\id LUK Reconstructed from Ventura Publisher \ide UTF-8 \h Ruk \toc1 Ruk Khergi Kaman Vhuuŋ \toc2 Ruk \toc3 Ru \mt1 RUK \mt2 Ruk Khergi Kaman Vhuuŋ \imt Khe fharav ganɨnga buni khare. \ip Ruk khergi kaman vhuuŋ khaŋ nzuai, “Zisas ana taagiap Isreriŋ ndiap, vhɨra mba harigi fhaiŋ ŋgui gumgi ndi guma ma. Zisas won ŋaara bakɨme khavɨr za mbuav, ana khaŋ mba gumgi gu mbigi ga nzuai, ‘Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun bigi sosuagi gumgi ga suan zav na faraserigi.’ ” \ip Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, ana guigira mbe kora mbui, buni vhɨrve bun nzuai. Ana guigira mbe kora mbuav, mben kurkurav, tɨvar vhuun mbe muuŋgi. Zisas kha bigi vhɨrve ga mbuim, ana ntɨɨri guigira anan ndikndigi. Maria, ana tegi tugen, gumgi vhɨrve ana ndikndigi. Ndu sapta 1.42 kegɨp ganɨ ŋgɨp 48 thɨgɨri, ndu vhɨra sapta 2 ves 10 ganɨri. Kha gavar vhɨzi ganiven ndu ganɨnga, Zisas taagia Hevenan ndaim, mbe guigira ndikndiga mbatɨga mbui. Ndu 24.52 ganɨri. \ip Zisas muuŋgi bigi vhɨrve, Ruk nduara kherav, nta bun suaŋgi. Mba bigi neŋgi buni harigi gavar ki fhuvara. Ruk nduara, Zisas kha nuianan kim, anan hɨgi bigi vhɨrve, ana nta neŋgegi. Ruk nduara mba Samaria guma, ana pana gumgi tuavar shogi guman kurigi ne neŋgegi. Ana Zisas ne vhunama sav suaŋgi ne neŋgegi. Ana vhɨra mba tar won ndia tha vugi ne, ana ne vhunama si kameŋ neŋgegi. Ana vhɨra Zisas vhunaa ga segi bigi vhɨrve, ana vhɨra nta neŋgegi. Ruk vhɨra Sakius, ŋkɨɨa ndia ruigi guma, ana vhɨra ana neŋgegi. \ip Bigi mbari Ruk buni vhɨrver nta suan za mbui. Mba bigi khare. Ruk Fhe Bakɨme phorgɨ suanga tɨva havharɨr za nzuav, ana vhɨra Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar mbui ŋaara nzuai. Ruk vhɨra Fhe Bakɨme gumgi mbui tɨvi mbatɨgi vhɨzi ne nzuai. Ruk vhɨra mba gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi, ana buni vhɨrver nta suan zav mbui. Ruk suaŋgi buni kha gavar vhɨzgi fhuvara. Ruk khergi gava mbera khare, nza kha zɨn ana rɨgi Farasegi Gumgi, ana Zisas taagia Hevenan ndagim, ana farasegi ŋaara gumgi, mbe nduarira kav muuŋgi ŋaari neŋgi gap ma. \c 1 \s Khe fhara ganɨnga buni khare. \p \v 1-4 \x - \xo 1.1-4: \xo*\xt Zo 15.27; FG 1.1; Hi 2.3; 1 Pi 5.1; 1 Zo 1.1\xt*\x*\x - \xo 1.1-4: \xo*\xt FG 1.1; 11.4; 15.18; 15.28\xt*\x*Guman rum, Tiofirus, ndu kaŋgi, Zisas fhum nza phorga kav, ana nza rɨgar bigi vhɨrve ga muuŋgi. Ana fhum fharav mba bigi ga mbuavra thagim, gumgi vhɨrve, mbe wari wo rɨmgi thugira mba bigi gangi. Mba gumgi mbarira mba buni bun nzua ruigi ŋaara gumgi kav, mba bigi bun nza suaŋgi. Mbe nta bun nza suaŋgim, zumgum gumgi vhɨrve, mbe zam ana mba suaŋgi bigi, mbe zam nta fugap, ana mba nza rɨgar kav suaŋgi bigi bakɨvi, mbe zam nta khergi. Mba bigi gangi gumgi, mbe nta kherav, mbe mba nza suaŋgi bunira, mbe ntara khergi. Gu fhara mba bigi havra thagim, gu tuituigira mba bigi garav, nta mbararagiap, nta nzuav nzav za nta ndɨriveŋ ndigi. Gu vhɨra nta ndigav, gu kha ndɨkndɨga mbui, gu nzerara tuituigira kha bigi khergip ntan ndu ndim mbararga. Gu ne ndɨkndɨgiap, nta khergiap, ndu ndi mbai. Ndu gu khar khergiap ndu ndim mbai bigi, ndu nta gangip kaŋgiri, mbe mba ndu nzuai bigi, nta guigira bigi guarira. \ms Khe Erisabet gum Maria Zon Gumgi Ruai Guma gum Zisas tɨr zav mbuim hɨgi bigi neŋgegi buni khare. \s Fhe Bakɨme enser Erisabet Zon Gumgi Ruai Guma tɨrga ne bun Sekaraia ga nzuai. \p \v 5 \x - \xo 1.5: \xo*\xt 1 Sto 24.10\xt*\x*Fhum Herot Zudia fhain ki ŋgui gari guman pan ki. Mba tugen Fhe Bakɨme rotu gari guma mbe ki. Mba guma zɨ Sekaraia. Sekaraia, ana won tor Abaia shɨga ntɨɨri phorgap, mbe wari tɨgap Fhe Bakɨme rotu gari guma ma. Sekaraian muuŋ, Erisabet, mani vhɨra Aron shɨga guma gu mbik ma. \v 6 \x - \xo 1.6: \xo*\xt Stt 17.1; 1 Kin 9.4; FG 23.1; Fi 3.6\xt*\x*Mani vhɨra guigira Fhe Bakɨme nɨman, mani guigira mbik gu guman vhuuni ma. Mani zazera Fhe Bakɨme buni mbararav, ana nzuai tɨvi, mani guigira nta zɨn vui. Mani ana nɨman tɨva mbatɨk thueŋ muuŋgi fhuvara. Zakɨra fhuvara! Mani nzerara ana nɨman ki. \v 7 Mani nzerara kav, mani tara the tegi fhu. Mani khaŋ muuŋgiap, Erisabet, ana khurati. Mani maaŋ muuŋgiap, mani vhɨra fhura kim, mpari vhɨrve vhɨzgi. \p \v 8-9 \x - \xo 1.8-9: \xo*\xt Kis 30.7-8; 1 Sml 2.28; 1 Sto 24.19; 2 Sto 8.14; 29.11; 31.2\xt*\x*Mani kav kim, mba Sekaraia phorgav Fhe Bakɨme rotu gari gumgi, ŋgarɨrga tuk hɨgi. Sekaraia, ana ntige Fhe Bakɨme nɨman, ana phenan ŋgarɨrga. Mba tuk hɨgim, mbe won tɨva zɨn vuav, satu suri. Mbe satu surav, Sekaraia hegi. Mbe khaŋ ana nzuai, “Ntige Sekaraian tuk ma. Ana ntigem, Fhe Bakɨme phena vhen ŋgirɨp, Fhe Bakɨme suaŋv ndɨga vhuuŋ hi khan nanan poonga.” \v 10 \x - \xo 1.10: \xo*\xt Wkp 16.17; VB 8.3-4\xt*\x*Mbe ne suaŋgiap, mba tuk hɨgim, Sekaraia vov Fhe Bakɨme phena vhen vergap, Fhe Bakɨme nzuav ndɨga vhuuŋ hi khan nana mpooi. Ana khan nanan mpooim, mba Fhe Bakɨme ndikndigap ana zɨ ndi vun fi gumgi gu mbigi, mbe ana rargap Fhe Bakɨme phena bɨna vhen kav, Fhe Bakɨme phorga nzuai. \p \v 11 Mbe Fhe Bakɨme phorga nzuav kim, Sekaraia mbu Fhe Bakɨme phena vhen kav khan nana mpoov kim, Fhe Bakɨme enser mbe fhura hav anan hɨgi. Ana hav, ana mba khan nana mpooi kaa gaar guva haren hav mbar thɨgi. \v 12 \x - \xo 1.12: \xo*\xt Het 6.22; Dan 10.8; Ru 1.29; FG 10.4\xt*\x*Ana hav thɨgim, Sekaraia ana gangiap, guigira won rɨɨngiap, guigira rivgi. \p \v 13 Ana rɨvim, mba Fhe Bakɨmen enser khaŋ ana nzuai, “Ena, Sekaraia, ndu rɨvɨ thari. Fhe Bakɨme ndu ana nzarigi nzambareŋ, ana ne mbararagi. Ndun muuŋ Erisabet, ana ndu gon ŋguga tegɨrga. Ana mba ŋguga tegɨrim, ndu kha zɨn anan nɨɨŋgiri, Zon. \v 14 Ndu mbarara! Mba tar hɨgɨrga, ndu guigira ndikndigɨrga. Mba tugar gumgi gu mbigi vhɨrvera mba tara hɨgi ne suaŋv ndikndigɨrga. \v 15 \x - \xo 1.15: \xo*\xt Nam 6.3; Het 13.4; Jer 1.5; Ga 1.15\xt*\x*Mbe mba tara suaŋv ndikndigɨrga, ne khaŋ muuŋgi, mba tar, ana Fhe Bakɨme nɨman, ana zɨ bakɨme kɨrga. Ana vhɨra wain gum pan ŋanŋani pharan mbɨrga fhu. Ana vhɨra wo niamuuŋ ndav vhera kɨrim, Fhe Bakɨme won Ŋina Ŋaarar anan nɨɨŋgirim, ana Fhe Bakɨme Ŋina Ŋaara ŋkasŋka phorgɨv kɨrar hɨgɨrga. \v 16 \x - \xo 1.16: \xo*\xt Mal 4.5-6\xt*\x*Ana hɨgɨp ana zumgum taagip kha Isreriŋ gumgi gu mbigi vhɨrve ana taagip mbe ndigirim, mbe wo zɨn vuav piin ki Fhe Bakɨmen han ŋgɨrga. \v 17 \x - \xo 1.17: \xo*\xt Mal 3.1; 4.5-6; Mt 11.14; 17.11-13; Mk 9.12\xt*\x*Ana vhɨra Iraiza Fhe Bakɨme Ŋina Ŋaarar panan ŋkasŋkagi ŋkasŋkan farar muuŋgip fharav Fhe Bakɨme nɨman ŋgɨrga. Ana suaŋrim, ndegi taagip ndavi domdorɨv guigira wari won tari vuzvugɨrga. Ana mba bigi rɨɨrɨɨi gumgi, ana mbe suaŋrim, mbe taagip ndavi domdorɨp, mba tɨvir vhuuiŋ kaŋgiap, nta mbui gumgi ganɨv, ndɨkndɨgi vhuuiŋ ndiv, taagip bigi mbarararga.” \p \v 18 \x - \xo 1.18: \xo*\xt Stt 18.11\xt*\x*Fhe Bakɨmen enser, ana mba bunin Sekaraia ga suaŋgim, Sekaraia anan nzarigi, “Gu ram muuŋgip kaŋgirie, ndu khar na nzuai buni guigira mba tegɨrie? Gu kaŋgi, gu guigira vurgim, nan muun saaŋ vhɨra mpari vhɨrve vhɨzgi.” \p \v 19 \x - \xo 1.19: \xo*\xt Dan 8.16; 9.21; Mt 18.10; Hi 1.14\xt*\x*Sekaraia mba nzambaran ana mbuim, mba Fhe Bakɨmen enser ana ŋgarkarav khaŋ ana nzuai, “Ndu na kaŋgire? Gu Gabrier ma. Gu zazera Fhe Bakɨme han Hevenan ana nɨman ki enser ma. Gu ana han kim, ana kha kama vhuuen na nɨɨŋgiap, na sarigim, gu mba kama vhuuen ndu suan zav zergi. \v 20 \x - \xo 1.20: \xo*\xt Ese 3.26; 24.27; Ru 1.45\xt*\x*Ndu mbarara! Ndu na buneŋ khothɨgi fhu. Ndu ntigem thɨni mpɨrav, buni suanga fhu. Ndu mbara muuŋgip thɨni mpɨrav kɨrim, gu kha ndu suaŋgi buneŋ mba tegɨrga. Ndu thɨni mpɨrav mbara muuŋgip kɨrim, kha kameŋ guigira Fhe Bakɨme sarigi tugara mba tegɨrga. Mba kameŋ mba tegɨrga, ndu taagip thɨni ntarav buni suanga.” \p \v 21 Sekaraia mba Fhe Bakɨme phena vhen ana phorga nzuav kim, mba gumgi gu mbigi, mbe Sekaraia rarga kɨrar kavra thav kha ndɨkndɨga mbui, “Khe thagɨna bigɨnara mbuav tuga mpeen kha Fhe Bakɨme phena vhen ki?” \v 22 Mbe nen anan ndɨkndɨga kim, Sekaraia kɨrar hi. Ana kɨrar hɨga zav, mbe phorgɨ buni suangen mbovaragim, mbe kaŋgi. Ana Fhe Bakɨme phena vhen, Fhe Bakɨme wo bigɨna mben ana khɨvigi. Ana maaŋ muuŋgiap thɨni mpɨrigi. Mbe mba ndɨkndɨga ana mbuim, ana thɨni mparara kav farvera bigin panpana vov mbe phorga nzuai. \p \v 23 \x - \xo 1.23: \xo*\xt 1 Sto 9.25\xt*\x*Sekaraia mbara mbuav mbe phorga Fhe Bakɨme phenan ŋgarav kim, mbe ŋgari tugi vhɨzgim, Sekaraia taagiap wo ŋgun vugi. \v 24 \x - \xo 1.24: \xo*\xt Stt 30.23; Ais 4.1; 54.1; 54.4\xt*\x*Sekaraia taagia vugap kim, anan muuŋ Erisabet ndave rɨgap, wo vhagiap wo phena vhera kim, meeŋthɨgi kɨni vhɨzgi. \v 25 Erisabet mba meeŋthɨgi kɨnin phena vhera kav khaŋ nzuai, “Fhe Bakɨme kha tɨvar na muuŋgi. Ana na kora muuŋgi. Gu fhum kha tuga mpeen, gu khuratim, kha gumgi gu mbigi na garim, gu nen mberav ki. Ana ntigem na tɨn mba memɨra ndigi. Mbe ntigem memɨran nan nɨɨnga fhu.” \s Fhe Bakɨme enser Maria Zisas tɨrga ne bun ana nzuai. \p \v 26-27 \x - \xo 1.26-27: \xo*\xt Mt 1.18; Ru 2.5\xt*\x*Erisabet wo ndava kim, mpora thɨgi kɨni hɨgim, Fhe Bakɨme won enser Gebrier ga sarigi. Fhe Bakɨme Gebrier ga sarav khaŋ ana nzuai, “Ndu Gariri ŋgu bisaneŋ Nasaretan ŋgirɨri. Ndu ŋgirɨv, biptara kama mbe, ana fhum guma the phorga kuigi fhuvara. Mbe guma mbe nzuav ana ndi fagim, ana ki. Mba guma zɨ khare, Zosep. Ana Devitan nzɨk ma. Mbe mba fagi biptara kama zɨ khare, Maria.” \v 28 \x - \xo 1.28: \xo*\xt Het 6.12; Dan 9.23; 10.19\xt*\x*Fhe Bakɨme ma Gabrier ga suaŋgim, ana vera vov Maria garim, ana ki. Ana kim, Gabrier mbaram khaŋ ana nzuai, “Raar vhuuŋ, mbik, Fhe Bakɨme ndu phorga ki. Ana guigira ndu vuzvugiap, ndun ndikndigap, ndɨkndɨga vhuun ndu mbui.” \p \v 29 Ana ne nzuaim, Maria mba kameŋ mbararagiap, guigira ŋgava mbatɨga muuŋgiap, kavtuik ana thɨgim, ana kha ndɨkndɨga mbui, “Khe ram muuŋgi kamen na nzuai?” \p \v 30 Maria mba ndɨkndɨga mbuim, mba Fhe Bakɨmen enser khaŋ ana nzuai, “Maria, ndu rɨvɨ thari. Fhe Bakɨme ndun tɨva vuzvugiap, ndun ndikndigi. \v 31 \x - \xo 1.31: \xo*\xt Ais 7.14; Mt 1.21; Ru 2.21\xt*\x*Ndu mbarara! Ndu ndave rɨgɨp ŋguga the ruagirga. Ndu mba ŋguga ruagip kha zɨn anan tɨgɨri, Zisas. \v 32 \x - \xo 1.32: \xo*\xt Sng 132.11; Jer 23.5; Mk 5.7\xt*\x*\x - \xo 1.32: \xo*\xt 2 Sml 7.12-16; Ais 9.7\xt*\x*Mba tar, ana zumgum guigira zɨ bakɨme kɨrga. Ana za kha bigi kharav vu guarara ki Fhe Bakɨme, ana kha zɨn anan kamɨnga, nan Kam ma. Nza mba zɨn vov piin ki Fhe Bakɨme, ana maaŋ anan muuŋv, ana ndim farim, ana won nzɨga Devita ŋana ndigip ŋgu gari guman pan kɨrga. \v 33 \x - \xo 1.33: \xo*\xt Dan 2.44; 7.14; 7.27; Mai 4.7; Zo 12.34; Hi 1.8\xt*\x*Ana won nzɨga ŋana ndigip, kha Isreriŋ gari guman pan kɨrga. Ana mben guman pan kɨv, ana zazera mbara muuŋgip kɨrga, ana vhɨzgirga tuktɨgi fhu.” \p \v 34 Ana ne nzuaim, Maria thav mba Fhe Bakɨmen enserar nzarigi, “Mba bigeŋ ram muuŋgip nan hɨgɨrie? Gu mana the tɨgi fhu. Gu sɨɨŋra khar ki. Gu vhɨra guma the phorga kuigi fhu.” \p \v 35 \x - \xo 1.35: \xo*\xt Mt 1.20; 14.33; Zo 1.34; FG 8.37\xt*\x*Maria ne nzuaim, mba Fhe Bakɨme enser ana ŋgarkarav khaŋ ana nzuai, “Ndu mbarara! Fhe Bakɨme Ŋina Ŋaar ndun han zirgɨrga. Ndu ganɨnga za kha bigi kharav vu guarara ki Fhe Bakɨme won ŋkasŋka bakɨmen ndu vhararga. Fhe Bakɨme maaŋ muuŋgirga. Ndu mba ruagirga tara ŋaar, Fhe Bakɨme kha zɨn anan kamɨnga, nan Kam ma. \p \v 36 “Ena, ndu mbarara, ndun niamuuŋ ntok Erisabet, ana guigira vurgi. Mbe fhum khaŋ ana nzuai, ‘Ana khurati.’ Ndu ntige mbarararga ana ndavar kim, mpora thɨgi kɨni vhɨzgi. \v 37 \x - \xo 1.37: \xo*\xt Stt 18.14; Jer 32.17; Sek 8.6; Mt 19.26; Ro 4.21\xt*\x*Ndu mbarara! Fhe Bakɨme muungeŋ kakagi bigɨn the ki fhuvara.” \p \v 38 Ana nen Maria ga nzuaim, Maria mbaram khaŋ ana nzuai, “Aria, ne nzerara. Gu Guma Bakɨmen ŋaara mbik ma. Ana mbar ndu na suaŋgi tɨvar mbar nan hɨ.” Maria ne suaŋgim, mba Fhe Bakɨme enser ana thav vui. \s Maria Erisabet ganɨ za vui. \p \v 39 Ana Maria thav vugim, Maria mba tugera wo bigi bevahegap, mbara wo ŋgu thav vhemkora khavgiap, mba Zudia mbɨkshɨman ki ŋgu mben ndai. \v 40 Ana nda vov ŋgun hɨgap, mbaram Sekaraia phenan vui. Ana vov Sekaraia phena vhen vergap, za Erisabetan kamgia khaŋ ana nzuai, “Raar vhuuŋ, mama Erisabet.” \v 41 \x - \xo 1.41: \xo*\xt Ru 1.15\xt*\x*Maria raar vhuun Erisabet ga ndɨɨim, Erisabet ana mbararavra thagim, mba Erisabet ndava vhen ki tar vhɨra, ana ndava vhen kav fega mbarigi. Mba tar ana ndava vhen kav fega mbarigim, Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar zera zav Erisabet vharigi. \v 42 \x - \xo 1.42: \xo*\xt Lo 28.4; Het 5.24\xt*\x*Fhe Bakɨme Ŋina Ŋaar Erisabet vharigim, ana kama bakɨme rugap khaŋ nzuai, “Ndu za kha mbigi rɨgar Fhe Bakɨme ndɨkndɨga vhuun ndu mbui. Ndu vhɨra mba tegɨrga tar, Fhe Bakɨme vhɨra ndɨkndɨga vhuuŋra ana mbui! \v 43 Gu ram muuŋgi khesharigi mbik, maaŋgiap nan Guma Bakɨmen niamuuŋ nan han zi? \v 44 Ndu na mbarara! Ndu zav raar vhuun na ndɨɨvra thagim, na ndava vhen ki tar, ana guigira ndikndigap na ndav vhen fega mbarigi. \v 45 \x - \xo 1.45: \xo*\xt Ru 1.20\xt*\x*Ndu, Fhe Bakɨme ndɨkndɨga vhuun ndu mbui. Ndu Fhe Bakɨme enser, ana Fhe Bakɨme ndun muun za suaŋgi bigeŋ guigira mba tegɨrga ne khothɨgi. Ndu ne suaŋv guigira ndikndigɨri.” \s Maria muuŋgi ŋgav. \p \v 46 \x - \xo 1.46: \xo*\xt 1 Sml 2.1-10; Sng 34.2-3; Hab 3.18\xt*\x*\x - \xo 1.46: \xo*\xt 1 Sml 2.1-10\xt*\x*Erisabet nen Maria ga suaŋgim, Maria khaŋ nzuai, \b \q1 “Na ndava vhee guigira Fhe Bakɨmen ndikndigav ana zɨ ndi vun kuagi. \q1 \v 47 Na ndava vhen ki guma, ana guigira Fhe Bakɨmen ndikndigi. \q1 Fhe Bakɨme, ana taagip na ndiv nan kurkurarga guma ma. \q1 \v 48 \x - \xo 1.48: \xo*\xt 1 Sml 1.11; Sng 138.6; Mal 3.12; Ru 1.25; 11.27\xt*\x*Gu anan ŋaara mbiga khɨn ma. Gu zɨ ki mbik fhuvara. Ana nduara na gangiap nan kora muuŋgi. \q1 Mbe ntige gum zumgum, kha mbigi gu gumgi, mbe khaŋ na suanga, ‘Fhe Bakɨme ndɨkndɨga vhuuŋ na muuŋgi.’ \q1 \v 49 \x - \xo 1.49: \xo*\xt Sng 71.19; 111.9; 126.2-3\xt*\x*Gu kaŋgi, za kha bigi ga muuŋgiap nta kharav ŋkasŋka vun guarara ki Fhe Bakɨme, ana guigira bigɨna bakɨmen na muuŋgi. Ana zɨ ŋgaravra kɨrga. \q1 \v 50 \x - \xo 1.50: \xo*\xt Kis 20.6; Sng 103.13-18\xt*\x*Fhe Bakɨme vhɨra mba ana rɨvav ana piin ki gumgi gu mbigi, ana guigira mbe kora mbui. \q1 Ana ntige khar ki ntɨɨri, ana mbe kora mbui, ana vhɨra zumgum hɨrga ntɨɨri, ana vhɨra mbe korar muuŋgirga. \q1 \v 51 \x - \xo 1.51: \xo*\xt 2 Sml 22.28; Sng 33.10; 98.1; Ais 40.10; 1 Pi 5.5\xt*\x*Fhe Bakɨme won farvenin ŋaari bakɨvin muuŋgirga. Ana mba wo zɨri ndim vun kuamkuarga gumgi, ana mbe sasararga, mbe tamtam ŋgegɨrga. \q1 \v 52 \x - \xo 1.52: \xo*\xt 1 Sml 2.6; Jop 5.11; 12.19; Sng 113.6; 147.6\xt*\x*Ana mba ŋgui ganɨnga gumgir pani, ana mben ŋkasŋkagi, ana nta mbevarga, nta ŋgirgɨrga. \q1 Ana mba wo mbevigi gumgi, ana mbe suirav mbe vun fegɨrga, mbe zɨri vun ndarga. \q1 \v 53 \x - \xo 1.53: \xo*\xt 1 Sml 2.5; Sng 34.10; 107.9\xt*\x*Ana maaŋ muunga, ana mba bigi sosuagi gumgi, ana bigi vhuuiŋra mbe nɨɨŋgirga, mbe bigi tuktɨgɨrga. \q1 Ana mba bigi vhɨrve ki gumgi, ana fhura mbe vharav mbe sararga, mbe fhura ŋgegɨrga. \q1 \v 54-55 \x - \xo 1.54-55: \xo*\xt Stt 17.7; 17.19; 18.18; 22.17; Sng 98.3; 132.11; Ais 41.8; Mai 7.20; Ro 11.28; Ga 3.16\xt*\x*Ana won ŋaara gumgi Isreriŋ, ana mben kurkurarga. Ana mben kurkurav, ana vhɨra fhum Abraham ga suaŋgi kameŋ, ana ne ndɨkndɨk suiravra ki. \q1 Ana vhɨra nzan nzɨgi, ana mba kameŋ zɨn ŋgɨv, ana zumgum mbe hɨrga, ana zazera mben korar muuŋgirga.” \q1 \v 56 Maria kha buni suaŋgiap, ana Erisabet phorga kim, kɨni phuni khegene vhɨzɨ za mbuim, ana taagia wo ŋgun vugi. \s Erisabet Zon Gumgi Ruai Guma ruagi. \p \v 57 Maria taagia wo ŋgun vugim, Erisabet ki. Ana ka vov, ana mba ndavar ki tara ruarga tuk hɨgim, ana ŋguga ruagi. \v 58 Erisabet ŋguga ruagim, mba anan fek gu tari gum, anan ŋgu ntɨɨri, mbe Fhe Bakɨme ana kora muuŋgiap guigira tɨvar vhuuŋra ana muuŋgi ne mbararagiap, mbe ne nzuav ana phorgav ndikndiga mbatɨga mbui. \p \v 59 \x - \xo 1.59: \xo*\xt Stt 17.12; Wkp 12.3; Ru 2.21\xt*\x*Mba tar hɨgap kim, sɨgarathɨgi raa hɨgim, mba tara ndia gum niamuuŋ, mani phorge regi ntɨɨri, mbe zav an foon za mbui. Mbe ana fooŋgip, ana ndia Sekaraia zɨram anan tɨgɨrga. \v 60 \x - \xo 1.60: \xo*\xt Ru 1.13\xt*\x*Mbe ne nzuaim, anan niamuuŋ kama hegap khaŋ mbe nzuai, “Fhuvara! Nza kha zɨn anan tɨgɨrga, Zon.” \p \v 61 Ana ne nzuaim, mbe khaŋ ana nzuai, “Fhuvara mba tara ndegi gum nzɨgi, anan tori mbe the mba zɨ zɨmgi fhuvara.” \p \v 62 Mbe nen ana niamuuŋ ga nzuav, farveram ana ndia ga nzuav ana zɨ nzuav anan nzai. \v 63 Mbe Sekaraian nzaim, Sekaraia mbe nzuaim, mbe kheri bigɨn mueŋ ndigap zav ana nɨɨŋgim, ana mba bigɨnen ana zɨ khergi. Ana mba gaveŋ kherav khaŋ nzuai, “Ana zɨ Zon.” Ana mba zɨ khergim, mba gumgi gu mbigi mba zɨ gangiap, mbe ŋgava mbatɨga muuŋgi. \v 64 Sekaraia mba zɨ kheravra thav, Sekaraia wom kama furav buni nzuai. Ana ze ana bɨkbɨɨgim, ana mbaram Fhe Bakɨme zɨ ndi vun kuamkuav, anan ndikndigi. \v 65 Sekaraia wom buni nzuav Fhe Bakɨme zɨ ndi vun kuamkuagim, mba Sekaraia han ki ntɨɨri gum anan ŋgu ntɨɨri, mbe mba bigi gangiap guigira rivgi. Mbe rivim, mba bigɨnan kameŋ za mba Zudia fhain mba mbɨkshɨɨr ki ŋgui ga ruigi. Mba ŋguir ki gumgi, mbe za mba hɨgi bigi, mbe nta neŋgap nta nzuai. \p \v 66 \x - \xo 1.66: \xo*\xt Stt 39.2; Sng 80.17; FG 11.21\xt*\x*Mbe nta nzuaim, mba nta mbararagi gumgi gu mbigi vhɨrve mbe mba buni mbararav, wari wo ndavi vherira kha ndɨkndɨga mbui, “Mba tar zumgum ram muuŋgi guma kɨrie?” Mbe kaŋgi, Fhe Bakɨme ana phorga kav anan kurkurigi. \s Sekaraia muuŋgi ŋgav. \p \v 67 \x - \xo 1.67: \xo*\xt Jol 2.28\xt*\x*Mba tara ndia Sekaraia, Fhe Bakɨme won Ŋina Ŋaara sarigim, ana zerav ana vharigim, ana Fhe Bakɨme zumgum muunga bigi, ana nta bun nzuai. Ana nzuav khaŋ nzuai, \v 68-70 \x - \xo 1.68-70: \xo*\xt Sng 41.13; 72.18; 106.48; Ru 7.16\xt*\x*\x - \xo 1.68-70: \xo*\xt Sng 18.2; Jer 23.5-6; Dan 9.24; FG 3.21; Ro 1.2\xt*\x*“Fhe Bakɨme fhum guarara mba kamen wo kamthooŋ gumgir ŋaari ga suaŋgim, mbe ne bun suaŋgi. Nza Isreriŋ Guma Bakɨme zɨ ndiv vun kuamkuarga. Ana taagip wo gumgi gu mbigi ndir saŋv zɨrga. Ana won ŋaara guma Devit, anan nzɨga mbe taagi nza ndirga guman ŋkasŋka the tegɨrga. Ne ntige khar hɨr za mbui. \v 71 \x - \xo 1.71: \xo*\xt Sng 106.10\xt*\x*Mba kameŋ khaŋ nzuai, ‘Ana taagip nza pana gumgi tɨn nza ndigirga. Ana vhɨra mba panan nza kegi gumgi, ana vhɨra mbe farve tɨn nza ndigirga.’ \v 72 \x - \xo 1.72: \xo*\xt Stt 17.1; 17.7; Wkp 26.42; Sng 105.8-9; 106.45\xt*\x*Ana maaŋ muuŋv won kora muumbarar nza ndegi khɨvɨv mben kurkurav, ana vhɨra mba fhum nzan nzɨgi ga suaŋgi kaman ŋaareŋ, ana ne ndɨkndɨk suiravra kɨrga. \v 73 \x - \xo 1.73: \xo*\xt Stt 22.16-17; Mai 7.20\xt*\x*Ana fhum kha kama ŋaaren nzan nzɨga Abraham ga suaŋgi. ‘Gu ndun Fhe Bakɨme, gu kha vun ki. Gu guigi guarara ndu nzuai, \v 74 \x - \xo 1.74: \xo*\xt Ro 6.18; 6.22; Ef 4.24; 2 T 1.9; Ta 2.12-14; Hi 9.14; 1 Pi 1.15; 2 Pi 1.4\xt*\x*gu taagip nden pana gumgi fari tɨn nde ndigirga. Nde nan ŋaarar muuŋv mben rɨvɨrga fhuvara.’ \v 75 Nza anan ŋaarar muuŋv, nza kha tugivigen ana nzuai tɨvir ŋaarira muuŋv, anan nɨman nzerara kha nuianan kɨrga. \v 76 \x - \xo 1.76: \xo*\xt Ais 40.3; Mal 3.1; 4.5; Mt 3.3; 11.10\xt*\x*Ndu, nan Kam, Fhe Bakɨme zumgum khaŋ ndu suanga, ‘Ndu za kha bigi kharav vun guarara ki Fhe Bakɨmen kamthooŋ guma ma. Ndu khaŋ muunga, ndu fharav ŋgɨp Guma Bakɨme suaŋv tuavar muuŋgirga. \v 77 \x - \xo 1.77: \xo*\xt Jer 31.34; Ais 60.1-2; Mk 1.4; Ru 3.3\xt*\x*Ndu fharav ŋgɨp Fhe Bakɨme taagip wo gumgi gu mbigi ndirgane bun mbe suanga.’ Mbe ndu buni mbararav, ndavi domdorɨrim, Fhe Bakɨme mbe fhum muuŋgi tɨvi mbatɨgi vhɨzɨrga. \v 78 \x - \xo 1.78: \xo*\xt Ais 9.2; 49.9; 58.8; Mt 4.16; FG 26.18\xt*\x*Fhe Bakɨme guigira nza kora muuŋgi. Ana maaŋ muuŋgiap ana vhɨra Hevenan kav, ana shɨrigi ra sararim, ana nza han zirɨrga. \v 79 Ana zirɨv, kha nuianan nza khar kav tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgi gu mbigi, nza mba tɨvi mbatɨgi ga mbuim, nta nza vharigim, nza nta gɨngɨnan ki. Nza mba tɨvi mbatɨgi gɨngɨnan kim, nta nza shogim, nza vhɨzgi ntuu ma. Mba ra zirɨp, nza shɨrarim, nza mba tɨvi mbatɨgi thav, kɨrar hegɨp tuituigi tuavar vhuuŋ ganɨv, mba tuavar vhuun ŋgɨv, ndavi mbɨrav wari kɨrga.” \p \v 80 \x - \xo 1.80: \xo*\xt Mt 3.1; 11.7; Ru 2.40\xt*\x*Sekaraia mba buni suaŋgim, mba tar zumgum vhuuv, Fhe Bakɨme buni mbararav nta khothɨgap, guigira khaŋ tɨgap havhargiap Fhe Bakɨme buni zɨn vui. Ana Fhe Bakɨme buni zɨn vov, gumgi ki fhuv ŋanen kav kav, thav kɨrar hɨgap, mba Fhe Bakɨme ana suaŋgi buni, ana nta bun Isreran ki gumgi gu mbigi ga nzuai. \c 2 \s Maria Zisas tegi. \p \v 1 Erisabet Zon Gumgi Ruai Guma ruagim, ana hɨgap ki. Mba tugivigen Sisar Agastas, ana mba Roman guman pan ki. Ana mbe gari guman pan kav, ana kha kama havhareŋ ndi tɨgi. Mba kameŋ khaŋ nzuai, “Nde kha Roman guman pan gari ŋguir ki gumgi gu mbigi, Rom gari guman pan zɨv za nde zɨri ndirga.” \v 2 Mbe mba tugen Sisar Kuairinias ndim fagim, ana Siria fhaiŋ gari guman pan ki. Ana Siria gari guman pan kim, mbe fhara guarara, mba gumgi gu mbigi zɨri ndigi. \f a \fr 2.2 \fr*\ft Mba tugivigen, mbe Romiŋ, mben guman pan Isreriŋ gari. Kha ŋgu bakɨme, ana mbe kha zɨn kaai ŋgu bakɨme fhaiŋ vhen ki, Siria. Mbe Romiŋ, mbe wari won guman pana rɨgi zɨ khare, Sisar. \ft*\f* \v 3 Mba Rom gari guman pan mba kama havhareŋ ndi tɨgav khaŋ nzuai, “Nde kha Roman guman pan gari ŋguir ki gumgi gu mbigi, nde ŋgɨp tamtam harigi ŋguir kɨv, nde taagi ŋgɨp wari wo nzɨgi gum ndegi kegi ŋgu nɨɨŋgera ŋgegɨrim, Rom gari guman pan zɨv nde zɨri ndirga.” Mbe maaŋ suaŋgim, mbe taagia wari wo ŋguir vui. \p \v 4 \x - \xo 2.4: \xo*\xt Ru 1.27\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, Zosep Garirin ŋgu bisaneŋ Nasaretan kegap, khavgiap, Zudian won nzɨga Devita ŋgu bisaneŋ Betreheman ndai. Ana Devitan shɨk ma. Ana maaŋ muuŋgiap Betreheman ndai. \v 5 Ana khavgiav ndav, ana vhɨra mbe ana ndim fagi muuŋ Maria, ana ndavar ki, ana vhɨra anan kov mani ndai. Maria vhɨra mba ndavar ki tara tɨrga tuk han mbarigi. Zosep maaŋ muuŋgiap anan kov mani ndai. \v 6 \x - \xo 2.6: \xo*\xt Mt 1.25\xt*\x*Mani ndav Betreheman kav, Maria mba ndavar ki tar ana mbuim, ana ana ruagi. \v 7 Maria maam won kama bara ruagiap, shagi fɨgir ana zigap, ana ndim mbe tor daa ndim vhazɨgi ndi suim, mbe pi kovsɨga khɨngi. Mani khaŋ muuŋgiap, vov mba tor daa phena kui. Mbe mba harigi ŋgui ndav Betreheman kui pheni za givigi. \s Fhe Bakɨme enser Zisas niamuuŋ ana ruagi ne bun sipsivi gari gumgi ga nzuai. \p \v 8 Mba tugen sipsivi gari gumgi mbari, mbe maan wo sipsivi garav, mba ŋgu bakɨme gaar mba tugi kɨrin ki. \v 9 Mbe wo sipsivi garav kim, Fhe Bakɨmen enser mbe mben hɨgi. Ana mben hɨgim, Fhe Bakɨmen ŋkasŋka vhava ŋaara fara muuŋgiap mbe shɨrav za mbe behuigi. Mbe mba vhava ŋaar mbe shɨrigim, mbe guigira rɨrɨva mbatɨga muuŋgi. \v 10 \x - \xo 2.10: \xo*\xt Stt 12.3; Mt 28.19; Mk 1.15; Ru 24.47; Kor 1.23\xt*\x*Mbe rɨvim, mba Fhe Bakɨme enser khaŋ mbe nzuai, “Nde rɨvɨ thari. Gu buna vhuuŋ goreŋra ndiga nde ndi zi. Mba buna vhuueŋ za kha gumgi ga nzuai buneŋ ma. Kha buneŋ za kha gumgir muuŋgirim, mbe za guigira ndikndigɨrga. \v 11 \x - \xo 2.11: \xo*\xt Ais 9.6; Mt 1.16; 1.21; FG 2.36; Fi 2.11\xt*\x*Nde na mbarara, ntige kha maan Devit ŋgu bisaneŋ Betreheman, taagi nde ndiv nden kurkurarga guma, ana niamuuŋ ana ruagi. Ana Fhe Bakɨme taagiv kha nuianan ki gumgi gu mbigi ndir zav suaŋgiap farasarav sarigi guma ma, ana Guma Bakɨme ma. \v 12 Nde ŋgɨp ana ganɨv, nde khaŋ muuŋgip gangip kaŋgirga. Nde ŋgɨp ganɨnga, tara mbe, ana niamuuŋ ntigera ana ruagiap, shagi fɨgir ana zigap, ana ndim tor daa ndim vhazɨgi ndi suim, mbe pi kovsɨga khɨngim, ana rɨga ka kui.” \f b \fr 2.12 \fr*\ft Khe mbe Zudaiŋ mbe won tɨv ma. Mbe khaŋ mbui, mben mbik ntigera tara ruagiap, mbe mbɨ ndigap, ana ruagiap, mbaram mbasɨgar ana hɨvi. Mbe mbasɨgar ana hɨvgiap, mbaram shagi fɨgi ndiga za ana zi. Mbe mba shagi fɨgir ana ziav, mbe ana khom gum rɨmani zi fhuvara. Mbe kha tɨva mbui, mbe ana harani ndi fhavara guva, ana suanira kega ana ziav ndav ana zok piinira tɨgi. Mbe khueŋ nzuav mba tɨva mbui. Ana suani gum harani kɨgirɨgɨ rivgi. Khe mbe Zudaiŋ mben tɨv ma. Maaŋ muuŋgip, Maria Zisas ruagiap, ana mbe won tɨva zɨn vov, ana shagi fɨgi ndigap Zisas zigi. \ft*\f* \fig Fhe Bakɨme enser Zisas niamuuŋ ana ruagi ne bun sipsivi gari gumgi ga nzuai. (2.8)|src="LB00013C.tif" size="col" copy="Horace Knowles/Louise Bass" ref="2.8"\fig* \p \v 13 \x - \xo 2.13: \xo*\xt Sng 103.20; Dan 7.10; Hi 1.14; VB 5.11\xt*\x*Mba Fhe Bakɨme enser mba kamen mbe suaŋgiap gorovra thagi, mbarkɨrga mbarkɨrga enseri, mbe Fhe Bakɨme han Hevenan kegap hav ana phorgap, mbe Fhe Bakɨme zɨ ndi vun kuamkuagi. \v 14 \x - \xo 2.14: \xo*\xt Ais 57.19; Ru 19.38; Ro 5.1; Ef 2.17; Kor 1.20\xt*\x*Mbe Fhe Bakɨme zɨ ndiv vun kuamkuav khaŋ nzuai, \b \q1 “Nza Fhe Bakɨme zɨ ndiv vun guarara kuamkuarga. \q1 Anan guigira za kha bigi kharav vun guarara ki Fhe Bakɨme ma. \q1 Ana kha nuianan vuzvugi gumgi gu mbigi, mbe ndavi mbɨrari.” \b \p \v 15 Mba Fhe Bakɨme enseri, mbe Fhe Bakɨme zɨ ndi vun kuamkuagia wari taagiap Hevenan ndagim, mba sipsivi gari gumgi, mbe khaŋ wari ga nzuai, “Aria, nde khavɨ, nza Betreheman ŋgɨv mba Fhe Bakɨme enser nza suaŋgi bigeŋ ganɨnga.” \p \v 16 \x - \xo 2.16: \xo*\xt Ru 2.10-12\xt*\x*Mba sipsivi gari gumgi ne wari ga suaŋgiap, mbaram vhemkora khavgiav wari vui. Mbe vov Betreheman hegap garim, Maria gum Zosep ki. Mbe mani garav, mba tara garim, Maria shagir ana zigap ana ndim mbe tor daa ndim mba ndi suim mbe pi kovsɨk khɨngim, ana rɨgap ka kui. \v 17 Mba sipsivi gari gumgi, mbe ana gangiap, mbaram mbe mba Fhe Bakɨmen enser, ana mba tara bun mbe nzuav suaŋgi kameŋ bun za mbe suaŋgi. \v 18 Mbe ne bun mbe suaŋgim, mba kameŋ mbararagi gumgi gu mbigi, mbe mba sipsivi gari gumgi mbe suaŋgi kameŋ, mbe mba kameŋ mbararagiap, guigira ŋgava mbatɨga muuŋgi. \v 19 \x - \xo 2.19: \xo*\xt Ru 1.66; 2.51\xt*\x*Mbe ŋgava mbatɨga mbuim, Maria mba bigi, ana za nta mbararagiap, mba bigi ndim wo ndava vhee tɨgap, nta ndɨkndɨk suirav ki. \v 20 Mba sipsivi gari gumgi, mbe taagia vov, khueŋ nzuav Fhe Bakɨme ndikndigap ana zɨ ndiv vun kuamkuav wari vui. Mbe vov Fhe Bakɨme mba tara bun mbe nzuav suaŋgi kameŋ, mbe vov mba bigi garim, nta mba kamera zɨn vugi. \s Mbe Zisasan foov zɨn anan nɨɨn za mbui. \p \v 21 \x - \xo 2.21: \xo*\xt Wkp 12.3; Mt 1.21; 1.25; Ru 1.31; 1.59\xt*\x*Mbe vegim, mba tar hɨgap kim, sɨgarathɨgi raa hɨgi. Mba raa hɨgim, mbe anan foon za mbuav kha zɨn ana nɨɨŋgi, Zisas. Kha zɨ, mba Fhe Bakɨme enser kha tara ndavar kɨr zav Maria ga nzuav, ana anan nɨɨnga zɨ phorga ana suaŋgi. Mbe mba zɨn ana nɨɨŋgi. \s Simeon gum Ana Fhe Bakɨme phena bɨna vhen Zisas gangi. \p \v 22 \x - \xo 2.22: \xo*\xt Kis 13.2; 13.12-15; Wkp 12.1-8; Nam 3.13; 8.17\xt*\x*Mba tar hɨgap kim, Zosep gum Maria, mba Moses fhum mbe nzuav tɨgi tɨva zɨn vui. Maria mbirɨga suirav, ana mba tɨva zɨn vov, mani mba sarigi tugir rargap ki. Mani kav kim, mba tugi vhɨzgim, mani Maria wo nzuav Fhe Bakɨme nɨman taagiv ŋgara zav Fhe Bakɨme nzuav shaman muun zav Zerusareman ndai. Mani ndav vhɨra mba taran Fhe Bakɨmen nɨɨn zav wani ndai. \v 23 Kha tɨv Guma Bakɨme suaŋgi tɨv ma. Moses ana khergim, ana gavar ki. Mba tɨv khaŋ nzuai, “Guma, anan muuŋ fharav kam bara ruagirim, ana mba taran Fhe Bakɨmen nɨɨŋgiri.” \v 24 Zosep gum Maria, mani mba tara ndiga ndav, mani vhɨra mba Fhe Bakɨme suaŋgi tɨva zɨn ŋgɨp, Maria Fhe Bakɨme nɨman taagip ŋgara zav shaman muun zav ndagi. Fhe Bakɨme muun zav mbe nzuav tɨgi tɨv khare. Mbe ana suaŋv shaman muun saŋv, mbe fhomne phunini o kora ntoga phunini, mbe maaŋ muuŋgip ndigɨv ana suaŋv shaman muunga. \p \v 25 \x - \xo 2.25: \xo*\xt Sng 89.48; Ais 40.1; 49.13; Mk 15.43; Ru 2.38; Hi 11.5\xt*\x*Mani ndagim, guma mbe, ana Zerusareman ki, ana zɨ Simeon. Ana guigira tɨvir vhuuiŋra mbui guma ma. Ana vhɨra Fhe Bakɨme buni mbararav, ana zazera Fhe Bakɨme nzuai tɨvi zɨn vui guma ma. Ana vhɨra mba Isrerin kurkurav mben simtɨgi ndiv ndava mɨɨtɨgar mben nɨɨn zav zi guma ganɨ zav, anan rarga ki. Simeon Fhe Bakɨme Ŋina Ŋaar guigira ana phorga ki. \v 26 Mba Fhe Bakɨme Ŋina Ŋaar fhum khaŋ ana suaŋgi, “Ndu gura rimgirga fhuvara. Ndu khara muuŋgip kɨv, Fhe Bakɨme won gumgi gu mbigi, ana mben kurkurav taagi mbe ndir zav sarigi Guma Bakɨme, Krais, ana kha nuianan hɨgɨrim, ndu ana gangip za rɨmɨnga.” \v 27-28 Ana maaŋ muuŋgiap kav kim, Fhe Bakɨme Ŋina Ŋaar ana rugim, ana khavgia vov Fhe Bakɨme phena bɨna vhen veri. Ana verim, Zisas niamuuŋ gum ndia, mbe Fhe Bakɨme suaŋgi tɨva zɨn vov ana ndi Fhe Bakɨmen nɨɨn zav, vhɨra Fhe Bakɨme phena bɨna vhen veri. Mani ana ndigap, Fhe Bakɨme phena bɨna vhen vergim, Simeon mani han ana ndigap, ana sɨgɨra khɨngiap, Fhe Bakɨme zɨ ndi vun kuamkuav, khaŋ nzuai, \b \q1 \v 29 \x - \xo 2.29: \xo*\xt Stt 46.30; Fi 1.23\xt*\x*“O Guma Bakɨme, gu ndu ŋaara guma ma. Ndu ntigem na ganɨrim, gu ndava mɨɨtɨga ndigip ŋgɨrga. \q1 \v 30 \x - \xo 2.30: \xo*\xt Ais 52.10; Ru 3.6; Ta 2.11\xt*\x*Gu won rɨmanira ndu taagip won gumgi gu mbigi ndiv mben kurkura zav suaŋgiap farasarigi guma gangi. \q1 \v 31 \x - \xo 2.31: \xo*\xt Ais 9.2; 42.6; 49.6; 52.10; 60.1-3; Mt 4.16; FG 13.47; 28.28\xt*\x*Ndu ntigem za ana bevahegim, kha gumgi gu mbigi, mbe zam ana ganɨnga. \q1 \v 32 Ana anan tuavar vhuun harigi ŋgui gumgi gu mbigi khɨvɨrga vhava ŋaar ma. \q1 Ana mbe shɨrarim, mbe tuituigip ndu mbe nzuai tɨvi ganɨp nta kaŋgirga. \q1 Mba harigi ŋgui ntɨɨri, mbe nta kaŋgip, nta zɨn ŋgɨp, ne suaŋv, ndu gumgi gu mbigi Isreriŋ, mbe mben ndikndigirga.” \b \p \v 33 Simeon ne Zisas ga suaŋgim, an niamuuŋ gum ndia ne mbararagiap ndɨkndɨgi vhɨrve ga mbui. \v 34 \x - \xo 2.34: \xo*\xt Ais 8.14; Hos 14.9; Mt 21.42; FG 28.22; Ro 9.32-33; 1 Ko 1.23; 1 Pi 2.7-8\xt*\x*Maria gum Zosep ne mbararagiap ndɨkndɨgi vhɨrve ga mbuim, Simeon mbaram ŋgɨrkama vhuun mbe muuŋgiap, khaŋ mba tara niamuuŋ Maria ga nzuai, “Ndu mbarara, kha tar, ana zumgum Isreriŋ gumgi gu mbigi vhɨrver muuŋrim, mbe ana khɨgɨ rɨrga. Ana vhɨra taagip Isreriŋ gumgi gu mbigi vhɨrve muuŋrim, mbe taagip khavɨ thivɨrga. Mbe vhɨra ana ganɨnga, ana Fhe Bakɨme vuzvugi tɨvir mbe khɨvɨrga. Mba gumgi gu mbigi vhɨrve mbe ne suaŋv buni mbatɨgir ana suanga. \v 35 \x - \xo 2.35: \xo*\xt Sng 42.10; Zo 19.25\xt*\x*Mba tar, ana vhɨra mba gumgi gu mbigi wari wo ndavi vherir zomzorgia ki ndɨkndɨgi, ana nta suirav nta ndiv kɨra khɨngirga. Ana maaŋ muunga, mba gumgi gu mbigi, mbe panan ana kegɨrga. Ndu maaŋ muuŋgip wo khɨkhɨm mbarararga, mbe kozan ndu gor ga si tɨvar muunga.” \p \v 36 \x - \xo 2.36: \xo*\xt FG 26.7; 1 T 5.5\xt*\x*Mba tugen Fhe Bakɨme kamthooŋ mbiga mbe, ana vhɨra mba Fhe Bakɨme phena bɨna vhen ki. Ana zɨ Ana. Ana guigira mbiga vur ma. Ana ana Penuer kambik ma. Penuer anan nzɨk Aser. Ana mana tɨgap kim, harathɨgi mpari vhɨzgim, anan mana rimgi. \v 37 Ana mana rimgim, ana sɨɨŋra ka vov, ana mpari 84 thɨgi. Ana, ana zazera Fhe Bakɨme phena bɨna vhen ki. Ana kav, ana raa gu maan Fhe Bakɨmen ndikndigap ana phorga nzuav, mba thamthav ki. \v 38 \x - \xo 2.38: \xo*\xt Ais 52.9; Mk 15.43; Ru 2.25; 24.21\xt*\x*Ana vhɨra mba tugera zav mba tara han zɨgap Fhe Bakɨme zɨ ndi vun kuamkuav, anan ndikndigap, ana phorga nzuai. Ana mba tara nzuav Fhe Bakɨme phorga suaŋgiap, mbaram maaŋ ki gumgi gu mbigi ga nzuai, “Nde Fhe Bakɨme taagip Zerusareman ndir zav suaŋgiap sarigi guman rarga ki gumgi gu mbigi, gu guigira nde nzuai, kha tar, ana mba guma ma.” \p \v 39 \x - \xo 2.39: \xo*\xt Mt 2.23\xt*\x*Mba tugen Maria gu Zosep mba Fhe Bakɨme phena bɨna vhen vhergap, mani mba Guma Bakɨme muun za suaŋgi tɨvi, mani za mba tɨvi ga muuŋgi. Mani mba tɨvi ga muuŋgiap, mbaram mba Fhe Bakɨme Phena thav, wani taagiap, mbe Garirin wo ŋgu bisaneŋ Nasaretan vergi. \v 40 \x - \xo 2.40: \xo*\xt Ru 1.80; 2.52\xt*\x*Maria gu Zosep taagia vergap Nasaretan kim, mba tar vhuui. Ana vhuuv, guigira ŋkasŋka mbatɨga muuŋgiap, Fhe Bakɨme suaŋgi tɨvi zɨn vui. Ana nta zɨn vov, ndɨkndɨgi vhuuiŋ guigira ana ndɨkndɨgar kim, Fhe Bakɨme guigira ndɨkndɨga vhuun ana mbui. \s Zisas tarara kav wo niamuuŋ gu ndia phorgav Zerusareman Fhe Bakɨme Phenan ndagi. \p \v 41 \x - \xo 2.41: \xo*\xt Kis 12.1-27; 23.14-17; 34.23; Lo 16.1-8\xt*\x*Zisas niamuuŋ gu ndia mpari tugɨratɨgap Pasova shama bakɨmen muun zav Zerusareman ndai. \v 42-43 Mbe ndagi tugen Zisas tarara kav, anan mpari khaŋ muuŋgi, 12 thɨgi. Anan niamuuŋ gu ndia anan kov, mbe won tɨva zɨn vov mba Pasova shama bakɨme muun zav ndagi. Mbe ndav mba Pasova shama bakɨme muuŋgim, ana vhɨzgim, anan niamuuŋ gu ndia taagia verim, Zisas Zerusaremra ki. Anan niamuuŋ gu ndia ana mbar kagi ne kaŋgi fhuvara. \v 44 Mani khueŋ ndɨkndɨgi, Zisas ana mba mbe wari tɨgap zeri ntɨɨri, ana mbe phorga zeri. Mani ne suaŋgiap, mbe zerav kim, ra mbe vhɨzgi. Mba ra vhɨzgim, mani ana nzuav garav, mani won kɨvntogi gum mbe wo kaŋgi gumgi gu mbigi, mani mben nzai. \v 45 Mani mben nzavra thav, mbaram ana ndi garav taagiap Zerusareman ndai. \v 46 Mani ndav ana ndim gara ruav kim, ra phuni khegene vhɨzgi. Mani vov ana garim, ana Fhe Bakɨme Phena bɨna vhen mba Fhe Bakɨme buni gum tɨvi kaŋgi gumgi ruu rɨgar perav ki. Ana perav kav, mbe buni mbararav, mben nzav, mbe phorga nzuav ki. \v 47 Ana mbe phorga nzuaim, mbe anan nzaim, ana mbe ŋgarkav mbe nzuai buni, maaŋ ki gumgi gu mbigi, mbe mba buni mbararav, mbe guigira ŋgava mbatɨga muuŋgi. \v 48 Ana mbe phorga nzuav perav kim, anan niamuuŋ gu ndia vov ana gangiap guigira ne nzuav ŋgava mbatɨga muuŋgi. Mani ŋgava mbatɨga muuŋgiap, anan niamuuŋ mbaram khaŋ ana nzuai, “Kha tar, ndu ram nzuav kha tɨvar ŋka muuŋgi? Ndun ndia ŋka ndu nzuav gor kuige rɨgap wani ndu nzuav gara rui.” \p \v 49 \x - \xo 2.49: \xo*\xt Zo 2.16\xt*\x*Anan niamuuŋ maaŋ nzuaim, ana mani ŋgarkarav mani nzarigi, “Ŋko thaŋ nzuav na ndim gara rui? Ŋko khueŋ kaŋgi fhuve? Gu wo Ndia phenan kɨrga?” \v 50 \x - \xo 2.50: \xo*\xt Ru 9.45; 18.34\xt*\x*Ana nen mani ga nzuaim, mani mba kameŋ nɨɨeŋ kaŋgi fhuvara. \p \v 51 \x - \xo 2.51: \xo*\xt Ru 2.19\xt*\x*Ana nen mani ga suaŋgiap, thav khavgiap, mani phorgav mbe taagia Nasaretan veri. Ana mani phorga vergap, mani buni mbararav tɨvar vhuuŋra mbuav mani phorga ki. Ana mani phorga kim, anan niamuuŋ, ana mba suaŋgi buni gum anan tɨvi, ana nta garav, nta ndi wo ndava vhee tɨgap, nta ndɨkndɨk suirav ki. \v 52 \x - \xo 2.52: \xo*\xt 1 Sml 2.26; Snd 3.4; Ru 1.80\xt*\x*Anan niamuuŋ mba bigi ndɨkndɨk suirav kim, Zisas thav vhuuv, guma ruma mbuav, ŋkasŋka mbatɨga muuŋgiap, thɨga havhargia Fhe Bakɨme nzuai tɨvi kaŋgia nta zɨn vui. Ana maaŋ mbuim, Fhe Bakɨme guigira ana vuzvugiap, ana nzuav ndikndigim, gumgi gu mbigi vhɨra ana vuzvugi. \c 3 \s Zon Gumgi Ruai Guma Zisas ga nzuav tuav ga mbui. \r Matiu 3.1-12; Mak 1.2-8; Zon 1.19-28 \p \v 1-2 \x - \xo 3.1-2: \xo*\xt Ru 1.80\xt*\x*Sisar Taiberias Roma gari guman pan kav kim, anan 15 mparive hɨgi. Mba tugen Pontius Pairat, ana Zudia fhaiŋ gari guman pana vhari ki. Herot, ana mba tugen, ana Gariri fhaiŋ gari guman pan ki. Anan ŋguga Firip, ana Ituria gum Trakonitis fhaiŋ gari guman pan ki. Risanias, ana Abirene fhaiŋ gari guman pan ki. Mba tugen Anas gum Kaiafas, mani Fhe Bakɨme rotu gari guman panani ki. Mba tugen Sekaraian kama Zon, ana gumgi ki fhuv ŋanen kim, Fhe Bakɨme wo bunin mba gumgi gu mbigi ga suan za ana suaŋgi. \v 3 \x - \xo 3.3: \xo*\xt FG 13.24; 19.4\xt*\x*Zon Gumgi Ruai Guma mba Zordan mbɨ gani ga ruav Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun nzuaim, gumgi gu mbigi ana han zi. Mbe zim, ana khaŋ mbe nzuai, “Nde ndavi domdorɨrim, gu nde ruarim, Fhe Bakɨme nde fhum muuŋgi tɨvi mbatɨgi vhɨzgip, nta ndɨkndɨk ŋangirga.” \v 4 \x - \xo 3.4: \xo*\xt Ais 40.3-5\xt*\x*Fhum Fhe Bakɨme kha kameŋ wo kamthooŋ guma Aisaia ga nɨɨŋgi. Ana ne khergim, ne ana gavar ki. Mba kameŋ khare, \b \q1 “Guma the, ana gumgi ki fhuv ŋanen kɨv kamɨv khaŋ suanga, ‘Nde Guma Bakɨme suaŋv tuavi khɨrɨv nta ndim thɨgara maaŋri. \q1 \v 5 Nde mba tuavar ki rugi ndavi, nde nta pɨnɨv, nde mba mbɨkshɨɨ bakɨvi gum bisaŋrire, nde nta khov, nta ndim thɨgɨra maaŋri. \q1 Mba kɨzgeregi tuavi, nde ntan muuŋgirim, nta purara mbarari. \q1 Nde mba kora verav ndagi tuavi, nde ntan muuŋgirim, nta guigira mbɨrira ŋgɨgɨri. \q1 \v 6 \x - \xo 3.6: \xo*\xt Sng 98.2; Ais 52.10\xt*\x*Nde maaŋ muunga, kha nuianan ki gumgi gu mbigi, mbe zam Fhe Bakɨme taagi mbe ndirga tɨva ganɨnga.’ ” \b \m Khe Fhe Bakɨmen kamthooŋ guma Aisaia suaŋgi buni khare. Ana buni zav khara thɨgi. \p \v 7 \x - \xo 3.7: \xo*\xt Mt 12.34; 23.33\xt*\x*Zon Gumgi Ruai Guma fhum Fhe Bakɨme kamthooŋ guma Aisaia suaŋgi bunira zɨn vugap, ana zav, gumgi ki fhuv ŋanen hɨgi. Ana hɨgap, Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun nzuaim, gumgi gu mbigi vhɨrve wari ruar zav khavgiap Zon Gumgi Ruai Guma han zi. Mbe ana han zim, ana khaŋ mbe nzuai, “Nde kurigi mbatɨgi fara muuŋgi gumgi, Fhe Bakɨme ndav shirɨ bakɨme, nden ki. The nde suaŋgim, nde ana ndav shirɨ ŋkɨɨa khɨngip regɨrie? \v 8 \x - \xo 3.8: \xo*\xt Zo 8.33; 8.39\xt*\x*Gu guigira nde nzuai, nde guigira ndavi domdorgip, nde Fhe Bakɨme nzuai tɨvir muuŋri. Nde mba tɨvir muunga, nde ndavi domdorgi tɨvi mba ti. Nde maaŋ muuŋ thav, thaŋ nzuav fhura khaŋ wari ga nzuai, ‘Nza Abrahaman nzɨgi ma.’ Gu guigira nde nzuai, Fhe Bakɨme vuzvuk ma. Ana vuzvugirga, ana ntige kha ŋkɨɨr gumgi tharir muuŋgirga, mba gumgi mbe Abrahaman nzɨgi kɨrga. \v 9 \x - \xo 3.9: \xo*\xt Mt 7.19\xt*\x*Nde khueŋ mbarara. Tuik ntigem khira ndɨɨrin ki. Khira vhɨgi vhuuiŋ mbai fhu, mbe mba khira kɨv, nta gorɨv, nta fuv vhava suegɨrga.” \p \v 10 \x - \xo 3.10: \xo*\xt FG 2.37\xt*\x*Ana ne nzuaim, mba gumgi gu mbigi vhɨrve ne mbararagiap anan nzarigi, “Maaŋgi, nza ram muuŋrie?” \p \v 11 \x - \xo 3.11: \xo*\xt Ru 11.41; 2 Ko 8.14; Ze 2.15-16; 1 Zo 3.17\xt*\x*Mbe mba nzambareŋ ga muuŋgim, Zon Gumgi Ruai Guma mbe ŋgarkarav khaŋ mbe nzuai, “Guma fhava shaara phunini kɨv, ana then mba fhava shaar ki fhuv guma then nɨɨŋgiri. Guma mba ki, ana vhɨra mba tɨvara muuŋgiri. Ana mban mba mba ki fhuv guman nɨɨŋgiri.” \p \v 12 \x - \xo 3.12: \xo*\xt Mt 21.32; Ru 7.29\xt*\x*Ana mba bunin mbe nzuav kim, ŋkɨɨa ndia rui gumgi mbari, mbe vhɨra wari ruar zav zegi. Mbe zegap anan nzarigi, “Guma Rum, nza ram muuŋrie?” \p \v 13 Ana mbe ŋgarkarav khaŋ mbe nzuai, “Nde mba gumgi han ŋkɨɨa ndiv, nde mba ŋgu gari guman pan ndir zav nde suaŋgi thara zɨn ŋgɨv mbe han ŋkɨɨa ndiri. Nde mba tha kamaŋv fhura mbe guiguigip mbe ŋkɨɨa ndi thari.” \p \v 14 \x - \xo 3.14: \xo*\xt Kis 23.1; Wkp 19.11\xt*\x*Ana maaŋ mbe nzuaim, mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi mbari maaŋ kav vhɨra anan nzarigi, “Maaŋgi, nza ram muuŋrie?” \p Ana mbe ŋgarkarav khaŋ mbe nzuai, “Nde ŋkɨɨa kɨvgip ndirgane suaŋv fhura gumgi ga shɨshɨgɨp, rɨrɨvar mben nɨɨŋv, mbe ŋkɨɨa ndi thari. Nde guman pan nde vhezi vhez, ana nde tugɨra tɨgi.” \p \v 15 Gumgi gu mbigi vhɨrve, mbe Fhe Bakɨme taagip mbe ndir zav farasarigi guman rargap wari ki. Zon Gumgi Ruai Guma mba bunin mbe nzuav mba khesharigi tɨvi ga mbuim, mbe ana garav wari wo ndavi vherira kha ndɨkndɨgi mbui, “Khe nza mba rarga ki gumara khare thi?” \v 16 \x - \xo 3.16: \xo*\xt Mt 3.11; FG 13.25\xt*\x*Mbe mba ndɨkndɨgi ga mbuim, Zon Gumgi Ruai Guma mbe ŋgarkarav khaŋ mbe nzuai, “Gu mbɨn nde ruai, na zɨn zi guma, ana guigira ŋkasŋka bakɨme ki. Gu vhɨra ana ŋkarve nɨman ŋguav ana ŋkari sharive mpiiŋ fhɨrgirga tuktɨgi fhu. Ana Fhe Bakɨme Ŋina Ŋaar gum vhavar nde ruarga. \v 17 \x - \xo 3.17: \xo*\xt Mai 4.12; Mt 13.30\xt*\x*Ana vhɨra bigi heei rɨmani khɨga zi. Ana zɨv, mba rezi fhara muuŋgi mba wit, ana nta heenga. Ana mba wit vhuuiŋ, ana ntan won wit vhor zav muuŋgi phenan vhorga. Ana mba wit mbatɨgi, ana nta fugɨp, nta fuv mba zazera mbara muuŋgiap shiav ki vhava suegɨrga.” \p \v 18 Zon Gumgi Ruai Guma, mbe thivgip havhargirga buni vhɨrvera mba gumgi gu mbigi ga nzuav Fhe Bakɨme buni vhuuin mbe nzuai. \p \v 19-20 \x - \xo 3.19-20: \xo*\xt Mt 14.3-4; Mk 6.17-18\xt*\x*Zon Gumgi Ruai Guma zumgum harigi tugar, Gariri gari guman pana Herot ga vhegi. Herot tɨvi mbatɨgi vhɨrve ga muuŋgiap, wom hɨgap, won ŋguga tɨn ana muuŋ Herodis ga tɨgi. Zon Gumgi Ruai Guma ne nzuav ana vhegi. Herot hɨgap, harigi bigɨna mbatɨga mueŋ phorga mba bigi tɨkhɨngiap, Zon Gumgi Ruai Guma suirav ana ndim bɨna khɨngi. \s Zon Gumgi Ruai Guma Zisas ruagi. \r Matiu 3.13-17; Mak 1.9-11 \p \v 21-22 \x - \xo 3.21-22: \xo*\xt Zo 1.32\xt*\x*\x - \xo 3.21-22: \xo*\xt Stt 22.2; Sng 2.7; Ais 42.1; Mt 3.17; 17.5; Mk 1.11; Ru 9.35; Zo 1.32\xt*\x*Zon Gumgi Ruai Guma Zisas ruagim, Herot zumgum Zon Gumgi Ruai Guma ndim bɨna khɨngi. Zon Gumgi Ruai Guma mba gumgi gu mbigi ruav kim, Zisas zim, Zon vhɨra ana ruagi. Zon Gumgi Ruai Guma Zisas ruagim, ana Fhe Bakɨme phorga nzuaim, Heven fhogim, Fhe Bakɨme Ŋina Ŋaar fhomne fara muuŋgiap gegap, zerap, ana perigi. Ana ana perigim, Fhe Bakɨme Hevenan kav khaŋ nzuai, “Ndu nan Kam ma! Gu guigira ndu vuzvugiap ndun ndikndigi!” \s Khe Zisasan nzɨgi zɨri khare. \r Matiu 1.1-17 \p \v 23 \x - \xo 3.23: \xo*\xt Ru 4.22; Zo 6.42\xt*\x*Zisas ruagiap, anan mparive vov 30 thɨgim, ana won ŋaara bakɨme khavgiap, ana mbua rui. Ana Fhe Bakɨmen buni vhuuiŋ bun gumgi gu mbigi ga nzuav, mben kurkura ga rui. Ana maaŋ mbua ruim, mba gumgi gu mbigi, mbe kha ndɨkndɨgar ana mbui, “Nza kaŋgi, ana Zozevan kam ma.” \v 24 Zosep, Heri ana tegi. Heri, Matat ana tegi. Matat, Rivai ana tegi. Rivai, Merki ana tegi. Merki, Zanai ana tegi. \v 25 Zanai, Zosep ana tegi. Zosep, Matatias ana tegi. Matatias, Amos ana tegi. Amos, Nahum ana tegi. Nahum, Esri ana tegi. Esri, Nagai ana tegi. \v 26 Nagai, Mat ana tegi. Mat, Matatias ana tegi. Matatias, Semen ana tegi. Semen, Zosek ana tegi. \v 27 \x - \xo 3.27: \xo*\xt 1 Sto 3.17-19; Esr 3.2\xt*\x*Zosek, Zoda ana tegi. Zoda, Zoanan ana tegi. Zoanan, Resa ana tegi. Resa, Zerubaber ana tegi. Zerubaber, Seartier ana tegi. Seartier, Neri ana tegi. \v 28 Neri, Merki ana tegi. Merki, Adi ana tegi. Adi, Kosam ana tegi. Kosam, Ermadam ana tegi. Ermadam, Er ana tegi. Er, Zosua ana tegi. \v 29 Zosua, Eriesar ana tegi. Eriesar, Zorim ana tegi. Zorim, Matat ana tegi. Matat, Rivai ana tegi. \v 30 Rivai, Simeon ana tegi. Simeon, Zuda ana tegi. Zuda, Zosep ana tegi. Zosep, Zonam ana tegi. Zonam, Eraikim ana tegi. \v 31 \x - \xo 3.31: \xo*\xt 2 Sml 5.14\xt*\x*Eraikim, Merea ana tegi. Merea, Mena ana tegi. Mena, Matata ana tegi. Matata, Natan ana tegi. Natan, Devit ana tegi. \v 32 \x - \xo 3.32: \xo*\xt Rut 4.17-22; 1 Sml 16.1-13\xt*\x*Devit, Zesi ana tegi. Zesi, Obet ana tegi. Obet, Boas ana tegi. Boas, Sarmon ana tegi. Sarmon, Nason ana tegi. Nason, Aminadap ana tegi. \v 33 \x - \xo 3.33: \xo*\xt Stt 29.35\xt*\x*Aminadap, Atmin ana tegi. Atmin, Arni ana tegi. Arni, Hesron ana tegi. Hesron, Peres ana tegi. Peres, Zuda ana tegi. Zuda, Zekop ana tegi. \v 34 Zekop, Aisak ana tegi. Aisak, Abraham ana tegi. Abraham, Tera ana tegi. Tera, Nahor ana tegi. Nahor, Seruk ana tegi. \v 35 Seruk, Reu ana tegi. Reu, Perek ana tegi. Perek, Eber ana tegi. Eber, Sera ana tegi. \v 36 \x - \xo 3.36: \xo*\xt Stt 11.10-26\xt*\x*Sera, Kainan ana tegi. Kainan, Arpaksat ana tegi. Arpaksat, Siem ana tegi. Siem, Noa ana tegi. Noa, Ramek ana tegi. \v 37 Ramek, Metusera ana tegi. Metusera, Enok ana tegi. Enok, Zaret ana tegi. Zaret, Mahararer ana tegi. Mahararer, Kenan ana tegi. \v 38 \x - \xo 3.38: \xo*\xt Stt 4.25–5.32\xt*\x*Kenan, Enos ana tegi. Enos, Set ana tegi. Set, Adam ana tegi. Adam Fhe Bakɨme fharav muuŋgi guma ma. \f a \fr 3.38 \fr*\ft Adam, Fhe Bakɨme fhara guarara kha won nuiana muuŋgiap, ana farvera Adam ga muuŋgi. Adam, ana za kha nuianan ki gumgir ndia ma. \ft*\f* \c 4 \s Satan Zisasan Mparigi. \r Matiu 4.1-11; Mak 1.12-13 \p \v 1 Zon Gumgi Ruai Guma Zisas ruagim, Fhe Bakɨme Ŋina Ŋaara zav Zisas vhen vergap, guigira ana vhen kim, ana Zordan mbɨ thav taagia vui. Ana vuim, Fhe Bakɨme Ŋina Ŋaar, ana rugap anan kov gumgi ki fhuv ŋanen vugi. \v 2 \x - \xo 4.2: \xo*\xt Kis 34.28; 1 Kin 19.8\xt*\x*Ana vugap 40 rarir mba ŋanen kim, Satan anan mpari. Mba tugen Zisas mba thaneŋ mbegi fhu. Mba 40 rari vhɨzgim, ana guigira thɨ mbatɨk anan hegi. \p \v 3 Ana thɨhegim, Satan zav khaŋ ana nzuai, “Ndu guigira Fhe Bakɨmen Kam, ndu kha kɨma suaŋrim, ana viktuma gegɨri.” \p \v 4 \x - \xo 4.4: \xo*\xt Lo 8.3\xt*\x*Ana maaŋ Zisas ga nzuaim, Zisas ana ŋgarkarav khaŋ ana nzuai, “Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gap khaŋ nzuai, ‘Gumgi gu mbigi mbara nzuav ŋkasŋkagiap ki fhuvara.’ ” \p \v 5 Ana maaŋ nzuaim, Satan mbaram ana kov ndav vov, vun mbar ndagi ŋanen ndav, mba tuga tɨvaneŋra ana za kha nuianan ki ŋgui ŋkasŋkagir ana khɨvigi. \v 6 \x - \xo 4.6: \xo*\xt Mt 28.18; Zo 12.31; 14.30; VB 13.2; 13.7\xt*\x*Ana ntan ana khɨvav khaŋ ana nzuai, “Gu kha bigi ganɨnga ŋkasŋkar ndun nɨɨŋgirga, ndu za kha nuianan ki bigi vhuuiŋ ganɨnga. Ndu nta ganɨv guigira zɨ bakɨme kɨrga. Kha bigi, nta za na farven ki. Gu ntan guma then nɨɨn saŋv, gu ntan anan nɨɨnga. \v 7 Ndu maaŋ muuŋgip ntige thɨpanani phɨrgip na nɨman fav, na zɨ ndiv vun kuamkuav, nan ndikndigɨp, nan piin kɨrga, gu ntige kha nuianan ki bigi, gu za ntan ndun nɨɨŋgirga.” \p \v 8 \x - \xo 4.8: \xo*\xt Lo 6.13-14; 10.20\xt*\x*Ana maaŋ nzuaim, Zisas ana ŋgarkarav khaŋ ana nzuai, “Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gap khaŋ nzuai, ‘Ndu Guma Bakɨme, ana nduara ndu Fhe Bakɨme ma! Ndu ana zɨra ndiv vun kuamkuav, anan ndikndigɨp, anan piin kɨri!’ ” \p \v 9 \x - \xo 4.9: \xo*\xt Sng 91.11-12\xt*\x*Zisas ne ana suaŋgim, Satan mbaram anan kov vov Zerusareman Fhe Bakɨme Phena vun ndagi. Ana anan kov ndav khaŋ ana nzuai, “Ndu Fhe Bakɨmen Kama guar, ndu khaŋ thɨgɨp fegɨ mbarav ŋgirɨ. \v 10 Kha kameŋ, ne Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gavan ki. Mba kameŋ khaŋ nzuai, \b \q1 ‘Ana wo enseri ga suaŋrim, mbe tɨkhɨngira ndu ganɨnga. \q1 \v 11 Mbe ndu suirav ndu vun fegɨrga, ndu mba ŋkɨɨr wo ŋkarveni ndi darga tuktɨgi fhuvara.’ ” \b \p \v 12 \x - \xo 4.12: \xo*\xt Lo 6.16; 1 Ko 10.9\xt*\x*Ana ne nzuaim, Zisas mbaram ana ŋgarkarav khaŋ ana nzuai, “Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gap khaŋ nzuai, ‘Ndu won Fhe Bakɨmen panɨv fhura ana ŋkasŋka ganɨ saŋ muuŋ thari.’ ” \p \v 13 \x - \xo 4.13: \xo*\xt Hi 2.18; 4.15\xt*\x*Satan kha panpanin Zisas ga muuŋgia thav, ana thav vui. Ana zumgum harigi tugar ana wom anan panɨnga. \ms Zisas taagia Garirin vergap Fhe Bakɨme Ŋina Ŋaar ŋkasŋkan panan won ŋaara khavgi. \s Zisas fharav Garirin won ŋaara khavgi. \r Matiu 4.12-17; Mak 1.14-15 \p \v 14 Zisas taagia vov Gariri fhain hɨgap, mbaram Fhe Bakɨme Ŋina Ŋaara ŋkasŋkan panan won ŋaara khavgiap ana mbuim, mba kameŋ za mba Gariri fhain ki ŋgui bakɨvi gum ŋgui bisarire ga ruigi. \v 15 Ana Garirin kav, ana mbe Fhe Bakɨme buni mbararagi pheni vhen verap, Fhe Bakɨme buni vhuuin mba gumgi gu mbigi khɨvav mbe nzuaim, gumgi gu mbigi za ana zɨ ndi vun kuamkuagi. \s Nasaretan ki gumgi gu mbigi, mbe Zisas buni mbarara thagi. \r Matiu 13.53-58; Mak 6.1-6 \p \v 16 \x - \xo 4.16: \xo*\xt Mt 2.23; Mk 6.1; FG 13.14; 17.2\xt*\x*Zisas taagia vov Nasaretan vergi. Ana niamuuŋ gu ndia Nasaretan kim, ana maaŋ kava vhuuŋgi. Ana vergap, Sabatar ana won tɨva zɨn vov, mbaram vov Fhe Bakɨme buni mbararagi phena vhen vergap, Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gavan, ana buna mueŋ ganɨ zav khavgia thɨgi. \v 17 \x - \xo 4.17: \xo*\xt Ais 61.1-2\xt*\x*Mbe Fhe Bakɨme kamthooŋ guma Aisaia khergi buni ki gavan ana nɨɨŋgi. Ana ana fhogap kha kameŋ gangi. Mba kameŋ khaŋ nzuai, \b \q1 \v 18 \x - \xo 4.18: \xo*\xt Ais 61.1-2\xt*\x*“Fhe Bakɨme won Ŋina Ŋaar na nɨɨŋgim, ana na phorga ki. Ana khaŋ muuŋgiap, ana won buni vhuuiŋ bun bigi sosuagi gumgi ga suan zav nan farasarigi. Ana vhɨra mba gumgi gu mbigi mben pana gumgi mbe suigiap, mbe ndim bɨna suegi, ana mbe suaŋrim, mbe mba bɨna thav kɨrar hɨr zav, ana na sarigim, gu zɨgi. Ana vhɨra mba rɨmgi pɨngi gumgi, ana vhɨra mbe suan zav na sarigim, gu zɨgi. Gu mbe suaŋrim, mbe rɨmgi taaŋv taagiap ganɨnga. Ana vhɨra gumgi simtɨgir harigi ntɨɨri ga ndɨɨi, ana vhɨra mbe tɨn mba simtɨgi vhɨzɨ zav na sarigi gu zɨgi. \q1 \v 19 Ana vhɨra khueŋ bun suan zav na sarigi gu zɨgi. Fhe Bakɨme ntige tɨvar vhuun wo gumgi gu mbigir muunga mparive hɨgi.” \b \p \v 20 Zisas mba Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gava gangia thugap, ana taagia ana dɨmgiap, ana ndim mba gavi garav nta vhuvi guma ga nɨɨŋgiap, mbaram buni suan zav perigi. Ana perav, mba Fhe Bakɨme buni mbararagi phena vhen ki gumgi gu mbigi, mbe zam khɨra Zisasra gari. \p \v 21 Mbe khɨrav Zisas garim, Zisas khaŋ mbe nzuai, “Nde ntige kha Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gaven kegi buneŋ, gu ne garav nde suaŋgi. Nde ne mbararagi. Ne ntige guigira khar hɨgi.” \p \v 22 \x - \xo 4.22: \xo*\xt Sng 45.2; Mt 13.54; Mk 6.2; Ru 3.23; Zo 6.42\xt*\x*Ana nen mbe nzuaim, mba gumgi gu mbigi, mbe ana suaŋgi kameŋ, mbe ne mbararagiap, mbe guigira mba kaman vhuueŋ ga nzuav anan ndikndigap, mbe vhɨra ŋgava mbatɨga muuŋgiap, ndɨkndɨgi vhɨrver ana mbuav, khaŋ ana nzuai, “Nza kaŋgi, khe Zozevan kamara. Ana ram muuŋgiap kha khesharigi buni kaŋgip nta suaŋrie?” \p \v 23 \x - \xo 4.23: \xo*\xt Mt 4.13; Zo 2.12\xt*\x*Mba gumgi gu mbigi mba suambarar ana mbuim, Zisas mbaram khaŋ mbe nzuai, “Nde zumgum khara muuŋgip nan vhunama sɨv suanga. Nde khaŋ suanga, ‘Ndu rɨɨi phenan ŋgari guma, ndu fharav nduara won fhavan muuŋgirim ana nzerari.’ Nde maaŋ suaŋv khaŋ suanga, ‘Nza ndu Kaperneaman ka muuŋgi bigi, nza nta mbararagi. Maaŋ muuŋgip, ndu ntigem won ŋgu nɨɨŋgera, ndu mba khesharigi bigira muuŋgiri.’ ” \f a \fr 4.23 \fr*\ft Kha rɨɨi phenan ŋgari guma, ana nduara won rɨmrɨman muuŋgip won kurav nzerarga ne nɨɨeŋ, khaŋ muuŋgi. Guma the khaŋ suanga, ana ŋaarar then muunga tuktɨgi. Ana mba ŋaara ana za kha gumgi gu mbigi rɨmgi nɨman ana muuŋri. Ana maaŋ muunga, mbe ana khothɨgɨrga. Kha kameŋ ves 18-19 Zisas Fhe Bakɨme ana nɨɨŋgi ŋaara bakɨme nzuai. Maaŋ muuŋgiap, Zisas kha ndɨkndɨga mbui, kha gumgi gu mbigi kha ndɨkndɨga mbui. Kha gumgi gu mbigi khaŋ suanga, mbe fharav ana ganɨrim, ana mirikorir muuŋgirga, mbe ana buni khothɨgɨrga. \ft*\f* \p \v 24 \x - \xo 4.24: \xo*\xt Zo 4.44\xt*\x*Ana nen mbe suaŋgiap khaŋ mbe nzuai, “Gu guigira nde nzuai, Fhe Bakɨme kamthooŋ guma ŋgu nɨɨŋgera ki gumgi gu mbigi, mbe ana nzuai buni piin ki fhu. \v 25 \x - \xo 4.25: \xo*\xt 1 Kin 17.1; 17.7; 18.1\xt*\x*Gu guigira khar nde nzuai, fhum Iraiza Isreran ki tugen mani rimgi mbigi vhɨrve, mbe Isreran ki. Mba tugen Fhe Bakɨme mbok thɨvigim, mpari mpuveni khegntɨrive, mpora thɨgi kɨnin mbok nzigi fhu. Mba tugen mba Isrer fhain, mbe guigira mba tɨvgiap, gumgi gu mbigi vhɨrve, mbe thir vhɨzi. \p \v 26 \x - \xo 4.26: \xo*\xt 1 Kin 17.8-16\xt*\x*“Mba tugen Fhe Bakɨme Iraiza ga sarigim, ana mba Isrera mbiga the kurkura zav, ana han vugi fhuvara. Ana ana sarigim, ana Saidon ŋgu bakɨme fhain ki ŋgu bisaneŋ Zaraparan mana rimgi mbiga mbe, ana anan kurkura zav ana han vugi. \v 27 \x - \xo 4.27: \xo*\xt 2 Kin 5.1-14\xt*\x*Mba Fhe Bakɨme kamthooŋ guma Iraiza ki tugen, vhɨra ŋkari gum fari goreri rɨmrɨm ki gumgi vhɨrve, mbe Isrerar ki. Mbe rɨgar, mbe guma the rɨmrɨm vhɨzgi fhuvara. Neman Siria guma, ana ndurara Fhe Bakɨme ana rɨmrɨm vhɨzgi.” \p \v 28 Zisas mba bunin mba Fhe Bakɨme buni mbararagi phena vhen ki gumgi gu mbigi ga suaŋgim, mbe mba buni mbararagiap, mbe guigira Zisas ga nzuav ndav shigi. \v 29 Mbe ana ndav shigap, mbaram Zisas ga vhegap, ana bɨrbɨrav ana ŋgɨrgav mba ŋgu bakɨme thav ana ndi kɨrar mbarigi. Mbe ŋgu mbɨkshɨman ki. Mbe Zisas ndiga vov mba mbɨkshɨman ŋana mbatɨgeŋra ndav ana fusur zav mbui. \v 30 \x - \xo 4.30: \xo*\xt Zo 8.59; 10.39\xt*\x*Zisas mbaram mbe thav vov, fhura mbe kɨtɨgɨra shɨrav vugi. \s Zisas guma mbe tɨn ŋina mbatɨga mbe vharigim, ana mba guma thav kɨrar hɨgi. \r Mak 1.21-28 \p \v 31 \x - \xo 4.31: \xo*\xt Mt 4.13; Mk 1.21; Ru 4.23\xt*\x*Zisas vera vov Garirin Kaperneaman ŋgun vergi. Ana vergap Sabatar ana Fhe Bakɨme buni mbararagi phenan Fhe Bakɨme buni vhuuin gumgi gu mbigi khɨvav mbe nzuai. \v 32 \x - \xo 4.32: \xo*\xt Mt 7.28-29; Zo 7.46; Ta 2.15\xt*\x*Ana Fhe Bakɨme buni vhuuin mba gumgi gu mbigi khɨvav mbe nzuaim, mba gumgi gu mbigi ana buni mbararav, ŋgava mbatɨga mbui. Mbe khaŋ muuŋgiap, ana mbe khɨvav mbe nzuai buni, nta zɨ ki guma mbe khɨvav mbe nzuai buni fara muuŋgi. \p \v 33 \x - \xo 4.33: \xo*\xt Mt 8.29; Mk 1.23; Ru 8.28\xt*\x*Ana mba bunin mbe nzuav kim, ŋina mbatɨk vhen ndagi guma mbe, ana mba Fhe Bakɨme buni mbararagi phena vhen kegap, kama bakɨme rugap nzɨɨv khaŋ nzuai, \v 34 \x - \xo 4.34: \xo*\xt Ru 1.35; 4.41; Zo 6.69\xt*\x*“Ai, kha Nasaret guma Zisas, ndu ram nzan muun za zɨgi? Ndu nzan farfa za zɨgire? Gu ndu kaŋgi, ndu Fhe Bakɨmen Guman Ŋaar ma.” \p \v 35 Ana ne nzuaim, Zisas mbaram mba ŋina mbatɨga vhegap khaŋ ana nzuai, “Ndu thɨni mpɨrav, mba guma thav, kɨrar hɨgɨri.” Zisas nen ana nzuaim, mba ŋina mbatɨk mba guma shogim, ana za mba gumgi gu mbigi vhɨrve rɨgara rɨgim, ana fhura ana thav kɨrar hɨgi. Ana bigɨna mbatɨga thuen ana muuŋgi fhuvara. \p \v 36 Zisas maaŋ muuŋgim, mba gumgi gu mbigi za mba bigeŋ gangiap ŋgava mbatɨga muuŋgiap khaŋ wari ga nzuai, “Ai, kha guma ram mbui khesharigi bunin nza khɨvi? Kha guma, ana zɨ kav, ŋkasŋka kav, kama havharan ŋiniŋgi mbatɨgi ga nzuaim, nta gumgi thamthav kɨrar hav vui.” \v 37 Mbe maaŋ nzuav, mba Zisas muuŋgi bigeŋ, mbe za ne bun nzuaim, mba kameŋ za mba fhain ki ŋgui ga ruigi. \s Zisas Saimon samuuŋ kurigim, ana rɨmrɨm fhura vhɨzgi. \r Matiu 8.14-15; Mak 1.29-31 \p \v 38 Zisas mba Fhe Bakɨme buni mbararagi phena thav kɨrar hɨgav, Saimon phorgav ana phenan vugi. Saimon samuuŋ fhav ana gurgurgim, ana rɨmrɨm mbatɨga mbuav ki. Mbe ana kurkura zav Zisasan nzarigi. \v 39 Zisas mbaram vov ana han thɨgav, mbaram mba rɨmrɨma ruma mbuav ana nzuaim, mba rɨmrɨm fhura ana thav vugi. Ana rɨmrɨm vhɨzavra thav, khavgiap, mbe nzuav mba shai. \s Zisas gumgir vhɨrver kurkurav mbe mbuim, mbe rɨmrɨɨ vhɨzgi. \r Matiu 8.16-17; Mak 1.32-34 \p \v 40 Mba Sabatar ra vera vhɨzim, gumgi gu mbigi mbe mbarkɨrga rɨmrɨɨ ki gumgi gu mbigi ndiav Zisas han zim, ana won farven za mba rɨɨi ntɨɨri ga suim, mben rɨmrɨɨ vhɨzi. \v 41 \x - \xo 4.41: \xo*\xt Mt 8.29; Mk 1.25; 1.34; 3.11-12\xt*\x*Ana vhɨra gumgi vhɨrve tɨn ŋiniŋgi mbatɨgi ga vharvharigim, nta mbe thamthav kɨrar hegi. Mba ŋiniŋgi mbatɨgi mbe thamthav kɨrar hav kaav khaŋ nzuai, “Ndu Fhe Bakɨmen Kam ma!” Mbe maaŋ nzuaim, ana mbe vhegap, buni suangen mbe thɨvi. Ana khaŋ muuŋgi ne nzuav mbe thɨvi, mbe ana kaŋgi, ana mba Fhe Bakɨme taagi wo gumgi gu mbigi ndir zav suaŋgiap fara sarav sarigi guma ma. \p \v 42 Mba mɨtimanera Zisas maaŋra khavgiap Fhe Bakɨme phorgɨv suan zav gumgi ki fhuv ŋanen vugi. Ana vugim, mba gumgi gu mbigi ana nzuav gara rui. Mbe ana nzua gara vov, ana ki ŋanen ana gangiap, ana thɨvi, ana mbe thav ŋgɨrga fhu. \v 43 \x - \xo 4.43: \xo*\xt Ru 8.1\xt*\x*Mba gumgi gu mbigi ana thɨvim, ana khaŋ mbe nzuai, “Gu vhɨra mbu harigi ŋguir ŋgɨv Fhe Bakɨme wo gumgi gu mbigi ganɨrim, mbe ana piin kɨrga bunin vhuuiŋ bun mbe suanga. Fhe Bakɨme mba ŋaarar muun zav na sarigim, gu zɨgi.” \v 44 \x - \xo 4.44: \xo*\xt Mt 4.23\xt*\x*Ana maaŋ mbe suaŋgiap, mbaram mba Zudia fhain ki ŋgui ga ruav, mbe Fhe Bakɨme buni mbararagi pheni vhen verap Fhe Bakɨme buni vhuuin mbe khɨvav mbe nzuai. \c 5 \s Zisas nzuaim, Pita mbaga vhɨrvera ndigi. \r Matiu 4.18-22; Mak 1.16-20 \p \v 1 \x - \xo 5.1: \xo*\xt Mt 13.1-2; Mk 3.9-10; 4.1\xt*\x*Raa mben Zisas vov Genesaret mbɨn taan thɨgap ki. Ana maaŋ thɨgap kim, gumgi gu mbigi vhɨrve zav, siav ana suav ana phok thɨgim, ana Fhe Bakɨme buni vhuuin mbe nzuaim, mbe nta mbararagi. \f a \fr 5.1 \fr*\ft Genesaret, ana Gariri zɨ mbe ma. \ft*\f* \v 2 Ana mba bunin mbe nzuav kav, kema phuni garim, ni phorga ki. Mba vhaaiŋ ndi suav mbaga ndi gumgi, mbe mba kemani ndi phorgap, ni han kav, wari wo vhaaiŋ ruai. \v 3 Zisas mbaram mba kema mben vergi. Mba kem, ana Saimon kem ma. Ana mba kema vergap khaŋ Saimon ga nzuai, “Ndu na khɨgɨp kha kema bɨrav thaneŋ mbɨ gaa thav kɨrar hɨgɨ.” Ana ne suaŋgiap mba kema perigim, Saimon ana khɨga maneŋ bɨrav kɨrar hɨgim, ana mba kema perav kav, Fhe Bakɨme buni vhuuin mba gumgi gu mbigi khɨvav mbe nzuai. \p \v 4 Ana mba Fhe Bakɨme buni vhuuin mbe suaŋgia thugap khaŋ Saimon ga nzuai, “Ndu kha kema togip rɨgar ŋgɨp, won vhaaiŋ ndi suv mbaga ndi.” \p \v 5 \x - \xo 5.5: \xo*\xt Zo 21.3\xt*\x*Ana ne nzuaim, Saimon khaŋ ana nzuai, “Guma Rum, nza maan mpeen ŋaara mbatɨgara mbuav kim, mɨn thugi, nza mbɨgama thaneŋ ndigi fhuvara. Ore, ndu ntigem nzuaim, gu ndu kameŋ zɨn ŋgɨp nta ndi surga.” \p \v 6 \x - \xo 5.6: \xo*\xt Zo 21.6\xt*\x*Mbe Zisas suaŋgi kameŋ zɨn vov mba vhaaiŋ ndi suegim, mbaia, mbarkɨrga mbarkɨrga mbaga vhɨrve zav mba vhaain vergim, mbe mba mbaga khɨgap mba vhaaiŋ ŋgim, mba vhaaiŋ karɨ za mbui. \v 7 Mbe maaŋ muuŋgiap gangiap thav, mbaram farven wari wo khurkhuu ndi mbaim, mbe won kema ndiga zav, mben kurav, mba mbaga ndiav mba kemani ga sui. Mbe mba mbagan mba kemani ga suav kim, mba kemani vhɨra givav mbɨ thor zav mbui. \p \v 8 \x - \xo 5.8: \xo*\xt 2 Sml 6.9; 1 Kin 17.18; Mt 4.19\xt*\x*Saimon Pita maaŋ muuŋgiap gangia thav vov, wo fegap, Zisas nɨman khɨngiap, khaŋ ana nzuai, “O, Guma Bakɨme, ndu na thav ŋgɨri, gu tɨvi mbatɨgi ga mbui guma ma.” \v 9 Ana wo khurkhuun kov, mbe mba ndigi mbagan vhɨrve gangiap, mbe guigira ŋgava mbatɨga muuŋgi. \v 10 Mbe ŋgava mbatɨga mbuim, Saimon khurkhumani Zebedin kamani Zems gum Zon, mani vhɨra ŋgava mbatɨga muuŋgi. Mbe ŋgava mbatɨga muuŋgim, Zisas khaŋ Saimon ga nzuai, “Saimon, ndu rɨvɨ thari, ndu ntigem mbaga ndi. Ndu zumgum gumgi ndirga.” \v 11 \x - \xo 5.11: \xo*\xt Mt 4.20; 19.27; Mk 1.18; Ru 18.28\xt*\x*Mbe mbaram wari wo kemani ŋgɨrga thɨvar ndav, mbara fhura wari wo bigi thav, Zisas phorga vui. \s Zisas ŋkari gum fari goreri rɨmrɨm ki guma mbe muuŋgim, ana fhav taagia nzerigi. \r Matiu 8.1-4; Mak 1.40-45 \p \v 12 Tuga mben Zisas ŋgu bakɨ mben kim, ŋkari gu fari goreri rɨmrɨm za suvgi guma mbe zi. Ana zav Zisas gangiap, mbaram za wo fegap nuiana khɨngiap, nɨm nuiana dav, khaŋ tɨgap Zisas ga nzuai, “O Guma Bakɨme, ndu vuzvugara. Ndu vuzvugip, ndu nan muuŋgirim, gu taagia nzerarga.” \f b \fr 5.12 \fr*\ft Ndu Matiu 8.2 ki kameŋ ganɨri. \ft*\f* \p \v 13 Zisas ana mbararagiap, mbaram wo hara ŋgav, ana suirav, khaŋ ana nzuai, “Gu vuzvugi, ndu rɨmrɨm vhɨzgip, ndu fhav ntige ŋgarav nzerari.” Zisas ne nzuavra thagim, mba ŋkari gu fari goreri rɨmrɨm fhura thuga mbar vugi. \p \v 14 \x - \xo 5.14: \xo*\xt Wkp 14.1-32\xt*\x*Zisas mbaram kama havharan ana goriruav khaŋ ana nzuai, “Ndu shɨshɨgɨp kha bigeŋ bun harigi guma the suaŋ thari. Ndu ŋgɨp wo fhavan Fhe Bakɨme rotu gari guma khɨvari. Ndu ana khɨvav, mbaram won rɨmrɨm vhɨzgiap fhav ŋgarigi ne suaŋv, Fhe Bakɨme suaŋv, mba Moses fhum suaŋgi shaman muuŋri. Ndu mba shaman muuŋrim, mbe gangip kaŋgirga, ndu rɨmrɨm vhɨzgi.” \p \v 15 Zisas mba bigeŋ bun suangen ana thɨvigi. Mba Zisas muuŋgi bigen kameŋ za vov mbar vugi. Mba kameŋ vugim, gumgi gu mbigi vhɨrve siav Zisas ga suav, ana nzuai buni mbararav, wari wo rɨmrɨɨ vhɨzɨ zav ana nzuaim, ana mben kurkurav, mbe rɨmrɨɨ ga mbuim, nta vhɨzi. \v 16 \x - \xo 5.16: \xo*\xt Mt 14.23; Mk 1.35; 6.46\xt*\x*Zisas maaŋ mbe mbuav, ana vhɨra tugi vhɨrvera mba gumgi gu mbigi thamthav vov, gumgi ki fhuv ŋanin vov Fhe Bakɨme phorga nzuai. \s Zisas bigi rimgi guma mben kurav ana muuŋgim, ana taagia nzerigi. \r Matiu 9.1-8; Mak 2.1-12 \p \v 17 Raa mben Zisas Fhe Bakɨme buni vhuuin gumgi gu mbigi ga nzuav mbe khɨvi. Mba raar, Fherasi gumgi gu Zudain tɨvi vhuuiŋ kaŋgi gumgi, mbe vhɨra zegi. Mbe mbari za mba Gariri fhaiŋ ki ŋguir kega zi. Mbe mbari za mba Zudia fhain ki ŋguir kega zim, mbe mbari Zerusareman kega zegi. Mbe zegap, vhɨra maaŋ piigia kav Zisas nzuai buni mbararagi. Mba raar Fhe Bakɨme gumgi gu mbigi rɨmrɨɨ vhɨzɨrga ŋkasŋka, ana Zisas phorga ki. \v 18 Zisas maaŋ mbuav kim, gumgi mbari bigi rimgi guma mbe, mbe kaar ana ndigap ana han zi. Mbe ana ndigi zɨv mba Zisas ki phena vhen ŋgirɨv, ana ndim Zisas nɨman nan za mbui. \v 19 Mbe ana ndiga vov garim, gumgi gu mbigi vhɨrve za mba Zisas ki phena vhen givigim, mba phena thɨmkamani vhɨra givigi. Mbe mba rɨɨi guma ndigi ŋgirɨrga tuap ki fhu. Mbe thav vov, mba Zisas ki phena kɨrar ndav, mbaram mba phena kɨrar thooŋ ga muuŋgiap, mbaram mpiin mba bigi rimgi guman kaar fegap, ana ndi mbarigim, ana Zisas han veri. Mbe ana ndi mbarigim, ana verav, mba gumgi gu mbigi rɨgara shɨrav verav, Zisas nɨmara ndarigi. \p \v 20 \x - \xo 5.20: \xo*\xt Ru 7.48\xt*\x*Zisas mbaram mba guma garav, mba mbe ana khothɨga muuŋgi tɨva gangiap, khaŋ mba bigi rimgi guma ga nzuai, “Kɨvntok, ndu fhum muuŋgi tɨvi mbatɨgi vhɨzgi.” \p \v 21 \x - \xo 5.21: \xo*\xt Sng 32.5; Ais 43.25; Ru 7.49\xt*\x*Zisas mba kameŋ ana nzuaim, mba Fherasi gumgi gum mba Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi gumgi, mbe mba kameŋ mbararagiap, wari wo ndavi vherira kha ndɨkndɨga mbui. “Khe the khare? Ana kha khesharigi buni nzuav Fhe Bakɨmen ŋana ndiav ana zɨn farfagi. Guma the harigi guma the fhum muuŋgi tɨvi mbatɨgi, ana nta vhɨzgirga tuktɨgi fhu, Fhe Bakɨme nduara.” \p \v 22 Mbe mba ndɨkndɨgi ga mbuim, Zisas mbe ndɨkndɨgi kaŋgiap, mben nzarigi, “Nde ram muuŋgiap wari wo ndavi vherira mba ndɨkndɨgi ga mbui? \v 23 Gu maaŋgi kameŋ suaŋrim, nde gangip kaŋgirie? Gu khaŋ suaŋrie, ‘Ndu fhum muuŋgi tɨvi mbatɨgi vhɨzgi,’ ee, gu khaŋ suaŋrie, ‘Ndu khavgip ŋgɨ’? \v 24 \x - \xo 5.24: \xo*\xt Zo 5.8\xt*\x*Gu kha tɨvar muuŋgirim, nde gangip kaŋgirga, Fhe Bakɨme Guma Guar, ana kha nuianan tɨvi mbatɨgi vhɨzɨrga ŋkasŋka ki.” Ana nen mbe suaŋgiap, mbaram khaŋ mba bigi rimgi guma ga nzuai, “Gu ndu nzuai, ndu khavgip, won kaa ndigip, wo phenan ŋgɨ.” \v 25 Zisas ne nzuavra thagim, mba bigi rimgi guma za khavgiap, mbe nɨman thɨgap, won kaa ndigap, wo phenan vov Fhe Bakɨme zɨ ndi vun kuamkuav vui. \v 26 Ana vuim, mba gumgi gu mbigi mba bigeŋ gangiap, guigira ŋgava mbatɨga muuŋgiap, Fhe Bakɨme zɨ ndiv vun kuamkuav anan ndikndigi. Mbe guigira Fhe Bakɨme ŋkasŋka gangiap, ndavi mbe khavgim, mbe khaŋ nzuai, “Nza ntige harigi khesharigi tɨvara gangi.” \s Zisas wo phorgɨ rur zav Rivain kamgi. \r Matiu 9.9-13; Mak 2.13-17 \p \v 27 Zisas maaŋ kegap khavgia vov, ŋkɨɨa ndia rui guma mbe garim, ana won ŋaara mbuav mbe ŋkɨɨa ndia ndɨɨi phena bisaneŋ ga perav ki. Mba guma zɨ khare, Rivai. Zisas ana garav khaŋ ana nzuai, “Ndu zɨv na phorgɨv ŋka ŋgɨrga.” \f c \fr 5.27 \fr*\ft Matiu zɨ mbe khare, Rivai. Ndu Matiu 9.9 ganɨri. \ft*\f* \v 28 Zisas nen Rivai ga nzuaim, Rivai ne mbararagiap, mbaram khavgiap, fhura za mba bigi thav ana phorga vui. \p \v 29 Rivai zumgum wo phenan Zisas phorgɨ mbɨr zav shama bakɨme mbui. Ana mba shama muuŋgim, Zisas ana phorga pim, ŋkɨɨa ndia rui gumgi vhɨrve, gum harigi gumgi vhɨrve mbe zav mani phorga pi. \v 30 \x - \xo 5.30: \xo*\xt Ru 15.1-2\xt*\x*Mbe pim, mba Fherasiŋ gumgi gum mben gumgi mbari, mbe Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi, mbe ne nzuav Zisas phorga rui gumgi ga nzuav mbe mbui. Mbe khaŋ mbe nzuai, “Nde thaŋ nzuav ŋkɨɨa ndia rui gumgi gum tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgi phorga pi?” \f d \fr 5.30 \fr*\ft Ndu Matiu 9.11 ganɨri. \ft*\f* \p \v 31 Mbe maaŋ nzuaim, Zisas mbe ŋgarkarav khaŋ mbe nzuai, “Rɨɨi fhuv guma, rɨɨi phenan ŋgari guma thaŋ suaŋv ana han ŋgɨrie? Rɨɨi guma, ana nduara, rɨɨi phenan ŋgari guma han vui. \v 32 \x - \xo 5.32: \xo*\xt 1 T 1.15\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, gu gumgi vhuuin kamɨn zav zɨgi fhuvara. Gu khaŋ muuŋgiap tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgir kamɨrim, mbe ndavi domdorɨ zav gu zɨgi.” \s Zisas mba thamthagi ne nzuav mbe nzuai. \r Matiu 9.14-17; Mak 2.18-22 \p \v 33 \x - \xo 5.33: \xo*\xt Mt 9.14; Mk 2.18\xt*\x*Mbe khaŋ Zisas ga nzuai, “Zon phorga rui gumgi, mbe tugi vhɨrvera mba thamthav Fhe Bakɨme phorga nzuai. Mbe maaŋ mbuim, mba Fherasiŋ phorga rui gumgi, mbe vhɨra maaŋ mbui. Na ndu phorga rui gumgi, mbe maaŋ mbui fhu, mbe shama mbuav pav ki.” \p \v 34 \x - \xo 5.34: \xo*\xt Zo 3.29\xt*\x*Mbe maaŋ nzuaim, Zisas mbaram mbe ŋgarkarav khaŋ mbe nzuai, “Guma the muun rɨgɨr zav shama bakɨme mbuav won kɨvntogir kamgim, mbe ana phorgɨv mba shaman mbɨr zav zegi. Nde ana mbe phorgɨ kɨrim, nde mba tugen mba thamthar saŋv mbe suaŋrim, mbe mba tharie? Zakɨra fhuvara! \v 35 Mbe mba thamtharga tuk ki. Mba tuk hɨgɨrga, gumgi thari ana suirav ŋgɨgɨrim, mbe mba tugir mba thamtharga.” \p \v 36 Ana nen mbe nzuav, bigɨna mueŋ vhunama sav khaŋ mbe nzuai, “Guma the fhum fhava shaa kama the rɨzgiap, anan fɨga thueŋ ndiga vov fhava shaa vura thooŋ phorga samgi fhu. Ana maaŋ muuŋgirga, ana mba fhava shaar kam, ana ana farfagirga. Ana vhɨra mba fhava shaa fɨga kamen mba fhava shaa vura thooŋ phorga samgim, anan gangan harigi khesharigi. Mani mba gangana bavira mbui fhuvara. \v 37 Guma the fhum waina kama ndigap wain rui sɨga ndera vurar ruigi fhu. Ana maaŋ muuŋgirga, mba wainan kam mba sɨga nderar muuŋgirim, ana forarga, mba wain nɨɨn ŋgɨgɨrga. Mba sɨga ndera vur vhɨra mbatɨgirga. \p \v 38 “Maaŋ muuŋgiap, mbe wain kaman, mbe sɨga ndera kamara rui.\f e \fr 5.38 \fr*\ft Ndu Matiu 9.17 ganɨri. \ft*\f* \v 39 Wain vura mbegi guma, ana wain kama vuzvugirga fhu. Ana khaŋ suanga ‘Wain vur nzerara.’ ” \c 6 \s Zisas Sabat Guma Bakɨme ma. \r Matiu 12.1-8; Mak 2.23-28 \p \v 1 \x - \xo 6.1: \xo*\xt Lo 23.25\xt*\x*Zisas Sabat raa mbevin rezi fara muuŋgi mba wit mɨni mbave shɨrav vui. Ana phorga rui gumgi ana phorga vov, mba wit vhɨgi mbari korav, farven nta mbuav, ntan vhɨgi pi. \v 2 \x - \xo 6.2: \xo*\xt Kis 20.10; Zo 5.10\xt*\x*Mbe nta pim, Fherasiŋ mbari mbe gangiap mben nzarigi, “Ai, nde thaŋ nzuav Sabat tɨva phɨrgiap, mbe Sabatar muungeŋ thɨvigi tɨva mbui.” \p \v 3 \x - \xo 6.3: \xo*\xt Wkp 24.5-9; 1 Sml 21.1-6\xt*\x*Zisas ne mbararagiap mben ŋgarkarav khaŋ mbe nzuai, “Nde mba Devit muuŋgi bigeŋ, mbe ne khergim, ne ki, nde ne gangi fhuve? Ana won gumgir kov, mbe thir vhɨzgiap, ana mba bigeŋ muuŋgi. \v 4 Ana vov, Fhe Bakɨme phena vhen vergap, ana mbe Fhe Bakɨme nɨma ndarigi vikntuu, ana nta mbegi. Ana mbe muungeŋ thɨvigi tɨv, ana ne muuŋgi. Ana mba mbegi vikntuu, nta Fhe Bakɨme rotu gari gumgi nduarira pi vikntuu ma. Ana nta pav vhɨra mbarir wo gumgi ga nɨɨŋgim, mbe vhɨra nta mbegi.” \v 5 Zisas nen mbe nzua vov khaŋ mbe nzuai, “Fhe Bakɨme Guma Guar, ana Sabat Guma Bakɨme ma.” \s Zisas Sabatar hareŋ kongi guma mben kurigim, ana taagia nzerigi. \r Matiu 12.9-14; Mak 3.1-6 \p \v 6 Zisas harigi Sabat mbevin, ana vov Fhe Bakɨme buni mbararagi phena vhen vergap, Fhe Bakɨme buni vhuuin gumgi gu mbigi khɨvav mbe nzuai. Mba gumgi gu mbigi rɨgar guva hareŋ kongi guma mbe vhɨra mbe phorgap mba phena vhen ki. \v 7 \x - \xo 6.7: \xo*\xt Ru 14.1\xt*\x*Mba tugen, mba Fherasiŋ gumgi gum mba Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi mbari, mbe Zisas bigɨn thueŋ muuŋgirim, mbe ne ga suaŋv ana suan zav tuavi ndi gari. Mbe khueŋ ndɨkndɨgap ana gari, “Ana ntigem Sabatar tɨva phɨrgip, guma then kurarie?” Mbe ne ndɨkndɨgap, rɨmgi siga ara thivgia ki. \v 8 \x - \xo 6.8: \xo*\xt Ru 5.22; 9.47\xt*\x*Mbe mba ndɨkndɨgi ga mbuim, Zisas mbe ndɨkndɨgi kaŋgiap, mbaram khaŋ mba hareŋ kongi guma ga nzuai, “Ndu khavgi zɨv, za kheiŋ nɨman thɨgɨ.” Ana ne nzuaim, mba hareŋ kongi guma khavgia zav thɨgi. \p \v 9 Ana zav thɨgim, Zisas khaŋ mbe nzuai, “Gu nden nzai, maaŋgi tɨv ana Sabata tɨva phɨri, tɨvar vhuuaŋ mbui ne, ee tɨva mbatɨga mbui ne? Ee, guman kurkurigi ne, ee guman farfagi ne?” \p \v 10 Ana mba nzambaren mbe muuŋgiap phokphoga za mbe garav, thav khaŋ mba hareŋ kongi guma ga nzuai, “Ndu won hareŋ ndegɨ.” Ana ne nzuaim, mba guma won hareŋ ndegim, anan hareŋ taagia nzerigi. \v 11 Anan hareŋ nzerigim, mba Fherasiŋ gumgi gum mba Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi gumgi, mbe guigira Zisas ga nzuav ndav shigap khaŋ wari ga nzuai, “Nza ram khen muuŋgirie?” \s Zisas wo phorgɨ rurga 12 thɨgi ŋaara gumgi farasegi. \r Matiu 10.1-4; Mak 3.13-19 \p \v 12 \x - \xo 6.12: \xo*\xt Mt 14.23\xt*\x*Mba tuga mbigen Zisas vov mbɨkshɨɨr ndav Fhe Bakɨme phorga nzuai. Ana mba maan mpeen Fhe Bakɨme phorga nzuavra kim, mɨn thugi. \v 13 \x - \xo 6.13: \xo*\xt Mt 10.3-4; Mk 3.13-19; Zo 6.70\xt*\x*Mɨn thugim, ana mɨtimanera wo phorga rui gumgir kamgim, mbe ana han ndaim, ana mbe rɨgar wo phorgɨ rurga 12 thɨgi ŋaara gumgi farasegi. \v 14 Ana farasegi gumgi khare. Saimon, ana kha zɨ phorga ana tɨgi, Pita, ana ŋguk Andru, Zems gum Zon, Firip, Bartoromiu, \v 15 Matiu, Tomas, Arfias kama Zems, Saimon, ana zɨ mbe Zerot, \v 16 Zems kama Zudas, Zudas Iskariot, ana mba zumgum Zisas thuuŋ dorgap ana ndim ana pana gumgi farve khɨngi. \s Zisas gumgi gu mbigi vhɨrver kurkurav, mben rɨmrɨɨ ga muuŋgim, nta vhɨzgi. \r Matiu 4.24-25; Mak 3.7-12 \p \v 17 Zisas mben kov, mbe mbɨkshɨman kegap taagia vera vov, mbɨrira mbarigi ŋanen vergi. Ana vergim, ana phorga rui gumgi vhɨrve zav ana phorga kim, mba gumgi gu mbigi vhɨrve, mbe za Zudia fhain kegap zi, Zerusareman kegap zi, mba Taia gum Saidon fhain mbasɨk taan kegap zi, mbe za zav Zisas han zegi. \v 18 Mbe ana han zegap, ana nzuai buni mbararav, wari won rɨmrɨɨ vhɨzɨ zav an han zegi. Mba ŋiniŋgi mbatɨgi vhen ndav vhen kav mba farfagi gumgi, mbe vhɨra Zisas han zegim, ana vhɨra mbe tɨn mba ŋiniŋgi mbatɨgi ga vharvharigi. \v 19 Ana maaŋ mbuim, gumgi gu mbigi wari won rɨmrɨɨ vhɨzɨ zav an suigɨr zav mbui. Mbe kaŋgi, Fhe Bakɨme mba gumgi rɨmrɨɨ vhɨzɨ zav nɨɨŋgi ŋkasŋka ana ki. Mba ŋkasŋka ana kav, za mba gumgi rɨmrɨɨ vhɨzi. \s Zisas wo phorga rui gumgi ŋkɨɨa mbuav mbe gori rui. \r Matiu 5.1-12 \p \v 20 \x - \xo 6.20: \xo*\xt Mt 5.3; 11.5; Ze 2.5\xt*\x*Zisas mbaram wo phorga rui gumgi garav ŋgɨrkama vhuun ndi ndɨɨv khaŋ nzuai, \b \q1 “Nde ntige bigi sosuagi ntɨɨri, nde ndikndigɨri. \q1 Mba Fhe Bakɨme wo gumgi gu mbigi ganɨnga mbe ana piin kɨrga ŋgu, ana nde ne ma. \q1 \v 21 \x - \xo 6.21: \xo*\xt Sng 126.5-6; Ais 55.1; 61.3; VB 7.16-17\xt*\x*Nde ntige thi hi ntɨɨri, nde ndikndigɨri. \q1 Nde zumgum bigi tuktɨgɨrga. \q1 Nde ntige nzi ntɨɨri, nde ndikndigɨri. \q1 Nde zumgum kɨrsaaŋ muunga. \q1 \v 22 \x - \xo 6.22: \xo*\xt Mt 5.11; Zo 15.19; 16.2; 1 Pi 2.19; 4.14\xt*\x*Nde gumgi zumgum nde ganɨnga, nde Fhe Bakɨme Guma Guara zɨn ŋgɨrga gumgi thari nde sarav panan nde kegɨrga. \q1 Nde mbe phorgɨv mbe phogir kegɨrga fhu, mbe nde phorgɨv ŋgargirga fhu, buni suaŋgirga fhu, mbegɨrga fhu. \q1 Mbe vhɨra buni mbatɨgir nde suanga, mbe vhɨra khaŋ suanga, ‘Nde gumgi mbatɨgi ma’. \q1 Mbe mba tɨvir nden muuŋrim, nde ndikndigɨri. \q1 \v 23 \x - \xo 6.23: \xo*\xt 2 Sto 36.16; Mt 5.12; FG 5.41; 7.52; Kor 1.24; Ze 1.2\xt*\x*Mbe mba tugar mba tɨvi mbatɨgir nden muuŋrim, nde ndikndigɨp fo vun maaŋri. Nde na mbarara, nde zumgum Hevenan Fhe Bakɨme nde nzuav tɨgi vheza bakɨme ana mbur ki, nde zumgum ana ndirga. Mbe ndegi fhum mba khesharigi tɨvira Fhe Bakɨme kamthooŋ gumgi ga muuŋgi.” \q1 \v 24 \x - \xo 6.24: \xo*\xt Amo 6.1; Mt 6.2; 6.5; Ze 5.1\xt*\x*Zisas mba buni vhuuin mbe suaŋgia thugap, khaŋ mbe nzuai, “Nde ntige shɨga mbuav ŋkɨɨa kɨvgi ntɨɨri, nde warir rɨvɨri. \q1 Nde ntige za wari won vheza ndigap za mborga ki. \q1 \v 25 \x - \xo 6.25: \xo*\xt Snd 14.13; Ais 65.13; Ze 5.1-6\xt*\x*Nde ntige mba mbatɨga mbuav ndikndigi ntɨɨri, nde warir rɨvɨri. \q1 Nde zumgum guigira thir vhɨzɨrga. \q1 Nde ntige ndikndigap kɨrsaaŋ ga mbui ntɨɨri, nde warir rɨvɨri. \q1 Nde zumgum sɨsɨma mbatɨgar muuŋv nzirga. \q1 \v 26 \x - \xo 6.26: \xo*\xt Zo 15.19; 1 Zo 4.5\xt*\x*Nde ntige mbe nde nzuav buni vhuuin nde nzuai ntɨɨri, nde warir rɨvɨri. \q1 Mbe ndegi, mbe fhum mba tɨvara mba Fhe Bakɨme kamthooŋ gumgir wari ga shɨshɨgi gumgi, mbe fhum mbara mbuav, mbe zɨri ndi vun kuamkuav buni vhuuin mbe suaŋgi.” \s Ndu won pani gumgi vuzvugɨri. \r Matiu 5.38-48 \p \v 27 \x - \xo 6.27: \xo*\xt Kis 23.4; Snd 25.21; Mt 5.44; Ro 12.20\xt*\x*“Nde na mbararagi gumgi, gu nde nzuai. Nde won pana gumgi vuzvugɨp, mba panara thav nde gari gumgi, nde tɨvar vhuuŋra mben muuŋri. \f a \fr 6.27 \fr*\ft Ndu Matiu 12.2 ganɨri. \ft*\f* \v 28 \x - \xo 6.28: \xo*\xt Ru 23.34; FG 7.60\xt*\x*Gumgi thari ŋgɨrkama mbatɨgar nden muun saŋv suaŋrim, nde mbe suaŋv Fhe Bakɨmen nzarim, ana ŋgɨrkaman vhuun mben muuŋri. Nde mba tɨva mbatɨgar nde mbui ntɨɨri, nde mbe suaŋ Fhe Bakɨme phorgɨ suaŋri. \v 29 \x - \xo 6.29: \xo*\xt Mt 5.39; 1 Ko 6.7\xt*\x*Guma the ndu kureŋ phɨrgirim, ndu dorgɨv harigi kuren ana phɨrarim, ana vhɨra ne phɨrgiri. Guma the ndu ruga hav shari fhava shaa ndigirim, ndu fhura ana ganɨrim, ana ndu fhava shaage phorgɨv ndigɨri. \v 30 \x - \xo 6.30: \xo*\xt Lo 15.7-10; Snd 21.26; Mt 5.42\xt*\x*Gumgi bigin ndun nzarim, ndu fhura mben nɨɨŋri. Guma the ndu bigɨn the ndigɨrim, ndu kama havharan ana suaŋv taagi ana tɨn ana ndi thari. \v 31 \x - \xo 6.31: \xo*\xt Mt 7.12\xt*\x*Nde harigi gumgi gu mbigi nden muungeŋ vuzvugi tɨvi, nde mba tɨvira harigi gumgi gu mbigin muuŋri. \p \v 32 \x - \xo 6.32: \xo*\xt Mt 5.46\xt*\x*“Nde mba nde vuzvugi gumgi gu mbigi, nde mbera vuzvugirga, harigi gumgi gu mbigi, mbe ram muuŋgip nde kaŋgirie, nde tɨvar vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigi ma? Mba tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgi, mbe vhɨra mbe vuzvugi gumgi gu mbigi, mbe mbera vuzvugi. \v 33 Nde mba tɨvar vhuun nde mbui gumgi gu mbigi, nde tɨvar vhuun mbera muunga, harigi gumgi gu mbigi, mbe ram muuŋgip kaŋgire? Nde tɨvar vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigi ma. Mba tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgi gu mbigi vhɨra mba tɨva mbui. \v 34 \x - \xo 6.34: \xo*\xt Mt 5.42\xt*\x*Nde guma the nden han bigɨn the ŋgarɨgar muun saŋv muunga, nde kha ndɨkndɨgar anan muunga, ‘Ana zumgum ana ŋgarkarga.’ Nde mba ndɨkndɨga muuŋv anan nɨɨŋgirga, the khaŋ nde suaŋrie, ‘Nde gumgi gu mbigir vhuuiŋ ma?’ Mba tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgi gu mbigi, mbe vhɨra maaŋ mbui. Mbe guma mben han ŋgarɨga mbuim, mbe za kha ndɨkndɨga mbui, ‘Ana za nta ŋgarkararga.’ \v 35 \x - \xo 6.35: \xo*\xt Wkp 25.35-36; Sng 37.26; Mt 5.45\xt*\x*Nde maaŋ muuŋ thari. Nde won pana gumgi, nde guigira mbe vuzvugɨri. Nde tɨvar vhuuŋra mben muuŋv, nde bigɨna then mben nɨɨŋgip, nde ana ŋgarɨga suaŋv mbe ndɨkndɨgɨ thari. Nde maaŋ muunga, nde zumgum vheza bakɨme ndirga. Nde vheza bakɨme ndiv, nde za kha bigi kharav vu guarara ki Fhe Bakɨmen ŋkaa gum ŋkarmbigi kɨrga. Nde khaŋ muuŋgiap, nde Fhe Bakɨme mbui tɨvi, nde ntara zɨn vui. Fhe Bakɨme tɨvar vhuuŋra mba anan ndikndigi fhuv gumgi gu mbigi ga mbuav, ana vhɨra tɨvar vhuuŋra mba tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgi ga mbui. \v 36 Nde Ndia Bakɨme mbu Hevenan ki. Ana guigira kha gumgi gu mbigi kora mbuav tɨvar vhuuŋra mbe mbui. Ana mba tɨvara mbe mbui. Nde vhɨra mba tɨvara mben muuŋri.” \s Nde harigi ntɨɨri mbui tɨvi ga suaŋv mbe suaŋ thari. \r Matiu 7.1-5 \p \v 37 \x - \xo 6.37: \xo*\xt Mt 6.14; 7.1\xt*\x*Zisas mba bunin mbe nzua vov khaŋ mbe nzuai, “Nde harigi gumgi muuŋgi tɨvi mbatɨgi ga suaŋv mbe suaŋv khaŋ mbe suaŋ thari, ‘Nde tɨvi mbatɨgi ga mbui ntɨɨri ma. Nde zumgum ntan vheza ndigirga.’ Nde maaŋ muunga, Fhe Bakɨme vhɨra mba tɨvara nden muunga. Nde harigi gumgi nde muuŋgi tɨvi mbatɨgi, nde nta vhɨzgip, nta ndɨkndɨgɨ thari. Nde maaŋ muunga, Fhe Bakɨme vhɨra nde muuŋgi tɨvi mbatɨgi vhɨzgip nta ndɨkndɨgirga fhu. \v 38 \x - \xo 6.38: \xo*\xt Snd 19.17; Mt 7.2; Mk 4.24; Ze 2.13\xt*\x*Nde bigin harigi ntɨɨrir kurkurarga, Fhe Bakɨme harigi bigir nden nɨɨnga. Ana nden nɨɨŋv, ana vhɨra bigir vhuuiŋ vhɨrvera nden nɨɨŋgirga, nde guigira bigi tuktɨgɨrga. Nde mba harigi gumgi gu mbigi ga mbui tɨvi, Fhe Bakɨme mba tɨvara nden muunga.” \p \v 39 \x - \xo 6.39: \xo*\xt Mt 15.14\xt*\x*Ana mbe nzua vov khueŋ vhunama dav mbe nzuai, “Nde ram muuŋgi ndɨkndɨga mbui? Rɨmani mbatɨgi guma the, harigi rɨmani mbatɨgi guma the haran suirav mani ŋgɨgɨrie? Mani maaŋ muuŋgip ŋgɨrga, mani mbok fhaŋ thige thɨgɨp, mani vhɨra rɨgɨrga. \v 40 \x - \xo 6.40: \xo*\xt Mt 10.24-25; Zo 13.16; 15.20\xt*\x*Sure mbui tar, ana won mparmpare kambarigi fhuvara. Mba sure mbuav, za wo sure vhɨzgi tar, ana won mparmparera fara muuŋgi. \p \v 41 \x - \xo 6.41: \xo*\xt Mt 7.3\xt*\x*“Ndu thaŋ nzuav mba ndigɨna bisaneŋ ndun kɨvntogar rɨmatugar kim, ndu ana gangiap, ana ndir zav ana nzuai. Ndu wora gangi fhuve? Kha khanararaŋ rumeŋ ndu rɨmatuga ŋkorgim, ndu ana khɨga rui. \v 42 Ndu maaŋ muuŋgip ndu ram muuŋgip ganɨv, khaŋ won kɨvntoga suaŋrie? ‘Ena, ndu khar zɨrim, gu ndu rɨmatugar mba ndigɨna bisaneŋ ndigirga.’ Ndu maaŋ ana nzuai, ndu wora gangi fhuvara, khanararaŋ rumeŋ ndu rɨmatuga ŋkorga ki. Ndu bigi shɨshɨgi guma ma. Ndu fharav wo rɨmatugar mba khanararaŋ rumeŋ ndigɨri. Ndu ne ndigɨp, ndu nzerara ganɨv, ndu won kɨvntoga rɨmatuga mba ndigɨna bisaneŋ ndigɨrga.” \s Kha gum anan vhɨgi. \r Matiu 7.16-20; 12.33-35 \p \v 43-44 \x - \xo 6.43-44: \xo*\xt Mt 7.16-17\xt*\x*\x - \xo 6.43-44: \xo*\xt Mt 12.33\xt*\x*“Ndu khan vhɨga gangiap, ndu kaŋgi, khe kha kha ma, anan vhɨk khare. Nde kaŋgi, khan vhuuŋ, ana vhɨgi mbatɨgi mbai fhuvara. Kha mbatɨk, ana vhɨra, ana vhɨgi vhuuiŋ mbai fhuvara. Guma the fhum vov tari ki kargi rɨgar fik vhɨgi thari garim, nta tuiga kim, ana nta khargi, fhuvara. \v 45 \x - \xo 6.45: \xo*\xt Mt 12.34\xt*\x*Kha khesharigi ndɨkndɨgi guma ndava vhen givav kim, ana kamthoon nta nzuai.” Guma the vhɨra ana vov wain vhɨgi thari garim, nta tari ki kha bisaŋ thaneŋ ga tuiga kim, ana nta khargi fhuvara. Guman vhuuŋ, ana ndɨkndɨgi vhuuiŋ ana ndava vhen kim, ana tɨvir vhuuiŋ ga mbui. Guma mbatɨk, ana ndɨkndɨgi mbatɨgi ana ndava vhen kim, ana tɨvi mbatɨgi ga mbui. \s Ndɨkndɨga vhuuŋ ki guma gu ndɨkndɨga mbatɨk ki guma. \r Matiu 7.24-27 \p \v 46 \x - \xo 6.46: \xo*\xt Mal 1.6; Mt 7.21; 25.11; Ru 13.25\xt*\x*“Nde thaŋ nzuav kha zɨn nan kaai, Guma Bakɨme ma? Nde mba zɨn nan kav, gu nzuai tɨvi, nde nta zɨn vui fhu. \v 47 Gu ntigem na han zav na buni mbararav, nta zɨn vui guma mbui tɨvi bun nde suanga. \v 48 \x - \xo 6.48: \xo*\xt Mt 7.24\xt*\x*Ana khaŋ muuŋgi guma fara muuŋgi. Mba guma phena mbui. Ana wo phena mbogi korav verap, khɨna guarara verav, ŋkɨɨr hɨgap, wo phena muuŋgi. Ana wo phena muuŋgim, zumgum mbok bakɨme nzim, mpi bakɨme zeri. Mba mpi zerav, mba phena dagim, ana hɨmgi fhu. Mba guma, ana guigira muumbara vhuuŋra wo phena muuŋgi. \v 49 Mba na buni mbararav nta zɨn vui fhuv guma, ana khaŋ muuŋgi guma fara muuŋgi. Mba guma vov khɨɨn ki nuianeŋ gangiap, mbaram wo phena mbui. Ana wo phena mbogi korav, khɨnan vera vov, ŋkɨɨr hɨgi fhuvara. Ana phena mbogi thɨɨŋra ki. Ana wo phena muuŋgim, zumgum mbok bakɨme nzi. Mbok zim, mpi bakɨme zeri. Mpi zerav, mba phena dagim, ana fhura hɨmgia vov mbur ndarav, za phɨra koreregi.” \c 7 \s Zisas ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari guman panan ŋaara guman kurigim, ana taagia nzerigi. \r Matiu 8.5-13 \p \v 1 Zisas Fhe Bakɨme buni vhuuin za mba gumgi gu mbigi ga suaŋgia thugap, mbaram khavgiap, Kaperneaman vergi. \v 2 Ana Kaperneaman vergim, Roman ntari ga mbui gumgi gari guman pana mbe, ana ŋaara guma mbe ki. Ana guigira mba ŋaara guma vuzvugi. Ana rɨɨv rɨmɨn zav gor vhɨk bisanera ki. \v 3 Mba ntari ga mbui gumgi gari guman pan Zisas zergap Kaperneaman ki kameŋ mbararagiap, mbaram mba Zudaiŋ gari gumgir pani mbari ga sarav, khaŋ mbe nzuai, “Nde ŋgɨp Zisasan nzararim, ana zɨv nan ŋaara guman kurarim, ana rɨmrɨm vhɨzgip taagi khavgirga” \v 4 Mbe vov Zisas han vegap guigira khaŋ tɨgav ana nzuav khaŋ ana nzuai, “Mbu ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari guman pan, ana guigira guman vhuuŋ ma. Ndu anan kurari, ne guigira nzerarga. \v 5 Ana guigira nza Zudaiŋ, ana nza vuzvugiap, nzan kurav, nza nzuav Fhe Bakɨme buni mbarararga phena muuŋgi.” \p \v 6 Mbe nen Zisas ga suaŋgim, Zisas mbe phorga vui. \p Zisas vov mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari guman pana phena han mbaim, ana won kɨvntogi mbari ga sarav, khaŋ mbe nzuai, “Nde ŋgɨp khaŋ Zisas ga suaŋri, ‘Guma Bakɨme, ndu na suaŋv ŋaara mbatɨgar muuŋ thari. Ndu mbara thɨgɨri. Gu guman vhuuŋ fhuvara, ndu nan phena vhen zirɨ thari. \v 7 Gu maaŋ muuŋgiap gu nduara zɨv ndu suaŋ thagi. Ndu mbara kɨv suaŋrim, na ŋaara guma rɨmrɨm vhɨzgip, taagi nzerarga. \v 8 Gu khaŋ muuŋgiap kha kameŋ nzuai, gu vhɨra na gari guma ki. Gu ana piin ŋgarim, ana na gari. Gu vhɨra, gu ntara gumgi mbari garim, mbe na piin ŋgari. Gu khaŋ the suanga “Ndu ŋgɨ”, ana vui. Gu khaŋ the suanga, “Ndu zɨ”, ana zi. Gu vhɨra ŋaara guma ki. Gu khaŋ ana suanga, “Ndu kha ŋaarar muuŋ, ana mba ŋaara mbui.” ’ ” \p \v 9 Mbe mba kamen Zisas ga nzuaim, Zisas mba kameŋ mbararagiap, guigira ana nzuav ŋgava mbatɨga muuŋgiap, mbaram dorgav mba wo zɨn zi gumgi gu mbigi vhɨrve garav, khaŋ mbe nzuai, “Gu Isrer guma the garim, ana na khothɨgi tɨv kha guma na khothɨgi tɨva kambarigi fhuvara.” \v 10 Zisas maaŋ mbe suaŋgim, mba ntari ga mbui gumgi gari guman pan sarigi gumgi, mbe taagia phenan vov garim, mba ŋaara guma rɨmrɨm vhɨzgiap, taagia nzerigi. \s Zisas mana rimgi niman mbiga mben kurav, ana tara muuŋgim, ana taagia khavgi. \p \v 11 Zisas maaŋ kegap, ana mbaram khavgiav vera vov, kha ŋgun vergi. Mba ŋgu zɨ khare, Nain. Ana khavgia Nainan verim, ana phorga rui gumgi gum harigi gumgi gum mbigi vhɨrve guarira, mbe ana phorga veri. \v 12 Ana vov, mba ŋgun vhen veri thɨmkamanin havra thagim, gumgi mbari rimgi guma khuma mbe, mbe kaan ana ndiga mba ŋgun kegap kɨrar hi. Mba guma, ana mana rimgi mbiga mben kam ma. Mba mbik tari vhɨrve ki fhuvara. Ana mba kama bavira. Mbe ana ndiga zim, mba ŋgun ki gumgi gu mbigi vhɨrve mba mbiga phorga zi. \v 13 \x - \xo 7.13: \xo*\xt Ru 8.52\xt*\x*Mba mbik zim, Zisas mba mbiga gangiap, guigira ana kora muuŋgiap khaŋ ana nzuai, “Mama, ndu nzi thari.” \p \v 14 \x - \xo 7.14: \xo*\xt Ru 8.54; Zo 11.43; FG 9.40; Ro 4.17\xt*\x*Ana maaŋ ana suaŋgiap, mbaram vov mba guma khuma khɨga anan kaa suirigi. Ana ana kaa suirigim, mba ana khuma kɨgav mba kaa phufuiga vui gumgi fhura mbar thivgi. Mbe thivgim, ana khaŋ nzuai, “Guman kam, gu ndu nzuai, ndu khavik.” \v 15 \x - \xo 7.15: \xo*\xt 1 Kin 17.23; 2 Kin 4.36\xt*\x*Ana maaŋ nzuaim, mba rimgi guma taagia khavgiap perigi. Ana taagia khavgiap perav buni nzuaim, Zisas mbaram ana nzuaim, ana taagia won niamuuŋ han vui. \p \v 16 \x - \xo 7.16: \xo*\xt Ru 1.68; 19.44; 24.19; Zo 4.19\xt*\x*Ana taagia wo niamuuŋ han vuim, mba gumgi gu mbigi vhɨrve Fhe Bakɨme ŋkasŋka bakɨme gangiap, mben ndavi mbe khavgim, mbe Fhe Bakɨmen zɨ ndi vun kuamkuagi. Mbe ana zɨ ndim vun kuamkuav khaŋ nzuai, “Fhe Bakɨmen kamthooŋ guma ŋkasŋka mbe ntige nzan rɨgar hɨgi. Fhe Bakɨme ntige won gumgi gu mbigin kurkura zav zɨgi.” \v 17 Zisas mba bigeŋ muuŋgim, nen kameŋ za mba Zudia fhaiŋ ga rua vov, mba Zudia gaanin ki ŋgui, mba kameŋ za nta ruigi. \s Zon Gumgi Ruai Guma wo phorga rui guma phuni ga sarigim, mani Zisas han vui. \r Matiu 11.2-19 \p \v 18 Zon Gumgi Ruai Guma phorga rui gumgi, mbe Zisas mbui bigi bun ana nzuaim, ana mbaram wo phorga rui guma phuninin kamgim, mani ana han zi. \v 19 \x - \xo 7.19: \xo*\xt Sng 40.7; Mal 3.1; Mt 11.3; VB 1.8\xt*\x*Mani ana han zim, ana mani ga sarav khaŋ mani ga nzuai, “Ŋko ŋgɨp kha nzambaren Zisasan muuŋgiri, ‘Ndu mba zɨr za mbuim, Fhe Bakɨme farasarav bun nzuai gumarame, ee, ana ntigar zɨrie?’ ” \p \v 20 Zon Gumgi Ruai Guma maaŋ mba gumani ga suaŋgim, mani zi. Mba gumani zav Zisas han zɨgap, khaŋ ana nzuai, “Zon Gumgi Ruai Guma ndun nzan zav ŋka sarigim, ŋka zɨgi. Ana khaŋ nzuai, ‘Ndu mba zɨr za mbuim Fhe Bakɨme farasarav bun nzuai gumarame, ee, ana ntigar zɨrie?’ ” \p \v 21 Mani mba Zisasan nzan zav vugi tugera, Zisas mba tugeram mbarkɨrga rɨmrɨɨ vhɨrve ki gumgi gu mbigi vhɨrver kurkurav, mbe rɨmrɨɨ ga mbuim, mbe rɨmrɨɨ vhɨzgi. Ana vhɨra gumgi mbari tɨn ŋiniŋgi mbatɨgi ga vharvharigim, nta mbe thamthav kɨrar hegi. Ana vhɨra rɨmgi mbatɨgi gumgi, ana mbe mbuim, mbe taagia gari. \v 22 \x - \xo 7.22: \xo*\xt Ais 35.5-6; 61.1; Mt 11.4-5; Ru 4.18\xt*\x*Zisas mba bigi ga mbuav kim, mani vov Zisasan nzarigim, Zisas mbaram mba Zon Gumgi Ruai Guma phorga rui gumanin nzambareŋ ŋgarkarav, khaŋ mani ga nzuai, “Ŋko taagi ŋgɨp kha gangi bigi gum kha mbararagi buni, ŋko nta bun Zon Gumgi Ruai Guma ga suaŋgiri. Ŋko khaŋ ana suaŋri. ‘Mba rɨmgi mbatɨgi gumgi, mbe rɨmgi nzerigim, mbe bigi gari. Mba suira mbatɨgi gumgi, mbe suira nzerigim, mbe rui. Mba ŋkari gum fari goreri rɨmrɨm ki gumgi, mbe favi taagia nzerigi. Mba khuari ŋangi gumgi, mbe khuari nzerigim, mbe bigi mbararagi. Mba vhɨzgi gumgi, mbe taagia khavi. Mba bigi sosuagi gumgi, mbe Fhe Bakɨmen buni vhuuiŋ, mbe nta mbararagi.’ \f a \fr 7.22 \fr*\ft Ndu Matiu 11.5 ganɨri. \ft*\f* \v 23 \x - \xo 7.23: \xo*\xt Ais 61.1; Ru 4.18\xt*\x*Mba na gangiap guigira na khothɨgap thɨga havhargi gumgi, mbe ndikndigɨri.” \p \v 24 \x - \xo 7.24: \xo*\xt Mt 11.7\xt*\x*Zisas mba bunin mba Zon Gumgi Ruai Guma phorga rui gumani ga suaŋgim, mani vui. Mani taagia vugim, Zisas mbaram Zon Gumgi Ruai Guma ga nzuav mba gumgi gu mbigi vhɨrve ga nzuai. Ana khaŋ mbe nzuai, “Nde mba gumgi ki fhuv ŋanen vegi. Nde thagɨna ganɨ zav wari vegi? Ee, nde vuruna the garim, bɨɨŋbɨɨŋ ana rɨgim, ana nɨɨŋkuim, nde ana ganɨ zav vegire? Fhuvara. \v 25 Nde maaŋ muuŋgia thagɨna ganɨ zav wari vegi? Ee, nde shagi vhuuiŋ shargi guma ganɨ zav vegire? Fhuvara. Mba bigi vhɨrve kav ndɨgi vhuuiŋ hi bigin wari wo fhavi nzɨɨi gumgi, mba khesharigi gumgi, mbe ŋgui gari gumgir pani phenin ki gumgi ma. \v 26 \x - \xo 7.26: \xo*\xt Mt 11.9; Ru 1.76\xt*\x*Nde maaŋgia thagɨna ganɨ zav wari vegi? Ee, nde Fhe Bakɨme kamthooŋ guma ganɨ zav vegire? Ahaŋ, nde Fhe Bakɨme kamthooŋ gumara ganɨ zav wari vegi. Gu guigira nde nzuai, nde mba gangi Fhe Bakɨme kamthooŋ guma, ana guigira mba harigi Fhe Bakɨmen kamthooŋ gumgi kambarigi guma ma. \v 27 \x - \xo 7.27: \xo*\xt Mal 3.1\xt*\x*Fhe Bakɨme fhum mba gumara bun suaŋgim, mbe mba kameŋ khergim, ne Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gavan ki. Mba kameŋ khaŋ nzuai, \b \q1 ‘Nde mbarara, gu won mpuu guma ga sararim, ana fharav ŋgɨv ndu suaŋv tuavar muunga.’ \m \v 28 Gu khar nde nzuai, fhum kha nuianan kegi gumgi gum ntige kha nuianan ki gumgi, Zon guigira mbe kambarav zɨ ki guma ma. Fhe Bakɨme wo gumgi gu mbigi ganɨnga, mbe ana piin kɨrga tuk hɨgɨrga. Guma the ana zɨ ki fhu, ana mba tugen Fhe Bakɨme piin ki gumgi gu mbigi phorga kɨrga, mba guma, ana guigira Zon kambarigi.” \p \v 29 \x - \xo 7.29: \xo*\xt Mt 21.32; Ru 3.12\xt*\x*Zisas mba bunin mba gumgi gu mbigi vhɨrve ga nzuai. Ana mba bunin mbe suaŋgim, mba gumgi gu mbigi vhɨrve gum mba ŋkɨɨa ndia rui gumgi, mbe mba buni mbararagiap khaŋ nzuai, “Fhe Bakɨmen bunin vhuuiŋ gum ana nzuai tɨvi, nta guigira bunin vhuuiŋ guarira.” Mbe khaŋ muuŋgia ne nzuai, mbe Zon Gumgi Ruai Guma mbe ruagi. \v 30 Mba tugen mba Fherasi gumgi gum mba guigira Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi gumgi, mbe Zon Gumgi Ruai Guma mbe ruagi fhu. Mbe maaŋ muuŋgiap, mba Fhe Bakɨme mbe khɨvi tuavar vhuuŋ, mbe ana thav kɨr ana segi. \p \v 31 \x - \xo 7.31: \xo*\xt Mt 11.16-17\xt*\x*Zisas mba bunin mbe nzua vov wom khaŋ mbe nzuai, “Gu ntige kha tugen vhuuŋgia ki gumgi, gu mbe mbui tɨvir vhunama sɨv ram mbui suambarar muuŋrie? Mbe ramgi khesharigi gumgi? \v 32 Mbe mba tarire fara muuŋgiap, mbe mba phogi ga vhuui ŋanen kav, harigi tarir kaav khaŋ mbe nzuai, \b \q1 ‘Nza nde nzuav shɨfhɨra bim, nde hii fhu. \q1 Nza vhɨra nde nzuav nanama mɨɨtɨga mbuim, nde vhɨra nzi fhu.’ ” \b \m \v 33 \x - \xo 7.33: \xo*\xt Mt 3.4; 11.18; Mk 1.6\xt*\x*Zisas mba bunin mbe nzua vov khaŋ mbe nzuai, “Zon Gumgi Ruai Guma, ana zɨgap, ana viktuma pi fhu, ana vhɨra wain pi fhu. Ana maaŋ mbuim, nde khaŋ ana nzuai, ‘Ana ŋina mbatɨk mbe ana vhen ki.’ \v 34 \x - \xo 7.34: \xo*\xt Mt 11.19; Ru 15.2\xt*\x*Nde ntigem Fhe Bakɨme Guma Guar, ana zɨgap mba pav mbɨ pim, nde khaŋ nzuai, ‘Ana guigira mba kɨvgia pav wain kɨvgia pi guma ma. Ana vhɨra ŋkɨɨa ndia rui gumgi gum tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgir kɨvntok ma.’ \p \v 35 “Nde mba bunin ana nzuaim, mba Fhe Bakɨme kaŋgiap, ana han ana ndɨkndɨgi vhuuiŋ ndigi gumgi gu mbigi, mbe nta kaŋgiap khaŋ nzuai, ‘Nta guigira buni guari ma.’ ” \s Mbiga mbe mporiiŋ siav Zisas ŋkarveni ga suagi. \p \v 36 \x - \xo 7.36: \xo*\xt Mt 26.6; Mk 14.3; Ru 11.37\xt*\x*Fherasi guma mbe wo phenan ŋgɨp, wo phorgɨv mbɨr zav Zisas ga suaŋgim, Zisas vov ana phenan vugap, mba pi kaa ga perav, mbɨr zav mbui. \v 37 \x - \xo 7.37: \xo*\xt Mt 26.7; Mk 14.3; Zo 12.3\xt*\x*Ana mbɨr zav mbuim, mba ŋgu bakɨmen tɨvi mbatɨgi ga mbui mbiga mbe, ana ki. Mba mbik Zisas mba Fherasi guma phenan kav pi ne mbararagiap, ana kɨman muuŋgi nda, ana ndɨgar vhuuŋ hi mporiiŋ anan ki, ana mba mporiiŋ ndiga zi. \v 38 Mba mbik zav Zisas han zɨgap, ana zɨnkɨrar ana suani piiŋ thɨgap nzi. Ana nzim, anan theerphara Zisas ŋkarveni ga ri. Anan theerphara Zisas ŋkarveni ga regim, ana mbaram won pana rɨgira Zisas ŋkarveni mbɨrgiap, Zisas ŋkarveni suirav, ni viavav, ni khoman mpari. Ana mba tɨvar Zisas ŋkarveni ga muuŋgiap, mbaram mba ndɨgar vhuuŋ hi mporiiŋ siav Zisas ŋkarveni ga suav, mba mporiin ana ŋkarveni hɨvi. \p \v 39 Mba mbik maaŋ mbuim, mba Zisasan kamgim, ana zav ana phenan zɨgi Fherasi guma, ana mba mbik mbui tɨva gangiap kha ndɨkndɨga mbui, “Ai, kha guma, ana guigira Fhe Bakɨme kamthooŋ guma guar kake, ana khar anan suigi mbik, ana ana kaŋge. Ana vhɨra ana mbui tɨvi mbatɨgi, ana vhɨra nta kaŋge. Kha mbik, ana guigira tɨvi mbatɨgi ga mbui mbik ma.” \p \v 40 Ana mba ndɨkndɨga mbuim, Zisas ana ndɨkndɨga kaŋgiap, khaŋ ana nzuai, “Saimon, gu buna muen ndu suan zav mbui.” \p Ana ne nzuaim, Saimon khaŋ ana nzuai, “Guman Rum, ndu mba na suan zav mbui bunai na suaŋ.” \p \v 41 Saimon ne nzuaim, Zisas mbaram khaŋ ana nzuai, “Guma phunini, mani guma mbe han ŋkɨɨar ŋgarɨga muuŋgi. Guma mbe K500.00, guma mbe K50.00. \v 42 Mba gumani mba ŋgarɨga muuŋgi ŋkɨɨa, mani nta ŋgarkarga tuktɨgi fhu. Mani maaŋ muuŋgim, mani mba han ŋgarɨga muuŋgi guma, ana fhura mba mani ŋgarɨga muuŋgi ŋkɨɨ ndɨkndɨk ŋangi. Ndu kha buneŋ mbararagiap, ram mbui ndɨkndɨga mbui. Ndu ndɨkndɨgɨ, maaŋgi guma ana guigira mba guma vuzvugirie?” \p \v 43 Saimon Zisas ŋgarkarav khaŋ ana nzuai, “Gu ndɨkndɨgi, mba ana han ŋkɨɨa vhɨrve ŋgarɨga muuŋgi guma ma.” \p Ana maaŋ nzuaim, Zisas mbaram khaŋ ana nzuai, “Ndu nzerara ndɨkndɨgiap mbar nzuai.” \p \v 44 \x - \xo 7.44: \xo*\xt Stt 18.4\xt*\x*Zisas maaŋ ana nzuav, mbaram dorgav mba mbiga garav, khaŋ Saimon ga nzuai, “Ndu kha mbiga garire? Gu ndu phenan vhen zeravra thagim, ndu na ŋkarveni ruarga mbɨn na nɨɨŋgi fhu. Ndu kha mbiga gari, ana won theerpharara na ŋkarveni ruagiap, mbaram won pana rɨgiram, na ŋkarveni mbɨ thɨgi. \v 45 Ndu vhɨra na viavav, na khoman pangi fhu. Gu zerav ndu phenan vhen kim, kha mbik, ana vhen zeravra thav za na ŋkarveni viavav na ŋkarveni khoman mparav, mbara muuŋgia khar ki. \v 46 \x - \xo 7.46: \xo*\xt Sng 23.5\xt*\x*Ndu vhɨra mporiin na pana hɨvgi fhu, kha mbik, ana zɨgap ndɨga vhuuŋ hi mporiin na ŋkarveni hɨvgi. \v 47 \x - \xo 7.47: \xo*\xt 1 T 1.14\xt*\x*Gu maaŋ muuŋgiap ndu nzuai, Fhe Bakɨme kha mbik muuŋgi tɨvi mbatɨgi vhɨrve, ana nta vhɨzgiap, nta ndɨkndɨk ŋangi. Kha mbik, ana guigira Fhe Bakɨme vuzvugi. Guma tɨvi mbatɨgi vhɨrve ga muuŋgi fhuv, Fhe Bakɨme ana muuŋgi tɨvi mbatɨgire vhɨzgiap, nta ndɨkndɨk ŋangi. Mba guma, ana pim Fhe Bakɨme vuzvugirga fhu.” \p \v 48 \x - \xo 7.48: \xo*\xt Mt 9.2; Mk 2.5; Ru 5.20-21\xt*\x*Zisas maaŋ Saimon ga suaŋgiap, khaŋ mba mbiga nzuai, “Gu ndu fhum muuŋgi tɨvi mbatɨgi, gu nta vhɨzgiap, nta ndɨkndɨk ŋangi.” \p \v 49 \x - \xo 7.49: \xo*\xt Mt 9.3; Mk 2.7\xt*\x*Zisas ne mba mbiga nzuaim, mba Zisas phorgɨp mbɨr zav mba kaa ga piigi gumgi ne mbararagiap, mbaram nduarira khaŋ wari ga nzuai, “Khe the khare, ana gumgi mbui tɨvi mbatɨgi, ana nta vhɨzi?” \p \v 50 \x - \xo 7.50: \xo*\xt Mt 9.22; Mk 5.34; 10.52; Ru 8.48; 17.19; 18.42\xt*\x*Mba gumgi mba ndɨkndɨga mbuim, Zisas mbaram khaŋ mba mbiga nzuai, “Ndu na khothɨgi, Fhe Bakɨme ntige taagia ndu ndigi. Ndu ntige ndav mbɨrav ŋgɨv, ndava mɨɨtɨgar kɨri.” \c 8 \s Mbigi mbari Zisas phorga vui. \p \v 1 \x - \xo 8.1: \xo*\xt Ru 4.43\xt*\x*Zisas mba mbigar kurav, mbaram maaŋ thav khavgiap, za mba ŋgui bakɨvi gum ŋgui bisarire ga ruigi. Ana ruav, Fhe Bakɨme won gumgi gu mbigi ganɨrim, mbe ana piin kɨrga buni vhuuiŋ bun mbe nzua rui. Ana khaŋ mbui, ana ŋgu mben vugap, mba Fhe Bakɨme buni vhuuin mbe suaŋgiap, khavgiap, harigi nen vui. Ana mbara mbua rui. Ana ruim, ana mba farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi ana phorga rui. \v 2 \x - \xo 8.2: \xo*\xt Mt 27.55-56; Mk 15.40-41; 16.9; Ru 23.49\xt*\x*Mbe mbigi mbari, mbe vhɨra ana phorga rui. Mba mbigi, ana fhum mbe tɨn ŋiniŋgi mbatɨgi ga vharvharav, mbe rɨmrɨɨ ga mbuim, nta vhɨzgi. Mba mbigi zɨri khare. Makdaran mbik Maria, mba mbik Zisas fhum ana tɨn harathɨgi ŋiniŋgi mbatɨgi ga vharigim, nta ana thav kɨrar hegi. \v 3 Ana phorga ruigi mbiga mbe Zoana, ana Kuzan muuŋ ma. Anan mana Kuza, ana Herot phena gari guma bakɨme ma. Mbe phorga ruigi mbiga mbe khare, Susana. Mbe mbigi vhɨrvera Zisas phorga ruigi. Mba mbigi, mbe won bigira Zisas gu ana phorga rui gumgir kurkurigi. \s Zisas buna mueŋ vhunama sav, guma rezi fara muuŋgi mba wit ndi mɨna fui ne nzuai. \r Matiu 13.1-9; Mak 4.1-9 \p \v 4 Zisas maaŋ mbua ruim, gumgi gu mbigi vhɨrve zav ana phok thɨgi. Mba gumgi gu mbigi, mbe zam ana mba rui fhain ŋguir kegap zav ana phok thɨgi. Mbe za ana phok thɨgim, Zisas mbaram buna mueŋ vhunama sav khaŋ mbe nzuai. \v 5 \x - \xo 8.5: \xo*\xt Mt 13.3; Mk 4.3\xt*\x*“Guma mbe vov rezi fara muuŋgi mba wit ndi mɨna fui. Ana vov nta ndi mɨna fuim, mbari rav, tuav ga regi. Mba tuav ga regi ntɨɨri, gumgi nta thipoga ruim, korgi zav nta mbegi. \v 6 Mbari ŋkɨɨ ki nuianeŋ ga regi. Nta regap, thooŋgiap, vhuunga ntɨɨri ki. Mba nuianeŋ vhɨra mbɨ ki fhu, maaŋ muuŋgiap, nta za thooŋgiap, nzɨɨv, vhɨzgi. \v 7 Mbari tari ki kargi ki nuianeŋ ga regi. Nta mba nuianeŋ ga regap, mba tari ki kargi phorga vhuuŋgim, mba tari ki kargi, nta kav, nta zɨrgi. \v 8 Mbari nuiana vhuueŋ ga regi, nta regap, vhuuŋgiap, mba vhɨrvera tegi. Mbari 100 thɨgi vhɨgi mbarigi.” Zisas mba bunin mbe nzua vov kama bakɨmera khaŋ mbe nzuai, “Guma khuarani kɨv, ana kha buni mbararari.” \p \v 9 Zisas mba bunin mbe suaŋgim, ana phorga rui gumgi ana nzarigi, “Ndu kha vhunama dagi buna nɨɨeŋ ram nzuai?” \v 10 \x - \xo 8.10: \xo*\xt Ais 6.9-10; Mk 4.12\xt*\x*Mbe mba nzambaran Zisas ga muuŋgim, Zisas mbe ŋgarkarav khaŋ mbe nzuai, “Fhe Bakɨme wo gumgi gu mbigi ganɨrim, mbe ana piin kɨv muunga bigi, ana mba zorgi bigi, ana ntan nde khɨvav, ana nta nɨɨŋge bun nde suaŋgi. Gu mba harigi gumgi gu mbigi, gu fhura vhunaa ga si bunira mbe nzuai. Mbe maaŋ muuŋgiap, mbe zazera gari, mbe bigɨn thueŋ sarga fhu. Mbe vhɨra zazera mbararagi, mbe bigɨn thueŋ kaŋgirga fhu.” \p \v 11 \x - \xo 8.11: \xo*\xt Hi 4.12; 1 Pi 1.23\xt*\x*Zisas nen mbe suaŋgiap khaŋ mbe nzuai, “Gu mba vhunama si buna nɨɨeŋ khare. Mba mban vhɨgi, nta Fhe Bakɨmen buni vhuuiŋ ma. \v 12 Mban vhɨgi mba tuav gaa ga regi. Mba tuav gaa, ana khaŋ muuŋgi gumgi gu mbigi ma. Mbe Fhe Bakɨme buni mbararagim, Satan zav, mbe ndavi vherir mben tɨn mba Fhe Bakɨme bunin vhuuiŋ, ana nta ndigi. Ana khueŋ ndɨkndɨgi, ana muuŋv kɨrim, mbe Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ khothɨgɨrim, ana taagi mbe ndigɨ rivgi. \v 13 Mban vhɨgi mba ŋkɨɨ ki nuianeŋ ga regi. Mba ŋkɨɨ ki nuianeŋ ne khaŋ muuŋgi gumgi gu mbigi ma. Mbe Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ mbararav, guigira nta nzuav ndikndigi. Mbe vhɨra, mbe mba thɨri khɨnan vergi fhuv mban vhɨgi fara muuŋgi. Mbe khaŋ muuŋgi, mbe tuga tɨvaneŋra Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ khothɨgap nta zɨn vui. Mbe nta zɨn vovra thagim, mben mpari bigeŋ mben hɨgim, mbe rɨgap za Fhe Bakɨme thagi. \v 14 Mba mban vhɨgi mba tari ki kargi ki nuianeŋ ga regi. Mba tari ki karɨgi ki nuianeŋ, ne khaŋ muuŋgi gumgi gu mbigi ma. Mbe Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ mbararav, nta khothɨgɨ za mbuav, mbe vhɨra kha nuiana bigi ga nzuav thagine mbui ndɨkndɨk kɨvgiap mben ki. Mbe kha nuianan ŋkɨɨ vhɨrve kɨrgeŋ nzuav mbuav, mbe vhɨra kha nuiana bigi vhɨrve garav, nta nzuav rɨmgi phara tui. Mba bigi ndɨkndɨgi zav, mba Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ mbevigim, nta mba ti fhu. \v 15 Mba mban vhɨgi mba nuiana vhuueŋ ga regi. Mba nuiana vhuueŋ khaŋ muuŋgi gumgi gu mbigi ma. Mbe Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ mbararav, nta ndim wari wo ndavi vheri ga tɨgap, nta zɨn vui gumgi gu mbigi ma. Mbe maaŋ mbuav thɨga havhargiap, mba ti.” \s Ram wo tui ŋaneŋ ga ntorgɨri. \r Mak 4.21-25 \p \v 16 \x - \xo 8.16: \xo*\xt Mt 5.15; Ru 11.33\xt*\x*Zisas mba bunin mbe nzua vov khaŋ mbe nzuai, “Guma the fhum rama durav ana ndi ndan vhee rugire, ee, ana ndi kaan piiaŋ ndarigire? Fhuvara. Ana ana durav, ana ndi hiiŋra ntorgim, gumgi zav ana ŋaara gari. \v 17 \x - \xo 8.17: \xo*\xt Mt 10.26; Ru 12.2\xt*\x*Gu guigira khar nde nzuai, nde mba vhagi bigi, nta zumgum kɨrar hegɨrga. Nde vhɨra mba zomzora mbui bigi, nta vhɨra zumgum kɨrar hegɨrga. \p \v 18 \x - \xo 8.18: \xo*\xt Mt 13.12; 25.29; Ru 19.26\xt*\x*“Nde tuituigira wari ganɨv, nde tuituigira kha buni mbararari. Guma bigi mbari ki, Fhe Bakɨme harigi bigi phorgɨv anan nɨɨŋgirga. Guma bigi ki fhuv, Fhe Bakɨme, ana mba suirav kav khaŋ nzuai bigire, ‘Khe na bigire ma. Ana maaŋ nzuai bigi, Ana ana tɨn nta ndigirga.’ ” \s Zisas niamuuŋ gum anan ŋgugi. \r Matiu 12.46-50; Mak 3.31-35 \p \v 19 Zisas mba bunin mbe nzuav kim, ana niamuuŋ gum anan ŋgugi ana ganɨ zav zi. Mbe zav, ram muuŋgip mba phena vhen ŋgirɨp ana gangirie? Mba gumgi gu mbigi za mba phena thɨmkamani givigi. \v 20 Mbe mbara kim, guma mbe mbe bun ana nzuai. Mba guma khaŋ ana nzuai, “Ndu niamuuŋ gu ŋgugi, mbe ndu ganɨ zav zegap, ndu rargap kɨrar mbur thivgiap ki.” \v 21 \x - \xo 8.21: \xo*\xt Ru 6.47; 11.28; Zo 14.21\xt*\x*Zisas ne mbararagiap, ana ŋgarkarav khaŋ nzuai, “Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ mbararav nta zɨn vui ntɨɨri, mbe na ndegmbori gum nan ŋgugi ma.” \s Zisas bɨɨŋbɨɨŋ gum mbɨ phuri ga nzuaim, ni fhura thuga vugi. \r Matiu 8.23-27; Mak 4.35-41 \p \v 22 Raa mben Zisas khaŋ wo phorga rui gumgi ga nzuai, “Nza kha mbɨ thugɨp mueŋ nderen hɨrga.” Ana maaŋ mbe suaŋgiap, mbe kema mben vergap, mbɨ thugap, muen hi. \v 23 \x - \xo 8.23: \xo*\xt Mt 8.24; Mk 4.37\xt*\x*Mbe kema togap muen vov, Zisas thoga kuigi. Ana kuigim, bɨɨŋbɨɨŋ bakɨme khavgi. Mba bɨɨŋbɨɨŋ bakɨme khavgim, mba mbɨ phuri ra shoga zav fo mbe keman mbaim, ana mbɨ thor zav bisaŋ khɨnanera. Mbe guigira tuga mbatɨga ndi. \v 24 \x - \xo 8.24: \xo*\xt Mt 8.25; Mk 4.38\xt*\x*Mbe tuga mbatɨga ndiav, mba Zisas phorga rui gumgi, mbe vov Zisasan vhurav khaŋ ana nzuai, “Guman Rum, Guman Rum, nza mbɨ thov vhɨzɨr zav mbui.” Mbe maaŋ ana nzuaim, ana khavgiap, mbaram mba bɨɨŋbɨɨŋ gum mbɨ phuri ruma mbuav, mani ga vhegim, mani fhura thuga vugi. Mani thuga vugim, mba mbɨ fhura mbɨrira vugap rɨgap ki. \v 25 Zisas mbaram kha nzambaran wo phorga rui gumgi ga mbui, “Nde na khothɨgi tɨv maaŋ ki?” Ana mba nzambaran mbe mbuim, mbe guigira rivgiap, ŋgava mbatɨga muuŋgiap, tamtam warir nzai, “Khe the khare? Ana kha bɨɨŋbɨɨŋ gum mbɨ phuri ga nzuaim, ni vhɨra ana buni mbararav ana buni zɨn vui.” \s Zisas Geresen guma mbe tɨn ŋiniŋgi mbatɨgi ga vharigim, mba guma taagia nzerigi. \r Matiu 8.28-34; Mak 5.1-20 \p \v 26 Mbe mba Gariri mbɨ thugap, muen Gariri fhain Gereseniŋ ndereŋ phorgi. \v 27-29 Mbe phorgap Zisas mba kema thav thɨvar ndavra thagim, ŋina mbatɨk vhen ndagi guma mbe mba ŋgu bakɨmen kegap, anan pura zi. Mba guma shagi shargia ki fhuvara. Ana fhum tuga mpeeŋmpeen, ana fhura mbugumra ki. Ana vhɨra phena kui fhu, ana mba mbe gumgi ndi mbogi ga rɨgi mbogi ga kui. Mba ŋina mbatɨk tugi vhɨrvera ana suigap, ana shogi. Mba guma, mbe fhum shenin ana harani gum suani kav, ana ganɨnga gumgi mbari ndi fim, mbe ana gari. Ana fhum mbe daaga suav, mba sheni gora suav, ruav ki. Ana nta gora suim, mba ŋina mbatɨk anan kov gumgi ki fhuv ŋani ga ruim, ana ntan ki. Mba ŋina mbatɨk vhen ndagi guma Zisas gangiap, nzɨɨv, anan pura zav, wo fega Zisas nɨma khɨngi. Zisas mbaram khaŋ mba ŋina mbatɨga nzuai, “Ndu ŋina mbatɨk, ndu mba guma thav kɨrar hɨgɨri.” Zisas maaŋ ana nzuaim, mba ŋina mbatɨk kama bakɨme rugap, nzɨɨv, khaŋ ana nzuai, “Ndu ram nan muun zav mbui, Zisas, za kha bigi kharav vu guarara ki Fhe Bakɨmen Kam? Gu ndun nzai, ndu zaar nan nɨɨ thari.” \p \v 30 Mba ŋina mbatɨk ne nzuaim, Zisas mbaram anan nzarigi “Ndu wo zɨ zita.” Mba ŋina mbatɨk ana ŋgarkarav khaŋ nzuai, “Na zɨ Vhɨrve.” Ana khaŋ muuŋgiap ne nzuai, mbe ŋiniŋgi vhɨrvera, mbe mba guman vhen ndav ana vhen ki. \v 31 \x - \xo 8.31: \xo*\xt VB 9.11\xt*\x*Mba ŋiniŋgi mbatɨgi ne suaŋgiap, mbaram khaŋ tɨgap suambarar mbatɨgar Zisas ga mbuav khaŋ nzuai, “Ndu nza ndim, mbu khɨna gari fhuv mboga su thari.” \p \v 32 \x - \xo 8.32: \xo*\xt Mt 8.30; Mk 5.11\xt*\x*Mba tugen daa vhɨrve mba mbɨkshɨma piin hanera maaŋ kav pav kim, mba ŋiniŋgi mbatɨgi khaŋ tɨgap Zisas ga nzuai, “Ndu nza khɨrav nza sararim, nza ŋgɨv mbu daa vherir ndarga.” Mba ŋiniŋgi mbatɨgi ne nzuaim, Zisas mbe khɨrigi. \v 33 Zisas mba ŋiniŋgi mbatɨgi khɨrigim, mbe mba guma thav kɨrar hegap, vov, mba daar vherir vergi. Mba daar vhɨrve khuafua vov, mba vhara ntaaŋntaan vera vov, mba mbɨn vergap, mbɨ pava vhɨzgi. \p \v 34 Mba daa gari gumgi mba daar hɨgi bigeŋ gangiap, ra vov mba ŋgu bakɨmen vov, mba fhain ki ŋgui bisarirer vov mba hɨgi bigeŋ bun nzuai. \v 35 Mba gumgi gu mbigi mba hɨgi bigeŋ ganɨ zav wari zi. Mbe zav Zisas han mba ŋiniŋgi mbatɨgi vhɨrve vhen ndav kegi guma gari. Ana ndɨkndɨga vhuuŋ taagia anan zɨgim, ana wo shagi shargiap Zisas nɨman perav ki. Mbe maaŋ muuŋgia ana gangiap, wari guigira rivgi. \v 36 Mbe rɨvim, mba hɨgi bigeŋ gangi ntɨɨri, mbe mba ŋiniŋgi mbatɨgi vhen ndav kegi guman hɨgi bigi bun za mbe nzuai. \v 37 Mbe mba bigi bun mbe nzuaim, mba Gereseniŋ fhain ki gumgi gu mbigi, mbe zam mba bigi mbararagiap, guigira rɨrɨva mbatɨga muuŋgiap, wari wo fhaiŋ thav ŋgɨr zav Zisas ga nzuai. Mbe Zisas ga nzuaim, Zisas mbe fhaiŋ thav vov, keman vergap, vui. \v 38-39 Zisas vuim, mba ŋiniŋgi mbatɨgi vhen ndav kegi guma, ana phorgɨv ŋgɨr zav khaŋ tɨgap ana nzuai. Ana nzuaim, Zisas ana thɨvav khaŋ ana nzuai, “Ndu taagip wo fek gu tari han wo phenan ŋgɨv, Fhe Bakɨme guigira ndun kurkurav ndu muuŋgi bigi bun mbe suaŋri.” Zisas maaŋ mba guma ga suaŋgim, ana taagiap wo phenan vov, ana mba Fhe Bakɨme guigira anan kurkurav ana muuŋgi bigi, ana za nta bun mba ŋgu bakɨmen ki gumgi gu mbigi ga suaŋgi. \s Zisas rimgi biptar gum rɨɨi mbiga mbe muuŋgim, mani taagia nzerigi. \r Matiu 9.18-26; Mak 5.21-43 \p \v 40 Zisas kema ndigap, mba mbɨ thugap, taagia mueŋ nderen hɨgim, gumgi gu mbigi vhɨrve anan rarga ki. Ana vov hɨgim, mbe ana gangiap guigira ndikndigi. \v 41 \x - \xo 8.41: \xo*\xt Mt 9.18; Mk 5.22\xt*\x*Zisas havra thagim, mba Fhe Bakɨme buni mbararagi phenan ŋaari gari guman pana mbe, ana zɨ Zairus, ana Zisas han zi. Ana zav wo fegap Zisas nɨma khɨngiap, guigira khaŋ tɨgap wo phenan ŋgɨr zav Zisas ga nzuai. \v 42 Ana kambiga banera ki, anan mpari khaŋ muuŋgi, 12 thɨgi. Ana rɨmɨn zav gor vhɨk bisanera ki. Ana maaŋ muuŋgiap wo phenan ŋgɨr zav khaŋ tɨgap Zisas ga nzuai. \p Zisas ana kameŋ mbararagiap, ana phorga vuim, gumgi gu mbigi vhɨrve ana phorga vov guigira ana nderigi. \v 43 \x - \xo 8.43: \xo*\xt Mt 9.20; Mk 5.28\xt*\x*Mbe vuim, mbe rɨgar vɨzɨna ti rɨmrɨm ki mbiga mbe vhɨra mbe phorga vui. Mba mbik, ana wo sargori rɨmrɨm anan kim, 12 thɨgi mpari vhɨzgi. Ana fhum mba rɨmrɨm vhɨzɨ zav mbuim, guma the anan kurav, mba rɨmrɨm vhɨzgirga tuktɨgi fhuvara.\f a \fr 8.43 \fr*\ft Bigi kaŋgi gumgi mbari kha ndɨkndɨga mbui, harigi buna mueŋ phorga kha vezar ki. Mba kameŋ khaŋ nzuai, “Ana won kurkurar zav, ana za won ŋkɨɨa fova rɨɨi phenan ŋgari gumgi ga suegi. Ana won rɨmrɨm vhɨzgir zav maaŋ muuŋgi.” \ft*\f* \v 44 Mba mbik mbaram vov, Zisas zɨn kɨrar vugap ana shaa tɨva suirigi. Ana ana shaa tɨva suigavara thagi, mba sargori rɨmrɨm fhura thuga mbar vugi. Ana wo khɨkhɨm mbararagi, ana fhav taagia nzerigi. \v 45 Mba mbik Zisas shaa tɨva suigara thagim, Zisas khaŋ mbe nzuai, “The nan suirigi?” Ana maaŋ mbe nzuaim, mbe wari ndi zaahav, Pita khaŋ ana nzuai, “Guma Rum, ndu garim, kha gumgi gu mbigi vhɨrve za ndu rorgiap ndu nderigi.” \v 46 \x - \xo 8.46: \xo*\xt Mk 5.30; Ru 6.19\xt*\x*Pita ne nzuaim, Zisas mbaram khaŋ nzuai, “Gu kaŋgi, guma mbe nan suirigi. Gu vhɨra wo khɨkhɨm mbararagim, mba Fhe Bakɨme mba gumgir rɨmrɨɨ vhɨzɨ zav na nɨɨŋgi ŋkasŋka na fhava khavgi.” \v 47 Zisas ne nzuaim, mba mbik, ana wo vhargeŋ mbovara thav, ninɨk ana mbuim, ana zav wo thɨpani phɨrgiap, Zisas nɨman fav, wo nɨma ndi nuiana dagi. Ana wo nɨma ndi nuiana dav, mbaram mba gumgi gu mbigi vhɨrve nɨmara mba ana suirigi bigɨna nɨɨeŋ bun Zisas ga nzuai. Ana nen ana nzuav vhɨra khaŋ ana nzuai, “Gu ndu shaa suiravra thagim, nan rɨmrɨm fhura thuga vugi.” \v 48 \x - \xo 8.48: \xo*\xt Ru 7.50\xt*\x*Ana maaŋ nzuaim, Zisas mbaram khaŋ ana nzuai, “Na kambik, ndu na khothɨgim, ndu rɨmrɨm vhɨzgi. Ndu ndav mbɨrav ŋgɨri.” \p \v 49 Zisas maam mba mbiga nzuavra kim, guma mbe mba Fhe Bakɨme buni mbararagi phenan ŋaari gari guma Zairus phenan kegap zɨgi. Ana zɨgap khaŋ Zairus ga nzuai, “Ai, ndun kambik rimgi, ndu kavtuigar guma ruma su thari.” \v 50 Ana nen Zairus ga nzuaim, Zisas ne mbararagiap khaŋ Zairus ga nzuai, “Zairus, ndu rɨvɨ thari, ndu fhura na khothɨgɨrim, ana taagip khavgirga.” \v 51 Zisas ne suaŋgiap, mbe vov Zairus phena hegap, ana za mba gumgi gu mbigi thɨvav, mbe ndi kɨra tɨgap, Pita gum Zon, Zems, mba tara ndia gum niamuuŋ, ana mbera kov vhen veri. \v 52 \x - \xo 8.52: \xo*\xt Ru 7.13; Zo 11.11-13\xt*\x*Ana verap garim, mba tara khuma han ki gumgi gu mbigi, mbe zam mba tara nzuav nzɨɨva nziav ki. Zisas mbe garav khaŋ mbe nzuai, “Ai, nde zam nzigi. Mbige maaŋ rimgi, ana kui.” \v 53 Zisas nen mbe nzuaim, mbe thɨri fierav khaŋ ana nzuai, “Ee, nza tarire, e? Nza kaŋgi, ana guigira rimgi.” \v 54 \x - \xo 8.54: \xo*\xt Ru 7.14; Zo 11.43\xt*\x*Mbe ne nzuaim, Zisas mbaram ana hara suirav khaŋ ana nzuai, “Nan tar, ndu khavik.” \v 55 Zisas nen ana nzuavra thagim, mba biptara vhen ki guma taagia zav ana rugim, ana taagia khavgia thɨgi. Ana khavgim, Zisas mbaram khaŋ mbe nzuai, “Nde mban mba biptaran nɨɨŋgirim, ana mbɨ.” \v 56 \x - \xo 8.56: \xo*\xt Mk 7.36; Ru 5.14\xt*\x*Zisas maaŋ mani ga nzuaim, mba biptara niamuuŋ gu ndia ana gangiap, guigira ŋgava mbatɨga muuŋgi. Mani ŋgava mbatɨga mbuim, Zisas mbaram kama havharan mani ga ndɨɨv khaŋ mani ga nzuai, “Ŋko kha hɨgi bigeŋ bun harigi guma the suaŋ thari.” \c 9 \s Zisas ŋaarar wo farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi ga ndɨɨv mbe sasarigi. \r Matiu 10.5-15; Mak 6.7-13 \p \v 1 \x - \xo 9.1: \xo*\xt Mt 10.1; Mk 3.13-15\xt*\x*Zisas wo farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgir kamgim, mbe ana han zim, ana mbe fugi. Ana mbe fugap, za ŋiniŋgi mbatɨgi ga vharvharav, vhɨra mbarkɨrga rɨmrɨɨ vhɨzɨrga ne nzuav zɨ bakɨme gum ŋkasŋkan mbe ndɨɨi. \v 2 Ana zɨ bakɨme gum ŋkasŋkan mbe nɨɨŋgip, mbe sararim, mbe ŋgɨp Fhe Bakɨme wo gumgi gu mbigi ganɨrim, mbe ana piin kɨrga buni vhuuiŋ bun mbe suaŋv, vhɨra gumgi gu mbigi rɨmrɨɨ vhɨzɨrga. \v 3 \x - \xo 9.3: \xo*\xt Ru 10.4-11\xt*\x*Ana kha suambarar mbe mbuav mbe ndim mbai, “Nde ŋgɨv bigi thari ndigip wari ŋgɨ thari. Nde ŋgɨv sɨga suigɨ thari, nde vhɨra mpaa thar thige rugɨ thari, nde mba thaneŋ ndi thari. Nde vhɨra kɨmararaŋ thueŋ suigɨ thari. Nde vhɨra fhava shaara mpugeni ndi thari, nde bagera sharav ŋgɨri. \v 4 \x - \xo 9.4: \xo*\xt Mt 10.11; Mk 6.10\xt*\x*Nde maaŋ muuŋgip ŋgɨv ŋgu then ŋgɨgɨrim, mbe phena then nden nɨɨŋgirim, nde mba phenara kɨv kɨv, mba ŋgu thav harigi ŋgun ŋgɨri. \v 5 \x - \xo 9.5: \xo*\xt Mt 10.14; Mk 6.11; FG 13.51\xt*\x*Nde maaŋ muuŋgip ŋgɨp, ŋgu then ŋgɨgɨrim, mbe nde vuzvugi fhuv, mbe vhɨra nde nzuai buni mbararagi fhuv, nde khaŋ muuŋri! Nde mba ŋgu thav ŋgɨv, wari wo ŋkari shari nuiana pɨzgip, wari mba ŋgu thav ŋgɨri. Nde maaŋ muuŋgirim, mbe gangip kaŋgirga, mbe tɨvar vhuun nde muuŋgi fhuvara.” \f a \fr 9.5 \fr*\ft Mbe Zudaiŋ, mbe ŋkari shari nuiana pɨzi. Nza Kiriiŋ, nzan tɨv khare. Nza mba ŋgun vugim, mbe tɨva mbatɨgar nza muuŋgim, nza mba ŋgu thav vov, nza khira phɨrav tuap hurav vui. Nza maaŋ muuŋgirga, mba ŋgu gumgi gu mbigi gangip kaŋgirga, mbe tɨvar vhuun kheiŋ ga muuŋgi fhuvara. Mbe taagip nza ŋgun zegɨrga tuktɨgi fhuvara. Khe nza Kiriiŋ, nza tɨv ma. Mbe Zudaiŋ, mbe tɨv mbure, mbe ŋkari shari nuiana pɨzi. \ft*\f* \v 6 \x - \xo 9.6: \xo*\xt Mk 6.12\xt*\x*Ana maaŋ mbe suaŋgiap, mbe sarigim, mbe vui. Mbe vov, ŋgu mben vugap, Fhe Bakɨmen buni vhuuin mbe suaŋgiap, khavgiap, harigi nen vui. Mbe maaŋ mbua ruav, za mba rui ŋguir gumgi gu mbigi vhɨrver kurkurav mbe mbuim, mbe rɨmrɨɨ vhɨzgi. \s Herot Zisas kaŋgi za mbui. \r Matiu 14.1-2; Mak 6.14-16 \p \v 7 \x - \xo 9.7: \xo*\xt Mt 16.14; Mk 8.28; Ru 9.19\xt*\x*Zisas mba bigi vhɨrve ga mbuim, ana zɨ hɨgim, gumgi vhɨrve ana kaŋgi. Herot, Gariri gum Peria fhaiŋ gari guman pan ne mbararagiap, ndɨkndɨgi vhɨrve ga mbui. Ana gumgi mbari mbararagim, mbe khaŋ nzuai, “Zon Gumgi Ruai Guma, ana rimgiap taagia khavgi.” \v 8 Mbe mbari khaŋ nzuai, “Iraiza taagia hɨgi.” Mbe mbari khaŋ nzuavra ki, “Khe fhum guarara kegi Fhe Bakɨmen kamthooŋ guma mbe ma. Ana rimgia kegap, taagia khavgi.” \v 9 \x - \xo 9.9: \xo*\xt Ru 23.8\xt*\x*Mbe mba khesharigi buni nzuaim, Herot khaŋ nzuai, “Gu Zon Gumgi Ruai Guma, gu ana fhɨra thugim, ana rimgi. The mbar ka mbuim, mbe ana bun nzuaim, gu ana mbararagi?” Ana ne suaŋgiap mparav, ana ganɨ za nzuai. \s Zisas mban 5,000 gumgir kuambegi. \r Matiu 14.13-21; Mak 6.30-44; Zon 6.1-13 \p \v 10 Zisas mba farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi ga sarigi. Mbe vega kegap, taagia zegap, Zisas han wari fugi. Mbe wari fugap, mba ruav muuŋgi bigi gum, mba gumgi gu mbigi khɨvav mbe suaŋgi bigi, mbe nta bun Zisas ga nzuai. Mbe mba bigi bun ana suaŋgim, ana mben kov, mbe nduarira ŋgu mben vegi. Mba ŋgu zɨ khare, Betsaida. \v 11 Ana mben kov vugim, mba gumgi gu mbigi, mbe Zisas vugi ŋaneŋ kaŋgiap, mbe ana zɨn vegi. Mbe ana zɨn vegim, ana mbe gangiap, mben ndikndigap, mbaram Fhe Bakɨme won gumgi gu mbigi ganɨnga, mbe ana piin kɨrga buni vhuuiŋ bun mbe nzuai. Ana mba bunin mbe nzuav, mba rɨmrɨɨ ki gumgi gu mbigi, ana mben kurkurav, mbe rɨmrɨɨ vhɨzi. \p \v 12 \x - \xo 9.12: \xo*\xt Mt 14.15; Mk 6.35-36; Zo 6.5\xt*\x*Zisas maaŋ mbe mbuav kim, ra verav vhɨzim, ana mba farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi ana han zav khaŋ ana nzuai, “Ndu kha gumgi gu mbigi ga sararim, mbe kha fhain ki ŋgui gum ruari ŋguivigen ŋgɨp, wari ga suaŋv mba vhezɨp mbɨv, wari ga suaŋv ŋkuur ŋani ndi ganɨnga. Khe gumgi ki fhuv ŋanen khare.” \p \v 13 Mbe nen ana nzuaim, ana mbe ŋgarkarav khaŋ mbe nzuai, “Nde mbɨv mben kurmbɨ.” \p Mbe ana ŋgarkarav khaŋ nzuai, “Nza meeŋthɨgi vikntuuveŋra mbɨgama shɨɨŋ mpuani phorga khar ki. Ndu vuzvugi, nza ŋgɨp za kha gumgir tuktɨgɨp mba vhezgirie?” \v 14 Mbe 5,000 gumgi, mbe zegap maaŋ ki. \p Ana thav khaŋ wo phorga rui gumgi ga nzuai, “Nde mba gumgi gu mbigi ga suaŋrim, mbe khaŋ muuŋgip phogir vhov pigɨri. Mbe 50 thɨgi ntɨɨri phok then pigɨri, mbe 50 thɨgi thari phok then pigɨri, mbe mbara muuŋv phogir pigɨri.” \v 15 Ana wo phorga rui gumgi ga suaŋgim, mbe ana suaŋgi kamara zɨn vov mbe nzuaim, mbe mbara muuŋgia piigi. \v 16 Mbe piigim, Zisas mbaram mba meeŋthɨgi vikntuuveŋ ndigap, mbaram, mba mbɨgama shɨɨŋ mpuani phorgap ndigap, khoga buiva garav, Fhe Bakɨme ndikndigap ana phorga suaŋgiap, nta phɨra sui. Ana nta phɨra suav, wo phorga rui gumgi ga nzuaim, mbe nta shama mbuav, mba gumgi gu mbigi ga ndɨɨi. \v 17 Mba gumgi gu mbigi za mbegap, za ndavi givigi. Mba Zisas phorga rui gumgi, mbe mba ndavi givav thagi mban tɨvi, mbe nta ndiav 12 thɨgi kɨra ga vhuigim, nta za givigi. \s Pita Zisas bun nzuai. \r Matiu 16.13-19; Mak 8.27-29 \p \v 18 \x - \xo 9.18: \xo*\xt Mt 16.13; Mk 8.27\xt*\x*Tuga mben Zisas wo phorga rui gumgir kov, mbe nduarira wari hiav ŋana mueŋ kav, Zisas Fhe Bakɨme phorga nzuai. Ana Fhe Bakɨme phorga nzuav kav, wo phorga rui gumgir nzarigi, “Kha gumgi gu mbigi vhɨrve then na rɨgi?” \p \v 19 \x - \xo 9.19: \xo*\xt Mt 14.1-2; Mk 6.14-15; Ru 9.7-8\xt*\x*Mbe ana ŋgarkarav khaŋ ana nzuai, “Mbe vhɨrve khaŋ nzuai, ‘Ndu Zon Gumgi Ruai Guma ma.’ Mbe mbari khaŋ nzuai, ‘Ndu Fhe Bakɨme kamthooŋ guma Iraiza ma, ana taagia hɨgi.’ Mbe mbari khaŋ nzuavra ki, ‘Mba fhum guarara kegi Fhe Bakɨmen kamthooŋ guma mbe ma. Ana rimgia kegap taagia khavgi.’ ” \p \v 20 \x - \xo 9.20: \xo*\xt Mt 16.15-16; Mk 8.29; Zo 6.68-69\xt*\x*Mbe maaŋ nzuaim, Zisas wom mben nzarigi, “Mbe maaŋ nzuaim, nde ram mbui ndɨkndɨgar na mbui? Nde then na rɨgi?” \p Ana ne nzuaim, Pita mbaram ana ŋgarkarav khaŋ nzuai, “Ndu Krais, Fhe Bakɨme taagia kha gumgi gu mbigi ndir zav farasarigi guma ma.” \s Zisas wo rimgip, kegɨp, taagi khavɨrga ne bun nzuai. \r Matiu 16.20-28; Mak 8.30–9.1 \p \v 21 Pita ne nzuaim, Zisas mbaram mbe goriruav, khaŋ mbe nzuai, “Nde na bun harigi guma the suaŋ thari.” \v 22 \x - \xo 9.22: \xo*\xt Mt 16.21; 17.22; Mk 8.31; 9.31; Ru 9.44; 18.32-33\xt*\x*Zisas maaŋ mbe nzua vov khaŋ nzuai, “Fhe Bakɨme Guma Guar zaagi vhɨrve ndirga. Mba gumgi ruu gum, mba Fhe Bakɨme rotu gari gumgir pani gum, mba Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi gumgi, mbe zam ana shashagip kɨr ana segɨrga. Mbe ana shogirim, ana rimgirga, ra phuni khegene vhɨzgirim, ana taagi khavgirga.” \p \v 23 \x - \xo 9.23: \xo*\xt Mt 10.38; 16.24; Mk 8.34; Ru 14.27\xt*\x*Ana nen mbe nzuav khaŋ za mbe nzuai, “Guma the na zɨn zɨr saŋv, ana wo vuzvugi mbevav, zazera wo rɨmɨnga khanarareŋ phufhurav, na zɨn zɨri. \v 24 \x - \xo 9.24: \xo*\xt Mt 10.39; Ru 17.33; Zo 12.25\xt*\x*Guma the wora ndɨkndɨgɨrga, anan tum zumgum za fhɨrgi rɨgɨrga. Guma the na ndɨrɨgɨp won tuma sharga, anan tum zazera mbara muuŋgip kɨrga. \v 25 \x - \xo 9.25: \xo*\xt Mt 16.26; Mk 8.36\xt*\x*Khe tɨvar vhuuŋ e? Guma the wora ndɨkndɨgɨv, za kha nuianan ki bigi, ana zam nta ndigɨp, ntan muuŋv kɨv rimgirga. Ana zumgum vhava bakɨmen ŋgɨgɨp zaa mbatɨga ndirga, mba bigi ram muuŋgip ana tuman kurarie? \v 26 \x - \xo 9.26: \xo*\xt Mt 10.33; Mk 8.38; Ru 12.9; 2 T 2.12\xt*\x*Nde mbarara, nde guma the ntigem na zɨ gum na buni vhuuin mbergi, Fhe Bakɨme Guma Guar, ana zumgum won Ndia han Hevenan kegɨp, ana won ŋkasŋka vhava ŋaara gum, Fhe Bakɨme ŋkasŋka vhava ŋaar gum, Fhe Bakɨmen enserir ŋaari ŋkasŋka vhava ŋaar, ana mbe phorgɨ zirɨrga. Ana vhɨra mba tugen, mba guman mbergirga.” \v 27 Zisas mba bunin mbe nzua vov, khaŋ mbe nzuai, “Gu guigira khar nde nzuai, nde ntige khar thivgia ki ntɨɨri, nde thari vhɨzgirga fhu. Nde khara muuŋgip kɨv ganɨrim, Fhe Bakɨme wo gumgi gu mbigi ganɨrim, mbe ana piin kɨrga tuk hɨgɨrga.” \s Zisas fhav harigi kheshara hɨgi. \r Matiu 17.1-13; Mak 9.2-13 \p \v 28 \x - \xo 9.28: \xo*\xt 2 Pi 1.17-18\xt*\x*Zisas mba bunin mbe suaŋgim, sɨgarathɨgi rari vhɨzgim, ana Pita, Zon gum Zems, ana mbera kov Fhe Bakɨme phorgɨ suan zav mbɨkshɨman ndagi. \v 29 Ana mbe kov ndav kav, Fhe Bakɨme phorga nzuai. Ana ana phorga nzuav kim, ana khom harigi khesharav hɨgim, ana mba sharigi shagi, nta guigira hurgiap ŋgara gari. \v 30-31 \x - \xo 9.30-31: \xo*\xt Mt 17.3; 17.9; Mk 9.4; 9.9; Ru 9.22; 13.33\xt*\x*Ana khom gum bigi maaŋ muuŋgim, guma phunini hav, ana phorga thɨgap, ana phorga buni nzuai, Moses gum Iraiza. Mani Fhe Bakɨme ŋkasŋka vhava ŋaara phorga zav ana phorga nzuai. Mani ana Zerusareman ŋgirgɨp, mba Fhe Bakɨme mpuun muun zav ana farasarigi ŋaara bakɨme ana mba ŋaara simtɨga ndirga ne nzuav mani ana phorga nzuai. \f b \fr 9.30-31 \fr*\ft Kha ves nin ki kameŋ ne nɨɨeŋ khaŋ muuŋgi. Ne khaŋ nzuai thagi ŋana muen kegap ne thav vui. Mbe Grik kaman mba kaman nɨɨeŋ maaŋ nzuai. Kha kameŋ ne guigira mba Isreriŋ Idzɨvan kegi ne vhunama si buneŋ ma. Mbe Isreri, mbe fhum Idzɨvan kav simtɨga bakɨme ndiav kav, mba ana thav harigi ŋanen vugap, mbe nzerara ki, mbe wom simtɨga ndi fhu. Mbe mba simtɨgi thav mborgi. Zisas vhɨra ana mba simtɨgi ndiv rimgirga. Ana rimgip taagi khavgirga, ana mborgi, ana wom rɨmɨnga fhu. Ana maaŋ muuŋgirga, nza vhɨra, ana nza nzuav tuava muuŋgi. Nza mba tɨvi mbatɨgi nza kegɨrim, nza nta bɨnan kegɨrga tuktɨgi fhuvara. Nza mborgi, nza zazera mbara muuŋgip kɨrga bɨɨŋbɨɨŋ kama ndigi. Nza wom tɨvi mbatɨgi nza kegɨrim, nza nta bɨnan kegɨrga tuktɨgi fhu. Nza zazera mbara muuŋgip Fhe Bakɨme phorgɨ kɨrga. Maaŋ muuŋgip, kha Zisas rimgi ne khaŋ muuŋgi, ana za rimgi fhuvara. Ana kha nuianan simtɨgi thav, ana Hevenan vui. Ana ŋgɨgɨp, ana, zazera mbara muuŋgi kɨrga. Ana wom kha nuianan simtɨgi ana kegɨrim, ana nta bɨnan kegɨrga tuktɨgi fhuvara. \ft*\f* \p \v 32 \x - \xo 9.32: \xo*\xt Mt 17.2-3; Mk 9.2-4; Zo 1.14; 2 Pi 1.16-18\xt*\x*Mani ana phorga nzuaim, Pita gum mba ana phorga ndagi guma phunini, mbe ŋkuu mbe muuŋgim, mbe kuav ki. Mbe kuav kav semsegap za Zisas ŋkasŋkar vhava ŋaara garav, mba gumani garim, mani Zisas phorga thɨgap ki. \v 33 Mba guma phunini Zisas thav ŋgɨr zav mbuim, Pita mbaram khaŋ Zisas ga nzuai, “Guman Rum, nza nzerara khaŋ ndagi. Nza mpɨkava phuni khegene muuŋgirga, ndu suaŋv thevi Moses ga suaŋv thevi, Iraiza ga suaŋv thevi.” Pita suanga buni kakagia fhura ne suaŋgi. \p \v 34 Pita ne Zisas ga nzuaim, buiva hur hav, mbe vharigi. Mba buiva hur hav mbe vharigim, mbe guigira rivgi. \v 35 \x - \xo 9.35: \xo*\xt Ais 42.1; Mt 3.17; 12.18; 17.5; Mk 1.11; 9.7; Ru 3.22\xt*\x*Mbe rɨvim, Fhe Bakɨme mba buiva hurige vhen kav khaŋ mbe nzuai, “Khe nan Kam ma! Gu won ŋaarar muun zav ana farasarigi, nde ana nzuai buni mbararari!” \v 36 Fhe Bakɨme maaŋ mbe suaŋgim, mbe garim, mba guma phunini fhura mbar vugim, Zisas nduara thɨgap ki. Mba Zisas phorga rui guma phuni khegene mba bigeŋ gangiap, mbe nen warira khɨga ki. Mbe mba tugen ne bun harigi guma the suaŋgi fhuvara. \s Zisas tara mbe tɨn ŋina mbatɨga mbe vharigim, ana taagia nzerigi. \r Matiu 17.14-21; Mak 9.14-29 \p \v 37 Zisas mba mbɨkshɨman kegap, mbe mɨtimanera taagia zeri. Mbe zerigim, gumgi gu mbigi vhɨrve zav Zisasan purigi. \v 38 Mba gumgi gu mbigi vhɨrve rɨgar, guma mbe kama hegap, khaŋ tɨgap Zisas ga nzuai, “Guman Rum, gu khaŋ muuŋgiap ndu nzuai, ndu zɨv nan kama ganɨ, gu mba kama bavira. \v 39 Ŋina mbatɨga mbe ana vhen kav, zazera ana shogim, ana nzɨɨv, ninɨga suigap, phuvun ana kamaŋɨni thivi. Mba ŋina mbatɨk guigira anan farfav, tugi babara ana thamthagi, ana fhura ki. \v 40 Gu ana vharvhara zav khaŋ tɨgap ndu phorga rui gumgi ga nzuai, mbe ana vharvharargen mbovaragi.” \p \v 41 Ana nen Zisas ga nzuaim, Zisas mbaram ana ŋgarkarav khaŋ nzuai, “Nde ntige kha tugen vhuuŋgia ki gumgi gu mbigi, nde Fhe Bakɨme mbui bigi khothivi fhuvara. Nden ndɨkndɨgi gum nden tɨvi guigira nzerigi fhuvara. Gu khara muuŋgip nde phorgɨ kɨv, nden simtɨgi ndirie?” Zisas ne mbe suaŋgiap, mbaram khaŋ mba guma ga nzuai, “Ndu won kama ndigi khar zɨ.” \p \v 42 Zisas ne nzuai, mba tara ndia ana kov Zisas han zim, mba ŋina mbatɨk taagiap mba tara shogim, ana rɨgap ninɨga mbatɨga mbui. Zisas mbaram mba ŋina mbatɨga vhegim, ana mba tara thav kɨrar hɨgim, mba tar taagia nzerigi. Zisas mbaram mba tara nzuaim, ana taagia khavgiap, won ndia han vui. \v 43 Ana wo ndia han vuim, mba gumgi gu mbigi zam, Fhe Bakɨme ŋkasŋka bakɨme gangiap guigira ŋgava mbatɨga muuŋgi. \s Zisas wom phenatɨtɨga wo rɨmɨngeŋ bun nzuai. \r Matiu 17.22-23; Mak 9.30-32 \p Mbe mba Zisas muuŋgi bigi, mbe za nta gangiap, ŋgava mbatɨga mbuim, Zisas mbaram khaŋ wo phorga rui gumgi ga nzuai, \v 44 \x - \xo 9.44: \xo*\xt Mt 16.21; 17.22; Mk 8.31; 9.31; Ru 9.22; 18.32-33\xt*\x*“Nde ntige thukhɨngira, gu khar nde suan za mbui buneŋ mbararagiri. Fhe Bakɨme Guma Guar, mbe ana thuuŋ dorgɨp, ana suav kama shɨrav, ana ndim gumgi farve khɨngirga.” \v 45 \x - \xo 9.45: \xo*\xt Mk 9.32; Ru 2.50; 18.34\xt*\x*Ana ne nzuaim, ana phorga rui gumgi, mbe mba buna nɨɨeŋ kaŋgi fhu. Mbe ana mbararagim, ana mba buna nɨɨeŋ sigasarav, mbe suaŋgi fhuvara. Fhe Bakɨme mba buna nɨɨen mbe vhagi. Mbe maaŋ muuŋgiap kakagiap, anan nzan zav mbov, mbe anan rivgiap wari thagi. \s The nzan rɨgar zɨ ki? \r Matiu 18.1-5; Mak 9.33-37 \p \v 46 \x - \xo 9.46: \xo*\xt Ru 22.24\xt*\x*Zisas phorga rui gumgi mbe khueŋ nzuav hegap wari daav wari ga nzuai, the mbe rɨgar zɨ kɨrie? \v 47 Mbe ne nzuav wari ga nzuaim, Zisas mbe ndɨkndɨgi kaŋgiap, mbaram tara bisaŋ maneŋ ga nzuai, ana zav ana han thɨgi. \v 48 \x - \xo 9.48: \xo*\xt Mt 10.40; 23.11-12; Mk 9.37; Ru 10.16; Zo 12.44; 13.20\xt*\x*Ana mbaram khaŋ mbe nzuai, “Guma the na zɨn khaŋ muuŋgi tara then kurarga, ana vhɨra nan kurigi. Guma the nan kurarga, ana vhɨra nara kurigi fhuvara. Ana vhɨra mba na sharigi nen kurigi. Guma nde rɨgar wo mbevav zɨ ki fhu, ana nde rɨgar zɨ ki.” \s Guma panan nde kegi fhu, ana nden kɨvntok ma. \r Mak 9.38-40 \p \v 49 \x - \xo 9.49: \xo*\xt Nam 11.28; Mk 9.38\xt*\x*Zisas mba kamen mbe nzuaim, Zon mbaram khaŋ ana nzuai, “Guman Rum, nza guma mbe garim, ana ndu zɨn panan ŋiniŋgi mbatɨgi ga vharvharigi. Nza khueŋ nzuav ana thɨvi. Ana nza phorga rui ne fhuvara.” \v 50 \x - \xo 9.50: \xo*\xt Mt 12.30; Ru 11.23\xt*\x*Zisas mbaram khaŋ ana nzuai, “Ana thɨvɨ thari. Guma the panan nde kegi fhu, ana nden kɨvntok ma.” \ms Zisas wo phorga rui gumgir kov, mbe Zerusareman ndai. \s Samariaiŋ wo ŋgun ŋgɨrgen Zisas thɨvigi. \p \v 51 \x - \xo 9.51: \xo*\xt Mk 10.32; 16.19\xt*\x*Zisas Fhe Bakɨme taagip ana ndigip Hevenan naanga tuk han mbarigim, ana ndɨkndɨk bavira mbov Zerusareman nan za mbui. \v 52 Ana nan zav, ana fharav gumgi mbari ga sarigim, mbe fhara ana nɨma tɨga ana suaŋv bigi bevahɨr zav ndagi. Mbe nda vov, Samaria ŋgu mbe vugap, ana nzuav bigi bevahɨr zav mbui. \v 53 \x - \xo 9.53: \xo*\xt Zo 4.9\xt*\x*Mbe maaŋ ana nzuav bigi bevahɨr zav mbuim, mba ŋgun ki gumgi, mbe wo ŋgun Zisas thɨvigi, mbe ana vuzvugi fhuvara. Mbe thav khaŋ nzuai, “Zisas khaŋ zi fhuvara, ana Zerusareman ndai.” \f c \fr 9.53 \fr*\ft Mbe Samariaiŋ, mbe Gerisim mbɨkshɨman wari won phogi ga vhuav, wari won ofari ga mbuav, vhɨra wari won tugi bakɨvir Fhe Bakɨme rotu ga mbui. Mbe Zudaiŋ, mbe Zerusareman ndav wari won Fhe Bakɨme rotu mbui. Ndu Zon 4.20 ganɨri. Mbe Samariaiŋ, mbe kha ndɨkndɨgar Zudaiŋ ga mbui, mbe tɨvar vhuuŋ zɨn vov Fhe Bakɨme rotu mbui fhuvara. Maaŋ muuŋgiap, mbe mba tugen Zisasan kurkurargeŋ thagi. \ft*\f* \v 54 \x - \xo 9.54: \xo*\xt 2 Kin 1.9-16\xt*\x*Mba Samarian ki gumgi, mbe mba tɨvar Zisas ga muuŋgim, mba Zisas phorga rui guma phunini, Zems gum Zon, mani mba tɨva gangiap kha nzambaran Zisas ga muuŋgi, “Guman Rum, ndu nza vuzvugirim, nza Hevenan Fhe Bakɨmen kamɨrim, ana vhava sararim, ana zɨrɨv kha gumgi shigirim, mbe vhɨzgirga?” \v 55-56 Mani ne nzuaim, Zisas dorga mani garav, mani ga vhegap, mbe maaŋ thav, harigi ŋgun vui. \s Zisas guma ana phorgɨ rur saŋv muunga tɨvi bun nzuai. \r Matiu 8.19-22 \p \v 57 Zisas maaŋ thav harigi ŋgun vui tuav thɨga vuim, guma mbe khaŋ ana nzuai, “Gu ndu phorgɨv ndu mba vui ŋani, gu zam ntan rurga.” \v 58 Ana maaŋ nzuaim, Zisas mbaram ana ŋgarkarav khaŋ ana nzuai, “Ruaŋruaŋgi feiŋ, nta kui thoori ki, kha vun gaa rui korigi, nta vhɨra kui khoni ki. Kha Fhe Bakɨme Guma Guar, ana thogɨp wo pana ndim tɨgɨrga ŋana thueŋ ki fhuvara.” \v 59 Zisas maaŋ mba guma ga nzuav, mbaram khaŋ harigi guma ga nzuai, “Ena, ndu zɨ na phorgɨ ŋka rurga.” Ana nen mba guma ga nzuaim, mba guma ana ŋgarkarav khaŋ ana nzuai, “Guman Rum, ndu fharav na khɨrarim, gu ŋgɨ wo ndia ganɨv, ana ndi mbogar tɨgɨp, za zɨv ndu phorgɨ rurga.” \v 60 Ana ne nzuaim, Zisas khaŋ ana nzuai, “Mba vhɨzgi fara muuŋgia ki gumgi, mbe ŋaar ki fhu. Mbe mbar mba vhɨzi gumgi ndiv, mbogir rɨgɨ. Ndu zɨv Fhe Bakɨme wo gumgi gu mbigi ganɨrim, mbe ana piin kɨrga bunin vhuuiŋ bun gumgi gu mbigi ga suaŋv ru.” \p \v 61 \x - \xo 9.61: \xo*\xt 1 Kin 19.20\xt*\x*Zisas ne mba guma ga nzuaim, Guma mbe hɨgap khaŋ ana nzuai, “Guman Rum, gu ndu phorgɨ rurga. Ndu fharav na khɨrarim, gu ŋgɨv, wo ndia gum niamuuŋ, won fegutari ganɨv, mben harin suigip, zɨv, ndu phorgɨ rurga.” \v 62 Mba guma ne nzuaim, Zisas mbaram ana ŋgarkarav khaŋ ana nzuai, “Guma na phorgɨ rur zav, na zɨn zav, ana zazera kɨsfɨga zɨ gari guma, mba guma Fhe Bakɨme wo gumgi gu mbigi ganɨrim, mbe ana piin kɨrga ŋaarar muuŋgirga tuktɨgi fhu.” \c 10 \s Zisas 72 ŋaara gumgi farasegap mbe sarigim, mbe ana ŋaarar muun zav vui. \p \v 1 \x - \xo 10.1: \xo*\xt Mt 10.1; Mk 6.7\xt*\x*Zisas zumgum harigi 72 gumgi farasegap, mbe sarigim, mbe ana nɨma tɨgap fharav vegi. Ana mbe sasarigim, mbe phuni phuni wari tɨgap vui. \f a \fr 10.1 \fr*\ft Bigi kaŋgi gumgi vhɨrve, mbe kha ndɨkndɨga mbui. Zisas mba sarigi vui gumgi, mben vhɨrve khaŋ muuŋgi 72 fhuvara. Zakɨra fhuvara! Mbe kha ndɨkndɨga mbui, mben vhɨrve 70 ra thɨgi. Mben vhɨrve ves 1, 70 ra thɨgi. Mben vhɨrve vhɨra ves 17, 70 ra thɨgɨrga. \ft*\f* Ana mbe sarigim, mbe fharav ana mba ŋgɨrga ŋgui bakɨvi gum ŋgui ntogivige, mbe zam ntan vui. \v 2 \x - \xo 10.2: \xo*\xt Mt 9.37-38; Zo 4.35; 2 Te 3.1\xt*\x*Ana mbe sarav khaŋ mbe nzuai, “Mban vhɨrvera gɨvav mɨnin ki. Mba mba ndirga ŋaara gumgi vhɨrkɨvgi fhuvara. Gu maaŋ muuŋgiap nde nzuai, nde mba mɨni namkama phorgɨ suaŋrim, ana ŋaara gumgi vhɨrve ga sararim, mbe ana mɨnin ŋgɨp, ana mba ndi phogir vhori. \p \v 3 \x - \xo 10.3: \xo*\xt Mt 10.16\xt*\x*“Nde na mbarara. Nde ŋgɨri, gu nde sarigim, nde sipsivi ŋgugi fara muuŋgiap ruaŋruaŋgi feiŋ rɨgar vui. \v 4 \x - \xo 10.4: \xo*\xt 2 Kin 4.29\xt*\x*\x - \xo 10.4: \xo*\xt Mt 10.7-14; Mk 6.8-11; Ru 9.3-5\xt*\x*Nde ŋgɨp, ŋkɨɨa ki thar thige, o mpaa thar thige rugɨ thari, nde vhɨra ŋkari shari thaveni ndi thari. Nde vhɨra ŋgip, tuavar guma the gangip, ‘manera’ gum ‘ŋkotuguraagen’ anan nɨɨŋ thari. \v 5 Nde maaŋ muuŋgip, ŋgɨp, ŋgu then ŋgɨgɨp, nde phena the vhen ŋgirɨ saŋv, nde fhara khaŋ mba phenan ki ntɨɨri ga suaŋri, ‘Nde kha phena vhen ki ntɨɨri, Fhe Bakɨme ndava mɨɨtɨk nde phorgɨ ki.’ \v 6 Nde maaŋ mba phenan ki ntɨɨri ga suanga, mba phenan ki guma the Fhe Bakɨme ndava mɨɨtɨk ana phorgɨ kɨrga, ana nde nzuai kameŋ ndigirga. Maaŋ muuŋgi guma the mba phenan ki fhu, nde mba nzuai kameŋ, ne taagip ndera zɨgɨrga. \v 7 \x - \xo 10.7: \xo*\xt Mt 10.10-11; 1 Ko 9.14; 10.27; 1 T 5.18\xt*\x*Nde maaŋ muuŋgip phena then ŋgegɨp, nde mba phenara kɨri. Mba phenan ki ntɨɨri nde ndɨɨi mba gum mbɨ, nde ntara mbɨri. Nde kaŋgi, guma ŋgari, ana won vheza ndirga. Nde fhura tamtam phenin ŋkuu thari. \p \v 8 \x - \xo 10.8: \xo*\xt 1 Ko 10.27\xt*\x*“Nde ŋgɨp ŋgu bakɨ then ŋgɨgɨrim, mbe nde ndigi ŋgɨp wari wo phena then ŋgɨgɨp, mban nden nɨɨŋrim, nde mbɨri. \v 9 Nde mba ŋgun kɨv, ana ki rɨɨi gumgi, nde mben kurkurav, mben rɨmrɨɨr muuŋrim, nta vhɨzɨri. Nde khaŋ mbe suaŋri, ‘Fhe Bakɨme won gumgi gu mbigi ganɨrim, mbe ana piin kɨrga tuk nden han mbarigi.’ \v 10 \x - \xo 10.10: \xo*\xt FG 13.51\xt*\x*Nde maaŋ muuŋgip ŋgɨp ŋgu bakɨ then ŋgɨgɨrim, mbe nde vuzvugiap nden ndikndigi fhu, nde ŋgɨv mba ŋgun tuavra thɨgɨp khaŋ mbe suaŋri, \v 11 \x - \xo 10.11: \xo*\xt Mt 10.14; Ru 9.5; FG 18.6\xt*\x*‘Nden ŋgun vherɨn nzan ŋkari phoogim, nza nta vherɨna pɨzi. Nde khaŋ muuŋgip gangip kaŋgiri, nde tɨvar vhuun nza muuŋgi fhuvara.’ Nde vhɨra ndɨkndɨga vhuuŋra muuŋv wari kɨri. Fhe Bakɨme wo gumgi gu mbigi ganɨrim, mbe ana piin kɨrga tuk han mbarigi.” \v 12 \x - \xo 10.12: \xo*\xt Stt 19.24-28; Mt 10.15; 11.24\xt*\x*Zisas mba bunin mbe nzuav khaŋ mbe nzuai, “Gu guigira nde nzuai, Fhe Bakɨme zumgum kha nuianan ki gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi mbatɨgi ga suaŋv mbe suanga tuk hɨgɨrga. Mba tɨvar nde muuŋgi ŋgun ki gumgi gu mbigi, mbe ndirga simtɨgi, nta guigira mba Sodoman kegi gumgi gu mbigi ndirga simtɨgi kambararga.” \s Zisas khaŋ nzuai, “Gu guigira mba ndavi domdorɨ thagi gumgi gu mbigi kora muuŋgi.” \r Matiu 11.20-24 \p \v 13 \x - \xo 10.13: \xo*\xt Ais 23.1-18; Ese 26.1–28.26; Jol 3.4-8; Amo 1.9-10; Mt 11.21-23; Sek 9.2-4\xt*\x*Zisas mba bunin mbe nzua vov, wom khuen mbe nzuai, “Nde mba Korasinan ŋgu bakɨmen ki gumgi gu mbigi, nde guigira simtɨga bakɨme ndirga. Nde mba Betsaidan ki gumgi gu mbigi, nde vhɨra guigira simtɨga bakɨme ndirga. Nde kha ŋguni, gu fhum nden rɨgar kav mirikori ga muuŋgi. Guma the Taia gum Saidonan kav, gu mba nde rɨgar kav mirikori ga muuŋgi tɨva muuŋgi kake, gu kaŋgi, Taia gum Saidonan ki gumgi gu mbigi, mbe fhum ndavi domdorge. Mbe maaŋ muuŋgiap ndavi domdorgiap, mbe wari wo muuŋgi tɨvi mbatɨgi kora muuŋgiap, shagi gori shargiap vherɨna piigiap kae. \v 14 Nde kha Korasin gum Betsaidan ki gumgi gu mbigi, Fhe Bakɨme zumgum kha gumgi gu mbigi tɨvi mbatɨgi ga suaŋv mbe suanga tugar, nde ndirga simtɨgi, nta guigira Taia gum Saidonan kegi gumgi gu mbigi ndirga simtɨgi kambararga. \v 15 \x - \xo 10.15: \xo*\xt Ais 14.13-15\xt*\x*Nde kha Kaperneaman ki gumgi gu mbigi, nde khueŋ ndɨkndɨgi thi? Mba tugen Fhe Bakɨme nde suirav nde vun fegɨrim, nde za kha buiv shɨ guarara phorgirga thi? Fhuvara! Nde Fhe Bakɨme guigira nde mbevarim, nde za kha nuiana khɨna guarara ŋgirɨp, vhɨzgi gumgi ki ŋgun ŋgirgɨrga.” \p \v 16 \x - \xo 10.16: \xo*\xt Mt 10.40; Mk 9.37; Ru 9.48; Zo 5.23; 13.20\xt*\x*Zisas kha bunin mbe nzua vov khaŋ mba wo farasegi 72 ŋaara gumgi ga nzuai, “Guma nde nzuai buni mbararagi, ana na buni mbararagi. Guma nde nzuai buni ana kɨr nta segi, ana kɨr na buni ga segi. Mba guma kɨr na buni ga segi, ana kɨr nara segi fhuvara, ana vhɨra kɨr Fhe Bakɨme segi. Fhe Bakɨme nduara na sarigi gu zɨgi.” \s Zisas 72 ŋaara gumgi farasegap mbe sarigim, mbe vega kegap taagia zegi. \p \v 17 Zisas mba farasegi 72 ŋaara gumgi, mbe vega kegap, taagia ndikndiga mbatɨga mbuav wari zi. Mbe zegap khaŋ Zisas ga nzuai, “Guman Rum, nza ndu zɨn panan bigi vhɨrve ga mbuav, nza vhɨra ndu zɨn panan ŋiniŋgi mbatɨgi ga nzuaim, nta nza buni mbararav nta zɨn vui.” \v 18 \x - \xo 10.18: \xo*\xt Zo 12.31; 16.11; VB 9.1; 12.8-9\xt*\x*Mbe ne nzuaim, Zisas mbe ŋgarkarav khaŋ mbe nzuai, “Gu Satan garim, ana Hevenan kegap, tor vhekvhegi fara muuŋgiap kɨgira nɨɨaŋ ndarigi. \f b \fr 10.18 \fr*\ft Ais 14.12 \ft*\f* \v 19 \x - \xo 10.19: \xo*\xt Sng 91.13; Mk 16.18; FG 28.5\xt*\x*Nde na mbarara! Gu ŋkasŋkan nde nɨɨŋgi. Nde mba kurigi mbatɨgi gum vhezemiŋ, nde nta thipogɨrga, nta nden farfagirga tuktɨgi fhuvara. Nden pana guma Satan, nde vhɨra za ana ŋkasŋka mbevav, nden ŋkasŋka guigira ana kambararga. Kha bigɨn the nden farfagirga tuktɨgi fhu. \v 20 \x - \xo 10.20: \xo*\xt Kis 32.32; Ais 4.3; Dan 12.1; Mt 7.22; Fi 4.3; Hi 12.23; VB 3.5; 21.27\xt*\x*Nde vhɨra khueŋ suaŋv ndikndigɨ thari, ‘Nza nzuaim, ŋiniŋgi mbatɨgi nza nzuai buni mbararav nta zɨn vui.’ Fhuvara. Nde khueŋ suaŋv ndikndigɨri, Fhe Bakɨme Hevenan nde zɨri khergi.” \s Zisas Fhe Bakɨme ndikndigap ndɨkndɨga vhuun ana mbui. \r Matiu 11.25-27; 13.16-17 \p \v 21 Mba tugen Fhe Bakɨme Ŋina Ŋaar Zisas ndava khavgim, ana Fhe Bakɨme ndikndigap khaŋ ana nzuai, “O, Fhe, ndu kha nuian gum buiva gari Guma Bakɨme ma. Gu ne nzuav ndu zɨ ndi vun kuamkuagi. Ndu khaŋ muuŋgi ne nzuav, ndu kha bigin kha ndɨkndɨgi ga mbui gumgi vhagi. Mbe kha ndɨkndɨgi ga mbui. Mbe ndɨkndɨgi vhuuiŋ kaŋgiap ndɨkndɨgi vhuuiŋ ga mbui gumgi ma. Ndu ntan mba tarire ndɨkndɨgi ndɨkndɨga mbui gumgi, ndu ntan mbe khɨvigi. Ahaŋ, ne nzerara, Fhe Bakɨme, ndu wo vuzvuga zɨn vov maaŋ muuŋgi.” \v 22 \x - \xo 10.22: \xo*\xt Mt 28.18; Zo 1.18; 3.35; 10.15; 17.2\xt*\x*Zisas mba bunin ana nzuav, wom khaŋ mbe nzuai, “Na Fhe Bakɨme mba bigin za na farve khɨngi. Guma the tuituigiap khueŋ kaŋgi fhuvara, gu ana Kam ma. Fhe Bakɨme nduara ana kaŋgi. Fhe Bakɨme vhɨra, guma the ana kaŋgi fhuvara, anan Kam nduara ana kaŋgi. Ana ana kaŋgiap, ana anan mba khɨvɨ zav farasarigi gumgi, ana anan mbe khɨvigi, mbe vhɨra ana kaŋgi.” \p \v 23 \x - \xo 10.23: \xo*\xt Mt 13.16-17; 1 Pi 1.10\xt*\x*Zisas mba bunin mbe suaŋgiap, dorgap, wo phorga rui gumgi garim, mbe nduarira kim, ana khaŋ mbe nzuai, “Nde kha gari bigi, nde phorga nta gari gumgi gu mbigi, mbe ndikndigɨri. \v 24 Gu guigira khar nde nzuai, fhum Fhe Bakɨme kamthooŋ gumgir vhɨrve gum ŋgui bakɨvi gari gumgir pani vhɨrve, mbe nde khar gari bigi ganɨngeŋ vuzvugi. Mbe nta gangi fhuvara. Mbe vhɨra nde khar mbararagi buni, mbe nta mbararageŋ vuzvugi. Mbe nta mbararagi fhuvara.” \s Zisas Samaria guma Zuda guman kurigi ne neŋgi. \p \v 25 \x - \xo 10.25: \xo*\xt Mt 19.16; Ru 18.18\xt*\x*\x - \xo 10.25: \xo*\xt Mt 22.35-40; Mk 12.28-34\xt*\x*Tuga mbe mba guigira Zudaiŋ tɨvir vhuuiŋ kaŋgi guma mbe khavgia thɨgap, Zisasan mparav, anan nzarigi. Ana khaŋ ana nzuai, “Guman Rum, gu ramgip zazera mbara muuŋgia ki bɨɨŋbɨɨŋ ndigirie?” \v 26 Ana ne nzuaim, Zisas ana ŋgarkarav ana nzarigi, “Mba Fhe Bakɨme nde nzuav tɨgi tɨvi, ana ntan Moses ga nɨɨŋgi, nta ram nzuai? Ndu nta garim, nta ram nzuai?” \v 27 \x - \xo 10.27: \xo*\xt Wkp 19.18; Lo 6.5\xt*\x*Ana Zisas ŋgarkarav khaŋ nzuai, “Mba tɨvi khaŋ nzuai, ‘Fhe Bakɨme, ana nduara nza Fhe Bakɨme ma. Ndu guigira wo ndavar anan nɨɨŋgip, ana vuzvugip, wo tum gum ndɨkndɨk gum ŋkasŋkan anan nɨɨŋgiri. Ndu wo vuzvugi tɨvara, ndu won kɨvntoga vuzvugiri.’ ” \v 28 \x - \xo 10.28: \xo*\xt Wkp 18.5; Neh 9.29; Ese 20.11-13; Ro 10.5; Ga 3.12\xt*\x*Ana maaŋ nzuaim, Zisas ana ŋgarkarav khaŋ ana nzuai, “Ena, ndu nzerara mbar nzuai. Ndu mba tɨvara muuŋv, ndu zazera mbara muuŋgia ki bɨɨŋbɨɨŋ ndigirga.” \p \v 29 \x - \xo 10.29: \xo*\xt Ru 16.15\xt*\x*Zisas nen ana nzuaim, mba guigira Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi guma, ana khuen Zisas ga ndɨkndɨgi. Ana kha ndɨkndɨgar nan muuŋ thari, gu ndɨkndɨga vhuuŋ ki fhuvara. Mba guigira Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi guma mba ndɨkndɨgar Zisas ga mbuav, kha nzambaren ana muuŋgi, “Maaŋgi kha kameŋ khaŋ nzuai, nan kɨvntogi? Nan kɨvntogi, mbe theiŋ?” \p \v 30 Ana mba nzambaren Zisas ga muuŋgim, Zisas ana ŋgarkarav kha bigen ana neŋgi, “Guma mbe Zerusareman kegap Zerikon veri. Ana verim, bigi kɨɨv gumgi shogi gumgi mbatɨgi, mbe zomzorgia kegap tuavar anan hegi. Mbe hegap, hor mbatɨgar ana muuŋgim, ana ŋama rimgim, mbe ana ndi tɨgap, ana shagi zorgiap, ana bigi kɨmgiap, wari regi. \v 31 Mbe regim, Fhe Bakɨme rotu guma mbe, ana mba tuavra veri. Ana vera ana garim, ana rimge rɨgap kim, ana ana gangia thav, fhura ana ŋkɨɨa vugi. \v 32 Ana vugim, Rivai guma mbe zi. Ana zav ana gangiap, ana vhɨra fhura ana ŋkɨɨa vugi. \p \v 33 \x - \xo 10.33: \xo*\xt Zo 4.9\xt*\x*\x - \xo 10.33: \xo*\xt 2 Sto 28.15\xt*\x*“Ana vugim, Samaria guma mbe zi. Ana zav mba guma rɨgap ki ŋanen hav, ana garav, guigira ana kora muuŋgi. \v 34 Ana ana kora muuŋgiap, vov ana han vugap, mbaram wainan ana nzuu ruagiap, mbaram mporiiŋ ana nzuu ndogi. Ana ana nzuu ndogiap, mbaram ana suira vov won doŋkir fav, ana ndiga vui. Ana ana ndiga vov, mba ŋgui gumgi zav kui phena mbe tɨgap, ana gari. \v 35 Ana mɨtimanera khavgiap, kɨma raraŋ mpuani faŋgiap, mba phena gari guma ga nɨɨŋgi. Ana nta faŋgiap, ana ndɨɨv khaŋ ana nzuai, ‘Ndu kha guma ganɨv, ndu ana suaŋv won ŋkɨɨa thari fusuegɨrga, gu taagip zɨv, gu ndu ŋkɨɨa ŋgarkararga.’ ” \f c \fr 10.35 \fr*\ft Mba kɨma raraŋ mpuani ra phuni tuktɨgi vhez ma. \ft*\f* \p \v 36 Zisas mba bigen mba guigira Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi guma neŋgegap, mbaram anan nzarigi, “Ndu gu kha neŋgegi bigeŋ mbararagi. Maaŋgi guma kha guma phuni khegene rɨgar kha kɨɨi gumgi shogi guman kɨvntok?” \v 37 Mba guigira Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi guma ana ŋgarkarav khaŋ ana nzuai, “Mba ana kora muuŋgi guma.” Ana maaŋ nzuaim, Zisas khaŋ ana nzuai, “Nzerara, ndu ŋgɨp mba tɨvara muuŋri.” \s Zisas Marta gum Maria phenan ki. \p \v 38 \x - \xo 10.38: \xo*\xt Zo 11.1\xt*\x*Zisas maaŋ kegap, khavgiap, wo phorga rui gumgir kov, mbe vui. Mbe vov ŋgu mben hɨgi. Mbe vov mba ŋgun hɨgim, mba ŋgun ki mbiga mbe, ana zɨ Marta, ana wo phenan kɨr zav Zisas khɨrigi. \v 39 \x - \xo 10.39: \xo*\xt Zo 12.2-3\xt*\x*Zisas vov Marta phenan kim, Marta biva Maria, ana zav Zisas haa perav, Zisas nzuai buni mbararagi. \v 40 Ana Zisas buni mbararav kim, Marta Zisas buni mbarara zav mbuav, ana vhɨra mbe mbɨrga mba ndɨkndɨgap, nta mbuav kavtuigi. Ana kavtuigiap, mbaram zav khaŋ Zisas ga nzuai, “Guman Rum, ndu gu kavtuigi ne ndɨkndɨgi fhuve? Na bip na thav, zav khaŋ kim, gu nduara kha mba tuav kavtuigi. Ndu ana suaŋrim, ana zɨv, nan kurav mba turga.” \v 41 Marta nen Zisas ga nzuaim, Zisas ana ŋgarkarav khaŋ ana nzuai, “Ai, Marta, ndu bigi vhɨrve ga nzuav mbuav, ndɨkndɨgi vhɨrve ga mbuav ndava simgi. \p \v 42 \x - \xo 10.42: \xo*\xt Sng 27.4; Mt 6.33\xt*\x*“Gu ndu nzuai, ndu ndɨkndɨgɨrga bigɨna bavira. Maria khar mba bigɨna ndir za mbui, ana guigira bigɨna vhuuŋ ma. Ana mba bigɨna vhuuŋ ndir saŋv muuŋrim gu thaŋ suaŋv ana thɨvɨrie?” \c 11 \s Zisas Fhe Bakɨme phorgɨ suangen wo phorga rui gumgi khɨvi. \r Matiu 6.9-15; 7.7-11 \p \v 1 \x - \xo 11.1: \xo*\xt Ru 5.33\xt*\x*Raa mben Zisas ŋana muen kav Fhe Bakɨme phorga nzuai. Ana Fhe Bakɨme phorga suaŋgia thugim, ana phorga rui guma mbe vov khaŋ ana nzuai, “Guman Rum, ndu Zon Gumgi Ruai Guma fhum Fhe Bakɨme phorgɨ suangen wo phorga rui gumgi khɨvigi, khɨvan nzan muuŋ.” \v 2 \x - \xo 11.2: \xo*\xt Mt 6.9-13\xt*\x*Ana ne nzuaim, Zisas mbaram khaŋ mbe nzuai, “Nde Fhe Bakɨme phorgɨ suaŋv khaŋ ana suaŋri. \b \q1 ‘O, Dara Bakɨme, nza bigɨn thueŋ suaŋv ndun zɨn farfarga tuktɨgi fhu, ndu zɨ ŋgaravra kɨrga. \q1 Ndu kha nuianan ki gumgi gu mbigi ganɨrim, mbe ndu piin kɨrga tuk guigira hɨgɨri. \q1 \v 3 Ndu mba rari tugɨra tɨgɨv mban zazera nzan nɨɨŋri. \q1 \v 4 Ndu nza muuŋgi tɨvi mbatɨgi, ndu nta vhɨzgip, nta ndɨkndɨk ŋangiri. \q1 Nza vhɨra harigi gumgi nza muuŋgi tɨvi mbatɨgi, nza vhɨra nta ndɨkndɨgi fhu. \q1 Ndu fhura nza ganɨrim, nzan panɨnga bigɨn thueŋ nzan hɨ thari.’ ” \p \v 5 Zisas mba kamen mbe suaŋgiap khaŋ mbe nzuai, “Nde the kɨvntok the kɨv, ana maaŋ muuŋgip maaŋ rɨgar ŋgɨv, khaŋ ana suanga. ‘Kɨvntok, ndu viktuma phuni khegenen nan kurari. \v 6 Gu khaŋ muuŋgiap ndun nzai, nan kɨvntoga mbe tuava mpeeŋmpeen kegap, zav nan hɨgim, gu ana kurmbɨrga mba ki fhu.’ \v 7 Ana maaŋ ana suanga, anan kɨvntok wo phena vhen kɨv khaŋ ana suanga, ‘Ena, kha maaŋ rɨga furigim, gu thɨma puigap, kha tarir kov nza kui. Ndu thaŋ nzua ntige zi? Nde gurmaŋgip zɨri.’ Mba guman kɨvntok maaŋ ana nzuaim, ana vui fhu. Ana khaŋ thɨgav, anan nzai. \v 8 \x - \xo 11.8: \xo*\xt Ru 18.1; 18.5\xt*\x*Gu guigira nde nzuai, mba phena namkam khavgirga, ana mba ana kɨvntok vuzvugi bigi, ana zam ntan anan nɨɨŋgirga. Ana khueŋ ndɨkndɨga mba bigin ana ndɨɨi fhuvara, ‘Ana nan kɨvntok ma.’ Fhuvara. Ana khaŋ muuŋgi ne nzuav, ana kɨvntok pim mba bigin ana nzaim, ana maaŋ muuŋgiap mba ana kɨvntok ana nzai bigi, ana zam ntan anan nɨɨŋgirga. \v 9 \x - \xo 11.9: \xo*\xt Mt 7.7; Mk 11.24; Zo 15.7; 1 Zo 3.22\xt*\x*Gu guigira nde nzuai, nde bigɨn the suaŋv Fhe Bakɨme phorgɨv suaŋv ana nzanga, ana mba bigɨnan nden nɨɨnga. Nde bigɨn the suaŋv ganɨnga, Fhe Bakɨme nden kurarga, nde mba bigɨna gangirga. Nde bigɨn the suaŋv Fhe Bakɨmen kamɨnga, Fhe Bakɨme nde mbarararga. \v 10 Mba Fhe Bakɨme phorga nzuav bigir anan nzai gumgi, mbe za bigi ndi. Mba bigi ga nzuav gari gumgi, mbe mba bigi gari. Mba bigi ga nzuav Fhe Bakɨmen kaai gumgi, Fhe Bakɨme mbe mbararagi. \p \v 11 \x - \xo 11.11: \xo*\xt Mt 7.9-10\xt*\x*“Nde ntige khar ki ndegi, nde the fhum nden kama the mbɨgaman nden nzaim, nde mbɨgaman anan nɨɨŋ thav kurugan ana nɨɨŋgirie? \v 12 Ee, ana tuara rerar ndun nzaim, ndu vhezemen ana nɨɨŋgirie? Fhuvara! \v 13 Nde tɨvi mbatɨgi ga mbui ndegi ma. Nde maaŋ mbuav, nde guigira bigir vhuuiŋra wari won tarir nɨɨngeŋ kaŋgi. Nde mba tɨvar vhuun wari won tari ga mbui. Nde guigira khueŋ kaŋgiri, nden Ndia Bakɨme, ana mbu Hevenan ki, ana guigira wo Ŋina Ŋaarar ana phorga nzuav anan nzai gumgir nɨɨngen ndikndigi.” \s Mbe khaŋ nzuai, “Zisas, ana Bersebur ŋkasŋkan pana ŋgari.” \r Matiu 12.22-30; Mak 3.20-27 \p \v 14 Raa mben Zisas guma mbe tɨn ŋina mbatɨga mbe vharigi. Mba guma thɨni mpɨrigi ŋina mbatɨk ana vhen ndav, ana vhen kav, ana thɨni mpɨrigim, ana buni nzuai fhu. Zisas mbaram mba guma tɨn mba ŋina mbatɨga vharigim, mba ŋina mbatɨk ana thav kɨrar hɨgim, mba guma buni nzuai. Ana buni nzuaim, mba gumgi gum mbigi ana gangiap, mbe ŋgava mbatɨga muuŋgi. \v 15 \x - \xo 11.15: \xo*\xt Mt 9.34; 10.25; 12.24\xt*\x*Mbe ŋgava mbatɨga muuŋgiap, mbe mbari khaŋ nzuai, “Ana Bersebur ŋkasŋkan panan kha ŋiniŋgi mbatɨgi ga vharvharigi. Bersebur, ana ŋiniŋgi mbatɨgir guman pan ma.” \v 16 \x - \xo 11.16: \xo*\xt Mt 12.38; 16.1; Mk 8.11\xt*\x*Mbe mba buni nzuav, gumgi mbari anan mparav khaŋ ana nzuai, “Ndu Hevenan ki ŋkasŋkar mirikor then muuŋ.” \v 17 \x - \xo 11.17: \xo*\xt Mt 12.25; Mk 3.24; Zo 2.25\xt*\x*Mbe mba ndɨkndɨgi ga mbuim, Zisas mbe ndɨkndɨgi kaŋgiap, khaŋ mbe nzuai, “Nde ŋgu bakɨ the ganɨrim, mba ŋgu rɨgɨra wari shɨrav, wari phorgɨ shogɨrga, mba ŋgu za vhɨzgirga. Nde vhɨra ganɨ ndava bavira, mbe wari shɨrav wari shogɨrga, mba ndav za vhɨzgirga. \v 18 Satan, vhɨra anan ŋaara gumgi, mbe rɨgɨra wari shɨrav wari shogɨrga, ana ram muuŋgip ŋkasŋkagip won ŋaari gangirie? Gu khaŋ muuŋgia tɨga nde nzuai, ne khaŋ muuŋgi. Nde khaŋ na nzuai, ‘Ndu Bersebur ŋkasŋkan panan ŋgari.’ \v 19 Nde nen na nzuai, gu guigira maaŋ muuŋgiap Bersebur ŋkasŋkan panan ŋgarɨrga. The ŋkasŋkan nden kaa gumgi ga nɨɨŋgim, mbe mba ŋkasŋkar panan ŋiniŋgi mbatɨgi ga vharvharigi? Nde wari won kaa gumgira ganɨv kaŋgiri, nde mba nzuai buni, nta nzerigi fhuvara. \v 20 \x - \xo 11.20: \xo*\xt Kis 8.19\xt*\x*Fhe Bakɨme maaŋ muuŋgip ŋkasŋkan na nɨɨŋgim, gu kha ŋiniŋgi mbatɨgi ga vharvhararim, nde kaŋgiri, Fhe Bakɨme ntige wo gumgi gu mbigi ganɨnga, mbe ana piin kɨrga tuk nden hɨgi. \p \v 21 “Nde mbarara. Maaŋ muuŋgip guman ŋkasŋka the, ana won ntara bigi bevahegɨp, kɨv wo phen ganɨnga, ana phenan ki bigi, nta za nzerara kɨrga. \v 22 \x - \xo 11.22: \xo*\xt Kor 2.15\xt*\x*Ana maaŋ muuŋgip kɨrga, guman ŋkasŋka guarara zɨv ana phorgɨv shogɨrga, mba guma guigira ana kambarav, ana tɨn ana mba ŋkasŋkagiap kav ntari ga mbui bigi, ana nta ndigip ntan harigi gumgir nɨɨŋgirga. \p \v 23 \x - \xo 11.23: \xo*\xt Mt 12.30; Mk 9.40; Ru 9.50\xt*\x*“Guma, ana nan kɨvntok fhuv, ana nan pana guma ma. Guma nan kurav kha gumgi gu mbigi fugfugi fhu, ana mbe zɨtɨgi, mbe rav tamtam vui.” \s Ŋina mbatɨk taagia zi. \r Matiu 12.43-45 \p \v 24 \x - \xo 11.24: \xo*\xt Mt 12.43\xt*\x*Zisas mba bunin mbe nzua vov wom khaŋ mbe nzuai, “Ŋina mbatɨk, ana guma thav kɨrar hɨgi. Ana hɨga vov, gumgi ki fhuv ŋanin vov, vhuksurga ŋani ndi gari. Ana maaŋ kɨv vhuksurga ŋani ndi ganɨvra thav khaŋ suanga, ‘Gu taagi ŋgɨv fhum wo kegi phenara kɨrga.’ \v 25 Ana ne suaŋgip taagi zɨrga. Ana zɨv, mba phena ganɨnga, mbe ana khɨrav, ana biav, ana muuŋgim, ana guigira ŋgarigim, mbe mba phenan ki bigi, mbe nta ndi tuituigia vhuigi. \v 26 \x - \xo 11.26: \xo*\xt Mt 12.45; Zo 5.14; Hi 6.4; 2 Pi 2.20\xt*\x*Ana mba phena gangip, taagi ŋgɨp harigi harathɨgi ŋiniŋgi mbatɨgi guarira, ana mbe kov zɨrga. Ana mben kov zɨv, mbe mba phena vhen ŋgirgɨp anan kɨrga. Mbe ŋgirgɨp, mba guman vhen kɨrga, mba guma mba ŋina mbatɨk fharav nduara ana vhen ndav ana vhen kim, ana kɨrɨ tɨvi, nta pim mbatɨgi fhuvara. Ana ntigem mba harigi harathɨgi ŋiniŋgi mbatɨgi guarira, mbe za mba fhum kegi ne phorga anan vhen ndagi. Mba guma, ana ntigem, ana kɨrɨ tɨvi guigira za mbatɨgirga.” \s Maaŋgi gumgi Fhe Bakɨme ndɨkndɨga vhuun mben muuŋrie? \p \v 27 \x - \xo 11.27: \xo*\xt Ru 1.28; 1.42; 1.48\xt*\x*Zisas mba bunin mbe nzuav kim, mba gumgi gu mbigi vhɨrve rɨgar mbiga mbe kama bakɨme rugav khaŋ nzuai, “Ndu tegap tan ndu nɨɨŋgi mbik, Fhe Bakɨme ndɨkndɨga vhuun anan muuŋri.” \v 28 \x - \xo 11.28: \xo*\xt Mt 7.21; Ru 8.15; 8.21; Ze 1.25\xt*\x*Ana ne nzuaim, Zisas ana ŋgarkarav khaŋ nzuai, “Nza khaŋ nzuai, ne guigira nzerigi, ‘Mba Fhe Bakɨme buni mbararav nta zɨn vui gumgi gu mbigi, Fhe Bakɨme ndɨkndɨga vhuun mben muuŋri.’ ” \s Gumgi mbari mirikoran muun zav Zisas ga nzuai. \r Matiu 12.38-42; Mak 8.12 \p \v 29 \x - \xo 11.29: \xo*\xt Mt 16.4; Mk 8.12\xt*\x*Zisas maaŋ kav mba bunin mbe nzuaim, gumgi gu mbigi vhɨrve mbar kav, ana han zav ki. Mbe ana han zav guigira vhɨrkɨvgim, Zisas khaŋ mbe nzuai, “Nde ntige kha tugen ki gumgi gu mbigi, nde tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgi gu mbigi ma. Nde ntigem, mirikor then muun saŋv suanga, mirikor the ntige nden hɨgɨrga tuktɨgi fhuvara. Nde zam Zonan hɨgi mirikor kaŋgi, mba mirikor, ana tugɨra. \v 30 \x - \xo 11.30: \xo*\xt Jna 1.17; 2.10; 3.4\xt*\x*Fhum Zonan hɨgi mirikor, ana Fhe Bakɨme Ninivan ki gumgi gu mbigi khɨvigi bigeŋ ma. Ntigem mbara muuŋgi, Fhe Bakɨme Guma Guar, ana ntige kha tugen hi gumgi gu mbigi khɨvi bigeŋ ma. \v 31 \x - \xo 11.31: \xo*\xt 1 Kin 10.1-10; 2 Sto 9.1-12\xt*\x*Zumgum, Fhe Bakɨme mba sarigi tugar, ana za kha nuianan ki gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi mbatɨgi ga suaŋv mbe suanga tugar, mba saut fhain ŋgui gari mbigar pana kuin, ana hɨv, Fhe Bakɨme nɨma thɨgɨv, ana kha tugen kav tɨvi mbatɨgi ga muuŋgi gumgi gu mbigi, ana mbe muuŋgi tɨvi mbatɨgi bun suanga. Mba kuin, ana za kha nuian vhɨzi tɨva guarara ki mbik ma. Ana zɨv, Soromon won ndɨkndɨgi vhuuiŋ, ana nta bun suaŋrim, ana nta mbarararga. Ntigem, vhɨra guma mbe nde rɨgar khar ki, mba guma, ana guigira Soromon kambarigi. \v 32 \x - \xo 11.32: \xo*\xt Jna 3.5\xt*\x*Mba tugen Fhe Bakɨme kha nuianan ki gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi mbatɨgi ga suaŋv mbe suanga. Mba Ninivan ki gumgi gu mbigi, mbe mba tugen, mbe Fhe Bakɨme nɨma thivgip, mbe ntige kha tugen kha nuianan ki gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi mbatɨgi bun suanga. Mba Ninivan ki gumgi gu mbigi, mbe khaŋ muuŋgiap, mbe Zona vov Ninivan vugap, Fhe Bakɨme bunin vhuuin mbe nzuaim, mbe mba buni mbararav ndavi domdorgi. Ntigem vhɨra, guma mbe nde rɨgar khar ki, mba guma, ana guigira Zona kambarigi.” \s Fhe Bakɨme vhava ŋaara ndun kɨri. \r Matiu 5.15; 6.22-23 \p \v 33 \x - \xo 11.33: \xo*\xt Mt 5.15; Mk 4.21; Ru 8.16\xt*\x*Guma the fhum rama durav, ana ndi zorgi fhuvara. Ana vhɨra ana durav, ana ndi thuun piiaŋ rugi fhuvara. Ana ana durav, ana ndi hiiŋra ntorgim, gumgi zav ana vhava ŋaara gari. \v 34 \x - \xo 11.34: \xo*\xt Mt 6.22\xt*\x*Ndun rɨmani, ni ndun ram ma. Ndun rɨmani nzerigi, ndu vhava ŋaarar ki guma ma. Ndun rɨmani mbatɨgi, ndu gɨngɨnan ki guma ma. \v 35 Maaŋ muuŋgiap, ndu tuituigira wo gangiri, mba ndun ki vhava ŋaar shiav ki o, ndu gɨngɨnara ki. \v 36 Ndu maaŋ muuŋgiap ndu za vhava ŋaarar ki, ndu thaneŋ gɨngɨnan ki fhu. Ndu za vhava ŋaarara ki, ne khaŋ muuŋgi, mbe rama bakɨme durigim, ana shim, ana vhava ŋaara bakɨme ndu shɨrigim, ndu ki. \s Mba Fherasi gumgi gum mba Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi gumgi tɨvi mbatɨgi ga mbui. \r Matiu 23.1-36; Mak 12.38-40; Ruk 20.45-47 \p \v 37 \x - \xo 11.37: \xo*\xt Ru 7.36; 14.1\xt*\x*Zisas mba bunin mba gumgi gu mbigi ga suaŋgia thugim, Fherasi guma mbe wo phenan ŋgɨv wo phorgɨv mbɨr zav Zisasan nzarigi. Zisas vov ana phenan vugap, ana phorgɨv mbɨr zav, vo mba pi kaa ga perigi. \v 38 \x - \xo 11.38: \xo*\xt Mt 15.2; Mk 7.3\xt*\x*Ana perav, mbe pav, mba Fherasi guma Zisas garim, ana fharav wo fari ruagiap, mba pi fhuvara. Ana maaŋ muuŋgiap, ana gangiap, ŋgava mbatɨga muuŋgi. \v 39 \x - \xo 11.39: \xo*\xt Mt 23.25; Mk 7.4; Ta 1.15\xt*\x*Ana ŋgava mbatɨga muuŋgim, Zisas mbaram khaŋ ana nzuai, “Nde Fherasiŋ, nde ntigem, nde phara pi tha gum, mba pi thuuri, nde ntan kɨri ruai. Nden ndavi vheri guigira bigi kirpɨgav, tɨvi mbatɨgi ga mbui tɨvi guigira nden vheri givigi. \v 40 Nde ŋanŋangi gumgi ma. Mba bigɨna muuŋgi guma, ana ana kɨra mbuav, ana vhɨra ana vhee muuŋgi. \v 41 \x - \xo 11.41: \xo*\xt Ais 58.7; Dan 4.27\xt*\x*Nde mba vhen ki bigi, nde ntan mba bigi sosuagi gumgir nɨɨŋri. Nde maaŋ muuŋgirga, nde bigi za ŋgaravra kɨrga. \p \v 42 \x - \xo 11.42: \xo*\xt Wkp 27.30; Mt 23.23\xt*\x*“Nde Fherasiŋ, nde guigira warir rɨvɨri. Nde kha tɨvi ga mbui. Nde mba Fhe Bakɨme, nde wo mɨnin mba gum mpampari won nɨɨn zav tɨgi tha, nde guigira mba tha zɨn vov, za mba bigi bisarire, nde zam nta shɨgav, Fhe Bakɨme won nɨɨn zav suaŋgi nderen ana ndɨɨi. Nde maaŋ mbuav Fhe Bakɨme bigi ndiv thɨgar maan za nzuai tɨvi vhuuiŋ gum ana vuzvugi tɨvi, nde zam nta thagi. Nde nta suirav, nta mbui, nde vhɨra ana mba nzuai tɨvi, nde zam ntan muunga, ne nzerarga. \p \v 43 \x - \xo 11.43: \xo*\xt Mt 23.6-7; Mk 12.38-39\xt*\x*“Nde Fherasiŋ, nde vhɨra khueŋ suaŋ wari rɨvɨri. Nde kha tɨva mbui. Nde mba Fhe Bakɨme buni mbararagi phenin, nde mba gumgi nɨman, nde zɨ ki gumgi piigi mpirmpirɨgira pigir za vuzvugi. Nde vhɨra mba phogi ga vhui ŋanin ŋgɨrim, mba gumgi gu mbigi, mbe za nde ganɨv nden ndikndigɨrgeŋ vuzvugi. \p \v 44 \x - \xo 11.44: \xo*\xt Sng 5.9; Mt 23.27\xt*\x*“Nde Fherasiŋ, nde vhɨra khueŋ suaŋv warir rɨvɨri. Nde mbe gumgi vhɨzgim, mbe mbe ndi mbogi ga rɨgi mbogi fara muuŋgi. Mbe mba gumgi ndi, mbogi ga rɨgiap, mbe phorin mbe mbogi thɨrir parigi fhu. Mba gumgi kav khuri. Mba gumgi gu mbigi ne kaŋgi fhuvara. Mbe fhura mbe mbogi tɨn mbur vuav khar zi. Mbe maaŋ mbuav, mbe Fhe Bakɨme nɨman nzaŋnzaŋgi.” \p \v 45 Zisas mba bunin mbe nzuav kim, mba guigira Zudaiŋ tɨvi kaŋgi guma mbe ana buni mbararav kav, ana ŋgarkarav khaŋ ana nzuai, “Guman Rum, ndu mba bunin mba Fherasiŋ ga nzuav, ndu vhɨra nza mbevigi.” \v 46 \x - \xo 11.46: \xo*\xt Mt 23.4\xt*\x*Ana ne nzuaim, Zisas ana ŋgarkarav khaŋ ana nzuai, “Nde guigira Zudaiŋ tɨvi kaŋgi gumgi, nde warir rɨvɨri. Nde khaŋ mbui tɨvi ga mbui. Nde bigi simtɨgi, nde nta ndiav, ntan harigi gumgi phufui, mbe ntan simtɨgi ndiav, ntan kavtuigi. Mbe ntan simtɨgi ndim, nde thaneŋ mben kurav mba simtɨgi ndi fhuvara. \p \v 47 \x - \xo 11.47: \xo*\xt Mt 23.29-31\xt*\x*“Nde vhɨra khueŋ muuŋgi ne suaŋv warir rɨvɨri. Nden nzɨgi fhum Fhe Bakɨmen kamthooŋ gumgi shogim, mbe vhɨzgim, mbe mbe ndim, mbogi ga rɨgim, nde ntige mbe mbogi kivav, pheni ga muuŋgiap, mbe bun nzuai. \v 48 Nde mba tɨvi ga mbuav, mba tɨvir harigi gumgi khɨvav khaŋ mbe nzuai, ‘Nzan nzɨgi muuŋgi tɨvi, ne nzerigi.’ Nden nzɨgi mba Fhe Bakɨmen kamthooŋ gumgi shogim, mbe vhɨzgim, nde mben mbogir kivav pheni ga muuŋgi.” \p \v 49 “Fhe Bakɨme khaŋ muuŋgiap, ana won ndɨkndɨga vhuuaŋ muuŋgiap khaŋ nzuai, ‘Gu won kamthooŋ gumgi gum wo farasegi ŋaara gumgi ga sararim, mbe ŋgɨrga. Mbe ŋgɨrim, mbe thari shogɨp, thari shogɨrim, mbe vhɨzgirga.’ Ana maaŋ suaŋgiap, mbe sarigim, mbe zegi. \v 50 Maaŋ muuŋgiap, fhum Fhe Bakɨme fhara guarara kha nuiana muuŋgim, mba tugen kega zav ntige kha tugen, mbe mba Fhe Bakɨme kamthooŋ gumgi shogim, mbe vhɨzgi. Nde ntige kha tugen ki gumgi gu mbigi, nde mba simtɨgi ndirga. Mbe vɨzi nde ruarga. \v 51 \x - \xo 11.51: \xo*\xt Stt 4.8; 2 Sto 24.20-21\xt*\x*Mbe fhum Aber shogim, ana vɨzɨn siasuagi tugen kegap zav, mbe Fhe Bakɨme nzuav shama mbui artar gum Fhe Bakɨme Phena kɨtɨgar Sekaraia shogim, ana vɨzɨn siasuagi tuge thɨgi. Mbe mba tugen Fhe Bakɨme kamthooŋ gumgi shogim, mbe vhɨzgi gumgi. Ahaŋ, gu guigira nde nzuai, nde ntige ki gumgi gu mbigi, nde vhɨra, nde mben kurav, mba gumgir mbogir kivav, pheni ga muuŋgi. Nde ne suaŋv ndera mben simtɨga ndirga. \p \v 52 \x - \xo 11.52: \xo*\xt Mt 23.13\xt*\x*“Nde guigira Zudaiŋ tɨvi kaŋgi gumgi, nde khueŋ suaŋ guigira warir rɨvɨri. Nde Fhe Bakɨme ndɨkndɨgir vhuuiŋ ndirga tuav, nde guigira ana mpɨrigi. Nde mba ndɨkndɨgi vhuuiŋ ndi ŋgun ŋgɨrgeŋ thav, harigi gumgi gu mbigi, mbe mba ndɨkndɨgi vhuuiŋ ndi ŋgun ŋgir zav mbuim, nde mba tuava mpɨrigi.” \p \v 53 \x - \xo 11.53: \xo*\xt Ru 20.20\xt*\x*Zisas mba bunin mbe suaŋgia tugap, mba phena thav kɨrar hɨgi. Ana kɨrar hɨgim, mba Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi gumgi gum mba Fherasiŋ gumgi, mbe ana nzuav ndavi guigira mbe mbatɨgim, mbe mbarkɨrga nzambarir ana mbui. \v 54 Mbe khueŋ nzuav, ana guiguigap anan nzai, mbe ana suaŋv kɨrim, ana pham buna thuen mbe ŋgarkarav mbe suaŋgirim, mbe ne suaŋv ana ndi suaŋgir zav anan nzai. \c 12 \s Nde Fherasiŋ guiguigi tɨvir rɨvɨri. \r Matiu 10.26-27 \p \v 1 \x - \xo 12.1: \xo*\xt Mt 16.6; 16.12; Mk 8.15\xt*\x*Mbe mba nzambarir Zisas ga mbuav kim, mbarkɨrga 1,000 gumgi gu mbigi, mbe siav Zisas ga suav, ana phok thɨgi. Mba gumgi gu mbigi guigira vhɨrkɨvgiap, mbe warira thiphogi. Mba gumgi gu mbigi guigira vhɨrkɨvgim, Zisas fharav kha kamen wo phorga rui gumgi ga nzuav, Zisas bigɨna mueŋ vhunama sav khaŋ mbe nzuai, “Nde tuituigira mba Fherasiŋ isa gangiri. Gu tuituigi ganɨnga ne nzuai ne khaŋ muuŋgi. Gu is guara nzuai fhuvara, gu mba mbe nde guiguigi tɨvi ga nzuai. \v 2 \x - \xo 12.2: \xo*\xt Mt 10.26; Mk 4.22; Ru 8.17\xt*\x*Gumgi mba vhagia mbui bigi, nta kɨrar hegɨrga. Mbe mba mooŋgia nzuai buni, nta vhɨra kɨrar hegɨrga. \v 3 Maaŋ muuŋgiap, nde mba maan gɨngɨnan zorga ka suaŋgi buni, mba buni raan gumgi gu mbigi nta mbarararga. Nde mba wari khuari ga rɨgap shɨɨŋshɨɨŋ karen wari ga nzuai buni, mbe zumgum kama bakɨmera nta suanga. Mba buni kha pheni shɨri kharav, vu guarara ŋgɨrim, mba gumgi gu mbigi, mbar kɨv nta mbarararga.” \s Gumgi Fhe Bakɨmera rɨvɨri! \r Matiu 10.28-31 \p \v 4 \x - \xo 12.4: \xo*\xt Ais 51.7; Jer 1.8; Mt 10.28; Zo 15.14-15\xt*\x*Zisas mba bunin mbe nzua vov wom khaŋ mbe nzuai, “Nan kɨvntogi, gu nde nzuai, nde gumgir nde fhavira shogi nta vhɨzi gumgir rɨvɨ thari. Mbe wom harigi bigɨna then nden muuŋgirga tuktɨgi fhuvara. \v 5 \x - \xo 12.5: \xo*\xt Hi 10.35\xt*\x*Gu ntigem nde rɨvɨrga guma bun nde suanga. Nde rimgirga zumgum nden ntuu fuv Her ga surga ŋkasŋka ki guma, nde ana rɨvɨri! Gu ana bun nde nzuai, nde ana rɨvɨri. \p \v 6 “Nde khueŋ kaŋgiri, gumgi mbari meeŋthɨgi korigi bisaŋri mbarire, mbe kɨma hɨva phuanira nta vhezgi. Mbe mba vhezgi meeŋthɨgi korigi bisarire, Fhe Bakɨme ana mba kora bisaŋ thaneŋ, ana ne ndɨkndɨk ŋangirga tuktɨgi fhuvara. \v 7 \x - \xo 12.7: \xo*\xt Ru 12.24; 21.18; FG 27.34\xt*\x*Gu guigira nde nzuai, Fhe Bakɨme za nden pani rɨgi ruemgiap ntan vhɨrve kaŋgi. Nde rɨvɨ thari. Ana nde ndɨkndɨgi ndɨkndɨk, ana korigi bisarire ga ndɨkndɨgi ndɨkndɨk kambarigi.” \s Nde Zisas zɨ bun suangen mberɨ thari. \r Matiu 10.32-33 \p \v 8 \x - \xo 12.8: \xo*\xt Ru 15.10\xt*\x*Zisas mba bunin mbe nzua vov wom khaŋ mbe nzuai, “Gu nde nzuai, guma the khaŋ harigi gumgi ga suanga, ‘Gu Zisas bɨnan ki.’ Ana maaŋ suanga, Fhe Bakɨme Guma Guar, ana vhɨra khaŋ mba Fhe Bakɨme enseri ga suanga, ‘Khe na guma ma.’ \v 9 \x - \xo 12.9: \xo*\xt Mk 8.38; Ru 9.26; 2 T 2.12; 1 Zo 2.23\xt*\x*Maaŋ muuŋgip guma the khaŋ harigi gumgi ga suanga, ‘Gu Zisas bɨnan ki guma fhuvara.’ Ana maaŋ suanga, gu vhɨra khaŋ mba Fhe Bakɨme enseri ga suanga, ‘Ana na guma fhuvara.’ \p \v 10 \x - \xo 12.10: \xo*\xt Mt 12.31-32; Mk 3.28-29; 1 Zo 5.16\xt*\x*“Guma buni mbatɨgir Fhe Bakɨme Guma Guara suaŋgirga, Fhe Bakɨme mba guma ana suaŋgi buni mbatɨgi, ana nta vhɨzgip, nta ndɨkndɨk ŋangirga. Guma the maaŋ muuŋgip Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaara zɨn farfagirga, Fhe Bakɨme mba guma, ana Ŋina Ŋaara zɨn farfagi ne ndɨkndɨk ŋangirga tuktɨgi fhuvara. \p \v 11 \x - \xo 12.11: \xo*\xt Mt 10.19-20; Mk 13.11; Ru 21.14-15\xt*\x*“Nde na zɨn vui ne suaŋv, mbe nde ndigi ŋgɨp, Fhe Bakɨme buni mbararagi phenin gumgi gum, mbe won ŋgui gari gumgir pani gum, gumgi ruu nɨman nde suaŋ mbe phorgɨp suaŋrim, nde wari ndi zaahɨv, mbe phorgɨp suanga buni ga suaŋ ndɨkndɨgi vhɨrver muuŋv, wari simɨ thari. \v 12 Nde mba tugen Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar, ana nduara ndɨkndɨgar nde nɨɨnga, nde mbe phorgɨ suanga.” \s Zisas mba ŋkɨɨ kɨvgi gumgi ŋanŋangi tɨvi ga mbui ne vhunama si. \p \v 13 Zisas mba bunin mbe nzuav kim, guma mbe mba gumgi gu mbigi vhɨrve rɨgar kav khaŋ ana nzuai, “Guman Rum, na ndia rimgim, gu khueŋ vuzvugi, ndu nan kurav, nan fega suaŋrim, ana ŋka won ndia gari bigi, ana rɨgɨra nta shɨrav thari nan nɨɨnga.” \v 14 Ana ne nzuaim, Zisas mbaram taagia ana nzarigi, “Ndu ram nzuai, the mba bigi ga suaŋv ŋko suan zav na ndi fagim, gu mba bigi ga suaŋv ŋko suaŋv nta shɨrav ŋkon nɨɨŋrie?” \v 15 \x - \xo 12.15: \xo*\xt 1 T 6.7-10\xt*\x*Ana mbaram khaŋ mbe nzuai, “Nde warir rɨvɨv tuituigira wari kɨri. Nde kha ndɨkndɨgir muuŋ thari, ‘Gu kha nuianan garav niihi bigi, gu zam nta ndigirga, gu nzerara kɨv, guigira ndikndigirga.’ Nde khaŋ suanga, nza bigi vhɨrve guarira ndirga. Nde mba bigi ndigirga, nde nzerara kɨv guigira ndikndigirga fhu.” \p \v 16 Ana nen mbe nzuav, kha buneŋ vhunama dav mbe nzuai, “Ŋkɨɨ ki guma mbe mɨna bakɨme muuŋgim, ana mɨn guigira mba tegi. \v 17 Ana kav, nduara kha ndɨkndɨgar wo mbui, ‘Gu ntige ram muuŋrie? Gu ntigem wo mba gum bigi ndi vhorga ŋan tuktɨgi fhu.’ \v 18 Ana thav khaŋ nzuai, ‘Gu ntigem khaŋ muunga. Gu kha won mba ndi vhui pheni, gu nta phɨrgip, harigi pheni bakɨvir muuŋgip, gu won mba gum won bigir vhuuin ntan vhorga. \v 19 \x - \xo 12.19: \xo*\xt Sav 11.9; 1 Ko 15.32; Ze 5.5\xt*\x*Gu maaŋ muuŋgip, gu ntige khaŋ wo suanga. Gu ntigem guigira mba gum bigi tuktɨgi. Gu ntigem mpari vhɨrvera vhuksuv fhura kɨrga. Gu fhura kɨv, zazera mbɨv ndikndigɨrga.’ \v 20 \x - \xo 12.20: \xo*\xt Sng 39.6; 52.7; Jer 17.11; Ze 4.14\xt*\x*Ana maaŋ wo nzuaim, Fhe Bakɨme khaŋ ana nzuai, ‘Ndu ŋanŋangi guma ma. Ndu ntige kha maaŋra rimgirga. Ndu rimgirim, ndu mba ndia wora nzua vhuigi mba gum bigir vhuuiŋ, the nta vuavi mbuiarie?’ ” \v 21 \x - \xo 12.21: \xo*\xt Mt 6.19-20; 1 T 6.18-19; Ze 2.5\xt*\x*Zisas ne mbe nzuav vov khaŋ mbe nzuai, “Kha khesharigi tɨva mbuav bigi ndi warira phogi ga vhui gumgi, kha khesharigi tɨv mben hɨrga. Mbe maaŋ mbui, Fhe Bakɨme mbe garim, mbe ana rɨmani nɨman, mbe bigi sosuagi gumgi ma.” \s Nde ndɨkndɨgi vhɨrver muuŋv simɨ thari. \r Matiu 6.25-34 \p \v 22 Zisas mba bunin mbe suaŋgiap, mbaram khaŋ wo phorga rui gumgi ga nzuai, “Gu ntige khaŋ nde nzuai, nde wari won ntuura ndɨkndɨgɨp khaŋ wari ga suaŋ thari, ‘Nza thegir mbɨrie?’ Nde maaŋ wari ga suaŋ, thari. Nde vhɨra wari wo fhavi ga ndɨkndɨgɨp khaŋ wari ga suaŋ thari, ‘Nza thegi shagi sharɨrie?’ \v 23 Nde mbara nzuav bɨɨŋbɨɨŋ ndiav ki fhuvara. Nde fhavi vhɨra, nta shagi ra nzuav nzerara ki fhuvara. \v 24 \x - \xo 12.24: \xo*\xt Jop 38.41; Sng 147.9; Ru 12.7\xt*\x*Nde kha vuaa ganɨv nta ndɨkndɨgɨ. Nta wari ga nzuav mban parav ki fhuvara. Nta vhɨra mba gum bigi ndiv vhorga pheni ki fhu. Nde ganɨ, Fhe Bakɨme, ana nduara mbe garav mban mbe ndɨɨi. Nde kha gumgi gu mbigi, nde Fhe Bakɨme nde ndɨkndɨgi ndɨkndɨk, ana guigira kha korigi kambarigi. \v 25 Nde the won kɨrɨ tɨvi vhuuiŋ ga ndɨkndɨgɨp won bɨɨŋbɨɨŋa phevav thaneŋ tuga mpeeŋra kegɨrie? Ne mbugum tuktɨgi fhuvara. \v 26 Nde maaŋ muuŋgirga, tuga tɨvaneŋra kegɨrga tuktɨgi fhuvara. Nde thaŋ nzuav harigi bigi vhɨrve ga ndɨkndɨgap nta nzua mbui? \p \v 27 \x - \xo 12.27: \xo*\xt 1 Kin 10.4-8; 2 Sto 9.3-6\xt*\x*“Nde kha khira shivi ganɨ, nta ram muuŋgi hɨɨa muuŋgi? Nta vhɨra wari ga nzuav ŋaara mbatɨga mbui fhuvara. Nta vhɨra wari ga nzuav shagi ga mbui fhuvara. Gu guigira khar nde nzuai, Soromon fhum ŋgui gari guman pan ki, ana guigira shagi vhuuiŋra sharav, sɨɨn vhuuŋra mbui. Ana mba nzɨɨi sɨɨŋ, nta kha khira shivi nzɨɨi sɨɨŋ kambarigi fhuvara. Kha khira shivi nzɨɨi sɨɨŋ guigira ana mba nzɨɨi sɨɨŋ kambarigi. \v 28 Nde maaŋ muuŋgiap kaŋgiri, Fhe Bakɨme mba tɨvar mba khira shivi gum vhazɨgi ga mbui. Nta khaŋ muuŋgi ntɨɨri ma. Nta ntige ki guma gurmaŋgip nta hɨzgip, nta fov vhava suegim, nta shigi. Mba khesharigi vhazɨgi gum khira shivi, nta zɨri ki fhuvara, Fhe Bakɨme mba tɨvar nta mbui. Na nde ram mbui khesharigi gumgi? Nde guigira Fhe Bakɨme khothɨgi ndɨkndɨgi guigira tivgi. Nde khueŋ kaŋgiri, Fhe Bakɨme nde wari wo fhavi sharɨrga sɨɨn vhɨra nden nɨɨnga. \v 29 Nde maaŋ muuŋgiap nden ndɨkndɨgi fharav mba gum mbɨn kɨv, ni ga suaŋv ndɨkndɨgi vhɨrver muuŋ thari. \v 30 Kha nuianan ki gumgi, mbe mba bigi ga nzuav ndɨkndɨgi vhɨrve ga mbuim, nde Ndia Bakɨme, ana nde kaŋgi, nde nta vuzvugi. \v 31 \x - \xo 12.31: \xo*\xt Mt 6.33\xt*\x*Nde mba bigir ndɨkndɨgi mbevav, Fhe Bakɨme ndɨkndɨk ana piin kɨrim, ana nde gari guman pan kɨrga, nde mba ndir za mbui bigi, ana vhɨra ntan nden nɨɨnga.” \s Bigir vhuuiŋ ndia phogi ga vhui tɨv khare. \r Matiu 24.45-51 \p \v 32 \x - \xo 12.32: \xo*\xt Mt 25.34; Ru 22.29; VB 1.6\xt*\x*Zisas mba bunin mbe nzua vov wom khaŋ mbe nzuai, “Nde na bɨnan ki ntɨɨrire, nde rɨvɨ thari. Nde Ndia Bakɨme, ana suaŋgi, ana nde gari guman pan kɨv, ana wo gari bigi, ana ntan nden nɨɨngen ndikndigi. \v 33 \x - \xo 12.33: \xo*\xt Mt 19.21; Ru 18.22; FG 2.45; 4.34\xt*\x*Nde wari wo bigi ndi maaŋrim, harigi gumgi nta vhezgirim, nde mba ŋkɨɨar bigi sosuagi gumgi nɨɨŋgiri. Nde mba ŋkɨɨar mben nɨɨŋgip, nde mba zazera mbara muuŋgiap ki ŋkɨɨa, nde nta ndiri. Nde nta ndiv, nde vhɨra Hevenan ki bigi vhuuiŋ, nde vhɨra nta ndiri. Kha ŋgu Heven, anan ki bigɨn the mbatɨgirga tuktɨgi fhuvara, vhɨra kɨɨi guma the mba bigɨn the kɨmgirga fhu, vhɨra baa gum suasuari bigɨn the gorgirga tuktɨgi fhu. \v 34 Mba ŋgun nden bigi vhuuiŋ anan ki, nden vuzvugi vhɨra anan ki.” \s Ŋaara guman vhuuŋ, ana won ŋaara bigi bevahegap ŋaara rargap ki. \r Matiu 24.42-44 \p \v 35 \x - \xo 12.35: \xo*\xt Kis 12.11; Mt 25.1-13; Ef 6.14; 1 Pi 1.13\xt*\x*Zisas mba bunin mbe nzua vov khueŋ phorga mbe nzuai, “Nde shagi tɨvivige kegɨp, wari wo ŋaari bigi bevahegɨp, wari wo raan pooŋgip kɨri. \v 36 \x - \xo 12.36: \xo*\xt Mk 13.34-36; 1 Pi 1.13\xt*\x*Nde kha tɨvar muuŋgiri. Gumgi mbari, mbe wari won guma bakɨme rarga ki. Mben guma bakɨme man gu muuŋ, mani wani ga rɨgim, ana mba shama bakɨmen kegap taagia zim, mbe ana rarga ki. Ana zɨv ra tharim, mbe za ana ndi thɨma fhɨrgirga. \v 37 \x - \xo 12.37: \xo*\xt Zo 13.4\xt*\x*Maaŋ muuŋgip, mba guma bakɨme zɨv won ŋaara gumgi ganɨri, mbe ŋkuu thav anan rarga ki, ne nzerara. Gu guigira khar nde nzuai, mba ŋaara gumgir guma bakɨme, ana vhɨra shaa tɨvige kegɨp zɨv, won ŋaara gumgi ga suaŋrim, mbe ŋgɨp mba pi kaa ga pigirga, ana nduara zɨv mban mben nɨɨnga. \v 38 Mba ŋaara gumgi vhɨra, mbe won guma bakɨme zɨrga tuk, mbe tuituigia ana kaŋgi fhuvara. Ana maaŋ muuŋgip maaŋ rɨgar mben hɨgɨrga thi? Ana fharigi tuari furim, ana mben hɨrga thi? Ana maaŋ muuŋgip zɨv, won ŋaara gumgi ganɨrim, mbe ŋkuu thav ana rargɨp kɨrga, ana zɨv mbe ganɨri, mba ŋaara gumgi, mbe ndikndigɨri. \p \v 39 \x - \xo 12.39: \xo*\xt 1 Te 5.2; 2 Pi 3.10\xt*\x*\x - \xo 12.39: \xo*\xt Mt 24.43-44\xt*\x*“Nde vhɨra khueŋ kaŋgiri. Maaŋ muuŋgip, guma the kɨɨma guma ana phena phɨrɨrga tuga kaŋgirga, ana mba kɨɨma guma, ana fhura ana ganɨrim, ana ana phena vhen ŋgirgɨrga tuktɨgi fhuvara. \v 40 \x - \xo 12.40: \xo*\xt Mk 13.33; 1 Te 5.6; 2 Pi 3.12\xt*\x*Nde vhɨra ku thari, nde kɨv, ganɨv kɨri. Nde Fhe Bakɨme Guma Guar zɨrɨga tuk, nde ana kaŋgi fhuvara. Nde ana zɨrɨga tuga shemshegɨp mbur rɨgɨv kɨrim, ana hanera nden hɨgɨrga.” \s Ŋaara guma vhuuŋ gum ŋaara guma mbatɨga vhunama si kameŋ. \r Matiu 24.45-51 \p \v 41 Zisas nen mbe nzuaim, Pita ana nzarigi, “Guma Bakɨme, ndu kha vhunama si kamen nzara nzuaire, o, ndu za kheiŋ ga nzuai?” \v 42 Pita mba nzambaren ana muuŋgim, Zisas ana ŋgarkarav khaŋ nzuai, “Ena, maaŋgi mpiiŋsɨk ana ndɨkndɨga vhuuŋ kav, ana wo gari guma bakɨme piin kav ŋaara vhuuŋra mbui? Mba khesharigi mpiiŋsɨk mba ŋaari gari guma bakɨme, ana ana ndi farga, ana ana ŋaari gumgi ganɨv, ana mba sarigi tugara, ana mban mbe ndɨɨi. \v 43 Mba khesharigi ŋaara mbui mpiiŋsɨk, ana ŋgarɨv kɨrim, ana guma bakɨme taagia zav ana garim, ana ndikndigɨri. \v 44 \x - \xo 12.44: \xo*\xt Mt 25.21-23\xt*\x*Gu guigira nde nzuai, mba khesharigi ŋaara mbui mpiiŋsɨk, ana gari guma bakɨme ana ndi farga, ana za ana ŋaari gu bigi ganɨnga. \v 45 Mba mpiiŋsɨk maaŋ muuŋgip kɨv khaŋ suanga, ‘Ahaŋ, na gari guma bakɨme gura zɨgɨrie?’ Ana maaŋ suaŋgip wo gari guma bakɨmen ŋaara gumgi gum mbigi, ana mbe shogɨv mben muuŋv, mba gum phara havharir mbɨv, ŋanŋanɨv kɨrga. \v 46 Ana maaŋ muuŋv kɨrga, ana wo gari guma bakɨme zɨrga tuga nzuav garav ki fhuvara. Ana vhɨra ana zɨrga tuga kaŋgi fhuvara. Ana maaŋ muuŋv kɨrim, ana gari guma bakɨme hanera ana hɨgɨp, ana gangip, ana guigira muumbara mbatɨgar ana muuŋv, ana ndim mba ana buni kaadogi gumgi ki ŋaneŋ khɨngirim, ana mbe phorgɨ kɨrga. \p \v 47 \x - \xo 12.47: \xo*\xt Lo 25.2; FG 17.30; Ze 4.17\xt*\x*“Nde khueŋ mbarara, ŋaara guma, ana wo gari guma bakɨme nzuai buni gum ana ndɨkndɨgi, ana nta kaŋgiap, ana nta zɨn vov, bigi thari ga mbui fhu, ana fhura ki. Mba khesharigi ŋaara guma, ana gari guma bakɨme hor mbatɨgar ana muuŋgirga. \v 48 \x - \xo 12.48: \xo*\xt Wkp 5.17; 1 T 1.13\xt*\x*Khaŋ muuŋgi ŋaara guma, ana wo gari guma bakɨme ndɨkndɨgi gum vuzvugi kaŋgi fhu, ana pham bigɨn thueŋ muuŋgip, ana ne suaŋv zaa ndirga. Ana gari guma bakɨme pim ana shogɨrga fhu. Guma bigi vhɨrve ndigi, ana bigi vhɨrvera ŋgarkararga. Fhe Bakɨme maaŋ muuŋgip bigi vhɨrvera guma the farve khɨngirga, ana bigi vhɨrvera ŋgarɨga suaŋv kamɨnga.” \s Zisas kha nuianan ki gumgi gu mbigi shɨgɨr zav zergi. \r Matiu 10.34-36 \p \v 49 Zisas mba bunin mbe nzua vov wom khaŋ mbe nzuai, “Gu vhavar kha nuiana sur zav zergi. Gu vhɨra khueŋ vuzvugi, mba vhav vhemkora khavgip fogɨp shirga. \v 50 \x - \xo 12.50: \xo*\xt Mt 20.22; 26.38; Mk 10.38-39; Zo 12.27\xt*\x*Gu vhɨra harigi khesharigi ruarɨr muun zav zergi. Gu ntigem mba ruarɨ ga muuŋgi fhuvara, gu maaŋ muuŋgiap nan ndav guigira simgi. \v 51 \x - \xo 12.51: \xo*\xt Mt 10.34\xt*\x*Nde khueŋ ndɨkndɨgi thi? Gu ndava mɨɨtɨga ndigap kha nuianan zergi thi? Fhuvara. Gu guigira nde nzuai, gu kha gumgi gu mbigi shɨgɨr zav zergi. \v 52 Mba tɨv ntige kha tugen kɨv, vhɨra zumgum vhɨra kɨrga. Ntige kha tugivigen meeŋthɨgi gumgi, mbe wari tɨgɨp phena bavira kɨrga, mbe rɨgɨra wari shɨrav, phuni khegene panan phuni ga kegɨrga, phunini panan phuni khegene ga kegɨrga. \p \v 53 \x - \xo 12.53: \xo*\xt Mai 7.6\xt*\x*“Mbe rɨgɨra wari shɨrav, ndia panan kama kegɨrga, kam panan ndia ga kegɨrga. Niamuuŋ panan wo kambiga kegɨrga, kambik panan wo niamuuŋ ga kegɨrga. Guma the niamuuŋ panan ana muuaŋ kegɨrga, mba guman muuŋ panan won manan niamuuŋ ga kegɨrga.” \s Kha gumgi gu mbigi, mbe khar hi bigi nɨɨŋge kaŋgi fhuvara. \r Matiu 16.2-3 \p \v 54 Zisas mba buni vhɨrver mbe nzua vov khaŋ mba gumgi gu mbigi vhɨrve ga nzuai, “Nde kha tɨva mbui, nde garim, buiva hurige mbu ra veri fhain hɨgi, nde khaŋ nzuai, ‘Mbok nzirga.’ Nde maaŋ nzuaim, mbok guigira nzi. \v 55 Nde vhɨra gari bɨɨŋbɨɨŋ bakɨme saut fhain kega zim, nde khaŋ nzuai, ‘Ra ntigem guigira fogɨ shirga.’ Nde maaŋ nzuaim, ra guigira foga shi. \v 56 Nde guigira bigi guiguigi gumgi ma. Nde kha nuian gum buivar hi bigi, nde guigira nta ganɨv nta heengeŋ kaŋgi. Nde ram muuŋgiap ntige kha tugen hi bigi, nde nta garav nta heenganain kakagi?” \s Nde wari ga suaŋv suanga gumgi phorgɨv buni ndiv thɨgɨr maaŋri. \r Matiu 5.25-26 \p \v 57 Zisas wom khaŋ mbe nzuai, “Nde ram muuŋgiap nde nduarira tuituigia kha bigi garav ndɨkndɨga vhuun nta mbui fhu, maaŋgi tɨvi nta tɨvir vhuuiŋ? \v 58 \x - \xo 12.58: \xo*\xt Snd 25.8; Mt 5.25\xt*\x*Ndu maaŋ muuŋgip ndun pana guma, ana ndu ndigip, ndu suaŋ bigi ndi thɨgɨra mbai guman han ŋgɨp ndu suaŋv suan saŋv ŋgɨri. Ndu mba tugen ŋko wani tɨgɨp, ana han ŋgɨp, ndu tuav sɨgen ŋko wani phorgɨ suaŋv mba bigeŋ ndi thɨgɨr mbarari. Ndu maaŋ muuŋgirga fhu, ana ndu ndim, mba bigi ndi thɨgɨra mbai guman farve khɨngirga, ana ndu ndim gɨɨtɨvi farve khɨngirim, mbe ndu ndim bɨna khɨngirga. \v 59 Gu guigira ndu nzuai, ndu bɨnara kɨvkɨv ndu mba mbe ŋgarka zav ndu suaŋgi ŋkɨɨa, ndu zam nta ŋgarkararga.” \c 13 \s Guma ndav dorgi fhu, ana ŋgu mbatɨgar ŋgɨrga. \p \v 1 Zisas Fhe Bakɨme buni vhuuin mba gumgi gu mbigi ga suaŋgia thugim, gumgi mbari maaŋ kav, mbe Gariri gumgir hɨgi bigen ana neŋgi. Mbe mba bigen ana neŋgap khaŋ ana nzuai, “Gariri gumgi mbari, mbe Fhe Bakɨme nzuav sɨgi shogav shama mbuav kim, Pairat won ntari ga mbui gɨɨtɨvi ga sarigim, mbe vov, mbe shogi, mbe vɨzi siav, mba Fhe Bakɨme nzuav shogi sɨgi vɨzi tɨ suagi.” \f a \fr 13.1 \fr*\ft Mba Gariri gumgi, mbe mba tɨvar mbe muuŋgi, mbe Garirin kav, mba Fhe Bakɨme nzuav shama mbuav kim, mbe shogim, mbe vhɨzgi fhuvara. Mbe Fhe Bakɨmen suaŋgi tɨva zɨn vov, mbe nda vov, Zerusareman Fhe Bakɨme nzuav shama mbuav sɨgi ga mpov kim, mbe mba tɨvar mbe muuŋgi. \ft*\f* \v 2 \x - \xo 13.2: \xo*\xt Zo 9.2-3\xt*\x*Mbe maaŋ nzuaim, Zisas khaŋ mbe nzuai, “Nde ram mbui ndɨkndɨga mbui? Nde ndɨkndɨgi, mbe muuŋgi tɨvi mbatɨgi, mba harigi Gariri gumgi muuŋgi tɨvi mbatɨgi kambarigim, mbe nen vheza ndiav, mbe mba tɨva mbatɨgar mbe muuŋgire? \v 3 \x - \xo 13.3: \xo*\xt Sng 7.12\xt*\x*Gu guigira nde nzuai, Zakɨra fhuvara! Nde vhɨra nde ndavi domdorgirga fhu, mba tɨv vhɨra za nden hɨgɨrga. \v 4 Nde vhɨra mba fhum mba Siroaman mba phena bakɨme phɨrgia rav mba phɨk bavira sɨgarathɨgi gumgi shogim, mbe vhɨzgi. Nde kha ndɨkndɨgar mbe mbuire, mbe muuŋgi tɨvi mbatɨgi za kha Zerusareman ki gumgi muuŋgi tɨvi mbatɨgi kambarigi? \v 5 Zakɨra fhuvara! Gu guigira nde nzuai, nde vhɨra nde ndavi domdorgirga fhu, mba tɨv vhɨra za nden hɨgɨrga.” \s Zisas kha vhɨgi mbai fhuv nen mbe nzuai. \p \v 6 \x - \xo 13.6: \xo*\xt Ais 5.2; Mt 21.19\xt*\x*Ana mbaram bigɨna mueŋ vhunama dav khaŋ mbe nzuai, “Guma mbe fik kha mbige ndim won wain mɨnan mpɨrigi. Ana ana mpɨrigim, ana vhuuŋgim, ana zumgum zav mba fik khagen vhɨgi korɨ zav niŋge gari. Ana zav niŋge garim, niŋge vhɨgi mbai fhu. \v 7 \x - \xo 13.7: \xo*\xt Ru 3.9\xt*\x*Ana thav khaŋ mba wain mɨna gari guma ga nzuai, ‘Ai, gu mpari mpuveni khegntɨriven, gu zav kha fik khage garim, niŋge vɨga the mbarigi fhu, ndu niŋge kegɨ nɨɨ khɨnik! Niŋge thaŋ suaŋv fhura khaŋ kɨv, kha nuiana mba vhɨzɨrie?’ \v 8 \x - \xo 13.8: \xo*\xt 2 Pi 3.9; 3.15\xt*\x*Ana ne nzuaim, mba ŋaara guma ana ŋgarkarav khaŋ ana nzuai, ‘Guma rum, ndu ntige ana kɨ thari, ndu rargɨri. Gu ntige kha mpari bavira mparav nuiana khov, ana degan vhov, tor daa buari ndi zɨv, ana dega suegɨp, ana ganɨnga. \v 9 Ana mbu zɨn mpariven vhɨgi maanga thi, fhuv thi? Ana maaŋ muuŋgip vhɨgi maanga fhu, ndu ana kegɨri.’ ” \s Zisas Sabatar kɨr phɨrgerɨga rui mbiga mben kurigim, ana taagia nzerigi. \p \v 10 Sabat raa mbevin Zisas vov Fhe Bakɨme buni mbararagi phena vhen vhergap, Fhe Bakɨmen buni vhuuin gumgi gu mbigi khɨvav mbe nzuai. \v 11 Mba gumgi gu mbigi rɨgar, ŋina mbatɨk mbe vhen ndav kɨr phɨrgerɨga rui rɨmrɨman nɨɨŋgi mbiga mbe, mbe phorga mba phena vhen ki. Mba ŋina mbatɨk mba rɨmrɨman ana nɨɨŋgim, ana mbara muuŋgiap kɨr phɨrgerɨga ruav kim, phɨk bavira sɨgarathɨgi mpari vhɨzgi. Ana ragia thɨgɨ ruigirga tuktɨgi fhu. \v 12 Zisas ana gangiap, ana kamgim, ana ana han zim, ana khaŋ ana nzuai, “Ena, gu ntigem ndun rɨmrɨm vhɨzgi.” \v 13 \x - \xo 13.13: \xo*\xt Mk 16.18; FG 9.17\xt*\x*Ana maaŋ ana suaŋgiap, mbaram wo farven ana suirigi. Ana wo farven ana suigavra thagim, mba mbik vhemkora ragia thɨgap, Fhe Bakɨme zɨ ndim vun kuamkuagi. \v 14 \x - \xo 13.14: \xo*\xt Kis 20.9-10; Lo 5.13-14; Mt 12.10; Mk 3.2; Ru 6.7; Zo 5.16\xt*\x*Zisas Sabatar mba mbigar kurigi ne nzuav mba Fhe Bakɨme buni mbararagi phena gari guman pan ne nzuav guigira Zisas ga nzuav ndav shigap, khaŋ mba gumgi gu mbigi ga nzuai, “Nza ŋaari ga mbui rari mporathɨgi, nde mba raa then zɨv wari won rɨmrɨɨ vhɨzɨ. Nde thaŋ nzuav zav Sabatar mba ŋaara khavgi?” \v 15 \x - \xo 13.15: \xo*\xt Ru 14.5; 19.9\xt*\x*Ana maaŋ nzuaim, Zisas ana ŋgarkarav khaŋ ana nzuai, “Nde bigi guiguigi gumgi ma! Nde buni nzuav, nde mbui tɨvi mba buni zɨn vui fhuvara. Nde vhɨra Sabatar kha tɨvi ga mbui. Nde vov wari wo tor daa bɨnin vegap, nta thɨɨ fhɨrim, nta kɨrar him, nde ntan ko vuim, nta phara pi. \v 16 Nde kha mbiga gari, ana harigi mbik fhuvara. Ana vhɨra Abrahaman shɨga mbiga mbe ma. Nde ana garim, Satan kha simtɨgar ana nɨɨŋgim, ana mba simtɨk ana kegim, ana ndiav kim, phɨk bavira sɨgarathɨgi mpari vhɨzgi. Gu maaŋ muuŋgip ana tɨn mba simtɨga gorɨ saŋv, gu Sabat ga suaŋv ana tɨn mba simtɨga gorɨrgeŋ tharie?” \v 17 Ana ne nzuaim, mba panan ana kegi gumgi, mbe ne mbararagiap, guigira memɨra mbatɨga muuŋgi. Mbe nen mberim, mba gumgi gu mbigi za ana mbui bigir vhuuiŋ ga nzuav ndikndigi. \s Zisas mastet vhɨga vhunama si. \r Matiu 13.31-32; Mak 4.30-32 \p \v 18 Zisas mba bunin mbe nzua vov wom mben nzarigi, “Fhe Bakɨme won gumgi gu mbigi ganɨrim, mbe ana piin kɨrga tɨv ram mbui khesharigi? Gu ana vhunama sɨv ram mbui suambarar nden muuŋrie? \v 19 Ana kha mpamparan vhɨga fara muuŋgi. Mba mpampara zɨ khare, mastet. Guma mbe mastet vhɨga ndiga vov won mɨnan mpɨrigi. Ana zumgum kha fara muuŋgiap, vhuuŋgip, kɨvgiap, ŋgagi shɨgim, korigi zav ana ŋgagi ga piigi.” \s Zisas is vhunama si. \r Matiu 13.33 \p \v 20 Zisas nen mbe suaŋgiap wom mben nzarigi, “Fhe Bakɨme won gumgi gu mbigi ganɨrim, mbe ana piin kɨrga tɨv ram mbui khesharigi? Gu ana vhunama sɨv ram mbui suambarar nden muuŋrie? \v 21 Ana is fara muuŋgi, mbiga mbe is ndigap parawa phorga digi. Ana nta digim, mba parawa zumgum kav vhuuŋgia ndagi.” \s Nde tuav kama bisaneŋ thɨgɨp ŋgɨrga. \r Matiu 7.13-14,21-23 \p \v 22 Zisas mba bunin mbe suaŋgia thugav, mbaram khavgia Zerusareman ndai. Ana ndav vov, mba ŋgui bakɨvi gum ŋgui bisarire shɨgav ndav, Fhe Bakɨme buni vhuuin mbe khɨvav mbe nzuav ndai. \v 23 Ana mba bunin mbe nzuav ndaim, guma mbe ana nzarigi, “Guma Bakɨme, Fhe Bakɨme gumgi gu mbigi vhɨrve, ana taagi mbe ndigirga fhup thi?” Ana ana nzarigim, ana khaŋ mbe nzuai, \v 24 \x - \xo 13.24: \xo*\xt Mt 7.13; Zo 7.34; Ro 9.31; Fi 3.12\xt*\x*“Gu khar za nde nzuai, nde nduarira ŋkasŋkagip khaŋ tɨgɨp, nde mba tuav bisaneŋ thɨgɨp ŋgɨp mba ŋgun vhen ŋgirgɨrga. Gu nde nzuai, gumgi gu mbigi vhɨrvera, mbe mba tuav bisaneŋ thɨgɨp ŋgɨp mba ŋgun vhen ŋgirɨrgeŋ nzuav mbui. Mbe ŋgirɨr za mbuav mbe tuktɨgi fhuvara. \v 25 \x - \xo 13.25: \xo*\xt Sng 32.6; Ais 55.6; Mt 7.23; 25.10-12; Ru 6.46\xt*\x*Mbe mbara muuŋv kɨrim, mba ŋgu namkam khavgip wo ŋgun vhen veri thɨmkamani puigirga. Ana wo ŋgun vhen veri thɨmkamani puigirim, nde zɨv ana ŋgun thɨmkamani thivgip, anan kamɨnga. Nde ana kamɨv khaŋ ana suanga, ‘Guma Rum, Guma Rum, ndu nza ndi thɨma fhɨrik!’ Nde maaŋ suanga, ana nde ŋgarkarav khaŋ nde suanga, ‘Gu nde kaŋgi fhuvara, gu vhɨra nde kega zegi ŋgu kaŋgi fhu.’ \v 26 Ana maaŋ nde suanga, nde khaŋ suanga, ‘Nza ndu phorga mbegi ntɨɨri ma. Ndu nza ŋgu shɨra veri tuavi rɨksɨgivigen kav Fhe Bakɨme buni vhuuin nza khɨvav nza suaŋgi.’ \v 27 \x - \xo 13.27: \xo*\xt Sng 6.8; Mt 7.23; 25.41\xt*\x*Nde maaŋ ana suanga, ana khaŋ nde suanga, ‘Gu nde kaŋgi fhuvara, gu vhɨra nde kega zegi ŋgu kaŋgi fhu. Nde tɨvi mbatɨgi ga mbui ntɨɨri ma, nde na thav sari.’ \v 28 \x - \xo 13.28: \xo*\xt Mt 13.42; 22.13; 24.51; 25.30\xt*\x*\x - \xo 13.28: \xo*\xt Mt 8.11-12\xt*\x*Ana maaŋ nde suaŋgirim, nde nzi mbatɨgar muuŋv tari ndɨɨri phɨrɨrga. Nde maaŋ muuŋv kɨv, Abraham gu Aisak, Zekop, mba fhum kegi Fhe Bakɨme kamthooŋ gumgi, nde mbe ganɨnga, mbe Fhe Bakɨme wo gumgi gu mbigi garim, mbe ana piin ki ŋgun vhen kɨrga. Nde, Fhe Bakɨme nde fuasuegi, nde kɨrar ki. \v 29 \x - \xo 13.29: \xo*\xt Sng 107.3; Ru 14.15\xt*\x*Mba ra ndai fhain ki ŋguir ki gumgi gu mbigi gum mba ra veri fhain ki ŋguir ki gumgi gu mbigi, mbe zɨv Fhe Bakɨme wo gumgi gu mbigi garim, mbe ana piin ki ŋgun wari wo ŋani ndigip ana phorgɨp ana shama bakɨme mbɨrga. \v 30 \x - \xo 13.30: \xo*\xt Mt 19.30; 20.16; Mk 10.31\xt*\x*Nde mbarara! Ntige fhara ki gumgi gu mbigi thari, mbe zumgum zɨn kɨrga. Ntige zɨn ki gumgi gu mbigi thari, mbe zumgum fhararga.” \s Zisas guigira Zerusareman kora muuŋgi. \r Matiu 23.37-39 \p \v 31 Zisas mba buni nzuai tugera, Fherasiŋ mbari, mbe Zisas han zav khaŋ Zisas ga nzuai, “Ndu ntigera kha ŋgu thav harigi ŋanen ŋgɨri. Herot ndu shogiri ndu rɨmɨn za nzuai.” \v 32 Mbe maaŋ nzuaim, Zisas khaŋ mbe nzuai, “Ndu ŋgɨp khaŋ mba ruaŋruaŋgi fiaŋ ga suaŋri, ‘Ndu mbarara! Ntige gum gurmaŋgip, gu gumgi gu mbigi tɨn ŋiniŋgi mbatɨgi ga vharvharav, mben kurkurav mben rɨmrɨɨ vhɨzɨrga. Gu raa phuni khegenen, gu won ŋaara vhɨzɨrga.’ \v 33 Gu maaŋ muuŋgip ntige ŋgɨp kɨv, gurmaŋgip ŋgɨp kɨv, vermaŋgip gu Zerusareman hɨgɨrga. Maaŋ muuŋgip, Fhe Bakɨme kamthooŋ guma harigi ŋgu then kɨrim, mbe ana shogirim, ana rimgirga fhu. Fhuvara. Mbe Zerusaremra ana shogirim, ana rimgirga. \p \v 34 \x - \xo 13.34: \xo*\xt Mt 23.37\xt*\x*“O Zerusaremiŋ, Zerusaremiŋ, nde kha Fhe Bakɨmen kamthooŋ gumgi, ndu mbe shogim, mbe vhɨzim, ndu kha Fhe Bakɨme sasarigi ndun han zi gumgi, ndu ŋkɨɨr mbe sav, mbe shogim, mbe vhɨzi ne ma. Gu tugi vhɨrvera, gu ndun tari, gu mbe fugɨp, tuara meeŋ won ŋgugi fugap won vhɨganin mbe vharigi tɨvar ndun tarir muun za mbuim, mbe thagi. \v 35 \x - \xo 13.35: \xo*\xt Sng 118.26; Ais 1.7; Jer 22.5; Mai 3.12; Mt 21.9; Mk 11.9-10; Zo 12.13\xt*\x*Nde mbarara! Nde ŋgu ntigem mbatɨgip fhura kɨrga. Gu guigira khar nde nzuai, nde wom na gangirga fhu. Nde fhura kɨv kɨv, nde khaŋ suanga, ‘Fhe Bakɨme ndɨkndɨga vhuuŋra mba Guma Bakɨme zɨ muuŋgia zi guman muuŋri!’ Nde maaŋ suanga, nde taagi na ganɨnga.” \c 14 \s Zisas fhav gum bigi za baagi guma mben kurigim, ana taagia nzerigi. \p \v 1 \x - \xo 14.1: \xo*\xt Ru 11.37\xt*\x*Sabat raa mben Zisas vov Fherasin zɨ ki guma mbe phenan vugap ana phorga pi. Ana ana phorga pim, mbe tuituigira anan tɨva garav ki. \v 2 Mba tugar fhav gum bigi za baagi guma mbe vhɨra zɨgap Zisas han maaŋ ki. \v 3 \x - \xo 14.3: \xo*\xt Mt 12.10; Ru 6.9\xt*\x*Zisas mbaram mba Fherasiŋ gumgi gum mba guigira Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi gumgir nzarigi, “Nde ram mbui ndɨkndɨga mbui? Nza Sabatar guman kurav ana rɨmrɨma vhɨzi ne, ne Sabatar tɨva phɨrire, ee fhuve?” \v 4 Ana mba nzambaran mbe muuŋgim, mbe thɨri pɨngiap fhura ki. Mbe buna thuen ana fagi fhuvara. Ana mbaram mba fhav gum bigi baagi guman fhava suirav, ana kurigim, ana batɨk fhura ŋgɨrgim, ana mbaram ana nzuaim, ana taagia vui. \v 5 \x - \xo 14.5: \xo*\xt Kis 23.5; Lo 22.4; Mt 12.11; Ru 13.15\xt*\x*Ana vuim, Zisas taagia mben nzarigi, “Nde the maaŋ muuŋgip, kama the kɨrga o, borombaga the kɨrga, ana maaŋ muuŋgip Sabat raan mbok thɨgɨrga, nde mba raara vhemkora ŋgɨv ana sigɨrga, o fhu?” \v 6 \x - \xo 14.6: \xo*\xt Mt 22.46\xt*\x*Ana mba nzambaren mbe muuŋgim, mbe ana suanga buna thueŋ ki fhu. \s Zisas guma wo mbevɨrga tɨva nzuai. \p \v 7 \x - \xo 14.7: \xo*\xt Mt 23.6\xt*\x*Zisas mba tugen mba gumgi garim, mbe mba mban mbɨr zav, mbe zɨ ki gumgi piigi mpirmpirɨgira, mbe ntara piigi. Ana maaŋ muuŋgiap mbe gangiap, thav buna mueŋ vhunama dav khaŋ mbe nzuai, \v 8 \x - \xo 14.8: \xo*\xt Snd 25.6-7\xt*\x*“Guma the maaŋ muuŋgip muun rɨgɨp shama bakɨmen muuŋv, nden kamgirim, nde mba shaman ŋgegɨp, nde mba zɨ ki gumgi pigɨrga mpirmpirɨgira pigɨ thari. Nde kaŋgi fhuvara, mbe mba nde kambarav zɨri bakɨvi ki gumgi, mbe mben kamgiap, mbe ndim fegi mpirmpirɨgi mbar ki. \v 9 Ndu maaŋ muuŋgip mba mpirmpirɨga perav kɨrim, mba shama mbuav nden kamgim, nde zegi guma zɨv khaŋ ndu suanga, ‘Ndu mba mpirmpirɨk thav khavik, ana kha guma pigɨrga mpirmpirɨk ma.’ Ndu muuŋv kɨrim, mba shama vuavi maaŋ ndu suaŋgirim, ndu guigira nen mbergip, khavgip ŋgɨp, za mbu mpuun guigira zɨ ki fhuv gumgi piigi mpirmpirɨga perarga. \v 10 Nde maaŋ muuŋgip mbe shama then muuŋv nden kamgirim, nde ŋgɨp, nde mba zɨ guarara mba zɨ ki fhuv gumgi piigi mpirmpirɨgir pigiri. Mba shama mbuav nden kamgi guma bigɨn ma. Ana nduara zɨv nde gangip, khaŋ ndu suanga, ‘Kɨvntok, ndu khavgip, naaŋ ŋgɨp mbu mpirmpirɨga vhuun pera.’ Ana maaŋ ndu suaŋrim, ndu naaŋ ŋgɨp mba mpirmpirɨga perarim, ndu phorga mba shaman vegi gumgi, mbe ndu gangip, khaŋ ndu suanga, ‘Ndu zɨ ki guma ma.’ \v 11 \x - \xo 14.11: \xo*\xt Snd 29.23; Mt 23.12; Ru 18.14; Ze 4.6; 1 Pi 5.5\xt*\x*Guma the wo zɨ ndi vun kuamkuarga, Fhe Bakɨme mba guma zɨ mbevari ana ŋgirgɨrga. Guma the wo zɨ mbevarga, Fhe Bakɨme mba guma zɨ ndi vun kuarga.” \s Nza bigi ŋgarkararga fhuv gumgi, nza tɨva vhuun mben muuŋri. \p \v 12 Zisas mba bunin mbe nzua vov khaŋ mba wo phorgɨ mbɨr zav ana kamgi guma ga nzuai, “Ndu shama bakɨmen muuŋv wo phorgɨ mbɨr saŋv, ndu won kɨvntogira kamɨv, won fek gu tarira kamɨv, won ŋgun ŋkɨɨa vhɨrve ki gumgi, ndu mbera kamɨ thari. Ndu maaŋ muuŋgirga, mbe zumgum ndura kamgirga, ndu ŋgɨp mbe phorgɨ mbɨrim, mbe ndu shama ŋgarkararga. \v 13 \x - \xo 14.13: \xo*\xt Lo 14.29; Neh 8.10-12\xt*\x*Ndu maaŋ muuŋgip shaman muuŋv, ndu mba shaman zɨrga gumgir kamɨ saŋv, ndu kha khesharigi gumgir kamɨri, bigi sosuagi gumgi, hari gu suira goreregi gumgi, suira mbatɨgi gumgi, rɨmgi mbatɨgi gumgi, ndu maaŋ muuŋgi gumgir kamɨri. \v 14 \x - \xo 14.14: \xo*\xt Zo 5.29\xt*\x*Ndu maaŋ muuŋgirga, Fhe Bakɨme tɨvar vhuun ndun muunga. Mba khesharigi gumgi, ndu mben kamgi, mbe zumgum ndu shama ŋgarkararga tuktɨgi fhuvara. Ndu zumgum mba tɨvar vhuuaŋ muuŋgi gumgi, mbe vhɨzgi, mbe taagip khavɨrga, Fhe Bakɨme mba tugen ndu shama ŋgarkararga.” \s Shama bakɨme vhunama si kameŋ. \r Matiu 22.1-10 \p \v 15 \x - \xo 14.15: \xo*\xt Ru 13.29; VB 19.9\xt*\x*Zisas mba kamen mbe nzuaim, ana phorga mba mba pi kaa ga perav pi guma mbe ne mbararagiap khaŋ ana nzuai, “Ena, mba Fhe Bakɨme wo gumgi gu mbigi ganɨrim, mbe ana piin kɨrga ntɨɨri, Fhe Bakɨme wo shama bakɨmen muuŋrim, mbe phorgɨv mba shama bakɨmen mbɨrga guma, ana ndikndigɨri.” \v 16 Ana maaŋ nzuaim, Zisas ana ŋgarkarav khaŋ ana nzuai, “Ana harigi guma mbe, ana won shama bakɨme mbuav, ana mba gumgi vhɨrver kaai. \v 17 \x - \xo 14.17: \xo*\xt Snd 9.2; 9.5\xt*\x*Ana khaŋ mbui, ana mba shama bakɨmen muunga tuk hɨgim, ana mbaram won ŋaara guma ga sarigim, ana vov ana mba fhum mba shaman zɨr zav farasegi gumgi, ana vov mba shaman zɨr zav mbe nzuai. Ana vov khaŋ mbe nzuai, ‘Nde zɨri, mba shama bakɨme bigi za bevahegim, mba shama bakɨme tuk hɨgi.’ \v 18 Ana vov mbe nzuaim, mbe za thagi. Mbe thav, mba shama bakɨme mbui guman ŋaara guma fhara vov nzarigi guma, ana khaŋ ana nzuai, ‘Gu ntigera nuiana sɨga mueŋ ga vezgiap, ne ganɨ za vui. Ndu ŋgɨp khaŋ mba shama bakɨme mbui guma ruma suaŋri, ana na ndava simɨ thari. Gu mbar ŋgɨrga fhuvara.’ \v 19 Ana maaŋ ana suaŋgim, ana vov harigi nen nzarigim, ana khaŋ ana nzuai, ‘Gu ntigera ŋaarar muun zav phɨkthɨgi borombaga ga vhezgiap, gu ntigera ŋaarar ntan panɨ za mbui. Ndu ŋgɨp khaŋ mba shama bakɨme mbui guma ruma suaŋri, ana na ndava simɨ thari. Gu mbar ŋgɨrga fhuvara.’ \v 20 \x - \xo 14.20: \xo*\xt 1 Ko 7.33\xt*\x*Ana maaŋ ana suaŋgim, ana mbaram vov harigi nen nzarigim, ana vhɨra khaŋ ana nzuai, ‘Gu ntigera muuaŋ tɨgi, gu mbar ŋgɨgɨrga fhuvara.’ \p \v 21 “Mba shama bakɨme mbui guman ŋaara guma, ana mba gumgir nzaim, mbe mba kamen ana suaŋgim, ana mba kameŋ ndiga taagia won guma ruma han vui. Ana vov mba mbe suaŋgi buni bun wo guma ruma suaŋgi. Ana mba buni bun won guma ruma nzuaim, ana ndav shigap, thav kama havharar won ŋaara guma ga ndɨɨv khaŋ ana nzuai, ‘Ndu vhemkora ŋgɨp, kha ŋgu bakɨmen ki tuavi bakɨvi gum tuavi bisarirer ŋgɨp, mba bigi sosuagi gumgi gum, suira mbatɨgi gumgi gum, rɨmgi mbatɨgi gumgi gum, hari gu suira goreregi gumgi, ndu mbe suaŋrim, mbe na phenan zɨv na phorgɨv na shama bakɨmen mbɨrga.’ \p \v 22 “Ana maaŋ won ŋaara guma ga suaŋgim, ana vugap mba gumgir kov zɨgap, mbaram khaŋ ana nzuai, ‘Guma rum, ndu nzuaim, gu vugap, kha gumgir kov zɨgim, ndu phen givigi fhu, ndu phenan ŋani mbari fhura khar ki.’ \v 23 Ana maaŋ nzuaim, anan guma rum taagia khaŋ won ŋaara guma ga nzuai, ‘Maaŋ muuŋgim, ndu ntige wom taagip ŋgɨp, kha ŋgu bakɨme thav, ndu ŋgɨp mba tuavi bakɨvi gum mba mɨni ga rui tuavi, ndu nta thivi ŋgɨp, gumgi gu mbigi ganɨv, ndu khaŋ tɨgɨv mbe suaŋrim, mbe zɨv na phorgɨv na shama bakɨmen mbɨrga. Gu khueŋ vuzvugi, na phen za givarga, ne nzerarga.’ \v 24 \x - \xo 14.24: \xo*\xt Mt 21.43; 22.8; FG 13.46\xt*\x*Ana nen ana suaŋgiap khaŋ ana nzuai, ‘Gu guigira khar ndu nzuai, gu mba fharav kha shama bakɨmen mbɨr zav farasegi gumgi, gu mbe nzuaim, mbe na shama bakɨmen zɨ thagi. Mbe guigira kha shaman mban tɨva thaneŋ mbegɨrga tuktɨgi fhu.’ ” \s Zisas khaŋ nzuai, “Guma na phorgɨv rur saŋv, ana wo gangip na phorgɨv rurga.” \r Matiu 10.37-38 \p \v 25 Tuga mben gumgi gu mbigi vhɨrve, mbe Zisas phorga vuim, ana dorgap mbe garav khaŋ mbe nzuai, \v 26 \x - \xo 14.26: \xo*\xt Lo 33.9; Mt 10.37; Ru 18.29; Zo 12.25; VB 12.11\xt*\x*“Guma the na phorgɨv rur saŋv, ana kɨr wo ndia gum niamuuŋ gum, won muuŋ gum tari, won fegi gum ŋgugi, meeiŋ gum bivi, ana kɨr mbe segi fhu, ana vhɨra kɨr won vuzvugara segi fhu, ana na phorgɨ rurga guma kegɨrga tuktɨgi fhu. \v 27 \x - \xo 14.27: \xo*\xt Mt 10.38; 16.24; Mk 8.34; Ru 9.23; 2 T 3.12\xt*\x*Guma the vhɨra wo rɨmɨnga khanarareŋ phufhurav na phorgɨ ruigirga fhu, ana vhɨra na phorgɨ rurga guma kegɨrga tuktɨgi fhu.” \f a \fr 14.27 \fr*\ft Ndu Matiu 10.38 ki kameŋ ganɨri. \ft*\f* \p \v 28 Zisas mba bunin mbe suaŋgiap, mbaram khaŋ mbe nzuai, “Maaŋ muuŋgip, nde the phena bakɨ then muunga. Nde the mba phenan muun saŋv, ana ram mbui tɨvar muuŋgirie? Ana fhara perav mba phenan muunga bigi, ana nta ndɨkndɨgap, nta ruei. Ana nta ruev won ŋkɨɨa gari, ana mba phenan muunga ŋkɨɨa tuktɨgi o, fhu. \v 29 Ana fharav maaŋ muuŋgirga fhu, ana mba phena kɨnira suegɨp ganɨnga, ana ŋkɨɨa vhɨzgi, ana fhura mba phena thagi. Ana fhura mba phena tharga, mba gumgi gu mbigi ne suaŋv ana sɨɨnga. \v 30 Mbe ana sɨɨŋv khaŋ ana suanga, ‘Kha guma wo gangiap kha phena mbui. Ana ana mbuav, ana vhɨzgi fhu.’ \p \v 31 “Maaŋ muuŋgip ŋgui vhɨrve gari guman pana the, ana harigi ŋgui vhɨrve gari guman pana phorgɨv shogɨr saŋv, ana fharav perav won ntari ga mbui gɨɨtɨvi vhɨrve ganɨv khaŋ wo suanga, ‘Gu 10,000 ntari ga mbui gɨɨtɨvira khar ki. Mbu harigi ŋgui vhɨrve gari guman pan, ana won 20,000 ntari ga mbui gɨɨtɨvir ko zi.’ Ana mba ndɨkndɨgar muuŋv, khaŋ wo suanga, ‘Nan ntari ga mbui gɨɨtɨvir vhɨrve khaŋ muuŋgiap 10,000 thɨgi, gu ram muuŋrie? Gu mbu harigi ŋgui vhɨrve gari guman pana phorgɨv shogɨv, gu ana kambararie?’ \v 32 Ana mba ndɨkndɨgar muuŋv ganɨnga. Ana tuktɨgi fhuv, ana mbaram wo gumgi thari ga sararim, mbe ŋgɨp mba ana phorgɨv shogɨr zav zi guman pan, ana samra kɨrim, mbe ŋgɨv mba ntara vhɨzɨ saŋv ana suanga. \p \v 33 \x - \xo 14.33: \xo*\xt Fi 3.7-8\xt*\x*“Nde vhɨra mba khesharigi tɨvara muuŋri, nde the na phorgɨ rur saŋv, ana guigira za kɨr wo bigi ga segɨrga, ana na phorgɨ rurga guma kegɨrga. Ana za kɨr wo bigi ga segi fhu, ana na phorgɨ ruigirga guma kegɨrga tuktɨgi fhu.” \s Zisas mbasɨk faaŋgi ne vhunama sav buna muen mbe nzuai. \r Matiu 5.13; Mak 9.50 \p \v 34 \x - \xo 14.34: \xo*\xt Mt 5.12; Mk 9.50\xt*\x*Zisas mba bunin mbe suaŋgiap wom khaŋ mbe nzuai, “Mbasɨk, ana bigɨna vhuuŋ ma. Ndu mbasɨk ndi suegɨp, ndu mbɨ kɨvgip, ana tɨgɨrga ana faaŋgirga, ndu wom ram ana muuŋgirim, ana vhergirie? \v 35 Ndu mba khesharigi mbasɨgar won mɨna suegɨrga, ana ndu mban kurari nta vhuuŋgirga tuktɨgi fhu. Ndu vhɨra mba khesharigi mbasɨgar borombaga buari digip mɨna suegɨrga tuktɨgi fhuvara. Zakɨra fhuvara! Mba khesharigi mbasɨk, ndu fhura ana si mbur suarga. Gu khar nde nzuai bunaiŋ, guma khuarani kɨv, ana kha buni mbararari.” \c 15 \s Zisas bigɨna mueŋ vhunama sav sipsip mbar rɨgi ne nzuai. \r Matiu 18.12-14 \p \v 1 \x - \xo 15.1: \xo*\xt Ru 5.29-30\xt*\x*Raa mben ŋkɨɨa ndia rui gumgi gum tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgi, mbe zam Zisas nzuai buni mbarara zav ana han zegi. \v 2 \x - \xo 15.2: \xo*\xt FG 11.3; Ga 2.12\xt*\x*Mbe zegap, Zisas rorgiap, piigiap kav, ana buni mbararagim, mba Fherasiŋ gumgi gum mba Zudaiŋ tɨvir vhuuiŋ kaŋgi gumgi, mbe mbe gangiap, ne nzuav Zisas ga nzuav ndavi simgi. Mbe Zisas ga nzuav ndavi simgiap khaŋ wari ga nzuai, “Kha guma, ana tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgi, ana mben khurkhuu ga mbuav mbe phorga pi.” \p \v 3 Mbe maaŋ wari ga nzuaim, Zisas mbaram, kha bunai vhunama sav khaŋ mbe nzuai, \v 4 \x - \xo 15.4: \xo*\xt Ese 34.11; 34.16; Mt 18.12; Ru 19.10\xt*\x*“Nde rɨgar nde the maaŋ muuŋgip 100 sipsivi kɨrga, nta rɨgar maaŋ muuŋgip the mbar rɨgɨrga. Ana mba 99 sipsivi ndi, mbara tɨgɨrim, nta mbara kɨv, vhazɨgi mbɨv kɨrim, ana ŋgɨp mba mbar rɨgi ne ndi ganɨv, kɨv ana gangirga. \v 5-6 \x - \xo 15.5-6: \xo*\xt 1 Pi 2.10; 2.25\xt*\x*Ana ana gangirga, ana guigira ndikndiga mbatɨgar muuŋv, ana fhurav ŋgun zɨrga. Ana ŋgun zɨv, ana za won kɨvntogir kamɨv, won han ki ntɨɨrir kamɨv, khaŋ mbe suanga, ‘Nde zɨv na phorgɨv na sipsiva suaŋv ndikndigɨri, ana mbarirɨgim, gu taagia ana gangi.’ ” \v 7 \x - \xo 15.7: \xo*\xt Ru 5.32\xt*\x*Zisas mba bunin mbe nzua vov khaŋ mbe nzuai, “Gu guigira nde nzuai, mba guma won sipsiva gangiap ndikndigi ndikndik, mba khesharigi ndikndigi, bakɨme kha nuianan kav tɨvi mbatɨgi ga mbui guma the ndav dorgɨrga, mba khesharigi ndikndigira Heven hɨgɨrga. Mbe vhɨra mba ndav domdorgi 99 gumgi mbe nzerara ki mbe mben ndikndigi. Mbe maaŋ muuŋgip kɨv kɨrim, tɨvi mbatɨgi ga mbui guma bavira, ana ndava dorgɨrga, mbe ne suaŋ Hevenan ndikndiga bakɨ guarara hɨgɨrga.” \fig Guma sipsiva ndi gara vov, kav, ana gangi. (15.4)|src="BK00005C.tif" size="col" copy="Horace Knowles/Louise Bass" ref="15.4"\fig* \s Zisas buna mueŋ vhunama sav kɨma raraŋ mueŋ mbar rɨgi ne nzuai. \p \v 8 Zisas mba kamen mbe suaŋgiap, wom khuen mbe nzuai, “Maaŋ muuŋgip, mbiga the phɨkthɨgi ŋkɨɨa raraiŋveŋ kɨrga. Maaŋ muuŋgip thueŋ mbar rɨgɨrga, ana ram muuŋrie? Ana rama durav, ana nzuav garav, wo phena vhee bi. Ana mbara muuŋv ana suaŋv ganɨv kɨv, ana taagip ana gangirga. \v 9 Ana taagi ana gangip, ana mbaram ndikndigap wo kɨvntogir kamɨv mbaram, won ŋgu ntɨɨrir kamɨv khaŋ mbe suanga, ‘Nde zɨv na phorgɨv na kɨma rareŋ ga suaŋv ndikndigɨri. Nan kɨma rareŋ mbar rɨgim, gu ntigem taagia wone gangi.’ ” \v 10 Zisas mba bunen mbe suaŋgiap, khaŋ mbe nzuai, “Gu guigira nde nzuai, kha mbik taagia wo kɨma rareŋ gangiap ndikndigi ndikndik, mba khesharigi ndikndigira. Kha nuianan kav tɨvi mbatɨgi ga mbui guma the ndava dorgɨrga, mba khesharigi ndikndigirga mbu Fhe Bakɨme enseri, mbe mba ndava dorgi guma ga suaŋv ndikndigɨrga.” \s Zisas buna mueŋ nzuav guma mbe kama phunini ki ne vhunama si. \p \v 11 Zisas mba bunin mbe nzuav vov wom khaŋ mbe nzuai, “Guma mbe kama phunini ki. \v 12 Mani kav vov, ana kama ntok khaŋ won ndia ga nzuai, ‘Dara, gu khueŋ ndɨkndɨgi, ndu ntigera ndu mba ŋkan nɨɨn zav mbui bigi, ndu rɨgɨra nta shɨrav, na khɨna ntɨɨrir nan nɨɨŋgiri.’ Ana ne nzuaim, ana ndia rɨgɨra wo bigi shɨrav, ntan wo kamani ga nɨɨŋgi. \v 13 \x - \xo 15.13: \xo*\xt Snd 29.3\xt*\x*Ana mba bigi shɨrav mani ga nɨɨŋgim, mani maaŋ kav, mbaram, ana kama ntok hɨgap, za wo bigi fugap, nta ndim mbaim, harigi gumgi zav, nta vhezi. Mbe nta vhezgiap, ŋkɨɨan ana nɨɨŋgim, ana mbaram khavgiap, won ndia gu mbe thav, saman harigi ŋgu bakɨ mben vugi. Ana vugap, mba ŋgun kav, tɨvi mbatɨgi guarira mbuav, ferferav, za won ŋkɨɨa fov mba bigi ga suegim, ana ŋkɨɨa za vhɨzgi. \v 14 Ana za won ŋkɨɨa fuasuegim, nta vhɨzgim, mba tugen ana mba ki ŋgu bakɨme fhain, mbe za mba tivgiap, thir vhɨzi tuga mbatɨk mben hɨgi. Ana mba tugen ana guigira fhɨrge rɨgap, tuga mbatɨga ndigi. Ana bigɨn thaneŋ ki za fhuvara. \v 15 Ana thav vov, mba ŋgu nɨɨŋge guma mben hɨgap, ana ŋaara guma ga gegap, ana ŋgari. Ana mba guman ŋgarim, mba guma ana sarigim, ana vov mba tugi kɨrin kav, ana daa gari. \v 16 \x - \xo 15.16: \xo*\xt Snd 23.21\xt*\x*Ana vov, ana daa garav, mban nta ndɨɨv kav, ana guigira thɨ mbatɨk anan hegim, ana mbu daa ga sui regir fazɨgi garav, ana vhɨra mba daa phorgɨv ntan mbɨr zav mbui. Ana maaŋ kim, guma the mban ana kurigi fhuvara. \p \v 17 “Ana maaŋ kav, ndɨkndɨgap kav, thav ndɨkndɨga vhuuŋ ana zim, ana thav khaŋ wo nzuai, ‘Ore, nan ndiar ŋaara gumgi vhɨrve, mbe mbur kav mban tɨn kim, gu khaŋ kav thɨna rɨmɨn zav mbui.’ \v 18 \x - \xo 15.18: \xo*\xt Sng 51.4; Jer 3.12-13\xt*\x*Ana mba ndɨkndɨga muuŋgiap thav khaŋ wo nzuai, ‘Gu ntige taagiap ŋgɨp, won ndia han ŋgɨp, khaŋ ana suanga, “Dara, gu tɨva mbatɨgar Fhe Bakɨme mbuav vhɨra ndu muuŋgi. \v 19 Ndu ntigem, wom kaman nan kamɨnga tuktɨgi fhu. Ndu ntigem, won ŋaara guman nan kamɨnga.” ’ \p \v 20 \x - \xo 15.20: \xo*\xt FG 2.39; Ef 2.13; 2.17\xt*\x*“Ana ndɨkndɨga vhuuŋ ana zɨgim, ana maaŋ wo suaŋgiap, mbaram khavgiap, won ndia han vui. \p “Ana vuim, ana ndia samra ana gangiap, mbaram ana ndava vhee guigira ana nzuav nzim, ana guigira ana kora muuŋgi. Ana ana kora muuŋgiap, mbara khuafɨ vov, ana fhɨre rɨgap, ana viavav, ana khoman mpari. \v 21 \x - \xo 15.21: \xo*\xt Sng 51.4\xt*\x*Ana vov, ana viavav, ana khoman mparim, ana kam khaŋ ana nzuai, ‘Dara, gu tɨva mbatɨgar Fhe Bakɨme mbuav vhɨra ndu muuŋgi. Ndu ntigem, wom kaman nan kamɨnga tuktɨgi fhuvara.’ \v 22 \x - \xo 15.22: \xo*\xt Ru 15.32; Ef 2.1; 2.5; 5.14; VB 3.1\xt*\x*Ana maaŋ wo ndia ga nzuaim, ana ndia ana mbararavram, mbaram won ŋaara gumgir kamgiap khaŋ mbe nzuai, ‘Nde vhemkora ŋgɨp nan shaa vhuun mpeeŋra ndigi zɨv ana sharari. Nde mba shaar ana sharav, mbaram ŋgɨp, farve shari ring ndigi zɨp, ana farve sharav, ŋgɨp ŋkari sharive ndigi zɨv, ana ŋkarveni sharari. \v 23 Nde maaŋ ana muuŋgip, ŋgɨp borombaga ŋguga kama bakɨmera ndigi zɨv, ana shogip, nza ana suaŋv shama bakɨmen muuŋv ndikndigirga. \v 24 Kha shama bakɨmen muuŋv ndikndigirga, ne khaŋ muuŋgi. Nan kama mbe, ana rimgia kegap taagia khavgi. Ana vhɨra mbar rɨga, kav, kav taagia zɨgi.’ Ana nen mbe suaŋgiap, mbe shama bakɨme mbuav pav ndikndigi. \p \v 25 “Mbe mba shama mbuav pav ndikndigap kim, mba guman kama bar, ana wo mɨnan kegap, taagi ŋgun zi. Ana zav won ndia phena han mbav, ana mbaram gitagi khɨkhɨɨ mbararav, mbaram kha gumgi gu mbigi hii khɨkhɨɨ mbararagi. \v 26 Ana mba khɨkhɨɨ mbararav, mbara vov wo ndia ŋaara guma mben kamgim, ana ana han zim, ana ana nzarigi. ‘Mbe mbar ram mbui khɨkhɨm mbare?’ \v 27 \x - \xo 15.27: \xo*\xt Ru 15.2\xt*\x*Ana mba nzambarar ana muuŋgim, mba ŋaara guma ana ŋgarkarav khaŋ ana nzuai, ‘Ee, ndu kaŋgi fhuve? Ndun ŋguk taagia zɨgi. Ana zɨgim, ndun ndia anan ndikndigap, borombaga ŋguga kama bakɨmera shogiap, shama bakɨme mbui. Ndun ŋguk za rimgi fara muuŋgiap, kegap, taagia nzerara zɨgim, ndun ndia ana nzuav ndikndigap shama bakɨme mbui.’ \v 28 Ana nen ana suaŋgim, mba guman kaman rum ne mbararagiap, won ndia ga vhegap, mbaram mbe han phena vhen ŋgirɨ thagi. Ana thav kɨrar kim, ana ndia ne mbararagiap, mbaram kɨrar hɨgap zav, khaŋ thɨgav ana ndava mbɨv ana nzuai. \v 29 Ana ndia ana ndava mbɨv ana nzuaim, ana won ndia ŋgarkarav khaŋ ana nzuai, ‘Ndu na mbarara! Gu kha mparir gu fhura ndun ŋaara guma ga gegap, ndun ŋgarav ki. Gu ndu nzuai buna thueŋ, gu ne kaadogi fhu. Zakɨra fhuvara! Gu fhum ndu phorga ki. Gu fhum ndu phorga kim, ndu maaŋ muuŋgiap na nzuav meme thaneŋra shogim, gu won kɨvntogir kov pav ndikndigi fhu. Zakɨra fhuvara! \v 30 Ndu mba khesharigi tɨva then na muuŋgi fhu. Ndu ntigem, ndun kam ndu ana nɨɨŋgi bigi, ana nta ndiga vov, fhura ferfera rui mbigi phorga ruav, za ndu bigir mbe nɨɨŋgia zɨgi. Ana zɨgim, ndu ntigem, ana nzuav, borombaga ŋguga kama bakɨme shogi.’ \p \v 31 “Ana maaŋ nzuaim, ana ndia khaŋ ana nzuai, ‘Ndu na gor ma, ndu zazera na phorga kim, gu ndu kaŋgi, na bigi, nta za ndu bigi ma. \v 32 Ndu ntigem, ŋka shama bakɨmen muuŋv ndikndigɨrga. Ndun ŋguk khaŋ muuŋgi, ana rimgia kegap taagia khavgi. Ana vhɨra mbar rɨga kav kav, ntigem taagia zɨgi.’ ” \c 16 \s Zisas mpiiŋsɨga mbatɨga vhunama si. \p \v 1 Mba tugen Zisas mba bunin mbe nzua vov khaŋ wo phorga rui ŋaara gumgi ga nzuai, “Shɨk ki guma mbe, ana won shɨga zɨtɨgi zav guma mbe ndi fagim, ana ana shɨga garav ana zɨtɨgi. Mba guma, ana mba guma shɨga zɨtɨgap ana gari mpiiŋsɨk ma. Mba mpiiŋsɨk kav kim, gumgi mbari mbe zav mba shɨga mbui guma bakɨme han zegap khaŋ ana nzuai, ‘Guma rum, ndu wo shɨga ganɨv, ana zɨtɨgɨ zav fagi mpiiŋsɨk, ana ndu shɨga garav fhura ndun bigi ndi ndɨɨim, nta vhɨzi.’ \v 2 Mbe maaŋ mba shɨga namkama suaŋgim, ana mbaram won mpiiŋsɨgar kamgim, ana ana han vhen zerim, ana ana nzarigi, ‘Ndu thaŋ nzuav kha khesharigi tɨva muuŋgim, mbe ne bun nzuaim, gu ne mbararagi? Ndu ntige taagi ŋgɨv, ndu mba fhura na bigi ndiv nɨɨŋgi, ndu za ntan ntuu khergiri. Ndu ntigem wom na shɨga zɨtɨgɨp, ana ganɨnga mpiiŋsɨk kegɨrga tuktɨgi fhuvara.’ \p \v 3 “Mba shɨga namkam maaŋ mba shɨga zɨtɨgap ana gari mpiiŋsɨga suaŋgim, mba mpiiŋsɨk thav khaŋ wo nzuai, ‘Gu ntige ram muuŋrie? Kha shɨga namkam, ana ntige na vhɨzi. Gu vhɨra, gu harigi guman ŋaara guma kɨv, ana mɨna khorga ŋkasŋka ki fhu. Gu vhɨra ŋkɨɨa suaŋv harigi gumgir nzangen mbergi.’ \v 4 Ana maaŋ wo suaŋgiap khaŋ nzuai, ‘Gu ntige muunga bigeŋ kaŋgi. Gu khaŋ muuŋgirga, mba na gari guma bakɨme kha mpiiŋsɨga ŋaarar na vhɨzgirga, kha gumgi nan kov wari wo phenin ŋgɨv, tɨvar vhuun nan muunga.’ \v 5 Ana ne suaŋgiap, mbaram mba fhum ana ŋgari guma bakɨme han ŋgarɨga muuŋgi gumgi, ana za mben kamgim, mbe bevbevira ana han zi. Ana mben kamgim, mbevi fharav ana han zim, mba mpiiŋsɨk ana nzarigi, ‘Ndu fhum na gari guma bakɨme han thegi bigira ŋgarɨga muuŋgi.’ \v 6 Mba guma ana ŋgarkarav khaŋ ana nzuai, ‘Gu ana han 100 mba tui mporiin dara ŋgarɨga muuŋgi.’ Ana maaŋ nzuaim, mba mpiiŋsɨk mbaram khaŋ ana nzuai, ‘Ndu ntige vhemkora khaŋ perav, ndu mba ŋgarɨga muuŋgi bigi ga nzuav ndu ndi khergi gaveŋ khare. Ndu ntige khaŋ muuŋgip ne khergiri, gu 50 mba tui mporiiŋ darara ŋgarɨga muuŋgi.’ \v 7 Mba fharigi guma zim, ana maaŋ ana suaŋgim, ana vuim, harigi ne zi. Ana zim, mba mpiiŋsɨk ana nzarigi, ‘Ndu rarara bigi ŋgarɨga muuŋgi?’ Ana khaŋ ana nzuai, ‘Gu 100 parawa kira ŋgarɨga muuŋgi.’ Ana maaŋ nzuaim, mba mpiiŋsɨk mbaram khaŋ ana nzuai, ‘Ndu ŋgarɨga muuŋgi bigi, mbe nta nzuav khergi gaveŋ khare. Ndu ntigem, khaŋ muuŋgip ne khergiri, gu 80 parawa kirara ŋgarɨga muuŋgi.’ \p \v 8 \x - \xo 16.8: \xo*\xt Zo 12.36; Ef 5.8; 1 Te 5.5\xt*\x*“Mba mpiiŋsɨk mba tɨva muuŋgim, mba ana gari guma bakɨme mba kameŋ mbararagiap, ana mbaram mba mpiiŋsɨk mbatɨga zɨ ndi vun kuagi. Ana khaŋ mbui tɨva muuŋgi ne nzuav, ana ndɨkndɨga vhuuŋ ki mpiiŋsɨga muunga tɨva muuŋgi. Kha nuianan ki tɨvi zɨn vui gumgi, mbe guigira mba tɨvir muunga tuavi vhɨrve kaŋgiap, mbe won tɨvi ga mbui. Mbe mba tɨvi ga mbuav, mbe mba Fhe Bakɨme zɨn vui gumgi kambarigi. \p \v 9 \x - \xo 16.9: \xo*\xt Dan 4.27; Mt 6.19-20; Ru 14.14; 1 T 6.17-19\xt*\x*“Gu nde nzuai, nde kha nuianan ki bigi gum ŋkɨɨa, nde tuituigira ntan guigira harigi gumgir kurkurav, mben kɨvntogir muuŋv kɨri. Nde maaŋ muuŋv kɨrim, mba nuiana ŋkɨɨa gum bigi vhɨzɨrga tuk hɨgɨrga, nta vhɨzɨrga, mba tugar nde Fhe Bakɨme gum ana enseri nden kamgirim, nde mbe han mba zazera mbara muuŋgiap ki phenin ŋgirgɨp zazera mbara muuŋgip kɨrga. \f a \fr 16.9 \fr*\ft Kha buna nɨɨeŋ tuituigiap hɨgi fhuvara. Bigi kaŋgi gumgi mbari kha ndɨkndɨga mbui. Zisas khaŋ nzuai, nza wari won ŋkɨɨar mba bigi sosuagi gumgir kurkurarga. Mbe zumgum nzan ndikndigɨp nza Hevenan ŋgɨgɨrim, nza mbe phorgɨ kɨrga. \ft*\f* \p \v 10 \x - \xo 16.10: \xo*\xt Mt 25.21; Ru 19.17-26\xt*\x*“Guma bigɨna bisaneŋ ndigap tuituigira ne gari fhu, ana vhɨra bigɨna bakɨme ndigirga, ana vhɨra tuituigira ana gangirga fhu. Nde maaŋ muuŋgiap ntige guma the bigɨna bisaneŋ ndigap, ana tuituigira ne gari, ana vhɨra bigɨna bakɨme ndigirga, ana vhɨra tuituigira ana ganɨnga. \v 11 Nde kha nuianan ŋkɨɨa, nde nta ndiav tuituigia nta garav, ntan ŋgari fhu. Maaŋgim, Fhe Bakɨme bigɨna guara then nden nɨɨŋgirim, nde ana gangirie? \v 12 Nde vhɨra harigi gumgi bigi garav, nde tuituigira nta gari fhu, harigi guma the bigɨna then nden nɨɨŋgirim, nde ana vuavi mbuiav ana gangirga tuktɨgi fhu. \p \v 13 \x - \xo 16.13: \xo*\xt Mt 6.24\xt*\x*“Guma the fhum mpiiŋsɨga phuninin ŋaara guma kegi fhuvara. Ana maaŋ muunga, ana the vuzvugirga, ana the vuzvugirga fhu. Ana vhɨra the nzuai buni mbararav, ana kɨr the segɨrga. Nde vhɨra kha bigɨna phuni, nde vhɨra nin ŋgargirga tuktɨgi fhuvara. Nde Fhe Bakɨmen ŋgarɨv vhɨra ŋkɨɨa gum bigɨn ŋgargirga tuktɨgi fhuvara.” \s Zisas Fhe Bakɨme Moses ga nɨɨŋgi tɨvi gum Fhe Bakɨme wo gumgi gu mbigi ganɨrim, mbe ana piin kɨrga buni bun nzuai. \p \v 14 \x - \xo 16.14: \xo*\xt Mt 23.14\xt*\x*Zisas mba buni nzuaim, mba Fherasiŋ, mbe guigira ŋkɨɨa nzuav thagine mbui ndɨɨri ma. Mbe mba Zisas nzuai buni mbararagiap, ana nzuav ndav shigap, tari ndɨɨri wari thivgiap ana gari. \v 15 \x - \xo 16.15: \xo*\xt 1 Sml 16.7; Sng 7.9; Snd 6.16-17; Mt 23.28; Ru 10.29; 18.9-14\xt*\x*Mbe Zisas garim, ana khaŋ mbe nzuai, “Nde kha ndɨkndɨgi ga mbui ntɨɨri ma. Nde khueŋ vuzvugi, kha gumgi gu mbigi za kha ndɨkndɨgar nden muunga, nde tɨvi vhuuiŋ ga mbui ntɨɨri ma. Nde mba ndɨkndɨgar wari ga mbuim, Fhe Bakɨme, ana nde ndavi vherir zorga ki ndɨkndɨgi, ana nta kaŋgi. Mba ndɨkndɨgi, kha gumgi gu mbigi kha ndɨkndɨgar nta mbui, nta ndɨkndɨgi vhuuiŋ ma. Mbe mba ndɨkndɨgar nta mbuim, Fhe Bakɨme nta gari, nta guigira ndɨkndɨgi mbatɨgi ma. \p \v 16 \x - \xo 16.16: \xo*\xt Mt 4.17; 11.12-13; Ru 7.29\xt*\x*“Fhum Fhe Bakɨme Moses ga nɨɨŋgi tɨvi gum mba Fhe Bakɨme kamthooŋ gumgi suaŋgi buni, mba buni zav Zon Gumgi Ruai Gumara thɨgi. Ntigem, Zon Gumgi Ruai Guma kegi tugen, Fhe Bakɨme wo gumgi gu mbigi ganɨrim, mbe ana piin kɨrga buni vhuuiŋ hɨgi. Mba buni vhuuiŋ hɨgim, gumgi gu mbigi vhɨrve, mbe Fhe Bakɨme piin kɨrim, ana mbe ganɨngane nzuav ŋaara mbatɨga mbui. \p \v 17 \x - \xo 16.17: \xo*\xt Sng 102.26-27; Ais 40.8; Mt 5.18; 1 Pi 1.25\xt*\x*“Nde kha nuian gum buiva gari mani vhɨzɨ saŋv mani vhɨzgirga. Kha Fhe Bakɨme Moses ga nɨɨŋgi tɨvi, nta thaneŋ vhɨzgirga tuktɨgi fhuvara.” \s Mani gum mburi wari thamthav vov, harigi ntɨɨri ga rɨgi ne nzuai. \r Matiu 5.31-32; 19.9; Mak 10.11-12 \p \v 18 \x - \xo 16.18: \xo*\xt Mt 5.32; Mk 10.11; 1 Ko 7.10-11\xt*\x*Zisas mba bunin nzua vov khaŋ nzuai, “Guma the won muuŋ thav ŋgɨp harigi mbiga then tɨgɨrga, mba guma, ana ruan harigi mbiga mbe ndiga kegi tɨva muuŋgi. Guma the vhɨra mbiga the, ana man fhum ana thagim, ana kim, mba guma anan tɨgi, mba guma vhɨra, ana ruan harigi mbiga mbe ndiga kegi tɨva muuŋgi.” \s Khe ŋkɨɨa kɨvgi guma gum Rasarus neŋgi kameŋ khare. \p \v 19 Zisas mba bunin mbe nzua vov wom khaŋ nzuai, “Fhum ŋkɨɨa kɨvgi guma mbe kegi. Mba ŋkɨɨa kɨvgi guma kav, ana zazera shagi vhuuiŋra sharav, shagi hɨvi vhuuiŋra ki. Ana maaŋ mbuav rari tugɨra tɨgap zazera mban vhuuiŋra pi. \v 20 \x - \xo 16.20: \xo*\xt Mt 15.27\xt*\x*Ana mba tugen kim, ana phena bɨna thɨmkamanin, mbe mbevi shiav zɨgzɨgi mbui guma mbatɨga mbe, mbe ana ndi maaŋ tɨgim, ana ki. Ana zɨ khare, Rasarus. \v 21 Ana maaŋ kav mba ŋkɨɨa kɨvgi guma won mba pim, mba phɨra nɨɨeŋri mban tɨvi, ana ntan mbɨr za mbui. Ana ntan mbɨr zav maaŋ kim, ana nzuu phara gum vɨzi zerim, mba feiŋ zav nta rega pi. \p \v 22 “Mba guma mbatɨk maaŋ mbuav kim, ana rɨmɨnga tuk hɨgim, ana rimgim, Fhe Bakɨme enseri, mbe zav ana ndiga vov, Abraham han ŋgun vhuun fagim, ana ana han perav kav, ana phorga pi. Ana rimgim, zumgum mba ŋkɨɨa kɨvgi guma, ana rimgi. Ana rimgim, mbe ana ndi mboga tɨgi. \v 23 Ana vov mba za vhɨzgi gumgi ki ŋgun vugap zaa mbatɨga guarara ndiav ki. Ana kav khoga garav, Abraham garim, ana kha ŋgun vhuun shama guarara kim, Rasarus ana han ki. \v 24 \x - \xo 16.24: \xo*\xt Ais 66.24; Sek 14.12; Mk 9.44\xt*\x*Mba ŋkɨɨa kɨvgi guma Abraham gangiap, mbaram ana kaav khaŋ ana nzuai, ‘Fhe Abraham, ndu nan korar muuŋv nan kurkura saŋv Rasarus ga suaŋrim, ana won farafe ndi mbɨn rugɨp, zɨv na ze darim, na ze thaneŋ raŋgirga. Gu kha vhava bakɨmen kav guigira zaa mbatɨga ndi.’ \p \v 25 \x - \xo 16.25: \xo*\xt Jop 21.13; Ru 6.24\xt*\x*“Ana maaŋ nzuaim, Abraham mbaram khaŋ ana nzuai, ‘Ndu nan kam ma, ndu bigɨn thueŋ ndɨrgɨri. Ndu fhum ŋam kav, ndu kha bigi vhuuiŋve, ndu zam nta ndigi. Ndu Rasarus garim, ana bigi mbatɨgi ndigi. Ndu ntigem ana garim, ana kha ŋgun ana mpirmpirɨga vhuuaŋ muuŋgiap, ndav mbɨrav kim, ndu ntigem zaa mbatɨga ndi. \v 26 Ndu vhɨra khueŋ kaŋgiri, ndu mbar ki ŋaneŋ gum nza khar ki ŋaneŋ, ni kɨtɨgar Fhe Bakɨme thumuuŋ bakɨme thugi. Maaŋ muuŋgiap, khaŋ ki gumgi maaŋ ŋgɨr zav mbui, mbe ram muuŋgip mbar ŋgegɨrie? Maaŋ muuŋgiap, maaŋ ki gumgi mbe ram muuŋgip khar zegɨrie?’ \p \v 27 “Ana maaŋ nzuaim, mba ŋkɨɨa kɨvgi guma thav khaŋ ana nzuai, ‘Maaŋgi, ndu Rasarus ga sararim, ana taagi ŋgɨp na ntɨɨri han ŋgirɨri. \v 28 Na meeŋthɨgi ŋgugi, mbe na ndia phenan mbar ki. Gu vuzvugi, Rasarus ŋgɨp kama havharara mbe suaŋrim, mbe mba mbui tɨvi mbatɨgi, mbe nta thari. Mbe muuŋv kɨv, mbe vhɨra zɨv kha ŋgun zɨgɨp, zaa bakɨme ndigɨ rivgi.’ \v 29 \x - \xo 16.29: \xo*\xt Ais 8.20; Zo 5.39; 5.45; FG 15.21\xt*\x*Ana maaŋ nzuaim, Abraham khaŋ ana nzuai, ‘Ndu kaŋgi, Moses khergi buni gum Fhe Bakɨme kamthooŋ gumgi khergi buni, nta mbur ki. Mbe mba buni mbararav khuaran ntan tɨgɨri.’ \v 30 Abraham maaŋ nzuaim, mba ŋkɨɨa kɨvgi guma thav khaŋ ana nzuai, ‘O fhe Abraham, fhuvara. Mba buni tuktɨgi fhu. Maaŋ muuŋgip rimgi guma the taagi khavgip ŋgɨp, mbe suaŋrim, mbe ana khothɨgɨp ndavi domdorgirga.’ \p \v 31 \x - \xo 16.31: \xo*\xt Zo 11.44-48; 12.10-11\xt*\x*“Ana maaŋ nzuaim, Abraham thav khaŋ ana nzuai, ‘Mbe maaŋ muuŋgip mba Moses gum mba Fhe Bakɨme kamthooŋ gumgi suaŋgi buni, mbe nta mbarara thagi. Mbarkɨ! Mbe nta mbarara thagim, mbe ram muuŋgip fhum rimgia kegap taagia khavgi guma ŋgɨp mbe suaŋrim, mbe ana khothɨgɨrie?’ ” \c 17 \s Tɨvi mbatɨgi Fhe Bakɨme khothɨgi ndɨkndɨgar farfagi. \r Matiu 18.6-7,21-22; Mak 9.42 \p \v 1 \x - \xo 17.1: \xo*\xt Mt 18.6-7; Mk 9.42; 1 Ko 11.19\xt*\x*Zisas mba bunin mbe nzua vov khaŋ wo phorga rui gumgi ga nzuai, “Kha gumgi gu mbigin muuŋrim, mbe rɨv, tɨvi mbatɨgir muunga bigi vhɨrve hɨrga. Gu guigira mba gumgi gu mbigin muuŋrim, mbe rɨv tɨvi mbatɨgir muunga guma, gu guigira mba guma kora muuŋgi. \v 2 Guma the maaŋ muuŋgip, kha tara bisaŋ thanen muuŋgirim, ana rɨgɨp, tɨva mbatɨga thuen muuŋgirim, nde kɨma bakɨ the ndigip, ana fhɨra ntorgɨp, ana fegɨp mbasɨga rɨgɨra khɨngirim, ana rimgirga, ne nzerara. Nde maaŋ ana muuŋgirga, ne nzerarga. \p \v 3 \x - \xo 17.3: \xo*\xt Wkp 19.17; Snd 17.10; Mt 18.15; Ze 5.19\xt*\x*“Maaŋ muuŋgiap, nde tuituigira wari ganɨri. Nde phorge rɨgi the maaŋ muuŋgip tɨva mbatɨga thuen muuŋgirim, nde ne suaŋv ana mɨɨv ana suaŋri. Nde ana mɨɨrim, ana ndav dorgɨrim, nde ana muuŋgi tɨva mbatɨgeŋ ga ndɨkndɨgɨ thari. \v 4 Ana maaŋ muuŋgip raa bavira harathɨgi tugir tɨvi mbatɨgir ndun muuŋgip, taagi ndav dorgɨp, zɨv harathɨgi tugir khaŋ ndu suanga, ‘Gu ndu muuŋgi tɨvi mbatɨgi, gu nta nzuav ndu kora muuŋgi.’ Ana maaŋ ndu suaŋgirim, ndu ana ndu muuŋgi tɨvi mbatɨgi, ndu nta ndɨkndɨgɨ thari.” \s Zisas Fhe Bakɨme khothivi tɨvi ga nzuai. \p \v 5 \x - \xo 17.5: \xo*\xt Mk 9.24\xt*\x*Zisas mba farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi khaŋ ana nzuai, “Guma Bakɨme, ndu nzan kurav, nza ndu khothivi tɨvir muuŋgirim, nza ndu khothivi tɨvi havhargirga.” \v 6 \x - \xo 17.6: \xo*\xt Mt 17.20; 21.21; Mk 9.23; 11.23\xt*\x*Mbe ne nzuaim, ana mbe ŋgarkarav khaŋ mbe nzuai, “Nde maaŋ muuŋgip na khothɨgi tɨva bisaneŋ kha vuina kuguna bisaneŋ farar muuŋgirga, nde khaŋ kha khage suanga. ‘Ndu khaŋ thav sigi ŋgɨp, mbu mbasɨga rɨga thɨgɨ.’ Nde maaŋ suanga, ana nde nzuai kameŋ zɨn ŋgɨgɨrga.” \s Zisas ŋaara guma mbui tɨva nzuai. \p \v 7 Zisas mba kamen mbe nzua vov wom khaŋ mbe nzuai, “Nde rɨgar guma the maaŋ muuŋgip ŋaara guma the kɨrga. Ana ŋaara guma ŋgɨp ana mɨna khorga o, ŋgɨp ana sipsivi ganɨnga. Ana mba ŋaarar muuŋgip, taagi ŋkotugun phenan zɨrga. Ana maaŋ muuŋgip taagi phen zɨrim, ana gari guma bakɨme, khaŋ ana suaŋrie, ‘Ndu vhemkora zɨv khaŋ perav mban mbɨ?’ \v 8 \x - \xo 17.8: \xo*\xt Ru 12.37\xt*\x*Fhuvara! Ana gari guma bakɨme za khaŋ won ŋaara guma ga suanga, ‘Ndu na suaŋv mba bevahegɨp, wo ruagip, wo shaa vhuuŋ sharav, na ndi mba ndigi zɨrim, gu mbɨrga. Gu mbɨrim, ndu na rargɨ kɨri. Gu mbegɨ thugurim, ndu za mbɨrga.’ \v 9 Mba ŋaara guma, mba ana gari guma bakɨme ana suaŋgi kameŋ zɨn vov, mba ŋaara muuŋgi ne suaŋv, ana anan ndikndigirie? Fhuvara! \v 10 \x - \xo 17.10: \xo*\xt Mt 25.30; Ro 3.12; 1 Ko 9.16-17; Fm 1.11\xt*\x*Nde vhɨra, nde maaŋ muuŋgip Fhe Bakɨme mba muun za nde suaŋgi bigi, nde zam nta muuŋgi. Nde khaŋ wari ga suaŋ thari, ‘Nza ŋaara gumgir vhuuiŋ ma. Nza khar mbui ŋaar, ana nzan ŋaar ma. Nza won ŋaara mbui.’ ” \s Zisas phɨkthɨgi gumgi mba ŋkari gu fari goreri rɨmrɨm kim, ana mben kurigim, mbe taagia nzerigi. \p \v 11 \x - \xo 17.11: \xo*\xt Ru 9.51-52; 13.22; Zo 4.4\xt*\x*Zisas Zerusareman ndai. Ana ndav vov Samaria gum Gariri wanin ndai rirur hɨga ndai. \v 12-13 \x - \xo 17.12-13: \xo*\xt Wkp 13.46\xt*\x*\x - \xo 17.12-13: \xo*\xt Wkp 13.45-46\xt*\x*Ana ndav vov ŋgu mbigen him, phɨkthɨgi gumgi, mbe ŋkari gu fari goreri rɨmrɨm ki, mbe zav maam anan purigi. Mbe zav maam anan purav, mbe vhɨra rɨmrɨm mbatɨk kav, mbe maaŋ muuŋgiap samra thivgiap, kama bakɨmera rugap, ana kaav khaŋ ana nzuai, “Zisas, Guman Rum, ndu nzan korar muuŋv nzan kura!” \v 14 \x - \xo 17.14: \xo*\xt Wkp 13.2; 14.1-32; Mt 8.4; Ru 5.14\xt*\x*Mbe maaŋ ana nzuaim, ana mbe garav khaŋ mbe nzuai, “Nde ŋgɨp wari wo fhavir mba Fhe Bakɨme rotu gari gumgi khɨvari.” Ana maaŋ mbe suaŋgim, mbe wari wo fhavir mbe khɨvɨr za vui. Mbe vov tuav sɨgen, mba ŋkari gu fari goreri rɨmrɨm fhura mben vhɨzgim, mbe fhavi taagia nzerigi. \v 15 Mbe rɨgar guma mbe, ana wo fhava garim, ana fhav taagia nzerigim, ana kama bakɨmera Fhe Bakɨme zɨ ndiv vun kuamkuav taagia zi. \v 16 Ana zav wo fega Zisas ŋkarveni nɨma khɨngiap ana ndikndigi. Mba zav ana ndikndigi guma, ana Samaria guma ma. \v 17 Ana Zisasan ndikndigim, Zisas ana garav ana nzarigi, “Ee, gu khaŋ muuŋgia nde gangi, nde phɨkthɨgi gumgi, nde rɨmrɨɨ vhɨzgim, nde fhavi taagia nzerigi. Mba harigi fari bavira fethɨgi ntɨɨri mba? \v 18 Ee, guma the taagi zɨv wo rɨmrɨm vhɨzgi ne suaŋv Fhe Bakɨme zɨ ndi vun kuamkua thagire? Kha harigi fhaiŋ ŋgu guma zav nduara Fhe Bakɨme ndikndigirie?” \v 19 \x - \xo 17.19: \xo*\xt Mt 9.22; Mk 5.34; Ru 7.50\xt*\x*Zisas maaŋ suaŋgiap, mbaram khaŋ mba guma ga nzuai, “Ndu khavgip ŋgɨ, ndu Fhe Bakɨme khothivav ndun rɨmrɨm vhɨzgim, ndun fhav taagia nzerigi.” \s Fhe Bakɨme Guma Guar, ana zumgum guigira kɨrar hɨgɨrga. \r Matiu 24.23-28,37-41 \p \v 20 \x - \xo 17.20: \xo*\xt Zo 3.3; 18.36\xt*\x*Mba Fherasiŋ gumgi, mbe kha nzambaren Zisas ga mbui, “Maaŋgi tugar Fhe Bakɨme wo gumgi gu mbigi ganɨrim, mbe ana piin kɨrga tuk guigira kɨrar hɨgɨrie?” Mbe mba nzambaren Zisas ga muuŋgim, Zisas mbe ŋgarkarav khaŋ nzuai, “Fhe Bakɨme won gumgi gum mbigi ganɨnga tuk, ana bigɨn the farar muuŋgip hɨrim, nde wo rɨmgir ana gangip, kaŋgip khaŋ suaŋrie, ‘Mba tuk hɨgi?’ \v 21 \x - \xo 17.21: \xo*\xt Mk 13.21; Ru 17.23; Ro 14.17\xt*\x*Mbe maaŋ muuŋgip ana ganɨv khaŋ suanga, ‘Mba tuk khar hɨgi’ o, mbe khaŋ suanga, ‘Mba tuk mbar hɨgi.’ Fhuvara. Nde mbarara. Fhe Bakɨme won gumgi gu mbigi ganɨnga tuk, ana nden hɨgap nden rɨgar khar ki.”\f a \fr 17.21 \fr*\ft Mbe gumgi mbari, mbe mba kameŋ domdorav khaŋ nzuai, “Nde mbarara! Fhe Bakɨme won gumgi gu mbigi ganɨrim, mbe ana piin kɨrga tɨv nden ndavir verir ki.” \ft*\f* \p \v 22 \x - \xo 17.22: \xo*\xt Mt 9.15; Zo 17.12\xt*\x*Zisas mba bunin mbe suaŋgiap, mbaram khaŋ wo phorga rui ŋaara gumgi ga nzuai, “Mba tuk zumgum nden hɨgɨrga, nde taagip Fhe Bakɨme Guma Guara ganɨrim, ana nde phorga kɨr saŋv muunga, nde mba tugar ana gangirga fhu. \v 23 \x - \xo 17.23: \xo*\xt Mt 24.23; Mk 13.21; Ru 17.21; 21.8\xt*\x*Gumgi thari khaŋ nde suanga, ‘Ana mbure! Ana khare!’ Mbe maaŋ suaŋrim, nde fhura khuafɨ mbe zɨn ŋgɨ thari. \v 24 \x - \xo 17.24: \xo*\xt Mt 24.27\xt*\x*Nde khueŋ kaŋgiri, Fhe Bakɨme Guma Guar, ana zirɨrga tugar, ana tor vhekvhegi vhava ŋaara farar muuŋgip, ana ŋkasŋkan vhava ŋaar za kha buiva shararga. Kha nuianan ki gumgi gu mbigi, mbe zam ana ganɨnga. \v 25 \x - \xo 17.25: \xo*\xt Mk 8.31; 9.31; Ru 9.22\xt*\x*Ana ntigem fharav zaagi mbatɨgi guarira ndirga. Ntige kha tugen ki gumgi gu mbigi, mbe zam ana shashagip kɨr ana segɨrga. \p \v 26 \x - \xo 17.26: \xo*\xt Stt 6.5-8; 7.1-24; Mt 24.37\xt*\x*“Mbe fhum Noa ki tugen muuŋgi tɨvi, mbe ntigem Fhe Bakɨme Guma Guar zɨr saŋv muunga, mbe mba tɨvira muunga. \v 27 \x - \xo 17.27: \xo*\xt Stt 7.6-24\xt*\x*Mbe fhum Noa tugen, mbe mba pav, mbɨ pav, gumgi gu mbigi wari ga rɨgav, mbigi gumgi mbe vhezav, mbe rɨgi. Mbe mbara mbuav kim, Noa mba kema bakɨme muuŋgiap, ana vhen vergi. Noa mba kema vhen vergim, mbok bakɨme nzim, mbɨ vhuuŋgia ndav, za mba gumgi gu mbigi phorgim, mbe vhɨzgi. \v 28 \x - \xo 17.28: \xo*\xt Stt 18.20–19.25\xt*\x*Mbara muuŋgi tɨv Rot tugen hɨgi. Mbe mbara muuŋgi, mba tugen mbe mba pav, mbɨ pav, bigi ndi mbav nta vhezav, mban parav, pheni ga mbui. \v 29 Mbe mba tɨvara mbuav kim, Rot raa mben Sodom ŋgu thav sagim, mba raara Fhe Bakɨme shirɨ mbatɨga muuŋgi ŋkɨɨ gum vhava sarigim, nta mbok zeri fara muuŋgiap zerav, za mba Sodoman ki gumgi gu mbigi shigim, mbe vhɨzgi. \v 30 \x - \xo 17.30: \xo*\xt 2 Te 1.7\xt*\x*Ntigem Fhe Bakɨme Guma Guar hɨrɨrga tugar, mba raan mbara muuŋgirga. \p \v 31 \x - \xo 17.31: \xo*\xt Stt 19.17; 19.26; Mt 24.17-18; Mk 13.15-16\xt*\x*“Mba raan guma the wo vunkaman kegɨp, ana bigi ana phena vhen kim, ana taagip wo phena vhen ŋgirɨp wo bigɨn the ndi thari. Guma the vhɨra wo mɨnan kegɨp, taagip ŋgɨv wo phenan wo bigɨn the ndi thari. \v 32 \x - \xo 17.32: \xo*\xt Stt 19.26\xt*\x*Nde Rot muun hɨgi bigeŋ ga ndɨrgɨri. \f b \fr 17.32 \fr*\ft Stat 19.12-26 \ft*\f* \p \v 33 \x - \xo 17.33: \xo*\xt Mt 10.39; 16.25; Mk 8.35; Ru 9.24; Zo 12.25\xt*\x*“Guma the won tumara ndɨkndɨgɨrga, ana tum fhɨrgi rɨgɨrga. Guma the won tuma sharga, ana tum zazera mbara muuŋgip kɨrga. \p \v 34 \x - \xo 17.34: \xo*\xt Mt 24.40-41; 1 Te 4.17\xt*\x*“Mba tugar maan guma phunini wani tɨgɨp kaa bavira kuv kɨrim, Fhe Bakɨme the ndigirga, the nduara mba kaar kɨrga. \v 35-36 Mba tugen vhɨra, mbiga phunini wani tɨgɨp parawa mbɨgɨv kɨrim, Fhe Bakɨme the ndigirga, the mbara kɨrga.” \f c \fr 17.35-36 \fr*\ft Bigi kaŋgi gumgi mbari khaŋ ndɨkndɨga mbui, harigi buna mueŋ phorga kha vezar ki. Mba kameŋ khaŋ muuŋgi, “Guma phunini wani tɨgɨp mɨnan kɨrga. Fhe Bakɨme the ndigirga, ana the tharga.” Ndu Matiu 24.40 ganɨri. \ft*\f* \v 37 \x - \xo 17.37: \xo*\xt Jop 39.30; Mt 24.28\xt*\x*Zisas mba bunin mbe nzuaim, mbe mba buni mbararav kav, ana nzarigi, “Guma Bakɨme, mba khesharigi tɨvi maaŋ hɨrie?” Ana mbe ŋgarkarav ne vhunama sav khaŋ mbe nzuai, “Mba ŋanen shɨk rimgiv kav khurim, mba baŋgari zav mba ŋanen phogi ga vhui.” \c 18 \s Zisas mbiga mbe khaŋ tɨgap wo buni mbarara zav buni ndi thɨgar mbai guman pana nzuai ne vhunama si. \p \v 1 \x - \xo 18.1: \xo*\xt Ro 12.12; Ef 6.18; Kor 4.2; 1 Te 5.17\xt*\x*Zisas mba buni suaŋgia thugap, mbaram zazera Fhe Bakɨme phorgɨ suaŋv vhukvhugɨ thargen wo phorga rui gumgi khɨvav, buna mueŋ vhunama sav mbe nzuai. \v 2 Ana khaŋ mbe nzuai, “Ŋgu bakɨ mben bigi ndi thɨgar mbai guman pana mbe ki. Mba bigi ndi thɨgar mbai guman pan, ana Fhe Bakɨmen rɨvi fhu, ana vhɨra gumgi ga ndɨkndɨgi fhu. \v 3 Mba ŋgu bakɨmen mana rimgi mbiga mbe vhɨra ki. Mba mbik, ana kav ana zazera zav khaŋ mba bigi ndi thɨgar mbai guman pana nzuai, ‘Nan pana guma nan farfa zav mbui. Ndu nan kurav ana suaŋv suaŋri.’ \v 4 Mba mbik maaŋ ana nzuaim, mba bigi ndi thɨgar mbai guman pan fharav ana kurkura thagi. Ana zumgum, kha ndɨkndɨga mbui, ‘Gu Fhe Bakɨmen rɨvi fhuvara. Gu vhɨra pim gumgi ga ndɨkndɨgi ne fhuvara. \v 5 \x - \xo 18.5: \xo*\xt Ru 11.7-8\xt*\x*Kha mana rimgi mbik, ana ne ndɨkndɨgi fhuvara, ana zazera zav won kurkura zav na nzuav simtɨgar na ndɨɨi.’ Ana mba ndɨkndɨga muuŋgiap, mbaram khaŋ wo nzuai, ‘Mbara muuŋ, gu ana kurav ana suaŋv suanga. Gu maaŋ muuŋ tharga, ana zazera zɨv na suaŋv kɨrim, gu guigira anan vhugu rivgi.’ ” \p \v 6 Zisas mba bunain mbe nzua vov khaŋ mbe nzuai, “Nde kha bigi ndi thɨgar mbai guman pana mbatɨk suaŋgi buneŋ, nde ne mbararagire? \v 7 \x - \xo 18.7: \xo*\xt VB 6.10\xt*\x*Maaŋgi Fhe Bakɨme ram mbui tɨvar muuŋgirie? Ana won mbuiav farasegi gumgi gu mbigi, mbe rari gum mbari tugɨratɨgɨv ana nzav ana nzirga. Fhe Bakɨme mben kurarga fhuv thi? Ee, ana fhura mbe mbararav tuga mpeeŋra mbe rargɨ kɨv vhemkora mben kurarga fhuve? Zakɨra fhuvara! \v 8 \x - \xo 18.8: \xo*\xt Hi 10.37; 2 Pi 3.8-9\xt*\x*Gu nde nzuai, ana vhemkora mben kurarga. Maaŋ muuŋgip, Fhe Bakɨme Guma Guar, ana zɨv kha nuianan ki gumgi gu mbigi ganɨnga, mbe thari ana khothɨgɨrga, o fhu?” \s Fherasiŋ guma gum ŋkɨɨa ndia rui guma vhunama si. \p \v 9 \x - \xo 18.9: \xo*\xt Ru 10.29; 16.15\xt*\x*Gumgi mbari, mbe kha ndɨkndɨgar wari ga mbui. “Nza nduarira gumgir vhuuiŋ ma, harigi gumgi nza fara muuŋgi fhuvara, mbe gumgi mbatɨgi ma.” Zisas mba khesharigi ndɨkndɨgi ga mbui gumgi vhunama sav khaŋ nzuai. \v 10 “Guma phunini, mani Fhe Bakɨme phorgɨ suan zav Fhe Bakɨme Phena vui. Guma mbe, ana Fherasiŋ guma ma, mbevi ana ŋkɨɨa ndia rui guma ma. \v 11 \x - \xo 18.11: \xo*\xt Sng 135.2; Ais 1.15; 58.2; Ru 16.15; VB 3.17\xt*\x*Mba Fherasiŋ guma, ana vov thɨgap, wora nzuav Fhe Bakɨme phorga nzuai, ana khaŋ nzuai, ‘O, Fhe Bakɨme, gu ndun ndikndigi, gu kha harigi gumgi fara muuŋgi fhuvara. Mbe bigi kɨɨv, tɨvi mbatɨgi ga mbui ntɨɨri ma. Mbe mba tɨvi ga mbuav, vhɨra harigi gumgir muuiŋ, mbe ruarin mbe ndi. Gu maaŋ mbui fhuvara. Gu vhɨra mba ŋkɨɨa ndia rui gumgi fara muuŋgi fhuvara. \v 12 \x - \xo 18.12: \xo*\xt Stt 14.20; Ais 58.2-3; Mt 23.23\xt*\x*Gu vhɨra kha tɨva mbui, gu ndu ndɨkndɨgap ndu nzuav ŋaariveŋ tugɨratɨgap, raa phuninin mba thamthav ndu phorga nzuai. Gu vhɨra wo bigi ndiav, gu nta shɨga phɨkthɨgi phogir mbav, phok mbe gu ana ndu ndɨɨi.’ \v 13 \x - \xo 18.13: \xo*\xt Sng 51.1\xt*\x*Ana maaŋ nzuaim, mba ŋkɨɨa ndia rui guma, ana vov samra thɨgap, khoga buiva ganɨ thagi. Ana thav, ŋgiav wo gor mbav, khaŋ nzuai, ‘O Fhe Bakɨme, gu tɨvi mbatɨgi ga mbui guma ma. Ndu nan korar muuŋv nan kura!’ ” \p \v 14 \x - \xo 18.14: \xo*\xt Jop 22.29; Mt 23.12; Ru 14.11; Ze 4.6; 1 Pi 5.5-6\xt*\x*Zisas nen mbe nzuav, khaŋ mbe nzuai, “Gu nde nzuai, mba ŋkɨɨa ndia rui guma Fhe Bakɨme phorga suaŋgia thugap, taagia wo phenan vuim, Fhe Bakɨme ana garav khaŋ ana nzuai, ‘Kha guma, ana na nɨman tɨvar vhuuaŋ muuŋgi. Mba Fherasi guma, ana fhuvara.’ Ne khaŋ muuŋgi, mba nduarira wari wo zɨri ndi vun kuamkuagi gumgi, Fhe Bakɨme mbe zɨri mbevarga. Mba nduarira wari wo zɨri mbevi gumgi, Fhe Bakɨme mbe zɨri vun fegɨrga.” \s Zisas khaŋ nzuai, “Nde fhura mba tarire ganɨrim mbe na han zɨri.” \r Matiu 19.13-15; Mak 10.17-31 \p \v 15 \x - \xo 18.15: \xo*\xt Mt 19.13; Mk 10.13\xt*\x*Gumgi gu mbigi mbari, mbe won tarir kov Zisas han zim, ana wo farven mbe sur zav, mbe mbe kov zi. Mbe mben kov zav, vhɨra tira pi tari bisarire, mbe vhɨra mbe ndiav ana han zi. Mbe maaŋ mbuim, Zisas phorga rui gumgi mbe garav, mbe vhegap, mbe nzuai. \v 16 \x - \xo 18.16: \xo*\xt Mt 19.14; Mk 10.14; 1 Ko 14.20; 1 Pi 2.2\xt*\x*Zisas mbaram mba tari bisarirer kav mbe nzuaim, mbe ndegi gu ndegmbori mben kov ana han zim, ana khaŋ wo phorga rui gumgi ga nzuai, “Nde mba tari bisarire thɨvɨ thari, nde fhura mbe ganɨrim, mbe na han zɨri. Kha tarire fara muuŋgi gumgi gu mbigi, mbe Fhe Bakɨme wo gumgi gu mbigi ganɨrim, mbe ana piin kɨrga ntɨɨri ma. \v 17 \x - \xo 18.17: \xo*\xt Mt 18.3; Mk 10.15\xt*\x*Gu guigira nde nzuai, guma the kha tari bisarire Fhe Bakɨme khothivi tɨva mbui fhu, ana Fhe Bakɨme won gumgi gu mbigi garim, mbe ana piin ki, ana mbe phorgɨ kegɨrga tuktɨgi fhu. Zakɨra fhuvara!” \s Ŋkɨɨa kɨvgi guman pan Zisas phorga nzuai. \r Matiu 19.16-30; Mak 10.17-31 \p \v 18 \x - \xo 18.18: \xo*\xt Mt 19.16; Mk 10.17; Ru 10.25\xt*\x*Zisas mba bunin mbe nzuav kim, guman pana mbe hɨgap, kha nzambaran ana muuŋgi. “Guman Rum, ndu guman vhuuŋ ma, ndu khar na suaŋ. Gu ram muuŋgip zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨŋ ndigirie?” \v 19 Ana maaŋ nzuaim Zisas khaŋ ana nzuai, “Ndu thaŋ nzuav khaŋ na nzuai, ‘Ndu guman vhuuŋ ma?’ Fhe Bakɨme nduara guman vhuuŋ ma. \v 20 \x - \xo 18.20: \xo*\xt Kis 20.12-16; Lo 5.16-20; Ro 13.9; Ef 6.2; Kor 3.20\xt*\x*Ndu Fhe Bakɨme Moses ga suaŋgi tɨvi, ndu nta kaŋgi, ‘Nde mani gu mburi wari ga rɨgi gumgi gu mbigi, nde ruarin gumgi gu mbigi ndi thari. Nde harigi gumgi gu mbigi shogɨrim, mbe vhɨzɨ thari. Nde kɨmɨ thari. Nde fhura harigi gumgi gu mbigi ga shɨshɨgɨp fhura mbe suaŋv suaŋ thari. Nde wari wo ndegi gu ndegmbori piin kɨv, mbe nzuai buni mbararav nta zɨn ŋgɨri.’ ” \v 21 Ana ne nzuaim, mba guman pan khaŋ ana nzuai, “Gu taranera kegap, mba tɨvi gu nta zɨn vo zav kav ntige guma ruma muuŋgiap, nta zɨn vuavra ki.” \v 22 \x - \xo 18.22: \xo*\xt Mt 6.19-20; 19.21; 1 T 6.19\xt*\x*Ana maaŋ nzuaim, Zisas mba kameŋ mbararagiap, khaŋ mba guman pana nzuai, “Nzerara, ndu tɨva mueŋ khegi. Ndu ŋgɨp wo bigi za nta ndi maaŋrim, mbe nta vhezgirim, ndu mba ŋkɨɨa ndiv mba bigi sosuagi gumgir nɨɨŋgiri. Ndu maaŋ muuŋgirga, ndu Hevenan bigi vhuuiŋ kɨrga. Ndu maaŋ muuŋgip zɨv na phorgɨ rurga.” \v 23 Zisas maaŋ ana nzuaim, mba guman pan ne mbararagiap, ana guigira ne nzuav ndav simgi. Ana khaŋ muuŋgiap, ana guigira bigi vhɨrkɨvgi guma ma. \p \v 24 \x - \xo 18.24: \xo*\xt Mt 19.23; Mk 10.23; Snd 11.28\xt*\x*Zisas mba guman pana garim, ana ndav simgim, ana khaŋ nzuai, “Ŋkɨɨa kɨvgi gumgi mbe Fhe Bakɨme wo gumgi gu mbigi garim, mbe ana piin ki ŋgun vhen ŋgirɨrgeŋ suaŋv ŋaara mbatɨgar muuŋgirga. \v 25 Nde kemor gari. Ana shagi sai viiŋ thoon ŋgirɨ zav, ana ŋaar ki fhuvara, ana fhura veri. Ŋkɨɨa kɨvgi guma, ana Fhe Bakɨme wo gumgi gu mbigi gari, mbe ana piin ki ŋgun vhen ŋgirɨrgeŋ suaŋv ŋaara mbatɨgar muuŋgirga.” \v 26 Zisas ne nzuaim, maaŋ kav ne mbararagi gumgi gu mbigi, mbe kha nzambara mbui. “Maaŋ muuŋgirga, theiŋ Fhe Bakɨme taagip mbe ndigirie?” \v 27 \x - \xo 18.27: \xo*\xt Jer 32.17; Sek 8.6; Mt 19.26; Mk 14.36\xt*\x*Mbe mba nzambara mbuim, Zisas mbe ŋgarkarav khaŋ mbe nzuai, “Guma muungeŋ kakagi bigɨn, Fhe Bakɨme mba bigɨnan muuŋgirga.” \p \v 28 \x - \xo 18.28: \xo*\xt Mt 4.19-20; 19.27; Mk 10.28\xt*\x*Zisas ne nzuaim, Pita mbaram khaŋ ana nzuai, “Nza za wari wo bigi thav ndu phorga rui.” \v 29-30 \x - \xo 18.29-30: \xo*\xt Lo 33.9; Mt 19.29; Mk 10.29-30\xt*\x*\x - \xo 18.29-30: \xo*\xt Mt 19.29; Mk 10.30\xt*\x*Pita ne nzuaim, Zisas mbaram mbe ŋgarkarav khaŋ mbe nzuai, “Gu guigira nde nzuai, guma the Fhe Bakɨme won gumgi gu mbigi ganɨrim, mbe ana piin kɨv, ana Fhe Bakɨme ŋaara muun saŋv, wo phena thav, won muuŋ gu fegi gum ŋgugi, gu ndegi gum ndegmbori, won tari, ana mbe tharga, ana ntigem kha nuianan Fhe Bakɨme guigira bigi vhɨrvera ana nɨɨŋgirga, ana mba fhum ki bigi, mba bigi guigira nta kambararga. Ana vhɨra zumgum kha nuian vhɨzgirga, Fhe Bakɨme zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨŋ anan nɨɨŋgirga.” \s Zisas fhum tuga mpuanin wo rimgip taagi khavɨrga ne bun suaŋgiap, ana ntigem wom wo rɨmɨnga ne bun nzuai. \r Matiu 20.17-19; Mak 10.32-34 \p \v 31 \x - \xo 18.31: \xo*\xt Sng 22; Ais 53; Mt 16.21; Mk 10.32; Ru 24.44\xt*\x*Zisas wo farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgir kov gaar vugap, mbe fugap khaŋ mbe nzuai, “Nde mbarara, nza ntigem Zerusareman naanga. Nza naanga, mba Fhe Bakɨme kaathoori gumgi, mbe fhum mba Fhe Bakɨme Guma Guaran hɨr za suaŋgi tɨvi, mbe nta khergim, nta Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gavan ki, mba tɨvi ntige guigira mba tegɨrga. \v 32 \x - \xo 18.32: \xo*\xt Mt 27.2; Ru 9.22; 9.44; 23.1; Zo 18.28; FG 3.13\xt*\x*Nza naanga, mbe ana ndim, harigi ŋgui gumgi farve khɨngirga. Mbe ana ndi mbe farve khɨngirim, mbe ana nzɨɨ buni ana nzuav tɨvi mbatɨgir ana muuŋv, ana khoma parɨv, \v 33 kankani ki phivɨga ndigɨ zɨv ana kharɨv, ana shogirim, ana rimgirga. Ana rimgirga, raa phuni khegene vhɨzgirga, ana taagi khavgirga.” \v 34 \x - \xo 18.34: \xo*\xt Mk 9.32; Ru 9.45; Zo 10.6; 12.16\xt*\x*Zisas mba bunin wo farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi ga nzuaim, mbe mba buni nɨɨŋge kaŋgi fhuvara. Fhe Bakɨme mbe buni nɨɨŋge sigasarav mbe suaŋgi fhuvara. Mbe maaŋ muuŋgiap, mbe ana nzuai buna thueŋ kaŋgi fhuvara. \s Zisas rɨmani mbatɨgi guma mben kurigim, ana taagia gari. \r Matiu 20.29-34; Mak 10.46-52 \p \v 35 Zisas Zerusareman ndav vov Zerikon him, rɨmani mbatɨgi guma mbe, ana mba tuav gaanin perav kav, bigi ga nzuav nzai. \v 36 Ana maaŋ kav mba gumgi gu mbigi vhɨrve mbararagim, mbe dugduga vov wari ga nzuaim, ana mben nzarigi, “Nde maaŋ vov dugdugi khɨkhɨm khare?” \v 37 Ana mba nzambaran mbe mbuim, mbe khaŋ ana nzuai, “Nasaret guma Zisas mbur zi.” \v 38 \x - \xo 18.38: \xo*\xt Mt 15.22\xt*\x*Mbe nen ana nzuaim, mba rɨmani mbatɨgi guma ne mbararagiap, mbaram kaav khaŋ nzuai, “Zisas, Devitan kam, ndu na korar muuŋv nan kura.” \v 39 Ana maaŋ nzuaim, mba Zisas nɨman fhara ndai gumgi, mbe ana vhegap khaŋ ana nzuai, “Ndu wo thɨni mpɨra.” Mbe maaŋ ana nzuaim, ana mbe mbararagi fhuvara, ana khaŋ tɨgap Zisasan kaav khaŋ ana nzuai, “Devitan Kam, ndu nan korar muuŋ.” \v 40 Ana maaŋ nzuaim, Zisas ana mbararagiap, mbaram thɨgap, mbaram mba rɨmani mbatɨgi guman kov wo han ŋgɨr zav mbe nzuai. Ana nen mbe nzuaim, mbe mba rɨmani mbatɨgi guman kov ana han vugim, ana anan nzarigi, \v 41 “Ndu, gu ram ndun muungeŋ vuzvugi?” Ana mba nzambaran ana muuŋgim, ana khaŋ ana nzuai, “Guma Bakɨme, gu nan rɨmani nzerarim, gu ganɨngane vuzvugi.” \v 42 \x - \xo 18.42: \xo*\xt Ru 7.50; 17.19\xt*\x*Ana maaŋ nzuaim, Zisas mbaram khaŋ ana nzuai, “Ndu rɨmani nzerari, ndu ganɨri. Ndu na khothɨgi, ndu rɨmani nzerigi.” \v 43 Zisas maaŋ ana nzuavra thagim, ana rɨmani fhura ndarigim, ana bigi garav, Zisas phorga ndav Fhe Bakɨme zɨ ndi vun kuamkuav ndai. Ana Zisas phorga ndaim, mba gumgi gu mbigi ana gangiap, ana rɨmani nzerigi ne nzuav, mbe vhɨra Fhe Bakɨmen zɨ ndi vun kuamkuagi. \c 19 \s Zisas Zakias phenan vui. \p \v 1 Zisas ndav vov Zeriko ŋgu bakɨme hɨgap, mbaram mba Zeriko ŋgu shɨrav ndai tuav thɨga ndai. \v 2 Ana ndaim, mba ŋgun guma mbevi, ana zɨ Zakias. Ana ŋkɨɨa ndia rui gumgi gari guman pan ma. Ana vhɨra ŋkɨɨa kɨvgi guma ma. \v 3 Ana mba tugen Zisas ganɨ za mbui. Ana kaŋgi fhu, Zisas ana ram mbui khesharigi guma. Ana ana ganɨ za mbuav, ana vhɨra guma tɨvaneŋ ma. Ana maaŋ muuŋgiap, mba gumgi gu mbigi vhɨrve, mbe guigira vhɨrkɨvgim, ana ram muuŋgip mbe kharav Zisas gangirie? \v 4 Ana maaŋ muuŋgia thav, mbaram fharav Zisas nɨma tɨgap fharav khuafɨ vov, Zisas ganɨ zav vov kha mbigen ndav, niŋge vun perav ki. Ana kaŋgi Zisas kha tuavra thɨgɨp zɨrga. \v 5 Ana perav kim, Zisas mba tuav thɨga ndai. Ana nda zav mba Zakias ki khage nɨɨn hav, khoga Zakias garav, ana kamgiap khaŋ ana nzuai, “Zakias, ndu vhemkora mba khage thav nɨɨn zirɨri. Gu ntige ndu phorgɨp ndu phenan kɨrga.” \v 6 Zisas maaŋ ana nzuaim, ana ne mbararagiap, guigira ndikndigap, mbaram vhemkora nɨɨn zergap, Zisasan kov wo phenan vui. \v 7 \x - \xo 19.7: \xo*\xt Mt 9.11; Ru 5.30; 15.2\xt*\x*Zisas Zakias phorgap ana phenan vuim, mba gumgi gu mbigi vhɨrve, mbe ana garav suambara mbatɨgar ana mbui. Mbe ana nzuav khaŋ ana nzuai, “Khe tɨvi mbatɨgi ga mbui guma phorgɨv ana phenan kɨr zav vui.” \p \v 8 \x - \xo 19.8: \xo*\xt Kis 22.1; Nam 5.6-7; 1 Sml 12.3; 2 Sml 12.6\xt*\x*Zisas vov Zakias phenan kim, Zakias mbaram khavgia thɨgap khaŋ Zisas ga nzuai, “Guma Bakɨme, ndu mbarara, gu ntigem wo bigi gu rɨgɨra nta sharav, tharir mba bigi sosuagi gumgir nɨɨnga. Gu vhɨra harigi gumgi, gu mbe guiguigav mbe han mbe bigi ndigi, gu ntige taagip mbe bigi ŋgarkav, gu fethɨgi bigin mben nɨɨŋgirga.” \v 9 \x - \xo 19.9: \xo*\xt Ru 13.16; FG 16.31; Ro 4.11-13; Ga 3.7\xt*\x*Ana maaŋ nzuaim, Zisas mbaram khaŋ ana nzuai, “Ntigem Fhe Bakɨme taagia kha phenan ki ntɨɨri ndigi. Kha guma ana vhɨra Abrahaman kam ma. \v 10 \x - \xo 19.10: \xo*\xt Mt 10.6; 18.11; Ru 15.4; Zo 3.17; 1 T 1.15\xt*\x*Fhe Bakɨme Guma Guar, ana khaŋ muuŋgiap mbar regi gumgi ndiv ganɨv taagi mbe ndir zav zɨgi.” \s Khe phɨkthɨgi ŋaara gumgi ŋkɨɨa ndigi ne vhunama si kameŋ khare. \r Matiu 25.14-30 \p \v 11 \x - \xo 19.11: \xo*\xt Mt 25.14-30; FG 1.6\xt*\x*Zisas mba bunin mba gumgi gu mbigi ga nzuaim, mbe mba buni mbararav kim, ana wom buna mueŋ vhunama dav mbe nzuai. Ana khaŋ muuŋgi ne nzuav, ana mba vhunama si bunen mbe nzuai. Ana nda vov, Zerusareman han mbaim, mba gumgi gu mbigi khueŋ ndɨkndɨgi, Fhe Bakɨme ntige wo gumgi gu mbigi ganɨrim, mbe ana piin kɨrga tuk ntigera hɨgɨrga. \v 12 Mbe mba ndɨkndɨga mbuim, Zisas khaŋ mbe nzuai, “Guma ruma mbe, ana harigi fhain shama guarara ki ŋgu mben ŋgɨr zav mbui. Ana mba ŋgun ŋgɨgɨrim, mbe ana ndim ŋgui gari guman panan farga. Mbe ana ndi farga, ana taagip zɨv wo ŋgu nɨɨŋgen zɨgɨp, won ŋgu ntɨɨri ganɨnga. \v 13 Mba guma rum ŋgɨr zav, ana mbaram won phɨkthɨgi ŋaara gumgir kamgim, mbe ana han zim, K400.00 mbe heevram mbe nɨɨŋgi. Ana mba ŋkɨɨan mbe ndɨɨv khaŋ mbe nzuai, ‘Nde kha ŋkɨɨa ndigi ŋgɨp, ntan shɨgar muuŋv kɨrim, gu taagi zɨrga.’ \f a \fr 19.13 \fr*\ft Mba guman rum won ŋaara gumgi ga nɨɨŋgi ŋkɨɨa, nta mbe kɨni phuni khegenen ŋgarigi ŋaara guma ga vhezi vheza tuktɨgi ŋkɨɨa ma. \ft*\f* \p \v 14 \x - \xo 19.14: \xo*\xt Zo 1.11\xt*\x*“Ana maaŋ suaŋgiap vugim, ana ŋgu nɨɨŋgen ki gumgi gu mbigi, mbe ana nzuav nderninin kav, mbaram kaman gumgi mbari ga nɨɨŋgim, mbe ana zɨn ana vugi ŋgun vov, khaŋ mba ŋgun ki ntɨɨri ga nzuai, ‘Nza mba guma nzan guman pan kɨrgeŋ vuzvugi fhu.’ \v 15 Mbe vov maaŋ ana nzuavra kim, mbe ana ndim ŋgui gari guman panan fagi. Mbe ana ndim fagim, ana taagia wo ŋgu nɨɨŋgen zɨgi. Ana zɨgap mbaram khaŋ nzuai, ‘Nde mba gu fhum ŋkɨɨan nɨɨŋgia vugi ŋaara gumgir kamgirim, mbe na han zɨri. Mbe zɨrim, gu mba mbe nɨɨŋgi ŋkɨɨa, mbe ntan shɨga mbuav ndigi ŋkɨɨa, gu nta ganɨnga.’ \p \v 16 “Ana maaŋ suaŋgiap mben kamgim, mbevi fhara zav, khaŋ ana nzuai, ‘Guman pan, gu ndu mba na nɨɨŋgi K400.00, gu ntan shɨga mbuav, K4,000.00 ndigi.’ \v 17 \x - \xo 19.17: \xo*\xt Mt 25.21; Ru 16.10\xt*\x*Ana ne nzuaim, ana guman pan khaŋ ana nzuai, ‘Ndu nan ŋaara guman vhuuŋ ma. Ndu ŋaara vhuuŋra mbuav, gu ndu farve khɨngi bigɨna bisaŋ guaranera, ndu tuituigira ne gari. Ndu maaŋ muuŋgim, gu ntigem zɨ bakɨmen ndun nɨɨŋgirga, ndu ntigem phɨkthɨgi ŋgui bakɨvi, ndu nta ganɨnga.’ \p \v 18 “Ana maaŋ ana suaŋgim, ana ndegi ŋaara guma zi. Ana zav khaŋ ana nzuai, ‘Guman pan, ndu na nɨɨŋgi K400.00, gu ntan shɨga mbuav harigi K2,000.00 ndigi.’ \v 19 Ana maaŋ ana nzuaim, mba ŋgui gari guman pan khaŋ ana nzuai, ‘Gu ntigem ndu ndim fagi, ndu ntigem meeŋthɨgi ŋgui bakɨvi ganɨnga.’ \v 20 \x - \xo 19.20: \xo*\xt Mt 25.24\xt*\x*Ana maaŋ ana nzuaim, mba harigi ŋaara guma zi. Ana zav khaŋ ana nzuai, ‘Guman pan, ndun K400.00 khare. Gu shaa fɨga mueŋ ndigap, nonɨga vhuuŋra nta muuŋgiap, nta ndi tɨgap kegi. \v 21 Gu khaŋ muuŋgiap, gu ndu kaŋgi, ndu guigira vhav shi guma ma. Ndu khaŋ mbui, harigi guma tɨgɨrga bigi, ndu vhɨra nta ndi. Ndu vhɨra harigi guma pargirga mba, ndu vhɨra nta ndi. Gu maaŋ muuŋgiap guigira ndun rivgi.’ \p \v 22 \x - \xo 19.22: \xo*\xt 2 Sml 1.16; Jop 15.6; Mt 12.37; 25.26\xt*\x*“Ana maaŋ nzuaim, mba ŋgui gari guman pan khaŋ mba ŋaara guma ga nzuai, ‘Ndu ŋaara guma mbatɨga guar ma! Gu ndu suaŋgi bunira suaŋv ndu ndi suaŋgirga. Ndu na kaŋgi, gu vhav shi guma ma. Ndu kaŋgi, gu vhɨra harigi gumgi sui bigi, gu nta ndiav, vhɨra harigi gumgi pari mba, gu vhɨra nta ndi. \v 23 Ndu maaŋ muuŋgiap kaŋgiap, ndu thaŋ nzuav nan ŋkɨɨa ndigi ŋgɨp, ŋkɨɨa ki phena khɨngirim, gu ntige taagi zɨv, nta ndiv ntan bɨɨŋbɨɨn ŋkɨɨa phorgɨp ndigirga.’ \v 24 Ana nen ana nzuav, mbaram kha mba ana han thivgi gumgi ga nzuai, ‘Nde mba guma tɨn mba K400.00 ndigip, mbu K4,000.00 ki guman nɨɨŋ.’ \v 25 Ana nen mbe nzuaim, mbe khaŋ ana nzuai, ‘Guman pan, ana K4000.00 ki.’ \p \v 26 \x - \xo 19.26: \xo*\xt Mt 13.12; 25.29; Mk 4.25; Ru 8.18\xt*\x*“Mbe maaŋ nzuaim, ana khaŋ mbe nzuai, ‘Gu nde nzuai, mba bigi ki gumgi, gu harigi bigi phorgɨv mben nɨɨŋgirga. Maaŋ muuŋgip, guma the bigi ki fhu, ana mba ki bigi bisaŋrire, gu ana tɨn nta ndigirga.’ \v 27 Ana maaŋ mbe nzuav, mbaram khaŋ mbe nzuai, ‘Mba panan na kegap, gu mbe gari guman pan kɨr za mbuim, mba na thagi gumgi, nde ŋgɨp, mbe ndigip na han zɨv, na nɨman mbe shogɨrim, mbe vhɨzgiri.’ ” \p \v 28 Zisas mba vhunama si bun mbe suaŋgia thugap, mbaram maaŋ thav khavgiap wom Zerusareman ndai tuav thɨga ndai. \ms Zisas nda vov Zerusareman hɨgap, mbaram vov Fhe Bakɨme phena bɨna vhen vergap, Fhe Bakɨmen buni vhuuin gumgi gu mbigi khɨvav mbe nzuai. \s Zisas ŋgui gari guman pana fara muuŋgiap vov Zerusareman vhen vergi. \r Matiu 21.1-11; Mak 11.1-11; Zon 12.12-19 \p \v 29 Zisas ndav vov, Betfage gum Betani han mbav mbe mba kha zɨn rɨgi mbɨkshɨman hɨgi, Oriv mbɨkshɨm. Ana ana ndav, mbaram wo phorga rui guma phuni ga sarigi. Ana mani ga sarav khaŋ mani ga nzuai, \v 30 \x - \xo 19.30: \xo*\xt Mt 21.2-3; Mk 11.2-3\xt*\x*“Ŋko fharav mbu ŋgugen ŋgɨ. Ŋko mba ŋgugen ŋgɨp ganɨnga, mbe doŋki ŋguga kama mbe, mbe ana ndim thɨrigi ana ki. Mba doŋki ŋgugar kam, guma the fhum ana pera vugi fhuvara. Ŋko ŋgɨp, ana gangip, ana mpiiŋ fhɨrgip, ana ndigi zɨri. \v 31 Ŋko ana mpiiŋ fhɨrɨrim, guma the ŋko gangip khaŋ ŋko suanga, ‘Ŋko thaŋ nzuav mba doŋki mpiiŋ fhɨri?’ Ŋko khaŋ ana suaŋri, ‘Guma Bakɨme ŋaar anan ki.’ ” \p \v 32 \x - \xo 19.32: \xo*\xt Ru 22.13\xt*\x*Ana maaŋ mani ga suaŋgiap, mani ga sarigim, mani vov garim, mba bigi ana mba mani ga suaŋgi bunira zɨn vugap hɨgi. \v 33 Mani mba doŋki gangiap, ana mpiiŋ fhɨrim, mba doŋki namŋga mani gangiap, khaŋ mani ga nzuai, “Ai, ŋko thaŋ nzuav mba doŋki mpiiŋ fhɨri?” \v 34 Mbe maaŋ mani ga nzuaim, mani mbe ŋgarkarav khaŋ mbe nzuai, “Guma Bakɨme ŋaar anan ki.” \p \v 35 \x - \xo 19.35: \xo*\xt 2 Kin 9.13; Mt 21.7; Mk 11.7; Zo 12.14\xt*\x*Mani maaŋ mbe suaŋgiap, mba doŋki ndiga Zisas han zɨgap, mbaram wani wo fhava sharagen zorgiap, mba doŋki kɨra sarav, mbaram Zisasan kurav ana suigim, ana barav mba doŋkir ndav ana perigi. \v 36 \x - \xo 19.36: \xo*\xt 2 Kin 9.13; Mt 21.8\xt*\x*Zisas mba doŋki ga perav mbe Zerusareman ndai. Ana ndaim, gumgi gu mbigi, mbe wari wo shagi ndim tuav ga sɨgim, ana nta tɨn ndai. \v 37 Ana nda vov, Oriv mbɨkshɨman hɨgap, vov shargia verim, ana phorga rui gumgi vhɨrvera, mbe zam ndikndiga mbatɨga mbuav, mbe mba gangi mirikori ga nzuav kama bakɨmera Fhe Bakɨme zɨ ndi vu kuamkuagi. \v 38 \x - \xo 19.38: \xo*\xt Sng 118.26; Ru 2.14; 13.35; Ef 2.14\xt*\x*Mbe Fhe Bakɨme zɨ ndi vun kuamkuav khaŋ nzuai, “Fhe Bakɨme ndikndigar vhuun kha ŋgui ganɨnga guman panan muuŋri. Ana Guma Bakɨme zɨ muuŋgi zi. Fhe Bakɨme nza nzuav ndav mbɨrari, nza ne suaŋv Fhe Bakɨme zɨ ndi vun guarara kuamkuarga.” \p \v 39 Mba Zisas phorga rui gumgi ndikndigap maaŋ nzuaim, mba Fherasiŋ gumgi mbari vhɨra mba gumgi vhɨrve phorga kav khaŋ Zisas ga nzuai, “Guman Rum, ndu wo phorga rui gumgi ga suaŋrim, mbe wari wo thɨri mpɨra.” \v 40 \x - \xo 19.40: \xo*\xt Hab 2.11\xt*\x*Mbe maaŋ nzuaim, Zisas mbe ŋgarkarav khaŋ mbe nzuai, “Gu nde nzuai, mbe wo thɨri mpɨrarga, kha ŋkɨɨ, mbe kama hegɨp kamɨv suanga.” \s Zisas Zerusarem ga nzuav nzi. \p \v 41 \x - \xo 19.41: \xo*\xt Zo 11.35\xt*\x*Zisas maaŋ mbe suaŋgiap nda vov, Zerusareman han mbav, ana ŋgu bakɨme garav, ana ana nzuav nzi. \v 42 \x - \xo 19.42: \xo*\xt Ais 6.9-10; Mt 13.14; Ro 11.8\xt*\x*Ana nziav khaŋ nzuai, “O Zerusarem, gu ntigem kha raara ndun muuŋgirim, ndu ndav mbɨrav kɨrga bigi, ndu vhɨra nta kaŋgirga ne vuzvugi. Mba bigi ntige zorga ki, ndu nta gari fhuvara. \v 43 \x - \xo 19.43: \xo*\xt Ais 29.3-4; Jer 6.3; 6.6; Ru 21.20\xt*\x*Zumgum tuga, then ndun pana gumgi zɨv nuianan ndu bɨna gaanin vhuigirga. Mbe zɨv, za ndu bɨna gaani behuigip ndu bɨnan vhuigirga. \v 44 \x - \xo 19.44: \xo*\xt Dan 9.24; Mai 3.12; Mt 24.2; Mk 13.2; Ru 1.68; 21.6\xt*\x*Mbe ndu bɨnan vhuigip, za ndu shogɨp guigira ndun farfagirga. Mbe ndun farfav, vhɨra ndun tari, mbe ndun vhen ki, mbe vhɨra mben farfagirga. Mbe vhɨra guigira ndun farfagirga. Ndun bɨna vhuigi kɨma the, the tɨn ndarav kegɨrga fhuvara. Nde khaŋ muuŋgi ne nzuav, Fhe Bakɨme nden kurkura zav zɨgim, nde ne kaŋgi fhuvara.” \s Zisas Fhe Bakɨme Phena vhen kav shɨga mbui gumgi zɨtɨgi, mbe kɨrar hegi. \r Matiu 21.12-17; Mak 11.15-19; Zon 2.13-22 \p \v 45 \x - \xo 19.45: \xo*\xt Mt 21.12; Mk 11.11; 11.15; Zo 2.14-15\xt*\x*Zisas nda vov Zerusareman hɨgap, mbaram vera vov Fhe Bakɨme phena bɨna vhen verav, mba bigi ndi mbav shɨga mbui gumgi zɨtɨgap mbe ndim kɨrar mbai. \v 46 \x - \xo 19.46: \xo*\xt Ais 56.7; Jer 7.11\xt*\x*Ana mbe zɨtɨgap mbe ndim kɨrar mbav khaŋ mbe nzuai, “Fhe Bakɨme gavan ki kameŋ khaŋ nzuai, ‘Na phen ana na phorgɨv buni suanga phen ma. Nde ana mbuim, ana kɨɨi gumgi zomzori phena fara muuŋgi.’ ” \p \v 47 \x - \xo 19.47: \xo*\xt Ru 21.37; 22.53; Zo 7.19; 8.37; 18.20\xt*\x*Zisas mbe zɨtɨgiap, mbaram maaŋ kav, ana raari tugɨratɨgap Fhe Bakɨme buni vhuuin mba gumgi gu mbigi khɨvav mbe nzuai. Ana maaŋ mbuim, mba Fhe Bakɨme Phena gari gumgir pani gum, Zudaiŋ tɨvir vhuuiŋ kaŋgi gumgi gum, mben gumgi ruu, mbe Zisas shogiri ana rimgirga tuavi ndi gari. \v 48 \x - \xo 19.48: \xo*\xt Mt 21.46; Mk 14.1-2; Ru 20.19\xt*\x*Mben gumgir pani ana shogirim, ana rimgirga tuavi ndi garim, mba gumgi gum mbigi vhɨrve, mbe khaŋ tɨgap ana nzuai buni mbararagim, mbe ana shogirim, ana rimgirga tuav thueŋ gangi fhu. \c 20 \s Mbe khueŋ nzuav Zisasan nzai, “The mba zɨ Bakɨme gum ŋkasŋkan ndu nɨɨŋgi.” \r Matiu 21.23-27; Mak 11.27-33 \p \v 1 Raa mben, Zisas Fhe Bakɨme phena bɨna vhen kav, gumgi gu mbigi khɨvav mbe nzuai. Ana mbe khɨvav Fhe Bakɨme buni vhuuin mbe nzuav kim, mba Fhe Bakɨme phena gari gumgir pani gum, Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi gumgi gum, mben gumgi ruua, mbe ana han zi. \v 2 \x - \xo 20.2: \xo*\xt FG 4.7; 7.27\xt*\x*Mbe ana han zav ana nzarigi, “Ndu khar nza suaŋ, ndu maam mba ŋkasŋka gum zɨ bakɨme ndigi? The mba ŋkasŋka gum zɨ bakɨmen ndu nɨɨŋgi?” \v 3 Mbe mba nzambaren ana muuŋgim, ana mbe ŋgarkarav khaŋ mbe nzuai, “Gu vhɨra nzambara mueŋ nden ki, nde ne ŋgarkarav na suaŋri. \v 4 Nde mba Zon Gumgi Ruai Guma, ana mba gumgi gu mbigi ruai, nde ram mbui ndɨkndɨgar ana mba mbui bigeŋ ga ndɨkndɨgi? Ne Heven kega zergi bigeŋ o, ne kha nuianan ki guma wo ndɨkndɨgar mbui bigeŋ?” \v 5 Zisas mba nzambaren mbe muuŋgim, mbe nduarira khaŋ wari ga nzuai, “Nza khaŋ muuŋgi tɨgɨv suanga, ‘Ana Hevenan kega zergi bigeŋ ma.’ Nza maaŋ suanga, ana khaŋ nza suanga, ‘Maaŋgim, nde ram muuŋgiap ne khothɨgi fhu?’ \v 6 \x - \xo 20.6: \xo*\xt Mt 14.5; 21.26; Ru 7.29\xt*\x*Nza vhɨra khaŋ suanga, ‘Ana guma wo ndɨkndɨgar mbui bigeŋ ma.’ Nza maaŋ suanga, kha gumgi za ŋkɨɨr nza segɨrim, nza vhɨzgirga. Mbe khaŋ muuŋgi, mbe za Zon Gumgi Ruai Guma khothɨgi, ana Fhe Bakɨmen kamthooŋ guma ma.” \v 7 Mbe maaŋ wari ga suaŋgiap, thav khaŋ Zisas ga nzuai, “Nza kaŋgi fhu, Zon Gumgi Ruai Guma maaŋ mba ŋkasŋka ndigap mba gumgi gu mbigi ruai.” \v 8 Mbe maaŋ nzuaim, Zisas khaŋ mbe nzuai, “Gu vhɨra, gu kha ŋkasŋka gum zɨ bakɨmen na nɨɨŋgim, gu kha ŋaara mbui guma bun nde suaŋgirga fhuvara.” \s Gumgi mbatɨgi wain mɨna gari ne vhunama si. \r Matiu 21.33-46; Mak 12.1-12 \p \v 9 \x - \xo 20.9: \xo*\xt Ais 5.1\xt*\x*Zisas mba bunin mba Fhe Bakɨme phena gari gumgir pani mben gumgi ruu ga suaŋgiap, mbaram buna mueŋ vhunama dav khaŋ mba gumgi gu mbigi ga nzuai, “Guma mbe wain mɨna mben pargi. Ana mba wain mɨnan pargiap, ana ndim gumgi mbari farve khɨngi. Ana mba wain mɨnan mbe farve khɨngiap khaŋ mbe nzuai, ‘Nde na wain mɨna ganɨv, ana shɨgar muuŋri. Nde ana shɨgar muunga, nen vhez nde wari ndiv nder thueŋ ndirga, gu wo thueŋ ndirga.’ Ana maaŋ mbe suaŋgiap, mba wain mɨnan mbe farve khɨngip, ana nduara ŋgɨp, saman ki ŋanen harigi ŋgun ŋgɨgɨp, tuga mpeeŋra mba ŋanen kɨrga. \v 10 \x - \xo 20.10: \xo*\xt 2 Sto 36.15-16\xt*\x*Ana vugap kim, mba wain vhɨgi mbarigi tugar, ana mbaram won ŋaara guma mbe sarigim, ana mba wain mɨna garav ana shɨga mbui gumgi han vui. Ana khueŋ vuzvugi, mbe mba ana nderen wain vhɨgi ana nɨɨnga. Ana ne suaŋgiap, ana sarigim, ana vuim, mba wain mɨna garav ana shɨga mbui gumgi, mbe ana ŋaara guma shogiap, fhura ana sarigim, ana taagia vugi. \v 11 Ana vugim, mba mɨna namkam, mbaram harigi ŋaara guma mbe sarigim, ana vugi. Ana vugim, mbe mbara ana muuŋgi. Mbe ana mbergi fhu. Mbe vhɨra muunga tɨvar ana muuŋgi fhuvara. Mbe ana shogiap, tɨva mbatɨga guarara ana muuŋgiap, fhura ana sarigim, ana taagia vugi. \v 12 Ana won ŋaara guma phunini ga sarigim, mani vugim, mbe maaŋ mani ga muuŋgim, ana thav harigi ŋaara guma khegene sarigim, ana vugi. Ana vugim, mbe guigira hor mbatɨgar ana muuŋgim, ana ŋama rimgim, mbe ana fegap mba mɨna bɨna kɨra khɨngi. \v 13 Mbe maaŋ ana muuŋgim, mba mɨna namkam thav khaŋ wo nzuai, ‘Gu ntigem ram muuŋrie?’ Ana maaŋ suaŋgia thav khaŋ nzuai, ‘Gu ntigem won kama gɨrgɨra sararga, gu guigira ana vuzvugi. Gu ndɨkndɨgi, mbe maaŋ muuŋgip ana buni mbarararga thi?’ \v 14 Ana ne suaŋgiap, mbaram won kama sarigim, ana vui. Ana vuim, mba mɨna garav ana shɨga mbui gumgi ana garim, ana zim, mbe khaŋ wari ga nzuai, ‘Ai, mbu zi guma, ana ndia rimgirga, ana zɨv, ana za won ndia bigi ndigirga. Nde zɨv, nza ana shogirim, ana rimgirim, nza za kha mɨna wari mbuiarga.’ \v 15 Mbe maaŋ suaŋgiap, ana gari ana zim, mbe mbaram ana fegap, mba mɨna bɨna kɨra khɨngiap, ana shogim, ana rimgi. \p “Nde ndɨkndɨgi, mba mɨna namkam, ana ram mbui tɨvar mba gumgir muuŋgirie? \v 16 Ana zɨv mba mɨna garav ana shɨga mbui gumgi, ana za mbe shogɨrim, mbe vhɨzgirga, ana mba wain mɨnan harigi gumgir nɨɨŋgirga.” Zisas ne nzuaim mba gumgi gu mbigi ne mbararagiap khaŋ nzuai, “Maaŋ muuŋgi bigɨn thueŋ hɨ thari!” \p \v 17 \x - \xo 20.17: \xo*\xt Sng 118.22; Mt 21.42\xt*\x*Mbe maaŋ nzuaim, Zisas purara mbe garav kha nzambaren mbe muuŋgi, “Nde maaŋ nzuai, mbe thaŋ nzuav kha kameŋ khergim, ne Fhe Bakɨme buni ki gavan ki? Mba kameŋ khaŋ nzuai, \b \q1 ‘Mba kɨm mba pheni ga mbui gumgi ana garim, ana mbatɨgim, mbe ana ndi mbur khɨngi. \q1 Mba kɨm ana ntigem mba phena suirigim, ana thɨgi.’ \b \m \v 18 \x - \xo 20.18: \xo*\xt Ais 8.14-15; Dan 2.34-35; Mt 21.44\xt*\x*Ntigem mba kɨma tɨɨiri gumgi, mbe za phaviregɨrga. Mba kɨm, ana vhɨra, ana guma the tɨɨirɨgɨrga, mba kɨm ana guigira mba guman muuŋgirim, ana za phaviregɨp mparavgirga.” \p \v 19 \x - \xo 20.19: \xo*\xt Mt 21.46; Mk 14.1-2; Ru 19.47-48\xt*\x*Zisas mba bunin mbe nzuaim, mba Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi gumgi gum mba Fhe Bakɨme phena gari gumgir pani, mbe mba buni mbararagiap khaŋ nzuai, “Nza kaŋgi, Zisas nzara vhunama sav mbur nzuai.” Mbe ne suaŋgiap, mba tugara khavgiap, ana suigɨr zav mbui. Mbe ana suigɨr zav mbuav, mbe vhɨra mba gumgi gu mbigin vhɨrver rivgiav wari thagi. \s Mbe ŋkɨɨan Sisara nɨɨnga o, fhu? \r Matiu 22.15-22; Mak 12.13-17 \p \v 20 \x - \xo 20.20: \xo*\xt Ru 11.54\xt*\x*Mba tugen mba Fhe Bakɨme rotu gari gumgir pani gum mba Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi gumgi, mbe tɨkhɨngira Zisas gari. Mbe ana garav, mbaram gumgi mbari ga sarigim, mbe zav puskarav kɨɨv, ana gari. Mba kɨɨv ana gari gumgi, mbe khueŋ puskai, mbe guigira Fhe Bakɨme buni zɨn ŋgɨrgeŋ vuzvugi. Mbe khueŋ nzuav zegi, mbe buna thuen ana mpararim, ana pham buna thueŋ suaŋgirim, mbe mba buneŋ ga suaŋv ana suaŋv, ana ndim wari wo guman pana vhari farve khɨngirim, ana Zisas ndi suaŋgirga. \v 21 Mbe zegap, kav kha nzambaren ana muuŋgi, “Guman Rum, nza kaŋgi, ndun buni nzerara, ndu nzerara bunin vhuuiŋra kha gumgi gu mbigi khɨvav mbe nzuai. Ndu vhɨra kha tɨvi ga mbui, ndu mba nzuai buni, ndu ntan za kha gumgi ga nzuai. Ndu zɨ ki gumgi hiav, zɨ ki fhuv gumgi hiav, kha bunin mbe nzuai fhuvara. Ndu vhɨra buni guarira kha gumgi gu mbigi ga nzuav Fhe Bakɨmen tɨvir mbe khɨvi.” \v 22 Mbe nen ana suaŋgiap ana nzarigi, “Ena, ndu ram mbui ndɨkndɨga mbui? Nzan tɨv ram nzuai? Nza ŋkɨɨa ndiv Roman gari guman pan Sisar nɨɨnga o, fhu?” \v 23 Mbe mba khesharigi mparmparen Zisas ga mbuim, Zisas mbe kaŋgi. Ana mbe kaŋgiap, mbaram khaŋ mbe nzuai, \v 24 “Nde mba kɨma raraŋ thueŋ ndigip, zɨv na khɨva.” Ana ne nzuaim, mbe mueŋ ndiga zav ana khɨvigim, ana khaŋ mbe nzuai, “Kha kɨma raren ki guman tum gum zɨ, ni the nɨɨni?” Ana ne nzuaim, mbe khaŋ ana nzuai, “Ana Sisar zɨ gum tum ma.” \v 25 \x - \xo 20.25: \xo*\xt Mt 22.2; Mk 12.17\xt*\x*Mbe maaŋ nzuaim, ana khaŋ mbe nzuai, “Maaŋ muuŋgim, Sisar bigɨn, nde ana nɨɨŋri. Maaŋ muuŋgip, Fhe Bakɨmen bigɨn, nde ana Fhe Bakɨmen nɨɨŋri.” \v 26 Mba gumgi, mbe kha gumgi gu mbigi Zisas phorgɨ kɨrim, mbe ana suaŋv suanga buna thueŋ ga suaŋv ana panɨ za mbui. Mbe ne nzuav ana mparav ragi. Mbe ana nzarigi nzambareŋ ana ne ŋgarkarav mbe suaŋgim, mbe ne ga nzuav ŋgava mbatɨga muuŋgiap, mbe buna thueŋ suaŋgi fhuvara, mbe fhura ki. \s Mba Sadusiŋ guma rimgia taagia khavi ne nzuav Zisasan nzarigi. \r Matiu 22.23-33; Mak 12.18-27 \p \v 27 \x - \xo 20.27: \xo*\xt Mt 22.21; Mk 12.18; FG 23.8\xt*\x*Mba tugen Sadusiŋ gumgi mbari, mbe bigɨna mueŋ ga nzuav Zisasan nzan zav ana han zi. Mba Sadusiŋ, mbe khaŋ nzuai ntɨɨri ma, “Guma rimgia taagia khavi fhuvara.” \v 28 \x - \xo 20.28: \xo*\xt Lo 25.5\xt*\x*Mbe zav khaŋ Zisas ga nzuai, “Guman Rum, Moses nza nzuav khergi kameŋ khaŋ nzuai, ‘Maaŋ muuŋgip, guma the mbiga then tɨgɨp kɨv, mba mbik ana gon tara the tegi fhu, mba guma fhura rimgi. Mba guma rimgirga, ana ŋguk mba mbigar tɨgɨrga, ana mba mbigar tɨgɨp tegɨrga tari, nta mba ana fek rimgi, nta ana zararga.” \v 29 Mbe nen ana nzuav khaŋ ana nzuai, “Fhum harathɨgi fegi gum ŋgugi kegi. Mben fega rum fharav mba mbiga tɨgi. Ana mba mbiga tɨgim, mba mbik, ana gon tara the tegim, ana rimgi fhuvara. \v 30 Ana rimgim, ana thɨgine anan ŋguk, ana mba mbiga tɨgi. \v 31 Ana ana tɨgap, ana vhɨra rimgi. Ana rimgim, mba fegɨra thɨgine, ana thɨgine ana tɨgi. Mbe mbara mbuav, mba harathɨgi fegi gum ŋgugi, mbe za mba mbiga tɨgap kegi. Mbe za mba mbiga tɨgav kim, ana za mbe the gon tara the tegim, mbe vhɨzgi fhuvara. \v 32 Mbe za vhɨzgim, mba mbik vhɨra rimgi. \v 33 Maaŋ muuŋgip, zumgum mba vhɨzgi gumgi mbe taagi khavɨrga tugar, mba mbik then muuŋ kɨrie? Ndu kaŋgi mba harathɨgi gumgi, mbe za mbiga bavira tɨgap kegi.” \p \v 34 Mbe maaŋ nzuaim, Zisas khaŋ mbe nzuai, “Nde ntige kha tugen kha nuianan ki gumgi gu mbigi, nde mani gum mburi wari ga rɨgi. \v 35 Mba Fhe Bakɨme taagi ndigi gumgi gu mbigi, mbe taagia khavgip, mbe mba tugen Fhe Bakɨme phorgɨp Hevenan kɨrga, mbe warir rɨgɨrga fhu. \v 36 \x - \xo 20.36: \xo*\xt Ro 8.23; 1 Ko 15.42; 15.49; 15.52; 1 Zo 3.1-2\xt*\x*Mbe khaŋ muuŋgiap, mbe vhɨra wom rɨmɨnga fhu. Mbe Fhe Bakɨme enseri farar muuŋgip kɨrga. Mbe vhɨzi, Fhe Bakɨme taagia mbe khavim, mbe ana tari ma. \v 37 \x - \xo 20.37: \xo*\xt Kis 3.6\xt*\x*Nde nza za kaŋgi, Moses vhɨra khuen nza khɨvigi. Mba vhɨzgi gumgi, mbe taagia khavi. Ana mba kha bisaneŋ vhav ne shigi ne neŋgap khaŋ suaŋgi, ‘Guma Bakɨme, ana Abraham, gum Aisak, Zekop, ana mben Fhe Bakɨme ma.’ \v 38 \x - \xo 20.38: \xo*\xt Ro 6.10-11; 14.8-9\xt*\x*Nza maaŋ muuŋgiap gangiap, kaŋgi, Fhe Bakɨme ana vhɨzgi gumgir Fhe Bakɨme fhuvara. Ana mba zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨŋ ndigi gumgir Fhe Bakɨme ma. Mba Fhe Bakɨmen nɨman ki gumgi gu mbigi, mbe vhɨzgirga fhu. Mbe zazera mbara muuŋgip kɨrga.” \p \v 39 Zisas mba bunin mbe nzuaim, mba Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi gumgi mbari mba buni mbararagiap, khaŋ ana nzuai, “Guman Rum, ndu buni nzerara.” \v 40 Mbe maaŋ suaŋgim, mba gumgi gu mbigi harigi buna thueŋ phorgɨv Zisasan nzangen rivgi. \s Zisas mba Fhe Bakɨme Farasarigi Guma ga nzuav mba gumgi gu mbigir nzarigi. \r Matiu 22.41-46; Mak 12.35-37 \p \v 41 Zisas mba bunin mba gumgi gu mbigi ga nzua vov, kha nzambaren mbe muuŋgi, “Ram muuŋgi ne nzuav mbe khaŋ nzuai, Fhe Bakɨme taagi kha nuianan ki gumgi gu mbigi ndir zav farasarigi guma, ana Devitan Kam ma? \v 42-43 \x - \xo 20.42-43: \xo*\xt Sng 110.1\xt*\x*Devit nduara kha kameŋ khergi, ne kha gavar ki. Mba gava zɨ khare, Ŋgavi Ki Gap. Devit ne kherav khaŋ suaŋgi, \b \q1 ‘Fhe Bakɨme khaŋ na Guma Bakɨme nzuai, “Ndu na guva haren perav kɨrim, gu ndun pana gumgi ndim ndun ŋkarve piiŋ khɨngirga.” ’ ” \b \m \v 44 Zisas ne mbe nzuav khaŋ mbe nzuai, “Devit nduara mba guma ana Guma Bakɨmen anan kaai. Ana mba kakaman anan muuŋvra kɨrim, ana ram muuŋgip ana kam kɨrie?” \s Mba Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi gumgi, mbe tɨvi mbatɨgi ga mbui. \r Matiu 23.1-36; Mak 12.38-40; Ruk 11.37-54 \p \v 45 Mba gumgi gu mbigi vhɨrve Zisas nzuai buni mbararavra kim, ana khaŋ wo phorga rui gumgi ga nzuai, \v 46 \x - \xo 20.46: \xo*\xt Mt 23.5; Ru 11.43\xt*\x*“Nde mba Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi gumgir rɨvɨri. Mbe khaŋ mbui, mbe shagi mpeeiŋra sharigi rurgane vuzvugi. Mbe khueŋ vuzvugi, mbe mba phogi ga vhui ŋanin ŋgɨrim, mba gumgi gu mbigi mbe ganɨv, za mben ndikndigɨp ‘Manera’ gum ‘Ŋkotuguraagen’ mben nɨɨnga. Mbe vhɨra, mbe Fhe Bakɨme buni mbararagi phenin, mbe zɨ ki gumgi piigi mpirmpirɨgira pigɨrgeŋ vuzvugi. Mbe vhɨra shaa bakɨvi ga mbui tugir, mbe vhɨra zɨ ki gumgi piigi mpirmpirɨgira pigɨrgeŋ vuzvugi. \v 47 Mbe vhɨra mani rimgi nzɨri mbigi, mbe mbe guguigiap mbe pheni ndi. Mbe maaŋ mbuav fhura shɨshɨgap Fhe Bakɨme phorga nzuav buni mpeeiŋ nzuai. Mbe maaŋ mbui, mbe zumgum Fhe Bakɨme za kha nuianan ki gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi mbatɨgi ga suaŋv mbe suanga tugar, mbe guigira simtɨga bakɨme ndigirga.” \c 21 \s Mana rimgi mbigar saa mbe ŋkɨɨa ndiv Fhe Bakɨme ndɨɨi. \r Mak 12.41-44 \p \v 1 \x - \xo 21.1: \xo*\xt Mk 12.41\xt*\x*Zisas Fhe Bakɨme phena bɨna vhen kav garim, ŋkɨɨa vhɨrve ki gumgi gu mbigi, mbe zav Fhe Bakɨme ndɨɨi ŋkɨɨa ndim, mba ŋkɨɨa ndi sui kovsɨga sui. \v 2 Ana kav garim, mana rimgi mbiga saa mbe zav kɨɨma raraŋ hɨva bisaŋ mpuneni ndiv mba ŋkɨɨa ndi sui kovsɨga khɨngi. \v 3 \x - \xo 21.3: \xo*\xt 2 Ko 8.12\xt*\x*Ana ni ndi khɨngim, Zisas ana gangiap khaŋ nzuai, “Gu guigira nde nzuai, kha mana rimgi mbigar saa, ana kha kovsɨga khɨngi ŋkɨɨa, nta guigira kha ŋkɨɨa vhɨrve ki gumgi gu mbigi vhɨrve kha kovsɨga suegi ŋkɨɨa kambarigi. \v 4 Kha gumgi gu mbigi, mbe ŋkɨɨa vhɨrve kav, mbe mbari ndiga zav khar suegi. Kha mbik, ana zakɨra fhuvara, ana mba wandi mba vhezɨrga nɨɨne, ana za ne ndiga zav khar khɨngi.” \s Zisas Fhe Bakɨme Phen mbatɨgirga ne nzuai. \r Matiu 24.1-2; Mak 13.1-2 \p \v 5 Zisas phorga rui gumgi mbari, mbe Fhe Bakɨme phena garav khaŋ nzuai, “Mbe ŋkɨɨr vhuuiŋra ndigap, kha gumgi gu mbigi fhura Fhe Bakɨme ga nɨɨŋgi bigir vhuuiŋra, mbe ntan kha phena sɨɨŋgi.” Mbe maaŋ nzuaim, Zisas khaŋ mbe nzuai, \v 6 \x - \xo 21.6: \xo*\xt Mt 24.2; Mk 13.2; Ru 19.44\xt*\x*“Gu ntige nde khar gari bigi, gu nta bun nde suanga. Nde khar gari bigi, zumgum tuga the hɨgɨrga, kha ŋkɨɨ nta khara muuŋgip wari tɨɨrin ŋaŋgi kegɨrga tuktɨgi fhuvara. Zakɨra fhuvara! Mbe zumgum za nta shogɨp nta phɨrɨv, nta fuv nɨɨŋa suegɨrga.” \s Zisas simtɨgi vhɨrve hɨrgane bun nzuai. \r Matiu 24.3-14; Mak 13.3-13 \p \v 7 Zisas nen mbe nzuaim, mba ana phorga rui gumgi, mbe kha nzambaren ana muuŋgi, “Guman Rum, mba farfa maaŋgi tugar hɨrie? Ram mbui khesharigi bigi hɨgɨrim, nza gangip kaŋgirga, mba bigi hɨrga tuk han mbarigi?” \f a \fr 21.7 \fr*\ft Mbe Grikar kaman kha kameŋ “Guman Rum” khaŋ nzuai, “Ndɨkndɨgi vhuuin nza khɨvi guma.” \ft*\f* \p \v 8 \x - \xo 21.8: \xo*\xt Mt 24.4-5; Mk 13.5-6; Ef 5.6; 2 Te 2.3\xt*\x*Mbe maaŋ nzuaim, Zisas khaŋ mbe nzuai, “Nde warir rɨvɨri. Nde muuŋv kɨrim gumgi vhɨrve zɨv nde guigirga. Mba tugivigen gumgi vhɨrve mbe zɨv, na zɨ zitɨv khaŋ suanga, ‘Gu ara khare.’ Mbe maaŋ suaŋv khaŋ suanga, ‘Tuk ntige han mbarigi.’ Mbe zɨv maaŋ suaŋrim, nde mbe zɨn ŋgɨ thari. \v 9 Zumgum, ŋguia bakɨvi thari wari phorgɨv shogɨrga, ŋguia bakɨvi thari warira daanga. Nde rɨvɨv gori muuŋ thari. Mba khesharigi bigi, nta fharav hɨrga bigi ma. Mba khesharigi bigi nta hɨrga, kha nuian za vhɨzɨrga tuk vhemkora hɨgɨrga fhuvara.” \p \v 10 \x - \xo 21.10: \xo*\xt Mt 24.6-7; Mk 13.7-8\xt*\x*Ana mba bunin mbe nzua vov khueŋ phorga mbe nzuai, “Harigi ŋguia harigi ŋguia phorgɨv shogɨrga, harigi ntɨɨri harigi ntɨɨri phorgɨv shogɨrga. \v 11 Nde mbarararga, khɨmkhɨgi bakɨvi guarira kha nuianan muunga. Nde mbarararga, ŋgui thari tuga mbatɨga ndiv mba tivɨv thir vhɨzɨrga, rɨmrɨɨ mbatɨgi ŋguia tharir hɨrga. Nde ganɨnga, kha buivar harigi khesharigi bigi guarira hɨrga, nde vhɨra kha buivar harigi khesharigi bigi ganɨv, nde guigira rivgirga. \p \v 12 \x - \xo 21.12: \xo*\xt Mt 24.9; Mk 13.9\xt*\x*“Gu khar nde nzuai bigi, nta zumgum hɨrga, mbe fharav nden suigɨ ŋgɨv tɨvi mbatɨgi guarira nden muunga. Mbe Zudaiŋ, mbe nde ndigi ŋgɨp, Fhe Bakɨme buni mbararagi pheni vhen ŋgirɨp, nde suaŋ suaŋv, nde ndi bɨna surga. Mbe vhɨra nde na zɨn vuim, mbe na zɨ mbevɨrga ne suaŋv, nde ndi ŋgɨp wari won ŋgui gari gumgir pani nɨman fɨv, nde suaŋv mbe suaŋv, mbe vhɨra wari won gumgir pani nɨman nde suaŋv suanga. \v 13 Mbe maaŋ nden muunga, mbe nde Fhe Bakɨme bunin vhuuiŋ bun mbe suanga thɨm, mbe ana fhɨrgi, nde mba tugar Fhe Bakɨme bunin vhuuiŋ bun mbe suaŋri. \v 14 \x - \xo 21.14: \xo*\xt Mt 10.19; Mk 13.11\xt*\x*\x - \xo 21.14: \xo*\xt Ru 12.11-12\xt*\x*Mbe maaŋ muunga, nde ndɨkndɨk bavira muuŋri. Nde wari ga suaŋ gorɨv mbe suanga buni ga suaŋv ndɨkndɨgi vhɨrver muuŋ thari. \v 15 \x - \xo 21.15: \xo*\xt FG 6.10\xt*\x*Ne khaŋ muuŋgi, gu nduara ndɨkndɨgi vhuuin nden nɨɨŋrim, nde mbe phorgɨp suanga. Nde mbe phorgɨv suanga, mba nde phorga nzuai ntɨɨri, mbe za nde nzuai buna thueŋ daaŋgirga tuktɨgi fhuvara, mbe vhɨra za nde nzuai buna thueŋ mbevarga tuktɨgi fhuvara. \p \v 16 \x - \xo 21.16: \xo*\xt Mai 7.6; Mt 10.21-22; Mk 13.12; FG 7.59; 12.2\xt*\x*“Kha tɨv vhɨra nden hɨrga. Nden ndegi gum, ndegmbori, nden fegutari, nde phorge regi ntɨɨri, nden kɨvntogi, mbe vhɨra nde thuuŋ domdorɨv, nde suaŋv nde pana gumgi ga suaŋrim, mbe nde thari shogɨrim, nde vhɨzgirga. \v 17 \x - \xo 21.17: \xo*\xt Mt 10.22\xt*\x*Kha nuiana gumgi, mbe za panan nde kegɨrga. Nde khaŋ muuŋgi, ne nzuav, na zɨ nden ki. \v 18 \x - \xo 21.18: \xo*\xt 1 Sml 14.45; Mt 10.30; Ru 12.7\xt*\x*Nde mbarara! Nden pana rɨgɨna the sigip mbar rɨgɨrga tuktɨgi fhu. \v 19 \x - \xo 21.19: \xo*\xt Mt 10.22; 24.13; Hi 10.36\xt*\x*Nde thɨgɨp havhargip wari kɨv, nde maaŋ muuŋgip zazera mbara muuŋgip kɨrga.” \s Zisas Zerusarem mbatɨgirga ne nzuai. \r Matiu 24.15-21; Mak 13.14-19 \p \v 20 \x - \xo 21.20: \xo*\xt Mt 24.15; Mk 13.14\xt*\x*Zisas kha bunin mbe nzua vov, wom khaŋ mbe nzuai, “Nde ganɨri, ntari ga mbui gɨɨtɨvi zɨv Zerusarem bɨna gani behuigip wari kɨrim, nde gangip kaŋgiri, mba ŋgu bakɨme mbatɨgɨrga tuk han mbarigi. \v 21 Mba tugar mba Zudia fhain ki gumgi gu mbigi, mbe rɨv mba mbɨkshɨɨ ndari. Mba Zerusareman ki gumgi gu mbigi, mbe vhɨra rɨv harigi ŋanen ŋgegɨri. Mba ŋgu bakɨme thav kɨrar ki gumgi, mbe mba ŋgu bakɨme vhen ŋgirɨ thari. \v 22 \x - \xo 21.22: \xo*\xt Lo 32.35; Jer 5.29; 46.10; Dan 9.26-27; Hos 9.7\xt*\x*Mba Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gap ne suaŋgi. Mba tugen Fhe Bakɨme mba Isreran ki gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi mbatɨgi vhezar mben nɨɨn saŋv mbe suanga. Mba tugen mba Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gavar ki kameŋ za guigira hɨgɨrga. \v 23 \x - \xo 21.23: \xo*\xt Mt 24.19; Mk 13.17; 1 Ko 7.26\xt*\x*Gu guigira mba ndavir ki mbigi gum mba tari tegav tirar nta ndɨɨi mbigi, gu guigira mben kora muuŋgi. Gu khaŋ muuŋgi ne nzuav, mba tugen simtɨga bakɨ guarara Isreran hɨgɨrga. Mba tugen Fhe Bakɨmen ndav shirɨ kha Isreran ki gumgi gu mbigin hɨrga. \v 24 \x - \xo 21.24: \xo*\xt Esr 9.7; Sng 79.1; Ais 63.18; Ro 11.25; VB 11.2\xt*\x*Mba tugen kha Isreran ki gumgi gu mbigi, mben pani gumgi, mbe zɨv, mbe thari fhɨri gorɨrim, mbe vhɨzgirga. Mbe thari ndiv za kha nuianan ki ŋguir ŋgɨrim, mbe mben ŋaara gumgi kɨrga. Mba harigi fhain ntɨɨri maaŋ mben muuŋv, mbe vhɨra Zerusarem ŋgu bakɨme ndigip, guigira ana farfagirga. Mbe ana farfagip kɨvkɨrim, Fhe Bakɨme mba mbe sarigi tuk vhɨzgirga.” \s Fhe Bakɨme Guma Guar taagi zɨrga. \r Matiu 24.29-31; Mak 13.24-27 \p \v 25 \x - \xo 21.25: \xo*\xt Sng 46.2-3; 65.7-8; Ais 13.10; Ese 32.7; Jol 2.31; Mt 24.29; 2 Pi 3.10-12; VB 6.12-13\xt*\x*Zisas mba bunin mbe nzua vov wom khaŋ mbe nzuai, “Nde vhɨra ganɨnga, harigi khesharigi bigi, nta ra gum, kɨni gum, ŋkaar hɨrga. Kha nuianan ki gumgi gu mbigi, mbe ndɨkndɨgi guigira mbatɨgirga. Mbe mbarararga mbasɨk phurira shogɨp, phɨrirɨv khɨkhɨm bakɨme hɨrga, mbe guigira rɨvɨrga. \v 26 Kha nuianan ki gumgi gu mbigi vhɨrve, mbe kha nuianan hɨr za mbui bigi vhɨrve ga ndɨkndɨgɨp, mbe guigira rivgip, mben rɨmgi hiinga. Mbe khaŋ muuŋgiap, kha buivar ki bigi havhari, nta za vhasvharga. \v 27 \x - \xo 21.27: \xo*\xt Dan 7.13; Mt 24.30; 26.64; VB 1.7; 14.14\xt*\x*Mbe mba tugen kha nuianan ki gumgi gu mbigi, mbe zam Fhe Bakɨme Guma Guara ganɨrim, ana Hevenan kegɨp buiva hurar perav, won ŋkasŋka gum wo ŋkasŋkan vhava ŋaara bakɨme phorgɨp zirɨrga. \v 28 \x - \xo 21.28: \xo*\xt Ro 8.19; 8.23; 13.11\xt*\x*Nde mba tugen mba bigi ganɨrim, nta hɨrga, nde khavɨv thivgip pani ragirga, ne khaŋ muuŋgi, Fhe Bakɨme taagi nde ndirga tuk han mbarigi.” \s Nde fik khage ganɨv kaŋgiri. \r Matiu 24.32-35; Mak 13.28-31 \p \v 29 Zisas mba buni mbe nzua vov, wom kha buneŋ vhunama dav khaŋ mbe nzuai, “Nde mba fik khage ganɨv, za kha khira ganɨri. \v 30 Nde nta ganɨnga, nta khovɨrga, nde kaŋgi, ra thivɨr za mbui. \v 31 Nde mba tɨvara, nde kha bigi ganɨrim, nta hɨrim, nde kaŋgiri, Fhe Bakɨme won gumgi gu mbigi ganɨrim, mbe ana piin kɨrga tuk han mbarigi. \p \v 32 “Gu guigira khar nde nzuai, nde ntige vhuuŋgia khar ki ntɨɨri, nde vhɨzgirga fhuvara. Nde khara muuŋgip kɨv za mba bigi ganɨrim, nta hegɨrga. \v 33 \x - \xo 21.33: \xo*\xt Sng 102.26-27; Ais 40.8; Ru 16.17; 1 Pi 1.25\xt*\x*Kha nuian gum buip za vhɨzgirga. Na bunin vhuuiŋ, nta vhɨzgirga tuktɨgi fhuvara.” \s Nde Zisas phorga rui gumgi, nde tuituigira wari ganɨri. \p \v 34 \x - \xo 21.34: \xo*\xt Mt 24.48-50; Mk 4.19; Ru 17.27; Ro 13.13; 1 Te 5.3; 5.6; 1 Pi 4.7\xt*\x*Zisas mbe nzua vov wom khaŋ mbe nzuai, “Nde tuituigira wari ganɨri. Nde muuŋv kɨv kha nuianan ndikndigi bigira suaŋv muuŋv, pani havhargip, pharar havharin mbɨv, ŋanŋanɨv kɨrga. Nde vhɨra maaŋ muuŋv kɨv, nde wari won fhavira kurkurigi bigi ga suaŋv thagi nen muunga. Nde mba khesharigi tɨvir muuŋv kɨrga, mba khesharigi tɨv nde mbevarim, nde ŋgirgɨp kɨrga. Fhe Bakɨme nden hɨrga tuk, ana vhemkora nden hɨgɨrga. Mba tuk, ana mba sɨk vhaaŋ thoon vergim, vhaaŋ ana suirigi tɨvar nden muuŋgirga. \v 35 \x - \xo 21.35: \xo*\xt 1 Te 5.2; 2 Pi 3.10; VB 3.3; 16.15\xt*\x*Mba tuk ana ndera hɨrga fhuvara, mba tuk ana za kha nuianan ki gumgi gu mbigin hɨrga. \v 36 \x - \xo 21.36: \xo*\xt Mt 24.42; Mk 13.33; Ru 18.1; Ef 6.13; VB 6.17\xt*\x*Nde maaŋ muuŋgip, nde zazera tuituigira wari ganɨv kɨri. Nde kɨv zazera Fhe Bakɨme phorgɨv suaŋrim, anan ŋkasŋkar nden nɨɨŋrim, nde kɨri. Nde maaŋ muunga, ana ŋkasŋkar nden nɨɨŋrim, nde kha hɨrga bigi, nta nden hɨrim, nde Fhe Bakɨme Guma Guara nɨman thivgiv havhargirga.” \p \v 37 \x - \xo 21.37: \xo*\xt Ru 19.47\xt*\x*Zisas maaŋ kav kha bunin mbe nzuav, ana zazera rari tugɨratɨgav, Fhe Bakɨmen phena bɨna vhen kav Fhe Bakɨme bunin vhuuin gumgi gu mbigi khɨvav mbe nzuai. Ana rarir maaŋ mbuav, ana mbarir ana ndav vov, Oriv mbɨkshɨma kui. \v 38 Ana maaŋ kuv Fhe Bakɨme Phena zerim, mba gumgi gu mbigi, mbe khaŋ mbui. Mbe mbarɨrera khavav Fhe Bakɨme Phena zav ana nzuai buni mbararagi. \c 22 \ms Zisas zaa Bakɨme ndiav rimgiap, taagia khavgi. \s Zudas Zisas thuuŋ dorgap, ana ndiv mbe won gumgir pani farve ga sur zav nzuai. \r Matiu 26.1-5,14-16; Mak 14.1-2,10-11; Zon 11.45-53 \p \v 1 \x - \xo 22.1: \xo*\xt Kis 12.1-27\xt*\x*Zisas Fhe Bakɨme ŋaara mbua ruav kim, mba Vhuui Fhuv Viktuma Pi Shama Bakɨmen muunga tuk hɨgi. Mba shama bakɨme zɨ khare, Pasova. \v 2 \x - \xo 22.2: \xo*\xt Sng 2.2; Ru 20.19; FG 4.27\xt*\x*Mba shama bakɨme tuk hɨgim, mba Fhe Bakɨme rotu gari gumgir pani gum, mba Zudaiŋ tɨvir vhuuiŋ kaŋgi gumgi, mbe kha gumgi gu mbigir rivgiap Zisas shogirim ana rimgirga tuavi ndi gari. \p \v 3 \x - \xo 22.3: \xo*\xt Mt 26.14; Mk 14.10; Ru 4.13; Zo 13.2; 13.27\xt*\x*Mbe ana shogɨrga tuavi ndi garim, Satan mbaram zav Zudas ndava vhen vergi. Mba guma, mbe kha zɨn vhɨra ana kaai, Iskariot guma ma. Ana vhɨra mba Zisas farasarigi 12 thɨgi ŋaara guma mbe ma. \v 4 Satan ana ndava vhen vergap, ana ndava khavgim, ana mbaram vov mba Fhe Bakɨme rotu gari gumgir pani gum mba Fhe Bakɨme Phena gari gɨɨtɨvi gumgir pani, ana mbe han vugap, mbe phorga nzuai. Ana Zisas ndim, mbe farve khɨngir zav tuavi ndi garav mbe phorga nzuai. \v 5 \x - \xo 22.5: \xo*\xt Sek 11.12\xt*\x*Zudas vov, mbe phorga nzuaim, mbe ana garav, guigira ne nzuav ndikndigap khaŋ ana nzuai, “Nza ŋkɨɨar ndun nɨɨnga.” \v 6 Mbe ŋkɨɨar Zudasan nɨɨn zav nzuaim, ana ne vuzvugi. Ana ne vuzvugiap, mbaram Zisas ndim mben farve ga surga tuavi ndiv gari. Ana tuavi ndi garav khuen rargi, ana ganɨnga, mba gumgi gu mbigi vhɨrve Zisas phorgɨv kɨrga fhu, mba tuk ana tugar vhuuŋ ma. \fig Zudas Zisas thuuŋ dorgap, ana ndiv mbe won gumgir pani farve ga sur zav nzuai. (22.1-4) |src="LB00319C.tif" size="col" copy="Horace Knowles/Louise Bass" ref="22.1-4"\fig* \s Zisas phorga rui guma phunini vov Pasova mba bevahi. \r Matiu 26.17-25; Mak 14.12-21; Zon 13.21-30 \p \v 7 \x - \xo 22.7: \xo*\xt Kis 12.1-27\xt*\x*Zudas mbe phorga suaŋgiap kim, mba Vhuui Fhuv Viktuma Shama Bakɨme pi tuk hɨgi. Mba shama bakɨme tugar, mba Isreran ki gumgi gu mbigi, mbe sipsiva ŋguga shogip, anan mbɨv, mba fhum Fhe Bakɨme mben pheni ŋgɨɨap mba Idzɨvin tari baari shogim, mbe vhɨzgim, mba Isrerin tari baari, mbe nzerara kegi, mbe ne ndɨkndɨgɨrga. \v 8 Mba tuk hɨgim, Zisas mbaram, Pita gum Zon ga sarav khaŋ mani ga nzuai, “Ŋko ŋgɨ nza kha Pasova shaman mbɨrga bigi bevahɨ.” \v 9 Ana maaŋ mani ga nzuaim, mani ana nzarigi, “Ndu maaŋgi ŋaneŋ vuzvugi, ŋka ŋgɨp mba bigi bevahɨrie?” \v 10 Mani maaŋ nzuaim, ana khaŋ mani ga nzuai, “Ŋko mbarara, ŋko ŋgɨp mbu ŋgu bakɨmen vhen ŋgirɨp, ŋko tuavar guma then purarga. Mba guma nda bakɨme mbɨ khɨgɨp phɨgar ndarav ŋgɨrga. Ŋko mba guma gangip, ŋko ana phorgɨ ŋgɨp, ana mba veri phen, ŋko ana phorgɨp mba phena vhen ŋgirɨri. \v 11 Ŋko ana phorgɨv mba phena vhen ŋgirɨp khaŋ mba phena namkama suaŋri, ‘Ndɨkndɨgi vhuuin nza khɨvi Guma Rum khaŋ ndu nzuai, “Gu wo phorga rui gumgir kov Pasova shaman mbɨrga ŋaneŋ mba?” ’ \v 12 Ŋko maaŋ ana suanga, ana mba phenan vun ki ŋanen ŋko khɨvarga, mba ŋanen pigav mba pi kaa gum mpirmpirɨgi ki. Ŋko mba ŋanen fhura mbara bevahegɨri.” \v 13 \x - \xo 22.13: \xo*\xt Ru 19.32\xt*\x*Zisas maaŋ mani ga suaŋgiap, mani ga sarigim, mani vov garim, ana mba mani ga suaŋgi bigi, nta mbara muuŋgiap hɨgim, mani mbaram fhura mbe mbɨrga mbara bevahegi. \s Zisas viktum gum wain karɨga vhɨgar mbɨn wo farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi ga ndɨɨi. \r Matiu 26.26-30; Mak 14.22-26; 1 Korin 11.23-25 \p \v 14 Mani mba bevahegim, mba Pasova shaman mbɨrga tuk hɨgim, Zisas mbaram wo farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgir kov, mbe vov mba phenan vegap, Zisas mben kov mba pi kaa ga piigi. \v 15 Mbe piigim, Zisas khaŋ mbe nzuai, “Gu guigira nde phorgɨp kha Pasova shaman mbɨrga ne vuzvugi. Gu nde phorgɨv ana mbegɨv, gu zaa bakɨme ndirga. \v 16 \x - \xo 22.16: \xo*\xt Ru 13.29; 14.15; FG 10.41; VB 19.9\xt*\x*Gu nde nzuai, gu wom nde phorgɨv kha Pasova shaman mbegɨrga tuktɨgi fhu. Gu khara muuŋgip kɨrim, Fhe Bakɨme mba sarigi tugar ana guigira kɨrar hɨgɨp, won gumgi gu mbigi ganɨrim, mbe ana piin kɨrim, gu mba tugen gu taagip kha Pasova shaman mbɨrga.” \p \v 17 Ana maaŋ mbe suaŋgiap, mbe pav, ana thama mbɨ mbe ndigap, Fhe Bakɨme ndikndigap ana phorga suaŋgiap, khaŋ mbe nzuai, “Nde kha thama mbɨ ndigip, ana warir nɨɨŋv anan mbɨ. \v 18 Gu nde nzuai, gu zumgum wom kha wain karɨga vhɨgar mbɨn mbegɨrga tuktɨgi fhu. Gu fhura kɨrim Fhe Bakɨme guigira kɨrar hɨgɨp won gumgi gu mbigi ganɨrim, mbe ana piin kɨrga tuk hɨgɨrga. Mba tuk hɨgɨrga, gu taagip kha wain karɨga vhɨgar mbɨn mbɨrga.” \v 19 \x - \xo 22.19: \xo*\xt Mt 26.26; Mk 14.22; Ru 24.30; 1 Ko 11.24\xt*\x*Ana maaŋ mbe suaŋgiap, mbaram viktuma ndigap, ana nzuav Fhe Bakɨme ndikndigap ana phorga suaŋgiap, ana phɨrav, mbe ndɨɨav khaŋ mbe nzuai, “Khe na sɨk ton ma. Fhe Bakɨme nan nde ndɨɨi, gu nde suaŋv zaa ndirga. Nde ana mbɨv na ndɨkndɨgɨri.” \f a \fr 22.19 \fr*\ft Bigi kaŋgi gumgi mbari, mbe kha ndikndiga mbui. Mba kama phuni kɨtɨgar ki kama ne Ruk nduara khergi kameŋ fhuvara. Harigi guma mbe zumgum mba kameŋ khergi. \ft*\f* \v 20 \x - \xo 22.20: \xo*\xt Jer 31.31-34; 1 Ko 10.16\xt*\x*Mbe mba viktuma mbegim, ana mbaram thama mbɨ mbe ndigap mba tɨvara muuŋgi. Ana mba thama mbɨ mbe ndɨɨv, khaŋ mbe nzuai, “Kha thama mbɨ, ana na vɨzɨn ma. Fhe Bakɨme fhum taagi nde ndir zav suaŋgi tɨvar kameŋ ma. Na vɨzɨn nde suaŋv siv kha nuiana suarga.” \v 21 \x - \xo 22.21: \xo*\xt Sng 41.9; Mt 26.21-23; Mk 14.18; Zo 13.21-22; 13.26\xt*\x*Ana nen mbe suaŋgiap, mbaram khaŋ mbe nzuai, “Mba na thuuŋ dorgɨp na suaŋv kama shɨrarga guma, ana won farven na farve phorgap kha kaa khɨngi. \v 22 \x - \xo 22.22: \xo*\xt Mt 26.24; FG 2.23; 4.28\xt*\x*Kha kameŋ Fhe Bakɨme fhum suaŋgi kameŋ ma. Fhe Bakɨme Guma Guara, ana Fhe Bakɨme fhum ana nzuav khɨrgi tuav, ana mba tuavra zɨn ŋgɨgɨrga. Mba ana thuuŋ dorgap ana nzuav kama shɨrav ana ndim ana pana gumgi farve khɨngi guma, gu guigira ana kora muuŋgi.” \v 23 \x - \xo 22.23: \xo*\xt Mt 26.22; Zo 13.22; 13.25\xt*\x*Zisas ne nzuaim, ana mba farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi ne mbararagiap, tamtam warir nzav, khaŋ wari ga nzuai, “Ai, the mba khesharigi tɨvar ana muuŋgirie?” \s Zisas farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi, khueŋ nzuav wari daai, the mbe rɨgar zɨ ki. \p \v 24 \x - \xo 22.24: \xo*\xt Mt 18.1; Mk 9.34; Ru 9.46\xt*\x*Zisas farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi mbe khueŋ nzuav wari daai, “The mbe rɨgar zɨ ki.” \v 25 \x - \xo 22.25: \xo*\xt Mk 10.42-45\xt*\x*\x - \xo 22.25: \xo*\xt Mt 20.25-27; Mk 10.42-44\xt*\x*Mbe ne nzuav wari daaim, Zisas khaŋ mbe nzuai, “Nde khueŋ kaŋgiri, harigi ŋguia vhɨrver ki gumgi gu mbigi gari gumgir pani, mbe zɨ bakɨme kav, mbe guigira won gumgi gu mbigi gari. Mbe guigira mbe garav, mbe vhɨra khueŋ vuzvugi, mben gumgi gu mbigi kha ndɨkndɨgar mbe mbui, mbe tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi ma. \v 26 \x - \xo 22.26: \xo*\xt Mt 23.11; Mk 9.35; Ru 9.48; 1 Pi 5.3\xt*\x*Gu nde nzuai, mba khesharigi tɨv nden kɨ thari. Mba tɨv mbar kɨri. Guma the nden rɨgar zɨ kɨr za mbui, mba guma ana za wo mbevav, ana nde zɨn hɨgi ŋgugage farar muuŋgip za nden piin kɨri. Nde rɨgar guma nden guman pan kɨr za mbui, ana za nden ŋaara guma ga gegɨp, za nden kurkurari. \v 27 \x - \xo 22.27: \xo*\xt Mt 20.28; Ru 12.37; Zo 13.12-15; Fi 2.7\xt*\x*Nde vhɨra khueŋ ndɨkndɨgɨ, the zɨ bakɨme ki? Mba perav mba pi guma o, mba mba ndiga zav ana ndɨɨi guma? Fhuvara! Mba perav mba pi guma, ara zɨ bakɨme ki guma ma. Gu ntigem nden rɨgar kav gu maaŋ mbui fhu. Gu fhura nden ŋaara guma ga gegap fhura nden kurkurigi. \p \v 28 \x - \xo 22.28: \xo*\xt 2 Ko 1.7; 2 T 2.12; Hi 4.15\xt*\x*“Gu nde phorga kim, nan mpari bigi nan him, nde na thagi fhuvara, nde na phorga ki. \v 29 \x - \xo 22.29: \xo*\xt Ru 12.32\xt*\x*Nan Ndia, ana zɨ bakɨmen na nɨɨŋgim, gu guman pan ki. Gu ntigem mba zɨ bakɨmen nde nɨɨŋgi, nde gumgir pani kɨrga. \v 30 \x - \xo 22.30: \xo*\xt Sng 49.14; Mt 19.28; 1 Ko 6.2; VB 3.21\xt*\x*Nde vhɨra, gu nden guman pan kɨrga, nde na phorgɨp kaar perav mbɨrga. Gu nde suaŋrim, nde ŋgui vhɨrve gari gumgir pani piigi mpirmpirɨgir piigip kɨrim, gu kha 12 thɨgi Isrerin shɨgi ndan nde farve khɨngirim, nde mbe ganɨnga.” \s Zisas khaŋ nzuai, “Pita na zɨ ndiv zaahegɨrga.” \r Matiu 26.31-35; Mak 14.27-31; Zon 13.36-38 \p \v 31 \x - \xo 22.31: \xo*\xt Amo 9.9; 2 Ko 2.11; 1 Pi 5.8\xt*\x*Zisas mba bunin mbe suaŋgiap mbaram khaŋ nzuai, “Saimon, Saimon, ndu mbarara! Nde na khothivim, Satan khaŋ nde suaŋgi, ‘Gu guigira mben mpararga.’ Ana guigira nden panɨ zav vov Fhe Bakɨmen nzarigim, ana ana khɨrigi. \v 32 \x - \xo 22.32: \xo*\xt Sng 51.13; Zo 17.9-11; 17.15; 17.20; 21.15-17\xt*\x*Ana maaŋ nzuaim, gu ndu nzuav Fhe Bakɨme phorga suaŋgi. Ndu na khothɨgi tɨv rɨ thari. Ndu maaŋ muuŋgip taagi dorgɨp, na han zɨgɨp, ndu won fegi gum ŋgugir kurarim, mbe thɨgɨ havhargiri.” \p \v 33 \x - \xo 22.33: \xo*\xt Ru 22.54\xt*\x*Zisas maaŋ nzuaim, Pita khaŋ ana nzuai, “Guman Bakɨme, gu ndu phorgɨv bɨneŋ rɨr zavra khar ki. Gu vhɨra ndu phorgɨv rɨmɨn zavra khar ki.” \v 34 \x - \xo 22.34: \xo*\xt Mt 26.34; Mk 14.30; Zo 13.38\xt*\x*Ana maaŋ nzuaim, Zisas khaŋ ana nzuai, “Pita, gu ndu nzuai, ndu ntige kha maaŋra tuar ntigar furga, ndu fhumra na ndim zaahɨ mpuani khegenen muuŋgirga.” \s Zisas khaŋ nzuai, “Gu farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi, mbe ŋkɨɨa ki daa ndira ndiv, bigi ndi vhui tharivige ndiv, ntari ga mbui kozi ndiri.” \p \v 35 \x - \xo 22.35: \xo*\xt Mt 10.9-10; Mk 6.8-9; Ru 9.3; 10.4\xt*\x*Zisas khaŋ wo farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi ga nzuai, “Gu nde sarigim, nde nan ŋaarar muun zav vov, nde ŋkɨɨa ki daa ndira ndigap, bigi ndia vhui thari ndigap, ŋkari shari ndigap, wari vegi fhuvara. Nde mba tugen vov nde bigɨna the sosuagire?” Ana maaŋ mbe nzuaim, mbe khaŋ ana nzuai, “Nza bigɨn the sosuagi fhu.” \v 36 \x - \xo 22.36: \xo*\xt Ru 22.49\xt*\x*Mbe maaŋ ana nzuaim, ana khaŋ mbe nzuai, “Maaŋgi, nde ntigem ŋkɨɨa vhui dama ndera thige kɨv, nde niŋge ndigip, nde vhɨra wari wo bigi ndi vhui tharge ndigiri. Nde ntari ga mbui kos ki fhu, nde wari wo fhava shaa the ndim maaŋrim, mbe ana vhezgirim, nde mba ŋkɨɨar wari ndiv, ntari ga mbui kos the vhezgiri. \v 37 \x - \xo 22.37: \xo*\xt Ais 53.12; Mk 15.28; Ru 22.52\xt*\x*Ne khaŋ muuŋgi, Fhe Bakɨmen buni vhuuiŋ ki gavar ki kameŋ khaŋ nzuai, ‘Kha gumgi gu mbigi, mbe ana garav khaŋ ana nzuai, ana vhɨra guma mbatɨk ma.’ Gu nde nzuai, mba tɨv nan hɨgɨrga. Ahaŋ, mba nan hɨr za suaŋgi buni, nta Fhe Bakɨme bunin vhuuiŋ ki gavar ki, mba bigi nta nan hɨgɨrga.” \v 38 Ana maaŋ mbe nzuaim, mbe khaŋ ana nzuai, “Guman Bakɨme, ndu khar ganɨ, nza ntari ga mbui kos phunini ndigim, ni khar ki.” Ana khaŋ mbe nzuai, “Zam. Tugɨra.” \s Zisas Oriv mbɨkshɨman kav Fhe Bakɨme phorga nzuai. \r Matiu 26.36-46; Mak 14.32-42 \p \v 39 \x - \xo 22.39: \xo*\xt Ru 21.37; Zo 18.1\xt*\x*Zisas mba bunin mbe suaŋgia thugap, mbaram ana mba zazera mbui tɨva mbuav, mba ŋgu bakɨme thav, mbɨkshɨman ndai. Ana ndaim, mba ana phorga rui gumgi ana phorga ndai. \v 40 \x - \xo 22.40: \xo*\xt Mt 6.13; 26.41; Mk 14.38; Ru 22.46\xt*\x*Ana nda vov mba ŋanen hɨgap, ana mbaram khaŋ mbe nzuai, “Nde Fhe Bakɨme phorgɨv suaŋri. Nde muuŋv kɨrim, mparmpare thueŋ nden hɨgɨrim, nde ne khɨgɨ rɨgɨ rivgi.” \v 41 Ana maaŋ mbe suaŋgiap, mbaram maneŋ mbe thav shɨva vugap, mbaram won thɨpanani phɨrgiap, fav Fhe Bakɨme phorga nzuav khaŋ nzuai, \v 42 \x - \xo 22.42: \xo*\xt Mt 6.10; Zo 5.30; 6.38\xt*\x*“O, Dara, ndu vuzvuk ma, ndu vuzvugirga, ndu na tɨn kha zaagi mbatɨgi ndigɨrga. Gu ndu nzuai, ndu na vuzvuga zɨn ŋgɨ thari. Ndu wo vuzvuga zɨn ŋgɨri.” \p \v 43 Ana maaŋ nzuaim, mbaram Fhe Bakɨme enser mbe anan hɨgap havharan ana nɨɨŋgi. \v 44 \x - \xo 22.44: \xo*\xt Zo 12.27; Hi 5.7\xt*\x*Zisas wo khɨkhɨm mbararagim, ana guigira simgim, ana thav khaŋ tɨgap Fhe Bakɨme phorga nzuai. Ana khaŋ tɨgap Fhe Bakɨme phorga nzuaim, ana zorɨk vɨzɨna fara muuŋgiap sia mbu nuiana sui. \f b \fr 22.44 \fr*\ft Bigi kaŋgi gumgi mbari kha ndɨkndɨga mbui. Mba kama phuni kɨtɨgar ki kameŋ ne Ruk nduara ne khergi fhuvara. Harigi guma mbe zumgum mba kameŋ khergi. \ft*\f* \v 45 Ana Fhe Bakɨme phorgav suaŋgiap mbaram khavgiap taagia wo phorga rui gumgir han vui. Ana vov mbe garim, mbe ndavi guigira mben simgim, mbe kuav ki. \v 46 Mbe kuav kim, ana vov khaŋ mbe nzuai, “Ai, nde ram muuŋgiap kuav ki? Nde khavgip Fhe Bakɨme phorgɨv suaŋ. Nde muuŋv kɨrim mparmpare thueŋ nden hɨgɨrim, nde ne khɨgɨ rɨgɨ rivgi.” \s Zudas Zisas ndim anan pana gumgir farve khɨngi. \r Matiu 26.47-56; Mak 14.43-50; Zon 18.3-11 \p \v 47 \x - \xo 22.47: \xo*\xt Mt 26.47; Mk 14.43; Zo 18.3\xt*\x*Zisas mba kamen wo phorga rui gumgi ga nzuavra kim, gumgi vhɨrvera zi. Mbe zim, mba Zisas farasegi 12 thɨgi ŋaara guma mbe, ana zɨ Zudas, ana tuavar mbe khɨvav, mbe zi. Ana zɨv, Zisasan han zɨgɨp, ana viavɨv anan khoman panɨnga. \v 48 Ana ne nzuav mben kov Zisas han zim, Zisas mbaram kha nzambaren ana muuŋgi, “Ai, Zudas, ndu Fhe Bakɨme Guma Guara thuuŋ dorgɨp, ana viavɨv, ana khoman panɨv, ana ndim gumgi farve khɨngirga thi?” \p \v 49 \x - \xo 22.49: \xo*\xt Ru 22.36\xt*\x*Mba gumgi maaŋ mbuim, mba Zisas phorga rui gumgi mba hɨr za mbui bigi garav, khaŋ Zisas ga nzuai, “Guman Bakɨme, ndu vuzvugi nza ntari ga mbui kozin kheiŋ shogɨp mbe fhɨri gorɨrie?” \v 50 Mbe nen Zisas ga nzuav mbaram, mbe mbevi hɨga ntari ga mbui kos ndigap, mba Fhe Bakɨme rotu gari guman panan ŋaara guman guva khuareŋ shogi, ne thuga nɨɨeŋ rɨgi. \v 51 Ana maaŋ muuŋgim, Zisas ana gangiap thav khaŋ nzuai, “Ai, zamra! Shogɨ thari!” Ana maaŋ ana nzuav, mbaram ana khuareŋ suirigim, ana khuareŋ taagia nzerigi. \p \v 52 \x - \xo 22.52: \xo*\xt Ru 22.37; Zo 7.30; 8.20; Kor 1.13\xt*\x*Zisas taagiap ana khuareŋ ndiv sarav, khaŋ mba Fhe Bakɨme rotu gari gumgir pani gum, mben Fhe Bakɨme Phena gari gɨɨtɨvi gumgir pani gum, mben gumgir pani, mbe ana suigɨr zav zegi, ana khaŋ mbe nzuai, “Nde ntari ga mbuav kɨɨi fara muuŋgi guma then suigɨr zav wari won ntari ga mbui kozi ndiav wari won fani ndiga zegire? \v 53 \x - \xo 22.53: \xo*\xt Ru 19.47; 21.37; Zo 12.27\xt*\x*Gu rari tugɨratɨgap nde phorgap mba Fhe Bakɨme phena bɨna vhen kim, nde na suigi fhu. Nde ntigem, Fhe Bakɨme nde khɨrigim, nde nan suigi. Ntigem, nden tuk ma. Fhe Bakɨme ntigem maaŋ khɨrigim, ana ŋkasŋka ntige ŋgari.” \s Pita khaŋ nzuai, “Gu Zisas kaŋgi fhu.” \r Matiu 26.57-58,69-75; Mak 14.53-54,66-72; Zon 18.12-18,25-27 \p \v 54 \x - \xo 22.54: \xo*\xt Sng 31.11; Ru 22.33\xt*\x*Zisas maaŋ mbe suaŋgim, mbe ana suirav ana ndiga vui. Mbe ana ndiga vov mba Fhe Bakɨme rotu gari guman pan phena vhen vergi. Mbe ana suira vuim, Pita mbe zɨn vov maneŋ samra ki. \v 55 Pita mbe zɨn vuim, gumgi mbari mba phena bɨna vhen rɨgɨnera vhava tɨgap wari piigiap ki. Mbe piigiap kim, Pita vov mben haa perigi. \v 56 \x - \xo 22.56: \xo*\xt FG 4.13\xt*\x*Pita mben han mba vhava gaa ga perav kim, mba phenan ŋgari mbiga mbevi ana garav kav khaŋ nzuai, “Ai, mba guma, ana vhɨra Zisas phorga kegi guma mbe ma.” \v 57 Mba mbik maaŋ ana nzuaim, Pita wandi zaahegap khaŋ ana nzuai, “Ai mbik, gu ana kaŋgi fhuvara.” \v 58 Pita maaŋ suaŋgiap, perav kim, zumgum tuga mpeenera kegap, harigi guma mbe zav, ana gangiap, khaŋ ana nzuai, “Ndu vhɨra mba guma mbe ma.” Ana ne nzuaim, Pita mbaram khaŋ ana nzuai, “Guma, gu fhuvara!” \v 59 Ana maaŋ suaŋgiap kim, tuga mpeeŋra kegap harigi guma mbe kama havharara khaŋ Pita ga nzuai, “Mba guma, ana guigira ana phorga kegi guma mbe ma. Ana vhɨra Gariri guma ma.” \v 60 Ana maaŋ nzuaim, Pita mbaram khaŋ ana nzuai, “Gu guigi guarara ndu mba nzuai kameŋ, gu ne kaŋgi fhuvara!” Ana ne nzuavra kim, tuar furigi. \v 61 \x - \xo 22.61: \xo*\xt Ru 22.34\xt*\x*Mba tuar furavra thagim, Zisas dorgap purara Pita garim, Pita ana mba ana suaŋgi kameŋ ga ndɨrigi. Zisas khaŋ Pita ga suaŋgi, “Ntige kha maan, tuar ntigar furga, ndu fhumra na ndim zaahɨ mpuani khegenen muuŋgirga.” \v 62 Pita ne ndɨrga thav, kɨrar hɨgap nzi mbatɨga mbui. \s Mbe Zisas bungia kav ana shogi. \r Matiu 26.67-68; Mak 14.65 \p \v 63 Pita kɨrar hɨgim, mba Zisas suirav ana ndiga vugi gumgi, mbe ana nzɨɨv, ana nzuav ana bungia kav, ana shogi. \v 64 Mbe ana shogap, ana nzɨɨv, khaŋ ana muuŋgi, mbe shaa ndigap, zav ana rɨmani ndogiap, ana shogiap, ana bungia kav, khaŋ ana nzuai, “Ai, Fhe Bakɨme kamthooŋ guma, ndu khar nza suaŋ, the khar ndu shogi?” \v 65 Mbe maaŋ ana mbuav, mbe vhɨra harigi buni mbatɨgi vhɨrver ana nzuav, ana zɨn farfagi. \s Mbe Zisas ndigap vov, mbe won buaa degi gumgir han vegap, ana nzuav nzuai. \r Matiu 26.59-66; Mak 14.55-64; Zon 18.19-24 \p \v 66 Mbe mba tɨvar Zisas ga mbuav kim, mɨn thugim, ra ndav shɨrigim, mben bigi ndiv thɨgar mbai buaa degi gumgi wari fugi. Mbe buaa degi gumgi khare, mben gumgi ruu gum, mba Fhe Bakɨme rotu gari gumgir pani gum, mba Zudaiŋ tɨvir vhuuiŋ kaŋgi gumgi. Mbe wari fugim, mba Fhe Bakɨme phena gari gɨɨtɨvi, mbe Zisasan kov mben han vuim, mbe khaŋ ana nzuai, \v 67 \x - \xo 22.67: \xo*\xt Zo 3.12; 8.45; 10.24\xt*\x*“Ndu khar nza suaŋ, ndu mba Fhe Bakɨme taagiap kha gumgi gu mbigi ndir zav sarigi gumarame, ee, fhuve?” Mbe maaŋ ana nzuaim, ana khaŋ mbe nzuai, “Gu maaŋ muuŋgip nde suanga, nde na khothɨgɨrga fhu. \v 68 Gu vhɨra maaŋ muuŋgip buni thari ga suaŋv nden nzanga, nde na ŋgarkararga fhu. \v 69 \x - \xo 22.69: \xo*\xt FG 7.56; Hi 1.3; 8.1\xt*\x*Gu thav nde nzuai, ntige gum zumgum nde ganɨnga, Fhe Bakɨme Guma Guar, ana za kha bigi kharav ŋkasŋka ki Fhe Bakɨmen guva haren perav zazera mbara muuŋgip kɨrga.” \p \v 70 \x - \xo 22.70: \xo*\xt Ru 4.3; 4.9\xt*\x*Ana maaŋ mbe nzuaim, mbe zam anan nzav khaŋ ana nzuai, “Maaŋgi, ndu nduara Fhe Bakɨmen Kam ee?” Mbe mba nzambaran ana mbuim, ana khaŋ mbe nzuai, “Nde nzerara mbar ne nzuai. Gu ana ma.” \v 71 Ana maaŋ mbe nzuaim, mbe khaŋ nzuai, “Nza harigi gumgi tharir kamɨrim, mbe zɨv kha guma muuŋgi bigi thari bun nza suanga fhuvara. Kha guma, ana nduara won kamthooŋ ntarav mba kameŋ nzuaim, nza ana mbararagi.” \c 23 \s Mbe Pairat nɨman Zisas ga nzuav nzuai. \r Matiu 27.1-2,11-14; Mak 15.1-5; Zon 18.28-38 \p \v 1 Mbe maaŋ suaŋgiap, mben gumgir pani, mbe za khavgiap Zisasan kov Pairat han vui. \v 2 \x - \xo 23.2: \xo*\xt Mt 17.27; Ru 20.25; Zo 19.12; FG 17.7\xt*\x*Mbe zam ana kov Pairat han vugap, ana nzuav nzuav khaŋ nzuai, “Nza kha guma garim, ana nzan gumgi gu mbigir tɨvir tuara mbuim, mbe ana tɨvi zɨn vui. Ana vhɨra nza ŋkɨɨar Sisaran nɨɨnga tuav nza gori. Ana nza thɨvav, ana vhɨra khaŋ nzuai, ‘Gu mba Fhe Bakɨme taagip wo gumgi gu mbigi ndir zav sarigi ŋgui gari guman pan ma.’ ” \v 3 \x - \xo 23.3: \xo*\xt Mt 27.11; 1 T 6.13\xt*\x*Mbe ne nzuaim, Pairat Zisasan nzarigi, “Ndu kha Zudaiŋ gari guman pan ee?” Ana ne nzuaim, Zisas mbaram ana ŋgarkarav khaŋ ana nzuai, “Ahaŋ, ndu nduara mbar ne nzuai.” \v 4 \x - \xo 23.4: \xo*\xt 1 Pi 2.22\xt*\x*Zisas ne nzuaim, Pairat mbaram khaŋ mba Fhe Bakɨme rotu gari gumgir pani gum mba gumgi gu mbigi vhɨrve ga nzuai, “Mbaia, gu simtɨgar kha guma nɨɨnga tɨva mbatɨga thueŋ gangi fhu.” \v 5 Pairat maaŋ nzuaim, mba gumgi gu mbigi, mbe khaŋ tɨgav nzuav khaŋ nzuai, “Kha guma, ana za kha Zudia fhaiŋ ga ruigi. Ana fhara Gariri fhain kegap, khavgiap, za kha bigi ga rua zav, nza ŋgun hɨgi. Ana maaŋ mbua ruav, bunin nza gumgi gu mbigi khɨvav mbe nzuav, mbe ndavi khavim, mbe ana zɨn vui.” \s Mbe Zisas ndigap vov Herot nɨman ana nzuav Herot phorga nzuai. \p \v 6 Mbe ne nzuaim, Pairat ne mbararagiap kha nzambaren mbe muuŋgi, “Kha guma, ana Gariri guma ee?” \v 7 \x - \xo 23.7: \xo*\xt Ru 3.1\xt*\x*Ana mba nzambaren mbe muuŋgi, mbe ana suaŋgim, ana kaŋgi, Zisas Herot gari fain kega zɨgi. Ana ne kaŋgiap Zisas ga sarigim, mbe anan kov Herot han vui. Mba tugen Herot vhɨra ndav Zerusareman ki. \p \v 8 \x - \xo 23.8: \xo*\xt Mt 14.1; Mk 6.14; Ru 9.9\xt*\x*Ana Zisas ga sarigi, ana Herot han vugim, Herot ana garav guigira ndikndiga mbatɨga mbui. Ana fhum mbe Zisas bun nzuaim, ana tuga mpeeŋra ana gangir zav nzuav ki. Ana khueŋ vuzvugi, ana nduara Zisas ganɨrim, ana mirikor then muuŋgirga. \v 9 Herot mba ndɨkndɨgar Zisas ga mbuav, ana bigi vhɨrver anan nzaŋgi. Ana mba nzambarir Zisas ga mbuim, Zisas ana buna thuen ŋgarkarigi fhuvara. \f a \fr 23.9 \fr*\ft Kha gumgi, mbe khar Zisas ga sav ana nzuai buni, nta guigira buni guari fhuvara. Zisas, ana mba khesharigi tɨva thaneŋ ga muuŋgi, zakɨra fhuvara. Mbe mba bunin ana nzuaim, ana wo mbevav fhura mbe piin kav, ana maaŋ muuŋgiap mbe ŋgarka thagi. \ft*\f* \v 10 Ana fhura kim, mba Fhe Bakɨme rotu gari gumgir pani gum mba Zudain tɨvir vhuuiŋ kaŋgi gumgi, mbe zav hara thivgiap, khaŋ tɨga ana nzuav nzuai. \v 11 \x - \xo 23.11: \xo*\xt Ais 53.3\xt*\x*Mbe ana nzuaim, Herot mbaram won ntari ga mbui gɨɨtɨvir kov, mbe buni mbatɨgi guarira ana nzuav ana nzɨɨi. Mbe maaŋ ana mbuav, mbaram shaa vhuuŋra ndiga zav ŋgui gari guman pan nzɨɨi sɨɨŋmbarar ana muuŋgiap, ana sarigim, ana taagia Pairat han vui. \v 12 \x - \xo 23.12: \xo*\xt FG 4.27\xt*\x*Herot fhum panan Pairat ga kegi. Mani ntigem, kha tugen mani kɨvntoga vhuuŋ ni ma. \s Pairat Zisas ndim khanarareŋ ga tɨgɨv fukfugɨr zav nzuai. \r Matiu 27.15-26; Mak 15.6-15; Zon 18.38–19.16 \p \v 13 Pairat mbaram mba Fhe Bakɨme Phena rotu gari gumgir pani gum mben gumgir panin kaav, vhɨra mba gumgi gu mbigir kamgim, mbe zav ana han wari fugi. \v 14 Mbe ana han wari fugim, ana khaŋ mbe nzuai, “Nde kha guma suirav zav, na han zɨgav, khaŋ na nzuai, ‘Ana kha gumgi gu mbigir tɨvi ga mbuim, mbe tuara muuŋgiap ana zɨn vui.’ Nde ntige khara kav mbararagim, gu za mba bigi ga nzuav ana nzaŋgi. Nde mbarara. Gu kha guma muuŋgi tɨva mbatɨga thueŋ gangi fhu. Gu ndɨkndɨgi, nde mba ana nzuav nzuai bigi, ana mba bigɨn thueŋ muuŋgi fhuvara. \v 15 Nde ganɨ, Herot, ana vhɨra, ana gu khar nzuai ndɨkndɨgɨra mbuav ana sarigim, ana nza han zɨgi. Nde mbarara. Kha guma, ana bigɨna mbatɨga thueŋ muuŋgip ne khuav rɨmɨn saŋv muuŋrim, gu khaŋ ana suaŋrie, ‘Ndu rɨmɨnga.’ Fhuvara. \v 16-17 \x - \xo 23.16-17: \xo*\xt Mt 27.15; Zo 18.39\xt*\x*Gu maaŋ muuŋgiap, gu fhura phivɨgan ana khargip, ana sararim, ana ŋgɨrga.” \f b \fr 23.16-17 \fr*\ft Bigi kaŋgi gumgi mbari kha ndɨkndɨga mbui, harigi kama mueŋ phorga kha vezar ki. Mba kameŋ kha muuŋgi. “Mbe kha tɨv ki. Mbe mpari tugɨra tɨgap, rotu mbui tugi bakɨvir, Pairat bɨnan ki guma the fhɨrgirim, ana kɨrar hɨrga. Ana kɨrar hɨgɨp mben han ŋgɨrga.” Ndu Mak 15.6 ganɨri. \ft*\f* \p \v 18 Pairat ne nzuaim, mba gumgi gu mbigi, mbe za wari tɨgɨra khavgia ndarav, kaav khaŋ nzuai, “Ndu mba guma shogirim, ana rimgiri. Ndu Barabas fhɨrgirim, ana kɨrar hɨgɨp nza han zɨri.” \v 19 Mbe mba fhɨrɨ za nzuai guma Barabas, ana fhum gumgi mbari phorgav mbe ntara bakɨme khavgiap ŋgui gari guman pana mbe phorga shogap, ana guma mbe shogim, ana rimgim, mbe ne nzuav ana ndiv bɨna khɨngi. \v 20 Mbe maaŋ nzuaim, Pairat thav wom khaŋ mbe nzuai, “Gu Zisas fhɨrgirim, ana ŋgɨrgeŋ vuzvugi.” \v 21 Ana ne nzuaim, mbe wom kaav khaŋ nzuai, “Ana shogiri ana rimik! Ana shogiri, ana rimik! Ana ndim, khanarareŋ ga tɨgɨ fugu! Ana rimgirga!” \v 22 Mbe maaŋ nzuaim, ana suambara mpuanin mbe muuŋgiap, thav wom khegenen mbe mbui. Ana khaŋ mbe nzuai, “Ana ram muuŋgi ne nzuav? Ana thagɨna bigɨna mbatɨgeŋ muuŋgi? Gu ana muuŋgi bigɨna mbatɨga thueŋ kaŋgi fhu. Gu ana muuŋgi bigɨna mbatɨga thueŋ kaŋgip, gu ana rɨmɨnga ne suaŋv suanga. Gu maaŋ muuŋgiap, gu fhura phivɨgan ana khargip, ana fhɨrgirim, ana ŋgɨrga.” \v 23 Pairat ne nzuaim, mbe khaŋ tɨgap kaav, ŋgarŋgarav khaŋ Pairat ga nzuai, “Ana ndim, khanarareŋ ga tɨgɨv fugu!” Mbe nen Pairat ga nzuaim, mben kameŋ zav Pairat nzuai kameŋ kharav vun vui. \v 24 Mbe ne nzuaim, Pairat thav mben kama zɨn vui. \v 25 Pairat thav, mba ntara bakɨme khavgiav, mba harigi ŋgui gari guman pana mbe phorgap shogap, ana guma mbe shogi ana rimgi guma, mbe ne nzuav ana ndi bɨna khɨngi, mbe ana nzuav nzuai. Pairat mben vuzvugar ana fhɨrgim, ana mbe han vuim, ana mben vuzvugar zɨn Zisas ndim mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi farve khɨngiap, ana shogirim, ana rimgirga nen mbe nzuai. \s Mbe Zisas ndiv khanarareŋ ga tɨga fugi. \r Matiu 27.15-26; Mak 15.6-15; Zon 19.17-27 \p \v 26 \x - \xo 23.26: \xo*\xt Mt 27.32; Mk 15.21\xt*\x*Mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi, mbe Zisasan kov vov garim, harigi ŋgu guma mbe, ana zav ndav mba ŋgu bakɨmen vhen verim, mbe ana suirigi. Mba guma zɨ khare, Saimon, ana Sairini guma ma. Mbe ana suirav, Zisas khanarareŋ ana phufhurav, ana nzuaim, ana Zisas ndim ne phufhurav ana zɨn vui. \p \v 27 Mbe Zisas ndigap vuim, gumgi gu mbigi vhɨrvera ana zɨn vuim, mbigi vhɨrvera ana zɨn vuav, nziav, nanaman kaman ana nziav, wari ana zɨn vui. \p \v 28 Mba mbigi vhɨrve ana zɨn vov nzim, Zisas dorgap, mbe garav khaŋ mbe nzuai, “Nde mba Zerusareman mbigi, nde na suaŋv nzi thari. Nde warira suaŋv nzirga ne nzerara. Nde warira suaŋv nziv, wari won tari ga suaŋv nziri. \v 29 \x - \xo 23.29: \xo*\xt Mt 24.19; Ru 21.23\xt*\x*Nde mbarara. Nde zumgum tuga then nde mbarararga, mbe khaŋ suanga, ‘Nde mba khura tav tari tegi fhuv mbigi gum, nde mba tari tɨ thav, tirar nta nɨɨŋgi fhuv mbigi, nde ndikndigɨri!’ \v 30 \x - \xo 23.30: \xo*\xt Ais 2.19; Hos 10.8; VB 6.16\xt*\x*Mbe mba tugen, mbe khaŋ mba mbɨkshɨɨ baikɨvi gum mbɨkshɨɨ bisarire ga suanga, ‘Nde phɨrɨ nza tɨɨi rɨv nza vhaigɨ.’ \v 31 \x - \xo 23.31: \xo*\xt Jer 25.29; Ese 20.47; 1 Pi 4.17\xt*\x*Nde na gari, gu mba ŋamkav mbɨ khɨgɨra ki kha ma. Nde mba gumgi gu mbigi, nde mba shɨɨŋgi khira ma. Mbe ntigem kha tɨvar kha khan ŋamtɨŋ ana mbɨ khɨgɨra ki, mbe kha tɨvar ana mbui. Mbe maaŋgi ram mbui tɨvar mba shɨɨŋgi khira mbe ntan muuŋrie?” \p \v 32 Mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi Zisas ndiga vov, mbe vhɨra guma phunini phorga ndiga vui. Mba guma mbatɨgani, bigi kɨɨv farfagi gumani ma. Mbe vhɨra mani shogirim, mani vhɨra Zisas phorgɨv rimgirga. \v 33 \x - \xo 23.33: \xo*\xt Mt 27.33; Mk 15.22; Zo 19.17-18\xt*\x*Mbe mbe ndiga vov kha ŋanen vugi. Mba ŋaneŋ zɨ khare, Pana Tuam. Mbe mba ŋanen Zisas ndim, khanarareŋ ga ntorgi. Mbe Zisas ndiv ntorgav, mbaram mba bigi kɨɨv farfagi guma mbatɨgani, mbe vhɨra mani ndim, khanararaini ga ntorgi. Mbe mbevi ndim, ana guva haran ki khanarareŋ ga ntorgav, mbaram mbevi ndim ana ŋkɨn haren ki khanarareŋ ga ntorgi. \v 34 \x - \xo 23.34: \xo*\xt Sng 22.18; Ais 53.12; Mt 5.44; FG 3.17; 7.60\xt*\x*Mbe Zisas ndim khanarareŋ ga ntorgim, ana khanarareŋ vun kav khaŋ Fhe Bakɨme nzuai, “O, Fhe, ndu kheiŋ mbui tɨvi mbatɨgi, ndu nta vhɨzgip nta ndɨkndɨgɨ thari. Mbe kha mbui bigeŋ, mbe ne kaŋgi fhuvara.” Mbe Zisas ndim, khanarareŋ ga ntorgap, mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi, mbe Zisas shagi ndir zav, nta nzuav satu suri. \p \v 35 \x - \xo 23.35: \xo*\xt Sng 22.7; Sek 12.10; Mt 27.39; Mk 15.29\xt*\x*Mbe satu surim, mba gumgi gum mbigi, mbe thivgiap kav Zisas garim, mben gumgir pani, mbe Zisas nzɨɨv khaŋ ana nzuai, “Ana harigi ntɨɨrir kurkurigi. Ana maaŋ muuŋgip ana guigira mba Fhe Bakɨme won ŋaarar muuŋv mba taagip khaŋ nuianan ki gumgi gu mbigi ndir zav suaŋgiap farasarigi guma kɨp, ana maaŋ muuŋgip taagip wora kura.” \v 36 \x - \xo 23.36: \xo*\xt Sng 69.21\xt*\x*Mbe maaŋ ana nzuav, mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi, mbe vhɨra hegap, ana nzɨɨv ana nzuai. Mbe maaŋ ana nzuav, wain pɨksɨgar ana ndɨɨi. \v 37 Mbe maaŋ ana mbuav khaŋ ana nzuai, “Ndu guigira Zudaiŋ gari guman pan, ndu nduara won kura.” \v 38 Mbe vhɨra kama mueŋ khergiap, ana pana shɨn ana khanarareŋ ga ntorgi. Mba kameŋ khaŋ nzuai, “Kha guma, ana Zudaiŋ gari guman pan ma.” \p \v 39 Mbe mba bigi kɨɨv farfagi guma mbatɨgani ndim, Zisas gaani ga ntorgi. Mani kav, mbevi vhɨra Zisas nzɨɨv khaŋ ana nzuai, “Ai, ndu Fhe Bakɨme farasarigi gumara kake, ndu maaŋ muuŋgia won kurkurav vhɨra ŋkan kurae.” \v 40 Ana ne nzuaim, mba Zisas gaa mueŋ ga ntorgi guma mbe ne mbararagiap, ana vhegap, khaŋ ana nzuai, “Ndu vhɨra ana ndi simtɨgara ndi. Ndu Fhe Bakɨmen rɨvi fhuv thi? \v 41 Mbe ŋka shogim, ŋka rɨɨi, ne nzerara. Mbe tɨvar vhuuŋ zɨn vov mba tɨvar ŋka mbui. Ŋka nzerara wani wo muuŋgi tɨvi mbatɨgi, ŋka ntan vheza ndi. Kha guma, ana tɨva mbatɨga thueŋ muuŋgi, zakɨra fhuvara!” \v 42 \x - \xo 23.42: \xo*\xt Mt 16.27-28\xt*\x*Ana nen mba guma ga nzuav, mbaram khaŋ Zisas ga nzuai, “Zisas, ndu Fhe Bakɨme han Hevenan ŋgɨgɨp, ndu ŋgui vhɨrve gari guman pana gegɨp ndu na ndɨrɨgɨri.” \v 43 Ana maaŋ nzuaim, Zisas mbaram khaŋ ana nzuai, “Gu guigira ndu nzuai, ndu ntige na phorgɨv Hevenan kɨrga.” \s Zisas Rimgi. \r Matiu 27.45-46; Mak 15.33-41; Zon 19.28-30 \p \v 44-45 \x - \xo 23.44-45: \xo*\xt Kis 26.31-33; 36.35; Amo 8.9\xt*\x*Mbe Zisas ndim, khanarareŋ ga ntorgim, mba raar ra vov phɨɨŋ ndim, ran ŋaar vhɨzgi. Ran ŋaar vhɨzgim, maaŋ gɨngiap, za kha nuiana vharigi. Mba maaŋ gɨngiap, mbara muuŋgiap kim, ra vera vov ŋkotugun phuni khegene ndigi. Maaŋ gɨngim, mbe mba Fhe Bakɨmen Phena vhee ntorgi shaa bakɨme, ana rɨgɨra shɨragerɨgap, fɨga mpuani ga gegi. \p \v 46 \x - \xo 23.46: \xo*\xt Sng 31.5; FG 7.59\xt*\x*Zisas mbaram kama bakɨmera kaav khaŋ nzuai, “O, Fhe, gu won tuman ndu farve khɨngi.” Ana maaŋ suaŋgiap, za gor vhɨk ŋgɨrgi. \p \v 47 Ana rimgim, mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari guman pan, ana rimgi tɨva gangiap, ana ne nzuav Fhe Bakɨme zɨ ndiv vun kuav khaŋ nzuai, “Guigi guarara, mbu guma, ana guigira tɨvir vhuuiŋra mbui guma ma.” \p \v 48 \x - \xo 23.48: \xo*\xt Ru 18.13\xt*\x*Ana maaŋ nzuaim, mba zegap maaŋ kav gari gumgi gu mbigi, mbe mba hɨgi bigi gangiap, mbe guigira ana kora muuŋgiap wari wo gori mbozav wari taagiap vui. \p \v 49 \x - \xo 23.49: \xo*\xt Sng 38.11; Ru 8.2-3\xt*\x*Mba Zisasan kɨvntogi gum mba ana phorgav Garirin kegap ndagi mbigi, mbe vhɨra zegap, samra thivgiap kav, mbe vhɨra mba bigi garim, nta hegi. \s Mbe Zisas ndim, kɨɨma thoon muuŋgi mboga tɨgi. \r Matiu 27.57-61; Mak 15.42-47; Zon 19.38-42 \p \v 50-51 \x - \xo 23.50-51: \xo*\xt Ru 2.25; 2.38\xt*\x*Mba tugen, guma mbe ki, mba guma zɨ khare, Zosep. Ana Zudia fhain Arimatea ŋgun ki guma ma. Ana tɨvir vhuuiŋra mbui guma ma. Ana vhɨra mba bigi ndiv thɨgɨr mbai buaa degi gumgi phorga ŋgari guma mbe ma. Ana ntigem mbe Zisas ga nzuai buni gum mbe ana mbui tɨvi, ana nta vuzvugi fhuvara. Ana vhɨra Fhe Bakɨme wo gumgi gu mbigi ganɨrim, mbe ana piin kɨrga tugar rarga ki. \v 52 Ana vov Pairat han vugap, Zisas khuma ndir zav Pairatan nzarigim, Pairat ana khɨrigi. \v 53 Pairat ana khɨrigim, ana mbaram ana khuma ndiga vov, shaa huran ana zigap, ana ndiga vov, mbe kɨɨma thoon muuŋgi mboga tɨgi. Mba mbok, mbe fhum guma then mba mboga tɨgi fhuvara. \v 54 Ana Zisas ndiga vov mboga tɨgi raan, rar verav vhɨzim, Sabat hɨr zav mbuim, mba gumgi gu mbigi, mbe Sabat bigi bevahi. \fig Pita Zisas ndi mboga tɨgi mbok ganɨn zav, khuafura vui. (23.53)|src="LB00329C.tif" size="span" loc="1/4 page picture spans both columns" copy="Horace Knowles/Louise Bass" ref="23.53"\fig* \p \v 55 \x - \xo 23.55: \xo*\xt Ru 23.49\xt*\x*Mba Zisas phorga Garirin kegap ndagi mbigi, mbe vhɨra Zosep phorga vov, mba ana Zisas ndim mboga tɨgi mbok gangi. Mbe ana garav, mbe vhɨra Zosep ana ndi rɨgi rɨrɨk, mbe vhɨra ne gangi. \v 56 \x - \xo 23.56: \xo*\xt Kis 20.10; Lo 5.14\xt*\x*Mba mbigi ana gangiap, mbe taagia vov wari wo phenin vegap, ana khuma hɨvɨ zav, ndɨga vhuuŋ hi mporiiŋ bevahegap, nta ndim rɨgiap, Sabat maaŋ muuŋgiap, mbe Sabata tɨva zɨn vuav wari vhuksui. \c 24 \s Zisas taagia khavgi. \r Matiu 28.1-10; Mak 16.1-8; Zon 20.1-10 \p \v 1 Sabat raa vhɨzgim, harigi ŋaaren fharigi raa hɨgim, mba mbigi manera mbigera khavgiap mba bevahegi ndɨga vhuuŋ hi mporiiŋ ndigap, mbe mba mbe Zisas ndi mboga tɨgi kɨma thoon muuŋgi mbogar vui. \f a \fr 24.1 \fr*\ft Mba ŋaariven fharigi raa, ana Sande ma. \ft*\f* \v 2 Mbe vov mba mbok thɨɨni mpɨrigi kɨma ndi garim, mba kɨm ki fhu. Mbe ana phokphoga vov ana ndim mbur ndarigi. \v 3 Mbe thav vov, mba kɨma thoon muuŋgi mbok vhen verav ana gari. Mbe ana garav, mbe Zisas khuma gangi fhu. \v 4 \x - \xo 24.4: \xo*\xt FG 1.10\xt*\x*Mbe ana gangia thav kha ndɨkndɨga mbui, “Zisas khum maaŋ ki?” Mbe mba ndɨkndɨga mbuav garavra thav, guma phunini garim, mani hanera mbe han mbar thɨgi. Mba gumani, mani shagi guigira hurgiap ŋgara gari. \v 5 \x - \xo 24.5: \xo*\xt Ru 2.9\xt*\x*Mba mbigi maaŋ muuŋgiap mani gangia thav, guigira rivgiav, wari rav wari wo khoo ndiv nuiana segap, wari wo khoo ndiv zomzorgi. Mbe wo khoo ndiv zomzorgim mba gumani khaŋ mbe nzuai, “Nde thaŋ nzuav ŋamki guma ga nzuav garav, kha vhɨzgi gumgi ki ŋanen zegi? \v 6 \x - \xo 24.6: \xo*\xt Mt 16.21; 17.22-23; 20.18-19; Mk 8.31; 9.31; 10.33-34; Ru 9.22; 18.31-33\xt*\x*Ana khaŋ ki fhuvara. Ana taagia khavgi. Nde ana fhum mba Garirin kavra nde suaŋgi kameŋ ga ndɨkndɨgɨri. \v 7 Ana Garirir kav khaŋ nde suaŋgi, ‘Mbe Fhe Bakɨme Guma Guara ndiv, tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgi farve khɨngirga, mbe ana ndiv khanarareŋ ga tɨgɨv fugurim, ana rimgirga. Ana rimgip, raa phunini vhɨzgirga, khegenen ana taagip khavgirga.’ ” \p \v 8 Mba guma phunini nen mba mbigi ga suaŋgim, mbe mba fhum Zisas mbe phorga kav mbe suaŋgi kameŋ ga ndɨrigi. \v 9 \x - \xo 24.9: \xo*\xt Mk 16.10; Ru 8.3\xt*\x*Mbe ne ndɨrgap, mbaram mba kɨman thoon muuŋgi mbok thav, wari taagia vui. Mbe taagia vov, mba bigin ana farasegi 11 thɨgi ŋaara gumgi ga nzuav, vhɨra mba harigi gumgi gu mbigi ga suaŋgi. \v 10 Mba gumani suaŋgi buni ndiga zav mba Zisas farasegi 11 thɨgi ŋaara gumgi ga suaŋgi mbigi khare. Makdaran mbik Maria gum, Zoana, Zemsan niamuuŋ Maria gum, harigi mbigi mbari phorgap. \v 11 \x - \xo 24.11: \xo*\xt Mk 16.11; Ru 24.25\xt*\x*Mba mbigi zav mba bigeŋ bun mbe suaŋgim, mba Zisas farasegi 11 thɨgi ŋaara gumgi, mbe mba mbigi suaŋgi kameŋ khothɨgi fhuvara. Mbe khaŋ mbe nzuai, mbe fhura nzuai bɨɨŋbɨɨn kaa ma. \p \v 12 Mbe maam mba mbigi ga nzuavra kav, Pita ndɨkndɨga mbe muuŋgiap, khaŋ wo nzuai “Gu nduara khuafɨra ŋgɨp gangirga.” Pita maaŋ suaŋgiap, khavgiap, khuafɨra mba kɨma thoon muuŋgi mboga vui. Ana vov, mba mbok thɨm kamani thɨgap, firav mba mbok vhee garav, mba Zisas ziga kegi shagi hurira gari, nta regap ki. Ana maaŋ muuŋgia gangiap, thav mba hegi bigi ga nzuav ndɨkndɨgi vhɨrve ga mbuav, taagia vui. \f b \fr 24.12 \fr*\ft Bigi kaŋgi gumgi mbari, mbe kha ndɨkndɨga mbui. Mba kaman kɨtɨgar ki kameŋ ne Ruk nduara ne khergi fhuvara. Harigi guma mbe zumgum mba kameŋ khergi. \ft*\f* \s Guma phunini, mani Emaesan veri tuavar Zisas gangi. \r Mak 16.12-13 \p \v 13 Mba Zisas taagia khavgi raar mba mbigi, mbe Zisas ndim mbok ga tɨgi kɨma thoon muuŋgi mbogar vuim, mba raaram ana phorga ruigi guma phunini, mani mbe kha zɨn rɨgi ŋgun veri, Emaes. Mba ŋgu maneŋ Zerusarem thav samra ki. Ndu phɨɨn khavgirga, ndu ra ŋgirɨp ŋkotuguraagen fe ndirga, ndu mba ŋgun hɨgɨrga. \v 14 Mani Zerusareman kegap, Emaesan verav, mba Zerusareman hegi bigi, mani nta nzuav veri. \v 15 \x - \xo 24.15: \xo*\xt Mt 18.20; Ru 24.36\xt*\x*Mani mba buni nzuav, mba hegi bigi ga nzuav, nuanira wanin nzav verav kim, Zisas nduara tuavar manin hɨgap, mani phorga veri. \v 16 \x - \xo 24.16: \xo*\xt Zo 20.14; 21.4\xt*\x*Ana mani phorga verim, Fhe Bakɨme mbe mani rɨmani ga muuŋgim, mani ana gari, mani tuituigiap ana hiav ana kaŋgi fhuvara. \p \v 17 Ana mani phorga verav manin nzarigi, “Ŋko thegi buni nzuav wani zeri?” Ana mba nzambaren mani ga muuŋgim, mani thav fhura mbar thɨgap, guigira mba hegi bigi kora muuŋgiap wani ŋgiigi. \v 18 \x - \xo 24.18: \xo*\xt Zo 19.25\xt*\x*Mani ŋgiap kegap, mani mbevi, ana zɨ khare Kriopas, ana ana ŋgarkarav khaŋ ana nzuai, “Ntigem, mbarkɨrga mbarkɨrga ŋgui gumgi, mbe ntigem Zerusareman ki. Ee, ndu nduaram ntigem kha tugen Zerusareman hegi bigi, ndu ne kaŋgi fhuve?” \v 19 \x - \xo 24.19: \xo*\xt Mt 21.11; Zo 6.14; FG 2.22\xt*\x*Ana ne ana nzuaim, Zisas manin nzarigi, “Thegi bigi?” \p Ana maaŋ nzuaim, mani khaŋ ana nzuai, “Ŋka mba Nasaret guma Zisasan hɨgi bigi, ŋka nta nzuai. Ana Fhe Bakɨmen kamthooŋ guma ma. Ana vhɨra Fhe Bakɨme gum gumgi gu mbigi, ana mbe nɨman ana ŋkasŋka ki ŋaari ga mbuav, vhɨra ŋkasŋka ki buni nzuai. \v 20 \x - \xo 24.20: \xo*\xt Ru 1.68; 2.38; 19.11; 23.1; FG 1.6; 13.27-28\xt*\x*Ana maaŋ mbuim, mba Fhe Bakɨme rotu gari gumgir pani gum, nzan gumgir pani, mbe ana shogirim, ana rimgirgane vuzvugi. Mbe ne nzuav ana ndim Pairat farve khɨngim, Pairat nzuaim, mbe ana ndim khanarareŋ ga fukfugim, ana rimgi. \v 21 Nza fharav khueŋ nzuav ana khothɨgi, Zisas, ana Fhe Bakɨme taagip kha Isreriŋ gumgi gu mbigi ndir zav suaŋgiap farasarigi guma ma. Nza nen anan vhuuŋvhuuŋv kim, fhuvara. \p “Mbe kha tɨvar ana muuŋgim, ra phunini vhɨzgim, ntige khegene ma. \v 22 \x - \xo 24.22: \xo*\xt Mt 28.8; Mk 16.10; Ru 24.1-11; Zo 20.18\xt*\x*Ntige manera vhɨra nzan mbigi mbari, mbe nza muuŋgim, nza guigira ŋgava mbatɨga muuŋgi. Mbe ntige manera mbigera khavgiap mba Zisas ndim mboga tɨgi kɨma thoon muuŋgi mbogar vui. \v 23 Mbe vov, mba mbogar vegap, garim, Zisas khum ki fhu. Mbe maaŋ muuŋgia gangiap, taagia zav khaŋ nzuai, ‘Nza vov, Zisas khuma ndim garim, ana ki fhu. Nza ana nzuav garim, Fhe Bakɨme enserni nzan hɨgap, khaŋ nza nzuai, “Ana maaŋ rimgi, ana taagia khavgi.” ’ \v 24 \x - \xo 24.24: \xo*\xt Zo 20.3-10\xt*\x*Mba mbigi zav maaŋ suaŋgim, nzan gumgi mbari, mbe vhɨra mba mbogar vegap, mbe vhɨra mba mbigi gangia zav suaŋgi bigira gangi. Mbe ana gangi fhuvara.” \p \v 25 Mani mba bigir Zisas neŋgegim, Zisas khaŋ mani ga nzuai, “Ŋko ndɨkndɨk ki gumani fhuvara. Ŋko ndɨkndɨk ki gumani kake, ŋko mba Fhe Bakɨme kamthooŋ gumgi suaŋgi buni, ŋko nta khothɨge. \v 26 \x - \xo 24.26: \xo*\xt Ru 9.22; 24.44; FG 17.3; 1 Pi 1.11\xt*\x*Ŋko ram mbui ndɨkndɨga mbui? Ee, ŋko khueŋ kaŋgi fhuv thi? Fhe Bakɨme mba taagip wo gumgi gu mbigi ndir zav suaŋgiap farasarigi guma, ana zirgɨp ana fharav zaa ndigip Fhe Bakɨme han zɨ bakɨ guarara ndigirga.” \v 27 \x - \xo 24.27: \xo*\xt Stt 3.15; Nam 21.9; Lo 18.15; Sng 22.1-21; Ais 7.14; 53.7; Dan 9.24; Mal 3.1; Zo 13.31; FG 3.13\xt*\x*Ana nen mani ga suaŋgiap, mbaram Fhe Bakɨme buni vhuuin mani ga nzuai. Ana Fhe Bakɨmen buni vhuuiŋ mani ga nzuav, ana fhara Moses suaŋgi bunira kegap, mani ga nzuav, vhɨra mba Fhe Bakɨme kamthooŋ gumgi suaŋgi buni phorgav mani ga nzuai. Ana mani ga nzuav, mani khɨvav vov, mba Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ nɨɨŋge, mba buni Fhe Bakɨme ara nzuai buni ma. Ana ntan mani ga nzuav mani khɨvi. \p \v 28 Ana mba bunin mani ga nzuav, mbe vov mani mba vui ŋgun hav, Zisas puskarav mani mba vui ŋgu kambarav mbur ŋgɨr zav mbui. \v 29 Ana ŋgɨr zav mbuim, mani khaŋ tɨgav ana nzuai, “Ai, kha ra vhɨzgim, maaŋ gɨnɨn za mbui. Ndu zɨv ŋka phorgɨ kɨ.” Mani maaŋ ana nzuaim, ana mani phorga phenan vui. \v 30 \x - \xo 24.30: \xo*\xt Mt 14.19; Ru 22.19\xt*\x*Mbe phenan vegap, mbɨr zav, Zisas mani phorga vov, mbe mba pi kaa ga piigi. Mbe piigiap, Zisas mbaram viktuma ndigap, ndɨkndɨga vhuun ana muun zav ana nzuav Fhe Bakɨme phorga nzuav ana ndikndigap, mbaram ana phɨrgiap mani ga ndɨɨi. \v 31 Ana mba viktuma phɨrgiap mani ga ndɨɨim, mani rɨmani fhura pu thuga vugi fara muuŋgim, mani ana garav, ana hegim, ana fhura mani thav mbar vugim, mani wom ana gangi fhu. \v 32 Mani thav nuanira khaŋ wani ga nzuai, “Guigi guarara, ŋka kha tuavar zerim, ana kha bunin ŋka nzuav, ana kha Fhe Bakɨme bunin vhuuiŋ nɨɨŋge bun ŋka nzuaim, ŋka ndavani guigira khavgi.” \p \v 33 Mani nen wani ga nzuavra thav, za khavgiap, wani taagia Zerusareman ndai. Mani ndav vov, mba Zisas farasegi 11 thɨgi ŋaara gumgi gu mbe phorga ki gumgi gu mbigi, mani mbe garim, mbe wari tɨgap phoga vhuigap ki. \v 34 \x - \xo 24.34: \xo*\xt 1 Ko 15.4-5\xt*\x*Mbe kim, mani nda vov mben hɨgim, mbe khaŋ mani ga nzuai, “Guigira, Guma Bakɨme guigira khargi. Ana khavgiap, vov Saimonan hɨgim, ana ana gangi.” \v 35 Mbe nen mani ga nzuaim, mani mba tuavar ana manin hɨgap, mani phorga verav, mani ga suaŋgi bigi, mani nta neŋgi. Mani nta neŋga vov, ana mani phorgav phenan vugap, mbe mbɨr zav ana viktuma ndigap, Fhe Bakɨme ndikndigap, ana phorga suaŋgiap, ana phɨrgiap mani ga ndɨɨim, mani ana kheharav khaŋ nzuai, “Khe Zisas ma!” \s Zisas wo phorga ruigi gumgir hɨgi. \r Matiu 28.16-20; Mak 16.14-18; Zon 20.19-23 \p \v 36 \x - \xo 24.36: \xo*\xt 1 Ko 15.5\xt*\x*Mani ne bun mbe nzuav, mbe wari tɨgap, mba buni nzuavra kim, Zisas hav, mben rɨgɨra mbar thɨgi. Ana hav thɨgap khaŋ mbe nzuai, “Nden ndavi mbɨrav kɨri.” \f c \fr 24.36 \fr*\ft Bigi kaŋgi gumgi mbari, mbe kha ndɨkndɨga mbui. Mba kama phunini kɨtɨgar ki kameŋ, ne Ruk nduara ne khergi fhuvara. Harigi guma mbe zumgum ne khergi. \ft*\f* \v 37 \x - \xo 24.37: \xo*\xt Mt 14.26\xt*\x*Ana nen mbe nzuaim, fhuvara, mbe ŋgava mbatɨga muuŋgiap, wari za rivgi. Mbe ana gangiap, khueŋ ndɨkndɨgi, “Khe tum ma?” \v 38 Mbe mba ndɨkndɨgar ana mbuim, ana khaŋ mbe nzuai, “Nde thaŋ nzuav ndavi havhargiap, pim ndɨkndɨgi vhɨrve ga mbuav, khaŋ nzuai, ‘Khe the khare?’ \v 39 Nde na farveni ganɨv, nan ŋkarveni ganɨ. Gura nden han khare. Nde zɨv na suigɨv, na ganɨ. Tum, ana khaŋ muuŋgip guma guara farar muuŋgip, harani gum suani kɨv, buni suaŋrim, nde khar na gari farar muuŋgip, ana ganɨrie?” \p \v 40 Zisas nen mbe nzuav, mbaram won farveni gum ŋkarvenin mbe khɨvi.\f d \fr 24.40 \fr*\ft Bigi kaŋgi gumgi mbari kha ndɨkndɨga mbui, mba kama phunini kɨtɨgar ki kameŋ, ne Ruk nduara ne khergi fhuvara. Harigi guma mbe zumgum ne khergi. \ft*\f* \v 41 \x - \xo 24.41: \xo*\xt Zo 21.5\xt*\x*Ana nen mbe nzuaim, mbe ne nzuav ŋgava mbatɨga muuŋgiap, ndikndigap, mbe tuituigia ne khothɨgi fhuvara. Mbe ndɨkndɨgi vhɨrve ga mbui. Mbe ndɨkndɨgi vhɨrve ga mbuim, ana khaŋ mbe nzuai, “Nde pi mba thaneŋ mbar kire?” \v 42 Ana maaŋ mbe nzuaim, mbe tuegi mbɨgam raraŋ muen ana nɨɨŋgi. \v 43 Mbe mba mbɨgama raraŋ muen ana nɨɨŋgim, ana ne ndigap, mbe nɨman ne pim, mbe ana gari. \p \v 44 \x - \xo 24.44: \xo*\xt Mt 16.21; 20.18; Mk 8.31; Ru 9.22\xt*\x*Ana khaŋ mbe nzuai, “Gu fhum nde phorgara kav, gu khaŋ nde suaŋgi, mbe mba na nzuav khergi buni, nta mba Moses suaŋgi tɨvi ki gavar ki, nta vhɨra mba Fhe Bakɨmen kamthooŋ gumgi suaŋgi buni ki gavar ki. Nta vhɨra ŋgavi ki gavar ki, mba buni, nta za guigira mba tegɨrga.” \v 45 \x - \xo 24.45: \xo*\xt Ru 24.27; FG 16.14\xt*\x*Ana nen mbe nzuav mben kurigi, mbe mba Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gavar mba Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ nɨɨŋge ndɨkndɨgɨp, ana buni vhuuiŋ kaŋgirga. \v 46 \x - \xo 24.46: \xo*\xt Sng 22; Ais 50.6; 52.14–53.12; Hos 6.2; Ru 24.26; FG 17.3\xt*\x*Ana nen mbe nzua vov, khaŋ mbe nzuai, “Fhe Bakɨmen buni vhuuiŋ ki gavar ki buneŋ khaŋ nzuai, Fhe Bakɨme taagip kha gumgi gu mbigi ndir zav farasarigi guma, ana fharav zaa ndiv rimgirga, raa phuni vhɨzgirim, khegenen, ana taagip khavgirga. \v 47 \x - \xo 24.47: \xo*\xt Ais 49.6; 49.22; Jer 31.34; Mai 4.2; Mal 1.11; Mt 28.19; 1 T 3.16\xt*\x*Ana taagip khavgirga, mbe ana zɨn panan, mbe kha Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun za kha nuianan ki gumgi gu mbigi ga suanga, mbe ndavi domdorɨrga, Fhe Bakɨme mbe muuŋgi tɨvi mbatɨgi vhɨzɨv, nta ndɨkndɨgɨ tharga. Mbe fharav Zerusareman kegɨp, Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun suaŋri. \v 48 \x - \xo 24.48: \xo*\xt Zo 15.27; FG 1.8; 1.22; 2.32\xt*\x*Nde kha gangi bigi bun suaŋri.” \v 49 \x - \xo 24.49: \xo*\xt Ais 44.3; Jol 2.28; Zo 14.16; 14.26; 15.26; 16.7; FG 1.4\xt*\x*Ana maaŋ mbe nzua vov, khaŋ mbe nzuai “Nde mbarara! Fhe fhum won Ŋina Ŋaara sararim, ana nde han zirɨ za suaŋgi. Gu ana sararim, ana nde han zirɨrga tuk han mbarigi. Nde wari tɨgɨp kha ŋgu bakɨmera kɨv, Fhe Bakɨme ŋkasŋka ndigiri.” \s Fhe Bakɨme Zisas ndigap taagia Hevenan ndai. \r Mak 16.19-20; Farasegi Gumgi 1.9-12 \p \v 50 Zisas kha buni mbe suaŋgiap, mbaram mben kov vov, Betani han mbav thɨgav, mbaram won harani ŋgav, tɨva vhuun mbe muun zav Fhe Bakɨme phorga nzuai. \v 51 \x - \xo 24.51: \xo*\xt Zo 20.17; Ef 4.8\xt*\x*Ana tɨvar vhuun mben muun zav Fhe Bakɨme phorga nzuavra kim, Fhe Bakɨme ana ndigim, ana mbe thav Hevenan ndai. \v 52 \x - \xo 24.52: \xo*\xt Zo 14.28; 16.22\xt*\x*Fhe Bakɨme ana ndiga ndaim, mbe thav, thɨvi phɨrav, an zɨ ndi vun kuamkuav ana ndikndigi. Mbe guigira ana ndikndigap, taagiap Zerusareman vui. \f e \fr 24.52 \fr*\ft Bigi kaŋgi gumgi mbari kha ndɨkndɨga mbui. Mba kamani kɨtɨgar ki kameŋ Ruk nduara ne khergi fhuvara. Harigi guma mbe zumgum ne khergi. \ft*\f* \v 53 \x - \xo 24.53: \xo*\xt FG 2.46; 5.42\xt*\x*Mbe taagia Zerusareman vegap, mbe zazera Fhe Bakɨme Phenan kav Fhe Bakɨme zɨ ndiv vun kuamkuagi.