme khaŋ muuŋgi 2,200 kiromita thɨgi. Mba ŋgu bakɨme, anan mpeeŋmpeeŋ gum ana roktɨk, ana pana shɨ, nta za tuk bavira vugi. \f a \fr 21.16 \fr*\ft Mbe Grikin kaman mbe khaŋ muuŋgiap, “12,000 stadia khergi.” Ne khaŋ nzuai, 2,200 kiromita, nza maaŋ muuŋgia tɨga nzuai. Nza vhɨra kaŋgi fhuvara. Zon guigira 2,200 kiromita nzuai o, kha namba 12,000 ana ana khergi, ana harigi bigeŋ nzuav ana khergi thi? Nza tuituigiap kaŋgi fhuvara. \ft*\f* \v 17 Ana mba ŋgu bakɨme bɨn, ana vhɨra ana mparigi. Ana mba bɨna vun ndagi panpan, ana 66 mita thɨgi. Mba panpan, ana mba gumgi ana bigir mpari panpanara fara muuŋgi. Mba enser mba panpanara ndigap mba bɨna mparigi.\f b \fr 21.17 \fr*\ft Mbe gumgi mbari mba buni domdorov khaŋ nzuai, “Vhen veri bɨn mbe khaŋ nzuai, ‘Vun ndagi bɨn.’ Mba 144 mita.” Nza wo ne mbugum khaŋ nzuai, 65 mita. \ft*\f* \p \v 18 \x - \xo 21.18: \xo*\xt Ais 54.11-12\xt*\x*Mba ŋgu bakɨme bɨn, Fhe Bakɨme zaspa kɨmara ana muuŋgi. Ana mba ŋgu bakɨme, ana gorar ana muuŋgim, mba ŋgu bakɨme guigira ŋgara garav gras fara muuŋgi. \v 19 Mba ŋgu bakɨme bɨna nɨɨŋ mbugum, Fhe Bakɨme mbarkɨrga ŋkɨɨr vhuuiŋ guarira, ntan vhez guigira vun ndagi, ana mba ŋkɨɨr ana sɨɨŋgi. Mba fharigi kɨman vhuuŋ, ana mba bɨna khɨna ndarigi, ana zɨ khare, zaspa. Ara thɨgi kɨm, ana kɨma ŋkarɨɨŋ ma, ana zɨ khare, sapaia. Mba kɨma phunini thɨgi kɨma khegene, ana zɨ khare, aget. Mba fethɨgi kɨm, ana kɨma ŋkarɨɨŋ ma. Ana zɨ khare, emerar. \v 20 Mba meeŋthɨgi kɨm, ana zɨ khare, sadonikis. Ana kɨman hɨv ma, ana vhɨra hurgi. Mba mporathɨgi kɨm, ana kɨman hɨv ma. Ana zɨ khare, konirian. Mba harathɨgi kɨm, ana kɨman ŋgurɨɨŋ ma. Ana zɨ khare, krisorait. Mba sɨgarathɨgi kɨm, ana harigi khesharigi kɨman ŋkarɨɨŋ ma. Ana zɨ khare, berɨr. Mba sɨgarathɨgi kɨma thɨgi kɨm, ana harigi khesharigi kɨman ŋgurɨɨŋ ma. Ana zɨ khare, topas. Mba phɨkthɨgi kɨm, ana harigi khesharigi kɨma ŋkarɨɨŋ, ana zɨ khare, krisopres. Mba phɨkthɨgi kɨmara thɨgi kɨm, ana harigi khesharigi kɨma ŋkarɨɨŋ hɨva taavuar, ana zɨ khare, haiasin. Mba 12 thɨgi kɨm, ana vhɨra harigi khesharigi kɨma ŋkarɨɨŋ hɨva taavuar, ana zɨ khare, ametis. \v 21 \x - \xo 21.21: \xo*\xt VB 21.12; 21.18\xt*\x*Mba 12 thɨgi thɨrkaa, nta 12 thɨgi peer ma, nta mba karɨgi huri fara muuŋgi, ntan vhez guigira vun ndagi. Mba thɨrkaa bevbevira, mbe peer bakɨ bevbevira nta muuŋgi. Mba ŋgu bakɨmen tuavi, mbe gorar nta muuŋgi. Mba gor, ana guigira ŋgara garav, gras fara muuŋgi. \f c \fr 21.21 \fr*\ft Kha bigɨn “peer”, ana bigɨna hurar havhar ma. Ana kargir fara muuŋgi, nta khɨnan vhen ki. Gumgi vhɨrve kargir fara muuŋgiap nta bɨzav nta nzɨɨi. Kha bigɨn peer anan ŋkɨɨa guigira vun ndagi. Anan ŋkɨɨa guigira kargir ŋkɨɨa kambarigi. Fhe Bakɨme anan mba ŋgun bɨna muuŋgi, ana kargi fara muuŋgiap behuigi fhuvara, ana mparavgiav, bakɨme fara muuŋgiap, mba harigi peer kambarav guigi guarara kɨvgi. \ft*\f* \p \v 22 \x - \xo 21.22: \xo*\xt Zo 4.23; VB 15.3\xt*\x*Gu Fhe Bakɨme rotu mbui phena the garim, ana mba ŋgu bakɨmen ki fhuvara. Gu Guma Bakɨme, ana Za Ŋkasŋka Ki Fhe Bakɨme gum anan Sipsiva Ŋguk, gu mani garim, manira mba rotu mbui phena ŋana ndigap ki. \v 23 \x - \xo 21.23: \xo*\xt Ais 60.19-20; VB 21.11; 22.5\xt*\x*Mba ŋgu bakɨme, ana ra gu kɨni ŋaarar ana ndɨɨi fhuvara. Zakɨra fhuvara! Fhe Bakɨmen vhava ŋaara bakɨme, ana nduara vhava ŋaarar mba ŋgu bakɨme ndɨɨi. Mba Sipsiva Ŋguk, ana mba ŋgu bakɨmen rama fara muuŋgi. \v 24 \x - \xo 21.24: \xo*\xt Ais 60.3-5; 66.12\xt*\x*Kha nuianan ki gumgi gu mbigi zam mba ŋgu bakɨmen vhava ŋaarar kɨrga. Kha nuianan ki ŋgui vhɨrve gari gumgir pani, mbe za wari won bigir vhuuiŋ ndiv mba ŋgun vhen ŋgirɨrga. \v 25 \x - \xo 21.25: \xo*\xt Sek 14.7; VB 22.5\xt*\x*\x - \xo 21.25: \xo*\xt Ais 60.11\xt*\x*Mbe rar mba ŋgu bakɨmen bɨna thɨrkaa puigirga fhuvara. Mba thɨrkaa zazera fhɨrgi kɨrga. Ne khaŋ muuŋgi, maaŋ mba ŋgu bakɨmen gɨngirga tuktɨgi fhuvara. \v 26 \x - \xo 21.26: \xo*\xt Ais 66.12; VB 21.24\xt*\x*Kha nuianan ki gumgi, mbe za wari won sɨɨn vhuuŋ gum wari won ŋkɨɨa gu bigi ndiv mba ŋgu bakɨmen vhen ŋgirgɨrga. \v 27 \x - \xo 21.27: \xo*\xt Ais 35.8; 52.1; 60.21; Ese 44.9; Jol 3.17; 1 Ko 6.9-10; Fi 4.3; VB 13.8; 20.12; 21.8; 22.14-15\xt*\x*Mbe mba bigi mbatɨgi gum, tɨvi mbatɨgi gum, mba mbarkɨrga tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgi gum, bigi guiguigi gumgi, mbe mba ŋgu bakɨme vhen ŋgirgɨrga tuktɨgi fhuvara. Zakɨra fhuvara! Mba gumgi gu mbigi, mbe zɨri zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨŋ ndi gumgi gu mbigi zɨri ki gavar ki. Mba gap, ana Sipsiva Ŋgugar gap ma. Mbe zɨri mba gavar ki, mbera mba ŋgu bakɨmen vhen ŋgirgɨrga. \c 22 \s Zon zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨŋ ndi ndɨɨi mbɨ garav, kha gangi. \p \v 1 \x - \xo 22.1: \xo*\xt Ese 47.1; Sek 14.8\xt*\x*Mba enser mbɨ bakɨ mben na khɨvigi. Mba mbɨ zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨŋ ndi ndɨɨi. Ana guigira ŋgara garav, gras fara muuŋgi. Mba mbɨ, ana Fhe Bakɨme gum ana Sipsiva Ŋguk, ana manin ŋgui vhɨrve gari guman pan pigi mpirmpirɨgar piin kegap hi. \v 2 \x - \xo 22.2: \xo*\xt Stt 2.9; Ese 47.12; Jol 3.18; Sek 14.8; VB 2.7; 21.24; 22.14; 22.19\xt*\x*Ana zerav, khuafuav vov, mba ŋgu bakɨmen tuav, ana rɨgɨra ana sharav veri. Mba mbɨ gaar mueŋ ndereŋ, gu khueŋ nderen mba zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨŋ ndi ndɨɨi khira ki. Mba khira mpari tugɨra tɨgap, mbe 12 thɨgi kɨni tugɨra tɨgap vhɨgi mbai. Mba khirar fari, kha nuianan ki gumgi nta farir wari wo rɨmrɨɨ gum nzuua mbuim, nta vhɨzi. \v 3 \x - \xo 22.3: \xo*\xt Stt 3.17; Ese 48.35; Sek 14.11; VB 7.15\xt*\x*Fhe Bakɨme mba ana buni daasui gumgi gu tɨvi mbatɨgi, ana nta thɨvigi, nta mba ŋgu bakɨmen kegɨrga tuktɨgi fhuvara. \p Fhe Bakɨme gum Sipsiva Ŋguk, mani ŋgui vhɨrve gari guman pan pigi mpirmpirɨk ana nduara mba ŋgu bakɨmen kɨrga. Fhe Bakɨmen ŋaari gumgi ana rotur muunga. \v 4 \x - \xo 22.4: \xo*\xt Sng 42.2; Mt 5.8; 1 Ko 13.12; 1 Zo 3.2; VB 3.12; 14.1\xt*\x*Mbe ana rotur muuŋv ana khoma ganɨnga. Ana wo zɨn mbe ŋivkɨrir kherɨrga. \v 5 \x - \xo 22.5: \xo*\xt Ais 60.19; Dan 7.18; 7.27; 2 T 2.12; VB 5.10; 20.6; 21.23-25\xt*\x*Maaŋ wom gɨnɨnga fhuvara. Raa gum ran ŋaar wom ŋaar ki fhu. Zakɨra fhuvara! Guma Bakɨme, ana Fhe Bakɨme ma, ana nduara vhava ŋaarar gumgi gu mbigir nɨɨnga. Mbe ŋgui vhɨrve gari gumgir pani kɨv, mbe zazera mbara muuŋgip kɨrga. \s Zisas vhemkora zirɨrga. \p \v 6 \x - \xo 22.6: \xo*\xt VB 1.1; 19.9; 21.5\xt*\x*Mba enser khaŋ na nzuai, “Kha bunai, nai guigi guarara. Kha nuianan ki gumgi gu mbigi, za ne khothɨgɨrga, ne nzerara. Fhe Bakɨme, ana Guma Bakɨme ma. Ana nduara won Ŋina Ŋaar ana won kamthooŋ gumgir ga ndɨɨv, ana won enser ga sarigim, ana zɨv, za mba vhemkora hɨgɨrga bigi ana ŋaari gumgi khɨvɨrga.” \v 7 \x - \xo 22.7: \xo*\xt VB 1.3; 3.11; 22.10-12; 22.20\xt*\x*Zisas khaŋ nzuai, \b \q1 “Mbarara! Gu vhemkora nden han zirɨrga.” \q1 Kha Fhe Bakɨme suaŋgi buni, ana kamthooŋ guma nta bun suaŋgi, nta kha gavar ki. \q1 Mba buni zɨn vui gumgi gu mbigi, mbe ndikndigɨri. \b \p \v 8 \x - \xo 22.8: \xo*\xt VB 19.10\xt*\x*Gu Zon, gu mba buni mbararav, gu mba bigi gangi. Gu mba buni mbararav, mba bigi gangiap, gu mbara wo thɨpanani phɨrgiap, mba bigir na khɨvigi enser ŋkarveni nɨman fav, ana rotur muun za mbui. \v 9 Ana mbara khaŋ na nzuai, “Ndu maaŋ muuŋ thari! Gu ndu phorgap vhɨra harigi Fhe Bakɨme kamthooŋ gumgi, gu nde phorga ŋgari ŋaara guma mbe ma. Gu vhɨra kha gavar ki buni zɨn vui gumgi gu mbigi phorga ŋgari ŋaara guma mbe ma. Ndu Fhe Bakɨmera rotur muuŋri.” \v 10 \x - \xo 22.10: \xo*\xt Dan 8.26; 12.4; 12.9; VB 1.3; 10.4\xt*\x*Ana maaŋ na nzuav, wom khaŋ nzuai, “Kha Fhe Bakɨmen kamthooŋ guma suaŋgi buneŋ kha gavar ki, ndu ne vhaa thari. Zakɨra fhuvara! Ne khaŋ muuŋgi. Fhe Bakɨme mba bigir muunga tuk za han mbarigi. \v 11 \x - \xo 22.11: \xo*\xt Ese 3.27; Dan 12.10; 2 T 3.13\xt*\x*Mba tugar, mba gumgi gu mbigir farfagi tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgi gu mbigi, mbe mbar mba tɨvir mbatɨgir muuŋ. Mba mberi tɨvi guarira mbui gumgi gu mbigi, mbe mbar mba tɨvir mbatɨgir muuŋ. Mba tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigi, mbe mba tɨvir vhuuin muuŋv kɨri. Mba Fhe Bakɨme wora mbuigi gumgi gu mbigi, mbe vhɨra ŋgaravra kɨri.” \p \v 12 \x - \xo 22.12: \xo*\xt Sng 28.4; Ais 40.10; 62.11; Jer 17.10; Ro 2.6; 14.12; 2 Ko 11.15; VB 2.16; 2.23; 20.12\xt*\x*Zisas khaŋ nzuai, “Mbarara! Gu vhemkora nden han zirɨrga. Gu vhezar za kha gumgi gu mbigir nɨɨnga. Gu vhezar za mba gumgi gu mbigi bevbevira mbe muuŋgi tɨv ga suaŋv mben nɨɨnga. \v 13 \x - \xo 22.13: \xo*\xt Ais 44.6; 48.12; VB 1.8; 1.17; 2.8; 21.6\xt*\x*Gu nduara, gu Guigira Fharav Ki, gu vhɨra Guigira Zɨn Ki. Gu Za Kha Bigir Nɨɨŋge ma. Gu wo muuŋgi ŋaari, gu nduara nta vhɨzgi. \p \v 14 \x - \xo 22.14: \xo*\xt Stt 2.9; 3.22; 1 Zo 3.24; VB 7.14; 21.27; 22.2\xt*\x*“Mba za wari won shagi ruagi gumgi gu mbigi, mbe ndikndigɨri. Mbe maaŋ muuŋgip, mbe mba zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨŋ ndi ndɨɨi khan vhɨgar mbegɨrga. Mbe vhɨra mba ŋgu bakɨmen thɨmkamanin vhen ŋgirgɨrga. \v 15 \x - \xo 22.15: \xo*\xt Ga 5.19-21; Fi 3.2; Kor 3.6; VB 21.8\xt*\x*Mba feiŋ mbui tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgi gu mbigi, mba kugi ga mbui gumgi gum, mba mbarkɨrga tori ga mbuav, ruarir gumgi gu mbigi wari kɨɨv, wari ndi gumgi gu mbigi gum, gumgi gu mbigi shogim, mbe vhɨzi gumgi gum, mba mbarɨvi gu tori rotu mbui gumgi gu bigi, guiguigi gumgi mba guiguigi tɨvi zɨn vui gumgi, mbe Fhe Bakɨmen ŋgu bakɨme vhen ŋgirgɨrga tuktɨgi fhu. Mbe anan ŋgun kɨrar kegɨrga. \v 16 \x - \xo 22.16: \xo*\xt Nam 24.17; Ais 11.1; 11.10; Sek 6.12; Ro 1.3; 2 Pi 1.19; VB 2.28; 5.5\xt*\x*Gu Zisas, gu won enser ga sarigim, ana nden han zi. Ana zav nde siosan vhen ki gumgi gu mbigi, ana nde nzuai. Gu nduara mba ŋgui vhɨrve gari guman pan Devitan nzɨgir shɨgar hɨgi nzɨk ma. Gu mba Mɨn Gorɨr Zav Mbuim Manera Ndai Kama Ŋaara Bakɨme” ma. \p \v 17 \x - \xo 22.17: \xo*\xt Ais 55.1; Zo 7.37; VB 21.2; 21.6; 21.9\xt*\x*Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar gum Sipsivar Ŋgugar Muuŋ, mani khaŋ nzuai, “Ndu zɨ!” Mba buni mbararagi gumgi, mbe vhɨra khaŋ suaŋ, “Ndu zɨ!” Maaŋgi guma, ana fhɨr khigi, ana zɨ. Guma fhɨr khigip, mbɨr mbɨr saŋv ana zɨv, ana zazera mbarara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨŋ ndi ndɨɨi mbɨ, ana anan mbɨri. Fhe Bakɨme fhura ana ndi ndɨɨi. \s Zon kama havharar kha gavar ki buni mbararagi gumgi gu mbigi ga nzuai. \p \v 18 \x - \xo 22.18: \xo*\xt VB 15.1; 15.6\xt*\x*\x - \xo 22.18: \xo*\xt Lo 4.2; 12.32\xt*\x*Fhe Bakɨme zumgum hɨrga bigi bun nzuaim, nta kha gavar kim, nde nta mbararagi gumgi gu mbigi, gu kama havharar nde nzuai. Maaŋ muuŋgip, guma the harigi kama thuen Fhe Bakɨme kamthooŋ guma kha gavar suaŋgi buneŋ ga phevarga, Fhe Bakɨme kha gavar mba hɨr za suaŋgi bigi mbatɨgi, Fhe Bakɨme mba bigi mbatɨgir mba guman hɨrga bigir mbatɨgi ga phevarga. \v 19 \x - \xo 22.19: \xo*\xt Sng 69.28; VB 13.8; 22.2\xt*\x*Guma the maaŋ muuŋgip kha gavar Fhe Bakɨme zumgum hɨrga bigi bun nzuai buni thari, ana nta vharav nta thugɨrga, Fhe Bakɨme vhɨra mba guma zɨ thugɨp ana vhararga. Ana vhɨra Fhe Bakɨmen ŋgu kha gap ana bun nzuai, ana mba ŋgu bakɨmen kegɨrga tuktɨgi fhuvara. \p \v 20 \x - \xo 22.20: \xo*\xt Mt 16.27; 1 Ko 16.22; VB 22.7; 22.12\xt*\x*Mba guma ana za mba bigi bun nzuav, ana khaŋ nzuai, \q1 “Guigi guarara, gu vhemkora zirɨrga.” \q1 Ne guigira, Guma Bakɨme Zisas, ndu zirɨ. \b \p \v 21 \x - \xo 22.21: \xo*\xt Ro 16.20; 16.24; 2 Te 3.18\xt*\x*Guma Bakɨme Zisas, ana fhura kora mbui korar muumbar Fhe Bakɨme za kha gumgi gu mbigi phorgɨ kɨri.