\id 1TI Reconstructed from Ventura Publisher \ide UTF-8 \h 1 Timoti \toc1 Khe Por Fharav Timoti Ndi Khergi Gap \toc2 1 Timoti \toc3 1 T \mt1 1 TIMOTI \mt2 Khe Por Fharav Timoti Ndi Khergi Gap \imt Khe fharav ganɨnga buni khare. \ip Timoti, ana Garesia ŋgu bakɨme fhain Ristra ŋgu bakɨmen guigira Zisas khothɨgi guman kam ma. Ana ntigera Zisas khothɨgi guma ma. Anan niamuuŋ Zudian mbik ma. Anan ndia, ana Grikar guma ma. Por ana ndigim, ana ana phorga ruav Fhe Bakɨme ŋgɨp buni vhuuiŋ bun nzua rui ŋaara mbui. Ndu FG 16.1 kegɨp ganɨv ves 3 thɨgɨri. Timoti zumgum sios gari guman pan kav, ana Efesus sios gari guman pan kim, Por kha gava khergiap, ana ndi mbarigi. \ip Por mba gava khergiap, ana fharav ana nzuai kameŋ khaŋ muuŋgi. Por khaŋ nzuai, Timoti tuituigira mba guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi, ana mbe Zisas khothɨgi tɨva ganɨri. Ana gumgi thari ganɨrim, mbe zɨv, mba guigira Zisas khothɨgi tɨvar farfa thari. Mba gumgi, mbe harigi khesharigi ndɨkndɨgi ki. Mbe kha khesharigi ndɨkndɨgi ga mbui. Mbe khaŋ nzuai, “Kha nuiana bigi, nta nzerigi fhuvara. Maaŋ muuŋgip, guma ana zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨŋ ndir za mbui, ana kha nuianan mba thari, ana nta thav, ana muun rɨgɨ thari.” \ip Kha fharigi buneŋ thɨgi buna bakɨme, kha gap ne nzuai, ne khare. Por rotu ga mbui tɨvir vhuuiŋ ganɨv, siosan ŋaari ganɨnga ne nzuai. \ip Por vhɨra guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi ganɨnga guma ga nzuav vhɨra siosan ŋaara guma ga nzuav, khaŋ nzuai, “Ram muuŋgi khesharigi guma, ana sios gari guma gum siosan ŋaara guma kɨrie?” Kha gavar mpuur kameŋ, ana Timoti ga nzuai. Ana khaŋ ana nzuai, “Ana Zisas Kraisan ŋaara guman vhuuŋ kɨv, ana mba guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi, ana bevbevira mben muunga tɨvi, ana nta nzuai.” \c 1 \ms Timoti wo mbui tɨvi, ana tuituigip nta ganɨv, ana vhɨra mba siosan ki gumgi gu mbigi, ana vhɨra tuituigip mbe ganɨri. \p \v 1 \x - \xo 1.1: \xo*\xt Kor 1.27\xt*\x*Gu Por, gu Krais Zisas farasarigi ŋaara guma. Gu taagia nza ndi Fhe Bakɨmen ŋaara guma kav, nza guigira khothɨgi guma, Krais Zisas, nza ana rarga ki. Mani nan farasarigim, gu manin ŋaara guma ki. \p \v 2 \x - \xo 1.2: \xo*\xt FG 16.1; Ta 1.4\xt*\x*Timoti, ndu na phorgap guigira Zisas khothɨgap, ndu guigira nan kama fara muuŋgi. Gu kha gava khergiap, ndu ndi mbai. Nzan Ndia Fhe Bakɨme gum nza Bakɨme Krais Zisas, mani tɨvar vhuun ndun muuŋv, ndun korar muuŋv, ndava mɨɨtɨgar ndun nɨɨŋrim, ndu kɨri. \s Nza mba guiguigi buni, nza za nta mbevarim, nta ŋgirgɨri. \p \v 3 \x - \xo 1.3: \xo*\xt Ga 1.6; Fi 2.24\xt*\x*Gu fhum Masedonian ŋgɨr zav, gu mba kamen ndu suaŋgi, gu ntigem mba kameŋra taagiap ndu nzuai. Gu khueŋ vuzvugi, ndu Efesusra kɨv, ndu kama havharar Fhe Bakɨme buni vhuuin mba gumgi gu mbigi ga nzuav, mbe guiguigi gumgi phorgɨ suaŋri. \v 4 \x - \xo 1.4: \xo*\xt 1 T 4.7; 2 T 2.14-16; Ta 1.14\xt*\x*Ndu mbe suaŋrim, mbe mba fhura nzɨgi neŋgi nzari khɨni gum, mbe won nzɨgi zɨri zitav, mbe buni, neŋgi, mbe nta thari. Mba khesharigi buni, nta fhura mbe ndɨkndɨgi ŋgi buni ma. Nta mben kurarim, mbe Fhe Bakɨme khothɨgɨrga tuktɨgi fhuvara. Nta vhɨra mben kurarim, mbe Fhe Bakɨme nzan muun za mbui vuzvuk, mba vuzvuk, ana guigira bigi khothɨgi tɨv, mbe tuituigip ana kaŋgirga tuktɨgi fhuvara. \v 5 \x - \xo 1.5: \xo*\xt Ro 13.8-10; Ga 5.14; 2 T 2.22\xt*\x*Fhe Bakɨme muun zav nza suaŋgi ŋaar, ana khaŋ muuŋgi. Ndu guigira kha gumgi gu mbigi ga suaŋrim, mbe guigira Zisas khothivɨv, mbe Fhe Bakɨme nɨman guigira ŋgarɨv kɨv, khueŋ kaŋgirga, tɨvir vhuuiŋ gu tɨvi mbatɨgi. Mba tɨvi mbe ndɨkndɨgi khavɨrim, mbe guigira ndavir warir nɨɨnga. \v 6 Gumgi mbari, mbe ntigem mba tɨvi thav, mbe fhura ŋanŋanav, fhura buni khɨni nzuai. \v 7 \x - \xo 1.7: \xo*\xt 1 T 6.4; 6.20; Ta 1.10\xt*\x*Mbe Moses suaŋgi tɨvir harigi gumgi khɨvɨrgeŋ vuzvugiap, mbe khɨvi. Mbe mbe khɨvav khueŋ ndɨkndɨgi, nza nzuai buni nta guigi guarara. Mbe maaŋ nzuav, mbe nduarira wari wo nzuai buni, mbe nta nɨɨŋge kaŋgi fhuvara. Mbe vhɨra, mbe nduarira wari wo nzuai buni, mbe nta kaŋgi fhu. \p \v 8 \x - \xo 1.8: \xo*\xt Ro 7.12; 7.16; 7.22\xt*\x*Nza khueŋ kaŋgi, Moses suaŋgi tɨvi, nta tɨvir vhuuiŋ ma. Guma tuituigip nta zɨn ŋgɨrga, nta nzerarga. \v 9 \x - \xo 1.9: \xo*\xt Ga 3.19; 5.23\xt*\x*Moses suaŋgi tɨvi, nta mbui ŋaar khaŋ mbui fhuvara. Nta tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigi tɨvi ndiv thɨgar mbai fhuvara. Nta mbui ŋaar khare, nta Moses suaŋgi tɨvi daav rɨɨrɨɨi gumgi gu mbigi, nta mben tɨvi ndiv thɨgar mbai. Nta vhɨra kɨr Fhe Bakɨme segap, tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgi gu mbigi tɨvi ga nzuav, mbe nzuai tɨvi ma. Nta Fhe Bakɨmen tɨvi thav, kha nuiana tɨvi zɨn vui gumgi gu mbigi ga nzuav ki tɨvi ma. Moses suaŋgi tɨvi, nta khaŋ muuŋgi. Guma won ndia gum niamuuŋ shogim, mani rimgi, nta ne suaŋv ana suanga. Nta vhɨra harigi guma shogim, ana rimgi guma, nta ne suaŋv ana suanga. \v 10 \x - \xo 1.10: \xo*\xt Stt 19.4-5; 1 T 6.3; 2 T 4.3; Ta 1.9\xt*\x*Nta vhɨra harigi gumgi gu mbigi ruarir wari ndi, nta ne nzuav mbe nzuai. Nta vhɨra gumgi Sodoman kav muuŋgi tɨvi mbatɨgi, mba khesharigi tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgi gu mbigi, nta mbe nzuav nzuai. Nta vhɨra gumgi harigi gumgi kɨɨv, mbe ndi mbaim, mbe fura harigi gumgir ŋaar gumgi ki gumgi ga nzuav nzuai. Nta vhɨra bigi guiguigav, fhura kha vun ki guma zɨ ziti gumgi gu mbigi ga nzuav, vhɨra Fhe Bakɨme suaŋgi tɨvi panan nta kegi tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgi gu mbigi nta vhɨra mbe nzuav nzuai. \v 11 \x - \xo 1.11: \xo*\xt Ga 2.7; Kor 1.25; 1 Te 2.4; 1 T 6.15\xt*\x*Mba kameŋ ne guigira, ne Fhe Bakɨme na nɨɨŋgi kaman vhuueŋ vhen ki. Gu khar mba kameŋ bun nzuai. Gu bun nzuai kaman vhuueŋ khaŋ nzuai, Fhe Bakɨme ana vhava ŋaara bakɨme phorga kim, ana ŋkasŋka, ana nduara guigira fharigi. Ana nduara ndikndiga guara nɨɨŋge ma. \s Por Fhe Bakɨme ana kora muuŋgi ne nzuav, anan ndikndigap ana phorga nzuai. \p \v 12 \x - \xo 1.12: \xo*\xt FG 9.15; Ga 1.15-16\xt*\x*Nza Bakɨme Krais Zisas ana ŋkasŋkar na nɨɨŋgiap na khothɨgi, gu ana ŋaarar muunga tuktɨgi. Ana maaŋ muuŋgiap, mba ŋaarar muun zav nan farasarigi. Gu maaŋ muuŋgiap ne nzuav anan ndikndigi. \v 13 \x - \xo 1.13: \xo*\xt FG 3.17; 8.3; 9.4-5; 1 Ko 15.9-10; Ga 1.13\xt*\x*Gu guigira fhum, ana zɨ nzɨɨv, gu panan ana kegap, gu buni mbatɨgir ana suaŋgi. Gu ana muuŋgi bigi, ana nta kaŋgi. Ne khaŋ muuŋgi, gu mba tugen gu tuituigiap ana kaŋgi fhu, gu vhɨra ana khothɨgi fhu. Gu maaŋ muuŋgim, ana nan kora muuŋgi. \v 14 \x - \xo 1.14: \xo*\xt Ru 7.47; Ro 5.20; 1 Ko 15.10; 2 T 1.13\xt*\x*Nza Bakɨme Krais Zisas, ana guigira nan kora muuŋgiap, na ndɨkndɨk khavgim, gu ana khothɨgap, gu won ndavar harigi gumgi gu mbigi ga ndɨɨi. \p \v 15 \x - \xo 1.15: \xo*\xt Ru 15.2; 19.10; Ro 5.8; 1 T 3.1; 4.9; 2 T 2.11; 1 Zo 3.5\xt*\x*Krais Zisas, nza tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgi gu mbigi, ana taagip nza ndir zav kha nuianan zergi. Kha kameŋ ne guigi guarara, kha gumgi zam kha kameŋ mbararagip, ne khothɨgɨri. Gu guigira tɨvi mbatɨgi ga muuŋgi guma guar ma. Gu muuŋgi tɨvi mbatɨgi, nta guigira kha gumgi mbui tɨvi mbatɨgi kambarigi. Gu fharav kha gumgi kharav, tɨvi mbatɨgi ga mbui guma ma. \v 16 Zisas Krais khueŋ vuzvugi, kha gumgi gu mbigi zam tuituigip khueŋ kaŋgirga, ana tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgi gu mbigi, ana guigira mbarara mbe nzuai guma ma. Ana maaŋ muuŋgiap fharav nan kora muuŋgi. Mba gumgi gu mbigi ana na muuŋgi tɨva gangip, mbe ana khothɨgɨrga, ana zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨn mben nɨɨŋgirga. \v 17 \x - \xo 1.17: \xo*\xt Dan 7.14; Zo 1.18; Ro 16.27; Hi 11.27; 1 Zo 4.12\xt*\x*Fhe Bakɨme zazera mbara muuŋgiap kav ŋgui vhɨrve gari guman pan ma. Ana rɨɨi ne fhuvara. Nza kha gumgi gu mbigi ana gangi fhu. Ana nduara guigira Fhe Bakɨme ma. Maaŋ muuŋgiap, nza zazera ana zɨ ndiv vun kuamkuarga, ana nduara fhara kɨrga. Ne guigira. \s Timoti khaŋ tɨgɨp havhargip, tɨvi mbatɨgi phorgɨp shogɨv, nta mbevɨv kɨri. \p \v 18 \x - \xo 1.18: \xo*\xt 1 T 3.9; 6.9; 6.12; Zu 1.3\xt*\x*Nan kam Timoti, gu fhum Fhe Bakɨmen kamthooŋ guma ndu muunga kameŋ suaŋgi, gu ne ga ndɨrigi. Gu ne ga ndɨrɨgap, gu ndu muunga bigi bun ndu nzuai. Ndu mba Fhe Bakɨme kamthooŋ guma suaŋgi kameŋ, ndu fhura ne ganɨrim, ne ndu ndava khavɨri. Ndu khaŋ tɨgɨp havhargip, mba tɨvi mbatɨgi phorgɨv shogɨp, nta mbevɨri. \v 19 Ndu mba ntarar muuŋv guigira Zisas khothɨgɨp ndu khueŋ kaŋgiri, ndu Fhe Bakɨme nɨman bigɨn thueŋ suaŋv simtɨk kɨrga fhu. Gumgi mbari, mbe khueŋ kaŋgi, mbe pham bigɨn mueŋ muuŋgi, mbe ne kaŋgiap, mbe fhura Fhe Bakɨme ganɨrim, ana mbe muuŋgi bigeŋ ndi thɨgar maaŋ thagi. Mbe maaŋ muuŋgiap kav, zumgum mbe Zisas khothɨgi ndɨkndɨk za mbatɨgiap, mbe kem vov, ŋkɨɨar tɨn ndav za mbatɨgi fara muuŋgi. \v 20 \x - \xo 1.20: \xo*\xt 1 Ko 5.5; 2 T 3.7-8; 4.14-15\xt*\x*Himeneus gu Areksander, mani vhɨra mba tɨva muuŋgim, gu mani ndim, Satan farve khɨngi. Mani tuituigip khueŋ kaŋgir zav, mani wom buni mbatɨgir Fhe Bakɨme suanga fhu. \c 2 \s Nza zam kha gumgi gu mbigi ga suaŋv Fhe Bakɨme suaŋrim, Ana mben kurkurarga. \p \v 1 \x - \xo 2.1: \xo*\xt Jer 29.7; Ese 6.10; Ro 13.1; Ef 6.18; Fi 4.6\xt*\x*Ndu fharav muunga bigeŋ khare. Gu khaŋ tɨga havhargiap ndu nzuai, ndu mba gumgi gu mbigi ga suaŋrim, mbe Fhe Bakɨme phorgɨp suaŋv, ana ndikndigɨv zam mba gumgi gu mbigir kurkurar saŋv, ana phorgɨ suaŋv, ana nzaŋri. \v 2 Mbe vhɨra ŋgui vhɨrve gari gumgir pani gum ŋgui gari gumgir panin kurkurar saŋv ana phorgɨv suaŋri. Nza maaŋ muuŋgip tuituigip piigip, ndavi mbɨrav wari kɨv, Fhe Bakɨme suaŋgi tɨvi, nza nta zɨn ŋgɨrga. \v 3 Mba khesharigi suambara mbuav Fhe Bakɨme phorga nzuai tɨv, Fhe Bakɨme mba tɨva garim, ana ana rɨmanin nzerigi. Ana taagiap nza ndi guma ma. Ana guigira mba khesharigi nzambari vuzvugi. \v 4 \x - \xo 2.4: \xo*\xt Ese 18.23; Zo 3.16-17; 17.3; 1 T 4.10; 2 T 2.25; 2 Pi 3.9\xt*\x*Ana maaŋ muunga, mba gumgi gu mbigi zam guigira ana buna vhuueŋ kaŋgirga, ana taagip mbe ndigirga. \v 5 \x - \xo 2.5: \xo*\xt Ro 3.29-30; Ga 3.20; Hi 8.6; 9.15; 12.24\xt*\x*Nza kaŋgi, Fhe Bakɨ bavira ki. Guma bavira, ana rɨgɨgera ki guma ma. Ana Fhe Bakɨme gum gumgi gu mbigi, ana mben rɨgɨgera ki. Mba guma, ana Krais Zisas ma. \v 6 \x - \xo 2.6: \xo*\xt Mt 20.28; 1 Ko 1.6; Ga 1.4; Ef 1.7-9; 2 Te 1.10; Ta 1.3\xt*\x*Fhe Bakɨme sarigi tugara, Krais won tuma fekhɨngiap, zam kha nuianan ki gumgi gu mbigi ga vhezgi. Nza mba tɨva gangiap, kaŋgi, Fhe Bakɨme kha tɨvar nza khɨvigi. Ana zam kha nuianan ki gumgi gu mbigi ndirgeŋ vuzvugi. \v 7 \x - \xo 2.7: \xo*\xt FG 9.15; Ga 1.16; 2.7-8; Ef 3.7-8; 2 T 1.11\xt*\x*Fhe Bakɨme nan farasarigim, gu ana ŋaara guma ki. Gu guigira khar nzuai. Gu guiguigi fhuvara. Ana mba harigi fhaiŋ ŋgui gumgi gu mbigi, ana wo buna vhuuen mbe khɨvɨrim, mbe Krais khothɨgɨp, guigira buna vhuueŋ kaŋgirga. \p \v 8 \x - \xo 2.8: \xo*\xt Ais 1.15; Mal 1.11; Zo 4.21\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, gu khueŋ vuzvugi, kha nuianan ki ŋgui gumgi, mbe zam wari won ntuun anan nɨɨŋgip, ana nɨman ŋgaravra kɨv, ndavi shiav kaadogi tɨvi thav, hari ŋgav, Fhe Bakɨme phorgɨv suaŋri. \s Ŋaari vhuuiŋ ga mbui tɨvi, nta guigira mbigir sɨɨŋ ma. \p \v 9 \x - \xo 2.9: \xo*\xt 1 Pi 3.3-5\xt*\x*Harigi buna mueŋ khaŋ muuŋgi. Gu khueŋ vuzvugi, guigira Zisas khothɨgi mbigi, mbe fhura ferfera rui mbigi wari nzɨɨ sɨɨn muuŋ thari. Mbe fhura ferferɨp, sɨɨŋ mbatɨgar warir muuŋv mbarkɨrga sɨɨn muuŋv, wari won pani sɨɨŋv, ŋkɨɨa vun ndagi shagi gu bigi sharɨv, gorar muuŋgi bigi wari sɨɨŋ thari. \v 10 \x - \xo 2.10: \xo*\xt 1 T 5.10\xt*\x*Khaŋ nzuai mbigi, nza guigira Zisas khothɨgap, ana zɨn vui. Mbe mbarkɨrga ŋaari vhuuiŋra muunga. Mba tɨv ana guigira mben sɨɨŋ guar ma. \v 11 Nde mbigi, nde wari won thɨɨri pɨngip, wari mbevav, Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ndiri. \v 12 \x - \xo 2.12: \xo*\xt 1 Ko 14.34\xt*\x*Gu fhura mbigi garim, mbe gumgi garav Fhe Bakɨme bunin vhuuin mbe khɨvav, mbe nzuai fhu. Zakɨra fhuvara! Nde mbigi, nde fhura thɨɨri pɨngip, buni mbararari. \v 13 \x - \xo 2.13: \xo*\xt Stt 2.7; 2.21-22; 1 Ko 11.8-9\xt*\x*Nde mbarara, Fhe Bakɨme fharav Adam ga muuŋgiap, ana zumgum Iv ga muuŋgi. \v 14 \x - \xo 2.14: \xo*\xt Stt 3.1-6; 2 Ko 11.3\xt*\x*Adam ana guiguigi buni khothɨgi fhuvara. Mbik, ana guiguigi buni khothɨgap, ana tɨva mbatɨgeŋ muuŋgi. \v 15 Mbigi, mbe muunga ŋaar khare, mbe tari tɨrga. Mbe maaŋ muuŋv, mbe zazera Krais khothivɨv, wari won ntuur ana nɨɨŋv, ana nɨman ŋgaravra kɨv, mbe guigira wari won ndavir harigi gumgi gu mbigi nɨɨŋv tɨvir vhuuin muunga, Fhe Bakɨme taagi mbe ndigirga. \f a \fr 2.15 \fr*\ft Kha vezar mbe Grikar kaman suaŋgi kameŋ tuituigiap hɨgi fhuvara. \ft*\f* \c 3 \s Sios gari gumgir pani, mbe tɨvir vhuuiŋ zɨn ŋgɨri. \p \v 1 \x - \xo 3.1: \xo*\xt FG 20.28; Ef 4.12; Fi 1.1; 1 T 1.15\xt*\x*Kha kameŋ ne guigi guarara, guma ana siosan guman pan kɨrgeŋ vuzvugi, ana ŋaara vhuuŋ vuzvugi. \v 2 \x - \xo 3.2: \xo*\xt 1 T 5.9; 2 T 2.24\xt*\x*\x - \xo 3.2: \xo*\xt Ta 1.6-9\xt*\x*Guma, ana sios gari guman pan ki, ana tɨvir vhuuiŋra zɨn vui. Mba gumgi, ana muuŋgi tɨva mbatɨga thueŋ ganɨnga fhu. Ana vhɨra muuŋ bavira kɨri. Ana tuituigip perav, ana ndɨkndɨgi vhuuiŋra zɨn ŋgɨv, tɨvir vhuuiŋra muuŋri. Ana phenan zi gumgi, ana tɨvar vhuuŋra mben muuŋv, tuituigira mbe ganɨri. Ana vhɨra tuituigira Fhe Bakɨme buna guareŋ kaŋgip, ana mba harigi gumgi khɨvɨrgeŋ kaŋgi, mbe khɨvɨri. \v 3 Ana pharar ŋanŋanin mbɨv ŋanŋanɨ thari. Ana vhɨra vhemkora ndav shiv harigi gumgi shogɨ thari. Ana mbarara mbe suaŋri. Ana ŋkɨɨara suaŋ muuŋ thari. \v 4 Ana vhɨra gangana vhuuŋra won muuŋ gu tarir muuŋv, won tari ga suaŋrim, mbe ana piin kɨv, ana buni mbararav nta zɨn ŋgɨri. \v 5 Guma, ana won muuŋ gu tari, ana gangan vhuun mbe mbui fhu, ana Fhe Bakɨmen sios gangirga tuktɨgi fhu. \v 6 Ntigera Fhe Bakɨme zɨ panan ruagi guma, ana sios gari guman pan kegɨrga tuktɨgi fhuvara. Ana maaŋ muuŋgirga, ana khueŋ ndɨkndɨgɨrga, gu guman vhuuŋ ma. Ana mba ndɨkndɨgar muuŋv, rɨɨŋrɨɨnga, Fhe Bakɨme Satan ga nzuav suaŋgi tɨvara muuŋgip, ana suaŋv suaŋgirga. \v 7 \x - \xo 3.7: \xo*\xt FG 22.12; 1 Ko 5.12; 2 Ko 8.21; 1 Te 4.12; 1 T 6.9\xt*\x*Guma, ana sios thav kɨrar ki gumgi nɨman, ana zɨn vhuuŋ ki, mba guma, ana sios gari guman pan kɨrga tuktɨgi. Ana zɨn vhuuŋ kɨrga fhu, mba gumgi buni mbatɨgir ana suanga, Satan won vhiar ana ndigirga. \s Siosan ŋaara gumgi, mbe tɨvir vhuuiŋra zɨn ŋgɨri. \p \v 8 Mba tɨvara siosan ŋaara gumgi, mbe vhɨra ndɨkndɨgar vhuun won ŋaarir muuŋri. Mbe thɨɨnkhum phuniaŋ gɨ thari. Mbe pharar ŋanŋanin mbɨ thari. Mbe fhura gumgir ŋkɨɨa gu bigi ŋgɨ thari. \v 9 Mbe khueŋ kaŋgiri, mbe Fhe Bakɨme rɨmani nɨman, mbe bigɨna mbatɨk thueŋ muuŋgiap, nen simtɨga ndi fhu. Mbe vhɨra Fhe Bakɨme nza khɨvigi buna guareŋ, nza ne khothɨgi, mbe mba buna guareŋ, mbe ne suira havhargiri. \v 10 Nde fharav mben mpɨrav mben ŋaara ganɨri. Mbe maaŋ muuŋgip ŋaara vhuuŋra muunga, mbe siosan ŋaar gumgi kɨrga. \v 11 \x - \xo 3.11: \xo*\xt Ta 2.3\xt*\x*Mben muuiŋ, mbe vhɨra ndɨkndɨgar vhuun mbe mbui tɨvir muuŋri. Mbe fhura shɨshɨgɨp buna thuen harigi gumgi ga sɨv, buna thueŋ suaŋ thari. Mbe tuituigip piigip, mbe mba ndigi ŋaari, nza mbe khothɨgi, mbe tuituigip ntan muuŋri. \v 12 Siosan ŋaara guma, ana mbiga bavira man kɨri, ana vhɨra won muuŋ gu tari ana tuituigira mbe ganɨri. \v 13 Siosan ŋaara gumgi ki gumgi, mbe ŋaara vhuuŋra mbui, mbe zɨn vhuuŋ ki. Mbe vhɨra guigira Krais Zisas khothɨgi, ne bun suangen rɨvi fhu. \s Fhe Bakɨmen tɨvir vhuuin nɨɨeŋ, ne bigɨna bakɨ guareŋra. \p \v 14 Gu vhemkora mbar ŋgɨp, ndu ganɨngeŋ vuzvugi. Gu thav, kha ndɨkndɨga mbui, gu kha kameŋ khergip, ndu ndi maanga ne nzerara. \v 15 \x - \xo 3.15: \xo*\xt Ef 2.19-22; 2 T 2.20\xt*\x*Gu maaŋ muuŋgip vhemkora ndun han ŋgɨgɨrga fhu, ndu kha buneŋ gangip, ndu nza Fhe Bakɨme ntɨɨri muunga tɨvir vhuuiŋ, ndu nta kaŋgip, nta zɨn ŋgɨri. Nza Fhe Bakɨme ntɨɨri, nza zazera mbara muuŋgiap ki Fhe Bakɨmen sios ma. Nza mba sios, kɨna havharage fara muuŋgiap mba buna guareŋ phufurigi. \v 16 \x - \xo 3.16: \xo*\xt Mk 16.19; Zo 1.14; 16.8-9; 1 Pi 1.12; 3.18\xt*\x*Nza tuituigiap khueŋ kaŋgi, Fhe Bakɨme mbui tɨvir buna nɨɨeŋ, ne guigira bigɨna bakɨ guareŋ ma. Mba buneŋ, Fhe Bakɨme nen nza khɨvigi, ne khaŋ muuŋgi. \b \q1 Ana guma guarara gegim, kha gumgi gu mbigi ana gangi. \q1 Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar khuen nza khɨvigi, ana wo bun nzuai, ne guigi guarara. \q1 Fhe Bakɨme enseri, mbe vhɨra ana gangi. \q1 Kha nuianan ki gumgi vov, ana buni vhuuiŋ bun za kha gumgi ga suaŋgi. \q1 Za kha nuianan ki gumgi gu mbigi, mbe mbari ana khothɨgi. \q1 Fhe Bakɨme ana ndigap, vun ndagim, ana zɨ bakɨme ndigi. \b \c 4 \s Kha khesharigi guiguigi buni, nta gumgi gu mbigi ndɨkndɨgi ŋgi. \p \v 1 \x - \xo 4.1: \xo*\xt 2 T 3.1; 1 Pi 1.20; 2 Pi 2.1; 3.3; 1 Zo 2.18; Zu 1.18; VB 9.20; 16.14\xt*\x*Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar thugara phɨrav, khueŋ bun nzuav khaŋ nzuai, zumgum Zisas taagi zirɨrga tuk han mbararga, gumgi thari, mbe guigira Zisas khothɨgi tɨv, mbe ana kuegɨrga. Ne khaŋ muuŋgi, mbe wari wo khuarir bigi guiguigi ŋiniŋgi mbatɨgi nzuai bunin tɨgɨp, mba ŋiniŋgi mbatɨgi nzuai buni, mbe nta zɨn ŋgɨrga. \v 2 Mba bigi guiguigi gumgi, mbe mba guiguigi bunin mba gumgi gu mbigi ga suanga. Mba gumgi, mben ndɨkndɨgi guigira pham vegim, mbe wari wo mbui tɨvi mbatɨgi, mbe nta ndɨkndɨgi fhuvara. \v 3 \x - \xo 4.3: \xo*\xt Stt 9.3; Ro 14.6; 1 Ko 8.8; 10.30-31; Kor 2.20-21; Hi 13.4\xt*\x*Mba gumgi, mbe mani gu muuiŋ warir rɨgɨrgen guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi thɨvav, mbe vhɨra Fhe Bakɨme nza ana khothɨgav, ana buna guareŋ kaŋgi gumgi gu mbigi, ana nza mbɨrgeŋ nzuav muuŋgi mba, mbe ntan mbɨrganen mbe thɨvi. Mba mba nza ntan mbɨv, nta suaŋv Fhe Bakɨme phorgɨ suaŋv ana ndikndigɨrga. \v 4 \x - \xo 4.4: \xo*\xt Stt 1.31; FG 10.15; Ro 14.14; 14.20; 1 Ko 10.25; Ta 1.15\xt*\x*Nza kaŋgi, Fhe Bakɨme muuŋgi bigi, nta zam bigir vhuuiŋra. Nza nta ganɨv, khaŋ suanga fhu, nta bigi mbatɨgi ma. Fhuvara. Nza nta suaŋv Fhe Bakɨme phorgɨv suaŋv ana ndikndigɨp, nta ndirga. \v 5 Fhe Bakɨme nzuai hegi bigi, nza nta nzuav, ana phorga nzuav ana ndikndigi buni, nta mba mba gum bigi ga muuŋgim, nta Fhe Bakɨme nɨman ŋgarigi. \s Timoti Kraisan ŋaara guman vhuuŋ kɨri. \p \v 6 Ndu maaŋ muuŋgip khaŋ muuŋgi kamen guigira Zisas khothɨgi gumgi ga suanga, ndu guigira Krais Zisasan ŋaara guma vhuuŋ kɨrga. Ndu maaŋ muuŋgiap, ndu nza mbararav khothɨgi bunin vhuuiŋ, ndu ntan ŋkasŋka ndigip, ndu mba ndigi ndɨkndɨgir vhuuiŋ, ndu nta zɨn vugi. \v 7 \x - \xo 4.7: \xo*\xt 1 T 1.4; 6.20; 2 T 2.16; 2.23; Hi 5.14\xt*\x*Gumgi mbari, mbe Fhe Bakɨme ndɨkndɨgi zɨn vui fhu. Mbe nzɨgi buni nzuav, mbigi gu thari nzuai buni nzuai. Ndu guigira kɨr nta segɨri. Ndu tuituigira Fhe Bakɨme nzuai tɨvi kaŋgiri. \v 8 \x - \xo 4.8: \xo*\xt Sng 37.4; Mt 6.33; Ro 8.28; Kor 2.23; 1 T 6.6\xt*\x*Ndu kaŋgi, nza maaŋ muuŋgip wari wo fhavir muuŋgirim, nta ŋkasŋkagir saŋv, nza zazera wari won fhavir muuŋrim, nta zazera mba tɨvar muunga, mba tɨv thaneŋ nzan kurarga. Nza tuituigira Fhe Bakɨme tɨvi kaŋgip, nza ntan muunga. Mba tɨvi khaŋ tɨgɨp havhargip nzan kurarga. Mba tɨvi ntige nza khar ki kɨrɨ tɨvir nzan kurarga. Mba tɨvi vhɨra, zumgum nza Fhe Bakɨme han kɨrga kɨrɨ tɨvir nzan kurarga. \v 9 \x - \xo 4.9: \xo*\xt 1 T 1.15\xt*\x*Kha kameŋ ne guigi guarara, gumgi zam ne mbararav, ne khothɨgɨri. \f a \fr 4.9 \fr*\ft Nza kaŋgi fhuvara, ana khaŋ suan za mbui, maaŋgi kameŋ ne guigi guarara. Mba kameŋ ves 8 ki o, ves 10 ki. \ft*\f* \v 10 \x - \xo 4.10: \xo*\xt Sng 36.6; 1 Ko 4.11-12; 1 T 2.3-4\xt*\x*Zazera mbara muuŋgiap ki Fhe Bakɨme, ana taagiap za kha gumgi gu mbigi ndi guma ma. Nza ana khothɨgi gumgi gu mbigi, ana guigira taagiap nza ndi. Nza guigira ana khothɨgap, anan rargap ki, ana guigira tɨvir vhuuin nza mbuim, nza maaŋ muuŋgiap zazera ŋaara mbatɨga mbui. \p \v 11 Ndu kha bunin mba gumgi gu mbigi ga suaŋv kaman havharar, nta zɨn ŋgɨr saŋv, mbe suaŋv mbe khɨvɨri. \v 12 \x - \xo 4.12: \xo*\xt 1 Ko 16.11; Ta 2.7; 2.15; 1 Pi 5.3\xt*\x*Mbe ndu garim, ndu maneŋ guman kamara ki. Mbe khuen ndu ndɨkndɨgɨ thari, ndu guma khɨn ma. Fhuvara. Ndu tɨvir vhuuiŋra muuŋrim, mba Fhe Bakɨme zɨn panan ruagi gumgi gu mbigi ndun tɨvi ganɨv, nta zɨn ŋgɨri. Ndu nzuai buni, ndu tɨvir vhuuiŋra mbui buni suaŋv, ruru vhuuŋra muuŋv, guigira wo ndavar harigi ntɨɨri nɨɨŋri, guigira Zisas khothɨgɨp, Fhe Bakɨme vuzvugi tɨvir mbe khɨvɨv, mbe suaŋri. \v 13 Gu maaŋ muuŋgip vhemkora zɨgɨrga fhu, ndu Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gava ganɨv, mba bunin nɨɨŋge bun guigira Zisas khothɨgi gumgi gu mbigi ga suaŋv, Fhe Bakɨme vuzvugi tɨvir mbe khɨvɨv, mbe suaŋri. \v 14 \x - \xo 4.14: \xo*\xt FG 6.6; 8.17; 13.3; 19.6; 1 T 1.18; 2 T 1.6\xt*\x*Ndu mba Fhe Bakɨme fhura ndu nɨɨŋgi ŋkasŋkar ŋaarar muungen vhukvhugɨ thari. Mba tugen sios gari gumgir pani, mbe farver ndu khɨngiap, guma mbe Fhe Bakɨmen kamthooŋ gumgi nzuai mbugum, ndun muunga tɨvir ndu suaŋgi. \v 15 \x - \xo 4.15: \xo*\xt 1 T 5.22\xt*\x*Ndu zazera wo mbui ŋaari tuituigip nta ganɨri. Ndu khaŋ tɨgɨp ŋkasŋkagip mba ŋaarar muuŋrim, nta hɨrɨɨr vhuuŋra muuŋri. Ndu maaŋ muuŋrim, mba gumgi gu mbigi ndu mbui ŋaari ganɨrim, nta guigira nzerara hɨgɨrga. \v 16 \x - \xo 4.16: \xo*\xt FG 20.28; Ro 11.14; 1 Ko 9.22; Ze 5.20\xt*\x*Ndu wo mbui tɨvi, ndu tuituigip nta ganɨv, mba gumgi gu mbigi khɨvav, mbe nzuai ŋaari, ndu vhɨra tuituigip nta ganɨri. Ndu khaŋ tɨgɨp havhargip maaŋ muunga, ndu mba ŋgari ŋaarar panan, Fhe Bakɨme taagip ndu ndiv, ndu buni mbararagi gumgi gu mbigi, ana vhɨra taagip mbe ndigirga. \c 5 \s Timoti kha gumgi gu mbigi ganɨrim, mbe ana ndegi, gu ndegmbori gum, ana ŋgugi gum bivira kɨri. \p \v 1 \x - \xo 5.1: \xo*\xt Wkp 19.32\xt*\x*Ndu gumgi vuri ga vhegɨ thari. Ndu mbarara mbe suaŋv, mbe ndiv thɨgar maaŋri. Ndu won ndia gɨrgɨra mbui tɨvara mben muuŋri. Ndu mba tɨvara gumgir ŋkaar muuŋri. Ndu wo phorge regi ntɨɨri ga mbui tɨvara mben muuŋri. \v 2 Ndu won ndegmbori ga mbui tɨvara, ndu mba mbigi vurir muuŋri. Ndu wo phorge regi mbigi hɨɨriŋ ga mbui tɨvara, ndu mba mbigir ŋkaar muuŋri. Mba tɨv, ana guigira Fhe Bakɨme nɨman ŋgarigi. \s The mba mani vhɨzgi mbigi ganɨrie? \p \v 3 Maaŋ muuŋgip, mbiga the ana mana rimgirim, ana ganɨnga guma the ki fhu, ndu tɨvar vhuuŋra ana muuŋri. \v 4 \x - \xo 5.4: \xo*\xt Mt 15.4; Ef 6.1-2; 1 T 2.3\xt*\x*Maaŋ muuŋgip, mba mana rimgi mbik, ana tari gu nzɨgi ki, ndu mben kurkurav mbe suaŋv khaŋ mbe suaŋri. Nde fharav Fhe Bakɨme rɨmani nɨman muunga ŋaar khare, nde won ndegi gu ndegmbori, nzɨgi gum nzɨkmbigi ganɨri. Mbe mba tɨvara muunga, mbe fhum mbe garav, mbe nzuav ŋgarigi ŋaari, mbe nta ŋkarkarga. Fhe Bakɨme guigira mba khesharigi tɨva vuzvugi. \p \v 5 \x - \xo 5.5: \xo*\xt Ru 2.37; 18.1; 18.7; FG 26.7; 1 Ko 7.32\xt*\x*Maaŋ muuŋgip, guma the rimgirga, ana muuŋ nduara kɨrga, mba mbik khaŋ muuŋri. Ana guigira Fhe Bakɨme khothɨgɨp, Fhe Bakɨme ana kurkurargen rargap, zazera raa gu maan Fhe Bakɨme phorgɨ suaŋv, anan nzaŋv, kɨri. \v 6 Maaŋ muuŋgip, guma the rimgirga ana muuŋ nduara kɨv, ana wo fhava vuzvuga zɨn ŋgɨrga, mba mbik, ana vhɨra, ana rimgi fara muuŋgiap ki. \v 7 Maaŋ muuŋgiap, ndu mba gumgi gu mbigi ga suaŋrim, mbe tɨvir vhuuiŋra muuŋrim, mba gumgi gu mbigi buni mbatɨgir mbe suanga fhu. \v 8 \x - \xo 5.8: \xo*\xt Ais 58.7; Mt 18.17; Ga 6.10; Ta 1.16\xt*\x*Ndu mbarara. Maaŋ muuŋgip, guma the ana wo phorge rɨgi vɨzɨna bavira gari fhu, ana vhɨra won fegutari, ana mbe gari fhu, mba guma, ana guigira Zisas khothɨgi tɨv, ana ana thav, ana guigira guma mbatɨk ma. Nde guigira Zisas khothɨgi gumgi, nde mba tɨva mbuav, nde mba Zisas khothɨgi fhuv gumgi kambarav, nde guigira tɨva mbatɨga mbui. \p \v 9 Mba mani vhɨzgi mbigi, mben rɨgar, ndu kha khesharigi mbigi zɨrira khergiri. Mba mbigi mben mpari vov, 60 kambarigi, mbe vhɨra mani bevbevira rɨɨgia kegi. \f a \fr 5.9 \fr*\ft Nza tuituigiap kaŋgi fhuvara. Mbe thaŋ nzuav kha zɨri khergi. Mbe bigi kaŋgi gumgi mbari kha ndɨkndɨga mbui. Mbe mani vhɨzgi ndir mbigi, mbe khaŋ suaŋgi, mbe wom harigi manin rɨgɨrga fhu. Mbe Fhe Bakɨmen ŋaarara muunga. Mbe maaŋ suaŋgim, mbe guigira Zisas khothɨgi gumgi, mbe zɨri khergi. Mbe mbe zɨri khergiap, mbe mba gu bigir mbe gari. \ft*\f* \v 10 \x - \xo 5.10: \xo*\xt Hi 13.2\xt*\x*Mbe mani bevbevira rɨɨgia kav, mbe mbarkɨrga tɨvir vhuuiŋra muuŋgi zɨri ki. Gu kha khesharigi ŋaari vhuuiaŋ nzuai, ana won tari, ana tuituigap mbe garav, harigi ŋguir kega zi gumgi, ana mban mbe ndɨɨv, guigira Zisas khothɨgi gumgi, ana mben ndikndigap, wo mbevav, fhura mben ŋaara mbik ki fara muuŋgi. Ana vhɨra simtɨk ki gumgi gu mbigi, ana mben kurkurav, vhɨra harigi khesharigi ŋaari vhuuiaŋ muuŋgi. Ndu mba khesharigi mbigi, ndu mbe zɨrira ndigiri. \f b \fr 5.10 \fr*\ft Ndu Zon 13.1 kegɨp ganɨ ŋgɨp ves 17 thɨgɨri. Mbe mba tugen mbui tɨvi khare. Gumgi gu mbigi thari, ndu phenan zɨgɨrga. Ndu kaŋgi, mbe mba tuavar zim, mba tuavar vherɨn mben ŋkari ga muuŋgim, mbe ŋkari nzaŋnzaŋgi, nde mben ŋkari ruagiri. Mba ŋaar ana ŋaarar mbik gum ŋaara guman ŋaar ma. Zisas, ana khaŋ wo farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi ga suaŋgi. Nde mba khesharigi tɨvar muuŋv, nde za mba harigi gumgi gu mbigir ŋaari gumgi kɨri. Matiu 20.25-29 thɨgɨri. \ft*\f* \p \v 11 Ndu mbigir ŋkaa mbe mani vhɨzgi, ndu mbe zɨri ndi thari. Mbe taagip manin rɨgɨr saŋv ndavi khavɨv, kɨr Krais ga segɨrga. \v 12 Mbe maaŋ mbuav, mbe wo suaŋgi kaaveŋ, mbe nta phɨra sui. \v 13 \x - \xo 5.13: \xo*\xt 2 Te 3.11\xt*\x*Mbe vhɨra kha tɨvar muunga. Mbe vhukvhuga kɨvgiap, fhura pheni bogbogɨ rurga. Mbe vhukvhugi tɨvara muunga fhuvara. Mbe vhɨra guigira kha tɨva vuzvugirga. Mbe harigi gumgi gu mbigi mbui tɨvi mbararav, mben vhɨri gorav, mbe zɨn maaŋv, mbe suanga. Mbe maaŋ muuŋv, mbe suanga buni vhɨrve nzerarga fhu. Nza mba khesharigi buni suanga fhu. \v 14 \x - \xo 5.14: \xo*\xt 1 Ko 7.9\xt*\x*Maaŋ muuŋgiap, gu kha ndɨkndɨga mbui. Mani vhɨzgi mbigɨr ŋkara ki, mbe wom harigi manin rɨgip, tari tɨv, wari wo pheni ganɨri. Mbe maaŋ muuŋgirga, nzan pana gumgi, mbe muuŋgi tɨva thueŋ ga suaŋv, buna mbatɨga thuen nza suanga fhu. \v 15 Ndu kaŋgi, mba mani vhɨzgi mbigɨr ŋkaa mbari, mbe tuavar vhuuŋ thav, mbe Satan zɨn vui. \v 16 Maaŋ muuŋgip, mbiga the, ana Zisas khothɨgi, ana phorge regi mbigi thari, mben mani vhɨzgi, mba mbigara mba mani vhɨzgi mbigi ganɨri. Ana maaŋ muunga, mba siosan ki gumgi gu mbigi mbe ganɨv, mben simtɨgi ndirga fhu. Mba siosan ki gumgi gum mbigi, mbe mani vhɨzgi mbigi, mbe guigira nduarira kim, guma the mbe gari fhuv, mbe mbe ganɨnga. \s Nza ŋaar vhuuŋra mbui sios gari gumgir pani, nza tuituigira mbe ganɨnga. \p \v 17 \x - \xo 5.17: \xo*\xt 1 Ko 16.18\xt*\x*Nde ŋaara vhuuaŋ mbui sios gari gumgir pani, nde zɨ bakɨme gum vheza vhuun mben nɨɨŋri. Nde fharav nɨɨnga ntɨɨri khare, mba Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun nzuav ŋaara mbatɨga mbuav, ntan gumgi gu mbigi ga nzuav, Fhe Bakɨme vuzvugi tɨvir mbe khɨvi gumgir pani, nde fharav mben nɨɨŋri. \v 18 \x - \xo 5.18: \xo*\xt Lo 25.4; Mt 10.10; Ru 10.7; 1 Ko 9.9\xt*\x*Nza kaŋgi, Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gap khaŋ nzuai, “Nde borombaga rezi gu bigi gurim, nde mban ana thɨvɨ thari.” Nza kaŋgi, “Ŋaara guma, ana won vheza ndir zav ana ŋgari.” \v 19 \x - \xo 5.19: \xo*\xt Lo 17.6; 19.15; 2 Ko 13.1\xt*\x*Maaŋ muuŋgip, guma the khaŋ suanga, “Kha sios gari guman pan, ana bigɨn mbatɨk mueŋ muuŋgi,” ndu khuarar mba bunen rɨgɨ thari. Ndu mbararari, guma phuni o, phuni khegene mba buneŋ suaŋrim, ndu ne mbararari. \v 20 \x - \xo 5.20: \xo*\xt Lo 13.11; Ga 2.11; 2.14; Ef 5.11; Ta 1.13\xt*\x*Maaŋ muuŋgip, sios gari guman pana the tɨva mbatɨga thueŋ muuŋgirim, ndu sios nɨman ana phorgɨp suaŋv, mba bigeŋ ndiv thɨgar maaŋri. Ndu maaŋ muuŋgirga, mba sios gari gumgir pani, mbe rivgirga. \s Timoti wo mbui tɨvi, ana tuituigip nta ganɨri. \p \v 21 \x - \xo 5.21: \xo*\xt 1 T 6.13; 2 T 2.14; 4.1\xt*\x*Gu Fhe Bakɨme gum, Krais Zisas, Fhe Bakɨmen enseri ki, gu mben rɨmgi nɨman, gu khaŋ ndu nzuai. Gu ndu suaŋgi ŋaari, ndu tuituigira nta ganɨv, ndu mba mbui tɨva bavira za mba gumgir muuŋri. Ndu tɨvir vhuuin gumgi ruura muuŋv, won kɨvntogira muuŋ thari. \v 22 \x - \xo 5.22: \xo*\xt FG 6.6; 13.3; 1 T 4.14; 2 Zo 1.11\xt*\x*Ndu Fhe Bakɨme ŋaarar muun saŋv fhumra farver guma the khɨngip, ana suaŋv Fhe Bakɨme phorgɨv suaŋ thari. Ndu muuŋv kɨv, harigi gumgi tɨvi mbatɨgi nduiga ndave rɨgɨrga. Ndu tuituigip wo ganɨv, ndu Fhe Bakɨme nɨman ŋgaravra kɨri. \p \v 23 Ndu mbɨ khɨnara pi tɨv, ndu ana thari. Ndu tugi tharir wain bisanera mbɨri, ndu wo ndava vhen ki rɨmrɨma suaŋv, mba rɨmrɨm ndu ndava vhen kav, zazera ndun hi. \p \v 24 Gumgi mbari, nza mbe mbui tɨvi mbatɨgi, nza nta kaŋgi. Mben tɨvi mbatɨgi, mbe rarga mbur ki. Mbe zumgum mba tɨvi mbatɨgi, mbe suaŋv suaŋgirga. Gumgi mbari, mben tɨvi mbatɨgi, nza nta kaŋgi fhu, nta zorgap ki. Nta zumgum kɨrar hɨrga. \v 25 Mba tɨvara, tɨvir vhuuiŋ mbari kɨrar hi, nza nta gari. Tɨvir vhuuiŋ mbari, nta vhemkora kɨrar hi fhuvara. Nta mbara muuŋgip zorgɨ kegɨrga fhuvara. \c 6 \s Fhura ŋaara khɨna mbui ŋaara gumgi, mbe tɨvir vhuuiŋra muuŋri. \p \v 1 \x - \xo 6.1: \xo*\xt Ro 2.24; Ef 6.5; Kor 3.22; Ta 2.5; 2.8-9; 1 Pi 2.18\xt*\x*Guigira Zisas khothɨgi gumgi, mbe fhura harigi gumgir ŋaara gumgi khɨni kɨri, mbe vhɨra wari gari gumgir pani, mbe mben piin kɨv, mbe zɨri ndiv vun kuamkuari. Mbe maaŋ muuŋrim, mbe gari gumgir pani, mbe buni mbatɨgir Fhe Bakɨme zɨ suanga fhu. Mbe vhɨra buni mbatɨgir nza guigira Zisas khothɨgi tɨv, mbe ana suanga fhu. \p \v 2 \x - \xo 6.2: \xo*\xt Kor 4.1; 1 T 4.11; Fm 1.16\xt*\x*Maaŋ muuŋgip, ŋaara guma khɨna the gari guman pan, ana guigira Zisas khothɨgi guma ma. Ana ŋaara guma kha ndɨkndɨgar ana muuŋ thari, “Ana, ŋka guigira Zisas khothɨgi fek gu ŋguk ma.” Ana mba ndɨkndɨgar muuŋgip, ana buni daaŋ su thari. Zakɨra fhuvara! Ana kha ndɨkndɨgar ana muuŋri, “Gu kha kurkurav ŋgari guma, ana guigira Zisas khothɨgi guma ma. Gu maaŋ muuŋgiap guigira ndavar ana nɨɨŋgi.” Ana mba ndɨkndɨgar muunga, mba ndɨkndɨk, ana khavɨrga, ana ŋaara vhuun muunga. Ndu zazera tɨvir vhuuin muun saŋv, mba gumgi gu mbigi ga suaŋv mbe khɨvɨv, ndu gu suaŋgi tɨvar muun saŋv, mben ndɨkndɨgi khavɨri. \s Guigira ŋkɨɨa vuzvugi tɨv, ana za kha tɨvi mbatɨgir nɨɨŋge ma. \p \v 3-4 \x - \xo 6.3-4: \xo*\xt Ga 1.6-9; 2 T 1.13\xt*\x*\x - \xo 6.3-4: \xo*\xt 1 Ko 8.2; 1 T 1.4; 1.7; 2 T 2.23; Ta 3.9\xt*\x*Nza Bakɨme Zisas Krais bunin vhuuiŋ, nta tuituigiap Fhe Bakɨmen tɨvir vhuuin nza khɨvav, nza nzuai. Maaŋ muuŋgip, guma the mba buni vhuuiŋ thav, ana harigi khesharigi bunin gumgi khɨvi, mba buni Zisas bunin vhuuiŋ fara muuŋgi fhu, nza kaŋgi, mba guma, ana won tɨvira vuzvugiap, ana fhura rɨɨrɨɨi. Ana bigɨn thueŋ kaŋgi fhu. Zakɨra fhuvara! Ana bigi kaadogap, hurar bigi ga mbuav, kambai ndɨkndɨgi ga mbuav bigi bisarire ga nzuav, fhura daai. Kha khesharigi buni, nta gumgi ga mbuim, mbe harigi gumgi ga nzuav ndavi shi. Mbe ndavi shiav, wari daav, wari nzɨɨav, ndɨkndɨgi mbatɨgir harigi gumgi ga mbui. \v 5 \x - \xo 6.5: \xo*\xt 1 Ko 11.16; 2 T 3.8; 4.4; Ta 1.11; 1.14; 2 Pi 2.3\xt*\x*Mbe maaŋ mbuav, zazera tamtam wari ga vhegi. Mba khesharigi ndɨkndɨgi ga mbui gumgi, mben ndɨkndɨgi za ŋanŋangim, mbe thaneŋ buna guareŋ kaŋgi fhu. Mbe khueŋ ndɨkndɨgi, Fhe Bakɨme zɨn vui tuav, mbe fhura ŋkɨɨa gu bigi ndi. Zakɨra fhuvara! \p \v 6 \x - \xo 6.6: \xo*\xt Sng 37.16; Snd 15.16; Fi 4.11-12; 1 T 4.8; Hi 13.5\xt*\x*Maaŋ muuŋgip, nza guigira Fhe Bakɨmen tɨvi zɨn vuim, ana nza nɨɨŋgi bigi, nta tugɨra. Nza nta nzuav Fhe Bakɨmen ndikndigi. Nta mba bigi vhuuiŋ vhɨrve kambarigi. \v 7 \x - \xo 6.7: \xo*\xt Jop 1.21; Sng 49.17; Snd 27.24; Sav 5.15\xt*\x*Nza khueŋ kaŋgiri, nzan ndegmbori nza tegim, nza kha nuianan hegi, nza bigi thari ndiga zegi fhuvara. Nza vhɨra kha nuiana thav taagi ŋgɨrga, nza bigi thari ndigɨ ŋgegɨrga fhu. \v 8 \x - \xo 6.8: \xo*\xt Snd 30.8; Hi 13.5\xt*\x*Nza maaŋ muuŋgip mba gum shagi kɨrga, nza khaŋ suanga, “Kha bigi, nta tugɨratɨgi.” \v 9 \x - \xo 6.9: \xo*\xt Snd 23.4; 28.22; Mt 13.22; 1 T 1.19; 3.7; Ze 5.1\xt*\x*Guma ŋkɨɨa vhɨrve gum bigi vhɨrve vuzvugi, mba guma mparmpare anan hɨgɨp, vhia farar muuŋgip anan suirarga. Mba vuzvuk bigi mbatɨgi vhɨrver muun saŋv mben ndavi khavɨrga. Mba vuzvuk mben farfagirim, mbe guigira ŋanŋangirga. Mbe mba tɨvar muuŋv za mbatɨgirga. \v 10 \x - \xo 6.10: \xo*\xt Kis 23.8; Lo 16.19; Ef 5.5\xt*\x*Guigira ŋkɨɨa vuzvugap, nta nzuav thagine mbui tɨv, ana mbarkɨrga tɨvi mbatɨgir nɨɨŋge ma. Gumgi mbari, mbe guigira ŋkɨɨa vuzvugi. Mba tɨv, mbe ŋgɨrgim, mbe guigira Zisas khothivɨ thav, mbe simtɨgi baikɨvi wari ga ndɨɨi. \fig Gumgi mbari guigira ŋkɨɨa vuzvugi. (6.10)|src="LB00173C.tif" size="col" copy="Horace Knowles/Louise Bass" ref="6.10"\fig* \s Nza khɨrɨv khuafuv, nza zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨŋ ndigɨrga. \p \v 11 \x - \xo 6.11: \xo*\xt 2 T 2.22\xt*\x*Mbe maaŋ muunga, ndu, ndu Fhe Bakɨme guma ma, ndu mba khesharigi tɨvi mbatɨgi, ndu za kɨr nta segɨp, za nta ŋkɨɨari. Ndu nta ŋkɨɨav, ndu khaŋ tɨgɨp havhargip, Fhe Bakɨme suaŋv, tɨva guara zɨn ŋgɨp, ŋgarɨri. Ndu nta ndiv, ndu guigira Zisas khothɨgi tɨva guar gum guigira ndavar harigi ntɨɨri ga ndɨɨi tɨv, ndu ana ndiv, ndu vhɨra thɨga havhargiap, simtɨgi ndi tɨv, ndu ana ndiv, ndu vhɨra mbarara gumgi gu mbigi ga nzuai tɨva ndigɨri. \v 12 \x - \xo 6.12: \xo*\xt 1 Ko 9.25-26; 1 T 1.18; 2 T 4.7\xt*\x*Ndu guma guigira Krais khothɨgi, ndu guigira khaŋ tɨgɨp ŋaara mbatɨgar muuŋv, ana nzuai tɨvi, ndu guigira nta zɨn ŋgɨri. Maaŋ muuŋgip, ndu zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨŋ ndigirga. Ndu thɨga havhargiap, gumgi gu mbigir vhɨrve nɨman, ndu Zisas khothɨgi ne bun nzuai, Fhe Bakɨme mba bɨɨŋbɨɨŋ ndir zav ndun kamgi. \p \v 13 \x - \xo 6.13: \xo*\xt Zo 5.21; 18.36-37; 19.11; 1 T 5.21; VB 1.5\xt*\x*Ndu bɨɨŋbɨɨn za kha bigi ga nɨɨŋgi Fhe Bakɨme gum, ndu Krais Zisas ŋkasŋkagiap, Pontius Pairat nɨman tɨgap, Fhe Bakɨme khothɨgi ne bun suaŋgi. Ndu mani rɨmani nɨman, gu kama havharar khaŋ ndu nzuai. \v 14 \x - \xo 6.14: \xo*\xt Fi 1.6; 1.10; 1 Te 3.13; 5.23\xt*\x*Ndu mba ndigi buni, ndu tuituigira nta zɨn ŋgɨri. Ndu bigɨn thueŋ muuŋgirim, mba gumgi buni mbatɨgir mba bigeŋ ga suaŋ thari. Ndu tuituigira mba buni zɨn ŋgɨv kɨrim, nza Bakɨme Zisas Krais za kɨrar hɨgɨri. \v 15 \x - \xo 6.15: \xo*\xt Lo 10.17; 1 T 1.11; 1.17; VB 17.14; 19.16\xt*\x*Ana Fhe Bakɨme sarigi tugara, ana hɨgɨrga. Fhe Bakɨme, ana guigira ndikndiga guara nɨɨŋge ma. Ana nduara za kha bigi gari. Ana za kha ŋgui vhɨrve gari gumgir pani gari guman pan ma. Ana vhɨra za kha gumgi bakɨvi gari Guma Bakɨme ma. \v 16 \x - \xo 6.16: \xo*\xt Kis 33.20; Zo 6.46; Fi 4.20; Zu 1.25\xt*\x*Ana nduara rɨɨi ne fhuvara. Ana vhava ŋaara bakɨme ki, nza ana han ŋgɨgɨrga tuktɨgi fhuvara. Guma the, ana gangi fhu, guma the, vhɨra ana gangɨrga tuktɨgi fhuvara. Maaŋ muuŋgiap, nza zazera zɨ bakɨmen ana nɨɨnga, ana zazera mbara muuŋgi ŋkasŋka ki. Ne guigi guarara. \s Ŋkɨɨa gu bigi vhɨrkɨvgi gumgi, mbe Fhe Bakɨme khothɨgɨp, mbe harigi gumgi gu mbigir kurkurari. \p \v 17 \x - \xo 6.17: \xo*\xt Sng 62.10; Mk 10.24; Ru 12.20-21; 1 Te 1.9\xt*\x*Ndu kha nuianan ŋkɨɨa vhɨrve gum bigi vhɨrve ki gumgi ga suaŋri, mbe rɨɨrɨɨv, nduarira wari wo zɨri ndiv vun kuamkua thari. Mbe mba vhemkora mbarɨgi bigi, mbe nta khothivɨ thari. Mbe guigira Fhe Bakɨme khothɨgɨri. Fhe Bakɨme, ana nza guigira ndikndigi bigi vhɨrver nza ndɨɨi ne ma. \v 18 \x - \xo 6.18: \xo*\xt Ro 12.13; Ga 6.6; Ta 3.8; Hi 13.16; Ze 2.5\xt*\x*Mbe harigi gumgi gu mbigir kurkurigi tɨvir vhuuiŋ vhɨrver muuŋri. Mbe zazera bigir vhɨrver, mba bigi, sosuagi gumgi gu mbigir nɨɨŋri. Mbe khueŋ ndɨkndɨgɨ thari, ŋkɨɨa gu bigi nta guigira bigi guari ma. Fhuvara. Mben bigɨna guar khare, tɨvar vhuun harigi ntɨɨrir muunga. \v 19 \x - \xo 6.19: \xo*\xt Mt 6.19-20\xt*\x*Mbe maaŋ muunga, mbe zumgum warir kurkurarga bigi vhɨrve ndigirga. Mbe vhɨra zazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨŋ guara ndigirga. \s Timoti tuituigip wo mbui ŋaara ganɨri. \p \v 20 \x - \xo 6.20: \xo*\xt 1 T 4.6-7; 2 T 1.14; 2.14; Ta 1.9; VB 3.3\xt*\x*O, Timoti, ndu mba Fhe Bakɨme ndu nɨɨŋgi ŋaar, ndu tuituigip ana ganɨri. Ndu mbe fhura tamtam nzuai buni, mba Fhe Bakɨme ndɨkndɨgi zɨn vui buni fhu, ndu kɨr nta segɨri. Ndu kɨr nta segɨp, ndu kha ndɨkndɨga mbui gumgi, nza za kha bigi kaŋgi. Mbe mba suambara mbuav, mbe nzuai buni, nta Fhe Bakɨme ndɨkndɨgi ga sarigi. Ndu mba khesharigi gumgi, ndu mbe thav samra kɨri. \v 21 \x - \xo 6.21: \xo*\xt 1 T 1.16; 1.19; 2 T 2.18\xt*\x*Gumgi mbari, mbe mba khesharigi ndɨkndɨgi zɨn vov, mbe guigira Zisas khothɨgi tɨv, mbe ana thagi. \p Fhe Bakɨmen korar muumbar nde phorgɨ kɨri.