\id 2TI Reconstructed from Ventura Publisher \ide UTF-8 \h 2 Timoti \toc1 Khe Por Phenatɨtɨgap Timoti Ndi Khergi Gap \toc2 2 Timoti \toc3 2 T \mt1 2 TIMOTI \mt2 Khe Por Phenatɨtɨgap Timoti Ndi Khergi Gap \imt Khe fharav ganɨnga buni khare. \ip Timoti Por phorgap, mani mba ŋaara bavira mbui guma ma. Maaŋ muuŋgiap, Por ana muunga tɨvir vhuuin ana khɨvav, kha gava khergiap, Timoti ndi mbai, ana mba tɨvi zɨn ŋgɨrga. Timoti, ana Zisas khothɨgi ndɨkndɨk kuemkuegɨrga fhuvara. Ana vhɨra Zisas Kraisa buna vhuueŋ bun nzuai tɨva thamtharga fhu. Ana guigi guarara, Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ, ana nta zɨn ŋgɨrga. Mba gumgi zaagi gum simtɨgir ana ndɨɨi, ana khaŋ tɨgɨp havhargip, Fhe Bakɨme ana nɨɨŋgi ŋaar, ana anan muunga. \ip Timoti vhɨra, ana khuarar mba fhura tamtam buni nzuav, pham buni nzuai ndɨkndɨgi vhuuiŋ ki fhuv gumgi, ana khuarar mbe bunin rɨgɨ thari. Mba buni mbararagi gumgi, mba khesharigi buni mben kɨrɨ tɨvir farfagi. Timoti, Por mbui tɨvi, ana nta ndɨkndɨgɨp, nta zɨn ŋgɨri. Mba tɨvi khare, guigira khaŋ tɨgap havhargiap, Zisas khothɨgi tɨv, ndava mɨɨtɨga ndigap ki tɨv, guigira harigi ntɨɨri vuzvugap, mbarkɨrga simtɨgi ndi. Timoti mba tɨvi zɨn ŋgɨri. \c 1 \ms Timoti khaŋ tɨgɨp havhargip, ŋgarɨp, Fhe Bakɨme, ŋaara guma guar kɨri. \p \v 1 \x - \xo 1.1: \xo*\xt Ef 1.1\xt*\x*Gu Por, Krais Zisas farasarigi ŋaara guma ma. Fhe Bakɨme, ana wo vuzvugara na farasarigim, gu anan ŋaara guma kav, gu guigira Zisas Krais khothɨgi gumgi gu mbigi, ana mben nɨɨn zav suaŋgi kɨrɨ tɨvi, gu nta bun mbe nzuai. \p \v 2 \x - \xo 1.2: \xo*\xt FG 16.1; 1 T 1.2\xt*\x*Timoti, ndu nan kam fara muuŋgim, gu guigira wo ndavar ndu nɨɨŋgi. Gu kha gava khergiap, ndu ndi mbai. Nza Ndia Fhe Bakɨme gum nza Bakɨme Zisas Krais, mani guigira wani won ndavanin ndun nɨɨŋv, ndun korar muuŋv, ndava mɨɨtɨgar ndun nɨɨŋrim, ndu kɨri. \s Nza Fhe Bakɨmen buna vhuuen mberɨrga fhu. \p \v 3 \x - \xo 1.3: \xo*\xt FG 22.3; 23.1; Ro 1.8-9; Fi 3.5; 1 Te 1.2; 3.10\xt*\x*Nan nzɨgi, mbe wari wo ndavi vheri kaŋgiap, mbe guigira Fhe Bakɨme nɨman ŋgarav, mbe tɨvar vhuuŋra zɨn vov, Fhe Bakɨmen ŋaara muuŋgi. Gu ntigem mba khesharigi tɨvara zɨn vov Fhe Bakɨmen ŋaara mbui. Gu vhɨra won ndav vhee kaŋgi. Gu bigɨn mbatɨk thueŋ muuŋgip ne nzuav ana nɨman simtɨk ki fhuvara. Gu raa gu maan ana phorga nzuav, gu ndu ndɨkndɨgap Fhe Bakɨme phorga nzuav anan ndikndigi. \v 4 Gu ndu thee ri ne ndɨkndɨgap, gu guigira taagip ndu gangirganeŋ vuzvugi. Gu ndu gangip, gu guigira ndikndigɨrga. \v 5-6 \x - \xo 1.5-6: \xo*\xt FG 16.1; 1 T 1.5; 4.6\xt*\x*\x - \xo 1.5-6: \xo*\xt 1 Te 5.19; 1 T 4.14\xt*\x*Gu guigira khueŋ kaŋgi, ndun nzɨk Rois gum ndu niamuuŋ Unis, mani fhum guigira Krais khothɨgi tɨvara muuŋgiap, ndu Krais khothɨgi. Ndu khaŋ tɨgap havhargiap guigira Zisas khothɨgi tɨv, gu ana ndɨkndɨgap, gu ndu ndɨkndɨga khavi. Ndu mba Fhe Bakɨme won ŋaara muun zav fhura ndu nɨɨŋgi bigɨn, ana khaŋ tɨgɨp havhargip ndun kɨri. Mba bigɨn, ana khaŋ muuŋgip ndun kɨri, guma vhav shiav kim, ana wom ana beregi, ana fogap kɨvgi fara muuŋgi. Gu mba farver ndu khɨngim, Fhe Bakɨme fhura ndu nɨɨŋgi ŋkasŋka, gu ana nzuai. \v 7 \x - \xo 1.7: \xo*\xt Ru 24.49; FG 1.8; Ro 8.15\xt*\x*Ndu kaŋgi, Fhe Bakɨme won Ŋinan nza nɨɨŋgi, ana rɨrɨvar nza ndɨɨi Ŋina fhuvara. Ana ŋkasŋkar nza ndɨɨi Ŋina ma. Ana nza mbuim, nza guigira wari won ndavir harigi ntɨɨri ga ndɨɨv, ana vhɨra nzan kurkurigim, nza tuituigia piigiap, ana ndɨkndɨgi vhuuiŋra zɨn ŋgɨp, tɨvir vhuuiŋra muunga. \p \v 8 \x - \xo 1.8: \xo*\xt Ro 1.16; Fi 1.7; Kor 1.24; 1 T 2.6\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, ndu nza wo Bakɨme buna vhuueŋ bun suangen mberɨ thari. Ndu vhɨra nan mberɨ thari, gu ana khuav bɨnan ki guma ma. Ndu Fhe Bakɨme han ŋkasŋka ndigip, na phorgɨp Fhe Bakɨme buna vhuueŋ bun nzuai nen simtɨga ndiri. \v 9 \x - \xo 1.9: \xo*\xt Ro 8.28; Ef 1.4; 2.8-9; 1 Te 4.7; Ta 3.5; Hi 3.1; 1 Pi 1.20\xt*\x*Fhe Bakɨme taagia nza ndigap, nzan kamgim, nza anan gumgi gu mbigi kɨrga. Ana nza mbui tɨvir vhuuiaŋ ndɨrɨgap, nzan kamgi fhuvara. Zakɨra fhuvara! Ana fhum guarara, Fhe Bakɨme zumgum kha nuian gu bigi ga muuŋgi, ana fhum guarara ana wo vuzvugɨra, ana nza kora muuŋgiap, nzan kamgi. Ana Krais Zisasan farve panan, ana nza kora muuŋgim, nza anan gumgi gu mbigi ki. \v 10 \x - \xo 1.10: \xo*\xt 1 Ko 15.54-57; Kor 1.26; Hi 2.14; 1 Pi 1.20\xt*\x*Ntigem, kha tugen Krais Zisas, ana taagia nza ndi guma ma. Anan kora muumbar ntigem kɨrar hɨgi. Krais Zisas rimgiap, za vhɨzi ŋkasŋka, ana ana vhɨzgiap, ana won buna vhuuen panan, ana mba gumgi gu mbigi ga muuŋgim, mbe zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨŋ, mbe ana kaŋgi. \p \v 11 \x - \xo 1.11: \xo*\xt 1 T 2.7\xt*\x*Ana mba buna vhuueŋ bun suangen na vuzvugi. Ana maaŋ muuŋgiap nan farasarigim, gu Fhe Bakɨmen buna vhuueŋ bun nzuav, gu ana farasarigi ŋaara guma kav, gu Fhe Bakɨme vuzvugi tɨvir gumgi gu mbigi khɨvav, mbe nzuai. \v 12 \x - \xo 1.12: \xo*\xt Ef 3.1-2; 1 T 6.20; 2 T 4.8; 1 Pi 4.19\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, gu mba simtɨgi ndi. Gu nen mberi fhu. Zakɨra fhuvara! Gu mba khothɨgi guma, gu ana kaŋgi. Gu vhɨra khueŋ kaŋgi, ana nan farve khɨngi buna vhuueŋ, ana tuituigip ne ganɨnga, mba buna vhuueŋ nzerara kɨv ŋgɨp, Krais taagia zirga tuga bakɨmen hɨgɨrga. \p \v 13 \x - \xo 1.13: \xo*\xt 1 T 1.10; 4.6; 6.3; 2 T 2.2; 3.14; Ta 1.9; 2.1; Hi 10.23\xt*\x*Gu khar ndu nzuai buni guari, ndu tuituigip nta ndɨkndɨk suirari. Ndu nta suirav, ndu gu gumgi gu mbigi khɨvav, mbe nzuai tɨva zɨn ŋgɨp, mbe suaŋri. Maaŋ muuŋgiap, ndu khaŋ tɨgɨp havhargip, nza guigira Krais Zisas khothɨgap, guigira wari won ndavir harigi gumgi ga ndɨɨi, gumgi gu mbigi mbui tɨvara suira havhargip, nza guigira Kraisan gumgi gu mbigi kɨv, nza khaŋ tɨgɨp mba tɨva phuni suirav havhargiri. \v 14 \x - \xo 1.14: \xo*\xt Ro 8.11; 1 T 6.20\xt*\x*Fhe Bakɨme ndu farve khɨngi buna vhuueŋ, ndu tuituigip ne ganɨri, ne guigira bigɨna vhuuŋ guareŋra, ndu tuituigip ne ganɨri. Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar nzan vhen ki, ana ndun kurkurarim, ndu tuituigira mba buna vhuueŋ ganɨri. \p \v 15 Ndu kaŋgi, Esia ŋgu bakɨme fhain ki gumgi, mbe za na thagim, Figerus gum Hermogenes, mani vhɨra na thagi. \v 16 \x - \xo 1.16: \xo*\xt 2 T 4.16; 4.19; Zu 1.21\xt*\x*Gu Guma Bakɨme phorga nzuai, ana Onesiforus gum, ana muuŋ gu tari, ana phenan ki ntɨɨri, ana mbe korar muunga. Tugi vhɨrver Onesiforus na mbuim, nan ndava vhee nzerara ki. Ana gu phena tɨvanen ki, nen nan mbergi fhu. Zakɨra fhuvara! \v 17 Ana Roman zɨgap, ana khaŋ tɨgap na nzuav gari. Ana na nzuav garav kav, ana zumgum na gangi. \v 18 Gu ana korar muun zav, ana nzuav Guma Bakɨme phorga nzuai. Ana Fhe Bakɨme za kha nuianan ki gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi mbatɨgi ga suaŋv mbe suanga tuga bakɨmen, ana anan korar muunga. Ndu tuituigiap khueŋ kaŋgi, Onesiforus, ana Efesus ŋgu bakɨmen, ana vhɨra ŋaari vhɨrver nan kurigi. \c 2 \s Timoti Krais Zisasan ntari ga mbui guman vhuuŋ kɨri. \p \v 1 Ndu nan kam Timoti, nza Zisas suaŋgi tɨvi zɨn vov, ndu maaŋ muuŋgiap Fhe Bakɨme guigira wo ndavar nza ndɨɨi tɨvar panan havhargiri. \v 2 Ndu za na mbararagim, gu gumgi vhɨrve nɨman mba suaŋgi buni, ndu mba bunin Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ suira havhargi gumgi ga suaŋrim, mbe vhɨra mba bunin harigi gumgi khɨvɨv, mbe suaŋri. \p \v 3 \x - \xo 2.3: \xo*\xt 1 T 1.18; 2 T 1.8; 4.5\xt*\x*Ndu Zisas Kraisan ntara guman vhuuŋ kɨri, ndu nza harigi gumgi mba ŋaarar simtɨga ndi, ndu nza phorgɨp, mba ŋaarar simtɨga ndiri. \v 4 \x - \xo 2.4: \xo*\xt 1 Ko 9.25\xt*\x*Ndu ntari gumgi mbui tɨv, ndu ana kaŋgi. Mbe ntari ga mbui gumgi kav, mbe shoga ruav, mbe harigi ŋaari phorga mbui fhu. Zakɨra fhuvara! Mbe ntari gumgi kav, mbe nzerara ntari ga mbua rui, mbe maaŋ muunga, mbe gari guman pan mbe vuzvugɨrga. \v 5 \x - \xo 2.5: \xo*\xt 1 Ko 9.25-26; 2 T 4.8\xt*\x*Guma harigi guma the kambara saŋv khuafurga, ana mba harigi guma khuashɨrarga tɨvi, ana nta zɨn vui. Ana maaŋ muuŋgirga fhu, ana mba guma khuafuav harigi guma khuashɨrav ndi bigɨn, ana ana ndigirga fhu. \v 6 \x - \xo 2.6: \xo*\xt 1 Ko 9.7; 9.10\xt*\x*Guma ana ŋaara mbatɨga mbuav mɨna bakɨmen pargiap, ana gangana vhuun ana muuŋgi, mba guma, ana fharav mba mɨnan mba ndigirga. \v 7 Ndu gu kha suaŋgi buneŋ, ndu ne ndɨkndɨgɨrim, Guma Bakɨme, ndu ndɨkndɨgar muuŋrim, ndu mba buneŋ kaŋgip, ndu mba buni nɨɨŋge kaŋgirga. \p \v 8 \x - \xo 2.8: \xo*\xt Ro 1.3; 2.16; 1 Ko 15.1; 15.4; 15.20\xt*\x*Ndu zazera Zisas Krais ga ndɨkndɨgɨri, ana rimgiap taagia khavgi. Ana ŋgui vhɨrve gari guman pana Devitan nzɨga mbe ma. Gu nzuai buna vhuueŋ, ne bun nzuai. \v 9 \x - \xo 2.9: \xo*\xt FG 9.16; 28.31; Ef 3.1; 3.13; Fi 1.7; 1.12-14; Kor 4.3; 4.18\xt*\x*Gu mba buna vhuueŋ bun nzuai, mba buna nɨɨeŋra, kha gumgi na garim, gu guma mbatɨk ma. Mbe maaŋ muuŋgiap mbarkɨrga simtɨgir na ndɨɨv, na ndiv phena tɨvaneŋ khɨngi. Mbe maaŋ na mbuim, Fhe Bakɨme buna vhuueŋ ne bɨnan kegɨrga tuktɨgi fhuvara. \v 10 \x - \xo 2.10: \xo*\xt 2 Ko 1.6; Ef 3.13; Kor 1.24\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, gu won ndava havhargiap, gu zam mba simtɨgi ndi. Gu mba Fhe Bakɨme won mbuigi gumgi gu mbigi, gu mben kurkurarga. Gu vuzvugi, mbe vhɨra Krais Zisas taagiap mbe ndigirim, mbe ana han zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨŋ ndigip, mbe guigira nzerara ana phorgɨp zazera mbara muuŋgip kɨrga. \p \v 11 \x - \xo 2.11: \xo*\xt Ro 6.5; 6.8; 2 Ko 4.10-11; 1 T 1.15\xt*\x*Kha kameŋ ne guigi guarara, \b \q1 “Nza maaŋ muuŋgip guigira ana phorgɨp rimgirga, nza vhɨra ana phorgɨp zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨŋ ndigip, ana phorgɨp kɨrga. \q1 \v 12 \x - \xo 2.12: \xo*\xt Mt 10.33; Ru 12.9; Ro 8.17; 1 Pi 4.13\xt*\x*Nza maaŋ muuŋgip thɨgɨ havhargip, nzan hi simtɨgi, nza za nta ndirga, nza vhɨra ana phorgɨp, ŋgui vhɨrve gari gumgir pani kɨrga. \q1 Nza kɨr ana segɨp, ana zɨ ndiv zaahegɨrga, ana vhɨra kɨr nza segɨp, nza ndi zaahegɨrga. \q1 \v 13 \x - \xo 2.13: \xo*\xt Nam 23.19; Ro 3.3-4; Ta 1.2\xt*\x*Nza maaŋ muuŋgip, ana zɨn ŋgɨr saŋv suaŋgip, nza mba kameŋ zɨn ŋgɨp, ana zɨn ŋgɨrga fhu, ana wo suaŋgi kameŋ, ana nera zɨn ŋgɨrga. \q1 Ana wo suaŋgi kameŋ, ana nduara ne dorgɨrga tuktɨgi fhuvara. \q1 Zakɨra fhuvara!” \s Timoti khaŋ tɨgɨp havhargip ŋgarɨv, guigira Fhe Bakɨmen ŋaara guma guar kɨri. \p \v 14 \x - \xo 2.14: \xo*\xt 1 T 1.4; 5.21; 6.4; Ta 3.9\xt*\x*Ndu zazera mba gumgi gu mbigir kurkurarim, mbe kha kameŋ ndɨkndɨgɨri. Ndu Fhe Bakɨme nɨman, ndu kama havharar mbe suaŋri, mbe mba bigi khɨni gum bigi bisarire ga suaŋv wari kaadogɨp, wari daaŋ thari. Mba khesharigi buni, nta guma then kurarga tuktɨgi fhuvara. Mba buni mbararagi gumgi, nta guigira mben mpirmpirɨga tɨvir farfagi. \p \v 15 \x - \xo 2.15: \xo*\xt 1 T 4.6; Ta 2.7-8\xt*\x*Ndu khaŋ tɨgɨ havhargip, ŋgarɨv, guigira ŋaara guma kɨrga, Fhe Bakɨme ndun ŋaara vuzvugirga. Ndu maaŋ muuŋgip, guigira Fhe Bakɨme buna guareŋ, ndu tuituigira ne nɨɨŋ shɨgɨrga, ndu ana nɨman mberɨrga fhu. \v 16 \x - \xo 2.16: \xo*\xt 1 T 4.7; 6.20; Ta 1.14\xt*\x*Ndu fhura mba tamtam nzuai buni, mba Fhe Bakɨme ndɨkndɨgi zɨn vui fhuv buni, ndu kɨr nta segɨri. Nta Fhe Bakɨme ndɨkndɨgi zɨn vui fhuvara. Mba khesharigi buni, nta pim gumgi ndiav kɨr Fhe Bakɨme si tuavar vui. \v 17 \x - \xo 2.17: \xo*\xt 1 T 1.20\xt*\x*Mba khesharigi buni, nta vhɨra guman farfagi suman fara muuŋgi, ana shiv ŋgɨv, guigira kɨvgirga. Mba khesharigi buni nzuai gumani khare, Himeneus gum Firetus. \v 18 Mani buna guaren tuav, mani ana thagi. Mani khaŋ muuŋgi ne nzuav, mani kha buni nzuai. Nza guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi, Fhe Bakɨme taagia nza khavgi. Mani maaŋ nzuaim, mba guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi mbari, mbe Zisas khothɨgi ndɨkndɨk, mani anan farfagi. \p \v 19 \x - \xo 2.19: \xo*\xt Nam 16.5; 16.26; Ais 52.11; Nah 1.7; Zo 10.14; 10.27; Ro 8.35; 1 Ko 8.3; 1 Zo 2.19\xt*\x*Mani maaŋ mbuim, Fhe Bakɨme ana won siosan muun zav, won kɨna havharage ndi khɨngi niŋge thɨgi. Mba kɨniŋge thɨga havhargiap ki. Ana mba kɨniŋgen, ana kha kameŋ khergi, “Guma Bakɨme, ana won gumgi gu mbigi, ana mbe kaŋgi.” Ana vhɨra kha kameŋ khergi, “Mba za Guma Bakɨme zɨ ndigi gumgi, mbe kɨr tɨvi mbatɨgi ga segi.” \p \v 20 \x - \xo 2.20: \xo*\xt Ro 9.21; 1 Ko 3.12; 1 T 3.15\xt*\x*Phena bakɨ mben, mbe gor gu sirvar muuŋgi thuuri gu bigi ki. Mbari, mbe khirar muuŋgi, mbari mbe nuianan muuŋgi. Mba thuuri mbari, mbe ntan ŋaari vhuuiaŋ mbui, mbari mbe harigi ŋaarir, nta mbui. \v 21 \x - \xo 2.21: \xo*\xt 2 T 3.17; Ta 3.1\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, guma ana won ndava vura tɨvi mbatɨgi thav, ana Fhe Bakɨme nɨman ŋgarigi. Mba guma, ana mba thuuŋ mbe fara muuŋgi, mbe anan ŋaara vhuuŋ guarara muunga. Ana guigira Fhe Bakɨmen guma guarara kɨv, ana wo Guma Bakɨmen kurkurarga. Ana anan kurav za mbar kɨrga ŋaarir vhuuin muunga. \fig Mbe mbarkɨrga bigir pheni ga muuŋgi. (2.20)|src="HK00144C.tif" size="col" copy="Horace Knowles/Louise Bass" ref="2.20"\fig* \p \v 22 \x - \xo 2.22: \xo*\xt FG 9.14; 1 Ko 1.2; 1 T 1.5; 6.11\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, ndu mbarkɨrga vuzvugi mbatɨgi, nta gumgir ŋkaa ndavi khavi, ndu kɨr mba vuzvugi ga segɨri. Ndu kɨr nta segɨp, ndu Fhe Bakɨme tɨva guara suaŋv ŋgarɨv, guigira Zisas khothɨgi tɨv, guigira won ndavar harigi ntɨɨri ga ndɨɨi tɨv, ndava mɨɨtɨga ndi tɨvi, ndu mba tɨvi ndiri. Nde zam mba tɨvir muuŋri. Ndu phorgap nde Fhe Bakɨme nɨman guigira ŋgarav ki gumgi, mbe guigira Zisas khothɨgap taagip wari ndir zav anan kaai gumgi gu mbigi ma. \v 23 \x - \xo 2.23: \xo*\xt 1 T 4.7; 2 T 2.16; Ta 3.9\xt*\x*Ndu mba ndɨkndɨgi vhuuiŋ ki fhuv gumgi, mbe fhura pham tamtam buni nzuai, ndu kɨr mbe segɨri. Ndu kaŋgi, mba khesharigi buni, nta wari daav, ntari khavi buni ma. \v 24 \x - \xo 2.24: \xo*\xt 1 T 3.2-3; Ta 1.7-9; 3.2\xt*\x*Guma Bakɨmen ŋaara guma, ana ntarir muuŋv, vhegɨ thari. Ana tɨvir vhuuin za mba gumgir muuŋri. Maaŋ muuŋgip, gumgi ana rɨɨŋrɨɨŋrim, ana wo ndav shirɨ mbevav, Fhe Bakɨme vuzvugi tɨvir mba gumgi gu mbigi khɨvɨv, mbe suanga tuavir vhuuiŋ ndi ganɨri. \v 25 \x - \xo 2.25: \xo*\xt Ga 6.1; 1 T 2.4; 6.11; Ta 1.1; 1 Pi 3.15\xt*\x*Ana mbarara mba buni daasui gumgi, ana mbe ndɨkndɨgi ndiv thɨgar maaŋv, mbe suanga. Ana maaŋ muunga, Fhe Bakɨme maaŋ muuŋgip, mben kurarga, mbe ndavi domdorgip tuituigip buna vhuueŋ kaŋgirga. \v 26 Satan won vhia mbe ndigap, wo buni mbararav, wo zɨn ŋgɨr zav, mbe mbui. Mbe maaŋ muuŋgip, buna guareŋ kaŋgirga, mbe ndɨkndɨgi taagip tuituigip bigi kaŋgip, mbe Satanan vhia thav kɨrar hegɨp, bɨkbɨɨgirga. \c 3 \s Zisas taagi zirɨrga tuk han mbararga, gumgi tɨvi mbatɨgir muunga. \p \v 1 \x - \xo 3.1: \xo*\xt 1 T 4.1; 2 T 4.3; 2 Pi 3.3; 1 Zo 2.18\xt*\x*Ndu khaŋ muuŋgip kaŋgiri, Zisas taagi kha nuianan zirɨrga tugar, simtɨgi mbatɨgi guarira, nta kɨvgip, kha nuianan hɨrga. \v 2 \x - \xo 3.2: \xo*\xt Ro 1.29-31; 1 T 1.20; 6.4; 2 Pi 2.3; 2.12\xt*\x*Gumgi warira vuzvugɨp, mbe guigira ŋkɨɨa suaŋv thaginen muunga. Mbe wari wo zɨri ndiv vun kuamkuav, fhura ndikndigɨp, fhura vhegɨp buni mbatɨgir harigi gumgi ga suanga. Mbe wari wo ndegi gu ndegmbori nzuai buni, mbe nta daaŋ suv, tɨvir vhuuin mbe mbui gumgi, mbe mben ndikndigɨrga fhu. Mbe kɨr Fhe Bakɨmen tɨvi ga segɨrga. \v 3 \x - \xo 3.3: \xo*\xt Ta 2.3; 2 Pi 3.3\xt*\x*Mbe harigi gumgir kɨvntogi kɨrgane kaŋgi fhu, mbe bigɨn the suaŋv vhegɨrga, mbe mba ntara vhɨzgirga tuav ki fhu. Mbe fhura shɨshɨgɨp, bunin harigi gumgi ga sɨv, mbe suanga. Mbe wo mbui tɨvi, mbe tuituigip nta ganɨnga fhu. Mbe fhura tamtam gumgi ga vhegɨp mben farfarga. Mbe tɨvir vhuuiŋ, mbe panan nta kegɨrga. \v 4 \x - \xo 3.4: \xo*\xt Fi 3.19; 2 Pi 2.13; Zu 1.4; 1.19\xt*\x*Mbe tɨvi mbatɨgir wari won kɨvntogira muunga, mbe wari won ndɨkndɨgi mbatɨgira zɨn ŋgɨrga. Mbe kha ndɨkndɨgar muunga, mbe nduarira gumgir ruu ma. Mbe guigira kha nuianan mbarkɨrga tɨvi, mbe ntan ndikndigirga, mbe nta vuzvugɨp, mbe Fhe Bakɨme vuzvugirga fhu. \v 5 \x - \xo 3.5: \xo*\xt Mt 7.15; 7.21; Ro 2.19-20; 2 Te 3.6; 1 T 5.8; 6.5; Ta 1.16\xt*\x*Mbe fhura, wari wo fhavi ga shɨshɨgɨp, Fhe Bakɨmen tɨvi zɨn ŋgɨrga. Mbe guigira Fhe Bakɨmen ŋkasŋka mbevav, mbe ana ndɨrɨgɨrga fhu. Ndu mba khesharigi gumgi, ndu mbe thav, samra kɨri. \p \v 6 \x - \xo 3.6: \xo*\xt Mt 23.14; Ta 1.11\xt*\x*Mba khesharigi gumgi, mbe ndɨkndɨgi vhuuiŋ ki fhuv mbigir phenin ŋgɨrga tuavi ndi gari. Mbe vov, mben raaŋ shav, mbe ndɨkndɨgi garim, mbe mbe vuzvugi zɨn vui. Mba mbigi, mbe tɨvi mbatɨgi vhɨrve ga muuŋgiap, mbe mba tɨvir simtɨga ndiav ki. Mbe kim, mben vuzvugi mbatɨgi mbe khavav, mbe ŋgim, mbe mbarkɨrga tɨvi mbatɨgi ga mbui. \v 7 Mba mbigi, mbe guigira harigi guma mbe khɨvɨv, mbe suanga buni mbararageŋ vuzvugi. Mbe Fhe Bakɨme buna vhuueŋ, mbe ne kaŋgirga tuktɨgi fhuvara. \v 8 \x - \xo 3.8: \xo*\xt Kis 7.11; Ro 1.28; 2 Ko 13.5; 1 T 6.5; 2 T 2.25\xt*\x*Fhum Zanes gum, Zambres, mani panan Moses ga kegi. Mba tɨvara, tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgi, mbe panan buna vhuueŋ ga kegi. Mbe ndɨkndɨgi za ŋangim, mbe guigira Zisas khothɨgi tɨv za mbatɨgi. \f a \fr 3.8 \fr*\ft Mbe Zudaiŋ kha neŋgɨa mbui. Zanes gu Zambres, mani mba ŋgui vhɨrve gari guman panan bigi heei gumani ma. Mani mba Moses regi tuger mani Idzɨvan ŋgui vhɨrve gari guman panan bigi heei gumani ma. Ndu Taagia Ndi o, Kisim Bek 7.22 ganɨv, vhɨra 9.11 ganɨri. \ft*\f* \v 9 Mbe mbui tɨvi kɨvgirga fhu. Mba gumgi mben tɨvi ganɨnga, mbe guigira ŋanŋangi. Mba gumgi fhum Zanes gum Zambres garim, mani ŋanŋangi fara muuŋgi. \s Timoti khaŋ tɨgɨp havhargip Fhe Bakɨmen buna vhuueŋ suirari. \p \v 10 \x - \xo 3.10: \xo*\xt Fi 2.22; 1 T 4.6\xt*\x*Ndu, Timoti, ndu fhum na phorga kegap, gu Fhe Bakɨme vuzvugi tɨvir gumgi khɨvav mbe nzuai tɨv, ndu ana kaŋgi. Ndu ana kaŋgiap, ndu vhɨra gu rui tɨvi, ndu vhɨra nta kaŋgiap, ndu nan tɨvi, ndu guigira za ntan nɨɨŋge kaŋgi. Ndu vhɨra khueŋ kaŋgi, gu guigira khaŋ tɨgap havhargiap Zisas khothɨgap, zazera mbarara won ndava havharav, gu ŋgarav, guigira won ndavar guigira nza phorgap Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi ga nɨɨŋgiap, havhargia kav, nan hi simtɨgi, gu nta ndi. \v 11 \x - \xo 3.11: \xo*\xt Sng 34.19; FG 13.14-52; 14.1-20; 2 Ko 1.10\xt*\x*Mbe na muuŋgi tɨvi mbatɨgi, gu ntan zaagi ndi ndu kaŋgi. Mba gumgi Antiok, gu Aikoniam, Ristran na muuŋgi tɨvi ndu vhɨra nta kaŋgi. Ndu mbe kha ŋgui bakɨvir na muuŋgi tɨvi mbatɨgi guarira, ndu nta kaŋgi. Mbe maaŋ na mbuim, Guma Bakɨme nan kurigim, gu mba simtɨgir vhen, gu nzerara kegi. \v 12 \x - \xo 3.12: \xo*\xt Mt 16.24; Zo 15.20; 17.14; FG 14.22; 1 Te 3.3\xt*\x*Khueŋ guigi guarara, za Krais Zisas phorgap Fhe Bakɨmen tɨvi zɨn vui gumgi, kha gumgi tɨvi mbatɨgir mben muunga. \v 13 \x - \xo 3.13: \xo*\xt 2 Te 2.11; 1 T 4.1; 2 T 2.16\xt*\x*Mba gumgi mbatɨgi gum fhura Fhe Bakɨmen zɨn vui nen wari ga shɨshɨgi gumgi, mbe kha gumgi gu mbigi guiguigirga. Satan vhɨra mbe guiguigirga, mben tɨvi guigira za mbatɨgirga. \p \v 14 \x - \xo 3.14: \xo*\xt 1 T 1.13; 2.2\xt*\x*Mbe maaŋ muunga, ndu mba ndigi kameŋ, ndu khaŋ tɨgɨp havhargip ne khothɨgɨp, ndu khaŋ tɨgɨp havhargip ne suirari. Nza mba kamen ndu khɨvav ndu suaŋgi gumgi, ndu nza kaŋgi. \v 15 \x - \xo 3.15: \xo*\xt Zo 5.39; 1 Pi 1.20-21\xt*\x*Ndu kaŋgi, ndu taranera kav, ndu Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gavi, ndu nta kaŋgi. Mba gavi nta ndɨkndɨgi vhuuin ndun nɨɨnga, ndu Krais Zisas khothɨgɨrga, Fhe Bakɨme taagi ndu ndigirga. \v 16 \x - \xo 3.16: \xo*\xt Ro 15.4; 2 T 2.21; 2 Pi 1.20-21\xt*\x*Fhe Bakɨme bunin vhuuiŋ, nta za Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaarar ŋkasŋka ntan ki. Mba buni, nta guigira bunin vhuuiŋ ma. Nta buni guarir nza khɨvav, mba ndɨkndɨgi mbatɨgi gumgi gu mbigi, nta mbe ndɨkndɨgi ndiv thɨgar mbav, vhɨra nzan kɨrɨ tɨv gu bigi ndiv thɨgar mbav, vhɨra Fhe Bakɨme tɨva guarar nza khɨvav, nza nzuai. \v 17 \x - \xo 3.17: \xo*\xt 1 T 6.11; 2 T 2.21\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, mba buni nza Fhe Bakɨmen gumgi gu mbigi, mba buni nza muuŋgim, nza guigira za mba tɨvi guari ndirga. Nza nta ndigɨp, nza za mba ŋaari vhuuin muungane tuktɨgɨr za mbui. \c 4 \s Timoti khaŋ tɨgɨp havhargip, Fhe Bakɨmen buna vhuueŋ bun suaŋri. \p \v 1 \x - \xo 4.1: \xo*\xt FG 10.42; Ro 14.9-10; 1 T 5.21; 6.13\xt*\x*Gu Fhe Bakɨme gum Krais Zisas, ana zumgum za kha vhɨzgi gumgi gu mbigi, gum kha ŋamki gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi mbatɨgi ga suaŋv mbe suanga guma, gu mani nɨman kama havharar khaŋ ndu nzuai. Krais Zisas, ana za kha gumgi gu mbigi nɨman kɨrar hɨgɨp, ana zazera mbara muuŋgip kɨv, ŋgui vhɨrve gari guman pan kɨrga. \v 2 \x - \xo 4.2: \xo*\xt FG 20.20; 20.31; 1 T 4.13; 5.20; Ta 1.13; 2.15\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, ndu khaŋ tɨgɨp havhargip, anan buna vhuueŋ bun suaŋri. Maaŋ muuŋgip, gumgi ana buna vhuueŋ mbarararga o, mbe ne mbarara thagi, ndu zazera khaŋ tɨgɨp havhargip Krais buna vhuueŋ bun suaŋri. Ndu kama havharar mbe suaŋv, mbe ndavi gorɨv, mbe ndavi khavɨrim, mbe ndavi domdorɨv, mben ndɨkndɨgi ndi thɨgar maaŋrim, mbe Fhe Bakɨmen tɨvi zɨn ŋgɨrga. Ndu zazera mbarara mbe suaŋv, Fhe Bakɨme vuzvugi tɨvir mbe khɨvɨv, mbe suaŋri. \v 3 \x - \xo 4.3: \xo*\xt 1 T 1.10; 4.1; 2 T 1.13; 3.1; 3.6\xt*\x*Ndu mbarara. Zumgum, gumgi buni vhuuiŋ mbarara tharga. Mbe thav, mben khuari harigi khesharigi buni mbarara saŋv zɨgzɨgɨrga. Mbe gumgi vhɨrvera ndirga, mbe mbe mbararargeŋ vuzvugi buni, mbe ntan mbe khɨvɨv mbe suanga. \v 4 \x - \xo 4.4: \xo*\xt 1 T 1.4; 4.7; Ta 1.14\xt*\x*Maaŋ muunga, mbe kɨr buni guari ga segɨp, mbe wari wo khuarir mba nzɨgi gu nzari khɨnin tɨgɨrga. \v 5 \x - \xo 4.5: \xo*\xt FG 21.8; Ef 4.11; 2 T 1.8; 2.3\xt*\x*Mbe maaŋ muunga, ndun ndɨkndɨk zazera kaŋgira kɨri. Ndu mba simtɨgi gu zaagi ndirga. Ndu Fhe Bakɨme buna vhuueŋ bun gumgi gu mbigi ga suaŋri. Ndu kha gumgi gu mbigir kurkurarga ŋaar ki. Ndu Fhe Bakɨme ŋaara guma ma, ndu guigira za mba ŋaarar muuŋri. \s Por rɨmɨnga tuk han mbai. \p \v 6 \x - \xo 4.6: \xo*\xt Fi 1.23; 2.17; 2 Pi 1.14\xt*\x*Ndu kaŋgi, gu rɨmɨnga tuk han mbarigi. Gu rimgirga, na vɨzɨn, mbe mba Fhe Bakɨme nzuav ofa mbui wain farar muuŋgip si suarga. Gu ŋgɨrga tuk han mbarigi. \v 7 \x - \xo 4.7: \xo*\xt 1 Ko 9.24-25; Fi 3.14; 1 T 6.12; Hi 12.1\xt*\x*Gu won kɨrɨ tɨva nzuav khuafɨ vhuuŋra muuŋgi. Gu ntigem zav mba khuafɨ vhɨzɨrga thaan hɨgap, gu guigira Fhe Bakɨme khothɨgi tɨv, gu ana suirav havhargi. \v 8 \x - \xo 4.8: \xo*\xt 1 Ko 9.24-25; 2 T 1.12; Ze 1.12; 1 Pi 5.4; VB 2.10\xt*\x*Ntigem, guma bigɨna ndir zav, ana nzuav khuafuv, mba khuafɨ kambarav, mba bigɨna ndi. Mba bigɨn, Fhe Bakɨme ana bevahegim, ana nan rarga mbur ki. Mba bigɨn, ana khaŋ muuŋgi. Guma Bakɨme, tɨvir vhuuiaŋ mbui guman nan kamɨnga. Guma Bakɨme, ana tɨvar vhuuŋra zɨn vuav, kha gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi ga nzuav mbe nzuai. Ana mba gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi ga suaŋv mbe suanga tuga bakɨmen, gu mba khuafɨ kambarigi ne suaŋv ana mba bigɨnan nan nɨɨnga. Ana mba bigɨnan nara nɨɨnga fhu. Fhuvara. Ana mba bigɨnan za ana ganɨrim, ana kɨrar hɨr za mbuim, guigira ne vuzvugiap ana rarga ki gumgi, ana za anan mben nɨɨnga. \s Timoti vhemkora Por han zɨri. \p \v 9 \x - \xo 4.9: \xo*\xt 2 T 1.4\xt*\x*Timoti, ndu khaŋ tɨgɨ havhargip, tuav the gangip, vhemkora nan han zɨgɨri. \v 10 \x - \xo 4.10: \xo*\xt 2 Ko 8.23; Ga 2.3; Kor 4.14; Fm 1.24; Ta 1.4; 1 Zo 2.15\xt*\x*Ndu mbarara! Demas na thagi. Ana kha nuianan tɨvi, ana guigira nta vuzvugiap, ana Tesaronaika ŋgu bakɨmen vugi. Kresens, ana Garesia ŋgu bakɨme fhain vugim, Taitus ana Darmesia ŋgu bakɨme fhain vugi. \v 11 \x - \xo 4.11: \xo*\xt FG 12.12; 12.25; 13.13; 15.37-39; Kor 4.10; 4.14; Fm 1.24\xt*\x*Ruk nduara nan han khar ki. Ndu maaŋ muuŋgip, Makar kuv, ŋko zɨri. Ana nan kurav ŋgarɨrga guman vhuuŋ ma. \v 12 \x - \xo 4.12: \xo*\xt FG 20.4; Ef 6.21-22; Kor 4.7-8\xt*\x*Gu Tikikus ga sarigim, ana Efesusan vugi. \p \v 13 \x - \xo 4.13: \xo*\xt FG 20.6\xt*\x*Ndu zɨr saŋv, gu ruga hav shari fhava shaara mpeeŋge gu niŋge ndi Troas ŋgu bakɨmen Karpus phena tɨgi, ndu niŋge ndigi zɨri. Ndu niŋge ndiv, ndu vhɨra mba gavi phorgɨv ndigiri. Ndu vhɨra tuituigip ganɨri, ndu muuŋv kɨv, mba dama nderar muuŋgi gavi, ndu nta ndɨkndɨk ŋangirga. \p \v 14 \x - \xo 4.14: \xo*\xt Sng 28.4; 62.12; Snd 24.12; FG 19.33; Ro 2.6; 1 T 1.20; VB 18.6\xt*\x*Areksander, ana brasan bigi kari guma ma. Ana tɨva mbatɨgar na muuŋgi. Ana zumgum ana mba muuŋgi ne suaŋv, Guma Bakɨme muumbara mbatɨgar anan muuŋgirga. \v 15 Ndu vhɨra mba guman rɨvɨri. Ana guigira panan nza kha nzuai buna vhuueŋ, ana guigira panan ne ga kegi. \p \v 16 \x - \xo 4.16: \xo*\xt FG 7.60; 2 T 1.15\xt*\x*Gu fhara guarara mbe na nzuav nzuaim, gu thɨgap nzuaim, guma the na khothɨgap, gu nzuai kameŋ ana nan kurav, ne suaŋgi fhuvara. Zakɨra fhuvara! Mba gumgi za na thagi. Gu Fhe Bakɨme phorga nzuai, ana mbe muuŋgi bigɨna mbatɨgeŋ, ana ne ndɨkndɨgɨrga fhu. \v 17 \x - \xo 4.17: \xo*\xt Sng 22.21; Dan 6.22; FG 23.11; 27.23; 2 Pi 2.9\xt*\x*Guma Bakɨme, ana nduara nan mpia kegap, ana ŋkasŋkar na nɨɨŋgim, maaŋ muuŋgiap, gu za mba harigi fhaiŋ ŋgui gumgi, gu Fhe Bakɨme buna vhuuen mbe nzuaim, mbe ne mbararagi. Fhe Bakɨme nduara raion thɨɨni tɨn na ndigi. \v 18 \x - \xo 4.18: \xo*\xt Sng 121.7; Ro 11.36; Ga 1.5; Hi 13.21\xt*\x*Mba tɨvara, mbe nan muunga tɨvi mbatɨgi, Guma Bakɨme na tɨn nta ndigirga, gu nzerara kɨrim, ana na ndigip wo gari ŋgu Hevenan ndarga. Maaŋ muuŋgiap nza zazera ana zɨ ndiv vun kuamkuarga. Ne guigi guarara. \p \v 19 \x - \xo 4.19: \xo*\xt FG 18.2; 2 T 1.16-17\xt*\x*Ndu nan raar vhuuŋ ndiv Prisira gum Akuiran nɨɨŋv, vhɨra nan raar vhuuŋ ndiv Onesiforus gu muuŋ gu tari, ana phenan ki ntɨɨri, ndu anan mben nɨɨŋgiri. \v 20 \x - \xo 4.20: \xo*\xt FG 19.22; 20.4; 21.29; Ro 16.23\xt*\x*Erastus, ana Korin ŋgu bakɨmera ki. Trofimus, ana rɨɨim, gu ana thav ana ndim, Miretus ŋgu bakɨmera tɨgap zɨgi. \v 21 Ndu khaŋ tɨgɨp havhargip tuav gangip, vhemkora nan han zɨgɨri. Ndu maaŋ muuŋgip kɨv kɨrim, ruga hi tuk hɨgɨrga, bɨɨŋbɨɨŋ bakɨvi khavɨrga. \p Uburus gum, Pudens, Rinus, Krodia gum, khaŋ guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi, mbe wari won raar vhuun ndu ndɨɨi. \p \v 22 Guma Bakɨme ndu phorgɨp kɨri. Ana korar muumbar za nde phorgɨ kɨri.