\id HEB Reconstructed from Ventura Publisher \ide UTF-8 \h Hibru \toc1 Khe Hibruiŋ Ndi Khergi Gap \toc2 Hibru \toc3 Hi \mt1 HIBRU \mt2 Khe Hibruiŋ Ndi Khergi Gap \imt Khe fharav ganɨnga buni khare. \ip\fig [introduction-needs no cap]|src="HK-77E.tif" size="span" loc="1/4 page picture spans both columns" copy="Howard Knowles/Louise Bass"\fig*Kha gap, mbe guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi mbari, mbe ana khothɨgi ndɨkndɨk, mbe ana kuemkuegim, mbe kha gava khergiap, mbe ndi mbai. Ne khaŋ muuŋgi, mbe gumgi mbari, mbe mbe mbevav, simtɨgir mbe ndɨɨi. Kha gap, mbe guigira Zisas khothɨgi ndɨkndɨgi havharɨr zav khergi gap khare. Maaŋ muuŋgiap, kha gap, ana Fhe Bakɨme Krais Zisasan panan muuŋgi ŋaara bakɨme bun mbe nzuai. Kraisra, ana guarara Fhe Bakɨmen tɨvi guarir nza khɨvi. \ip Kha gap, ana bigɨna bakɨ phuni khegene nzuai. Fharigine khare. Zisas, ana guigira Fhe Bakɨmen Kam ma. Zisas kha nuianan ki tugen anan simtɨgi gu zaagi vhɨrve ndigi. Zisas mba tɨva muuŋgim, Fhe Bakɨme ana muuŋgim, ana za kha gumgi gu mbigir kurkurarga guman vhari ki. Sapta 2.10 Maaŋ muuŋgiap, Zisas guigira mba Fhe Bakɨmen kamthooŋ gumgi fhum kegi, ana mbe kambarav, ana mba Fhe Bakɨme enseri, ana vhɨra mbe kambav, vhɨra Moses kambarigi. Mba fharigi bigeŋ ga ndegi bigeŋ khare. Fhe Bakɨme nduara Zisas farasarigi, ana Fhe Bakɨmen rotu gari guman pan kɨv, ana zazera mbara muuŋgip kɨrga. Ana mba Zudaiŋ gumgi, mbe Fhe Bakɨmen gari gumgir pani, ana mbe kambarigi. Mba bigɨna mpuani thɨgi bigeŋ khare. Zisas, ana Hevenan Fhe Bakɨme rotu gari guman pan kav, ana mba ana khothɨgi gumgi, ana mbe ndigirga ŋkasŋka ki. Mba nza rotu mbui tɨvi gum Fhe Bakɨme Moses ga nɨɨŋgi tɨvi, nta Zisas muunga ŋaara bakɨme khega mbui bigi ma. \ip Kha gap, ana guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi ndɨkndɨgi havharɨ zav, maaŋ muuŋgiap, ana fhum kegi Isreriŋ gumgi gu mbigi, ana mbe guigira Zisas khothɨgi ndɨkndɨgi havhari, ana nta nzuai. Sapta 11 ana khaŋ nzuai, ramgi khesharigi simtɨgi mben hi. Mbe khaŋ tɨgap guigira Zisas khothɨgap, vov wari vhɨzgi. Mbe Zisas garav, ana tɨvi zɨn vui. Mba mben hi simtɨgi gu zaagi, mbe nta da mbur sui. \c 1 \ms Zisas mba Fhe Bakɨme enseri, ana mbe kambarigi. \s Fhe Bakɨmen Kam bunin nza ndɨɨi. \p \v 1 Fhum, tugi vhɨrvera, Fhe Bakɨme wo buni shɨgap bisaŋ bisanera won kamthooŋ gumgi ga ndɨɨim, mbe mba bunin nzan nzɨgi ga suaŋgi. \v 2 \x - \xo 1.2: \xo*\xt Sng 2.8; Zo 1.3; Ef 1.10\xt*\x*Ntigem kha tugen, kha mpuu tugivigen, Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ana ntan won Kama nɨɨŋgi, ana won kamthooŋra mba buni bun nza nzuai. Fhe Bakɨme anan farve panan, ana kha nuian gu buiva muuŋgi. Fhe Bakɨme mba Kam, ana ana farasarigi, ana za kha bigi ndirga. \v 3 \x - \xo 1.3: \xo*\xt FG 2.33-34; 2 Ko 4.4; Kor 1.15-17; 1.20; Hi 8.1; VB 4.11\xt*\x*Mba Kam, ana Fhe Bakɨme tɨvir vhuuin ŋkasŋka bakɨmen nza khɨvigim, mba tɨvir vhuuin ŋkasŋka bakɨme, nza ana gari. Ana tɨvir vhuuin ŋkasŋka bakɨme, ana Fhe Bakɨme tɨvir vhuuin ŋkasŋka bakɨmera fara muuŋgi. Ana buni ŋkasŋka ki. Ana mba bunin panan, ana za kha bigi ga muuŋgim, nta havhargiap, mbara muuŋgiap ki. Ana won ŋaara mbuav, kha nuianan ki gumgi gu mbigi ga nzuav tuav ga muuŋgim, tɨvi mbatɨgi, ana nta vhɨzgip, mbe muuŋgirim, mbe ŋgararga. Ana mbara vun ndap, za kha bigi kharar vu guarara ki ŋkasŋka ki ŋgui vhɨrve gari guman panan guva haren mpirmpirɨga perigi. \s Fhe Bakɨmen Kam, ana Fhe Bakɨme enseri kambarigi. \p \v 4 \x - \xo 1.4: \xo*\xt Ef 1.21; Fi 2.9-10\xt*\x*Fhe Bakɨme won Kama muuŋgim, ana mba Fhe Bakɨme enseri kambarigi. Maaŋ muuŋgiap, ana vhɨra zɨ bakɨmen won Kama nɨɨŋgi. Ana mba Fhe Bakɨme enserir zɨri gum mben ŋkasŋkagi, ana guigira nta kambarigi. \v 5 \x - \xo 1.5: \xo*\xt 2 Sml 7.14; 1 Sto 17.13; Sng 2.7; 89.26-27; FG 13.33; Hi 5.5\xt*\x*Fhe Bakɨme fhum khaŋ won enser the suaŋgire, \b \q1 “Ndu nan Kam ma. \q1 Gu ntigem ndun Ndia ki.” \b \m Ee, Fhe Bakɨme khaŋ mba enser the suaŋgire, “Gu ndun Ndia kɨrga, ndu nan Kam kɨrga”? Zakɨra fhuvara! \v 6 \x - \xo 1.6: \xo*\xt Lo 32.43; Sng 97.7; Ro 8.29; Kor 1.18; 1 Pi 3.22; VB 1.5\xt*\x*Ana mba fharigi Kama bavira, ana ana sararim, ana kha nuianan zirɨr zav, ana khaŋ nzuai, “Kha na enseri, mbe za ana rotur muuŋv, ana piin kɨri.” \v 7 \x - \xo 1.7: \xo*\xt Sng 104.4\xt*\x*Fhe Bakɨme mba won enseri ga ndɨkndɨgiap khaŋ suaŋgi, \b \q1 “Gu won enseri, gu mbe muuŋgi, mbe bɨɨŋbɨɨŋ fara muuŋgi. \q1 Gu won ŋaara gumgi, gu mbe mbuim, mbe guigira vhava zira fara muuŋgi.” \b \m \v 8 \x - \xo 1.8: \xo*\xt Sng 45.6-7\xt*\x*Ana khaŋ won Kama nzuai, \b \q1 “Ndu, Fhe Bakɨme, ndu ŋgui vhɨrve gari guman pan ki. Ndun ŋkasŋka zazera mbara muuŋgip kɨrga. \q1 Ndu tɨvar vhuuŋra zɨn ŋgɨp, won gumgi gu mbigi ganɨnga. \q1 \v 9 \x - \xo 1.9: \xo*\xt Ais 61.1; FG 4.27; 10.38\xt*\x*Ndu tɨvir vhuuiŋra vuzvugap, ndu tɨvi mbatɨgi, ndu guigira nta thagi. \q1 Maaŋ muuŋgiap, ndun Fhe Bakɨmera, ana ndu farasarav, zɨ bakɨme ndu nɨɨŋgi. \q1 Ana maaŋ ndu muuŋgi, ndu guigira ndikndigɨrga. \q1 Ndu ndikndigi ndikndik, ana guigira ndun khurkhur ndikndigi kambarigi.” \b \m \v 10 \x - \xo 1.10: \xo*\xt Sng 102.25-27\xt*\x*Fhe Bakɨme vhɨra khaŋ won Kama nzuai, \b \q1 “Guma Bakɨme, ndu fhum fhara guarara kha nuiana muuŋgiap, ndu won farvenira kha buip gum anan ki bigi ga muuŋgi. \q1 \v 11 \x - \xo 1.11: \xo*\xt Ais 34.4; Mt 24.35; 2 Pi 3.7; 3.10\xt*\x*Ndu muuŋgi bigi, nta za vhɨzgirga, ndu zazera mbara muuŋgip kɨrga. \q1 Ndu muuŋgi bigi, nta vhɨra shagi shɨgeri farar muuŋgip shɨgi rɨrga. \q1 \v 12 Ndu ruga hav shari shaa dɨɨi farar muuŋgip, ni dɨmgirga. \q1 Ndu shaa mbe mbatɨgim, ndu harigi ne ndi fara muuŋgi tɨvar manin muuŋgirga. \q1 Ndu, ndu zazera mbara muuŋgiap ki. \q1 Ndu won tɨvi gu bunin kurkurigi ne fhuvara. \q1 Ndu zazera mbara muuŋgip kɨrga.” \b \m \v 13 \x - \xo 1.13: \xo*\xt Sng 110.1; Mt 22.44; Mk 12.36; Ru 20.42\xt*\x*Fhe Bakɨme khaŋ wo enser the suaŋgi fhuvara, \b \q1 “Ndu zɨv, na han nan guva haren perav kɨrim, gu ndun pana gumgi ndiv ndu piiŋ khɨngirim, mbe ndun piin kɨrga.” \b \m Zakɨra fhuvara! \p \v 14 \x - \xo 1.14: \xo*\xt Sng 34.7; 91.11; Mt 18.10; FG 12.7; Ro 8.17; Ze 2.5; 1 Pi 3.7\xt*\x*Fhe Bakɨme enseri, mbe ŋiniŋgi ma. Mbe Fhe Bakɨmen ŋaara mbui ntɨɨri ma. Fhe Bakɨme mba taagia ndir za mbui gumgi, ana mbe sasarigi, mbe vov mben kurkurigi. \c 2 \s Fhe Bakɨme taagia nza ndigine, ne guigira bigɨna bakɨme ma. \p \v 1 Fhe Bakɨmen Kam, ana guigira zɨ bakɨme ndigi. Nza ne nzuav, nza mba mbararagi buna vhuueŋ, nza tuituigip ne ndɨkndɨk suirav, nza tuituigip ne zɨn ŋgɨrga. Nza muuŋv kɨrim, bigɨn thueŋ nza ŋgɨrgɨrim, nza fhura ne kuegɨp, za ne tha rivgi. \v 2 \x - \xo 2.2: \xo*\xt Sng 68.17\xt*\x*Fhe Bakɨme fhum wo bunin won enseri ga ndɨɨim, mbe mba bunin nzan nzɨgi ga suaŋgi. Mba buni, nta guigi guarara. Mba buni zɨn vui fhuv gumgi, mbe tɨvi mbatɨgi ga mbui, mbe mba mbui tɨvi mbatɨgi tugɨra tɨgap vheza mbatɨga ndi.\f a \fr 2.2 \fr*\ft Kha ves, ana Fhe Bakɨme Moses ga nɨɨŋgi tɨvi ga nzuai. Ndu Taagia Ndi o, Kisim Bek 19.20 ganɨri. Ndu taagia ndi gavar ki buni, nta Fhe Bakɨme enseri ga nzuai fhuvara. Mbe Zudaiŋ, mbe khueŋ khothɨgi, Fhe Bakɨme Moses ga nɨɨŋgi tɨvi, ana ntan won enser mbe nɨɨŋgim, ana ntan Moses ga nɨɨŋgi. Ndu FG 7.53 ganɨri. Ndu vhɨra Ga 3.19 ganɨri. \ft*\f* \v 3 \x - \xo 2.3: \xo*\xt Mt 4.17; Mk 1.14; Ru 1.2; Hi 10.28-29; 12.25\xt*\x*Fhe Bakɨme Zisas ntigem fhura taagia nza ndir zav ŋaara bakɨme muuŋgi. Ana mba muuŋgi ŋaar, ana guigi guarara bigɨna bakɨme ma. Maaŋ muuŋgip, nza kɨrir Fhe Bakɨme muuŋgi ŋaara bakɨme segɨrga, nza ram muuŋgip wari wo muuŋgi tɨvi mbatɨgi vheza ndi thav rɨv ŋgegɨrie? Nza maaŋ muuŋgirga tuktɨgi fhuvara. Zakɨra fhuvara! \p Guma Bakɨme fharav, nduara taagiap nza ndirgane bun suaŋgi. Ana ne bun nzuaim, gumgi mbari ne mbararagiap, mbe khaŋ nza nzuai, “Mba kameŋ, ne guigi guarara kameŋ ma.” \v 4 \x - \xo 2.4: \xo*\xt Mk 16.20; FG 2.22; 14.3; 1 Ko 2.4; 12.4; 12.7; 12.11; Ef 1.5; 1.9\xt*\x*Fhe Bakɨme ana mbarkɨrga mirikori, ana nta mbuav vhɨra ŋaari bakɨvi ana nta mbuav won ŋkasŋka bakɨme ndi khɨvigi. Ana nta mbuav, ana vhɨra ana Ŋina Ŋaar won ŋaarar muun zav fhura ndɨɨi ndɨkndɨgi vhuuiŋ gum ŋkasŋka ana wo vuzvugar, ana ntan gumgi gu mbigi mbari ga nɨɨŋgi. Ana mba tɨva muuŋgim, nza ne gangiap kaŋgi, ana Kama buni, nta guigi guarara buni guari ma. \s Zisas, ana fhara guarara nza ndigi guma ma. \p \v 5 \x - \xo 2.5: \xo*\xt Hi 6.5; 2 Pi 3.13\xt*\x*Nza Fhe Bakɨme zumgum nza ndi muuŋgirga ŋgu, nza khar ana kaŋgiap ana nzuai. Mba ŋgu, Fhe Bakɨme won enseri ndi farim, mbe mba ŋgu gangirga tuktɨgi fhuvara. Zakɨra fhuvara! \v 6 \x - \xo 2.6: \xo*\xt Jop 7.17; Sng 144.3\xt*\x*\x - \xo 2.6: \xo*\xt Sng 8.4-6\xt*\x*Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gavar, guma mbe khaŋ suaŋgi, \b \q1 “Nza ram muuŋgi gumgi, maaŋ muuŋgiap ndu nza ndɨkndɨgi? \q1 Nza fhura ki ntɨɨri ma. \q1 Ndu thaaŋ nzuav tuituigiap nza gari? \q1 \v 7 Ndu nza muuŋgiap, ndu kha tuga tɨvaneŋra ndu nzan won enserir piiŋ khɨngi. \q1 Ndu nza vun fegap, zɨ bakɨmen nza nɨɨŋgi. \q1 \v 8 \x - \xo 2.8: \xo*\xt Mt 28.18; 1 Ko 15.25-27; Ef 1.22\xt*\x*Ndu wo muuŋgi bigi, ndu za nta gangi zav, nza farasegi. \q1 Ndu kha bigi, ndu za ntan nzan piin khɨngim, nta nzan piin ki. \q1 Fhe Bakɨme kha suaŋgi kameŋ, ana za mba bigir nza piin khɨngim, nta nzan piin ki.” \b \m Ana maaŋ muuŋgiap, ana khuen nza khɨvigi, ana fhura bigɨn the garim, ana fhura kav ana piin kɨ thagi fhuvara. Nza ntigem za mba bigi garim, nta nza piin ki fhuvara. Zakɨra fhuvara! \f b \fr 2.8 \fr*\ft Kha kameŋ Ŋgavi Ki Gavar ki. Mba kameŋ za kha gumgi gu mbigi ga nzuai. Kha gap, Hibru kheri guma, ana kha ndɨkndɨga mbui, Zisas kha nuianan zergap, guma guara gegap, ana za kha gumgi gu mbigi, ana za mben ŋana ndigi. Maaŋ muuŋgiap, mba Ŋgavi Ki Gap, ana mba Zisasan hɨgi bigi, ana za nta bun nzuai. \ft*\f* \v 9 \x - \xo 2.9: \xo*\xt Zo 3.16; Ro 5.18; Fi 2.7-9; 1 T 2.6; 1 Zo 2.2; VB 5.9\xt*\x*Nza Zisas garim, ana guigira zɨ bakɨme ndigi. Ana fhum, tuga tɨvaneŋra, ana mba Fhe Bakɨme enseri piin kegi. Ana kɨv, ana Fhe Bakɨme fhura kora mbui kora muumbarar panan, ana za kha gumgi gu mbigi ŋana ndigip rimgirga. Zisas ana zaa bakɨme ndiav rimgi. Maaŋ muuŋgiap, Fhe Bakɨme ntige ana suirav, ana vun fegap, zɨ bakɨme gu ŋkasŋka bakɨmen ana nɨɨŋgi. \p \v 10 \x - \xo 2.10: \xo*\xt Ru 24.46; Zo 20.17; FG 3.15; Ro 8.29; 11.36; Hi 5.9; 10.10\xt*\x*Fhe Bakɨme, ana za mba bigi nɨɨŋge ma. Ana vhɨra za mba bigi ga muuŋgim, mbe wo ŋaari ga mbui. Ana won tari vhɨrve ndigip, Hevenan ndarim, mbe guigira nzerara kɨrga. Fhe Bakɨme khueŋ vuzvugi, Zisas taagip kha gumgi gu mbigi ndi ŋaara khavgirga. Ana maaŋ muuŋgiap, ana fhura Zisas garim, ana zaa ndigi. Ana mba zaar panan, ana Zisas ga muuŋgim, ana guigira Fhe Bakɨme vuzvuga vhɨzgi. Fhe Bakɨme maaŋ Zisas ga muuŋgi, ana fharav za kha gumgi gu mbigir kurkurigi guman vhari ki. Fhe Bakɨme mba tɨva muuŋgim, ne guigira nzerigi. \v 11 \x - \xo 2.11: \xo*\xt Mt 25.40; Mk 3.35; Zo 20.17; FG 17.26; Ro 8.29; Hi 10.10\xt*\x*Nza kaŋgi, Zisas za kha gumgi gu mbigi ga mbuim, mbe Fhe Bakɨmen gumgi gu mbigi ki guma, ana vhɨra ŋgarigi. Ana mba mbui ŋgarigi gumgi gu mbigi, mbe ana phorgap, mbe Ndia bavira ki. Maaŋ muuŋgiap, ana kha kakaman mbe mbui, “Fegi gu ŋgugi,” ana mben mberav mba kakaman mbe mbui fhuvara. \v 12 \x - \xo 2.12: \xo*\xt Sng 22.22\xt*\x*Ana khaŋ nzuai, \b \q1 “Gu ndu zɨ bun won fegi gu ŋgugi ga suanga. \q1 Mbe rotur muun saŋv wari fugɨrga, gu mbe rɨgar ndu zɨ ndiv vun kuamkuav ŋgavar muunga.” \b \m \v 13 \x - \xo 2.13: \xo*\xt Sng 18.2; Ais 12.2; Zo 17.6; 17.9-12\xt*\x*Ana wom khaŋ nzuai, “Gu Fhe Bakɨmera rargɨrga, ana wo muun za suaŋgi bigi, ana ntan muunga.” Ana wom khaŋ nzuai, “Ndu ganɨ, gu Fhe Bakɨme na nɨɨŋgi gumgi, gu mbe phorga ki.” \f c \fr 2.13 \fr*\ft Mba Zisas bun nzuai kameŋ Aisaia 17.18 ki. Mba Hibru gava kheri guma, ana khueŋ ndi khɨvi, Zisas ana mba harigi gumgi gu mbigira fara muuŋgi. Mba ana fegi gu ŋgugi gum ana tari ma. Mba harigi gumgi gu mbigi, mbe Fhe Bakɨme mben muunga bigi, mbe ntan rarga ki. Zisas ana vhɨra rarga ki. \ft*\f* \s Zisas nzan kurkurar zav guma guara gegi. \p \v 14 \x - \xo 2.14: \xo*\xt Zo 1.14; 12.31; Ro 8.3; Fi 2.7; Kor 2.15; 1 Zo 3.8; VB 12.10\xt*\x*Zisas mba nzuai tari, ana kha nuianan ki gumgi gu mbigira nzuai. Maaŋ muuŋgiap, Zisas vhɨra mbera fara muuŋgiap guma guar ki. Ana kɨv rimgirga. Ana mba tɨvar muuŋgip, ana Satanan ŋkasŋka farfagirga. Kha guma Satan, ana kha gumgi gu mbigi ga mbuim, mbe vhɨzi ŋkasŋka ki. \v 15 \x - \xo 2.15: \xo*\xt Ro 8.15; 2 T 1.7\xt*\x*Kha nuianan ki gumgi gu mbigi, mbe za vhɨzɨrganen rɨvi. Mbe vhɨzi nen rivgiap, fhura Satanan ŋaara khɨna mbui gumgi gu mbigi ki. Zisas rimgiap, mbe muuŋgim, mbe bɨkbɨɨgi. \p \v 16 \x - \xo 2.16: \xo*\xt Ais 41.8-9\xt*\x*Ne guigi guarara, Zisas Fhe Bakɨme enserir kurkurar zav, kha ŋaara muuŋgi fhuvara. Ana Abrahaman nzɨgir kurkurar zav mba ŋaara muuŋgi. \v 17 \x - \xo 2.17: \xo*\xt Fi 2.7; Hi 2.14; 4.15; 5.1-2; 1 Zo 2.2; 4.10\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, ana won fegi gu ŋgugira farar muuŋgirga. Ana mben Fhe Bakɨmen rotu gari gumgi guman pan kɨv, Fhe Bakɨmen ŋaarar muunga. Ana mben Fhe Bakɨme rotu gari guman pan kɨv, mben gumgi gu mbigi korar muunga. Ana Fhe Bakɨme buni, ana za nta zɨn ŋgɨp, won ŋaarar muuŋv, wo tumara fekhɨngip, rimgirga, kha gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi mbatɨgi vhɨzɨrga. \v 18 \x - \xo 2.18: \xo*\xt Hi 4.15-16; 5.2; 7.25\xt*\x*Mparmparei anan hi, ana nduara vhɨra zaagi ndigi. Maaŋ muuŋgiap, mparmparei gumgi gu mbigir hɨrga, ana mben kurkurarga. \c 3 \ms Zisasan zɨ bakɨme, guigira Mosesan zɨ bakɨme kambarigi. \s Zisas zɨ bakɨme, ana Mosesan zɨ bakɨme kambarigi. \p \v 1 \x - \xo 3.1: \xo*\xt Ef 4.1; Fi 3.14; Hi 4.14; 5.5; 6.20; 7.26; 8.1; 9.11; 2 Pi 1.10\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, nde guigira na phorgap Zisas khothɨgi gumgi, kha Hevenan ki Fhe Bakɨme, ana vhɨra nden kamgim, nde anan gumgir ŋaari ma. Nde tuituigip Zisas ga ndɨkndɨgɨri. Ana Fhe Bakɨme farasarigi ŋaara guma gum ana Fhe Bakɨmen rotu gari guman pan ma. Nza ana khothɨgap, khar ana khothɨgi ne bun nzuai. \v 2 \x - \xo 3.2: \xo*\xt Nam 12.7\xt*\x*Fhe Bakɨme ana farasarigim, ana mba ŋaara mbuav, ana guigira anan buni zɨn vui. Ana vhɨra Moses fhum Fhe Bakɨmen gumgi gu mbigi rɨgar kav muuŋgi tɨvara zɨn vui. \v 3 \x - \xo 3.3: \xo*\xt Sek 6.12; Mt 16.18\xt*\x*Nza kaŋgi, phena muuŋgi guma, ana zɨ guigira ana mba muuŋgi phen kambarigi. Mba tɨvara Fhe Bakɨme Zisas ga nɨɨŋgi zɨ, ana guigira Moses zɨ kambarigi. \v 4 \x - \xo 3.4: \xo*\xt Ef 2.10; 3.9; Hi 1.2\xt*\x*Guma Phena ndi hiaŋtɨgi. Fhe Bakɨme za kha bigi ga muuŋgi. \v 5 \x - \xo 3.5: \xo*\xt Nam 12.7\xt*\x*Moses kav, ana guigira Fhe Bakɨme nzuai buni zɨn vov, ana guigira anan ŋaara mbui. Ana Fhe Bakɨme zumgum bun suanga buni, ana nta bun suanga ŋaar kav, ana nta bun nzuai. Moses, ana fhura Fhe Bakɨme ŋaara guma ki. \v 6 \x - \xo 3.6: \xo*\xt Ro 5.2; Ef 2.21-22; Kor 1.23; 1 T 3.15; Hi 3.14; 6.11; 1 Pi 2.5\xt*\x*Krais, ana Fhe Bakɨmen Kam ma. Ana Fhe Bakɨme gumgi gu mbigi gari ŋaar ki. Ana mba ŋaara mbuav, ana guigira Fhe Bakɨme buni zɨn vov, mba ŋaara mbui. Nza maaŋ muuŋgiap, zazera khaŋ tɨgɨp havhargip nza vhɨra harigi gumgi gu mbigir rɨvi fhu, nza Guma Bakɨme khothɨgap, ana ndikndigap, ana tɨvar vhuun nzan muun zav, nza anan rargɨ ki, nza Fhe Bakɨmen gumgi ma. \s Buni daasui gumgi, mbe Fhe Bakɨme vhuksuru ndigirga fhu. \p \v 7-8 \x - \xo 3.7-8: \xo*\xt Sng 95.7-11\xt*\x*\x - \xo 3.7-8: \xo*\xt Kis 17.7; Nam 20.2-5\xt*\x*Nza Fhe Bakɨmen gumgi gu mbigi ki. Nza maaŋ muuŋgiap, nza Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar nzuai buni mbarararga. Ana khaŋ nzuai, \b \q1 “Nde ntigem Fhe Bakɨme kamthooŋ mbararagip, nde wari won ndavi havharɨ thari. \q1 Nde fhum wari won nzɨgi muuŋgi tɨvar muuŋ thari. \q1 Mbe fhum maaŋ muuŋgiap, ndavi havhargiap rɨɨrɨɨv, ana buni daasuegi. \q1 Mbe mba tugen gumgi ki fhuv ŋanen kav, anan pangi. \q1 \v 9 Fhe Bakɨme khaŋ nzuai, ‘Mbe mba ŋanen, mbe guigira rɨɨrɨɨv nan pangi.’ \q1 Mbe gu mba muuŋgi bigi, mbe 40 mparir nta gangi. \q1 \v 10 Maaŋ muuŋgiap, gu guigira mba gumgi gu mbigi ga nzuav ndav shigap, gu khaŋ suaŋgi, ‘Mben ndavi vheri gum mben ndɨkndɨgi na zɨn vui fhuvara. \q1 Mbe gu vuzvugi tɨvi, mbe tuituigiap nta kaŋgi fhuvara.’ \q1 \v 11 \x - \xo 3.11: \xo*\xt Nam 14.21-23\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, gu ndav shigap, kama havharar khaŋ suaŋgi, ‘Guigi guarara, mbe gu suaŋgi nuianan ŋgegɨp, vhuksuegɨrga tuktɨgi fhuvara.’ ” \b \m Khe Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar suaŋgi kameŋ ma. Ne Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gavar ki, nde tuituigip ne mbararagiri. \p \v 12 Nde na phorgap guigira Zisas khothɨgi gumgi, nde tuituigira wari ganɨri. Nde muuŋv kɨv, nden rɨgar, nde the ndɨkndɨk mbatɨk ana hɨgɨrim, ana guigira ana khothɨgi ndɨkndɨk kuegɨp, ana kɨr zazera mbara muuŋgiap ki Fhe Bakɨme segɨrga. \v 13 Nza raari tugɨra tɨgɨp, nza ntige kha tugen ŋamki, nza khaŋ suaŋri. “Ntigera”, nza ntigera ŋamki. Maaŋ muuŋgiap, nde zazera nde bevbevira, nde guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi, nde buni vhuuin warira suaŋv wari ndavi havharɨri. Nde mbe suaŋv mbe ndɨkndɨgi khavɨri. Nde muuŋv kɨrga tɨvi mbatɨgi nde the guigirim, ana won ndava havhargirga. \v 14 \x - \xo 3.14: \xo*\xt Hi 3.6\xt*\x*Nza fharav Fhe Bakɨme khothɨgap, nza guigira khaŋ tɨga havhargiap, ana khothɨgi. Nza mbara muuŋgip, ana khothɨgɨ ŋgɨp, kɨv, vhɨzgiri. Nza maaŋ muuŋgip guigira maaŋ muunga, nza guigira Kraisan khurkhuu guari ma. \v 15 \x - \xo 3.15: \xo*\xt Sng 95.7-8; Hi 3.7-8\xt*\x*Nza kaŋgi, kha buneŋ, ne mbara muuŋgiap khar ki. \b \q1 “Nde ntigem Fhe Bakɨme kamthooŋ mbararagiap, nde wari won ndavi havharɨ thari. \q1 Nde fhum wari won nzɨgi muuŋgi tɨvir muuŋ thari. \q1 Mbe fhum maaŋ muuŋgip ndavi havhargiap rɨɨŋrɨɨŋv, Ana buni daasuegi.” \b \p \v 16 \x - \xo 3.16: \xo*\xt Lo 1.25-38\xt*\x*\x - \xo 3.16: \xo*\xt Nam 14.1-35\xt*\x*Theiŋ fhum Fhe Bakɨme kamthooŋ mbararagiap, ana rɨɨŋrɨɨŋgiap, ana buni daasuegi? Mba gumgi gu mbigi Moses Idzɨvar kegap, mbe ndigi zegi. Mbera mba tɨva muuŋgi. \v 17 \x - \xo 3.17: \xo*\xt Sng 106.26; 1 Ko 10.10; Zu 1.5\xt*\x*Fhe Bakɨme theiŋ ndav shigav kim, 40 mpari vhɨzgi? Ana mba gumgi gu mbigi, mbe tɨvi mbatɨgi ga mbuim, ana mbe ndav shiga kim, mbe gumgi ki fhuv ŋanen kav vhɨzgi. \v 18 \x - \xo 3.18: \xo*\xt Lo 1.34-35; Hi 3.11\xt*\x*Fhe Bakɨme maaŋgi gumgi gu mbigi ga ndɨkndɨgap kama havharar khaŋ suaŋgi, “Guigi guarara, mbe gu suaŋgi nuianan ŋgɨgɨp vhuksuegɨrga tuktɨgi fhuvara.” Ana mba ana buni daasui gumgi gu mbigi, ana mbera suaŋgi. \v 19 \x - \xo 3.19: \xo*\xt Hi 4.6\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, nza kaŋgi, mba gumgi gu mbigi, mbe Fhe Bakɨme khothɨgi fhu. Maaŋ muuŋgiap, mba bigɨna nɨɨeŋra nzuav, Fhe Bakɨme mbe ndigi ŋgɨp, mba nuianan ŋgɨgɨrim, mbe vhuksuegɨrga tuktɨgi fhuvara. \c 4 \s Fhe Bakɨmen gumgi gu mbigi, mbe Fhe Bakɨmen vhuksu ndirga. \p \v 1 \x - \xo 4.1: \xo*\xt Hi 12.15\xt*\x*Fhe Bakɨme vhɨra nza ndigip, won vhuksurur nzan nɨɨn za suaŋgi. Maaŋ muuŋgiap, nza guigira rɨvɨri. Nza muuŋv kɨrim, Fhe Bakɨme nza the ganɨrim, nza ana suaŋgi vhuksurur ndigirga tuktɨgi fhuvara. \v 2 Nza Isreriŋ fhum Fhe Bakɨme vhuksuru buna vhuueŋ mbararagi tɨvara muuŋgiap nza Zisas buna vhuueŋ mbararagi. Mbe fhura ne mbararagiap, mbe Fhe Bakɨmen buneŋ khothɨgi fhu. Maaŋ muuŋgiap, mbe mba mbararagi buna vhuueŋ, ne mben kurigi fhuvara. \p \v 3 \x - \xo 4.3: \xo*\xt Sng 95.11; Hi 3.11; 3.14\xt*\x*Nza Fhe Bakɨme khothɨgi gumgi gu mbigi, ana nza khɨrarim, nza ana vhuksu ndigirga. Fhe Bakɨme fhum mba vhuksu ga ndɨrgap, ana khaŋ suaŋgi, \b \q1 “Maaŋ muuŋgiap, gu ndav shigap kama havharar khaŋ suaŋgi, ‘Guigi guarara mbe gu suaŋgi nuianan ŋgɨgɨp vhuksuegɨrga tuktɨgi fhuvara.’ ” \b \m Khueŋ guigi guarara, kha kameŋ ne fhum Moses kegi tugen hɨgi. Nza kaŋgi, fhum guarara Fhe Bakɨme kha nuiana muuŋgi, ana za won ŋaari ga muuŋgim, nta thugi. \f a \fr 4.3 \fr*\ft Mba Isreriŋ, mbe Idzɨp thagi tugen, Fhe Bakɨme khueŋ vuzvugi ana Moses gu Zosua mben kuv ŋgɨp, Kenan nuianan ŋgɨgɨrga. Mbe mba nuianen, kɨv vhuksurga nuianeŋ ma. Kha gap Hibru khergi guma, ana khuen ndi khɨvɨrgane vuzvugi. Fhe Bakɨme, ana harigi vhuksur ŋgu ki. Mba ŋgu Heven ma. Ana anan vhuksu ŋgu guar ma. Ana mba guigira ana khothɨgi gumgi gu mbigi, ana mbe ganɨrim, mbe mba ŋgun vhen ŋgirɨrga. \ft*\f* \v 4 \x - \xo 4.4: \xo*\xt Stt 2.2; Kis 20.11; 31.17\xt*\x*Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gavar ŋana muen, ana harathɨgi raa ga nzuai. Mba kameŋ khaŋ nzuai, “Fhe Bakɨme harathɨgi raar, ana wo muuŋgi ŋaari garim, nta za vhɨzgim, ana mba harathɨgi raar, ana vhuksuegi.” \v 5 \x - \xo 4.5: \xo*\xt Sng 95.11\xt*\x*Nza mba fhara gangi kameŋ khaŋ nzuai, “Mbe gu suaŋgi nuianan ŋgɨgɨp, vhuksuegɨrga tuktɨgi fhuvara.” \v 6 Mbe Fhe Bakɨme vhuksurur vhuuŋ mbararagiap, mbe ne daaŋgia mbur khɨngiap, mbe mba nuianan vegi fhu. Mba kameŋ khuen nza khɨvigi, Fhe Bakɨme vhuksurur, ana mbara muuŋgiap khar kim, gumgi gu mbigi thari, mbe ana ndigirga. \v 7 \x - \xo 4.7: \xo*\xt Sng 95.7-8\xt*\x*Fhe Bakɨme mpari vhɨrve vov vhɨzgim, ana wom harigi tuga mbe sarigi. Ana mba tuga sarav khaŋ nzuai, “Ntigera!” Ana wo bunin Devit ga suaŋgim, ana nta bun nzuai, ana ntigem mba fhum suaŋgi kameŋra suaŋgi, “Nde ntigem Fhe Bakɨme kamthooŋ mbarararga, nde wari won ndavi havharɨ thari.” \p \v 8 \x - \xo 4.8: \xo*\xt Lo 31.7; Jos 22.4\xt*\x*Fhum Zosua vhuksuru mbe nɨɨŋgia kake, Fhe Bakɨme maaŋ muuŋgiap harigi tuga the sɨɨŋ thae. \v 9 Maaŋ muuŋgiap, nza kaŋgi, Fhe Bakɨmen gumgi gu mbigi mben vhuksurur tuga mbe, mben rargap khar ki. Mba vhuksuru, ana Fhe Bakɨme Sabatar vhuksura fara muuŋgi. \v 10 \x - \xo 4.10: \xo*\xt Stt 2.2; Hi 4.4\xt*\x*Ana Fhe Bakɨme fhum won ŋaari vhɨzgiap vhuksuegi tɨva muuŋgi. Maaŋ muuŋgiap, nza kaŋgi, guma, ana Fhe Bakɨmen vhuksuru ndigirga, ana won ŋaari vhɨzgiap, ana vhuksui. \v 11 \x - \xo 4.11: \xo*\xt Hi 3.12; 3.18-19\xt*\x*Nza ne nzuav khaŋ tɨgɨp ŋkasŋkagip, ŋgarɨv, nza ana vhuksuru ndigirga. Nza muuŋv kɨv, nza the mbe fhum gumgi ki fhuv ŋanen kav bigi kaadogi tɨvi zɨn ŋgɨgɨrga. Ana maaŋ muunga, ana rɨgɨp, za fhɨrgi rɨgɨrga. \p \v 12 \x - \xo 4.12: \xo*\xt Ais 49.2; Jer 23.29; Zo 12.48; 1 Ko 14.24-25; Ef 6.17; VB 1.16; 19.15\xt*\x*Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ, nta mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨŋ ki. Nta mbara muuŋgiap ŋkasŋkagiap, ŋgarav khar ki. Ana buni vhuuiŋ, nta guigira bɨrgiap, bɨrtɨk ndereni vhɨra ki kos kambarigi. Nta guigira mba guma dav ana vhen ŋgirgɨrga. Nta guigira ŋgirɨp, ana vhen ki guma gum, anan tum ki ŋaneŋ daa sharav, ŋgɨp, ana hari gu bigi wari suigi ŋkɨriiŋ gum, ana vhumun ki ŋaneŋ, nta vhɨra ne daa sharav ŋgirgɨrga. Maaŋ muuŋgiap, nta guigira nzan ndavi vherir ki ndɨkndɨgi gum nzan vuzvugi, nta guigira ntan nza khɨvi, nta nzerigi, o fhu. \v 13 \x - \xo 4.13: \xo*\xt Jop 26.6; Sng 33.13-14; 90.8; Snd 15.11\xt*\x*Fhe Bakɨme muuŋgi bigɨn the, ana nɨman zorgɨrga tuktɨgi fhuvara. Kha bigi za ntarav, ana nɨman za kɨrara ki. Nza nduarira wari wo muuŋgi tɨvi bun Fhe Bakɨme suanga. \ms Zisas Hevenan kav, Fhe Bakɨme suaŋgi kaman kameŋ zɨn vov, ana Fhe Bakɨme rotu gari guman pan ki. \s Zisas nzan Fhe Bakɨmen rotu gari guman pan ma. \p \v 14 \x - \xo 4.14: \xo*\xt Hi 3.1; 7.26; 10.23\xt*\x*Nza Fhe Bakɨme rotu gari guman pan vhari ki. Ana guigira ndav vov, Hevenan ndagi. Ana Zisas, ana Fhe Bakɨmen Kam. Maaŋ muuŋgiap, nza ana khothɨgap, ne bun nzuai ndɨkndɨk, nza ana suira havhargirga. \v 15 \x - \xo 4.15: \xo*\xt 2 Ko 5.21; Hi 2.17; 7.26; 1 Pi 2.22; 1 Zo 3.5\xt*\x*Nza nduarira wari wo mbui tɨvi mbatɨgi mbevɨrga ŋkasŋka ki fhuvara. Nza vhɨra khueŋ ndɨkndɨgɨ thari. Mba Fhe Bakɨme rotu gari guman pan nza kora mbui fhu. Fhuvara. Mba za nzan hi mparmparei, nta za anan mparav, za anan hegi. Ana nta khɨga rɨgap tɨva mbatɨga thueŋ muuŋgi fhu. \v 16 \x - \xo 4.16: \xo*\xt Ef 2.18; 3.12; Hi 10.19-22\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, nza nera nzuav Fhe Bakɨme han ŋgɨrga, nza rivɨrga fhu. Ana fhura nza kora mbui guma ma. Nza ana han ŋgɨp ana ganɨnga, ana nzan korar muunga. Nza maaŋ muuŋgip simtɨk kɨrga tugar, anan korar muumbar nzan kurarga. \c 5 \s Fhe Bakɨme rotu gari guman pan Zisas, ana guigira taagip nza ndigirga tuktɨgi. \p \v 1 Fhe Bakɨme rotu gari guman pan ndi fi tɨv khare. Fhe Bakɨme Isreriŋ rɨgar guma bavira ndi fagim, ana ŋaar khare, Fhe Bakɨme maaŋ mbuav, ana kha gumgi gu mbigi, mbe Fhe Bakɨme muunga bigi, ana mbe nzuav mben kurkurav mba ŋaara mbui. Ana mbarkɨrga bigi, mbe fhura ntan Fhe Bakɨme ndɨɨv, mbe Fhe Bakɨme, mbe muuŋgi tɨvi mbatɨgi vhɨzɨr zav, mbe ana nzuav mbui ofari, ana mben han nta ndiav, Fhe Bakɨme ndɨɨi. \v 2 \x - \xo 5.2: \xo*\xt Hi 2.18; 4.15; 7.28\xt*\x*Ana mba ndɨkndɨk ki fhuv gumgi, mbe Fhe Bakɨmen tuav thagi, ana mbarara mben muunga. Ana nduara Fhe Bakɨme nzuai tɨvi zɨn ŋgɨrga ŋkasŋka ki fhu. \v 3 \x - \xo 5.3: \xo*\xt Wkp 9.7; 16.6; Hi 7.27\xt*\x*Ana maaŋ muuŋgiap, ana fharav won tɨvi mbatɨgi ga suaŋv Fhe Bakɨme suaŋv ofar muuŋgip, ana zumgum gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi mbatɨgi, ana nta suaŋv ofar muunga. \p \v 4 \x - \xo 5.4: \xo*\xt Kis 28.1\xt*\x*Guma the, ana nduara wo vuzvugara wo zɨ ndi vun kuav, wo farasarav khaŋ nzuai fhu, “Gu Fhe Bakɨmen rotu gari guman pan kɨrga.” Zakɨra fhuvara! Fhe Bakɨme nduara fara mba guman kamgirga. Ana fhum mba tɨvar Aron ga muuŋgim, ana mba ŋaara ndigi. \p \v 5 \x - \xo 5.5: \xo*\xt Sng 2.7; Zo 8.54; Hi 1.5; 1.8\xt*\x*Krais vhɨra, ana Fhe Bakɨme rotu gari guman pan kɨr zav, nduara wo vuzvugara wo zɨ ndiv vun kuamkuav wo farasarigi fhuvara. Fhe Bakɨme nduara mba ŋaarar muun zav ana farasarigi. Fhe Bakɨme khaŋ ana nzuai, \b \q1 “Ndu nan Kam ma. Gu ntigem ndun Ndia ki.” \b \p \v 6 \x - \xo 5.6: \xo*\xt Sng 110.4; Hi 6.20; 7.1; 7.17; 7.21\xt*\x*Mba harigi ŋana muen Fhe Bakɨme vhɨra khaŋ nzuai, \b \q1 “Ndu na rotu gari guma kɨv, ndu zazera mbara muuŋgip kɨrga. \b \m Ndu Merkisedek Fhe Bakɨme rotu gari guma kegi farar muuŋgirga.” \p \v 7 \x - \xo 5.7: \xo*\xt Zo 12.27; 17.1\xt*\x*Zisas kha nuianan kav, ana Fhe Bakɨme phorga nzuav, won kurkurar zav, anan nzai. Ana kaŋgi, Fhe Bakɨme taagi ana khavgirga tuktɨgi, ana za rimgirga fhu. Ana maaŋ muuŋgiap, ana khaŋ tɨgap havhargiap Fhe Bakɨme phorga nzuav, anan kaav, ana nzuav nzi. Ana won vuzvugi, ana za nta mbevav, ana guigira za Fhe Bakɨme piin kim, Fhe Bakɨme maaŋ muuŋgiap, ana ana phorga nzuai buni, ana nta mbararagi. \f a \fr 5.7 \fr*\ft Zisas Getsemani mɨnan kav, ana won tɨn mba ana hɨr za mbui simtɨga ndir zav Fhe Bakɨme phorga nzuai. Ndu Matiu 26.36 kegɨp, ganɨ ŋgɨp 46 thɨgɨri. Ndu vhɨra Mak 14.32 kegɨp, ganɨ ŋgɨp 42 thɨgɨri. Ndu vhɨra Ruk 22.39-46 thɨgɨri. Mba vezi khaŋ nzuai, Fhe Bakɨme ana nzuai kameŋ mbararagi. Fhe Bakɨme, ana guigira fhura Zisas garim, ndu FG 19.21 ganɨp, Rom 15.24 kegɨp, ganɨ ŋgɨp 26 thɨgɨri. \ft*\f* \v 8 \x - \xo 5.8: \xo*\xt Fi 2.8; Hi 3.6\xt*\x*Zisas, ana Fhe Bakɨmen Kam ma. Fhe Bakɨme fhura ana garim, ana zaa ndigim, mba tɨv guigira Fhe Bakɨme nzuai buni zɨn vui, nen ana khɨvigi. \v 9-10 \x - \xo 5.9-10: \xo*\xt Hi 2.10; 5.6; 11.40\xt*\x*Mba tɨv ana muuŋgim, ana guigira fhara guarara buni mbararagi guma ki. Maaŋ muuŋgiap, ana buni zɨn vui gumgi gu mbigi, ana mben kurkurav, taagia mbe ndi. Ana mba ndi gumgi gu mbigi, mbe zazera mbara muuŋgip kɨrga. Maaŋ muuŋgiap, Fhe Bakɨme ana farasarav ana nzuav, khaŋ nzuai, “Ndu Merkisedek Fhe Bakɨme rotu gari guman pan kegi farar muuŋgirga.” \s Nza tarire farar muuŋgip kɨ thari. \p \v 11 \x - \xo 5.11: \xo*\xt Mt 13.15; Zo 16.12; 2 Pi 3.16\xt*\x*Zisas Merkisedek Fhe Bakɨme rotu gari guman pan kegi fara muuŋgim, ana neŋgi buni vhɨrve khar kim, nza nta bun nde suan za mbui. Nde ndɨkndɨgi mpɨrigim, nde vhemkora bigi kaai fhu. Maaŋ muuŋgiap, nza mba buni nɨɨŋgen nde khɨvɨv, nde suan zav mbuav, nza ndɨkndɨgi vhɨrve ga mbui. \f b \fr 5.11 \fr*\ft Ndu Hibru sapta 7 ganɨri. \ft*\f* \v 12 \x - \xo 5.12: \xo*\xt 1 Ko 3.1-3; Hi 6.1\xt*\x*\x - \xo 5.12: \xo*\xt 1 Ko 3.2\xt*\x*Nde fhum Zisas zɨn panan ruagiap, nde kim, mpari vhɨrve vhɨzgi. Nde Fhe Bakɨme buni vhuuin harigi gumgi gu mbigi khɨvɨv, mbe suanga tuktɨgi. Nde maaŋ muunga tuktɨgi fhu. Nden ndɨkndɨgi guigira tivgim, harigi gumgi mbe fharav Fhe Bakɨme buni vhuuin harigi gumgi khɨvav, mbe nzuai bunin taagi nde suanga. Nde mban havhara ndirga tuktɨgi fhuvara. Zakɨra fhuvara! Nde ta pavra ki. \v 13 \x - \xo 5.13: \xo*\xt 1 Ko 13.11; Ef 4.14; 1 Pi 2.2\xt*\x*Nza khueŋ kaŋgi, ta pi ntɨɨri, mbe tari ririvi ma. Mbe vhɨra tɨvir vhuuin muunga tɨvi kaŋgi fhu. \v 14 \x - \xo 5.14: \xo*\xt Ais 7.15; Ro 16.19; 1 Ko 2.14-15; Fi 1.10\xt*\x*Mban havhari, nta guman rum gu mbigar rum pi mba ma. Mba khesharigi gumgi, mbe tugi vhɨrvera mparav kaŋgi, maaŋgi tɨvi, nta tɨvir vhuuiŋ, maaŋgi tɨvi, nta tɨvi mbatɨgi. Mbe maaŋ muuŋgiap ntige tuituigiap kaŋgiap, mbe ndɨkndɨgi mba tɨvi kaŋgiap wari ki. \c 6 \s Nza thɨgɨ havhargip kɨv, Fhe Bakɨmen rargɨrim, ana tɨvar vhuun nzan muunga. \p \v 1-2 \x - \xo 6.1-2: \xo*\xt FG 8.14-17; 17.31-32; 19.4-5; Ro 2.16; Fi 3.12-14; Hi 5.12; 9.14\xt*\x*Nza fharav mbe Kraisan buna vhuueŋ bun nza suaŋgim, nza ne ndigi. Nza ntigem wom mba buni ga suanga tuk fhuvara. Nza zazera nta suanga, nza khaŋ mbui tɨva mbui, nza phena mbuav nza zazera ana kɨnira sui fara muuŋgi. Nza ntigem kha khesharigi buni thav, nza guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigir ruu mbui ndɨkndɨgir muunga. Maaŋ muuŋgiap, nza wom buni vhɨrver ndavi dorgi tɨvi phevav suaŋv, Fhe Bakɨme khothɨgap, kɨr guigira kɨrɨ tɨvi vhuuiaŋ mbui fhuv tɨvi ga suaŋv, Fhe Bakɨme nɨman ŋgarŋgarigi ruai tɨvi ga suaŋv, vhɨra farven gumgi ga sui ne suaŋrie? Nza vhɨra buni vhɨrver gumgi vhɨzgiap, taagia khavi, ne suanga fhu. Nza zam, Fhe Bakɨme nza suanga, mba kameŋ mbara muuŋgip kɨrga. \f a \fr 6.1-2 \fr*\ft Kha kameŋ “Mba mbarkɨrga tɨvi zɨn vov, Fhe Bakɨme zɨn panan ndav dorgap ruai tɨvi,” Mba kameŋ, ne Grikar kaman tuituigiap hɨgi fhuvara. Mbe gumgi mbari kha ndɨkndɨga mbui. Ana mba gumgi gu mbigi Fhe Bakɨme zɨn panan ruai ne nzuai fhuvara. Ana ruav, Fhe Bakɨme nɨman ŋgarigi ne nzuai. Mbe Zudaiŋ mba tɨva zɨn vui. \ft*\f* \v 3 Fhe Bakɨme mba tɨvar muungen nza vuzvugirga, ana nzan kurarga, nza mba tɨvar muunga. \p \v 4-6 \x - \xo 6.4-6: \xo*\xt Mt 12.31; Ga 3.2; Ef 2.8; Hi 10.26-27; 10.29; 10.32; 1 Pi 2.3; 2 Pi 2.20-21; 1 Zo 5.16\xt*\x*Gumgi mbari, mbe Fhe Bakɨmen vhava ŋaara vhen kegap, mbe anan buni guari kaŋgi. Mbe Fhe Bakɨme fhura ndɨɨi bigɨna vhuuŋ, ana Hevenan kega zergim, mbe anan mparigi. Mbe vhɨra nza wari tɨgap Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaara ndigi. Mbe vhɨra Fhe Bakɨmen buna vhuuen mparav, mbe kaŋgi, mba buna vhuueŋ, ne guigira buna vhuueŋ ma. Mbe Fhe Bakɨme ŋkasŋka khɨkhɨm mbararagi. Mba ŋkasŋka, ana zumgum Fhe Bakɨme kha nuiana ganɨnga tugar, ana za kɨrar hɨgɨrga. Mba bigi kaŋgi gumgi maaŋ muuŋgip regɨp, kɨr Fhe Bakɨme segɨrga, ana taagi mbe ndigi zɨrim, mbe ndavi dorgɨrga tuav ki fhu. Zakɨra fhuvara! Ana mba muuŋgi tɨv khaŋ muuŋgi. Ana nduara wom taagia Fhe Bakɨmen Kama ndi khanarareŋ ga tɨga fukfugim, mba gumgi bunin ana nzuav, ana nzɨɨi. \p \v 7 Tugi vhɨrver mbok nzim, mbok mbɨ kha nuianan veri. Maaŋ muuŋgip, gumgi mban anan pargim, ana mben kurkurav mban vhuuiŋ tɨrga, Fhe Bakɨme tɨvar vhuun mba nuianan muunga. \v 8 \x - \xo 6.8: \xo*\xt Stt 3.17-18\xt*\x*Maaŋ muuŋgip, nuian ana mban vhuuŋ ti fhu, ana tari ki karɨgi ana vhuuim, vhazɨgi mbatɨgi vhɨra ana vhuuim, mba nuian, ana nuiana mbatɨk ma. Fhe Bakɨme maaŋ muuŋgip khaŋ ana suanga, “Ana za mbatɨgirga tuk han mbarigi.” Ana maaŋ suaŋgirga, vhav za ana shigirim, ana za vhɨzgirga. \p \v 9 Nde nan kɨvntogi guari, nza maaŋ muuŋgip ntigem kama havharar nde gori ruav, kha bunin nde nzuai, nza nde kaŋgi. Nza guigira khueŋ khothɨgi, mba tuga mbatɨk nden hɨr zav nzuai fhuvara. Fhe Bakɨme nden kurav, nden nɨɨn za mbui bigir vhuuiŋ nta zumgum nden ntuur kurarim, nde nzerara kɨrga. \v 10 \x - \xo 6.10: \xo*\xt Ro 15.25; 2 Ko 8.4; 1 Te 1.3; 2 Te 1.6-7; 2 T 1.18; Hi 10.32-34\xt*\x*Fhe Bakɨme, ana guma tɨvir vhuuiŋra zɨn vov, won gumgi gu mbigi ga nzuav nzuai guma ma. Ana maaŋ muuŋgip nde muuŋgi ŋaari vhuuiŋ, ana nta ndɨkndɨk ŋangirga tuktɨgi fhuvara. Nde vhɨra wari won ndavir Fhe Bakɨme nɨɨŋgim, mba tɨv, nde ndavi khavim, nde ana gumgi gu mbigir kurkurigi. Nde ntige mbara mbuav ki. \v 11 \x - \xo 6.11: \xo*\xt Kor 2.2; Hi 3.6; 3.14\xt*\x*Nza vhɨra guigira khueŋ vuzvugi. Nde za bevbevira khaŋ tɨgɨp ŋkasŋkagip, nde fhura guigira Zisas khothɨgi tɨv, nde ana suirav, mba Fhe Bakɨme tɨvar vhuun nzan muunga tugar rargɨp, nza kɨrga. \v 12 \x - \xo 6.12: \xo*\xt Hi 10.36\xt*\x*Nde vhukvhugɨ thari. Nde guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi mbui tɨvi zɨn ŋgɨri. Mbe vhemkora vhukvhugi fhuvara, mbe mbarara kav, Fhe Bakɨmen rargi. Mbe maaŋ mbuav, mbe Fhe Bakɨme won tarir nɨɨn za suaŋgi bigi, mbe nta ndi. \s Nza khaŋ tɨgɨp havhargip Fhe Bakɨme suaŋgi kameŋ khothɨgɨri. \p \v 13 \x - \xo 6.13: \xo*\xt Stt 22.16-17\xt*\x*Fhe Bakɨme fhum Abraham phorgɨ suan za mbui. Fhe Bakɨme kambarav zɨ bakɨ ki guma the kɨrga, Fhe Bakɨme wo buneŋ havharɨr saŋv ana zɨ zitɨrga. Fhuvara. Maaŋ muuŋgiap, Fhe Bakɨme won kameŋ havharɨr zav wora zitagi. \v 14 \x - \xo 6.14: \xo*\xt Stt 22.16-17\xt*\x*“Gu nduara kha kamen ndu phorga nzuai. Gu tɨvar vhuuŋra ndun muunga. Gu ndun tari gu nzɨgir muuŋgirim, mbe guigira vhɨrkɨvgirga.” \v 15 Abraham nen rarga kav, ana vhukvhugi fhuvara. Ana kav, zumgum Fhe Bakɨme ana nɨɨn za suaŋgi bigi, ana za nta ndigi. \p \v 16 \x - \xo 6.16: \xo*\xt Kis 22.10-11\xt*\x*Kha Vun Ki Guma ziti ne khaŋ muuŋgi. Guma the maaŋ muuŋgip wo suaŋgi buna thueŋ havharɨr saŋv, ana zɨ ki guma zɨ zitarga, ne khaŋ muuŋgi, mba guma zɨ ana zɨ kambarigi. Guma maaŋ muuŋgip khaŋ suanga, “Kha Vun Ki guma,” mba kameŋ ana nzuai buneŋ havhari. Mba kameŋ, ana buneŋ daai guma thɨni mpɨrigi. \v 17 \x - \xo 6.17: \xo*\xt Ro 11.29; Hi 11.9\xt*\x*Fhum Fhe Bakɨme tɨvar vhuun Abraham ntɨɨri muun za suaŋgi. Ana khueŋ thugara phɨrgip, mbe khɨvɨr za mbui. Ana wom won ndɨkndɨgar kurarga tuktɨgi fhuvara. Ana maaŋ muuŋgiap wora zitav khaŋ suaŋgi, “Guigi guarara” Ana wo buneŋ havharɨr zav maaŋ suaŋgi. \v 18 \x - \xo 6.18: \xo*\xt Nam 23.19; 1 Sml 15.29; Hi 12.1\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, ntigem buna mpuani ki. Fhe Bakɨme suaŋgi kameŋ, gum ana khaŋ suaŋgi kameŋ, “Ana wora zitagi.” Fhe Bakɨme, ana guigira bigi guiguigi guma fhuvara. Ana guigira mba kamenin kurarga tuktɨgi fhuvara. Maaŋ muuŋgiap, nza mba guigira ra vov, Fhe Bakɨme han zorgi gumgi gu mbigi, nza Fhe Bakɨme suaŋgi kameŋ ga ndɨkndɨgɨp, nza wari won ndavi havhargip, ana khothɨgɨp, ana mba nzan nɨɨn za suaŋgi bigi, nza ntan rargɨp, wari kɨrga. \v 19 \x - \xo 6.19: \xo*\xt Wkp 16.2-3; 16.12; 16.15; Hi 9.7\xt*\x*Fhe Bakɨme mba rargɨ kɨr zav nza suaŋgi bigi, nta keman aŋkar ŋkasŋkar vhuun fara muuŋgiap, nzan kɨrɨ tɨvi garav, ntan suirigi. Mba aŋka, ana Zisas ma. Ana za verav, Hevenan Fhe Bakɨmen Phena thɨvigi ŋanen ntorgi shaa bakɨme vhen vergi. \v 20 \x - \xo 6.20: \xo*\xt Wkp 16.2-3; 16.12-15; Sng 110.4; Hi 3.1; 5.6; 5.10; 7.17; 8.1; 9.24\xt*\x*Zisas nzan kurkurar zav fharav mba ŋanen vergi. Ne khaŋ muuŋgi, ana Merkisedek fara muuŋgiap, Fhe Bakɨmen rotu gari guman pan ki. Ana Fhe Bakɨmen rotu gari guman pan kɨv, ana zazera mbara muuŋgip kɨrga. \f b \fr 6.20 \fr*\ft Mbe mpari tugɨra tɨgap ra bavira, mbe Isreriŋ mben Fhe Bakɨmen rotu gari guman pan, ana ŋaara bakɨ mbe ki. Ana sipsiva vɨzɨna ndiav, mba gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi mbatɨgi vhar zav ana ndiav, mba Fhe Bakɨme Phenan mbe harigi gumgi vhen ŋgirɨrgeŋ thɨvigi ŋanen vhen veri. Mbe ŋaneŋ guigi guarara Fhe Bakɨme thɨvigi ŋaneŋ ma. Mba ŋaneŋ Fhe Bakɨme khaŋ nzuai, ana nduara mba ŋanen ki. Ndu Wok Pris sapta 16 ganɨ. \ft*\f* \c 7 \s Merkisedek, ana zɨ bakɨme kegi guma ma. \p \v 1 \x - \xo 7.1: \xo*\xt Stt 14.17-20\xt*\x*Kha guma Merkisedek, ana Sarem ŋgu gari guman pan kav, ana vhɨra kha vu guarara ki Fhe Bakɨme rotu gari guma ma. Abraham tuga mben fethɨgi gumgir pani phorga shogap, mbe kambarap, ana taagia wo ki ŋgun zim, Merkisedek tuavar anan purav, ŋgɨrkama vhuun ana mbui. \v 2 Abraham anan purav, ana mbara mba ntara mbuav ndigi bigi, ana nta shɨgap phɨkthɨgi phogi ga vhuigap, ana phok mben Merkisedek ga nɨɨŋgi. Nza kha zɨ Merkisedek, nza ana dorga khɨngiap khaŋ nzuai, “Tɨvir Vhuuiaŋ Mbui Guman Pan.” Ana vhɨra Sareman ŋgu gari guman pan ma. Nza ne dorgap khaŋ nzuai, “Ndava Bavira Ki Guman Pan.” \v 3 \x - \xo 7.3: \xo*\xt Sng 110.4\xt*\x*Merkisedek ndia gu niamuuŋ bun nzuai kameŋ ki fhu. Ana vhɨra anan nzɨgi gu tori, fɨgi, mbe bun nzuai kameŋ ki fhu. Ana niamuuŋ ana tegi ne bun nzuai kameŋ ki fhu. Ana rimgi tuga bun nzuai kameŋ ki fhu. Ana zazera Fhe Bakɨme rotu gari guma kɨv, ana Fhe Bakɨme Kam ki fara muuŋgip kɨrga. \f a \fr 7.3 \fr*\ft Mbe khaŋ nzuai kameŋ, Merkisedek ndia gu niamuuŋ ki fhu. Ne nɨɨeŋ khaŋ muuŋgi, Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gap, ana niamuuŋ gu ndia bun ana tegi ne bun suaŋgi fhu. Ana vhɨra ana rimgi ne bun suaŋgi fhu. Maaŋ muuŋgiap, kha gap Hibru khergi guma khaŋ nzuai, maaŋ muuŋgiap Merkisedek ana Zisas panpana rugi, Zisas ana Fhe Bakɨme rotu gari guman pan kav, ana zazera mbara muuŋgiap ki. \ft*\f* \p \v 4 \x - \xo 7.4: \xo*\xt Stt 14.20\xt*\x*Nde Merkisedek ga ndɨkndɨgɨri. Ana guigira zɨ bakɨme ki. Nzan nzɨga vhari Abraham, ana ntara mbuav, ntara kambarav, ana bigir vhuuiŋ guarira ndigi. Ana nta shɨrav, phɨkthɨgi phogi ga vhuigap, ana phok mbevir Merkisedek ga nɨɨŋgi. \v 5 \x - \xo 7.5: \xo*\xt Nam 18.21\xt*\x*Mbe Rivaiiŋ, mben shɨga ntɨɨri, mben tari, mbe Fhe Bakɨme rotu gari gumgi ki. Mbe Isreriŋ, mben tɨv khaŋ nzuai, mbe mba harigi Isreriŋ, mbe wari wo bigi, mbe nta ndiv phɨkthɨgi phogir mbarav, mbe phok then Rivain nɨɨŋri. Mbe Isreriŋ, mbe Rivain fegi gu ŋgugi ma. Mbe vhɨra, mbe Abrahaman tari ma. \v 6 Merkisedek, ana Rivaiiŋ shɨgar hɨgi guma fhuvara. Ana Abrahaman bigir phok mbe ndigi. \v 7 Nza guigira khueŋ kaŋgi, guma ana ŋgɨrkama vhuuin harigi guma ga ndɨɨi, ana guman rum ma. Ana mba ŋgɨrkama vhuun nɨɨŋgi guma, ana ana piin ki. \p \v 8 \x - \xo 7.8: \xo*\xt Hi 5.6; 6.20\xt*\x*Rivaiiŋ, mbe Isrerin bigi ndi phogi ga vhuav, phok mbevi, mbe anan mbe ndɨɨi. Mbe Rivaiiŋ, mbe vhɨzi gumgi ma. Merkisedek, Abraham wo bigi shɨrav phok mben anan nɨɨŋgi. Ana ŋamra kav mba phok ndigi. Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gap, ana Merkisedek rimgi ne bun nzuai kameŋ ki fhu. \v 9 Nza khaŋ suanga tuktɨgi, Rivai, ana Abrahaman nzɨk ma. Rivai, ana vhɨra Abraham phorgap mba phogar Merkisedek ga nɨɨŋgi. Rivaiiŋ Isreriŋ mba phogir mbe ndɨɨi ntɨɨri ma. \v 10 Khueŋ guigira, Rivai, ana won niamuuŋ ndava vhera kim, Merkisedek tuavar Abrahaman purigi. Ana won nzɨga Abrahaman ndava vhera kim, Abraham mba bigir Merkisedek ga nɨɨŋgi. \s Fhe Bakɨme rotu gari guman panan kam, ana guigira mba fhum Fhe Bakɨme rotu gangi gumgir pani kambarigi. \p \v 11 Fhum Isreriŋ ndigi tɨv, mba tɨv khaŋ nzuai, “Mbe Rivaiiŋ, mbera Fhe Bakɨme rotu gari gumgi kɨrga.” Maaŋ muuŋgiap, mbe Rivaiiŋ, mbe Fhe Bakɨme rotu gari gumgi kav, mbe mba gumgi gu mbigir muuŋgirim, mbe nzerarga, Fhe Bakɨme thaŋ suaŋv, harigi guma the suaŋrim, ana zumgum zɨv, Fhe Bakɨme rotu gari guma kɨv, Merkisedek farar muuŋgip kɨv, ana Aron farar muuŋgip kɨrga fhu. \v 12 Fhe Bakɨme, ana maaŋ muuŋgip Rivai shɨga gumgi tɨn ana wo rotu gari ŋaari, ana ntan kurkurigi, ana vhɨra fhum Moses ga suaŋgi tɨvi, ana vhɨra ntan kurarga. \v 13 Fhe Bakɨme wo rotu ganɨv zazera mbara muuŋgip kɨr zav suaŋgi guma, ana harigi shɨga guma ma. Anan shɨga guma the fhum Fhe Bakɨme rotu gari artarar ŋgarigi fhuvara. \v 14 \x - \xo 7.14: \xo*\xt Stt 49.10; Ais 11.1; Mt 2.6; VB 5.5\xt*\x*Nza kaŋgi, nza Guma Bakɨme, ana Zudaiŋ shɨgar hɨgi guma ma. Moses fhum mba shɨga ntɨɨri, ana Fhe Bakɨme rotu gari gumgi kɨr zav mbe the suaŋgi fhuvara. \p \v 15 Nza mba Fhe Bakɨme rotu gari guman kama gari, ana Merkisedek fara muuŋgi. Nza vhɨra tuituigip khueŋ kaŋgirga, ana mbe Rivaiiŋ Fhe Bakɨme rotu gari gumgi, ana guigira mbe kambarigi. Fhe Bakɨme suaŋgi tɨvi vhɨra harigi kheshararga. \v 16 Mbe Rivaiiŋ, mbera Fhe Bakɨme rotu gari gumgi ki, ne khaŋ muuŋgi. Fhe Bakɨme Moses ga nɨɨŋgi tɨvi khaŋ nzuai, mbe Rivaiiŋra, mbe nduara Fhe Bakɨme rotu gari gumgi kɨrga. Zisas, ana Rivaiiŋ guma fhuvara. Ana zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨn ŋkasŋkar panan, ana Fhe Bakɨmen rotu gari. \v 17 \x - \xo 7.17: \xo*\xt Sng 110.4; Hi 5.6\xt*\x*Fhe Bakɨme khaŋ ana nzuai, \b \q1 “Ndu na rotu gari guma kɨv, ndu zazera mbara muuŋgip kɨrga. \q1 Ndu Merkisedek Fhe Bakɨme rotu gari guma kegi farar muuŋgirga.” \b \m \v 18 \x - \xo 7.18: \xo*\xt Ro 8.3; Ga 2.16; 4.9; Ef 2.18; Hi 6.18; 9.9\xt*\x*Mba kameŋ khuen nza khɨvigi, Fhe Bakɨme mba fhum kegi tɨvi, ana nta thagi. Ne khaŋ muuŋgi, mba tɨvi nzan kurarga ŋkasŋka ki fhuvara. \v 19 Fhe Bakɨme Moses ga nɨɨŋgi tɨvi, nta bigɨn the muuŋgirim, ana guigira nzerarga tuktɨgi fhuvara. Maaŋ muuŋgiap, Fhe Bakɨme harigi tuav fhɨrgi. Mba tuav, ana guigira nzerigi. Nza ntigem mba rarga ki bigi, nta guigira Moses suaŋgi tɨvi nzan muun za mbui bigi kambarigi. Nza mba tuavar, nza Fhe Bakɨme hara ŋgɨgɨrga. \p \v 20 Fhe Bakɨme, ana wo zɨ zitap, ana Zisas ndi fagi. Mba fhum Fhe Bakɨme rotu gangi gumgi maaŋ muuŋgi fhuvara. Mbe Fhe Bakɨme wora zitav mbe ndi fegim, mbe mba ŋaara ndigap kegi fhuvara. \v 21 \x - \xo 7.21: \xo*\xt Sng 110.4; Hi 5.6\xt*\x*Fhe Bakɨme, ana nduara wo zi zitav Zisas ndi fagim, ana anan rotu gari guma kegi. Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gap khaŋ suaŋgi, \b \q1 “Guma Bakɨme wora zitagi, ‘Ndu Fhe Bakɨme rotu gari guma kɨv, ndu zazera mbara muuŋgip kɨrga.’ \q1 Ana wo suaŋgi kameŋ, ana nen kurarga tuktɨgi fhuvara.” \b \m \v 22 \x - \xo 7.22: \xo*\xt Hi 8.6; 12.24\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, nza kaŋgi, Fhe Bakɨme ntige suaŋgi kameŋ, ne Zisasan panan guigira Fhe Bakɨme fhum Moses ga suaŋgi kameŋ kambarigi. \p \v 23 Fhum gumgi vhɨrve, mbe Fhe Bakɨme rotu gari gumgi kegi. Ne khaŋ muuŋgi, mbe vhɨzi gumgi ma. Mbe zazera mbara muuŋgip kɨv Fhe Bakɨmen rotu gari gumgi kegɨrga tuktɨgi fhuvara. \v 24 Zisas, ana zazera mbara muuŋgip kɨrga. Ana Fhe Bakɨme rotu gari guma kɨrga, ana zazera mbara muuŋgip kɨrga. Harigi guma the anan kurarga tuktɨgi fhuvara. \v 25 \x - \xo 7.25: \xo*\xt Ro 8.34; 1 T 2.5; Hi 9.24; 1 Zo 2.1\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, ana won zɨn panan, ana ntige gum zumgum, ana zazera kha gumgi gu mbigi taagia mbe ndiav Fhe Bakɨme han zɨrga tuktɨgi. Ne khaŋ muuŋgi, ana zazera mbara muuŋgiap kav, ana mben kurkurar zav, mbe nzuav, Fhe Bakɨme phorga nzuai. \p \v 26 \x - \xo 7.26: \xo*\xt Ef 1.20; Hi 3.1; 4.15; 8.1\xt*\x*Mba khesharigi Fhe Bakɨme rotu gari guman pan, ana za kha bigir kurarga tuktɨgi. Ana Fhe Bakɨme vuzvugi tɨvi, ana nta zɨn vui. Ana tɨva mbatɨk thueŋ muuŋgi fhu. Ana Fhe Bakɨme nɨman za ŋgarigi. Fhe Bakɨme ana ndim Hevenan vu guarara fagim, ana mba tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgi thav, shama guarara ki. \v 27 \x - \xo 7.27: \xo*\xt Wkp 9.7; Ro 6.10; Hi 5.3; 9.12\xt*\x*Mba fhum kegi Fhe Bakɨme rotu gangi gumgir pani, mbe zazera rari tugɨra tɨgap ofari ga mbui. Mbe fharav wari wo muuŋgi tɨvi mbatɨgi ga nzuav ofari ga muuŋgi. Mbe zumgum, mbe mba gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi mbatɨgi ga nzuav ofa mbui. Zisas, ana maaŋ muuŋgi ŋaar ki fhu. Ana tuga bueŋra ofa muuŋgi. Ana nduara won tumara ndi Fhe Bakɨme nɨɨŋgi. Ana mba muuŋgi ofa, ana zazera mbara muuŋgip kɨrga. \v 28 \x - \xo 7.28: \xo*\xt Hi 2.10; 5.1-2; 5.9\xt*\x*Moses suaŋgi tɨvi zɨn vov, mbe Fhe Bakɨme rotu gari gumgir pani ki gumgi, mben tɨvi za nzerigi fhuvara. Kha kameŋ, Fhe Bakɨme ana nduara wo zɨra zitagi. Mba kameŋ, ne Moses suaŋgi tɨvi zɨ mbugum hɨgi. Mba kameŋ, ne Fhe Bakɨme won Kama ndi fagi. Mba Fhe Bakɨme rotu gari gumgi gari guman pan, ana guigira guman tɨvar vhuuŋ ma. Ana zazera tɨvir vhuuin muuŋv, zazera mbara muuŋgip kɨrga. \c 8 \s Zisas Hevenan Fhe Bakɨme rotu gari guman pan ki. \p \v 1 \x - \xo 8.1: \xo*\xt Sng 110.1; Ef 1.20; Kor 3.1; Hi 1.3; 3.1; 10.12; 12.2\xt*\x*Nza kha nzuai buna nɨɨeŋ khaŋ muuŋgi. Nza Fhe Bakɨme rotu ganɨnga guman panan vhuuŋ mbe ki. Ana Hevenan Fhe Bakɨmen guva haren ŋgui vhɨrve gari guman pana vhari pigi mpirmpirɨga perav ki. \v 2 Ana Hevenan Fhe Bakɨme rotu gari guman pan ki. Ana guigira Fhe Bakɨme Phen ma. Mba phen, gumgi wari won farir muuŋgi phen fhuvara. Guma Bakɨme nduara mba phena muuŋgi, ana thɨgi. \p \v 3 \x - \xo 8.3: \xo*\xt Ef 5.2; Hi 5.1; 9.14\xt*\x*Fhe Bakɨme rotu gari gumgir pani mbui ŋaari khare. Mbe Fhe Bakɨme nzuav fhura ndɨɨi bigir vhuuiŋ ndiav, Fhe Bakɨme han zav, ana ndɨɨv, ana nzuav ofari ga mbui. Maaŋ muuŋgiap, Fhe Bakɨme rotu gari guman pan Zisas, ana vhɨra ofar muunga. \v 4 Ana maaŋ muuŋgip kha nuianan kɨrga, ana Fhe Bakɨme rotu gari guman kegɨrga tuktɨgi fhuvara. Ne khaŋ muuŋgi. Fhe Bakɨme Moses ga nɨɨŋgi tɨvi Rivai shɨga gumgir farasarigi. Mbe nduarira Fhe Bakɨme rotu gari gumgi kɨv, mbe nduarira mba ŋaarar muuŋv kɨrga. Mbe kav, Fhe Bakɨme Moses ga nɨɨŋgi tɨvi suaŋgi kameŋ zɨn vov, mbe fhura mbarkɨrga bigir vhuuin Fhe Bakɨme ofari mbuav, ana ndɨɨi. \v 5 \x - \xo 8.5: \xo*\xt Kis 25.40; Nam 8.4; FG 7.44; Kor 2.17; Hi 9.23\xt*\x*Kha nuianan Fhe Bakɨme rotu gari gumgi ŋgari. Fhe Bakɨme Phen, ana guigira mbu Hevenan ki. Fhe Bakɨmen Sher Phen, ana Fhe Bakɨme Phena tum gum anan panpan ma. Fhe Bakɨme, Moses ana rotur muunga Sher Phena ndi fɨr za suaŋgi kameŋ fara muuŋgi. Fhe Bakɨme khaŋ ana nzuai, “Ndu mba Sher Phenan muun saŋv, ndu mba mbɨkshɨman gu ndu khɨvigi Sher Phenan tum, ndu ara farar muuŋgi nen muuŋgiri.” \v 6 \x - \xo 8.6: \xo*\xt 2 Ko 3.6-9; Hi 7.22; 9.15\xt*\x*Zisas, ana ntigem Fhe Bakɨme rotu gari ŋaara ndigi. Anan ŋaar, ana guigira Fhe Bakɨme rotu gari gumgir ŋaari kambarigi. Ne khaŋ muuŋgi, ana rɨgagera ki guma ma. Ana Fhe Bakɨme mba muun za suaŋgi kaman kameŋ, ana ne havhari guma ma. Mba kameŋ, ne mba fhum ki kameŋ, ne vhɨra guigira mba kameŋ kambarigi. Mba ntige hɨr zav suaŋgi kameŋ nzan nɨɨn zav suaŋgi bigi, nta guigira mba fhum suaŋgi kameŋ nzan nɨɨn za suaŋgi bigi kambarigi. \s Fhe Bakɨme ntige muun zav suaŋgi kameŋ, ne ana fhum suaŋgi kameŋ kambarigi. \p \v 7 \x - \xo 8.7: \xo*\xt Hi 7.11; 7.18\xt*\x*Nde ndɨkndɨgɨ, Fhe Bakɨme fhara suaŋgi kameŋ, ne guigira nzerarga, Fhe Bakɨme thaŋ suaŋv wom harigi kama kamen nza suaŋrie? \v 8 \x - \xo 8.8: \xo*\xt Jer 31.31-34\xt*\x*Fhe Bakɨme kha nuianan ki gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi mbatɨgi gangiap, khaŋ nzuai, “Guma Bakɨme khaŋ nzuai, ‘Mbarara! Gu tuga mbe sarigi. Gu mba tugar, gu Isreriŋ gu Zudaiŋ, gumgi gu mbigi, gu mbe phorgɨp kaman kamen mbe suanga. \v 9 Gu zumgum mbe phorgɨ suanga kaman kameŋ, ne gu fhum mben nzɨgi phorga suaŋgiap, Idzɨvar kegap, mben harir suigiap, mben kov Idzɨp thav zɨgi, kameŋ fara muuŋgi fhuvara. Mbe, gu mbe phorga suaŋgi kameŋ, mbe ne zɨn vui fhuvara. Gu, Guma Bakɨme ma, gu maaŋ muuŋgiap kɨr mbe segi. \v 10 \x - \xo 8.10: \xo*\xt Sek 8.8; Hi 10.16\xt*\x*Gu zumgum suanga kaman kameŋ, gu Isreriŋ gumgi gu mbigi phorgɨ suanga kameŋ khaŋ muuŋgirga. Gu, Guma Bakɨme, gu zumgum won tɨvir mbe ndɨkndɨgir tɨgɨrga. Gu vhɨra wo tɨvir mbe ndavi vheri khergirga. Gu maaŋ muuŋgip, gu mben Fhe Bakɨme kɨrga, mbe nan gumgi gu mbigi kɨrga. \v 11 \x - \xo 8.11: \xo*\xt Ais 54.13; Zo 6.45; 1 Zo 2.27\xt*\x*Mba tugen mba gumgi gu mbigi, mbe won kɨvntogi gum wari phorge regi ntɨɨri, mbe mbe khɨvɨv khaŋ mbe suanga fhu, “Nde Guma Bakɨme kaŋgiri.” Mba zɨri ki gumgi gu mba zɨri ki fhuv gumgi, mbe za na kaŋgirga. \v 12 \x - \xo 8.12: \xo*\xt Ro 11.27; Hi 10.17\xt*\x*Ne khaŋ muuŋgi, gu mbe muuŋgi tɨvi mbatɨgi, gu nta vhɨzgip, wom nta ndɨkndɨgɨrga fhu.’ ” \p \v 13 Fhe Bakɨme mba suaŋgi kaman kameŋ, ne mba ana fhum suaŋgi kameŋ ga muuŋgim, ne vurgi. Maaŋ muuŋgip, bigin ana vurgiap, ana vhɨzɨr za mbui. Ana tuga tɨvaneŋra kegɨp, ana vhɨzɨp, ana za vhɨzgirga. \c 9 \s Fhum Fhe Bakɨme rotu gari gumgir pani, mbe sɨgi vɨzir ofa muuŋgi. \p \v 1 \x - \xo 9.1: \xo*\xt Kis 26.1-30\xt*\x*Mba fhara suaŋgi kameŋ, ne rotu ga mbui tɨvi nen ki. Fhe Bakɨme rotu ga mbui phen vhɨra kha nuianan ki. \v 2 \x - \xo 9.2: \xo*\xt Kis 25.23-40; 26.1-30\xt*\x*Mba phen, mbe sherar ana muuŋgi. Mbe ana muuŋgiap, shaa bakɨmen rɨgara ana ntorgap, ruma phuniaŋ muuŋgi. Mba fharigi ruman mbe kendori ndi si shɨve gum mbe Fhe Bakɨme nzuav ofa mbui vikntuu ki kaa ki. Mba rum, mbe kha zɨn ana rɨgi, “Ŋgarigi Rum.” \v 3 \x - \xo 9.3: \xo*\xt Kis 26.31-33\xt*\x*Mba shaa bakɨme zɨn kɨrar ki rum, mbe khaŋ nzuai rum ma. Mba rum ana “Guigi Guarara Ŋgarigi Rum ma.” \v 4 \x - \xo 9.4: \xo*\xt Kis 16.33; 25.10-16; 30.1-6; Nam 17.8-10; Lo 10.3-5\xt*\x*Mba ruman ndɨga vhuuŋ hi ruina mpooi artar, mbe khan ana muuŋgiap, gorar ana poogi. Mba ŋanen Fhe Bakɨme mbe suaŋgi kameŋ ki kovsɨk vhɨra mba ŋanen ki. Mba kovsɨk, mbe gorar za ana poogi. Mba kovsɨga vhen, mbe gorar muuŋgi nda, mbe manan ana suegi. Ana mba kovsɨgar Aron santɨva ruigi sɨgam, ana mema ndagi. Ana vhɨra mba kovsɨgar kim, Fhe Bakɨme Isreriŋ phorga suaŋgi kameŋ, ana kɨman mparava phunin mba kameŋ khergi. Mba kameŋ khergi kɨmani vhɨra mba kovsɨgar ki. \f a \fr 9.4 \fr*\ft Mana, ana Fhe Bakɨme mba Isreriiŋ gumgi ki fhuv ŋanen ga ruim, Fhe Bakɨme mbe nɨɨŋgi mba ma. Ndu Kisim Bek sapta 16 ganɨv, ndu vhɨra Buk Song sapta 78 ves 24 ganɨri. \ft*\f* \v 5 \x - \xo 9.5: \xo*\xt Kis 25.17-18\xt*\x*Mba kovsɨga tɨn gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi mbatɨgi vhɨzi ŋaneŋ ma. Fhe Bakɨme enser phunini, manin tumani, mbe ni kargim, ni vhɨra mba kovsɨga tɨn ki. Mbe mani kargim, manin vhɨgani ramramgiap, vov mba gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi mbatɨgi vhɨzi ŋaneŋ vharigi. Mba Fhe Bakɨme enserani, maaŋ ki ne khaŋ muuŋgi. Fhe Bakɨme vhɨra mba ŋanen ki. Gu ntigem tuituigip za mba bigi nɨɨŋge bun suaŋgirga fhu. \fig Fhe Bakɨme suaŋgi kameŋ kovsɨk khɨgap sher phena vhen ki. (9.4) |src="HK-77D.tif" size="span" loc="1/4 page picture spans both columns" copy="Horace Knowles/Louise Bass" ref="9.4"\fig* \p \v 6 \x - \xo 9.6: \xo*\xt Nam 18.2-6\xt*\x*Mbe za mba khesharigi bigi ga muuŋgim, mba Fhe Bakɨme rotu gari gumgi, mbe zazera raari tugɨratɨgap, mba Sher Phenan mba fharigi ruman vhen verav, wari won ŋaara mbui. \v 7 \x - \xo 9.7: \xo*\xt Kis 30.10; Wkp 16.2-34; Hi 5.3; 7.27\xt*\x*Mba Fhe Bakɨme rotu gari guman pan, ana nduara Sher Phenan mba harigi fhɨgen ki ruman vhen veri. Ana mpari tugara tɨgap ruru bueŋra mba ruma mbui. Ana vhɨra fhura mba ruman veri fhuvara. Zakɨra fhuvara! Ana vɨzɨna ndigap, ana mba ruman vergap, Fhe Bakɨme ofa mbui. Ana mba vɨzɨnan, ana wo muuŋgi tɨvi mbatɨgi vhɨzɨr zav, Fhe Bakɨme nzuav ofa mbui. Ana vhɨra mba gumgi gu mbigi, mbe tuituigiap ndɨkndɨgiap, mba tɨvi mbatɨgi ga muuŋgi fhuvara, ana vhɨra mba vɨzɨnan mben tɨvi mbatɨgi vhɨzɨr zav, Fhe Bakɨme ofa muuŋgi. \v 8 \x - \xo 9.8: \xo*\xt Zo 14.6; Hi 10.19-20\xt*\x*Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar mba tɨvar, ana khuen nza khɨvigi. Mba Guigi Guarara Ŋgarigi ruman vhen veri tuap, ana Fhe Bakɨme han Hevenan ki, ana fhɨrgi fhu. Mbe ntigar mba Sher Phenan ŋgaravra kim, mba tuap puigira ki. \f b \fr 9.8 \fr*\ft Kha vezar Grikar kaman kha kameŋ tuituigiap kɨrar hɨgi fhuvara. \ft*\f* \v 9 \x - \xo 9.9: \xo*\xt Ga 3.21; Hi 7.18-19; 10.1-2\xt*\x*Mba Fhe Bakɨme Sher Phen, ana ntige khar hi bigir ntuur nza khɨvi Sher Phen ma. Mbe mba Fhe Bakɨme Sher Phenan, mbe fhura bigir vhuuin Fhe Bakɨme ndɨɨv, ana nzuav vhɨra ofari ga mbui. Mba gumgi ofari ga mbui bigi, nta mben ndavi vherir muuŋgirim, nta nzerarga tuktɨgi fhuvara. \v 10 \x - \xo 9.10: \xo*\xt Wkp 11.2; 11.25; 15.18; Nam 19.7; 19.11-13; Ef 2.15; Kor 2.16; 2.20; Hi 7.16\xt*\x*Fhe Bakɨme wo rotur muuŋv, wo suaŋv ofarir muunga tɨvir Moses ga nɨɨŋgi. Mba tɨvi, mbe khaŋ nzuai, mba tɨvi, mba gum mbɨ nzuav, mbarkɨrga tɨvi ga nzuai. Mba tɨvi, nta gumgi gu mbigir muuŋgirim, mbe Fhe Bakɨme nɨman ŋgararga. Mba tɨvi, nta mbe kɨrar fhava ndera nzuai buni ma. Nta gumgi wari won ndavi vherir nzuai tɨvi fhuvara. Fhe Bakɨme mba tɨvi ndi nɨɨŋgi, kha gumgi gu mbigi mba tɨvi zɨn ŋgɨp kɨrim, Fhe Bakɨme za mba bigir muuŋgirim, nta ŋkaa ga gegɨrga. \s Krais, ana wo vɨzɨnra ofa muuŋgi. \p \v 11 \x - \xo 9.11: \xo*\xt Hi 3.1; 8.2; 10.1\xt*\x*Krais ntige zɨgi. Ana zɨgap, ana Fhe Bakɨme rotu gari guman pan kav, ana ntige khar hɨgi bigir vhuuiŋ gari guman pan ki. Ana Hevenan ki Sher Phena vhuuŋ guarara, ana anan vhen vergap, kɨrar hɨgi. Mba Sher Phen, ana guigira mbe mba fhum muuŋgi Sher Phena kambarigi. Gumgi wari won farir mba phena muuŋgi fhuvara. Ne khaŋ muuŋgi, ana kha nuiana bigɨn fhuvara. \v 12 \x - \xo 9.12: \xo*\xt Dan 9.24; Hi 9.26; 10.4; 1 Pi 1.19\xt*\x*Krais, ana meme gu borombaga ŋguga the vɨzɨna ndigap, Hevenan Fhe Bakɨme Phena vhen vergi fhuvara. Zakɨra fhuvara! Ana wo vɨzɨnra panan, ana tuga bueŋra Fhe Bakɨme Phena vhen mba Guigi Guarara Ŋgarigi Ruma vhen vergap, ofa muuŋgi. Mba ofa, ana mbara muuŋgip kɨv, ana zazera mbara muuŋgip kɨrga. Ana nza zazera mbara muuŋgip kɨr zav nza vhezgi. \v 13 \x - \xo 9.13: \xo*\xt Wkp 16.3; 16.14-16; Nam 19.9; 19.17-19; Hi 10.4\xt*\x*Maaŋ muuŋgip, gumgi gu mbigi Fhe Bakɨme nɨman nzaŋnzaŋgirga, Fhe Bakɨme rotu gari gumgi, mbe meme vɨzɨnan mba gumgi gu mbigi buui o, mbe borombaga pura vɨzɨnan mbe buui o, mbe vhɨra borombaga meen ga pooŋgip, anan vherɨna ndigap, anan mbe buui. Mbe mba tɨvar muuŋgirga, mba fhum Fhe Bakɨme nɨman nzaŋnzaŋgi gumgi gu mbigi, mbe Fhe Bakɨme nɨman taagiap ŋgarigi. \v 14 \x - \xo 9.14: \xo*\xt Ro 6.13; 6.22; Ef 5.2; Ta 2.14; Hi 6.1; 1 Pi 1.18-19; 1 Zo 1.7\xt*\x*Mbe mba mbui tɨv, Zisas vɨzɨn, ana guigi guarara mba tɨva kambarigi. Nta nza fhum muuŋgi tɨvi mbatɨgi vhɨzav, nzan kurkurigi fhu. Krais, ana bigɨn mbatɨga thueŋ muuŋgim, nen simtɨk anan ki fhuvara. Zakɨra fhuvara! Ana mba zazera mbara muuŋgiap ki Ŋina Ŋaara ŋkasŋkar panan, ana wo ndim, Fhe Bakɨme nɨɨŋgiap, ana nza nzuav ofa muuŋgi. Maaŋ muuŋgiap, ana vɨzɨn, nza ndavi vherira mbuim, nta ŋgarigi fhuvara. Zakɨra fhuvara! Ana nza fhum rotu muuŋgi tɨvi, nza wom nta ndɨkndɨgi fhu, nza Fhe Bakɨme nɨman za guigira ŋgarigi. Maaŋ muuŋgiap, nza mba zazera mbara muuŋgiap ki Fhe Bakɨme tɨvi, nza nta zɨn ŋgɨp, anan ŋaarar muunga. \s Zisas vɨzɨn, ana Fhe Bakɨme suaŋgi kaman kameŋ havhargi. \p \v 15 \x - \xo 9.15: \xo*\xt Ro 5.6; 1 T 2.5; Hi 3.1; 7.22; 8.6; 1 Pi 3.18\xt*\x*Zisasan vɨzɨn, ana nza muuŋgim, nza guigira Fhe Bakɨme nɨman ŋgarigi. Maaŋ muuŋgiap, Zisas, ana rɨgagera ki guma ma. Ana maaŋ muuŋgiap, mba Fhe Bakɨme suaŋgi kaman kameŋ, ana ne havhari. Ana mba fhara suaŋgi kameŋ kɨrɨ tɨvi mbatɨgi ga muuŋgi gumgi gu mbigi, ana rimgiap, mbe muuŋgi tɨvi mbatɨgi, ana nta vhɨzgi. Maaŋ muuŋgiap, mba Fhe Bakɨme kaai kakameŋ mbararagiap ne zɨn vui gumgi gu mbigi, mbe mba Fhe Bakɨme fhum won tarir nɨɨn za suaŋgi kɨrɨ tɨvar vhuuŋ, mbe ana ndirga. Mbe ana ndigɨp, zazera mbara muuŋgip kɨrga. \p \v 16 \x - \xo 9.16: \xo*\xt Ga 3.15\xt*\x*Guma maaŋ muuŋgip rimgip, ana zumgum wo bigi ndirgane ndɨkndɨgi guma, ana gavar mba kameŋ khergi, ne ki. Mba kameŋ, ana suaŋgi kameŋ ma. Maaŋ muuŋgip, ana kama the, mba ana suaŋgi kameŋ zɨn ŋgɨp, ana anan mbuigi bigi ndir saŋ muunga. Mba harigi gumgi tuituigip khueŋ kaŋgirga, anan ndia rimgi, mbe ana kama khɨrarim, ana won ndia bigi ndirga. \v 17 Mba kameŋ suaŋgi guma, ana rimgirga, ana mba suaŋgi kameŋ ŋkasŋka ki. Mba kameŋ suaŋgi guma, ana rimgi fhu, ana ŋamra kɨrga, ana mba suaŋgi kameŋ fhura ki kameŋ ma. \v 18 \x - \xo 9.18: \xo*\xt Kis 24.6\xt*\x*Mbe mba tɨvara mbe sɨga shogim, ana rimgim, mbe ana vɨzɨna sia suagim, mba tɨv, ana Fhe Bakɨme fhum fhara suaŋgi kameŋ havhargi. \v 19 \x - \xo 9.19: \xo*\xt Kis 24.3-8; Wkp 14.4-7; 16.14-15\xt*\x*\x - \xo 9.19: \xo*\xt Kis 24.6-8\xt*\x*Moses fharav Fhe Bakɨme ana nɨɨŋgi tɨvir, ana za nta bun za kha gumgi gu mbigi ga suaŋgi. Ana zumgum borombaga ŋguga vɨzɨna ndigap, meme vɨzɨna ndigap, mbɨn nia tɨgap, ni mbɨ muuŋgi. Ana nta mbɨ muuŋgiap, hisopan ŋgaa sipsiva rɨgɨnan muuŋgi karɨgar hɨvar zigi, ana ana ndigap, mba mbɨ gu vɨzɨna rugi. Ana anan mba vɨzɨna rugap, ana sigap, mba khan ŋgaar ki vɨzɨna bisanen mba gava buiv, manen za mba gumgi gu mbigi buiŋgi. \v 20 \x - \xo 9.20: \xo*\xt Kis 24.8; Mt 26.28\xt*\x*Ana mbe buiav khaŋ nzuai, “Khe Fhe Bakɨme zɨn ŋgɨr zav nde suaŋgi kameŋ havhari vɨzɨn khare.” \v 21 \x - \xo 9.21: \xo*\xt Kis 29.12; 29.36; Wkp 8.15; 8.19\xt*\x*Mba tɨvara, Moses mba mbɨ gu vɨzɨnan Fhe Bakɨme Sher Phena buiav, vhɨra za mba Fhe Bakɨme rotu mbui bigi buiŋgi. \v 22 \x - \xo 9.22: \xo*\xt Wkp 17.11; Ef 1.7\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, nza kaŋgi, Fhe Bakɨme Moses ga nɨɨŋgi tɨvi zɨn vui tɨvi, vɨzɨn nduara mba bigi vhɨrvera muuŋgim, nta Fhe Bakɨme nɨman za ŋgarar za muuŋgi. Mbe maaŋ muuŋgip, bigɨn the shogirim, ana rimgip, vɨzɨn sisuarga fhu, Fhe Bakɨme kha gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi mbatɨgi vhɨzgirga tuktɨgi fhuvara. \s Krais tɨvi mbatɨgi vhɨzɨ zav, ana wora ofa muuŋgi \p \v 23 \x - \xo 9.23: \xo*\xt Hi 8.5; 10.1\xt*\x*Mba Fhe Bakɨme Sher Phenan ki bigi, nta Hevenan ki bigir panpana vhui bigir ntuu ma. Mbe sɨgi vɨzi ndiav, mba bigi ga mbuim, nta Fhe Bakɨme nɨman ŋgarigi. Mba Hevenan ki bigi guarir muuŋgirim, nta ŋgarar saŋv, mbe harigi khesharigi ofari guarira ndigirga, mba ofari, nta guigira kha sɨgi vɨzin mbui ofari kambarigi. \v 24 \x - \xo 9.24: \xo*\xt Ro 8.34; Hi 6.20; 8.2; 1 Zo 2.1\xt*\x*Nza kaŋgi, Krais ana gumgi wari won farir Fhe Bakɨme Phen tuma panpana vhuav muuŋgi Phena vhen vergi fhuvara. Zakɨra fhuvara! Ana nduara Hevenra vergi. Ana nza nzuav Hevenan Fhe Bakɨme nɨman vergi. Ana ntigem Fhe Bakɨme han Hevenan kav, ana ntigem nzan kurkurigi. \p \v 25 Fhe Bakɨme rotu gari guman pan, ana mpari tugɨra tɨgap, sɨgi vɨzi ndiav, mba Guigi Guarara Ŋgarigi Ruman veri. Ana mba ndia veri vɨzi, nta ana vɨzɨn fhuvara. Zisas maaŋ muuŋgi fhuvara. Ana nduara vov, Hevenan vergap, nduara wo ndi ofa mbui fara muuŋgiap, wo ndi Fhe Bakɨme nɨɨŋgi. Ana tugi vhɨrver mba tɨva muuŋgi fhuvara. \v 26 \x - \xo 9.26: \xo*\xt 1 Ko 10.11; Ga 4.4; Hi 7.27; 9.12; 1 Pi 3.18\xt*\x*Ana maaŋ muuŋgip tugir vhɨrvera maaŋ muunga, ana tugir vhɨrvera ana zaa ndirga. Ana mba Fhe Bakɨme fharav kha nuiana muuŋgi tugen kegɨp, zaa ndi zɨv, ntige kha tuge thɨgɨrga. Ana maaŋ muuŋgi fhuvara. Ntige kha tugivigen, Fhe Bakɨme mpuu bigen nzan muun za mbui rarivigen, Krais, ana tuga bueŋra kha nuianan zergi. Ana zergap, nduara won Fhe Bakɨme nɨɨŋgiap, nza muuŋgi tɨvi mbatɨgi vhɨzɨr zav, wora ofa muuŋgi. \v 27 \x - \xo 9.27: \xo*\xt Stt 3.19; Sav 3.20; Ais 53.12; 2 Ko 5.10; Fi 3.20; 2 T 4.8; Hi 10.10; 1 Pi 2.24; VB 20.12-13\xt*\x*Kha nuianan ki gumgi gu mbigi, mbe zam rɨmrɨm bueŋra muuŋgirga. Mbe vhɨzgip, mbe zumgum Fhe Bakɨme nɨma thivgirim, ana mbe muuŋgi tɨvi mbatɨgi ga suaŋv mbe suaŋgirga. \v 28 \x - \xo 9.28: \xo*\xt Ais 53.12; Ro 6.10; Ta 2.13; 1 Pi 2.24; 2 Pi 3.12; 1 Zo 3.5\xt*\x*Mba tɨvara, Krais, ana tuga bueŋra wo ndi Fhe Bakɨme nɨɨŋgiap, kha nuianan ki gumgi gu mbigir vhɨrve muuŋgi tɨvi vhɨzɨr zav, mben simtɨgi ndiav, ana nduara wora ofa muuŋgi. Ana zumgum, wom phenatɨtɨgɨp zirɨrga. Ana mba tugen zirɨrga, ana gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi mbatɨgi vhɨzɨr zav zeri fhuvara. Zakɨra fhuvara! Mba guigira ana khothɨgap anan rarga ki gumgi gu mbigi, ana mben nɨɨn za suaŋgi bigi, ana guigira za ntan mben nɨɨŋgirga. \c 10 \s Fhum muuŋgi ofari, nta gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi mbatɨgi vhɨzgirga tuktɨgi fhuvara. \p \v 1 \x - \xo 10.1: \xo*\xt Kor 2.17; Hi 8.5; 9.9-11; 9.23; 10.4\xt*\x*Nza Fhe Bakɨme Moses ga nɨɨŋgi tɨvi, nza ntan piin kav, nza khaŋ muuŋgi ganganan nta mbui. Nta zumgum hɨrga bigir vhuuin panpan gu ntan ntuu ma. Nta tuituigiap mba bigir nza khɨvigi fhuvara. Fhe Bakɨme Moses ga nɨɨŋgi tɨvi khaŋ nzuai, mbe zazera mpari tugɨra tɨgap, mba khesharigi ofari ga mbui. Maaŋ muuŋgiap, nza kaŋgi, mba Fhe Bakɨme Moses ga nɨɨŋgi tɨvi, nta Fhe Bakɨme Phenan zi gumgi gu mbigi, nta za mbe ndi thɨgar mbararga tuktɨgi fhuvara. \v 2 Maaŋ muuŋgip, mba khesharigi ofari, nta kha gumgi gu mbigir muuŋgirim, mbe guigira nzerara kɨrga, mbe wom harigi ofar muunga fhu. Maaŋ muuŋgip, mba ofa bavira, ana mba Fhe Bakɨme Phenan zi gumgi gu mbigir muuŋgirim, mbe guigira ŋgararga, mbe wari wo ndavi vherir, wari wo muuŋgi tɨvi mbatɨgi ga ndɨkndɨgɨp simtɨk kɨrga fhu. \v 3 \x - \xo 10.3: \xo*\xt Wkp 16.21; Hi 9.7\xt*\x*Ne maaŋ muuŋgi fhuvara. Mba ofari mbe mbuim, mbe mpari tugɨra tɨgap taagia wari wo muuŋgi tɨvi mbatɨgi, mbe nta ndɨkndɨgi. \v 4 \x - \xo 10.4: \xo*\xt Mai 6.6-7; Hi 9.13; 10.11\xt*\x*Ne nɨɨeŋ khaŋ muuŋgi. Mba borombaga pura vɨzɨn gum mba meme vɨzɨn, ni mbe muuŋgi tɨvi mbatɨgi vhɨzgirga tuktɨgi fhuvara. \p \v 5 \x - \xo 10.5: \xo*\xt Ais 1.11; Amo 5.21-22\xt*\x*\x - \xo 10.5: \xo*\xt Sng 40.6-8\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, Krais kha nuianan zergap, ana khaŋ Fhe Bakɨme nzuai, \b \q1 “Ndu mbe sɨgi shogap ofari ga mbuav, fhura bigir vhuuin ndu ndɨɨi, nta tuktɨgi fhuvara. \q1 Ndu na ndi nɨɨn zav na fhava bevahegi. \q1 \v 6 Ndu mbe ofari ga mbuav vhavar mpooim, za shiav gɨri ofari gum, mbe wari wo tɨvi mbatɨgi vhɨzɨr zav sɨgi shogap, nta vhɨzir ofari ga mbui, ndu vhɨra nta vuzvugi fhu. \q1 \v 7 Mbe fhum nara nzuav, mba kameŋ khergim, ne gavar ki. Maaŋ muuŋgiap, gu khaŋ nzuai, ‘Fhe Bakɨme, gu khare. \q1 Maaŋ muuŋgiap, gu ntige zergi gu ndun vuzvugi zɨn ŋgɨrga.’ ” \b \m \v 8 Ana khaŋ nzuai, “Ndu mbe sɨgi shogap ntan ofari ga mbuav, fhura bigir vhuuin ndu ndɨɨi, nta tuktɨgi fhuvara. Ndu mbe za mpooi shiav za gɨri ofari gum, tɨvi mbatɨgi vhɨzɨ zav sɨgi shogap, nta vɨzir ofari ga mbui, nta vhɨra tuktɨgi fhuvara. Mba Moses suaŋgi tɨvi khaŋ mbe nzuai, mbe nta zɨn ŋgɨrga. Ndu guigira nta gari nta tuktɨgi fhuvara. Nta guigira ndun vuzvuga nɨɨŋge fhuvara.” \v 9 Ana zumgum khaŋ nzuai, “Gu khare, gu ndu vuzvuga zɨn ŋgɨr zav zergi.” Maaŋ muuŋgiap, ana mba fhum muuŋgi tɨvi vuri, ana nta vharav, tɨvir ŋkaa ndi tɨgim, nta mba tɨvir vurir ŋana ndigi. \v 10 \x - \xo 10.10: \xo*\xt Zo 17.19; Hi 9.12; 9.28; 13.12\xt*\x*Zisas Krais, ana Fhe Bakɨme vuzvuga zɨn vui. Ana Fhe Bakɨme vuzvuga zɨn vov, ana tuga bueŋra won fhavar ana nɨɨŋgiap, wora ofa muuŋgi. Mba ofa ana mbara muuŋgip kɨv, ana zazera mbara muuŋgip kɨrga. Ana mba tɨva muuŋgim, nza guigira Fhe Bakɨme nɨman ŋgarav wari kɨrga. \s Krais muuŋgi ofa, ana guigira nza fhum muuŋgi tɨvi mbatɨgi vhɨzgirga tuktɨgi. \p \v 11 \x - \xo 10.11: \xo*\xt Kis 29.38; Nam 28.3; Hi 7.27; 10.4\xt*\x*Fhe Bakɨme rotu gari gumgi, mbe za rari tugɨra tɨgap wari won ŋaari ga mbui. Mbe mba khesharigi ofari, mbe tugi tugɨra tɨgap zazera nta muuŋgi. Mba ofari, nta gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi mbatɨgi vhɨzgirga tuktɨgi fhuvara. \v 12 \x - \xo 10.12: \xo*\xt Kor 3.1; Hi 1.3\xt*\x*\x - \xo 10.12: \xo*\xt Sng 110.1\xt*\x*Krais, ana gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi mbatɨgi, ana nta vhɨzɨ zav, ana tuga bueŋra wora ofa muuŋgi. Ana mba muuŋgi ofa, ana zazera mbara muuŋgip kɨv tɨvi mbatɨgi vhɨzgirga tuktɨgi. Ana mba tɨva muuŋgiap, ana ntigem Fhe Bakɨmen guva hareŋ ga perigi. \v 13 \x - \xo 10.13: \xo*\xt FG 2.35; 1 Ko 15.25; Hi 1.3\xt*\x*Ana kav, Fhe Bakɨme ana pana gumgi ndiv, ana ŋkarveni piiŋ khɨngirim, ana mbe ganɨrim, mbe ana piin kɨrga tugar rarga ki. \v 14 Ana mba ofa bueŋra muuŋgim, mbe guigira nzerav zazera mbara muuŋgip kɨrga. Ana mba gumgi gu mbigi, ana mbe mbuim, mbe guigira ŋgararga. \p \v 15 Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar vhɨra khuen nza suaŋgi. \v 16 \x - \xo 10.16: \xo*\xt Jer 31.33; Hi 8.10\xt*\x*Ana fharav khaŋ nzuai, “Guma Bakɨme khaŋ suaŋgi, ‘Gu ntige kha zi tugi vigen, gu mbe phorgɨ suanga buna kameŋ khaŋ muuŋgi. Gu won tɨvir mben ndavi vherir tɨgɨrga. Gu vhɨra won tɨvi zɨn ŋgɨrga buni, gu ntan mbe ndɨkndɨgir khergirga.’ ” \v 17 \x - \xo 10.17: \xo*\xt Jer 31.34; Hi 8.12\xt*\x*Ana zumgum mba buni ga phevav, khaŋ nzuai, “Gu mbe muuŋgi tɨvi mbatɨgi, gu mbe Moses suaŋgi tɨvi khothiva mbui bigi, gu nta vhɨzgip, gu wom nta ndɨkndɨgɨrga fhu.” \v 18 Fhe Bakɨme maaŋ muuŋgip tɨvi mbatɨgi vhɨzgim, nza wom tɨvi mbatɨgi vhɨzɨrga ofar muunga ŋaar ki fhu. \s Nza guigira Fhe Bakɨme khothɨgɨp, guigira ana hara ŋgɨgɨrga. \p \v 19 \x - \xo 10.19: \xo*\xt Ro 5.2; Ef 2.18; 3.12; Hi 4.16; 9.8; 9.12\xt*\x*Nde na phorgap guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi, Zisas nza nzuav rimgim, ana vɨzɨn nza muuŋgi tɨvi mbatɨgi, ana nta ruagim, nta vhɨzgi. Maaŋ muuŋgiap, nza Zisas vɨzɨnan panan nza Hevenan Fhe Bakɨme Phenan, nza mba Guigi Guarara Ŋgarigi Ruma vhen ŋgirɨrga. Nza rɨvɨrga fhu. \v 20 \x - \xo 10.20: \xo*\xt Mt 27.51; Zo 10.9; 14.6; Hi 9.3; 9.8\xt*\x*Nza mba zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨŋ ndi tuavar kaman ŋgɨp, nza mba ŋanen ŋgirɨrga. Mba tuav, Zisas nduara ana fhɨrgi. Ana mba ŋanen veri thɨmkamani ga ntorgi shaa bakɨme, ana ana fhɨrgia vhen vergi fara muuŋgi. Mba shaa fhɨrgi ne khaŋ muuŋgi. Krais, ana wora ofa muuŋgi. \v 21 \x - \xo 10.21: \xo*\xt 1 T 3.15; Hi 4.14\xt*\x*Nza Hevenan Fhe Bakɨme rotu gari guman pan ki. Ana za kha Fhe Bakɨmen gumgi gu mbigi gari. \v 22 \x - \xo 10.22: \xo*\xt Wkp 8.30; Ese 36.25; Ef 3.12; 5.26; Hi 9.14; Ze 1.6; 1 Zo 3.21\xt*\x*Ana wo vɨzɨn nza ndavi vheri buiŋgi fara muuŋgi. Ana nza muuŋgi tɨvi mbatɨgir simtɨgi vhɨzɨr zav maaŋ nza muuŋgi. Ana maaŋ nzan muuŋgirim, nza kaŋgi, nza Fhe Bakɨme nɨman ŋgarigi. Ana guigira khɨrgia khomara gangi mbɨn nza fhavi ruagi. Maaŋ muuŋgiap, mba nza ndavi vherir ki guiguigi tɨvi, nza za nta vhararim, nta nza thav sari. Nza guigira Fhe Bakɨme khothivɨv, guigira ana hara ŋgɨrga. \v 23 \x - \xo 10.23: \xo*\xt 1 Te 5.24; 2 Te 3.3; Hi 4.14; 11.11\xt*\x*Nza Fhe Bakɨme khothɨgi ne bun nzuav, nza vhɨra mba zumgum ndirga bigir vhuuiŋ, nza ntan rarga ki. Maaŋ muuŋgiap, nza guigira Fhe Bakɨme khothɨgi ndɨkndɨk, nza guigira ana suira havhargip, nza rɨvɨv, ŋemsɨgɨrga fhu. Nza kaŋgi, Fhe Bakɨme mba muun za suaŋgi bigi, ana guigi guarara za ntan muuŋgirga. \v 24 Nza bevbevira, nza wari kurkurav, nza vhɨra Fhe Bakɨmen gumgi gu mbigi ga ndɨkndɨgɨrga. Nza wari ga ndɨkndɨgɨp, nza wari wo ndɨkndɨgi khavɨrga tuavi ndi ganɨv, nza vhɨra mbe ndɨkndɨgɨp, mben ndɨkndɨgi khavi tuavi ndi ganɨv, nza zam guigira Fhe Bakɨmen gumgi gu mbigi vuzvugɨp, tɨvir vhuuin mben muunga. \v 25 \x - \xo 10.25: \xo*\xt Ro 13.11; Fi 4.5; Hi 3.13; 2 Pi 3.9-11; 3.14\xt*\x*Nza guigira Fhe Bakɨme khothɨgi gumgi gu mbigi, nza gumgi mbari mbui tɨvar muuŋv, nza wari tɨgɨp phogir vhov, Fhe Bakɨme rotu mbui tɨva thamtha thari. Nza kaŋgi, Krais taagi zirɨrga tuk han mbarigi. Maaŋ muuŋgiap, nza bevbevira, nza khaŋ tɨgɨ havhargip, nza wari ndavi havharɨrga. \s Nza kɨr Fhe Bakɨmen Kama sɨrga fhu. \p \v 26 \x - \xo 10.26: \xo*\xt Nam 15.30; Hi 6.4-8; 2 Pi 2.20-21\xt*\x*Nde mbarara. Nza maaŋ muuŋgip Kraisan buna guareŋ, nza ne kaŋgiap, ne ndigi. Nza maaŋ muuŋgip, zumgum nza wari wo vuzvugira, nza wom tɨvi mbatɨgi ga mbui tɨvi zɨn ŋgɨrga, nde mbarara. Mba tɨvi mbatɨgi vhɨzɨ zav harigi ofa the ki fhu. Zakɨra fhuvara! \v 27 \x - \xo 10.27: \xo*\xt Ais 26.11; Hi 12.29\xt*\x*Nza fhura guigira rɨrɨva mbatɨgar muuŋgip, mba Fhe Bakɨme za kha nuianan ki gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi mbatɨgi ga suaŋv, mbe suanga tugar rargɨ kɨrga. Mba Fhe Bakɨmen pani gumgi shirga vhava bakɨme, nza vhɨra guigira anan rivgi, ana guigira shirɨ mbatɨga muuŋgi. Ana mbe shiv, za mben farfagirga. \v 28 \x - \xo 10.28: \xo*\xt Lo 17.6; 19.15; Zo 8.17; 2 Ko 13.1\xt*\x*Nza kaŋgi, guma the Fhe Bakɨme Moses ga nɨɨŋgi tɨvi khara thɨgɨp, tɨva mbatɨk thueŋ muuŋgirga, guma phuni o, phuni khegene ana muuŋgi tɨva mbatɨgeŋ gangip, ne bun suaŋgirga, mbe mba guman korar muuŋgirga tuktɨgi fhuvara. Zakɨra fhuvara! Mbe ana shogirim, ana rimgirga. Ne guigi guarara. \v 29 \x - \xo 10.29: \xo*\xt Kis 24.8; 1 Ko 11.29; Ef 4.30; Hi 12.25; 13.20\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, nde ram mbui ndɨkndɨgar kɨr Fhe Bakɨmen Kama segi gumgi gu mbigi ga mbui. Mbe guigira ana thiphogɨp, ana mbuigi fara muuŋgi. Krais vɨzɨn, ana mba Fhe Bakɨme suaŋgi kaman kameŋ, ana ne havhargi. Mba vɨzɨn mba gumgi gu mbigi ga muuŋgim, mbe Fhe Bakɨme gumgi gu mbigi guarira kav, mbe ŋgarav ki. Mba gumgi gu mbigi, mbe ntigem mba vɨzɨna muuŋgim, an fhura ki vɨzɨna fara muuŋgi. Mbe vhɨra buni mbatɨgar fhura gumgir kora mbui Ŋina ga suaŋgi. Mba khesharigi tɨvi ga mbui gumgi gu mbigi, mbe ram muuŋgip wari wo muuŋgi tɨvi mbatɨgi vheza ŋkɨɨav rɨv ŋgegɨrie? Zakɨra fhuvara! \v 30 \x - \xo 10.30: \xo*\xt Lo 32.35-36; Sng 50.4; 135.14; Ro 12.19\xt*\x*Nza kaŋgi, Fhe Bakɨme khaŋ suaŋgi, “Tɨvi mbatɨgi ŋgarkargane, ne na bigɨn ma! Gu nduara mbe muuŋgi tɨvi mbatɨgi ŋgarkav, gu muumbara mbatɨgar mben muuŋgirga.” Ana ne suaŋgiap wom khaŋ suaŋgi, “Guma Bakɨme, ana nduara wo gumgi gu mbigi ga suaŋv suaŋgirga.” \v 31 \x - \xo 10.31: \xo*\xt Ru 12.5\xt*\x*Maaŋ muuŋgip, kha zazera mbara muuŋgiap ki Fhe Bakɨme muumbara mbatɨgar guma then muun saŋv ana suirarga, mba guma, ana guigira rɨrɨva mbatɨgar muuŋgiri. \s Nza guigira thɨgɨ havhargip Krais khothɨgɨri. \p \v 32 \x - \xo 10.32: \xo*\xt Ga 3.4; Fi 1.29-30; Kor 2.1; Hi 6.4\xt*\x*Nde mba fhum Fhe Bakɨmen vhava ŋaara ndigap, nde tuituigiap Krais kaŋgi, nde taagi ne ndɨkndɨgɨri. Mba tugivigen mbe simtɨgi bakɨvir nde ndɨɨim, nde zaagi vhɨrve ndigi. Nde mba tugen, nde thivgiap havhargiap, mba simtɨgi daasuegi. \v 33 \x - \xo 10.33: \xo*\xt 1 Ko 4.9; Fi 1.7; 4.14; 1 Te 2.14\xt*\x*Mbe tugi mbarir, nde ndia vov mba gumgi gu mbigi nɨman fav, mbe nɨman, nde nzɨɨi bunin nde nzuav, tɨvi mbatɨgir nde mbui. Nde tugi mbarir, nde mba khesharigi simtɨgi ndi gumgi gu mbigi, nde khurkhur mbe khuuav, mbe phorgap nde vhɨra mba simtɨgi ndi. \v 34 \x - \xo 10.34: \xo*\xt Mt 6.20; 19.21; 19.29; Ru 12.38; FG 5.41; Fi 1.7; Ze 1.2\xt*\x*Mbe nden mbari ndia vov, bɨna suim, nde mben kora mbuav, mben kurkurigi. Nde maaŋ mbuav, gumgi nden tɨn nde bigi ndi, nde fhura ndikndigap fhura mbe gari. Nde kaŋgi, nden bigi guari, nta mbur ki, nta za mba bigi kambarigi, nta zazera mbara muuŋgip kɨrga. \p \v 35 \x - \xo 10.35: \xo*\xt Mt 5.12; 10.32\xt*\x*Nde mba fhum muuŋgi tɨvir vhuuiŋ, nde nta ndɨkndɨgɨp, nde guigira Zisas khothɨgi ndɨkndɨgi havhari, nde nta kuemkuegɨ thari. Nde nta suaŋv, guigira vheza bakɨme ndigirga. \v 36 \x - \xo 10.36: \xo*\xt Ru 21.19; Ga 6.9; Kor 3.24; Hi 6.12; 9.15; 12.1\xt*\x*Nde khaŋ tɨgɨp havhargip Fhe Bakɨmen rargɨp, nde Fhe Bakɨme vuzvugi zɨn ŋgɨri. Nde maaŋ muunga, Fhe Bakɨme fhum nden nɨɨn zav suaŋgi bigir vhuuiŋ, nde nta ndigirga. \v 37 \x - \xo 10.37: \xo*\xt 2 Pi 3.9\xt*\x*\x - \xo 10.37: \xo*\xt Hab 2.3-4\xt*\x*Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gap khaŋ nzuai, “Tugar mpeeŋ fhuvara. Tuga tɨvaneŋra mba zɨr za suaŋgi guma, ana zirɨrga. Ana suisuigɨrga fhuvara. \v 38 \x - \xo 10.38: \xo*\xt Ro 1.17; Ga 3.11\xt*\x*Nan tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi, mbe na khothɨgi tɨv, mbe garim, mbe nzerara ki. Mbe the maaŋ muuŋgip na khothɨgi ndɨkndɨk thaneŋ kuemkuegirga, gu thanen ana ndikndigirga tuktɨgi fhuvara.” \p \v 39 \x - \xo 10.39: \xo*\xt 1 Te 5.9; 2 Te 2.14; 2 Pi 2.20-21\xt*\x*Nza maaŋ muuŋv, thaneŋ Zisas khothɨgi ndɨkndɨk kuemkuegɨp, rɨgip, mbarɨgɨrga ntɨɨri fhuvara. Nza guigira Zisas khothɨgap, nza zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨŋ ndi gumgi gu mbigi ma. \c 11 \ms Nza Fhe Bakɨme khothɨgɨp, thɨgɨ havhargiri. \s Fhe Bakɨme khothɨgi tɨva nɨɨeŋ. \p \v 1 \x - \xo 11.1: \xo*\xt Ro 8.24-25; 2 Ko 4.18; 5.7\xt*\x*Fhe Bakɨme khothɨgi tɨv khaŋ muuŋgi. Nza guigira khueŋ kaŋgi, Fhe Bakɨme mba nzan nɨɨn za suaŋgi bigir vhuuiŋ, nza nta ndir zav, ntan rarga ki. Nza guigira nta ndigirga. Nza rɨmgir mba bigi gangi fhu. Nza guigira khueŋ kaŋgi, mba bigi ki. \v 2 Mba fhum kegi gumgi, mbe Fhe Bakɨme khothɨgim, ana mben ndikndigi. \v 3 \x - \xo 11.3: \xo*\xt Stt 1.1; Sng 33.6; 33.9; Zo 1.3; 2 Pi 3.5\xt*\x*Nza Fhe Bakɨme khothivav, nza kaŋgi. Fhe Bakɨme fhura nzuaim, kha buiv gu nuian hɨgi. Maaŋ muuŋgiap, nza kha gari bigi, Fhe Bakɨme nza gangi fhuv bigir nta muuŋgi. \s Aber, Enok, gu Noa, mbe Fhe Bakɨme khothɨgi. \p \v 4 \x - \xo 11.4: \xo*\xt Stt 4.3-10; Hi 12.24; 1 Zo 3.12\xt*\x*Aber Fhe Bakɨme khothɨgi. Ana maaŋ muuŋgiap, ana nzuav muuŋgi ofa, ana guigira Kein Fhe Bakɨme nzuav muuŋgi ofa kambarigi. Aber, ana Fhe Bakɨme khothɨgap, mba ofa muuŋgim, Fhe Bakɨme ana ofa vuzvugiap, ana ana khothɨgi, ne nzuav, ana tɨvir vhuuiaŋ mbui guman ana kaav anan ndikndigi. Aber, ana rimgim, ana mba muuŋgi bigi, gum ana Fhe Bakɨme khothɨgi tɨv, nta nza nzuavra ki. \p \v 5 \x - \xo 11.5: \xo*\xt Stt 5.21-24\xt*\x*Enok, ana Fhe Bakɨme khothɨgim, Fhe Bakɨme ana ndigap, Hevenan ndagi. Ana rimgi fhuvara. Kha gumgi ana nzuav garav, mbe ana gangi fhuvara. Ne khaŋ muuŋgi, Fhe Bakɨme ana ndigi. Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gap khaŋ nzuai, Fhe Bakɨme zumgum Enok ndigi. Enok, ana fara kha nuianan kav, anan tɨvi Fhe Bakɨme nɨman guigira nzerigi. Fhe Bakɨme maaŋ muuŋgiap anan ndikndigi. \v 6 Guma, ana Fhe Bakɨme khothɨgi fhu, Fhe Bakɨme guigira mba guman ndikndigirga tuktɨgi fhuvara. Ne khaŋ muuŋgi, guma guigira Fhe Bakɨme hara ŋgɨgɨr saŋv, ana khueŋ khothɨgɨri, Fhe Bakɨme ki. Ana vhɨra khueŋ khothɨgɨri, Fhe Bakɨme mba guigira ana kaŋgir zav ana nzuav gari gumgi, ana guigira tɨvir vhuuiŋra mbe mbui. \p \v 7 \x - \xo 11.7: \xo*\xt Stt 6.13-22; 7.1; Ro 3.22; 4.13; 1 Pi 3.20\xt*\x*Noa Fhe Bakɨme khothɨgim, Fhe Bakɨme zumgum hɨrga bigen ana gori ruav, ana suaŋgi. Noa mba bigeŋ gangi fhuvara. Ana Fhe Bakɨme kameŋ khothɨgap, ana kema bakɨme muuŋgi. Ana mba kema bakɨme muuŋgiap, ana won muuŋ gu tarir kov, mbe mba keman vergap, mbe nzerara kegi. Ana Fhe Bakɨme khothɨgi tɨv, Noa mba nuianan ki gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi mbatɨgi ndi hiaŋ tɨgi. Noa Fhe Bakɨme khothɨgim, Fhe Bakɨme tɨvir vhuuiaŋ mbui guman anan kamgi. \s Abraham gu Sara Fhe Bakɨme khothɨgi. \p \v 8 \x - \xo 11.8: \xo*\xt Stt 12.1-5; FG 7.2-4\xt*\x*Abraham Fhe Bakɨme khothɨgim, Fhe Bakɨme anan kamgim, Abraham anan kameŋ zɨn vugi. Ana won ŋgu nɨɨŋge thav, ana harigi nuianan vugi. Fhe Bakɨme zumgum mba nuianan anan nɨɨŋgirim, ana mba nuianan won mbuiarga. Abraham mba ŋgɨrga ŋaneŋ kaŋgi fhu. Ana fhura Fhe Bakɨme khothɨgap, ana vugi. \v 9 \x - \xo 11.9: \xo*\xt Stt 12.8; 13.3; 13.18; 18.1; 18.9; 26.3; 35.12; 35.27; Hi 6.17\xt*\x*Ana Fhe Bakɨme khothɨgap, ana vov, mba Fhe Bakɨme fhum ana nɨɨn za suaŋgi nuian, ana mba nuianan ki. Ana mba nuianan, ana harigi ŋgui guma fara muuŋgiap mba nuianan ki. Ana mba nuianan sher phena muuŋgiap kegim, zumgum Aisak gu Zekop vhɨra sher phenani ga muuŋgiap mba nuianan kegi. Mbe mba gumgi Fhe Bakɨme mba nuianan vhɨra mben nɨɨn za suaŋgi.\f a \fr 11.9 \fr*\ft Mba ŋgu bakɨme ana Hevenan ki Zerusarem ma. Ndu Hibru 12.22 ganɨri. \ft*\f* \v 10 \x - \xo 11.10: \xo*\xt Hi 3.4; 13.14; VB 21.2; 21.10\xt*\x*Abraham zazera Fhe Bakɨme khothɨgap, ana mba ŋgu bakɨme ganɨrim, ana havhargip, zazera mbara muuŋgip kɨrga, ana anan rarga ki. Mba ŋgu bakɨme, Fhe Bakɨme, ana nduara, ana muungeŋ ndɨrɨgap, ana nduara ana muuŋgi. \p \v 11 \x - \xo 11.11: \xo*\xt Stt 17.19; 18.11-14; 21.2; Ro 4.21; Hi 10.23\xt*\x*Abraham, ana guigira vurgiap, ana Fhe Bakɨme khothɨgap, anan muuŋ, ana gon tara tegi. Abraham khueŋ khothɨgi, “Fhe Bakɨme wo suaŋgi kameŋ zɨn ŋgɨrga.” \v 12 \x - \xo 11.12: \xo*\xt Stt 15.5; 22.17; 32.12; Lo 10.22; Ro 4.18-19\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, mba guma, ana vurgiap, ana rɨmɨnga tuk han mbarigim, ana hɨgap, nzɨgi vhɨrve guarira nzɨk ki. Mbe guigira vhɨrkɨvgiap, kha buivar ki ŋkaar fara muuŋgiap, vhɨra kha mbasɨk taan ki khɨɨiŋ fara muuŋgi. Guma mben ruemgirga tuktɨgi fhuvara. \p \v 13 \x - \xo 11.13: \xo*\xt Stt 23.4; 1 Sto 29.15; Sng 39.12; 1 Pi 1.17; 2.11\xt*\x*Mba gumgi, mbe Fhe Bakɨme khothɨgara kav vov, wari vhɨzgi. Mbe kha nuianan kav, mbe mba Fhe Bakɨme ndir zav mbe suaŋgi bigir vhuuiŋ, mbe nta ndigi fhuvara. Mbe khaŋ muuŋgi, mbe samra thɨga mba bigi gari, nta samra ki fara muuŋgim, mbe nta nzuav ndikndigi. Mbe vhɨra khueŋ bun suangen mbergi fhuvara. Mbe khueŋ nzuai, “Nza kha nuianan kav, nza harigi fhaiŋ ŋgui gumgi fara muuŋgi. Nza zegap, tuga tɨvaneŋra kha nuianan ki.” \v 14 Nza maaŋ muuŋgip kha gumgi gu mbigi mbarararim, mbe mba khesharigi kameŋ suanga, nza kaŋgi, mbe guigira wari won nuiana guara ndi gari. \v 15 Mbe mba tha zegi nuian, mbe ara ndɨkndɨga kake, mbe taagiap mba nuianan vege. \v 16 \x - \xo 11.16: \xo*\xt Kis 3.6; 3.15; Mk 12.26; FG 7.32; Fi 3.20; Hi 13.14\xt*\x*Mbe wari won nuiana vura ndɨkndɨgi fhuvara. Zakɨra fhuvara! Mbe guigira harigi nuiana ndirgane vuzvugi. Mba nuian, ana guigira nzerigi, ana mben nuiana vura kambarigi. Mba nuian, ana Hevenan ki. Mba gumgi khaŋ Fhe Bakɨme nzuai, “Ndu nzan Fhe Bakɨme ma.” Mbe maaŋ nzuaim, Fhe Bakɨme mba kamen mberi fhu. Ne khaŋ muuŋgi, ana mbe kɨrga ŋgu bakɨme, ana ana bevahegim, ana mbur ki. \p \v 17-18 \x - \xo 11.17-18: \xo*\xt Stt 21.12; 22.1-14; Ro 9.7; Ze 2.21-22\xt*\x*Fhe Bakɨme kha suambarar Abrahama ga muuŋgi. Ana khaŋ ana suaŋgi, “Ndu Aisakan panan ndun nzɨgi gu nzɨkmbigi hegɨrga.” Fhe Bakɨme mbara Abrahaman mparav khaŋ ana nzuai, “Ndu mba kama bavira, ndu ana shogip, nan ofar muuŋri.” Ana maaŋ nzuaim, Abraham Fhe Bakɨme mba suaŋgi bigi ndir za farasarigi guma, ana Fhe Bakɨme khothɨgap, ana Aisakan Fhe Bakɨme nɨɨn za mbui. \v 19 \x - \xo 11.19: \xo*\xt Ro 4.17-21\xt*\x*Abraham kha ndɨkndɨga mbui, “Aisak, ana rimgirga, ne fhura ki ne ma.” Abraham khueŋ khothɨgi, “Fhe Bakɨme rimgi gumgi, ana taagia mbe khavi ŋkasŋka ki.” Maaŋ muuŋgiap, ne guigi guarara, nza mba hɨgi bigeŋ, nza ne vhunama sɨv khaŋ suanga. Abrahaman kam rimgiap, mboga tɨga kegap, taagia khavgi fara muuŋgi. \s Aisak gu Zekop, Zosep, mbe Fhe Bakɨme khothɨgi. \p \v 20 \x - \xo 11.20: \xo*\xt Stt 27.27-29; 27.39-40\xt*\x*Aisak Fhe Bakɨme khothɨgap, ana ŋgɨrkama vhuun Zekop gu Iso ga nɨɨŋgi. Mba ŋgɨrkameni, ana zumgum manin hɨrga bigi ga nzuai ŋgɨrkameni ma. \p \v 21 \x - \xo 11.21: \xo*\xt Stt 47.31–48.20\xt*\x*Zekop vhɨra Fhe Bakɨme khothɨgi. Ana kav kav, ana rɨmɨnga tuk han mbarigim, ana ŋgɨrkaman Zosep kamani ga nɨɨŋgi. Ana wo santɨva rui sɨgɨma khonara ntorgap, ŋgiav, Fhe Bakɨme rotu mbui. \p \v 22 \x - \xo 11.22: \xo*\xt Stt 50.24-25; Kis 13.19\xt*\x*Zosep vhɨra Fhe Bakɨme khothɨgi. Maaŋ muuŋgiap, Zosep rɨmɨn zav, an khaŋ Isreriŋ ga nzuai, “Gu rimgirim, nde Idzɨp thav ŋgɨr saŋv, nde nan khuma phorgɨp ndigi ŋgɨp Kenan na khuma mpɨrari.” Ana vhɨra mbe ana rimgirim, mbe ana khuman muunga bigi, ana vhɨra ntan mbe suaŋgi. \s Moses Fhe Bakɨme khothɨgi. \p \v 23 \x - \xo 11.23: \xo*\xt Kis 1.22; 2.2; FG 7.20\xt*\x*Moses ndia gu niamuuŋ, mani Fhe Bakɨme khothɨgi. Maaŋ muuŋgiap, Moses niamuuŋ ana ruagiap, mani ana gari, ana guigira tarar vhuuŋ ma. Mani maaŋ muuŋgiap, ana ndi zorga kim, kɨni phuni khegene vhɨzgi. Mani ŋgui vhɨrve gari guman pana tɨgi tɨvi phɨrɨrgen rɨvi fhu. \p \v 24 \x - \xo 11.24: \xo*\xt Kis 2.10-12\xt*\x*Moses Fhe Bakɨme khothɨgap, ana vhuuŋgiap, ana mbe kha kakaman ana muungeŋ, ana ne thagi, “Idzɨp ŋgu gari guman panan kambigar kam.” \v 25 Ana khueŋ ndɨkndɨgi, ana vhɨra Fhe Bakɨme ntɨɨri phorgɨp mba simtɨgi ndirga, ne nzerarga. Ana tɨvi mbatɨgi ga mbui tɨva zɨn ŋgɨp, tuga tɨvaneŋra mba tɨvir ndikndiga ndi thagi. \v 26 \x - \xo 11.26: \xo*\xt Hi 10.34-35; 13.13\xt*\x*Ana khueŋ ndɨkndɨgi, ana maaŋ muuŋgip Krais zɨn panan memɨra ndirga, mba tɨv, ana guigira Idzɨvar ki ŋkɨɨa gu sɨɨn vhuuŋ gu bigi kambararga. Ana Fhe Bakɨme anan nɨɨn za mbui vheza vhuuŋ ndir zav, ana ndɨkndɨgap thɨga havhargi. \p \v 27 \x - \xo 11.27: \xo*\xt Kis 2.15; 10.28-29; 12.37; 12.51; 14.13; Ro 1.20; 1 T 1.17; Hi 11.1; 11.13\xt*\x*Moses guigira Fhe Bakɨme khothɨgap, ana maaŋ muuŋgiap Idzɨp thav khavgi. Idzɨvar ŋgui vhɨrve gari guman pan guigira ana nzuav dav shigim, ana mba ŋgui vhɨrve gari guman panan rivgi fhuvara. Khueŋ guigira, nza gumgi nza wari won rɨmgira, nza Fhe Bakɨme gangirga tuktɨgi fhuvara. Moses, ana zazera Fhe Bakɨme gari fara muuŋgiap, guigira khaŋ tɨga havhargi. \v 28 \x - \xo 11.28: \xo*\xt Kis 12.21-30\xt*\x*Moses guigira Fhe Bakɨme khothɨgi. Ana maaŋ muuŋgiap, Fhe Bakɨme fhura Isreriŋ garim, mbe nzerara kegi, ne ndɨkndɨgap, sipsiva shogiap, ana pi. Mbe mba sipsiva pav, Moses khaŋ mba Isreriŋ ga nzuai, nde mba sipsiva vɨzɨna ndiv wari wo pheni khɨzi gaagi hɨvgiri. Nde anan wari wo pheni khɨzi gaagi hɨvgirga, mba guma shogi vhɨzi enser Hevenan kegɨp zirɨp, tari baari shogɨrga, ana bigɨn thuen Isrerin tarir muuŋgirga fhu. \s Mbe Isreriŋ vhɨrvera, mbe khaŋ tɨga havhargiap, Fhe Bakɨme khothɨgi. \p \v 29 \x - \xo 11.29: \xo*\xt Kis 14.21-31\xt*\x*Mbe Isreriŋ, mbe Fhe Bakɨme khothɨgi. Mbe maaŋ muuŋgiap, Retsi shɨgim, ana tuav hɨgap, kav nuiana ntaaŋntaaŋ fara muuŋgim, mbe vegi. Mbe vegim, Idzɨviŋ mbe zɨn zim, mbɨ mbe vharigim, mbe mbɨ pav, vhɨzgi. \p \v 30 \x - \xo 11.30: \xo*\xt Jos 6.12-21\xt*\x*Isreriŋ, mbe Fhe Bakɨme khothɨgap, mbe harathɨgi rarir, mbe Zeriko ŋgu bakɨme bɨna behua ruav kim, ana bɨn za kareregi. \p \v 31 \x - \xo 11.31: \xo*\xt Jos 2.1-21; 6.22-25; Ze 2.25\xt*\x*Ruarir fhura ferfera rui mbik Rahap, ana guigira Fhe Bakɨme khothɨgap, mba zorga zav mba ŋgu bakɨme gari gumani, ana manin kurigi. Ana maaŋ muuŋgiap, ana mba Fhe Bakɨme buni daasui gumgi gu mbigi phorgap rimgi fhuvara. \p \v 32 \x - \xo 11.32: \xo*\xt Het 4.6–5.31; 6.11–8.32; 11.1–12.7; 13.2–16.31; 1 Sml 1.1–1 Kin 2.11\xt*\x*Gu ntigem kha buneŋ ga phevav ram muuŋgi khesharigi buneŋ suaŋrie? Gu Gideon, gu Barak, Samson, Zepta, Devit, Samuer, gum, mba Fhe Bakɨme kamthooŋ gumgi, gu mbe neŋgɨrga tuk ki fhuvara. \v 33 \x - \xo 11.33: \xo*\xt Het 14.5-6; 1 Sml 17.34-35; 2 Sml 7.11; Dan 6.1-27\xt*\x*Kha gumgi, mbe guigira Fhe Bakɨme khothɨgap, mbe ntari ga mbuav, mbe ŋgui vhɨrve gari gumgir panin vhɨrve phorga shogav, mbe mben ntari ga mbui gɨɨtɨvi kambarav, mbe mbevigi. Mbe Fhe Bakɨme vuzvugi tɨvi zɨn vui. Mbe Fhe Bakɨme mben nɨɨn za suaŋgi bigi, mbe ntara ndi. Mbe mba raioni thɨri pɨngi. \v 34 \x - \xo 11.34: \xo*\xt Het 15.8; 15.15; 1 Kin 19.3; 2 Kin 20.7; Dan 3.1-30\xt*\x*Mbe mba vhavi bakɨvi, mbe nta shogiap, nta ŋguigi. Mbe ra vegi, mba ntari ga mbui kos, mbe shogim, mbe vhɨzgi fhuvara. Mbe ŋkasŋka bakɨme ki fhuvara, mbe zumgum ŋkasŋka ndigi. Mbe ŋkasŋka ndigap, mbe ntari ga mbui gumgir ŋkasŋkagi guarira ki. Mbe mba harigi ntari ga mbui gɨɨtɨvi vhɨrve, mbe mbe zɨtɨgi, mbe regi. \v 35 \x - \xo 11.35: \xo*\xt 1 Kin 17.17-24; 2 Kin 4.25-37; FG 22.25\xt*\x*Mbe mbigi mbari, mbe guigira Fhe Bakɨme khothɨgim, mben vhɨzgi gumgi mbari taagia khavgi. Mbe pana gumgi mbari, gumgi mbari ndigap, mbe ndi bɨna suegap, farfa mbatɨgar mben fhavi ga muuŋgi. Mben pana gumgi khaŋ nzuai, mbe maaŋ muuŋgip kɨr Fhe Bakɨme segɨrga, nza mbe thav ŋgegɨrga. Mbe wari won pana gumgi suaŋgi kameŋ daaŋgia mbur khɨngi, ne khaŋ muuŋgi. Mbe khueŋ ndɨkndɨgi, nza vhɨzgirga, nza taagi khavgirga. Mbe taagip khavgirga, mbe guigira mpirmpirɨga vhuuŋ guarara ndigirga. \p \v 36 \x - \xo 11.36: \xo*\xt 1 Kin 22.26-27; 2 Sto 18.25-26; Jer 20.2; 37.15; 38.6\xt*\x*Mbe mbari, mben pana gumgi simtɨgir mbe ndɨɨv, mbe nzɨɨv, mbe shogap, phivɨgir mbe kharav, mbari mbe shenin mbe kav mbe ndi bɨna suegi. \v 37 \x - \xo 11.37: \xo*\xt 1 Kin 21.13; 2 Kin 1.8; 2 Sto 24.21; FG 7.58; 14.19\xt*\x*Mben pana gumgi ŋkɨɨar mbe si. Mbe khira gori sho ndiav, rɨgɨra mbe gora suim, mben tɨvi ri. Mbe ntari ga mbui kozir mbe shogim, mbe vhɨzi. Mba Fhe Bakɨme khothɨgi gumgi mbari, mbe sipsivi gu memeiŋ ndira, mbe shagi fara muuŋgiap, nta sharav wari rui. Mbe wari wo fhavi ganɨnga bigi, mbe guigira nta sosuagi. Mba gumgi simtɨgir mbe ndɨɨv, guigira tɨv mbatɨgi guarira mbe mbui. \v 38 \x - \xo 11.38: \xo*\xt 1 Kin 18.4; 19.9\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, mbe ra vov, tamtam gumgi ki fhuv nuianan vegap, zomzorgi. Mbe vhɨra vov, mbɨkshɨɨr ndav zomzori. Mbe vov, ŋkɨɨ bakɨvir thoorir verav zomzori. Mbe vov, nuiana thoorir vhen verav zomzori. Harigi gumgi gu mbigi, mbe kha nuianan ki. Mbe kheiŋ mben rɨgar kav mbui tɨvi, nta guigira mbe kambarigi. Mbe guigira Fhe Bakɨme khothɨgi. \p \v 39 Mba Fhe Bakɨme khothɨgi gumgi gu mbigi, mbe Fhe Bakɨme rɨmani nɨman, mbe guigira zɨrir vhuuiŋ ki. Mbe kha nuianan ki tugen, mbe Fhe Bakɨme mba ndir zav suaŋgi bigir vhuuiŋ, mbe nta ndigi fhuvara. \v 40 \x - \xo 11.40: \xo*\xt Hi 5.9; 7.22; 8.6; VB 6.11\xt*\x*Ne khaŋ muuŋgi, Fhe Bakɨme fhum guarara, ana za nza nzuav bigɨna vhuuŋ guarara bevahegim, ana ki. Ana khueŋ vuzvugi fhu. Mba fhum kegi gumgi gu mbigi, mbe nza kharav, fharav guigira nzerarga fhu. Ana khueŋ vuzvugi, nza vhɨra mbe phorgɨp guigira nzerarga. \c 12 \s Nza Zisas ganɨv, ana khothɨgirga. \p \v 1 \x - \xo 12.1: \xo*\xt Ro 7.21; 12.12; 1 Ko 9.24-25; Fi 3.13-14; Hi 10.36; 1 Pi 2.1\xt*\x*Kha fhum kegi gumgi gu mbigi, mbe buiva hura bakɨme fara muuŋgiap nza behuigiap thivgia kav, Fhe Bakɨme khothɨgɨrga tɨvir nza khɨvi. Maaŋ muuŋgiap, nza mba nzan suirigim, nza vhemkora khuafui fhuv bigi, nza za nta kuegɨri. Nza vhɨra mba zazera nzan suiga havhari tɨva mbatɨgeŋ, nza vhɨra ne kuegɨri. Nza ne kuegɨp, nza wari wo ndavi havhargip, ŋkasŋkagip, Fhe Bakɨme nza sarigi khuafɨ, nza anan khuafurga. \v 2 \x - \xo 12.2: \xo*\xt Fi 2.8; Hi 1.3; 1.13; 1 Pi 1.11; 3.22\xt*\x*Nza vhɨra mbur Zisas ganɨri. Ana nza ana khothɨgi ndɨkndɨgar nɨɨŋge ma. Ana zumgum nza ana khothɨgi ndɨkndɨgar muuŋgirim, ana guigira tuktɨgɨrga. Kha gumgi gu mbigi khueŋ ndɨkndɨgi, mba khanarareŋ ga tui guma, ana guigira guma mbatɨga guar ma, ana guigira memɨra bakɨme ndirga. Zisas mba memɨra ndɨkndɨgi fhu. Ana kaŋgi, ana maaŋ muuŋgip guigira Fhe Bakɨme buni zɨn ŋgɨrga, ana zumgum nzerara kɨv, ana guigira ndikndiga mbatɨgar muunga. Ana ne ndɨkndɨgap, ana thɨga havhargiap, kav zaagi ndiav, khanarareŋ ga ntorgap, rimgi. Ana maaŋ muuŋgiap, ana ntigem Fhe Bakɨmen guva haren ŋgui vhɨrve gari guman pan pigi mpirmpirɨga perav ki. \s Fhe Bakɨme nzan tɨvi ndiv thɨgar maan zav, simtɨgir nza ndɨɨi. \p \v 3 \x - \xo 12.3: \xo*\xt Zo 15.20; Ga 6.9\xt*\x*Nde tuituigip khueŋ ndɨkndɨgɨri. Mba tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgi, mbe fhum guigira panara thav, Zisas gangi. Zisas ana khaŋ tɨgap thɨga havhargi. Nde ne ndɨkndɨgɨp, nde thɨgɨ havharɨrga, nen vhukvhugɨ thari. Nde ndavi vhɨra gora muuŋ thari. \v 4 \x - \xo 12.4: \xo*\xt 1 Ko 10.13; Hi 10.32-34\xt*\x*Nde guigira tɨvi mbatɨgi phorga shogav, nta mbevi. Nde maaŋ mbuav, nta phorga shogap, nde vɨzi regi fhuvara. \v 5 \x - \xo 12.5: \xo*\xt Jop 5.17; Snd 3.11-12\xt*\x*Ee, nde, Fhe Bakɨme nde ndavi havharɨr zav suaŋgi kameŋ, nde ne ndɨkndɨk ŋangi thi? Ana kha suambarar nde muuŋgi, nde nan ŋkaa ma. Ana maaŋ nde nzuav, khaŋ nzuai, “Ndu nan kam ma. Guma Bakɨme maaŋ muuŋgip, nde muuŋgi tɨva mbatɨga thueŋ ndiv, thɨgar maaŋ saŋv bigɨn thuen nden muuŋgirim, nde kha ndɨkndɨgar mba bigen muuŋ thari, ne fhura ki bigeŋ ma. Nde vhɨra ne suaŋv pim ndavi simɨ visu thari. \v 6 \x - \xo 12.6: \xo*\xt Sng 94.12; Ze 1.12; VB 3.19\xt*\x*Ne khaŋ muuŋgi, Guma Bakɨme, ana guigira vuzvugi gumgi, ana mben tɨvi ndi thɨgar mbai. Ana maaŋ muuŋgip guma the ndigi won kaman fav, khaŋ ana suanga, ‘Ndu nan kam ma.’ Ana maaŋ ana suaŋgiap, ana vhɨra ana shogap, ana tɨvi ndiv thɨgar mbai.” \p \v 7 \x - \xo 12.7: \xo*\xt Lo 8.5; 2 Sml 7.14; Snd 13.24; 23.13\xt*\x*Fhe Bakɨme maaŋ muuŋgip simtɨgar nden nɨɨŋrim, nde khaŋ tɨgɨp havhargip, fhura Fhe Bakɨme ganɨrim, ana nden tɨvi ndi thɨgar maaŋri. Fhe Bakɨme, ana ndia won tari ga mbui tɨvar nde mbui. Maaŋgi tar ana kim, anan ndia ana tɨvi ndi thɨgar mbai fhu? Zakɨra fhuvara! \v 8 \x - \xo 12.8: \xo*\xt Sng 73.15; 1 Pi 5.9\xt*\x*Fhe Bakɨme, ana za won tarir tɨvi ndi thɨgar mbai. Ana maaŋ muuŋgip nden tɨvi ndi thɨgar mba fhu, nde ntige kaŋgiri, nde anan tari guari fhuvara. Nde tuav rɨgager hegi tari ma. \v 9 \x - \xo 12.9: \xo*\xt Sav 12.7; Ais 42.5\xt*\x*Nde vhɨra khueŋ ndɨkndɨgɨri. Nza tegi ndegi, mbe vhɨra ndɨkndɨgi vhuuin nza ndɨɨv, nzan tɨvi ndim thɨgar mbaim, nza vhɨra ne nzuav mbe zɨri ndim vun kuamkuagi. Nza mba tɨvara, nza khaŋ tɨgɨp wari won ntuu gari Ndia, nza ana piin kɨrga, ana kɨrɨ tɨvir vhuuin khɨvɨrga. \v 10 \x - \xo 12.10: \xo*\xt Wkp 11.44; 1 Pi 1.15-16\xt*\x*Nzan ndegi, mbe kha nuianan ki, mbe tuga tɨvaneŋra, mbe wari wo vuzvugar nzan tɨvi ndiv thɨgar maaŋgirga. Fhe Bakɨme, ana nzan tɨvi ndi thɨgar mbav, ana guigira nzan kurkurigi, nza anan tɨvir ŋaarira ndigirga. \v 11 \x - \xo 12.11: \xo*\xt Ze 3.17-18\xt*\x*Nzan Ndia, ana nzan tɨvi ndiv thɨgar maaŋv simtɨgar nzan nɨɨŋgirga, nza ne suaŋv ndikndigɨrga fhu. Nzan ndavi ne suaŋv simgira kɨrga. Ana nza tɨvi ndi thɨgar mbarav vhɨzgirga, nza guigira tɨvir vhuuiŋra ndigirga. Nza tɨvir vhuuin muuŋv, nza ndavi mbɨrav, wari kɨrga. \s Nza khaŋ tɨgɨp havhargip wari thivgirga. \p \v 12 \x - \xo 12.12: \xo*\xt Ais 35.2\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, nden hari nta mbɨrav, ziratuigap fhura ki, nde ntan muuŋv, nta suigɨ vun fɨrim, nta ŋgarɨri. Nden suira vhɨra, nta maaŋ muuŋgip rimgip kɨrga, nde khavgip, ntan thivgiri. \v 13 \x - \xo 12.13: \xo*\xt Snd 4.26; Ga 6.1\xt*\x*Nde ntan thivgip, tuavi vhuuiŋra ŋgɨri. Nde maaŋ muunga, nden suira za mbatɨgirga tuktɨgi fhuvara, nta taagi nzerarga. \p \v 14 \x - \xo 12.14: \xo*\xt Sng 34.14; Ro 12.18; 2 Ko 7.1; Ef 5.5; 2 T 2.22\xt*\x*Nde khaŋ tɨgɨ havhargip, guigira za kha gumgi phorgɨp, tuituigiap piigiap ki tɨvi zɨn ŋgɨp, za mbe phorgɨp, ndavi mbɨrav wari kɨri. Nde vhɨra khaŋ tɨgɨ havhargip, Fhe Bakɨmen tɨvir ŋaari zɨn ŋgɨri. Guma Fhe Bakɨmen tɨvi ŋaari anan ki fhu, ana Guma Bakɨme gangirga tuktɨgi fhuvara. \v 15 \x - \xo 12.15: \xo*\xt Lo 29.18; FG 8.23; 2 Ko 6.1; Ga 5.4; Hi 3.12\xt*\x*Nde tuituigira wari ganɨri. Nde muuŋv kɨv, nde the rɨgɨp, Fhe Bakɨme kora muumbara tharga. Nde vhɨra muuŋv kɨv, nde the gɨrgɨrgi vhɨgi mbai khage farar muuŋgip, nde rɨgar kɨv, simtɨgar nden nɨɨŋv, nden muuŋrim, nde Fhe Bakɨme nɨman nzaŋnzaŋgirga. \v 16 \x - \xo 12.16: \xo*\xt Stt 25.29-34\xt*\x*Nde muuŋv kɨv, nde the ruarir mbigi kɨɨi tɨva zɨn ŋgɨgɨrga. Nde muuŋv kɨv, nde the kɨr Fhe Bakɨme segɨp, fhum Iso muuŋgi tɨva zɨn ŋgɨgɨrga. Ana tuga bueŋra mba vhezɨr zav, ana za won bigir vhuuiŋ, ana won ndiar kama bar ndi bigi ana za nta fekhɨngi. \v 17 \x - \xo 12.17: \xo*\xt Stt 27.30-40\xt*\x*Nde za kaŋgi, ana zumgum taagia won ndia bigir vhuuiŋ ndir za mbuav, ana tuktɨgi fhuvara. Iso, ana tugi vhɨrvera ana ŋgɨrkaman vhuuaŋ nzuav nzi, ana wo muuŋgi bigeŋ dorgɨrga tuktɨgi fhu. \s Nza Hevenan ki Zerusareman hegi. \p \v 18-19 \x - \xo 12.18-19: \xo*\xt Ro 6.14; 2 T 1.7\xt*\x*\x - \xo 12.18-19: \xo*\xt Kis 19.16-22; 20.18-21; Lo 4.11-12; 5.22-27\xt*\x*Nde Isreriŋ fara muuŋgiap, wari won rɨmgi gu wari won farir suigɨrga bigi, nde ntan hɨgi fhu. Mbe zav, Sainai mbɨkshɨma han kav, mbe vhava bakɨme garav, vhɨra gɨngɨna mbatɨga muuŋgi bigɨna garav, bɨɨŋbɨɨŋ bakɨme mbararav, mbe vhɨra mbararagi, buiva mbarɨv nzɨɨim, guma mbe buni nzuai. Mba gumgi gu mbigi ana kamthooŋ mbararagiap, mbe guigira rivgiap, khaŋ tɨgap Moses ga nzuai, “Nza wom mbu kamthooŋ mbarara thagi.” \v 20 \x - \xo 12.20: \xo*\xt Kis 19.12-13\xt*\x*Mbe Fhe Bakɨme mbe suaŋgi kameŋ, mbe guigira nen rivgi. Ana khaŋ mbe suaŋgi, “Maaŋ muuŋgip, guma o sɨga the ana mbu mbɨkshɨman ndarga, nde ŋkɨɨar ana sɨv kɨrim, ana za rimgiri.” \v 21 \x - \xo 12.21: \xo*\xt Kis 19.16; Lo 9.19\xt*\x*Mbe vhɨra mba gangi bigɨn, mbe guigira anan rivgim, Moses vhɨra khaŋ nzuai, “Gu vhɨra guigira rivgiap ninɨk na mbui.” \p \v 22 \x - \xo 12.22: \xo*\xt Sng 68.17; Ga 4.26; Fi 3.20; VB 5.11; 21.2; 21.10\xt*\x*Nde Saion mbɨkshɨman hegiap, nde zazera mbara muuŋgiap ki Fhe Bakɨmen ŋgu bakɨme, ana mbu Hevenan ki Zerusarem, nde anan hegi. Nde vhɨra mbarkɨrga tausen enseri mbe wari fugap ki, nde mben hegi. \v 23 \x - \xo 12.23: \xo*\xt Ru 10.20; Fi 4.3; Hi 11.40; VB 13.8; 14.4\xt*\x*Nde vhɨra, Fhe Bakɨmen tarir barir, mbe wari fugap phogar kav ndikndigi, nde mben hegi. Mbe Fhe Bakɨme Hevenan ki gavar mbe zɨri khergim, mbe zɨri ki. Nde vhɨra za kha nuianan ki gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi ga suaŋv mbe suanga guma, nde ana hɨgi. Ana za kha nuianan ki gumgi gu mbigir Fhe Bakɨme ma. Nde vhɨra, mba fhum vhɨzgi gumgir ntuur hegi, mba gumgi Fhe Bakɨme kha kakaman mbe mbui, tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi. Mba gumgi mbe ntige guigira nzerigi. \v 24 \x - \xo 12.24: \xo*\xt Stt 4.10; Hi 8.6; 10.22; 11.4; 1 Pi 1.2\xt*\x*Nde Zisasan hɨgi, ana rɨgagera kav, ana rimgi ŋaarar panan, Fhe Bakɨme suaŋgi kaman kameŋ ndi hiaŋtɨgi. Nde vhɨra Zisasan vɨzɨnan hɨgi. Ana fhum mba kaman kameŋ havharɨr zav wo vɨzɨna, nde buiŋgi. Mba vɨzɨn, ana ntige nza nzuai, ana nza nzuai kameŋ ne fhum Aber vɨzɨn suaŋgi kameŋ fara muuŋgi fhuvara. Zisas vɨzɨn, ana guigira kaman vhuuŋ guareŋra bun nza nzuai. \s Nza tuituigira wari ganɨri. \p \v 25 \x - \xo 12.25: \xo*\xt Kis 20.22; Hi 2.1-3; 3.17; 10.26-29\xt*\x*Nde tuituigira wari ganɨri. Nde muuŋv kɨv, wari wo khuari pɨngip, Fhe Bakɨme buneŋ daaŋgi khɨngirga. Fhum guarara kha nuianan Fhe Bakɨme kama havharar kha gumgi gu mbigi ga suaŋgi. Mbe ana buni mbarargeŋ thagi. Mbe thav, mbe zumgum, rɨv ŋgegɨp, wari wo muuŋgi tɨvi mbatɨgir vheza ŋkɨɨaraga tuktɨgi fhu. Ntigem Fhe Bakɨme Hevenan kav kama havharar nza nzuai. Nza maaŋ muuŋgip kɨr ana segɨp, nza rɨv ŋgɨp, wari wo muuŋgi tɨvi mbatɨgar vheza ŋkɨɨarie? Zakɨra fhuvara! \v 26 \x - \xo 12.26: \xo*\xt Kis 19.18; Sng 68.8; Hag 2.6\xt*\x*Fhum Fhe Bakɨmen kamthooŋ kha nuiana muuŋgim, ana khɨmkhɨk suira kegi. Ana ntigem khaŋ nza suaŋgi, “Gu wom tuga then kha nuianan muuŋgirim, ana guigira ninɨga mbatɨgar muuŋgirga. Kha nuian nduara fhuvara, kha nuian gu buip vhɨra, ninɨga suirarga.” \v 27 \x - \xo 12.27: \xo*\xt Sng 102.26; Mt 24.35; 2 Pi 3.10; VB 21.1\xt*\x*Ana wom taagip tuga then maaŋ muun za suaŋgim, nza kaŋgi, Fhe Bakɨme kha nuian gu buivar muuŋrim, ni ninɨga suirarga. Ana mba muuŋgi bigi, ana nta vhararga, nta wom kɨrga fhu. Ana mba mbuim, nɨɨkuigi fhuv bigi, nta nduarira kɨrga. \p \v 28 \x - \xo 12.28: \xo*\xt Lo 4.24; 9.3; Sng 50.3; Ais 33.14; 2 Te 1.8; Hi 10.27\xt*\x*Nza mba ndigi ŋgu, ana Fhe Bakɨme won gumgi gu mbigi garim, mbe ana piin ki ŋgu ma. Ana nɨɨkuigirga tuktɨgi fhuvara. Maaŋ muuŋgiap, nza mba Fhe Bakɨme nza gari, nza ana piin ki ŋgu suaŋv, nza Fhe Bakɨmen ndikndigɨp, ana zɨ ndi vun kuamkuarga. Nza vhɨra ana vuzvugi tɨvara zɨn ŋgɨp, ana rotur muunga. Nza ana zɨ ndi vun kuamkuav, anan rɨvɨv ana piiŋra kɨrga. \v 29 Ne khaŋ muuŋgi, nza Fhe Bakɨme, ana guigira shirɨ mbatɨga muuŋgi vhava bakɨme fara muuŋgiap, ana za kha bigi shi. \c 13 \s Nza bevbevira, nza guigira wari phorgap Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi, nza guigira mbe vuzvugɨri. \p \v 1 \x - \xo 13.1: \xo*\xt Zo 13.34; 1 Te 4.9; 1 Pi 1.22; 2 Pi 1.7; 1 Zo 3.11; 4.7; 4.20\xt*\x*Nde guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi, nde bevbevira, nde guigira zazera wari won ndavir warir nɨɨŋri. \v 2 \x - \xo 13.2: \xo*\xt Stt 18.1-8; 19.1-3; Mt 25.35; Ro 12.13; 1 T 3.2; 1 Pi 4.9\xt*\x*Maaŋ muuŋgip, harigi ŋgui gumgi nden han zɨrga, nde mbe ndiav wari wo phenin vui tɨva thamtha thari. Nde khueŋ kaŋgi, fhum gumgi mbari kha ndɨkndɨga muuŋgi, nza gumgi guari ndiga wari wo phenin zegap, mbe gari. Mbe mba ndiga wari wo phenin zegi gumgi, mbe Fhe Bakɨme enseri ma. \p \v 3 \x - \xo 13.3: \xo*\xt Mt 25.36; Ro 12.15; 1 Ko 12.26; Kor 4.18; Hi 10.34; 1 Pi 3.8\xt*\x*Nde mba Fhe Bakɨme gumgi gu mbigi ga ndɨkndɨgɨri, mbe bɨnin ki. Nde kha ndɨkndɨgar mben muuŋri, nde vhɨra mbe phorga bɨnin ki. Nde vhɨra mba gumgi gu mbigi, mben pana gumgi tɨvi mbatɨgir mbe mbui, nde mbe ndɨkndɨgɨri. Nde vhɨra khueŋ ndɨkndɨgɨri, nde vhɨra mbe phorga mba khesharigi zaagi ndi fara muuŋgi. \p \v 4 \x - \xo 13.4: \xo*\xt 1 Ko 6.9; Ga 5.19-21; Ef 5.5; Kor 3.5-6; VB 22.15\xt*\x*Nza zam khueŋ kaŋgiri, mani gu muuiŋ wari ga rɨgi tɨv, ana tɨvar vhuuŋ ma. Maaŋ muuŋgiap, nde mani gu muuiŋ, nde tuituigip mba tɨva ganɨrim, ana guigira Fhe Bakɨme nɨman ŋgarari. Nde kaŋgi, Fhe Bakɨme, ana fhura ferferav ruarir gumgi gu mbigi wari ndi tɨva mbui gumgi gu mbigi, Fhe Bakɨme mbe suaŋv suaŋv, ana guigira vheza mbatɨga guarara mben nɨɨŋgirga. \p \v 5 \x - \xo 13.5: \xo*\xt Lo 31.6-8; Jos 1.5; Mt 6.25; 6.34; Fi 4.11-12; 1 T 6.8\xt*\x*Nde ŋkɨɨa garav, nta niihi tɨvi zɨn ŋgɨ thari. Nde kha ndɨkndɨgar muuŋri, nde mba ndiga ki bigi, nta tugɨra. Ne khaŋ muuŋgi, Fhe Bakɨme khaŋ nza suaŋgi, “Gu nde tharga tuktɨgi fhuvara. Gu vhɨra nde tharim, nde fhura kegɨrga tuktɨgi fhuvara. Zakɨra fhuvara!” \v 6 \x - \xo 13.6: \xo*\xt Sng 118.6\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, nza wari wo ndavi havhargip, khaŋ suanga, \b \q1 “Guma Bakɨme nan kurkurigi, gu kha gumgi bigɨn thuen nan muuŋgirga, nen rɨvɨrga tuktɨgi fhuvara.” \s Nza Zisas khothɨgi ne suaŋv mberɨrga tuktɨgi fhuvara. \p \v 7 \x - \xo 13.7: \xo*\xt 1 Ko 4.16; Hi 6.12\xt*\x*Nde wari wo sios gari gumgir pani ga ndɨkndɨgɨri. Mbe fhum Fhe Bakɨme buni bun nde suaŋgi. Nde mbe ruigi ruru tɨvi ga ndɨkndɨgɨp, mbe gumgi gu mbigir kurkuragi tɨvir vhuuiŋ ga ndɨkndɨgɨp, nde vhɨra mbe guigira Zisas khothɨgap, ana tɨvi zɨn vov kav, vhɨzgi ne ndɨkndɨgɨri. Nde vhɨra mbe guigira Zisas khothɨgi tɨvi zɨn ŋgɨri. \p \v 8 \x - \xo 13.8: \xo*\xt Zo 8.58; Ef 4.14; Hi 1.12; VB 1.4\xt*\x*Zisas Kraisan tɨvi, nta zazera mbara muuŋgiap ntige ki, gurum ki, gurmaŋgip kɨrga, nta zazera mbara muuŋgip kɨrga. \v 9 \x - \xo 13.9: \xo*\xt Ro 14.17; Ef 4.14; Kor 2.4; 2.8; 2.16; 1 T 4.3\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, nde mbarkɨrga bunin ŋkaa nde ndavi khavɨv, nde ndɨkndɨgi ŋgɨ thari. Mba buni vhɨra nden muuŋrim, nde Fhe Bakɨmen tuav thamtha thari. Nza fhura Fhe Bakɨme fhura nza kora muuŋgi kora muumbara ganɨrim, ana nzan ndavi havharɨri. Mba tɨv, ana nzerara. Nzan ndavi, nta mba pi tɨvi zɨn vui ne suaŋv Fhe Bakɨme nɨman havhargirga tuktɨgi fhuvara. Nza mba pi mba, nta fhura ki mba ma. \p \v 10 \x - \xo 13.10: \xo*\xt 1 Ko 9.13; 10.18\xt*\x*Nza artar ki, mba Fhe Bakɨme rotu gari gumgi mbe Fhe Bakɨme Phenan mbe mba artarar ki mban mbegɨrga tuktɨgi fhuvara. \v 11 \x - \xo 13.11: \xo*\xt Kis 29.14; Wkp 6.30; 16.27; Nam 19.3\xt*\x*Mba Zudaiŋ Fhe Bakɨme rotu gari guman pan, ana sɨgi vɨzi, ana nta ndia vov, Fhe Bakɨme Phenan Guigi Guarara Ŋgarigi Ruman verav, gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi mbatɨgi vhɨzɨv zav ofa mbui. Mbe mba sɨgir ŋamtɨri, mbe mba ki ŋgu thav, kɨrar vhegap, nta mpooi. \v 12 \x - \xo 13.12: \xo*\xt Mt 21.39; Zo 19.17-18; FG 7.58\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, Zisas vhɨra ana ŋgu bakɨme bɨna thɨmkamanin kɨrar zaa ndigi. Ana maaŋ muuŋgim, ana vɨzɨn kha gumgi gu mbigir muuŋgirim, mbe guigira Fhe Bakɨme nɨman guigira ŋgararga. \f a \fr 13.12 \fr*\ft Mbe Zudaiŋ, mben tɨv, mba gumgi gu mbigi Fhe Bakɨme nzuav ofarir muun zav ndia zɨ sɨgi, mba Fhe Bakɨme rotu gari gumgir pani mbe nuarira mba sɨgi ŋamtɨri pi. Mbe mba Fhe Bakɨme mba gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi mbatɨgi vhɨzi tuga bakɨmen Fhe Bakɨme nzuav, ofa mbui sɨgi mbe ntan mbegɨrga tuktɨgi fhu. Ndu Wkp 6.24 kegɨp ganɨ ŋgɨp ves 30 thɨgɨri. Ndu vhɨra 16. 27 ganɨri. Zisas muuŋgi ofa, ana mbe mba tugi bakɨvir mbui ofari ŋana ndigi. Ndu Hi 9.7 kegɨp ganɨ ŋgɨp ves 14 thɨgɨri. \ft*\f* \v 13 \x - \xo 13.13: \xo*\xt Hi 11.26; 12.2; 1 Pi 4.14\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, nza vhɨra ŋgu thav, kɨrar anan han ŋgɨrga. Nza ana ndi memɨr, nza vhɨra mba memɨra ndirga. \f b \fr 13.13 \fr*\ft Ndu kha kameŋ ganɨnga gumgi mbari, mbe Zudaiŋ mba pi tɨva zɨn ŋgɨr zav guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi ga nzuai. Ndu ves 9 ganɨri. Kha gap Hibru khergi guma ana khaŋ nzuai, mba guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi, mbe Zudaiŋ phorgɨp mbe ki ŋguir ki thari. Mbe vhɨra khueŋ ndɨkndɨgɨ thari mba tɨvi mben muuŋgirim, mbe Fhe Bakɨme nɨman ŋgararga. Zakɨra fhuvara! Mbe Krais Zisas muuŋgi ŋaarar panan mbe Fhe Bakɨme nɨman ŋgarigi. Maaŋ muuŋgiap, mbe Zisas phorgɨ kɨrgen mberɨ thari, mbe vhɨra Zisasra zɨn ŋgɨri, mbe nen mberɨ thari. Mbe zazera ana zɨn ŋgɨri. \ft*\f* \v 14 \x - \xo 13.14: \xo*\xt Mai 2.10; Fi 3.20; Hi 11.10; 11.16; 12.22\xt*\x*Nza kaŋgi, nza kha nuianan ŋgu bakɨ the zazera mbara muuŋgip kegɨrga tuktɨgi fhuvara. Nza mba zumgum hɨrga ŋgu bakɨme, nza guigira ana vuzvugiap, anan rarga ki. \v 15 \x - \xo 13.15: \xo*\xt 2 Sto 29.31; Sng 50.14; 50.23; 69.30-31; Hos 14.2; 1 Pi 2.5\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, nza zazera Zisas zɨn panan, nza Fhe Bakɨme zɨ ndi vun kuamkuarga. Mba tɨv, ana nza ofar Fhe Bakɨme ndɨɨi farar muuŋgirga. Nzan kaathoori zazera ana zɨ ndi vun kuamkuav khaŋ suanga, “Ana nzan Guma Bakɨme ma.” \v 16 \x - \xo 13.16: \xo*\xt Ro 12.13; Fi 4.18; Hi 6.10\xt*\x*Nde guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi, nde guigira tɨvir vhuuin warir muuŋri. Nde thari bigi sosuagirim, nde mben kurkurav, wari wo bigi tharir mben nɨɨŋri. Nde mba khesharigi tɨvir muungeŋ ndɨkndɨk ŋanɨ thari. Ne khaŋ muuŋgi, mba khesharigi ofa Fhe Bakɨme guigira ana vuzvugi. \fig Zisas ŋgu bakɨme khɨmkamanin hin zaa ndigi. (13.12)|src="HK00325C.tif" size="col" copy="Horace Knowles/Louise Bass" ref="13.12"\fig* \s Fhe Bakɨme nzan muuŋgirim, nza nzerara kɨrga. \p \v 17 \x - \xo 13.17: \xo*\xt Ese 3.17; 1 Te 5.12; 1 T 5.17\xt*\x*Nden siosan gari gumgir pani, mbe nden kurkurar za mbui. Maaŋ muuŋgiap, mbe zazera tuituigira nde gari. Mbe zumgum mba muuŋgi ŋaari, mbe nta bun Fhe Bakɨme suanga. Maaŋ muuŋgiap, nde mbe buni zɨn ŋgɨp, mben piin kɨri. Nde maaŋ muunga, mbe ndikndigɨp wari won ŋaarir muuŋv, mbe ndavi simɨnga fhu. Mbe ndavir simtɨgi phorgɨp nde ganɨnga, mbe nden kurarga tuktɨgi fhuvara. \p \v 18 \x - \xo 13.18: \xo*\xt FG 23.1; 24.16; Ro 15.30; 2 Ko 1.12; Kor 4.3\xt*\x*Nde nza suaŋv Fhe Bakɨme phorgɨ suaŋv, nzan kurkurar saŋv ana nzaŋrim, ana nzan kurkurarga. Nza kaŋgi, nzan ndɨkndɨgi gum nzan ndavi vheri, nta Fhe Bakɨme rɨmani nɨman nzerara ki. Ne khaŋ muuŋgi, nza zazera tuituigip rurgeŋ vuzvugi. \v 19 Gu guigira khaŋ tɨgɨp nden nzai, nde na suaŋv Fhe Bakɨme phorgɨp suaŋrim, ana nan kurkurarim, gu vhemkora taagip nden han ŋgɨrga. \p \v 20 \x - \xo 13.20: \xo*\xt Ais 55.3; Jer 32.40; Ese 37.26; Sek 9.11; Ro 15.33; 1 Ko 6.14; Hi 10.29; 1 Pi 2.25\xt*\x*Nza Bakɨme Zisas, ana sipsivi gari guman ŋkasŋka ma. Ana won vɨzɨnra sia suav, mba Fhe Bakɨme ana suaŋgi kaman kameŋ havhargi, ne zazera mbara muuŋgip kɨrga. Maaŋ muuŋgiap, Fhe Bakɨme taagia ana khavgi. Maaŋ muuŋgiap, ntigem Fhe Bakɨme, ana ndava mɨɨtɨga nɨɨŋge ma. \v 21 \x - \xo 13.21: \xo*\xt Ga 1.5; Fi 2.13; 2 Te 2.17; 1 Pi 5.10\xt*\x*Ana nden kurkurav, za mba tɨvir vhuuin muuŋrim, nta nden kɨrɨ tɨvir hɨrim, ana vuzvugi tɨvi, nde nta zɨn ŋgɨrga. Nza Zisas Krais muuŋgi ŋaara panan, ana vuzvugi tɨvi, nza za nta ndigirga. Nza zazera mbara muuŋgip zɨ bakɨmen ana nɨɨnga. Nai guigi guarara. \s Khe kha gavar mpuur kameŋ khare. \p \v 22 Nde na phorgap guigira Zisas khothɨgi gumgi, nde tuituigip khuarir gu kha nde ndavi havharɨr zav khergi buni, nta kha gavar ki, nde tuituigip khuarir ntan tɨgɨri. Ne khaŋ muuŋgi, gu kha nde ndi khergi gav, ana gavar mpeeŋ fhuvara. \v 23 Gu khaŋ nde suan za mbui. Mba nza phorga guigira Zisas khothɨgi guma Timoti, mbe ana fhɨrgim, ana wom bɨnan ki fhu. Ana maaŋ muuŋgip vhemkora nan han zɨgɨrga, ŋka wani tɨgɨp nde ganɨn saŋv mbar ŋgɨrga. \p \v 24 Nde nan raar vhuuŋ ndiv wari wo siosa gari gumgir pani gum, mba guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigir nɨɨŋri. Mba Itari ŋgu bakɨme thav zegi gumgi, mbe vhɨra wari won raar vhuun nde ndɨɨi. \p \v 25 Fhe Bakɨme fhura nde kora muuŋgi korar muumbar za nde phorgɨ kɨri.