\id MRK Reconstructed from Ventura Publisher \ide UTF-8 \h Mak \toc1 Mak Khergi Kaman Vhuuŋ \toc2 Mak \toc3 Mk \mt1 MAK \mt2 Mak Khergi Kaman Vhuuŋ \imt Khe fharav ganɨnga buni khare. \ip Mak khergi gavar fharigi kameŋ khaŋ nzuai, “Khe Fhe Bakɨmen Kam Zisas Krais bun nzuai kaman vhuueŋ khare.” Nza kha gavar ganɨnga, Zisas ana ŋkasŋka kav, zɨ bakɨme kav, ana mbarkɨrga ŋaari ana nta muuŋgi. Nza ana Fhe Bakɨme buni vhuuin gumgi gu mbigi khɨvim, nza ana zɨ bakɨme gari, ana vhɨra ŋiniŋgi mbatɨgi ga vharvharigim, nza ana zɨ bakɨme gari. Nza vhɨra ana gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi mbatɨgi vhɨzim, nza ana zɨ bakɨme gari. Zisas nduara kha zɨn wo rɨgi, Guma Bakɨme Guma Guar. Ana vhɨra khaŋ nzuai, ana nduara won tuma fekhɨngip gumgi gu mbigi vhɨrve ga vhezgirga. Ndu sapta 10 ves 45 ganɨri. \ip Mak Zisas muuŋgi ŋaari vhɨrve, ana nta neŋgi. Ana Zisas mba gumgi gu mbigi, ana Fhe Bakɨmen buni vhuuin mbe khɨvigi buni vhɨrve neŋgi fhuvara. Mak fharav Zon Gumgi Ruai Guma neŋgegap, Zisas Zon ana ruagim, Satan ana mparigi ne neŋgegap, zumgum nde ganɨnga, ana Zisas simtɨgi ndi gumgi ana fhura mbe kora muuŋgi ne ganɨnga. Ana vhɨra Fhe Bakɨme buni vhuuin gumgi khɨvigi ne ganɨnga. Zisas farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi, mbe fharav ana mbui ŋaari, mbe tuituigiap nta kaŋgi fhuvara. Mbe zumgum mbarara ana mbui bigi garav, ana kaŋgi. \ip Nde vhɨra ganɨnga, gumgi panan ana kegap, simtɨgi vhɨrver ana nɨɨŋgi. Kha buna vhuuen mpuu buneŋ, Mak Zisas rimgiap, taagia khavgi ne bun nzuai. \c 1 \s Zon Gumgi Ruai Guma fharav zav Zisas bun nzuai. \r Matiu 3.1-11; Ruk 3.2-16 \p \v 1 Khe fharav Fhe Bakɨmen Kam Zisas Krais bun nzuai buni vhuuiŋ khare. \p \v 2 \x - \xo 1.2: \xo*\xt Ais 40.3; Mal 3.1; Mt 11.10; Ru 7.27\xt*\x*Fhum Fhe Bakɨme kha kamen wo kamthooŋ guma Aisaia ga nɨɨŋgi. Ana ne khergim, ne ana gavar ki. Mba kameŋ khare. \b \q1 “Gu wo mpuu guma ga sarari. Ana fharav ŋgɨv ndu suaŋv tuavar muuŋgirga. \q1 \v 3 \x - \xo 1.3: \xo*\xt Ais 40.3; Mt 3.3; Ru 3.4; Zo 1.15; 1.23\xt*\x*Guma the, ana gumgi ki fhuv ŋanen kɨv, kamɨv khaŋ suanga, ‘Nde Guma Bakɨme suaŋv tuavi khɨrɨv nta ndi thɨgɨra maaŋri.’ ” \b \m \v 4 \x - \xo 1.4: \xo*\xt FG 13.24; 19.4\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, Zon zav gumgi ki fhuv ŋanen kav, gumgi ruai. Ana mbe ruav, Fhe Bakɨme buni vhuuin mbe nzuav khaŋ nzuai, “Nde ndavi domdorɨrim, gu nde ruarim, Fhe Bakɨme nde fhum muuŋgi tɨvi mbatɨgi vhɨzgirga.” \v 5 Ana mba kamen mbe nzuaim, mba Zudian fhain ki ŋgui gum mba Zerusareman ki gumgi gu mbigi, mbe zam ana han zav, wari wo muuŋgi tɨvi mbatɨgi bun ana nzuaim, ana Zordan mbɨn mbe ruai. \p \v 6 \x - \xo 1.6: \xo*\xt Wkp 11.22; 2 Kin 1.8; Mt 11.8\xt*\x*Zon Gumgi Ruai Guma, ana sɨga rɨginan muuŋgi shagi shari. Mba sɨga zɨ Kemor. Ana nta sharav, sɨga nderar muuŋgi shaa fɨgeŋ rɨkava fara muuŋgi. Ana nen wo vhaa rɨgi. Ana mba shagi sharav, kuambogi gum gumgi reri phooŋ pi. \v 7 \x - \xo 1.7: \xo*\xt FG 13.25\xt*\x*Ana nzuai kameŋ khare. “Na zɨn zi guma, ana ŋkasŋka guigira na kambarigi. Gu ana fara muuŋgi fhu, gu vhɨra ana ŋkarve nɨman ŋguav, ana ŋgari sharive mpiiŋ fhɨrgirga tuktɨgi fhu. \v 8 \x - \xo 1.8: \xo*\xt Ais 44.3; Jol 2.28; FG 2.4; 10.45; 1 Ko 12.13\xt*\x*Gu mbɨn nde ruai, ana zumgum Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaarar nde ruarga.” \f a \fr 1.8 \fr*\ft Zisas kha nuianan hɨgap, ana Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun kha nuianan ki gumgi gu mbigi ga suaŋgi. Mba Fhe Bakɨmen buni vhuuiŋ, nta Fhe Bakɨme tɨvar vhuun gumgi gu mbigin muun za suaŋgi buni ma. Nde kha buni ganɨ saŋv Mak 1.15 ganɨri. \ft*\f* \s Zisas ruagim, Satan ana mparigi. \r Matiu 3.13-17; 4.1-11; Ruk 3.21,22; 4.1-13 \p \v 9 Mba tugen, Zisas Garirin ŋgu Nasaretan kegap, Zon han zim, Zon Zordan mbɨn ana ruai. \v 10 Zisas mbɨn vhen kegap kɨrar havra thav gari, Heven fhogim, Fhe Bakɨme Ŋina Ŋaar fhomne fara muuŋgiap gegap, zerap, anan han zeri. \v 11 \x - \xo 1.11: \xo*\xt Stt 22.2; Sng 2.7; Ais 42.1; Mt 3.17; 12.18; Mk 9.7; Ru 3.22\xt*\x*Fhe Bakɨme Hevenan kav khaŋ ana nzuai, “Ndu nan Kam ma! Gu guigira ndu vuzvugiap, ndu nzuav ndikndigi.” \v 12 Fhe Bakɨme maam ana suaŋgim, mba Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar ana sarigi, ana gumgi ki fhuv ŋanen vugi. \v 13 \x - \xo 1.13: \xo*\xt Sng 91.11-13\xt*\x*Ana vugap, 40 rari gum mbarir mba ŋanen kim, Satan anan mpari. Ana mba ruaŋruaŋgi sɨgi rɨgar ki. Fhe Bakɨme enseri ana gari. \s Zisas fharav gumgir kamgi kakameŋ. \r Matiu 4.18-22; Ruk 5.2-11; Zon 1.35-42 \p \v 14 \x - \xo 1.14: \xo*\xt Mk 6.17\xt*\x*Mbe zumgum Zon Gumgi Ruai Guma ndi bɨna khɨngi, Zisas vov Garirin vugap, Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun mbe nzuai. \v 15 \x - \xo 1.15: \xo*\xt Dan 9.25; Mt 3.2; Ga 4.4; Ef 1.10\xt*\x*Ana mbe nzuav khaŋ nzuai, “Tuk hɨgi, Fhe Bakɨme wo gumgi gu mbigi ganɨnga, mbe ana piin kɨrga tuk han mbarigi. Nde ndavi domdorɨv Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ khothivɨri.” \p \v 16 Zisas mba bunin mbe suaŋgiap, Gariri mbɨ gaa ga tɨga vui. Ana vuav Saimon won ŋguga Andrun kov, ana mani gari, mani wo vhaaŋ ndi sui. Mani mbagar shɨga mbui gumani ma. \v 17 \x - \xo 1.17: \xo*\xt Mt 13.47; Ru 5.1-11\xt*\x*Zisas khaŋ mani ga nzuai, “Ŋko zɨv na phorgɨv nza ŋgɨrga. Gu ŋko suaŋri, ŋko mbaga ndi tɨvar ŋko gumgi ndirga.” \v 18 \x - \xo 1.18: \xo*\xt Mt 4.20; 19.27; Ru 5.11\xt*\x*Mani ne mbararara thav, wani wo vhaaiŋ thav ana phorga vui. \p \v 19 Ana maaŋ Saimon gu Andru ga suaŋgiap, maam maneŋ sɨga mpeeŋgera vugap, Zebedin kama Zems, ana won ŋguga Zonan kov, ana mani garim, mani wo keman kav wani wo vhaaiŋ thɨthɨm rɨgi. \v 20 Ana mani garavra, manin kamgi. Mani fhura mba bigi thav, wo ndia Zebedi gum ana ŋaara gumgi thagi. Mbe mba keman kim, mani ana phorga vui. \s Zisas ŋina mbatɨk mbe vharigi, ana guma mbe thav kɨrar hɨgi. \r Ruk 4.31-37 \p \v 21 \x - \xo 1.21: \xo*\xt Mt 4.13\xt*\x*Mbe vov Kaperneaman vegi. Mbe vegap, Sabat havra thagi, Zisas Fhe Bakɨme buni mbararagi phen vhen vergap, mba phena vhen ki gumgi gu mbigi, ana Fhe Bakɨme buni vhuuin mbe nzuai. \v 22 \x - \xo 1.22: \xo*\xt Mt 7.28-29\xt*\x*Ana mbe nzuaim, mba gumgi gu mbigi ana buni mbararav, ŋgava mbatɨga mbui. Ana mbe khɨvav mbe nzuai buni, nta ŋkasŋka ki guma mbe khɨvav, mbe nzuai buni fara muuŋgi. Ana mbe nzuai buni, mba Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi gumgi, mbe khɨvav mbe nzuai buni fara muuŋgi fhu. \p \v 23 Ana mba bunin mbe nzuav kim, ŋina mbatɨk vhen ndagi guma mbe zav, mba Fhe Bakɨme buni mbararagi phena vhen veravra nzɨɨi. \v 24 \x - \xo 1.24: \xo*\xt Mk 5.7\xt*\x*Ana nzɨɨv khaŋ nzuai, “Ndu ram nzan muun za mbui, Nasaret guma Zisas? Ndu nzan farfa za zɨgire? Gu ndu kaŋgi. Ndu Fhe Bakɨmen Guma Ŋaar ma!” \p \v 25 Zisas mbaram kama havharan khaŋ mba ŋina mbatɨga nzuai, “Ndu thɨni mpɨrav, mba guma thav kɨrar hɨgɨ!” \v 26 \x - \xo 1.26: \xo*\xt Mk 9.26\xt*\x*Mba ŋina mbatɨk Zisas mbararagiap, mba guma suirav, ana nɨɨkuav, nzɨɨv, mba guma thav kɨrar hɨgi. \p \v 27 Mba gumgi gu mbigi mba bigeŋ gangiap, guigira ŋgava mbatɨga muuŋgiap, tamtam warir nzai, “Khe ram muuŋgi bigeŋ? Khe nza nzuai tɨv, ne tɨvar kameŋ ma. Ana ŋkasŋka phorga ki bunin nza nzuai. Ana vhɨra kama havharar ŋiniŋgi mbatɨgi ga nzuaim, nta ana kama zɨn vui.” \v 28 \x - \xo 1.28: \xo*\xt Mt 4.24\xt*\x*Mbe ana muuŋgi bigeŋ gangiap, ana bun nzuai kameŋ vhemkora za mba Gariri fhaiŋ ga ruigi. \s Zisas gumgir vhɨrve kurkurav mbe muuŋgim, mbe taagia nzerigi. \r Matiu 8.14-17; Ruk 4.38-41 \p \v 29 Mbe mba Fhe Bakɨme buni mbararagi phena thav kɨrar hegap, mbaram maaŋ thav Zems gu Zon, phorgav Saimon gum Andru phenan vegi. \v 30 Saimon samuuŋ fhav gurgurgiap, rɨɨv kaar kim, mbe ana bun Zisas ga nzuai. \v 31 Mbe ana bun Zisas ga suaŋgim, ana mbaram ana han vov, ana hara suirav, ana ragi. Mba rɨmrɨm ana thav, mbar vugi. Ana khavgia mban mbe ndɨɨi. \p \v 32 Mba raar ra verav vhɨzim, mba gumgi gu mbigi rɨɨi gumgi gum ŋiniŋgi mbatɨgi vherir ndagi gumgi, mbe za mbe ndiav Zisas han zi. \v 33 Mba ŋgun ki gumgi gu mbigi za zav, mba phena thɨmkamani phok thɨgi. \v 34 \x - \xo 1.34: \xo*\xt Mk 3.11-12; Ru 4.41\xt*\x*Zisas mbarkɨrga rɨmrɨɨ vhɨrve ki gumgi gu mbigi vhɨrver kurkurav, mbe rɨmrɨɨ ga mbuim, nta vhɨzi. Ana vhɨra ŋiniŋgi mbatɨgi vhen ndagi gumgi vhɨrve tɨn ŋiniŋgi mbatɨgi ga vharvharigim, nta mbe thav, kɨrar hi. Mba ŋiniŋgi mbatɨgi ana kaŋgi. Ana maaŋ muuŋgiap kama hɨv buni suanga nen mba ŋiniŋgi mbatɨgi thɨvigi. \f b \fr 1.34 \fr*\ft Zisas Fhe Bakɨmen Kam ma! Ana vhɨra Fhe Bakɨme taagi za wo gumgi gu mbigi ndir zav farasarigi guma ma. Mbe Grik kaman kha zɨn mba guma ga rɨgi, Krais. Mbe Hibru kaman kha zɨn ana rɨgi, Mesaia. Mak 1.1 ganɨri. Mbe Zudaiŋ khueŋ kaŋgi, Fhe Bakɨme mba guma ga sararim, ana zɨrga. Mbe khueŋ ana ndɨkndɨgi, ana ŋgu gari guman pana farar muuŋgip zɨv Romiŋ guman pan mbe ŋgu gari, ana zɨv ana vhararim, mbe Isreriŋ mbe taagip nzerara kɨrga. Mbe mba ndɨkndɨgar ana mbui. Zisas mba khesharigi ŋaara nzua zɨgi fhuvara. Ana maaŋ muuŋgiap, ana mba gumgi gu mbigi, mba ŋiniŋgi mbatɨgi mbarararim, mbe ana nɨɨ shɨgɨrgeŋ vuzvugi fhuvara. \ft*\f* \s Zisas gumgi ki fhuv ŋanen Fhe Bakɨme phorga nzuai. \r Ruk 4.42,43 \p \v 35 \x - \xo 1.35: \xo*\xt Mt 14.23; Mk 6.46; Ru 4.42\xt*\x*Mba mɨtimanera mɨn ntigar gorɨrga, maaŋ gɨngira kim, Zisas khavgiav, mba phena thav, mɨnakɨnathɨgi ŋanen vugap, Fhe Bakɨme phorga nzuai. \v 36 Ana vugim, Saimon wo kɨvntogir kov ana nzuav gara rui. \v 37 Mbe vov ana gangiap, khaŋ ana nzuai, “Kha gumgi gu mbigi zam ndu nzuav gari!” \p \v 38 Zisas mbaram mbe ŋgarkarav khaŋ mbe nzuai, “Nza harigi ŋanen kha hara ki ŋguir ŋgɨrga. Gu vhɨra maaŋ Fhe Bakɨme bunin vhɨra mbe suanga. Gu ne nzuav zɨgi.” \v 39 \x - \xo 1.39: \xo*\xt Mt 4.23; 9.35\xt*\x*Ana ne suaŋgiap, mbaram za mba Gariri fhaiŋ ga ruav, mbe Fhe Bakɨme buni mbararagi phenin Fhe Bakɨme bunin mbe nzuav, gumgi tɨn ŋiniŋgi mbatɨgi ga vharvharigi. \s Zisas ŋkari goreri rɨmrɨm ki guma mbe kurigim, ana taagia nzerigi. \r Matiu 8.2-4; Ruk 5.12-14 \p \v 40 Zisas maaŋ mbuav kim, ŋkari goreri rɨmrɨm ki guma mbe ana han zav, wo thɨpanani phɨrgiap, ana nɨman fav, khaŋ tɨgap ana nzuai, “Ndu vuzvuk ma. Ndu vuzvugip ndu nan kurarim, na fhav taagi nzerarga.” \p \v 41 Zisas ne mbararagiap, guigira ana kora muuŋgiap, mbaram wo hara ŋgav, mba guma suirav khaŋ ana nzuai, “Gu ne vuzvugi. Ndu fhav taagi nzerari!” \v 42 Zisas ne nzuavra thagim, mba ŋkari goreri rɨmrɨm fhura mba guma thav mbar vugi, mba guma fhav taagia nzerigi. \p \v 43 Zisas mbaram vhemkora mba guma ga sarav, kama havharan ana goriruav, khaŋ ana nzuai, \v 44 \x - \xo 1.44: \xo*\xt Wkp 14.1-32; Mk 3.12; 7.36; Ru 5.14\xt*\x*“Ndu khueŋ kaŋgiri, ndu kha bigeŋ bun harigi guma the suaŋ thari. Ndu ŋgɨv wo fhavar mba Fhe Bakɨme rotu gari guma khɨvav, mba Moses fhum suaŋgi tɨv, ndu mba tɨva zɨn ŋgɨv, wo rɨmrɨm vhɨzgi ne suaŋv Fhe Bakɨme suaŋv shaman muuŋgiri. Mbe maaŋ muuŋgip gangip kaŋgirga, ndu rɨmrɨm vhɨzgi.” \v 45 Mba guma vov, maaŋ muungeŋ thav, mbaram mba bigeŋ bun za mbe suaŋgi. Ana maaŋ muuŋgim, gumgi gu mbigi vhɨrve ne mbararagiap, wari wo rɨmrɨɨ gum bigi vhɨzɨ zav zazera siav Zisas ga sui. Zisas maaŋ muuŋgiap hiiŋra sarav, ŋgu then vhen ŋgirgɨrga tuktɨgi fhu. Ana mba gumgi ki fhuv ŋanira kim, gumgi gu mbigi mbar kav ana han zav ki. \c 2 \s Zisas bigi rimgi guma mbe muuŋgim, ana taagia nzerigi. \r Matiu 9.2-8; Ruk 5.18-20 \p \v 1 Rari mbari vhɨzgi, Zisas wom taagia Kaperneaman vergi. Ana vergap, wo phenan kim, gumgi gu mbigi vhɨrve ana taagia zergi kameŋ mbararagi. \f a \fr 2.1 \fr*\ft Nza kaŋgi fhuvara. Mba phen ana the phen. Zisas Kaperneaman verav ana mba phenan ki. Mbe gumgi mbari, mbe khueŋ ndɨkndɨgi, ana Pita gum Andru phen ma (Mak 1.29 ganɨri). \ft*\f* \v 2 Mbe ne mbararagiap, gumgi gu mbigi vhɨrve siav ana phena suagi. Mba phena vhee za givigim, ana thɨmkamani vhɨra givigi. Zisas mbaram Fhe Bakɨme bunin mbe nzuai. \v 3 Zisas Fhe Bakɨme bunin mbe nzuav kim, gumgi mbari bigi rimgi guma mbe ndiga ana han zi. Fethɨgi gumgi kaar ana ndigap, mbe zi. \v 4 Mbe zav garim, mba Zisas ki phena thɨm, ana za givigi. Mbe Zisas han ŋgɨrgane mbovaragi. Mbe thav, mba guma ndigap phena kɨrar ndav mba phena kɨrar thooŋ ga mbui. Mbe ana thooŋ ga muuŋgiap, mbaram mpiin mba guman kaan fegap, ana ndi mbarigim, ana Zisas han veri. \f b \fr 2.4 \fr*\ft Mbe Zudaiŋ wo pheni ga mbuav, mbe kovsɨgi fara muuŋgi pheni ga mbui. Mbe pheni kɨri mparavgi. Mbe mba pheni kɨrin ndav zeri sari ki. \ft*\f* \v 5 \x - \xo 2.5: \xo*\xt Ru 7.48\xt*\x*Zisas mba guma garav, ana mba mbe ana khothɨgap muuŋgi bigi gangiap, khaŋ mba bigi rimgi guma ga nzuai, “Nan kam, ndu fhum muuŋgi tɨvi mbatɨgi vhɨzgi.” \fig Zisas suani gu harani mbatɨgi guman kurigim, ana nzerigi. (2.4)|src="LB00305C.tif" size="span" loc="1/4 page picture spans both columns" copy="Horace Knowles/Louise Bass" ref="2.4"\fig* \p \v 6 Zisas nen ana nzuaim, mba Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi gumgi mbari zegap maaŋ piigiap kav, wari wo ndavi vherira kha ndɨkndɨga mbui, \v 7 \x - \xo 2.7: \xo*\xt Jop 14.4; Ais 43.25; 1 Zo 1.9\xt*\x*“Khe thaŋ nzuav khaŋ muuŋgi buni nzuai? Ana Fhe Bakɨmen zɨn farfagi? Guma the harigi guma muuŋgi tɨvi mbatɨgi vhɨzgirga tuktɨgi fhu. Fhe Bakɨme nduara.” \p \v 8 Mbe mba ndɨkndɨgi ga mbuavra thagim, Zisas wo ndava vhen mbe ndɨkndɨgi kaŋgiap, khaŋ mbe nzuai, “Nde ram muuŋgiap kha ndɨkndɨgi ga mbui? \v 9 Maaŋgi kameŋ nzerigi? Gu khaŋ suaŋrie, ‘Gu ndu tɨvi mbatɨgi vhɨzgi’? Ee, gu khaŋ suaŋrie, ‘Ndu khavgip, wo kaa ndigip, ŋgɨri’? \v 10 Gu mba tɨvar muuŋgirim, nde gangip kaŋgirga, Fhe Bakɨme Guma Guar, ana kha nuianan tɨvi mbatɨgi vhɨzɨrga ŋkasŋka ki.” \v 11 Ana nen mbe suaŋgiap, khaŋ mba bigi rimgi guma ga nzuai, “Gu ndu nzuai, ndu khavgip, wo kaa ndigip, taagi wo phenan ŋgɨ.” \v 12 \x - \xo 2.12: \xo*\xt Mt 9.33\xt*\x*Zisas ne nzuavra thagi, mba guma za khavgiap, wo kaa ndigap, kɨrar hi. Mba gumgi gu mbigi zam ana garav, ŋgava mbatɨga mbuav, Fhe Bakɨme zɨ ndi vun kuamkuav khaŋ nzuai, “Nza fhum khaŋ muuŋgi bigeŋ gangi fhu.” \s Zisas wo phorgɨ rur zav Rivair kamgi. \r Matiu 9.9-13; Ruk 5.27-32 \p \v 13 Zisas mba bigeŋ ga muuŋgiap, wo phena thav, khavgiav Gariri mbɨ gaar vergi. Ana vergim, gumgi gu mbigi vhɨrve zav ana phok thɨgi, ana Fhe Bakɨme bunin mbe nzuai. \v 14 \x - \xo 2.14: \xo*\xt Zo 1.43\xt*\x*Ana mbe nzuav, mbɨ gaa ga tɨgap vui. Ana vuav Arfias kama Rivai garim, ana mbe ŋkɨɨ ndi ndɨɨi phena perav ki. Zisas ana garav, khaŋ ana nzuai, “Rivai, ndu zɨ na phorgɨv ŋka ŋgɨrga.” Rivai ana mbararagiap, khavgiap, ana phorga vui. \f c \fr 2.14 \fr*\ft Matiu harigi zɨ khare, Rivai. \ft*\f* \p \v 15 Zumgum Zisas Rivai phenan ka pi. Ŋkɨɨa ndia rui gumgi vhɨrve gum, tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgi vhɨrve, ana phorga rui gumgi, mbe vhɨra ana phorga pi. Mbe khaŋ muuŋgiap, mba ŋkɨɨa ndia rui gumgi vhɨrve gum, tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgi vhɨrve, mbe vhɨra ana phorga rui gumgi mbari ma. \v 16 \x - \xo 2.16: \xo*\xt Mt 11.19; Ru 15.1-2\xt*\x*Ana mbe phorga pav kim, mba Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi Fherasiŋ gumgi ana gangiap, mbaram ana phorga rui gumgir nzai, “Ana thaŋ nzuav kha ŋkɨɨa ndia rui gumgi gum tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgi phorga pi?” \f d \fr 2.16 \fr*\ft Mbe Fherasiŋ, mbe tɨvi vhɨrve zɨn vui. Mbe mba tɨvi zɨn vov kha ndɨkndɨga mbui, guma mba tɨvi zɨn vui fhu, mbe kha ndɨkndɨgar mba guma ga mbui, ana tɨvi mbatɨgi ga mbui guma ma. Ana maaŋ mbuav Fhe Bakɨme nɨman nzaŋnzaŋgi. Mbe mba tɨvi zɨn vov gari guma mba tɨvi zɨn vui fhuv gumgi phorgɨ kɨrga, mba guma ana vhɨra Fhe Bakɨme nɨman nzaŋnzaŋgi. Mbe Fherasiŋ, mbe mba ŋkɨɨa ndia rui gumgi, mbe kha ndɨkndɨgar mbe mbui, mbe Romiŋ ndi ŋkɨɨa ndia rui gumgi, mbe Fhe Bakɨme nɨman nzaŋnzaŋgi. Mbe khaŋ muuŋgiap, mbe zazera mba tɨvi mbatɨgi ga mbui Romiŋ gumgi phorga ki. \ft*\f* \p \v 17 Zisas mbe nzambareŋ mbararagiap, khaŋ mbe nzuai, “Rɨɨi fhuv gumgi, mbe thaŋ suaŋv rɨɨi phenan ŋgari guman han ŋgɨrie? Rɨɨi gumgi, mbe nduarira rɨɨi phenan ŋgari guman han vui. Gu gumgi vhuuiŋ ga nzua zɨgi fhuvara. Gu khaŋ muuŋgi tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgir kamɨn za zɨgi.” \fig Zisas Rivair kamgi. (2.14)|src="LB00309C.tif" size="col" copy="Horace Knowles/Louise Bass" ref="2.14"\fig* \s Mbe mba thamthagi ne nzuav Zisasan nzarigi. \r Matiu 9.14-17; Ruk 5.33-38 \p \v 18 Tuga mben Zon phorga rui gumgi gum Fherasiŋ phorga rui gumgi, mbe Fhe Bakɨme phorgav suan zav mba thamthagi raa ma. Zisas phorga rui gumgi mba raar pav kim, gumgi mbari Zisas han zav kha nzambaran ana muuŋgi: “Ram muuŋgi tɨv khare? Zon phorga rui gumgi gum Fherasiŋ phorga rui gumgi, mbe ntige Fhe Bakɨme phorgɨv suan zav mba thamthagi. Na ndu phorga rui gumgi, mbe Fhe Bakɨme phorga suan zav mba thamthagi fhu.” \p \v 19 Zisas ne mbararagiap, kha nzambaren mbe muuŋgi. “Guma the muun rɨgɨr zav shama bakɨme mbuav, gumgi mbarir kamgim, mbe zegi. Ana mbe phorga kim, mbe ram muuŋgip mba thamtharie? Fhuvara! Ana mbe phorga kim, mbe mba tharga tuktɨgi fhu. \v 20 Mbe mba tharga tuk ki. Mba tuk hɨgɨrga. Gumgi thari ana suirav ŋgɨgɨrim, mbe mba tugen, mbe mba thamtharga. \p \v 21 “Nde vhɨra khueŋ mbarara. Guma the shaa fɨga kameŋ ndigap, shaa vura thooŋ phorga samgirga fhu. Ana maaŋ muuŋgirga, mba shaa fɨga kameŋ mba shaa suirav, ana rɨzgirga, mba shaa thooŋ guigira kɨvgirga. \v 22 Guma the wain kama ndigap, wain rui sɨga ndera vurar ruigirga fhu. Ana maaŋ muuŋgirga, mba sɨga ndera vur furav, mba sɨga nder gu wain, mani vhɨra mbatɨgirga. Ana maaŋ muuŋgirga fhu. Ana wain kaman sɨga ndera kamara ruigirga.” \s Zisas Sabat Guma Bakɨme ma. \r Matiu 12.1-14; Ruk 6.1-11 \p \v 23 \x - \xo 2.23: \xo*\xt Lo 23.25\xt*\x*Zisas Sabat raa mbevin rezi fara muuŋgi mba wit mɨni mbave sharav vui. Ana phorga rui gumgi, ana phorga vov, mba wit vhɨgi mbari korav vui. \v 24 \x - \xo 2.24: \xo*\xt Lo 23.25\xt*\x*Mbe vuim, Fherasiŋ gumgi mbari, mbe gangiap khaŋ Zisas ga nzuai, “Ndu ganɨ. Mbe thaŋ nzuav Sabat tɨva phɨrgiap, Sabatar kha tɨva mbui?” \p \v 25 \x - \xo 2.25: \xo*\xt Wkp 24.9; 1 Sml 21.6\xt*\x*Zisas mbe ŋgarkarav khaŋ nzuai, “Nde mba Devit muuŋgi bigeŋ, mbe ne khergi, ne ki. Nde ne gangi fhuve? Ana wo gumgir kov, mbe thir vhɨzgiap ana mba bigeŋ muuŋgi. \v 26 Ana vov, Fhe Bakɨme Phena vhen vergap, ana Fhe Bakɨme nɨma ndarigi vikntuu, ana nta mbegi. Ana nta pav, vhɨra mbarir wo gumgi ga nɨɨŋgim, mbe vhɨra nta mbegi. Ana nta mbegi tugar, Abiatar Fhe Bakɨme rotu gari guman pan ki. Mbe kha khesharigi tɨv ki. Mba mba, Fhe Bakɨme rotu gari gumgi, mbe nduarira pi mba ma.” \p \v 27 \x - \xo 2.27: \xo*\xt Lo 5.14\xt*\x*Zisas nen mbe nzua vov khaŋ mbe nzuai, “Fhe Bakɨme guma ga nzuav Sabat ga muuŋgi. Ana Sabat ga nzuav guma ga muuŋgi fhuvara. \v 28 \x - \xo 2.28: \xo*\xt Mt 12.8\xt*\x*Nde khueŋ kaŋgiri, Fhe Bakɨme Guma Guar, ana vhɨra Sabat Guma Bakɨme ma.” \c 3 \s Zisas Sabatar hareŋ kongi guma mben kurigim, ana taagia nzerigi. \r Matiu 12.9-14; Ruk 6.6-11 \p \v 1 Harigi tuga mben Zisas Fhe Bakɨme buni mbararagi phena vhen vergi. Mba gumgi gu mbigi vhɨrve rɨgar hareŋ kongi guma mbe vhɨra mbe phorga mba phena vhen ki. \v 2 Gumgi mbari Zisas bigɨn thueŋ muuŋgirim, mbe ne suaŋv ana suan zav tuavi ndi garav, rɨmgi sigap, ara thivgiav ki. Mbe khueŋ nzuav ana gari, ana Sabatar kha guman kurarie? \v 3 Mbe ne nzuav garav kim, Zisas mbaram khaŋ mba hareŋ kongi guma ga nzuai, “Khavgi zɨ, za kheiŋ nɨma thɨgɨ.” \p \v 4 \x - \xo 3.4: \xo*\xt Ru 14.3\xt*\x*Ana thɨgim, Zisas mbaram mben nzarigi, “Maaŋgi tɨv Sabat tɨva phɨri, tɨvar vhuuaŋ mbui ne, ee, tɨvar mbatɨga mbui ne, ee guman kurkurigi ne, ee guman farfagi ne?” Ana mba nzambaren mbe nɨɨŋgi, mbe za nimra ki. \p \v 5 \x - \xo 3.5: \xo*\xt Zo 11.33\xt*\x*Ana phokphoga mbe garav, mbe nzuav ndap shigi. Ana mbe garim, mbe kora mbui ndɨkndɨk ki fhu. Ana guigira mbe nzuav ndap simgiap, khaŋ mba guma ga nzuai, “Ndu hareŋ ndegɨ.” Mba guma wo hareŋ ndegim, ana har taagia nzerigi. \v 6 \x - \xo 3.6: \xo*\xt Mt 22.15-16\xt*\x*Mba Fherasiŋ gumgi maaŋ kav, mba bigeŋ gangiap, mba phena thav kɨrar hegap, vov Herot gumgi phorga Zisas shogɨrga kama shogi. \s Gumgi gu mbigi vhɨrve Zisas zɨn veri. \r Matiu 12.15-16; Ruk 6.17-19 \p \v 7-8 \x - \xo 3.7-8: \xo*\xt Mt 4.25\xt*\x*Zisas wo phorga rui gumgir kov, mbe Gariri mbɨn veri. Ana verim, gumgi gu mbigi vhɨrve Garirin fhain kegap, ana zɨn veri. Gumgi gu mbigi vhɨrve vhɨra Zudia fhain kegap verim, Zerusareman ŋgu gum, Edumia fhain gum, Zordan mbɨ khiŋgiap muen Taia gu Saidon fhain kegap, ana han veri. Mba gumgi gu mbigi vhɨrve ana mbui bigi kameŋ mbararagiap, ana han veri. \v 9-10 \x - \xo 3.9-10: \xo*\xt Mt 9.21; 14.36; Mk 4.1; 5.29; 6.56; Ru 5.1-3; 7.21\xt*\x*Mbe vergim, Zisas gumgi gu mbigi vhɨrver kurav, mbe muuŋgim, mbe rɨmrɨɨ vhɨzgi. Mba rɨmrɨɨ ki gumgi gu mbigi vhɨrve wari wo rɨmrɨɨ vhɨzɨ zav, wari ga bɨrbɨrav Zisas suigɨr zav ana han zi. Mbe zegav, sia Zisas ga suagi. Zisas mbaram khaŋ wo phorga rui gumgi ga nzuai, “Nde kema the ndigi zɨv khaŋ phorgɨri. Kha gumgi gu mbigi maaŋ muuŋgip na ndirarga fhu.” \v 11 \x - \xo 3.11: \xo*\xt Mk 1.23-24; Ru 4.41\xt*\x*Zisas maaŋ mbuim, mba ŋiniŋgi mbatɨgi vhen ndagi gumgi zav Zisas gari. Mbe Zisas garavra thav, mba ŋiniŋgi za mbe mbuim, mbe wari fov Zisas nɨma suav nzɨɨv, za khaŋ ana nzuai, “Ndu Fhe Bakɨmen Kam ma!” \v 12 \x - \xo 3.12: \xo*\xt Mt 8.4; 12.16; Mk 1.34\xt*\x*Mbe maaŋ mbuim, ana kama havharan mbe thɨvav khaŋ mbe nzuai, “Nde khaŋ suaŋ thari, ‘Ndu Fhe Bakɨmen Kam ma!’ ” \s Zisas wo phorga rui 12 thɨgi ŋaara gumgi farasegi. \r Matiu 10.2-4; Ruk 6.14-16 \p \v 13 Zisas Gariri mbɨ gaar kegap, khavgiap mbɨkshɨɨ piin ndav, wo vuzvugi gumgi ga nzuaim, mbe ana han ndai. \v 14 Mbe ndagim, ana 12 thɨgi gumgi farasegi. Mbe ana phorgɨv kɨri, ana zumgum mbe sararim, mbe ŋgɨv, Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun suanga. \v 15 Ana vhɨra wo ŋkasŋkan mben nɨɨŋgiri, mbe vhɨra ŋiniŋgi mbatɨgi ga vharvhararga. \v 16 \x - \xo 3.16: \xo*\xt Zo 1.42\xt*\x*Ana mba farasegi gumgi khare, Saimon, ana kha zɨ phorga ana tɨgi, Pita. \v 17 \x - \xo 3.17: \xo*\xt Ru 9.54\xt*\x*Zebedin kamani Zems gu Zon, ana kha zɨ phorga mani ga tɨgi, Buanazis. Kha zɨ nɨɨŋge khaŋ nzuai, ndav shiav san kama ndi gumgi. \v 18 Andru gum, Firip, Bartoromiu, Matiu, Tomas, Arfias kama Zems, Tadius, Saimon, mbe Zerotan rɨgi gumgi. \v 19 Askariat guma Zudas, Zisas thuuŋ dorgav ana bun ana pana gumgi ga suaŋgi guma. \s Mbe khaŋ nzuai, “Zisas Bersebur ŋkasŋka phorga ŋgari.” \r Matiu 12.25-29; Ruk 11.17-22 \p \v 20 \x - \xo 3.20: \xo*\xt Mk 6.31\xt*\x*Zisas taagia Kaperneaman vergap phena vhen ki. Ana phena vhen kim, gumgi gu mbigi vhɨrve taagia zav ana phok thɨgi. Mba gumgi gu mbigi guigira vhɨrkɨvgi. Mbe maaŋ muuŋgiap, ana wo phorga rui gumgir kov, mbe mban mbɨrga tuktɨgi fhu. \v 21 \x - \xo 3.21: \xo*\xt Zo 7.5; 10.20\xt*\x*Zisas fegi gu ŋgugi kha kameŋ mbararagiap, ana kov ŋgɨr zav zi. Mbe khaŋ nzuai, “Ana ŋanŋangi.” \p \v 22 \x - \xo 3.22: \xo*\xt Mt 9.34; 10.25\xt*\x*Mba Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi gumgi mbari Zerusareman kegap zergav khaŋ nzuai, “Ana Bersebur ana vhen ndagi. Ana ŋiniŋgi mbatɨgi gari guman panan ŋkasŋkar kha ŋiniŋgi mbatɨgi ga vharvharigi.” \f a \fr 3.22 \fr*\ft Satan zɨ mbe khare, Bersebur. \ft*\f* \p \v 23 \x - \xo 3.23: \xo*\xt Mt 4.10; Ru 11.17-22\xt*\x*Zisas mbe nzuai kameŋ mbararagiap, mbaram mben kamgia buna muen mben nzarigi. Ana mben nzav khaŋ mbe nzuai, “Satan ram muuŋgip taagip wora vharvhararie? \v 24 Ŋgu bakɨ the rɨgɨra wo sharav wari shogɨrga, mba ŋgu kegɨrga fhu. \v 25 Mba tɨv vhɨra, phena bavira ki ntɨɨri, mbe rɨgɨra wari sharav, wari shogɨrga, mba phenan ki ntɨɨri kegɨrga fhu. \v 26 Satan vhɨra, ana nduaram wo sharav wo phorgɨv shogɨrga, anan ŋkasŋka kegɨrga fhu. Anan ŋkasŋka za vhɨzgirga. \p \v 27 \x - \xo 3.27: \xo*\xt Ais 49.24; Mt 12.29\xt*\x*“Nde mbarara! Guma the fhura guma ŋkasŋka the phenan ŋgirgɨp, ana bigi kɨmgirga tuktɨgi fhu. Ana maaŋ muun saŋv, ana fharav mba guma kegɨp, ana ndi tɨgɨp, ana za ana bigi kɨmɨnga. \p \v 28 \x - \xo 3.28: \xo*\xt Mt 12.31-32; Ru 12.10; 1 Zo 5.16\xt*\x*“Gu guigira nde nzuai, Fhe Bakɨme gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi mbatɨgi gum mbe Fhe Bakɨme zɨn farfagi tɨvi, ana nta vhɨzɨrga tuap ki. \v 29 Guma the Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaarar farfagirga, Fhe Bakɨme mba guma ana Ŋina Ŋaara zɨn farfagi bigeŋ, ana ne vhɨzgirga tuap ki fhu. Mba bigɨna mbatɨgeŋ mbara muuŋgip kɨrim, ana rimgirga ne mbara muuŋgip kɨrga.” \p \v 30 Mbe khuen ana nzuai, “Ŋina mbatɨk ana vhen ki.” Ana ne nzuav kha kamen mbe suaŋgi. \f b \fr 3.30 \fr*\ft Zisas Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaarar ŋkasŋkan panan wo ŋaara mbui. Ana Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar ma. Maaŋ muuŋgip, gumgi thari khaŋ suanga, Zisas Satan gum harigi ŋina mbatɨga ŋkasŋkan panan ŋgari. Mba khesharigi bunin Zisas ga nzuai gumgi, mbe Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaara ndim mbɨ vhuav ana nzɨɨi. \ft*\f* \s Zisas niamuuŋ gum ana ŋgugi. \r Matiu 12.46-50; Ruk 8.19-21 \p \v 31 \x - \xo 3.31: \xo*\xt Mk 6.3; Zo 2.12; FG 1.14\xt*\x*Zisas mba bunin mbe nzuav kim, ana niamuuŋ gum anan ŋgugi, mbe zav, mba Zisas ki phena thɨma thivgiap, guma mbe sarigim, ana Zisas ga suan zav vhen veri. \v 32 Gumgi gu mbigi vhɨrve ana rorgia piigiap kav khaŋ ana nzuai, “Ena, ndu niamuuŋ gum ŋgugi, mbe ndu nzuav zegap kɨrar ki.” \p \v 33 Mbe nen ana nzuaim, ana mben nzarigi, “Theiŋ na niamuuŋ gum ŋgugi?” \p \v 34 Ana mba nzambaren mbe mbuav, mba ana rorgia piigi gumgi gu mbigi garav khaŋ mbe nzuai, “Khe na niamuuŋ gum na ŋgugi khare. \v 35 Guma o mbik Fhe Bakɨme vuzvuga zɨn vui, mba guma gum mbik, ana nan ŋguk, gum nan bip, gum niamuuŋ ma.” \c 4 \s Zisas bigɨn mueŋ vhunama dav khaŋ nzuai, “Guma mbe wit ndi mɨna fui.” \r Matiu 13.1-15,18-23; Ruk 8.4-15 \p \v 1 \x - \xo 4.1: \xo*\xt Mk 3.7-9; Ru 5.1-3\xt*\x*Harigi tuga mben, Zisas Gariri mbɨ gaar kav, Fhe Bakɨme buni vhuuin gumgi gu mbigi mbari ga nzuai. Mba ana buni mbarara zav ana phok thɨgi gumgi gu mbigi, mbe guigira vhɨrkɨvgi. Ana thav, fega kema mben mbarav, ana perav mbɨn ki. Mba gumgi gu mbigi ana han mba mbɨ gaar thɨvar ki. \p \v 2 \x - \xo 4.2: \xo*\xt Mt 13.34; Mk 4.33-34\xt*\x*Ana buni vhɨrver mbe nzuav, nta vhunaa ga sav khaŋ mbe nzuai, \v 3 “Nde mbarara! Guma mbe vov, rezi fara muuŋgi mban wit vhɨgi ndiv mɨna fui. \v 4 Ana nta ndi fuim, mbari tuap ga regim, korgi zav nta mbegi. \v 5 Mbari ŋkɨɨ ki nuiana regi. Mba nuiana ne thɨɨŋra ki, nta maamgia vhemkora thooŋgi. \v 6 Zumgum ra ndav nta sharigim, nta thɨri khɨnan vergi fhu. Nta maaŋ muuŋgiap ŋgaav, nzɨɨv, za vhɨzgi. \v 7 Mbari tari ki kargi ki nuianeŋ ga regi. Nta regav, mba kargi phorgav vhuuŋgim, mba kargi nta kav, nta zɨrgi, nta vhɨgi mbai fhu. \v 8 \x - \xo 4.8: \xo*\xt Mt 13.8; Ru 8.8; Zo 15.5; Kor 1.6\xt*\x*Mbari rav, nuiana vhuuaŋ regav, vhuuŋgiap, mbari 30 vhɨgi mbai, mbari 60 vhɨgi mbai, mbari kɨvgia vhɨgi mbav, vov 100 thɨgi vhɨgi maaŋgi.” \p \v 9 Zisas ne mbe nzua vov khaŋ mbe nzuai, “Guma khuarani kɨv, ana mbararari.” \p \v 10 Mba gumgi gu mbigi vhɨrve za vegim, Zisas kim, ana mba farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi gu ana han ki gumgi, mbe mba ana vhunaa ga segi buni ga nzuav anan nzai. \v 11 Ana khaŋ mbe nzuai, “Fhe Bakɨme wo gumgi gu mbigi ganɨrim, mbe ana piin kɨv muunga bigi, Fhe Bakɨme mba zorgi bigi nɨɨŋge, ana ntan nde suaŋgi. Mba harigi gumgi gu mbigi ana fhura vhunaa ga si bunira mbe nzuai. \v 12 \x - \xo 4.12: \xo*\xt Ais 6.9-10; Zo 12.40; FG 28.26-27\xt*\x*Ana maaŋ mbuim, \b \q1 ‘Mbe zazera garav, mbe bigɨn thuen sagi fhu. Mbe vhɨra zazera mbararav mbe bigɨn thueŋ kaŋgi fhu. Ana maaŋ muuŋrim, mbe ndavi domdorgirga fhuv Fhe Bakɨme mbe muuŋgi tɨvi mbatɨgi vhɨzgirga fhu.’ ” \f a \fr 4.12 \fr*\ft Ais 6.9-10 \ft*\f* \b \p \v 13 Ana mba bunin mbe nzua vov, khaŋ mbe nzuai, “Nde kha vhunama dagi buna nɨɨeŋ kaŋgi fhuve? Nde maaŋ muuŋgip ram muuŋgip mba vhunaa ga si buna thueŋ kaŋgirie?” \v 14 Ana ne mbe suaŋgiap, mba vhunama dagi buna nɨɨeŋ bun mbe nzuav khaŋ nzuai, “Mba guma Fhe Bakɨme buni fua sui. \v 15 Gumgi mbari mba tuap ga regi mban vhɨgi fara muuŋgi. Mbe Fhe Bakɨme buni mbararavra thagim, Satan zav mbe mba mbararagi Fhe Bakɨme buni, ana mbe tɨn nta ndigi. \v 16 Gumgi mbari mba ŋkɨɨ ki nuiana regi vhɨgi fara muuŋgi. Mbe Fhe Bakɨme buni mbararav guigira nta nzuav ndikndigi. \v 17 Mbe vhɨra thɨri khɨnan vergi fhu, mbe vhɨra tuga mpeen ki fhu. Mbe kim, simtɨgi gum Fhe Bakɨme zɨn vui gumgir farfagi tɨvi hi, mbe fhura Fhe Bakɨme buni khothivɨ thagi. \v 18 \x - \xo 4.18: \xo*\xt Mt 26.31\xt*\x*Gumgi mbari, mbe mba tari ki kargi ki nuianeŋ ga regi vhɨgi fara muuŋgi. Mbe mba Fhe Bakɨme buni mbararagi. \v 19 \x - \xo 4.19: \xo*\xt Mt 19.23-24; 1 T 6.9; 6.17\xt*\x*Mbe nta mbararagi, mbe vhɨra kha nuiana bigi ga nzuav ndɨkndɨgi vhɨrve ga mbui. Mbe vhɨra kha nuianan ŋkɨɨ vhɨrve kɨrgeŋ nzuav mbuav, kha nuiana bigi vhɨrve garav nta nzuav rɨmgi tui. Mba bigi ndɨkndɨk zav, Fhe Bakɨme buni mbevigi, nta vhɨgi mbai fhu. \v 20 Gumgi mbari nuiana vhuuaŋ regi mban vhɨgi fara muuŋgi. Mbe Fhe Bakɨme buni mbararav, guigira nta suirav, nta zɨn vui. Mbe maaŋ mbuav mba vhɨgi mbav, vov mbari 30 vhɨgi mbai, mbari 60 vhɨgi mbai, mbari kɨvgia vhɨgi mbav, vov 100 thɨgi vhɨgi maaŋgi.” \s Ram wo tui ŋaneŋ ga ntorgɨri. \p \v 21 \x - \xo 4.21: \xo*\xt Mt 5.15; Ru 11.33\xt*\x*Ana mba bunin mbe nzua vov khaŋ mbe nzuai, “Nde the fhum rama durav, ana ndiga zav thuun vhee rugire? Ee, ana ndi kaar piiaŋ ndarigire? Fhuvara. Nde ana durav, ana ndi hiiŋra ntorgi.” \v 22 \x - \xo 4.22: \xo*\xt Mt 10.26; Ru 12.2\xt*\x*Ana mba bunin mbe nzua vov khaŋ mbe nzuai, “Nde mba vhagi bigi, nta zumgum kɨrar hegɨrga, nde vhɨra mba zorga mbui bigi, nta vhɨra zumgum kɨrar hegɨrga. \v 23 Guma khuarani kɨv, ana mbararari.” \p \v 24 \x - \xo 4.24: \xo*\xt Mt 7.2; Ru 6.38\xt*\x*Ana mba bunin mbe nzua vov khaŋ mbe nzuai, “Nde thukhɨngira kha buni mbararari. Nde mba harigi gumgi ga mbui bigira, Fhe Bakɨme mba bigi ŋgarkarav, mba bigira taagi nden muuŋv, vhɨra harigi bigi phorgɨv nden nɨɨŋgirga. \v 25 \x - \xo 4.25: \xo*\xt Mt 13.12; 25.29; Ru 19.26\xt*\x*Guma bigi mbari ki, Fhe Bakɨme harigi bigi phorgɨv anan nɨɨŋgirga. Guma bigi ki fhuv, Fhe Bakɨme, ana mba suirav ki bigiveŋ, ana ana tɨn nta ndigirga.” \s Bigɨna mueŋ vhunama sav mban vhɨk thooŋgia vhuui ne vhunama dagi. \p \v 26 Ana nen mbe nzuav vov vhɨra khuen mbe nzuai, “Fhe Bakɨme wo gumgi gu mbigi ganɨnga, mbe ana piin kɨrga tɨv khaŋ muuŋgi. Guma mbe mban vhɨgi ndi nuiana fuigi. \v 27 \x - \xo 4.27: \xo*\xt Ze 5.7\xt*\x*Mba guma nta fuigap, mbari gu rarir ana kov, ana khavi. Mba mban vhɨgi, nta thooŋgiap vhuuim, ana nta thova vhuui ne nɨɨeŋ kaŋgi fhu. \v 28 Mba mba nuian nduara nta muuŋgim, nta vhuuŋgiap mba tegi. Nta fharav thooŋgiap, mbia ndav, vov khargi hɨgap, mbara ndav vov shivgiap, mba tegi. \v 29 \x - \xo 4.29: \xo*\xt Jol 3.13; VB 14.15-18\xt*\x*Nta tegav, mba gɨvigi, mba guma kos ndigap nta gori. Ana kaŋgi, mba gɨvigi nta gori tuk ma.” \s Buna mueŋ mastet vhɨga vhunama dagi. \r Matiu 13.31,32; Ruk 13.18,19 \p \v 30 Ana taagia khaŋ nzuai, “Nza ramgi suambarar Fhe Bakɨme wo gumgi gu mbigi ganɨrim, mbe ana piin kɨrga tɨva suaŋrie? Ee, nza vhunama sɨv ram muuŋgi nɨɨ sɨgar anan muuŋrie? \v 31 Ana mastet vhɨgara fara muuŋgi. Mastet, ana khan vhɨga bisaneŋ ma. Harigi khirar vhɨgi zam ana kambara kɨvgi. \v 32 Ndu ne mpɨrigim, ne zumgum vhuuv guigira kɨvgiap mba mɨnan pari mpampari, ana za nta kambarav guigira kɨvgi. Ana kɨvgiav, ŋgagi bakɨvi shɨgim, korigi zav anan ŋgagir khoni ga mbuav ana vhen ki.” \p \v 33 Zisas mbe ndɨkndɨgi tugara tɨgap mba farara muuŋgi vhunaa ga si buni vhɨrver Fhe Bakɨme buni mbe nzuai. \v 34 Ana zazera bunin mba gumgi gu mbigi ga nzuav, ana zazera vhunaa ga si bunira mbe nzuai. Ana wo phorga rui gumgir kov, mbe nduarira kav, ana mba vhunaa ga si buni ndɨriveŋ bun mbe nzuai. \s Zisas bɨɨŋbɨɨŋ gum mbɨ phuri ga nzuai, ni fhura thuga vugi. \r Matiu 8.18,23-27; Ruk 8.22-25 \p \v 35 Mba raan, ra verav vhɨzi ŋkotuguraagen, Zisas khaŋ wo phorga rui gumgi ga nzuai, “Nza kha mbɨ thugɨp, mueŋ nderen ŋgɨrga.” \v 36 Ana maaŋ mbe suaŋgiap, mba gumgi gu mbigi mbara kim, ana mba perigi kemara kim, mbe ana khɨgap, toga mueŋ vui. Harigi ŋkee mbari vhɨra mbe phorga muen vui. \v 37 Zisas wo phorga rui gumgi phorgav mbe vuim, mbaia, bɨɨŋbɨɨŋ bakɨ khavgi. Mbɨ phuri za fov mba keman mbai, mba kem mbɨ ana givi, ana korgi ŋgirɨ zav bisaŋ khɨnanera. \v 38 Zisas mba kema zɨn kɨrar, mbe piigia mba kema togi phararareŋ tɨthogap pana roran wo pana rorgap thoga kuigi. Ana phorga rui gumgi anan vhurap, khaŋ ana nzuai, “Nza ndɨkndɨgi vhuuin nza khɨvi guma, nza mbɨ thuav vhɨzɨ za mbui. Ndu nza ndɨkndɨgi fhuve?” \p \v 39 Zisas mbaram khavgia thɨgap, mba bɨɨŋbɨɨŋ ruma mbuav khaŋ mba mbɨ phuri ga nzuai, “Ndu mbɨra! Fhura mbar kɨ!” Ana ne nzuaim mba bɨɨŋbɨɨŋ gum mbɨ phuri fhura thuga mbar vugim, mba mbɨ fhura mbɨraga rɨgav ki. \p \v 40 Ana khaŋ wo phorga rui gumgi ga nzuai, “Nde thaŋ nzuav kha rɨrɨva muuŋgi? Nde guigira Fhe Bakɨme khothɨvi fhuv thi?” \p \v 41 Mbe guigira rivgiap tamtam warir nzai, “Khe the khare? Kha bɨɨŋbɨɨŋ gum mbɨ phuri vhɨra ana buni zɨn vui!” \c 5 \s Zisas Geresen guma mbe tɨn ŋiniŋgi mbatɨgi ga vharigim, mba guma taagia nzerigi. \r Matiu 8.28-34; Ruk 8.26-39 \p \v 1 Mbe mba mbɨ thugap muen Gereseniŋ ndereŋ phorgi. \v 2 \x - \xo 5.2: \xo*\xt Mk 1.23\xt*\x*Mbe phorgap, Zisas mba kema thav thɨvar ndavra thagi, ŋina mbatɨk vhen ndagi guma mbe mba gumgi ndi mbogi ga rɨgi ŋanen kegap Zisasan pura zi. \v 3 Mba guma mba gumgi ndi mbogi ga rɨgi ŋanen kav ne ga kui. Guma the mba guma suirav ana kegɨrga tuktɨgi fhu. Mbe vhɨra shenin ana kav ragi. \v 4 Mbe fhum tugi vhɨrvera shenin ana harani kav, ainin ana suani phokav ki. Mba shenin, ana nta suigav nta gora suav, mba ana suani phoki aini ana nta shoga, nta phɨrav, nta ndi sui. Guma the ŋkasŋkagip ana kegɨrga tuktɨgi fhu. \v 5 Ana mbari gu rarir, mba gumgi ndi mbogi ga rɨgi ŋanen kav, mba mbɨkshɨɨr kav nzɨɨv, nduara ŋkɨɨr wo shɨgav, wo gora sua rui. \p \v 6 Ana samra Zisas gangiap, khuafɨrav zav wo fegap Zisas nɨma khɨngi. \v 7-8 \x - \xo 5.7-8: \xo*\xt Mk 1.24\xt*\x*Zisas khaŋ mba ŋina mbatɨga nzuai, “Ndu Ŋina mbatɨk, ndu mba guma thav kɨrar hɨgɨri.” \p Zisas nen ana nzuaim, mba guma thav fav, kama bakɨme rugap, khaŋ ana nzuai, “Ndu ram nan muun za mbui, Zisas, za kha bigi kharav vun guarira ki Fhe Bakɨme Kam. Ndu khaŋ na suaŋ, ‘Gu ndu nɨman Fhe Bakɨme zɨ zitarga, gu ndun farfarga fhu.’ ” \p \v 9 \x - \xo 5.9: \xo*\xt Mt 26.53; Ru 8.30\xt*\x*Ana maaŋ nzuaim, Zisas khaŋ ana nzuai, “Ndu wo zɨ zita.” \p Mba ŋina mbatɨk ana ŋgarkarav khaŋ nzuai, “Na zɨ Vhɨrve, nza guigira vhɨrkɨvgi.” \v 10 Ana maaŋ suaŋgiap, pim khaŋ tɨgap Zisas ga nzuai. “Ndu kha fhaiŋ thav ŋgɨrgen nza suaŋ thari.” \p \v 11 Mba tugen, daa vhɨrve mba mbɨkshɨɨ piin hanera maaŋ kav pav ki. \v 12 Mba ŋiniŋgi mbatɨgi khaŋ tɨgap Zisas ga nzuai, “Ndu nza khɨrav nza sararim, nza ŋgɨv mbu daa vherir ndarga.” \v 13 Mbe maaŋ nzuaim, ana mbe khɨrigi. Mba ŋiniŋgi mbatɨgi mba guma thav kɨrar hegap, vov mba daa vherir vergi. Mba daar vhɨrve, 2,000 han mbarigi. Mba daa khuafua vov, mba vhara ntaaŋntaaŋ shaara vera vov, mba mbɨn vergap mbɨ pava vhɨzgi. \p \v 14 Mba daa gari gumgi, mba daar hɨgi bigeŋ gangiap, ra vov, mba ŋgu bakɨmen vov, mba fhain ki ŋgui bisarirer vov, mba hɨgi bigeŋ bun nzuai. Mba gumgi gu mbigi mba bigeŋ ganɨ zav khavav zi. \v 15 \x - \xo 5.15: \xo*\xt Ru 8.27; 8.35\xt*\x*Mbe zav, Zisas han mba ŋiniŋgi mbatɨgi vhɨrve vhen ndav kegi guma gari. Ana ndɨkndɨga vhuuŋ taagia anan zɨgim, ana wo shagi shargiap, perav ki. Mbe ana garav guigira rivgi. \v 16 Mba hɨgi bigeŋ gangi ntɨɨri, mbe mba ŋiniŋgi mbatɨgi vhen ndav kegi guman hɨgi bigi bun mba harigi gumgi ga suaŋgi. Mbe nta bun nzuav vov, vhɨra mba daar hɨgi bigeŋ phorga bun suaŋgi. \v 17 Mba gumgi gu mbigi, mba bigi mbararagiap, wari wo fhaiŋ thav ŋgɨr zav khaŋ tɨgap Zisas ga nzuai. \p \v 18 Zisas mbaram mba fhaiŋ thav ŋgɨr zav keman verim, mba ŋiniŋgi mbatɨgi vhen ndav kegi guma Zisas phorgɨv ŋgɨr zav khaŋ tɨgap ana nzuai. \v 19 Zisas ana thɨvav, khaŋ ana nzuai, “Ndu taagi wo fek gu tari han wo phenan ŋgɨv, Guma Bakɨme guigira ndun kurkurav ndu muuŋgi bigi bun mbe suaŋv, ana vhɨra fhura ndu kora muuŋgi ne bun mbe suaŋri.” \p \v 20 \x - \xo 5.20: \xo*\xt Mt 4.25; Mk 7.31\xt*\x*Mba guma ne mbararagiap, vov mba Zisas ana kurkurav ana muuŋgi bigeŋ bun za mba Dikapores fhaiŋ ki ŋguir vov, za mba bigeŋ bun za mbe suaŋgi. Mba gumgi gu mbigi ne mbararagiap, ŋgava mbatɨga muuŋgi. \s Zisas rimgi biptara mbe gum rɨɨi mbiga mbe muuŋgim, mani taagia nzerigi. \r Matiu 9.18-26; Ruk 8.41-56 \p \v 21 Zisas kema ndigap, mba mbɨ thugap, taagia mueŋ nderen hɨgi. Ana hɨgap, mba mbɨ gaar kim, gumgi gu mbigi vhɨrve zav ana phok thɨgi. \v 22-23 \x - \xo 5.22-23: \xo*\xt Mt 8.3; Mk 7.32\xt*\x*Mba Fhe Bakɨme buni mbararagi phenan ŋaari gari guman pana mbe, Zairus, ana vhɨra maaŋ zɨgi. Ana zɨgap, Zisas gangiap, wo fegap, Zisas ŋkarveni nɨma khɨngiap, guigira khaŋ tɨgap Zisas ga nzuai, “Na kambik rɨmɨn zav gor vhɨk bisanera, ndu zɨv wo farven ana khɨngirim, ana rɨmrɨm vhɨzgip, taagip khavgip, kɨrga.” \p \v 24 Zisas ne mbararagiap ana phorga vui. Ana vuim, gumgi gu mbigi vhɨrve ana zɨ suegap, wari ga bɨrbɨrav, mbari fharigim, mbari zɨn kav ana phorga vui. \p \v 25 Mbe vuim, mben rɨgar wo sargori rɨmrɨm ki mbiga mbe vhɨra mbe phorga vui. Mba mbik, ana mba sargori rɨmrɨm anan kim, 12 thɨgi mpari vhɨzgi. \v 26 Ana fhum mba rɨmrɨm vhɨzgi zav, rɨɨi phenan ŋgari gumgi han vuim, mbe mba rɨmrɨm vhɨzgi zav, zaa bakɨmen ana ndɨɨi. Ana wo rɨmrɨm vhɨzɨ zav fhura won ŋkɨɨar mbe vhezgim, ana ŋkɨɨa za vhɨzgi. Mba bigi anan rɨmrɨman kurigi fhu, ana pim kɨvgia vui. \v 27-28 \x - \xo 5.27-28: \xo*\xt Mt 14.36\xt*\x*Ana Zisas kameŋ mbararagiap, ana kha ndɨkndɨga mbui, “Gu ana shaara suirarga, na rɨmrɨm vhɨzgirga.” Ana mba ndɨkndɨga muuŋgiap, mbaram mba gumgi gu mbigi vhɨrve zɨn zav, mbe kevambav, zav Zisas shaa suirigi. \v 29 Ana ana shaa suigara thagim, ana mba wo sargori rɨmrɨm fhura thuga mbar vugi. Ana wo khɨkhɨm mbararagi, ana fhav taagia nzerigi. \p \v 30 \x - \xo 5.30: \xo*\xt Ru 5.17; 6.19; 8.46\xt*\x*Ana maaŋ muuŋgira thagim, Zisas vhemkora wo khɨkhɨm mbararagim, mba Fhe Bakɨme mba gumgir rɨmrɨɨ vhɨzɨ zav ana nɨɨŋgi ŋkasŋka, ana fhava khavgim, ana kaŋgi, nan ŋkasŋka ŋgari. Ana mbaram dorgav, mba gumgi gu mbigi vhɨrve garav, mbe nzarigi, “The na shaa suirigi?” \fig Mbik Zisas shaa suirav rɨmrɨm vhɨzgi. (5.25)|src="LB00310C.tif" size="col" copy="Horace Knowles/Louise Bass" ref="5.25"\fig* \p \v 31 Ana phorga rui gumgi ana ŋgarkarav khaŋ ana nzuai, “Ndu garim, kha gumgi gu mbigi vhɨrve wari ga bɨrbɨrav, mbari ndu nɨman fharigim, mbari ndu zɨ suegap zavra kim, ndu nzarigi, ‘The nan suirigi?’ ” \p \v 32 Mbe nen Zisas ga nzuavra kim, Zisas mba wo shaar suirigi guma kaŋgi zav phokphoga mbe garavra ki. \v 33 Ana phokphoga mbe garavra kim, mba mbik won hɨgi bigeŋ kaŋgiap, guigira rivgiav, ninɨga mbatɨga mbuav, zav wo fega Zisas ŋkarveni nɨma khɨngiap, guigira won hɨgi bigi, ana za nta bun ana suaŋgi. \v 34 \x - \xo 5.34: \xo*\xt Mk 10.52; Ru 7.50; 17.19; FG 14.9\xt*\x*Ana khaŋ ana nzuai, “Nan kambik, ndu na khothɨgi, ndu rɨmrɨm vhɨzgi. Ndu ndav mbɨrav ŋgɨri, ndu wom mba rɨmrɨma zaa ndigirga fhu.” \p \v 35 Zisas mba mbiga nzuavra kim, gumgi mbari mba Fhe Bakɨme buni mbararagi phenan ŋaari gari guma Zairus phenan kegap zegi. Mbe zegap, khaŋ Zairus ga nzuai, “Ndu kambik rimgi. Ndu thaŋ nzuav pim kavtuigar ndɨkndɨgi vhuuiaŋ nza khɨvi guma ruma sui?” \p \v 36 Mbe maaŋ nzuaim, Zisas mbe mbararagiap, khaŋ Zairus ga nzuai, “Ndu rɨvɨ thari, ndu fhura na khothɨgɨri.” \p \v 37 Mba ana zɨ rui gumgi ana phorgɨv ŋgɨr za mbui. Ana mbe thɨvav, Pita gum, Zon, anan ŋguga Zems, ana mbera kov, mbe vui. \v 38 Mbe vov, Zairus phenan hav, Zisas mba gumgi gu mbigi mbararagim, mbe khɨkhɨm bakɨme mbuav nzɨɨva nzi. \v 39 Ana mbe han mba phena vhen verav khaŋ mbe nzuai, “Nde thaŋ nzuav kha khɨkhɨm bakɨme mbuav nzɨɨva nzi? Kha tar rimgi fhuvara, ana kui.” \v 40 \x - \xo 5.40: \xo*\xt Mt 9.25; Ru 8.54; Zo 11.11\xt*\x*Ana nen mbe nzuaim, mbe thɨri fierav khaŋ ana nzuai, “Ee, nza tarire, ee? Nza kaŋgi, ana guigira rimgi.” \p Mba gumgi gu mbigi ne nzuaim, ana mbaram za mbe zɨtɨgim, mbe za kɨrar hegi. Mbe za kɨrar hegim, ana mba biptara ndia gu niamuun kov, mba ana phorga rui guma phuni khegene, mbera ana phorga vui. Ana mbera kov, mbe mba biptara khum ki ŋanen vui. \v 41 \x - \xo 5.41: \xo*\xt Ru 7.14\xt*\x*Mbe vov, mba tara khuma han vugap, ana mba biptara hara suirav, khaŋ ana nzuai, “Tarita kum!” Mba kama nɨɨeŋ khaŋ nzuai, “Biptarane, gu ndu nzuai, ndu khavik!” \v 42 Ana ne nzuavra thagim, mba biptar khavgiap, thiva rui. Mba biptar mbiga ruma muuŋgiap, tira khuri ndai. Anan mpari khaŋ muuŋgi, 12 thɨgi. Ana khavgia thiva ruim, mbe maaŋ muuŋgiap gangiap, guigira ŋgava mbatɨga muuŋgi. \v 43 \x - \xo 5.43: \xo*\xt Mk 1.44; 7.36; Ru 8.55\xt*\x*Ana mbaram kama havhara guarara mbe ndɨɨv khaŋ mbe nzuai, “Nde kha bigeŋ bun harigi guma the suaŋ thari.” Ana maaŋ mbe nzuav, mban ana nɨɨn zav mbe nzuai. \c 6 \s Zisas ŋgu nɨɨŋgen ki gumgi ana nzɨɨv, ana nzuav ndap shigi. \r Matiu 13.54-58 \p \v 1 Zisas maaŋ thav wo ŋgu nɨɨŋgen ndaim, ana phorga rui gumgi ana phorga ndai. \v 2 \x - \xo 6.2: \xo*\xt Zo 7.15\xt*\x*Ana ndav Sabat raa hɨgim, ana Fhe Bakɨme buni mbararagi phena vhen vergap, Fhe Bakɨme buni vhuuin mbe nzuai. Gumgi gu mbigi vhɨrve ana buni mbararav ŋgava mbatɨga mbui. Mbe ŋgava mbatɨga mbuav nzai, “Kha guma maaŋ kha buni ndigi? Kha guma maaŋ kha khesharigi ndɨkndɨga vhuuŋ ndigi? Ana vhɨra maaŋ kha mirikori ga mbui ŋkasŋka ndigi? \v 3 \x - \xo 6.3: \xo*\xt Zo 6.42\xt*\x*Khe mba pheni ga mbui guma fhuve? Ee, khe Marian kam fhuve? Ee, ana Zems gum, Zosep, Zudas, Saimon, ana mben fek fhuve? Ee, khe anan bivi nza phorga ki fhuve?” Mbe ne ana nzuav, ana nzɨɨv, ana nzuav ndap shigi. \p \v 4 \x - \xo 6.4: \xo*\xt Mt 13.57; Ru 4.24; Zo 4.44\xt*\x*Zisas mbaram khaŋ mbe nzuai, “Fhe Bakɨme kamthooŋ guma, ana harigi ŋguir vuim, mbe zɨ bakɨmen ana ndɨɨi. Ana wo ŋgu nɨɨŋgera, ana ntɨɨri, ana fek gu tari, ana phorge regi ntɨɨri mbe nɨman ana zɨ ki fhu.” \v 5 Ana maaŋ muuŋgiap maam mirikori vhɨrve ga muuŋgi fhu. Ana fhura wo farver rɨɨi gumgi mbari ga suim, mbe rɨmrɨɨ vhɨzgi. \v 6 \x - \xo 6.6: \xo*\xt Ais 59.16; Mt 9.35; Ru 13.22\xt*\x*Ana mbe ana khothɨgi fhuv, ne nzuav ŋgava mbatɨga muuŋgi. \s Zisas ŋaarar wo farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi ga ndɨɨv mbe ndi mbai. \r Matiu 10.1,9-14; Ruk 9.1,3-5 \p Zisas mbaram za mba ŋgui ga rui. Ana ŋgu mben Fhe Bakɨme buni vhuuin mbe suaŋgiap, khavgiav, harigi nen vui. Ana mbara mbua rui. \v 7 \x - \xo 6.7: \xo*\xt Ru 10.1\xt*\x*Zisas maaŋ mbua ruav, mbaram mba farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgir kamgim, mbe ana han zi. Mbe ana han zim, ana mbe fugav, mbe nzuav, mbe ndi mbai. Guma phunini wani tɨga vui, guma phunini wani tɨga vui. Ana mbara mbuav mbe ndi mbai. Ana mbe ndi mbav vhɨra ŋiniŋgi mbatɨgi ga vharvhararga ŋkasŋka phorga mbe ndɨɨv mbe ndi mbai. \p \v 8-9 \x - \xo 6.8-9: \xo*\xt Mt 10.9-10\xt*\x*\x - \xo 6.8-9: \xo*\xt Ru 10.4-11\xt*\x*Ana kha suambarar mbe mbuav mbe ndi mbai. “Nde ŋgɨv bigi thari ndigip wari ŋgɨ thari. Nde viktuma thueŋ ndi thari, nde mpaa thara thige rugɨ thari, nde kɨmararaŋ thueŋ suigɨ thari. Nde wo ŋkari sharira shargiv, wari wo sɨgara suigɨv, ŋgɨri.” \v 10 Ana vhɨra khaŋ mbe nzuai, “Nde maaŋ muuŋgip ŋgɨv, ŋgu then ŋgɨgɨrim, mbe phena then nden nɨɨŋgiri, nde mba phenara kɨvkɨv, mba ŋgu thav, harigi ŋgun ŋgɨri. \v 11 \x - \xo 6.11: \xo*\xt FG 13.51\xt*\x*Nde maaŋ muuŋgip ŋgɨp ŋgu then ŋgɨgɨrim, mbe nde vuzvugi fhuv, mbe vhɨra nde nzuai buni mbararagi fhuv, nde khaŋ muuŋri. Nde mba ŋgu thav ŋgɨv, nde wari wo ŋkari shari nuiana pɨzgip, wari mba ŋgu thav, ŋgɨri. Nde maaŋ muuŋgirim, mbe gangip kaŋgirga, mbe tɨvar vhuun nde muuŋgi fhuvara.” \f a \fr 6.11 \fr*\ft Mbe Zudaiŋ, mbe ŋkari shari nuiana pɨzi. Nza Kiriiŋ, nzan tɨv khare. Nza mba ŋgun vugim, mbe tɨva mbatɨgar nza muuŋgim, nza mba ŋgu thav vov, nza khira phɨrav tuap hurav vui. Nza maaŋ muuŋgirga, mba ŋgu gumgi gu mbigi gangip kaŋgirga, “Nza tɨvar vhuun kheiŋ ga muuŋgi fhuvara. Mbe taagip nza ŋgun zegɨrga tuktɨgi fhuvara.” Khe nza Kiriiŋ, nza tɨv ma. Mbe Zudaiŋ, mbe tɨv mbure, mbe ŋkari shari nuiana pɨzi. \ft*\f* \p \v 12 Ana maaŋ mbe suaŋgiap, mbe ndi mbarigim, mbe mba ŋguir vov Fhe Bakɨme buni vhuuin mba gumgi gu mbigi ga nzuav khaŋ mbe nzuai, “Nde ndavi domdorɨri.” \v 13 \x - \xo 6.13: \xo*\xt Ze 5.14\xt*\x*Mbe maaŋ mbe nzuav, mbe vhɨra gumgi vhɨrve tɨn ŋiniŋgi mbatɨgi ga vharvharav, rɨɨi gumgi vhɨrve, mbe mporiin mbe pani hɨvim, mbe rɨmrɨɨ vhɨzgi. \s Herot Zon Gumgi Ruai Guma fhɨra thugi. \r Matiu 14.1-12; Ruk 9.7-9 \p \v 14 \x - \xo 6.14: \xo*\xt Mt 16.14; Mk 8.28; Ru 9.19\xt*\x*Zisas bigi vhɨrve ga mbuim, ana zɨ hɨgim, gumgi vhɨrve ana kaŋgi. Herot, Gariri gum Peria fhaiŋ gari guman pan ne mbararagi. Mbe mbari khaŋ nzuai, “Zon Gumgi Ruai Guma rimgia taagia khavgi. Ana maaŋ muuŋgiap, ŋkasŋka ndigap, kha mirikori ga mbui.” \p \v 15 Mbe mbari khaŋ nzuai, “Ana Iraiza ma.” Mbe mbari khaŋ nzuavra ki, “Khe fhum guarara kegi Fhe Bakɨme kamthooŋ gumgi fara muuŋgi guma mbe ma.” \p \v 16 Mbe mba buni nzuaim, Herot nta mbararagiap khaŋ nzuai, “Gu fhum nzuaim, guma mbe Zon Gumgi Ruai Guma fhɨra thugim, ana taagia khavgi.” \p \v 17-20 \x - \xo 6.17-20: \xo*\xt Wkp 18.16; 20.21; Mt 14.4; Ru 3.19-20\xt*\x*Herot khaŋ muuŋgiap ne nzuai. Ana fhum won ŋguga Firip tɨn ana muuŋ Herodis ga tɨgi. Zon khaŋ ana nzuai, “Herot, ndu tɨvar vhuuaŋ muuŋgi fhuvara. Ndu tɨva mbatɨga mbuav, wo ŋguga tɨn anan muuaŋ tɨgi.” Zon ne suaŋgim, Herodis ana nzuav guigira ndav shigi. Ana Zon shogirim, ana rimgirga ne nzuav Herot dama mbui. Herot ana vuzvuga zɨn ŋgɨ thav, gumgi mbari ga nzuaim, mbe Zon suirav, ana ndi bɨna khɨngi. Herot kaŋgi, Zon Fhe Bakɨme guman ŋaar ma. Ana ana nzuai tɨvir vhuuiŋra zɨn vui guma ma. Herot maaŋ muuŋgiap, anan rivgiap, ana ndi ŋgɨrgi. Herot vhɨra Zon nzuai buni mbararav ndɨkndɨgi vhɨrve ga mbuav, ana buni mbararageŋ vuzvugi. \p \v 21 Herodis ntige Zon shogirim, ana rimgirga tuap gangi. Herot ana niamuuŋ ana tegi tuk hɨgi. Ana mba tuga ndɨkndɨgap, shama bakɨme mbui. Ana mba shama mbuav wo ŋaari bakɨvi gari gumgi bakɨvi, gum, won ntara gumgi gari gumgi bakɨvi gum, mba Garirin ki gumgi bakɨvi, ana mben kamgi. Mbe ana phorgɨv mba shaman mbɨr zav zegi. \v 22 Mbe zegap, mba shama pav kim, Herodis kambik zav mbe mba pi ŋanen vergap, mbe nɨma hii. Ana hiim, Herot gum mba zega ana phorga pi gumgi anan hɨɨ gangiap, guigira anan hɨɨ vuzvugiap, anan ndikndigi. \p Mbe anan ndikndigap, Herot khaŋ mba biptara nzuai, “Ndu bigɨn the vuzvugip, ndu na nzari. Gu mba bigɨnan ndun nɨɨŋgirga.” \v 23 \x - \xo 6.23: \xo*\xt Est 5.3; 5.6; 7.2\xt*\x*Ana ne ana nzuav, kama havharan khaŋ ana nzuai, “Vu guma ma, gu guigira ndu nzuai, ndu bigɨn the vuzvugip, na suaŋri. Ndu gu gari bigi vuzvugip na suaŋri. Gu rɨgɨra nta sharav, tharir ndun nɨɨŋgirga.” \p \v 24 Mba biptar mba kameŋ mbararagiap, mbe thav kɨrar hɨgap, vov khaŋ won niamuuŋ ga nzuai, “Mama, gu thagɨna suaŋv nzarie?” \p Ana niamuuŋ ana ŋgarkarav khaŋ nzuai, “Zon Gumgi Ruai Guman pan.” \p \v 25 Mba biptar mba kameŋ mbararagiap, vhemkora taagia vov, Herot han vhen verap, khaŋ ana nzuai, “Ndu ntigera Zon Gumgi Ruai Guman panan thuuŋ the khɨngip, nan nɨɨŋgiri.” \p \v 26 \x - \xo 6.26: \xo*\xt Mt 14.9\xt*\x*Herot ne mbararagiap, guigira ndav simgi. Ana wom ram suaŋrie? Ana fharav kama havharan ana nzuav, vu guma zitagi. Mba zegap ana phorga pi gumgi, ne mbararagi. Ana maaŋ muuŋgiap, ana daaŋ thagi. \v 27 Herot ne mbararara thav, kama havharar wo gɨmatɨva mbe nɨɨŋgiap, ana sarigim, ana vov phena tɨvanen vhen vergap, Zon fhɨra thugi. \v 28 Ana Zon fhɨra thugap, ana pana ndi thuuŋ mbe ndarap, ana ndiga zav mba biptara nɨɨŋgim, ana ana ndiga vov, won niamuuŋ ga nɨɨŋgi. \p \v 29 Zon phorga rui gumgi Zon rimgi ne mbararagiap, zav Zon khuma ndiga vov, ana ndi mboga tɨgi. \s Zisas 5,000 gumgir kuambegi. \r Matiu 14.13-21; Ruk 9.10-17; Zon 6.5-13 \p \v 30 \x - \xo 6.30: \xo*\xt Ru 10.9-10; 10.17\xt*\x*Zisas mba farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi ndi mbarigi. Mbe vega kegap, taagia zegap, Zisas han wari fhugi. Mbe wari fhugap, mba ruav muuŋgi bigi gum mba gumgi gu mbigi khɨvav mbe suaŋgi bigi, mbe nta bun Zisas ga nzuai. \v 31 \x - \xo 6.31: \xo*\xt Mk 3.20\xt*\x*Mba tugen, gumgi gu mbigi vhɨrve, mbe han zav vuim, mbe mban mbɨrga tuk ki fhu. Zisas mbaram khaŋ mbe nzuai, “Nde zɨv, na phorgɨv nza ŋgɨv gumgi ki fhuv ŋanen ŋgegɨp, nde vhuksurga.” \p \v 32 Ana maaŋ mbe suaŋgiap, mbe nduarira kema ndigap gumgi ki fhuv ŋanen vui. \p \v 33 Mbe vuim, gumgi gu mbigi vhɨrve mbe gangiap, mbe kheharav, gumgi gu mbigi za mba ŋguir kegap, fhara mbe nɨma tɨgav khuafuav vov, fharav mbe mba vui ŋanen hegi. \v 34 \x - \xo 6.34: \xo*\xt Nam 27.17; 1 Kin 22.17; 2 Sto 18.16; Ese 34.5; Mt 9.36\xt*\x*Mbe vov phorgav, Zisas mba gumgi gu mbigi vhɨrve garim, mbe guigira vhɨrkɨvgi. Ana mbe gangiap, guigira mbe kora muuŋgi. Ana mbe garim, mbe sipsivi fara muuŋgi, mbe vuavi ki fhu, mbe fhura bogbogɨ rui. Ana mbe gangia thav, Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ vhɨrver mbe nzuai. \p \v 35 \x - \xo 6.35: \xo*\xt Mt 14.15; Mk 8.1-9; Ru 9.12\xt*\x*Ana Fhe Bakɨme buni vhuuin mbe nzuav kim, ra verav vhɨzi. Ana phorga rui ŋaara gumgi ana han zav khaŋ ana nzuai, “Khe gumgi ki fhuv ŋaneŋ khare. Kha ra verav vhɨzi. \v 36 Ndu kha gumgi gu mbigi ga sararim, mbe kha fhain ki ŋgui gum ruari ŋguivigen ŋgɨp, wari ga suaŋv, mba vhezɨp mbɨrga.” \p \v 37 \x - \xo 6.37: \xo*\xt Nam 11.13; 11.22; 2 Kin 4.43; Mt 14.16; Ru 9.13; Zo 6.7\xt*\x*Ana thav mbe ŋgarkarav khaŋ nzuai, “Nde mbɨv mben kurmbɨ.” \p Mbe khaŋ ana nzuai, “Nza mbe suaŋv mba vhezɨrga ŋkɨɨa, nta sɨgarathɨgi kɨnin ŋgarigi guma ga vhezi vheza tuktɨgi. Nza mba fara muuŋgi ŋkɨɨa ndigi ŋgɨv, mbe suaŋv vikntuua vhezgip mben kurmbɨrie?” \p \v 38 Zisas mbaram mben nzarigi, “Nde rarara vikntuu mbar ki? Nde ŋgɨp, mbar ganɨ.” \p Mbe vov gangiap, khaŋ ana nzuai, “Nza meeŋthɨgi vikntuu, mbɨgama shɨɨŋ mpuani phorga khar ki.” \p \v 39 Zisas mbaram mbe nzuaim, mbe mba gumgi gu mbigi ga nzuaim, mbe phogi ga vhuav mba vhazɨgɨna piigi. \v 40 Mbe mba piigi phogi, za mbara muuŋgi, mbari 50, mbari 100. \v 41 \x - \xo 6.41: \xo*\xt Mk 7.34\xt*\x*Mbe piigim, Zisas mbaram mba meeŋthɨgi vikntuuveŋ ndigap, mba mbɨgama shɨɨŋ mpuani ndiga khoga buiva garav, Fhe Bakɨme ndikndigap ana phorga suaŋgiap, mba vikntuu phɨra sui. Ana nta phɨra suav wo phorga rui ŋaara gumgi ga nzuaim, mbe nta shama mbuav, mba gumgi gu mbigi ga ndɨɨi. Ana vhɨra mba mbɨgamani phɨrim, mbe vhɨra ni shama mbua mbe ndɨɨi. \v 42 Mba gumgi gu mbigi za mbegap, za ndavi givigi. \v 43 Mba Zisas phorga rui ŋaara gumgi, mbe mba ndavi givav thagi mban tɨvi, mbe nta ndiav 12 thɨgi kɨra ga vhuigim, nta za givigi. \v 44 Mba mba mbegi gumgira, mben vhɨrve 5,000 thɨgi. \s Zisas mbɨn tɨn thiva vui. \r Matiu 14.22-32,34-36; Zon 6.15-21 \p \v 45 Mba gumgi gu mbigi mba mbegim, Zisas mbaram khaŋ wo phorga rui ŋaara gumgi ga nzuai, “Nde fhara kema ndigip muen Betsaida ŋgun ŋgɨri. Gu nduara kɨv, kha gumgi gu mbigi ga sararim, mbe taagip wari wo ŋguir ŋgɨrga.” \v 46 \x - \xo 6.46: \xo*\xt Mk 1.35; Ru 5.16; 6.12; 9.28\xt*\x*Ana mbe sarigim, mbe vegim, ana mbaram Fhe Bakɨme phorgɨv suan zav mbɨkshɨɨ piin ndagi. \p \v 47 Mba raan ra verav vhɨzgim, maaŋ gɨngi. Mba kem mbɨn rɨgagera kim, Zisas nduara mbɨkshɨman piin ki. \v 48 Ana kav wo phorga rui ŋaara gumgi garim, bɨɨŋbɨɨŋ kɨvgia zav mben kema rɨgi. Mbe ana dav togav, ŋaara mbatɨga mbui. Mbe toga vuav kim, mɨn gorɨ za mbuim, Zisas mbɨn tɨn thivav mbe han vui. Ana vov mbe kaman zav mbui. \v 49-50 \x - \xo 6.49-50: \xo*\xt Mt 14.26; Ru 24.37; Zo 6.19\xt*\x*Mbe ana garim, ana mbɨn tɨn thiva vuim, mbe khueŋ ndɨkndɨgi, “Khe tum ma!” Mbe mba ndɨkndɨga mbuav, zam ana gangiap, guigira rivgiap, zam nzɨɨi. \p Mbe nzɨɨvra thagim, ana za khaŋ mbe nzuai, “Nde ŋgɨrgiri! Gu ra! Nde gori kuirɨ thari.” \p \v 51 \x - \xo 6.51: \xo*\xt Mk 4.39\xt*\x*Ana maaŋ mbe nzuav, fega mbe han keman mbarigim, mba bɨɨŋbɨɨŋ fhura mbɨrigi. Mbe guigira ne ndɨkndɨga ŋgava mbatɨga muuŋgi. \v 52 \x - \xo 6.52: \xo*\xt Mk 8.17\xt*\x*Mbe khaŋ muuŋgiap, ana mba 5,000 gumgi gu mbigi, ana mba meeŋthɨgi vikntuuveŋra mben kua mbegi, mbe ne gangiap, nen sagi fhuvara, mbe ndɨkndɨgi tivgi. \f b \fr 6.52 \fr*\ft Zisas mba meeŋthɨgi vikntuuveŋ phɨrav mba gumgi gu mbigi ga nɨɨŋgi. Ana maaŋ mbuav, ana khuen mbe khɨvigi, ana harigi khesharigi bigi guarira muunga ŋkasŋka ki. Ana farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi, mbe tuituigia ana mbui bigi ndi sagi fhuvara. Mbe maaŋ muuŋgiap Zisas garim, ana mbɨn tɨn thivav vov, bɨɨŋbɨɨŋ ga nzuaim, ana fhura thuga vugim, mbe mba tɨva gangiap ŋgava mbatɨga muuŋgi. \ft*\f* \p \v 53 Mbe vov, mba mbɨ thugap muen Genesaret fhaiŋ phorgav kema ndi thɨrigi. \v 54 Mbe kema ndi thɨrav thɨvar ndaim, mba gumgi Zisas garavra ana kheharigi. \v 55 Mbe ana kheharav, mba fhain maaŋ ki gumgi gu mbigi za khuafua ana han zi. Mbe rɨɨi gumgi, mbe kaagir mbe ndiav Zisas han zav mbararagi, Zisas maaŋ ki ŋanen kim, mbe mbe ndiav ana han vui. \v 56 \x - \xo 6.56: \xo*\xt Mt 9.20; 14.36; FG 19.12\xt*\x*Zisas maaŋ mbuav za mba bigi ga ruigi. Ana ŋgui bakɨvir vov, mba ŋgui bisarire gum mba ruari ŋgui ana vhɨra ntan vui. Ana vuim, mba gumgi za kaagir rɨɨi gumgi ndia zav ŋgui rɨgivigen mbav khaŋ tɨga anan nzai, “Ndu nza khɨrarim, nza ndun shaa tɨvara suigɨrga.” Mbe maaŋ nzuav ana shaa tɨva suigi ntɨɨri, mbe rɨmrɨɨ za vhɨzi. \c 7 \s Fhe Bakɨmen tɨvi nzɨgir tɨvi kambarigi. \r Matiu 15.1-20 \p \v 1 Harigi tuk mben, Fherasiŋ gumgi mbari, Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi gumgi mbari, mbe Zerusareman kegap zerav, mbe wari thɨgap Zisas han zav ana phok thɨgi. \v 2 \x - \xo 7.2: \xo*\xt Ru 11.38\xt*\x*Mbe maaŋ kav, Zisas phorga rui gumgi mbari garim, mbe mben nzɨgi tɨva zɨn vuav fari ruagiap mba pi fhu. Mbe fhura mba pi. \v 3 \x - \xo 7.3: \xo*\xt Mk 7.5; 7.8; Zo 2.6; Ga 1.14\xt*\x*Mba Fherasiŋ gumgi gum mba Zudaiŋ gumgi, mbe won nzɨgi tɨva suiravra ki. Mbe fari ruagiap, za pi. Mbe fhura mban mbegɨrga tuktɨgi fhu. \v 4 \x - \xo 7.4: \xo*\xt Mt 23.25\xt*\x*Mbe vhɨra phogar kegɨp ndigi zegɨrga mba, mbe fhura ntan mbegɨrga tuktɨgi fhu. Mbe nta ruagiap, za nta pi. \p Mbe vhɨra wari wo nzɨgi mbui harigi tɨvi mbari, mbe nta suiravra ki. Mbe fhura mba shamgip, mbegɨrga tuktɨgi fhu. Mbe fharav wari wo ndari gum thuuri phara pi tha, mbe nta ruagip, mbe zam ntan mban muunga. \p \v 5 Mbe maaŋ muuŋgiap, mba Fherasiŋ gumgi gum mba Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi gumgi, mbe mba tɨva gangiap, Zisasan nzarigi, “Ndu phorga rui gumgi, mbe ram muuŋgiap nzɨgi tɨva zɨn ŋgɨv fari rua thav, fhura mba pi?” \p \v 6 \x - \xo 7.6: \xo*\xt Ais 29.13; Mt 15.8-9\xt*\x*Mbe mba nzambaran Zisas ga muuŋgim, Zisas mbe ŋgarkarav khaŋ mbe nzuai, “Nde fhura bigir wari ga shɨshɨgi gumgi ma. Fhum Fhe Bakɨme kamthooŋ guma Aisaia, ana guigira nde mbui tɨvi bun nzuav kherav khaŋ suaŋgi, \b \q1 ‘Kheiŋ thɨriŋkuun na zɨ ndi vun fi, mbe ndɨkndɨgi nan ki fhu. \q1 \v 7 Mbe fhura shɨshɨga na zɨ ndi vun kuamkuav, guma suaŋgi tɨvi, nde ntan wari khɨvav fhura khaŋ nzuai, “Kheiŋ Fhe Bakɨme nzuai tɨvi ma.” ’\f a \fr 7.6-7 \fr*\ft Ais 29.13 \ft*\f* \b \m \v 8 Nde maaŋ mbuav, Fhe Bakɨme suaŋgi tɨvi, nde nta kuegap, wari wo nzɨgi suaŋgi tɨvi, nde ntara suirigi.” \p \v 9 Ana ne mbe nzuav, khaŋ mbe nzuai, “Nde tɨvar vhuuŋ guarira mbuav ki. Nde kha tɨva mbuav, Fhe Bakɨmen tɨvi ndi mbu gaa khɨngiap, nde won nzɨgi tɨvara zɨn vui. \v 10 \x - \xo 7.10: \xo*\xt Kis 20.12; 21.17; Wkp 20.9; Lo 5.16; Mt 15.4\xt*\x*Moses khaŋ nde nzuai, ‘Nde wo ndegi gu ndegmbori buni mbararav, mbe piin kɨri. Guma the buna mbatɨga thuen wo niamuuŋ gu ndia ga suaŋgirga, nde mba guma shogirim, ana rimgiri.’ \v 11 Nde khaŋ nzuai, ‘Guma the wo niamuuŋ gu ndiar kurkura zav tɨgi ŋkɨɨ, ana ntan manin kurkura thav, vov khaŋ mani ga nzuai, “Mba ŋkon kurkura zav tɨgi ŋkɨɨ, nta Koban ma.” ’ (Koban nɨɨeŋ khaŋ nzuai, ‘Fhe Bakɨmen nɨɨnga ne. Gu ntan Fhe Bakɨmen mbuigi.’) \v 12 Nde maaŋ mbe nzuav, guma the bigɨna then wo niamuuŋ gu ndiar kurarga tuktɨgi fhu. \v 13 Nde maaŋ mbuav, wari wo nzɨgi han ndigi tɨvi, nde nta zɨn vov, Fhe Bakɨme nzuai tɨvi, nde nta mbevigi, nta vergi. Nde mba khesharigi tɨvi vhɨrve, nde nta mbui.” \p \v 14 Zisas mbara taagia mba gumgi gu mbigi vhɨrver kamgim, mbe ana han zim, ana khaŋ mbe nzuai, “Nde za na mbararari. Gu khar nde nzuai buni, nde nta ndiv wari wo ndɨkndɨgir tɨgɨri. \v 15-16 \x - \xo 7.15-16: \xo*\xt FG 10.14-15\xt*\x*Bigɨn the kɨrar kegap, guma ndav vhen vergap, anan ndava vhee muuŋgim, ana nzaŋnzaŋgirga tuktɨgi fhu. Mba guma ndav vhen kegap kɨrar hi bigi, ana ndava vhee muuŋgim, ana nzaŋnzaŋgi.” \f b \fr 7.15-16 \fr*\ft Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ garav nta kaŋgi gumgi mbari, mbe kha ndɨkndɨga mbui, harigi kama mueŋ phorga khar ki. Mba kameŋ khaŋ muuŋgi suambara mbui, “Guma khuarani kɨv ana mbararari.” \ft*\f* \p \v 17 Zisas mba bunin mba gumgi gu mbigi vhɨrve ga suaŋgiap, mbe thav vov, wo phena vhen vergi. Ana wo phena vhen verga kim, ana phorga rui gumgi ana mba suaŋgi buni nɨɨŋge nzuav, anan nzai. \v 18 Zisas mbaram khaŋ mbe nzuai, “Ee, nde vhɨra mba kameŋ ndi sagi fhuve?” Ana thav mben nzarigi, “Nde khueŋ kaŋgi fhuve? Guma pi mba, nta ana kamthoon bumgum, ana ndava thoon veri. Mba mba, ana ndava mbuim, ana nzaŋnzai fhu. \v 19 Mba mba vhɨra guma tuman vhen veri fhuvara. Nta ana mbun veri. Ana zumgum nta vhigi.” (Zisas khaŋ muuŋgia tɨga nza nzuai, ne khaŋ muuŋgi, nza kha pi mba, nta za pi mbara.) \p \v 20 \x - \xo 7.20: \xo*\xt Mt 15.18; Mk 7.23\xt*\x*Ana ne mbe nzua vov khaŋ mbe nzuai, “Guma ndava vhen kegap kɨrar hi bigi, ana mbui tɨvi mbatɨgi, nta mba guma ndava vhee mbuim, ana nzaŋnzaŋgi. \v 21 Guma ndav vhen kegap kɨrar hi tɨvi khare, ndɨkndɨgi mbatɨgi, ruarin mbigi gu gumgi wari ndi, bigi kɨɨi, guma shogi rimgi, \v 22 ruarin mani ga rɨgi, mbigi gu gumgi kɨɨi, bigi ga nzuav thagine mbui, bigi farfagi tɨvi, bigi guiguigi, fhura ferfera rui, bigi garav rɨmani mbɨ tui, harigi gumgi zɨrir farfagi, wo ndi vun kuamkuagi, fhura ŋanŋana tɨvi mbatɨgi ga mbui. \v 23 Kha khesharigi tɨvi mbatɨgi, nta zam guma ndava vhen kegap kɨrar hi, nta anan ndava vhee muuŋgim, ana nzaŋnzaŋgi.” \s Sairofonisian mbik Zisas khothɨgi. \r Matiu 15.21-28 \p \v 24 Zisas mba suaŋgi buni nɨɨŋge bun wo phorga rui gumgi ga suaŋgiap, maaŋ thav, Taia fhain ndagi. Ana ndav, phena mbe vhen vergap, wo vhagi. Ana wo vhagirga tuktɨgi fhu. \v 25 Ana maaŋ kim, mbiga mbe, anan kambik ŋina mbatɨk ana vhen ndagi, mba mbik Zisas maaŋ ki ne mbararagiap, thav Zisas han zi. Ana zav, wo fegap Zisas ŋkarveni nɨma khɨngi. \v 26 Mba mbik Sairofonisia fhaiŋ mbik ma, ana Grik kamara nzuai. Ana khaŋ tɨgav wo kambiga tɨn mba ŋina mbatɨga vharvhara zav Zisas ga nzuai. \p \v 27 Zisas mbaram khaŋ ana nzuai, “Ndu fharav mba tari vuzvugi mban mben nɨɨŋgirim, mbe fharav ntan mbegɨri. Khe tɨvar vhuuŋ fhuvara. Ndu thaŋ nzuav tarir mba fua feiŋ ga sui?” \p \v 28 Mba mbik ana ŋgarkarav khaŋ nzuai, “Ahaŋ, Guma Rum, ndu nzerara nzuai. Feiŋ vhɨra mba kaar piin kav mba tari pi phɨreri fɨgiveiŋ pi.” \p \v 29 Zisas mbaram khaŋ ana nzuai, “Ndu maaŋ na suaŋgi, ndu taagi wo phenan ŋgɨri. Mba ŋina mbatɨk ndu kambik thav kɨrar hɨgi.” \v 30 Ana taagia wo phenan vov gari, ana kambik wo kaa ga rɨgap ki. Ana ana gangiap, kaŋgi, mba ŋina mbatɨk ana thav kɨrar hɨgi. \s Zisas khuarani ŋangia buni suambara kakagi guma mben kurigim, ana taagia nzerigi. \r Matiu 15.29-31 \p \v 31 \x - \xo 7.31: \xo*\xt Mt 15.29-31\xt*\x*Zisas maaŋ kegap, mba Taia fhaiŋ thav khavgia ndai. Ana nda vov Saidon sharav, taagia verav, mba Dikapores fhain sharav Gariri mbɨ gaar vergi. \v 32 \x - \xo 7.32: \xo*\xt Mt 9.32; Ru 11.14\xt*\x*Ana vugap maaŋ kim, gumgi mbari khuarani ŋangiap buni suambara kakagi guma mbe ndigap, ana han zɨgi. Mbe zegap, farven ana sur zav khaŋ tɨgav Zisas ga nzuai. \p \v 33 \x - \xo 7.33: \xo*\xt Mk 5.23; 8.23; Ru 4.40; 13.13; Zo 9.6\xt*\x*Zisas mbaram mba guman kov mba gumgi vhɨrve thav, mani nuanira gaar vugap, ana mbaram wo farafenin mba khuarani ŋangi guma khuarani ga rugi. Ana wo farafenin mba guma khuarani ga ruga kegap, ni sigap, mbara wo farafe pargiap, mba guma ze khɨngi. \v 34 \x - \xo 7.34: \xo*\xt Mk 6.41; Zo 11.33; 11.38; 11.41; 17.1\xt*\x*Ana farafen mba guma ze khɨngiap, khoga buiva garav, ana ndava vhee guigira mba guma ga nzuav nziav, khaŋ mba guma ga nzuai, “Epata!” Mba kama nɨɨeŋ khaŋ nzuai, “Fhogɨ!” \v 35 \x - \xo 7.35: \xo*\xt Ais 35.5-6; Mt 11.5\xt*\x*Zisas maaŋ mba guma ga muuŋŋgim, ana khuarani taagia bigi mbararagi. Ana bigi mbararav, ana ze bɨkbɨɨgim, ana taagia tuituigia buni nzuai. \p \v 36 \x - \xo 7.36: \xo*\xt Mk 1.43-45\xt*\x*Zisas mbaram kama havharar mba bigeŋ bun suangen mbe thɨvigi. Ana mbe thɨvara kim, mbe pim ne bun nzuai. \v 37 \x - \xo 7.37: \xo*\xt Ais 35.5\xt*\x*Mbe ne bun nzuaim, mba gumgi gu mbigi ne mbararagiap, guigira ŋgava mbatɨga muuŋgiap, thɨri tuigap, khaŋ nzuai, “Ana za kha bigi ga mbuav nzerara nta mbui guma ma. Ana khuarani ŋangi guman muuŋgirim, ana taagi buni mbararagi. Ana vhɨra buni suangeŋ kakagi guman muuŋgirim, ana taagi tuituigia buni nzuai.” \c 8 \s Zisas mban 4,000 gumgi gu mbigin kuambegi. \r Matiu 15.32-39 \p \v 1 Zisas mba raarir mbara kim, gumgi gu mbigi vhɨrve siav ana haa suav ana phok thɨgi. Mbe ana han kav kav, thi hegap, mbɨrga mba fhu. Zisas mbaram wo phorga rui gumgir kamgim, mbe ana han zim, ana khaŋ mbe nzuai, \v 2 \x - \xo 8.2: \xo*\xt Mt 15.32-39; Mk 6.34-44\xt*\x*“Gu kha gumgi gu mbigi kora muuŋgi. Mbe na han kav kim, ra phuni khegene vhɨzgim, mbe mba vhɨra vhɨzgi. Mbe thi hegi. \v 3 Gu thi ndavira mbe sararim, mbe taagi wari wo ŋguir ŋgɨrga, mbe tuavar thir vhɨzɨp, suira wari phogɨv ŋgegɨrga fhuvara. Mbe mbari vhɨra saman kegap zegi.” \p \v 4 Ana nen mbe nzuai, ana phorga rui gumgi ana ŋgarkarav khaŋ ana nzuai, “Khe gumgi ki fhuv ŋaneŋ khare. Guma the maam vikntuu ga vhezgip, za kha gumgir kurmbegɨrie?” \p \v 5 Mbe maaŋ nzuaim, Zisas mben nzarigi, “Nde rarara vikntuu mbar ki?” Mbe ana ŋgarkarav khaŋ nzuai, “Nza harathɨgi vikntuu khar ki.” \p \v 6 Ana mbaram mba gumgi gu mbigi vhɨrve ga nzuaim, mbe nuiana piigi. Ana mba harathɨgi vikntuu ndigap, Fhe Bakɨme ndikndigap ana phorga nzuai. Ana Fhe Bakɨme phorga suaŋgia thugap, mba vikntuu phɨrav, nta shaman muun zav, ntan wo phorga rui gumgi ga ndɨɨi. Ana nta mbe ndɨɨim, mbe nta shama mbuav, mba gumgi gu mbigi ga ndɨɨi. \v 7 Mbe vhɨra mbaga bisaŋri mbarire phorga ki. Ana vhɨra nta ndigap, Fhe Bakɨme ndikndigap ana phorga suaŋgiap, nta shama muun zav wo phorga rui gumgi ga nzuai. \v 8 Mba gumgi gu mbigi vhɨrve za mbegap, mbe ndavi givigi. Ana phorga rui gumgi hegap, mbe mba ndavi givav, thagi mban tɨvi ndi. Mbe nta ndiav harathɨgi kɨra ga vhuigim, nta za givigi. \v 9 Mba raan, mba mba mbegi gumgi gu mbigin vhɨrve 4,000 thɨgi. Mba gumgi gu mbigir mbegim, ana mbe sarigi mbe taagia wari wo ŋguir vui. \v 10 Ana mbe sarigim, mbe vuim, ana wo phorga rui gumgi phorgav mbe kema ndigap, Daramanuta fhain vui. \p \v 11 \x - \xo 8.11: \xo*\xt Mt 12.38; Ru 11.16; Zo 6.30\xt*\x*Mbe vov, Daramanuta fhain phogim, Fherasiŋ mbari zav Zisas phorga nzuav ana dav, anan mparav, ana nzuai. Mbe anan mparav khaŋ ana nzuai, “Ndu Hevenan ki ŋkasŋkan mirikor then muuŋrim, nza gangip, kaŋgirga, ndu Fhe Bakɨmen ŋaara mbui.” \v 12 \x - \xo 8.12: \xo*\xt Mt 12.39; Ru 11.29\xt*\x*Zisas mba kameŋ mbararagiap, mbe nzuav visuav, khaŋ mbe nzuai, “Nde ntige kha tugen vhuuŋgi ntɨɨri, nde thaŋ nzuav nɨɨŋge ki mirikoran muun zav nzai? Gu guigira nde nzuai, gu nɨɨeŋ ki mirikor then nden nɨɨŋgirga fhu.” \v 13 Ana nera mbe suaŋgia thav, mba Fherasiŋ gumgi thav, wo phorga rui gumgir kov, mbe taagia vov keman vergap, mba mbɨ thugav mueŋ nderen hi. \s Mba Fherasiŋ gu Herot is. \r Matiu 16.1-12 \p \v 14 Mbe vov vikntuu ndirgeŋ ŋangi, mbe viktuma bavira ndigi, ana mbe han mba keman ki. \v 15 \x - \xo 8.15: \xo*\xt Ru 12.1\xt*\x*Zisas mbaram mbe goriruap, khaŋ mbe nzuai, “Eke! Nde thukhɨngira mba Fherasiŋ gum Herot is gangiri.” \p \v 16 Zisas ne mbe suaŋgim, mbe nen wari ga nzua vov, khaŋ wari ga nzuai, “Nza vikntuu ndiga zegi fhuv, ana maaŋ muuŋgia nen nza nzuai.” \p \v 17 \x - \xo 8.17: \xo*\xt Mk 6.52\xt*\x*Mbe nen wari ga nzuaim, Zisas mbe nzuai ne kaŋgiap, mben nzarigi, “Nde thaŋ nzuav vikntuu ki fhuv ne ga nzuav wari ga nzuai? Ee, nde kha gu mbui bigi garav, nde ntan sagi fhuve? Ee, nde kaŋgi fhuve? Nde ndɨkndɨgi guigira tivgi. \v 18 \x - \xo 8.18: \xo*\xt Jer 5.21; Ese 12.2; Mk 4.12; FG 28.26\xt*\x*Nde rɨmgi ki, nde gari fhuve? Nde khuari ki, nde mbararagi fhuve? Nde kha bigi ndɨkndɨk suirigi fhuve? \v 19 Nde gu mba meeŋthɨgi vikntuu phɨrav nde nɨɨŋgi. Nde ntan mba 5,000 gumgi ga nɨɨŋgi. Mbe nta pav ndavi givav thagi ntɨɨri, nde ntan rarara kɨra ga vhuigi?” Mbe ana ŋgarkarav khaŋ ana nzuai, “Nza 12 thɨgi kɨra ga vhuigi.” \p \v 20 Ana wom khaŋ mbe nzuai, “Maaŋgi, gu mba harathɨgi vikntuu phɨrav nde nɨɨŋgim, nde ntan mba 4,000 gumgi gu mbigi ga nɨɨŋgi. Mbe nta mbegav ndavi givav thagi ntɨɨri, nde ntan rarara kɨra ga vhuigi?” \p Mbe ana ŋgarkarav khaŋ ana nzuai, “Nza ntan harathɨgi kɨra ga vhuigi.” \p \v 21 Mbe ne ana nzuaim, ana khaŋ mbe nzuai, “Ee, nde maaŋ muuŋgiap gangiap, nde sagi fhuve?” \s Zisas Betsaidan rɨmani mbatɨgi guma mben kurigim, ana rɨmani taagia nzerigi. \p \v 22 Zisas mba bunin mbe suaŋgiap, mbe vov, Betsaidan vegi. Mbe vegim, gumgi mbari rɨmani mbatɨgi guma mbe ndigap, Zisas han zi. Mbe zav, khaŋ tɨgav farven ana suigir zav, Zisas ga nzuai. \v 23 Zisas mbaram mba rɨmani mbatɨgi guman harar suirav, anan kov, mba ŋgu thav kɨrar hɨgi. Ana ana kov, ana kɨrar hɨgap, mbaram wo farve ga pargiap, ana rɨmani suirav, anan nzarigi, “Ndu bigɨn the garire?” \p \v 24 Mba guma ragia garav, khaŋ nzuai, “Gu gumgi gari. Gu mbe garim, mbe gumgi fara muuŋgiap rui. Gu mbe garim, mbe khira fara muuŋgi.” \p \v 25 Zisas mbaram taagia wo farven ana rɨmani suirigim, mba guma rɨmani za ŋgarigi. Ana rɨmani ŋgarav, taagia nzerigim, ana tuituigia bigi gari. \v 26 Zisas mbaram ana sarav, khaŋ ana nzuai, “Ndu wo phenan ŋgɨri, ndu taagip kha ŋgun vhen ŋgirɨ thari.” \s Pita Zisas bun nzuai. \r Matiu 16.13-16; Ruk 9.18-20 \p \v 27 Zisas maaŋ kegav wo phorga rui gumgir kov, mbe khavgia Sesaria Firipai ŋgu bakɨme han ki ŋgui bisarirer vui. Mbe vov, ana tuavar mbe nzarigi, “Kha gumgi gu mbigi then na rɨgi?” \p \v 28 \x - \xo 8.28: \xo*\xt Mk 6.14-15; Ru 9.7-8\xt*\x*Mbe ana ŋgarkarav khaŋ ana nzuai “Mbe mbari khaŋ nzuai, ndu Zon Gumgi Ruai Guma ma.” Mbe mbari khaŋ nzuai, “Ndu Fhe Bakɨme kamthooŋ guma Iraiza ma,” mbari khaŋ nzuai, “Ndu mba fhum kegi Fhe Bakɨme kamthooŋ guma mbe ma.” \p \v 29 \x - \xo 8.29: \xo*\xt Mt 16.16; Mk 9.9; Zo 6.68-69; 11.27\xt*\x*Mbe maaŋ nzuaim, Zisas wom mben nzarigi, “Mbe mba zɨrir na rɨgi, na nde then na rɨgi?” \p Ana ne nzuaim, Pita mbaram ana ŋgarkarav khaŋ nzuai, “Ndu Krais ma.” \f a \fr 8.29 \fr*\ft Kha zɨ nɨɨeŋ khare, Fhe Bakɨme taagi nza ndir zav farasarigi guma ma. \ft*\f* \v 30 Pita ne suaŋgim, Zisas mbaram mbe goriruav, khaŋ mbe nzuai, “Nde na bun harigi guma the suaŋ thari.” \s Zisas wo rimgip, kegɨp, taagi khavɨrga ne bun nzuai. \r Matiu 16.21-28; Ruk 9.22-27 \p \v 31 \x - \xo 8.31: \xo*\xt Mt 17.22\xt*\x*Zisas mba bunin mbe suaŋgia thugap, mbaram za kha buni mbe nzuav khaŋ mbe nzuai, “Fhe Bakɨme Guma Guar zaagi vhɨrve ndirga. Mba gumgi ruu gum, mba Fhe Bakɨme rotu gari gumgir pani, Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi gumgi, mbe zam ana shashagip kɨr ana segɨrga. Mbe ana shogirim, ana rimgirga, ra phuni khegene vhɨzgirga, ana taagi khavgirga.” \v 32 Zisas wo rɨmɨngane siga sarav mbe nzuaim, Pita mbaram ana kov gaar vugap, ana vhegap, khaŋ ana nzuai, “Ndu maaŋ suaŋ thari.” \p \v 33 Ana ne nzuaim, Zisas dorgav wo phorga rui gumgi garav, Pita vhegap khaŋ ana nzuai, “Satan, ndu na thav sari! Ndu Fhe Bakɨme ndɨkndɨgi ndɨkndɨgi kaŋgi fhuvara, ndu gumgi ndɨkndɨgi ndɨkndɨgira kaŋgi.” \p \v 34 \x - \xo 8.34: \xo*\xt Mt 10.38-39; Ru 14.27\xt*\x*Ana mba kamen Pita suaŋgia thugap, ana mbaram mba gumgi gu mbigi vhɨrve gum ana wo phorga rui gumgi, ana mben kamgi. Mbe ana han zim, ana khaŋ mbe nzuai, “Guma the na zɨn zɨr saŋv, ana wo vuzvugi mbevav, wo rɨmɨnga khanarareŋ phufhurav, na zɨn zɨri. \v 35 \x - \xo 8.35: \xo*\xt Ru 17.33; Zo 12.25\xt*\x*Guma the won tumara ndɨkndɨgɨrga, ana tum za fhurigi rɨgɨrga. Guma the na buni vhuuiŋ gum na suaŋv wo tuma fekhɨngirga, anan tum zazera mbara muuŋgip kɨrga. \v 36 Khe tɨvar vhuuŋ ee? Guma the wo tumara ndɨkndɨgɨp, za kha nuianan ki bigi, ana zam nta ndigɨp, ntan muuŋv kɨv rimgirga, mba bigi ram muuŋgip ana tuman kurarie? \v 37 Mba guma thagɨna ndigip, taagip wo tuma vhezgirim, ana tum taagip mbara muuŋgip kɨrie? \v 38 \x - \xo 8.38: \xo*\xt Mt 10.33; Ru 9.26; Ro 1.16; 2 T 1.8\xt*\x*Nde ntige kha tugen vhuuŋgia ki gumgi o mbigi, nde maaŋ muuŋgip kɨr Fhe Bakɨme segɨp, tɨvi mbatɨgir muuŋv, nde na zɨ gum na buni vhuuiŋ bun suangen mbergi. Nde zumgum Fhe Bakɨme Guma Guar wo Ndia han kegɨp, ana han Hevenan ki enseri gum Fhe Bakɨme ŋkasŋka phorgɨp zirɨrga, ana vhɨra mben mbergirga.” \c 9 \nb \v 1 \x - \xo 9.1: \xo*\xt Mt 16.28; 24.30; 24.34; Mk 13.30; Ru 9.27; 22.18\xt*\x*Zisas mba bunin mbe nzua vov, khaŋ mbe nzuai, “Gu guigira nde nzuai, nde ntige khar ki ntɨɨri, nde thari vhɨzgirga fhu. Nde khara muuŋgip kɨv ganɨrim, Fhe Bakɨme wo gumgi gu mbigi ganɨrim, mbe ana piin kɨrga ŋkasŋka phorgɨv zirgɨrga.” \s Zisas fhav harigi kheshara hɨgi. \p \v 2 \x - \xo 9.2: \xo*\xt 2 Pi 1.17-18\xt*\x*Mporathɨgi raari vhɨzgim, Zisas Pita gum Zems, Zon, ana mben kov, mbe nduarira ana zɨn mbɨkshɨma bakɨma mben ndagi. Mbe ndav nduarira ana phorga ki. Mbe maaŋ kav, Zisas fhav harigi kheshara hɨgi. \v 3 \x - \xo 9.3: \xo*\xt Dan 7.9\xt*\x*Mbe ana garim, ana mba shargi shagi guigira hurgiap ŋaara gari. Ana shagi fhum guma the kha nuianan ruagi shagi ŋgara gari gangana muuŋgi fhuvara. Nta guigira ŋaara gari. \v 4 Mbe ana garim, Iraiza gum Moses hav, ana phorga buni nzuai. \f a \fr 9.4 \fr*\ft Kha guma phunini, mani fhum guarara kegi gumani ma. Moses, ana Isreriŋ guman pan ma. Fhe Bakɨme fhum ana nzuaim, ana Isrerin kov Idzɨp thav Fhe Bakɨme mben mbuigi nuianen vugi. Ana mben kov vuim, Fhe Bakɨme won tɨvi ana ntan kɨmani khergiap Moses ga nɨɨŋgi. Ana ni Moses ga nɨɨŋgim, Moses ni Isreriŋ ga nɨɨŋgi. Moses, ana Fhe Bakɨmen tɨvi bun Isreriŋ ga suaŋgi guma ma. Iraiza, ana fhum guarara kegi Fhe Bakɨmen kamthooŋ guma ma. Mbe Isreriŋ kha ndɨkndɨga mbui, harigi Fhe Bakɨme kamthooŋ guma the Iraiza kambarigi fhu. Iraiza guigira mbe kambarigi. \ft*\f* \fig Zisas fhav harigi khesharav hɨgi. (9.2)|src="LB00317C.tif" size="col" copy="Horace Knowles/Louise Bass" ref="9.2"\fig* \p \v 5-6 Mbe mbe gangiap guigira rivgi. Mbe rivgia Pita suanga buni kakagia thav, khaŋ Zisas ga nzuai, “Guma Rum, nza nzerara khaŋ ndagi. Nza nde suaŋv mpɨkava phuni khegenen muuŋgirga. Ndu suaŋv thevi, Moses ga suaŋv thevi, Iraiza suaŋv thevi.” \f b \fr 9.5-6 \fr*\ft Kha kameŋ Rabai. Mbe khaŋ nzuai kameŋ ma. Mbe Hibruiŋ gum Zudaiŋ, mbe wari won kaman khaŋ nzuai Rabai. Nza Kiriiŋ, nzan kaman nza kha kameŋ nza khaŋ nzuai, “Guman Rum”, kha kameŋ Rabai maaŋ nzuai kameŋ ma. \ft*\f* \p \v 7 \x - \xo 9.7: \xo*\xt Lo 18.15; Mt 3.17; Mk 1.11; Ru 3.22; FG 3.22\xt*\x*Pita nen Zisas ga suaŋgim, buiva hur hav, mbe vharigi. Mba buiva hur mbe vharigim, Fhe Bakɨme mba buiva hurigen kav khaŋ mbe nzuai, “Khe nan Kam ma. Gu guigira ana vuzvugi. Nde ana buni mbararari!” \p \v 8 Mbe mba kamthooŋ mbararara thav, phokphoga gari. Mbe garav harigi guma the gangi fhu. Mbe Zisasra garim, ana mbe phorga ki. \p \v 9 \x - \xo 9.9: \xo*\xt Mt 12.16; Mk 8.30\xt*\x*Mbe mba mbɨkshɨman kegap, taagia zerav, Zisas kama havharar khaŋ mbe nzuai, “Nde kha bigen warira khɨgɨ kɨrim, Fhe Bakɨme Guma Guar rimgip, taagi khavgiri.” \v 10 Mbe ne mbararagiap, ne warira khɨga kav, nen warira nzuai. Mbe khaŋ wari ga nzuai, “Ram muuŋgi ne khare, rimgip, taagi khavgirga?” \p \v 11 \x - \xo 9.11: \xo*\xt Mal 4.5; Mt 11.14\xt*\x*Mbe ne nzua vov ana nzarigi, “Mba Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi gumgi thaŋ nzuav khaŋ nzuai, ‘Iraiza fhara zɨgɨrga’ ? ” \p \v 12 \x - \xo 9.12: \xo*\xt Sng 22.1-18; Ais 53.3; Dan 9.26; Mal 4.5; Ru 23.11; Fi 2.7\xt*\x*Zisas mbaram mbe ŋgarkarav khaŋ nzuai, “Guigira Iraiza fharav zɨgɨp, za kha bigi ndi thɨgɨra maanga. Maaŋ muuŋgiap, mbe thaŋ nzuav khaŋ muuŋgi kameŋ khergi? Fhe Bakɨme Guma Guar, ana zaa bakɨme ndirga. Mbe ana shav, kɨr ana segɨrga. \v 13 \x - \xo 9.13: \xo*\xt Mt 11.14; 17.12; Ru 1.17\xt*\x*Gu khar nen nde nzuai, Iraiza fhara zɨgim, mbe wari wo vuzvugi zɨn vov, mbar kɨrga tɨvir ana muuŋgi. Mbe ana muuŋgi tɨvi, mbe nta khergi, nta Fhe Bakɨme gavar ki. Mbe mba bunira zɨn vugi tɨvir ana muuŋgi.” \s Zisas tara mbe tɨn ŋina mbatɨga mbe vharigim, ana taagia nzerigi. \p \v 14 Mbe zera zav, mba Zisas phorga rui gumgi mbari han zegap, mbe garim, gumgi gu mbigi vhɨrve zav, mbe phok thɨgi. Mbe mbe phok thɨgap, mba Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi gumgi, mbe bigɨn mueŋ nzuav, mbe dav ki. \v 15 Mbe zergav, mbe han maaŋ kim, mba gumgi gu mbigi Zisas garavra thav ŋgava mbatɨga muuŋgiap khuafuav ana han zav, anan ndikndigi. \p \v 16 Zisas mbaram mben nzarigi, “Nde thagɨna nzuav kheiŋ dav mbe nzuai?” \p \v 17 Ana mben nzaim, mba gumgi gu mbigi vhɨrve rɨgar guma mbe kama hegap, khaŋ ana nzuai, “Ndɨkndɨgi vhuuin nza khɨvi guma rum, gu won kama ndiga ndu han zɨgi. Ana ŋina mbatɨga mbe ana vhen kav, ana thɨni mpɨrigim, ana buni nzuai fhu. \v 18 Ana ana hi tugir, ana zazera ana suigav, ana fov nuiana sui. Ana rav phuvun ana kamaŋɨni thivim, ana tari ndɨri phɨrav bigi thɨgɨra si. Gu ana ndiga zav, ndu phorga rui gumgi han zɨgap, mba ŋina ga vharvhara zav mbe nzuaim, mbe tuktɨgi fhu.” \p \v 19 Zisas ne mbararagiap, mbe ŋgarkarav khaŋ nzuai, “Nde ntige kha tugen vhuuŋgi ntɨɨri, nde Fhe Bakɨme ŋkasŋka khothivi fhu. Gu rarara tugir nde phorgɨ kɨrie? Gu zazera nde phorgɨv kɨv, nde simtɨgi ndirie? Mba tara ndigɨp nan han zɨ.” \p \v 20 Ana maaŋ mbe nzuaim, mbe mba tara ndigap Zisas han zi. Mba ŋina mbatɨk Zisas garavra thav, mba tara mbuim, ninɨk anan ndaim, ana ana dagim, ana kɨga vov rɨgap, sakozap, phophogerav, phuvun ana kamaŋɨni thɨgi. \p \v 21 Zisas mbaram mba tara ndiar nzarigi, “Ana ramgi tugar kha bigeŋ anan hɨgi?” \p Mba tara ndia ana ŋgarkarav khaŋ nzuai, “Ana taranera kim, kha bigeŋ anan hɨgap, mbara muuŋgia khar ki. \v 22 Ana tugi vhɨrvera anan shogirim, ana rimgir zav, ana fov vhava sui, ana fov mbɨ sui. Ndu bigɨn thuen muuŋgirgeŋ tuktɨgɨp, ndu nza korar muuŋgip, nzan kurari.” \p \v 23 \x - \xo 9.23: \xo*\xt Mt 17.20; 21.21; Mk 11.23; Ru 17.6; Zo 11.40\xt*\x*Zisas mbaram khaŋ ana nzuai, “Ndu thaŋ nzua khaŋ na nzuai, ‘Ndu tuktɨgire’? Ndu Fhe Bakɨme ŋkasŋka khothivɨrga, ndu za kha bigir muunga.” \p \v 24 \x - \xo 9.24: \xo*\xt Ru 17.5\xt*\x*Mba tara ndia ne mbaravara kama hegap, nzɨɨv khaŋ nzuai, “Gu Fhe Bakɨme ŋkasŋka khothɨgi. Na ndɨkndɨk tivgi. Ndu nan kurarim, gu Fhe Bakɨme ŋkasŋka khothivi tɨv havhargirga.” \p \v 25 Mba guma nen Zisas ga nzuaim, Zisas mba gumgi gu mbigi vhɨrve garim, mbe khuafuav mben han zi. Ana mbaram kama havharar mba ŋina mbatɨga vhegap khaŋ ana nzuai, “Ndu thɨni mpɨrav khuarani ŋangi ŋina mbatɨk, ndu ana thav kɨrar hɨgɨp, taagip ana vhen ŋgirɨ thari.” \p \v 26 \x - \xo 9.26: \xo*\xt Mk 1.26\xt*\x*Ana ne nzuaim, mba ŋina mbatɨk ndarav nzɨɨv, khɨrɨv mba tara mbuim, ana sakozav phophogerim, ana ana thav kɨrar hɨgi. Ana mba tara thav kɨrar hɨgim, mba tar ŋama rimgi. Mba gumgi gu mbigi ana gangiap khaŋ nzuai, “Ana rimgi”. \v 27 Zisas mbaram mba tara harar suirav, ana ragim, ana thɨgi. \p \v 28 Zisas zumgum vov phenan vhen vergim, ana phorga rui gumgi, mbe nduarira kav anan nzarigi, “Nza ram muuŋgiap kha ŋina mbatɨga vharvharargeŋ tuktɨgi fhu?” \p \v 29 Zisas mbaram mbe ŋgarkarav khaŋ mbe nzuai, “Nde khaŋ muuŋgi ŋina mbatɨga vharvhara saŋv, tuap bavira. Nde Fhe Bakɨmera phorgɨv suaŋri.” \p \v 30 \x - \xo 9.30: \xo*\xt Mk 8.31; 10.32-34; Zo 7.1\xt*\x*Zisas maaŋ mbe suaŋgiap, mbe mba ŋgu thav, khavgiav Gariri fhaiŋ sharav vui. Mbe vov, Zisas mba gumgi gu mbigi ana vui ŋaneŋ kaŋgirgane thagi. \v 31 Ana khaŋ muuŋgiap, ana wo phorga rui gumgi, ana Fhe Bakɨme bunin mbe khɨvɨv mbe nzuai, ana mbe nzuav, khaŋ mbe nzuai, “Guma the Fhe Bakɨme Guma Guara thuuŋ dorgɨp, ana ndim gumgi farve khɨngiri. Mbe ana shogirim, ana rimgirga. Ra phuni khegene vhɨzgirim, ana taagi khavgirga.” \v 32 \x - \xo 9.32: \xo*\xt Ru 9.45; 18.34\xt*\x*Ana nen mbe nzuaim, mbe nen sagi fhuvara. Mbe ne nɨɨeŋ ga suaŋv anan nzan za mbuav, anan rivgiap wari thagi. \s The nzan rɨgar zɨ ki? \p \v 33 \x - \xo 9.33: \xo*\xt Ru 22.24\xt*\x*Mbe mbaram vov Kaperneaman hegap, ana vov phena mbe vhen vergap, mben nzarigi, “Nde kha tuavar zav, thagɨne nzuav warir nzav, wari ga nzuai?” \v 34 Ana mba nzambaren mbe muuŋgim, mbe the ana kameŋ ŋgarkarigi fhuvara. Mbe kaŋgi, mbe tuavar zav khueŋ nzuav wari kaadogi, “The nzan rɨgar zɨ ki?” \p \v 35 \x - \xo 9.35: \xo*\xt Mt 20.26-27; 23.11; Mk 10.43-44; Ru 22.26\xt*\x*Zisas perav, mba farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgir kamgiap, khaŋ mbe nzuai, “Guma the zɨ kɨr saŋv, ana guigira wo mbevav, wo ndi zɨn mbarav, za kha gumgir ŋaara guma kɨri.” \p \v 36 Ana nen mbe nzuav, tara mbe nzuaim, ana mbe rɨgar thɨgi. Ana mbe rɨgar thɨgim, ana ana fhurav khaŋ mbe nzuai, \v 37 \x - \xo 9.37: \xo*\xt Mt 10.40; Ru 10.16; Zo 13.20\xt*\x*“Guma the na zɨn khaŋ muuŋgi tara then kurarga, ana vhɨra nan kurigi. Guma the vhɨra nan kurarga, ana nara kurigi fhuvara. Ana mba na sarigi nen kurigi.” \s Guma the panan nza kegi fhu, ana nza ne ma. \p \v 38 \x - \xo 9.38: \xo*\xt Nam 11.27-29; Ru 9.49\xt*\x*Zisas mba kamen mbe nzuai, Zon mbaram khaŋ ana nzuai, “Ndɨkndɨgi vhuuin nza khɨvi Guman Rum, nza guma mbe garim, ana ndu zɨn panan ŋiniŋgi mbatɨgi ga vharvharigi. Nza khueŋ nzuav ana thɨvi. Ana nza the fhuvara.” \p \v 39 \x - \xo 9.39: \xo*\xt 1 Ko 12.3\xt*\x*Zisas mbaram khaŋ ana nzuai, “Ana thɨvɨ thari. Guma the na zɨn panan mirikor then muuŋgirga, ana ntigera buna mbatɨga thuen na suaŋgirga fhuvara. \v 40 \x - \xo 9.40: \xo*\xt Mt 12.30; Ru 11.23\xt*\x*Guma the panan nza kegi fhu, ana nza ne ma. \v 41 \x - \xo 9.41: \xo*\xt Mt 10.42\xt*\x*Gu guigira nde nzuai, guma the na zɨn mbɨ thama then nden nɨɨŋgirga, ana vhɨra nde kaŋgi, nde Krais ntɨɨri ma, mba guma ana wo vheza tharga fhuvara. Ana wo vheza ndigɨrga.” \s Tɨvi mbatɨgi Fhe Bakɨme khothɨgi ndɨkndɨgir farfagi. \p \v 42 Ana nen mbe nzua vov khaŋ mbe nzuai, “Guma the kha na khothɨgi tara then muuŋgirim, ana rɨgɨp, na khothivɨ tharga, mbe nzerara kɨma bakɨ then ana fhɨra ntorgɨp, ana fegɨp, mbasɨk rɨga khɨngirim, ana rimgirga, ne nzerara. \v 43-44 \x - \xo 9.43-44: \xo*\xt Mt 5.30\xt*\x*Ndu hara thueŋ ndun muuŋgirim, ndu rɨgɨv, na khothivɨ tharga, ndu mba hareŋ thugɨp, fekhɨngiri. Ndu hara bueŋra kɨrga, ndu zazera mbara muuŋgia ki bɨɨŋbɨɨŋ ndigirga. Ndu hara mpuani khɨgɨ kɨrga, ndu Herar ŋgɨgɨrga. Ndu mba zazera mbara muuŋgia ki vhavar kegɨrga. \v 45-46 Ndu ŋkari thave ndun muuŋgirim, ndu rɨgɨv, na khothivɨ tharga, ndu mba ŋkarve thugɨp, fekhɨngiri. Ndu ŋkari bavira khɨgɨp, ndu zazera mbara muuŋgia ki bɨɨŋbɨɨŋ ndigirga. Ndu ŋkarveni vhɨra kɨrga, mbe ndu fegɨp, Her khɨngirga. \f c \fr 9.45-46 \fr*\ft Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ garav nta kaŋgi gumgi mbari kha ndɨkndɨga mbui. Mbe suanga buna mueŋ vhɨra khar ki. Mba kameŋ khaŋ muuŋgi, “Mba ŋgun pigi, mbe fhavi ga birga, mba pigi mbe fhavi thav vhɨzgirga tuktɨgi fhuvara. Mba ŋgun vhav vhɨra mbe fhavi shirga, mba vhav vhɨra ŋguigirga tuktɨgi fhuvara. Ana mbara muuŋgip kɨrga.” Mak 9.48 ganɨri. \ft*\f* \v 47 \x - \xo 9.47: \xo*\xt Mt 5.29\xt*\x*Ndu rɨma thueŋ ndun muuŋgirim, ndu rɨgɨv, na khothivɨ tharga, ndu mba rɨmaiŋ sigip, fekhɨngiri. Ndu rɨma bueŋra khɨgɨp Fhe Bakɨme wo gumgi gu mbigi garim, mbe piin ki ŋgun ŋgirɨrga, ne nzerara. Ndu rɨmani vhɨra kɨrga, mbe ndu fegɨp, Her khɨngirga. \b \q1 \v 48 \x - \xo 9.48: \xo*\xt Ais 66.24\xt*\x*‘Mba ŋanen gumgi fhavi ga bi pigi ki, nta vhɨzi pigi fhuvara. Nta mbara muuŋgia ki pigi ma. Mba ŋanen zazera mbara muuŋgiap shiav ki vhav vhɨra ki.’ \f d \fr 9.48 \fr*\ft Ais 66.24 \ft*\f* \b \p \v 49 \x - \xo 9.49: \xo*\xt Ese 43.24\xt*\x*“Mba vhav mbe mbasɨgar mba sui, tɨvara muuŋgip, gumgi shirga. \p \v 50 \x - \xo 9.50: \xo*\xt Mt 5.13; Ru 14.34-35; Ro 12.18; Ef 4.29; Kor 4.6; Hi 12.14\xt*\x*“Mbasɨk bigɨnan vhuuŋ ma, ana faŋgirga, ndu wom ram anan muuŋgirim, ana taagi vhergirie? \p “Nde mbasɨk vhergi vherar muuŋgip ndava mɨɨtɨga ndigip, nde wari tɨgɨp kɨri.” \f e \fr 9.50 \fr*\ft Mbe Grik kaman ves 49 gum ves 50 khergim, mani tuituigiap mba kameŋ sigasarigi fhuvara. \ft*\f* \c 10 \s Mani gu mburi wari thamthagi. \r Matiu 19.1-9 \p \v 1 Zisas mbaram mba ŋgu thav, khavgia vov, Zudia fhaiŋ shɨgim, gumgi gu mbigi vhɨrve zav, maam ana phok thɨgi. Ana maam Fhe Bakɨme buni vhuuin mbe suaŋgiap, maaŋ thav vov, Zordan mbɨ thugap mueŋ nderen hɨgi. Ana muen hɨgim, gumgi gu mbigi vhɨrve taagia zav, maaŋ ana phok thɨgi. Mbe maaŋ ana phok thɨgim, ana taagia won tɨva mbuav, maam Fhe Bakɨme buni vhuuin vhɨra mbe nzuai. \p \v 2 Ana mba tugen Fhe Bakɨme buni vhuuin mbe nzuav kim, Fherasiŋ mbari zav anan mparav anan nzarigi, “Ndu khar nza suaŋ, nzan tɨv ram nzuai. Guma won muuŋ thamthargane nzerarame?” \p \v 3 Ana mbe ŋgarkarav khaŋ mbe nzuai, “Moses ramgi tɨvar muun zav nde suaŋgi?” \p \v 4 \x - \xo 10.4: \xo*\xt Lo 24.1-4; Mt 5.31\xt*\x*Mbe khaŋ nzuai, “Moses khuen nza khɨrigi. Guma the wo muuŋ thamtha saŋv, gava thueŋ khergip, ana thamtharga kamen ana suaŋgip, mba gaven anan nɨɨŋgip, zam ana thamtharga.” \p \v 5 Zisas mbe ŋgarkarav khaŋ nzuai, “Nde pani havhargim, Moses maaŋ muuŋgiap nde nzuav mba kameŋ khergi.” \v 6 \x - \xo 10.6: \xo*\xt Stt 1.27; 5.2\xt*\x*Ana thav khaŋ mbe nzuai, “Fhum guarara Fhe Bakɨme za kha nuian gu bigi ga mbuav, ana guma gu mbiga muuŋgi. \v 7 \x - \xo 10.7: \xo*\xt 1 Ko 6.16; Ef 5.31\xt*\x*\x - \xo 10.7: \xo*\xt Stt 2.24\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, guma won muuaŋ tɨgav, ana wo ndia gu niamuuŋ thav, ana wo muuŋ phorgap, mani wani tɨga ki. Mani wani ga tɨgap, wani phorga havhargi. \v 8 Mani wani shɨrav, wani hiarga fhu. Mani wani phorga havhargia, guma bavira gari gangana mbui. \v 9 Maaŋ muuŋgip, Fhe Bakɨme bigɨn thanin wani phorgɨrim, guma ni shɨgɨ thari.” \p \v 10 Mbe taagia phena vhen vergap, Zisas phorga rui gumgi mba bigeŋ ga nzuav anan nzarigi. \v 11 \x - \xo 10.11: \xo*\xt Mt 5.32; 1 Ko 7.10-11\xt*\x*Ana mbe ŋgarkarav khaŋ mbe nzuai, “Guma the wo muuŋ thav harigi mbigar tɨgɨrga, mba guma won muun farfagiap, ruan harigi mbiga ndigi tɨva muuŋgi. \v 12 Mbiga the won mana thav harigi guman tɨgɨrga, ana wo mana farfagiap ruan harigi guma ndigi tɨva muuŋgi.” \s Zisas gum tari bisarire. \r Matiu 19.13-15; Ruk 18.15-17 \p \v 13 Gumgi gu mbigi tari bisarire ndigap, Zisas han zi. Mbe ana wo farven mbe sur zav, mbe mbe ndiav ana han zim, ana phorga rui gumgi mbe vhegi. \v 14 \x - \xo 10.14: \xo*\xt 1 Ko 14.20; 1 Pi 2.2\xt*\x*Mbe mbe vhegim, Zisas ne gangiap, ndav ana mbatɨgim, ana khaŋ mbe nzuai, “Nde fhura mba tarire ganɨrim, mbe na han zɨri. Nde mbe thɨvɨ thari. Khaŋ muuŋgi tarire fara muuŋgi ntɨɨri, mbe Fhe Bakɨme wo gumgi gu mbigi garim, mbe ana piin ki ntɨɨri ma. \v 15 \x - \xo 10.15: \xo*\xt Mt 18.3\xt*\x*Gu guigira nde nzuai, maaŋ muuŋgip guma the tara bisaneŋ Fhe Bakɨme vuzvugiap, ana piin ki tɨva fara mbui fhu. Mba guma Fhe Bakɨme wo gumgi gu mbigi garim, mbe ana piin ki ntɨɨri phorgɨ kegɨrga fhu.” \v 16 Ana nen mbe suaŋgia thugap, mba tari bisarire ndiav, mbe fhuav, wo farven mbe suav, ŋgɨrkama vhuun mbe ndɨɨi. \s Ŋkɨɨ kɨvgi guma. \r Matiu 19.16-30; Ruk 18.18-30 \p \v 17 Zisas ŋgɨrkama vhuun mba tari ga nɨɨŋgiap khavgia vuim, guma mbe khuafɨ zav, wo thɨpani phɨrgia Zisas nɨma faav, khaŋ ana nzuai, “Ndɨkndɨgi vhuuin nza khɨvi guma rum, ndu guman vhuuŋ ma. Gu ram muuŋgip zazera mbara muuŋgia ki bɨɨŋbɨɨŋ ndigirie?” \p \v 18 Zisas ana ŋgarkarav khaŋ ana nzuai, “Ndu thaŋ nzuav guman vhuun na rɨgi. Guman vhuuŋ the ki fhuvara, Fhe Bakɨme nduara guman vhuuŋ ma. \v 19 \x - \xo 10.19: \xo*\xt Kis 20.12-16; Lo 5.16-20; 24.14; Ze 5.4\xt*\x*Ndu Fhe Bakɨme Moses ga nɨɨŋgi tɨvi kaŋgi. Ndu guma shogiri ana rɨmɨ thari, ndu hara guma muuŋ ruarir ana ndi thari, ndu kɨmɨ thari. Ndu bigi shɨshɨgɨ thari, ndu fhura gumgi nɨfhɨ sɨv mbe bigi ndi thari. Ndu wo ndia gu niamuuŋ piin kɨv mani buni mbararari.” \p \v 20 Ana ana ŋgarkarav khaŋ nzuai, “Ndɨkndɨgi vhuuin nza khɨvi guman rum, gu fhum taranera mba tɨvi zɨn vuav kav, ntige guma ruma muuŋgi.” \p \v 21 \x - \xo 10.21: \xo*\xt Mt 6.19-20; 10.38; Mk 8.34; Ru 12.33\xt*\x*Zisas mbaram mba guma garav, ana vuzvugiap, khaŋ ana nzuai, “Ndu bigɨn mueŋ khegi. Ndu ŋgɨv, za wo bigi ndi maaŋrim, mbe nta vhezgirim, ndu mba ŋkɨɨr mba bigi sosuagi gumgir nɨɨŋgiri. Ndu maaŋ muuŋgirga, ndu Hevenan guigira bigi vhuuiŋ guarira kɨrga. Ndu maaŋ muuŋgip, na phorgɨ ruri.” \p \v 22 Mba guma mba kameŋ mbararagiap, khom anan fevgi. Ana kaŋgi, ana guigira bigi vhɨrkɨvgi guma ma. Ana maaŋ muuŋgiap ndav simgiap, vugi. \p \v 23 \x - \xo 10.23: \xo*\xt Mt 19.23; Mk 4.19; Ru 18.24; 1 T 6.17\xt*\x*Zisas mbaram phokphoga garav, khaŋ wo phorga rui gumgi ga nzuai, “Ŋkɨɨ kɨvgi gumgi, mbe Fhe Bakɨme wo gumgi gu mbigi garim, mbe ana piin ki ntɨɨri phorgɨv kɨrgane suaŋv, mbe ŋaara mbatɨgar muuŋgirga.” \p \v 24 Mba Zisas phorga rui gumgi ana kameŋ mbararagiap ŋgava mbatɨga muuŋgim, Zisas taagia khaŋ mbe nzuai, “Tari, guma Fhe Bakɨme wo gumgi gum mbigi garim, mbe ana piin ki ntɨɨri phorgɨ kɨrgane suaŋv, ana ŋaara mbatɨgar muuŋgirga. \v 25 Kemor shagi sai suuŋ thoon ŋgɨr zav, ana ŋaara mbatɨgar muuŋgirga fhu. Ŋkɨɨ kɨvgi guma, ana Fhe Bakɨme wo gumgi gu mbigi garim, mbe ana piin ki ntɨɨri, ana mbe phorgɨ kɨrgane saŋv, ana ŋaara mbatɨgar muuŋgirga.” \p \v 26 Ana ne mbe nzuaim, mbe guigira ŋgava mbatɨga muuŋgiap, ndɨkndɨgi vhɨrve ga mbuav, nduarira wari ga nzuai, “Maaŋgi the zazera mbara muuŋgia ki bɨɨŋbɨɨŋ ndigirie?” \p \v 27 \x - \xo 10.27: \xo*\xt Jer 32.17; Ru 1.37\xt*\x*Zisas mbe garav khaŋ mbe nzuai, “Mba bigi guman tuktɨgi fhu. Fhe Bakɨme za kha bigin muunga ne tuktɨgi.” \p \v 28 Pita mbaram khaŋ ana nzuai, “Nza ndu zɨn vuav, nza za wo bigi thav ndu zɨ rui!” \p \v 29 Zisas mbaram khaŋ ana nzuai, “Gu guigira ndu nzuai, guma the na buni vhuuiŋ gum na ndɨkndɨgap wo phena thav wo fegi gu ŋgugi, wo meeiŋ gu bivi, wo ndia gu niamuuŋ won tari gu mɨni thav na zɨ rui, \v 30 \x - \xo 10.30: \xo*\xt 2 Sto 25.9; Ru 18.30\xt*\x*mba guma ntige kha nuianan Fhe Bakɨme guigira bigi vhɨrver ana nɨɨŋgirga. Ana mba fhum ki bigi, ana guigira nta kambararga. Ana pheni vhɨrve guarira anan nɨɨŋv, fegi gum ŋgugi, meeiŋ gum bivi, ndegmbori, gum tari vhɨrve, mɨni, ana ntan ana nɨɨŋgirga. Ana vhɨra kha nuianan gumgi ana farfarga tɨvi, ana vhɨra nta ndirga. Ana zumgum zazera mbara muuŋgia ki bɨɨŋbɨɨŋ ndigirga. \v 31 \x - \xo 10.31: \xo*\xt Mt 20.16; Ru 13.30\xt*\x*Ntige kha tugen fharav ki gumgi vhɨrve, mbe zumgum zɨn kɨrga. Ntige zɨn ki gumgi vhɨrve mbe zumgum fhararga.” \s Zisas tuga mpuanin wo rɨmɨnga ne bun suaŋgiap, ntige wom wo rɨmɨnga ne bun nzuai. \r Matiu 20.17-19; Ruk 18.31-33 \p \v 32 \x - \xo 10.32: \xo*\xt Mk 8.31; 9.31\xt*\x*Zisas wo phorga rui gumgir kov mbe Zerusareman ndai. Mbe ndav Zisas fharigim, ana phorga rui gumgi, ana zɨn mbe ndav, mbe ŋgava mbatɨga muuŋgi. Mbe phorga ndai gumgi gu mbigi vhɨra rivgi. Zisas taagia wo farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgir kov, mbe gaar vugap, ana won hɨgɨrga bigi bun mbe nzuai. \v 33 Ana khaŋ mbe nzuai. “Nza Zerusareman ndai. Nza Zerusareman ndarim, guma the Fhe Bakɨme Guma Guara thuuŋ dorgɨp, ana suaŋv kama shɨrav, ana ndim, Fhe Bakɨme rotu gari gumgir pani gum Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi gumgi farve khɨngirga. Mbe khaŋ ana suanga, ‘Ndu rɨmɨnga.’ Mbe maaŋ ana suaŋgip, ana shogirim, ana rimgirgane suaŋv, ana ndim harigi ŋgu ntɨɨri fararar mbararga. \v 34 Mba harigi ŋgu ntɨɨri, mbe ŋgɨza bunin ana suaŋv, ana sɨɨŋv, ana parɨv, ana kharɨv, ana shogirim, ana rimgirga. Ana rimgirim, ra phuni khegene vhɨzgirga, ana taagip khavgirga.” \s Zems gum Zon zɨ bakɨni ndirgane vuzvugi. \r Matiu 20.20-28 \p \v 35 Zebedi kamani, Zems gu Zon, mbaram Zisas han zav khaŋ ana nzuai, “Ndɨkndɨgi vhuuin nza khɨvi guma rum, ŋka bigɨn mueŋ ga nzuav ndun nzai. Ŋka ndun nzararim, ndu ŋkan kurav ŋka ndim mba bigen muuŋgiri.” \p \v 36 Zisas manin nzarigi, “Gu ŋkon kurav ram ŋkon muuŋrie?” \p \v 37 Mani ana ŋgarkarav khaŋ nzuai, “Ndu zɨ bakɨme gum ŋkasŋka ndigip, ndu ŋka the ndim wo guva haren farim, ana ndu guva haren perarim, ŋka the ndu ŋkɨn haren perarga.” \p \v 38 \x - \xo 10.38: \xo*\xt Mk 14.36; Ru 12.50\xt*\x*Zisas mani ŋgarkarav khaŋ nzuai, “Ŋko mba bigeŋ nɨɨeŋ kaŋgiap, ne ga nzuav nzai fhuvara. Ŋko gu mbɨrga mbɨ khɨnigeŋ, ŋko niŋgen mbegɨrie? Ee, ŋko gu ruarga mbɨ shirɨ, ŋko vhɨra ana ruagirie?” \p \v 39 \x - \xo 10.39: \xo*\xt FG 12.2; VB 1.9\xt*\x*Mani ana ŋgarkarav khaŋ nzuai, “Ahaŋ, ŋka tuktɨgi.” \p Mani maaŋ nzuaim, Zisas mbaram khaŋ mani ga nzuai, “Ŋko gu mbɨrga mbɨ khɨnigeŋ, ŋko niŋgen mbɨrga. Ŋko gu ruarga mbɨ shirɨ, ŋko vhɨra ana ruarga. \v 40 Ŋko mba na guva hareŋ gum na ŋkɨn haren pigɨ za nzai ne, ne na bigɨn fhuvara. Mba ŋani Fhe Bakɨme bigɨn ma. Ana mba ŋani pigɨrga gumgi, ana mbe kaŋgiap, mbe ndi muuŋgi ŋani ma.” \p \v 41 Zems gu Zon nen Zisas ga suaŋgim, ana mba farasegi phɨkthɨgi ŋaara gumgi mba kameŋ mbararagiap, mbe ne nzuav zam Zems gu Zon ga vhegi. \v 42 \x - \xo 10.42: \xo*\xt Ru 22.25-26\xt*\x*Mbe Zems gum Zon ga vhegim, Zisas mbaram mben kamgim, mbe ana han zim, ana mbe fugap, khaŋ mbe nzuai, “Nde kaŋgi, harigi ŋgui gumgi, mbe won gumgi gu mbigi gari gumgir pani kav, mbe guigira wo gumgi gu mbigi gari. Mbe guigira mben piin kɨv, mbe zɨri ndiv vun kuamkuargane, mbe ne vuzvugi. Mben gumgi bakɨvi, khaŋ tɨgav havhargia mbe buni mbarara nta zɨn ŋgɨr zav mbe gumgi gu mbigi ga nzuai. \p \v 43 \x - \xo 10.43: \xo*\xt Ru 9.48\xt*\x*\x - \xo 10.43: \xo*\xt Mt 23.11; Mk 9.35; Ru 22.26\xt*\x*“Gu nde nzuai, mba tɨv nden kɨ thari. Guma the nde rɨgar zɨ bakɨme kɨ saŋv, ana za wo mbevav nde ŋaara guma kɨri. \v 44 Guma the vhɨra nde rɨgar fharav kɨr saŋv, ana za wo mbevav, za fhura kha gumgir ŋaara guma kɨri. \v 45 \x - \xo 10.45: \xo*\xt Zo 13.14; Fi 2.7; 1 T 2.5-6\xt*\x*Fhe Bakɨme Guma Guar, ana vhɨra ana gumgi anan ŋgarɨ zav ana zɨgi fhuvara. Ana fhura gumgir ŋaara guma kɨr zav zɨgi. Ana fhura mben ŋaara guma kɨv, vhɨra mbe suaŋv rimgiv, taagi gumgi gu mbigi vhɨrve ga vhezgip, mbe ndir zav zɨgi.” \s Zisas Bartimeus kurigim, ana taagia nzerigi. \r Matiu 20.29-34; Ruk 18.35-43 \p \v 46 Zisas wo phorga rui gumgir kov, mbe ndav vo, Zerikon hegi. Mbe Zerikon hegap, Zisas wo phorga rui gumgi gum mba Zisas phorga ndai gumgi gu mbigi vhɨrve, mbe Zeriko thav vuim, rɨmani mbatɨgi guma Bartimeus, ana maaŋ ki. Bartimeus ana Timeusan kam ma. Ana mba tuap gaar perav kav, ŋkɨɨ ga nzuav, nzambara mbatɨgar gumgi ga mbui. \v 47 \x - \xo 10.47: \xo*\xt Mt 9.27; 15.22\xt*\x*Ana maaŋ perav kav mbararagim, mbe khaŋ nzuai, “Nasaret guma Zisas mbar zi.” Ana ne mbararagiap, kama bakɨmen kaav khaŋ nzuai, “Zisas, Devitan Kam, ndu nan korar muuŋ!” \p \v 48 Ana maaŋ nzuaim, gumgi gu mbigi vhɨrve ana vhegap, khaŋ ana nzuai, “Ndu wo thɨni mpɨra.” Mbe maam ana nzuaim, ana khɨrɨvra kaav khaŋ nzuai, “Devitan Kam, ndu nan korar muuŋ!” \p \v 49 Zisas ana mbararagiap, thav thɨgap, khaŋ nzuai, “Anan kamgirim, ana zɨ.” Zisas ne nzuaim, mbe mba rɨmani mbatɨgi guman kaai. Mbe ana kaav khaŋ ana nzuai, “Ndu gor muuŋ thari. Ana ndun kaai. Ndu khavik!” \p \v 50 Mba rɨmani mbatɨgi guma ne mbararara thav, mbaram mba rugaha shari sharige zorgiap, niŋge dagim, niŋge kɨga vov mbur rɨgi. Ana mbaram fega mbur mbarav thivav, Zisas han vui. \p \v 51 Ana Zisas han vuim, Zisas anan nzarigi, “Gu ram ndun muuŋrie?” \p Mba rɨmani mbatɨgi guma khaŋ ana nzuai, “Rabai, ndu na rɨmanin muuŋgirim, ni nzera.” \p \v 52 \x - \xo 10.52: \xo*\xt Mt 9.22; Mk 5.34\xt*\x*Zisas mbaram khaŋ ana nzuai, “Ndu ŋgɨ. Ndu Fhe Bakɨme ŋkasŋka khothɨgav, ndu taagia nzerigi.” Zisas ne nzuavra thagim, ana rɨmani fhura ŋgarav nzerigim, ana tuituigia bigi gari. Ana garav Zisas phorgav mba tuavar vui. \c 11 \s Zisas ŋgui gari guman pana gegav Zerusareman ndai. \r Matiu 21.1-9; Ruk 19.29-38; Zon 12.12-15 \p \v 1-2 Zisas Zeriko sharav, wo phorga rui gumgir kov mbe Zerusareman ndai. Mbe ndav vov, Zerusarem han mbav, Oriv mbɨkshɨma han ki ŋgu bisanenin hɨgi, Betani gum Betfage. Mbe mba ŋgunin hɨgap, Zisas wo phorga rui guma phuni ga sarav khaŋ mani ga nzuai, “Ŋko ŋgɨp, mbu fhara ki ŋgu bisanen ŋgɨri. Ŋko ŋgɨp, ŋgun vhen ŋgirɨvra, ŋko za ganɨnga, mbe doŋki ŋgugar kama mbevi ndi thɨrigi ana ki. Guma the fhum mba doŋki ŋguga kama ruigi fhuvara. Ŋko ana mpiiŋ fhɨrgip, ana ndigi zɨri. \v 3 Guma the ŋko gangip khaŋ ŋko suanga ‘Ŋko maaŋ ram mbui?’ ŋko khaŋ ana suaŋri, ‘Guma Bakɨme ŋaar anan ki, ana vhemkora ana ndigi taagi zɨrga.’ ” \fig Zisas ŋgui vhɨrve gari guman pana fara muuŋgiap, Zerusareman veri. (11.1-2) |src="LB00315C.tif" size="span" loc="1/4 page picture spans both columns" copy="Horace Knowles/Louise Bass" ref="11.1-2"\fig* \p \v 4-5 Ana maaŋ mani ga suaŋgim, mani vui. Mani vov, mba ŋgun hav garim, mba doŋki ŋgugar kam kɨrar tuavra mbe phena thɨma kamanin thɨrav ki. Mani mbaram ana mpiiŋ fhɨri. Mani ana mpiiŋ fhɨrim, gumgi mbari maaŋ thivgiav kav khaŋ mani ga nzuai, “Ŋko maaŋ ram mbuav, mba doŋki ŋgugar kaman mpiiŋ fhɨri?” \v 6 Mani mbe ŋgarkarav mba Zisas mani ga suaŋgi kamen mbe nzuai. Mbe mbaram fhura mani garim, mani ana fhɨrgiap, ana ndiga vui. \v 7 Mani ana ndiga vov, Zisas han vugap, mbaram mbe wari wo rugahav shari shagi zorgiap, mba doŋki ŋguga kama kɨra suegim, Zisas mbaram ndav, ana tɨ perigi. \v 8 Zisas mba doŋki ŋguga kama tɨ perav, mbe ndai. Mbe ndaim, gumgi vhɨrve mbe wari wo rugahav shari shagi zorav, tuap ga sɨgi. Gumgi mbari ruan khira ŋgagi gorav, zav, tuap ga sɨgim, Zisas nta tɨn ndai. \v 9 \x - \xo 11.9: \xo*\xt Sng 118.25-26\xt*\x*Ana nta tɨn ndaim, gumgi mbari ana nɨman fharigim, mbari ana zɨn kav, kaav khaŋ nzuai, “Hosana!” \p “Nza Fhe Bakɨmen ndikndigi. Ana tɨvar vhuun kha guman muunga, ana Fhe Bakɨme nduara ana sarigi ana zɨgi. \p \v 10 “Ana nza nzɨga Devitran nzɨk ma. Ana ntige nzan guman pan kɨrga. Fhe Bakɨme tɨvar vhuuŋra anan muuŋrim, ana nza ganɨnga. \p “Hosana! Nza ne suaŋv Fhe Bakɨme ndikndigɨp nza ne suaŋv Fhe Bakɨme zɨ ndi vu guarara kuamkuarga!” \p \v 11 Zisas ndav vov Zerusareman hɨgap, mbaram vov Fhe Bakɨme phena bɨna vhen vergap, ana vhen mba bigi ana za nta gara ruigi. Ra verav vhɨzgim, ana wo farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgir kov, mbe taagia Betanin vergi. \s Zisas fik khage suaŋgim, ana shɨɨŋgi. \r Matiu 21.18-22 \p \v 12 Mbe verav, Betani ga kuigap, mɨtimanera mbe taagia khavgiav, Zerusareman ndai. Mbe ndav, Zisas thɨhegi. \v 13 \x - \xo 11.13: \xo*\xt Mk 11.20\xt*\x*Ana thɨhegap, mbe ndav ana samra fik khage garim, niŋge thɨgav ki. Ana niŋge garim, niŋge khovgim, ana khaŋ nzuai, “Niŋge vhɨgi mbarigi thi?” Ana ne ndɨkndɨga vov niŋge garim, niŋge vhɨgi mbarigi fhu, fari khɨnira. Khe fik khira vhɨgi mbai tuk fhuvara. \v 14 \x - \xo 11.14: \xo*\xt Ru 13.6\xt*\x*Ana niŋge gangia thav, mbaram khaŋ mba fik khage nzuai, “Guma the taagip ndun vhɨgar mbegɨrga fhu.” Ana ne nzuaim, ana phorga rui gumgi ne mbararagi. \s Zisas Fhe Bakɨme Phena bɨna vhen shɨga mbui ntɨɨri zɨtɨgi. \r Matiu 21.12-16; Ruk 19.45-47; Zon 2.13-16 \p \v 15 \x - \xo 11.15: \xo*\xt Mal 3.1-9\xt*\x*Ana maaŋ mba fik khage suaŋgiap, mbe nda vov, Zerusareman hegi. Mbe hegap, Zisas vov Fhe Bakɨme phena bɨna vhen vergap, mba bigi ga vhezav, bigi ndi mbai gumgi zɨtɨgap, mbe ndi kɨrar mbai. Ana mbe ŋkɨɨar kurkurigi kaagi, ana nta siasuav, mbe korigi ndi mbai gumgir mpirmpirɨgi ana vhɨra nta siasui. \v 16 Ana maaŋ mbe mbuav vhɨra mbe bigɨn the ndigiv fhura Fhe Bakɨme phena bɨna vhee mbugu ŋgirɨrganen mbe thɨvigi. \v 17 \x - \xo 11.17: \xo*\xt Ais 56.7; Jer 7.11\xt*\x*Ana maaŋ mbe muuŋgiap, mbaram Fhe Bakɨme buni vhuuin mbe nzuav, khaŋ mbe nzuai, “Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gavar Fhe Bakɨme khaŋ nzuai, \b \q1 ‘Na phen mbe kha zɨn anan rɨgɨrga, za kha nuianan ki ŋgui bakɨvi zɨv na phorgɨv suanga phen ma.’ \f a \fr 11.17 \fr*\ft Ais 56.7 \ft*\f* \b \m Nde maaŋ ana muuŋgi fhuvara. Nde kha tɨvar ana mbuim, ana kɨɨi gumgi zomzori ŋaneŋ fara muuŋgi.” \f b \fr 11.17 \fr*\ft Jer 7.11 \ft*\f* \p \v 18 \x - \xo 11.18: \xo*\xt Mk 14.1\xt*\x*Ana ne suaŋgim, mba Fhe Bakɨmen rotu gari gumgir pani gum Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi gumgi, mbe ana shogiri ana rimgirga tuavi ndi gari. Mbe vhɨra anan rivgi. Mbe garim, gumgi gu mbigi vhɨrve za ana buni mbararav, ŋgava mbatɨga mbui. \p \v 19 Zisas maaŋ kav mbe nzuav kim, ra verav vhɨzim, ana wo phorga rui gumgir kov, mbe mba ŋgu thav kɨrar hegi. \s Guma guigira Fhe Bakɨme ŋkasŋka khothivɨv, ana bigɨn the suaŋv Fhe Bakɨme phorgɨv suaŋgirga, mba bigɨn anan hɨgɨrga. \r Matiu 21.19-22 \p \v 20 \x - \xo 11.20: \xo*\xt Mk 11.14\xt*\x*Zisas mba mɨtimanera taagia wo phorga rui gumgir kov, mbe taagia mba tuavar ndav, mba fik khage garim, niŋge za nzɨɨ vov, bira phorga shɨɨŋgi. \v 21 Mbe niŋge garav, Pita mba Zisas mba fik khage suaŋgi ne ndɨkndɨk suiravra kav, khaŋ Zisas ga nzuai, “Rabai, ndu ganɨ! Ndu gurum mbu fik khage ruma mbuav niŋge suaŋgim, niŋge za shɨɨŋgi!” \p \v 22 Pita ne nzuaim, Zisas ana ŋgarkarav, khaŋ nzuai, “Nde Fhe Bakɨme ŋkasŋka khothivɨri. \v 23 \x - \xo 11.23: \xo*\xt Mt 17.20; Ru 17.6; 1 Ko 13.2\xt*\x*Gu guigira nde nzuai, guma the khaŋ kha mbɨkshɨma suanga, ‘Ndu khaŋ thav sigiv, ŋgɨv, wo fegɨ mbasɨk khɨnik,’ mba guma ndɨkndɨga baviran muuŋv, Fhe Bakɨme ŋkasŋka khothɨgɨp, khaŋ suanga, ‘Gu ntige kha nzuai bigeŋ, nan hɨgɨrga,’ ana maaŋ suanga mba bigeŋ guigira anan hɨgɨrga. \v 24 \x - \xo 11.24: \xo*\xt Mt 7.7; Ru 11.9; Zo 14.13; Ze 1.5-6\xt*\x*Gu maaŋ muuŋgia nde nzuai, nde Fhe Bakɨme ŋkasŋka khothivɨv bigɨn the suaŋv, Fhe Bakɨmen nzanga, ana mba nde nzai bigɨnan nden nɨɨŋgirga. \p \v 25-26 \x - \xo 11.25-26: \xo*\xt Mt 5.23; 6.14-15; Kor 3.13\xt*\x*“Nde Fhe Bakɨme phorgɨv suaŋv, nde harigi ntɨɨri nde muuŋgi tɨvi mbatɨgi ndɨkndɨk suiravra kɨv, nde nta vhɨzgiri. Nde maaŋ muuŋgirga kha Hevenan ki Fhe Bakɨme, nde muuŋgi tɨvi mbatɨgi vhɨzgirga.” \f c \fr 11.25-26 \fr*\ft Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ garav nta kaŋgi gumgi mbari kha ndɨkndɨga mbui. Mbe suanga buna mueŋ vhɨra khar ki. Mba kameŋ khaŋ nzuai, “Nde muuŋgip harigi gumgi nde muuŋgi tɨvi mbatɨgi, nde nta ndɨkndɨk ŋangirga fhu, nde Ndia Bakɨme ana Hevenan ki, ana vhɨra nde muuŋgi tɨvi mbatɨgi, ana nta ndɨkndɨk ŋangirga tuktɨgi fhu.” \ft*\f* \s Mbe Zisasan nzarigi, “The ŋkasŋka ana nɨɨŋgi?” \r Matiu 21.23-27; Ruk 20.1-8 \p \v 27 Zisas wo phorga rui gumgir kov, mbe taagia nda vov Zerusareman hegi. Mbe hegav, Zisas vov Fhe Bakɨme phena bɨna vhen vergap, thiva ruav ki. Ana ruav kim, Fhe Bakɨme rotu gari gumgi pani gum, Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi gumgi mbari gum, mben gumgi ruu mbari, mbe Zisas han zi. \v 28 Mbe Zisas han zav, anan nzarigi, “Ndu ram muuŋgi ŋkasŋka kav kha bigi ga mbui? The mba ŋkasŋka ndu nɨɨŋgi?” \p \v 29 Mbe ne nzuaim, Zisas mbe ŋgarkarav, khaŋ mbe nzuai “Gu bigɨna thueŋ ga suaŋv nden nzararga. Nde ne ŋgarkararim, gu za the kha ŋkasŋka na nɨɨŋgim, gu kha bigi ga mbui, ne bun nde suanga.” \v 30 Ana nen mbe suaŋgiap, mben nzarigi, “The mba gumgi ruar zav Zon Gumgi Ruai Guma ga sarigim, ana zɨgi? Fhe Bakɨme o, kha nuiana gumgi? Nde na suaŋ.” \p \v 31 Ana mben nzarigim, mbe nen warira nzuav, khaŋ wari ga nzuai, “Nza khaŋ suanga, ‘Fhe Bakɨme ma,’ ana taagi khaŋ nza suanga, ‘Maamgia, nde ram muuŋgiap ana khothivi fhu?’ \v 32 \x - \xo 11.32: \xo*\xt Mt 14.5; Mk 6.20\xt*\x*Maaŋgi nza khaŋ suanga, ‘Kha nuiana gumgi han.’ ” Mbe wo buni vhɨzgi fhuvara. Mbe kha gumgi gu mbigi vhɨrver rivgi. Mbe kaŋgi, kha gumgi gu mbigi za Zon Gumgi Ruai Guma kaŋgi, ana guigira Fhe Bakɨme kamthooŋ guma ma. \p \v 33 Mbe maaŋ muuŋgiap, Zisas ŋgarkarav khaŋ nzuai, “Nza kaŋgi fhu.” \p Mbe maaŋ nzuaim, Zisas khaŋ mbe nzuai, “Maaŋ muuŋgi, gu the kha ŋkasŋka na nɨɨŋgim, gu kha bigi ga mbui, gu ne nɨɨeŋ bun nde suaŋgirga fhu.” \c 12 \s Zisas gumgi mbatɨgi wain mɨna gari ne neŋgi. \r Matiu 21.33-46; Ruk 20.9-19 \p \v 1 \x - \xo 12.1: \xo*\xt Ais 5.1-2\xt*\x*Zisas mbaram vhunaa ga si bunin mba Fhe Bakɨme rotu gari gumgi pani gum, Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi gumgi mbari gum, mba Zudaiŋ gumgi ruu mbari ga nzuai. Ana khaŋ mbe nzuai, “Guma mbe wo wain mɨnan pargi. Ana anan pargiav, mbaram ŋkɨɨ ndigap, ana bɨna vhuigap, mbaram wain numup nta phooŋ ndir zav kɨman mbok korgi. Ana mba mbok korgiap, mbaram mba wain mɨna ganɨv kɨrga gumgi ga nzuav, vun mbar ndagi phena muuŋgi. Ana mba phena muuŋgiap, mbaram mba wain mɨna ganɨv ana shɨgar muunga gumgi, ana mba wain mɨnan mbe farve khɨngi. Ana ana mbe farve khɨngiap, mbe thav, saman ki ŋgun vugi. \v 2 Ana vuga kim, mba gɨvigi tuk hɨgi. Mba gɨvigi tuk hɨgim, ana wo ŋaara guma mbe sarigim, ana mba mɨna garav, ana ŋgari gumgi han vui. Ana wo khɨnan wain ndir zav ana sarigim, ana vui. \v 3 Ana vuim, mbe ana suirap, hor mbatɨgar ana muuŋgiap, ana sarigim, ana fhura taagia vugi. \v 4 Ana vugim, mba mɨna namkam thav, mbaram harigi ŋaara guma mbe sarigim, ana mbe han vugi. Ana vugim, mbe ana shogim, ana vhɨra sharagerɨgi. Mbe ana mbergi fhu. Mbe vhɨra muunga tɨvir ana muuŋgi fhuvara. Mbe tɨva mbatɨga guarara ana muuŋgi. \v 5 Mba mɨna namkam thav, harigi ne sarigi. Ana vuim, mbe vhɨra ana shogim, ana rimgi. Ana maaŋ mbuav wo ŋaara gumgi vhɨrvera sasarigim, mbe vegi. Mbe vegim, mbe mba tɨvara mbe mbuav, hor mbatɨgar mbari ga mbuav, mbari shogim, mbe vhɨzgi. \p \v 6 \x - \xo 12.6: \xo*\xt Mt 3.17\xt*\x*“Ana ntige thav garim, guma bavira ana han ki. Mba guma, ana kama gɨrgɨr ma, ana guigira ana vuzvugi. Ana thav mpuur zɨ guarara ana sarav, khaŋ nzuai, ‘Khe nan kam ma, mbe ana piin kɨrga.’ \p \v 7 “Ana ne suaŋgiap ana sarigi. Ana ana sarigim, ana vuim, mba mɨna garav anan ŋgari gumgi ana gangiap, khaŋ wari ga nzuai, ‘Kha mɨna namkaman kam wo ndia ŋana ndigiv wo ndia bigi ndir zav mbur zi. Aria, nde zɨ. Nde zɨp, nza ana shogiri, ana rimgirim, nza kha mɨna vuavi mbuiarga.’ \v 8 \x - \xo 12.8: \xo*\xt Hi 13.12\xt*\x*Mbe ne suaŋgiap, ana suirav, ana shogi ana rimgim, mbe ana khuma fegap, mba mɨna bɨna kɨra khɨngi. \p \v 9 “Mba wain mɨna namkam ntige ram muuŋrie? Ana ntige zɨv, mba wain mɨna garav anan ŋgari gumgi shogirim, mbe vhɨzgirim, ana mba mɨnan harigi gumgir nɨɨŋgirim, mbe ana ganɨv anan ŋgarɨrga. \p \v 10 \x - \xo 12.10: \xo*\xt Sng 118.22-23\xt*\x*“Nde kha Fhe Bakɨme buni ki gavar kha buneŋ gangi fhuve? \b \q1 ‘Mba pheni ga mbui gumgi, mbe mba kɨma garav khaŋ ana nzuai, “Ana kɨma mbatɨk ma.” \q1 Mbe maaŋ nzuai kɨm, ana ntige mba phena suirigim, ana thɨgi. \q1 \v 11 Fhe Bakɨme ntige ana muuŋgim, nza ana garim, ana guigira bigɨna bakɨ ma.’ ” \f a \fr 12.11 \fr*\ft Sng 118.22-23 \ft*\f* \b \p \v 12 Zisas mba bunin mbe nzuaim, mba Fhe Bakɨme rotu gari gumgir pani gum, mba Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi gumgi mbari gum, mben gumgi ruu mbari, mbe Zisas suigɨr zav tuavi ndi gari. Mbe ana kaŋgi ana mben vhunamara si. Mbe ana suigɨr za mbuav, mbe vhɨra kha gumgi gu mbigir vhɨrver rivgiav, wari ana suigɨ thav wari ana thav vegi. \s Nza ŋkɨɨar Sisar nɨɨŋrie? \r Matiu 22.15-22; Ruk 20.20-26 \p \v 13 \x - \xo 12.13: \xo*\xt Mk 3.6\xt*\x*Mbe vegap, zumgum Fherasiŋ mbari gum Herot gumgi mbari ga sarigim, mbe Zisas han zi. Mbe zegɨp, anan panɨv, ana buni mbarararga. Ana pham buna thueŋ suaŋgirim, mbe ne nzuav ana suira zav wari zegi. \v 14 Mbe ana han zegap, khaŋ ana nzuai, “Ndɨkndɨgi vhuuin nza khɨvi guman rum, nza kaŋgi, ndu guigira buni guari nzuai guma ma. Ndu mba tɨva bavira za kha gumgi ga mbui. Ndu guma bakɨme gum bisaneŋ, zɨ ki guma gum, zɨ ki fhup guma, ndu za mba tɨvara mbe mbui. Ndu guigira Fhe Bakɨme mbe muungeŋ vuzvugi tɨvir vhuuiŋra mbe khɨvav, buni guarira mbe nzuai. Ndu khar nza suaŋ, nza ŋkɨɨr Sisar ndɨɨi ne nzerarame? \p \v 15 “Ee nza nɨɨŋrie, ee, fhuve?” \p Mbe ne nzuaim, Zisas mbe kaŋgi, mbe thɨn kaman ne nzuai. Ana thav, khaŋ mbe nzuai, “Nde thaŋ nzua nan panɨ za mbui? Nde mba kɨma raraŋ thueŋ ndigi na ndi zɨrim, gu ne ganɨnga.” \v 16 Ana ne mbe nzuaim, mbe kɨma raraŋ mueŋ ndiga zav ana nɨɨŋgim, ana mben nzarigi, “Then tum khare? Mbe the zɨ khergi ana khare?” \p Mbe ana ŋgarkarav khaŋ nzuai, “Sisar ne ma.” \p \v 17 \x - \xo 12.17: \xo*\xt Ro 13.7\xt*\x*Zisas thav khaŋ mbe nzuai, “Sisar bigɨn, nde anan Sisar nɨɨŋri. Fhe Bakɨme bigɨn, nde anan Fhe Bakɨmen nɨɨŋri.” \p Ana ne mbe nzuaim, mbe ne mbararagiap ana nzuav, ŋgava mbatɨga muuŋgi. \s Mba Sadusiŋ gumgi guma rimgia taagia khavi ne nzuav, Zisasan nzai. \r Matiu 22.23-33; Ruk 20.27-38 \p \v 18 \x - \xo 12.18: \xo*\xt FG 23.8\xt*\x*Zisas mba bunin mbe phorga nzuav kim, Sadusiŋ gumgi mbari buna mueŋ nzuav Zisasan nzan zav ana han zi. Mbe Sadusiŋ, mbe khaŋ nzuai ntɨɨri ma, guma rimgip taagi khavgirga fhu. \v 19 \x - \xo 12.19: \xo*\xt Lo 25.5\xt*\x*Mbe mbari Zisas han zegap, khaŋ ana nzuai, “Ndɨkndɨgi vhuuin nza khɨvi guman rum, Moses fhum nza nzuav khergi kameŋ khaŋ nzuai, ‘Guma the muun tɨgɨv, kɨv kɨrim, anan muuŋ ana gon tara the tegɨrga fhu, mba guma fhura rimgirga, mba guman ŋguk anan muun sɨɨn tɨgɨv, ana tegɨrga tari, mbe anan fega zɨrarga.’ \v 20 Nza ntige maaŋ muuŋgi harathɨgi fegi gu ŋgugi kegi. Mben fek fharav mba mbiga tɨgim, ana ana gon tara the tegi fhu, ana fhura rimgi. \v 21 Ana rimgim, mba fegra thɨgi ne, anan ŋguk ana anan nima tɨgi. Ana ana tɨgap, mbara muuŋgi, ana ana gon tara the tegi fhu, ana fhura rimgi. Ana rimgim, mba ŋguga khegene, anan nima tɨgav, ana mbara muuŋgi, ana ana gon tara the tegav rimgi fhuvara. \v 22 Mba harathɨgi fegi gu ŋgugi za mba tɨvara muuŋgi. Mba mbik mbe gon tara the ndigim, mbe vhɨzgi fhuvara. Mbe za vhɨzgim, mba mbik mpuur mbe zɨn rimgi. \v 23 Nza khueŋ kaŋgi za mbui. Mba vhɨzgi gumgi gum mbigi taagi khavɨrga tugen, mbe khavgirim, mba mbik ana then muuŋ kɨrie? Nza kaŋgi, mba mbik harathɨgi gumgi ga tɨga kegi.” \p \v 24 Mbe ne nzuaim, Zisas mbe ŋgarkarav, khaŋ mbe nzuai, “Nde guigira pham nzuai. Nde khaŋ muuŋgiap, nde Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ, nta ana gavar ki, nde nta kaŋgi fhuvara. Nde vhɨra Fhe Bakɨmen ŋkasŋka kaŋgi fhuvara? \v 25 \x - \xo 12.25: \xo*\xt 1 Ko 15.42; 15.49; 15.52\xt*\x*Nde mbarara, mba vhɨzgi gumgi gu mbigi, mbe taagi khavgip, mbe taagip mani gum mburi warir rɨgɨrga fhuvara. Mbe Fhe Bakɨme enseri farar muuŋgip, ana han Hevenan kɨrga. \p \v 26 \x - \xo 12.26: \xo*\xt Kis 3.2; 3.6\xt*\x*“Nde mbarara, gu ntige gumgi vhɨzav taagia khavi ne bun nde suanga. Nde mba Moses khergi buni, nta ana gavar kim, nde nta gangi fhuve? Ana mba buni kherav, mba kha bisaneŋ vhav ne thɨga shi ne neŋgegi. Mba kha bisaneŋ vhav ne thɨgav shim, Fhe Bakɨme khaŋ Moses ga nzuai, ‘Gu Abraham gum, Aisak, Zekop, gu mben Fhe Bakɨme ma.’ \v 27 Mba vhɨzgi ntɨɨri, mbe vhɨzgiap, za vhɨzgi fhuvara, mbe vhɨzgia vov Fhe Bakɨme phorga ki. Ana mbe Fhe Bakɨme gum mba vhɨzgi fhuv ntɨɨri, ana vhɨra mben Fhe Bakɨme ma. Nde ndɨkndɨgi pham guarara vegi.” \s Maaŋgi tɨv, ana za kha Fhe Bakɨmen tɨvi kambarav, fharigi tɨv? \r Matiu 22.34-40 \p \v 28 Mba Sadusiŋ gumgi mba bunin Zisas phorga nzuav ana dav kim, Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi guma mbe zav, Zisas mbararagim, ana ŋgarkar vhuuŋra mbe buni ga mbuim, ana mbaram, Zisasan nzarigi, “Maaŋgi tɨv, ana za kha tɨvi kambarav fharigi?” \p \v 29 \x - \xo 12.29: \xo*\xt Lo 6.4-5\xt*\x*Zisas mbaram, ana ŋgarkarav khaŋ ana nzuai, “Mba za kha tɨvi kambarav fharigi tɨv khare. ‘Nde Isreriŋ, nde thukhingira khueŋ mbararagiri. Fhe Bakɨme, ana nduara nza Fhe Bakɨme ma. \v 30 Ndu guigira wo ndavar anan nɨɨŋgip, ana vuzvugip, wo tum gum, ndɨkndɨk gum, ŋkasŋkar anan nɨɨŋgiri.’ \v 31 \x - \xo 12.31: \xo*\xt Wkp 19.18; Ga 5.14; Ze 2.8\xt*\x*Kha fharigi tɨvara ndegi tɨv khare, ‘Ndu wo vuzvugi tɨvara, ndu harigi ne vuzvugiri.’ Kha tɨvani, ni guigira harigi tɨvi kambarigi, tɨva bakɨni ma.” \p \v 32 \x - \xo 12.32: \xo*\xt Lo 4.35\xt*\x*Mba guma ne Zisasan nzarav, wom khaŋ nzuai, “Ne nzerara ndɨkndɨgi vhuuin nza khɨvi guman rum. Ndu nzerara suaŋgi. Fhe Bakɨ bavira ki, harigi Fhe Bakɨ the, ana phorga ki fhuvara. \v 33 \x - \xo 12.33: \xo*\xt 1 Sml 15.22; Ais 45.21; Hos 6.6; Mai 6.6-8; Mt 22.37; Ru 10.27\xt*\x*Ndu guigira wo ndavar Fhe Bakɨmen nɨɨŋv ana vuzvugɨv, wo ndɨkndɨk gum, ŋkasŋka gum, ndu vhɨra wo vuzvugi tɨvara, ndu harigi ne vuzvugiri. Mba tɨvani, ni guigira kha Fhe Bakɨme nzuav shama mbuav mpooi sɨgi ga mpooi ne kambarav, vhɨra Fhe Bakɨme nzuav shama mbuav shogi shɨgi kambarigi.” \p \v 34 \x - \xo 12.34: \xo*\xt Mt 22.46\xt*\x*Zisas ana mbararagim, ana ndɨkndɨga vhuuŋra kav, nzerara ana ŋgarkarigim, Zisas khaŋ ana nzuai, “Ndu Fhe Bakɨme wo gumgi gu mbigi garim, mba ana piin ki ntɨɨri, ndu mbe phorgɨ kɨrga tuavra thɨgi.” \p Zisas maaŋ ana suaŋgim, mba gumgi gu mbigi harigi bigi ga suaŋv anan nzangen rivgi. \s Krais then Kam? \r Matiu 22.41-46; Ruk 20.41-44 \p \v 35 Zisas mba Fhe Bakɨme phena bɨna vhen kav, Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ gumgi gu mbigi vhɨrve ga nzuav kav mben nzarigi, “Mba Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi gumgi thaŋ nzuav, khaŋ nzuai, ‘Krais, ana Devitan Kam ma?’ \v 36 \x - \xo 12.36: \xo*\xt Sng 110.1\xt*\x*Mba Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi gumgi ne nzuai. Devit nduara Fhe Bakɨme Ŋina Ŋaar ndɨkndɨgar ana ndɨɨim, ana khaŋ nzuai, \b \q1 ‘Fhe Bakɨme khaŋ na Guma Bakɨme nzuai, “Ndu na guva haren perav kɨrim, gu ndu pana gumgi ndim, ndu ŋkarve piiŋ khɨngirga.” ’ \b \m \v 37 “Khe Devit nduara anan kaai zɨ khare, ‘Guma Bakɨme’. Ana Guma Bakɨmen anan kamɨvra kɨrim, ana ram muuŋgip anan kam kɨrie?” \f b \fr 12.37 \fr*\ft Sng 110.1 \ft*\f* \p Zisas ne nzuaim, maaŋ ki gumgi gu mbigi vhɨrve ne mbararagia ndikndiga mbatɨga mbui. \p \v 38 Zisas mba bunin mbe nzua vov khaŋ mbe nzuai, “Eke, nde tuituigira mba Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi gumgi ganɨri. Mbe wari ndi vun kuamkuav, shagi mpeeŋmpeeŋra shari. Mbe khueŋ vuzvugi, mbe mba phogi ga vhui ŋanin ŋgɨrim, mba gumgi gu mbigi mbe phorgɨ suaŋv mben ndikndigɨrgane vuzvugi. \v 39 Mbe vhɨra mba Fhe Bakɨme buni mbararagi phenin, fharav ŋani vhuuiŋra pigɨrgeŋ vuzvugi. Mbe vhɨra shaar tugir, mbe zɨ ki gumgi pi ŋanira pigɨrgeŋ vuzvugi. \v 40 Mbe vhɨra kha tɨvi ga mbui, mbe mani vhɨzgi ndir mbigi, mbe mbe guiguigiav, mbe pheni kɨɨv, fhura thɨn kaman Fhe Bakɨme phorga nzuav, buni mpeeiŋ nzuai. Mbe zumgum Fhe Bakɨme mbe muuŋgi tɨvi ga suaŋv mbe suanga tugar, mbe guigira zaa mbatɨga guarira ndigirga.” \s Bigi sosuagi mana rimgi niman mbik ŋkɨɨr Fhe Bakɨme ga ndɨɨi. \r Ruk 21.5-36 \p \v 41 \x - \xo 12.41: \xo*\xt 2 Kin 12.9\xt*\x*Zisas mba Fhe Bakɨme phena bɨna vhera kav, mbe mba Fhe Bakɨme ndiv ŋkɨɨ ndi sui kovsɨgi han muaiŋ kovan perav ki. Ana perav kav garim, gumgi gu mbigi vhɨrve za wari wo ŋkɨɨ ndi mba kovsɨgi ga sui. Ana garim, ŋkɨɨ kɨvgia ki gumgi zav, ŋkɨɨ vhɨrvera ndi sui. \v 42 Ana kav garav kim, bigi sosuagi mana rimgi nima mbe zi. Ana zav, kɨma raraŋ hɨva mpuneni ndi khɨngi. Mba kɨma raraneni mba bisanera vhezgirga tuktɨgi. \p \v 43 \x - \xo 12.43: \xo*\xt 2 Ko 8.12\xt*\x*Zisas ana gangiap, mbaram wo phorga rui gumgir kamgiap khaŋ mbe nzuai, “Gu guigira nde nzuai, kha bigi sosuagi mana rimgi nim, ana kha kovsɨk khɨngi ŋkɨɨa, nta guigira kheiŋ suegi ŋkɨɨ kambarigi. \v 44 Kha gumgi gu mbigi, mbe ŋkɨɨa vhɨrve kav, mbe ŋaar ki fhuv ŋkɨɨa, mbe nta ndi za sui. Kha mbik fhuvara. Ana mba ki nɨne, ana za ne ndiga za khar khɨngi. Ana ntige wo ndi mba vhezɨrga ŋkɨɨa ki fhu. Ana mba mba vhezɨrga ŋkɨɨa ana za nta ndiga za suegi.” \c 13 \s Zisas mbe Fhe Bakɨme Phena farfagi ne nzuai. \r Matiu 24.1-51; Ruk 21.5-36 \p \v 1 Zisas Fhe Bakɨme phena bɨna tha kɨrar him, ana phorga rui guma mbevi khaŋ ana nzuai, “Ndɨkndɨgi vhuuin nza khɨvi guma rum, ndu khar ganɨ. Kha pheni ga muuŋgi ŋkɨɨ guigira kɨvgi. Ntan muuŋgi pheni guigira kɨvgi.” \p \v 2 \x - \xo 13.2: \xo*\xt Ru 19.44\xt*\x*Zisas ana ŋgarkarav khaŋ nzuai, “Ndu kha muuŋgi pheni bakɨvi garire? Kha pheni ga muuŋgi ŋkɨɨ, nta khara muuŋgip wari tɨɨrin naaŋgi kegɨrga fhuvara. Mbe nta phɨrɨv, za nta fu nɨɨaŋ suegɨrga.” \p \v 3 Mbe Fhe Bakɨme Phena thav vov, Zisas Oriv mbɨkshɨman ndaga perav ki. Ana kav, muen Fhe Bakɨme Phena garim, ana thɨgav ki. Ana perav kim, Pita, Zems, Zon gum, Andru, mbe nduarira ana han zav anan nzai, \v 4 “Ndu nza suaŋ, mba bigi maaŋgi tugar hɨrie? Thagɨna bigɨn hɨgɨrim, nza ana gangip kaŋgirie? Mba bigi ntige khar hav, nta ntige mba ti.” \p \v 5 Zisas khaŋ mbe nzuai, “Nde tuituigira ganɨri. Guma the nde guigip, nde ndi tuap mbatɨgar farga. \v 6 Gumgi vhɨrve zɨv na zɨn warir rɨgɨp, khaŋ suanga, ‘Gu ana ma.’ Mbe maaŋ suaŋv gumgi vhɨrve guiguigɨp, mbe ndi tuap mbatɨga suegɨrga. \p \v 7 “Nde vhɨra hanera gum samra ntari kaa mbararav, wari rɨvɨv, ŋgava mbatɨgar muuŋ thari. Mba khesharigi bigi, nta hɨrga, kha nuianan ki bigi za vhɨzɨrga tuk hɨgi fhuvara. \v 8 \x - \xo 13.8: \xo*\xt 2 Sto 15.6; Ais 19.2; Mt 24.8\xt*\x*Nde vhɨra mbarararga, ŋgu bakɨm the khavgiv harigi ŋgu bakɨm the phorgɨv shogɨrga. Ŋgui gari guma bakɨm the piin ki ntɨɨri khavgiv, harigi ŋgu gari guma bakɨm piin ki ntɨɨri phorgɨv shogɨrga. Nde vhɨra mbarararga, khɨmkhɨk tamtam mba ŋguir hɨrga. Ŋgui thari mba tivɨv thir vhɨzɨrga. Kha khesharigi tɨvi, nta mbik fhara tara tɨr zav ndi zaa farar muuŋgip fhara hɨrga. \p \v 9 \x - \xo 13.9: \xo*\xt VB 2.10\xt*\x*\x - \xo 13.9: \xo*\xt Mt 10.17-20; Ru 12.11-12\xt*\x*“Mba tɨvi hɨrim, nde tuituigira wari ganɨri. Gumgi thari nde ndigip, ŋgɨv ŋgu gari gumgi han ŋgɨgɨrga. Gumgi thari Fhe Bakɨme buni mbararagi phenir hor mbatɨgar nden muunga. Gumgi thari nde ndim ŋgui gari gumgi bakɨvi gum ŋgui vhɨrve za gari gumgi bakɨvi nɨman fɨv, nde ndiv suanga. Mbe na zɨ suaŋv mba tɨvir nden muunga. Nde mbe nɨman thivɨv, mba nden hegi bigi bun mbe suanga. \v 10 Mbe kha Fhe Bakɨme bunin vhuuiŋ mbe fharav ntan za kha ŋgui bakɨvi ga suaŋgirga. \v 11 Mbe maaŋgi tugar nde suirav, nde ndigi ŋgɨv, nde suaŋrim, nde suanga buni ga suaŋv ndɨkndɨgi vhɨrver muuŋv rivɨ thari. Nde mba tugar Fhe Bakɨme suan zav nde nzuai buni, nde mba bunira mbe suaŋri. Nde mba tugen nzuai buni, nde wo ndɨkndɨgir nzuai fhuvara. Fhe Bakɨme Ŋina Ŋaar mbar nzuai. \p \v 12 \x - \xo 13.12: \xo*\xt Mt 10.21\xt*\x*“Mba tugivigen fegi gu ŋgugi warira thuuŋ domdorɨv, warira shogɨr saŋv, wari ndi mbur nɨɨnga. Ndegi won tari, mbe warira thuuŋ domdorɨv, warira shogɨr saŋv mbe ndi mbur nɨɨnga. Tari vhɨra wari wo ndegi gu ndegmbori ndav shiv, rɨɨŋrɨɨŋv mbe shogɨr saŋv mbe ndi mbur nɨɨnga. \v 13 \x - \xo 13.13: \xo*\xt Dan 9.27; 11.31; 12.12; Mt 10.22; Zo 15.21\xt*\x*Nde na zɨn vui ne suaŋv kha gumgi za nde sararga. Mba thɨga havhargi guma, ana kɨv rimgirga, Fhe Bakɨme zazera mbara muuŋgia ki bɨɨŋbɨɨn anan nɨɨŋgirga.” \p \v 14 \x - \xo 13.14: \xo*\xt Dan 9.27; 11.31; 12.11\xt*\x*Zisas mbe nzuav, khueŋ phorga mbe nzuai, “ ‘Nde ganɨrim, mba bigi farfagi bigɨna mbatɨk mbe, ana thɨvigi ŋaneŋ, ana ne thɨgɨrga.’ Mba gava gari guma khueŋ kaŋgiri, mba tugar mba Zudia fhain ki gumgi gu mbigi, mbe rɨva ŋgɨv mba mbɨkshɨɨr ndari. \v 15 \x - \xo 13.15: \xo*\xt Ru 17.31\xt*\x*Guma the wo phena vunkaman kegɨp, taagip wo phena ŋgirɨv wo bigi ndir saŋv muuŋ thari. \v 16 Guma the wo mɨnan kegɨp, taagi ŋgɨ wo rugaha shari shaage ndir saŋv ŋgɨ thari. \v 17 \x - \xo 13.17: \xo*\xt Ru 23.29\xt*\x*Mba tugir, mba ndavir ki mbigi gum tari ririvi ki mbigi, mbe tuga mbatɨga ndigirga. \v 18 \x - \xo 13.18: \xo*\xt Dan 12.1; Jol 2.2; VB 7.14\xt*\x*Nde Fhe Bakɨme phorgɨ suaŋri, mba bigeŋ kun tugar hɨ thari. \v 19 Ne khaŋ muuŋgi, mba tugir gumgi gum mbigi guigira tuga mbatɨga ndigirga. Fhum guarara, Fhe Bakɨme za kha bigi ga muuŋgim, mbe maaŋ muuŋgi tuga mbatɨga the ndiga kav kav, zav ntige kha tuga mbatɨga ndi fhuvara. Kha tuga mbatɨk mben hɨgɨrga, mbe wom maaŋ muuŋgi tuga mbatɨga the ndigirga fhuvara. \v 20 Fhe Bakɨme kaŋgi, ana mba tugi gorɨ tivɨ thakake, guma the kegɨrga fhu. Ana mba won mbuigi gumgi gum mbigi ga ndɨrgap mba tugi gorgi. \p \v 21 “Mba tugivigen guma the khaŋ nde suanga, ‘Nde khar ganɨ, Kraisra khare! Nde mbur ganɨ, ara mbure.’ Nde mba guma nzuai nei khothivɨ thari. \v 22 \x - \xo 13.22: \xo*\xt Lo 13.1-3; VB 13.13\xt*\x*Gumgi thari hegɨp, guiguigɨp khaŋ suanga, ‘Gu Krais ma.’ Thari hegɨp guiguigɨp khaŋ suanga, ‘Gu Fhe Bakɨme kamthooŋ guma ma.’ Mbe maaŋ suaŋv mirikor gu ŋkasŋka ki bigin muunga. Mbe mba bigir muunga ŋkasŋka ki. Mbe maaŋ muuŋv mba Fhe Bakɨme won mbuigi gumgi gu mbigi guiguigɨv, mbe tuarar muuŋgirga. \v 23 Mbe maaŋ muuŋrim, nde tuituigira wari ganɨri. Gu fharav za mba zumgum hɨrga bigi bun nde suaŋgi. \p \v 24 \x - \xo 13.24: \xo*\xt Ais 13.10; Ese 32.7; Jol 2.10; 2.31; 3.15; VB 6.12; 8.12\xt*\x*“Mba tugir ŋgɨv, gumgi gu mbigi guigira tuga mbatɨga ndirim, Maaŋ gɨngirga, ra shɨrarga fhu. Kɨni vhɨra shɨrarga fhuvara. \v 25 \x - \xo 13.25: \xo*\xt Ais 34.4; Jol 2.10; VB 6.13\xt*\x*Mbu buivar ki ŋkaa za korɨ nɨɨaŋ regɨrga. Mba buivar ki bigi, nta vhɨra fhum kegi tɨvar muuŋgirga fhuvara, nta za wari ŋgavɨzgirga. \f a \fr 13.25 \fr*\ft Ais 13.10, 34.4 \ft*\f* \p \v 26 \x - \xo 13.26: \xo*\xt Dan 7.13; FG 1.11; 1 Te 4.16; VB 1.7\xt*\x*“Mba tugar gumgi gu mbigi Fhe Bakɨme Guma Guara ganɨrim, ana buiva huran zirɨrga. Ana wo ŋkasŋka bakɨme gum wo ŋkasŋka vhava ŋaara phorgɨv zirɨrga. \v 27 \x - \xo 13.27: \xo*\xt Mt 13.41\xt*\x*Ana mba tugen wo enseri ga sararim, mbe ŋgɨ kha nuianan fethɨgi khoriŋ, mbe za ntan ŋgɨp, ana mba won mbuigi gumgi gu mbigi fugfugɨrga. Mbe kha nuianan ki ntɨɨri, mbe za mbe ndigirga. \p \v 28 “Nde ntige kha fik khage muuŋgi ne gangip kaŋgiri. Nde mba fik khage ŋgagi garim, nta wom mbɨ ndiap, taagia khovi. Nde maaŋ muuŋgia gangiap kaŋgi, ra thɨvɨr za mbui. \v 29 Nde mbara muuŋgip khara hi bigi ganɨrim, nta hɨrim, nde kaŋgiri. Fhe Bakɨme Guma Guar, ana taagi zirɨrga tuk guigira han mbarav, khakhɨnanera. \v 30 Gu guigira nde nzuai, kha bigi fharav hɨrim, nde mba bigi hi tugen vhɨzgi fhuv ntɨɨri, nde kɨv, za mba bigi ganɨrim, nta hɨrga. \v 31 Kha buiv gum nuianan ki bigi za vhɨzgirga, nan buni vhuuiŋ vhɨzgirga tuktɨgi fhuvara.” \s Guma the mba raa gu tuk kaŋgi fhu. \p \v 32 \x - \xo 13.32: \xo*\xt Mt 24.36\xt*\x*Zisas mbe nzuav khueŋ phorga mbe nzuai, “Guma the mba raa gum mba tuk kaŋgi fhu. Mba Fhe Bakɨme enseri, mbe vhɨra kaŋgi fhu. Fhe Bakɨmen Kam, ana vhɨra kaŋgi fhu. Fhe Bakɨme, ana nduara kaŋgi. \p \v 33 “Nde mba tuga kaŋgirim, ana nden hɨgɨrga fhuvara. Nde maaŋ muuŋgip tuituigira wari ganɨv, mba tuga rargɨp wari kɨri. \v 34 \x - \xo 13.34: \xo*\xt Mt 25.14; Ru 12.36-38\xt*\x*Mba tuk, ana guma wo phena thav, harigi ŋanen vui ne fara muuŋgi. Ana wo phena thav vov, wo phenan wo ŋaari gumgi farve khɨngi. Ana wo phenan mbe farve khɨngiap, wo phenan ŋaari, ana za nta shama mbuav mbe ndɨɨv, khaŋ mba phena thɨm kamani gari guma ga nzuai, ‘Ndu tuituigira ganɨri.’ \p \v 35 \x - \xo 13.35: \xo*\xt Ru 12.38\xt*\x*“Nde phena namkam taagi zɨrga tuk kaŋgi fhuvara. Nde tuituigira wari ganɨv, anan rargɨv, wari kɨri. Nde kaŋgi fhuvara. Ana ŋkotugar zɨrga thi, ana maaŋ rɨgar zɨrga thi, ana tuari furim, ana zɨrga thi, ee, ana mɨn thugɨrim, ana zɨrga thi? \v 36 Nde maaŋ muuŋgip kuv kɨrim, ana hanera nde thɨgɨv, nde ganɨngeŋ nzerigi fhuvara.” \v 37 Zisas kha bunin mbe suaŋgia thugap, khaŋ mbe nzuai, “Gu khar nde nzuai buni, gu ntan za kha gumgi ga nzuai. Nde tuituigira ganɨri.” \c 14 \s Mbiga mbe Betanin mporiin siav Zisas pana suagi. \r Matiu 26.2-16; Ruk 22.1-6; Zon 12.1-8 \p \v 1 \x - \xo 14.1: \xo*\xt Kis 12.1-27; Mk 11.18\xt*\x*Mbe mba Pasova gum vhuui fhuv viktuma pi shaman muunga tuk, ra phunira mbur ki. Mba Fhe Bakɨme rotu gari gumgir pani gum Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi gumgi, mbe mooŋgip, Zisas suirap, ana shogirim, ana rimgir za tuavi ndi gari. \v 2 Mbe khaŋ wari ga nzuai, “Nza shama tugar anan muunga fhuvara. Nza ana muuŋrim kha shaman zegi gumgi ntara bakɨ the khavgirga.” \p \v 3 \x - \xo 14.3: \xo*\xt Ru 7.37-38\xt*\x*Ana Betanin kav, ana vov Saimon ŋkari goreregi rɨmrɨm kegi guman phenan vugi. Ana vugap, ana mba pi kaa ga piigim, mbiga mbevi kɨman muuŋgi nda mbevi ndiga zi. Mba kɨma zɨ khare, arabasta. Mba nda, ndɨga vhuuŋ hi mporiiŋ mbe anan ki. Mba ndɨga vhuuŋ hi mporiiŋ zɨ khare, naat. Mba ndɨga vhuuŋ hi mporiiŋ vhez guigira vun ndagi. Ana mba ndɨga vhuuŋ hi mporiiŋ phɨrgiap, ana siav Zisas pana suagi. \p \v 4 Ana mba ndɨga vhuuŋ hi mporiiŋ siav ana pana suagim, gumgi mbari ana han maaŋ kav, ana nzuav ndav shigav, khaŋ wari ga nzuai, “Khe thaŋ nzuav kha ndɨga vhuuŋ hi mporiin farfagi? \v 5 Nza kha mporiiŋ ndiv, harigi ntɨɨrir nɨɨŋgirim, mbe mpari bavira ŋgarigi guma ga vhezi, vheza kambarigi ŋkɨɨar ana vhezgirim, nza mba ŋkɨɨar bigi sosuagi gumgir nɨɨnga.” Mbe ne nzuav, ana vhegav ana nzuai. \p \v 6 Mbe ana vhegim, Zisas mbe mbararagiap, khaŋ mbe nzuai, “Nde fhura kha mbiga ganɨ. Nde thaŋ nzuav simtɨgar ana ndɨɨi? Ana tɨvar vhuuŋ guarara na muuŋgi. \v 7 \x - \xo 14.7: \xo*\xt Lo 15.11\xt*\x*Nde khueŋ kaŋgiri, mba bigi sosuagi gumgi, mbe zazera nde phorgɨ kɨrga. Nde rambui tugar mben kurkura saŋv, nde mbe kurkurarga. Gu fhuvara, gu khara muuŋgip nde phorgɨ kegɨrga tuktɨgi fhuvara. \v 8 \x - \xo 14.8: \xo*\xt Zo 19.40\xt*\x*Kha mbik, ana muunga bigeŋ muuŋgi. Ana fharav mporiin na fhava hɨvgirim, mbe zumgum na ndim mbogar rɨgɨrga. \v 9 Gu khar guigira nde nzuai, mbe maaŋgi ŋanen kha nuianan Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun suanga, mbe vhɨra kha mbik muuŋgi bigeŋ, mbe ne ndɨkndɨk suirav kɨv, mbe vhɨra ne bun suanga.” \s Zudas Zisas thuuŋ dorgap, ana nzuav kama shɨrigi. \r Matiu 26.14-16; Ruk 22.3-6 \p \v 10 Mba tugen, Zisas mba farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi rɨgar, Zudas Askariat, khavgia vov Fhe Bakɨme rotu gari gumgir pani han vugap, Zisas thuuŋ dorgap, ana nzuav kama shɨrigi. \v 11 Mbe ne mbararagiap ne ga nzuav ndikndigap, ŋkɨɨar Zudas ga vhezɨ za nzuaim, Zudas mbaram Zisas ndi mbe farve ga surga tuavi ndi gari. \s Zisas wo phorga rui gumgir kov Pasova pi. \r Matiu 26.17-30; Ruk 22.7-23; 1 Korin 11.23-25 \p \v 12 \x - \xo 14.12: \xo*\xt Kis 12.6; 12.14; 12.20; Mt 26.17; Ru 22.7\xt*\x*Mbe fharav mba vhuui fhuv viktuma shama pi raar, mba Zudaiŋ zazera mba tugar, mbe sipsiva ŋguga shogiap, ana pi. Mbe mba shama pi fharigi raar, Zisas phorga rui gumgi anan nzarigi, “Ndu maaŋgi ŋanen nza vuzvugi nza ŋgɨv, ndu Pasova mbɨrga ŋaneŋ bevahɨrie?” \p \v 13 Zisas mbaram wo phorga rui guma phunini ga sarav, khaŋ mani ga nzuai, “Ŋko ŋgɨv, ŋgu bakɨme vhen ŋgirɨrim, guma the nuiana nda mbɨ phɨgar ndarav ŋgɨv ŋkon hɨgɨrim, ŋko ana zɨn ŋgɨri. \v 14 Ŋko ana zɨn ŋgɨrim, ana phena the vhen ŋgirɨrim, ŋko ana zɨn ŋgirɨv, khaŋ mba phena namkama suaŋri, ‘Ndɨkndɨgi vhuuin nza khɨvi guma rum khaŋ nzuai, “Gu wo phorga rui gumgir kov, nza Pasova mbɨrga ŋaneŋ mba?” ’ \v 15 Ŋko maaŋ suanga, mba guma wo phenan mba vun vundavar ki ŋana bakɨmera ŋko khɨvarga, mbe mba ŋaneŋ bevahegi ne ki. Ŋko fhura nza mbɨrga mbara bevahegɨri.” \p \v 16 Zisas maaŋ wo phorga rui gumani ga suaŋgim, mani vui. Mani vov mba ŋgu bakɨme vhen vergap, mba bigi garim, mba bigi Zisas mani ga suaŋgi kama mɨnan vugim, mani mba Pasova mbɨrga bigi bevahi. \p \v 17 Mani mba bigi bevahegim, mba raa verav vhɨzim, Zisas wo farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgir kov, mbe zav mba phenan hegi. \v 18 \x - \xo 14.18: \xo*\xt Sng 41.9\xt*\x*Mbe mba phenan hegap, Zisas wo farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgir kov, mbe mba pi kaa ga piigiap pi. Mbe pav, ana khaŋ mbe nzuai, “Gu guigira nde nzuai, nde khar na phorga pi thera na thuuŋ dorgɨv, na nzuav kama shɨrarga.” \p \v 19 Mbe mba kameŋ mbararagiap, ndavi mben simgim, mbe thav bevbevira khaŋ ana nzuai, “Maaŋ gu fhuvara.” \p \v 20 Mbe maaŋ nzuaim, ana mbe ŋgarkara khaŋ mbe nzuai, “Nde kha 12 thɨgi gumgi, nde thera. Mba wo viktuma ndi na phorga thuuaŋ vhui gumara. \v 21 Mbe fhum Fhe Bakɨme Guma Guara nzuav khergi kameŋ Fhe Bakɨme gavan ki, ana mba kameŋra zɨn ŋgɨgɨrga. Gu guigira mba Fhe Bakɨme Guma Guara thuuŋ dorgav ana nzuav kama sharigi guma kora muuŋgi. Ana niamuuŋ thaŋ nzuav ana tegi?” \p \v 22 Zisas mba kamen mbe suaŋgiap, mbe pav, Zisas mbaram viktuma ndigap, Fhe Bakɨme ndikndigap, ana phorga suaŋgiap, mba viktuma phɨrgiap, anan wo phorga rui ŋaara gumgi ga ndɨɨv khaŋ mbe nzuai, “Nde kha viktuman mbɨ. Khe nan fava sɨk ma.” \p \v 23 A maaŋ mbe suaŋgiap, mbaram mbɨ thama ndigap, Fhe Bakɨme ndikndigap, ana phorga suaŋgiap, anan mbe nɨɨŋgim, mbe za mba thama mbɨ pi. \p \v 24 \x - \xo 14.24: \xo*\xt Kis 24.8; Jer 31.31-34; Sek 9.11; 1 Ko 10.16; Hi 9.20\xt*\x*Mbe mba thama mbɨ pim, ana khaŋ mbe nzuai, “Khe na vɨzɨn ma. Fhe Bakɨme taagia kha nuianan ki gumgi vhɨrve ndir zav suaŋgiap mbe nzuav si surga vɨzɨn ma. \v 25 Gu guigira nde nzuai, gu wom taagip kha karɨga vhɨga mbɨn mbegɨrga fhu. Gu zumgum Fhe Bakɨme ana za kɨrar hɨgɨp wo gumgi gum mbigi ganɨnga, gu mba tugar nza wari tɨgɨp kɨv, gu za nde phorgɨv taagip mba karɨga vhɨga mbɨn kaman mbɨrga.” \p \v 26 A mba bunin mbe nzuav, mbe mbega thugap, ŋgava muuŋgiap, mbe khavgia Oriv mbɨkshɨman ndagi. \s Zisas Pita kɨr ana segɨrga ne nzuai. \r Matiu 26.31-35 \p \v 27 \x - \xo 14.27: \xo*\xt Sek 13.7; Mk 14.50\xt*\x*Zisas khaŋ mbe nzuai, “Nde za na thav regɨrga. Kha kameŋ mbe ne khergim, ne Fhe Bakɨme buni ki gavar ki. Mba kameŋ khaŋ nzuai, \b \q1 ‘Gu mba sipsivi gari guma shogirim, ana rimgirga, mba sipsivi za rɨv, tamtam ŋgegɨrga.’ ” \f a \fr 14.27 \fr*\ft Sek 13.7 \ft*\f* \m \v 28 \x - \xo 14.28: \xo*\xt Mt 28.16; Mk 16.7\xt*\x*Zisas nen mbe nzuav, thav khaŋ mbe nzuai, “Gu rimgip taagi khavgiv, gu fharav nde nɨman thɨgɨv, Garirir ŋgɨgɨrga.” \p \v 29 Zisas maaŋ mbe nzuaim, Pita hɨgap khaŋ ana nzuai, “Mbe za ndu thav regɨrga, gu rɨv ŋgɨgɨrga fhu.” \p \v 30 Zisas mbaram ana ŋgarkarav khaŋ nzuai, “Gu guigira ndu nzuai, ntige kha maan, tuar fu mpuani muuŋgirga, ndu na ndi zaahɨ mpuani khegenen muuŋgirga.” \p \v 31 \x - \xo 14.31: \xo*\xt Zo 11.16\xt*\x*Pita ne mbararagiap khaŋ tɨgap, khaŋ ana nzuai “Gu ndu ndim zaahegɨrga tuktɨgi fhu. Gu ndu phorgɨv rimgirga.” Ana ne nzuaim, mba Zisas phorga rui ŋaara gumgi mbari, mbe vhɨra nera nzuai. \s Zisas Getsemani mɨnan Fhe Bakɨme phorga nzuai. \r Matiu 26.36-46; Ruk 22.40-46 \p \v 32 \x - \xo 14.32: \xo*\xt Mt 26.36; Zo 18.1\xt*\x*Mbe maaŋ kegav vov, kha zɨn rɨgi ŋanen vegi, Getsemani. Mbe vov maaŋ vegap, Zisas khaŋ wo phorga rui gumgi ga nzuai, “Nde khara piigip kɨv, na rargɨrim, gu ŋgɨv, Fhe Bakɨme phorgɨv suanga.” \v 33 Ana maaŋ mbe suaŋgim, mbe kim, ana Pita gum, Zems gum Zon, ana mbera kov, mbe vui. Mbe vov, Zisas ndav guigira anan simgim, ana wo khɨkhɨm mbararav guigira simgi. \v 34 \x - \xo 14.34: \xo*\xt Zo 12.27\xt*\x*Ana thav khaŋ Pita gum, Zems gum Zon ga nzuai, “Na ndav guigira simgim, gu wo khɨkhɨm mbararagim, gu rɨmɨn za mbui. Nde ku thari, nde na suaŋv mbur ganɨv, na rargɨ khara kɨri.” \p \v 35 Ana maaŋ mbe suaŋgiap, mbe thav maneŋ shɨva vugap, wo fegap nuiana khɨngiap, Fhe Bakɨme phorga nzuav, khaŋ ana nzuai, “O Fhe, harigi tuap the kɨrim, ndu ntige na tɨn kha tuga mbatɨga ndigiri.” \v 36 \x - \xo 14.36: \xo*\xt Mk 10.38; Zo 6.38; Ro 8.15; Ga 4.6; Hi 5.7\xt*\x*Ana ana phorga nzuav, khaŋ ana nzuai, “O, dara, ndu za kha bigi ga mbui ŋkasŋka ki. Ndu na tɨn kha zaagi ndigɨ. Gu ne ndu nzuai, ndu na vuzvuga zɨn ŋgɨ thari. Ndu wo vuzvuga zɨn ŋgɨri.” \f b \fr 14.36 \fr*\ft Aram kam, a Zisas nzuai kam ma. Ana ana kam ma, mbe mba kaman ndia mbe kha zitɨr ana mbui, “Abba”. “Abba” mbe khaŋ nzuai, “Dara”. \ft*\f* \p \v 37 Ana Fhe Bakɨme phorga suaŋgia taagia vov, wo phorga rui guma phuni khegene garim, mbe kuav kim, ana khaŋ Pita ga nzuai, “Ee, Saimon, ndu kuire? Ndu kha tuga tɨvɨnera na suaŋv mbur ganɨv nan rargɨ kegɨrga fhuve? \v 38 \x - \xo 14.38: \xo*\xt Ru 11.4; Ro 7.23; Ga 5.17\xt*\x*Ndu na suaŋv mbur ganɨv na rargɨv kɨv, Fhe Bakɨme phorgɨ suaŋri. Ndu kaŋgi fhuvara, maaŋ muuŋgip bigɨn thueŋ nden hɨrga, ndu ne khɨgɨ rɨgɨ rivgi. Ndu ndava vhee bigir vhuuin muungeŋ vuzvugi, ndu fhav ŋkasŋka ki fhu.” \p \v 39 Ana maaŋ ana suaŋgiap, taagia vov Fhe Bakɨme phorga nzuav, mba fharav ana phorga suaŋgi kamera ana nzuai. \v 40 Ana Fhe Bakɨme phorga suaŋgiap, taagia zav mbe garim, mbe rɨmgi guigira mben simgim, mbe kuavra ki. Ana mbaram mben vhurigim, mbe ana suanga buni kakagiap, fhura mbar piigi. \p \v 41 Ana ruru mpuani ga muuŋgiap, taagi khegenai ga muuŋgiap, taagia zav, khaŋ mbe nzuai, “Ee, nde vhuksuav kuavra kire? Aria, nde za kuigi. Mba tuk ntige hɨgi. Nde ganɨ, guma mbe Fhe Bakɨme Guma Guara thuuŋ dorgɨv, ana nzuav kama shɨrav, ana ndim, gumgi mbatɨgi farve khɨngi. \v 42 Nde khavgip nza ŋgɨrga. Mba na thuuŋ dorgap, na nzuav kama shɨrav, na ndim gumgi mbatɨgi farve khɨngi guma mbur zi.” \s Zudas Zisas ndim, anan pana gumgi farve khɨngi. \r Matiu 26.47-56; Ruk 22.47-50; Zon 18.3-11 \p \v 43 Zisas maaŋ wo phorga rui gumgi ga nzuavra kim, ana mba farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi mbe rɨgar guma mbe Zudas, ana hɨgi. Ana hɨgim, gumgi vhɨrve za kozi gum fani suigiap, za ana zɨn hav mbar thivgi. Mba gumgi, Fhe Bakɨme rotu gari gumgir pani gum, Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi gumgi gum, mben gumgir ruu, mbe mbe khɨrav, mbe sarigim, mbe zegi. \p \v 44 Mba Zisas thuuŋ dorgav, ana nzuav kama shɨrav, ana ndim mba gumgi mbatɨgi farve khɨngi guma, Zudas, ana fharav mbe phorga kama shogav, khaŋ mbe suaŋgi, “Nde na ganɨrim, gu guma the khoman panɨv ana viavɨrim, nde mba gumara suirav, ana ganɨv, ana ndigi ŋgɨgɨri.” \p \v 45 Mbe vov, Zisasan havram, Zudas zam khaŋ ana nzuai, “Rabai!” Ana maaŋ ana nzuav za vov, ana fhɨre rɨgav, ana khoman mpari. \v 46 Zudas maaŋ ana mbuim, mba gumgi hegap, za Zisasan suirigi. \p \v 47 Mbe ana suirigim, maaŋ Zisas han maaŋ thɨgi guma mbevi, wo kambigan wo kos sigap, za mba Fhe Bakɨme rotu gari guman panan ŋaara guma khuara mbe shogia thugim, ana nɨɨeŋ rɨgi. \p \v 48 Zisas mbaram kama hegap, khaŋ mbe nzuai, “Gu kɨɨav, pheni phɨrav, gumgi shogi guma thi? Nde maaŋ muuŋgiap kozi gum fani ndigap na suigɨr za zegi? \v 49 \x - \xo 14.49: \xo*\xt Ais 53.7; Ru 19.47; 22.37; Zo 18.20\xt*\x*Nde na garim, gu tugi vhɨrvera nde phorgav kav, kha Fhe Bakɨme phena bɨna vhen kav, Fhe Bakɨme buni vhuuin nde nzuai. Nde mba tugir na suigɨrgeŋ thagi. Nde thagi ne khaŋ muuŋgi. Fhe Bakɨme gavar ki buni vhuuiŋ guigira mba tegɨrga.” \v 50 \x - \xo 14.50: \xo*\xt Sng 88.8\xt*\x*Ana ne nzuaim, ana phorga rui gumgi zam ana thav, regi. \p \v 51-52 Mbe regim, Zisas pana gumgi ana ndiga vuim, guman kama mbe rashaa hureŋra kegap, ana zɨn vui. Ana vuim, mbe ana suigim, ana mba rashaa hureŋ fhɨrgiap, mbe farve thav, mbugumra ra vugi. \s Mbe Zisas ndigap, Fhe Bakɨme rotu gari gumgir pani nɨman fagi. \r Matiu 26.57-68; Ruk 22.54-55,63-71; Zon 18.13-14,19-24 \p \v 53 Mbe Zisas ndiga vov, Fhe Bakɨme rotu gari guman pana han vugim, mba Fhe Bakɨme phena ŋgari gumgir pani gum, mben gumgi ruu gum, mba Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi gumgi, mbe za zav wari fugi. \v 54 Pita samra kav Zisas zɨn vov, mba Fhe Bakɨme rotu gari guman pan ŋgari pheni bɨna vhen vergap, mba gɨɨtɨvi haa perav, vhava gurguri. \p \v 55 Ana vhava gurgurim, mba Fhe Bakɨme rotu gari gumgir pani gum, mba bigi ndi thɨgɨr mbai gumgir pani zam, mbe Zisas muuŋgi bigɨn thueŋ bun suaŋrim, mbe ne mbararagip, ne suaŋv ana shogirim, ana rimgirga. Mbe ana shogirga tuavi ndi garav, mbe ana muuŋgi bigɨn thueŋ mbararagi fhu. \v 56 Mbe mba tɨvar ana mbuav, gumgi vhɨrve ana shɨshɨgav, tamtam buni vhɨrver ana nzuai. Mbe buni tuap bavira vugi fhuvara. \p \v 57-58 \x - \xo 14.57-58: \xo*\xt Zo 2.19\xt*\x*Mbe mbovara thav, gumgi mbari khava thivgiav, ana shɨshɨgav khaŋ nzuai, “Nza ana mbararagi, ana khaŋ suaŋgi, ‘Gu kha gumgi wari wo farir muuŋgi Fhe Bakɨme Phena phɨrgiv, raa phuni khegenen, gu taagi anan muuŋgirga. Gu ana muuŋv, gu farver anan muuŋgirga fhuvara.’ ” \v 59 Mbe vhɨra mba kamen ana shɨshɨgav, mbe tamtam ne nzuai. Mbe buni tuap bavira vugi fhuvara. \p \v 60 Mbe mba bunin ana shɨshɨgap kim, Fhe Bakɨme rotu gari guman pan khavgia, mbe nɨma thɨgav, Zisasan nzarigi, “Ndu kheiŋ nzuai buni ŋgarka thagire? Kheiŋ khar ndu muuŋgi bigi, mbe khar ntan ndu sav ndu nzuai, nta guigirame?” \v 61 \x - \xo 14.61: \xo*\xt Ais 53.7; Mk 15.5; Ru 23.9\xt*\x*Ana mba kamen Zisas ga nzuaim, Zisas buna thuain ana khɨgi fhuvara. \p Ana fhura thɨgap kim, mba Fhe Bakɨme rotu gari guman pan taagia Zisasan nzarigi, “Ndu Krais, nza ndɨkndɨgi vhuuin mbui Fhe Bakɨmen Kam, e?” \p \v 62 \x - \xo 14.62: \xo*\xt Dan 7.13\xt*\x*Ana mba nzambaren ana muuŋgim, Zisas khaŋ ana nzuai, “Ahaŋ, gu ana ma. Nde zumgum Fhe Bakɨme Guma Guara ganɨrim, ana za kha bigi kharav ŋkasŋka ki Fhe Bakɨme guva haren perav, Hevenan kegɨv, buiva hura phorgɨv zirɨrga.” \p \v 63 Ana ne nzuaim, mba Fhe Bakɨme rotu gari guman pan, ana wo shagi suigav, nta rɨza nta ndi suav, khaŋ nzuai, “Nza thaŋ suaŋv ana muuŋgi bigi thari phorgɨv kaŋgi saŋv, harigi ntɨɨri nzarie? \v 64 \x - \xo 14.64: \xo*\xt Wkp 24.16; Zo 19.7\xt*\x*Nde ntige za mbararagim, ana Fhe Bakɨme sɨɨŋgi. Nde ram muuŋgi ndɨkndɨgar ana mbui?” \p Mbe za kama hegap, khaŋ nzuai, “Ana bigɨna mbatɨgeŋ ga muuŋgi, ana rimgirga.” \p \v 65 Mbe ne ana nzuav, mbari hav ana parav, mbaram shaa ndiga zav ana rɨmani ndogiap, wari wo fari khorav, zav ana shogi. Mbe ana shogav, khaŋ ana nzuai, “Ndu khar nza suaŋ, the khar ndu shogi?” Mbe maaŋ ana mbuim, mben gɨɨtɨvi ana ndiga vov, hor mbatɨgar ana mbui. \s Pita khaŋ nzuai, “Gu Zisas kaŋgi fhu.” \r Matiu 26.69-75; Ruk 22.56-62 \p \v 66 Mbe maaŋ Zisas ga mbuim, Pita bumgum, mba Fhe Bakɨme rotu gari guman panan ŋgari phena bɨna vhen perav ki. Ana perav kim, mba Fhe Bakɨme rotu gari guman panan ŋaara mbik thivav zi. \v 67 Ana thiva zav, Pita garim, ana vhava gurgurav kim, ana zav, ana hara zɨgav, ana gari. \p Ana ana garav, khaŋ ana nzuai, “Ndu vhɨra mba Nasaret guma Zisas phorga ki guma mbe ma.” \p \v 68 Ana ne nzuaim, Pita wo ndi zaahegap, khaŋ ana nzuai, “Gu ndu nzuai buneŋ kaŋgiap nen sagi fhuvara.” Ana nen mba mbiga nzuav, thivav mba phena bɨna thɨm kamanin vui. \p \v 69 Ana thivav, mba bɨna thɨm kamanin vuim, mba mbik wom maaŋ ana gangiap, khaŋ maaŋ thivgi gumgi ga nzuai, “Mbu guma ana mba guma mbe ma.” \v 70 Mba mbik wom maaŋ ana nzuaim, Pita taagia wo ndi zaahegi. \p Ana wo ndi zaahegap, maaŋ thɨga kav kim, ana han maaŋ thivgia ki gumgi mbari khaŋ ana nzuai, “Ndu guigira mba guma mbe ma, ndu Gariri guma ma.” \p \v 71 Mbe wom ne nzuaim, Pita ne mbararagia thav, kama havharar khaŋ mbe nzuai, “Kha vun ki Fhe Bakɨme na kaŋgi. Gu nde guigirim, ana mbar nan farfa. Gu guigira nde nzuai guma, gu thaneŋ ana kaŋgi fhuvara.” \p \v 72 \x - \xo 14.72: \xo*\xt Mk 14.30\xt*\x*Pita ne nzuavra thagim, tuar wom phenatɨtɨga furigi. Ana furigim, Pita thav, mba Zisas ana suaŋgi kameŋ ndɨrigi. Zisas fhum, khaŋ ana suaŋgi. “Tuar ntigar fu mpuanin muunga, ndu fhumra na ndi zaahɨ mpuani khegenen muuŋgirga.” Pita mba kameŋ ndɨrga thav, fhura nzi mbatɨga mbui. \c 15 \s Mbe Zisas ndiga Pairat han vugi. \r Matiu 27.1,2,11-14; Ruk 23.1-5; Zon 18.28-38 \p \v 1 \x - \xo 15.1: \xo*\xt Ru 22.66\xt*\x*Zisas mba Fhe Bakɨme rotu gari guman pan ŋgari phenan kim, mɨn thugim, mba Fhe Bakɨme rotu gari gumgir pani gum mben gumgi ruu, mbe zi. Mbe zim, mba Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi gumgi gum, mba bigi ndi thɨgɨr mbai gumgir pani zam, mbe vhɨra zi. Manera mbe zav wari fugap, kama shogiap, Zisas kegap, ana ndiga vov, Pairat farve khɨngi. \p \v 2 \x - \xo 15.2: \xo*\xt Mt 27.11\xt*\x*Mbe ana ndigap, Pairat farve khɨngim, Pairat anan nzai, “Ndu Zudaiŋ gari guman pan, e?” \p Ana ne nzuaim, Zisas ana ŋgarkarav khaŋ ana nzuai, “Ahaŋ, ndu za mbar ne nzuai.” \p \v 3 Pairat mba nzambaran ana mbuim, mba Fhe Bakɨme rotu gari gumgir pani buni vhɨrver ana sav ana nzuai. \v 4 Pairat mbaram wom anan nzarigi, “Ndu kheiŋ ndu sav ndu nzuai buni ŋgarkarie? Ndu khar mbararagim, mbe kha buni vhɨrver ndu sav ndu nzuai.” \p \v 5 \x - \xo 15.5: \xo*\xt Ais 53.7; Mk 14.61\xt*\x*Pairat maam Zisas ga nzuaim, Zisas buna thuen anan fagi fhuvara. Pairat thav, ŋgava mbatɨga muuŋgi. \s Pairat Zisas ndim, khanarareŋ ga tɨgɨ fugfugɨr za nzuai. \r Matiu 27.15-26; Ruk 23.13-25; Zon 18.39–19.16 \p \v 6 Mba tugen, Pairat wo tɨva zɨn vov, mba Pasova shama bakɨme pi tugar, anan gumgi gu mbigi nzuaim, ana mben vuzvugar, bɨnan ki guma the fhɨrgirim, ana kɨrar hɨgɨ ŋgɨrga. \v 7 Mba tugen, gumgi mbari, ŋgu gari guman pana gumgi, mbe phorga ntar khavgiav, guma mbe shogi ana rimgim, mbe ne nzuav mbe ndim bɨna suegim, mbe ki. Mbe phorga bɨnan ki guma mbe, ana zɨ Barabas. \v 8 Mba tugen, gumgi gum mbigi vhɨrve zav, Pairatan nzav, khaŋ ana nzuai, “Ndu fhum mba zazera nza mbui tɨv, ndu ntige mba tɨvira muuŋri.” \p \v 9 Mbe ne nzuaim, Pairat mben nzarigi, “Nde vuzvugirim, gu nde ndim kha Zudaiŋ gari guman pana fhɨrgirim, ana nde han kɨrar hɨrie?” \v 10 Ana kaŋgi, mba Fhe Bakɨme rotu gari gumgir pani Zisas nderniniŋgiap, ana suira zav, ana nɨɨŋgi. \v 11 \x - \xo 15.11: \xo*\xt FG 3.13-14\xt*\x*Mbe maaŋ muuŋgiap, mba Fhe Bakɨme rotu gari gumgir pani mba gumgi gum mbigi vhɨrve ndavi ga sav, khaŋ mbe nzuai, “Nde Pairat ga suaŋrim, ana Zisas fhɨrɨ thari. Nde ana suaŋrim, ana Barabas fhɨrgirim, ana nde han zɨri.” Mbe maaŋ mbe suaŋgim, mba gumgi gu mbigi vhɨrve khaŋ Pairat ga nzuai, “Ndu Barabas fhɨrgiri, ana nza han zɨri.” \p \v 12 Mbe maaŋ nzuaim, Pairat mbe mbararagia thav, taagia mben nzarigi, “Maaŋgi, nde mba khaŋ nzuai guma, Zudaiŋ gari guman pan, gu ram anan muuŋrie?” \p \v 13 Pairat mba nzambaran mbe muuŋgim, mbe za khavgia ndarav ŋgarŋgarav khaŋ nzuai, “Ana ndim, khanarareŋ ga tɨgɨ fugu!” \p \v 14 Mbe maaŋ nzuaim, Pairat taagia mben nzarigi, “Ram muuŋgi ne suaŋv? Ana thagɨna bigɨna mbatɨgeŋ ga muuŋgi?” Pairat ne nzuaim, mbe thav, khaŋ tɨgav khɨrɨv, kaav, ŋgarŋgarav, khaŋ nzuai, “Ana ndim khanarareŋ ga tɨgɨ fugu!” \p \v 15 Pairat mba kameŋ mbararagiap, mba gumgi gu mbigi ndavi mbɨra zav, Barabas fhɨrgim, ana mbe han vui. Ana mbara nzuaim, mbe Zisas kharɨgim, Pairat mbaram ana ndim, khanarareŋ ga tɨgɨv fugfugɨ zav, ana ndim, mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi farve khɨngi. \s Mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi Zisas nzɨɨi. \r Matiu 27.27-31; Zon 19.2-3 \p \v 16 Pairat Zisas ndim, mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi farve khɨngim, mbe Zisas ko vov, mba ŋgu gari guman pana Pairat phena bakɨmen vergi. Mba phena zɨ khare, Petoriam. Mbe ana ko vergap, mbaram, za mba ntari ga mbui gɨɨtɨvir kamgim, mbe zav, za wari fugi. \v 17 Mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi wari fugim, mbe mbaram shaa hɨva mpeeŋ ndigap zav, anan Zisas sharav, mbaram tari ki karɨga ndigap, ŋgu gari guman pan fi khorsɨga muuŋgiap, anan Zisasan panan fagi. \v 18 Mbe anan Zisasan fav, anan kaav, khaŋ ana nzuai, “Raar vhuuŋ, Zudaiŋ gari guman pan!” \v 19 Mbe mba suambarar ana mbuav, mbaram mpiiŋsɨga ndigap ana pana shogiap, ana khoma parav, thɨvi phɨrav ana niman fav, anan surav, ana zɨ ndi vun kuamkuagi. \v 20 Mbe ana nzɨɨv, mba tɨvir ana muuŋgiap, ana tɨn mba shaa hɨva mpeeŋ zorgiap, mbaram ana shagir taagia ana shargiap, ana ndim khanarareŋ ga tɨgɨ fugfugur zav anan kov kɨrar hi. \s Mbe Zisas ndim khanarareŋ ga tɨga fugi. \r Matiu 27.32-44; Ruk 23.26-43; Zon 19.17-27 \p \v 21 \x - \xo 15.21: \xo*\xt Ro 16.13\xt*\x*Mbe ana kov kɨrar hɨgap zav garim, Sairini guma mbe mbar kegap, Zerusareman zi. Mba guma zɨ, Saimon. Saimon, Areksander gum Rufas, ana manin ndia ma. Ana zav mbe kambarav Zerusareman ŋgirɨ za mbuim, mbe ana thɨvav, mba Zisas ndi tɨgɨ fugfugɨrga khanarareŋ ndir zav, ana dama mbuim, ana Zisas ndim mba khanarareŋ phufhurgi. \fig Zisas nza ndir zav, rimgi. (15.21)|src="LB00324C.tif" size="col" copy="Horace Knowles/Louise Bass" ref="15.21"\fig* \p \v 22 Ana mba khanarareŋ phufhurav, mbe Zisasan ko vov, kha zɨn rɨgi ŋanen vugi, Gorgota. Mba zɨ nɨɨŋge khaŋ nzuai, guman pana tuama fara muuŋgi ŋaneŋ. \v 23 Mbe mba ŋanen vegap, mbaram, mba zaahɨ mbɨɨi mbɨ meer ndigap wain phorga digap, Zisas ga ndɨɨim, Zisas mba wain mbɨ thagi. \v 24 \x - \xo 15.24: \xo*\xt Sng 22.18\xt*\x*Zisas mba wainan mbɨ thagim, mbe mbaram ana suirav, ana ndim khanarareŋ ga tɨgap, ana ndi fugfugi. Mbe ana ndim fugap, ana shagi ndiga, nta nzuav satu suri. Mbe satu surav, garav, mba shagi shama mbuav nta ndi. \p \v 25 Mbe manera raa ndav sharav nzaim, mbe Zisas ndim khanarareŋ ga tɨga fugi. \v 26 Mbe Zisas ndim khanarareŋ ga ntorgap, mbaram ana shogi ana rimgi kameŋ khergiap, ana pana shɨ tɨgɨ fugi. Mba kameŋ khaŋ nzuai, “Zudaiŋ Gari Guman Pan.” \v 27-28 \x - \xo 15.27-28: \xo*\xt Ais 53.12\xt*\x*Mbe vhɨra kɨɨv bigi farfagi guma phunini, mbe vhɨra mani ndim, khanarareni ga ntorgi. Mbe mbevi ndim Zisas guva hareŋ ga ntorgav, mbevi ndim ŋkɨn hareŋ ga ntorgi. \f a \fr 15.27-28 \fr*\ft Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ garav nta kaŋgi gumgi mbari kha ndɨkndɨga mbui. Mbe suanga buna mueŋ vhɨra khar ki. Mba kameŋ khaŋ nzuai, “Maaŋ muuŋgiap, mba Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gavan ki buna mueŋ guigira mba tegi. Mba gumgi gu mbigi ana garav khaŋ ana nzuai, ‘Ana guma mbatɨk ma.’ ” \ft*\f* \p \v 29 \x - \xo 15.29: \xo*\xt Sng 22.7; 109.25; Mk 14.58; Zo 2.19\xt*\x*Zisas mba khanarareŋ ga ntorgap kim, gumgi gu mbigi mbur vov khar zav, ana garav, pani kurkurav, ana nzɨɨv, khaŋ ana nzuai, “Ndu khaŋ nzuai guma ma, ‘Gu kha Fhe Bakɨme Phena phɨrgiv, gu taagiv ra phuni khegenera ana muuŋgirga,’ \v 30 Ndu ntige nduara won kurav, mba khanarareŋ thav nɨn zirɨk!” \p \v 31 Mbe maaŋ ana nzuaim, mba Fhe Bakɨme rotu gari gumgir pani gum mba Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi gumgi, mbe vhɨra warira phorga nzuav, ana nzɨɨv khaŋ ana nzuai, “Aa, ana harigi ntɨɨrir kurkurigi, ana wora kurarga tuktɨgi fhuvara! \v 32 Kha Fhe Bakɨme taagi wo gumgi gu mbigi ndir zav farasarigi guma, Krais, kha Isreriŋ gari guman pan, ana kha khanarareŋ thav nɨn zirgɨrga, nza ana gangip ana khothɨgɨrga.” Mbe maaŋ nzuaim, mba Zisas han khanarareni ga ntorgi gumani, mani vhɨra ana nzɨɨv, ana nzuai. \s Zisas rimgi. \r Matiu 27.45-56; Ruk 23.44-49; Zon 19.28-30 \p \v 33-34 \x - \xo 15.33-34: \xo*\xt Amo 8.9\xt*\x*\x - \xo 15.33-34: \xo*\xt Sng 22.1\xt*\x*Ra vov phɨɨŋ ndigim, kha nuian za maaŋ gɨngiap kim, ra vera vov ŋkotuguraagen, ra phuni khegene ndigim, Zisas thav kama bakɨme rugav nzɨɨv khaŋ nzuai, “Eroi, Eroi, rama sabaktani?” Mba kama nɨɨeŋ khaŋ nzuai, “Na Fhe Bakɨme, na Fhe Bakɨme, ndu thaŋ nzuav na thagi?” \p \v 35 Zisas kama bakɨmen ne nzuaim, maaŋ ana han thivgia ki gumgi mbari ne mbararagiap, khaŋ nzuai, “Nde mbur mbarara, ana Iraizan kaai.” \p \v 36 \x - \xo 15.36: \xo*\xt Sng 69.21\xt*\x*Mbe ne nzuav, guma mbe khuafɨ vov, matres fɨga mueŋ ndiga zav, pɨksɨgi wain ga rugap, anan vuruna phokegap, anan Zisasan nɨɨn za mbuim, guma mbe khaŋ ana nzuai, “Ndu mbararari, nza fhura kɨv ganɨnga, Iraiza zɨv, anan kurarim, ana nɨn zirɨrga thi?” \p \v 37 Mbe ne suaŋgiap, kav garav kim, Zisas kama bakɨme rugav nzɨɨv, gor vhɨk ŋgɨrgi. \p \v 38 \x - \xo 15.38: \xo*\xt Kis 26.31-33\xt*\x*Zisas gor vhɨk ŋgɨrgim, mba Fhe Bakɨme Phena ntorgi rashaa bakɨme rɨgɨra shɨrage rɨgav, vura kegap, zav nɨɨŋra vergi. \v 39 Mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari guman pan Zisas nɨman maaŋ thɨgav kav ana mbararagiap, ana garim, ana gor vhɨk ŋgɨrgav, bur huasgia ntorgim, ana thav khaŋ nzuai, “Guigi guarara, khe Fhe Bakɨmen Kam ma.” \fig Fhe Bakɨme phena ntogi shaa rɨgɨra shaara vov, nɨɨn vergi. (15.38) |src="LB00265C.tif" size="col" copy="Horace Knowles/Louise Bass" ref="15.38"\fig* \p \v 40 \x - \xo 15.40: \xo*\xt Ru 8.2-3\xt*\x*Mba Zisas gari gumgi gu mbigi rɨgar, mbigi mbari maam maneŋ samra thivgiap ki. Mba mbigi khare, Makdaran mbiga Maria gum, Zoses gum anan ŋguga Zems, manin niamuuŋ, Maria, gu Sorome. \v 41 Mbe mba mbigi, mbe fhum Zisas Garirin ka ruim, mbe ana zɨ ruav, anan kurkuragi mbigi ma. Mbe Zisas zɨn ndagim, harigi mbigi vhɨrve vhɨra Zerusareman kegap, Zisas phorga ndav vhɨra maaŋ ki. \s Mbe Zisas ndim kɨma thoon muuŋgi mboga tɨgi. \r Matiu 27.57-61; Ruk 23.50-55; Zon 19.38-42 \p \v 42-43 \x - \xo 15.42-43: \xo*\xt Ru 2.25; 2.38\xt*\x*Mba Zisas rimgi raan, mbe Sabat bigi bevahi ra ma. Mba raa hɨgim, zumgum Sabat raa hi. Mba raan ra verav vhɨzim, Arimatea guma Zosep, ana mba Zudaiŋ bigi ndi thɨgɨr mbai gumgi phorga ki guma mbe ma. Ana vhɨra gumgi gu mbigi ana khothivav, ana piin ki guma ma. Ana Fhe Bakɨme wo gumgi gu mbigi garim, mbe ana piin ki ntɨɨri phorgɨ kɨrgeŋ rarga ki. Ana ŋgɨrɨtɨn wo nɨɨŋgiap Pairat han zav, Zisas khuma ndir zav anan nzai. \v 44 Ana ne nzuaim, Pairat ana rimgi ne mbararagiap, ŋgava mbatɨga muuŋgiap, khaŋ nzuai, “Ana guigira rimgire?” Ana thav mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari guman panan nzuav kama ndi mbarigim, ana zi. Ana zim, Pairat anan nzarigim, ana khaŋ ana nzuai, “Ahaŋ, ana guigira rimgi.” \v 45 Ana ne mbararagia thav, mbaram Zisas khuma ndir zav Zosep khɨrigi. \p \v 46 Ana Zosep khɨrigim, Zosep mbaram vov, shaa hura bakɨme vhezgiap, zav, Zisas khuma daaŋgiap, mba shaa hurar ana khuma zigap, ana ndogiap, ana ndiga vov, kɨma thoon muuŋgi mboga tɨgi. Ana ana ndi mboga tɨgap, kɨma bakɨ mbe phophoga zav, mba mbok thɨmkamani mpɨrigi. \v 47 Zosep ana khuma ndi mboga rɨgim, Makdara mbiga Maria gum Zoses niamuuŋ Maria, mani ana garim, ana ana khuma ndi mboga tɨgi. \c 16 \s Zisas rimgia taagia khavgi. \r Matiu 28.1-8; Ruk 24.1-12; Zon 20.1-10 \p \v 1 Sabat ra vhɨzgim, Makdara mbiga Maria gum, Zems niamuuŋ Maria, gum, Sarome, mbe Zisas khuma hɨvɨ zav vov, ndɨga vhuuŋ hi mporiiŋ ga vhezgi. \v 2 Mbe mba mporiiŋ ga vhezgiap, Sanden manera ra ndav shɨgɨra thagim, mbe ana ndi mboga tɨgi kɨma thoon muuŋgi mbogar vui. \v 3 Mbe vov, khaŋ wari ga nzuai, “The nzan kurav, mbu mbok thɨmkamani puigi kɨma bakɨme phogi mbur ndararie?” \p \v 4 Mbe nen wari ga nzuav vov, ragia garim, mba kɨma bakɨme, mbe ana phogia vov, mbur ndarigi. \v 5 Mbe vov, mba kɨma thoon muuŋgi mboga vhen vera garim, guman kama mbe shagi huri shargiap, mba mboga vhen guva nderen perav ki. Mbe ana gangiap guigira warir rɨɨngi. \p \v 6 Mbe warir rɨɨrim, ana khaŋ mbe nzuai, “Nde warir rɨnɨ thari. Gu kaŋgi, nde mba khanarareŋ ga ntorgi Nasaret guma Zisas ndi gari. Ana khar ki fhu. Ana taagia khavgi. Nde ana rɨga kegi ŋaneŋ ganɨ. \v 7 \x - \xo 16.7: \xo*\xt Mt 26.32; Mk 14.28\xt*\x*Nde ne gangip, taagi ŋgɨv, mba ana phorga ruigi gumgi ga suaŋv, vhɨra Pita suaŋgiri, ‘Ana nde nɨma thɨgav fharav Garirir vui. Nde maaŋ ana gangirga. Ana fhum mba kamen nde suaŋgi.’ ” \p \v 8 Mba mbigi mba kameŋ mbararagiap, guigira ŋgava mbatɨga muuŋgiap, ninɨk mbe mbuim, mbe mba mbok thav kɨrar hegap, wari ra vui. Mbe vov, buna thuen guma the suaŋgi fhu. Mbe guigira rivgi. \f a \fr 16.8 \fr*\ft Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ garav nta kaŋgi gumgi vhɨrve kha ndɨkndɨga mbui. Kha kameŋ ves 9 gum ves 20 kɨtɨgɨra ki, mba buni Mak nduara nta khergi fhuvara, harigi guma mbe zumtugu nta khergi. Kha buni ki ŋanen, mba kaŋgi gumgi vhɨrve kha ndɨkndɨga mbui, harigi buni tɨviveŋ khar ki. Mba buniveŋ khaŋ nzuai, “Mba mbigi vov buni tɨviveŋra Pita gum ana phorga ki gumgi ga suaŋgi. Mba mbigi vov mba guman kama mbe suaŋgi buni, mbe nta bun Pita suaŋgi. Mbe ana suaŋgim, zumgum Zisas nduara ŋaarar mbe nɨɨŋgim, mbe mba buni ndiav za kha nuianan vui. Mbe ra ndai fhain kegap za vov ra veri fhain vergi. Mbe mba ndiga vui kameŋ khare, ‘Fhe Bakɨme taagip kha nuianan ki gumgi gu mbigi ndiv zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨn mben nɨɨnga. Kha bunai Fhe Bakɨme bunai ma. Ne vhɨzgirga tuktɨgi fhu, ne zazera mbara muuŋgip kɨrga.’ ” \ft*\f* \s Zisas Makdaran mbiga Mariar hɨgi. \r Matiu 28.9-10; Zon 20.11-18 \p \v 9 \x - \xo 16.9: \xo*\xt Ru 8.2\xt*\x*Zisas rimgiap, Sanden mɨn gorovra thagim, ana manera taagia khavgiap, ana fharav Makdaran mbiga Mariar hɨgi. Ana fhum mba mbiga tɨn harathɨgi ŋiniŋgi mbatɨgi ga vharigim, nta ana thav, kɨrar hegi. \v 10 \x - \xo 16.10: \xo*\xt Ru 24.10\xt*\x*Ana fharav ana gangiap, vov, ana phorga ruigi ntɨɨri, ana mbe garim, mbe ana nzuav nzɨɨv, nziav kim, ana ana bun mbe suaŋgi. \v 11 Ana Zisas taagia khavgim, ana ana gangiap, vov ne bun mbe suaŋgim, mbe ne khothɨgi fhu. \s Zisas tuavar wo phorga ruigi guma manin hɨgi. \r Ruk 24.13-35 \p \v 12 Zisas zumgum fhav maneŋ harigi gangana mbuav, wo phorga ruigi guma manin hɨgi. Mani Zerusareman kegap, wani vuim, ana tuap sɨgen manin hɨgi. \v 13 Ana manin hɨgim, mani taagia Zerusarem ndav, ne bun ana phorga ruigi gumgi mbari ga nzuaim, mbe vhɨra mani khothɨgi fhu. \s Zisas wo phorga ruigi ŋaara gumgi, muunga ŋaari bun mbe nzuai. \r Matiu 28.16-20; Ruk 24.36-49; Zon 20.19-23 \p \v 14 \x - \xo 16.14: \xo*\xt 1 Ko 15.5\xt*\x*Zumgum ana farasegi 11 thɨgi ŋaara gumgi, mbe nduarira phena vhen ka pav kim, Zisas nduara mben hɨgi. Ana mben hɨgav, mbe vhegi. Ana khueŋ nzuav mbe vhegi. Mbe pani havhargiav, gumgi mbari ana rimgia taagia khavgim, mbe ana gangiap, ne bun mbe nzuaim, mbe ne khothɨgi fhu. \p \v 15 \x - \xo 16.15: \xo*\xt Mt 28.19; FG 1.8; Kor 1.23\xt*\x*Ana ne nzuav mbe vhegap thav khaŋ mbe nzuai, “Nde za kha nuianan ŋgɨv, Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun za kha gumgi gu mbigi ga suaŋri. \v 16 \x - \xo 16.16: \xo*\xt Zo 3.18; 3.36; 12.48; FG 2.38; Ro 10.9; 1 Pi 3.21\xt*\x*Gumgi gu mbigi maaŋ muuŋgip, mba Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ mbararav, nta khothivɨv, ruarga, Fhe Bakɨme zazera mbara muuŋgia ki bɨɨŋbɨɨn mben nɨɨŋgirga. Gumgi gu mbigi maaŋ muuŋgip, mba Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ mbararav, nta khothivi fhu, mbe zumgum Fhe Bakɨme nɨma thivgirim, ana ne suaŋv mbe fuv Her ga suegɨrga. \v 17-18 \x - \xo 16.17-18: \xo*\xt FG 2.4; 5.16; 8.7; 10.46; 1 Ko 12.10; 12.28\xt*\x*\x - \xo 16.17-18: \xo*\xt Ru 10.19; FG 5.15-16; 28.3-9; Ze 5.14-15\xt*\x*Mbe mba Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ khothivi ntɨɨri, kha tɨv mben kɨrga. Mbe na zɨn panan ŋiniŋgi mbatɨgi ga vharvharav, mbe vhɨra harigi ŋguir kaar buni suaŋv, mbe kurugir suigɨv, mbe vhɨra thiŋgi mbɨn mbɨrga, mba mbɨ gum kurigi vhɨra mben farfagirga tuktɨgi fhu. Mbe vhɨra wari wo farir rɨɨi gumgi ga surga, mben rɨmrɨɨ vhɨzɨrga.” \s Fhe Bakɨme Zisas ndiga Hevenan ndagi. \r Ruk 24.50-53; Farasegi Gumgi 1.9-11 \p \v 19 \x - \xo 16.19: \xo*\xt Sng 110.1; FG 1.2-3; 1.9-11; 2.33-34; 7.55\xt*\x*Zisas mba bunin mbe suaŋgia thugim, Fhe Bakɨme ana ndiga Hevenan ndagim, ana Fhe Bakɨme han, ana guva hareŋ ga perigi. \v 20 \x - \xo 16.20: \xo*\xt FG 5.12; 14.3; 1 Ko 2.4-5; Hi 2.3-4\xt*\x*Zisas Hevenan ndagim, ana phorga ruigi gumgi za kha nuianan vov, Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun, mbe nzua rui. Mbe maaŋ mbuim, Fhe Bakɨme Ŋina Ŋaar mbe phorga ruav, ŋkasŋkar mbe ndɨɨim, mbe mirikori ga mbuim, mba gumgi gum mbigi nta garav khaŋ nzuai, “Khe guigira Fhe Bakɨme buni ma!”