\id COL Reconstructed from Ventura Publisher \ide UTF-8 \h Korosi \toc1 Khe Por Korosiŋ Ndi Khergi Gap \toc2 Korosi \toc3 Kor \mt1 KOROSI \mt2 Khe Por Korosiŋ Ndi Khergi Gap \imt Khe fharav ganɨnga buni khare. \ip Korosi, ana Esia ŋgu bakɨme fhain ki ŋgu bakɨ mbe ma. Ana Efesus ŋgu bakɨme hara ki. Por nduara Korosi ŋgu bakɨmen sios khavgi fhuvara. Ana khaŋ muuŋgi, ana Efesusan kav, gumgi mbari ga sarigim, mbe Fhe Bakɨmen ŋaara mbuav, ana buni vhuuiŋ ndiav mba fhaiŋ ga ruigi. Mbe rua vov vhɨra Korosin vegi. \ip Por kama mueŋ mbararagim, gumgi mbari, mbe Korosin guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi, mbe mbe ndɨkndɨgi ŋgim, mbe guigira Zisas khothɨgi ndɨkndɨgi pham vui. Ana maaŋ muuŋgiap, mbararagiap, kha gava khergiap, mbe guigira Zisas khothɨgi ndɨkndɨgi havharɨ zav mba gavar mbe ndi mbarigi. Ana mba gava khergiap, mbe ndi mbav, khaŋ mbe nzuai, Krais, ana za kha bigi gari guman pan ma. Krais nduara taagip nza ndigirga. Nza harigi tuavi zɨn ŋgɨrga nta nzan kurarga tuktɨgi fhuvara. Mba tuavi, nza nta zɨn ŋgɨrga, nza Krais thav, samra ŋgɨgɨrga. Fhe Bakɨme Kraisan panan, ana za kha bigi ga muuŋgi. Kraisan panan Fhe Bakɨme taagip za kha bigi ndir zav mbui. Krais nzan vhen kim, nza tɨvir ŋkaa zɨn vui. Nza Krais tɨvira zɨn vui. \ip Por kha gava khergiap, guma phuni ga nɨɨŋgim, mani ana ndigap, Korosin vugi. Tikikus gum Onesimus, mani mba gava ndigap vugi. Kha guma Onesimus, Por Firemon ndi gava kherav, ana ana nzuav buni vhɨrver Firemon ga suaŋgi. \c 1 \ms Krais, ana za kha bigir pan ma. Fhe Bakɨme kɨrɨ tɨvi gum anan tɨvi guigira ana ki. \p \v 1-2 \x - \xo 1.1-2: \xo*\xt Ef 1.1\xt*\x*\x - \xo 1.1-2: \xo*\xt Ro 1.7\xt*\x*Gu Por, gu Krais Zisas farasarigi ŋaara guma. Ana vuzvugar, Fhe Bakɨme anan ŋaarar muun zav nan farasarigi. Na phorgap guigira Zisas khothɨgi guma Timoti, ŋka kha gava khergiap, nde Fhe Bakɨmen gumgi gu mbigi, nde Korosi ŋgu bakɨmen kav, nza phorgap guigira Krais khothɨgap ana zɨn vui. Ŋka kha gavar nde ndi mbai. Nza Ndia Fhe Bakɨme fura nden korar muuŋv, ndava mɨɨtɨgar nden nɨɨŋrim, nde kɨri. \s Mbe Korosiŋ, mbe guigira Zisas khothɨgi. \p \v 3 \x - \xo 1.3: \xo*\xt Ef 1.15-16; Fi 1.3; Fm 1.5; Hi 6.10\xt*\x*Nza nde nzuav Fhe Bakɨme phorga nzuav, nza zazera nde ndɨkndɨgap, anan ndikndigap ana phorga nzuai. Ana nza bakɨme Zisas Kraisan Ndia ma. \v 4-6 \x - \xo 1.4-6: \xo*\xt 2 T 4.8; 1 Pi 1.4\xt*\x*\x - \xo 1.4-6: \xo*\xt Mk 4.8; 16.15; Zo 15.16; Ef 3.2; 1 Pi 5.12\xt*\x*Nza khaŋ muuŋgiap, nden kameŋ mbararagi. Nde Zisas Kraisan buna vhuueŋ nden hɨgim, nde ne mbararagiap, nde Fhe Bakɨme nden mbuigi bigir vhuuiŋ, nta Hevenan ki, nde ne khothɨgap, nde nta ndirgen rarga ki. Nde maaŋ muuŋgiap, nde guigira Krais Zisas khothɨgap, nde wari wo ndavir za mba Fhe Bakɨmen gumgi gu mbigi ga ndɨɨv, wari ki. Mbe za kha nuianan mba buna vhuueŋ bun nzuaim, gumgi gu mbigi vhɨrve mba buna vhuueŋ khothɨgap, ne zɨn vov, mben tɨvi nzerigi. Mba khesharigi tɨvara nden rɨgar hɨgi. Nde fharigi raara, nde Zisas Kraisan buna vhuueŋ mbararagiap, nde guigira Fhe Bakɨme fhura nde kora muuŋgi kora muumbara kaŋgi. \v 7 \x - \xo 1.7: \xo*\xt Kor 4.12; Fm 1.23\xt*\x*Epafras mba buna vhuuen nde khɨvim, nde ne kaŋgi. Epafras, ana Kraisan ŋaara guman vhuuŋ ma. Ana nza phorga ŋgari guma ma, nza maaŋ muuŋgiap, guigira ana vuzvugi. Ana nzan kurkurav, Kraisan ŋaara vhuuŋra mbui. \v 8 Ana nde Fhe Bakɨmen gumgi gu mbigi, nde guigira wari won ndavi ndi mbe ndɨɨi tɨv, ana ne bun nza suaŋgi. Mba tɨv, Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar nduara mba tɨvar nde nɨɨŋgi. \s Por havharar Korosin nɨɨn zav Fhe Bakɨme phorga nzuai. \p \v 9 \x - \xo 1.9: \xo*\xt Zo 15.16; Ro 12.2; 1 Ko 1.5; Ef 1.8-9; 1.15-17; 2.10; 4.1; 5.10; 5.17; Fi 1.9; 1.27; 1 Te 4.1; Hi 13.21\xt*\x*Nza fharigi raar, nza nde mbui tɨva vhuun kameŋ mbararagiap, nza zazera nden kurkura zav Fhe Bakɨme phorga nzuai. Ana nden kurkurarim, nde tuituigip ana vuzvuk kaŋgirga. Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar ndɨkndɨgi vhuuiŋ kaŋgirga, ndɨkndɨgi gum ndɨkndɨgi vhuuin za nden nɨɨŋrim, nta guigira nden kɨrga. \v 10 Maaŋ muuŋgirga, nde guigira Guma Bakɨmen gumgi gu mbigi rui tɨvar muunga, ana guigira nde mbui tɨvi, ana za nta vuzvugirga. Nde mbarkɨrga ŋaarir vhuuiŋ, nde ntan muunga. Nde maaŋ muuŋv, tuituigip Fhe Bakɨme kaŋgip, mba ndɨkndɨk khaŋ tɨgɨp havhargip, ŋgɨv, kɨvgirga. \v 11-12 \x - \xo 1.11-12: \xo*\xt Ef 1.11; 1.18-19; 3.16; 4.2\xt*\x*Nza Fhe Bakɨme phorga nzuav, nza kha suambara mbui, ana won ŋkasŋkar vhuuŋ bakɨmen, ana za mbar kɨrga ŋkasŋkagir nden nɨɨnga, nde thɨgɨ havhargip, simtɨgi ndiv, mbarav kɨv, mba simtɨgi ganɨrim, nta ŋgɨv vhɨzɨrga. Nde ndikndigɨp, Dara phorgɨ suaŋv, anan ndikndigɨrga. Ana nden kurkurigim, nde tɨvir vhuuiŋra zɨn vui. Nde maaŋ mbuim, ana nden mbuigi bigir vhuuiŋ, nde nta ndirga. Nde Fhe Bakɨmen gumgi gu mbigi phorgɨp mba bigi ndirga. Nde mba gumgi gu mbigi phorgɨp Fhe Bakɨmen, vhava ŋaarar kɨrga. \v 13 \x - \xo 1.13: \xo*\xt Ru 22.53; Ef 2.2; 1 Te 2.12; 2 Pi 1.11\xt*\x*Nza fhum gɨngɨna ŋkasŋkar vhen kim, ana gɨngɨna ŋkasŋka vhen taagia nza ndigap, nza ndim, won Kama zɨn fagi. Mba Kam, ana guigira won ndavar ana nɨɨŋgi. \v 14 \x - \xo 1.14: \xo*\xt Ef 1.6-7\xt*\x*Fhe Bakɨmen Kam, ana taagia nza ndigap, nza muuŋgi tɨvi mbatɨgi, ana nta vhɨzgi. \s Por Krais mbui tɨvi ga nzuav, won ŋaara nzuai. \p \v 15 \x - \xo 1.15: \xo*\xt Zo 1.18; 2 Ko 4.4; Hi 1.3\xt*\x*Nza guma the Fhe Bakɨme gangirga tuktɨgi fhuvara. Fhe Bakɨmen Kam, ana ara fara muuŋgi. Ana Fhe Bakɨmen Kama bar ma. Ana za kha Fhe Bakɨme muuŋgi bigi gari guman pan ma. \v 16 \x - \xo 1.16: \xo*\xt Zo 1.3; 1.10; Ro 8.38; 11.36; Hi 1.2; 2.10; 1 Pi 3.22\xt*\x*Mba Kaman farver panan, Fhe Bakɨme kha Hevenan ki bigi ga mbuav, kha nuianan ki bigi ga muuŋgi. Ana nza kha gari bigi ga mbuav, nza gari fhuv bigi ga muuŋgi. Nza gari fhuv bigi khare. Ana han enseri havhari, ŋiniŋgi havhari, tori gu mbarɨvi, ana za mba bigi ga muuŋgi. Mba bigi za anan Kaman farver panan hɨgi, ana wo nzuav mba bigi ga muuŋgi. \v 17 \x - \xo 1.17: \xo*\xt Zo 1.1-3; 8.58; 17.5; 1 Ko 8.6\xt*\x*Mba bigi, nta zumgum hɨgi, Krais fhum ki. Ana mba bigi ga mbuim, anan ŋkasŋkar nta nzerara wari wo ki ŋanin kav, nta wari tɨgap ŋgari. \v 18 \x - \xo 1.18: \xo*\xt FG 26.23; 1 Ko 15.20; 15.23; Ef 1.10; 1.22-23; VB 1.5\xt*\x*Ana siosan pan ma, sios ana kharɨk ma. Ana nduara zazera kɨrɨ tɨva vhuun sios ga ndɨɨi nɨɨŋge ma. Ana za kha vhɨzgi gumgi gu mbigi kharav, rimgiap, fharav khavgi guma ma. Maaŋ muuŋgiap, ana nduara za kha bigi gari guman pan ma. \v 19 \x - \xo 1.19: \xo*\xt Zo 1.16; 3.34; Kor 2.9\xt*\x*Fhe Bakɨme khueŋ vuzvugi, ana kɨrɨ tɨv gum anan tɨvi, nta za anan Kaman kɨrga. Maaŋ muuŋgiap, Fhe Bakɨme guigira ana phorga ki. \v 20 \x - \xo 1.20: \xo*\xt Ro 5.1; 2 Ko 5.18; Ef 1.7; 1.10; 2.13; 2.16; 1 Zo 2.2\xt*\x*Fhe Bakɨme za kha nuianan ki bigi gum Hevenan ki bigir muuŋgirim, nta za ana phorgɨp ndava bavira kɨrgeŋ vuzvugi. Ana maaŋ muuŋgiap fhura Krais garim, ana khanarareŋ ga ntorgap rimgi. Ana khanarareŋ ga ntorgim, ana vɨzɨn siasuagim, Fhe Bakɨme nza panan ana kegi tɨvi, ana nta mbevigim, nza ana phorgap ndava bavira ki. \p \v 21 \x - \xo 1.21: \xo*\xt Ro 5.10; Ef 2.12; 4.18; Ta 1.15-16\xt*\x*Nde fhum Fhe Bakɨme thav samra ki. Nde panan ana kegap, maaŋ muuŋgiap, nde ndɨkndɨgi mbatɨgi ga mbuav, tɨvi mbatɨgir ana mbui. \v 22 \x - \xo 1.22: \xo*\xt Ef 2.14-16; 5.27; 1 Te 4.7; Ta 2.14\xt*\x*Krais khanarareŋ ga ntorgap rimgi. Ana mba tɨva muuŋgim, Fhe Bakɨme nde phorgap ndava bavira ki. Ana maaŋ muuŋgiap, ana nde ndigap, won han zi. Nde ana nɨman ŋgaravra kɨv, ana nɨman simtɨk thueŋ kɨrga fhu. \v 23 \x - \xo 1.23: \xo*\xt Mk 16.15; Ef 3.17; 1 T 3.16; Hi 3.14\xt*\x*Nde guigira Zisas khothɨgi tɨva suirav, guigira havhargip thɨgɨri. Nde muuŋv kɨrim, bigɨn thueŋ nde ŋgɨrgɨrim, nde mba mbararagi buna vhuueŋ, nde nen rarga ki, nde ne tharga. Gu Por, gu mba buna vhuueŋ bun nzuai ŋaara guma kav, nza mba buna vhuueŋ bun za kha nuianan ki gumgi gu mbigi ga suaŋgi. \s Por Korosin kurkurigi. \p \v 24 \x - \xo 1.24: \xo*\xt Ro 5.3; 2 Ko 1.5-6; Ef 1.23; 3.13; Fi 3.10; 2 T 1.8\xt*\x*Gu ntigem, nden kurkurav zaa ndi ne nzuav ndikndigi. Krais won siosan kurkurav ndigi zaagi vhɨzgi fhuvara. Sios, ana Krais kharɨk ma. Ntigem, Kraisan sios mba zaagi ndirga. Gu Kraisan sios fɨga mueŋ ma. Gu ana siosan kurkurav won fhavara mba zaagi mbari ndi. \v 25 \x - \xo 1.25: \xo*\xt Ef 3.2; 3.7-8\xt*\x*Fhe Bakɨme nduara nan farasarigim, gu siosan ŋaara guma kav, gu nden kurkurigi. Gu guigira za Fhe Bakɨme buna vhuueŋ bun suanga ŋaar ki. \v 26 \x - \xo 1.26: \xo*\xt Ro 16.25-26; 1 Ko 2.7; Ef 3.3-5; 3.9-10; 2 T 1.10\xt*\x*Fhum tugivigen mba buneŋ zorga kim, mba gumgi gu mbigi mba buneŋ kaŋgi fhu. Ntigem, mba buneŋ ne guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi nɨman kɨrar hɨgi. \v 27 \x - \xo 1.27: \xo*\xt Ro 9.23; 2 Ko 2.14; Ef 1.18; 3.8; 1 T 1.1\xt*\x*Fhe Bakɨme wo vuzvugara, ana mba zorga ki buneŋ, ana nen nza guigira Zisas khothɨgi, ana nen nza khɨvigi. Ana maaŋ muuŋgim, nza kaŋgi mba buneŋ, ne guigira buna vhuueŋ ma, ne za kha nuianan ki gumgi gu mbigir kurkurarga. Mba zorga ki buneŋ khaŋ muuŋgi, Krais nde phorga ki. Ana nde ndigirim, nde ŋgɨp, ana phorgɨ kɨv, ana bigir vhuuiŋ nde Hevenan nta ndirga, nde nen rarga ki. \v 28 \x - \xo 1.28: \xo*\xt Ef 4.13; 5.27\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, nza Kraisan buna vhuueŋ bun za kha gumgi ga nzuai. Nza ndɨkndɨgi vhuuiŋ zɨn vuav, nza mba bunen mbe nzuav mbe khɨvav, kama havharara mbe nzuai. Ne khaŋ muuŋgi, nza khueŋ vuzvugi, mbe guigira khaŋ tɨgɨp havhargip guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi kɨrga, nza mben kov, Fhe Bakɨme han ŋgɨrga. \v 29 \x - \xo 1.29: \xo*\xt FG 20.20; 20.27; Ef 3.7; 3.20; Fi 4.13\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, Krais na ndɨɨi ŋkasŋka bakɨme, gu ŋaara mbatɨga mbuav, mba ŋaara mbui. \c 2 \s Nza khaŋ tɨgɨp havhargip Zisas khothɨgɨp, mba guiguigi buni, nza nta daaŋgi mbur khɨngirga. \p \v 1 Gu nde khueŋ kaŋgirgane vuzvugi. Gu khaŋ tɨgap havhargia ŋaara mbatɨga mbuav, nden kurkurav Raodisian siosan ki gumgi gu mbigi, gu mben kurkurav, vhɨra mba nan khoma gangi fhuv gumgi gu mbigi, gu vhɨra mben kurkurigi. \v 2 \x - \xo 2.2: \xo*\xt 2 Ko 1.6; Ef 3.4; 3.18; Fi 3.8; Kor 1.26; 3.14\xt*\x*Gu mba ŋaara mbuav, gu za mben ndavi havharav, mben ndavi khavi, mbe guigira wari won ndavir warir nɨɨŋv, mbe phorgɨp ndava bavira kɨri. Gu khueŋ vuzvugi, nde ndɨkndɨgi vhuuiŋ ndirim, mba ndɨkndɨgi nde Zisas khothɨgi ndɨkndɨk havhargirga. Gu vhɨra khueŋ vuzvugi, nde vhɨra Fhe Bakɨme mba zorgi buneŋ nɨɨeŋ, nde niŋge kaŋgirga. Krais, ana nduara mba zorga ki bunen nɨɨeŋ ma. \v 3 \x - \xo 2.3: \xo*\xt Ais 45.3; 1 Ko 1.24; 1.30; Ef 1.8; 3.19\xt*\x*Mba zorga ki bigi kaŋgi ndɨkndɨgi vhuuiŋ kaŋgi ndɨkndɨk, nta guigira Kraisan ki. Nta ŋkɨɨa ki phenan, ŋkɨɨa guigira ana givav ki fara muuŋgi. \p \v 4 \x - \xo 2.4: \xo*\xt Ro 16.18; Ef 4.14; 5.6; Kor 2.8\xt*\x*Gu guma the nde raaŋ shɨv, nde guigirga ne vuzvugi fhu. Gu maaŋ muuŋgiap kha bunen nde nzuai. \v 5 \x - \xo 2.5: \xo*\xt 1 Ko 5.3; 14.40; 1 Pi 5.9\xt*\x*Gu nde phorga ki fhuvara. Gu won ndɨkndɨgar, gu nde phorga ki. Gu nde garim, nde nzerara wari tɨgap khaŋ tɨgap havhargiap Zisas khothɨgim, gu nde ganɨngen ndikndigi. \s Nza guigira Krais phorgɨp, nza guigira kɨrɨ tɨvar vhuuŋ ndigirga. \p \v 6 Nde Guma Bakɨme Krais Zisas ndigi, nde ana phorgɨ ruri. \v 7 \x - \xo 2.7: \xo*\xt Ef 2.20-22; 3.17; Kor 1.23\xt*\x*Nde ana tɨ thɨgɨp havhargip, kha nuiana thɨgi farar muuŋgiri. Nde vhɨra, phena kɨna havharage tɨ thɨgi farar muuŋgiri. Nde nza mba nde khɨvav nde suaŋgi bunan vhuueŋ, nde kha tɨgɨp havhargip, ne khothɨgɨri. Nde ne khothɨgɨp, nde zazera Fhe Bakɨme phorgɨp suaŋv, ana ndikndigɨri. \p \v 8 \x - \xo 2.8: \xo*\xt Ga 4.3; 4.9; Ef 5.6; Kor 2.3; 2.18-20; Hi 13.9\xt*\x*Nde tuituigira wari ganɨri. Nde muuŋv kɨrim, guma the mbarkɨrga guiguigi buni kɨni gum ndɨkndɨgir nde suaŋv nden muuŋrim, nde ana ndɨkndɨgi zɨn ŋgegɨrga. Mba khesharigi gumgi, mbe wari won nzɨgi gum, kha buip gum, nuiana gari ŋiniŋgi gu tori gu mbarɨvi, mbe ntan ndɨkndɨgi zɨn vui. Mbe Krais ndɨkndɨgi zɨn vui fhuvara. \p \v 9 \x - \xo 2.9: \xo*\xt Zo 1.14-16; Kor 1.19\xt*\x*Nde kaŋgi, Krais ana nzara fara muuŋgiap guma guara gegim, Fhe Bakɨmen tɨvi guigira givav anan ki. \v 10 \x - \xo 2.10: \xo*\xt Ef 1.21-22\xt*\x*Nde Krais ntɨɨri ma. Maaŋ muuŋgiap, Fhe Bakɨme guigira kɨrɨ tɨvar vhuun nde nɨɨŋgim, mba tɨv guigira nden ki. Ana mba ŋkasŋka ki bigi gu tori gu mbarɨvi, ana za ntan ŋkasŋka mbevigim, nta za vergi. Ntan ŋkasŋka, ana ŋkasŋka kambararga tuktɨgi fhuvara. Zakɨra fhuvara! Nta ana piin kim, anan ŋkasŋka mbe gari. \v 11 \x - \xo 2.11: \xo*\xt Ro 2.29\xt*\x*Nde ana phorga kav, nde guigira warir fooi tɨva ndigi. Mba tɨv, ana nde fhura wari wo fhavi ga mbui tɨv fhuvara. Zakɨra fhuvara! Nza Krais tɨvi zɨn vov, nza wari won ndava vura tɨvi, nza nta vharigim, nta nza thav sagi. Mba tɨv, ana guigira fooi tɨva guar ma. \v 12 \x - \xo 2.12: \xo*\xt Ro 6.4; Ef 1.19-20; 3.7; Kor 3.1\xt*\x*Nde ndavi dorgap, nde Zisas phorgap ruagim, Fhe Bakɨme nde ndiv, Krais phorgap mboga tɨgi, nde rimgi. Krais rimgim, Fhe Bakɨme taagia ana khavgim, nde Fhe Bakɨme ŋkasŋka khothɨgap, ruagim, ana maaŋ muuŋgiap taagia Krais khavav, ana vhɨra nde khavgi. \v 13 \x - \xo 2.13: \xo*\xt Ef 2.1-5\xt*\x*Nde fhum mbarkɨrga tɨvi mbatɨgi ga mbuav, nde vhɨra Fhe Bakɨme gumgi ki fhuvara, nde maaŋ muuŋgiap, nde vhɨzgi gumgi fara muuŋgiap ki. Fhe Bakɨme nde muuŋgim, nde Krais phorga taagia khavgiap, zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨŋ ndigim, Fhe Bakɨme nza fhum muuŋgi tɨvi mbatɨgi, ana za nta vhɨzgi. \v 14 \x - \xo 2.14: \xo*\xt Ef 2.14-16; 1 Pi 2.24\xt*\x*Fhe Bakɨme Moses ga nɨɨŋgi tɨvi, nta nza nzua nzuav, nza muuŋgi tɨvi mbatɨgi ndi kɨra suav, nza nzuaim, nza ntan ŋkasŋkar piin ki. Fhe Bakɨme, nza nzuav nzuai buni, ana za nta vharav, ana nta vhɨzgi. Ana nta vhɨzgiap, ntan Krais khanarareŋ ga tɨga fugi. \v 15 \x - \xo 2.15: \xo*\xt Kor 1.13\xt*\x*Ana mba ŋkasŋka ki ŋiniŋgi, ana ntan ŋkasŋkagi vhɨzgiap, vhɨra mba tori ŋkasŋkagi gu mbarɨvi ŋkasŋkagi, ana vhɨra nta vhɨzgi. Krais ntorgap rimgi khanararen, Fhe Bakɨme khuen za mba gumgi khɨvigi, ana za mba bigir ŋkasŋka vhɨzgiap, ana mba bigi ga muuŋgim, kha gumgi gu mbigi nta kaŋgi, nta za fhura ki bigi ma. \s Nza Krais phorgap rimgim, mba Moses suaŋgi tɨvi gu bigi, nta nzan kurarga tuktɨgi fhuvara. \p \v 16 \x - \xo 2.16: \xo*\xt Ro 14.1-12; 1 Ko 8.8; Ga 4.10\xt*\x*Nde fhura guma the ganɨrim, ana bun thuen nde sɨ khaŋ nde suaŋ thari, “Nde mba gum mbɨ pi tɨva zɨn vui fhu, nde rotu mbui tugi bakɨvi, nde nta zɨn vui fhu, nde kɨni kama hɨgi tugar rotu mbui fhu, nde Sabatar rotu mbui fhu.” \v 17 \x - \xo 2.17: \xo*\xt Hi 8.5; 9.9; 10.1\xt*\x*Mba bigi, nta zumgum hɨrga bigɨr ntuu ma. Krais, ana guigira bigɨna guar ma. \v 18 Maaŋ muuŋgip, guma the ana rɨman kuv bigɨn the gangip, ana bun nde suaŋv khaŋ nde suanga, “Nde wari mbevav, nde Fhe Bakɨme enseri rotur muuŋri.” Mba guma maaŋ nde suaŋrim, nde fhura ana ganɨrim, ana nde mbevɨ thari. Mba khesharigi gumgi, mbe wari won ndava vura ndɨkndɨgira zɨn vov, kha ndɨkndɨga mbui, mbe nduarira guigira ndɨkndɨgir vhuuiŋ ki. \v 19 \x - \xo 2.19: \xo*\xt Ef 2.21; 4.15-16\xt*\x*Mbe maaŋ mbuav, mbe guigira nza won guman pan Krais, mbe ana suira havhargi fhuvara. Mba pan, ana za mban won kharɨga ndɨɨim, ana ŋkɨriiŋ thɨvi, nta ana fhava phorgap nzerara ki. Maaŋ muuŋgiap, ana kharɨk, ana Fhe Bakɨmen ŋkasŋkar, ana vuzvugar, ana vhuuva kɨvi. \p \v 20 \x - \xo 2.20: \xo*\xt Ga 4.3-5; 4.9\xt*\x*Nde Krais phorgap rimgi, nde wom kha buivar ki ŋiniŋgi gu nuianan ki tori gu mbarɨvi ŋkasŋkar piin ki fhuvara. Maaŋ muuŋgiap, nde thaaŋ nzuav kha nuiana gumgi rui rurua mbui? Nde thaaŋ nzuav vhɨra kha khesharigi tɨvi zɨn vui? \v 21 \x - \xo 2.21: \xo*\xt 1 T 4.3\xt*\x*“Ndu ana suigɨ thari, ndu ana mbɨ thari, ndu fhura ana ganɨrim, ana ndu fhava kɨzrɨgɨ thari?” \v 22 \x - \xo 2.22: \xo*\xt Ais 29.13; Mt 15.9\xt*\x*Kha tɨvi, nta mba gu bigi ga nzuai. Nza nta mbegi, nta ŋaar ki fhu. Mba bigi, nta vhemkora mbarɨgi bigi ma. Mba tɨvi, gumgi wari won ndɨkndɨgira nzuai tɨvi ma. Mbe ntan nza khɨvav, nta zɨn ŋgɨr zav nza nzuai. \v 23 Guigira, mba khesharigi tɨvi, nta kha khesharigi. Mba tɨvi, nza kha ganganan nta mbui. Nta nzan muuŋrim, nza enseri rotur muunga, nta nzan ndavi mbevɨrim, nza wari won fhavi vuzvugara zɨn ŋgɨrga fhu. Maaŋ muuŋgiap, gumgi mbari, mbe kha ndɨkndɨgar mba tɨvi ga mbui, nza ndɨkndɨgir vhuuiŋ zɨn vui. Mba tɨvi, nta nzan kurav, nzan ndava vura tɨvi mbevarga tuktɨgi fhuvara. \c 3 \s Nza Krais phorga rimgiap, ana phorgap taagiap khavgi. \p \v 1 \x - \xo 3.1: \xo*\xt Sng 110.1; Mk 12.36; 16.19; Ef 1.20; Fi 1.30; Kor 1.29; 2.12; 1 Te 2.2\xt*\x*Krais rimgim, Fhe Bakɨme taagiap ana khavav, vhɨra taagia nza khavgi. Maaŋ muuŋgiap, nza kha vun ki bigi, nza nta suaŋv ŋgarɨv, nta ndirga. Kha vun ki ŋgun, Krais Fhe Bakɨmen guva haren ŋgui vhɨrve gari guman pan pigi mpirmpirɨga perav ki. \v 2 \x - \xo 3.2: \xo*\xt Mt 6.33\xt*\x*Nde zazera kha vun ki bigi ga ndɨkndɨgɨri. Nde kha nuiana bigi ga ndɨkndɨgɨ thari. \v 3 \x - \xo 3.3: \xo*\xt Ro 6.2; 2 Ko 5.7; 5.14; Ga 2.20; Kor 2.20\xt*\x*Nde vhɨzgi gumgi fara muuŋgiap, nden kɨrɨ tɨvi gu bigi, nta Krais vhen zorgap, ana phorga kim, nde Fhe Bakɨme phorgap ki. \v 4 \x - \xo 3.4: \xo*\xt Zo 11.25; 14.6; 1 Ko 15.43; Fi 1.21; 1 Zo 3.2\xt*\x*Krais, ana nden kɨrɨ tɨvi gu bigir nɨɨŋge ma. Krais ŋkasŋka bakɨme phorgɨp kɨrar hɨrga, nde vhɨra ana phorgɨp kɨrga. \ms Krais, ana nzan vhen kim, nza tɨvir ŋkaa zɨn vui gumgi gu mbigi ma. \s Nza tɨvir ŋkaa zɨn vui gumgi gu mbigi ga gegi. \p \v 5 \x - \xo 3.5: \xo*\xt Ro 6.6; 6.11-13; 8.13; Ga 5.24; Ef 4.19; 5.3-5; 1 Te 4.5\xt*\x*Nde maaŋ muuŋgiap, nde kha nuianan tɨvi, nde won ndavi vherir za nta shogirim, nta rimgiri. Gu kha khesharigi tɨvi ga nzuai, nde ruarir gumgi gu mbigi wari ndi tɨv, nde ana thari, nde tɨvi mbatɨgi thari, nde ndavi khavav tɨvi mbatɨgi ga mbui tɨvi thari. Nde harigi gumgi bigi garav, nta niihi tɨvi thari. Harigi gumgi bigi garav nta niihi tɨv, ana mbarɨvi gu tori rotu mbui fara muuŋgi. \v 6 \x - \xo 3.6: \xo*\xt Ef 5.6\xt*\x*Kha nuianan tɨvi mbatɨgi vuzvugap, Fhe Bakɨme suaŋgi tɨvi daasui gumgi gu mbigi, Fhe Bakɨme mbe nzuav vheza mbatɨga bevahegim, ana mbur ki. Ana mba vhezar mben nɨɨŋgirga. \v 7 \x - \xo 3.7: \xo*\xt Ro 6.19-20; 1 Ko 6.11; Ef 2.2\xt*\x*Nde fhum vhɨra mba gumgi gu mbigi phorga ruav, mba khesharigi tɨvi, nde za nta muuŋgi. \p \v 8 \x - \xo 3.8: \xo*\xt Ef 4.22; 4.25-31; 5.4; Hi 12.1; 1 Pi 2.1\xt*\x*Nde ntigem, mba khesharigi tɨvi mbatɨgi, nde za nta vhararim, nta nde thav sari. Mba tɨvi mbari khare, vhegap, ndavi shiav, harigi gumgi ga nzuav ndavi mbarɨgi, buni mbatɨgir harigi gumgi ga nzuav, mbarkɨrga buni mbatɨgi guarira nzuai. \v 9 \x - \xo 3.9: \xo*\xt Ef 4.22\xt*\x*Nde bevbevira, nde phorgap guigira Zisas khothɨgi gumgi, nde mbe guiguigɨ thari. Ne khaŋ muuŋgi, nde mba ndava vura tɨvi, nde nta vharigim, nta nde thav sagi. \v 10 \x - \xo 3.10: \xo*\xt Stt 1.26; Ro 12.2; Ef 2.10; 4.24\xt*\x*Nde tɨvir ŋkaa ndigap, nta zɨn vui gumgi gu mbigi ma. Fhe Bakɨme nde muuŋgim, nde tɨvir ŋkaa zɨn vuim, ana zazera ndɨkndɨgi vhuuiŋ vhɨrver nde ndɨɨv, nde muuŋgim, nde tɨvir ŋkaa zɨn vov guigira ana kaŋgiap, nde ara fara muuŋgir za mbui. \v 11 \x - \xo 3.11: \xo*\xt Ro 10.12; Ga 3.28; Ef 1.23\xt*\x*Nza tɨvir ŋkaa zɨn vui gumgi, nza za mba farara muuŋgi. Nza kha ndɨkndɨgar muunga fhu, nza Grikiŋ ma, mbe Zudaiŋ ma, nza warir fooŋgi ntɨɨri ma, kheiŋ warir fooŋgi fhuv ntɨɨri ma, nza harigi khesharigi kaa ntɨɨri ma, nza harigi fhaiŋ ntɨɨri ma, nza fhura ŋaara gumgi khɨni ma, nza bɨkbɨɨgi ntɨɨri ma. Nza maaŋ suanga fhu. Krais, ana nduara za nzan vhen ki. \s Nza guigira wari won ndavi wari ga ndɨɨi tɨva zɨn ŋgɨrga. \p \v 12 \x - \xo 3.12: \xo*\xt Ga 5.22; Ef 4.32; Fi 2.1; 1 Pi 2.9\xt*\x*\x - \xo 3.12: \xo*\xt Ef 4.2\xt*\x*Fhe Bakɨme nden farasarigim, nde ana gumgi gu mbigi kim, ana guigira won ndavar nde nɨɨŋgi. Maaŋ muuŋgiap, nde mba khesharigi tɨvi zɨn ŋgɨri. Nde guigira warir korar muuŋv, tɨvar vhuuŋra warir muuŋri. Nde guigira wari mbevav, nde mbarara harigi gumgi ga suaŋv, tɨva mbatɨgen nde muuŋgi guma, nde vhemkora ana suaŋv ndav shi thari. \v 13 \x - \xo 3.13: \xo*\xt Mk 11.25; Ef 4.32; 5.2\xt*\x*Maaŋ muuŋgip, nden rɨgar, nde phorgap guigira Zisas khothɨgi guma the bigɨna mbatɨga thuen nde then muuŋgirim, mba guma mba simtɨga ndiv, ana ana muuŋgi tɨva mbatɨgeŋ, ana fhura ne ndɨkndɨk ŋangip, ne ndɨkndɨgi thari. Guma Bakɨme, ana nde muuŋgi tɨvi mbatɨgi, ana nta vhɨzgiap, nta ndɨkndɨk ŋangi. Mba tɨvara, nde phorgɨp guigira Zisas khothɨgi guma the nde muuŋgi tɨva mbatɨgeŋ, nde ne ndɨkndɨk ŋangiri. \v 14 \x - \xo 3.14: \xo*\xt Ro 13.8-10; 1 Ko 13.13; Ef 4.3\xt*\x*Mba tɨvi, kha tɨv nta phorgi. Nde guigira wari won ndavir nde phorgap guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigir nɨɨŋri. Mba tɨv nza mbuim, nza wari tɨgap ndava bavira ki. \v 15 \x - \xo 3.15: \xo*\xt 1 Ko 12.13; 12.27; Ef 2.16-17; 4.4; Fi 4.7\xt*\x*Krais, ana ndava mɨɨtɨgar nza ndɨɨv, nza mbuim, nza wari tɨgap ndava bavira kim, mba ndava mɨɨtɨk guigira nde ndavi ganɨrim, nde kɨri. Fhe Bakɨme nden kamgim, nde wari tɨgɨp, ndava bavira kɨri. Nde kɨv, zazera Fhe Bakɨmen ndikndigɨp, ana phorgɨ suaŋri. \v 16 \x - \xo 3.16: \xo*\xt 1 Ko 14.26; Ef 5.19; Kor 4.6\xt*\x*\x - \xo 3.16: \xo*\xt Ef 5.19-20\xt*\x*Nde fhura Krais buna vhuueŋ ganɨrim, ne khaŋ tɨgɨp nde ndavi vherir ŋgarɨri. Nde bevbevira, nde guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi, nde mbe phorgɨ suaŋv, ndɨkndɨgi vhuuin mbe khɨvɨrim, mbe tɨvir vhuuiŋra muuŋri. Nde Fhe Bakɨmen ndikndigɨp wari won ndavi vherir ana phorgɨp suaŋv, ana gavar ŋgavi ki nde ntan muuŋv, nde Fhe Bakɨme rotu mbui ŋgavir muuŋv, Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar nde ndavi khavim, nde ana rotu mbui ŋgavi, nde ntan muuŋri. \v 17 \x - \xo 3.17: \xo*\xt 1 Ko 10.31; Ef 5.20; 1 Te 5.18; Hi 13.15\xt*\x*Nde nzuai buni, nde mbui ŋaari, gum nde mbui bigi zam, nde Guma Bakɨme Zisas zɨn panan za ntan muuŋri. Nde ana zɨn, nde Fhe Bakɨme phorgɨp suaŋv ana ndikndigɨri. \s Por guigira Zisas khothɨgi ndegi gu ndegmbori ga nzuai. \p \v 18 \x - \xo 3.18: \xo*\xt Ef 5.22; Ta 2.5; 1 Pi 3.1\xt*\x*Nde mbigi, nde won mani piin kɨri. Mba tɨv, ana Guma Bakɨme rɨmani nɨman nzerara. \v 19 \x - \xo 3.19: \xo*\xt Ef 4.31; 5.25; 5.28; 1 Pi 3.7\xt*\x*Nde gumgi, nde vhɨra guigira wari won ndavir wari won muuin nɨɨŋri. Nde mben muuŋrim, mbe ndavi mbarɨgɨ thari. \p \v 20 \x - \xo 3.20: \xo*\xt Ef 5.24; 6.1; Ta 2.9\xt*\x*Nde tari, nde wari won ndegi gu ndegmbori nzuai buni, nde zam nta mbararav, nta zɨn ŋgɨri. Guma Bakɨme mba tɨva vuzvugi. \v 21 \x - \xo 3.21: \xo*\xt Ef 6.4\xt*\x*Nde ndegi, nde wari won tarir muuŋrim, mbe nden kɨnɨ thari. Nde maaŋ muunga, mbe khueŋ ndɨkndɨgɨrga, mbe ŋaara vhuuŋ then muuŋgirga tuktɨgi fhuvara. \s Por ŋaara gumgi gum mbe gari mpiiŋsɨgi ga nzuai. \p \v 22 \x - \xo 3.22: \xo*\xt 1 T 6.1; Ta 2.9\xt*\x*\x - \xo 3.22: \xo*\xt Ef 6.5-8\xt*\x*Nde ŋaara gumgi, nde wari wo gari mpiiŋsɨgi nzuai buni, nde za nta zɨn ŋgɨri. Nde mben raaŋ shɨv, mbe nde han kɨrim, nde mben rɨmgi vheri ŋaarir muuŋ thari. Fhuvara. Nde Guma Bakɨmen rɨvɨv, nde zazera guigira ŋaara vhuuŋra muuŋri. \v 23 \x - \xo 3.23: \xo*\xt 1 Ko 7.22\xt*\x*Nde za mba bigir muuŋv, nde khaŋ tɨgɨp ŋkasŋkagip mba bigir muuŋri. Nde khaŋ suaŋ thari, “Nza guman ŋaara mbui.” Fhuvara. Nde Guma Bakɨmen ŋaara mbui. \v 24 Nde kaŋgi, Guma Bakɨme zumgum vhezar nden nɨɨnga, ana mba bigir vhuuiŋ, ana ntan wo gumgi gu mbigir mbuigi nta ki. Nde khueŋ ndɨkndɨgɨri, nde Kraisan ŋaara gumgi ki, ana nduara nde gari mpiiŋsɨga guar ma. \v 25 \x - \xo 3.25: \xo*\xt Lo 10.17; Ro 2.11; Ef 6.9; 1 Pi 1.17\xt*\x*Guma tɨva mbatɨgeŋ muuŋgi, ana mba tɨva mbatɨgen vheza ndirga. Fhe Bakɨme tɨva bavira zɨn vov, za kha gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi mbatɨgi ga nzuav mbe nzuai. \c 4 \p \v 1 \x - \xo 4.1: \xo*\xt Wkp 25.43; 25.53; Ef 6.9\xt*\x*Nde ŋaara gari mpiiŋsɨgi, nde tɨvir vhuuiŋra zɨn ŋgɨp, nde tɨvir vhuuiŋra wari won ŋaari gumgir muuŋri. Nde khueŋ kaŋgi, nde vhɨra, nde gari mpiiŋsɨk, ana Hevenan ki. \s Nza khaŋ tɨgɨp havhargip Fhe Bakɨme phorga nzuav, tuituigira kha nuianan rui tɨv guigira havhargiri. \p \v 2 \x - \xo 4.2: \xo*\xt Ef 6.18; Fi 4.6\xt*\x*Nde Fhe Bakɨme phorga nzuai tɨv, nde ana suirav havhargiri. Nde maaŋ muuŋv Fhe Bakɨme phorgɨp suaŋv, nde ndɨkndɨgar vhuuŋra muuŋv, nde anan ndikndigɨp, ana phorgɨp suaŋri. \v 3 \x - \xo 4.3: \xo*\xt Ro 15.30; 1 Ko 16.9; Ef 6.19\xt*\x*Nde Fhe Bakɨme phorgɨp suaŋrim, ana vhɨra nzan kurkurari. Nde ana phorgɨp suaŋv ana nzarim, ana tuav fhogɨrim, nza Kraisan buna vhuueŋ bun suanga. Mba buna vhuueŋ, ne fhum zorga kegi, ne ntigem kɨrar hɨgi. Gumgi mbari mba buna vhuueŋ mbararargeŋ thagi. Mbe ne mbararargeŋ thav, na ndi bɨna khɨngi. \v 4 \x - \xo 4.4: \xo*\xt Ef 6.20\xt*\x*Nde na suaŋv Fhe Bakɨme phorgɨp suaŋrim, gu tuituigip Fhe Bakɨme na vuzvugi tɨvara, gu mba buna vhuueŋ bun suanga. \p \v 5 \x - \xo 4.5: \xo*\xt Ef 5.15-16; 1 Te 4.11-12\xt*\x*Nde sios thav kɨrar ki gumgi han kɨv, nde ndɨkndɨgi vhuuiŋra zɨn ŋgɨp, nde tɨvir vhuuiŋra muuŋri. Nde zazera Krais tɨvara mbe khɨvɨr saŋ muuŋri. \v 6 \x - \xo 4.6: \xo*\xt Mk 9.50; Ef 4.29; Kor 3.16; 1 Pi 3.15\xt*\x*Nde zazera mba gumgi mbararargeŋ vuzvugi bunin vhuuiŋra suaŋri. Nde ndɨkndɨga vhuuŋra muuŋv harigi gumgi nzuai buni ŋgarkari. \s Por Tikikus gum Onesimus ga sarigim, mani Korosin vui. \p \v 7 \x - \xo 4.7: \xo*\xt FG 20.4; 2 T 4.12\xt*\x*\x - \xo 4.7: \xo*\xt Ef 6.21-22\xt*\x*Tikikus ana mba gu mbui ŋaari, ana za nta bun nde suanga. Tikikus, ana nza phorgap ŋgarav, ana nza phorgap guigira Zisas khothɨgi guma ma. Nza guigira ana vuzvugi. Ana vhɨra guigira Guma Bakɨmen ŋaara guman vhuuŋ ma. \v 8 Gu mba bigɨna nɨɨŋera nzuav, ana sarigim, ana nden han vui. Ana ŋgɨp, nde suaŋrim, nde nza ki kɨrɨ tɨva kaŋgir zav, nza ram mbui kɨrɨ tɨva muuŋgiap wari ki. Ana vhɨra nde ndavi havharɨrga. \v 9 \x - \xo 4.9: \xo*\xt Fm 1.10-12\xt*\x*Gu vhɨra Onesimus ga sarigim, ana Tikikus phorga mbar vui. Onesimus, ana nza phorgap guigira Zisas khothɨgi guma ma. Ana vhɨra guigira Zisas zɨn vui guma ma. Nza guigira ana vuzvugi. Ana vhɨra nden kɨvntok ma. Mani khaŋ hi bigi, mani za nta bun nde suanga.\f a \fr 4.9 \fr*\ft Onesimus, ana Firemonan ŋaara khɨna mbui guma ma. Ndu Por Firemon ndi khergi gava ganɨ. \ft*\f* \s Por won raar vhuun Korosiŋ ga ndɨɨi. \p \v 10 \x - \xo 4.10: \xo*\xt FG 12.12; 12.25; 13.13; 15.37-39; 19.29; 27.2; Fm 1.24\xt*\x*Aristarkus, ana na phorgap phena tɨvanan ki, ana won raar vhuun nde ndɨɨi. Mak, ana Barnabas ŋguk ma, ana vhɨra won raar vhuun nde ndɨɨi. Ana maaŋ muuŋgip ŋgɨp, nden hɨrim, nde ana ndikndigip, gu khar nde nzuai kameŋ zɨn ŋgɨp ana ndigiri. \v 11 Zisas, mbe kha zɨ phorgap anan kaai, Zastus, ana vhɨra won raar vhuun nde ndɨɨi. Mbe Zudaiŋ rɨgar, mbe kha gumgira na phorgap Fhe Bakɨme won gumgi gu mbigi ganɨrim, mbe ana piin kɨrga ŋaara khavav, mbe kurkurar vhuun na mbui. \p \v 12 \x - \xo 4.12: \xo*\xt Kor 1.7; Fm 1.23\xt*\x*Epafras, ana vhɨra won raar vhuun nde ndɨɨi. Ana nden kɨvntok ma, ana vhɨra Krais Zisasan ŋaara guma ma. Ana vhɨra zazera khaŋ tɨgap havhargiap nde nzuav Fhe Bakɨme phorga nzuai, ana nden kurkurarim, nde khaŋ tɨgɨ havhargip mba guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi farar muuŋgip, nde guigira Fhe Bakɨmen tɨvi kaŋgip, guigira za ana vuzvugi kaŋgirga. \v 13 Gu khaŋ nde suan za mbui, ana khaŋ tɨgap ŋaara mbatɨga mbuav, nden kurkurav, vhɨra kha Raodisia ŋgu bakɨmen ki siosan ki gumgi gu mbigir kurkurav, vhɨra Hieraporis ŋgu bakɨmen ki siosan ki gumgi gu mbigi, ana vhɨra mben kurkurigi. \v 14 \x - \xo 4.14: \xo*\xt 2 T 4.10-11; Fm 1.24\xt*\x*Ruk, nzan rɨɨi phenan ŋgari guma, nza guigira ana vuzvugi. Mani Demas gum, wani won raar vhuun nde ndɨɨi.\f b \fr 4.14 \fr*\ft Gumgi vhɨrve kha ndɨkndɨga ga mbui, Ruk nduara kha gava phuni khergi. Fhe Bakɨmen buni vhuuiŋ ki gap, Ruk ana fharigi ne, ana ana khergiap, Fhe Bakɨme farasarigi ŋaari gumgi ŋgarigi buni ki gap, Farsarigi Gumgi (Aposer) ana vhɨra ana khergi. \ft*\f* \p \v 15 Gu khueŋ vuzvugi, nde nan raar vhuuŋ ndiv, guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi, mbe Raodisia siosan ki, nde anan mbe nɨɨŋri. Nde vhɨra nan raar vhuun Nimfar nɨɨŋv, vhɨra ana phenan phogi ga vhui siosan ki gumgi gu mbigir nɨɨŋri. \v 16 Nde kha gava gangip, nde vhɨra ana ndiv, Raodisia ŋgu bakɨmen ki siosan ki gumgi gu mbigi ndi mbarari, mbe vhɨra ana gangiri. Gu Raodisia siosan ki gumgi gu mbigi ndi mbarigi gap, nde vhɨra ana gangiri. \v 17 \x - \xo 4.17: \xo*\xt Fm 1.2\xt*\x*Nde khaŋ Arkipus ga suaŋri, “Ndu mba Guma Bakɨme han ndigi ŋaar, ndu tuituigira ana ganɨv, ndu tuituigira ana muuŋv, ana vhɨzgiri.” \p \v 18 \x - \xo 4.18: \xo*\xt 1 Ko 16.21; 2 Te 3.17\xt*\x*Gu Por, gu nduara kha raar vhuuŋ khergiap, nde ndi mbai. Nde na ndɨkndɨgɨri, gu phena tɨvaneŋra ki. Fhe Bakɨmen fhura nden kora mbui kora muumbar nde phorgɨ kɨri. \fig Mbe shenin Por kegim, ana bɨnan ki. (4.18)|src="HK00203C.tif" size="col" copy="Horace Knowles/Louise Bass" ref="4.18"\fig*