\id ACT Reconstructed from Ventura Publisher \ide UTF-8 \h Farasegi Gumgi \toc1 Zisas Farasegi 12 Thɨgi Ŋaara Gumgi Muuŋgi Ŋaari \toc2 Farasegi Gumgi \toc3 FG \mt1 FARASEGI GUMGI \mt2 Zisas Farasegi 12 Thɨgi Ŋaara Gumgi Muuŋgi Ŋaari \imt Khe fharav ganɨnga buni khare. \ip Kha gavar ki buni, nta Zisas farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi muuŋgi ŋaari bun nzuai buni ki gap ma. Kha buni nta Ruk vhɨra nduara nta khergi. Nza kha gavan ganɨnga, Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar, ana nduara tuavar mba Zisas farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi khɨvigim, mbe Zisas muuŋgi bigir vhuuiŋ, “mbe Zerusareman nta bun nzuav, Zudian nta bun nzuav, Samarian nta bun nzuav, vhɨra za kha nuianan vov, nta bun suaŋgi.” Ndu sapta 1.18 ganɨri. \ip Kha gap, ana Zisas Krais fhara guarara Zudaiŋ rɨgar sios khavgim, ana kɨvgiap, zumgum ana za kha nuianan vugi ne neŋgi gap ma. Ruk vhɨra khuen nza khɨvi, ana Zisas Krais muuŋgi ŋaari gum ana zɨn vui gumgi gu mbigir kɨrɨ tɨvi gum bigi, nta guigira mba Fhe Bakɨme fhum mba Isrerar ki gumgi gu mbigi ga suaŋgi bunira zɨn vugi. \ip Kha gap, ana nzuai bigɨna bakɨme ne khare, ana Fhe Bakɨmen Ŋinan Ŋaar ŋgari ŋaara nzuai. Fhe Bakɨme fharav Pentikos raar ana won Ŋina Ŋaara sarigim, ana mba Zisas farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgir han zergi. Ana mben han zergap, zumgum, ana ndɨkndɨgi vhuuin mbe ndɨɨv, ŋkasŋkan mbe nɨɨŋgi. \ip Nza vhɨra kha gavan ganɨnga, mba Zisas farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi, mbe mba Zisas muuŋgi buni vhuuiŋ bun gumgi gu mbigi ga nzuav suaŋgi buni mpeeiŋ nta ki. Nza mba buni garim, gumgi gu mbigi vhɨrve, mbe mba Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ zɨn vuim, sios thɨga havhargi. \ip Kha gap, ana Zisas farasegi gumgi vhɨrve bun suaŋgi. Mba gumgi rɨgar kha guma phunini, Pita gu Por, mani muuŋgi bigi neŋgegi buni, nta guigira vhɨrkɨvgi. Pita, ana mba Zisas phorga ruigi guma mbe ma. Por, ana fharav Zisas zɨn vugi guma fhuvara. Zakɨra fhuvara! Por, ana fharav Zisas zɨn vui gumgi gu mbigi, ana mben farfav, mbe Zisas zɨn vui ne nzuav mbe thɨvav, mben farfagi. Ana maaŋ mbuav kim, Zisas ana kamgim, ana Zisas zɨn vuim, ana ana ndi fagim, ana ana zɨn vov, ana ŋaara mbui guman vhuuŋ guarara ki. \ip Nza kha gavar ganɨnga ŋana mueŋ, Ruk Porar hɨgi bigi mbari, ana nta neŋgegi. Ana nza Por ga muuŋgi bigi mbari, ana nta neŋgegim, mbe kha ndɨkndɨga mbui, Ruk, ana nduara tugi mbarir Por phorga ruigi, ana maaŋ muuŋgiap kaŋgiap khaŋ nzuai, “Nza kha fhaiŋ ntɨɨrira.” \c 1 \ms Zisas farasegi ŋaara gumgi, mbe Zerusareman Zisas muuŋgi bigir vhuuiŋ, mbe nta bun nzuai. \s Zisas khaŋ suaŋgi, ana Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaara sararim ana zirɨrga. \p \v 1 \x - \xo 1.1: \xo*\xt Mk 16.19; Ru 1.1-4; 24.49-51\xt*\x*O, Tiofirus, gu mba fharav khergi gap, gu ana kherav, gu mba Zisas fhara guarara won ŋaara bakɨme khavgiap, mba gumgi gu mbigi ana Fhe Bakɨme buni vhuuin mbe khɨvav mbe suaŋgi bigi gu za nta neŋgegi. \f a \fr 1.1 \fr*\ft Ruk kha gava khergi. Mba gava zɨ khare. Zisas farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi muuŋgi ŋaari. Ruk khaŋ nzuai, ana fhara guarara, ana kha gava khergi. Mba gava zɨ khare, Ruk khergi kaman vhuuŋ. \ft*\f* \v 2 Gu nta neŋga vov, mba Fhe Bakɨme taagia ana ndiga Hevenan ndagi nera thɨgi. Fhe Bakɨme zumgum ana ndiga Hevenan ndagi, ana fharav rimgiap, khavgiap, ana vov wo farasegi 11 thɨgi ŋaara gumgir hɨgap, ana Fhe Bakɨme Ŋina Ŋaara ŋkasŋkar panan, ana mbe muunga ŋaari bun mbe suaŋgi. Ana ŋaari bun mbe suaŋgim, Fhe Bakɨme ana ndigap Hevenan ndagi. \v 3 \x - \xo 1.3: \xo*\xt Mt 28.17; Mk 16.12; Ru 24.36-49; FG 10.41; 1 Ko 15.5-7\xt*\x*Zisas fharav won ŋaara bakɨme mbuav kav, zaa bakɨme ndigap, rimgiap, taagia khavgiap, mbaram vov wo farasegi ŋaara gumgir hɨgi. Ana mben hɨgap, won mbe khɨvav ana bigi vhɨrvera muuŋgi. Ana mba bigir muuŋrim, mbe ana gangip, ana khothɨgɨp khaŋ suanga, “Ana guigira rimgiap taagia khavgi.” Ana mba tɨvar mbe mbuav 40 rarir ana mbe phorga kav Fhe Bakɨme won gumgi gu mbigi ganɨrim, mbe ana piin kɨrga bunin mbe suaŋgi. \v 4 \x - \xo 1.4: \xo*\xt Ru 24.49; Zo 14.16-17; FG 2.33\xt*\x*Ana mba tugir mbe phorgara kav, ana kama havharan khaŋ mbe nzuai, “Nde Zerusaremra kɨri. Nde kɨv mba Fhe Bakɨme nden nɨɨn za suaŋgi bigɨn, nde ana rargɨ kɨri. Gu fhum mba bigɨna bun nde suaŋgi. \v 5 \x - \xo 1.5: \xo*\xt Mt 3.11; Mk 1.8; Ru 3.16; Zo 1.33; FG 11.16\xt*\x*Zon Gumgi Ruai Guma, ana fhum mbɨn gumgi gu mbigi ruagi. Nde ntigem rari vhɨrve fhuvara, Fhe Bakɨme won Ŋina Ŋaarar nde ruarga.” \p \v 6 \x - \xo 1.6: \xo*\xt Ais 1.26; Dan 7.17; Amo 9.11; Mt 24.3; Ru 24.21\xt*\x*Zisas mba kamen mbe nzuaim, mba ana farasegi 11 thɨgi ŋaara gumgi, mbe wari fugap kha nzambaren ana muuŋgi, “Guma Bakɨme, ndu ntigem taagip kha Isreriŋ ganɨnga guman pana ndim farim, ana mbe ganɨrim, mbe taagip thivgip havhargip zazera mbara muuŋgip kɨrie? Ee, fhuve?” \f b \fr 1.6 \fr*\ft Fhum guarara, mbe Isreriŋ, mbe nduarira ŋgui vhɨrve gari guman pan kav, mbe nduarira wari gari. Mbe zumgum Zisas hɨgi tugen mbe, Rom gari guman pan mbe ndigim, mbe ana piin kim, ana mbe gari. Mbe maaŋ muuŋgiap, Rom guman pana piin kav kim, Zisas hɨgim, mbe Isreriŋ gumgi vhɨrve, mbe kha ndɨkndɨga mbui, Zisas ntige zɨv, kha Romiŋ guman pana vhɨrarim, ana sarga, ana taagip nza ndim, ŋgui vhɨrve gari gumgir pani ndi fegɨrim, mbe nza Isreriŋ, mbe nza ganɨrim, nza wom Rom guman pana piin kɨrim, ana nza ganɨnga tuktɨgi fhuvara. Nza nduarira wari ganɨnga. \ft*\f* \v 7 \x - \xo 1.7: \xo*\xt Mt 24.36; Mk 13.32; 1 Te 5.1\xt*\x*Mbe mba nzambaren Zisas ga muuŋgim, ana mbe ŋgarkarav khaŋ mbe nzuai, “Khe nde bigeŋ, ee? Nde maaŋ muuŋgip mba bigeŋ hɨrga tuk gum ra nzuav nzaire? Fhuvara! Khe Fhe Bakɨme bigɨn ma. Ana nduara ana mba bigi gari, ana nduara mba bigeŋ tugasɨrga. \v 8 \x - \xo 1.8: \xo*\xt Mt 28.19; Mk 16.15; Ru 24.47-48; Zo 15.27; FG 2.32; 3.15; 5.32\xt*\x*Nde fhura kɨv ganɨri, ana zumgum won Ŋina Ŋaara sararim, ana nde han zirgɨp, ŋkasŋkan nden nɨɨŋgirim, nde Zerusareman nan buni vhuuiŋ bun suaŋv, za mba Zudia fhain nta bun suaŋv, vhɨra Samaria fhain nta bun suaŋv, ŋgɨp vhɨra kha nuianan za nta bun suaŋri.” \s Fhe Bakɨme Zisas ndiga Hevenan ndai. \p \v 9 \x - \xo 1.9: \xo*\xt Mk 16.19; Ru 24.50-51; Zo 6.62; 20.17\xt*\x*Zisas kha bunin mbe suaŋgia thugim, mbe ana garavra kim, ana mbe thav fhura sigap Hevenan ndai. Ana ndaim, buiva hura mbige za ana vharigim, mbe wom ana gari fhu. \v 10 \x - \xo 1.10: \xo*\xt Mt 28.3; Mk 16.5; Ru 24.4; Zo 20.12; FG 10.3; 10.30\xt*\x*Zisas ndagim, mbe ana nzuav khozrɨgia buiva garav kim, guma phunini, mani shagi huri shargi, mani fhura hav mbe gaar mbar thɨgi. \v 11 \x - \xo 1.11: \xo*\xt Mt 24.30; 26.64; Ru 21.27; Zo 14.3; 1 Te 1.10; 4.16; VB 1.7\xt*\x*Mani thɨgap khaŋ mbe nzuai, “Nde kha Gariri gumgi, nde thaŋ nzuav thivgiap, fhura khoga kha buiva garav ki? Kha guma Zisas, Fhe Bakɨme ntigem ana ndigim, ana nde thav Hevenan ndagi. Ana zumgum, nde ana ganɨnga, ana ntigem Hevenan ndagi tɨvara muuŋgip, ana taagi Hevenan kegɨp zirɨrga.” \s Mbe harigi guma mbe ndi fagim, ana Zudas ŋana ndigip, ana muunga ŋaarar muunga. \p \v 12 \x - \xo 1.12: \xo*\xt Ru 24.50\xt*\x*Mba gumani maaŋ mbe suaŋgim, mba Zisas farasegi ŋaara gumgi, mbe mba Oriv mbɨkshɨma thav, wari taagiap Zerusareman vergi. Mba Oriv Mbɨkshɨm, ana Zerusarem hara ki. Anan veri rɨksɨgage kiromita bavira thɨgi. \v 13 \x - \xo 1.13: \xo*\xt Mt 10.2-4; Mk 3.16-19; Ru 6.14-16\xt*\x*Mbe Zerusareman vergap, mbe vov, mba zazera ki phenan mba vun ki vundavar ndav anan ki. Mbe mba ki ntɨɨri, mbe zɨri khare, Pita gu Zems, Andru, Firip, Tomas, Bartoromiu, Matiu, Arfisun kam Zems, mba Serotan wari ga rɨgi guma mbe Saimon, Zemsan kam Zudas. \v 14 \x - \xo 1.14: \xo*\xt Mt 13.55; Ru 23.49; 23.55; 24.10; Zo 6.42; 7.5\xt*\x*Mbe kha gumgi, mbe wari tɨgap ndava bavira kav, mbe wari tɨgap Fhe Bakɨme phorga nzuav wari ki. Mbe mbigi mbari, mbe vhɨra mbe phorga ki. Mba mbigi Zisasan niamuuŋ Maria gum, ana ŋgugi, mbe vhɨra zav, maam mbe phorgav mbe wari tɨgap, Fhe Bakɨme phorga nzuai. \p \v 15 Mba tugen, guigira Zisasan buni vhuuiŋ khothɨgap, ana zɨn vui gumgi gu mbigi, mben vhɨrve khaŋ muuŋgi, 120. Mba gumgi gu mbigir vhɨrve kim, Pita khavgiap mben rɨga thɨgap khaŋ nzuai, \v 16 \x - \xo 1.16: \xo*\xt Sng 41.9\xt*\x*“Nde nan fegi gu ŋgugi, nde mbarara. Fhum, Fhe Bakɨme Ŋina Ŋaar Devit ga rugim, ana kha kameŋ suaŋgim, ne Fhe Bakɨmen buni vhuuiŋ ki gavar ki. Mba kameŋ khaŋ nzuai, ‘Zudas ana mba tuavar mba gumgi khɨvigim, mbe zav Zisasan suirigi.’ Ntigem, mba Devit suaŋgi kameŋ ne mbara muuŋgiap khar hɨgi. \v 17 \x - \xo 1.17: \xo*\xt Mt 10.4; Ru 6.16; FG 1.25\xt*\x*Zudas, ana fhum nza phorga kav, ana nza kha mbui ŋaarara muuŋgi.” \p \v 18 \x - \xo 1.18: \xo*\xt Mt 26.15; 2 Pi 2.15\xt*\x*\x - \xo 1.18: \xo*\xt Mt 27.3-8\xt*\x*Kha guma Zudas, ana mba tɨva mbatɨgeŋ muuŋgiap, ne vheza ndigap, mbaram wo nzuav nuiana sɨga mueŋ ga vhezgi. Ana mba nuiana sɨgeŋ ga vhezgiap, zumgum ana rav, mba nuiana sɨgeŋ ga rɨgav, ndav furagarɨgap, mbu gum bigi za faŋgia nɨɨaŋ ndarigi. \v 19 Ana maaŋ muuŋgim, zumgum mba Zerusareman ki gumgi, mbe za ana muuŋgi bigeŋ kaŋgi. Mbe mba bigeŋ kaŋgiap, mbe mba nuiana sɨgeŋ mbe won kaman kha zɨn nen kaai, “Akerdama.” Kha zɨ Akerdama, ne nɨɨeŋ khaŋ nzuai, “Vɨzɨn regi nuianeŋ.” \p \v 20 \x - \xo 1.20: \xo*\xt Sng 69.25; 109.8\xt*\x*Pita mba bunin mbe nzua vov khaŋ nzuai, “Kha kameŋ mbe Ŋgavi Ki Gavar ne khergi, mba kameŋ khaŋ nzuai, ‘Ana mba rɨgi ŋaneŋ, ne fhura kɨri, nde guma the ganɨri, ana mba ŋanen kɨ thari.’ \p “Mba Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gavar ŋana mueŋ mbe khaŋ nzuai, ‘Harigi guma the, ana ŋana ndigip, ana mbui ŋaarar muunga.’ \p \v 21 \x - \xo 1.21: \xo*\xt Mt 3.16; Mk 1.9; 16.19; Ru 3.21; 24.51; Zo 15.27; FG 4.33\xt*\x*“Maaŋ muuŋgiap, nza nduarira warira rɨgar mba fhum Guma Bakɨme Zisas nzan kov, kha bigi ga ruim, mba zazera nza phorga ruigi guma the, nza ana ndim farga. \v 22 Mba guma Zon Gumgi Ruai Guma mba gumgi gu mbigi ruai tugen kegap, zav Zisas won ŋaara bakɨme khavgiap, ana mbua rui tugen hɨgap, zav, ntigem kha raar Fhe Bakɨme Zisas ndigim, ana nza thav taagia Hevenan ndagi raa thɨgi. Mba nza phorga ruav, za mba Zisas muuŋgi bigi gangi, guma the ndi farim, ana nza phorgɨp kha ŋaarar muuŋv, mba Zisas rimgiap, taagia khavgi ne bun suanga.” \p \v 23 Pita maaŋ suaŋgiap, mbaram mbe guma phunini ndi fagi. Mbe fagi guma mbe, Zosep, ana zɨ mbe khare, Barsabas. Mbe vhɨra kha zɨ phorga ana kaai Zastus. Harigi ne, Matias. \v 24-25 \x - \xo 1.24-25: \xo*\xt 1 Sml 16.7; Jer 11.20; Zo 2.25; VB 2.23\xt*\x*Mbe mani ndi fav, mani ga nzuav Fhe Bakɨme phorga nzuai. Mbe Fhe Bakɨme phorga nzuav khaŋ nzuai, “O, Guma Bakɨme, ndu za kha gumgi ndavir vheri gum ndɨkndɨgi kaŋgi. Ndu nduara nza khɨvari. Ndu kha gumani rɨgar maaŋgi ne farasarigi, ana Zudas ŋana ndigip, nza Zisas farasegi ŋaara gumgi, ana nza phorgɨp kha ŋaarar muunga. Zudas mba ŋaara thav, ana mba kɨrga ŋgu ana vov anan ki.” \v 26 Mbe ne Fhe Bakɨme phorga suaŋgiap mbaram, mani heen zav, kɨma phuni ndigap, mani zɨnin mba kɨmɨni khergiap, ni ndi thuuŋ khɨngiap ni tuaŋtuagi. Mbe ni tuaŋtuav kim, mbevi nɨɨeŋ rɨgim, mbe mbaram ana ndigap ana zɨ garim, ana Matias zɨ ana ki. Mbe maaŋ muuŋgiap Matias heigim, ana mba Zisas farasegi 11 thɨgi ŋaara gumgi phorgɨv ŋgarɨrga. \f c \fr 1.26 \fr*\ft Mbe khueŋ vuzvugi, Fhe Bakɨme nduara Zudas ŋana ndirga guma farsararim, ana Zudas ŋana ndirga. Mbe maaŋ muuŋgiap, kɨma phuni ndigap, Barsabas gum, Matias zɨnin mba kɨmani khergiap, nin bigɨna mbe khɨngiap ni tuaŋtuagi. Mbe mani zɨni khɨgap, mba kɨmani tuaŋtuav khaŋ nzuai, “Nza mani zɨni ki kɨmani tuaŋtuav ganɨnga, mani the zɨ ki kɨm, mba bigɨna thav nɨɨeŋ rɨgɨrga, nza gangip, kaŋgirga, Fhe Bakɨme ana farasarigi.” \ft*\f* \c 2 \s Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar zeri. \p \v 1 \x - \xo 2.1: \xo*\xt Lo 16.9-11; FG 1.14\xt*\x*Mba Pentikos tuga bakɨme hɨgim, mba raar mba Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi, mbe wari fugap, phena mbevi vhen ki. \f a \fr 2.1 \fr*\ft Mba “Pentikos Tuga Bakɨme” Ana zɨ mbe khare, ana mba mbe Isreriŋ mbe fharav wari won mɨni hiaŋ suav ndikndigi tuga bakɨme ma. Ndu vhɨra kha gava ganɨri, mba gava zɨ khare. Fhe Bakɨme Rotu Gari Gumgir Ŋgargi Ŋaari. O Wokpris. Sapta 23.15 kegɨp ganɨv ŋgɨp, 22 thɨgɨri. Mba tuga bakɨme, ana mba Fhe Bakɨme Idzɨvan mba Isreriŋ tari bari ŋkɨɨav, Idzɨviŋ tari bari shogim, mbe vhɨzgi. Mbe Isreriŋ ndɨkndɨgi tuga bakɨme hɨgap vhɨzgim, 50 rari vov vhɨzgim, mbe Isreriŋ won mɨni hiaŋ suav ndikndigi tuga bakɨme hi. \ft*\f* \p \v 2 \x - \xo 2.2: \xo*\xt FG 4.31\xt*\x*Mbe mba phena vhen wari fugap kim, khɨkhɨma mbe fhura Hevenan hɨgi, mba khɨkhɨm bɨɨŋbɨɨŋ bakɨme fara muuŋgiap zerav, mbe mba ki phena vhee mba khɨkhɨm za mba phena vhee ruigi. \v 3 \x - \xo 2.3: \xo*\xt Mt 3.11\xt*\x*Mbe garav, vhava zari fara muuŋgi bigi gari. Mbe nta garim, nta vov za mbe pani shɨri tugɨratɨgap nta thivgi. \v 4 \x - \xo 2.4: \xo*\xt Mk 16.17; FG 1.5; 4.31; 10.44-46; 1 Ko 12.10; 13.1\xt*\x*Mba bigi mbe pani shɨri thivgim, Fhe Bakɨmen Ŋinan Ŋaar za mbe ndavi vherir vergap, mbe rugim, mbe harigi ŋguir kaa ga vhov buni nzuai. Mbe fhura mba tɨva mbui fhuvara, Fhe Bakɨmen Ŋinan Ŋaar nduara mbe rugim, mbe mba kaa ga vhui. \p \v 5 Mba tugen, Zudaiŋ mbari, mbe vhɨra zegap, Zerusareman ki, mbe vhɨra guigira Fhe Bakɨme phorga nzuav ana tɨva zɨn vui ntɨɨri ma. Mbe za kha nuianan ki ŋguian kega zegi. \v 6 Mba tugen mba khɨkhɨm him, gumgi gu mbigi vhɨrvera, mbe mba khɨkhɨm mbararagiap, zav wari fugap, mba Zisas farasegi 12 tɨgi ŋaara gumgi nzuai buni, mbe za khuara mbe tɨgi. Mbe khuaran mbe tɨgap, mbe mbararav khueŋ nzuav guigira ŋgava mbatɨga muuŋgi. Mba zegi gumgi gu mbigi, mbe mbe mbararagim, mbe mben kaara vhov mba buni nzuaim, mbe mba buni mbararagi. \v 7 \x - \xo 2.7: \xo*\xt FG 1.11\xt*\x*Mba zegi Zudaiŋ, mbe mbararagiap, ŋgava mbatɨga muuŋgiap khaŋ nzuai, “Ee, kheiŋ Gaririŋ gumgira khare. \v 8 Nza ram muuŋgiap mbe nzuai buni nza won kaara nta mbararagi. \v 9 \x - \xo 2.9: \xo*\xt 2 T 1.15\xt*\x*Nza khaŋ muuŋgi ŋgui, nza zega khar ki. Nza mbari Partia fhain kega zegi, nza mbari Midia fhain kega zegi, mbari Eram fhain kega zegi, nza mba Mesopotemia fhain ki gumgi gum Zudia fhain ki gumgi, Kapadosian fhain ki gumgi, Pontus fhain ki gumgi, Esia fhain ki gumgi gum, nza mbari. \v 10 Frigia gum Pamfiria fhain kega zegi, nza mbari Idzɨp fhain kega zegi, nza mbari Ribia nder muen, Sairini ŋgu bakɨmen han kega zegi. Nza mbari Roman zegap wari zav khaŋ ndagi. \v 11 Nza Zudaiŋ gum nza phorgap nza rotu mbui tɨva zɨn vui gumgi, gum Krit rɨgɨkɨrigen kega zegi gumgi, gum Arebian kega zegi gumgi, nza khar zegi gumgi, nza mbe mbararagi, mbe Fhe Bakɨme muuŋgi bigi baikɨvi, mbe nzan kamara nta neŋgim, nza nta mbararagi.” \v 12 Mba zegi gumgi, mbe maaŋ muuŋgiap mbararagiap, ŋgava mbatɨga muuŋgiap, ndɨkndɨgi vhɨrve ga mbui. Mbe ndɨkndɨgi vhɨrve ga mbuav nduarira khaŋ wari ga nzuai, “Kha ntige hi bigeŋ, ne ram mbui khesharigi bigɨna goreŋra?” \v 13 Mbe maaŋ wari ga nzuav, mbe mbari mbe nzɨɨv khaŋ mbe nzuai, “Mbe waina kama mbegav ŋanŋana nzuai.” \s Pita buni nzuai. \p \v 14 Mbe maaŋ wari ga nzuaim, Pita mbaram mba Zisas farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi rɨgar khavgia thɨgap, kama havharan kaav khaŋ mba gumgi gum mbigi ga nzuai, “Nde kha Zudaiŋ gum nde mbe zegap kha Zerusareman ki gumgi gu mbigi, nde khuarar na bunin tɨgɨri. Nde khuaran na bunin tɨgɨp, nde ntige khar hi bigeŋ nɨɨeŋ kaŋgirga. \v 15 \x - \xo 2.15: \xo*\xt 1 Te 5.7\xt*\x*Nde ndɨkndɨgi, kha gumgi waina kama mbegav ŋanŋanire? Zakɨra fhuvara! Ntigera mɨn thugim, ra ndav shɨrav nzai, 9 kirok ma.\f b \fr 2.15 \fr*\ft Pita khaŋ muuŋgiap mba kameŋ nzuai, mbe Zudaiŋ mben tɨv ma. Mbe manera mba pav mbɨ pi fhu. \ft*\f* \v 16-17 \x - \xo 2.16-17: \xo*\xt Jol 2.28-32; Sek 12.10; Zo 7.38; FG 10.45; 21.9\xt*\x*Nde ntige khar hɨgi bigeŋ, nde ne gari ne fhum Fhe Bakɨmen kamthooŋ guma Zoer ne suaŋgi. Ana fhum khaŋ suaŋgi, ‘Fhe Bakɨme khaŋ nzuai, “Mba mpuur rarivige han maanga, gu won Ŋina Ŋaara siv za kha gumgi gu mbigi ga suarga. Nden ŋkaa gum nde ŋkarmbigi, mbe Fhe Bakɨme kamthooŋ gumgi na buni bun nzuai tɨvar muuŋgip, na buni bun suanga. Nden gumgir ŋkaa, mbe rɨɨa kui tɨvar muuŋgip, bigi ganɨnga, nde gumgi vuri mbe rɨɨr kurga. \f c \fr 2.16-17 \fr*\ft Mba mpuur rarivige, ne mbe Zudaiŋ khaŋ nzuai ne ma. Mbe mba Zisas Krais zɨrza mbuim, Fhe Bakɨme ana bun mbe nzuav suaŋgi buni hɨrga tugivige ma, mbe ne nzuai. Mba tugivigen Fhe Bakɨme mbe ŋgi kameŋ mba tegɨrga. Nza ntigem, Zisas zɨn vov, ruagi gumgi vhɨrve mbe pham kaa kameŋ ga nzuav khaŋ nzuai, “Zisas kha nuianan zergap, rimgiap, taagia Hevenan ndav, taagi zirɨ zav mbui tugivigen. Mba mpuur rarivige ne nzuai fhuvara.” \ft*\f* \v 18 Gu mba tugen gu won Ŋina Ŋaara sararim, ana na ŋaara gumgi gum nan ŋaara mbigi han ŋgirɨrga, mbe Fhe Bakɨme kamthooŋ gumgi na buni vhuuiŋ bun nzuai tɨvar muuŋgip na buni bun suanga. \v 19 Gu kha buivar gu harigi khesharigi bigir muuŋrim, nta hɨrga, gu mba nuianan mirikorir muunga, mba mirikori, nta mba tugen mba raar hi bigir nde khɨvi mirikori ma. Mba tugen vɨzɨn gum vhav, vhava thuura bakɨme nta hɨrga. \v 20 Mba tugen, ran ŋaar vhɨzgirga, maaŋ gɨngirga, kɨni hɨvgip vɨzɨna gegɨrga. Mba bigi hegɨrga, zumgum Guma Bakɨme hɨrga tuk hɨgɨrga, ana mba raar ana won ŋkasŋka bakɨme gum won vhava ŋaara ndim khɨvɨrga. \v 21 \x - \xo 2.21: \xo*\xt Ro 10.13\xt*\x*Mba tugen, warir kurkura saŋv Guma Bakɨmen kamɨnga, mba gumgi gu mbigi Guma Bakɨme taagip mbe ndigirim, mbe nzerara kɨrga.” ’ Khe Zoer suaŋgi buni khare. \p \v 22 \x - \xo 2.22: \xo*\xt Zo 3.2; 14.10-11; Hi 2.4\xt*\x*“Nde Isreriŋ gumgi, nde khuaran na bunin tɨgɨri. Gu Nasaret guma Zisas bun nde suan za mbui. Fhe Bakɨme ndera nzuav Zisas ga sarigim, ana zergi. Nde nduarira wari wo rɨmgi thugira ana garim, ana nde rɨgar kav, Fhe Bakɨme ŋkasŋkan panan, won farvenira ana ŋaari bakɨvi ga mbuav, mirikori ga muuŋgi. Fhe Bakɨme ana panan maaŋ muuŋrim, nde gangip kaŋgirga, Fhe Bakɨme nduara ana farasarigi. \v 23 \x - \xo 2.23: \xo*\xt Mt 27.35; Mk 15.24; Ru 23.33; Zo 19.18; FG 4.28; 1 Pi 1.20\xt*\x*Fhe Bakɨme vhɨra fhum kha guman nde farve ga sur zav suaŋgiap, ne ndɨkndɨgap kav, ana ntigem anan nde farve khɨngi. Ana anan nde farve khɨngim, nde mba gumgi mbatɨgir kov hegap, ana ndim khanarareŋ ga tɨgap fugim, ana rimgi. \v 24 \x - \xo 2.24: \xo*\xt Mt 28.5-6; Mk 16.6; Ru 24.5; FG 3.15; 4.10; 10.40; 13.30-31; 17.31; 1 Ko 15.15\xt*\x*Ana rimgim, Fhe Bakɨme taagia ana khavgi. Ana fhura ana garim, ana rimgiap khurigi fhuvara, ana khaŋ muuŋgiap, ana za rimgip mba mbogar kɨv khurɨv shargirga tuktɨgi fhuvara. Ana rimgi, rɨmrɨm ana suirarga tuktɨgi fhuvara. \v 25 \x - \xo 2.25: \xo*\xt Sng 16.8-11\xt*\x*Nzan nzɨga Devit fhum ana ndɨkndɨgap khaŋ suaŋgi, \b \q1 ‘Gu Guma Bakɨme garim, ana guigira zazera na nɨmara ki. \q1 Ana nan guva haren kav, ŋkasŋkar na ndɨɨim, bigɨn the nan muuŋgirim, gu rivgip, ninɨga muuŋgirga tuktɨgi fhuvara. \q1 \v 26 Gu maaŋ muuŋgiap na ndava vhee guigira ndikndigim, na thɨɨnin gu ndikndigi bunira nzuai. \q1 Gu ndikndigi bunira nzuav, gu kaŋgi, gu rimgirga. Gu Fhe Bakɨme muunga bigir vhuuiŋ, gu ntan rarga ki. \q1 \v 27 \x - \xo 2.27: \xo*\xt FG 13.35\xt*\x*Ndu fhura na ganɨrim, na tum za vhɨzgi gumgi ki ŋgun kegɨrga fhuvara. \q1 Ndu vhɨra, ndu guigira wo zɨn vui ŋaara guman ŋaar, ndu ana farasarigi. Ndu fhura ana ganɨrim, ana mbogar kɨv, khurgirga tuktɨgi fhuvara. \q1 \v 28 Ndu zazera mbara muuŋgip kɨrga bɨɨŋbɨɨŋ ndirga tuap, ndu anan na khɨvigi. \q1 Ndu fhura na ganɨrim, gu ndu phorgɨv kɨrim, ndu nan kurkurarim, gu guigira ndikndigɨrga.’ \b \p \v 29 \x - \xo 2.29: \xo*\xt 1 Kin 2.10; Ru 1.32; 1.69; FG 13.36; 2 T 2.8\xt*\x*“Nzan nzɨga Devit the ndɨkndɨgap kha buni suaŋgi? Nde nan fegi gum ŋgugi, gu ntigem guigira nza won nzɨga Devit bun nde suan za mbui. Nzan nzɨk Devit, ana rimgim, mbe fhum ana ndim mboga tɨgim, ana tum fhum vurvurigi. Anan tum vurvurigim, ana mbok fhum nzan rɨgar ka zav ntigem khar ki. \v 30 \x - \xo 2.30: \xo*\xt 2 Sml 7.12-13; Sng 89.3-4; 132.11\xt*\x*Nzan nzɨga Devit, ana Fhe Bakɨmen kamthooŋ guma ma. Ana kaŋgi, Fhe Bakɨme guigi guarara taagia wora zitav khaŋ suaŋgi, ‘Gu zumgum ndu shɨgar guma the ndiv farim, ana ndu ŋgui gari guman pan kegi farar muuŋgip, ŋgui gari guman pan kɨrga.’ \v 31 \x - \xo 2.31: \xo*\xt Sng 16.10; FG 13.35\xt*\x*Devit maaŋ muuŋgiap kaŋgiap, ana mba kameŋ suaŋgi. Ana Fhe Bakɨme taagiap kha nuianan ki gumgi gu mbigi ndir zav suaŋgiap farasarigi guma, ana ana bun nzuai.\f d \fr 2.31 \fr*\ft “Mba Fhe Bakɨme taagip won gumgi gu mbigi ndir zav suaŋgiap farasarav sarigi guma,” mbe Grikin kaman khaŋ zɨn ana kaai, “Krais.” \ft*\f* Ana rimgip, taagip khavgirga. Ana rimgip za mba vhɨzi gumgi ki ŋgun kegɨrga tuktɨgi fhuvara. Ana vhɨra rimgip khurgirga tuktɨgi fhuvara. \v 32 \x - \xo 2.32: \xo*\xt FG 1.8; 2.24\xt*\x*Ana ne suaŋgim, Fhe Bakɨme ntigem Zisas rimgim, ana taagia ana khavgi. Ana rimgiap, taagia khavgim, nza za ana gangi. Nza ana gangiap, nza mba bigi, nza nta bun nzuai. \v 33 \x - \xo 2.33: \xo*\xt Zo 14.26; FG 1.4; 5.31; 7.55-56; 10.45; Ef 4.8; Hi 10.12\xt*\x*Zisas khavgiap, ana ntigem taagia Fhe Bakɨme han Hevenan ndagi. Ana ndav, Fhe Bakɨmen guva hareŋ ga perav mbur ki. Ana ntigem Fhe Bakɨme won Ŋina Ŋaarar ana nɨɨŋgi, ana fhum mba Ŋina Ŋaarar ana nɨɨn za suaŋgiap, ana ntigem anan ana nɨɨŋgi. Fhe Bakɨme mba Ŋina Ŋaarar ana nɨɨŋgim, ana ntigem mba Ŋina Ŋaara siav nza suagim, nza ana panan ŋgarim, nde ntigem ana mbui bigi garav ana buni mbararagi. \v 34-35 \x - \xo 2.34-35: \xo*\xt Sng 110.1\xt*\x*Nzan nzɨk Devit, ana Zisas fara muuŋgiap Hevenan ndagi fhuvara. Khe Devit suaŋgi kameŋ khare. Ana khaŋ nzuai, \q1 ‘Fhe Bakɨme khaŋ na Guma Bakɨme nzuai, \q1 “Ndu nan guva haren perav kɨrim, gu ndun pana gumgir muuŋrim, mbe ndun piin kɨrga.” ’ \b \p \v 36 \x - \xo 2.36: \xo*\xt FG 5.30-31\xt*\x*“Maaŋ muuŋgiap, nde za Isreriŋ, nde tuituigip khueŋ kaŋgiri. Nde mba khanarareŋ ga tɨga fugi guma Zisas, Fhe Bakɨme ana ndiv Guma Bakɨmen fagim, ana taagip won gumgi gu mbigi ndirga guma ma.” \s Gumgi gu mbigi vhɨrve ndavi domdorgiap ruagi. \p \v 37 \x - \xo 2.37: \xo*\xt Sek 12.10; Ru 3.10-12; FG 9.6; 16.30\xt*\x*Pita mba buni nzuaim, gumgi gu mbigi vhɨrve, mbe mba buni mbararagim, mba buni guigira mbe thɨgi. Mba buni guigira mbe thivgim, mbe mbaram Pita gum mba ana phorga ŋgari ŋaara gumgi, mbe mben nzarigi. Mbe kha nzambarer mbe muuŋgi. “Nde nzan fegi gum ŋgugi, nde khar nza suaŋ, nza ntige ram muuŋrie?” \v 38 \x - \xo 2.38: \xo*\xt Ru 24.47; FG 3.19\xt*\x*Mbe maaŋ nzuaim, Pita khaŋ mbe nzuai, “Nde za bevbevira ndavi domdorgip, Zisas Krais zɨn panan ruagirim, Fhe Bakɨme nde fhum muuŋgi tɨvi mbatɨgi, ana nta vhɨzgip, nta ndɨkndɨk ŋangirga. Nde maaŋ muuŋgirga, Fhe Bakɨme won Ŋina Ŋaarar nden nɨɨŋgirga. \v 39 \x - \xo 2.39: \xo*\xt Ais 57.19; Jol 2.28; FG 10.45; 14.27; Ef 2.13; 2.17\xt*\x*Fhe Bakɨme fhum mba Ŋina Ŋaarar nden nɨɨn za suaŋgi, ana mba Ŋina Ŋaarar nden nɨɨŋv, ana vhɨra mba Ŋina Ŋaarar nden tarir nɨɨnga. Ana vhɨra mba saman harigi ŋguir ki gumgi gu mbigi gum zumgum hɨrga gumgi gu mbigi, ana vhɨra anan mben nɨɨnga. Nzan Fhe Bakɨme, ana mba kamgi gumgi gu mbigi, ana za won Ŋina Ŋaarar mben nɨɨn za suaŋgi.” \p \v 40 \x - \xo 2.40: \xo*\xt Lo 32.5; Fi 2.15\xt*\x*Pita mba bunin mbe nzua vov, ana vhɨra harigi buni vhɨrve phorga mbe suaŋgi. Ana kama havharar mbe nzuav, khaŋ mbe nzuai, “Nde warir rɨvɨri. Nde muuŋv kɨv mbarkɨrga tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgi phorgɨv mbatɨgirga.” \v 41 \x - \xo 2.41: \xo*\xt FG 2.47; 4.4; 5.14\xt*\x*Pita mba bunin mbe nzuaim, ana buni guigira gumgi gu mbigi vhɨrve thivgim, mbe ndavi domdorav Zisas zɨn panan wari ruai. Mba raan ndavi domdorgiav, Zisas zɨn vui gumgi gu mbigi mben vhɨrve khaŋ muuŋgi 3,000. Mbe zav Zisas khothivav, ana zɨn vui gumgi gu mbigi vhen vergi. \s Mba Zisas khothɨgav ana zɨn vui gumgi gu mbigi, mbe wari tɨgav ndava bavira ki. \p \v 42 \x - \xo 2.42: \xo*\xt FG 20.7\xt*\x*Mba gumgi gu mbigi, mbe guigira khaŋ tɨgav mba Zisas farasegi ŋaara gumgi nzuai buni mbararagi. \p Mbe mbe buni mbararav, mbe wari tɨgap ndava bavira kav mben kurkurav mbe wari phorga mba pav, wari tɨgap viktum gum mbɨ pav, mbe wari tɨgap phogi ga vhuav Fhe Bakɨme phorga nzuai.\f e \fr 2.42 \fr*\ft Fhe Bakɨmen bunin vhuuiŋ kaŋgiap nta kheri gumgi vhɨrve, mbe kha ndɨkndɨga mbui. Mba fhara guarara Zisas khothɨgap ana zɨn panan ruagi gumgi gu mbigi, mbe kha tɨva mbui. Mba fharav wari tɨgap phoga vhuigap, fharav mba mbegap, mbe zumgum Zisas fhava sɨk gum vɨzɨna panpana vhui viktum gum mbɨ ndi. \ft*\f* \v 43 \x - \xo 2.43: \xo*\xt Mk 16.17; FG 4.33; 5.11-12\xt*\x*Mbe maaŋ mbuim, mba Zisas farasegi ŋaara gumgi, mbe Fhe Bakɨmen ŋkasŋkar panan mirikori vhɨrve ga mbuim, mba gumgi gu mbigi, mbe nta garav za ŋgava mbatɨga mbuav, wari rɨvi. \v 44 \x - \xo 2.44: \xo*\xt FG 4.32-35; 5.12; 6.8\xt*\x*Mbe rɨvim, mba Zisas khothɨgav ana zɨn vui gumgi gu mbigi, mbe guigira za ndava bavira wari tɨgap ki. Mbe wari wo bigi gari, mbe bigi, nta za mba Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi, mba bigi, nta za mbe bigi ma. \v 45 Mbe mba tɨva mbuav, mbe vhɨra wari won nuiani sɨgiveŋ gu bigi ndi mbaim, harigi gumgi nta vhezim, mbe mba ŋkɨɨar, mba mba gum bigi sosuagi gumgi gu mbigir kurkurigi. \v 46 \x - \xo 2.46: \xo*\xt Ru 24.53; FG 1.14; 20.7\xt*\x*Mbe maaŋ mbuav, mbe zazera rari tugɨra tɨgap wari tɨgap Fhe Bakɨme Phenan phogi ga vhui. Mbe maaŋ mbuav, mbe vhɨra wari ga nzuav, warir kaav, wari won phenin vov, ndava bavira kav, ndikndigap wari phorga pi. \v 47 \x - \xo 2.47: \xo*\xt FG 2.41; 4.33; 5.14; 6.7; 11.21; 11.24; Ro 14.18\xt*\x*Mbe mba tɨva mbuav, mbe zazera Fhe Bakɨme zɨ ndiv vun kuamkuagim, mba gumgi gu mbigi ndɨkndɨgar vhuun mbe mbui. Mbe maaŋ mbuim, Guma Bakɨme rari tugɨra tɨgap gumgi gu mbigi ndi. Ana maaŋ mbuim, mba Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi, mben vhɨrve khaŋ tɨgap vɨrkɨvgi. \c 3 \s Suani mbatɨgi guma mbe suani taagia nzerigi. \p \v 1 \x - \xo 3.1: \xo*\xt Sng 55.17; Zo 9.1; FG 2.46; 10.3; 10.9; 10.30; 14.8\xt*\x*Raa mben, ra vera vov ŋkotuguraagen phuni khegene ndim, Zudaiŋ Fhe Bakɨme phorgɨ suanga tuk ma. Maaŋ muuŋgiap, Pita gum Zon Fhe Bakɨme phorgɨv suan zav Fhe Bakɨme Phenan vui. \v 2 Mani vov garim, gumgi mbari, mbe suani mbatɨgi guma mbe ndiga zi. Mba guma, ana won niamuuŋ ndava vhera kim, ana suani mbatɨgim, ana niamuuŋ ana ruagi. Mbe zazera rari tugɨratɨgap mba guma ndia zav, Fhe Bakɨme phena bɨna vhen mbe kha zɨn rɨgi thɨmkamani han fim, ana maaŋ pigi. Mba thɨmkamani zɨ khare, Thɨmkaman Vhuuni. Mbe ana ndim maaŋ fim, ana maaŋ kav garim, gumgi gu mbigi mbe Fhe Bakɨme phena bɨna vhen verav zim, ana ŋkɨɨa mben nzai. \v 3 Mba guma, ana perav kav Pita gum Zon garim, mani Fhe Bakɨme phena bɨna vhen ŋgirɨ za mbuim, ana mbaram ŋkɨɨa manin nzai. \v 4 \x - \xo 3.4: \xo*\xt FG 14.9\xt*\x*Ana manin nzaim, Pita gu Zon khɨra ana garav, Pita khaŋ ana nzuai, “Ndu ŋka ganɨ.” \v 5 Pita maaŋ ana nzuaim, mba suani mbatɨgi guma, ana khueŋ ndɨkndɨgap khɨrav mani gari, mani ŋkɨɨar anan nɨɨnga thi. \v 6 \x - \xo 3.6: \xo*\xt FG 3.16; 4.10; 16.18\xt*\x*Ana ne ndɨkndɨgap khɨra mani garim, Pita thav khaŋ ana nzuai, “Gu ŋkɨɨa ki fhuvara. Gu ki bigɨn, gu ana ndun nɨɨn za mbui. Gu Nasaret guma Zisas zɨn pananan ndu nzuai, ndu khavgiv thivɨv ruu.” \v 7 Pita nen ana suaŋgiap, mbaram vov anan guva hareŋ suirav, ana nzuaim, ana khavgia thɨgi. Ana ana nzuaim, ana khava thivara thav, ana gɨzani gum ana suani havhargim, ana nzerara thɨgi. \v 8 \x - \xo 3.8: \xo*\xt Ais 35.6; Zo 5.14; FG 14.10\xt*\x*Ana vhemkora khavgia thɨgap rui. Ana thɨga, ruav mani phorga vov Fhe Bakɨme phena bɨna vhen vergap, thɨva ruav, ndikndigap, fomba ga ruav, Fhe Bakɨme zɨ ndiv vun kuamkuagi. \v 9 \x - \xo 3.9: \xo*\xt FG 4.16; 4.21\xt*\x*Ana Fhe Bakɨme zɨ ndim vun kuamkua ga ruim, mba gumgi gu mbigi ana gari. \v 10 Mbe ana gangiap ana kaŋgi, ana mba zazera mba Fhe Bakɨme phena bɨna vhen mbe kha zɨn rɨgi thɨmkamani ga pigav, ŋkɨɨa ga nzuav nzai guma ma. Mba thɨmkamani zɨ khare, Thɨmkama Vhuuni. Mbe ana garim, ana suani nzerarga ruim, mbe ana gangiap, ŋgava mbatɨga muuŋgiap, ndɨkndɨgi vhɨrve ga mbuav, mben ndɨkndɨgi tivgi. \s Pita Fhe Bakɨme Phena vhen Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun nzuai. \p \v 11 Mba gumgi gu mbigi mba guman hɨgi bigeŋ mbararagiap, ŋgava mbatɨga muuŋgiap, khuafa zav mba guma gari. Mbe zav mba guma garim, ana Pita gum Zon suirav, mbe mba Fhe Bakɨme phena bɨna vhen kha zɨn rɨgi vunkameŋ thɨgap ki. Mba vunkameŋ zɨ khare, Soromon Vunkameŋ. \v 12 Mba gumgi gu mbigi ŋgava mbatɨga muuŋgiap khuafua zav ana garim, Pita mba tɨva gangiap, khaŋ mba gumgi gu mbigi ga nzuai, “Nde kha Isreriŋ gumgi gu mbigi, nde thaŋ nzuav kha hɨgi bigeŋ gangiap, ne ga nzuav, ŋgava mbatɨga mbui? Nde thaŋ nzuav khɨra ŋka gari? Ee, nde kha ndɨkndɨgar ŋka mbui thi, ŋka nuanira ŋkasŋka bakɨme kav o, ŋka vhɨra Fhe Bakɨme nɨman nzerara kav, ŋka kha guma ga muuŋgim, ana suani nzerav rui thi? Zakɨra fhuvara! \v 13 \x - \xo 3.13: \xo*\xt Kis 3.6; 3.15; Mt 22.32; Ru 23.13-25; FG 2.23; 7.32\xt*\x*Abraham gum Aisak, Zekop, nzan nzɨgir, Fhe Bakɨme, ana guigira zɨ bakɨmen won ŋaara guma Zisas ga nɨɨŋgi. Mba gumara, nde anan ana pana gumgi farve khɨngi. Mba tugen Pairat ana fhɨrgirim, ana ŋgɨr za mbuim, nde ana shashagiap, kɨr ana segap, khaŋ Pairat ga nzuai, ‘Pairat ndu ana fhɨrgirim ana ŋgɨ thari.’ \v 14 \x - \xo 3.14: \xo*\xt Mt 27.15-23; Mk 15.6-14; Ru 23.13-23; Zo 19.12-15\xt*\x*Mba guma, ana guigira Fhe Bakɨmen piin ki guma ma. Ana guigira guman ŋaar ma, ana vhɨra tɨvir vhuuiŋra mbui guma ma. Nde ana thav, ana shashagiap, kɨr ana segap, Pairat ga nzuaim, ana harigi guma fhɨrgim, ana nde han vugi. Mba Pairat fhɨrgim, nde han vugi guma, ana guma shogi ana rimgi guma ma. \v 15 \x - \xo 3.15: \xo*\xt FG 1.8; 2.24; 2.32; 2.36; 4.10\xt*\x*Nde mba shogi rimgi guma, ana guigira fharigi guma ma. Ana nza ndigip, mba zazera mbara muuŋgip kɨrga tuavar vui guma ma. Nde ana shogim, ana rimgim, Fhe Bakɨme taagia ana khavgim, ŋka won rɨmanira ana gangiap, ŋka mba bigi bun nde nzuai. \v 16 \x - \xo 3.16: \xo*\xt Mt 9.22; FG 4.10; 14.9\xt*\x*Ŋka Zisas khothɨgi, kha guma nde ana gari, ana vhɨra Zisas khothɨgap, ana Zisas zɨn panan ana suani gum gɨzani ŋkasŋkagim, ana khavgia thɨga rui. Zisas, ana nduara ŋka ana khothɨgim, ana ŋka ana khothɨgi tɨva muuŋgim, ana havhargi. Ŋka ana khothɨgi tɨvara ana kha guma ga muuŋgim, ana ntigem nzerav thiva ruim, nde ntigem ana gari. \p \v 17 \x - \xo 3.17: \xo*\xt Ru 23.34; Zo 16.3; 1 Ko 2.8; 1 T 1.13\xt*\x*“Nde ŋkan fegutari khueŋ guigira, gu kaŋgi, nde wari wo gumgir panin kov, nde tuituigia khueŋ kaŋgi fhuvara, ndera kha tɨvar Zisas ga muuŋgi. \v 18 \x - \xo 3.18: \xo*\xt Ais 50.6; 53.5; Ru 24.27; 24.44; FG 26.22; 1 Pi 1.10-11\xt*\x*Mba tɨv fhum Fhe Bakɨme won kamthooŋ gumgi ga suaŋgim, mbe mba kameŋ suaŋgi. Kha guma, ana ana farasarigi, ana taagip wo gumgi gu mbigi ndirga, ana fharav zaa ndigirga. Nde ntigem khar muuŋgi bigeŋ ne Fhe Bakɨme suaŋgi kamera zɨn vugav mba tegi. \p \v 19 \x - \xo 3.19: \xo*\xt FG 2.38\xt*\x*“Nde maaŋ muuŋgip gangip, wari ndɨkndɨgɨp ndavi domdorgirim, Fhe Bakɨme nde fhum muuŋgi tɨvi mbatɨgi, ana nta vhɨzgip, nta ndɨkndɨk ŋangirga. \v 20 Nde maaŋ muuŋgirga, Guma Bakɨme ŋkasŋkar kaman nden nɨɨŋgirga. Ana ŋkasŋkar kaman nden nɨɨŋgirga, ana mba taagia kha nuianan ki gumgi gu mbigi ndir zav suaŋgiap farasarigi guma, ana ana sararim, ana nde han zirɨrga. Mba guma Fhe Bakɨme nden kurkura zav farasarigi guma ma, mba gumara khare, Zisas. \v 21 Ana ntigem Hevenan kav, mba Fhe Bakɨme sarigi tugar rarga ki. Mba tugar Fhe Bakɨme taagip kha bigir muuŋgirim, nta fhum ana fhara guarara nta muuŋgi farar muuŋgirga. Ana fhum ntan muun zav, mba kamen wo kamthooŋ gumgir ŋaari ga suaŋgi. Mbe ana ŋaara mbuav ne bun suaŋgi. \v 22 \x - \xo 3.22: \xo*\xt Lo 18.15-19; FG 7.37\xt*\x*Fhum ana ŋaara guma Moses kha suaŋgi, ‘Nden Fhe Bakɨme, ana nde phorge rɨgi guma thera ndi farim, ana na farar muuŋgip, ana kamthooŋ guma kɨrga. Nde ana nzuai buni, nde za nta zɨn ŋgɨri. \v 23 \x - \xo 3.23: \xo*\xt Wkp 23.29\xt*\x*Mba Fhe Bakɨme kamthooŋ guma nzuai buni mbararagi fhuv gumgi, mbe mba Isreriŋ gumgi gu mbigi phorgɨ kegɨrga tuktɨgi fhuvara, mbe vhɨzgirga.’ \f a \fr 3.23 \fr*\ft Fhe Bakɨme kamthooŋ guma suaŋgi buni, Fhe Bakɨme nta sararim, nta zɨrga. Mba buni kha gavar ki, mba gava zɨ khare, Lo. Ndu Lo sapta 18.19 ganɨ. Pita khaŋ nzuai, Zisasra mba Fhe Bakɨmen kamthooŋ guma ma. \ft*\f* \p \v 24 “Mba fhum Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun suaŋgi kaathoori gumgi, mba Fhe Bakɨme kamthooŋ guma mbe Samuer, gum zumgum ana zɨn hegi Fhe Bakɨmen kaathoori gumgi, mbe mba suaŋgi bigi hɨrga tuk, ana ntigem hɨgi. \p \v 25 \x - \xo 3.25: \xo*\xt Stt 12.3; 18.18; 22.18; Ro 9.4; 9.8; Ga 3.8; 3.26\xt*\x*“Nde Fhe Bakɨmen kathoori gumgi tegi tari ma. Nde mba Fhe Bakɨme nɨɨn za suaŋgi bigi ndirga gumgi ma. Fhe Bakɨme fhum nden nzɨgi phorga nzuav mba kamen mbe suaŋgi. Ana khaŋ nden nzɨga Abraham ga suaŋgi. ‘Gu ndun nzɨga the panan, gu tɨvar vhuun kha nuianan ki gumgi gu mbigir muunga!’ \v 26 \x - \xo 3.26: \xo*\xt Mt 10.5; Ru 24.47; FG 13.32-33; 13.46\xt*\x*Ana maaŋ suaŋgiap, ana mbaram fharav won ŋaara guma ga sarigim, ana zergap fhara nde han zɨgap, tɨvar vhuueŋ mbuim, nde bevbevira wari wo mbui tɨvi mbatɨgi, nde nta thamthagi.” \c 4 \s Mbe Pita guma Zon ndim bɨna khɨngi. \p \v 1 \x - \xo 4.1: \xo*\xt Mt 22.23; Ru 22.4; 22.52; FG 23.8\xt*\x*Pita gum Zon mba bunin mba gumgi gu mbigi ga nzuavra kim, mba Fhe Bakɨme rotu gari gumgi gum, mba Fhe Bakɨme Phena gari gɨɨtɨvir guman pan gum, mba Sadusiŋ gumgi, mbe hegi. \f a \fr 4.1 \fr*\ft Fhe Bakɨmen phena guara gari gɨɨtɨvi gari gɨmatɨvar pan, ana Fhe Bakɨme phena gari guman pan kav, ana mba Fhe Bakɨmen phena bɨna vhen ŋgari gɨɨtɨvi ki. Rivai, ana mbe gari gɨmatɨva pan ki. \ft*\f* \p \v 2 Mbe khueŋ kaŋgi, mani Zisas rimgiap, taagia khavgi ne bun mba gumgi gu mbigi ga nzuai. Mani vhɨra khaŋ mbe nzuai, “Zisas taagia khavgim, mba vhɨzgi gumgi gu mbigi, mbe vhɨra taagip khavɨrga.” Mbe maaŋ muuŋgiap ne nzuav mani ga vhegi. \v 3 Mbe ne nzuav mani suirav, mani ga suaŋv suan za mbui. Mbe mani ga suaŋv suan za mbuim, ra verav vhɨzgim, mbe thav mani ndim bɨna khɨngi. Mbe gurmaŋgip mani ga suanga. \v 4 \x - \xo 4.4: \xo*\xt FG 2.41\xt*\x*Mani mba Zisas rimgia taagia khavgim, mani ne bun mba gumgi gu mbigi ga nzuaim, gumgi gu mbigi vhɨrve, mbe Zisas khothɨgi. Mba Zisas khothɨgi gumgira, mben vhɨrve khaŋ muuŋgi, 5,000. \s Mbe Pita gum Zon ga nzuav, mbe won buaadegi gumgi phorga nzuai. \p \v 5 Mba mɨtimanera mba Zudain gumgir ruu gum, mben gumgir pani gum, mba Zudaiŋ tɨvir vhuuiŋ kaŋgi gumgi, mbe zav, Zerusareman wari fugi. \f b \fr 4.5 \fr*\ft Mba wari tɨgap, phogi ga vhuav, buni nzuai gumgi, mbe Zudain buaadegi gumgi ma. Mbe Zudain kɨrɨ tɨv gum bigi gari gumgi ma. \ft*\f* \p \v 6 Mbe wari fugim, Fhe Bakɨme rotu gari guman panani, Anas gum Kaiafas, Zon gum, Areksander gum, mba Fhe Bakɨme rotu gari guman pana ntɨɨri, mbe zav mbe phorgap wari fugi. \v 7 \x - \xo 4.7: \xo*\xt Mt 21.23; FG 7.27\xt*\x*Mbe wari fugim, mbe Pita gum Zon ndigap, mben nɨman fav khaŋ nzambarer mani ga mbui, “Ŋko ram mbui khesharigi ŋkasŋka ndigap, kha khesharigi bigi ga mbui? Ŋko the zɨn panan mbui?” \p \v 8-9 \x - \xo 4.8-9: \xo*\xt Mt 10.19-20\xt*\x*Mbe mba nzambarer mani ga muuŋgim, Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar guigira Pita phorga kav ana rugim, ana khaŋ mbe nzuai, “Nde kha Isreriŋ gumgir ruu gum mben gumgir pani, nde ntigem, ŋka kha suani mbatɨgi guma ŋka ana kurigim, nde ne nzuav ŋkan nzaire? Ee, nde khueŋ kaŋgi zav nzai ti, kha guma ana ram muuŋgiap nzerigi. \v 10 \x - \xo 4.10: \xo*\xt FG 2.24; 3.6; 3.13-16\xt*\x*Nde maaŋ muuŋgip ne kaŋgir saŋv, nde zam khueŋ kaŋgiri, nde Isreriŋ, nde vhɨra za khueŋ kaŋgiri, kha suani mbatɨgi guma, ana Nasaret guma Zisas Krais zɨn panan, ana suani guigira nzerigim, ana ntigem nde nɨman khar thɨgi. Kha guma Zisas, ndera ana shogiap, ana ndim khanarareŋ ga tɨga fugim, ana rimgim, Fhe Bakɨme taagia ana khavgi.\f c \fr 4.10 \fr*\ft Mba buaadegi gumgira, mbe ŋgu gari guman pana vhari Pairat ga suaŋgim, ana Zisas shogim, ana rimgi. Ndu Ruk sapta 22.66 ganɨv, vhɨra sapta 23.5 ganɨri. Mbe Zisas shogim, ana rimgim, mbe khueŋ vuzvugi, mba gumgi gu mbigi, ana khothɨgɨ thari. \ft*\f* \v 11 \x - \xo 4.11: \xo*\xt Sng 118.22; Ais 28.16; Mt 21.42\xt*\x*Zisas ana mba pheni ga mbui kɨm ma. Mba pheni ga mbui gumgi ana gangiap, khaŋ ana nzuai, ‘Ana kɨma mbatɨk ma.’ Mbe maaŋ ana suaŋgiap, ana thav ana ndi mbur ndarigi. Ana ntigem ana fharav mba phena bɨna suirigim, ana havhargi. \v 12 \x - \xo 4.12: \xo*\xt Mt 1.21; FG 10.43\xt*\x*Nde khueŋ kaŋgiri, taagip nza ndigirga guma the ki fhu. Zakɨra fhuvara! Kha guma Zisasra, Fhe Bakɨme ana farasarigi, nza ana zɨn panan, nza kha nuianan ki gumgi gu mbigi, ana taagip nza ndigirga.” \p \v 13 Mba gumgi ruu, mbe Pita gu Zon kaŋgi, mani sure muuŋgi gumani fhuvara. Mani guma khɨnani ma. Mbe mani garim, mani rɨvi fhu, mani khaŋ tɨgap Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun nzuaim, mbe mani gangiap, ndɨkndɨgi vhɨrve ga mbui. Mbe mba ndɨkndɨgar mani ga mbuav, mbe vhɨra kaŋgi, mani fhum Zisas phorga kegi. \v 14 Mbe ne kaŋgiap, mbe mba guma garim, ana ntige nzerav mani phorga kim, mbe mani nzuai buna thueŋ ŋgarkarga kama thueŋ ki fhu. \p \v 15 Mbe thav mani ga sarigim, mani mba buaadegi gumgir pani phena thav kɨrar hɨgi. Mani kɨrar hɨgap vugim, mba gumgi mbe kama shogap khaŋ nzuai. \v 16 \x - \xo 4.16: \xo*\xt Zo 11.47; FG 3.9-10\xt*\x*“Nza ram kha gumanin muuŋrie? Mani mirikor mbe muuŋgim, kha Zerusareman ki gumgi, mbe za mani muuŋgi mirikor kaŋgi. Nza ne vhagirga tuktɨgi fhuvara. \v 17 Nza ntige ram muuŋrie, nza muuŋv kɨrim, kha kameŋ za kha gumgi gu mbigir ŋgɨgɨrivgi. Nza ntigera kama havharar kha gumani ga suaŋrim, mani wom kha guma zɨ bun harigi gumgi ga suangeŋ tharga.” \v 18 \x - \xo 4.18: \xo*\xt FG 5.28; 5.40\xt*\x*Mbe ne wari ga suaŋgiap, mbaram taagia manin kamgim, mani zim, mbe khaŋ mani ga nzuai, “Ŋko wom Zisas zɨ bun suaŋv buna thueŋ suaŋ thari.” Ŋko vhɨra kha zɨn harigi gumgi gu mbigi khɨvɨv mbe suaŋ thari. \p \v 19 \x - \xo 4.19: \xo*\xt FG 5.29\xt*\x*Mbe maaŋ mani ga nzuaim, Pita gum Zon mbe ŋgarkarav khaŋ mbe nzuai, “Nde ndɨkndɨgi, maaŋgi tɨv, ana Fhe Bakɨme nɨman nzerigi? Ŋka Fhe Bakɨme nzuai buni zɨn ŋgɨrga o, ŋka nde nzuai buni zɨn ŋgɨrga? Nde nduarira khueŋ mbararagip, ne ga ndɨkndɨgɨri. \v 20 \x - \xo 4.20: \xo*\xt FG 1.8; 22.15; 1 Zo 1.1-3\xt*\x*Ŋka wo thɨɨni mpɨrarga tuktɨgi fhu. Ŋka mba gangiap, mbararagi buni gum bigi, ŋka nta bun suanga.” \p \v 21 Mani mba kamen mbe suaŋgim, mben buaadegi gumgir pani kama havharar buni mbarir mani ga suaŋgiap, mani ga sarigim, mani vui. Mbe khaŋ muuŋgiap, mbe manin muunga bigɨn thueŋ kaŋgi fhu. Mba gumgi gu mbigi, mbe zam mba Fhe Bakɨme muuŋgi bigeŋ ga ndɨkndɨgap, ana zɨ ndi vun kuamkuagi. Mbe maaŋ mbuim, mba gumgi ruu, mbe khaŋ tɨgɨp manin muunga tuavi ndi garav ragi. \v 22 Pita gum Zon, mani mba mirikor ga muuŋgim, taagia nzerigi guma, anan mpari 40 kambarigi. \s Mbe Zisas buni bun suanga ŋkasŋka ndir zav Fhe Bakɨme phorga nzuai. \p \v 23 Mba buaadegi gumgir pani Pita gum Zon fhɨrgim, mani taagiap, mbe mba Zisas buni khothɨgap ana zɨn vui ntɨɨri han vugap, mbaram mba Fhe Bakɨme rotu gari gumgir pani gum mben gumgir pani suaŋgi buni bun mbe nzuai. \v 24 \x - \xo 4.24: \xo*\xt Kis 20.11; Neh 9.6; Sng 146.6\xt*\x*Mani mba bunin mbe suaŋgim, mbe mba buni mbararagiap, mbe za wari fugap, ndava bavira kav, mbe Fhe Bakɨme phorga nzuav khaŋ nzuai, “Guma Bakɨme, ndu kha buiva mbuav, kha nuiana mbuav mbasɨga muuŋgiap, ana ki bigi, ndu za nta muuŋgi. \v 25 \x - \xo 4.25: \xo*\xt Sng 2.1-2\xt*\x*Fhum, ndun Ŋina Ŋaar kha kamen nzan nzɨk Devit ga nɨɨŋgi. Ana ndun ŋaara guma ma, ana kha kamen ana nɨɨŋgi. Ana mba kamen Devit ga nɨɨŋgim, ana khaŋ suaŋgi, \b \q1 ‘Kha gumgi gu mbigi, mbe thaŋ nzuav pim ndavi shi? Kha harigi ŋgui gumgi gu mbigi, mbe thaŋ nzuav fhura kaa shogap tɨvi mbatɨgi ga mbui? \q1 \v 26 Mba ŋgui vhɨrve gari gumgir pani, mbe za kha nuianan, mbe za ntarir muun zav ntari bigi bevahɨrga. Mba ŋguir gumgir pani, mbe wari fugɨp, Guma Bakɨme mbevɨv, ana ndi nɨɨaŋ pɨnga. Ana mba taagi za kha nuianan ki gumgi gu mbigi ndir zav farasarigi guma, mbe vhɨra ana mbevɨv ana ndim nɨɨaŋ pɨnga.’ \b \p \v 27 \x - \xo 4.27: \xo*\xt Mt 27.1-2; Mk 15.1; Ru 23.1; 23.7-11; Zo 18.28-29; FG 3.13\xt*\x*“Kha kameŋ guigi guarara, Herot gum Pontius Pairat, mba harigi ŋgui gumgi gum Isreriŋ, mbe kha ŋgu bakɨmera wari fugap, ndun ŋaara guman ŋaar Zisas, ndu fhum ana farasarigim, mbe ana mbevav ana ndim, nɨɨaŋ mpɨɨav ana muuŋgi. \v 28 \x - \xo 4.28: \xo*\xt FG 2.23; 3.18\xt*\x*Mbe mba tɨvar ana mbuav, mbe wari won vuzvuga zɨn vui fhuvara, mbe ndun ndɨkndɨk gum vuzvugara zɨn vov mba tɨvar ana muuŋgi. Ndu won ŋkasŋka bakɨmen panan, ndu fhum suaŋgi, mba tɨv guigira hɨgɨrga. \v 29 \x - \xo 4.29: \xo*\xt FG 9.27; 13.46; 19.8; Ef 6.19\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, Guma Bakɨme, ndu ntigem mbe kha rɨrɨvar nza ndɨɨv nza nzuai buni, ndu za nta ndɨkndɨgɨri. Nza ndun ŋaara gumgi ma, ndu nzan kurari. Ndu maaŋ muuŋgip nzan kurarim, nza khaŋ tɨgɨp thɨgɨ havhargip, ndu buni vhuuiŋ bun suaŋv rɨvɨrga fhu. \v 30 Ndu vhɨra won farven rɨɨi gumgi ga surim, mben rɨmrɨɨ vhɨzɨrim, ndu vhɨra won ŋaara guman ŋaar Zisas zɨn panan mbarkɨrga mirikorir muuŋri.” \p \v 31 \x - \xo 4.31: \xo*\xt FG 2.4; 4.29; 16.26\xt*\x*Mbe Fhe Bakɨme phorga nzuav mba khesharigi suambarar ana muuŋgim, mbe mba wari fugap ki phen, ana mbe khɨgap nɨɨŋkui. Mba phen mbe khɨgap nɨɨŋkuim, Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar zav, mbe givav, mbe rugim, mbe Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun nzuai. Mbe khaŋ tɨgap Fhe Bakɨme buni bun vhuuiŋ bun nzuav, mbe rɨvi fhu. \s Mba Zisas buni vhuuiŋ khothivav ana zɨn vui gumgi gu mbigi, mbe za warir kurkurigi. \p \v 32 \x - \xo 4.32: \xo*\xt FG 2.44-45; 2 Ko 13.11; 1 Pi 3.8\xt*\x*Mba Zisas buni vhuuiŋ khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi, mbe za ndava bavira kav, wari tɨgav ndɨkndɨga bavira mbui. Mbe the wo bigɨn the gangiap khaŋ nzuai fhu, “Khe na bigɨnara,” Fhuvara. Mbe bigi za mbe bigira. \v 33 \x - \xo 4.33: \xo*\xt FG 1.8; 1.22; 2.45-47\xt*\x*Mba Zisas farasegi ŋaara gumgi, mbe Zisas rimgiav taagia khavgi buni vhuuiŋ, mbe nta bun nzuai. Mbe buni ŋkasŋka kim, Fhe Bakɨme guigira mba gumgi gu mbigir kurkurarga vuzvuk bakɨme kav, ana guigira tɨvar vhuuŋra mbe mbui. \v 34-35 \x - \xo 4.34-35: \xo*\xt FG 2.45\xt*\x*Ana maaŋ mbe mbuim, mba gumgi gu mbigi rɨgar guma the mba gum bigi tivgi fhu. Mba gumgi, mbe za nuian gum pheni kav, mbe nta ndim mbaim, harigi gumgi nta vhezim, mbe ntan ŋkɨɨa ndi. Mbe mba ŋkɨɨa ndiav, mbe nta ndia zav, mba Zisas farasegi ŋaara gumgi ga ndɨɨi. Mbe mba ŋkɨɨar mbe ndɨɨim, mbe mba ŋkɨɨar, mba bigi sosuagi gumgi gum, bigi tivgi gumgi, mbe mba bigir, mba tivgi bigi tugɨra tɨgap mbe ndɨɨi. \v 36 \x - \xo 4.36: \xo*\xt FG 11.22-26; 13.2-3\xt*\x*Mbe maaŋ mbuim, guma mbe, ana maaŋ ki, ana zɨ Zosep. \p Mba Zisas farasegi ŋaara gumgi, mbe vhɨra kha zɨn ana tɨgi, mba zɨ khare, Barnabas. Mba zɨ nɨɨŋge khaŋ nzuai, “Gumgir ndavi havhari guma ma.” Barnabas, ana mbe kha zɨn rɨgi guma mbe ma, ana Rivai guma ma. Ana vhɨra Saiprus rɨgɨkɨrigen ki guma ma. \v 37 Ana won nuiana sɨga mueŋ ndi mbaim, harigi guma mbe ne ga vhezgim, ana mba ŋkɨɨa ndiga zav mba Zisas farasegi ŋaara gumgi ga nɨɨŋgi. \c 5 \s Ananaias gum Safaira Fhe Bakɨme guiguigɨr za mbui. \p \v 1 Mbe mba tɨva mbuim, guma mbevi, ana zɨ Ananaias, ana muuŋ zɨ khare, Safaira. Mani kav, ana man Ananaias, ana won nuiana sɨga mueŋ ndim mbaim, harigi guma mbe ne ga vhezgi. \v 2 \x - \xo 5.2: \xo*\xt FG 4.34-37\xt*\x*Mba guma mba nuianeŋ ga vhezgim, ana mba ŋkɨɨa ndigap, ana mba ŋkɨɨa mbari, ana wandi nta ndigap, nta ndi mbur tɨgi. Ana maaŋ muuŋgim, ana muuŋ vhɨra ne kaŋgi. Ana maaŋ muuŋgiap, ana mba Zisas farasegi ŋaara gumgi guigap khaŋ nzuai, “Gu won nuiana sɨga mueŋ ndim mbaim, mbe ne ga vhezgim, gu za mba ŋkɨɨa ndiga zav nde ndɨɨi.” \v 3 \x - \xo 5.3: \xo*\xt Lo 23.21; Ru 22.3; Zo 13.2\xt*\x*Ana maaŋ nzuaim, Pita mbaram khaŋ ana nzuai, “Ananaias, ndu ram muuŋgiap fhura Satan garim, ana zav ndu ndava vhen vergap, ndu nzuaim, ndu Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaara guiguigi. Ndu mbarara! Ndu mba nuianeŋ ndi mbaim, mbe ne ga vhezgi ŋkɨɨa, ndu nta shɨrav wo ndi mbari ndiga zorgi. \v 4 Mbe ndu nzuaim, ndu mba nuiana sɨgeŋ ndi mbaim, harigi guma ne ga vhezgi fhuvara, ndu vuzvuk ma. Ndu ne ndi mbarav ŋkɨɨa ndigi, nta vhɨra ndun ŋkɨɨa ma, ndu ram mba ŋkɨɨar muun saŋv, ndu vuzvuk ma. Ndu ram muuŋgiap kha ndɨkndɨga mbatɨga ndigi? Ndu khueŋ ndɨkndɨgɨ thari. ‘Gu kha gumgira guiguigi.’ Zakɨra fhuvara! Ndu Fhe Bakɨmera guiguigi.” \v 5 Pita nen Ananaias ga nzuaim, Ananaias ne mbararara thav, kɨgira ndarav, za rimgi. Ananaias rimgim, mba gumgi gu mbigi, mbe mba ana hɨgi bigeŋ mbararagiap, mbe guigira rivgi. \v 6 Ananaias rimgim, mba gumgir ŋkaa, mbe zav shagir ana khuma ndogiap, ana ndigap, mbogar rɨgɨr zav vui. \p \v 7 Mba gumgir ŋkaa, mbe Ananaias ndiga vugim, aua phuni khegene vhɨzgim, ana muuŋ zav, mba phena vhen veri. Ana wo manan hɨgi bigeŋ, ana ne kaŋgi fhuvara. \v 8 Ana zav mba phena vhen vergim, Pita khaŋ ana nzuai, “Ndu khar na suaŋ, ŋko mba won nuianeŋ ndi mbaim, mbe ne ga vhezgi ŋkɨɨa, ntara kharere?” Pita ne nzuaim, Ananaiasan muuŋ ana ŋgarkarav khaŋ ana nzuai, “Ahaŋ, ntara mbare.” \v 9 Ana maaŋ nzuaim, Pita mbaram khaŋ ana nzuai, “Ŋko thaŋ nzuav wani tɨgap kama shogiap, Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaarar mpari? Ndu ganɨ! Ndu mana ndiga vov ana mpɨrigi gumgira mbu thɨmkamanin mbu thivgi. Mbe ntige vhɨra ndu ndigi ŋgɨgɨrga.” \v 10 Pita maaŋ ana nzuavra thagim, ana kɨgira Pita ŋkarveni nɨmara ndarav, za rimgi. Ana rimgim, mba gumgir ŋkaa, mbe zerav ana khuma gangiap, ana khuma ndiga vov, ana mana mboga han ana ndim mbok ga tɨgi. \v 11 Mba bigeŋ mani man gum, manin hɨgim, mba Zisas khothɨgap ana buni vhuuiŋ zɨn vui gumgi gu mbigi, gum mba harigi gumgi gu mbigi, mbe mba bigen kameŋ mbararagiap, mbe za guigira rɨrɨva mbatɨga muuŋgi. \s Mbarkɨrga mbarkɨrga mirikori nta hi. \p \v 12 \x - \xo 5.12: \xo*\xt FG 2.43; 4.32; 14.3; Ro 15.19; 2 Ko 12.12\xt*\x*Mba Zisas farasegi ŋaara gumgi, mbe mbarkɨrga mbarkɨrga mirikori, mbe mba gumgi gu mbigi rɨgar nta mbui. Mbe maaŋ mbuav, mbe za wari tɨgap ndava bavira kav wari tɨgap Fhe Bakɨmen phena bɨna vhen verav, mbe wari tɨgap Soromon vunkamen ki. \v 13 Mbe kim, mba mbe phorga ki fhuv ntɨɨri, mbe mbe ndiv vun kuamkuagi. Mbe mbe ndiv vun kuamkuav, mbe vhɨra mben rivav, maaŋ muuŋgiap, mbe mbe phorga ki fhu. \v 14 \x - \xo 5.14: \xo*\xt FG 2.41; 21.20\xt*\x*Mbe maaŋ mbuim, gumgi gu mbigi vhɨrvera, mbe Zisas khothivav zav, ana khothivi ntɨɨri vhen veri. \v 15 \x - \xo 5.15: \xo*\xt Mt 9.21; 14.36; FG 19.12\xt*\x*Mba gumgi gu mbigi, mbe vhɨra mba Zisas farasegi ŋaara gumgi mbui mirikori kaŋgi. Mbe nta kaŋgiap, mbaram mba rɨɨi gumgi gu mbigi, mbe kaagir mbe ndia zav mba Pita rui tuav gaanin mbaim, mbe ki. Mbe khueŋ nzuav Pita mba tuavar mbur ŋgɨp khar zɨrim, ra ana shɨgɨrim, ana tum ŋgɨp mba rɨɨi gumgi vharim, mbe rɨmrɨɨ vhɨzɨrga.\f a \fr 5.15 \fr*\ft Mba gumgi gu mbigi khueŋ khothɨgi. Ra Pita ga shɨrarga ana tum, ŋgɨp mba rɨɨi gumgi gu mbigi vharga, mba rɨɨi gumgi gu mbigi mben rɨmrɨɨ vhɨzgirga. \ft*\f* \p \v 16 \x - \xo 5.16: \xo*\xt Mk 6.56; FG 19.11-12\xt*\x*Mba Zerusareman han ana gaar ki ŋgui bakɨvir ki gumgi gu mbigi, mbe vhɨra zav, mbe Zisas farasegi ŋaara gumgi mbui bigi gari. Mbe vhɨra rɨɨi gumgi gu ŋiniŋgi mbatɨgi vhen dav farfagi gumgi, mbe vhɨra mben kov zi. Mbe mben kov zim, mbe vhɨra rɨmrɨɨ vhɨzav, mba ŋiniŋgi mbatɨgi ki gumgi, mba ŋiniŋgi mbatɨgi mbe thamtha vuim, mbe taagia nzezerigi. \s Fhe Bakɨme enseri, mbe mba Zisas farasegi gumgir kurigim, mbe bɨna thav kɨrar hegi. \p \v 17 \x - \xo 5.17: \xo*\xt FG 4.1-2; 4.6\xt*\x*Mbe taagia nzezerigim, mba Fhe Bakɨme rotu gari guman pan won khurkhuu Sadusiŋ gumgi mbarir kov, mbe mba Zisas farasegi ŋaara gumgi mbui bigi gangiap, mbe guigira ndavi mbatɨgi. \v 18 Mbe ndavi mbatɨgiap, mbaram khavgiap, mba Zisas farasegi ŋaara gumgi suigiap, mbe ndim mba gumgi mbatɨgi phorgap bɨna suegi. \v 19 \x - \xo 5.19: \xo*\xt FG 12.7-10; 16.26\xt*\x*Mbe mbe ndim bɨna suegim, mba maan Fhe Bakɨmen enser mbe zav, mbe nzuav mba phena tɨvaneŋ thɨma fhɨrgiap, mben kov kɨrar hegi. \v 20 Ana mbe ndim kɨrar mbarav khaŋ mbe nzuai, “Nde ŋgɨp, mba Fhe Bakɨme phena bɨna vhen ŋgirɨ thivgip, za mba Zisas zɨn vui tɨvir ŋkaa bun mba gumgi gu mbigi ga suaŋri.” \v 21 Mba Fhe Bakɨme enser maaŋ mbe suaŋgim, mɨn thugim, mbe mba ana suaŋgi kameŋ zɨn vov, mbe vov mba Fhe Bakɨme phena bɨna vhen vergap, Fhe Bakɨme buni vhuuin mba gumgi gu mbigi khɨvi. \p Mbe mbe khɨvim, mba Fhe Bakɨme rotu gari guman pan gum anan khurkhuu, mbe zav hegap, mbaram mbe won buaadegi gumgi gum mba Zudain gumgir ruu, mbe za mben kamgim, mbe zav wari fugi. Mbe wari fugap, mbaram, mba Zisas farasegi ŋaara gumgi ga nzuav, mba phena tɨvaneŋ gari gumgi ga nzuav kama ndi mbarigi. Mbe mba Zisas farasegi ŋaara gumgir kov mben han zɨrga. \v 22 Mbe kama ndim mbarigim, mba phena tɨvaneŋ gari gɨɨtɨvi vov mba phena tɨvanen vugap garim, mba Zisas farasegi ŋaara gumgi ki fhu. Mbe maaŋ muuŋgiap gangia thav, taagia vov khaŋ mba gumgi ruu ga nzuai, \v 23 “Nza vov, mba phena tɨvaneŋ garim, ana thɨɨ za puigim, mba phena tɨvaneŋ gari gɨɨtɨvi, mbe mba phena thɨɨr kaa garav thivgiav ki. Mbe thivgiap kim, mbe mba phena tɨvaneŋ thɨma fhɨrgiap, vhen verav garim, guma the mba phena vhen ki fhu.” \p \v 24 Mbe maaŋ muuŋgiap gangiap, thav mba kameŋ bun mbe nzuaim, mba Fhe Bakɨmen phena gari gɨɨtɨvi gari guman pan gum mba Fhe Bakɨme rotu gari gumgir pani, mbe mba kameŋ mbararagiap, guigira ndɨkndɨgi vhɨrve ga mbui. Mbe ndɨkndɨgi vhɨrve ga mbuav khaŋ nzuai, “Mba bigeŋ ntige ram muuŋgip hɨgɨrie?” \f b \fr 5.24 \fr*\ft Khaŋ Grikar kaman, kha kameŋ mbe tuituigia ne nɨɨŋ shɨrigi fhuvara. Mbe gumgi mbari khaŋ muuŋgiap mba kameŋ dorgi, “Mbe ndɨkndɨgi vhɨrve ga mbuav khaŋ nzuai, ‘Thagɨna bigeŋ ntige hɨgɨrie?’ ” \ft*\f* \p \v 25 Mbe maaŋ wari ga nzuav kim, guma mbe zav khaŋ mbe nzuai, “Ai, nde kaŋgire? Nde mba suigiap phena tɨvaneŋ ga suegi gumgi, mbe mbu Fhe Bakɨmen phena bɨna vhen kav, mbu gumgi gu mbigi, mbe Fhe Bakɨmen buni vhuuin mbe khɨvav mbe nzuav ki.” \v 26 \x - \xo 5.26: \xo*\xt Mt 14.5; 21.26\xt*\x*Mba guma zav maaŋ mbe suaŋgim, mba gɨɨtɨvi gari guman pan won gɨɨtɨvir kov, mbe vov mba Zisas farasegi ŋaara gumgir kov, mbe zi. Mbe mben dama mbui fhuvara, mbe mba gumgi gu mbigi ŋkɨɨa mbe segɨrim, mbe rimgirga nen rivgi. \s Mba Zisas farasegi ŋaara gumgi, mbe mba Fhe Bakɨmen buni vhuuiŋ bun mba buaadegi gumgi ga suangen rivgi fhuvara. \p \v 27 Mba gɨɨtɨvi, mbe Zisas farasegi ŋaara gumgir kov zav mbe ndim, mbe won buaadegi gumgi nɨman fegi. Mbe mbe ndim fegim, mba Fhe Bakɨme rotu gari guman pan kha nzambarir mbe mbui, \v 28 \x - \xo 5.28: \xo*\xt Mt 27.25; FG 2.23; 2.36; 4.18; 7.52\xt*\x*“Nza kha guma zɨ bun kha gumgi gum mbigi ga suangen guigira nde thɨvigi. Nza nde thɨvigim, nde kaadogiap, ana zɨ bun nzuavra kim, kha Zerusareman fhain ki gumgi gu mbigi, mbe zam nde nzuai buni mbararagi. Nde mba buni nzuav, ana shogi ana rimgi nen nza dagi.” \p \v 29 \x - \xo 5.29: \xo*\xt FG 4.19\xt*\x*Mbe ne nzuaim, Pita gum mba Zisas farasegi ŋaara gumgi mbe, mbe ŋgarkarav khaŋ nzuai, “Nza Fhe Bakɨme suaŋgi kameŋra zɨn ŋgɨrga. Nza guma the suaŋgi kameŋ zɨn ŋgɨgɨrga tuktɨgi fhuvara! \v 30 \x - \xo 5.30: \xo*\xt FG 3.15; 10.39; 13.29; Ga 3.13; 1 Pi 2.24\xt*\x*Nde mba shogiap, ndi khanarareŋ ga tɨgap fugim rimgi guma Zisas, nzan ndegir Fhe Bakɨme taagiap ana khavgi. \v 31 \x - \xo 5.31: \xo*\xt FG 2.33-34; 3.15; Ef 1.20; Fi 2.9; Hi 2.10; 12.2\xt*\x*Fhe Bakɨme ana khavgiap, ana ndiga ndav, ana ndim won guva haren fagi. Ana ntigem tuavar nza khɨvi guma kav, ana vhɨra taagia nza ndi guma ki. Ana vhɨra nza Isreriŋ, ana nzan kurkurarga, nza ndavi domdorɨrga, ana nza fhum muuŋgi tɨvi mbatɨgi, ana nta vhɨzɨv, nta ndɨkndɨgɨ tharga. \v 32 \x - \xo 5.32: \xo*\xt Zo 15.26-27; FG 1.8; 2.4; 10.44\xt*\x*Nde nza gari, nza mba Fhe Bakɨme muuŋgi bigi, nza nta gangiap, nza mba bigi bun nzuai. Nza nta bun nzuaim, Fhe Bakɨme Ŋina Ŋaar, ana vhɨra mba bigi bun nzuai. Fhe Bakɨme won Ŋina Ŋaarar mba wo zɨn vui gumgi gu mbigi ga nɨɨŋgi.” \s Gamarier khaŋ nzuai, “Nde kha buaadegi gumgi, nde mbarara kha Zisas farasegi ŋaara gumgir muuŋri.” \p \v 33 \x - \xo 5.33: \xo*\xt FG 2.37; 7.54\xt*\x*Pita gu mbe kha bunin mba buaadegi gumgi ga suaŋgim, mba buaadegi gumgi mba buni mbararagiap, mbe guigira ndavi shigap, mbaram mba Zisas farasegi ŋaara gumgi shogɨrim, mbe vhɨzgi zav mbui. \v 34 Mbe maaŋ mben muun za mbuim, mba buaadegi gumgi rɨgar bomadagi guma mbe ki. Ana Fherasi guma ma, ana zɨ, Gamarier. Ana Fhe Bakɨme tɨvir vhuuin mbe khɨvi guma ma. Ana maaŋ mbuim, mba gumgi gu mbigi, mbe za ana zɨ ndim vun kuamkuagi. Ana khavgia thɨgap, kama havharar khaŋ mba gumgi ga nzuai, “Nde mba Zisas farasegi ŋaara gumgi ga sararim, mbe kha buaadegi gumgi kav buni nzuai ŋaneŋ thav kɨrar hegɨp, tuga tɨvaneŋra kegɨp, taagip vhen zirɨrga.” \f c \fr 5.34 \fr*\ft Por fhum Zisas zɨn panan ruagi fhuv tugen, Gamarier, ana shure muuŋgi mparmpare kegi. Ndu FG 22.3 ganɨri. \ft*\f* \p \v 35 Gamarier maaŋ suaŋgim, mbe mbe sarigim, mbe kɨrar hegim, Gamarier mbaram khaŋ mba harigi buaadegi gumgi ga nzuai, “Nde kha Isreriŋ gumgi, nde bigɨn thuen kha gumgir muun saŋv, nde zaaŋtuigɨp ndɨkndɨga vhuun muuŋgip bigɨn thuen mben muuŋri. \v 36 \x - \xo 5.36: \xo*\xt FG 21.38\xt*\x*Nde kaŋgi, ruarɨmnera Tiudas hɨgap khaŋ nzuai, ‘Gu guma bakɨme ma, gu zɨ ki.’ Ana maaŋ suaŋgim, 400 gumgi ana zɨn vuav, ana nzuai buni khothivi. Mbe ana zɨn vuav kim, mbe ana shogim, ana rimgim, ana zɨn vui gumgi, mbe za ra vegim, ana mbui ŋaar fhura fhɨrgerɨgi. \v 37 \x - \xo 5.37: \xo*\xt Ru 2.1-2\xt*\x*Ana ŋaar fhɨrgerɨgap, mbar vuim, mbe mba gumgi gu mbigi zɨri ndi tugen, Gariri guma Zudas, ana hɨgap khaŋ nzuai, ‘Gu zɨ ki.’ Ana maaŋ suaŋgiap, mbaram gumgi mbari ana mbe ndigim, mbe ana zɨn vui. Mbe ana zɨn vuim, ana hɨgap ntara khavgim, mbe ana shogim, ana rimgim, mba ana zɨn vov ana khothɨgi gumgi, mbe mbara muuŋgiap rav tamtam vegim, ana ŋaar vhɨra fhɨrgerɨgi. \v 38 \x - \xo 5.38: \xo*\xt Ais 8.10; Mt 15.13\xt*\x*Gu maaŋ muuŋgiap gangiap, gu ntige nde nzuai, nde fhumra bigɨn thuen khein muuŋ thari. Nde fhura mbe ganɨri, mbe kɨri. Mbe kha mbui ŋaar, ana guma wo ndɨkndɨgɨra, ana khavgip ana muunga, nde ganɨnga, mba ŋaar, ana mbatɨgirga. \v 39 \x - \xo 5.39: \xo*\xt Ru 21.15; FG 7.51; 9.5; 1 Ko 1.25\xt*\x*Mbe maaŋ muuŋgip, Fhe Bakɨme nduara mba ŋaara khavgip, mba ŋaarar mbe farve khɨngirim, mbe muunga, nde mbe thɨvarga tuktɨgi fhuvara. Nde maaŋ muunga, nde Fhe Bakɨme phorga shogi.” \p Gamarier mba kamen mba buaadegi gumgi ga suaŋgim, mbe mben farfa thagi. \v 40 \x - \xo 5.40: \xo*\xt FG 4.18\xt*\x*Mbe thav wom mba Zisas farasegi ŋaara gumgir kamgim, mbe taagia vhen verim, mbe mbe nzuaim, mbe phivɨgar mbe khargiap, khaŋ mbe nzuai, “Nde wom Zisas zɨ bun suaŋ thari.” Mbe maaŋ mbe suaŋgiap, mbe sarigim, mbe kɨrar hegap, wari vui. \v 41 \x - \xo 5.41: \xo*\xt Mt 5.10-12; 1 Pi 4.13\xt*\x*Mba Zisas farasegi ŋaara gumgi kɨrar hegap, wari vov Fhe Bakɨmen ndikndigi, ana kha ndɨkndɨgar mbe mbui, mbe Zisas zɨn panan memɨra ndirga tuktɨgi. \v 42 \x - \xo 5.42: \xo*\xt FG 9.22; 17.3\xt*\x*Mbe kɨrar hegap, mbe rari tugɨratɨgap, mbe Fhe Bakɨme phena bɨna vhen verap, vhɨra mba gumgi gu mbigi phenin vov, Fhe Bakɨme buni vhuuin gumgi gu mbigi khɨvav mbe nzuav, Zisas bun mbe nzuav khaŋ nzuai, “Zisas, ana Fhe Bakɨme taagip kha nuianan ki gumgi gu mbigi ndir zav suaŋgiap farasarav sarigi guma ma.” \c 6 \s Mbe Zisas farasegi ŋaara gumgir kurkura zav harathɨgi gumgir farasegi. \p \v 1 \x - \xo 6.1: \xo*\xt FG 2.41; 4.35; 5.14; 9.29\xt*\x*Mba tugivigen mba Zisas farasegi ŋaara gumgi mba ŋaara mbuim, mba Fhe Bakɨme buni khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi, mben vhɨrve guigira vhɨrkɨvgi. Mbe vhɨrkɨvgiap, mba Grik kama nzuai ntɨɨri, mbe Aram kama nzuai ntɨɨri phorga vhegi. Mbe mbe vhegap khaŋ nzuai, “Nde rari tugɨra tɨgap zazera mban mba mba tivgi gumgi gu mbigir kurkurav, nde mban nzan mani rimgi mbigir kurkurigi fhuvara.” \f a \fr 6.1 \fr*\ft Araman kam, ana Zudia gum Gariri fhain ki gumgi gu mbigi nzuai kam ma. Ana maneŋ bisanera Hibruin kama fara muuŋgi. \ft*\f* \p \v 2 Mbe ne wari ga nzuaim, mba Zisas farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi mbaram mben kamgim, mbe zim, mbe khaŋ mbe nzuai, “Nza kha Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun suanga ŋaara thav, mbara ganɨv nta shaman muunga ne nzerigi fhuvara. \v 3 \x - \xo 6.3: \xo*\xt Lo 1.13; FG 1.21; 16.2; 1 T 3.7\xt*\x*Nde nzan fegi gum ŋgugi, nde wari rɨgar harathɨgi gumgi, mbe kha gumgi gu mbigi nɨman zɨri vhuuiŋ kav, Fhe Bakɨme Ŋina Ŋaar guigira mbe phorga kim, mbe ndɨkndɨgi vhuuiŋ ki. Nza mbe ndim fegɨrim, mbe kha mban ŋaara ganɨnga. \v 4 Nza nduarira zazera Fhe Bakɨme phorgɨ suaŋv zazera Fhe Bakɨme buni vhuuin gumgi gu mbigi khɨvɨ mbe suanga.” \p \v 5 \x - \xo 6.5: \xo*\xt FG 8.5\xt*\x*Mba Zisas farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi ne nzuaim, mba gumgi gu mbigi guigira ne vuzvugi. Mbe ne vuzvugiap mbaram, Stiven ndim fagi, ana guigira Fhe Bakɨme buni zɨn vov, ana khothɨgap thɨga havhargim, Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar guigira ana phorga ki guma ma. Mbe ana ndim fav, Firip ndim fav, Prokorus ndim fav, Nikanor ndim fav, Timon ndim fav, Parmenas ndim fav, Nikoras ndim fagi. Nikoras, ana Antiok guma ma. Ana Zuda guma fhuvara, ana mbe Zudaiŋ mbe rotu mbui Fhe Bakɨme, ana mbe phorgap ana rotu mbui. \v 6 \x - \xo 6.6: \xo*\xt FG 13.3; 14.23\xt*\x*Mbe mba gumgi ndim fegap, mbaram mbe ndim mba Zisas farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgir nɨman fegim, mba Zisas farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi mbe phorgap, mbe nzuav Fhe Bakɨme phorga nzuav, wari won farver mbe suav Fhe Bakɨme phorga nzuai. Mbe mba ŋaarar muunga. \p \v 7 \x - \xo 6.7: \xo*\xt Zo 12.42; FG 2.41; 12.24; 16.5; Kor 1.6\xt*\x*Mbe maaŋ mbuim, mba Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun nzuai kameŋ za mbar vuim, gumgi gu mbigi vhɨrve, mbe Zerusareman kav, Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ mbararav, ana zɨn vov ana khothɨgi. Mbe ana zɨn vuim, mba Fhe Bakɨmen rotu gari gumgir pani vhɨrvera, mbe vhɨra Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ khothɨgap ana zɨn vui. \s Mbe Zudaiŋ, mbe Stiven ga nzuav nzuai. \p \v 8 \x - \xo 6.8: \xo*\xt FG 2.43\xt*\x*Fhe Bakɨme guigira Stivenan kurkurav, ŋkasŋka bakɨmen ana nɨɨŋgim, ana mba gumgi gu mbigi rɨgar mbarkɨrga mirikori bakɨvi ana nta mbui. \v 9 \x - \xo 6.9: \xo*\xt 2 T 1.15\xt*\x*Ana maaŋ mbuim, gumgi mbari mbe khavgiap, ana phorgap vhegap ana nzuai. Mba ana phorga vhegap ana nzuai gumgi, mbe kha zɨn rɨgi Fhe Bakɨme buni mbaragi phena gumgi ma, mba phena zɨ khare, Bɨkbɨɨgi Gumgi. Mbe mba zɨn mbe rɨgi, mbe Sairini, ki Zudaiŋ, mbe Areksandrian ki Zudaiŋ gum, mba Sirisia ŋgu bakɨme gum, Esia ŋgu bakɨme, mbe mba ŋguir ki gumgi ma. \f b \fr 6.9 \fr*\ft Mba bɨkbɨɨgia ki gumgi, mbe fhum fhura harigi gumgir ŋaara gumgi kegi, mbe ntigem mbe thav bɨkbɨɨgi. \ft*\f* \v 10 \x - \xo 6.10: \xo*\xt Ais 54.17; Ru 21.15; FG 5.39\xt*\x*Mbe Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar ŋkasŋka gum ndɨkndɨga vhuun Stiven ga ndɨɨim, mbe ana nzuai buna thueŋ daaŋgirga tuktɨgi fhuvara. \v 11 \x - \xo 6.11: \xo*\xt Mt 26.59-61\xt*\x*Mbe maaŋ muuŋgiap mbovara thav, mbaram mbarara zorga vov, gumgi mbari raaŋ shav khaŋ mbe nzuai, “Nza Stiven mbararagim, ana buni mbatɨgir Moses ga nzuav, vhɨra Fhe Bakɨme ga suaŋgi.” \v 12 Mbe maaŋ muuŋgiap mba gumgi gu mbigi ndavi khavav, mbaram mba mben gumgir pani ndavi khavav, vhɨra mba Zudaiŋ tɨvir vhuuiŋ kaŋgi gumgi, mbe vhɨra mben ndavi khavgi. Mbe mben ndavi khavgim, mbe mbara vov, Stiven suirav ana ndigap, wari won buaadegi gumgir han vugi. \v 13 \x - \xo 6.13: \xo*\xt Jer 26.11\xt*\x*Mbe ana ndiga vugap, mbaram gumgi mbari ndim fegim, mbe fhura ana shɨshɨgap, ana guiguigap bunin ana sav ana nzuai. Mbe khaŋ ana nzuai, “Kha guma, ana zazera buni mbatɨgir Fhe Bakɨme phena nzuav, vhɨra ana muun zav suaŋgi tɨvi ga nzuai. \v 14 Nza vhɨra ana mbararagi, ana khaŋ nzuai, ‘Kha Nasaret Guma Zisas, ana kha Fhe Bakɨme phena farfagip, kha Moses nza suaŋgi tɨvi, ana ntan kurav harigi tɨvi ndim tɨgɨrga.’ ” \v 15 Mbe maaŋ nzuaim, mba buaadegi gumgi, mbe maaŋ piigia kav, khɨrav Stiven gari. Mbe ana garim, ana khom guigira ŋgara gari. Mbe ana garim, ana Fhe Bakɨme enser mbe khoma gari fara muuŋgi. \c 7 \s Stiven buaadegi gumgi phorga nzuai. \p \v 1 Mbe mba ganganan ana mbuav, mba Fhe Bakɨme rotu gari guman pan Stivenan nzav khaŋ ana nzuai, “Kha gumgi khar ndu sav ndu nzuai buni, nta guigira buni guari o, mbe guiguigi buni?” \v 2 \x - \xo 7.2: \xo*\xt Stt 11.31\xt*\x*\x - \xo 7.2: \xo*\xt Stt 12.1\xt*\x*Ana maaŋ ana nzuaim, Stiven ana ŋgarkarav khaŋ mbe nzuai, “Nde nan fegi gum ŋgugi, nan ndegi, nde mbarara. Nzan nzɨk Abraham, ana fhum Mesopotemia nuianara ki, ana zumgum khavgiap, Haranan vugi. Ana mbara kim, mba ŋkasŋka ki Fhe Bakɨme Hevenan kegap, anan hɨgi. \v 3 Fhe Bakɨme ana hɨgap, khaŋ ana nzuai, ‘Ndu won ŋgu nɨɨŋgen won nuiana thav, won fegutari thav, harigi nuianen ŋgɨri. Gu mba nuianen ndu khɨvarga.’ \v 4 \x - \xo 7.4: \xo*\xt Stt 11.31; 12.4\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, Abraham Kardia nuianeŋ thav, vov Haranan ki. Ana vugap maaŋ kim, ana ndia rimgim, Fhe Bakɨme taagia ana sarigim, ana zav nde ntige khar ki nuianeŋ zɨgap, nen kegi. \v 5 \x - \xo 7.5: \xo*\xt Stt 12.7; 13.15; 15.3; 15.18; 17.8; 26.3; 48.4; Lo 2.5\xt*\x*Abraham mba tugen Fhe Bakɨme ara heav nuiana sɨga thuen ana ndɨɨv, khaŋ ana suaŋgi fhuvara. Khe ndun nuiana sɨgeŋ ma, ndun tari zumgum ne ganɨnga, ana maaŋ ana suaŋgi fhuvara. Fhe Bakɨme guigira khaŋ ana suaŋgi, ana zumgum mba nuianan ana nɨɨŋgirim, ana won tari gum nzɨgir kov, mba nuianeŋ ganɨnga. Mba tugen vhɨra Fhe Bakɨme mba kamen Abraham ga suaŋgim, Abraham, ana mba tugen, ana tara the tegi fhu, ana fhura ki. \v 6 \x - \xo 7.6: \xo*\xt Stt 15.16; Kis 12.40; Ga 3.17\xt*\x*\x - \xo 7.6: \xo*\xt Stt 15.13-14\xt*\x*Abraham mba tugen fhura kim, Fhe Bakɨme khaŋ ana suaŋgi, ‘Ndun tari gum nzɨgi, mbe ŋgɨp, harigi ntɨɨrir nuianan kɨrga. Mbe mben nuianan kɨv, mbe vhɨra fhura 400 mparir mben ŋaara gumgi kɨrga. Mba harigi ŋgun ntɨɨri tɨvi mbatɨgir mben muunga. \v 7 \x - \xo 7.7: \xo*\xt Kis 3.12\xt*\x*Mbe maaŋ mben muunga, gu maaŋ mbe mbuim, mbe fhura mben ŋaara gumgi ki ŋgu, gu mben farfagirga,’ Fhe Bakɨme vhɨra khaŋ nzuai, ‘Gu maaŋ mba harigi ŋgun muuŋgip, gu mbe ndigirim, mbe zɨv kha ŋgun nan ndikndigɨp nan zɨ ndi vun kuamkuarga.’ \v 8 \x - \xo 7.8: \xo*\xt Stt 17.10-14; 21.2-4; 25.26; 29.31–35.18\xt*\x*Fhe Bakɨme maaŋ suaŋgiap, mbaram, kha kamen Abraham phorga nzuai, ndu won tari gu nzɨgir fooŋri. Nde warir fooŋv, khueŋ ndɨkndɨgɨri, gu nde phorga suaŋgi kameŋ ma. Fhe Bakɨme mba kamen Abrahama suaŋgim, ana mbara kav Aisak tegi. Ana Aisak tegim, ana hɨgim, sɨgarathɨgi raa hɨgim, ana mbaram Aisakan fooŋgi. Ana Aisakan fooŋgim, ana vhuuŋgiap, mbaram Zekop tegi. Aisak Zekop tegim, Zekop vhuuŋgiap mbaram, mba nzan 12 thɨgi nzɨgi tegi. \p \v 9 \x - \xo 7.9: \xo*\xt Stt 37.11; 37.28; 39.2; 39.21; 41.37-41\xt*\x*“Mba tugen nzan nzɨgi, mbe wari tɨgap kav, mbe panara thav wari won ŋgugage Zosep gari. Mbe panara thav, ana garav, mbaram ana thumkegap, ana ndim harigi ŋgui ga nɨɨŋgi. Mbe ana mbe ndɨɨim, mbe ana vhezgiap, ana ndigap, vov Idzɨvan ana ndim mbaim, mbe vhɨra Idzɨvan ana vhezgi. Mba tugen, mbe maaŋ Zosep ga mbuim, Fhe Bakɨme Zosep phorga ki. \v 10 Ana ana phorga kav anan kurkurigim, ana mba simtɨgi ndi. Ana mba simtɨgi ndim, Fhe Bakɨme vhɨra ndɨkndɨgi vhuuin Zosep ga ndɨɨim, ana mba Idzɨvan ki guman pana phorga nzuaim, ana ana ndɨkndɨga vhuuŋ gangiap, mbaram Zosep ndim guman panan fagim, ana Idzɨp ŋgu garav, vhɨra ana gari guman pana phen gum bigi, ana za nta gari. \p \v 11 \x - \xo 7.11: \xo*\xt Stt 41.54; 42.1-2\xt*\x*“Zosep, Idzɨvan guman pan ana ndim fagim, ana ana bigi gari guman pan kav kim, mba tugen mba tivgim, thir vhɨzi tuga bakɨme Idzɨp ŋgu bakɨme gum mba Kenan fhain hɨgi. Mba thir vhɨzi, tuga mbatɨk mben hɨgim, nzan ndegi mbe maaŋ mba ndigire? \v 12 \x - \xo 7.12: \xo*\xt Stt 42.1-5\xt*\x*Mbe thir vhɨzav, kav, nzan nzɨga Zekop, ana mbararagim, mbe Idzɨvan mba ki. Ana ne mbararagiap, mbaram nzan ndegi ga sarigim, mbe fharigi ruruain, mbe mba nzuav Idzɨvan vui. \v 13 \x - \xo 7.13: \xo*\xt Stt 45.1; 45.16\xt*\x*Mbe mba fharigi ruruain Idzɨvan vegap, mba vhezgiap, zav nta pav kim, nta vhɨzgim, mbe taagia phenatɨtɨgap wari wom Idzɨvan vui. Mbe vov mba vhezim, Zosep wo bun mbe nzuai, ana khaŋ mbe nzuai. Gu Zozevra khare, gu nden ŋguk ma. Nde fhum na thumkegap, na ndim nɨɨŋgim, mbe na ndiga zɨgim, gu khaŋ ki. Zosep wo bun mbe suaŋgim, zumgum mba Idzɨvan ki guman pan vhɨra mba Zosep phorgerɨgi ntɨɨri, ana vhɨra mbe kaŋgi. \v 14 \x - \xo 7.14: \xo*\xt Stt 45.9-10; 45.17-18; 46.27\xt*\x*Zosep wo bun mbe suaŋgiap, mbaram zumgum won ndia Zekop ga nzuav ŋkɨɨa muuŋgi. Ana ana nzuav ŋkɨɨa muuŋgim, ana mbaram Idzɨvan ndav, mbaram za won tari gum mben muuiŋ gum bigi, ana za mben kov Idzɨvan ndagi. Ana ndav kov ndagi gumgi gu mbigir vhɨrve khare, 75. \v 15 \x - \xo 7.15: \xo*\xt Stt 46.1-7; 49.33\xt*\x*Mbe ndav Idzɨvan kav, Zekop rimgim, nzan nzɨgi vhɨra vhɨzgi. \v 16 \x - \xo 7.16: \xo*\xt Stt 23.3-16; 33.19; 50.7-13; Jos 24.32\xt*\x*Mani rimgim, mbe zumgum mani Zekop gum Zosep hari ndia vov Sekeman Abraham fhum Hamoran tari han ŋkɨɨar vhezgi kɨma thoon muuŋgi mbogir mani hari ndim mboga tɨgi. \p \v 17 \x - \xo 7.17: \xo*\xt Stt 15.5; Sng 105.24-25; FG 7.5-7\xt*\x*\x - \xo 7.17: \xo*\xt Kis 1.7-8\xt*\x*“Mbe ndav maaŋ kim, mba Fhe Bakɨme fhum Abraham ga suaŋgi kameŋ ne mba tɨrga tuk hɨr za mbui. Mba Isreriŋ Idzɨvan ndav, maaŋ kav, mben shɨk guigira kɨvgiap, mbe guigira tavahorgi. \v 18 Mbe tavahorgiap Idzɨvan kim, mba tugen, harigi guman pana mbe Idzɨp ŋgu gari. Mba guman pan, ana Zosep kaŋgi fhuvara. \v 19 \x - \xo 7.19: \xo*\xt Kis 1.10-22\xt*\x*Mba ŋgu gari guman pan, ana Idzɨp garav, mbaram fhura shɨshɨgap, nzan gumgi gu mbigi ga mbuav, mben farfav, mbaram nzan mbigi tari ruaim, ana mba tari fusurim, nta vhɨzɨr zav mbe nzuai. \v 20 \x - \xo 7.20: \xo*\xt Kis 2.2; Hi 11.23\xt*\x*Mba Idzɨp gari guman pan maaŋ mbe mbui tugen, Moses niamuuŋ ana ruagi. Moses vhɨra, ana tara khɨn fhuvara, Fhe Bakɨme ana garim, ana guigira guman khoman vhuuŋ ma. Ana niamuuŋ ana ruagim, ana wo ndia phenara kim, kɨni phuni khegene vhɨzgi. \v 21 \x - \xo 7.21: \xo*\xt Kis 2.3-10\xt*\x*Mba kɨni phuni khegene vhɨzgim, mbe zumgum ana ndigap, ana ndia phena thav vov, kɨrar harigi ŋaneŋ ga tɨgi. Mbe ana ndim tɨgim, mbe Idzɨp ŋgu gari guman pana kambik ana gangiap, mbaram ana wo mbuigi. \v 22 Ana Moses ndigim, ana mba Idzɨp ŋgu gari guman pana phenan kav, ana kama gegap kim, mbe won tɨvir ana khɨvav kim, ana vhuuŋgiap, za mba Idzɨviŋ tɨvi gum mben bigi, ana za nta kaŋgi. Ana nta kaŋgiap, ana vhɨra ŋkasŋkagiap kama havharar buni nzuav ŋari bakɨvi ga mbui guma ma. \p \v 23 \x - \xo 7.23: \xo*\xt Kis 2.11-15\xt*\x*“Moses kav kim, ana mparive vov, 40 thɨgim, ana mbaram kha ndɨkndɨga mbui, gu ntigem won fegi gum ŋgugi Isreriŋ ganɨnga. \v 24 Moses ne suaŋgiap, raa mben ana vov, mbe gara ruav kav garim, Idzɨp guma mbe Isrer guma mbe, ana tɨva mbatɨgar ana mbuav ana shogi. Ana ana shogap kim, Moses ana gangiap, mbaram won kɨvntok Isrer guman kurav, mba Idzɨp guma shogim, ana rimgi. \v 25 Moses vhɨra khueŋ ndɨkndɨgi, Fhe Bakɨme ana ntɨɨri Isrerin kurkurar zav, ana ndim fagi. Ana khueŋ ndɨkndɨgi, ana ntɨɨri Isreriŋ, ne kaŋgi thi. Ana mba ndɨkndɨga mbuim, ana ntɨɨri Isreriŋ ne kaŋgi fhuvara. \v 26 Moses mba mɨtimanera ana vov garim, Isrer guma manira, mani wani shogi. Mani wani shogim, ana vov mani gorav, khaŋ mani ga nzuai, ‘Ai, ŋko wanira shogɨ thari, ŋko fek gum ŋguk ma. Ŋko thaŋ nzuav mba tɨva mbatɨgar wani ga mbui.’ \v 27 Moses maaŋ mani ga nzuaim, mba fharav mba bigeŋ khavgiap, mba harigi ne shogi guma Moses ga bɨrav, mbur khɨngiap, khaŋ ana nzuai, ‘Ai, the nza ganɨ zav ndu ndim guman panan fagim ndu nza ganɨ za mbui? \v 28 Ee, ndu gurum mbu Idzɨp guma shogim, ana rimgim, ndu ntigem mba tɨvara nan muuŋgip na shogirim, gu rimgir za mbui thi?’ \v 29 \x - \xo 7.29: \xo*\xt Kis 2.21-22; 18.3-4\xt*\x*Ana nen Moses ga suaŋgim, Moses mba kameŋ mbararagiap, thav ra vov, Midian harigi ŋgun ki. Ana Midian kav, muuaŋ tɨgap, tara phuni tegi. \p \v 30 \x - \xo 7.30: \xo*\xt Kis 3.1-10\xt*\x*“Moses maaŋ kim, 40 mpari vhɨzgi. Mba 40 mpari vhɨzgim, Fhe Bakɨme won enser mbe sarigim, ana Mosesan hɨgi. Ana kha tɨva muuŋgiap ana hɨgi. Moses vov garim, Sainai mbɨkshɨma han gumgi ki fhuv ŋanen kha bisaneŋ vhav, ne thɨgap shi. Mba vhav shiv, mba Fhe Bakɨme enser mba vhava vhen anan hɨgi. \v 31 Moses mba kha bisaneŋ garim, ne shim, ana ŋgava mbatɨgi muuŋgiap, ana tuituigip ne gangir zav shɨvav ne han vui. Ana shɨvav, ne han vov, ana Guma Bakɨme kamthooŋ mbararagi. \v 32 Ana mbararagim, Fhe Bakɨme khaŋ ana nzuai, ‘Gu ndun ndegir Fhe Bakɨme ma. Gu Abraham gum, Aisak, Zekop, gu mben Fhe Bakɨme ma.’ Ana ne nzuaim, Moses ana mbararagiap, rivgiap, ninɨk ana mbuim, ana ganɨ thagi. \v 33 \x - \xo 7.33: \xo*\xt Jos 5.15\xt*\x*Ana ganɨ thagim, Guma Bakɨme khaŋ ana nzuai, ‘Ai, ndu won ŋgari sharive zorgiri. Ndu mba thɨgi nuianeŋ, ne nan ŋaneŋ ma.’ Ne guigira ŋgarigi nuianeŋ ma. \v 34 Fhe Bakɨme ne Moses ga nzuav khaŋ ana nzuai, ‘Gu won gumgi gu mbigi Isreriŋ garim, Idzɨviŋ guigira tɨvi mbatɨgar mbe mbui. Mbe mba tɨvir, mbe mbuim, mbe nzɨɨim, gu mbe sɨsɨma mbararagiap, gu mba Idzɨviŋ tɨn mbe ndir zav zergi. Ndu ntige khavgiri, gu ndu sararim, ndu taagip Idzɨvan ŋgɨrga.’ \p \v 35 \x - \xo 7.35: \xo*\xt Kis 2.14; 14.11-12; Nam 20.16\xt*\x*“Kha Mosesra, mbe Isreriŋ fhum khaŋ ana suaŋgi, ‘The nza ganɨ zav ndu ndim guman panan fagim, ndu nza ganɨ za mbui?’ Mbe maaŋ suaŋgi guma Mosesra, Fhe Bakɨme ntigem wom ana sarigi. Ana ntigem taagi ŋgɨp mba Isrerin guman pan kɨv, taagip mbe Idzɨviŋ tɨn mbe ndigirga. Moses ntigem mba kha bisaneŋ shim, ana ne ganɨ zav vuim, Fhe Bakɨme won enser ga sarigim, ana zav, mba vhava vhen hɨgap ŋkasŋkar Moses ga nɨɨŋgi. \v 36 \x - \xo 7.36: \xo*\xt Kis 7.3; 12.41; 14.21; 16.1; 16.35; Nam 14.33; Sng 105.27\xt*\x*Fhe Bakɨme havharar Moses ga nɨɨŋgim, Moses vov, Idzɨvan mbar kɨrga mirikori ana nta mbuav, mba Idzɨviŋ tɨn Isreriŋ ndigap, mben kov vui. Ana mben kov vov, vhɨra Retsin mirikor ga mbuav, vo mba gumgi ki fhuv ŋanen vhɨra mirikori ga muuŋgi. Ana mben kov vov mba tɨva mbuav kim, 40 mpari vhɨzgi. \v 37 \x - \xo 7.37: \xo*\xt Lo 8.15; 8.18; Mt 17.5; FG 3.22\xt*\x*Mba Isreriŋ kov vugi Mosesra, ana khaŋ mbe suaŋgi, ‘Fhe Bakɨme nden rɨgɨra nden ŋguga the ndim farim, ana na farar muuŋgip, Fhe Bakɨme kamthooŋ guma kɨrga.’ \v 38 \x - \xo 7.38: \xo*\xt Kis 19.1–20.17; Lo 5.1-33; Ais 63.9; FG 7.53; Ro 3.2; Ga 3.19; Hi 2.2\xt*\x*Mba Mosesra nzan nzɨgir kov vov mba gumgi ki fhuv ŋanen vugap, mbe phorga kegi. Ana mben kov vov maaŋ kav, ana vov Sainai mbɨkshɨman ndagim, Fhe Bakɨme enseri Fhe Bakɨme bunin vhuuin ana suaŋgi. Mba Fhe Bakɨmen enser, ana zazera mbara muuŋgip kɨrga buni vhuuin ana suaŋgim, ana mba bunin nza suaŋgi. \p \v 39 \x - \xo 7.39: \xo*\xt Nam 14.3\xt*\x*“Ana mba bunin nza nzuaim, nzan nzɨgi mba buni mbarara thagi. Mbe nta mbarara thav, mben ndɨkndɨgi mbe taagip Idzɨvan ŋgɨrgeŋ vuzvugi. \v 40 \x - \xo 7.40: \xo*\xt Kis 32.1; 32.23\xt*\x*Mbe mba ndɨkndɨga mbuav khaŋ Aron ga nzuai, ‘Aron, ndu nza suaŋv ntuu thari kargirim, mbe nzan kurarim, nza ŋgɨrga. Kha nzan kov Idzɨp thav zɨgi guma Moses, nza ntigem ana kaŋgi fhu, ana khar ki fhu, ana ram muuŋgi.’ \v 41 \x - \xo 7.41: \xo*\xt Kis 32.2-6; Lo 9.16; Sng 106.19\xt*\x*Mbe maaŋ Aron ga suaŋgiap, mbe mba tugen gor tuegap, ana borombaga karigi. Mbe ana kargiap mbaram, ana nzuav ndikndigap, ana ndim vun kuamkuav, shama bakɨme mbui. \v 42 \x - \xo 7.42: \xo*\xt Sng 81.12; Jer 19.13; Ese 20.25; 20.39; 2 Te 2.11\xt*\x*Mbe maaŋ muuŋgim, Fhe Bakɨme kɨr mbe segi. Fhe Bakɨme maaŋ muuŋgip kɨr mbe segɨrga, mbe ra gum kɨni ŋkaa, mbe mben rotur muunga. Mba mbe maaŋ muunga kameŋ, mbe fhum ne khergim, ne Fhe Bakɨme kaathoori gumgi suaŋgi buni ki gavar ki. Mba kameŋ khaŋ nzuai, ‘Nde kha Isreriŋ, nde mba 40 mparir nde mba gumgi ki fhuv ŋanen kav, mba borombaga gum sipsivi shogap shaa ga mbui. Nde mba tugar mba shaa ga mbuav, nde kha ndɨkndɨga mbui thi? Nde na nzuav shama mbui. Zakɨra fhuvara! \v 43 Nde mba ndia rui sher phena bakɨme, ana nane fhuvara. Ana nden mbarɨp Morek ne ma. Nde vhɨra wari won mbarɨp Refanan kaman tum, nde vhɨra ana ndia rui. Nde wari won mbarɨvir ntuu kargiap ntan rotu mbui. Maaŋ muuŋgiap, gu nde vhararga, nde wari won fhain nuiana thav ŋgɨp, Babiron ŋgu bakɨme fhain mueŋ nderen kɨrga.’\f a \fr 7.43 \fr*\ft Morek, ana harigi ŋgui gumgi, mbe nduarira wari won farir tuma kargiap ana rotu mbui. Ana mben mbarɨv ma, Refan. Ana kama mbe ma. Mbe vhɨra ana rotu mbui, ana vhɨra mben mbarɨva mbe ma. Stiven mba suaŋgi kameŋ, ana Fhe Bakɨme kamthooŋ guma Amos suaŋgi buni ki gavar ki. Mba buni Amos 5.25-27, Amos khaŋ suaŋgi, mba fhum kegi Isreriŋ, mbe Fhe Bakɨme rotu muuŋgi fhu. Mbe ana nzuai buni, mbe nta daasui. Mbe maaŋ mbuav, mbe harigi ŋgui gumgi gu mbigi phorgap, mbe rotu mbui mbarɨvi rotu mbui. Mbe maaŋ mbuim, zumgum Fhe Bakɨme mbe garim, mbe kɨr ana segi. Fhe Bakɨme thav Babironiŋ ga nzuaim, mbe zav Isreriŋ phorga shogap, mbe ndi vov Babiron fhain vegim, mbe Babironiŋ fhaiŋ gari guman pana piin ŋgarim, ana mbe garim, mbe fhura mben ŋaara gumgi ki. Ndu 2 King 24.10-16. \ft*\f* \p \v 44 \x - \xo 7.44: \xo*\xt Kis 25.9; 25.40; 26.30; Hi 8.5\xt*\x*“Nzan nzɨgi mbe fhum gumgi ki fhuv ŋanen kav, mbe Fhe Bakɨmen sher phen kegi. Mba sher phen, mbe Isreriŋ ana garav kaŋgi, Fhe Bakɨme guigira mbe phorga ki. Mbe mba sher phena mbuav, mbe guigira mba Fhe Bakɨme Moses ga suaŋgi bunira zɨn vov, ana muuŋgi. Mbe ana muuŋgim, ana guigira mba Moses gangi phenan tumara gangana mbui. \v 45-46 \x - \xo 7.45-46: \xo*\xt Jos 3.14-17; 18.1; 23.9; Neh 9.24; Sng 44.2; FG 13.19\xt*\x*\x - \xo 7.45-46: \xo*\xt 1 Sml 16.1; 2 Sml 7.1-16; 1 Kin 8.19; 1 Sto 17.1-14; Sng 89.19; 132.1-5\xt*\x*Nzan nzɨgi mba sher phena muuŋgiap mbe vhɨzgim, mben tari mba sher phena ndigap, Zosua mben kov vov, mba harigi ŋgui gumgi, mbe zav nzan nzɨgir nuiana sɨgen ki. Zosua mben kov vov, mbe vharigim, mbe mba nzan nzɨgi nuianeŋ thav regi. Mbe mba nuianeŋ thav regim, mbe mbaram mba sher phena muuŋgi. Mbe mba sher phena muuŋgiap maaŋ kav kim, Devit ŋgui gari guman pana zɨ ndigap, ana mben ŋgui gari guman pan ki. Devit Fhe Bakɨme tɨvar vhuun ana mbui guma ma. Devit vhɨra khaŋ nzuai, ‘Fhe Bakɨme ana khɨrarim, ana Zekovan nzɨgir Fhe Bakɨme rotur muun saŋv, ana mbe suaŋv Fhe Bakɨme phenan muuŋgirga.’ \v 47 \x - \xo 7.47: \xo*\xt 1 Kin 6.1-38; 8.20; 1 Sto 17.12; 2 Sto 3.1-17\xt*\x*Ana anan muun zav suaŋgim, zumgum Soromon ana muuŋgi. \p \v 48 \x - \xo 7.48: \xo*\xt 1 Kin 8.27; 2 Sto 2.6; 6.18\xt*\x*“Nza kha vu guarara ki Fhe Bakɨme, ana gumgi mbui phenin ki fhuvara. Khe Fhe Bakɨme kamthooŋ guma mbe khaŋ nzuai, \v 49 \x - \xo 7.49: \xo*\xt Mt 5.34-35; 23.22\xt*\x*\x - \xo 7.49: \xo*\xt Ais 66.1-2\xt*\x*‘Guma Bakɨme suaŋgi kameŋ khare, “Kha buip, ana gu ŋgui gari guman pan pigi mpirmpirɨk ma. Kha nuian, gu perav won ŋkarveni ndi sarigi ŋan ma. Nde maaŋ muuŋgip nde ram muuŋgip na ndim phenan muuŋgirie? Gu vhɨra maaŋgi ŋaneŋ nan vhuksu ŋaneŋ kɨrie? \v 50 Ee, gu vhɨra, gu nduara za kha bigi ga muuŋgi fhuve?” ’ ” \p \v 51 \x - \xo 7.51: \xo*\xt Kis 32.9; Wkp 26.41; Lo 10.16; Ais 48.4; 63.10; Jer 6.10; 9.26\xt*\x*Stiven kha bunin mba buaadegi gumgi ga nzua vov, zazera khueŋ phorga mbe nzuai, “Nde guigira rɨɨrɨɨi gumgi ma. Nden ndavi vheri gum nden pani guigira havhargiap, mba Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ khothivɨ thagi gumgi fara muuŋgi. Nde maaŋ muuŋgiap, nde khuari pɨngiap, nde Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ mbararagi fhuvara. Nde maaŋ mbuav, nde Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar nzuai buni, nden nzɨgi fhum nta daasuegi, nde ntige mbe zɨn vov, zazera nta daasui. \v 52 \x - \xo 7.52: \xo*\xt 2 Sto 36.16; Mt 21.35; 23.31; 1 Te 2.15\xt*\x*Nden nzɨgi, fhum maaŋgi Fhe Bakɨmen kamthooŋ guma, mbe tɨva mbatɨga thuen ana muuŋgi fhu? Zakɨra fhuvara! Mbe fhum khaŋ nzuai gumgi, mbe mbe shogim, mbe vhɨzav ki. Mbe khaŋ nzuai, ‘Tɨvar vhuuaŋ mbui guma ana zɨrga.’ Mbe maaŋ nzuav kim, mba guma ntige zɨgim, nde ana ndim ana pana gumgir farve khɨngim, mbe ana shogim, ana rimgi. \v 53 \x - \xo 7.53: \xo*\xt Kis 20.1; FG 7.38; Ga 3.19; Hi 2.2\xt*\x*Nde, nde Fhe Bakɨme enserir farve tɨn Fhe Bakɨme nzuai tɨvi ndigi ntɨɨri ma. Nde anan tɨvi ndigap, nde nta zɨn vui fhuvara.” \s Mbe ŋkɨɨar Stiven ga segim, ana rimgi. \p \v 54 \x - \xo 7.54: \xo*\xt FG 5.33\xt*\x*Stiven mba bunin mba buaadegi gumgi ga suaŋgim, mba buaadegi gumgi, mbe guigira Stiven ga nzuav ndavi mbe shigim, mbe ana nzuav tari ndɨɨri phɨri. \v 55 \x - \xo 7.55: \xo*\xt Mt 22.44; FG 2.33-34; 5.31; 6.5\xt*\x*Mbe maaŋ mbuim, Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar guigira Stiven phorga kav, ana rugim, ana khoga buiva garim, Heven fhogi. Heven fhogim, ana Hevenan vhava ŋaarar vhuuŋ garav, Fhe Bakɨmen sɨɨn vhuuŋ gari. Ana garav, Zisas garim, ana Fhe Bakɨmen guva haren thɨgap ki. \v 56 \x - \xo 7.56: \xo*\xt Ese 1.1; Dan 7.13; Mt 3.16; FG 10.11; Kor 3.1\xt*\x*Stiven mba bigi garav khaŋ nzuai, “Nde mbarara! Gu Heven garim, ana fhogim, gu Fhe Bakɨme Guma Guara garim, ana Fhe Bakɨmen guva haren thɨgap ki.” \p \v 57 Stiven nen mbe nzuaim, mbe ne mbararavram, wari wo khuari pɨngiap, ana tuarahurav, wari tɨgɨra khuafuigia vov, ana suirigi. \v 58 \x - \xo 7.58: \xo*\xt Lo 13.9; Ru 4.29; FG 6.13-14; 22.20; Hi 13.12\xt*\x*Mbe ana suirav, ŋkɨɨr ana segɨrim, ana rimgir zav ana ndigap mba ŋgu bakɨme thav kɨrar hɨgi. Mbe kɨrar hegap fharav fhura shɨshɨga bunin ana si. Mbe bunin ana segap, mbaram wari won shagi mpeeiŋ zorgiap, nta ndim guman kama mbe nɨma suegi. Mba guman kama zɨ khare, Sor. \f b \fr 7.58 \fr*\ft Isrerin tɨv khaŋ muuŋgi, guma tɨva mbatɨga guara thueŋra muuŋgirga, mbe mba guma ndigip, ŋgu bakɨme thav kɨrar hɨgɨp, ŋkɨɨar ana segɨrim, ana rimgirga. Ndu kha gava ganɨri, mba gap khare. Wok Pris 24.13 ganɨ ŋgɨp 16 tɨgɨri. \ft*\f* \p \v 59 \x - \xo 7.59: \xo*\xt Sng 31.5; Ru 23.46\xt*\x*Mbe won shagi ndi suegap, mbaram ŋkɨɨr Stiven ga si. Mbe ŋkɨɨr ana sim, Stiven thav khaŋ Fhe Bakɨme nzuai, “Guma Bakɨme Zisas, ndu nan tuma ndigɨri.” \v 60 \x - \xo 7.60: \xo*\xt Mt 5.44; Ru 23.34; FG 9.40; 21.5\xt*\x*Ana maaŋ suaŋgiap, mbaram thɨpanani phɨrgiap fav kama bakɨmera rugap, khɨrɨp kaav, khaŋ nzuai, “Guma Bakɨme, ndu kheiŋ mbui tɨva mbatɨga suaŋv mbe suaŋ thari.” Stiven maaŋ suaŋgiap thav rimgi. \c 8 \nb \v 1 \x - \xo 8.1: \xo*\xt FG 7.58; 8.4; 9.1; 9.13; 9.21; 11.19; 22.4-5; 22.20; 26.9-11; 1 Ko 15.9; 1 T 1.13\xt*\x*Mbe Sor nɨman mba tɨvar Stiven ga mbui ne nzerara. \s Sor mba Fhe Bakɨme zɨn vui gumgi gu mbigir farfagi. \p Mbe Stiven shogim, ana rimgi raar, mbe mba tugen, mba Zerusareman Fhe Bakɨme zɨn vui gumgi gu mbigi, mbe farfa mbatɨgar mbe mbui. Mbe maaŋ mbe mbuim, mba Fhe Bakɨme zɨn vui gumgi gu mbigi, mbe za rav, Zudia gum Samaria ŋgu bakɨmen vegi. Mbe za vegim, mba Zisas farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi, mbe nduarira Zerusareman ki. \v 2 Mba Fhe Bakɨme vuzvugi tɨvi ga mbui gumgi mbari, mbe Stiven khuma ndiga vov, mboga tɨgav, ana nzuav nzi mbatɨga mbui. \v 3 Mbe ana ndim mboga tɨgim, Sor hɨgap Fhe Bakɨme zɨn vui gumgi gu mbigi, ana farfa mbatɨgar mbe mbui. Ana pheni tugɨra tɨgap mba tɨvar mba gumgi gu mbigi ga mbuav, mbe vhivav vov, mbe ndi bɨna sui. \ms Mba Zisas farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi, mbe Zudia gum Samarian Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun nzuai. \s Mbe Samarian Fhe Bakɨmen buni vhuuiŋ bun nzuai. \p \v 4 \x - \xo 8.4: \xo*\xt Mt 10.23; FG 6.5; 11.19\xt*\x*Mba ra vegi gumgi gu mbigi, mbe mba ŋguir vegap, mbe mba ki ŋguir Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun nzuai. \v 5 Mbe maaŋ mbuim, Firip vov Samarian kav, ana Zisas bun mbe nzuai. Ana Zisas bun mbe nzuav, khaŋ mbe nzuai, “Zisas, ana Fhe Bakɨme taagip kha nuianan ki gumgi gu mbigi ndir zav suaŋgiap farasarav sarigi guma ma.” \v 6 Firip maaŋ mbe nzuaim, gumgi gu mbigi vhɨrve, mbe zav mba buni mbararav, ana mbui mirikori, mbe nta garav, mbe tuituigira ana nzuai buni, mbe khuarar nta tɨgi. \v 7 \x - \xo 8.7: \xo*\xt Mt 10.1; Mk 16.17\xt*\x*Mbe khuarar Firip nzuai buni ga tɨgap, mbe vhɨra ana garim, ana gumgi gu mbigi vhɨrve tɨn mba ŋiniŋgi mbatɨgi ga vharvharigim, nta sɨsɨm mbatɨga mbuav, mbe thamthav kɨrar hi. Ana vhɨra bigi rimgiap sɨɨr ki gumgi gu mbigi vhɨrve, gum suira mbatɨgi gumgi gu mbigi vhɨrve, ana mbe mbuim, mbe nzezerigi. \v 8 Ana maaŋ mbuim, mba Samaria ŋgu bakɨmen ki gumgi gu mbigi, mbe ndikndiga mbatɨga mbui. \p \v 9 Mbe maaŋ mbuim, mba ŋgu bakɨmen ki guma mbe, ana zɨ Saimon. Mba guma, ana fhum mbarkɨrga tori mbatɨgi, ana nta mbuim, mba Samarian ki gumgi gu mbigi, mbe ana garav ndɨkndɨgi vhɨrve ga mbui. Ana maaŋ mbuav khaŋ nzuai, “Gu zɨ ki guma bakɨme ma.” \v 10 Saimon maaŋ mbuim, mba gumgi ruu gum mba ŋgun ki gumgi gu mbigi, mbe ana nzuai buni mbararagi. Mbe ana buni mbararav khaŋ nzuai, “Kha guma Saimon, ana tor ŋkasŋka ki guma ma. Nza kha zɨn ana rɨgi, ‘Ŋkasŋka Bakɨme.’ ” \v 11 Saimon maaŋ mbuim, mba gumgi gu mbigi, mbe khaŋ tɨgap havhargiap ana buni mbararagi. Mbe khaŋ muuŋgiap, ana fhum tuga mpeeŋra, ana mba won tori phorga ŋgarim, mbe ana garav ŋgava mbatɨga mbuav ki. \v 12 Mbe zumgum Firip zɨgap, Fhe Bakɨmen taagi kha nuianan ki gumgi gu mbigi ganɨrim, mba ana piin kɨrga buni vhuuiŋ bun nzuav, Zisas Krais bun nzuaim, mbe ana buni mbararav, ana khothɨgap, mbe gumgi gu mbigi, vhɨra Zisas zɨn panan ruai. \v 13 Mbe ruaim, Saimon vhɨra Firip nzuai buni khothɨgap, ana vhɨra Zisas zɨn panan ruagi. Saimon ruagiap mbaram, Firip phorgap ana mba rui ŋani, ana za nta ruav, ana garim, ana mbarkɨrga mirikori, ana nta mbuim, ana ana garav, ndɨkndɨgi vhɨrve ga mbui. \p \v 14 Firip Samarian kav maaŋ mbuim, mba Zisas farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi, mbe Zerusareman kav mbararagim, mbe Samarian Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ mbararav, nta ndi. Mbe maaŋ muuŋgiap mbararagiap, mbaram Pita gum Zon ga sarigim, mani mbe han vui. \v 15 \x - \xo 8.15: \xo*\xt Mt 28.19; FG 2.38; 10.48; 19.2\xt*\x*Mani vov mben hɨgap, mbaram mbe nzuav Fhe Bakɨme phorga nzuai, ana won Ŋina Ŋaarar mben nɨɨnga. \v 16 Mbe Guma Bakɨme Zisas zɨn panan ruagi. Mbe Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaara ndigi fhuvara. \v 17 \x - \xo 8.17: \xo*\xt FG 6.6; 19.6; Hi 6.2\xt*\x*Mani maaŋ muuŋgiap mbe nzuav Fhe Bakɨme phorga suaŋgiap, mbaram wani wo farvenin mbe suim, Fhe Bakɨme Ŋina Ŋaarar mbe ndɨɨi. \p \v 18 Saimon mba Zisas farasarigi ŋaara gumani garim, mani wani won farvenin mbe suim, Fhe Bakɨme Ŋina Ŋaarar ŋkasŋkar mbe ndɨɨim, Saimon mbaram ŋkɨɨ ndigap, mani ga ndɨɨv, khaŋ mani ga nzuai, \v 19 “Ŋko vhɨra mba ŋkasŋkar nan nɨɨŋgiri. Gu vhɨra maaŋ muuŋgip farver guma the khɨngirim, Fhe Bakɨme vhɨra won Ŋina Ŋaarar ŋkasŋkar anan nɨɨŋgirga.” \p \v 20 \x - \xo 8.20: \xo*\xt Mt 10.8; FG 2.38; 10.45\xt*\x*Ana maaŋ nzuaim, Pita mbaram khaŋ ana nzuai, “Ndun ŋkɨɨa nta ndu phorgɨv mbatɨgirga! Fhe Bakɨme khar ndɨɨi bigɨn, ana fhura ndɨɨi bigɨn ma. Ndu ndɨkndɨgi, ndu ŋkɨɨar ana vhezgirga thi? Zakɨra fhuvara! \v 21 \x - \xo 8.21: \xo*\xt Sng 78.37\xt*\x*Ndun ndava vhee Fhe Bakɨme nɨman nzerigi fhuvara. Ndu maaŋ muuŋgip nza phorgɨv Fhe Bakɨmen ŋaarar muuŋgirga tuktɨgi. Zakɨra fhuvara! \v 22 \x - \xo 8.22: \xo*\xt Dan 4.27; 2 T 2.25; Hi 12.15\xt*\x*Ndu guigira wo ndava dorgɨp, ndu mba mbui ndɨkndɨk mbatɨk, ndu guigira ana thav, Guma Bakɨme phorgɨp suaŋrim, ana maaŋ muuŋgip ndu ndava vhen ki ndɨkndɨgi mbatɨk, ana ana vhɨzɨ saŋv, ana nta vhɨzgirim, ana ndu thav sarga. \v 23 Gu khaŋ muuŋgia ndu gangiap, gu khuen ndu nzuai. Gu ndu garim, ndu Fhe Bakɨme kha fhura ndɨɨi bigɨn, ndu ana gangiap guigira ana niihegap, fhura ana ndir zav mbui. Ndu mba ndɨkndɨga mbuim, mba ndɨkndɨk, ana kuga mbatɨga fara muuŋgiap, ndu ndava vhen kav ndun ndava vhee muuŋgim, ndu tɨvi mbatɨgi ga mbui bɨnan ki.” \v 24 \x - \xo 8.24: \xo*\xt Kis 8.8; Nam 21.7; 1 Kin 13.6; Ze 5.16\xt*\x*Pita maaŋ ana suaŋgim, Saimon ana ŋgarkarav khaŋ nzuai, “Maaŋgi, nde na suaŋv Fhe Bakɨme phorgɨp suaŋrim, ana na korar muuŋgip, mba nde na suaŋgi bigi, nta nan hɨ tharga.” \p \v 25 Ana maaŋ suaŋgim, Pita gum Zon mbaram Guma Bakɨme buni vhuuiŋ bun maaŋ ki gumgi gu mbigi ga nzuav, mbaram Guma Bakɨme mani ga muuŋgi bigi, mani vhɨra nta bun mbe nzuai. Mani mba bigi bun mbe suaŋgia thugap, zumgum Zerusareman ndai. Mani Zerusareman ndav, mani mba Samaria ŋgui shɨgap ndav, mani Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun mbe nzuav wani ndai. \s Firip Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun Itiopia guma ga nzuai. \p \v 26 Fhe Bakɨme enser mbe Firipan hɨgap, khaŋ ana nzuai, “Ndu khavgip, saut fhain gumgi ki fhuv ŋanen mba Zerusareman kegap Gesan veri tuavar ŋgirɨri.” \v 27 \x - \xo 8.27: \xo*\xt Ais 56.3-7; Sef 3.10; Zo 12.20\xt*\x*Ana maaŋ Firip ga suaŋgim, Firip mbaram khavgiap, vov mba tuap thɨga veri. Ana verav, mbaram Itiopia guma garim, ana veri. Mba guma, ana Itiopian kuin Kandasi, ana ana ndim fagim, ana anan ŋkɨɨa gum bigi gari guma pana ma. Ana vhɨra mbe ana thuni ndigi guma ma. Ana rotur muun zav Zerusareman ndav kegap veri. \v 28 Ana won karis ga perigim, ana hozani ana khɨgap ŋgɨrga verim, ana perav kav Fhe Bakɨme kamthooŋ guma Aisaia khergi gava garav veri. \v 29 Ana verim, Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar Firip ga rugap kha ndɨkndɨgar ana ndɨɨi, “Ndu thivɨv mbu karis kuran ŋgirɨ.” \v 30 Ana mba ndɨkndɨgar Firip ga ndɨɨim, Firip mbaram khuafɨ mba karis kura thɨgap, verav mba guma mbararagim, ana Fhe Bakɨme kamthooŋ guma Aisaia khergi gava gari. Ana mba gava garim, Firip khaŋ ana nzuai, “Ena, ndu mba gari gavar ki buni ndɨɨriveŋ kaŋgiap nta garire?” \v 31 \x - \xo 8.31: \xo*\xt Zo 16.13\xt*\x*Firip maaŋ ana nzuaim, mba Itiopia guma ana ŋgarkarav khaŋ ana nzuai, “Maaŋ muuŋgip, guma the mba buni ndɨɨri bun nan suaŋgirga fhu, gu ram muuŋgip mba buni ndɨɨri kaŋgirie?” Ana maaŋ Firip ga nzuav, mbaram khaŋ Firip ga nzuai, “Ndu zɨv, na han kha karisan ndav na han khaŋ pera.” \fig Firip Fhe Bakɨme buna vhuueŋ bun Itiopia guma ga nzuai. (8.26) |src="LB00331C.tif" size="col" copy="Horace Knowles/Louise Bass" ref="8.26"\fig* \p \v 32 \x - \xo 8.32: \xo*\xt Ais 53.7-8\xt*\x*Ana maaŋ nzuaim, Firip nda vov, ana haa perigi. Ana mba gari gap, ana kha khesharigi buni ana ki. Mba buni khare, \b \q1 “Ana mbe sipsiva shogɨr zav ana ndiga vui fara muuŋgi. Ana mbe mba sipsiva ŋguga rɨgi phɨrɨ zav ana ndiga vuim, ana nzɨɨi fhu, ana vhɨra thɨɨni mpɨrigi. \q1 \v 33 Mbe vhɨra za ana mbevav, mbe ana guigira muuŋgi bigeŋ ga nzuav ana nzuav suaŋgi fhuvara. Ana vhɨra the kɨv ana suaŋv mbe suaŋrie? Fhuvara. The kɨv ana ntɨɨri ga suaŋv suaŋrie? Mbe maaŋ ana muuŋgim, ana kha nuiana thav vugi, ana wom kha nuianan ki fhuvara.” \p \v 34 Mba Itiopia guma mba gaven mba buni gangia thugap, kha nzambaren Firip ga muuŋgi, “Ena, gu ndun nzai. Kha Fhe Bakɨmen kamthooŋ guma, ana kha kherav suaŋgi kameŋ, mba kameŋ the nzuai? Ana wora nzuai o, ana harigi guma ga nzuai?” \v 35 \x - \xo 8.35: \xo*\xt Ru 24.27; FG 18.28\xt*\x*Ana maaŋ nzuaim, Firip mbaram fharav mba Itiopia guma mba karisan zerav gangi gaveŋ ki buni ndɨɨri bun ana nzuai. Ana nta bun ana suaŋgia thugap zumgum ana Zisas buni vhuuiŋ bun ana nzuai. \v 36-37 \x - \xo 8.36-37: \xo*\xt FG 10.47\xt*\x*Ana mba bunin ana nzuav, mani verav kav, mbɨ mben hɨgi. Mani verav, mbɨn hav, mba Itiopia guma khaŋ Firip ga nzuai, “Ndu khar ganɨ, mbɨra khare. Thagɨn bigɨn na tuav mpɨrari, gu ruarɨ tharie?” \f a \fr 8.36-37 \fr*\ft Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ kaŋgiap nta kheri gumgi mbari kha ndɨkndɨga mbui, harigi buni mbari phorgap kha vezar ki. Mba buni khaŋ nzuai, “Firip khaŋ nzuai, ‘Ndu guigira won ndava vhen Fhe Bakɨme khothɨgɨp, ndu ana zɨn panan ruari.’ Firip nen ana nzuaim, ana khaŋ Firip ga nzuai, ‘Gu Zisas Krais khothɨgi ana Fhe Bakɨmen kam ma.’ ” \ft*\f* \p \v 38 Ana ne Firip ga suaŋgiap mbaram, mba karis ŋgi hozani shɨman suigi guma ga nzuaim, ana mba hozani ga mbuim, ni thɨgi. Mba hozani thɨgim, mba karis thɨgi. Firip mba guman kov, mani fega nɨɨn mbarav, vov mbɨn vergap, Firip mbaram mba Itiopia guma, ana Zisas zɨn panan ana ruai. \v 39 \x - \xo 8.39: \xo*\xt 1 Kin 18.12; 2 Kin 2.16; Ese 3.12-14\xt*\x*Firip ana ruagiap, mani bɨrav, thɨvar ndavra thagim, Fhe Bakɨme Ŋina Ŋaar Firip ndiga vugim, mba guma wom Firip gangi fhu. Mba guma thav ndikndigap, taagia vov won karisan ndav, won ŋgun veri tuap thɨga veri. \v 40 \x - \xo 8.40: \xo*\xt FG 21.8\xt*\x*Mba Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar Firip ndiga vugim, ana garav, anan Asdotan ŋgu bakɨmen ki. Ana maaŋ kav, ana tamtam mba ŋgui bisarirer vov, Zisas bunin vhuuiŋ bun mbe nzuai. Ana maaŋ mbua vov, ana zumgum vov Sisaria ŋgu bakɨmen hɨgi. \c 9 \s Sor ndava dorgi. \r Farasegi Gumgi 22.4-16; 26.9-18 \p \v 1 \x - \xo 9.1: \xo*\xt FG 8.3; Ga 1.13; 1 T 1.13\xt*\x*Mba tugivigen Sor mba Guma Bakɨme zɨn vui gumgi gu mbigi ana mbe shogɨrim, mbe vhɨzɨ zav kama havhara nzuai. Ana maaŋ suaŋgiap, mbaram Fhe Bakɨme rotu gari guman pana han vui. \v 2 Ana vov, mba Fhe Bakɨme phena gari guman panan nzai. Ana kha nzambarar ana mbui. Ndu na ndim, mba Zudaiŋ Fhe Bakɨme buni mbararagi phenin gumgir pani, mbe Damaskusan ki. Nde mbe ndim gavi khergirim, gu nta ndigip Damaskusan naanga. Ana maaŋ suaŋgim, mba Fhe Bakɨme phena gari guman pan ana ndim gavi khergip, ana nɨɨŋgi. Ana mba khergi gavi khaŋ nzuai, “Sor maaŋ muuŋgip Zisas suaŋgi kɨrɨ tɨva zɨn vui gumgi o mbigi, ana maaŋ mbe gangirga, ana mbe ndim bɨna sur saŋv mbe suigip, mbe ndigi Zerusareman zirgɨrga.” \v 3-4 \x - \xo 9.3-4: \xo*\xt FG 22.6; 26.12; 1 Ko 15.8\xt*\x*\x - \xo 9.3-4: \xo*\xt Mt 25.40\xt*\x*Ana mba gavi kherav maaŋ suaŋgim, Sor mbaram mba gavi ndigap, Zerusarem thav, khavgia Damaskusan ndai. Ana Zerusarem tha nda vov, Damaskus ŋgun hɨr zav mbuavra thagim, vhava mbe tor vhekvhegi fara muuŋgiap buivar kegap, vhemkora zera zav, Sor ga shɨrav, za ana behuigi. Mba vhava ŋaar guigira havhargiap, Sor rɨmani ga shɨrigim, Sor won hoza thav kɨgira nɨɨaŋ ndarigi. Ana kɨgira nɨɨaŋ ndarav mbararagim, guma kamthooŋ mbe khaŋ ana nzuai, “Sor, Sor, ndu thaŋ nzuav nan farfagi?” \v 5 \x - \xo 9.5: \xo*\xt FG 5.39; 1 Ko 15.8\xt*\x*Ana ne nzuaim, Sor khaŋ nzuai, “Guma Bakɨme, ndu the?” Sor ne nzuaim, ana khaŋ nzuai, “Gu Zisas ma, ndu nan farfagi. \v 6 Ndu khavgip, ŋgu bakɨmen vhen ŋgirɨ. Guma the ndu zumgum muunga bigi bun ndu suanga.” \p \v 7 \x - \xo 9.7: \xo*\xt FG 22.9; 26.13\xt*\x*Mba Sor phorga vui gumgi, mbe ŋgava mbatɨga muuŋgiap, suanga buni kakagi. Mbe mba nzuai guman kamthooŋ mbararav, ana nzuav garav, ana gangi fhuvara. \v 8 Sor mbaram khavgiap, rɨmani ndarav, gari. Ana garim, ana rɨmani guigira gɨngɨna mbatɨga muuŋgi. Mbe thav ana farar suirav, ana kov Damaskusan ŋgun vhen veri. \v 9 Mbe ana kov ŋgun vhen vergim, ana ra phuni khegenen, anan rɨmani mbara muuŋgiap gɨngɨngiavra kegi. Ana mba gu mbɨ mbegi fhu. \p \v 10 \x - \xo 9.10: \xo*\xt FG 22.12\xt*\x*Ana mbara muuŋgiap kim, Zisas buni khothɨgap ana zɨn vui guma mbe Damaskusan ki, ana zɨ Ananaias. Ananaias maaŋ kuim, Guma Bakɨme maaŋ rɨman ana kharav, ana zɨn kamgi, “Ananaias” Ananaias mbaram khaŋ ana nzuai, “Guma Bakɨme, gu khar ki.” \v 11 \x - \xo 9.11: \xo*\xt FG 16.9; 21.39; 22.3\xt*\x*Ana maaŋ nzuaim, Guma Bakɨme khaŋ ana nzuai, “Ndu khavgi, mbe kha zɨn rɨgi tuav thɨgɨ ŋgirɨ, mba tuav zɨ khare, Purara Vugi Tuav. Ndu mba tuav thɨgɨ ŋgirɨv, Zudas phenan ŋgirgɨp, Tarsus guma Sor ga suaŋv mben nzaŋri. Ana ntigem, mbur kav Fhe Bakɨme phorga nzuav ki. \v 12 Anan rɨmani gɨngɨngira kim, ana rɨma kui fara muuŋgiap guma mbe gangi. Mba guma zɨ Ananaias. Ana Ananaias garim, ana zav wo farver ana tɨkhɨngi. Anan rɨmani nzera zav ana mba tɨvar ana muuŋgi.” \v 13 \x - \xo 9.13: \xo*\xt FG 8.3\xt*\x*Fhe Bakɨme maaŋ Ananaias ga nzuaim, Ananaias khaŋ ana nzuai, “Guma Bakɨme, gu gumgi vhɨrve mbararagim, mbe mba guma neŋgegi. Mba guma Zerusareman ndu zɨn vui gumgi gu mbigi, ana farfa mbatɨgira mbe muuŋgi. \v 14 \x - \xo 9.14: \xo*\xt FG 9.1-2; 9.21; 22.16; 1 Ko 1.2; 2 T 2.22\xt*\x*Ana maaŋ mbe muuŋgiap, mbaram vov Fhe Bakɨme rotu gari gumgir pani han vugap, mbe nzuaim, mbe ana khɨrav gavi ga muuŋgiap, ana nɨɨŋgim, ana kham ndu zɨn vui gumgi gu mbigi ndi bɨna sur zav ndagi.” \v 15 \x - \xo 9.15: \xo*\xt FG 25.13; 25.22; 26.17; 27.24; Ro 1.5; 1 Ko 15.10; Ga 2.7-8; 1 T 2.7\xt*\x*Ananaias maaŋ nzuaim, Guma Bakɨme khaŋ ana nzuai, “Ndu ŋgɨ. Mba guma ana ntigem, nan ŋaara guma ma. Gu ana ndi fagi, ana ntigem, na zɨ bun harigi ŋgui gumgi ga suaŋv, vhɨra na zɨ bun mben ŋgui vhɨrve gari gumgir pani ga suaŋv, ana vhɨra na zɨ bun mba Isreriŋ ga suanga. \v 16 \x - \xo 9.16: \xo*\xt FG 20.23; 21.11; 2 Ko 11.23-28\xt*\x*Gu vhɨra ana mba na zɨ bun suaŋv, na zɨn panan ndirga zaagi, gu nta ana khɨvarga.” \p \v 17 \x - \xo 9.17: \xo*\xt FG 13.52; 22.12-13\xt*\x*Fhe Bakɨme mba bunin Ananaias ga suaŋgim, Ananaias thav vui. Ana vov, mba phena vhen vergap, mbaram won farven Sor tɨkhɨngiap, khaŋ ana nzuai, “Nan fek Sor, ndu mba tuavar ndaim, Guma Bakɨme Zisas ana ndun hɨgi, ana ntigem, na sarigim, gu zɨgi. Ndu rɨmani ntigem taagi ganɨrim, Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar guigira ndu givarga.” \v 18 Ananaias nen Sor ga nzuavra thagim, mba mbɨgama nana fara muuŋgi bigɨn Sor rɨmani thav fhura mbar vugim, Sor rɨmani taagia nzerigim, ana taagia gari. Sor rɨmani taagia garav, ana mbaram, Zisas zɨn panan ruagi. \v 19 Sor ruagiap, ana zumgum mba gum mbɨ pav, ana ŋkasŋka taagia ana zɨgi. \s Sor Damaskusan Fhe Bakɨmen buni vhuuiŋ bun nzuai. \p \v 20 Sor ruagiap, ana rari mbarir ana mba Damaskusan Zisas zɨn vui gumgi phorga Damaskusan kegi. \p Sor mben han kegap, khavgiap, ana za vov mba Zudaiŋ Fhe Bakɨme buni mbararagi pheni vhen verav za khueŋ bun nzuai, “Zisas ana Fhe Bakɨme Kam ma.” \v 21 \x - \xo 9.21: \xo*\xt FG 8.3; Ga 1.13; 1.23\xt*\x*Sor maaŋ nzuaim, mba Sor mbararagi gumgi, mbe guigira ŋgava mbatɨga muuŋgi. Mbe ŋgava mbatɨga muuŋgiap kha nzambara mbui, “Ee, kha gumara mba Zerusareman mba Zisas zɨn vui ne nzuav mba gumgi gu mbigir farfagi fhuve. Ana mben farfagiap, khaŋ ndagi. Ana khaŋ ndav mba Zisas zɨn vui ntɨɨri, ana mbe suigip, mbe ndigi, taagip mba Fhe Bakɨme rotu gari gumgir pani han ŋgirɨ zav ndagi fhuve?” \v 22 \x - \xo 9.22: \xo*\xt FG 17.3; 18.5; 18.28\xt*\x*Mbe mba suambarar Sor ga mbuim, Sor khaŋ tɨga ŋkasŋkagiap Zisas zɨ bun nzuav, khaŋ tɨgap guigira mba Damaskusan ki Zudaiŋ hiav khaŋ mbe nzuai, “Zisas, ana mba Fhe Bakɨme taagip won gumgi gu mbigi ndir zav farasarigi guma ma.” Sor maaŋ nzuaim, mba Zudaiŋ ana nzuai buni mbararagiap, ŋgava mbatɨga muuŋgiap, ana buni mbevɨrga buna thueŋ ki fhu. \s Mbe Zudaiŋ mbe panan Sor ga kegim, ana ra vugi. \p \v 23 \x - \xo 9.23: \xo*\xt FG 23.12; 25.3; 2 Ko 11.23\xt*\x*\x - \xo 9.23: \xo*\xt 2 Ko 11.32-33\xt*\x*Rari vhɨrve vov vhɨzgim, mbe Zudaiŋ mbe wari fugap, Sor shogirim, ana rimgirga kama shogi. \v 24 Mbe mba kama shogim, Sor mba kameŋ mbararagi. Mbe mba kama shogiap, mbe Zudaiŋ mbe raai gu mbarir mba ŋgu bakɨme thɨɨr kaa, mbe nta gari. Mbe Sor shogirim, ana rimgir zav mbe ana nzuav gari. \v 25 Mbe maaŋ ana muun zav mbuim, mba Sor nzuai buni mbararav, ana zɨn vui gumgi mba maan ana kov vov, mba ŋgu bakɨme bɨna vhuigi bɨna gaar ndagi. Mbe ndav ana nzuaim, ana kɨrɨma bakɨme peregim, mbe mpiin ana fav, ana khɨgap ana ndim thooŋ mbugum mbarigim, ana kɨrar vergi. \s Sor Zerusareman ki. \p \v 26 \x - \xo 9.26: \xo*\xt FG 22.17; Ga 1.17-19\xt*\x*Mbe maaŋ Sor ga muuŋgim, ana mbaram vov, Zerusareman vergi. Ana vov Zerusareman hɨgap, mbaram mba Zisas zɨn vuav, ana khothɨgi gumgi gu mbigi phorgɨ kɨr zav mbuim, mbe anan rivgi. Mbe khuen ana khothɨgi fhu, ana guigira Zisas zɨn vov ana khothɨgi guma ma. \v 27 \x - \xo 9.27: \xo*\xt FG 4.36; 9.4; 9.20-22; 1 Ko 9.1; 15.8\xt*\x*Mbe mba ndɨkndɨgar ana mbuim, Barnabas mbaram Sorar kov, mba Zisas farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgir han vui. Barnabas ana ko vov, ana bun mbe nzuai. Ana ana bun nzuav, mba Guma Bakɨme tuavar ana hɨgap ana suaŋgi ne bun mbe nzuai. Barnabas nen mbe nzuav, ana vhɨra Sor khaŋ tɨgap Damaskusan Zisas zɨ bun suaŋgi ne bun vhɨra mbe nzuai. \v 28 Barnabas Sor bun mbe suaŋgim, Sor mbaram mbe phorgap Zerusareman kav, mbe phorga rui. Ana mbe phorga ruav, ana rɨvi fhu, ana khaŋ tɨgap Guma Bakɨme zɨ bun nzuai. \v 29 \x - \xo 9.29: \xo*\xt FG 6.1; 9.23; 11.20; 2 Ko 11.26\xt*\x*Ana vhɨra khaŋ tɨgap mba Grik kama kaŋgiap ana nzuai Zudaiŋ phorga nzuav khaŋ tɨgap mbe nzuav mbe dai. Ana maaŋ mbe mbuim, mbe ana shogirim, ana rimgirga tuavi ndi gari. \v 30 \x - \xo 9.30: \xo*\xt Ga 1.21\xt*\x*Mbe maaŋ ana muun zav mbuim, mba ana phorgap Zisas zɨn vov ana khothɨgi gumgi gu mbigi, mbe ne mbararagiap mbaram ana ko vov, Sisaria ŋgu bakɨmen vergap, ana sarigim, ana Tarsus ŋgu bakɨmen vugi. \f a \fr 9.30 \fr*\ft Zumgum Barnabas Sorarnan vov Antiokan ŋgɨr zav, ana nzuav garav Tarsusan vugi. Ndu FG 11.25 ganɨri. \ft*\f* \p \v 31 Maaŋ muuŋgiap za mba Zudia fhaiŋ gum, Gariri gum, Samaria fhain ki siosir ki gumgi gu mbigi, mbe za nzerara ki. Mba harigi gumgi gu mbigi, mbe tɨvi mbatɨgir mbe mbui fhu. Maaŋ muuŋgiap, sios thɨgap havhargiap mba Zisas zɨn vui gumgi gu mbigi guigira vhɨrkɨvgi. Mbe Fhe Bakɨme piin ki tɨva zɨn vuim, Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar mben kurkurav, mben ndavi havhargi, mbe thivgia havhargiap, rɨvi fhu. \s Pita Ainiasan kurigim, ana nzerigi. \p \v 32 Mba tugivigen, Pita za mba bigi ga ruav, vov Rida ŋgu bakɨmen verga ana ki gumgi gu mbigi, mbe Fhe Bakɨme zɨn vui, ana mbe phorga ki. \v 33 Pita maaŋ kav mba ŋgun, ana guma mbe gangi. Mba guma zɨ khare. Ainias. Ana bigi za rimgim, ana rui fhu, ana won kaara kim, harathɨgi mpari vhɨzgi. \v 34 \x - \xo 9.34: \xo*\xt FG 3.6; 3.16; 4.10\xt*\x*Ana mbara muuŋgiap kim, Pita khaŋ ana nzuai, “Ainias Zisas Krais ntigem ndu muuŋgim, ndu nzerigi, ndu khavgip, won kaa gum bigi vhuuva.” Ana maaŋ ana suaŋgim, ana vhemkora khavgi. \v 35 \x - \xo 9.35: \xo*\xt 1 Sto 5.16; FG 11.21\xt*\x*Ana khavgim, mba Ridan ki gumgi gu mbigi gum, mba Saronan mbasɨk taan ndava mɨɨtɨgar ki gumgi gu mbigi, mbe ana gangiap, mbaram wari won ndavi domdorgiap Guma Bakɨme zɨn vui. \s Pita Tabitar kurigim, ana khavgi. \p \v 36 \x - \xo 9.36: \xo*\xt 1 T 2.10; Ta 3.8\xt*\x*Mba tugen Zopan Zisas khothɨgap ana zɨn vui mbiga mbe ki. Mba mbiga zɨ khare, Tabita. Mbe Grik kaman kha zɨn ana kaai, Dorkas. Dorkas ana zazera tɨvir vhuuiŋra mbui mbik ma. Ana vhɨra mba bigi sosuagi gumgi gu mbigir kurkurigi mbik ma. \v 37 Ana mba tugen rɨɨv kav rimgi. Ana rimgim, mbe ana khuma ruagiap, ana ndiga ndav, ana ndim, mba vun ndagi vundava tɨgim, ana ki. \v 38 Mba Rida ŋgu bakɨme, ana Zopa ŋgun hara ki. Maaŋ muuŋgiap, mba Zopan Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi mbari ki. Mbe kav, Pita Ridan ki kameŋ mbararagiap, mbe mbaram Pita nzuav guma phuni ndi mbarav khaŋ mani ga nzuai, “Ŋko ŋgɨp khaŋ Pita suaŋri, ‘Pita, ndu vhemkora nza han zɨri. Ndu suigsuigɨ thari.’ ” \v 39 Mani zav maaŋ Pita ga suaŋgim, Pita mbaram khavgiap, mani phorga vui. Pita mani phorga vov hɨgim, mbe mbaram Pitar kov mba vun ndagi vundavar ndai. Pita ndav, mba vundavar ndav thɨgim, mba mani rimgi mbigi, mbe zav Pita han thivgiap, wari nzi. Mbe nziav, mba Tabita fhum ŋamra kav mbe ndim samgi shagi, mbe ntan Pita khɨvi. \v 40 \x - \xo 9.40: \xo*\xt Mt 9.25; Mk 5.40-41; Zo 11.43; FG 7.60\xt*\x*Mbe maaŋ mbuim, Pita mbaram za mba gumgi gu mbigi ga vharigim, mbe za kɨrar hegi. Mbe za kɨrar hegim, Pita mbaram thɨpanani phɨrgiap, fav, Fhe Bakɨme phorga nzuai. Ana Fhe Bakɨme phorga suaŋgiap, mbaram dorgap, mba mbiga khuma garav khaŋ ana nzuai, “Tabita, ndu khavik!” Pita maaŋ ana suaŋgim, mba mbik rɨmani segav, Pita garav, mbaram khavgia peregi. \v 41 Ana khavgia perigim, Pita mbara vov, ana hara suirav, ana ragim, ana khavgia thɨgi. Ana khavgia thɨgim, Pita mbaram mba Fhe Bakɨme zɨn vui gumgi gu mbigi gum mba mani rimgi mbigir kamgim, mbe ana han zim, ana anan mbe khɨvav khaŋ mbe nzuai, Tabita taagia khavgi. \v 42 Pita Tabitar kurigim, ana taagia khavgim, mba kameŋ za mba Zopa ŋgu bakɨme ruigim, mba gumgi gu mbigi, mbe za ne mbararagi. Mbe ne mbararagiap, mbe gumgi gu mbigi vhɨrvera Guma Bakɨme khothɨgi. \v 43 \x - \xo 9.43: \xo*\xt FG 10.6\xt*\x*Mbe Fhe Bakɨme khothɨgim, Pita rari vhɨrvera Zopan kegi. Ana Zopan kha guma phorga ana phena kui. Mba guma zɨ khare, Saimon. Saimon, ana borombaga ndirar mbarkɨrga ŋaari vhɨrve ga mbui guma ma. \c 10 \s Fhe Bakɨme enser Korniriusan hɨgap, ana phorga nzuai. \p \v 1 \x - \xo 10.1: \xo*\xt Mt 8.5; FG 27.1-3\xt*\x*Mba tugivigen, guma mbe Sisarian ŋgu bakɨmen ki. Mba guma zɨ khare, Kornirius. Kornirius, ana Roman 100 thɨgi ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari guman pan ma. Mbe kha zɨn mben kaai, mbe Itarin Ŋgu Bakɨme Fhain Ntari Ga Mbui Gɨɨtɨvi ma. \v 2 \x - \xo 10.2: \xo*\xt FG 8.2; 10.22; 10.35; 22.12\xt*\x*Kornirius, ana Fhe Bakɨme vuzvugi tɨvi zɨn vui guma ma. Ana phorga ana phenan ki ntɨɨri, mbe guigira Fhe Bakɨmen rɨvav, ana piin ki ntɨɨri ma. Ana vhɨra ŋkɨɨr vhɨrver mba bigi sosuagi Zudain kurkurigi guma ma. \v 3 \x - \xo 10.3: \xo*\xt FG 3.1; 10.30; 11.13\xt*\x*Ana raa mben ra vera vov ŋkotugur phuni khegene ndim, ana rɨma kui fara muuŋgiap, bigɨn mbe gari. \v 4 Ana Korniriusan kamgim, Kornirius khɨrav, ana garav, guigira rivgiap, khaŋ ana nzuai, “Guman Rum, khar ram muuŋgi bigeŋ khare?” \fig Enser Kornirius phorga nzuai. (10.1)|src="HK00193C.tif" size="col" copy="Horace Knowles/Louise Bass" ref="10.1"\fig* \p Ana maaŋ nzuaim, Fhe Bakɨme enser khaŋ ana nzuai, “Kornirius, ndu mba Fhe Bakɨme phorga nzuav, ndu vhɨra won ŋkɨɨa gum bigir mba bigi sosuagi gumgi gu mbigin kurkurigi tɨvi, Fhe Bakɨme mba bigi gangi. \v 5 Ndu ntigem, gumgi thari ga sararim, mbe Zopan ŋgɨp, kha guman kuv zɨrga. Mba guma zɨ, Saimon, ana zɨ mbe Pita. \v 6 \x - \xo 10.6: \xo*\xt FG 9.43\xt*\x*Ana mba harigi Saimon han ana phenan ki. Ana mba han ki, Saimon, ana borombaga ndirar ŋgari guma ma. Ana phen mbasɨk gaara ki.” \p \v 7 Mba Fhe Bakɨme enser mba kamen Kornirius ga suaŋgiap vugi. Ana vugim, Kornirius mbaram won ŋaara guma phuninin kaav, mbaram won ntari ga mbui gɨmatɨva mben kamgi. Ana mba kamgi gɨmatɨv, ana vhɨra Fhe Bakɨme vuzvugi tɨvi zɨn vui guma ma. Ana vhɨra Kornirius phorga ki guma ma. \v 8 Kornirius mben kamgim, mbe ana han zim, ana za mba ana hɨgi bigi, ana thukhɨngira mba bigir mbe neŋgegap mbe sarigim, mbe Zopan vui. \s Pita rɨma kui fara muuŋgiap bigɨn mbe gangi. \p \v 9 \x - \xo 10.9: \xo*\xt FG 11.5\xt*\x*Mbe vuav kav, tuava kuigap, mɨtimanera mbe khavgiap wari vui. Mbe vov, phɨɨŋ han mbaim, mbe Zopa ŋgun hɨr zav mbui. Mbe vov, ŋgun han mbaim, mba tugera Pita Fhe Bakɨme phorgɨ suan zav phena kɨrar ndai. \v 10 Pita Fhe Bakɨme phorga nzuav kav thɨhegi. Ana thɨhegim, mbe mba tuavra kim, ana mbaram rɨma kui fara muuŋgiap bigɨn mbevi gari. \v 11 \x - \xo 10.11: \xo*\xt FG 11.5-17\xt*\x*Ana garim, buip fhogim, ana shaa bakɨ fhara muuŋgi bigɨna mbe garim, mbe mpiin ana khorin fegi fara muuŋgiap ana ndim mbarigim, ana zeri. \v 12 Ana zerim, Pita gari, za kha nuiana ki sɨgi gum korigi gumgi pi ntɨɨri, gumgi pi fhuv ntɨɨri, nta zam mba shaar vhen ki. \v 13 Pita nta garav mbararagim, Fhe Bakɨme khaŋ ana nzuai, “Pita, ndu khavgip, kha sɨgi shogɨp ntan mbɨ.” \v 14 \x - \xo 10.14: \xo*\xt Wkp 11.1-47; Lo 14.3; 14.7; Ese 4.14\xt*\x*Pita mbaram Fhe Bakɨme mbararagiap, ana ŋgarkarav khaŋ nzuai, “Guma Bakɨme, gu mbegɨrga tuktɨgi fhuvara! Gu tuga then ndu nɨman khaŋ muuŋgi sɨga mbatɨgi the mbegi fhu. Gu vhɨra khe nza mbɨrgeŋ thagi sɨgi khare.” \v 15 \x - \xo 10.15: \xo*\xt Mt 15.11; Mk 7.15; 7.19; FG 10.28; Ro 14.14-20; 1 Ko 10.25\xt*\x*Pita ne nzuaim, Fe Bakɨme wom phenatɨtɨgap khaŋ ana nzuai, “Fhe Bakɨme muuŋgi bigɨn the mbatɨgi fhuvara. Ndu ana muuŋgi bigi, ndu khaŋ nta suaŋ thari, ‘Nta mbatɨgi.’ ” \v 16 Mba bigi hɨrɨ mpuani khegene ga muuŋgim, Pita nta gangim, nta vhemkora taagia Hevenan ndagi. \p \v 17 Pita mba bigi gangiap, nta nɨɨŋge nzuav ndɨkndɨgi vhɨrve ga mbuavra kim, mba Kornirius sarigi gumgi, mbe zav mbar hegi. Mbe hegap, Saimon phena nzuav mben nzaim, mbe Saimon phenan mbe khɨvigim, mbe vov, Saimon phena thɨmkamani thivgi. \v 18 Mbe zav thivgiap, mben nzav khaŋ mbe nzuai, “Nde kha guma Saimon, ana zɨ mbe Pita, ana khaŋ kire? Ee, fhuve?” \v 19 \x - \xo 10.19: \xo*\xt FG 11.12; 13.2\xt*\x*Pita mba gangi bigi, ana nta ndɨkndɨgɨra kim, Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar ana ndɨkndɨga khavgiap, khaŋ ana nzuai, “Guma phuni khegene mbur ndu nzuav gari. \v 20 Ndu khavgip, ndun ŋgirgɨp, mbe phorgɨp ŋgɨ. Ndu ndɨkndɨgi vhɨrver muun thari. Gu nduara mbe sarigim, mbe zegi.” \p \v 21 Ana mba ndɨkndɨgar Pita ndɨɨim, Pita mbaram verav, mba gumgi gangiap, khaŋ mbe nzuai, “Nde nara nzuav gari, gura khare. Nde bigeŋ nzuav na ndim garire?” \v 22 \x - \xo 10.22: \xo*\xt FG 10.1-2; 22.12\xt*\x*Pita maaŋ nzuaim, mbe khaŋ ana nzuai, “Nza Kornirius, mba 100 thɨgi ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari guman pan nza sarigim, nza zegi. Kornirius, ana vhɨra Fhe Bakɨme rɨvav, ana nzuai tɨvi vhuuiŋra zɨn vui guman ma. Ana vhɨra mba Zudaiŋ gumgi gu mbigi, mbe guigira ana vuzvugi guma ma. Ana Fhe Bakɨme enserar ŋaar anan hɨgap, khaŋ ana suaŋgi, ‘Ndu ana han ana phenan ŋgɨrim, ana ndu nzuai buni mbarararga.’ ” \v 23 \x - \xo 10.23: \xo*\xt FG 10.45; 11.12\xt*\x*Mbe maaŋ Pita ga suaŋgim, Pita mbaram mben kov phena vhen vergim, mbe ana phorga kuigim, ana mɨtimanera khavgiap, mbe phorgap, mbe vui. Pita mbe phorga vuim, mba Zopan ana phorgav Zisas zɨn vui gumgi mbari, mbe vhɨra Pita phorga vui. \s Pita Kornirius phenan vui. \p \v 24 Mbe mba mɨtimanera khavgia vov, Sisarian hegi. Mbe zim, Kornirius mbe nzuav garav kav, ana mbaram za won fegutari gum won khurkhuu ga suaŋgim, mbe za vov ana phenan wari fugi. \v 25 Mbe za wari fugap kim, Pita vov, Kornirius phenan havra thagim, Kornirius vov, Pitar ndikndigap, mbaram won thɨpanani phɨrgiap Pita nɨman fagi. \v 26 \x - \xo 10.26: \xo*\xt FG 14.13-15; VB 19.10\xt*\x*Pita mbaram ana nzuaim, ana khavgia thɨgim, ana khaŋ ana nzuai, “Gu vhɨra, gu guma khɨn ma.” \v 27 Pita maaŋ ana nzuav, mbaram ana phorga mani phena vhen verav, Pita mba gumgi gu mbigi vhɨrve garim, mbe Kornirius phena vhen phoga vhuigap ki. \p \v 28 \x - \xo 10.28: \xo*\xt Zo 4.9; FG 15.8-9; Ga 2.12-14; Ef 3.6\xt*\x*Pita khaŋ mbe nzuai, “Nde za khueŋ kaŋgi. Nza Zudaiŋ, nzan tɨv khaŋ nzuai, nza Zudaiŋ, nza harigi ŋgui ntɨɨri phorgɨ kegɨrga tuktɨgi fhu. Nza vhɨra mbe phorgɨ kɨv, buni suaŋgirga tuktɨgi fhu. Gu ntigem, Fhe Bakɨme khuen na khɨvigim, gu kaŋgi. Gu ntigem khaŋ suanga fhu, harigi ŋgui ntɨɨri, mbe Fhe Bakɨme nɨman mbatɨgi o, gu mbe phorgɨ kegɨrga fhu. Gu maaŋ suanga tuktɨgi fhu. \v 29 Gu maaŋ muuŋgiap, nde na nzuav kama ndim mbarigim, gu nde daaŋ thav, gu nde suaŋgi kameŋ mbararagiap, gu zɨgi. Gu maaŋ muuŋgiap, gu taagia nden nzai, nde thaŋ nzuav na nzuav kama ndi mbarigim, gu zɨgi?” \p \v 30 \x - \xo 10.30: \xo*\xt FG 1.10; 3.1\xt*\x*Ana ne nzuaim, Kornirius ana ŋgarkarav khaŋ nzuai, “Ena, bigɨn mueŋ nan hɨgim, fethɨgi rari vhɨzgi. Gu ruarɨmraar wo phenan kav, ra verav phuni khegene ndim, gu kav Fhe Bakɨme phorga nzuav ki. Gu Fhe Bakɨme phorga nzuav kim, guma mbe shagi guigira hurgiap ŋgara gari, ana fhura hav, na nɨman mbar thɨgi. \v 31 \x - \xo 10.31: \xo*\xt Dan 10.12; Hi 6.10\xt*\x*Ana thɨgap khaŋ na nzuai, ‘Kornirius, Fhe Bakɨme ndu ana nzuai buni, ana nta mbararav ana vhɨra ndu mba bigi sosuagi gumgir kurkurav mbe nɨɨŋgi bigi, ana vhɨra nta gangiap, ana ndun khurkhura za mbui. \v 32 Ndu Zopan kha guma ga suaŋv kama ndi mbarari. Mba guma zɨ khare, Saimon, ana zɨ mbe khare Pita. Ana kha guma han ana phenan ki. Mba guma, ana zɨ vhɨra Saimon, ana borombaga ndirar ŋgari guma ma. Ana phen mbasɨk gaara ki.’ \v 33 Mba Fhe Bakɨme enser maaŋ na suaŋgia thagim, gu za kha gumgi ga sarigim, mbe ndu nzuav mbar vugi. Ndu tɨvar vhuuaŋ muuŋgiap, ndu nzerara zɨgi. Nza ntigem, nza zam Fhe Bakɨme nɨman ki. Ana mba nza suanga kaman havhareŋ, ana nen ndu suaŋgi. Ndu ntigem nen nza suaŋrim, nza ne mbarararga.” \s Pita Kornirius phenan Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun nzuai. \p \v 34 \x - \xo 10.34: \xo*\xt Lo 10.17; 1 Sml 16.7; Ro 2.11; Ga 2.6; Ef 6.9; Kor 3.25; 1 Pi 1.17\xt*\x*Pita Kornirius suaŋgi kameŋ mbararagiap, mbaram khaŋ nzuai, “Guigi guarara, gu ntigem kaŋgi, Fhe Bakɨme tɨva bavira za kha gumgi gu mbigi ga mbui. \v 35 \x - \xo 10.35: \xo*\xt Zo 9.31; Ro 2.13; 1 Ko 12.13; Ga 3.28; Ef 3.6\xt*\x*Ana za kha ŋgui gumgi, mba ana piin kav ana nzuai tɨvi zɨn vui gumgi, ana za tɨvar vhuuŋra mbe mbui. \v 36 \x - \xo 10.36: \xo*\xt Sng 107.20; Ais 52.7; 57.19; Mt 28.18; Ro 10.12; VB 17.14\xt*\x*Nde Fhe Bakɨme nza Isreriŋ ana nza suaŋgi kameŋ, nde ne kaŋgi. Ana mba nza suaŋgi buni vhuuiŋ khaŋ nzuai, ‘Zisas Krais, ana za kha nuianan ki gumgir Guma Bakɨme ma. Ana mbe mbuim, mbe za Fhe Bakɨme phorgap ndava bavira ki.’ \v 37 \x - \xo 10.37: \xo*\xt Mt 3.16; 4.12-17; Ru 4.14; 4.17-20; Zo 3.2; Hi 1.9\xt*\x*Nde mba za Zudian hɨgi bigeŋ, nde ne kaŋgi. Mba bigeŋ, Zon Gumgi Ruai Guma, ana mba Garirir mba gumgi gu mbigi, ana mba ruarga buni bun mbe suaŋgia thugim, mba bigeŋ hɨgi. \v 38 Nde kaŋgi, Fhe Bakɨme Nasaret guma Zisas farasarav, won Ŋina Ŋaarar ana ndɨɨav, vhɨra ŋkasŋka bakɨmen ana nɨɨŋgim, Zisas za tamtam kha ŋguia ruav, gumgi gu mbigir kurkurigi. Ana maaŋ mbuim, Fhe Bakɨme, ana ana phorga kav, anan kurkurigim, ana mba Satan farfagi gumgi gu mbigi, ana mbe mbuim, mbe taagia nzerigi. \v 39 \x - \xo 10.39: \xo*\xt FG 2.32; 5.30\xt*\x*Nza ana mba Zudia gum Zerusareman muuŋgi bigi, nza za nta gangiap, nta bun nzuai gumgi ma. Nza mba bun nzuai guma, mbe ana ndim, khanarareŋ ga ntorgim, ana rimgi. \v 40 \x - \xo 10.40: \xo*\xt FG 2.24; 1 Ko 15.4-7\xt*\x*Ana rimgim, ra phuni khegene vhɨzgim, Fhe Bakɨme taagia ana khavgiap, ana sarigim, ana wom vov mba gumgi gu mbigi nɨman hɨgim, mbe ana gangi. \v 41 \x - \xo 10.41: \xo*\xt Ru 24.42-43; Zo 14.17-24; 15.27; FG 1.8; 13.31\xt*\x*Ana maaŋ ana muuŋgim, ana khavgiap, ana za mba Zudain hɨgi fhuvara. Ana nza mba fhum Fhe Bakɨme wo buni vhuuiŋ bun suan zav farasarigi gumgi, ana nzara hɨgi. Ana vhɨra rimgiap taagia khavgim, nza ana garav, nza vhɨra ana phorga mbegi. \v 42 \x - \xo 10.42: \xo*\xt Mt 28.19-20; FG 17.31; Ro 14.9-10; 2 Ko 5.10; 2 T 4.1; 1 Pi 4.5\xt*\x*Nza ana phorga pim, ana wo buni vhuuiŋ bun suan zav kama havharar nza ndɨɨv, vhɨra khueŋ bun suan zav nza suaŋgi. Ana mba Fhe Bakɨme kha nuianan ki gumgi gu mbigi, mba vhɨzgi gumgi gu mbigi, ana mbe muuŋgi tɨvi mbatɨgi ga suaŋv mbe suan zav farasarigi guma ma. \v 43 \x - \xo 10.43: \xo*\xt Ais 33.24; 53.5-6; 53.11; Jer 31.34; Dan 9.24; Mai 7.18; Sek 13.1; Ro 10.11; Ga 3.22\xt*\x*Mba fhum Fhe Bakɨme kamthooŋ gumgi ana bun nzuav khaŋ mbe suaŋgi, gumgi gu mbigi, mbe ana zɨ mbararav, ana buni khothivɨrga, mbe ana zɨn panan, Fhe Bakɨme mbe fhum muuŋgi tɨvi mbatɨgi vhɨzgirga.” \s Mba harigi ŋgui gumgi, mbe Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaara ndigi. \p \v 44 \x - \xo 10.44: \xo*\xt FG 4.31; 8.15-16; 11.15; 15.8\xt*\x*Pita Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ buna Kornirius gu mbe nzuavra kim, Fhe Bakɨme won Ŋina Ŋaara sarigim, ana mbe han zergi. \v 45-46 \x - \xo 10.45-46: \xo*\xt FG 2.4; 10.23; 11.18; 19.6; Ga 3.14\xt*\x*Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar mben han zergim, mba Zisas khothɨgap ana zɨn vui Zudaiŋ gumgi, mbe Pita phorga zegi. Mbe mba harigi gumgi gu mbigi mbararagim, mbe ŋguir kaa ga vhov Fhe Bakɨme zɨ ndi vun kuamkuagi. Mba Pita phorga zegi gumgi, mbe ŋgava mbatɨga muuŋgiap khaŋ nzuai, “Khar ganɨ. Fhe Bakɨme fhura won Ŋina Ŋaarar mba harigi ŋgui gumgi ga ndɨɨi.” Mbe maaŋ nzuaim, Pita khaŋ mbe nzuai, \v 47 \x - \xo 10.47: \xo*\xt FG 8.36; 11.17; 15.8-9; Ro 10.12\xt*\x*“Kheiŋ nza fhara mba Fhe Bakɨme Ŋina Ŋaara ndigi tɨvara muuŋgiap, Fhe Bakɨme Ŋina Ŋaara ndigi. Maaŋ muuŋgip, the mbe ruargen nza thɨvɨrie?” \v 48 \x - \xo 10.48: \xo*\xt FG 2.38\xt*\x*Pita maaŋ suaŋgiap khaŋ mba gumgi gu mbigi ga nzuai, “Nde Zisas zɨn panan ruagiri.” Ana maaŋ mbe suaŋgim, mbe ruai. Mbe ruagiap, khaŋ Pita ga nzuai, “Ndu rari thari nza phorgɨv kegɨp ŋgɨrga.” \c 11 \s Pita Zerusareman ndav mba hɨgi bigi bun nzuai. \p \v 1 Mba Zisas farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi, gum mba mbe phorgav Zisas zɨn vui gumgi gu mbigi, mbe tamtam Zudia fhain ki. Mba harigi ŋgui gumgi gu mbigi mbararagi, mbe vhɨra Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ mbararagiap, mbe vhɨra nta ndigi. \v 2 Mbe mba buni vhuuiŋ ndigim, Pita Zerusareman ndaim, mba Zerusareman kav, Zisas zɨn vui gumgi, mbe ne mbararav khaŋ tɨgap mba fooi tɨva suirav havhargiap, ana zɨn vui ntɨɨri ma. Mbe Zerusareman ki. Mbe ne nzuav Pita ga vhegi. \v 3 \x - \xo 11.3: \xo*\xt FG 10.28; Ga 2.12\xt*\x*Mbe ana vhegap khaŋ ana nzuai, “Ndu ram mbui tɨva muuŋgiap vov, warir fooŋ thagi gumgi, ndu mbe phenan vugap, ndu mbe phorga mbegi.” \p \v 4 Mbe maaŋ Pita nzuaim, Pita mbaram mba ana hɨgi bigi, ana za ntan mbe neŋgegi. Ana ntan mbe neŋgav khaŋ mbe nzuai, \v 5 \x - \xo 11.5: \xo*\xt FG 10.9-48\xt*\x*“Gu Zopan ŋgu bakɨmen kav, gu Fhe Bakɨme phorga nzuav kav, gu rɨma kui fara muuŋgiap bigɨna mbe gangi. Gu garav, shaa bakɨme fara muuŋgi bigɨna mbe, gu ana garim, buip fhogim, ana zeri. Mbe mpiin ana khorin fegi fara muuŋgiap ana ndim mbarigim, ana zeri. \v 6 Ana zerim, gu tuituigip ana gangir zav mbuav, gu ana garav, gu mbarkɨrga sɨgi vhɨrve, gu nta gari. Gu nta garav, gu gumgi dai sɨgi, gu nta garav, gu ruaŋruaŋgi sɨgi gu nta gari. Gu vhɨra mpari gum pɨri gari, gu vhɨra korigi gari. \v 7 Gu nta garav, gu Fhe Bakɨme kamthooŋ mbararagim, ana khaŋ na nzuai, ‘Pita, ndu khavgip mbu sɨgi shogɨp ntan mbɨ.’ \v 8 Fhe Bakɨme maaŋ nzuaim, gu khaŋ ana nzuai, ‘Guma Bakɨme, gu mbegɨrga tuktɨgi fhuvara! Gu tuga then ndu nɨman khaŋ muuŋgi sɨga mbatɨga the mbegi fhu. Gu vhɨra thagi sɨgi mbari vhɨra khare.’ \v 9 Gu maaŋ nzuaim, Fhe Bakɨme wom phenatɨtɨgap khaŋ na nzuai, ‘Ndu Fhe Bakɨme muuŋgi bigɨn the, ndu khaŋ ana suaŋ thari, ana mbatɨgi. Fhe Bakɨme muuŋgi bigi, nta za bigir vhuuiŋra.’ \v 10 Mba bigi hɨrɨ mpuani khegene ga muuŋgim, gu nta gangim, nta taagia buivar ndagi. \p \v 11 “Mba bigi taagia buivar ndagim, mba Kornirius na nzuav sarigi guma phuni khegene, mbe za gu ki phena thɨma thivgi. \v 12 \x - \xo 11.12: \xo*\xt Zo 16.13; FG 10.19; 10.23; 10.45\xt*\x*Mbe thivgim, Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar kha ndɨkndɨgar na ndɨɨi, ‘Ndu mbe phorgɨv ŋgɨri. Ndu ndɨkndɨgi vhɨrver muuŋ thari.’ \v 13 Nza Kornirius phena vhen vergim, ana mbaram mba Fhe Bakɨme enser ana phenan vhen vergap, ana phorga suaŋgi ne bun nza nzuai. Ana khaŋ nzuai, ‘Mba Fhe Bakɨme enser khaŋ na nzuai, “Ndu gumgi thari ga sararim, mbe Zopan ŋgɨp, Saimonan kuv ndu han zɨri. Saimon, ana zɨ mbe khare, Pita.” \v 14 \x - \xo 11.14: \xo*\xt FG 16.31\xt*\x*Ana zɨv, buni tharir ndu suanga, ana mba ndu suanga buni, ndu ntan panan Fhe Bakɨme taagip ndu ndiv, mba ndu phenan ki ntɨɨri, ana za mbe ndigirga.’ \v 15 \x - \xo 11.15: \xo*\xt FG 2.4\xt*\x*Kornirius mba bigir nza neŋgega thugim, gu mbaram kama hegap, mbe phorga nzuavra thagim, Fhe Bakɨme won Ŋina Ŋaara sarigim, ana mba fhum fhara guarara, nzan han zergi farara muuŋgiap, mben han zergi. \v 16 \x - \xo 11.16: \xo*\xt Jol 2.28; Mt 3.11; Zo 1.26; 1.33; FG 1.5\xt*\x*Gu maaŋ muuŋgia, gangiap, gu mba Guma Bakɨme fhum suaŋgi kameŋ ga ndɨrigi. Ana fhum khaŋ suaŋgi, ‘Zon Gumgi Ruai Guma, ana fhum mbɨn gumgi gu mbigi ruagi. Nde Fhe Bakɨme won Ŋina Ŋaarar nde ruarga.’ \v 17 \x - \xo 11.17: \xo*\xt FG 10.47; 15.8-9\xt*\x*Nza fhum Guma Bakɨme Zisas Ŋina khothɨgim, Fhe Bakɨme fhura won Ŋaarar nza nɨɨŋgi. Ntige mbara muuŋgi, ana fhura won Ŋina Ŋaarar mbe nɨɨŋgi. Na gu ram muuŋgi khesharigi guma, gu Fhe Bakɨme nduara mbe mbui ŋaar, gu ana thɨvɨrie?” \p \v 18 \x - \xo 11.18: \xo*\xt FG 13.48; 14.27; Ro 10.12-13; 15.9; 15.16\xt*\x*Pita mba buni mbe neŋgegim, mba gumgi mba buni mbararagiap, mbe wom Pita ga vhegɨrga ndɨkndɨk mben ki fhu. Mbe thav Fhe Bakɨme zɨ ndi vun kuamkuav khaŋ nzuai, “Nza ntige kaŋgi, Fhe Bakɨme vhɨra ndavi domdorɨrganeŋ harigi ŋgui gumgi khɨrigi, mbe vhɨra zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨŋ ndirga.” \s Antiokan ki gumgi gu mbigi, mbe ruagi gumgi gu mbigi ki. \p \v 19 \x - \xo 11.19: \xo*\xt FG 8.1-4\xt*\x*Mba tugen, mbe Stiven shogi ana rimgim, mbe vhɨra tɨvi mbatɨgar mba Zisas zɨn vui gumgi gu mbigi ga mbui. Mbe maaŋ mbuim, gumgi gu mbigi vhɨrve mbe rav tamtam vov, mbe mbari vov Fonisia ŋgu bakɨme fhain vuim, mbe mbari rav Saiprus rɨgɨkɨrigen vuim, mbe mbari rav Antiok ŋgu bakɨmen vegi. Mbe vegap, maaŋ kav Zisas muuŋgi bigi gum ana buni vhuuiŋ bun nzuai. \p Mbe mba buni vhuuiŋ bun harigi ŋguir gumgi gu mbigi ga nzuai fhuvara. Mbe mba bigi bun Zudaiŋ gumgi gu mbigira nzuai. \v 20 Mbe maaŋ mbuim, gumgi mbari vhɨra mben rɨgar ki, mba gumgi mbe mbari Saiprus rɨgɨkɨrige gum, Sairini ŋgu bakɨme gumgi ma. Mbe vhɨra ndav, Antiokan kav, mbe vhɨra Guma Bakɨme Zisas buni vhuuiŋ bun mba Grikiŋ ga nzuai. \v 21 \x - \xo 11.21: \xo*\xt FG 2.41\xt*\x*Mbe maaŋ mbuim, Guma Bakɨmen ŋkasŋka mbe phorga kim, gumgi gu mbigi vhɨrve, mbe nzuai buni mbararav, nta khothɨgap, ndavi domdorav Guma Bakɨme zɨn vui. \p \v 22 \x - \xo 11.22: \xo*\xt FG 4.36\xt*\x*Mbe maaŋ mbuim, mba Zisas buni zɨn vov ana khothɨgap ruagi gumgi gu mbigi, mbe Zerusareman kav mba bigi kameŋ mbararagiap, mbe mbaram, Barnabas ga sarigim, ana Antiokan vergi. \v 23 \x - \xo 11.23: \xo*\xt FG 2.41; 5.14; 6.5; 11.21; 13.43\xt*\x*Ana verav garim, Fhe Bakɨme guigira mben kurkurav tɨvar vhuuŋra mbe mbuim, ana mbe gangiap, guigira ndikndigi. Ana ndikndigap, mbaram mba gumgi gu mbigi ana wom za mbe ndɨkndɨgi khavi, mbe guigira Guma Bakɨme zɨn ŋgɨrga. \v 24 Barnabas, ana vhɨra guman vhuuŋ ma. Ana vhɨra Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar guigira ana rugap ki. Ana vhɨra Fhe Bakɨme khothɨgi ndɨkndɨk guigira havhargi. Maaŋ muuŋgiap, gumgi gu mbigi vhɨrve, mbe Guma Bakɨme zɨn vui gumgi gu mbigir vhen zeri. \p \v 25 \x - \xo 11.25: \xo*\xt FG 9.30\xt*\x*Barnabas maaŋ mbe thav, Sor ga nzuav garav Tarsusan vui. \v 26 \x - \xo 11.26: \xo*\xt 1 Pi 4.16\xt*\x*Ana vov, maam Sor gangiap, ana kov taagiap Antiokan zɨgi. Ana Sorar kov, mani Antiokan zɨgap, mani maam mba Zisas zɨn vuav, ana zɨn panan ruagi gumgi gu mbigi, mani mbe phorga ki. Mani mbe phorga kav, mani gumgi gu mbigi vhɨrvera, mani Fhe Bakɨme buni vhuuin mbe nzuav mbe khɨvigi. Mani maaŋ mbuav, mbe phorga kim, mpari mbave vhɨzgi. Mba tugen, Antiokan ki gumgi gu mbigi, mbe fhara guarara Zisas zɨn panan ruagi gumgi gu mbigi zɨ ndigi. \p \v 27 \x - \xo 11.27: \xo*\xt FG 13.1; 15.32; 21.9; 1 Ko 12.28; Ef 4.11\xt*\x*Mba tugen, Fhe Bakɨmen kamthooŋ gumgi mbari, mbe Zerusareman kegap, Antiokan zergi. \v 28 \x - \xo 11.28: \xo*\xt FG 21.10\xt*\x*Mba Fhe Bakɨmen kamthooŋ guma mbe, ana zɨ khare, Agabus, ana Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar ana rugim, ana an ŋkasŋkar panan khaŋ nzuai, “Mba tivgip thir vhɨzɨrga tuga bakɨme za kha Rom guman pan gari ŋguir hɨgɨrga.” Ana maaŋ suaŋgim, zumgum Sisar Krodius ŋgui gari guman pan ki tugen, mba thir vhɨzi tuga bakɨme hɨgi. \v 29 \x - \xo 11.29: \xo*\xt Ro 15.26; 1 Ko 16.1; 2 Ko 9.1\xt*\x*Agabus ne suaŋgim, mba Zisas zɨn panan ruagi gumgi gu mbigi ne mbararagiap, mbaram, wari tɨgap kama shogiap, mbaram, ŋkɨɨa ndi, mba Zudian Zisas zɨn vui gumgi gu mbigir kurkura zav nzuai. Mbe maaŋ suaŋgiap mba Zisas zɨn panan ruagi gumgi gu mbigi, mbe za wari khɨnan ŋkɨɨa ndia za sui. \v 30 \x - \xo 11.30: \xo*\xt FG 12.25\xt*\x*Mbe mba ŋkɨɨa ndi suegap, mbaram, Barnabas gum Sor ga sarigim, mani mba ŋkɨɨa ndiga ndav, mba Zisas zɨn panan ruagi gumgi gu mbigi gari gumgir pani ga nɨɨŋgi. \c 12 \s Herot Zems shogi ana rimgim, ana Pita ndim bɨna khɨngi. \p \v 1 Mba tugen, Herot ana ŋgui gari guman pan kav, ana hɨgap, Fhe Bakɨme zɨn vui gumgi gu mbigi mbarir farfa zav nzuaim, mbe mben suigiap, mbe ndim bɨna suegi. \f a \fr 12.1 \fr*\ft Kha ŋgui vhɨrve gari guman pan Herot, ana mba fhum ŋgui vhɨrve gangi guman pan Herot nzɨk ma. Mba Herot, ana ŋgui vhɨrve gari guman pan kim, Maria Zisas tegi. Mba Herot, ana ŋgui vhɨrve guman pan Agripa tegi ndia ma. \ft*\f* \v 2 \x - \xo 12.2: \xo*\xt Mt 4.21; 20.23\xt*\x*Ana nzuaim, mbe Zon fega Zems, mbe ntari ga mbui kozan ana fhɨra thugim, ana rimgi. \v 3 \x - \xo 12.3: \xo*\xt FG 4.3\xt*\x*Ana maaŋ Zems ga muuŋgim, mba Zudaiŋ ne gangiap, mba tɨva vuzvugi. Ana mbaram mba mbe vhuui fhuv viktuma pi tuga bakɨmen, ana vhɨra Pita suirigi. \v 4 \x - \xo 12.4: \xo*\xt Kis 12.1-27\xt*\x*Ana Pita suirav, ana ndim bɨna khɨngiap, mbara ana ndim fethɨgi phɨnan mbarigi gɨɨtɨvi farve khɨngi. Mba fethɨgi phɨnan ki gɨɨtɨvi mba warir kurkurav ana ganɨnga. Mba fethɨgi phɨnan ki gɨɨtɨvi, mbe za wari tɨkhɨngiap, mben vhɨrve khaŋ muuŋgi, phɨk bavira mporathɨgi. Herot khuen rargap, Pita ndim bɨna khɨngim, ana ki. Ana mba Pasova tuga bakɨme vhɨzgirim, ana za Pita ndigi ŋgɨp mba gumgi gu mbigi nɨman ana suaŋv suanga. \v 5 \x - \xo 12.5: \xo*\xt Ze 5.16\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, Pita bɨnan kim, mba Fhe Bakɨme buni zɨn vuav ana khothɨgi gumgi gu mbigi, mbe khaŋ tɨgap havhargiap ana nzuav Fhe Bakɨme phorga nzuai. Mbe Fhe Bakɨme phorgɨv suaŋrim, ana Pitar kurarga. \s Fhe Bakɨme enser Pitar kurigim, ana bɨna thav kɨrar hɨgi. \p \v 6 \x - \xo 12.6: \xo*\xt FG 5.23\xt*\x*Herot Pita suaŋv suanga tuga sarigi. Ana gurmaŋgip, ana suaŋv suanga, mba maan Pita gɨmatɨva phuni kɨtɨga rɨga kui. Mbe shen phuninin ana kegap, gɨɨtɨvi mbari ndim thɨmkamanin fegim, mbe mba bɨna thɨmkamani garav ki. \v 7 Mbe kav kim, Fhe Bakɨme enser mbe fhura mbar hɨgi. Ana hɨgim, vhava ŋaar mbe mba bɨna vhee shɨrigi. Ana mbaram Pita kuvsɨgeŋ shogap, ana vhurav, khaŋ ana nzuai, “Pita ndu vhemkora khavik.” Ana maaŋ ana nzuaim, mbe mba Pita harani kegi shenani, ni fhura fhɨrgia nɨɨeŋ rɨgi. \v 8 Mba sheni fhɨrgiap nɨɨeŋ rɨgim, mba Fhe Bakɨme enser khaŋ Pita nzuai, “Ndu khavgip wo shagi shargip, won ŋkari shariveni shaara.” Ana ne nzuaim, Pita mbara muuŋgi. Ana mbara muuŋgim, mba Fhe Bakɨme enser khaŋ ana nzuai, “Ndu won shaa mpeeŋ sharav na zɨn zɨ.” \v 9 \x - \xo 12.9: \xo*\xt FG 10.3; 10.17; 11.5\xt*\x*Ana maaŋ nzuaim, Pita mbaram khavgiap, mba Fhe Bakɨme enser phorga vui. Mba Fhe Bakɨme enser guigira mbe bigen Pita ga mbui. Ana maaŋ Pita ga mbuim, Pita khueŋ ndɨkndɨgi, ana rɨma kui. \v 10 \x - \xo 12.10: \xo*\xt Sng 34.7; Dan 3.28; 6.22; FG 5.19; Hi 1.14; 2 Pi 2.9\xt*\x*Ana Pitar kov, mani vov, mba bɨna thɨmkamani gari gɨɨtɨvir hɨga vov, mba ain thɨmkamani gari gɨɨtɨvir hɨgap, mbaram vov ŋgu bakɨmen vui. Mani vov nin him, ni nduara fhɨrgim, mani kɨrar hɨgap, tuav mbe thɨga veri. Mani mba tuav thɨga verav, mba Fhe Bakɨme enser fhura Pita thav vugi. \p \v 11 Ana Pita thav vugim, Pita ndɨkndɨk taagia ana zim, ana mbaram khaŋ nzuai, “O, gu ntige kaŋgi, Guma Bakɨme Fhe Bakɨme enser mbe sarigim, ana zav, Herot farve tɨn na ndiav, vhɨra mba Zudaiŋ nan muun zav mbui ndɨkndɨgi, ana vhɨra mben tɨn na ndigi.” \v 12 \x - \xo 12.12: \xo*\xt FG 4.23; 12.5; 12.25; 15.37\xt*\x*Pita nen wo nzuav, mbaram Zon niamuuŋ Maria phenan vui, Zon zɨ mbe khare, Mak. Mba phenan gumgi gu mbigi vhɨrve, mbe wari fugap kav, Fhe Bakɨme phorga nzuai. \v 13 Pita mbaram vov, mba phena thɨma fukfugi. Ana thɨma fukfugim, mba phenan ŋgari ŋaara mbik, ana zɨ Roda, ana ana nzuav thɨma fhɨrɨ zav zi. \v 14 Ana zav, Pita kama mbararagiap, ana ndava vhee guigira ndikndiga mbatɨga mbuim, ana thɨma fhɨrɨ thagi. Ana thav taagia khuafɨ vhen verav, khaŋ mba gumgi gu mbigi ga nzuai, “Pita zav, mbu thɨmkamanin ki!” \v 15 \x - \xo 12.15: \xo*\xt Mt 18.10; FG 26.24\xt*\x*Ana maaŋ mbe nzuaim, mbe khaŋ ana nzuai, “Ndu ŋanŋani o?” Mbe maaŋ ana nzuaim, ana khaŋ tɨgap havhargiap khaŋ mbe nzuai, “Fhuvara. Ana guigi guarara mbu thɨmkamanin.” Mbe thav khaŋ ana nzuai, “Mbar, anan ŋina ndu mbui.”\f b \fr 12.15 \fr*\ft Mba tugen Zudaiŋ vhɨrve mbe khueŋ khothɨgi, Fhe Bakɨme enseran ŋaar khare, ana guman kera ki, ana vhɨra mba gumara fara muuŋgi. \ft*\f* \p \v 16 Mbe maaŋ ana nzuaim, Pita mba thɨmkamanin kav thɨma fukfugara ki. Mbe thav zav, thɨma fhɨrgiap, ana gari. Mbe ana gangiap, mbe guigira ŋgava mbatɨga muuŋgi. \v 17 \x - \xo 12.17: \xo*\xt FG 13.16; 19.33; 21.40\xt*\x*Mbe ŋgava mbatɨga mbuim, Pita mbaram, mbe thɨri mpɨrav farvera mbe nzuai. Ana mbe nzuaim, mbe thɨɨri mpɨrigim, ana mbaram mba Guma Bakɨme ana kurav, ana ndigap, mba bɨna thav kɨrar hɨgi nen mbe neŋgi. Ana mba bigir mbe neŋga vov, khaŋ mbe nzuai, “Nde kha bigi bun Zems gum mba Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi ga suaŋgiri.” Pita maaŋ mbe suaŋgiap, mbe thav harigi ŋanen vugi. \f c \fr 12.17 \fr*\ft Kha Zems ana Zisasan ŋguk ma. Ndu Garesia 1.19 ganɨri. Ana Zerusareman Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi gari guman pan kege. \ft*\f* \p \v 18 \x - \xo 12.18: \xo*\xt FG 5.22-24\xt*\x*Pita mba maan bɨna thav vugim, mɨn thugim, mba bɨna gari gɨɨtɨvi, mbe garim, Pita mba bɨna vhen ki fhu. Mbe mbaram ŋgava mbatɨga muuŋgiap, rivgiap, nduarira warir nzav, khaŋ wari ga nzuai, “Mbaia, Pita maaŋ ki?” \v 19 Mbe Pita nzuav warir nzaim, mba kameŋ vov Herotan hɨgim, Herot kaŋgi, Pita mbu bɨnan ki fhu. Ana mbaram gumgi mbari ga sarigim, mbe vov Pita ndi gari. Mbe vov Pita ndi garav, mbe ana gangi fhu. Herot mbaram mba bɨnan Pita gangi gɨɨtɨvi, ana kama havharar khaŋ mbe nzuai, “Gu mbe shogirim, mbe vhɨzgirga.” Herot maaŋ muuŋgiap ana zumgum Zudia thav khavgiap, verav, Sisarian vergap anan ki. \s Herot Rimgi. \p \v 20 \x - \xo 12.20: \xo*\xt 1 Kin 5.9-11; Ese 27.17\xt*\x*Herot ŋgui gari guman pan ana guigira vhega mbatɨgar Taia ŋgu bakɨme gum Saidonan ŋgu bakɨmen ki gumgi gu mbigi ga mbui. Ana mbe vhegim, mbe mbaram wari tɨkhɨngiap zav ana gari. Mbe khaŋ muuŋgiap, mbe ana gari fhain kega zi mba, mbe nta pi. Mbe ana ganɨ zav, mbe fharav vov, mba ŋgui gari guman pan ki ŋaneŋ gari guman pan Brastus, phorga nzuaim, ana mbe mɨnmbarigi. \p Ana mbe mɨnmbarigim, mbe zumgum vov Herot garav, ana nzai, ana mbe korar muuŋgip, ana mba mbe vhegi kameŋ rimgirga. \p \v 21 Mbe vov maaŋ ana suaŋgim, Herot mbaram ra mben mbe sarigi. Ana mba raan, ana ŋgui gari guman pan wo nzɨɨi sɨɨaŋ muuŋgip, won mpirmpirɨga perav, mba buna bakɨmen mbe suanga. \v 22 Ana mba kamen mbe nzuaim, mba gumgi gu mbigi, mbe kaav, nzɨɨv, khaŋ nzuai, “Khe tor mbe kamthooŋ ma. Khe guma kamthooŋ fhuvara.” \v 23 \x - \xo 12.23: \xo*\xt 1 Sml 25.38; 2 Sml 24.17; Sng 115.1; Dan 5.20\xt*\x*Mbe maaŋ nzuaim, Herot mba kameŋ mbararagiap, khaŋ mbe suaŋ thagi, “Nde Fhe Bakɨme zɨ ndi vun kuamkuari”. Ana maaŋ muuŋ thagim, Fhe Bakɨme enser mbe zav ana shogi. Ana ana shogim, rɨmrɨm mbatɨk mbe ana hɨgim, faari ana ndava vhee pim, ana rimgi. \p \v 24 \x - \xo 12.24: \xo*\xt Ais 55.11; FG 6.7; 19.20; Kor 1.6\xt*\x*Ana rimgim Fhe Bakɨmen buni vhuuiŋ, nta khaŋ tɨga vov kɨvgiap ŋgui vhɨrvera vui. \p \v 25 \x - \xo 12.25: \xo*\xt FG 11.29-30; 12.12; 13.5; 13.13; 15.37\xt*\x*Barnabas gum Sor, mani Zerusareman wani won ŋaara vhɨzgiap, mbaram taagia Antiokan veri. Mani verav, Zon Mak ndigim, ana mani phorga veri. \c 13 \ms Por Zisas buni vhuuiŋ bun harigi ŋgui vhɨrve ga suaŋgi. \s Mbe Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ndigɨp, harigi ŋguir ŋgɨr zav Barnabas gum Por ndim fagi. \fig [map]|alt="Map of Por na Barnabas i go raun na autim gutnius." src="paul1.tif" size="span" copy="The British and Foreign Bible Society" ref="Farasegi Gumgi 13"\fig* \p \v 1 \x - \xo 13.1: \xo*\xt FG 11.27\xt*\x*Khe Antiokiŋ neŋgi buni khare. Mben gumgi mbari, mbe Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun nzuai. Mben gumgi mbari, mbe Fhe Bakɨme vuzvugi tɨvir mba Zisas zɨn vui gumgi gu mbigi khɨvi. Mba ŋaara mbui gumgi zɨri khare, Barnabas gum, Simeon, ana zɨ mbe Niger, Rusius, Sairini ŋgu bakɨme guma, Sor gum, Manain. Manain, ana mba ŋgui gari guman vhari Herotan khurkhum ma. \f a \fr 13.1 \fr*\ft Kha zɨ “Niger”, ne khaŋ nzuai, “Phɨɨgi.” Maaŋ muuŋgiap, gumgi mbari kha ndikndɨga mbui, Simeon, ana Afrika guma ma. \ft*\f* \p \v 2 \x - \xo 13.2: \xo*\xt FG 9.15; Ro 10.15; Ga 1.15; Ef 3.7-8; 1 T 2.7; Hi 5.4\xt*\x*Tuga mben mba gumgi gu mbigi, mba thav mbe Fhe Bakɨme rotu mbuav ki. Mbe maaŋ mbuim, Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar kha ndɨkndɨgar mbe ndɨɨi. “Nde Barnabas gum Sor ndi farim, gu mba manin kamgi ŋaar, mani anan muuŋri.” \v 3 \x - \xo 13.3: \xo*\xt FG 6.6\xt*\x*Mbe maaŋ muuŋgiap, mban mbɨrgen wari thɨvav, Fhe Bakɨme phorga nzuav, wari won farir mani khɨngiap, mani ga nzuav Fhe Bakɨme phorga suaŋgiap, mani ga sarigim, mani vui. \s Barnabas gum Sor Saiprusan Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun nzuai. \p \v 4 \x - \xo 13.4: \xo*\xt FG 12.12; 12.25; 13.13; 13.46; 15.37; 15.39\xt*\x*Mbe maaŋ mani ga muuŋgim, Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar mani ga rugim, mani vov Serusia ŋgu bakɨmen vergi. Mani vov, Serusian maam kema rɨgi. Mani kema rɨgim, mba kem mani ndiga vov, Saiprus rɨgɨkɨrigen vugi. \v 5 Mani Saiprusan vugap, mbaram vov, Saramis ŋgu bakɨme vugap, mbaram vov mbe Zudaiŋ Fhe Bakɨme buni mbararagi pheni vherir verav Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun nzuai. Zon Mak vhɨra mani phorga vugap, manin kurkurigi. \p \v 6 \x - \xo 13.6: \xo*\xt 2 T 3.8\xt*\x*Mani za mba Saiprus rɨgakɨrɨge ruigi. Mani rua vov, Pafos ŋgu bakɨmen vugi. Mani Pafosan vugap, mani guma mbe gari, ana ki, mba guma zɨ khare, Barzisas. Ana mbar ki mbar ki tori gum bigi ga mbui guma ma. Ana vhɨra Zudain guiguigi kamthooŋ guma ma. \v 7 Mba guma, ana mba ŋgui gari guman pana vhari Sergius Paurus, phorga ki guma ma. Sergius Paurus, ana ndɨkndɨgi vhuuiŋ kav bigi kaŋgi guma ma. Ana maaŋ muuŋgiap, Fhe Bakɨme bunin vhuuiŋ mbararar zav, Barnabas gum Sor ga nzuav ŋgɨɨa muuŋgim, mani ana han zi. \v 8 Mba tori ga mbui guma, mbe Grik kaman kha zɨn ana kaai, Erimas. Erimas, ana hɨgap, Barnabas gum Sor mbui ŋaara mbevɨ za mbui. Ana khueŋ vuzvugi, mba ŋgui gari guman panan vhari, ana Zisas khothɨgɨrgane, ana ne thagi. \v 9 Ana mba vuzvuk ana kim, Sor ana zɨ mbe khare, Por, ana guigira Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar ana rugap ki. Ana purara Erimas garav, khaŋ ana nzuai. \f b \fr 13.9 \fr*\ft Kha zɨ Sor, ana Hibruin kaman zɨ ma. Por, ana Grikin kaman zɨ ma. Mbe gumgi mbari kha ndɨkndɨga mbui. Sor Fhe Bakɨmen ŋaara mbua ruav, nduara kha zɨn wo tɨgi, Por. Ana khaŋ muuŋgiap, ana mba Grikin kama nzuai gumgi gu mbigi phorga ŋgari. \ft*\f* \p \v 10 \x - \xo 13.10: \xo*\xt Mt 13.38; Zo 8.44; 1 Zo 3.8\xt*\x*“Ndu Satanan kam ma. Ndu kha tɨvir vhuuiŋ, ndu za panan nta kegi guma ma. Ndu bigi guiguigi tɨvi gum tɨvi mbatɨgi guigira ndun ndava vhee givigi. Ndu vhɨra Guma Bakɨme bunin vhuuiŋ, ndu khaŋ nta nzuai, ‘Nta gugugi buni ma.’ Ee, ndu mba tɨvi, ndu nta thamthargeŋ thagire? \v 11 \x - \xo 13.11: \xo*\xt Kis 9.3; 1 Sml 5.6; FG 9.8\xt*\x*Ndu mbarara! Fhe Bakɨmen farve ntigem ndu thɨgɨrga, ndun rɨmani ntige mpɨrarga. Ndu maaŋ muuŋgip tuga mpeeŋnera kegɨrga, ndu ran ŋaara gangirga fhuvara.” Por nen Erimas ga nzuavra thagim, buiva phɨgage gɨngɨngi fara muuŋgi bigɨna mbe vhemkora zav, Erimas rɨmani vharigi. Mba bigɨna phɨgage zav, ana vharigim, ana fhura tamtam vuav, won harar suirav tuavar wo khɨvɨrga guma ga nzuav nzuai. \v 12 Erimas maaŋ muuŋgim, mben ŋgu gari guman panan vhari, ana gangiap, guigira Guma Bakɨme khothɨgi. Ana Guma Bakɨme khothɨgap, ana mbe Guma Bakɨmen buni vhuuiŋ bun nzuaim, ana nta nzuav ŋgava mbatɨga muuŋgi. \s Barnabas gum Sor Antiokan Pisidia fhain Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun nzuai. \p \v 13 \x - \xo 13.13: \xo*\xt FG 13.5; 15.38\xt*\x*Por maaŋ thav khavgiap, wo phorga rui gumgir kov, mbe Pafos ŋgu bakɨme thav, kema ndigap, Pamfiria fhain Perga ŋgu bakɨmen vui. Mbe Perga ŋgu bakɨmen vegap, Zon Mak maam mbe thav, taagia Zerusareman ndai. \v 14 Zon Mak mbe thav, Zerusareman ndaim, Por won gumgir kov, mbe Perga thav vov, Pisidia fhain Antiokan ŋgu bakɨmen hegi. Mbe vov Antiokan kim, Sabat raa hɨgim, mbe vov Zudaiŋ Fhe Bakɨme buni mbararagi phen vhen vergap, wari piigiap ki. \v 15 \x - \xo 13.15: \xo*\xt Ru 4.16; FG 13.27; 15.21; Hi 13.22\xt*\x*Mbe piigiap kim, mba Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ mbararagi phena gari gumgir pani, mbe Moses suaŋgi tɨvi ki gava mueŋ garav mbe suaŋgiap, mbaram mba Fhe Bakɨme kamthooŋ guma suaŋgi buni ki gava mueŋ garav mbe nzuai. Mbe mba buni garav mbe suaŋgia thugap, mbaram khaŋ mba guma mbe nzuai. Ndu ŋgɨp, khaŋ Por gum ana phorga ŋgara rui gumgi ga suaŋri, “Nde nzan fegi gum ŋgugi, nde maaŋ muuŋgip kha gumgi gu mbigi ndavi havharɨrga buna thueŋ kɨv, nde ne suaŋri.” \p \v 16 \x - \xo 13.16: \xo*\xt FG 12.17\xt*\x*Ana maaŋ Por ga suaŋgim, Por mbaram khavgia thɨgap, farvera mba gumgi gu mbigir vharkaim, mbe buni suaŋ thav, thɨɨri pɨngi. Mbe thɨɨri pɨngim, ana khaŋ mbe nzuai, “Nde kha Isreriŋ gumgi, gu nde kha harigi ŋgui ntɨɨri, nde Fhe Bakɨme zɨn vov, ana piin ki, nde na mbarara! \v 17 \x - \xo 13.17: \xo*\xt Kis 1.7; 6.6; 12.5; Lo 7.6-7; Sng 105.23-24\xt*\x*Khe Isrerin Fhe Bakɨme, ana nzan nzɨgir wora mbuiav khaŋ mbe suaŋgi, mbe anan gumgi gu mbigi ma. Maaŋ muuŋgiap, mbe won nuiana thav vov, Idzɨvan kim, ana tɨvar vhuun mbe muuŋgim, mbe guigira tavahorgi. Mbe tavahorgim, ana zumgum won ŋkasŋkar mbe ndiga Idzɨp thav zɨgi. \v 18 \x - \xo 13.18: \xo*\xt Kis 16.35; Nam 14.34; Lo 1.31; Sng 95.10; FG 7.36\xt*\x*Ana mben kov, mba gumgi ki fhuv ŋanan kav, ana nduara mben simtɨgi ndiav kim, 40 mpari vhɨzgi. \f c \fr 13.18 \fr*\ft Gumgi mbari kha ndɨkndɨga mbui, mba gumgi gu mbigi, mbe gumgi ki fhuv ŋanen khɨɨnan kav, khaŋ nzuai, “Nza gumgi ki fhuv ŋanen khɨɨnan kim, ana tuituigira nza garav kim, 40 mpari vhɨzgi.” \ft*\f* \p \v 19 \x - \xo 13.19: \xo*\xt Lo 7.1; Jos 14.1; Sng 78.55\xt*\x*“Fhe Bakɨme mben tɨvi mbatɨgi simtɨgi ndiav, ana vhɨra Kenanan nuiana sɨgen ana harathɨgi ŋgui bakɨvir farfagiap, mbaram mba nuiana sɨgen Isreriŋ ga nɨɨŋgi. Mba nuiana sɨgeŋ Isrerir nuianeŋ kɨrga. \v 20 \x - \xo 13.20: \xo*\xt Het 2.16; 1 Sml 3.20\xt*\x*Mba simtɨgi mben hav kim, 450 mpari vhɨzgi. Mbe Isreriŋ zumgum mba nuiana sɨgeŋ ndigim, Fhe Bakɨme mbe ganɨ zav, mbe nzuav gumgir pani ndi fegim, mbe mbe garav kim, zumgum Fhe Bakɨmen kamthooŋ guma Samuer hɨgi. \p \v 21 \x - \xo 13.21: \xo*\xt 1 Sml 8.5; 8.19; 10.1; 10.21\xt*\x*“Samuer hɨgim, mba tugen mbe Isreriŋ, mbe ŋgui gari guman pana vuzvugi. Mbe ne vuzvugiap, Fhe Bakɨme nzuaim, ana mbaram mbe ŋgui gari guman pan kɨr zav Sor ndi fagi. Ana mben ŋgui gari guman pan kav, mbe gari. Sor mben ŋgui gari guman pan kav kim, 40 mpari vhɨzgi. Sor ana Kisan kam ma, ana Benzaminan shɨga mbe ma. \v 22 \x - \xo 13.22: \xo*\xt 1 Sml 13.14; 15.23-26; 16.12-13; 2 Sml 2.4; Sng 89.20; Hos 13.11\xt*\x*Ana mbe garav kim, Fhe Bakɨme, ana vharav Devit ndi fagim, ana mben ŋgui gari guman pan ki. Ana Devit ndi fav, ana bun mbe nzuav khaŋ mbe nzuai, ‘Gu Zesin kama Devit gangiap, na ndava vhee gu guigira ana vuzvugi. Ana na vuzvugi, ana nta zɨn ŋgɨrga.’ \v 23 \x - \xo 13.23: \xo*\xt 2 Sml 7.12-16; Sng 132.11; Ais 11.1; Ru 1.32; 1.69; Ro 11.26\xt*\x*Fhe Bakɨme fhum khaŋ suaŋgi. Gu taagip kha Isrerin nuiana ki gumgi gu mbigi ndir saŋv farasarav sararga guma, ana Devitan nzɨga the kɨrga. Mba guma zɨ khare, Zisas. \p \v 24 \x - \xo 13.24: \xo*\xt Mt 3.1-2; Mk 1.4; Ru 3.3; Ro 11.26\xt*\x*“Zisas zumgum zɨrga, Zon Gumgi Ruai Guma ana fhara zav khaŋ Isreriŋ ga nzuai, mbe za ndavi domdorɨv ruagiri. \v 25 \x - \xo 13.25: \xo*\xt Mt 3.11; Mk 1.7; Ru 3.16; Zo 1.20-27\xt*\x*Zon Gumgi Ruai Guma zɨgap, won ŋaara mbuav kav, ana won ŋaara vhɨzɨ zav khaŋ nzambaren mbe muuŋgi. ‘Nde ndɨkndɨgi gu the? Gu mba zɨr zav nzuaim, nde rarga ki guma fhuvara. Nde mba rarga ki guma, ana na zɨn zi. Mba guma, gu ana ŋkari sharive mpiiŋ fhɨrgirga tuktɨgi fhuvara.’ \p \v 26 \x - \xo 13.26: \xo*\xt Mt 10.6; Ru 24.47; FG 13.16; 13.46\xt*\x*“Nde nan gumgi gu mbigi, nde Abrahaman tari gum nde mba harigi ŋgui ntɨɨri, nde Fhe Bakɨmen piin ki, nde na mbarara. Mba Fhe Bakɨme taagip kha nuianan ki gumgi gu mbigi ndir zav suaŋgiap farasarav maan zav nzuai guman kameŋ, ana nzara nzuav ana ndi mbai. \v 27 \x - \xo 13.27: \xo*\xt Ru 23.34; 24.20; 24.44; Zo 16.3; FG 3.17; 15.21; 1 Ko 2.8\xt*\x*Mba Zerusareman ki gumgi gu mben gumgir ruu, mbe tuituigiap kha guma kaŋgi fhuvara. Mbe vhɨra mba Fhe Bakɨme kamthooŋ gumgi suaŋgi buni, mbe zazera Sabatar nta garav nta nzuaim, mbe tuituigiap nta ndɨkndɨgi fhuvara. Mbe maaŋ muuŋgiap, mbe khaŋ ana nzuai, ‘Ana rimgirga.’ Mbe maaŋ mbuav, mbe mba Fhe Bakɨme kamthooŋ gumgi fhum suaŋgi kameŋ, ne guigira mba tegi. \v 28 \x - \xo 13.28: \xo*\xt Mt 27.22-23; Mk 15.13-14; Ru 23.21-23; Zo 19.15\xt*\x*Mbe ana muuŋgi bigɨna mbatɨga thueŋ ga nzuav ana nzuav, ana shogim, ana rimgi fhuvara. Mbe khaŋ tɨga havhargiap, ŋgui gari guman pana vhari Pairat ga nzuai, ‘Ana rimgirga.’ \v 29 \x - \xo 13.29: \xo*\xt Mt 27.57-61; Mk 15.42-47; Ru 18.31; 23.50-56; Zo 19.28-30; 19.36-42\xt*\x*Mbe mba fhum Fhe Bakɨme kamthooŋ gumgi, mba gumgi mba tɨvar ana muunga, ne suaŋgi. Mbe za mba tɨvara ana muuŋgi. Mbe maaŋ ana muuŋgim, ana rimgim, mbe mbaram vov, khanararain ana khuma daaŋgiap, ana ndiga vov, mboga tɨgi. \v 30 \x - \xo 13.30: \xo*\xt Mt 28.6; FG 2.24\xt*\x*Mbe maaŋ ana muuŋgim, Fhe Bakɨme taagia ana khavgi. \v 31 \x - \xo 13.31: \xo*\xt FG 1.3; 1.8\xt*\x*Mbe rari vhɨrvera maaŋ ana mbuim, mba ana phorgap Garirin kegap, Zerusareman ndagi gumgi, mbe ana gangi. Mbe ana gangiap, mbe ntigem mba bigi bun suanga gumgi kav, mbe mba bigi bun Zudaiŋ ga nzuai. \p \v 32 \x - \xo 13.32: \xo*\xt Stt 12.3; Sng 2.7; FG 13.23; Ro 1.4; 4.13; Ga 3.16; Hi 1.5; 5.5\xt*\x*“Nza nde nzuai buni vhuuiŋ khaŋ muuŋgi. Nza mba Fhe Bakɨme fhum nzan nzɨgi ga suaŋgi kameŋ, ana khaŋ mbe suaŋgi ‘Gu guma the sararim, ana zɨv, taagi nde ndirga.’ \v 33 Ana ne suaŋgiap, mbaram taagiap Zisas khavgi. Ana taagia Zisas khavgiap, ana mba fhum nzan nzɨgi ga suaŋgi kameŋ, ana ntigem nza mbe tari ki tugen, ana mba kameŋra zɨn vugi. Kha bigin kameŋ, ne Ŋgavi Ki Gap 2 ki. Mba kameŋ khaŋ nzuai, \b \q1 ‘Ndu nan Kam ma, gu ntigem ndun Ndia ki.’ \b \m \v 34 \x - \xo 13.34: \xo*\xt Ais 55.3\xt*\x*Ana rimgim, Fhe Bakɨme taagia ana khavgi. Ana wom rimgip mba mbogar kɨv khurgirga tuktɨgi fhuvara. Ana mba Fhe Bakɨme suaŋgi kameŋra zɨn vugi. Ana khaŋ nzuai, \q1 ‘Gu tɨvar vhuuŋra ndun muuŋv, gu bigir vhuuiŋra ndun nɨɨnga. Gu mba fhum ŋgui vhɨrve gari guman pan Devit ga suaŋgi tɨvara muuŋgirga.’ \b \m \v 35 \x - \xo 13.35: \xo*\xt Sng 16.10; FG 2.27; 2.31\xt*\x*Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gavar harigi kama mueŋ vhɨra ki. Mba kameŋ khaŋ nzuai, \b \q1 ‘Ndu mba won Ŋaara Guma Guar, ndu won ŋaarar muun zav ana farasarigi, ndu fhura ana ganɨrim, ana rimgip khurgirga tuktɨgi fhuvara.’ \b \p \v 36 \x - \xo 13.36: \xo*\xt 1 Kin 2.10; FG 2.29\xt*\x*“Nza Devit kaŋgi, ana kha nuianan kav, ana vhɨra Fhe Bakɨme nzuai ŋaari, ana nta muuŋgi. Ana nta mbuav kav, rimgim, mbe ana ndim ana nzɨgi ndi mbogi ga rɨgi ŋanen ana ndi mbok ga tɨgim, ana khurigi. \v 37 Devit rimgiap, mba tɨva muuŋgi. Kha Fhe Bakɨme taagia khavgi guma, ana rimgiap, khurigi fhuvara. \v 38 \x - \xo 13.38: \xo*\xt Dan 9.24; Ru 24.47; FG 10.43; 1 Zo 2.12\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, nde nzan fegi gum ŋgugi, nza khaŋ muuŋgia tɨgap kha bunin nde nzuai. Nde kha guma Zisas kaŋgiri, ana nde fhum muuŋgi tɨvi mbatɨgi, ana nta vhɨzɨ zav zergi. \v 39 \x - \xo 13.39: \xo*\xt Ais 53.11; Ro 3.28; 8.3; 10.4; Hi 7.19\xt*\x*Nde mba Moses suaŋgi tɨvi, nde fhum muuŋgi tɨvi mbatɨgi vhɨzgip, khaŋ nde suaŋgirga tuktɨgi fhuvara, nde tɨvir vhuuiŋ ga mbui gumgi ma. Fhuvara. Nde kha guma Zisas, nde ana khothivi gumgi, ana za nde fhum muuŋgi tɨvi mbatɨgi, ana za nta vhɨzgip, ana kha zɨn nden kamɨnga, nde tɨvir vhuuiŋ ga mbui gumgi ma. \v 40 \x - \xo 13.40: \xo*\xt Ais 29.14\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, nde warir rɨvɨri. Nde muuŋv kɨrim, mba Fhe Bakɨme kaathoori gumgi, mbe fhum suaŋgi bigeŋ nden hɨgɨrga. Mbe fhum khaŋ suaŋgi. \b \q1 \v 41 \x - \xo 13.41: \xo*\xt Hab 1.5\xt*\x*‘Nde ntige khar kav Fhe Bakɨme suaŋgi buni nzɨɨi gumgi, nde warir rɨvɨri. Nde muuŋv kɨv ŋgava mbatɨgar muuŋgip, wari mbatɨgirga. Nde ŋamra kɨrim, gu nde rɨgar harigi khesharigi bigen muuŋgirga. Maaŋ muuŋgip, guma the gu muunga bigeŋ bun nde suaŋgirga, nde ne khothɨgɨrga tuktɨgi fhuvara.’ ” \b \p \v 42 Por mba buni suaŋgiap, mani Barnabas gum kɨrar hɨr zav mbuim, mba gumgi gu mbigi khaŋ mani ga nzuai, “Ŋko ntigem kha ŋaaren Sabatar, ŋko taagip zɨv, kha nza suaŋgi buni thari phorgɨp nza suaŋri.” \v 43 \x - \xo 13.43: \xo*\xt FG 11.23; 14.22; Ta 2.11; Hi 12.15; 1 Pi 5.12\xt*\x*Mbe maaŋ mani ga suaŋgim, mani mba Fhe Bakɨme buni mbararagi phena thav, kɨrar hɨgap, wani vui. Mani vuim, Zudaiŋ vhɨrve, gum harigi ŋgui gumgi gu mbigi vhɨrve, mbe mbe phorgap Fhe Bakɨme rotu mbui tɨva zɨn vui, mbe Por gum Barnabas zɨn vui. Mbe mani zɨn vuim, mani mbe nzuav, wom mbe ndɨkndɨgi khavav, khaŋ tɨgɨp havhargip Fhe Bakɨme vuzvuga zɨn ŋgɨp, ana vhɨra mbe kora muuŋgi ne ndɨkndɨk suira havhargirga nen mbe nzuai. \p \v 44 Por gum Barnabas maaŋ mbuav kav, zumgum harigi Sabatar mba ŋgu bakɨmen ki gumgi gu mbigi, mbe sɨga mbige zam, zav phoga vhuigap, Por gum Barnabas Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ nzuaim, mbe nta mbararagi. \v 45 \x - \xo 13.45: \xo*\xt FG 14.2; 18.6; 1 Pi 4.4; Zu 1.10\xt*\x*Mba gumgi vhɨrve za phoga vhuigap, mani nzuai buni mbararagim, mba Zudaiŋ mba tɨva gangiap, mbe guigira ndavi mbatɨgi. Mbe ndavi mbatɨgiap, mbe mbaram Por nzuai buni mbevav guigira ana nzɨɨi. \v 46 \x - \xo 13.46: \xo*\xt Ais 55.5; Ru 7.30; FG 3.26; 18.6; Ro 1.16; 10.19\xt*\x*Mbe maaŋ mbuim, Por gum Barnabas khaŋ tɨgap havhargiap khaŋ mbe nzuai, “Ŋka guigira fharav nde Zudaiŋ ŋka Fhe Bakɨmen buni vhuuin nde suanga. Nde khaŋ mbui, nde ŋka khar nzuai buni, nde kɨr nta si. Nde kɨr nta segap, nde nduarira khaŋ warira nzuai, ‘Nza mba zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨŋ ndigirga tuktɨgi fhuvara.’ Nde nduarira maaŋ nzuaim, nde mbarara. Ŋka ntigem, wom kha bunin nde suaŋgirga tuktɨgi fhuvara. Ŋka kha bunin harigi ŋgui ntɨɨri ga suanga. \v 47 \x - \xo 13.47: \xo*\xt Ais 42.6; 49.6; Ru 2.32\xt*\x*Ŋka kha bunin harigi ntɨɨri ga suanga, ne khaŋ muuŋgi, Guma Bakɨme khaŋ nza suaŋgi. ‘Gu ndu ndi fagim, ndu za kha harigi ŋguive ga shɨgɨp, tuavar mbe khɨvɨrga vhava ŋaar ma. Ndu za kha nuianan kha ŋguiver ki gumgi gu mbigir kurkurarim, gu taagi mbe ndirga.’ ” \p \v 48 \x - \xo 13.48: \xo*\xt FG 11.18\xt*\x*Mani maaŋ nzuaim, mba harigi ŋgui gumgi ne mbararagiap, mbe khaŋ nzuai, “Fhe Bakɨme buni guigira vhergi.” Mbe guigira Guma Bakɨme bunin ndikndigi. Mbe ndikndigim, Fhe Bakɨme zazera mbara muuŋgip kɨrga bɨɨŋbɨɨŋ ndir za farasarigi gumgi gu mbigi, mbe za Zisas bun nzuai buna vhuueŋ khothɨgi. \v 49 Mbe ana khothivim, mba Guma Bakɨme bunin vhuuin kameŋ za mba fhaiŋ ga ruigi. \v 50 \x - \xo 13.50: \xo*\xt FG 17.4; 17.12\xt*\x*Mba kameŋ za mba fhaiŋ ga ruigim, mba Zudaiŋ thav, khavgiap, mba zɨ kav mben tɨva zɨn vov, mbe phorga rotu mbui mbigi, mbe mben ndavi khavi. Mbe mben ndavi khavav, vhɨra mba ŋgu bakɨmen ki gumgir pani, mbe vhɨra mben ndavi khavi. Mbe mben ndavi khavim, mba ŋgu bakɨmen ki gumgi gu mbigi, mbe hegap, tɨva mbatɨgar Por gum Barnabas ga mbui. Mbe tɨva mbatɨgar mani ga mbuav, mba fhaiŋ thav ŋgɨr zav mani ga vharigi. \v 51 \x - \xo 13.51: \xo*\xt Mt 10.14; Mk 6.11; Ru 9.5; 10.11; FG 18.6\xt*\x*Mbe mani ga vharigim, mani ŋgɨr zav wani wo ŋkarvenin ki vherɨna pɨzi. Mani maaŋ muunga, mba gumgi gu mbigi mba tɨva gangip kaŋgira, nza kha gumani ga muuŋgi bigeŋ ga suaŋ kameŋ kɨrga. Mani maaŋ muuŋgiap, mbaram maam Antiok thav khavgia vov, Aikoniaman vugi. \v 52 \x - \xo 13.52: \xo*\xt Mt 5.12; Zo 16.22; FG 2.46\xt*\x*Mani vuim, mba Antiokan Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi, Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar guigira mbe rugap kim, mbe guigira ndikndigi. \c 14 \s Barnabas gum Por Aikoniaman Fhe Bakɨmen buni vhuuiŋ bun nzuai. \p \v 1 Por gum Barnabas Aikoniaman, mani Antiokan kav muuŋgi tɨvara mbui. Mani vov, mbe Zudaiŋ Fhe Bakɨme buni mbararagi phena vhen verav Fhe Bakɨmen buni vhuuin mbe nzuai. Mani guigira Fhe Bakɨmen bunin vhuuiŋ, mani suambara vhuuŋra ntan mbe mbuim, Zudaiŋ vhɨrvera gum Grikiŋ vhɨrvera, mbe mani nzuai buni khothɨgi. \v 2 \x - \xo 14.2: \xo*\xt FG 13.45\xt*\x*Mbe mani buni khothɨgim, mba Zudaiŋ mbari, mbe mani buni khothɨgi fhu. Mbe khavgiap, mbaram mba harigi ŋgui gumgi mbari ndavi ga sim, mbe mbaram mba mani khothivi gumgi gu mbigi ga nzuav ndavi mbatɨgi. \v 3 \x - \xo 14.3: \xo*\xt Mk 16.20; FG 19.11; Hi 2.4\xt*\x*Por gum Barnabas tuga mpeeŋra Aikoniaman kegi. Mani kav, mani Guma Bakɨmen kora muumbara bun mbe nzuai, mani rɨvi fhuvara. Mani maaŋ mbuim, Guma Bakɨme ŋkasŋkar mani ga ndɨɨim, mani mbarkɨrga mirikori ga mbui. Mani maaŋ mbuim, Guma Bakɨme mba tɨvir mba gumgi gu mbigi khɨvi. Mbe mba tɨvi ganɨv, kaŋgirga, mani mba nzuai buni, nta guigi guarara. \v 4 Fhe Bakɨme mba tɨvir mbe khɨvim, mba ŋgu bakɨmen ki gumgi gu mbigi, mbe rɨgɨra wari shɨrigi. Mbe mbari, mbe Zudain ndagi. Mbe mbari, mbe mba Zisas farsarigi ŋaara gumanin ndagi. \v 5 \x - \xo 14.5: \xo*\xt FG 14.19; 2 T 3.11\xt*\x*Mbe maaŋ mbuim, zumgum Zudaiŋ gumgi gum mba harigi ŋgui gumgi. Mbe hegap, wari won gumgir panin kov, mbe tɨva mbatɨgar Por gum Barnabasan muun za mbui. Mbe vhɨra ŋkɨɨar mani ga segɨrim, mani rimgir za mbui. \s Barnabas gum Sor Rikonian Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun nzuai. \p \v 6 \x - \xo 14.6: \xo*\xt Mt 10.23\xt*\x*Barnabas gum Por mba gumgi maaŋ manin muun za mbui bigeŋ mbararagiap, mbaram wani ra vov, Rikonia fhain Ristra gu Derbe ŋgu bakɨ nin vov, mba mani gaar ki ŋgui, mani za nta rui. \v 7 Mani nta ruav, Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun nzuai. \p \v 8 \x - \xo 14.8: \xo*\xt Zo 9.1; FG 3.2\xt*\x*Mani nta rua vov, Ristra ŋgu bakɨmen vugi. Mba ŋgun, guma mbevi ki. Mba guma, ana won niamuuŋ ndava vheera kim, anan ŋkarveni rimgim, ana niamuuŋ ana ruagi. Mba guma ana rui fhu. Ana mbara muuŋgiap peravra ki. \v 9 \x - \xo 14.9: \xo*\xt Mt 8.10; 9.28-29; FG 3.4\xt*\x*Mba guma perav kav, Por nzuai buni mbararagi. Por mbaram khɨrav, ana garav, ana ana kaŋgi. Mba guma ana nzuai buni, ana nta khothɨgi, ana taagiap nzerarga. \v 10 Maaŋ muuŋgiap, Por kama havharav khaŋ ana nzuai, “Ndu khavgip thɨgɨ” Ana maaŋ ana nzuavra thagim, mba guma za fega mbarav, khavgia thiva rui. \p \v 11 \x - \xo 14.11: \xo*\xt FG 8.10; 28.6\xt*\x*Ana khavgia thiva ruim, gumgi gu mbigi vhɨrve mba Por muuŋgi bigeŋ gangiap, mbe Rikonian kaman kaav, khaŋ nzuai, “Kha mbarɨvi, nta gumgi ga gegap, nzan han zergi.” \v 12 Mbe maaŋ suaŋgiap, kha zɨn Barnabas ga nɨɨŋgi, nzan mbarɨv Zus. Mbe mba zɨn ana nɨɨŋgiap, mbaram Por buni nzuaine nzuav, mbe kha zɨn Por ga nɨɨŋgi, nzan mbarɨv Hermes. \f a \fr 14.12 \fr*\ft Grikin gumgi gu mbigi vhɨrve, mbe khueŋ khothɨgi, mbarɨvi vhɨrve ki. Zus, ana za mben mbarɨvi gari mbarɨv ma. Hermes, ana mben buni ndia rui ŋaara mbui mbarɨv ma. \ft*\f* \p \v 13 Mben mbarɨva Zus rotu mbui phen, ana mba ŋgu bakɨme behuigi bɨna gaar kɨrar ki. Mbe mba zɨnin Barnabas gum Por ga nɨɨŋgiap, mbaram mba mben mbarɨvar Zus rotu gari guma, ana borombaga puri mbari ndigap, mbaram mbarkɨrga kɨmɨri shivi vhuuiŋ mbari bɨzgiap, nta ndigap, mba ŋgu bakɨmen vhen veri bɨna thɨmkamanin zeri. Ana gumgi gu mbigi vhɨrver kov Barnabas gu Por ga nzuav shaman muun zav zi. \p \v 14 Mbe maaŋ mbuim, mba Zisas farasarigi ŋaara gumani mba kameŋ mbararagiap, mani guigira mba kameŋ ga nzuav ŋgava mbatɨga muuŋgiap, mbaram wani wo shagi suigav, nta karasuegi. Mani wani wo shagi karasuegap, khuafɨrav vov, mba gumgi gu mbigi rɨgar vergap, nzɨɨv, khaŋ nzuai, \v 15 \x - \xo 14.15: \xo*\xt Kis 20.11; 2 Sml 12.21; Sng 33.6; 146.6; FG 10.26; 1 Ko 8.4; 1 Te 1.9; Ze 5.17\xt*\x*“Nde ŋkan kɨvntogi, nde thaŋ nzuav mba tɨva mbui? Ŋka guma khɨnani ma. Ŋka ndera fara muuŋgi. Ŋka kha Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun nde nzuai ne khaŋ muuŋgi, ŋka kha buni vhuuiŋ bun nde suaŋrim, nde mba fhura shɨshɨgap rotu mbui bigi, nde nta thav kɨr nta segɨp, nde guigira zazera mbara muuŋgiap ki Fhe Bakɨme han zɨrga. Mba Fhe Bakɨme, ana kha buip gum nuiana mbuav mbasɨga mbuav, ana ki bigi, ana za nta muuŋgi. \v 16 \x - \xo 14.16: \xo*\xt Sng 81.12; FG 17.30; 1 Pi 4.3\xt*\x*Ana fhum nzan nzɨgi ki tugen, ana za fhura kha gumgi gu mbigi garim, mbe won vuzvugi zɨn vegi. \v 17 \x - \xo 14.17: \xo*\xt Sng 147.8; Jer 5.24; 14.22; FG 17.27; Ro 1.20\xt*\x*Ana vhɨra ana mba tugen, ana za wo ndi zorgim, gumgi gu mbigi ana kakagi fhuvara. Zakɨra fhuvara! Ana zazera tɨvar vhuuŋra nde mbui. Ana nde nzuav mboga mbuim, ana buivar kega zeri. Ana nde nzuav mban vhuuiŋ vhɨrve ga muuŋgim, nta hegi. Ana mban vhɨrvera nde nɨɨŋgim, nde ndavi mbɨrav, ndikndigap, wari ki.” \v 18 Mani mba kameŋra mbe suaŋgia thav, mani khaŋ tɨgap ŋaara bakɨmera mbuav mba gumgi gu mbigi thɨvav mbe nzuai. Mbe mani ga suaŋv shaman muunga fhuvara. \p \v 19 \x - \xo 14.19: \xo*\xt FG 13.45; 17.13; 2 Ko 11.25; 2 T 3.11\xt*\x*Mbe maaŋ manin muun za muuŋgiap kim, zumgum Zudaiŋ mbari Antiokan kegap ndaim, mbe mbari Aikoniaman kegap, ndav, Ristran ndav, mba gumgi gu mbigi ndavi ga sav mbe nzuaim, mba gumgi gu mbigi mbe panan Por ga kegi. Mbe panan Por ga kegap, mbaram ŋkɨɨar ana segi. Mbe ŋkɨɨar ana segim, ana ŋama rimgim, mbe khueŋ ndɨkndɨgi, ana zama rimgi. Mbe ne suaŋgiap, ana khuma ŋgɨrga vov mba ŋgu bakɨme thav, ana ndiga vov, mba ŋgu bakɨmen bɨna kɨra hiiŋ khɨngi. \v 20 Mbe ana ŋgɨrga vov khɨngim, mba Zisas buni vhuuiŋ khothivi gumgi gu mbigi, mbe za zav, ana forgia thivgim, Por wom khavgi. Por khavgiap wom mba ŋgu bakɨme vhen vergi. Ana taagia mba ŋgu bakɨme vhen vergap, ana mɨtimanera, ana Barnabas phorgap, mani khavgiap, Derbe ŋgu bakɨmen vugi. \s Barnabas gum Por Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi ndavi khavav, mbe ndavi havhari bunin mbe nzuai. \p \v 21 \x - \xo 14.21: \xo*\xt Mt 28.19\xt*\x*Barnabas gum Por vov, Derbe ŋgu bakɨmen vugap, maam Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun nzuav, mani gumgi gu mbigi vhɨrvera ndigim, mbe Zisas khothɨgap ana zɨn vui. Mani maam mbe ndigim, mbe Zisas khothɨgap ana zɨn vuim, mani zumgum taagia vov, Ristra gum Aikoniam gum Antiok, mani ntan vergi. \v 22 \x - \xo 14.22: \xo*\xt Mt 7.14; FG 11.23; 15.32; 18.23; 1 Te 3.3\xt*\x*Mani vergap, mani mba Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi, mani maam mbe ndavi khavav, mbe ndavi havhari buni mbe nzuai. Mani mbe nzuav kama havharar khaŋ mbe nzuai, “Nde Zisas khothɨgap ana zɨn vui tɨv, nde guigira ana suirav, havhargiri. Nza Fhe Bakɨme won gumgi gu mbigi ganɨrim, mbe ana piin kɨrga ŋgun ŋgirɨ saŋv, nza fharav simtɨgi vhɨrve ki tuav, nza ana ŋgɨgɨrga.” \v 23 \x - \xo 14.23: \xo*\xt FG 13.1-3; 15.40\xt*\x*Mani maaŋ mbe suaŋgia thugap, mbaram mba Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi, mbe mba ŋgu phuni khegenen ki, mani mbe ganɨnga gumgir pani ndi fi. Mani mben gumgi pani ndi fegap, mbaram mbe nzuav Fhe Bakɨme phorgɨ suan zav mba thagi. Mani mba thav, mbaram Fhe Bakɨme phorga nzuai. Mani mba tɨvar muuŋv, mba Guma Bakɨme khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi, mani mbe ndim, Guma Bakɨme farve khɨngirga. \s Barnabas gum Por taagia Antiokan Siria ŋgu bakɨme fhain vugi. \p \v 24 Barnabas gum Por maaŋ mbe muuŋgiap, mbaram zumgum khavgiap, wani vov, Pisidia fhaiŋ shɨrav vov, Pamfiria fhain hɨgi. \v 25 Mani Pamfirian hɨga vov, Perga ŋgu bakɨmen Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun nzuai. Mani maam Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun suaŋgiap, zumgum vera vov, Atarian vergi. \v 26 \x - \xo 14.26: \xo*\xt FG 13.1-3; 15.40\xt*\x*Mani Atarian vergap, maam kema ndigap, vov Antiokan vugi. Mba Antiokan kav Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi mbe fhum, Por gum Barnabas ndim Fhe Bakɨme farve ga suav ana phorga nzuav khaŋ suaŋgi, “O, Fhe Bakɨme, ndu kha gumani korar muuŋgirim, mani kha ŋaarar muunga.” Mbe mani ga nzuav Fhe Bakɨme phorga suaŋgim, mani vov, mba ŋaara muuŋgiap, mani ntige taagia vov, mba Antiokan vugi. \v 27 \x - \xo 14.27: \xo*\xt FG 11.18; 15.4; 15.12\xt*\x*Mani vov mba Antiokan vugap, mani mbaram mba Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigir kamgim, mbe zav wari fugi. Mbe za zav wari fugim, mani mbaram, za mba Fhe Bakɨme manin kurigim, mani ana ŋkasŋka panan muuŋgi bigi, mani za ntan mbe neŋgegi. Mani mba bigi neŋga vov, khaŋ nzuai, “Fhe Bakɨme vhɨra harigi ŋgui ntɨɨri, ana khothɨgɨrga tuav, ana vhɨra ana fhɨrgi.” \v 28 Mani mba bigir mbe neŋgegap, mani rari vhɨrvera mba Antiokan Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi, mani mbe phorga kegi. \c 15 \s Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi Zerusareman phok bakɨmen ki. \p \v 1 \x - \xo 15.1: \xo*\xt Wkp 12.3; Zo 7.22; Ga 2.12; 5.2; Kor 2.8; 2.11; 2.16\xt*\x*Por gum Barnabas Antiokra ki. Mani Antiokra kim, gumgi mbari, mbe Zudian kegap, Antiokan zergi. Mbe zergap, mba Antiokan Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi, mbe harigi ŋgui gumgi gu mbigi ma, mbe Zudaiŋ fhuvara. Mbe Fhe Bakɨme buni vhuuin mbe nzuav, mbe khɨvav, khaŋ mbe nzuai, “Nde Moses suaŋgi tɨva zɨn ŋgɨv warir fooŋ tharga, Fhe Bakɨme taagip nde ndigirga tuktɨgi fhuvara.” \v 2 \x - \xo 15.2: \xo*\xt FG 11.30; Ga 2.1\xt*\x*Mbe vergap, mba suambarar mbe mbuim, Por gum Barnabas ne mbararagiap, mbaram ne nzuav mba Zudian kega zergi gumgi phorga nzuav, mbe daai. Mani ne nzuav mbe daav, mbe phorgap khaŋ tɨgap kama shogi. Mbe kama shogiap mbaram, mba Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi, mbe Por gum Barnabas farasarav, mbaram mba harigi gumgi mbari phorga farasegi. Mba gumgi, mbe Zerusareman naaŋv, mba Zisas farasarigi 12 thɨgi ŋaara gumgi gum mba Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi gari gumgir pani phorgɨp mba kameŋ ndiv thɨgar maanga. \p \v 3 Mbe Antiokan Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi, mbe mbe sarigim, mbe nda vov, Fonisia gum Samaria kɨtɨgen daav, mani kɨtɨgar maam Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu, mbigi, mbe kha kamen bun mbe nzuav ndai. Mbe khaŋ mbe nzuai, “Fhe Bakɨme mba harigi ŋgui gumgi gu mbigi, ndavi dorgim, mbe ana zɨn vui.” Mbe ne bun nzuaim, mba maaŋ kav Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi mbe ne mbararagiap, mben ndavi guigira mben vhergi. \p \v 4 \x - \xo 15.4: \xo*\xt FG 14.27\xt*\x*Mbe nda vov, Zerusareman hegim, mba Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigir gumgir pani, Zisas mba farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi, mbe mbe gangiap, mben ndikndigi. Mbe mben ndikndigim, Por gu Barnabas mbaram mba Fhe Bakɨme manin kurkurigim, mani ana ŋkasŋkar panan muuŋgi bigi, mani nta bun mbe nzuai. \v 5 Mani mba buni bun mbe nzuaim, mba Fherasi mbari, mbe Zisas khothɨgap ana zɨn vui. Mbe hegap khaŋ nzuai, “Mba harigi ŋgui ntɨɨri, mbe nza Zudaiŋ, mbe nza phorgɨp, nza Fhe Bakɨme zɨn ŋgɨr za mbui. Mbe vhɨra mba Moses suaŋgi tɨvi zɨn ŋgɨp, mbe vhɨra warir fooŋgiri.” \f a \fr 15.5 \fr*\ft Ndu Firipai 3.2 ganɨri. \ft*\f* \p \v 6 Mbe maaŋ nzuaim, Zisas mba farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi gum, mba Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi, mben gumgir pani, mbe wari fugap mba suaŋgi kameŋ ndim thɨgar mbai. \v 7 \x - \xo 15.7: \xo*\xt FG 10.1-43\xt*\x*Mbe mbe phorgap buni vhɨrvera ndi thɨgar mbarigim, Pita mbaram khavgia thɨgap, khaŋ mbe nzuai, “Nde nza phorgɨp Zisas zɨn vui gumgi, nde khueŋ kaŋgi, Fhe Bakɨme fhum nza kha Zisas farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi, Fhe Bakɨme mba ŋaarar nzan farve khɨngi. Ana mba ŋaarar nzan farve khɨngiap, ana khueŋ nzuav na farasarigi. Gu ana buni vhuuiŋ bun harigi ŋgui gumgi gu mbigi ga suaŋrim, mbe ana buni vhuuiŋ mbararav mbe ana khothivɨrga. \v 8 \x - \xo 15.8: \xo*\xt 1 Sto 28.9; FG 1.24; 2.4; 10.44; 11.15\xt*\x*Nde khueŋ kaŋgiri, Fhe Bakɨme ana za kha gumgi gu mbigi ndavi vheri kaŋgiap, ana won Ŋina Ŋaarar mbe ndɨɨi. Ana won Ŋina Ŋaarar nza nɨɨŋgi tɨvara muuŋgiap, ana mbe nɨɨŋgi. Ana khuen nza khɨvav mba tɨvar mbe muuŋgi. Ana ndava vhee mbe ndirgeŋ nzuav ndikndigi. \v 9 \x - \xo 15.9: \xo*\xt FG 10.15; 10.28; 10.34-35; Ro 10.11; 1 Ko 1.2; 1 Pi 1.22\xt*\x*Ana vhɨra, ana tɨva then nza mbuav, ana harigi tɨvar mbe mbui fhuvara. Zakɨra fhuvara! Mbe ana khothɨgim, mba tuavra ana mbe muuŋgim, mbe ana nɨman ŋgarigi. \v 10 \x - \xo 15.10: \xo*\xt Mt 11.30; 23.4; Ru 11.46; Ga 3.10; 5.1\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, nde ntige thaŋ nzuav Fhe Bakɨmen mpari? Nde mba simtɨgir Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgir phɨgɨr naaŋ thari. Fhum nzan nzɨgi gum nza ntige vhɨra, nza mba simtɨgi ndigirga tuktɨgi fhuvara. \v 11 \x - \xo 15.11: \xo*\xt Ro 3.24; Ga 2.16; Ef 2.5-8; Ta 2.11\xt*\x*Nza khueŋ khothɨgi, Guma Bakɨme Zisas nzan kora muuŋgim, Fhe Bakɨme fhura nza ndigi. Ana mba tɨvara muuŋgiap, ana vhɨra mba harigir ŋgui gumgi ndigi.” \p \v 12 \x - \xo 15.12: \xo*\xt FG 14.27\xt*\x*Pita mba buni suaŋgim, mba phogar kav buni nzuai gumgi, mbe buna thueŋ suaŋgi fhuvara. Mbe fhura Barnabas gu Por buni khuara tɨgi. Mbe mani khuara tɨgim, mani mbaram Fhe Bakɨme manin kurkurav, won ŋkasŋkar mani ga ndɨɨim, mani anan ŋkasŋkar panan, mba harigi ŋguir han kav, mbarkɨrga mirikori mani nta muuŋgi. Mani mba bigir mbe neŋgi. \p \v 13 \x - \xo 15.13: \xo*\xt FG 12.17; Ga 2.9\xt*\x*Mani mba bigir mbe neŋgega thugim, Zems mbaram khavgiap khaŋ nzuai, “Nde nza phorgap Zisas zɨn vui gumgi, nde na mbarara. \v 14 \x - \xo 15.14: \xo*\xt FG 15.7-9\xt*\x*Saimon Pita ntigera Fhe Bakɨme mbu harigi fhaiŋ gumgi gu mbigi kora muuŋgiap, ana mbe mbari ndigap, mben wora mbuigi, ne suaŋgi. \v 15 Ana mba nde suaŋgi kameŋ, mba Fhe Bakɨmen kamthooŋ gumgi, mbe fhum mba kameŋra suaŋgi. Mbe mba kameŋra suaŋgim, mbe ne khergim, ne ki. Mba kameŋ khaŋ nzuai, \v 16 \x - \xo 15.16: \xo*\xt Amo 9.11-12\xt*\x*‘Guma Bakɨme khaŋ nzuai, “Mba Devitan nzɨgi gum, tori, ana ŋkaa, mbe mba sher phen phɨreregi fara muuŋgiap ki. Mbe maaŋ muuŋgiap ki. Gu zumgum taagi zɨrga, gu taagi ana muuŋgirim, ana khavgi thɨgɨrga. Mba phena bigi vurgia mbatɨgi, gu harigi ŋkaar muuŋgip, gu mba phenan muuŋgirim, ana taagia khavgi thɨgɨrga. \v 17-18 Gu maaŋ muuŋgirga, mba harigi ŋgui gumgi gu mbigi, mbe na suaŋv ganɨnga. Mbe mba harigi ŋgui gumgi gu mbigi, gu mben wora mbuigi, mbe nan gumgi gu mbigira.” Khe Guma Bakɨme suaŋgi kameŋ ma. Ana fhum guarara kha bigi hɨrgeŋ suaŋgi.’ \p \v 19 “Maaŋ muuŋgiap, na ndɨkndɨk khaŋ muuŋgi. Nza fhura mba harigi ŋgui ntɨɨri, mbe ndavi domdorgiap, Fhe Bakɨme zɨn vui, nza fhura simtɨgar mben nɨɨnga tuktɨgi fhuvara. \v 20 \x - \xo 15.20: \xo*\xt Stt 9.4; Kis 34.15-17; Wkp 17.10-16; 18.6-23; 1 Ko 6.9; 6.18; 8.1; Ga 5.19; Ef 5.3; Kor 3.5; 1 Pi 4.3\xt*\x*Nza khaŋ muunga, ne nzerara, nza gava the khergip, mbe ndi maaŋv khaŋ mbe suanga. ‘Nde guma the mbarɨven tuma kargip, ana nɨma tɨgɨrga sɨk, nde ana mbɨ thari. Mba tɨv, Fhe Bakɨme ana garim, ana Fhe Bakɨme nɨman nzaŋnzaŋgi. Nde vhɨra ruarir mbigi gu gumgi wari kɨmɨ thari. Nde vhɨra guma fhɨrar fagim, rimgiap, vɨzɨn korgiap ndavar vergi sɨk, nde ana mbɨ thari. Nde vhɨra vɨzɨnan mbɨ thari.’ \v 21 \x - \xo 15.21: \xo*\xt FG 13.15\xt*\x*Nde za khueŋ kaŋgi. Fhum guarara kegap zav, ntige kha tugen, harigi ŋgui mben ŋgui bakɨvir zam gumgi kav, Moses suaŋgi tɨvi, mbe nta bun gumgi gu mbigi ga nzuai. Mbe maaŋ mbuav, mbe vhɨra Sabat tugɨra tɨgap, Fhe Bakɨme buni mbararagi phenin ana suaŋgi tɨvi garav, nta bun gumgi gu mbigi ga nzuai.” \f b \fr 15.21 \fr*\ft Mbe Zudaiŋ, mbe Isreriŋ mbe wo nuianara ki fhuvara. Mbe fhum guarara, mbe za tamtam kha nuianan ki ŋgui bakɨvi, mbe za nta fhain vov, ntan kegi. Mbe ntan kav, mben Fhe Bakɨme rotu mbui pheni za mbe mba kegi ŋgui bakɨvir ki. Ndu Farasegi Gumgi 2.5-11 ganɨ ŋgɨp thɨgɨri. Maaŋ muuŋgiap, mba ŋguir ki gumgi gu mbigi, mbe Moses suaŋgi tɨvi vhɨrvera, mbe nta mbararagi. \ft*\f* \s Mbe gava ndim harigi ŋguir kav Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi ndi mbai. \p \v 22 Mbe mba gava khergiap, mbaram Zisas mba farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi gum, mba Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi, mben gumgi pani, mbe wari fugap, kama shogi. Mbe kama shogiap, mbaram wari won guma phunini farasarigi. Mba gumani zɨni khare, mbevi Zudas, ana zɨ mbe khare, Barsabas, mbevi Sairas. Mani mba Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi gari guman panani ma. Mbe mani farasarav, mani ga sarigim, mani Por gum Barnabas phorgap Antiok ŋgu bakɨmen veri. \p \v 23 Mani verim, mbe mba khergi gavar mani farve khɨngi, mba gav khaŋ nzuai, “Nza kha Zisas farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi gum nza khaŋ Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi gari gumgir pani, nza kha gava khergiap nde ndi mbai. Nde nza phorgap Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi, nde mba harigi ŋgui Antiok ŋgu bakɨmen ki, za mba Siria fhaiŋ gum Sirisia fhain ki. Nza raara vhuun nde ndɨɨi. \v 24 \x - \xo 15.24: \xo*\xt FG 15.1\xt*\x*Nza khaŋ muuŋgiap mbararagi, nzan gumgi mbari khaŋ kegap nden han verav, buni mbarir nde suaŋgi. Nde mba buni mbararagiap, ŋgava mbatɨga muuŋgi. Mbe mba bunin nde nzuav, nde ndɨkndɨgi tuara muuŋgi. Nde khueŋ kaŋgiri, nza maaŋ nden muun zav mbe sarigim, mbe vergi fhuvara. \v 25 Nza mba khesharigi bigeŋ mbararagim, ne hɨgim, nza thav wari tɨgap ndava bavira kav, kama shogiap nden khurkhuma phuni farasarav, mani ga sarigim, mani nza guigira vuzvugi fegani Barnabas gum Por, mani mani phorgav mbar vergi. \v 26 \x - \xo 15.26: \xo*\xt FG 13.50; 14.19; 1 Ko 15.30; 2 Ko 11.23; 11.26\xt*\x*Nza guigira vuzvugi fegani, Por gu Barnabas, mani guigira rimgirga tɨvara mbui. Mani vhɨra nen rɨvav nza wo Bakɨme Zisas Krais zɨ bun suangeŋ thamthagi fhuvara. \v 27 Mani mbar verim, nza Zudas gum Sairas ga sarigim, mani nden han mbar veri. Mani nden han ŋgirɨv, nde mba nza khergi gava ganɨnga, mani vhɨra wani wo kamthoonira vhɨra mba bunin nde suanga. \v 28 \x - \xo 15.28: \xo*\xt Mt 23.4\xt*\x*Nza vhɨra Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar nza phorga kim, nza kama shogap, kha kameŋ suaŋgi. Nza suaŋgi kameŋ khare. Nza simtɨgar nde phufu thagi. Nza maaŋ muuŋgiap khaŋ nde nzuai, ‘Nde kha tɨvira zɨn ŋgɨri.’ Mba tɨvi khare. \v 29 \x - \xo 15.29: \xo*\xt Wkp 17.14; FG 15.20; 21.25; VB 2.14; 2.20\xt*\x*‘Nde guma the tuma kargip ana nɨman tɨgɨrga sɨk, nde anan mbɨ thari. Nde vhɨra vɨzɨnan mbɨ thari. Nde vhɨra guma fhɨrar fagim rimgi sɨk, nde vhɨra ana mbɨ thari. Nde vhɨra mbarkɨrga tɨvi mbatɨgi, gumgi gu mbigi mbe ruarir wari kɨɨv, mba tɨvi ga mbui, nde mba tɨvir muuŋ thari.’ Nde maaŋ muuŋgip tuituigira wari ganɨv, khaŋ muuŋgi tɨvi mbatɨgi nde ntan muuŋ tharga ne nzerara. Nza nde nzuai bunira khare. Nde nzerara kɨri.” \p \v 30 Mba Zisas farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi gu mba Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi gari gumgir pani, mbe za mba bunin mba gava khergia thugap, mbaram mba gumgi ga sarigim, mbe Antiokan veri. Mbe verav, Antiokan hɨgap, mbe mbaram Antiokan Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi fugap, mba gavar mbe nɨɨŋgi. \v 31 Mbe mba gavan mbe nɨɨŋgim, mba gumgi gu mbigi, mbe mba gavar gangiap, mbe mbe thɨgɨ havhargirga bunin vhuuin mbe suaŋgim, mbe mba buni vhuuiŋ gangiap, guigira ndikndigi. \v 32 \x - \xo 15.32: \xo*\xt FG 11.27; 13.1; 14.22\xt*\x*Zudas gu Sairas, mani vhɨra Fhe Bakɨmen kamthooŋ gumani ma. Mani maaŋ muuŋgiap, mani guigira bunin vhuuiŋra mba Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi ga nzuav, mbe ndavi khavav, mben ndavi havhari. \v 33-34 Mani mba tɨvar mbe mbuav, maneŋ tuga mpeeŋra mbe phorgap Antiokan kegap, mba Antiokan Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi, mbe zumgum mani phorga perav, mbegav ŋgɨrkama vhuun mani ga mbuav, ndava mɨɨtɨgar mani ga nɨɨŋgiap, mani ga sarigim, mani taagiap mba mani ga sarigim, mani zergi gumgi gu mbigir han ndagi. \f c \fr 15.33-34 \fr*\ft Farasegi Gumgi 15.33 kegɨp ganɨ ŋgɨp ves 34 thɨgɨri. Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ kaŋgiap nta kheri gumgi mbari, mbe kha ndɨkndɨga mbui, buni mbari phorga kha vezar ki. Mba buni khaŋ muuŋgia nzuai, “Sairas won ndɨkndɨgar kurav, ana Antiokra ki.” \ft*\f* \p \v 35 Zudas gum Sairas taagia ndagim, Por gu Barnabas, mani Antiokra ki. Mani Antiokan kav, mani Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi phorga ŋgarav, mbe Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ mbe khɨvi. Mani Fhe Bakɨmen buni vhuuin mbe khɨvav, vhɨra Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun harigi gumgi gu mbigi ga nzuai. \s Por gum Barnabas wani tɨgap ndava bavira ki fhuvara. \p \v 36 Por gu Barnabas Antiokan kim, rari mbari vhɨzgim, Por khaŋ Barnabas ga nzuai, “Ŋka taagiap mba fhum Guma Bakɨme buni vhuuiŋ bun nzuav ruigi ŋgui bakɨvir ŋgɨp, Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi ganɨnga. Ŋka ŋgɨp mben kɨrɨ tɨvi gangip kaŋgirga, mbe nzerara ki o, fhu.” \v 37 \x - \xo 15.37: \xo*\xt FG 12.12; 12.25; Kor 4.10; 2 T 4.11\xt*\x*Por maaŋ suaŋgim, Barnabas mbaram Zon, ana harigi zɨ mbe, Mak, ana vhɨra ana kuv mani wani phorgɨ ŋgɨrgane vuzvugi. \v 38 \x - \xo 15.38: \xo*\xt FG 13.13; Kor 4.10\xt*\x*Ana ne vuzvugim, Por thav khaŋ ana nzuai, “Ne nzerigi fhuvara. Mba guma, ana fhum Pamfiria fhain ŋka thav, ana ŋka phorgɨ ruv kha ŋaarar muuŋ thagi. Maaŋ muuŋgiap, ŋka ntigem ana kuv ŋgɨgɨrga fhu.” \v 39 Mani ne nzuav wani ga vhegap, wani shɨrigi. Mani wani shɨrav, Por nduara ŋgarim, Barnabas nduara ŋgari. Mani wani shɨrav, Barnabas Zon Mak ndigap, mani vov kema ndigap, Saiprus rɨgɨkɨrigen vugi. \v 40 Por mbaram, Sairas ndigap, mani ŋgɨr za mbuim, Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi, mbe khaŋ mani ga nzuai, “Fhe Bakɨmen ndava mɨɨtɨk ŋko phorgɨ kɨri.” \v 41 Mbe maaŋ mani ga suaŋgim, mani za mba Siria fhaiŋ gum Sirisia fhaiŋ ga ruav, Por Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi ndavi khavav, mbe ndavi havharav, mani rui. \c 16 \s Timoti Por phorga vui. \p \v 1 \x - \xo 16.1: \xo*\xt FG 14.6; 2 T 1.5\xt*\x*Por maaŋ mbuav vov, Derbe gum Ristran ŋgunin vugi. Mba Ristra ŋgu bakɨmen Zisas khothɨgap ana zɨn vui guma mbe ki. Mba guma zɨ, Timoti. Ana niamuuŋ Zudar mbik ma. Ana niamuuŋ vhɨra Zisas khothɨgap ana zɨn vui mbik ma. Ana ndia, ana Grik guma ma. \v 2 \x - \xo 16.2: \xo*\xt Fi 2.19-22\xt*\x*Mba Ristra gum Aikoniaman Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi, mbe ana tɨvi bun nzuav khaŋ nzuai, “Timoti, ana guman vhuuŋ ma.” \v 3 \x - \xo 16.3: \xo*\xt 1 Ko 9.20; Ga 2.3-5\xt*\x*Por mba buni mbararagiap, mbaram ana wo phorgɨ ŋgɨrgen Timoti vuzvugi. Por wo phorgɨ ŋgɨrgen ana vuzvugiap, mbaram hɨgap Timotin fooŋgi. Por khueŋ nzuav mba tɨvar ana muuŋgi. Ana mba fhain ki Zudaiŋ ga ndɨkndɨgap, mba tɨvar Timoti ga muuŋgi. Mba fhain ki Zudaiŋ, mbe za Timoti kaŋgi, ana ndia, ana Grik guma ma. \v 4 \x - \xo 16.4: \xo*\xt FG 15.23-29\xt*\x*Por maaŋ ana muuŋgiap, mbe mba ŋgui bakɨvi ga ruav, Zisas mba farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi gum mbe Zerusareman kav Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi gari gumgir pani, mba fhum Zerusareman kav suaŋgi buni, mbe mba bunin Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi ga nzuai. Mbe mbe nzuav khaŋ mbe nzuai, “Nde kha buni zɨn ŋgɨri.” \v 5 \x - \xo 16.5: \xo*\xt FG 2.47\xt*\x*Mbe maaŋ mbuim, Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi, mbe Zisas khothɨgap ana zɨn vov, khaŋ tɨga havhargi. Mbe khaŋ tɨga havhargim, harigi gumgi gu mbigi, rari tugɨra tɨgap zav, mben vhen verim, mben vhɨrve guigira vhɨrkɨvgi. \s Por Masedonia guma gangi. \p \v 6 \x - \xo 16.6: \xo*\xt FG 18.23\xt*\x*Por gum, Sairas, Timoti, mbe Frigia gu Garesia fhainin rɨgɨnera vui. Mbe khaŋ muuŋgiap Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar Esia fhain Fhe Bakɨmen buni vhuuiŋ bun suangen mbe thɨvigi. \v 7 \x - \xo 16.7: \xo*\xt 2 T 1.15\xt*\x*Mbe vov, Misia fhaiŋra thɨgap, mbe mbaram Bitinia fhain vhen ŋgirɨ za mbuim, Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar maaŋ wom mbe thɨvigi. \v 8 Mbe maaŋ muuŋgiap, mbaram Misia fhaiŋ kambarav, vera vov Troas ŋgu bakɨmen vergi. \v 9 Mbe Troasan vergap, maan Por rɨma kui fara muuŋgiap bigɨna mbe gangi. Ana Masedonia guma mbe garim, ana thɨgap anan kaav khaŋ ana nzuai, “Ndu kha mbasɨge rɨgɨp khuen Masedonian nzan kurari.” \v 10 \x - \xo 16.10: \xo*\xt 2 Ko 2.13\xt*\x*Por maan mba bigeŋ gangiap, nza vhemkora tuav gangiap, Masedonian vegi. Nza khueŋ ndɨkndɨgi, Fhe Bakɨme Masedonian wo buni vhuuiŋ bun mbe suan zav nzan kamgi. \f a \fr 16.10 \fr*\ft Kha gap, Farasarigi Gumgi, ana ŋani mbarir kha khesharigi kameŋ ki, “Nza ki.” Gumgi vhɨrve kha ndɨkndɨga mbui, Ruk vhɨra Por phorga tugi mbarir ruigap, ana maaŋ muuŋgiap khaŋ nzuai. Nza mba tugivigen Ruk vhɨra Por phorga vov, Firipai thɨgap, Firipain kegi. Maaŋ muuŋgiap, Por Firipai thav, harigi ŋguir vugi buni nza nta garav, nza wom nza gari fhu. Maaŋ muuŋgiap, nza kaŋgi, Ruk Por phorga vov Firipaira thɨgi. Ndu FG 16.40 ganɨri. \ft*\f* \s Ridia Fhe Bakɨme zɨn vuav, Zisas zɨn pananan ruagi. \p \v 11 Maaŋ muuŋgiap, nza Troasan kema ndigap, nza za vov Samotres phorgi. Nza maaŋ phorgap, nza mɨtimanera mba kem maaŋ kega vov, Neaporis phorgi. \v 12 Nza vov Neaporis phorgap, nza maam Neaporisan kegap, thɨvar vov Firipain vegi. Firipai ana fhum Rom ana ndiga kegi ŋgu bakɨme ma. Ana mba Masedonia ŋgu bakɨme fhain fharigi ŋgu bakɨmen ki. Nza vov anan vugap, rari mbarir ana kegi. \v 13 Nza maaŋ kav, nza Sabatar vov mba, ŋgu bakɨmen bɨna thɨmkamani mbugum kɨrar hegap, wari vov mbɨ mben taan vegi. Nza khueŋ ndɨkndɨga wari vegi, nza Fhe Bakɨme phorgɨ suanga ŋana thueŋ ki thi. Nza ne suaŋgia vov, mba mbɨn taan vegap, nza mbigi mbari garim, mbe phoga vhuigap wari ki. Nza mbe gangiap, nza mben haa piigiap, mbe phorga nzuai. \v 14 Nza mbe phorga nzuav kim, mbiga mbe, ana zɨ, Ridia, ana nza nzuai buni mbararagi. Ana vhɨra Fhe Bakɨme rotu mbui mbik ma. Ana Taiatairan mbik ma. Ana vhɨra shaar hɨvar shɨgar ŋgari mbik ma. Mba tugen Fhe Bakɨme ana ndava dorgim, ana khuaran Por nzuai buni ga tɨgi. \v 15 \x - \xo 16.15: \xo*\xt FG 16.33; 18.8\xt*\x*Ana mba tugen, ana Zisas zɨn panan ruagi. Ana ruaim, ana phenan ki ntɨɨri, mbe zam Zisas zɨn panan ruagi. Ana ruagiap mbaram khaŋ nza nzuai, “Nde guigira kha ndɨkndɨgar nan muunga, gu Zisas khothɨgap ana zɨn vui, nde mba ndɨkndɨgar nan muuŋv, nde zɨv na phenan kɨ.” Ana nen nza nzuav, ana khaŋ tɨgap wo phenan kɨr zav nza nzuaim, nza thav ana kama zɨn vugi. \s Por gu Sairas Firipain bɨneŋ rɨgi. \fig [map]|alt="Map of Namba 2 Taim Pol i go raun na autim gutnius" src="paul2.tif" size="span" copy="The British and Foreign Bible Society" ref="Farasegi Gumgi 16"\fig* \p \v 16 \x - \xo 16.16: \xo*\xt FG 19.24\xt*\x*Nza Ridia han ana phenan kav, raa mben Fhe Bakɨme phorgɨv suan zav ana phorga nzuai ŋanen vui. Nza vuim, fhura ŋaara khɨna mbui mbiga mbe, ana tuavar nzan purigi. Mba mbik, ana ŋina mbatɨga mbe ana vhen ki. Mba ŋina, ana vhen kav, ndɨkndɨgap ana ndɨɨim, ana zumgum hɨrga bigi, ana nta bun nzuai. Mba mbik maaŋ mbuim, ana gari gumgir pani, ana mba mbui ŋaarar panan ŋkɨɨa vhɨrvera ndi. \v 17 \x - \xo 16.17: \xo*\xt Mk 1.24; 1.34\xt*\x*Mba mbik tuavar nzan purav, mbaram nza zɨn zi. Ana nza zɨn zav, kaav, khaŋ nzuai, “Kha gumgi, mbe za kha bigi kharav vun guarara ki Fhe Bakɨmen ŋaara gumgi ma. Mbe Fhe Bakɨme taagip nde ndirga tuav bun nde nzuai.” \v 18 \x - \xo 16.18: \xo*\xt Mk 16.17\xt*\x*Nza maaŋ kim, mba mbik rari vhɨrvera, ana mba tɨvar nza mbui. Ana mba tɨvar mbe mbuav kim, Por guigira ana mbararargen vhugi. Por vhuga thav, dorga thɨgap, khaŋ mba ŋina mbatɨga nzuai “Gu Zisas Krais zɨn panan ndu nzuai, ndu mba mbiga thav kɨrar hɨgɨp ŋgɨri.” Por ne nzuavra thagim, mba ŋina mbatɨk vhemkora mba mbiga thav kɨrar hɨgap vugi. \p \v 19 \x - \xo 16.19: \xo*\xt FG 19.25-26; 2 Ko 6.5\xt*\x*Mba ŋina mbatɨk mba mbiga thav kɨrar hɨgap vugim, mba mbiga gari gumgir pani gari, mbe wom ŋkɨɨa ndirga tuav ki fhu. Mbe maaŋ muuŋgiap gangia thav, Por gum Sairas suirav, mani ŋgɨrga vov, mbe phogi ga vhui ŋanen wari won gumgir pani han vugi. \v 20 \x - \xo 16.20: \xo*\xt 1 Kin 18.17; Mt 5.11; Mk 13.9; FG 17.6\xt*\x*Mbe maam mani ndigav, vov bigi ndiv thɨgar mbai gumgir pani han vugap, khaŋ mbe nzuai, “Kha gumani, mani Zuda gumani ma. Mani zav, nza ŋgu bakɨmen zɨgap, simtɨga bakɨme khavgi. \v 21 Mani vhɨra nza Romiŋ muuŋ thagi tɨvi mbari, maam mba tɨvir muun zav, nzan gumgi gu mbigi mbari ga nzuai.” \v 22 \x - \xo 16.22: \xo*\xt 2 Ko 6.5; 11.23-25; Fi 1.30; 1 Te 2.2\xt*\x*Mbe mani ga nzuav nzuaim, mba gumgi gu mbigi, mbe vhɨra zav maam wari fugap, mbe vhɨra fhura mani ga shɨshɨgap, bunin mani ga sav, mani ga nzuai. Mbe mba bunin mani ga sav mani ga nzuaim, mba mben bigi ndi thɨgar mbai gumgi mbaram, mani shagi zorgiap, gumgi mbari ga nzuaim, mbe zav mpiiŋsɨgar mani khari. \v 23 Mbe khara mbatɨgar mani ga muuŋgim, mben bigi ndi thɨgar mbai gumgi, mani ndi phena tɨvaneŋ ga sur zav, mbaram kama havharar mba phena tɨvaneŋ gari gɨmatɨva ndɨɨv, khaŋ ana nzuai, “Ndu zaaŋtuigira kha gumani ganɨri.” \v 24 Mba bigi ndi thɨgar mbai gumgi kama havharen mba phena tɨvaneŋ gari gɨmatɨva suaŋgim, mba gɨmatɨv mbaram Por gu Sairas ndim, mba phena tɨvanen vhee guarara ki ŋaneŋ khɨngi. Ana mani ndi khɨngiap, mani suani ndim, khanararaŋ bakɨme mueŋ thooŋ khɨngim, mani suani nderigi. \p \v 25 Mbe Por gu Sairas ndim, phena tɨvaneŋ khɨngim, mani maaŋ rɨgar ŋgavi ga mbuav Fhe Bakɨme phorga nzuav ki. Mani maaŋ mbuim, mani phorgav phena tɨvanen ki gumgi, mbe kav mani mbararagi. \v 26 \x - \xo 16.26: \xo*\xt FG 4.31; 5.19; 12.7; 12.10\xt*\x*Mbe mani mbarararv kim, khɨmkhɨga bakɨme fhura kɨgɨra mbarav mba phena tɨvaneŋ suirav ne nɨɨŋkuim, mba phena tɨvanen thɨɨr kaa fhura fhɨreregim, mba phena tɨvaneŋ ki gumgi, mben hari gum suira kegi sheni, nta fhura fhɨreregi. \v 27 \x - \xo 16.27: \xo*\xt FG 12.18-19\xt*\x*Mba phena tɨvaneŋ gari gɨmatɨv, mba thɨɨ garim, nta fhɨreregim, ana kha ndɨkndɨga mbui, kha phena tɨvanen ki gumgi, mbe zama regi thi? Ana mba ndɨkndɨga muuŋgiap thav, won ntari ga mbui kos sigap nduara wora shogi rɨmɨn za mbui. \v 28 Ana maaŋ muun za mbuim, Por ana gangiap, kama bakɨmera ana kaav, khaŋ ana nzuai, “Ai, ndu nduara won farfa thari. Nza za khar ki.” \v 29 Por ne nzuaim, mba phena tɨvaneŋ gari gɨmatɨv ne mbararagiap, thav mbaram vhava nzuav mba gumgir kaai. Ana mben kaaim, mbe vhava ndiga zim, ana mbaram mba vhava ndigap, ana ŋaarar khuafɨ mba phena tɨvanen Por gum Sairas ki ŋanen veri. Ana verav, ana guigira rivgiap, ninɨk ana mbuim, ana vera vov, fhura wo fega Por gum Sairas ŋkarveni nɨman khɨngi. \fig Mbe Por gu Sairas ndim, phena tɨvaneŋ khɨngim, mani maaŋ rɨgar ŋgavi ga mbuav, Fhe Bakɨme phorga nzuav ki. (16.25) |src="LB00337C.tif" size="col" copy="Horace Knowles/Louise Bass" ref="16.25"\fig* \p \v 30 \x - \xo 16.30: \xo*\xt Ru 3.10; FG 2.37; 9.6\xt*\x*Ana mani nɨma rɨga kegap, mbaram zumgum khavgiap, Por gum Sairas kov kɨrar hɨgap, manin nzav khaŋ mani ga nzuai, “Guma rumani, gu ram muuŋgi tɨvar muuŋgirim, Fhe Bakɨme taagi na ndigirie?” \p \v 31 \x - \xo 16.31: \xo*\xt Zo 3.16; 3.36; 6.47; 1 Zo 5.10\xt*\x*Ana mba nzambaren mani ga muuŋgim, mani ana ŋgarkarav khaŋ ana nzuai, “Ndu Guma Bakɨme Zisas bun nzuai buna vhuueŋ khothɨgɨp, ana zɨn ŋgɨrga, Fhe Bakɨme taagip ndu ndiv, ana maaŋ muuŋgip, ana za ndu phenan ki ntɨɨri, ana vhɨra mbe ndigɨrga.” \v 32 Por gum Sairas maaŋ ana suaŋgia thugap, mbaram za Guma Bakɨme buni vhuuiŋ bun ana nzuav, ana phenan ki ntɨɨri, mani vhɨra mbe nzuai. \v 33 \x - \xo 16.33: \xo*\xt FG 16.15\xt*\x*Mani Guma Bakɨme buni vhuuin ana suaŋgim, mba phena tɨvaneŋ gari gɨmatɨv mba maaŋra maan rɨgar mani ndiga vov, mani nzuu ruagi. Ana mani nzuu ruagim, mani mba maaŋra Zisas zɨn pan ana ruav, vhɨra ana phenan ki ntɨɨri, mani vhɨra mbe ruagi. \v 34 Mani mbe ruagim, mba phena tɨvaneŋ gari gɨmatɨv mba maaŋra manin kov, wo phenan vugap, mba pav, manin kua pi. Ana mba pav manin kua pav, ana phenan ki ntɨɨri, mbe khueŋ nzuav guigira ndikndiga mbatɨga mbui, nza ntigem, Fhe Bakɨme khothɨgi. \p \v 35 Mba maan kegap mɨn thugim, mɨtimanera, mba bigi ndi thɨgar mbai gumgir pani, mbaram gɨɨtɨvi gari gumgir pani mbari ga sarigim, mbe zav, khaŋ mba phena tɨvaneŋ gari gɨmatɨva nzuai, “Mba bigi ndi thɨgar mbai gumgir pani khaŋ ndu nzuai, ‘Ndu mba gumani ndiv kɨrar mbararim, mani ŋgɨri.’ ” \v 36 Mbe maaŋ ana suaŋgim, mba phena tɨvaneŋ gari gɨmatɨv vov, khaŋ Por ga nzuai, “Mba bigi ndi thɨgar mbai gumgir pani khaŋ na nzuai ‘Ndu mba gumani ga sararim, mani kɨrar hɨgɨp ŋgɨri.’ Maaŋ muuŋgim, ŋko ntige phena tɨvaneŋ thav kɨrar hɨgɨp, wani ŋgɨp, ndava mɨɨtɨga ndigɨp, wani kɨri.” \v 37 Ana maaŋ Por ga nzuaim, Por mbaram khaŋ mba gɨɨtɨva ga nzuai, “Ŋka Rom gumani ma. Ram muuŋgi ne nzuav, mba bigi ndi thɨgar mbai gumgir pani ŋka buni mbararargeŋ thagi. Mbe ŋka buni mbararav, mbe ŋka kaŋgirga, ŋka bigɨna mbatɨga thueŋ muuŋgi o, fhu. Mbe vhɨra fhura kha gumgi gu mbigi nɨman ŋka shogi. Mbe ŋka shogiap, vhɨra ŋka ndim phena tɨvaneŋ khɨngi. Mbe maaŋ ŋka muuŋgiap, mbe ntigem fhura nimnera ŋka sarari ŋka ŋgɨr za mbui thi? Zakɨra fhuvara! Mbe nduarira zɨp ŋka suaŋv, ŋka kuv kɨrar hɨrga.” \f b \fr 16.37 \fr*\ft Mba tugar, Rom ŋgu bakɨmen ki ŋgui vhɨrve gari guman pan, ana zɨ Sisar, ana za mba Mediterenian mbasɨga bakɨme fhain ki ŋgui bakɨvi, ana za nta gari guman pan ki. Maaŋ muuŋgiap, mbe Romiŋ, mbe zɨ bakɨme ki. Mbe maaŋ muuŋgiap, mben tɨv khaŋ nzuai, Rom guma the fhura bɨneŋ rɨgɨrga, gɨɨtɨvi farfa mbatɨgar ana muuŋgirga, tuktɨgi fhuvara. Mbe Romiŋ vhɨra, mbe tugi mbarir mbe harigi ŋgui gumgi gari, mbe vhɨra Rom gumgi guari fara muuŋgia ki. Por ndia maaŋ muuŋgi guma ma. Maaŋ muuŋgiap, Por niamuuŋ ana tegim, ana Rom fhaiŋ guma ma. Ndu FG 22.24 kegɨp ganɨ ŋgɨp ves 29 thɨgɨri. \ft*\f* \p \v 38 Por maaŋ mba gɨɨtɨvi gari gumgir pani ga suaŋgim, mbe Por suaŋgi kameŋ ndigap, mba bigi ndi thɨgar mbai gumgir pani han vui. \v 39 \x - \xo 16.39: \xo*\xt Mt 8.34\xt*\x*Mba bigi ndi thɨgar mbai gumgir pani ne mbararagia thav, wari vov phena tɨvanen vegap, mbe nduarira Por gum Sairas phorga nzuav, manin kov, kɨrar hɨgi. Mbe manin kov, kɨrar hɨgap, khaŋ mani ga nzuai, “Ŋko kha ŋgu bakɨme thav, wani ŋgɨri.” \v 40 Mbe mba phena tɨvaneŋ thav, mani ndim kɨrar mbarigim, mani vov, Ridia phenan vugi. Mani vov, Ridia phenan kav, Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi, mani mbe ndavi khavav, mbe ndavi havhari buni mbarir mbe suaŋgia thugap, zumgum mba ŋgu bakɨme thav wani vui. \c 17 \s Tesaronaikaiŋ Por gu Sairas shogɨr za mbui. \p \v 1 \x - \xo 17.1: \xo*\xt 1 Te 1.1-2; 2.1-2\xt*\x*Por won khurkhuun kov, mbe Amfipores ŋgu bakɨmen vui. Mbe vov mba ŋgu bakɨme thav Aporonia ŋgu bakɨmen vui. Mbe vov, mbe vhɨra mba Aporonia ŋgu bakɨme thav, mbe Tesaronaika ŋgu bakɨmen vui. Mbe mba ŋgu bakɨmen, mbe Zudaiŋ Fhe Bakɨme buni mbararagi phenan ki. \v 2 Mbe vov, mba ŋgu bakɨmen vegap, Por zazera mbui tɨv, ana mba tɨva zɨn vui. Ana Sabat phuni khegenen ana vov, mba Zudaiŋ phorgap Fhe Bakɨme bunin mbararagi phena vhen vergap, ana Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gava garav, Fhe Bakɨme bunin vhuuiŋ mbe khɨvav mbe nzuai. \v 3 \x - \xo 17.3: \xo*\xt Ru 24.26; FG 3.18; 9.22; 18.28; Ga 3.1\xt*\x*Ana Fhe Bakɨmen bunin vhuuin mbe khɨvav mbe nzuav, ana Fhe Bakɨmen bunin vhuuiŋ nɨɨŋge bun mbe nzuav khaŋ nzuai, “Mba Fhe Bakɨme taagip wo gumgi gu mbigi ndir zav farasarigi guma, ana fharav zaa ndiv, rimgip, taagip khavgirga.” Por nen mbe nzuav khaŋ nzuai, “Gu mba Zisasra, gu khar ana buni vhuuiŋ bun nde nzuai. Mba gumara, Fhe Bakɨme taagip wo gumgi gu mbigi ndir zav ana farasarigi.” \v 4 \x - \xo 17.4: \xo*\xt FG 13.50; 15.22; 15.27; 15.40; 28.24\xt*\x*Por Fhe Bakɨme buni vhuuin mbe khɨvav mbe nzuaim, gumgi gu mbigi mbari mben rɨgar Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ khothɨgap, mbe Por gu Sairas zɨn vui. Mbe mani zɨn vuim, Grikiŋ mbari, mbe vhɨra Fhe Bakɨme rotu mbui. Mbe vhɨrvera khavgiap mani zɨn vui. Mbe mani zɨn vuim, mba zɨri ki mbigi vhɨrve, mbe vhɨra mani zɨn vui. \p \v 5 \x - \xo 17.5: \xo*\xt Ro 16.21\xt*\x*Mbe za mani zɨn vuim, mba Zudaiŋ mbe gangiap, mben ndavi guigira mbatɨgi. Mbe maaŋ muuŋgiap vov, mbe mba phogi ga vhui ŋanin vov, mba tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgi mbari ndigi. Mbe mbe ndigap, mbaram gumgi gu mbigi vhɨrve phorga ndigap, mbe mba ŋgu bakɨmen ki gumgi gu mbigi ndavi ga sav, mbe ndavi khavi. Mbe mben ndavi ga sav, mbe ndavi khavim, mbe vov, Zeson phena thɨmkamani thivgi. Mbe Por gum Sairas ga nzuav gari. Mbe mani gangip, mani suirav, mani ndigi ŋgɨp kɨrar mbu gumgi gu mbigi farve khɨngirga. \v 6 \x - \xo 17.6: \xo*\xt FG 16.20\xt*\x*Mbe ne nzuav vov, Zeson phenan Por gu Sairas ndi garavra thav, mbaram hegap, Zesonan suirigi. Mbe Zesonan suirav, mbaram Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi mbari, mbe vhɨra mben suigiap, mbe ndigap, mba ŋgu bakɨme gari gumgir pani han vui. Mbe mbe ndiga vov kaav khaŋ nzuai, “Kha nuiana ruav za kha nuianan tɨvi mbatɨgi khavi gumgi, mbe ntige za khaŋ hegi. \v 7 \x - \xo 17.7: \xo*\xt Ru 23.2; Zo 19.12; 1 Pi 2.13\xt*\x*Mbe zav khaŋ hegim, Zeson mbe ndiga vov wo phena tɨgim, mbe ana phorga ki. Mba gumgi, mbe Sisar nzuai tɨvi, mbe nta daasui. Mbe nta daasuav khaŋ nzuai, ‘Harigi ŋgui vhɨrve gari guman pana mbe ki. Mba guman pana zɨ khare, Zisas.’ ” \v 8 Mbe ne nzuaim, mba ŋgu bakɨmen ki gumgi gu mbigi, mben gumgir pani, mbe ne mbararagiap, mbe guigira ŋgava mbatɨga muuŋgiap, mbe za tamtam kaav, nzɨɨva nzuai. \v 9 Mba ŋgu bakɨmen ki gumgi gu mbigi, mbe maaŋ mbui, mba ŋgu bakɨme gari gumgir pani, mbe Zeson, Por gu, Sairas ndi wo phena tɨga kegi ne nzuav ana nzuav mba ana phorga zegi gumgi, mbe khaŋ mbe nzuai, “Mbe wo muuŋgi bigeŋ ga vhezgirga, nza mbe fhɨrgirim, mbe ŋgɨrga.” \s Por gu Sairas Berian ŋgari. \p \v 10 Mba Tesaronaikan ki gumgi gu mbigi mba tɨva mbuim, Zisas khothɨgav ana zɨn vui gumgi gu mbigi, mbe maan Por gu Sairas ga sarigim, mani Beria ŋgu bakɨmen veri. Mani vov, Berian hɨgap, vov Zudaiŋ Fhe Bakɨme buni mbararagi phena vhen vergi. \v 11 \x - \xo 17.11: \xo*\xt Ais 34.16; Ru 16.29; Zo 5.39\xt*\x*Mba Beria ŋgu bakɨmen ki Zudaiŋ, mbe tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigi ma. Mben tɨvi guigira mba Tesaronaikan ki Zudaiŋ tɨva kambarigi. Mbe Por nzuai buni mbararagiap, mbe guigira nta vuzvugi. Mbe nta vuzvugiap, mbe rari tugɨra tɨgap Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gava garav, Por suaŋgi buni phorgap nta gari. Mbe khueŋ nzuav nta gari. Por nzuai buni, nta guigira o, fhu. \v 12 Mbe maaŋ mbuav, mbe Zudaiŋ gumgi gu mbigi vhɨrve, ana khothɨgap ana zɨn vui. Mbe maaŋ mbuim, mba zɨri ki Grikiŋ mbigi vhɨrve, mben gumgi vhɨrve, mbe vhɨra Zisas khothɨgap ana zɨn vui. \p \v 13 \x - \xo 17.13: \xo*\xt FG 13.50; 14.19\xt*\x*Por Berian kav Fhe Bakɨmen buni vhuuiŋ bun mbe nzuav kim, mba Tesaronaikan ki Zudaiŋ zumgum mba kameŋ mbararagiap, mbe mbari khavgiap Berian ŋgu bakɨmen vergi. Mbe vergap, maam mba gumgi gu mbigi ndɨkndɨgi tuara mbuim, mbe ŋgava mbatɨga mbuav, Por gu Sairas ga nzuav ndav sigi. \v 14 Mba gumgi gu mbigi ndav sigim, Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi, mbe vhemkora Por ga sarigim, ana mbasɨk taan vergi. Por vergim, Sairas gu Timoti Beriara ki. \v 15 Mani kim, mbe Poran kov veri. Mbe ana kov vera vov, Atens ŋgu bakɨme thivgi. Mbe Atens thivgiap, taagia naan za mbuim, Por mbaram Sairas gu Timoti ga nzuav ŋkɨɨa mbuav, khaŋ mbe nzuai, “Nde mani ga suaŋrim, mani vhemkora nan han zirɨri.” \s Por Atensan Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun nzuai. \p \v 16 Por, Sairas gu Timoti ga nzuav ŋkɨɨa muuŋgiap, mani rarga Atensan ki. Ana kav, Atensan ŋgun garim, mbe nduarira ntuu kargiap nta rotu mbui ntuu vhɨrve ki. Por nta gangiap, ndav guigira mbatɨgi. \v 17 \x - \xo 17.17: \xo*\xt FG 18.19\xt*\x*Por maaŋ muuŋgiap thav vov, Zudaiŋ Fhe Bakɨme buni mbararagi phena vhen vergap, Zudaiŋ gu mba harigi ŋgui gumgi gu mbigi, mbe Fhe Bakɨme rotu mbuim, ana Fhe Bakɨme buni vhuuin mbe khɨvav mbe nzuai. Ana mbe phorga nzuav, ana vhɨra rari tugɨratɨgap mbe phogi ga vhui ŋanen vov nen ki gumgi gu mbigi, ana vhɨra Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ mbe khɨvav mbe nzuai. \v 18 Por mbe phorga nzuaim, mba Epikuriaiŋ gum Stoikiŋ tɨvi kaŋgi gumgi, mbe Por kaadogap ana phorga nzuai. Mbe mbari khaŋ ana nzuai, “Kha fhura tamtam buni nzuai guma, ana ram suan za mbui?” Mbe maaŋ nzuaim, mbe mbari khaŋ nzuai, “Aria, ana harigi ŋguir tori buni bun nzuai thi?” Mbe mba suambarar Por ga mbui, ne khaŋ muuŋgi. Por Zisas buni vhuuiŋ bun mbe nzuav, ana vhɨra ana rimgiap taagia khavgi ne bun mbe nzuai. Ana mba bunin mbe nzuaim, mbe maaŋ muuŋgiap mba kamen ana nzuai. \f a \fr 17.18 \fr*\ft Fharigi kameŋ khaŋ nzuai, “Grikiŋ rɨgar gumgi vhɨrve, mbe fhum Zudaiŋ tɨvi kaŋgi gumgi suaŋgi tɨvi, mbe nta zɨn vuavra ki. Mba tɨvi zɨn vui ntɨɨri khare, Epikuriaŋ gum Stoikiŋ.” \ft*\f* \f b \fr 17.18 \fr*\ft Mba zumgum hɨgi kameŋ khaŋ nzuai. Mbe Grikin kaman mba rimgia mboga tɨgap taagia khavgi ne, mbe kha zitɨr ne ga mbui, Anastasis. Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ kangiap, nta kheri gumgi mbari, mbe kha ndɨkndɨga mbui. Por Grikiŋ kaman Zisas bunin vhuuin mbe nzav, kha kameŋ Anastasis zitav mbe suaŋgim, mbe tuituigiap ne kaŋgi fhuvara. Maaŋ muuŋgiap, mbe Grikiŋ khueŋ ndɨkndɨgi, Por harigi ŋguir tori zitagi. \ft*\f* \p \v 19 Mbe mba kamen Por ga suaŋgiap, mbaram anan kov, mba Areopagus mbɨkshɨman phogi ga vhui buaadegi gumgir pani han vugi. Mbe anan kov, mben han vugap, khaŋ ana nzuai, “Nza ndu kha gumgi gu mbigi khɨvav, mbe nzuai bunin ŋkaa kaŋgi za mbui. \v 20 Nza vhɨra ndu buni mbararagim, nta guigira harigi khesharigi. Nza maaŋ muuŋgiap, nza ndu nzuai buni nɨɨŋge kaŋgi za mbui.” \v 21 Mba Atensan ŋgu bakɨmen ki gumgi gu mba harigi ŋgui gumgi, mbe zav Atensan ki, mbe harigi bigi ga mbui fhuvara. Mbe zazera harigi buni gu ndɨkndɨgir ŋkaa, mbe nta mbararganeŋ vuzvugi. Mbe maaŋ muuŋgiap, mbe nduarira mba bunin ŋkaa, mbe nduarira ntan warira phorga nzuai. \p \v 22 Mba buaadegi gumgi Por suaŋgi buni nɨɨŋge kaŋgi zav ana nzarigim, Por mbaram mba Areopagus mbɨkshɨman mba buaadegi gumgir pani nɨman khavgia thɨgap khaŋ mbe nzuai, “Nde kha Atensan ki gumgi, gu nde garim, nde guigira havhargiap mbarkɨrga tɨvi, nde nta zɨn vov rotu mbui. \v 23 Gu fharav vov, nde rotu mbui bigi, gu za nta gangi. Gu nta gara vov, gu artar mbe garim, mbe khaŋ muuŋgi kamen ana khergi. Mba kameŋ khaŋ nzuai, ‘Khe nza kaŋgi fhuv mbarɨvir artar ma.’ Nde mba kaŋgi fhuv Fhe Bakɨme, nde fhura ana rotu mbui. Gu ntigem mba Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun nde nzuai. \p \v 24 \x - \xo 17.24: \xo*\xt Mt 11.25; FG 7.48; 14.15\xt*\x*\x - \xo 17.24: \xo*\xt 1 Kin 8.27; Ais 42.5\xt*\x*“Mba Fhe Bakɨme, ana kha nuiana muuŋgiap, ana ki bigi, ana za nta muuŋgi. Mba Fhe Bakɨmera, ana kha Heven gum nuiana gari Guma Bakɨme ma. Ana maaŋ muuŋgiap, gumgi wari won farir muuŋgi pheni, ana ntan ki fhu. \v 25 \x - \xo 17.25: \xo*\xt Jop 12.10; Sng 50.12; Sek 12.1; FG 7.48\xt*\x*Ana vhɨra bigɨn the sosuagiri ma, guma won farver bigɨn then muuŋgip ana kurkurarie? Zakɨra fhuvara! Ana nduara guma ga muuŋgiap, bɨɨŋbɨɨŋ ana nɨɨŋgiap, ana za bigir kha gumgi gu mbigi ga nɨɨŋgi. \v 26 Fhe Bakɨme guma bavira muuŋgim, ana za kha nuianan ki gumgi ndi tɨgi, mba guma, ana za kha nuianan ki gumgi gu mbigir nzɨk ma. Ana mba guma ga muuŋgim, ana kha gumgi ndi tɨgim, mbe za kha nuianan ki. Ana mba guma ga muuŋgim, ana za kha nuianan ki gumgi ndi tɨgim, mbe kɨv, tɨv horɨrga tugi gu kɨrga ŋani mbe nɨɨŋgi. \v 27 \x - \xo 17.27: \xo*\xt Lo 32.8; Sng 145.18; Ais 55.6; Jer 23.23; FG 14.17; Ro 1.20\xt*\x*Fhe Bakɨme guma ga muuŋgiap, ana khueŋ vuzvugi, gumgi gu mbigi, mbe taagi ana han zɨv, guigira ana kaŋgirga, ana ne vuzvugi. Ana ne vuzvugiap, mbe ndi tɨgi, mbe kɨv vhɨra ana suaŋv ganɨnga. Ana vhɨra, ana nza thav saman ki fhuvara. \v 28 \x - \xo 17.28: \xo*\xt Kor 1.17; Ta 1.12; Hi 1.3\xt*\x*‘Ana vhɨra nduara bɨɨŋbɨɨn nza ndɨɨim, nza ki. Ana nduara ŋkasŋkar nza ndɨɨim, nza rui.’ Kha kameŋ nden tɨvi kaŋgi gumgi mbari, mbe vhɨra ne nzuai. Mbe khaŋ nzuai, ‘Nza vhɨra, ana tari ma.’ \f c \fr 17.28 \fr*\ft Ves 18 khaŋ muuŋgi tɨva muuŋgi, Por Zudaiŋ tɨvi kaŋgi gumgi fhum suaŋgi kamenira, mbe phorga nzuai. Ana maaŋ muuŋgirga, mbe tuituigip ana nzuai buni kaŋgirga. \ft*\f* \p \v 29 \x - \xo 17.29: \xo*\xt Ais 40.18-20; 44.10-17; FG 19.26\xt*\x*“Nza maaŋ muuŋgiap Fhe Bakɨmen tari ki. Nza thaŋ suaŋv khueŋ ndɨkndɨgɨrie, Fhe Bakɨme, ana gor gum, sirva, kɨm, ana nta fara muuŋgi? Fhuvara! Nza mba ndɨkndɨgar muunga fhu. Nza vhɨra kha ndɨkndɨgar muunga fhu. Ana guma nduara won ndɨkndɨk gu farven kargi bigin ma. Nza mba ndɨkndɨgar muunga tuktɨgi fhuvara. \p \v 30 \x - \xo 17.30: \xo*\xt FG 14.16; Ro 3.25; Ta 2.11-12; 1 Pi 1.14\xt*\x*“Fhum tugen gumgi tuituigia kaŋgi fhuvara, maaŋ muuŋgiap, Fhe Bakɨme, mben tugen ana pim mbe muuŋgi bigi ga nzuav mbe suaŋgi fhuvara. Ana ntigem kha tugen ana khaŋ tɨgap kama havharar za kha nuianan ki ŋguir ki gumgi ga nzuai, mbe za ndavi domdorgiri. \v 31 \x - \xo 17.31: \xo*\xt Sng 9.8; 96.13; FG 2.24; 10.42; Ro 2.16; 14.10\xt*\x*Ana vhɨra za kha nuianan ki gumgi gu mbigi ga suaŋv suanga tuga mbe sarigi. Mba tugar, ana won tɨvar vhuuŋ zɨn ŋgɨp, ana za kha nuianan ki gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi ga suaŋv mbe suanga. Fhe Bakɨme mba tugen guma mbe farasarigi, ana mba guman panan, ana mba gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi mbatɨgi ga suaŋv mbe suanga. Ana mba farasarigi guma, ana rimgia mboga tɨgim, Fhe Bakɨme taagia ana khavgi. Maaŋ muuŋgiap, nza guigira Fhe Bakɨme khothɨgɨrga, ana mba ŋaarar ana nɨɨŋgi.” \v 32 Por mba bunin mbe suaŋgim, mba gumgi mba guma rimgiap mboga tɨgap taagia khavgi ne mbararagiap, mbe gumgi mbari Por nzɨɨv, ana nzuai. Mbe mbari khaŋ ana nzuai, “Nza wom kha buni suaŋrim, nza nta mbarararganeŋ vuzvugi.” \v 33 Mbe maaŋ Por ga nzuaim, Por mbe thav vui. \v 34 Por vuim, gumgi mbari ana zɨn vov, Zisas khothɨgi. Ana zɨn vov, Zisas khothɨgi guma mbe khare, Dionisius. Ana mba Areopagus mbɨkshɨman phogi ga vhui buaadegi gumgi phorga phogi ga vhui bomadagi guma mbe ma. Ana zɨn vui mbiga mbe, ana zɨ Damaris, ana vhɨra Zisas khothɨgim, harigi gumgi gu mbigi mbari, mbe vhɨra Zisas khothɨgi. \c 18 \s Por Korinan ŋgu bakɨmen Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun nzuai. \p \v 1 Por zumgum Atena ŋgu bakɨme thav, khavgia vov, Korinan ŋgu bakɨmen vugi. \v 2 \x - \xo 18.2: \xo*\xt Ro 16.3; 1 Ko 16.19; 2 T 4.19\xt*\x*Por Korinan ŋgu bakɨmen vugap, ana maam Zuda guma mben hɨgi. Mba guma zɨ, Akuira. Akuira ŋgu nɨɨŋge khare, ana Pontus ŋgu bakɨme fhaiŋ guma ma. Ana won muuŋ Prisiran kov, mani maneŋ fhumra Itari fhaiŋ thav wani zɨgi. Mani khaŋ muuŋgiap, Sisar Krodius fhum khaŋ Zudaiŋ ga nzuai, “Nde Rom ŋgu bakɨme thav wari ŋgɨp harigi ŋguir kɨri.” Mani maaŋ muuŋgiap zav, Korinan ki. Mani maaŋ kim, Por vov, manin hɨgi. \v 3 \x - \xo 18.3: \xo*\xt FG 20.34; 1 Ko 4.12; 1 Te 2.9; 2 Te 3.8\xt*\x*Por mani mbui ŋaarara mbui. Mbe wari tɨgap sher pheni sai. Maaŋ muuŋgiap Por mani phorgap maaŋ kav, mbe wari tɨgap ŋgarav ki. \v 4 Por maaŋ kav, ana zazera Sabari tugɨratɨgap, ana vov Zudaiŋ Fhe Bakɨme buni mbararagi phena vhen verav, Fhe Bakɨme buni vhuuin mba Zudaiŋ gu Grikiŋ khɨvav mbe nzuai. Ana Zudaiŋ gu Grikiŋ ndɨkndɨgi khavɨrgane vuzvugi. Ana mbe ndɨkndɨgi khavɨrim, mbe Zisas khothɨgɨrga. \p \v 5 \x - \xo 18.5: \xo*\xt FG 9.22; 17.3; 17.14-15; 18.28\xt*\x*Por maaŋ mbuav kim, Sairas gu Timoti Masedonia ŋgu bakɨme thav zergim, Por mbaram wo mbui ŋaari mbari, ana za nta thav, ana rari tugɨratɨgap zazera Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun gumgi gu mbigi ga nzuai. Ana khaŋ tɨga havhargiap, khaŋ Zudaiŋ ga nzuai, “Zisas ana Fhe Bakɨme taagip wo gumgi gu mbigi ndɨr zav suaŋgiap farasarigi guma ma.” \v 6 \x - \xo 18.6: \xo*\xt Ese 18.13; FG 13.45-46; 13.51; 20.26; 1 Pi 4.4\xt*\x*Por maaŋ Zudaiŋ ga nzuaim, mbe ana buni mbararargeŋ thav hegap, ana nzɨɨv ana nzuai. Mbe ana nzɨɨv ana nzuaim, Por thav khaŋ muuŋgi, ana wo sharigi shagi vherɨna mbozav khaŋ mbe nzuai, “Nden ntuu zumgum vhavar ŋgirgɨp, shirga, nden simtɨk ma. Nden vhav na shigirga tuktɨgi fhu. Gu bigɨna mbatɨga thuen nde muuŋgi fhuvara. Gu ntigem nde thav, gu Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ, gu nta bun harigi ŋgui gumgi gu mbigi ga suanga.” \v 7 Por maaŋ mbe suaŋgia thugap, mbaram Fhe Bakɨme buni mbararagi phena thav khavgia vov, guma mbe phenan vugi. Mba guma zɨ khare, Titius Zastus. Mba guma ana Fhe Bakɨme rotu mbui guma ma. Ana phen mba Zudaiŋ Fhe Bakɨme buni mbararagi phena hara ki. \v 8 \x - \xo 18.8: \xo*\xt 1 Ko 1.14\xt*\x*Mba Zudaiŋ Fhe Bakɨme buni mbararagi phena gari guman pan, ana zɨ Krispus. Ana wo phenan ki ntɨɨrir kov, mbe za Zisas buni vhuuiŋ khothɨgi. Mbe Zisas khothɨgim, mba Korin ŋgu bakɨmen ki gumgi gu mbigi vhɨrvera Por buni mbararav, mbe vhɨra Zisas khothɨgap, ana zɨn panan ruagi. \p \v 9 \x - \xo 18.9: \xo*\xt Jos 1.9; Ais 41.10; Jer 1.8; 1.18-19; Mt 28.20; Zo 10.1; FG 23.11; 1 Ko 2.3\xt*\x*Maaŋ mben, Por rɨma kui fara muuŋgiap garim, Fhe Bakɨme ana hɨgap, khaŋ ana nzuai, “Ndu rɨvɨ thari. Ndu na buni vhuuiŋ bun suaŋri. Ndu thɨɨni pɨnɨ thari. \v 10 Gu ndu phorga ki. Guma the ntigem khavgip tɨva mbatɨk thuen ndun muuŋgirga fhu. Gu khaŋ muuŋgiap nen ndu nzuai, na gumgi gu mbigi vhɨrve kha ŋgu bakɨmen ki.” \v 11 Fhe Bakɨme maaŋ Por ga suaŋgim, Por Korin ŋgu bakɨmera kim, mpari mbave mporathɨgi kɨni phorga vhɨzgi. Ana mpari bavira mporathɨgi kɨnin maaŋ kav, Fhe Bakɨme buni vhuuin mba gumgi gu mbigi khɨvigi. \p \v 12 Por maaŋ mbuav kim, Gario hɨgap, Akaia ŋgu bakɨme fhaiŋ gari guman pan ki. Gario guman pan kim, mba Zudaiŋ, mbe zam hegap, panan Por ga kegi. Mbe panan Por ga kegap, ana nzuav suan zav ana ndiga vui. Mbe ana ndiga vugap, ana nzuav khaŋ nzuai, \v 13 “Kha guma, ana Moses suaŋgi tɨvi daaŋsurga tɨvir kha gumgi gu mbigi khɨvav ana vhɨra harigi tɨvar Fhe Bakɨme rotur muun zav mbe nzuai.” \v 14 \x - \xo 18.14: \xo*\xt FG 23.29; 25.11; 25.19\xt*\x*Mba Zudaiŋ maaŋ nzuaim, Por mbe buni ŋgarka zav mbuim, Gario hɨgap, khaŋ mba Zudaiŋ ga nzuai, “Nde Zudaiŋ, kha guma maaŋ muuŋgip Romiŋ nzuai tɨvi khara thɨgɨp, tɨva mbatɨga thueŋ muuŋgirga, gu nde Zudaiŋ nzuai buna thueŋ mbararagirga. \v 15 \x - \xo 18.15: \xo*\xt Zo 18.31; FG 23.29; 25.18-19\xt*\x*Nde fhura ana nzuai buni, nde nta mbararav, nde wari wo nzuai buni gum, nde wo bigi zɨri gum, nde won tɨvira nzuav, ana ndiga na han zɨgi. Nde mba bigira nzuav ana ndiga na han zɨgi, ne nzerigi fhuvara. Nde bigɨn ma, nde nduarira ana phorgɨv suaŋv mba bigi ndiv thɨgar mbarari. Gu mba khesharigi bigi, nde nta suaŋv suanga buna thueŋ mbararagirga fhu.” \v 16 Gario maaŋ mba Zudaiŋ ga suaŋgiap, mbaram, mbe vharigim, mbe sagi. \v 17 Gario mbe vharigim, mba Korinan ki gumgi, mbe hegap, mba Zudaiŋ Fhe Bakɨme buni mbararagi phena gari guman pan Sostenes, mbe ana suirav, mba buni nzuai ŋanera, ana shogav ana ŋgaa rui. Mbe Gario nɨmara ana shogim, Gario ne nzuav buna thuen mbe suaŋgi fhu. \f a \fr 18.17 \fr*\ft Mbe mba fhain tuituigiap Grikin kama kaŋgi fhuvara. Mba Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ kaŋgiap nta kheri gumgi mbari, mbe kha ndɨkndɨga mbui, mbe Zudaiŋ nduarira wari wo guman pana vhegap, ana shogi. \ft*\f* \s Por taagiap Antiokan Siria fhain vui. \p \v 18 \x - \xo 18.18: \xo*\xt Nam 6.18; FG 21.24; Ro 16.1\xt*\x*Por Korin ŋgu bakɨmera kim, rari vhɨrve vhɨzgim, ana zumgum Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi phorga nzuav, mben harir suigiap, mbe thav vov, Senkria ŋgu bakɨmen vegap, fega Sirian ndai keman mbarav ndai. Por vuim, Prisira gu Akuira, mani vhɨra ana phorga vui. Por verav Senkrian kav, ana fhum Fhe Bakɨme suaŋgi kameŋ zɨn vov wo pana phɨrgi. \f b \fr 18.18 \fr*\ft Mbe Zudaiŋ khaŋ mbui, mbe kama havharan buna thuen Fhe Bakɨme phorgɨ suaŋgip, mbe wo pani shɨɨŋ thav fhura kɨv kɨv, mbe mba Fhe Bakɨme suaŋgi bigen muunga tuk hɨgɨrga. Mbe mba bigen muuŋgip, mbe za wari wo pani shɨrga. \ft*\f* \p \v 19 \x - \xo 18.19: \xo*\xt FG 17.17; Ro 1.10; 1 Ko 4.19; Hi 6.3; Ze 4.15\xt*\x*Mbe kema ndiga nda vov, Efesus phorgi. Mbe Efesus phorgap, Por mbaram Prisira gum Akuira ndi maaŋ tɨgap, ana nduara vov, Zudaiŋ Fhe Bakɨme buni mbararagi phena vhen vergap, Fhe Bakɨme buni vhuuin Zudaiŋ khɨvav mbe nzuai. \v 20 Por mbe nzuaim, mbe khaŋ ana nzuai, “Ndu thaneŋ tuga mpeeŋra nza phorgɨ kɨri.” Mbe maaŋ ana nzuaim, ana khaŋ mbe nzuai, “Gu ne muuŋgirga tuktɨgi fhuvara.” \v 21 Ana maaŋ mbe suaŋgiap, mbe phorga nzuav, mben harir suigap, khaŋ mbe nzuai, “Fhe Bakɨme vuzvuk ma, ana vuzvugirga, gu taagi nden han zɨrga.” Ana nen mbe suaŋgiap, taagia vov kema ndigap, Efesus thav vui. \v 22 Por Efesusan kema ndigap, nda vov, Sisaria phorgi. Ana vov Sisaria phorgap, kema thav, nda vov, Zerusareman ndav, mba Zerusareman Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi phorga nzuav, mben harir suigi. Ana mben harir suigiap, zumgum mbe thav vera vov Antiokan vergi. \p \v 23 Por tuga mpeeŋnera Antiokan kegap, vugi. Ana vuav tamtamra mba Garesia ŋgu bakɨme fhain ki ŋgui gum Frigia fhain ki ŋgui, ana nta ruav, Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi, ana mbe Zisas khothɨgɨp, thɨgɨ havhargirga bunin mbe nzua rui. \s Aporos Efesusan Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun nzuai. \p \v 24 Por maaŋ mbuav ruim, Zuda guma mbe, ana Areksandria ŋgu bakɨme guma ma, ana zav Efesusan ki. Ana zɨ Aporos. Ana buni vhuuiŋ nzuai guma ma, ana vhɨra Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gavar, anan buni vhuuiŋ, ana guigira nta kaŋgi guma ma. \v 25 \x - \xo 18.25: \xo*\xt FG 19.3; Ro 12.11\xt*\x*Mbe vhɨra Guma Bakɨme muun zav suaŋgi tɨvir ana khɨvigim, ana nta kaŋgi. Ana maaŋ muuŋgiap, ana ndɨkndɨk khaŋ tɨga havhargiap, mba bigi bun gumgi gu mbigi ga nzuav, mbe khɨvi. Ana ntan mbe khɨvav, vhɨra Zisas muuŋgi bigi, ana ntara bun mbe nzuai. Ana ntara bun mbe nzuav, vhɨra Zon Gumgi Ruai Guma gumgi gu mbigi ruagi, nera kaŋgi. \v 26 \x - \xo 18.26: \xo*\xt FG 19.8\xt*\x*Ana maaŋ mbuav, ana vhɨra vov Zudaiŋ Fhe Bakɨme buni mbararagi phena vhen verav, Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun gumgi gu mbigi ga nzuai. Ana maaŋ mbuav, ana vhɨra gumgi gu mbigir rɨvi fhu. Ana mba buni nzuaim, Prisira gu Akuira ana buni mbararagiap, mani ana suaŋgiap, ana ko wani wo phenan vugap, Fhe Bakɨme nzuai tuavar ana khɨvi, ana tuituigip ana kaŋgirga. \v 27 \x - \xo 18.27: \xo*\xt FG 9.22; 17.3; 18.5; 1 Ko 3.6; 2 Ko 3.1\xt*\x*Aporos maaŋ kegap, zumgum maaŋ thav, khavgiap, Akaia fhain ŋgɨr za mbui. Ana ŋgɨr za mbuim, mba Efesusan Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi, mbe vhɨra ana mba ŋgɨr zav mbui ndɨkndɨk, mbe vhɨra mba ndɨkndɨga vuzvugiap, ana kurav, ana ndɨkndɨga havhargim, ana vui. Ana vuim, Efesusan Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi, mbe mbaram gava khergiap, mba Akaian Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi ndi mbav, khaŋ mbe nzuai, “Nde kha guma ndigip tɨvar vhuun ana muuŋri.” Mbe gava kherav maaŋ suaŋgim, Aporos vov, Akaia ŋgu bakɨme fhain hɨgi. Ana hɨgap, mba fhain Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi, ana khaŋ tɨgap mben kurkurigi. Ana kurkurigi gumgi gu mbigi, mbe Fhe Bakɨme mben kora muuŋgiap, mbe ndigim, mbe ana khothɨgi. \v 28 Aporos khaŋ tɨgap mba gumgi gu mbigi nɨman Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun nzuai. Ana Zudaiŋ suaŋgi ndɨkndɨgi mbatɨgi ŋgarkav, nta mbevav mbe nzuai. Ana mba bunin mbe nzuav, Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gavar buni vhuuin mbe nzuav, mbe hiav, khaŋ mbe nzuai “Zisas ana Fhe Bakɨme taagip wo gumgi gu mbigi ndir zav suaŋgiap farasarigi guma ma.” \c 19 \s Por Efesusan Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun nzuai. \fig [map]|alt="Map Namba 3 Taim Pol i go raun na autim gutnius" src="paul3.tif" size="span" copy="The British and Foreign Bible Society" ref="Farasegi Gumgi 19"\fig* \p \v 1 \x - \xo 19.1: \xo*\xt 1 Ko 1.12; 3.6\xt*\x*Aporos Korinan ki tugen, Por mba mbɨkshɨɨr ki ŋguia ruav kav, ana zumgum zav, Efesus ŋgu bakɨmen zɨgi. Ana zav, Efesusan Zon khothɨgap Zisas zɨn vui gumgi mbarir hɨgi. \v 2 \x - \xo 19.2: \xo*\xt FG 2.38; 8.16\xt*\x*Ana mbe gangiap, kha nzambaran mbe muuŋgi, “Nde Zisas khothɨgap, Fhe Bakɨme Ŋina Ŋaara ndigi o, fhu?” Ana mba nzambaran mbe muuŋgim, mbe khaŋ nzuai, “Fhuvara. Nza Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaara the ki kama thueŋ mbararagi fhu.” \v 3 \x - \xo 19.3: \xo*\xt Mt 3.11\xt*\x*Mbe maaŋ nzuaim Por, khaŋ mbe nzuai, “Maaŋ muuŋgiap nde ram mbui khesharigi ruarɨa muuŋgi?” Por maaŋ mbe nzuaim, mbe khaŋ ana nzuai, “Nza Zon Gumgi Ruai Guma nza ruagi.” \p \v 4 \x - \xo 19.4: \xo*\xt Mt 3.11; Mk 1.4; 1.7-8; Ru 3.4; 3.16; Zo 1.15; 1.26-30; FG 18.25; 19.4\xt*\x*Mbe maaŋ nzuaim, Por khaŋ mbe nzuai, “Zon Gumgi Ruai Guma fhum gumgi gu mbigi ruav khaŋ nzuai, ‘Nde ndavi domdorɨv, ruari. Nde ruav, mba na zɨn zi guma, nde na khothɨgɨri.’ Nde kha Zon Gumgi Ruai Guma bun suaŋgi guma, ana Zisas ma.” \v 5 Mbe Por buni mbararagiap, mbe Zisas zɨn panan ruagi. \v 6 \x - \xo 19.6: \xo*\xt FG 2.4; 6.6; 8.17; 10.44-46\xt*\x*Mbe ruagim, Por won farven mbe khɨngim, Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaara mbe rugim, mbe harigi ŋguir kaa ga vov vhɨra Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun nzuai. \v 7 Mbe mba tugar Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaara ndigi gumgi, mben vhɨrve phɨk bavira phunini thɨgi. \p \v 8 Mbe Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaara ndigim, Por vov Zudaiŋ Fhe Bakɨme buni mbararagi phena vhen vergap, khaŋ tɨga havhargiap Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun nzuai. Ana vhɨra Fhe Bakɨme wo gumgi gu mbigi ganɨrim, mbe ana piin kɨrga buni vhuuin mbe khɨvav, mbe nzuav kim, khɨni phuni khegene vhɨzgi. \v 9 \x - \xo 19.9: \xo*\xt FG 9.2; 2 Ko 6.14-18; 2 Pi 2.2\xt*\x*Por Fhe Bakɨmen buni vhuuin mbe nzuaim, mben gumgi gu mbigi mbari, mbe ndavi havhargiap, Fhe Bakɨmen buni vhuuiŋ khothɨgi fhu. Mbe maaŋ muuŋgiap, mbe mba gumgi gu mbigi vhɨrve nɨmara, Fhe Bakɨme nzuai tuavi, mbe buni mbatɨgir nta nzuai. Mbe maaŋ mbuim, Por mbe thav, Zisas khothɨgi gumgi, ana mbe ndigap, mbe wom Zudaiŋ Fhe Bakɨme buni mbararagi phena vhen veri fhu. Por zazera rari tugɨratɨgap vov, Tiranus shure phenan Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun nzuai. \v 10 \x - \xo 19.10: \xo*\xt 2 T 1.15\xt*\x*Por mba phenara maaŋ mbuav kim, mpari mpuveni vhɨzgi. Ana maaŋ mbuim, Esia ŋgu bakɨme fhain ki gumgi gu mbigi, mbe za Guma Bakɨme buni vhuuiŋ mbararagi. Mbe Zudaiŋ gu Grikiŋ, mbe wari tɨgɨra. \s Skevan tari, mbe ŋina mbatɨga vharvhara za mbui. \p \v 11 \x - \xo 19.11: \xo*\xt FG 14.3\xt*\x*Por maaŋ kav Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun nzuaim, Fhe Bakɨme Poran kurkurigim, ana Fhe Bakɨme ŋkasŋkar panan, mbarkɨrga mirikori bakɨvi ga mbui. \v 12 \x - \xo 19.12: \xo*\xt FG 5.15\xt*\x*Por maaŋ mbuim, gumgi gu mbigi Por wo fhava mbɨri haŋgisivi gu vhaa rɨgi shagi, mbe nta ndia vov, rɨɨi gumgi gu mbigi ga ndɨɨim, mben rɨmrɨɨ vhɨzim, ŋiniŋgi mbatɨgi mbe thamtha vui. \v 13 \x - \xo 19.13: \xo*\xt Mk 9.38\xt*\x*Mbe maaŋ mbuim, Zudaiŋ mbari, mbe tamtam mba bigi ga ruav, gumgi gu mbigi tɨn ŋiniŋgi mbatɨgi ga vharvharigi. Mbe maaŋ mbuim, mbe mbari Guma Bakɨme Zisas zɨn mparav, ana zɨ zitav, gumgi gu mbigir tɨn ŋiniŋgi mbatɨgi ga vharvhara za mbui. Mbe ruav khaŋ nzuai, “Nza Por bun nzuai Zisas zɨn panan kama havharar nde nzuai, nde kɨrar hɨri.” \v 14 Mba Zudaiŋ Fhe Bakɨme rotu gari guma pan, Skeva, ana harathɨgi tari tegi. Anan tari ruav mba suambarar mba ŋiniŋgi mbatɨgi ga mbui. \v 15 \x - \xo 19.15: \xo*\xt Mk 1.24; 1.34\xt*\x*Mbe mba suambara mbua ruav kav, raa mben mbe mba suambarara ŋina mbatɨga mbe mbuim, mba ŋina mbatɨk mbe ŋgarkarav khaŋ mbe nzuai, “Gu Zisas kaŋgi, gu Por kaŋgi. Gu nde kaŋgi fhu, nde theiŋ?” \v 16 Mba ŋina mbatɨk mba nzambaran mbe muuŋgiap, mba vhen ndagi guma ga rugim, ana khavgiap, fega mba gumgi tɨn mbarav, hor mbatɨgar mbe mbuav, guigira mbe kambarigi. Ana mbe shogap, guigira mben fhavir farfav, mben shagi, ana za nta suigap, nta rɨza suegi. Ana maaŋ mbe muuŋgim, mbe vɨzi fhavi ga fuigap, mba phena thav, mbugara regi. \v 17 \x - \xo 19.17: \xo*\xt Ru 7.16; FG 2.43; 5.5; 5.11\xt*\x*Mba bigeŋ mben hɨgim, mba Efesusan ki Zudaiŋ gu Grikiŋ, mba bigeŋ mbararagiap, mbe guigira rivgi. Mbe rivgia thav, Guma Bakɨme Zisas zɨ ndi vun kuamkuagi. \v 18 Mbe maaŋ mbuav, gumgi gu mbigi vhɨrve mbe Zisas khothɨgap, mbe zav, mba harigi gumgi gu mbigi vhɨrve nɨman, mbe fhum muuŋgi tɨvi mbatɨgi, mbe nta bun nzuai. \v 19 Mbe nta bun nzuaim, gumgi gu mbigi vhɨrve, mbe kugi mbatɨgi ga mbuav, tori mbatɨgi ga muuŋgi. Mbe mba kugi gu tori mbatɨgi kaasɨgi ki gavi, mbe nta ndiga zav phok khɨngiap, mba gumgi gu mbigi vhɨrve nɨman nta mpooi. Mbe mba phok khɨngi gavi, nta vhezgi vhez khaŋ muuŋgi, 50,000 rarir ŋgarigi guma ga vhezi vheza tuktɨgi. \v 20 \x - \xo 19.20: \xo*\xt FG 6.7; 12.24\xt*\x*Mbe maaŋ mbuim, Fhe Bakɨmen bunin vhuuiŋ khaŋ thɨga havhargia za mba bigir vuim, gumgi gu mbigir vhɨrve, mbe thɨga havhargiap Zisas khothɨgap, ana zɨn vui. \s Efesusiŋ kakama mbatɨgar Por ga mbui. \p \v 21 \x - \xo 19.21: \xo*\xt FG 18.21; 20.22; 23.11; Ro 1.13; 15.24-28; Ga 2.1\xt*\x*Fhe Bakɨmen ŋkasŋka Efesusan hɨgap, khaŋ tɨgap ŋgari. Ana ŋgarav Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar Por ga rugap ana ndɨkndɨga khavgiap, ndɨkndɨgar ana ndɨɨim, ana khaŋ nzuai, “Gu fharav Masedonia fhain ŋgɨgɨp, ŋgɨp, Akaia fhain ŋgɨgɨp, gu zumgum Zerusareman naanga. Gu ŋgɨp, mba fhaiŋ gangip, gu vhɨra zumgum ŋgɨp, Rom gangirga.” \v 22 \x - \xo 19.22: \xo*\xt Ro 16.23; 2 T 4.20\xt*\x*Ana maaŋ suaŋgiap, mbaram, won kurkurigi guma phunini, Timoti gu Erastus, ana mani ga sarigim, mani fharav, ana nɨma tɨgap Masedonian vugi. Mani vugim, Por nduara maneŋ tuga mpeeŋra Esia ŋgu bakɨmen kegi. \v 23 \x - \xo 19.23: \xo*\xt 2 Ko 1.8\xt*\x*Mba tugen gumgi mbari mbe Guma Bakɨme nzuai tuavi, mbe panan nta kegi. Mbe panan nta kegap, nta kaadogiap, ntara bakɨme khavgi. \v 24 \x - \xo 19.24: \xo*\xt FG 16.16-19\xt*\x*Mba gumgi maaŋ mbuim, guma mbe ana zɨ, Demitrius, ana sirvar bigi kari guma ma. Ana mba shɨga mbui guma ma. Ana mba shɨga mbuav, ana mba sirvar, mbe won mbarɨva bakɨme, Artemis, rotu mbui pheni bisaŋrire ntuu kargi. Ana mba ŋaarar gumgi mbari ga nɨɨŋgim, mbe sirvar pheni gum harigi bigi ntuu karav, ntan panan ŋkɨɨa vhɨrvera ndi. \v 25 Demitrius mba gumgi fugap, mbaram mba harigi bigi ga mbui gumgi mbari phorgap fugap, khaŋ mbe nzuai. “Nde nza wari tɨgap ŋaara bavira mbui ntɨɨri ma. Nza kha shɨga mbuim, ŋkɨɨa nzerara him, nza ŋkɨɨa vhɨrvera ndi. \v 26 \x - \xo 19.26: \xo*\xt Sng 115.4; Ais 44.10-20; Jer 10.3; FG 17.29; 2 T 1.15\xt*\x*Kha guma Por, ana zɨgap, ana gumgi gu mbigi vhɨrvera ŋgav, mbe ndɨkndɨgi tuara mbuim, nde khar mba bigi mbararav, ana mbui tɨvi gari. Ana kha Efesus ŋgu bakɨmera mba bigi ga mbui fhuvara. Ana kha mbui bigi, nta za kha Esia fhaiŋ vhara za mbui. Ana mba bigi ga mbuav khaŋ nza nzuai, ‘Nza kha won farir mbarɨvi ntuu karigi, nta guigira bigi guari fhuvara.’ ” \v 27 Por nzuai buni, nta guigira nzan shɨgar farfagirga buni ma. Mba buni vhɨra mba gumgi gu mbigi ndɨkndɨgir muuŋrim, mbe kha ndɨkndɨgar nzan mbarɨva bakɨme Artemisan phenan muunga, ana fhura ki ne ma. Nza fhum kha Esia fhain ki gumgi gu mbigi gum, za kha nuianan ki gumgi gu mbigi, mbe fharav kha mbiga bakɨme Artemis, mbe ana rotu mbui. Por ntige zɨgap nzuai buni, nta Artemis zɨ bakɨmen farfa za mbui. \f a \fr 19.27 \fr*\ft Mba mbarɨp, ana mbarɨva mbik ma. \ft*\f* \p \v 28 Demitrius mba bunin mba gumgi ga suaŋgim, mbe guigira ndav shigi. Mbe ndav shigap, khɨrɨv kaav, khaŋ nzuai, “Nza Efesusiŋ nzan mbiga bakɨme Artemis, ana guigira fharigi ne ma.” \v 29 \x - \xo 19.29: \xo*\xt FG 20.4; 27.2; Ro 16.23; 1 Ko 1.14; Kor 4.10; Fm 1.24\xt*\x*Mba gumgi kaai kakam, za mba ŋgu bakɨme rugim, mba gumgi gu mbigi fhura tuavapuri. Mbe tuavapurav, wari tɨgɨra khuafuiga vov, Gaius gu Aristarkus suirav, mani ndiga mba phogi ga vhuav buni nzuai ŋanen vui. Mani Masedonia gumani ma, mani vhɨra Por phorga rui gumani ma. \v 30 Mba gumgi gu mbigi mba tɨva mbuim, Por nduara wo ndigip mbe vhen ŋgirɨ za mbuim, Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi, mbe ana thɨvigi. \v 31 \x - \xo 19.31: \xo*\xt 2 T 1.15\xt*\x*Por vhɨra mba Esia fhaiŋ gari gumgir pani mbari, mbe ana khurkhuur vhuuiŋ ma. Mbe maaŋ muuŋgiap ana ndi kama ndi mbarigi. Mbe kama ndi mbav, kama havharar khaŋ ana nzuai, “Ndu mbe phogi ga vhuav buni nzuai ŋanen ŋgɨ thari.” \p \v 32 Mba gumgi gu mbigi vhɨrve, mben ndɨkndɨgi guigira ŋanŋangi. Mbe fhura kaav, fhura tamtam buni nzuai. Kha za wari fhugi gumgi gu mbigi vhɨrvera, mbe mba phoga vhui buna nɨɨeŋ kaŋgi fhuvara. \v 33 Mbe fhura kav garim, Zudaiŋ hegap, Areksander bɨrgim, ana vov mba gumgi gu mbigi nɨman thɨgi. Ana vov thɨgim, mba gumgi gu mbigi ana garav, kha ndɨkndɨgar ana mbui, ana mba simtɨga bakɨme khavgi guma ma. Areksander mba gumgi gu mbigi nɨma thɨgap, mbe buni ŋgarka zav, farvera mbe khakhaigi, mbe thɨɨri pɨngirim, ana mbe suanga. \f b \fr 19.33 \fr*\ft Mbe kha fhain tuituigiap Grikin kama kaŋgi fhuvara. \ft*\f* \p \v 34 Ana mbe khakhaigi, mbe ana gangiap, ana heigi, ana Zuda guma ma. Mbe maaŋ muuŋgiap, mba gumgi gu mbigi, mbe wari tɨgɨra khɨrɨv, kaav khaŋ nzuai, “Nza Efesusiŋ, nzan mbiga bakɨme Artemis, ana guigira fharigi.” Mbe maaŋ nzuav kaavra kim, aua phunini vhɨzgi. \p \v 35 Mbe maaŋ mbuav kim, aua phunini vhɨzgim, zumgum mba Efesus ŋgu bakɨme gari fhɨga suigi guma, mba gumgi gu mbigir ŋgarigim, mbe fhura vhuagi. Mbe vhuagim, ana khaŋ mbe nzuai, “Nde kha Efesusiŋ gumgi gu mbigi, nde na mbarara. Maaŋgi guma nde Efesusiŋ mba wari won mbiga bakɨme Artemis rotu mbui phena garav, vhɨra mba mbe thɨvigi kɨm, ana buivar kege rɨgi. Maaŋgi guma nen kakagi? \v 36 Guma the nde daaŋgirga tuktɨgi fhuvara. Nde wo thɨɨri pɨngiri. Nde ntigem hurar vhemkora bigɨn thuen muuŋgirga tuktɨgi fhuvara. \v 37 Nde kha suira zɨgi gumani, mani nza rotu mbui phenan nza bigɨn the kɨmgi fhuvara. Mani vhɨra, nza rotu mbui mbiga bakɨme, mani vhɨra ana nzɨɨi buna thueŋ suaŋgi fhuvara. \v 38 Nde mbarara, Demitrius won ŋaara gumgir kov, mbe kama thueŋ guma the kɨv, mbe rargɨri, buni nzuai tuk ki, vhɨra ŋgui gari guman pana vhari ki. Mbe zɨv, ana phorgɨ suaŋv mba kameŋ ndi thɨgar maanga. \v 39 Nde vhɨra maaŋ muuŋgip harigi buni thari phorgɨ kɨv, nde mba buni nzuai phogi ki tugara, nde mba buni suaŋv nta ndi thɨgɨra maaŋri. \v 40 Maaŋ muuŋgiap, nde mbararari. Nde ntige khar mbui bigeŋ, maaŋ muuŋgip kha ŋgui gari guman panan vharir ŋaara guman pan kha kameŋ mbararagirga, ana guigira nza suaŋv suaŋgirga. Ana nza suaŋ suaŋv khaŋ suaŋgirga, nza bigɨna mbatɨga mueŋ khavi. Nza ntige khar mbui bigeŋ, ne guigira nɨɨeŋ ki fhuvara. Mbe maaŋ muuŋgip zɨv nzan nzaŋv khaŋ nza suanga, ‘Nde thaŋ nzuav zav, khaŋ kav wari fhura tamtam kaai.’ Mbe maaŋ suanga, nza mben ŋgarkarga buna thueŋ ki fhu.” \v 41 Mben ŋgu gari fhɨga suigi guma pan maaŋ mba gumgi gu mbigi ga suaŋgiap, mbe sarigim, mbe taagia vui. \c 20 \s Por Masedonian vov Grikar vugi. \p \v 1 Mba gumgi gu mbigi tuavapurgia thugim, Por mbaram, mba Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigir kamgim, mbe ana han zim, ana mbe fugap, mbe ndavi havhari bunin mbe suaŋgiap, mben harir suigiap, mbe thav Masedonian fhain vui. \v 2 Por vov Masedonia fhain vugap, ana maaŋ ruav, Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi, ana mbe ndavi havharav, mbe phorga nzua rui. Ana maaŋ mbua vov, zumgum ana vov Grik fhain vugi. \v 3 Por Grikar kim, kɨni phuni khegene vhɨzgim, ana mbaram, Siria fhain ŋgɨr za mbui. Ana ŋgɨr za mbuav mbararagim, mbe khaŋ ana nzuai, “Zudaiŋ ndu shogiri ndu rɨmɨngane nzuai.” Ana maaŋ muuŋgia mbararagia thav, khueŋ ndɨkndɨgi “Gu wom taagia Masedonian shɨrav ŋgɨrga.” \v 4 \x - \xo 20.4: \xo*\xt FG 19.29; 21.29; Ef 6.21\xt*\x*Por taagia Masedonian vuim, Beria guma Sopater, Pirusan kam, ana ana phorga vui. Tesaronaika guma phunini, Aristarkus gu Sekundus, Derbe guma Gaius gum, Timoti, Esia guma phunini, Tikikus gu Trofimus, mbe vhɨra Por phorga vui. \v 5 Mbe fhara vov, Troasan kav, nzan rargi. \v 6 Nza Firipaira kim, mba vhuui fhuv viktuma pi tugi bakɨvi vhɨzgim, nza vui. Nza Firipai tha vuav kim, fethɨgi rari vhɨzgim, nza meeŋthɨgi ran, nza vov Troasan kav, nzan rargi gumgi, nza mben hɨgi. Nza Troasan mben hɨgap, harathɨgi rarir nza Troasan kegi. \f a \fr 20.6 \fr*\ft Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ kaŋgiap nta kheri gumgi vhɨrve, mbe kha ndɨkndɨga mbui, Por taagia Firipain zɨgap, ana Rukar kov vugi. Maaŋ muuŋgiap, kha kameŋ wom khaŋ hɨgi. Mba kameŋ khare. Nza ndu FG 16.10 ganɨri. \ft*\f* \s Por Troasan Utikusan kurigim, ana taagia khavgi. \p \v 7 \x - \xo 20.7: \xo*\xt FG 2.42; 2.46; 1 Ko 16.2; VB 1.10\xt*\x*Por Troasan kav nza Sanden Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi fugap, mbe phorga mbɨr za mbui. \f b \fr 20.7 \fr*\ft Mbe Zudaiŋ, mben tɨv, mbe khaŋ nzuai, mbe harigi raar kam, ana ra vera vov mpora ndim, ŋkotuguraagen raar kam hi. Maaŋ muuŋgiap, nza won tɨva zɨn vov, Sarare ŋkotugar, mbe khaŋ nzuai, ana harigi ŋaaren fharigi raa ma. Por mbe phorga mbegap, ana Fhe Bakɨme buni vhuuin mbe phorga nzuai. Ana khaŋ muuŋgiap, ana gurmaŋgip mbe thav ŋgɨrga. Ana maaŋ muuŋgiap, Fhe Bakɨme buni vhuuin mbe nzuavra kim, maaŋ vov rɨgafurigi. \ft*\f* \f c \fr 20.7 \fr*\ft Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ kaŋgiap nta kheri gumgi vhɨrve, mbe kha ndɨkndɨga mbui, mbe Zisas vɨzɨn gum ana fhava sɨga ndɨkndɨgi mba pi. \ft*\f* \p \v 8 Nza kav, Por mbe phorga nzuai phen, ana vundap vhu guarara ki. Ana vhen raa vhɨrve ki. \v 9 Nza mba vundavar kav, Por mbe phorga nzuai. Por mbe phorga nzuaim, tarar kama mbe, ana mba phenan bɨɨŋbɨɨŋ zi thɨmkamani ga perav ki. Ana perav kim, Por pim buni nzua vuav kim, ŋkuu Utikus ga muuŋgim, ana kuav ki. Ana kuav kav, kuiga ŋangiap, ana mba vundav phuni kambara vhu guarara ki nen kegap, daaŋgia nɨɨeŋ rɨgi. Ana daaŋgia nɨɨeŋ rɨgim, mbe verav ana garim, ana za rimgi. \v 10 \x - \xo 20.10: \xo*\xt 1 Kin 17.21\xt*\x*Mbe ana ganɨ za verim, Por vhɨra mbe phorga verav, ana gangiap, ana vov mba tara kama tɨthogap anan suirigi. Por ana suirav, khaŋ mba gumgi gu mbigi ga nzuai, “Nde kha guman kama gangip ŋgava mbatɨgar muuŋ thari. Anan bɨɨŋbɨɨŋ khar ki.” \v 11 Por maaŋ mbe suaŋgiap, mbara taagia mbe mba ki vun ndagi vundavar ndav, viktuma phɨrgiap, mba gumgi gu mbigir kov, mbe ana pi. Mbe mbegap, ana wom mbe phorga Fhe Bakɨmen buni vhuuiŋ nzuav tuga mpeeŋra kegi. Ana mbe phorga nzuavra kim, mɨn thugim, ana mbe thav vui. \v 12 Mba maan rɨgi tarar kam, ana rimgi fhuvara. Ana nzerara kim, mbe ana ko vui. Mbe ana ko vo, guigira ndikndigap, ndavi mbɨrigi. \s Por Troas thav, Miretusan vui. \p \v 13 Por maaŋ kim, nza fhara ana thav, kema ndigap, Asos ŋgu bakɨmen vegi. Nza vegap, Asos ŋgu bakɨmen kav, Porar rargi. Ana nduara nza sarigim, nza fhara vegi, ana thɨvar zɨrgeŋ vuzvugiap, ana thɨvar zi. \v 14 Nza maaŋ kim, Por thɨvar zav Asosan nzan hɨgim, nza ana kov vov, kema ndigap, vov Mitirini ŋgu bakɨmen vegi. \v 15 Nza Mitirinin vegap, mɨtimanera Mitirinin thav vov, Kios rɨgɨkɨrigen han mbarigi. Nza mba mɨtimanera Kios rɨgɨkɨrige kambara vov, Samos ŋgu bakɨme phorgi. Nza maaŋ phorgap, mba mɨtimanera nza vov Miretus ŋgu bakɨmen vegi. \v 16 \x - \xo 20.16: \xo*\xt FG 18.21; 24.17; 1 Ko 16.8\xt*\x*Nza vov, maaŋ vegap, Por thav khaŋ nzuai, “Gu wo ndɨkndɨk kaŋgi, gu Efesusa ŋkɨɨarga. Gu khaŋ muuŋgiap, gu Esia fhaiŋra, gu fhura won tuga vhɨzgirga ne vuzvugi fhuvara. Gu vhemkora ŋgɨr za mbui. Na vuzvuk ma, gu vuzvugirga, gu Zerusareman mba Pentikos tuga bakɨme gangirga.” \f d \fr 20.16 \fr*\ft Ndu FG 2.1 ganɨri. \ft*\f* \s Por Efesusan Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi gari gumgir pani, ana mben harir suigi. \p \v 17 \x - \xo 20.17: \xo*\xt FG 18.21\xt*\x*Nza vov Miretus ŋgu bakɨmen hegap, Por mbaram, Efesusan Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi gari gumgir pani ga nzuav kama ndi mbai. Ana mbe nzuav kama ndi mbarigim, mbe zav, ana gari. \f e \fr 20.17 \fr*\ft Miretus ŋgu bakɨme, ana Efesus ŋgu bakɨme thav samra ki. Ana khaŋ muuŋgi 50 kiromitas. \ft*\f* \p \v 18 \x - \xo 20.18: \xo*\xt FG 18.19; 19.10\xt*\x*Ana mbe nzuav kama ndi mbarigim mbe ana han zegim, ana khaŋ mbe nzuai, “Nde nduarira gu fharav Esia fhain zɨgap, nde phorga kav, zazera muuŋgi bigi, nde nta kaŋgi. \v 19 \x - \xo 20.19: \xo*\xt FG 20.3\xt*\x*Nde kaŋgi, Zudaiŋ vhɨrve, mbe zazera na mbevɨr zav wari tɨgap kaa shogi. Mbe mba tɨva mbuav, mbe ndavi simtɨgi vhɨrver na ndɨɨv, mbe vhɨra mparmpare vhɨrver na mbuim, gu tugi vhɨrvera gu nzigi. Mbe maaŋ na mbuim, gu za wo zɨ mbevav Fhe Bakɨmen ŋaara mbui. \v 20 Gu mbe khɨge rav, Fhe Bakɨme buni vhuuin nde nzuav nde kurkura thagi fhuvara. Gu mba gumgi gu mbigi phogi ga vui tugir, gu Fhe Bakɨme bunin vhuuin nde khɨvav nde nzuai. Gu vhɨra nde phenin vov, Fhe Bakɨme buni vhuuin nde khɨvav nde nzuai. Gu maaŋ nde muuŋgim, nde ne kaŋgi. \v 21 Gu zazera khaŋ tɨga havhargia Zudaiŋ gu Grikiŋ ga nzuai, mbe guigira wari wo ndavi domdorgip, Fhe Bakɨmen han ŋgɨp, nza wo Bakɨme Zisas khothɨgɨrga. \v 22 \x - \xo 20.22: \xo*\xt FG 19.21\xt*\x*Ore, nde ntige mbarara. Gu ntigem Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar nduara na rugim, gu ntigem Zerusareman naan za mbui. Gu Zerusareman ndarga, thagɨna bigeŋ nan hɨgɨrie? Gu kaŋgi fhuvara. \v 23 \x - \xo 20.23: \xo*\xt FG 19.21; 21.4; 21.11; 1 Te 3.3\xt*\x*Gu khueŋra kaŋgi. Gu kha ŋgui vhɨrve ga ruim, Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar khueŋra na nzuai, phena tɨvaneŋ gum simtɨgi vhɨrve ndun rarga mbur ki. \p \v 24 \x - \xo 20.24: \xo*\xt FG 21.13; Ro 8.35; 2 Ko 4.1; 4.16; Ga 1.1; 2 T 4.7\xt*\x*“Ana mba suambarar na mbuim, gu won fhava ndɨkndɨgi fhu. Gu khaŋ nzuai fhu, na fhav, ana bigɨna bakɨme. Gu mba ndɨkndɨga mbuav won fhava ndi ŋgɨrŋgɨrgi fhu. Zakɨra fhuvara! Gu kha tuavar ŋgɨrgeŋ vuzvugi. Gu mba tuavar ŋgɨp, na Guma Bakɨme Zisas, gu ana han ndigi ŋaar, gu zam ana vhɨzgirga. Mba ŋaar khare, gu ruv, ana nza kora muuŋgi buni vhuuiŋ, gu za nta bun suaŋgirga. \p \v 25 “Nde nan fegi gu ŋgugi, nde na mbarara. Gu fhum nde rɨgar kav, gu Fhe Bakɨme won gumgi gu mbigi ganɨrim mbe ana piin kɨrga, ne bun nde suaŋgi. Gu ntige kaŋgi, nde zumgum wom na khoma gangirga tuktɨgi fhuvara. \v 26 \x - \xo 20.26: \xo*\xt FG 18.6; 2 Ko 7.2\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, gu ntige tuituigia nde suan za mbui. Nden rɨgar, nde the fhɨrgirɨgɨp vhavar ŋgɨgɨrga, nen vhav na shigirga tuktɨgi fhuvara. \v 27 Gu khaŋ muuŋgiap, gu Fhe Bakɨmen ndɨkndɨgi bun nde suangeŋ thagi fhuvara. \v 28 \x - \xo 20.28: \xo*\xt 1 Ko 12.28; 1 T 4.16; Hi 9.14; 1 Pi 1.19; 5.2-4\xt*\x*Nde tuituigira wari ganɨv, vhɨra Fhe Bakɨmen gumgi gu mbigi ganɨri. Ana mba gumgi gu mbigi, ana won kama vɨzɨnra mbe vhezgi. Anan Ŋina Ŋaar mba gumgi gu mbigi ganɨ zav nde farasegi, nde ana sipsivi ganɨri. \v 29 \x - \xo 20.29: \xo*\xt Mt 7.15; Zo 10.12; 2 Pi 2.1\xt*\x*Gu kaŋgi, gu nde thav ŋgɨgɨrga, ruaŋruaŋgi feiŋ mbatɨgi fara muuŋgi gumgi guarira nden rɨgar hegɨrga. Mbe nde rɨgar hegɨp, mbe ruaŋruaŋgi feiŋ mba sipsivir farfagi fara muuŋgip, nde guigira Zisas khothɨgi ndɨkndɨgar farfagirga. \v 30 \x - \xo 20.30: \xo*\xt 1 T 1.20; 1 Zo 2.19\xt*\x*Mbe maaŋ muunga, nden gumgi tharira, mbe hegɨp, tamtam Fhe Bakɨme buni vhuuin nde guiguigɨp, mbe Fhe Bakɨmen gumgi gu mbigi tuarar muuŋv mbe ŋgɨrim, mbe mbe zɨn ŋgegɨrga. \v 31 \x - \xo 20.31: \xo*\xt Mk 13.37; FG 19.8-10; 1 Te 2.11\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, nde zazera tuituigira wari ganɨri. Nde vhɨra, gu muuŋgi tɨvi, nde nta ndɨkndɨk ŋanɨ thari. Gu mpari mpuveni khegntɨriven, gu rari gu mbarir ndɨkndɨgi vhuuin nden nɨɨngen vhugi fhuvara. Gu za mba bigir nde heevra, nde suaŋgi. Gu mba bigir nde khɨvav nde nzuav, na rɨma mbɨni vhɨra sia suegi. \p \v 32 \x - \xo 20.32: \xo*\xt FG 26.18; Ef 1.18; Kor 1.12; Hi 13.9\xt*\x*“Gu ntigem nde ndim Fhe Bakɨme farve khɨngi. Gu vhɨra khueŋ vuzvugi, nde vhɨra ana fhura guigira nde kora muuŋgi buni ga ndɨkndɨgɨri. Anan kora muumbar, ana nde ndavi havhargirga. Anan kora muumbar, vhɨra ana won mbuigi gumgi gu mbigi ga ndɨɨi bigir vhuuiŋ, ana ntan nden nɨɨnga. \p \v 33 \x - \xo 20.33: \xo*\xt 1 Sml 12.3; 1 Ko 9.11-12; 2 Ko 7.2\xt*\x*“Gu guma the sirva gu gor anan shagi, gu nta gangiap, nta niihegi fhu. \v 34 \x - \xo 20.34: \xo*\xt FG 18.3; 1 Ko 4.12; 1 Te 2.9\xt*\x*Nde nduarira na kaŋgi, gu won farvera wo bigi ga mbuav, ntan panan ki. Gu ntan panan kav, gu vhɨra ntan wo phorga ki gumgi gu mben kurkurigi. \v 35 \x - \xo 20.35: \xo*\xt Mt 10.8; 2 Ko 11.9; 11.12; Ef 4.28; 1 Te 4.11; 2 Te 3.8\xt*\x*Gu za mba bigi ga mbuav ntan nde khɨvigi. Nza mba tɨvar muuŋv khaŋ tɨgɨp ŋgarɨrga. Nza maaŋ muuŋv ŋgarɨv, nza mba nduarira warir kurkurarga tuktɨgi fhuv gumgi, nza mben kurkurarga. Nza vhɨra Guma Bakɨme Zisas suaŋgi kameŋ, nza ne ndɨkndɨgirga. Ana khaŋ suaŋgi, ‘Guma bigɨnan harigi guma ga nɨɨŋgi ndikndik, ana guigira guma bigɨna ndigap, wora mbuigi ndikndik, ana guigira ana kambarigi.’ ” \p \v 36 \x - \xo 20.36: \xo*\xt FG 21.5\xt*\x*Por mba bunin za Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi gari gumgir pani phorga suaŋgia thugap, mbaram mbe wo thɨpani phɨrgiap fegap, ana Fhe Bakɨme phorga nzuai. \v 37 \x - \xo 20.37: \xo*\xt FG 20.25\xt*\x*Ana mbe phorgap Fhe Bakɨme suaŋgia thugim, mbe za ana nzuav nzi mbatɨga mbuav, ana fhɨre rav ana khoman mparav, ana viavi. \v 38 Mbe khueŋ nzuav guigira ana kora muuŋgiap, nzi mbatɨga mbui. Por khaŋ mbe nzuai, mbe wom ana khoma gangirga tuktɨgi fhuvara. Mbe maaŋ ana muuŋgiap, ana kov keman vui. \c 21 \s Por kema ndigap Zerusareman ndai. \p \v 1 Nza maaŋ mba gumgir pani thav, kema regim, kem maaŋ thav sigi. Mba kem maaŋ thav sigap, za vo Kos rɨgɨkɨrigen vugi. Nza maaŋ thav wari wom siga vov, Rodes rɨgɨkɨrigen vegi. Nza niŋgen vegap, maaŋ thav vov, Patara ŋgu bakɨmen vegi. \v 2 Nza vov, Pataran vegap, kema mbe garim, ana sigɨp Fonisia fhain ŋgɨr za mbuim, nza maam fo ana maaŋgim, ana maaŋ nza khɨga sigi. \v 3 Mba kem nza kɨga siga vuim, nza Saiprus rɨgɨkɨrige garim, niŋge nza ŋkɨn haren thɨga kim, nza niŋge kambara vui. Nza vov, Siria fhain hegi. Nza Siria fhain hega vov, Tair ŋgu bakɨmen nimndigi ndi sur zav vov, Tair ŋgu bakɨme phorgi. \v 4 \x - \xo 21.4: \xo*\xt FG 20.23; 21.12\xt*\x*Nza maam Tair phorgav, nza vov, Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi gari. Nza maam mbe phorga harathɨgi rarir kegi. Nza maaŋ mbe phorga kim, Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar mbe rugim, mbe khaŋ Por ga nzuai, “Ndu Zerusareman naaŋ thari.” \v 5 Nza Tairan kim, kem maaŋ thav sir za mbuim, nza Tair ŋgu bakɨme thav veri. Nza verim, Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi, mbe wari won muuiŋ gum tarir kov, nzan kov mba ŋgu bakɨme thav kɨrar hegap, veri. Mbe nzan kov, verav mbasɨk taan vergim, nza maam thɨvi phɨra fegap, nza mbe phorga Fhe Bakɨme phorga nzuai. \v 6 \x - \xo 21.6: \xo*\xt FG 20.36\xt*\x*Nza maam Fhe Bakɨme phorga suaŋgiap, mbe nzan harir suigim, nza mben harir suigiap, nza maaŋ fo keman maaŋgiap wari vuim, mbe taagia wari wo phenin vui. \s Fhe Bakɨmen kamthooŋ guma Agabus Sisarian Por phorga nzuai. \p \v 7 Nza maam Tair tha vov, Toremes ŋgu bakɨme phorgi. Nza maaŋ phorgap, Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi harir suigi. Nza mbe harir suigap, raa bavira mbe phorga maaŋ kegi. \v 8 \x - \xo 21.8: \xo*\xt FG 6.5; 8.5; 8.26; 8.40; Ef 4.11; 2 T 4.5\xt*\x*Nza maaŋ kegap, mba mɨtimanera maaŋ thav, khavgiap, wari vui. Nza vov, Sisaria ŋgu bakɨme phorgi. Nza Sisaria phorgav, wari vov, Firip phenan vegi. Firip, ana Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun nzuai guma mbe ma. Nza ana phorga ki. Firip vhɨra Zisas mba farasarigi 12 thɨgi ŋaara gumgir kurkurigi, harathɨgi gumgir rɨgar ki guma mbe ma. \v 9 \x - \xo 21.9: \xo*\xt Jol 2.28; FG 2.17\xt*\x*Firip, ana vhɨra fethɨgi ŋkarmbigi ki. Mbe mani ga rɨgi fhuvara. Mbe nzɨɨrira kav, mbe vhɨra Fhe Bakɨmen kaathoorir gumgi nzuai fara muuŋgiap, Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun nzuai. \p \v 10 \x - \xo 21.10: \xo*\xt FG 11.28\xt*\x*Nza rari mbari phorgap Sisarian kim, Fhe Bakɨmen kamthooŋ guma mbe, ana zɨ Agabus, ana Zudian kegap, Sisarian zergi. \v 11 \x - \xo 21.11: \xo*\xt Zo 21.18; FG 20.23; 21.33\xt*\x*Ana zergap, zav nzan han zɨgap, Por ret ndigap, wo suani gum harani kegap, khaŋ nzuai, “Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar khaŋ nzuai, ‘Zerusareman ki Zudaiŋ, mbe kha tɨvara kha ret namkaman muuŋgip, ana ndi, harigi ŋguir gumgi farve khɨngirga.’ ” \p \v 12 \x - \xo 21.12: \xo*\xt Mt 16.22\xt*\x*Nza ne mbararagiap, nza mba ŋgun ki gumgi gu mbigi phorgap, nza khaŋ tɨgap Zerusareman naangen Por thɨvi. \v 13 \x - \xo 21.13: \xo*\xt FG 20.24\xt*\x*Nza Por thɨvim, Por nza ŋgarkarav khaŋ nza nzuai, “Nde thaŋ nzuav nziav, nan ndɨkndɨgar farfagi? Gu mbe nan suirav, na kɨrgane vuzvugira khar ki. Gu vhɨra Zerusareman naaŋv rimgip, Guma Bakɨme Zisas zɨ ndi vun kuamkuargane vuzvugi.” \v 14 Nza Por thɨvav ana nzuaim, Por Zerusareman naan zav khaŋ tɨga havhargim, nza wom ana thɨvɨrgeŋ thagi. Nza thav, khaŋ ana nzuai, “Fhe Bakɨme vuzvuk ma. Ana mba bigeŋ vuzvugi ne hɨr za mbui, ne mbar hɨ.” \ms Por Zudian phena tɨvaneŋ ga rɨgim, mbe ana nzuai buni mbararagi. \s Por vov Zerusareman hɨgi. \p \v 15 Nza Sisariara kim, rari mbari vhɨzgim, nza bigi bevahegap, Sisaria thav Zerusareman ndai. \v 16 Nza Sisaria thav, Zerusareman ndaim, maaŋ Sisarian Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi mbari nza phorga ndai. Mbe nzan ko vov, Nason phenan vugi. Nason, ana Saiprus guma ma. Ana fhum guarara, ana Zisas zɨn vui guma ki. Mbe nzan ko vov, ana phena tɨgim, nza ana phenan ki. \v 17 Nza nda vov, Zerusareman hegim, Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi, mbe zav nzan ndikndigi. \p \v 18 \x - \xo 21.18: \xo*\xt FG 15.2; 15.13; Ga 1.19; 2.9\xt*\x*Nza Zerusarem ndav, mɨtimanera Por nzan kov, Zems ganɨ za vui. Nza Zems ganɨ za vuim, Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi gari gumgir pani, mbe vhɨra zav mba tugar nza phorga Zems phenan phoga vhuigi. \v 19 \x - \xo 21.19: \xo*\xt FG 15.4; 15.12; Ro 15.18-19\xt*\x*Mbe nza phorga phoga vhuigim, Por mben ndikndigap, raar vhuun mbe nɨɨŋgiap, mbaram Fhe Bakɨme anan kurkurav ŋkasŋkar ana ndɨɨim, ana harigi ŋgui phorga muuŋgi bigi, ana za ntan mbe neŋgi. \s Por Zerusarem hɨgi. \p \v 20 \x - \xo 21.20: \xo*\xt FG 15.1; 15.5; 22.3; Ro 10.2; Ga 1.14\xt*\x*Mba Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi gari gumgir pani Por suaŋgi buni mbararagiap, mbe Fhe Bakɨme zɨ ndi vun kuamkuagi. Mbe Fhe Bakɨme zɨ ndi vun kuamkuav, khaŋ Por ga nzuai, “Nzan fek, ndu kaŋgi, mbarkɨrga tausen Zudaiŋ, mbe za Zisas khothɨgi. Mbe khaŋ muuŋgiap, mbe za Moses suaŋgi tɨvi, mbe khaŋ tɨga havhargiap, nta zɨn vui. \v 21 \x - \xo 21.21: \xo*\xt FG 16.3; Ga 2.3\xt*\x*Mbe nta zɨn vuim, gumgi mbari, mbe ndu nzuav khaŋ mbe nzuai, ‘Por harigi ŋguir ki Zudaiŋ, ana khaŋ mbe nzuai, “Nde Moses suaŋgi tɨvi, nde nta zɨn ŋgɨ thari.” Ndu maaŋ mbe nzuav khaŋ mbe nzuai, “Nde won tarir fooŋ thari. Nde vhɨra Moses fhum muun za suaŋgi tɨvi, nde wom nta zɨn ŋgɨ thari.” ’ \v 22 Mbe maaŋ ndu nzuai ne, nza ne kaŋgi. Mbe ntigem ndu Zerusareman ndagi ne mbararagip, ne suaŋv ndu suaŋrim, nza ram muuŋrie? \v 23 \x - \xo 21.23: \xo*\xt Nam 6.13-21\xt*\x*Mbe maaŋ ana suaŋgiap, thav khaŋ Por ga nzuai, “Nza tɨva mueŋ kaŋgi. Ndu ne zɨn ŋgɨri. Nzan fethɨgi gumgi, mbe fhum kama havharar bigɨn muen Fhe Bakɨme phorga suaŋgi. \v 24 \x - \xo 21.24: \xo*\xt FG 18.18\xt*\x*Ndu mba fethɨgi gumgi, ndu mbe ndigɨp, nde Fhe Bakɨme nɨman ŋgarigi tɨvar muuŋgiri. Ndu vhɨra mbe Fhe Bakɨme suaŋv shaman muunga bigi, ndu nta vhezgirim, mbe won pani shɨvkorgiri. Ndu maaŋ muuŋgirga, kha gumgi gu mbigi khaŋ suanga, mbe khar ndu nzuai buni, nta guigira buni fhuvara. Ndu Moses suaŋgi tɨvi zɨn vui guma ma.\f a \fr 21.24 \fr*\ft Ndu FG 18.18 ki kameŋ ganɨri. Ndu vhɨra Namba 6.1-21 kameŋ ganɨri. \ft*\f* \p \v 25 \x - \xo 21.25: \xo*\xt FG 15.29\xt*\x*“Nza fhum mba harigi ŋgui gumgi gu mbigi, mbe Zisas khothɨgi, nza gava khergiap, mbe ndi mbav, nza mba fhum suaŋgi buni, nza ntan mbe suaŋgi. Nza mba gavar khaŋ mbe suaŋgi, ‘Nde tuituigira wari ganɨri. Nde guma the nduara won farver tuma kargip, ana nɨman tɨgɨrga sɨk, nde ana mbɨ thari. Nde vhɨra vɨzɨnan mbɨ thari. Nde vhɨra guma fhɨrar fagim, rimgiap, vɨzɨn korgia ndavar vergi sɨk, nde vhɨra ana mbɨ thari. Nde vhɨra ruarir gumgi gu mbigi wari kɨmɨ thari.’ ” \v 26 \x - \xo 21.26: \xo*\xt Nam 6.13; FG 24.18; 1 Ko 9.20\xt*\x*Mbe maaŋ Por ga suaŋgim, Por mba kama havharar Fhe Bakɨme phorga suaŋgiap fethɨgi gumgi ndigi. Mba mɨtimanera, Por mbe phorgap Fhe Bakɨme nɨma ŋgara zav mbe mba suaŋgi tɨvi, mbe za nta muuŋgi. Mbe mba tɨvi ga muuŋgiap, Por vov, Fhe Bakɨmen Phena bɨna vhen vergap, Fhe Bakɨme Phenan ŋaara guma phorga nzuai. Ana khaŋ nzuai, “Nza Fhe Bakɨme nɨman ŋgararga tɨvi, nza nta muuŋgia thugi. Nza harathɨgi rari vhɨzgirim, nza zɨv, shaman muunga.” \s Zudaiŋ Fhe Bakɨme Phena vhen Por suirigi. \p \v 27 \x - \xo 21.27: \xo*\xt Ese 44.7; FG 6.13; 2 T 1.15\xt*\x*Por Zerusareman ndav kim, harathɨgi rari vhɨzɨ za mbuim, Zudaiŋ mbari, mbe Esia fhain kega Zerusareman ndav, Por garim, ana Fhe Bakɨme phena bɨna vhen kim, mbe mbaram vov, mba gumgi gu mbigi ndavi ga sav, mbe ndavi khavim, mbe Por ga vhegi. Mbe Por ga vhegap, hegap, anan suirigi. \v 28 Mbe ana suirav, khɨrɨv kaav, khaŋ nzuai, “Nde Isreriŋ gumgi, nde nzan kurari. Kha guma ana za kha ŋguir ki gumgi ga nzuav, nza ntɨɨri ndi nɨɨn mpɨɨv, vhɨra Moses suaŋgi tɨvi, ana vhɨra nta mbevav, ana vhɨra Fhe Bakɨmen Phena ndi nɨɨn pɨɨŋgi. Ana mba tɨvara muuŋgi fhuvara. Ana vhɨra mba Grikin kov zim, mbe vhɨra zav Fhe Bakɨmen phena bɨna vhen zerav, Fhe Bakɨme won mbuigi ŋaneŋ ga muuŋgim, ne Fhe Bakɨme nɨman nzaŋnzaŋgi.” Mbe mba bunin Por ga nzuai. \v 29 \x - \xo 21.29: \xo*\xt FG 20.4; 24.5-6; 2 T 4.20\xt*\x*Mbe khaŋ muuŋgiap, mba bunin Por ga nzuai, mbe fhum Efesus guma Trofimus garim, ana Por phorga Zerusareman kegim, mbe khueŋ ndɨkndɨgi, Por anan kov Fhe Bakɨme phena bɨna vhen vergi thi? \p \v 30 Mba gumgi gu mbigi mba buni mbararagiap, Zerusareman ki gumgi gu mbigi, mbe za ŋgava mbatɨga muuŋgi. Mbe ŋgava mbatɨga muuŋgiap, mba gumgi gu mbigi, mbe za khuafua zav, za wari fugi. Mbe wari fugap, Por suirav, ana ŋgɨrga Fhe Bakɨme phena bɨna vhen kegap kɨrar hi. Mbe ana ŋgɨrga kɨrar hav, vhemkora mbe Fhe Bakɨmen phena bɨna vhen veri thɨɨ, mbe za nta puigi. \f b \fr 21.30 \fr*\ft Fhe Bakɨme phena bɨni vhɨrve za ana behuigi. Mba harigi ŋgui gumgi, mbe ŋgɨp mba fhara guarara vhen veri bɨn, mbe mba bɨna vhera kɨrga, mbe mbu vhee guarara ki bɨna the vhen ŋgirɨgɨra tuktɨgi fhuvara. Mbe mba Por ŋgɨrga Fhe Bakɨme phena bɨna vhen kega kɨrar hɨgi ne nzuai. Por ana mba fharigi bɨna vhen verga vov, mba fhari bɨna vhen ki bɨna vhen kegim, mbe ana ŋgɨrga, mba kɨrar ki bɨna vhen zergi. Mbe ana ŋgɨrga zergap, mba zumgum vov vhen veri bɨn, mbe ana thɨɨ, mbe za nta puigi. Mba gumgi gu mbigi vhɨrve, mbe za mba vhivgiap, kɨrar ki bɨna bakɨme mbe ana ki. Mba gumgi gu mbigi mbe Fhe Bakɨme phena phogi ga vhuav buni nzuai ŋani, mbe ntan ki. Mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi, mbe phen mba bɨna gaara mbɨkshɨma bisaŋ manen ki. Mbe phenan ndai sarve, mba Fhe Bakɨme phenan fharigi bɨna vhen mbe kav, phogi ga vhui ŋanen kegap, nda vov mbe phena furigi. \ft*\f* \s Roman ntari ga mbui gɨɨtɨvi Por ndigi. \p \v 31 Mbe thɨɨ za nta puigap, mba gumgi, mbe Por shogirim, ana rimgir zav ana shogim, mba Roman ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari guman pan mba kameŋ mbararagi. Ana khueŋ mbararagi, mba Zerusareman ki gumgi gu mbigi, mbe ntara mbuav tamtam wari shogi. \v 32 Ana maaŋ suaŋgia hɨgap, mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi ndigap, mbe gari gumgir pani ndigap mbe khuafuigap, mba gumgi gu mbigi vhɨrve ki ŋanen veri. Mbe zerim, Zudaiŋ mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari guman pana garim, ana won ntari ga mbui gɨɨtɨvir kov zerim, mbe Por shogɨ thav wari fhura ki. \v 33 \x - \xo 21.33: \xo*\xt FG 20.23\xt*\x*Mbe fhura kim, mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari guman pan zav, Por han zɨgap, ana suirav, mbaram mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi ga nzuaim, mbe shen phuninin ana kegi. Mbe ana kegim, ana kha nzambaran Zudaiŋ ga muuŋgi. “Khe the khare? Ana ram mbui bigeŋ muuŋgi?” \v 34 Mba gumgi gu mbigi vhɨrve maaŋ kav khɨrɨv kaav, tamtam buni nzuai. Mbe khɨkhɨma bakɨme mbuim, mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari guman pan tuituigiap mba buna nɨɨeŋ mbararagi fhuvara. Ana maaŋ muuŋgia thav, mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi ga nzuaim, mbe Por ndigap wari wo phenan vui. \v 35 Mbe vov, wari wo phena sarve thɨman hav garim, mba gumgi gu mbigi Por shogirim, ana rimgir zav khaŋ tɨga havhargi. Mbe havhargim, mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi Por suirav, vunfegap, ana ndiga vui. \v 36 \x - \xo 21.36: \xo*\xt Ru 23.18; Zo 19.15; FG 22.22\xt*\x*Mbe ana ndiga vuim, gumgi gu mbigi vhɨrve, mbe zɨn vov, khɨrɨv kaav, khaŋ nzuai, “Nza ana shogirim, ana rimgirga.” \s Por Zisas khothɨgi ne nɨɨeŋ bun Zudaiŋ ga nzuai. \p \v 37 Mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi Por ndiga wari won phena vhen ŋgirɨ za mbuim, Por mbaram Grikin kaman khaŋ mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari guman pana nzuai, “Gu buna thuen ndu suaŋrie?” Por maaŋ ana nzuaim, mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari guman pan ana nzerigi, “Ai, ndu Grikin kama kaŋgire? \v 38 \x - \xo 21.38: \xo*\xt FG 5.36-37\xt*\x*Ai, gu khueŋ ndɨkndɨgi, ndu kha Idzɨp guma, ndu fhum mba ntara bakɨme khavgiap, 4,000 gumgi ndigi, mbe ntari ga mbui kozin ntari ga mbui. Ndu mbe ndigap, zomzorap, nza Romiŋ, nde nzan ntari ga mbui gɨɨtɨvi phorga shogim, nde vhɨzgi. Ndura mben kov mba gumgi ki fhuv ŋanen vugi gumara khare thi?” \v 39 Ana ne nzuaim, Por khaŋ ana nzuai, “Gu Zuda guma ma. Gu Sirisia fhain Tarsus guma ma. Nan ŋgu bakɨme, ana zɨ ki ŋgu ma. Ena, ndu guman vhuuŋ ma. Gu guigira ndun nzai, gu mbu gumgi gu mbigi phorgɨv suan za mbui.” \v 40 Por maaŋ nzuaim, ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari guman pan, ana khɨrigi. Ana Por khɨrigim, Por mba phena sarvera thɨgap, won farvera mba gumgi gu mbigi khakhaigi, mbe won thɨɨri pɨnɨ zav, ana maaŋ mbe mbui. Ana maaŋ mbe mbuim, mbe za wari wo thɨɨri pɨngi. Mbe za vhuagim, Por mbaram Hibruin kama rugap, khaŋ mbe nzuai, \c 22 \nb \v 1 “Nde nan fegi gu ŋgugi, nan ndegi, nde mbarara. Gu ntigem guigira nde hiav, nde suan za mbui. Gu bigɨna mbatɨk thueŋ muuŋgi fhuvara.” \v 2 Mbe mbararagim, Por Hibruin kaman mbe nzuaim, mbe za vhuav kav, ana mbararagi. \p Mbe ana mbararagim, ana vov khaŋ mbe nzuai, \v 3 \x - \xo 22.3: \xo*\xt FG 5.34-39; 9.11; 21.39; 26.5; Ro 10.2; 2 Ko 11.22; Ga 1.14; Fi 3.5\xt*\x*“Gu Zuda guma ma. Nan niamuuŋ Sirisia fhain Tarsus ŋgu bakɨmen na tegi. Gu Zerusarem ŋgu bakɨmen kav vhuuŋgi. Gamarier na sure muuŋgi guma ma. Ana guigira nzan nzɨgir tɨvir na sure muuŋgim, gu guigira nta kaŋgi. Gu nta kaŋgiap, gu vhɨra Fhe Bakɨme vuzvugi tɨvi, gu guigira khaŋ tɨgap nta havhari guma ma. Nde ntige vhɨra mba tɨvara mbui. \v 4 \x - \xo 22.4: \xo*\xt FG 22.19; 26.9-11; Fi 3.6; 1 T 1.13\xt*\x*\x - \xo 22.4: \xo*\xt FG 8.3\xt*\x*Gu Zisas khothɨgap ana nzuai tɨvi zɨn vui gumgi gu mbigi, gu mben farfav mbari shogim, mbe vhɨzim, mbari gu shenin mbe suira gu hari kav, mbe ndia vov bɨna sui. \v 5 \x - \xo 22.5: \xo*\xt FG 9.2\xt*\x*Gu mba tɨva mbuim, Fhe Bakɨmen rotu gari guman pan gum mba buaadegi gumgi, mbe na kaŋgi, mbe na bun nde suanga. Mbe gavi khergiap, mben gumgi mbari, mbe Damaskusan ki. Mbe mba gavi khergiap, mbe ndi mbav na bun mbe nzuai. Gu Damaskusan naaŋv mba Zisas khothɨgap ana zɨn vui ntɨɨri, gu mben suigɨv mbe ndiv Zerusareman zirɨrim, kha gumgi bakɨvi ne suaŋv muumbara mbatɨgar mben muuŋgirga.” \s Por Zisas khothɨgap ana zɨn vui ne bun mbe nzuai. \r Farasegi Gumgi 9.3-19; 26.12-18 \p \v 6 \x - \xo 22.6: \xo*\xt FG 9.3; 26.12-13\xt*\x*Por mba bunin mbe nzuav khaŋ mbe nzuai, “Gu mba gumgi gu mbigi ndir zav Damaskusan ndai. Gu nda vov, Damaskusan han mbaim, ra vov phɨɨŋ han mbai. Gu ndaim, vhava bakɨ mbe tor vhekvhegi fara muuŋgiap buivar kega zera zav guigira na shɨrigi. \v 7 Mba vhava ŋaar na shɨrigim, gu won hos thav kɨgira nɨɨaŋ ndarav, mbaram guma kamthooŋ mbe mbararagim, ana kha nzambaran na muuŋgi, ‘Sor, Sor, ndu thaŋ nzuav nan farfagi?’ \v 8 Ana maaŋ nzuaim, gu khaŋ ana nzuai, ‘Guma Bakɨme, ndu the?’ Gu maaŋ nzuaim, ana khaŋ na nzuai, ‘Gu Nasaret guma Zisas, ndu nan farfagi.’ \v 9 Mba na phorga ndai gumgi, mbe mba vhava gari. Mbe mba na nzuai guma, mbe ana kamthooŋ mbararagi fhu. \p \v 10 “Ana maaŋ na nzuaim, gu thav khaŋ ana nzuai, ‘Guma Bakɨme, gu ntigem ram muuŋrie?’ Guma Bakɨme khaŋ na nzuai, ‘Ndu khavgip Damaskus ŋgu bakɨmen vhen ŋgirɨri. Guma the maam, gu muun zav ndun farasarigi ŋaari, ana za nta bun ndu suanga.’ \v 11 Mba buivar kega zerav na shɨrigi vhavar ŋaar, ana guigira havhargi. Ana na rɨmani ga muuŋgim, gu ram muuŋgip ganɨrie? Maaŋ muuŋgiap, na phorga vui gumgi, mbe nan harar suirav, nan kov Damaskus ŋgun vhen vergi. \p \v 12 \x - \xo 22.12: \xo*\xt FG 9.17; 10.22; 1 T 3.7\xt*\x*“Mbe nan kov Damaskusan vergim, guma mbe maaŋ ki. Mba guma zɨ, Ananaias. Ana guigira Fhe Bakɨmen piin kav, Moses suaŋgi tɨvi guigira nta zɨn vui guma ma. Mba Damaskusan ki Zudaiŋ, mbe khaŋ ana nzuai, ‘Ana guman vhuuŋ ma.’ \v 13 Ana zav, na han thɨgap, khaŋ na nzuai, ‘Nan fek, Sor, ndun rɨmani taagip nzerav ganɨri.’ Ana maaŋ na nzuai tugera, nan rɨmani taagia nzerigim, gu ana gari. \v 14 \x - \xo 22.14: \xo*\xt FG 9.15; 1 Ko 9.1; 11.23; Ga 1.12\xt*\x*Gu ana garim, ana khaŋ na nzuai, ‘Nzan nzɨgir Fhe Bakɨme, ana ndun farasarigi. Ndu anan vuzvugi kaŋgirga, ndu vhɨra ana Ŋaara Guman Ŋaar, ndu ana ganɨv, ndu vhɨra ana won kamthoon suanga buni, ndu nta mbarararga. \v 15 \x - \xo 22.15: \xo*\xt FG 23.11; 26.16\xt*\x*Ndu mba garav mbararagi buni gum bigi, ndu za nta bun za kha gumgi gu mbigi ga suanga. \v 16 \x - \xo 22.16: \xo*\xt FG 2.21; 9.11; 9.18; Ro 10.13; Hi 10.22\xt*\x*Ndu mba ŋaarar muunga, ndu ntige thagɨnen rarga ki? Ndu khavgip khaŋ suaŋ, “Zisas nan korar muuŋ.” Ndu maaŋ suaŋv, ana zɨn panan ruagirim, ana ndu fhum muuŋgi tɨvi mbatɨgi, ana nta ruagirim, nta vhɨzgirga.’ ” \s Fhe Bakɨme Por ga sarigim, ana vov harigi ŋguir Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun nzuai. \p \v 17-18 \x - \xo 22.17-18: \xo*\xt FG 9.29-30\xt*\x*Por maaŋ nzua vov, khaŋ mba gumgi gu mbigi ga nzuai. “Gu zumgum taagia zav Zerusareman ndav, gu vov Fhe Bakɨme phena bɨna vhen vergap, Fhe Bakɨme phorga nzuav kav, gu rɨma kui fhara muuŋgiap Guma Bakɨme gangi. Gu ana garim, ana khaŋ na nzuai, ‘Ndu vhemkora Zerusarem thav khavgi ŋgɨri. Ndu kha ŋgu bakɨmera nan buni vhuuiŋ bun suanga, kha gumgi gu mbigi, mbe ndu khothɨgɨrga tuktɨgi fhuvara.’ \v 19 \x - \xo 22.19: \xo*\xt FG 8.3; 22.4; 26.9-11\xt*\x*Ana maaŋ na nzuaim, gu nduara khaŋ ana nzuai, ‘Guma Bakɨme, mbe na kaŋgi. Gura fhum Fhe Bakɨme buni mbararagi pheni ga ruav, ndu khothɨgap ndu zɨn vui gumgi gu mbigi, gu mbe suigav, mbe ndia zav bɨna suav, hor mbatɨgar mbe mbuim, mbe na kaŋgi. \v 20 \x - \xo 22.20: \xo*\xt FG 7.58; 8.1\xt*\x*Gu vhɨra, mbe ndun buni vhuuiŋ bun nzuai guma Stiven, gu vhɨra thɨga mbe garim, mbe na nɨmara ana shogim, ana rimgim, gura khaŋ suaŋgi, “Mbe mba tɨvar ana muuŋgi, ne nzerara”. Gu nen mbe nzuav, gu nduara mba ana shogi ana rimgi gumgir shagir kirav kegi.’ \v 21 \x - \xo 22.21: \xo*\xt FG 9.15; 13.2; 13.46; Ga 1.15-16; 1 T 2.7\xt*\x*Gu maaŋ nzuaim, Guma Bakɨme khaŋ na nzuai, ‘Ndu ŋgɨ, gu ndu sararim, ndu harigi ŋguir samra ŋgɨgɨrga.’ ” \s Por khaŋ mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi ga nzuai, “Gu Rom guma ma.” \p \v 22 \x - \xo 22.22: \xo*\xt FG 21.36\xt*\x*Por mba buni nzua vov, mba harigi ŋgui gumgi gu mbigi ga nzuaim, mba Zudaiŋ ne mbararagiap, mbe wom Por buni mbararargeŋ thagi. Mbe thav, kama bakɨmera kaav, khaŋ nzuai, “Ana shogirim, ana rimik! Mba khesharigi guma, ana kha nuianan kɨ thari. Ana vhɨra ŋamkɨrga fhu.” \v 23 Mbe ne nzuav tamtam kaava nzɨɨv, wari wo ruga hav shari fhavi shari, mbe nta zorav nta sim, nta kɨzrɨga vov tamtam mbur rim, mbe vhɨra vherɨna dogap, ana fuav vu sui. Mbe mba tɨva mbui ne khaŋ muuŋgi, mbe Por suaŋgi buneŋ vuzvugi fhu. \v 24 Mbe maaŋ mbuim, mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari guman panan vhari, ana mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi ga nzuaim, mbe Por ndigap, wari won phena vhen vergi. Mbe ana ndiga wari won phena vhen vergim, mbe gari guman panan vhari phivɨgan Por kharɨ zav mbe nzuai. Ana khueŋ kaŋgi zav, kha gumgi gu mbigi thagɨna bigɨna nɨɨeŋ ga nzuav khɨrɨv Porar kaav, ana tuarahuri. \v 25 \x - \xo 22.25: \xo*\xt FG 16.37\xt*\x*Mbe maaŋ Poran muuŋv ana harani gu suani kɨr za mbui. Por garim, mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari gɨmatɨva pan ana hara thɨgi. Por mbara kha nzambaren ana muuŋgi, “Ee, nzan tɨv ram nzuai? Ana khaŋ nzuaire, nza kha khesharigi tɨvar Rom guman muunga, ne nzerigi, o fhu? Nde vhɨra kha tɨvar na muun za mbui. Nde na nzuav suaŋgiap, fhura phivɨgan na kharɨ za mbui fhuvara. Nde mba tɨvar muun za mbui, ne nzerigi, o?” \f a \fr 22.25 \fr*\ft Ndu FG 16.37 ganɨri. Mbe Romiŋ, mben tɨva mueŋ khaŋ nzuai, mben tɨv guigira havhargia khaŋ nzuai, mbe fhura shɨshɨgɨp phivɨgar Rom guma the khargirga tuktɨgi fhuvara. \ft*\f* \p \v 26 Por mba nzambaren mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari gɨmatɨva pana muuŋgim, ana mbaram vov, nen mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari guman panan vhari ga nzuav, khaŋ ana nzuai, “Ndu ntige ram muuŋrie? Mbu guma, ana Rom guma ma.” \v 27 Ana ne suaŋgim, mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari guman panan vhari zav khaŋ Por ga nzuai, “Ndu na suaŋ. Ndu Rom guma, ee?” Ana ne nzuaim, Por khaŋ ana nzuai, “Ahaŋ.” \v 28 Por maaŋ nzuaim, mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari guman panan vhari khaŋ ana nzuai, “Gu won ŋkɨɨa vhɨrve guarira wo nzuav vhezgiap, gu ntigem Rom guma ki.” Ana maaŋ nzuaim, Por khaŋ ana nzuai, “Gu maaŋ muuŋgi fhuvara. Gu nan ndia Rom guma ma. Gu vhɨra Rom guma ma.” \v 29 \x - \xo 22.29: \xo*\xt FG 16.38\xt*\x*Por maaŋ suaŋgim, mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi ana nzav, phivɨgar ana kharɨ za mbuav, mbe ne mbararagiap, mbe vhemkora shɨva vergap ana thagi. Mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari guman panan vhari vhɨra Por kaŋgi, ana Rom guma ma. Ana maaŋ muuŋgiap, ana vhɨra rivgi. Ana khaŋ muuŋgiap, ana nzuaim, mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi shenin Por kegi. \s Por Fhe Bakɨme buni vhuuin Zudain buaadegi gumgi ga nzuai. \p \v 30 Mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari guman panan vhari rivgiap, ana vhɨra tuituigip khueŋ kaŋgi za mbui, Por thagɨna bigɨna mbatɨga goreŋra muuŋgim, kha Zudaiŋ ana nzuav nzuai. Ana maaŋ muuŋgiap, mba mɨtimanera ana Por fhɨrgim, ana bɨna thav kɨrar hɨgi. Ana mbaram Fhe Bakɨme rotu gari gumgir pani gum za mba Zudain buaadegi gumgir panin kamgim, mbe zav wari fugi. Mbe zav wari fugim, ana mbaram Porar kov mbe han zerav, ana nzuaim, ana vov, mbe nɨman thɨgi. \c 23 \p \v 1 \x - \xo 23.1: \xo*\xt FG 24.16; 1 Ko 4.4; 2 Ko 1.12; 2 T 1.3\xt*\x*Por mbe nɨman thɨgap, mbaram purara mba buaadegi gumgir pani garav, khaŋ mbe nzuai, “Nde nan fegi, gu Fhe Bakɨme rɨmani nɨma ruav, gu won ndava vhee kaŋgi. Gu ana nɨman mbui tɨvi, nta nzerara zav gu ntige khar thɨgi. Gu wo kaŋgi, gu bigɨna mbatɨga thueŋ muuŋgi fhu.” \v 2 \x - \xo 23.2: \xo*\xt 1 Kin 22.24; Jer 20.2; Zo 18.22-23\xt*\x*Por maaŋ nzuaim, mba Fhe Bakɨme rotu gari guman pan Ananaias, ana khaŋ mba Por han thivgi gumgi ga nzuai, “Nde ana thɨri phavik.” \v 3 \x - \xo 23.3: \xo*\xt Wkp 19.35; Lo 25.1-2; Mt 23.27-28; Zo 7.51\xt*\x*Ana maaŋ nzuaim, Por khaŋ ana nzuai, “Fhe Bakɨme ndura shogirga! Ndu khaŋ muuŋgi, ndu bɨna mbatɨk ma. Mbe pena hurar ana hɨvgi, ndu mba fara muuŋgi. Mbe pena hurar ana hɨvgirim, gumgi mba ana khɨnan ki bigɨna mbatɨga gangirga tuktɨgi fhuvara. Ndu kha Moses suaŋgi tɨvi ga nzuav na nzuav nzuav, za khar perav ki. Gu ndu nzuai, ndu nduara Moses suaŋgi tɨvi phɨrgiap mbe nzuaim, mbe na shogi.” \f a \fr 23.3 \fr*\ft Wok Pris 19.15 khaŋ nzuai, mba buni mbararagi gumgi, mbe tɨvar vhuuŋra zɨn ŋgɨp, mbe buni mbararari. Por mba tɨva ntɨrɨgap, khaŋ mba Fhe Bakɨme phena ŋgari guman pana nzuai, “Ndu nduara mba tɨva phɨrgi.” \ft*\f* \p \v 4 Por ne ana nzuaim, gumgi mbari Por han thivgia kav ne mbararagiap, kha nzambaren Por ga muuŋgi, “Ndu Fhe Bakɨmen rotu gari guman pan, ndu buna mbatɨgen ana nzuaire?” \v 5 \x - \xo 23.5: \xo*\xt Kis 22.28\xt*\x*Mbe mba nzambaren Por ga muuŋgim, Por khaŋ mbe nzuai, “Nde nan fegi gu ŋgugi, gu mba guma Fhe Bakɨme rotu gari guman pan ki ne kaŋgi fhuvara. Gu maaŋ muuŋgiap pham muuŋgi. Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gap khaŋ suaŋgi, ‘Nde won guman pan, nde buni mbatɨgir ana suaŋ thari.’ ” \p \v 6 \x - \xo 23.6: \xo*\xt Mt 22.23; Mk 12.18; Ru 20.27; FG 4.2; 24.15; 24.21; 26.5; Fi 3.5\xt*\x*Por khaŋ muuŋgiap, ana kaŋgi, mba buaadegi gumgi mbari, mbe Sadusiŋ gumgi ma. Mbe mbari, mbe Fherasiŋ ma. Ana maaŋ muuŋgiap mba buaadegi gumgir kɨɨav khaŋ mbe nzuai, “Nde nan fegi gu ŋgugi, gu Fherasi guma ma, gu Fherasin kam ma. Gu khueŋ khothɨgi, guma rimgip, zumgum taagi khavgirga. Mbe ntigem mba bigɨna nɨɨeŋra nzuav na nzuav nzuai.” \p \v 7 Por mba kameŋ suaŋgim, mba Sadusiŋ gu Fherasiŋ ne nzuav wari dai kama bakɨme mbe rɨgar hɨgim, mba phok rɨgɨra wari shɨrigi. \v 8 Mbe khaŋ muuŋgiap, mbe Sadusiŋ khaŋ nzuai ntɨɨri ma, “Guma rimgi taagia khavi fhu.” Mbe vhɨra khaŋ nzuai, “Fhe Bakɨme enseri ki fhu, vhɨra ntuu ki fhu.” Mbe maaŋ nzuaim, mbe Fherasiŋ, mbe mba bigi khothɨgi, mba bigi ki. \v 9 \x - \xo 23.9: \xo*\xt FG 5.39; 22.7; 22.17-18; 25.25\xt*\x*Mbe maaŋ muuŋgiap, ne nzuav khɨrɨv kaav nzuai. Mba Zudaiŋ tɨvi kaŋgi gumgi mbari, mbe vhɨra Fherasi gumgi ma. Mbe thɨvgia khaŋ tɨga havhargiap khaŋ nzuai, “Nza kha guma garim, ana bigɨna mbatɨga thueŋ muuŋgi fhuvara. Ana ŋina the ana suaŋgim, ana nzuai o, Fhe Bakɨme enser the ana suaŋgim, ana nzuai thi?” \v 10 Mbe mba tɨva mbuim, mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari guman panan vhari mbe garim, mba Fherasiŋ gu Sadusiŋ wari dai, ntarar kam guigira vov kɨvgim, ana rivgiap, kha ndɨkndɨga mbui, “Kheiŋ muuŋv kɨv Por suigɨv, ana ŋgɨv warir nɨɨŋrim, ana kariregɨp, rimgirga.” Ana mba ndɨkndɨga muuŋgia thav, khaŋ mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi ga nzuai, “Nde ŋgirɨp Zudaiŋ farve tɨn Por ndigɨp, nde wo phena vhen ŋgirgɨri.” \p \v 11 \x - \xo 23.11: \xo*\xt FG 18.9; 19.21; 25.11; 27.23-24; 28.16-23\xt*\x*Mbe Por ndiga wari wo phenan vugim, mba raar kegap, mba maan kegap, mɨn thugim, mba raar kegap, maan Fhe Bakɨme Por han thɨgap khaŋ ana nzuai, “Ndu thɨgɨ havhargiri, ndu rɨvɨ thari. Ndu khaŋ tɨgap Zerusareman na buni vhuuiŋ bun suaŋgi. Ndu mba tɨvara ndu Roman na buni vhuuiŋ bun suaŋri.” \s Zudaiŋ Por shogirim, ana rɨmɨn zav kama shogi. \p \v 12 Mba maan mɨn thugim, Zudaiŋ mbari wari fugap, Por shogirim, ana rɨmɨnga kama shogi. Mbe kama havhara nzuav khaŋ nzuai, “Nza guigira nzuai, kha vun ki Fhe Bakɨme nza kaŋgi, nza guigira Por shogirim, ana rimgirga, nza ntigem gura mban mbegɨrga fhu. Nza Por shogirim, ana rimgirga, nza za mban mbɨrga.” \v 13 Mbe kameŋ suaŋgi Zudaiŋ, mben vhɨrve 40 kambarigi. \v 14 Mba gumgi, mbe vov, Fhe Bakɨme rotu gari gumgir pani gum mba Zudain gumgir pani han vov, khaŋ mbe nzuai, “Nza kama havharar khaŋ nzuai, ‘Nza gura mban mbegɨrga tuktɨgi fhuvara. Nza khara muuŋgip kɨv, Por shogirim, ana rimgirim, nza mban mbɨrga.’ \v 15 \x - \xo 23.15: \xo*\xt FG 25.3\xt*\x*Maaŋ muuŋgip, nde mba buaadegi gumgir panin kov, nde kama ndim, mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari guman panan vhari ndi mbararim, ana Porar kov, nde han zirɨri. Nde ana guigɨp khaŋ ana suaŋri, ‘Nza Por tuituigɨp suaŋgi buni mbari ndɨɨriveŋ kaŋgi zav, anan nzan za mbui.’ Nza ana rargɨ kɨrga. Ana zɨv nden hɨr saŋ muunga, nza za ana shogirim, ana rimgirga.” \p \v 16 Mbe maaŋ nzuaim, Por mbiga hɨrɨɨn kam, ana kav, mbe ana muun za nzuai kameŋ, ana ne mbararagi. Ana ne mbararagiap, mbaram vov, mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi ki phenan vugap, ne bun Por ga suaŋgi. \v 17 Por ne mbararagiap, mbaram mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari gɨmatɨva pana mben kamgim, ana ana han zim, ana khaŋ ana nzuai, “Ndu kha guman kaman kuv, mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari guman panan vhari han ŋgɨri. Ana buna muen ana suan za mbui.” \v 18 Por nen ana suaŋgim, ana mba guman kaman kov, mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari guman panan vhari han vov khaŋ ana nzuai, “Mba phena tɨvanen ki guma, Por, nan kamgia khaŋ na nzuai, ‘Ndu kha guman kaman kuv, mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari guman panan vhari han ŋgɨri. Ana ana suanga buna mueŋ ki.’ ” \p \v 19 Ana maaŋ ana suaŋgim, mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari guman panan vhari mbaram mba guman kama harar suirav, ana kov mani gaar vugi. Mani gaar vugap nuanira kav, ana mba guman kaman nzav khaŋ ana nzuai, “Ndu thagɨna bunen na suan za mbui?” \v 20 Ana maaŋ ana nzuaim, mba guman kama mbaram khaŋ ana nzuai, “Mbe Zudaiŋ kama shogiap khaŋ nzuai, ‘Mbe ndun nzararim, ndu gurmaŋgip Porar kov mba buaadegi gumgir panin han ŋgirɨri.’ Mbe khaŋ nzuai, ‘Nza ana guigɨp khaŋ suanga, “Nza tuituigip Por kaŋgi saŋv ana nzanga.” ’ \v 21 Mbe maaŋ ndu suanga, ndu mbe buni mbarara thari. Mbe gumgi mbari, mbe vhɨrve 40 kambarigi. Mbe kama havharar khaŋ nzuai, ‘Nza mban mbegɨrga tuktɨgi fhuvara, nza Por shogirim, ana rimgirga, nza za mban mbɨrga.’ Mbe ne suaŋgiap nen ndu rarga mbur ki.” \v 22 Mba guman kam nen mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari guman panan vhari ga suaŋgim, mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari guman pana vhari kama havharar khaŋ mba guman kama nzuai, “Ndu ŋgɨp, khaŋ harigi guma the suaŋ thari, gu mba bigeŋ bun ana suaŋgi.” \s Mbe Por ga sarigim, ana ŋgui gari guman panan vhari Feriks han vui. \p \v 23 Mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari guman panan vhari, mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari gɨmatɨva pana manin kamgim, mani ana han zim, ana khaŋ mani ga nzuai, “Ŋko ŋgɨp, 200 ntari ga mbui gɨɨtɨvi ndigɨp, mbaram 70 ntari ga mbui gɨɨtɨvi thari phorgɨ ndigiri, mbe hozi ndigiri. Ŋko vhɨra harigi 200 ntari ga mbui gɨɨtɨvi thari phorgɨ ndigiri, mbe fugi suigiri. Ŋko mbe bevahegɨp, nde 9 kirok maan Sisarian ŋgirɨri. \v 24 Nde vhɨra Por hozi bevahegɨp, ana kuv, nde ruru vhuuŋra muuŋv, ŋgirɨp ŋgui gari guman pana vhari Feriks han ŋgirgɨri.” \v 25 Mbe ŋgirɨ za mbuim, mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari guman panan vhari gava kherav khaŋ nzuai, \p \v 26 “Gu Krodius Risias, gu kha gava khergiap, ŋgui gari guman panan vhari Feriks ndi mbai. Raara vhuuŋ. \v 27 \x - \xo 23.27: \xo*\xt FG 21.30-33; 22.25-27; 24.7\xt*\x*Mbe Zudaiŋ kha guman suirav, ana shogiri ana rɨmɨn za mbui. Gu mbararagi, mbe khaŋ nzuai, ‘Kha guma, ana Rom guma ma.’ Gu maaŋ muuŋgiap won ntari ga mbui gɨɨtɨvir kov vov, nza mbe tɨn ana ndigi. \v 28 \x - \xo 23.28: \xo*\xt FG 22.30\xt*\x*Gu mbe ana sav, ana nzuai buna nɨɨeŋ kaŋgi zav, ana kov, mben buaadegi gumgir pani han vugap, mben nzarigi. \v 29 \x - \xo 23.29: \xo*\xt FG 18.14-15; 25.19; 26.31\xt*\x*Gu mben nzarigim, mbe khaŋ nzuai, mbe won tɨvira nzuav ana nzuai. Mbe guigira ana rɨmɨnga bigɨna guara thueŋ gangia nzuav kake, nza ana shogi, ana rɨɨe o, nza ana ndi bɨna sue. \v 30 \x - \xo 23.30: \xo*\xt FG 23.20; 24.5-8\xt*\x*Gu maaŋ muuŋgiap ntige mbararagim, mbe mba guma shogirim, ana rɨmɨ zav nimra kama shogi. Gu maaŋ muuŋgiap vhemkora ana sarigim, ana ndu han mbar veri. Ana ndu han mbar verim, gu mba ana sav ana nzuav nzuai gumgi, gu mbe suaŋgi. Mbe ŋgirɨp ndu nɨman mba ana sav ana nzuav nzuai buni, mbe ntan ana suaŋrim, ndu mbe ana nzuav nzuai buni kaŋgirga.” \p \v 31 Mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari guman panan vhari maaŋ mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi ga suaŋgim, mbe ana kameŋ zɨn vov, mba maaŋra Porar kov Antipatris ŋgu bakɨmen veri. \v 32 Mbe vergap, mba mɨtimanera mba hozi ga piigiap vergi ntari ga mbui gɨɨtɨvi, mbe Porar kov Sisaria ŋgu bakɨmen vergi. Mbe Porar ko verim, mba harigi ntari ga mbui gɨɨtɨvi, mbe taagiap Zerusareman wari wo phenan ndai. \v 33 Mba hozi ga piigiap ntari ga mbui gɨɨtɨvi, mbe Porar ko vera Sisarian hɨgap, mbaram mba gava ndiga vov, mba ŋgui gari guman pana vhari ga ndɨɨv, vhɨra Porar ko vov, ana nɨman thivgi. \v 34 Por mba ŋgui gari guman panan vhari nɨma thɨgim, ana mbaram mba gava gangiap, kha nzambaran Por ga muuŋgi. “Ndu maaŋgi fhaiŋ guma?” Por ana ŋgarkarav, khaŋ ana nzuai, “Gu Sirisia guma ma.” \v 35 Por maaŋ nzuaim, ŋgui gari guman panan vhari khaŋ ana nzuai, “Kha bunin ndu sav ndu nzuai gumgi, mbe zɨv khaŋ hegɨrga, gu ndu buni mbarararga.” Ana ne suaŋgiap khaŋ nzuai, “Nde Por ndim ŋgui gari guman pana Herot muuŋgi phena khɨngiri.” \c 24 \s Zudaiŋ gumgir pani Por ga nzuav nzuai. \p \v 1 Por Sisariara kim, meeŋthɨgi rari vhɨzgim, Fhe Bakɨme rotu gari guman pana Ananaias, mba Zudain gumgir pani gum, Romin tɨvi kaŋgi guma Terturusan kov, mbe Sisarian zergi. Mbe zergap, Por ga nzuav suanga buneŋ bun ŋgui gari guman pana vhari ga nzuai. \v 2 Mbe nen ŋgui gari guman pana vhari ga suaŋgim, ana mbaram Porar kamgim, ana za thɨgi. Ana za thɨgim, Terturus mbaram bunin ana sav ana nzuav nzuai. Ana khaŋ nzuai, “Gumana rum Feriks, ndu guigira nzan kurigim, nza mpirmpirɨga vhuuŋra muuŋgia kim, ntara bakɨ the nza fhain hɨgi fhu. Ndu vhɨra won ndɨkndɨgar vhuuŋ nza ntɨɨrir kurav, mba fhum mbatɨgi bigi, ndu nta muuŋgim, nta ntige nzerigi. \v 3 Guman rum Feriks, nza za wo fhain mba bigi gangiap, nzan ndavi guigira nzerigim, nza guigira ne nzuav ndun ndikndigi. \p \v 4 “Gu vhɨra buni vhɨrver ndu suaŋ ndu suirav tuga mpeen kɨrga fhuvara. Gu khueŋ nzuav ndun nzai, ndu nzan korar muuŋgip, nzan buna tɨveŋra mbarararga. \v 5 \x - \xo 24.5: \xo*\xt FG 6.13; 16.20; 17.6; 21.28; 1 Pi 2.12; 2.15\xt*\x*Nza kha guma garim, ana simtɨgi vhɨrve khavi. Ana za kha nuianan ki Zudaiŋ, ana za mbe phorga ntari khavi guma ma. Ana maaŋ mbuav, ana vhɨra mba nza thav wari shɨrav ki ntɨɨri, mbe kha zɨn mbe rɨgi, Nasaretiŋ. Ana mben guman pan ma. \v 6-8 \x - \xo 24.6-8: \xo*\xt FG 21.28-30\xt*\x*Ana vhɨra Fhe Bakɨmen Phena muuŋgirim, ana Fhe Bakɨme nɨman nzaŋnzaŋ zav mbui. Ana maaŋ mbuim, nza ana suirigi. Ndu ntigem, ndu nduara anan nzarim, ana mba muuŋgi bigi, ana nduara nta bun ndu suaŋgirim, ndu kaŋgirga, nza ana nzuav nzuai buni, nta guigira.” \f a \fr 24.6-8 \fr*\ft Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ kaŋgiap, nta kheri gumgi mbari, mbe khaŋ nzuai, harigi kama mueŋ phorgap kha vezar ki. Mba kameŋ khaŋ nzuai, “Nza won tɨvira nzuav, ana nzuav nzuai. Nza ana nzuav nzuaim, ŋgui gari guman pana vhari Risias won ntari ga mbui gɨɨtɨvir kov, zav nza tamtam nza daaga suav, nzan farve tɨn ana ndigi. Risias ana ndigap khaŋ nzuai, kha guma ga suaŋv suangeŋ vuzvugi gumgi, mbe zɨn ndu phorgɨv ana suaŋv suaŋri.” \ft*\f* \p \v 9 Terturus ne nzuaim, mbe Zudaiŋ vhɨra anan kurav, nen Por ga sav, ana nzuai. Mbe za khaŋ nzuai, “Mba buni, nta za guigira buni guari ma.” \s Por Fhe Bakɨmen buni vhuuiŋ bun Feriks ga nzuai. \p \v 10 Terturus mba buni suaŋgim, mba ŋgui gari guman pana vhari mba buni mbararagiap, mbaram won farve nɨɨŋkui, ana Por suangeŋ nzuav, ana maaŋ wo farve ga mbui. Ana maaŋ wo farve ga muuŋgim, Por ana farve gangiap, mbaram kama hegap, khaŋ nzuai, “Gu kaŋgi, ndu mpari vhɨrvera ndu kha gumgi gu mbigi buni ndi tɨgar mbai guman pan ki. Maaŋ muuŋgiap, nan ndava vhee guigira ndu buni ŋgarkargeŋ vuzvugi. \v 11 \x - \xo 24.11: \xo*\xt FG 21.17; 21.26; 24.17\xt*\x*Ndu tamtam mben nzanga, ndu khueŋ kaŋgirga, gu phɨk bavira raa phunini vov vhɨzgi, gu mba tugivigen, gu rotur muun zav Zerusareman ndagi. \v 12 Gu vugim, Zudaiŋ na garim, gu Fhe Bakɨme phena bɨna vhen, gu Zuda guma the phorga nzuav, ana dav, ana vhegi fhuvara. Mbe vhɨra na garim, gu gumgi gu mbigi thari, gu Fhe Bakɨme buni mbararagi phena vhen phok the khavgi fhu. Gu vhɨra kha ŋgu bakɨme vhen gumgi gu mbigi thari fugap, phok the khavgi fhu. Zakɨra fhuvara! \v 13 Mbe ntigem na nzuav nzuai buni, nta guigira buni fhuvara. Mbe vhɨra mbar na sav na nzuai buni, mbe gu muuŋgi tuav guara thueŋ khɨvarga, mbe nzuai buni nta guigira buni ma. \p \v 14 \x - \xo 24.14: \xo*\xt FG 24.5; 26.22; 28.23; 2 T 1.3\xt*\x*“Guigira buneŋ khare. Mba Zisas khothɨgav ana zɨn vui tuav, mbe kha suambarar ana mbui, ‘harigi ntɨɨri ma.’ Gu tuav zɨn vov, gu nza won nzɨgir Fhe Bakɨme, gu ara rotu mbui. Gu mba Moses suaŋgi tɨvi, gu za nta khothɨgap, gu vhɨra Fhe Bakɨme kamthooŋ gumgi fhum khergi buni, gu vhɨra za nta khothɨgɨvra ki. \v 15 \x - \xo 24.15: \xo*\xt Dan 12.2; Zo 5.28-29; FG 23.6; 26.6-7; 28.20\xt*\x*Gu nta khothɨgap, gu Fhe Bakɨme taagip mba vhɨzgi gumgi gu mbigi khavɨrgane, gu nen rarga ki. Ana tɨvir vhuuiŋ muuŋgi gumgi gu mbigi, mba tɨvi mbatɨgi ga muuŋgi gumgi gu mbigi, ana za taagi mbe khavgirga. Mbe vhɨra ne nzuav Fhe Bakɨme khothɨgap, ana rarga wari ki. \v 16 \x - \xo 24.16: \xo*\xt FG 23.1\xt*\x*Gu maaŋ muuŋgiap won ndava havhargiap ki. Gu bigɨna mbatɨk thueŋ muuŋ thav, gu zazera nzerara Fhe Bakɨme nɨman kav, gu vhɨra kha gumgi gu mbigi nɨman ki. \p \v 17 \x - \xo 24.17: \xo*\xt FG 11.29-30; 20.16; Ro 15.25-26; 2 Ko 8.4; Ga 2.10\xt*\x*\x - \xo 24.17: \xo*\xt FG 21.17-28\xt*\x*“Gu mpari mbarir harigi ŋguir kegap, zumgum gu taagia wo ntɨɨri han zɨgi. Gu ŋkɨɨa gu bigi mbari ndiga zav bigi sosuagi gumgi mbarir kurkurav, gu vhɨra Fhe Bakɨme nzuav shama mbui bigi mbari ndiga zɨgi. \v 18 Gu mba bigi ndigip, Fhe Bakɨme phena bɨna vhen ŋgirɨv, gu Fhe Bakɨme nɨman ŋgara zav mbui tɨv, gu fharav ne muuŋgiap, gu zumgum mba bigi ndiga vov Fhe Bakɨme phena bɨna vhen verav, ana nzuav shama muuŋgi. Gu mba Fhe Bakɨme phena bɨna vhen kim, mbe na gari, gu Fhe Bakɨme nɨman ŋgarav, gu ki. Gu mba tugen gumgi vhɨrve na phorga kegi fhu, vhɨra mba tugen gumgi thari khɨkhɨm bakɨ the muuŋgi fhu. \f b \fr 24.18 \fr*\ft Ves 6 khaŋ nzuai, Por Fhe Bakɨme phena muuŋgirim, ana Fhe Bakɨme nɨman nzaŋnzaŋ za mbui. Por mbe maaŋ ana nzuai, ne ŋgarkarav khaŋ nzuai, “Gu Fhe Bakɨme nɨman ŋgarav, gu ana phena guara vhen vergi.” \ft*\f* \p \v 19 \x - \xo 24.19: \xo*\xt FG 23.30; 25.16; 2 T 1.15\xt*\x*“Mba tugen Esia fhain kega ndagi Zudaiŋ, mbe fhura zav na suirigi. Mba nan suirigi gumgi, mbe kamen nan kɨv, mbe nduarira ntige zɨv, ndu nɨma thivgip, na suaŋv suaŋri. \v 20 Mbe maaŋ muuŋgip zegɨrga fhu, gu fhum mben buaadegi gumgi phorga nzuai, mbe na buni mbararagi. Gu pham buna thueŋ suaŋgirim, mbe nen ndu suanga. Mbe nen ndu suaŋv, gu mba muuŋgi bigɨna mbatɨgeŋ, mbe nen ndu suaŋri. \v 21 \x - \xo 24.21: \xo*\xt FG 23.6; 28.20\xt*\x*Gu buna bueŋra suaŋgim, mbe nen ndikndigi fhu. Gu mben rɨgar thɨgap, kaav khaŋ suaŋgi, ‘Gu khueŋ khothɨgi, guma rimgip, taagia khavɨrga. Mbe ntige nera nzuav na ndigap, nde wo buni nzuai ŋanen zɨgap, na nzuav nzuai.’ ” \p \v 22 \x - \xo 24.22: \xo*\xt FG 23.26\xt*\x*Por mba buni nzuaim, Feriks nta mbararagi. Feriks, ana vhɨra gumgi gu mbigi Zisas khothɨgav ana zɨn vui tuav, ana vhɨra ana kaŋgi. Maaŋ muuŋgip, Por buni suaŋgia thugim, Feriks mbaram khaŋ Zudaiŋ ga nzuai, “Nde rargɨri.” Ana maaŋ mbe suaŋgiap, khaŋ mbe nzuai, “Mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari guman pana vhari Risias garari. Ana zirgɨrim, gu za nde buneŋ ndi thɨgar maanga.” \v 23 \x - \xo 24.23: \xo*\xt FG 27.3; 28.16; 28.30\xt*\x*Ana mbe suaŋgiap khaŋ mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari guman pana nzuai, “Ndu Por ndi bɨna khɨngiri, ndu bigɨna thuen ana muuŋ thari. Ndu vhɨra ana kɨvntogi bigir ana nɨɨn saŋ muuŋrim, nde mbe thɨvɨ thari.” \s Feriks Por ndi bɨna khɨngim, ana bɨnan kim, mpari mpuveni vhɨzgi. \p \v 24 Rari mbari vhɨzgim, Feriks won muuŋ Drusiran kov, mani zi. Drusira, ana Zudar mbik ma. Mani zav, Feriks Porar kamgim, ana zim, ana anan buni mbari mbararagi. Por Zisas Krais khothɨgɨrga buni mbarir ana phorga nzuai. \v 25 Por ana phorga nzuav, tɨvir vhuuin muunga bunin ana nzuav, guma vhɨra tuituigip won kɨrɨ tɨvi gu bigi ganɨnganen ana phorga nzuav, vhɨra Fhe Bakɨme zumgum nza muuŋgi tɨvi mbatɨgi ga suaŋv nza suangane phorga ana nzuai. Ana nen Feriks ga nzuaim, Feriks ne mbararagiap, rivgi. Ana rivgiap, khaŋ Por ga nzuai, “Ndu ntige ŋgɨri! Gu zumgum tuk kɨrga, gu taagip ndu suaŋv kama ndi maanga.” \v 26 Feriks maaŋ Por ga nzuav, ana vhɨra kha ndɨkndɨgar Por ga mbuav, ana rarga ki. Por ana raaŋ shɨv, ŋkɨɨa tharir ana nɨɨŋgirim, ana fhura ana fhɨrgirim, ana bɨna thav, ŋgɨgɨrga. Feriks mba ndɨkndɨgar Por ga mbuav, ana tugi vhɨrvera zav Porar kaaim, ana zav ana phorga nzuai. \p \v 27 \x - \xo 24.27: \xo*\xt FG 25.9; 25.14\xt*\x*Ana maaŋ mbuav kim, mpari mpoveni vhɨzgim, Porsius Festus Feriks ŋana ndigap, Zudia fhaiŋ gari guman pana vhari ki. Mba tugen, Feriks Zudaiŋ ana ndikndigɨr zav, ana Por thɨvigim, ana bɨnara ki. \c 25 \s Sisar Por buni mbarararga. \p \v 1 Mba tugen Feriks vhɨzgim, Festus ana ŋana ndigap, Zudia fhaiŋ gari guman pana vhari ki. Ana Feriks ŋana ndigap, raa phunini khegene vhɨzgim, ana Sisaria ŋgu bakɨme thav Zerusareman ndai. \v 2 \x - \xo 25.2: \xo*\xt FG 23.12; 23.15; 24.1; 25.15\xt*\x*Festus Zerusareman ndagim, Fhe Bakɨme rotu gari gumgir pani gum Zudain gumgir pani, mbe zav, ana han zegap, buni mbarir Por ga sav ana nzuav Festus phorga nzuai. Mbe khaŋ tɨga havhargiap khaŋ Festus ga nzuai, \v 3 “Ndu guigira nzan kurav, mba guma ga sararim, ana Zerusareman naaŋri.” Mbe mba kamen ana nzuai ne khaŋ muuŋgi. Mbe kama shogiap gumgi mbari ga suaŋgi, mbe tuavar zomzorgi kɨv, Por zɨv naaŋrim, mbe tuavar ana shogirim, ana rimgirga. \v 4 Mbe maaŋ Festus ga nzuaim, Festus mbe ŋgarkarav khaŋ mbe nzuai, “Por Sisarian phena tɨvanen ki. Gu tuga tɨvanera khaŋ kegɨp, gu nduara Sisarian ŋgirɨrga. \v 5 Gu maaŋ muuŋgip ŋgirɨrim, nden gumgir pani na phorgɨp ŋgirɨrga. Mbe ŋgirɨp, mba guma ana bigɨn mbatɨk thueŋ muuŋgirim, mbe maaŋ ana suaŋv suanga.” \p \v 6 Festus maaŋ mbe suaŋgiap, mbe phorga ki sɨgarathɨgi o phɨkthɨgi rari vhɨzgim, ana zumgum Sisarian vergi. Ana vergap, mɨtimanera ana vov, buni mbararagi phena perav mbe nzuaim, mbe Porar kov ana han zi. \v 7 \x - \xo 25.7: \xo*\xt FG 24.5-6; 24.13\xt*\x*Mbe Porar kov ana han zɨgim, mba Zerusareman kegap zergi Zudaiŋ, mbe zav, ana han thivgi. Mbe ana han thivgiap buni vhɨrvera Por ga sav ana nzuai. Mbe khaŋ ana nzuai, ana mbarkɨrga mbarkɨrga tɨvi mbatɨgi guarira muuŋgi. Mbe maaŋ ana nzuav, ana muuŋgi tɨva mbatɨk thueŋ, mbe ne fara sarav tuituigia Festus khɨvav, khaŋ ana nzuai fhu, nza nzuai buni nta guigira buni guari ma. Mbe maaŋ muuŋgi fhuvara. \v 8 \x - \xo 25.8: \xo*\xt FG 24.12; 28.17\xt*\x*Mbe mba bunin Por ga sav ana suaŋgia thugim, Por mbaram mbe buni ŋgarkarav khaŋ nzuai, “Gu tɨva mbatɨk thueŋ muuŋgi fhu. Gu Zudaiŋ tɨva thueŋ phɨrgi fhu. Gu vhɨra tɨva mbatɨga thuen Fhe Bakɨme Phena muuŋgi fhu. Gu vhɨra tɨva mbatɨga thuen Sisar muuŋgi fhu.” \p \v 9 \x - \xo 25.9: \xo*\xt FG 24.27; 25.20\xt*\x*Por maaŋ nzuaim, Festus Zudaiŋ ana ndikndigɨ zav, ana maaŋ muuŋgiap hɨgap, kha nzambaren Por ga muuŋgi, “Ndu Zerusareman naaŋv wo buni suangeŋ vuzvugi thi? Ndu maaŋ muuŋgirga, gu vhɨra naaŋv Zerusareman ndu buni mbarararga.” \v 10 Festus mba nzambarer Por ga muuŋgim, Por thav khaŋ ana nzuai, “Gu ntige kha thɨgi phen, ana Sisar wo buni mbararagi phen ma. Mbe kha phenara na buni mbarararga. Ndu kaŋgi, gu bigɨna mbatɨga thuen Zudaiŋ ga muuŋgi fhuvara. \v 11 \x - \xo 25.11: \xo*\xt FG 23.11; 23.29; 25.25; 26.31-32; 28.19\xt*\x*Gu maaŋ muuŋgip rɨmɨnga bigɨna mbatɨga thueŋ muuŋgip, gu ne suaŋv rimgirga. Gu maaŋ muuŋgiap mbe khar na sav na nzuav nzuai buni, nta guigira buni guari fhuvara, guma the fhura na ndim, mbe farve khɨngirga fhu. Gu khueŋ vuzvugi, gu nduara Sisar han ŋgɨrga, ana na buni mbarararga.” \f a \fr 25.11 \fr*\ft Romin tɨv khaŋ nzuai, Rom guma the, mbe ana suaŋv suanga, ana mbe phorgɨv wo suaŋv suanga, mbe tuituigiap ana buni mbararagi fhu. Ana mbe phorgɨ suaŋrim, mbe ana khɨrarga, Sisar ana buni mbararga. Sisar, ana Roman ŋguive, ana za nta gari guman pan ma. \ft*\f* \p \v 12 Por maaŋ suaŋgim, Festus mbaram vov, ndɨkndɨgar wo ndɨɨi gumgi, ana mbe phorga suaŋgia thugap, zumgum taagia zav khaŋ Por ga nzuai, “Ndu khueŋ vuzvugi, ndu Sisar han ŋgɨri, ana ndu buni mbarararga. Ndu ne vuzvugip, ndu Sisar han ŋgɨri.” \s Festus Por ga nzuav ŋgui vhɨrve gari guman pan Agripa phorga nzuai. \p \v 13 Festus mba suambarar Por ga muuŋgim, zumgum rari mbari vhɨzgim, ŋgui vhɨrve gari guman pan Agripa won mbiga hɨrɨɨŋ Bernaisi, mani Festus ganɨv, ana ndikndigɨp, ana harar suigɨ zav Sisarian zergi. \f b \fr 25.13 \fr*\ft Ŋgui vhɨrve gari guman pan Agripa, ana ndia Herot, ana fhum ŋgui vhɨrve gari guman pan kav, ana Zon fega Zems shogim ana rimgi. Ndu Farasarigi Gumgi 12 ganɨri. \ft*\f* \p \v 14 \x - \xo 25.14: \xo*\xt FG 24.27\xt*\x*Mani zergap, rari vhɨrvera Sisarian kɨr za mbui. Maaŋ muuŋgiap, Festus mbaram Por suaŋgi kamen mba ŋgui vhɨrve gari guman pana nzuai. Ana khaŋ ana nzuai, “Guma mbe, Feriks fhum ŋgui gari guman pana vhari kav, ana ana ndi bɨna khɨngi. Mba guma mbara muuŋgiap bɨnan khar ki. \v 15 Gu nda vov Zerusareman kim, Fhe Bakɨme rotu gari gumgir pani gum mba Zudain gumgir pani, mbe buni mbarir ana sav, ana nzuav na suaŋgi. Mbe khueŋ vuzvugiap khaŋ na nzuai, ‘Gu khaŋ suanga, ana bigɨna mbatɨgeŋ muuŋgi. Gu khaŋ mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi ga suanga, “Ana rɨmɨnga.” ’ \v 16 Mbe mba suambarar na mbuim, gu mbe ŋgarkarav khaŋ mbe nzuai, ‘Nza Romiŋ, nzan tɨv khaŋ muuŋgia ki. Nza fhura rɨmɨn saŋv guma, the suaŋgirga tuktɨgi fhuvara. Guma bigɨna mbatɨgeŋ muuŋgi, ana fharav, mba ana nzuav nzuai guma ana ana phorgɨp, mani wo buni suaŋrim, guman pan mani buni mbararagirga.’ \p \v 17 “Maaŋ muuŋgiap, gu taagiap Sisarian zerim, mba gumgi na phorga zergi. Mbe zergim, gu mbe nzuaim, mbe rarga kegi fhuvara. Mbe zergap, mɨtimanera gu vov buni mbararagi phena perav nzuaim, mbe mba guman kov, na han zɨgi. \v 18 Mbe ana kov na han zɨgim, mba ana nzuav nzuai gumgi, mbe za zav, ana han thivgi. Gu khueŋ ndɨkndɨgi, ‘Mbe ana muuŋgi tɨvi mbatɨgi, mbe nta bun suanga thi?’ Fhuvara. \v 19 \x - \xo 25.19: \xo*\xt FG 18.15; 23.29\xt*\x*Mbe hegap, wari won rotu mbui tɨvi ga nzuav ana phorga nzuav ana dav, mba rimgi guma, ana zɨ Zisas, mbe mba bigi ga nzuav ana dai. Mbe mba rimgi guma Zisas ga nzuaim, Por khaŋ mbe nzuai, ‘Zisas rimgiap, taagia khavgi.’ \v 20 \x - \xo 25.20: \xo*\xt FG 25.9\xt*\x*Gu ana suaŋgi buna nɨɨeŋ kaŋgi za mbuav, gu tuituigia ana nzan za mbuav, na ndɨkndɨk tuituigiap sagi fhuvara. Gu maaŋ muuŋgiap ana nzangeŋ thagi. Gu ana nzangeŋ thav, gu mbaram kha nzambaren ana muuŋgi, ‘Maaŋgi, ndu Zerusareman naangeŋ vuzvugip, ndu Zerusareman naaŋrim, gu vhɨra naaŋv Zerusareman nde buni mbarararga?’ \v 21 Gu maaŋ nzuaim, Por thav, khaŋ na nzuai, ana khueŋ vuzvugi, ana phena tɨvaneŋra kɨrim, zumgum Sisar nduara ana buni mbarararga. Ana maaŋ suaŋgim, gu ne rargap ana ndi phena tɨvaneŋ khɨngim, ana mbur ki. Ana mbara muuŋgip kɨrim, gu tuav the gangip, ana sararim, ana ŋgɨp, Sisar ganɨnga.” \v 22 Festus mba bigir Agripa neŋgegim, Agripa mba bigi mbararagiap khaŋ Festus ga nzuai, “Gu nduara mba guma buni mbararargeŋ vuzvugi.” Ana maaŋ nzuai, Festus khaŋ ana nzuai, “Maaŋgim, ndu gurmaŋgip ana buni mbarararga.” \p \v 23 \x - \xo 25.23: \xo*\xt Mt 10.18; Mk 13.9\xt*\x*Mbe maaŋ wari ga suaŋgiap, mba mɨtimanera Agripa gu Bernaisi, wani wo shagi vhuuiŋra wani sɨɨŋgiap, wani zi. Mani zav, mbe phogi ga vhov buni nzuai phena vhen verim, mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari gɨɨtɨvir pani gum mba ŋgu bakɨmen ki gumgir pani, mbe mani phorga zav mba phena vhen vergi. Mbe zav vergim, Festus nzuaim, mbe Por ndiga zi. \v 24 \x - \xo 25.24: \xo*\xt FG 25.2-3; 25.7; 22.22\xt*\x*Mbe Por ndiga mben han zɨgim, Festus khaŋ nzuai, “Ndu kha ŋgui vhɨrve gari guman pan Agripa, nde kha nza phorga ki gumgir vhɨrve, nde kha guma ganɨ. Mba Zudain ki gumgi gu mbigi, mbe za ana nzuav nzuav kama havharar khaŋ nzuai, ‘Ndu za ana shogɨrim, ana rimgi.’ Gu Zerusarem kim, mbe mba suambarara na mbuav kim, gu zav khaŋ zergim, mbe mbara na nzuai. Mbe khara na nzuai, ‘Nde mba guma shogirim, ana rimgiri. Nza ana kɨrgeŋ vuzvugi fhuvara.’ \v 25 Mbe maaŋ na nzuai, gu kha guma gari, ana rɨmɨnga bigɨn thueŋ muuŋgirga, ana ne suaŋv rɨmɨnga. Gu maaŋ muuŋgiap ana thagi. Ana vhɨra khueŋ vuzvugi, Sisar nduara ana buni mbarararga. Gu maaŋ muuŋgiap khueŋ suaŋgiap khar ki, gu ana sararim, ana Sisar han ŋgɨrga. \v 26 Gu ana sarari, ana ŋgɨr za mbuav, gu vhɨra kaŋgi fhu, gu ram muuŋgi khesharigi kameŋ khergip, nza wari wo guma bakɨme ndi mbararim, ana gangip kaŋgirie, mbe kha bigeŋ ga nzuav kha guma ga nzuav nzuai? Gu maaŋ muuŋgiap kha guma ndigap, ndu ŋgui vhɨrve gari guman pan Agripa, gu ana ndigap, ndu han zav, vhɨra kha gumgi vhɨrve han zɨgi. Nza za ana nzuai buni mbararagip, nde ndɨkndɨgi vhuuiŋ tharir nan kurarim, gu Sisar suaŋv kherɨrga gap, gu mba kameŋ khergip ana ndi maanga. \v 27 Gu kaŋgi khueŋ nzerigi fhuvara, gu maaŋ muuŋgip phena tɨvanen ki guma the ndi harigi guman pana the ndi maaŋv, gu mba guma mba bigeŋ muuŋgiap ne khuav bɨneŋ rɨgi. Gu vhɨra ne khergiap, ne phorga mba guma ndi mbai fhu, ne nzerigi fhuvara.” \c 26 \s Por Fhe Bakɨme buni vhuuin Agripa phorga nzuai. \p \v 1 Festus mba bunin mbe suaŋgim, Agripa mbaram khaŋ Por ga nzuai, “Gu ndu khɨrigi, ndu nduara wo suaŋv suaŋri.” Ana maaŋ suaŋgim, Por mbaram har ndav wo nzuav nzuav, khaŋ nzuai, \v 2 “Ŋgui vhɨrve gari guman pan Agripa, gu kha Zudaiŋ na sav na suaŋgi buni, gu nta ŋgarkai buni suan za mbui. Gu ntige khueŋ ndɨkndɨgi, gu wo ndɨkndɨgi bun ndu suanga, ne nzerara. \v 3 Ndu guigira nza Zudaiŋ, ndu za nzan tɨvi kaŋgi. Ndu vhɨra nza wari dav wari ga mbui tɨvi kaŋgi. Gu maaŋ muuŋgiap khueŋ vuzvugi, ndu fhura mbar perav kɨv, na buni mbarari. \p \v 4 \x - \xo 26.4: \xo*\xt FG 22.3; 23.6; 24.15; 24.21; Fi 3.5\xt*\x*“Kha Zudaiŋ, mbe za na kaŋgi. Mbe khaŋ muuŋgia na kaŋgi, gu taranera gu wo ŋgu nɨɨŋgera mben hara kav vhuuŋgiap guma ruma muuŋgi. Gu zumgum nda vov, Zerusareman kim, Zerusareman ki gumgi, mbe na kaŋgi. \v 5 Mbe za na kaŋgi, mbe vuzvugip, nduarira nan tɨvir ndu neŋgɨrga. Mbe na kaŋgi, gu guman kamara kav, gu Fherasi guma ki.\f a \fr 26.5 \fr*\ft Por taranera kav, ana Sirisia fhain Tarsus ŋgu bakɨmen kegi. Ndu Farasegi Gumgi 22.3 ganɨri. \ft*\f* Gu Fherasi guma kav, gu mben tɨvi zɨn vui. Mbe Fherasiŋ, mben tɨvi vhɨrve, ndu nta zɨn ŋgɨrga, nta guigira simgi. Zudaiŋ mbari, mbe kha Fherasiŋ zɨn vui tɨvi havhari mbari, mbe mba tɨvi ki fhuvara. \v 6 \x - \xo 26.6: \xo*\xt Lo 18.5; Sng 132.11; Ais 7.14; Dan 9.24; FG 23.6; 28.20\xt*\x*Gu ntige khar thɨgim, mbe na nzuav nzuai. Mbe ntigem na nzuav nzuai, ne nɨɨeŋ khaŋ muuŋgi. Gu khueŋ khothɨgap Fhe Bakɨmen rarga ki. Ana mba fhum muun zav nzan nzɨgi ga suaŋgi ne, ana nen muunga, gu ne rarga ki. \v 7 Mba nzan 12 thɨgi nzɨgi, mbe ra gu maan Fhe Bakɨme rotu mbuav, mbe guigira ana khothɨgap, ana mba muun za mbui bigen rarga ki, ne hɨrga. Ŋgui vhɨrve gari guman pan, gu vhɨra mba bigeŋ khothɨgap nen rarga ki. Mba bigen nɨɨeŋra khare, mbe Zudaiŋ nera nzuav bunin na sav na nzuav nzuai. \v 8 Nde gumgi mbari, nde thaŋ nzuav khuen Fhe Bakɨme khothɨgi fhu, ana rimgi gumgi gu mbigi, ana taagi mbe khavgirga tuktɨgi? \p \v 9 \x - \xo 26.9: \xo*\xt 1 T 1.13\xt*\x*\x - \xo 26.9: \xo*\xt FG 8.3; 22.4-5\xt*\x*“Gu fhum, gu nduara kha ndɨkndɨga mbui, gu bigi vhɨrvera muuŋv Nasaret guma Zisas zɨ mbevarga. \v 10 \x - \xo 26.10: \xo*\xt FG 9.14; 9.21; Ga 1.13\xt*\x*Gu Zerusareman mba bigi ga muuŋgi. Gu Fhe Bakɨme rotu gari gumgir pani han zɨ bakɨme ndigap, Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi vhɨrver farfav, mbe ndi bɨna suegi. Gu maaŋ mbuim, mba gumgir pani mbe shogɨrim, mbe vhɨzɨ zav nzuaim, gu vhɨra khaŋ nzuai, ‘Mbe vhɨzɨrga.’ \v 11 Gu vhɨra tugi vhɨrvera vov, Fhe Bakɨmen buni mbararagi phenin vherir verar gumgi gu mbigir suigav, farfa mbatɨgar mbe muuŋgi. Gu khaŋ tɨgɨp mben muuŋrim, mbe kɨr Guma Bakɨme sɨv, buni mbatɨgir ana suanga. Gu guigira mbe nzuav ndav shigap, gu mbe nzuav garav, saman ki ŋgui bakɨvir vov, mbe ndi gari. Gu ŋgɨp, mbe gangirga, gu mben suigip, zɨv, farfa mbatɨgar mben muunga.” \s Por Zisas khothɨgap ana zɨn panan ruagi ne neŋgi. \r Farasegi Gumgi 9.3-19; 22.6-16 \p \v 12 \x - \xo 26.12: \xo*\xt FG 9.3; 22.6\xt*\x*Por mba buni nzua vov khaŋ nzuai, “Gu maaŋ mbuim, Fhe Bakɨme rotu gari gumgir pani, mbe zɨ bakɨmen na nɨɨŋgiap, na sarigim, gu vui. Mbe na sarigim, gu Damaskusan ndai. \v 13 Ŋgui vhɨrve gari guman pan, ndu mbarara. Gu ndav kim, ra ndav vov, phɨɨŋ ndim, gu garim, vhava bakɨ mbe tor vhekvhegi fara muuŋgiap buivar kega zeri. Mba vhava ŋaar, ana guigira havhargiap ran ŋaara kambarigi. Ana zerav na shɨgap, vhɨra na phorga ndai gumgi, ana vhɨra mbe shɨrigi. \v 14 Ana nza shɨrigim, nza za nɨɨeŋ regi. Nza nɨɨeŋ regav, gu guma mbe kama mbararagim, ana Hibruiŋ kaman nan nzav khaŋ na nzuai, ‘Sor, Sor, ndu thaŋ nzuav nan farfagi? Ndu bɨrgi bigi safuav, zaar wora ndɨɨi.’ \v 15 Mba guma maaŋ na nzuaim, gu khaŋ ana nzuai, ‘Guma rum, ndu the?’ Gu maaŋ nzuaim, Guma Bakɨme khaŋ na nzuai, ‘Gu Zisas ma! Ndu nan farfagi! \v 16 \x - \xo 26.16: \xo*\xt FG 22.15\xt*\x*Ndu khavgi thɨgɨ. Gu ntige ndun hɨgap, ndu farasarigi. Ndu ntigem nan ŋaara suirav, ana muunga. Ndu nan ŋaarar muuŋv, ndu ntige gangi bigeŋ, ndu ne bun suaŋv, ndu vhɨra gu zumgum ndu khɨvɨrga bigi, ndu vhɨra nta bun suanga. \v 17 \x - \xo 26.17: \xo*\xt FG 22.21\xt*\x*Gu ndu ganɨnga, ndun ŋgu gumgi gum harigi fhaiŋ ŋgui gumgi, mbe tɨvi mbatɨgir ndun muunga. Gu fhura mbe ganɨrim, mbe ndu shogirim, ndu rimgirga tuktɨgi fhuvara. Gu ndu sararim, ndu mben han ŋgɨrga. \v 18 \x - \xo 26.18: \xo*\xt Ais 35.5; 42.7; 42.16; Zo 8.12; FG 20.32; 2 Ko 6.14; Ef 2.2; Kor 1.13\xt*\x*Ndu mben han ŋgɨp mben rɨmgi taaŋrim, mbe mba gɨngɨna thav, ŋaarar zɨrga. Mbe vhɨra Satanan ŋkasŋka thav, Fhe Bakɨme han zɨrga. Gu maaŋ muuŋgip, mbe fhum muuŋgi tɨvi mbatɨgi, gu nta vhɨzgirga. Gu mben tɨvi mbatɨgi vhɨzgirim, mbe zɨ bakɨme ndirga, mba na khothɨgi gumgi gu mbigi, gu mbe farasegi, mbe nan gumgi gu mbigi ma. Mbe mbe phorgɨ kɨrga.’ ” \s Por Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ndigap, harigi ŋguir vugi nen Agripa nzuai. \p \v 19 Por mba bunin Agripa nzua vov khaŋ ana nzuai, “Ŋgui vhɨrve gari guman pan Agripa, gu Hevenan ki bigɨna gangiap, gu ana buni kaadogi fhuvara. \v 20 \x - \xo 26.20: \xo*\xt Mt 3.8; FG 9.20; 9.28-29; 11.26; 13.14\xt*\x*Gu mba bigɨna gangiap, fhara guarara gu Damaskusan ki gumgi gu mbigi, gu mbe phorga suaŋgi. Gu zumgum zav Zerusareman ki gumgi gu mbigi phorga suaŋgiap, mba Zudia fhain gu za mbe phorga nzua vov, harigi ŋgui gumgi gu mbigi, gu vhɨra mbe suaŋgi. Gu mbe phorga nzuav, khaŋ mbe nzuai, ‘Nde wari won ndavi domdorɨv, Fhe Bakɨme khothɨgɨv, nden tɨvi, mbe nta ganɨrim, nde ndavi domdorgi gumgi mbui tɨvir muuŋri.’ \v 21 \x - \xo 26.21: \xo*\xt FG 21.30-31\xt*\x*Gu mba buni bun nzuaim, Zudaiŋ mba bigɨna nɨɨeŋra nzuav Fhe Bakɨme phena bɨna vhen nan suirav, na shogirim, gu rɨmɨn za mbui. \v 22 \x - \xo 26.22: \xo*\xt Ru 24.27; 24.44; Zo 5.46; Ro 3.21\xt*\x*Fhe Bakɨme nduara nan kurkurigim, gu nzerara ka zav, ntige zav khar thɨgi. Maaŋ muuŋgiap, gu ntige khaŋ thɨgap, gu Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun gumgi khɨni ga nzuav, gu vhɨra zɨ ki gumgir panan ga nzuai. Gu harigi khesharigi buni nzuai fhuvara. Gu mba nzuai buni, gu ntara nzuai. Gu Fhe Bakɨme kamthooŋ gumgi fhum suaŋgi buni gum Moses suaŋgi buni, gu mba bunira bun nzuai. \v 23 \x - \xo 26.23: \xo*\xt Ais 42.6; 49.6; Ru 24.26; 24.44-47; 1 Ko 15.20; Kor 1.18\xt*\x*Mbe khaŋ suaŋgi, ‘Fhe Bakɨme won gumgi gu mbigi ndir zav farasarigi guma, ana fharav zaa ndigip, rimgip, ana vhɨra fharav taagi mbogar kegɨp khavgirga guma ma. Ana khavgip, ana Fhe Bakɨme taagip Isreriŋ gum mba harigi ŋgui gumgi gu mbigi ndirga buni bun mbe suanga. Ana mba buni bun mbe suanga, mba buni vhava ŋaara farar muuŋgip tuavar mbe khɨvɨrga.’ ” \s Por khaŋ nzuai, “Agripa guigira khueŋ khothɨgɨri.” \p \v 24 Por wo nzuav gorav, Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun nzuaim, Festus khɨrɨv kaav, khaŋ nzuai, “Por, ndu ŋanŋangi! Ndu shure vhɨrve ga muuŋgiap, ndu ndɨkndɨga bakɨme ndigim, ndun ndɨkndɨga bakɨme ndu muuŋgim, ndu ŋanŋangi!” \v 25 Ana ne nzuaim, Por khaŋ ana nzuai, “Guman rum, Festus, gu ŋanŋangi fhuvara. Zakɨra fhuvara! Gu guigira nzuai, gu ndɨkndɨk kav, gu khar nzuai. \v 26 \x - \xo 26.26: \xo*\xt Zo 18.20\xt*\x*Ŋgui vhɨrve gari guman pan Agripa, gu khar nzuai buni, ana za nta kaŋgi. Gu maaŋ muuŋgiap, gu za mba bigi bun ana nzuav, gu rɨvi fhuvara. Gu vhɨra kaŋgi, gu kha nzuai bigi, nta ana rɨmani gum khuarani ga zorgi fhuvara. Ana vhɨra nta kaŋgi, kha bigi, nta zorga hɨgi fhuvara. \v 27 Ŋgui vhɨrve gari guman pan Agripa, ndu kha Fhe Bakɨme kamthooŋ gumgi suaŋgi buni, ndu nta khothɨgi o, fhu? Gu kaŋgi, ndu nta khothɨgi.” \p \v 28 Por maaŋ nzuaim, Agripa khaŋ nzambaren Por ga muuŋgi, “Ndu ram muuŋgiap mba ndɨkndɨga mbui? Gu kha tuga tɨvaneŋra, gu Zisas khothɨgap, ana zɨn ŋgɨgɨrie?” \v 29 Ana ne nzuaim, Por ana ŋgarkarav, khaŋ nzuai, “Ndu tuga mpeeŋmpeeŋ o tuga tɨvaneŋ ga ndɨkndɨgɨ ne suaŋv simɨ thari. Gu khaŋ muuŋgi tɨgap Fhe Bakɨme phorga nzuai, ntige ndu nduara fhuvara, ndu phorga kav gu khar nzuai buni mbararagi gumgi, nde za wari tɨgɨra ntige na farar muuŋgirga. Gu khueŋ vuzvugi fhuvara, mbe khar na mbui tɨvar nden muuŋv, shenin nde hari gu suira kɨv, nde ndi bɨna surgane, gu ne thagi.” \p \v 30 Por mba buni suaŋgim, mba ŋgui vhɨrve gari guman pan gum, mba ŋgui gari guman pana vhari, Bernaisi, mbe phorgap piigiap ki gumgi, mbe za wari tɨgɨra khavgi. \v 31 \x - \xo 26.31: \xo*\xt FG 23.9; 23.29; 25.25\xt*\x*Mbe za khavgiap, mba kav buni nzuai ŋaneŋ thav, wari vui. Mbe mba ŋaneŋ thav vov, nduarira wari phorga nzuav khaŋ nzuai, “Kha guma, ana bigɨna mbatɨga thueŋ muuŋgia kake, ana ne khuav rɨɨe o, ana ne khuav phena tɨvanen kae.” \v 32 \x - \xo 26.32: \xo*\xt FG 25.11\xt*\x*Mbe ne suaŋgia thav, Agripa khaŋ Festus ga nzuai, “Ndu kha guma fhɨrgirim, ana ŋgɨrga tuktɨgi, ana nduara khaŋ nzuai, ‘Gu Sisar han ŋgɨrim, ana na buni mbararargeŋ vuzvugi.’ ” \c 27 \ms Por Roman vui. \s Mbe Por ndim Roman vui kema khɨngi. \fig [map]|alt="Pol i go long biktaun Rom" src="paul4.tif" size="span" copy="The British and Foreign Bible Society" ref="Farasegi Gumgi 27"\fig* \p \v 1 \x - \xo 27.1: \xo*\xt FG 25.12; 25.25\xt*\x*Mbe kama shogiap, nza sarigim, nza kema ndigap, Itari fhain vui. Nza vuim, mbe Por gum ana phorga phena tɨvanen ki gumgi mbari, mbe mbe ndi kema suegap, mbe ndi mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari gɨmatɨva pana mbe farve khɨngi. Mba gɨmatɨv, ana 100 gɨɨtɨvi gari gɨmatɨva pan ma. Ana zɨ Zurius, ana Sisaran ntari ga mbui gɨmatɨva mbe ma. \f a \fr 27.1 \fr*\ft Por Zerusareman ndagi tugen Ruk vhɨra ana phorgap ndagi. Ndu FG 16.10 ki kameŋ ganɨri. Ndu vhɨra, FG 21.17 ganɨri. Por Zudia thav, Roman verim, Ruk vhɨra wom taagiap ana phorgap vergi. \ft*\f* \v 2 \x - \xo 27.2: \xo*\xt FG 19.29\xt*\x*Nza mba fomaŋgia ndai kem, ana kha ŋgu bakɨmen kem ma, Adramitium. Mba kem, ana kha Esia fhain ki ŋguir sari, ana nta phogɨv naan za mbui. Nza mba kema ndigap, maaŋ thav ndai. Nza ndaim, Tesaronaika guma Aristarkus, ana Masedonia fhaiŋ guma ma, ana vhɨra nza phorga ndai. \v 3 \x - \xo 27.3: \xo*\xt FG 24.23\xt*\x*Nza ndaim ra vhɨzgim, nza harigi ra hɨgim, nza vov, Saidon ŋgu bakɨme phorgi. Nza maaŋ phorgap, Zurius tɨvar vhuun Por ga mbuav, ana khɨrigim, ana vov, won kɨvntogi garav mben han mba gu bigi ndi. \v 4 Nza Saidon phorga kegap, maaŋ Saidon thav, siga wari vuim, bɨɨŋbɨɨŋ kɨvgia nza ndiga vuim, kem thav, nza khɨgap Saiprus rɨgɨkɨrige zɨn kɨrar hɨgap ndai. \v 5 Nza nda vov, Sirisia gu Pamfiria fhain mbasɨga bakɨme shoga nda vov, zumgum nza vov, Risia ŋgu bakɨme fhain Maira ŋgu bakɨme phorgi. \p \v 6 Nza vov maaŋ phorgap, mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari gɨmatɨvar pan, ana Areksandria ŋgu bakɨmen kema gari, ana phorga kegap, Itarin naan zav mbui. Ana Itarin naan zav mbuim, ana mbaram nza nzuaim, nza mba zegi kema thav vov, fov, mba keman maaŋgi. \v 7 Nza fov, mba keman maaŋgiap ndai. Nza ndaim, bɨɨŋbɨɨŋ guigira kɨvgiap nza daim, mba kem mbarara ndaim, rari mbari vhɨzgi. Mba keman ŋgari gumgi khaŋ tɨgap ŋgarav, nza nda vov, Nidus ŋgu bakɨme han mbaim, bɨɨŋbɨɨŋ maaŋ nza thɨvigim, nza naangen mbovara thav, wari vov, Krit rɨgɨkɨrigen zɨn kɨrar mueŋ nderen Sarmone nɨmane gaara tɨga ndai. \v 8 Mba keman ŋgari gumgi, mbe khaŋ tɨgap, ŋaara mbatɨga mbuav, nza Krit mbasɨk taaŋra tɨgap wari ndai. Nza nda vov, zumgum mbe kha zɨn rɨgi ŋanen hegi, Mbɨn Kaman Vhuuaeŋ. Mba Mbɨn Kaman Vhuuaeŋ Rasea ŋgu bakɨmen han ki. \p \v 9 Rari vhɨrvera vhɨzgim, Zudaiŋ Fhe Bakɨme mbe muuŋgi tɨvi mbatɨgi vhɨzgi ne nzuav, mbe Zudaiŋ ne ndɨkndɨgap, mbe thamthagi tuga bakɨme vhɨra vhɨzgim, mbasɨk phuri guigira mbatɨgi, maaŋ muuŋgiap Por khaŋ mbe nzuai,\f b \fr 27.9 \fr*\ft Kha tuga bakɨme, ana Fhe Bakɨme mba gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi mbatɨgi vhɨzgi tuk ma. Ndu Wok Pris sapta 23.26-32 kegɨp ganɨ ŋgɨp ves. Mba tugivigen bɨɨŋbɨɨŋ bakɨme Mediterenian mbasɨga bakɨmen khavi tugivige ma. Mba tugivigen, ŋkee rui fhu. \ft*\f* \v 10 \x - \xo 27.10: \xo*\xt FG 27.22\xt*\x*“Nde kha gumgi, nde na mbarara. Gu kaŋgi, nza ntige khaŋ thav ŋgɨrga, nza guigira tuga mbatɨga ndigirga. Nza tuga mbatɨga ndiv, bigi vhɨrve fusuegɨrga. Nza kha ndiga vui bigi, nta nduarira mbar rɨrim, kem vhɨra nduara mbatɨgirga tuktɨgi fhuvara, nza vhɨra mbatɨgirga.” \v 11 Por maaŋ nzuaim, mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari gɨmatɨva pan, ana Por nzuai kameŋ mbararagi fhuvara. Ana mba kema shɨman suigi guma gum mba kema namkam, ana mani ndɨkndɨga zɨn vui. \v 12 Mbe mba phorgi mbɨn kameŋ, ne bɨɨŋbɨɨŋ zorga ki mbɨn kameŋ fhuvara. Maaŋ muuŋgiap, mba keman ki gumgi vhɨrve, mbe wari tɨga nzuav, mbe mba mbɨn kameŋ thav, wari ŋgɨr za mbui. Mbe khueŋ vuzvugi, nza maaŋ muuŋgip tuktɨgɨrga, nza ŋgɨp, Finiks mbɨn kameŋ phorgɨp, nza nen kɨv, bɨɨŋbɨɨŋ ganɨnga. Finiks mbɨn kameŋ, ana Krit rɨgɨkɨrigen muen saut fhain ra veri fhain mbarav ki. \s Bɨɨŋbɨɨŋ gum mbasɨk phuri khavgi. \p \v 13 Mbe mbɨn kama vhuueŋ kim, mba saut fhain bɨɨŋbɨɨŋ khavgi, mba fhain bɨɨŋbɨɨŋ kɨvgi fhuvara. Maaŋ muuŋgiap, mbe khueŋ ndɨkndɨgi, “Nza nzerara ŋgɨp, mba nzuai mbɨn kamen ŋgɨgɨrga.” Mbe maaŋ suaŋgiap, aŋka ŋgɨrga kema khɨngiap, wari Krit mbasɨk taaŋra tɨgap, wari vui. \v 14 Mbe vuim, tuga tɨvaneŋra bɨɨŋbɨɨŋ bakɨ guarara khavgi. Mba bɨɨŋbɨɨŋ, mbe kha zɨn ana rɨgi, Not fhaiŋ bɨɨŋbɨɨŋ ma. Mba bɨɨŋbɨɨŋ Krit rɨgɨkɨrigen mueŋ nderen kega zi. \v 15 Ana zav, khɨrɨv, kha kema sav, ana mbui. Mba keman ŋgari gumgi, mbe kema togɨp, wari taagip ŋgɨr za mbui, mbe tuktɨgi fhuvara. Mbe maaŋ muuŋgia thav, fhura mba bɨɨŋbɨɨŋ garim, ana mba kem sav, ana ndiga vui. \v 16 Bɨɨŋbɨɨŋ mba kema ndiga vuim, nza vov, saut fhain rɨgɨkɨra bisaŋ maneŋ, mbe kha zɨn ne ga rɨgi, Kauda, nza ne han vui. Nza ne han vov, ne vhen vuim, ne mba bɨɨŋbɨɨŋ tuav puigi. Nza mbaram, mba kema bisaneŋ nza ŋaara mbatɨga mbuav, ne ŋgɨrga kema bakɨme han zi. Nza ana ŋgɨrga, kema bakɨme gaar zɨgim, mba keman ŋgari gumgi mba kema bisaneŋ ŋgɨrga kema bakɨme ndarav, mpiiŋ ndigap ana kav, ana zɨri. \v 17 Mbe ana kav, ana zɨrgiap, mbar hegap, harigi mpiiŋ ndigap, mbu kema bakɨme piiaŋ rugap, mueŋ hɨgap, mbaram mba kema bakɨme kav, ana zɨri. Mbe khueŋ nzuav mbe maaŋ muuŋgirga, mba kem shɨrav mbasɨk ŋgirgɨrga fhu. Mbe vhɨra khuen rivgi, mbe ŋgɨv kɨv, Afrika fhaiŋ kɨtɨgar mbasɨga rɨgar khɨɨnan ndarga, mbe maaŋ muuŋgia vhɨra mba keman sher, mbe ana fhɨrgi. Mbe mba kema sher fhɨrgim, bɨɨŋbɨɨŋ nduara mba kema ndiga vui. \v 18 Mba bɨɨŋbɨɨŋ gum mbasɨk phuri guigira kɨvgia zav, nza sim, mba mɨtimanera mba keman ŋgari gumgi, mbe hegap, mba keman ki bigi mbari, mbe nta fo mbasɨga sui. \v 19 Mba bɨɨŋbɨɨŋ gum mbasɨk phuri mbara muuŋgiap kim, ra phuni vhɨzgim, khegenen mba keman ŋgari gumgi, mben ndɨkndɨgi guigira mbe mbatɨgi, mbe thav wari wo farira mba keman sher gu bigi, mbe nta fuasui. \f c \fr 27.19 \fr*\ft Mbe kha fhain tuituigiap Grikin kama kaŋgi fhuvara. \ft*\f* \p \v 20 Mbe nta fuasuav, rari vhɨrve vhɨzgim, nza za khaŋ nzuai, “Nza rari vhɨrver, nza ran ŋaar gum ŋkaan ŋaari gangi fhuvara. Kha bɨɨŋbɨɨŋ bakɨme vhɨra nza safui. Maaŋ muuŋgiap, nza wom khaŋ suanga fhu, ‘Nza nzerara kegɨrga.’ Zakɨra fhuvara! Nza ndɨkndɨgi, nza za mbatɨgirga.” \p \v 21 Mbe rari vhɨrver, mbe the mba thaneŋ mbegi fhuvara. Maaŋ muuŋgiap, Por zumgum khavgiap, mbe rɨgar thɨgap, khaŋ mbe nzuai, “Nde kha gumgi, nde maaŋ muuŋgiap gu nzuai kameŋ zɨn vov, nza Krit rɨgɨkɨrigera kakake, kha kem mbatɨgeŋ ntɨɨŋ, nza vhɨra bigi thari fuasuege ntɨɨŋ. \v 22 \x - \xo 27.22: \xo*\xt FG 27.10; 27.31\xt*\x*Gu ntigem khaŋ muuŋgia tɨga nde nzuai, nde gori taagip thuuri ga regɨri. Nza guma thevi vhɨzgirga tuktɨgi fhuvara, kem nduara mbatɨgirga. \v 23 \x - \xo 27.23: \xo*\xt Dan 6.16; FG 23.11; Ro 1.9\xt*\x*Gu Fhe Bakɨme ŋaara mbui guma ma. Gu vhɨra ana guma ma. Gu gurum ŋkoran Fhe Bakɨme enser mbe garim, ana nan hɨgap, na han thɨgi. \v 24 \x - \xo 27.24: \xo*\xt FG 23.11\xt*\x*Ana na han thɨgap, khaŋ na nzuai, ‘Por, ndu rɨvɨ thari. Ndu ŋgɨp, Sisar nɨman thɨgɨri. Ndu mbarara. Fhe Bakɨme tɨvar vhuuŋra ndu mbui. Ndu phorga mba keman ki gumgi, mbe vhɨzgirga tuktɨgi fhuvara.’ \v 25 \x - \xo 27.25: \xo*\xt Ro 4.20-21; 2 T 1.12\xt*\x*Mba Fhe Bakɨme enser maaŋ na suaŋgi. Maaŋ muuŋgia, gumgi, nde gori taagip thuuri ga regɨri. Gu Fhe Bakɨme khothɨgi, ana mba na suaŋgi bigi, nta ana mba na suaŋgi bunira zɨn ŋgɨgɨp, hɨgɨrga. \v 26 \x - \xo 27.26: \xo*\xt FG 28.1\xt*\x*Kha kem, bɨɨŋbɨɨŋ ana ndigi ŋgɨp, rɨgɨkɨra thige phorgɨrga.” \p \v 27 Nza maaŋ Mediterenian mbasɨga bakɨme, nza fhura bɨɨŋbɨɨŋ nza ndigap, ana shoga vui. Mba maaŋ, ana nzan 14 maaŋ ma. Nza mba maan fhura anan vui. Nza fhura anan vuav kav, mba keman ŋgari gumgi, mbe gari maaŋ rɨgar vov phɨɨŋ ndim, mbe khueŋ ndɨkndɨgi, “Nza gaa han mbai thi?” \v 28 Mbe mba ndɨkndɨga muuŋgiap, mbaram mbɨn mpari panpana ndi khɨngim, ana vergi. Mbe khueŋ kaŋgi zav, mbɨ kogira ki o, nza gaar han mbai. Mbe mba panpan ndi khɨngiap, garim, ana 40 mita thɨgi. Mbe gangia thav wari kim, kem maneŋ sɨga mpeeŋgera vugim, mbe wom mba panpana ndi khɨngi. Mbe ana ndi khɨngiap ana garim, ana 30 mita thɨgi. \p \v 29 Ana 30 mita thɨgim, mbe khuen rivgi, kha kem ŋgɨv kɨv, ŋkɨɨr ndav, za sharerɨgɨrga. Mbe ne rivgiap, mba fethɨgi aŋkari, mbe za nta ndi, kema zɨn kɨra mbugu suegi. Mbe nta ndi suegap, ra vhemkora shɨrargeŋ nzuav kaav, khaŋ nzuai. \v 30 Mba keman ŋgari gumgi, mbe mba kema thav ŋgegɨrga tuavi ndi gari. Mbe maaŋ muuŋgiap mpiin mba kema bisanen fegap, ana ndi mbarigim, ana taagia mbɨn verim, mbe puskarav, mbu kema nɨman ki aŋkari ndi sur zav mbui. \f d \fr 27.30 \fr*\ft Ruk kha gava khera ana kha mpari mpuvenin Poran hɨgi bigi bun nza suaŋgi fhuvara. Mbe gumgi mbari khueŋ ndɨkndɨgi, mbe Romiŋ Por fhɨrgim, ana vov, harigi ŋguir vov, Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun nzuai. Mbe gumgi mbari kha ndɨkndɨga mbui, mbe Por shogim ana rimgi. \ft*\f* \p \v 31 \x - \xo 27.31: \xo*\xt FG 27.22\xt*\x*Mbe maaŋ mbuim, Por khaŋ mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari gɨmatɨva pana nzuav, vhɨra khaŋ mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi ga nzuai, “Kha gumgi kha keman kɨ tharga, nde vhɨzgirga.” \v 32 Por maaŋ nzuaim, mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi hegap, mba kema bisanen fegap, ana ndi mbaim, ana veri mpiiŋ, mbe nta shogap, nta gorgim, mba kem mbasɨge rɨgim, mbasɨk phuri za ana ndiga vui. \p \v 33 Mba kema bisaneŋ mbasɨk phuri ana ndiga vugim, ra naan za mbuim, Por mbaram kaman mba keman ki gumgi ga ndɨɨi. Ana mbe mban mbɨrgeŋ nzuav, ana mba kamen mbe nzuai, “Nde tuga mpeeŋra nden gori nde mbuim, nde mba mbegap ki fhuvara. Nde mba thav fhura kim, phɨk bavira fethɨgi rari vhɨzgi. \v 34 \x - \xo 27.34: \xo*\xt 1 Kin 1.52; Mt 10.30; Ru 12.7\xt*\x*Gu maaŋ muuŋgiap khaŋ tɨgap nde nzuai, nde mban mbɨri. Mba ŋkasŋkar nden nɨɨnga. Nde mbarara! Nde thaneŋ mbatɨgirga tuktɨgi fhuvara. Nde za nzerara kɨrga.” \v 35 \x - \xo 27.35: \xo*\xt Mt 15.36; Zo 6.11; 1 T 4.3-5\xt*\x*Por maaŋ mbe suaŋgiap, mbaram viktuma ndigap, mbe nɨmara Fhe Bakɨmen ndikndigap ana phorga nzuai. Ana Fhe Bakɨme phorga suaŋgiap, ana phɨrgiap, ana pi. \v 36 Por maaŋ mbuim, mba gumgi ana gangiap, mbe gori taagia thueŋ regim, mbe vhɨra mba pi. \v 37 Nza mba keman ki gumgi, nzan vhɨrve 276 thɨgi. \v 38 Mba keman ki gumgi za kɨvgia mbega thav, mbe wit kɨni, mbe za nta fov mbasɨga suegi. Mbe maaŋ muuŋgirga, kem simgirga fhu. \s Kem mbatɨgi. \p \v 39 Ra ndav shɨrigim, mba keman ŋgari gumgi, mbe nza mba gaar zegi ŋaneŋ gari. Mbe ne garav, ne kaŋgi fhu, nza maaŋgi fhain zegi. Mbe ne nzuav gara vov, mbɨn kama mueŋ gari. Mbe ne garim, ne guigira khɨɨna vhuuŋ ki. Mbe ana gangiap khueŋ ndɨkndɨgi, “Nza tuktɨgɨrga, nza khueŋ vuzvugi, nza kha kema ndigi ŋgɨp mbu mbasɨk taaŋ vhuuŋ phorgɨrga.” \v 40 Mbe ne suaŋgiap, mba keman aŋkari, mbe za ntan mpiiŋ gorgim, nta za mbasɨgar vergi. Mbe nta gorgi, nta vergim, mbe vhɨra toga kema ndi tuavar mbai ndava bakɨni, mbe vhɨra ni fhɨrgiap, niin suirigi. Mbe niin suirav mbaram mba kema nɨman ki sher bakɨme, mbe ana fhɨrgi. Mbe ana fhɨrgiap ana ndagim, bɨɨŋbɨɨŋ mbe khɨga mba kema tɨgim, ana mba mbɨn kama gaar vui. \p \v 41 \x - \xo 27.41: \xo*\xt 2 Ko 11.25\xt*\x*Mbe vuim, kem mbasɨga rɨgagera khɨɨnar ndav, ana perigi. Mba kema nɨm guigira vov, mba khɨɨna perav, guigira thɨga havhargi. Ana thɨgim, mbasɨk phuri zav, khɨrɨv mba kema zɨnkɨra shoga kim, ana za shɨragerɨgi. \v 42 Mba kem shɨragerɨgim, mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi, mbe mba bɨnan ki gumgi shogirim, mbe vhɨzɨ za nzuai. Mbe khueŋ ndɨkndɨgi, “Nza muuŋv kɨrim, mbe fov mbasɨgar maaŋgip, di ŋgɨ phogip wari regɨ rivgi.” \v 43 Mbe maaŋ suaŋgiap, mbe shogɨr za mbuim, mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari gɨmatɨva pan, ana Por ga ndɨkndɨgiap, thav khaŋ mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi ga nzuai, “Nde mba bɨnan ki gumgi shogɨrim, mbe vhɨzɨ thari.” Ana maaŋ mbe suaŋgia thav, khaŋ mba keman ki gumgi ga nzuai, “Nde di kaŋgi gumgi, nde fharav fov maaŋgip, di ŋgɨp, thɨva phogiri. \v 44 \x - \xo 27.44: \xo*\xt FG 27.22-25\xt*\x*Nde di kakagi gumgi, nde mba khira tɨvi gum keman fɨgi, nde nta tuigirim, mbasɨk phuri nde ndigi ŋgɨp, thɨva phogiri.” Mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari gɨmatɨva pan maaŋ nza suaŋgim, nza za mba tɨvara muuŋgiap, nza za thɨva phogiap, nza the mbatɨgi fhu. \c 28 \s Por Marta rɨgɨkɨrigen ki. \p \v 1 Nza za nzerara vov, thɨva phogiap, nza zumgum, mba phogi rɨgɨkɨrige nza niŋge kaŋgi. Nza vov, Marta rɨgɨkɨrige phogi. \v 2 \x - \xo 28.2: \xo*\xt Ro 1.14; 1 Ko 14.11; 2 Ko 11.27; Kor 3.11\xt*\x*Nza mba rɨgɨkɨrigen kim, mba rɨgɨkɨrigen ki gumgi, mbe tɨvar vhuuŋ guarara nza mbui. Nza maaŋ kim, mbok nzi, bigi raŋgim, mbe vhavi ga rɨgap nza nzuaim, nza vov, mbe phorga vhavi gurguri. \v 3 Nza mbe phorgap vhavi gurgurav, Por nzira mbari ndiga zav, nta ndi vhava suim, kuruk mba nziran kegap, vhav ana shim, ana hɨgap, za Por farve ga bigap, zirgiap, ana ntorgi. \v 4 Mba kuruk zirgiap, Por ga ntorgim, mba rɨgɨkɨrigen ki gumgi gu mbigi ana gangiap, mbe nduarira khaŋ wari ga nzuai, “Nde mbu guma ganɨ, ana gumgi shogim, mbe vhɨzi guma thi? Ana mbasɨga rɨgar rɨmɨngeŋ thagi. Anan tor ntigem anan tɨvi mbatɨgi ŋgarkai, ana ntige vhɨzgirga.” \v 5 \x - \xo 28.5: \xo*\xt Mk 16.18; Ru 10.19\xt*\x*Mba gumgi gu mbigi, mba suambarar Por ga mbuim, Por mba kuruga hiŋgi, ana vhava rɨgap, shigi. Bigɨn thueŋ Porar hɨgi fhu. \v 6 \x - \xo 28.6: \xo*\xt FG 14.11\xt*\x*Por maaŋ mba kuruga muuŋgim, mba gumgi gu mbigi, mbe khueŋ nzuav Por garav ki. Ana barga thi? Ana vhemkora rɨv rimgirga thi? Mbe ne rarga tuga mpeeŋra Por garav kim, bigɨn thueŋ ana hɨgi fhu. Mbe thav kha ndɨkndɨga mbuav, khaŋ ana nzuai, “Khe mbarɨva bakɨ mbe ma.” \p \v 7 Mbe mba ndɨkndɨgar Por ga mbuim, mbe mba ki ŋgun han ki nuianeŋ, ne mba rɨgɨkɨrige gari guman panan nuianeŋ ma. Mba guman pana zɨ khare, Pubrius. Mba guman pan nza ndiga wo phenan vugap, ra phuni khegenen ana tɨvar vhuuŋra nza muuŋgi. \v 8 \x - \xo 28.8: \xo*\xt FG 19.11; 1 Ko 12.9; 12.28; Ze 5.14-15\xt*\x*Nza vugap, Pubrius phenan kim, ana ndia rɨɨv, kaar ki. Ana rɨɨv, fhav gurgurgiap, vɨzɨna buna vhi. Por mbaram vov ana garav, ana nzuav Fhe Bakɨme phorga nzuai. Por Fhe Bakɨme phorga suaŋgiap, won farven ana khɨngim, ana taagia nzerigi. \v 9 Por maaŋ ana muuŋgim, mba rɨgɨkɨrigen ki rɨɨi gumgi, mbe za Por han zim, ana vhɨra mbe mbuim, mben rɨmrɨɨ vhɨzim, mbe taagia nzezerigi. \v 10 Nza maaŋ kim, mbe guigira tɨvar vhuuŋra nza mbui. Nza maaŋ mbe phorga kav kav, mbe thav wari ŋgɨr za mbuim, mbe nza mba sosuagi bigi, mbe za nza ndim, ntan ndiga vov kema suegi. \s Por vov Roman hɨgi. \p \v 11 Nza Martan kim, kɨni phuni khegene vhɨzgi. Mba kɨni phuni khegene vhɨzgim, nza zumgum fo kema mben maaŋgi. Mba kem zav, bɨɨŋbɨɨŋ kɨvgim, ana bɨɨŋbɨɨŋ rarga, mba rɨgɨkɨrigen kegi. Mba kem, ana Areksandriain kem ma. Mba kema nɨman, mben mbarɨva Susan kamanin tumani thɨgap ki. Nza mba kema ndigap maaŋ thav sigi. \v 12 Nza siga vov, Sirakus ŋgu bakɨme phorgi. Nza maaŋ phorga ra phuni khegenen maaŋ kegi. \v 13 Nza maam Sirakusan kegap, ana thav siga vov, Regium ŋgu bakɨme phorgi. Nza maaŋ phorga kegap, mɨtimanera nza gari, saut fhaiŋ bɨɨŋbɨɨŋ khavgim, nza maaŋ muuŋgiap maaŋ Regium thav sigi. Nza maaŋ Regium thav siga vuim, ra phunini vhɨzgim, nza khegenen, nza vov, Puteori ŋgu bakɨme phorgi. \v 14 Nza maaŋ phorgap, mba ŋgu bakɨmen, Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi mbarir hegi. Nza mben hegim, mbe wari phorgɨ kɨr zav nza nzuaim, nza mbe phorga kim, harathɨgi rari vhɨzgi. Nza maaŋ mbe phorga kim, mba harathɨgi rari vhɨzgim, nza khavgiap, Roman ŋgu bakɨme ndai. \v 15 Nza ndaim, Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi, mbe Rom ŋgu bakɨmen kegap, nza ndai ne mbararagiap mbe tuavar nzan pua zeri. Mbe tuavar nzan pua zerim, nza ndav Apius Phok thɨmara, nza mben purav, nza nda vov, mbe kha zɨn rɨgi pheni, Gumgi Za Kui Phena Phuni Khegene, nza mba ŋanera mbarir purigi. Por mbe gangiap, ana Fhe Bakɨmen ndikndigap, ana ndav anan havhargi. \p \v 16 \x - \xo 28.16: \xo*\xt FG 24.23\xt*\x*Mbe nzan purav nza wari tɨga ndav, Rom ŋgu bakɨmen hegi. Nza Roman hegim, Rom gari guman pan Por khɨrav, khaŋ ana nzuai, “Ndu phena then kɨrim, ntari ga mbui gɨmatɨva the ndu phorgɨ kɨv, ndu ganɨri.” \s Por Roman Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun nzuai. \p \v 17 \x - \xo 28.17: \xo*\xt FG 21.33; 24.12-13; 25.8\xt*\x*Por ra phuni khegenen Roman kegap, ana mbaram Zudain gumgir panin kamgi. Ana mben kamgim, mbe zav wari fhugim, ana khaŋ mbe nzuai, “Nan fegi gum ŋgugi, gu nza wari mbevi bigɨn thueŋ muuŋgi fhu. Gu vhɨra nza won nzɨgi tɨva thueŋ dai fhu. Mbe fhura nan suirav, Zerusareman na ndi bɨna khɨngia kegap, mbe ntige na ndi Romiŋ farve khɨngi. \v 18 \x - \xo 28.18: \xo*\xt FG 22.24; 25.8; 26.31\xt*\x*Romin gumgir pani na buni mbararagi, gu rɨmɨnga bigɨn thueŋ muuŋgi fhu, mbe na shogirim, gu rimgirga fhu. Mbe maaŋ muuŋgia fhura na fhɨrgirim, gu ŋgɨr za mbui. \v 19 \x - \xo 28.19: \xo*\xt FG 25.11\xt*\x*Mbe maaŋ na nzuaim, Zudaiŋ hegap, mbe buni kaadogi. Mbe mbe buni kaadogim, gu mbe suanga tuap the ki fhu. Gu thav khaŋ mbe nzuai, ‘Gu vuzvugi, Sisar na buni mbarararga.’ Gu fhura bigɨn the suaŋv won ntɨɨri ga suaŋv suaŋgirga tuktɨgi fhuvara. \v 20 \x - \xo 28.20: \xo*\xt FG 24.15; 26.6-7; 26.29; Ef 3.1-2; 2 T 2.9; Fm 1.10; 1.13\xt*\x*Gu mba bunira nzuav nden kamgim, nde zegi. Gu nde ganɨp, mba bunin nde suanga. Gu khueŋ khothɨgi, nza Isreriŋ, nza za rarga ki guma, mbe ara nzuav kha shenan na kegi.” \p \v 21 Por ne nzuaim, mbe khaŋ ana nzuai, “Zudaiŋ thari gava khergiap, nza ndi mbav, ndu bun nza suaŋgi fhu. Mbe vhɨra guma the zav khaŋ hɨgap, ndu suaŋgi buna mbatɨga thueŋ bun nza suaŋgi fhu, vhɨra guma the khaŋ zerap, buna mbatɨga thuen ndu suaŋgi fhuvara. \v 22 \x - \xo 28.22: \xo*\xt FG 24.5; 24.14; 1 Pi 2.12; 4.14\xt*\x*Nza maaŋ muuŋgiap, ntige ndu mbararargeŋ vuzvugi. Ndu nduara won ndɨkndɨgi bun nza suaŋ. Nza khueŋ kaŋgi, za kha ŋguiven ki gumgi gu mbigi, mbe zam, nza Zudaiŋ nzan rɨgar hɨgi tɨvar kama zɨn vui ntɨɨri, mbe buni mbatɨgir mbe nzuai.” \p \v 23 Mbe maaŋ Por ga suaŋgiap, hegap, tuga mbe sarigi. Mba tugar, gumgi vhɨrve zav Por ki phenan zegi. Mbe zegim, Por manera thɨgap Fhe Bakɨme won gumgi gu mbigi ganɨrim, mbe ana piin kɨrga bigi nɨɨn shɨgap, mba bunin gumgi gu mbigi ga nzuav kim, ra vov vhɨzgi. Ana mbe nzua vov, Moses suaŋgi tɨvi mbari, ana nta bun mbe nzuav vov, vhɨra Fhe Bakɨme kamthooŋ gumgi khergi buni, ana nta phorga khaŋ tɨgap havhargiap mbe nzuai. Ana mbe nzuav mbe ndɨkndɨgi khavi, mbe Zisas khothɨgɨrga. \v 24 Por mba buni suaŋgim, gumgi mbari, mbe kha ndɨkndɨga mbui, Por nzerara nzuai. Mbe mbari, ana buni khothɨgi fhu. \v 25 \x - \xo 28.25: \xo*\xt Ais 6.9-10; Mt 13.14\xt*\x*Mbe mba buni ga nzuav, warira phorga nzuav wari dai. Mbe mba bunin wari dav, rur za mbuim, Por mpuun kha kamen mbe nzuai, “Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar guigira won kamthooŋ guma Aisaia ga rugim, ana nzan nzɨgi ga suaŋgi. Fhe Bakɨme Ŋina Ŋaar khaŋ Aisaia ga nzuai, \v 26 \x - \xo 28.26: \xo*\xt Jer 5.21; Ese 12.2; Ro 11.8\xt*\x*\x - \xo 28.26: \xo*\xt Ais 6.9-10\xt*\x*‘Ndu mba gumgi gu mbigi han ŋgɨp, khaŋ mbe suaŋri, “Nde zazera kha buni mbarararga, nde mba buni ndɨɨriveŋ kaŋgirga tuktɨgi fhuvara. Nde vhɨra zazera gangɨnga, nde bigin the kaŋgirga tuktɨgi fhuvara.” \v 27 Mba gumgi gu mbigi mben pani havhargim, mbe bigi mbararargeŋ vuzvugi fhuvara. Mbe vhɨra wari wo khuari pɨngiap, mbe vhɨra won rɨmgi pɨngi. Mbe maaŋ muuŋgirga fhu, mbe wo rimgir mba bigi ganɨv, wari wo khuarir mba bigi mbararav, nta ndɨɨriveŋ kaŋgirga. Mbe ndavi domdorɨv, nan han zɨrim, gu mben muuŋrim, mbe nzerarga.” ’ ” \p \v 28-29 \x - \xo 28.28-29: \xo*\xt Sng 67.2; Ru 3.6; FG 13.46-47; 18.6; 22.21; Ro 11.11\xt*\x*Por mba bunin mbe nzua vov khaŋ mbe nzuai, “Maaŋ muuŋgiap, nde kaŋgiri, Fhe Bakɨme taagip nza ndir zav muuŋgi ŋaarar vhuuŋ, Fhe Bakɨme mba ŋaara ndigap, harigi ŋgui ndi vugi. Mbe mba buni mbarararga.” \f a \fr 28.28-29 \fr*\ft Bigi kaŋgi gumgi mbari kha ndɨkndɨga mbui, harigi buna mueŋ vhɨra kha vezar ki. Mba kameŋ khaŋ nzuai, “Por mba buneŋ suaŋgim, Zudaiŋ ana thav vuim, ntara bakɨme mba gumgi rɨgar hɨgim, mbe warira phorga vhegi.” \ft*\f* \p \v 30 \x - \xo 28.30: \xo*\xt FG 28.16\xt*\x*Por maam phena mben kav, mba bunin mbe nzuav kim, mpari mpuveni vhɨzgi. Ana mba phenan kav, zazera ŋkɨɨar mba phena namkama ndɨɨi. Ana kim, gumgi ana han phenan zim, ana guigira ndikndigi.\f b \fr 28.30 \fr*\ft Ruk mba mpari mpuveni vhɨzgim, ana Porar hɨgi bigi, ana nta bun nza suaŋgi fhuvara. Mbe gumgi mbari kha ndɨkndɨga mbui, mbe Romiŋ, mbe phena tɨvanen Por fhɨrgim, ana kɨrar hɨgap vov, harigi fhaiŋ ŋguir vugap, Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun mbe nzuai. Mbe gumgi mbari kha ndɨkndɨga mbui, mbe Romiŋ Por shogim, ana rimgi. \ft*\f* \v 31 \x - \xo 28.31: \xo*\xt FG 4.31; 28.23; Ef 6.19\xt*\x*Ana kav, Fhe Bakɨme won gumgi gu mbigi ganɨrim, mbe ana piin kɨrga bunin mbe nzuav, vhɨra Zisas Krais buni vhuuin mbe nzuav mbe khɨvi. Por Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun suangen rɨvi fhu, vhɨra guma the Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun suangen ana thɨvi fhu.