\id ROM - Wipi NT -Papua New Guinea 2001 (web -2013) \h Roma \toc1 Polɨmna Ɨrɨki Roma Sosim pɨlwa Leta \toc2 Roma Leta \toc3 Rom \mt1 Roma Leta \mt2 Polɨmna Ɨrɨki Roma Sosim pɨlwa Leta \imt1 Isɨpkita Yɨtkak \ip Onggɨtyam Roma Leta ɨrɨka rɨga re Polte. Ton yɨrɨkonj re sosim pɨlwa na rɨna re yɨbnonj Roma taunɨnd. Pol ɨtemb leta yɨrɨkonj onggɨt wɨn nat re ton nowam misnari menamena seg awonj A.D. pipti siks dɨde pipti seben (56-57) kemag ganggand. \ip Pol kea singi awonj naskajog menonɨm de Yerusalem taun wa, ɨ ɨngkek ket de Roma wa, ɨ ket kikitumamjog de Spein kantri wa. Sɨ Pol ɨtemb leta Roma sosi rɨga wa erɨkawonj re tinɨm nya ongonjena mana, nokɨm da ɨdenat ton Roma sosi danda kɨma ugowam tadariny. \ip Sɨ onggɨt letam ukoijog yɨtkak ɨrɨki re negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle gatab e. Ɨ Pol kwa nɨnda ukoijog ouyaena aramisiny onggɨt letand da: \iq1 1. Makwa ɨta yete tilenggyam negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga yɨbɨm \iq1 2. Yesu Keriso re ɨmɨnjogjog negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga e \iq1 3. Sɨ ra men Yesund gar ke utkunda ke okasu, 1) men re kea b'ɨtrari rɨga im aindam negɨr mɨlemna dandam pɨlke, 2) men re kea sisɨl yɨrkokar okati rɨga im, 3) dɨde men re kea ɨtekindam ɨmɨnjog God kɨma yɨpand b'inkɨndena mɨle wa. \iq1 4. Men b'ogla gar ke utkunda mɨle nenand wɨmena wowenɨn rɨngkae re negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga aukindam dɨde rɨngkae re God sam yokateny. \c 1 \s1 Simesime Yɨtkak \p \v 1 Simesime! Kon Keriso Yesu ma wɨko rɨga Pol ten rɨna re God ara nemokonj ɨtmɨkitijog rɨgam ɨ nobagendonj God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnenam. \v 2-3 Ɨ God re get kena tɨrɨr yomnonj dɨde tina bageyam waina yɨm kena yɨna peband erɨkinonj onggɨt Tina B'ɨgamna b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt gatab. Re onggɨt b'ɨgat rɨgaina b'usmurena nya yokatonj, sɨ ket ukendonj Dawidɨmna kus ke. \v 4 Ɨ Tina Wɨngawɨnga yɨbnonj re yɨnayɨna na, sɨ Ton uj ke utnyitonj juwai kɨma dɨde ɨngkek ket ɨmɨnjog yomnonj da Ton re Godɨmna B'ɨga e. Ton re mera Yonggyam, Yesu Kerisote. \v 5 Sɨn Ti pɨlkena akatonda wurar dɨde ɨtmɨkitijog rɨga nyɨ, mop nokɨp ɨdenat sɨn Tina nyɨ map rɨga wang teyenindam komkesa God ma obagɨki kesa rɨga wa wɨngɨrɨnd. Sɨ ɨngkaimemb rɨgap Tin gar ke utkunda ke okatenyi ɨ ket Tin yɨmta undokenenyi. \v 6 Sɨ wɨda kwa opima eomkiti wekenyɨt onggɨt rɨga wɨngɨrɨnd yena re God ara emokinonj Yesu Kerisomna rɨga awowɨm. \v 7 Wɨn leamog im re komkesa wekenyɨt Roma wa yena re God singi eyeniny ɨ dɨde abagɨkiny Tina yɨna rɨgam, mera b'u Godɨm pɨlke dɨde Yonggyam Yesu Kerisom pɨlke wurar dɨde ngɨmbla wɨn kɨma. \s1 Pol ma Singi Roma wa Menonɨm \p \v 8 Naska kon kor Godɨnd Yesu Kerisomna nyɨ kɨma sɨteket yɨt omnyɨn komkesa wa gatab, mop nokɨp waina gar ke utkunda gatab yɨdɨr yɨt re kea pɨta nate auka yikeny komkesa gowukoyɨnd. \v 9 Ɨ kon Godɨm wɨko yomnɨkainyɨn re kupkakupka koina gar okai kɨma e Tina B'ɨgamna b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnena wɨngɨrɨnd. Sɨ Ton re koina yɨr ungatayam e rɨngma re kon ita wɨnɨnd wen nony eyeneninyɨn. \v 10 Ɨ ɨte re kon yɨr opmitenenyɨn, kon ɨta ita wɨnɨnd yerkenenyɨn da ama rɨka God ɨta b'ogɨl nya nɨtpangendau kornɨm menonɨm de wa pɨlwa Tina singind. \v 11 Mop nokɨp kon ukoi singi en wen yɨr ongongɨm, nokɨm da ɨdenat kon God ma okai wɨngawɨnga ke wurar yingg iyenyɨn dem wanɨm danda kɨma onyitam. \v 12 Sɨ odede mɨle re meranɨm yɨpand gɨlgɨl God ma danda kɨma b'ugowam e jɨ mera wɨngɨrɨnd, odede ɨte re waina gar ke utkundat kor danda notkau, dɨde koina gar ke utkundat wa danda takainy. \v 13 Kor nany dɨde yɨngganwar! Kon ma singi en da wɨn wumɨr kesa tekenyɨt rɨnte re kon pop jogjogpyam yɨsamkenenyɨn menonɨm wa pɨlwa, ajɨ kornɨm nya re ɨdoki e yɨbneneny wa pɨlwa menonɨm ngɨrpu yu. Kon wa pɨlwa menonɨm singi aenenyɨn re odede ma da, kon wen wɨngawɨnga ke kɨp kɨma tamnɨkinyɨn odede yɨpa wɨp rɨngmana re kon nɨnda God ma obagɨki kesa rɨga wa wɨngɨrɨnd amnɨkeneninond. \v 14 Sɨ Kon b'ogla God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt yingg iyenyɨn komkesa rɨga wa pɨlwa, Grik yɨt opurena rɨga wa pɨlwa yepim re multekɨp kɨma rɨga dɨde Grik yɨt wumɨr kesa Barbariya Rɨga wa pɨlwa yepim re multekɨp kesa rɨga, ɨ dɨde wumɨr rɨga wa pɨlwa yepim re sɨkɨl wumɨr kɨma rɨga dɨde korɨrkorɨr rɨga wa pɨlwa yepim re sɨkɨl wumɨr kesa rɨga. Ra maka ra kon yingg iyenyɨn, ɨtemb re kornɨm negɨr e. \v 15 Sɨ onggɨt paemb jɨ kon ukoi singi en God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt kwa pɨtapɨta omnenam wanɨm yepim re wɨn Roma taun wa wekenyɨt. \s1 God ma B'ogɨl Yɨrkokar Bage Yɨt ma Danda \p \v 16 Kon makwa ɨta ɨngar yokatenyɨn God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt gatab, mop nokɨp God ma danda re ɨndamaemb yɨbɨm yɨrkokar okawam komkesa rɨga wa yepim re gar ke utkunda ke yokatenyi, naska Ju rɨga wa ɨ dɨde kwa God ma obagɨki kesa rɨga wa. \v 17 Mop nokɨp God ma negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle pɨtapɨta aeneneny re onggɨt God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt gar ke utkunda nena kae otomapu ke ngɨrpu undwatapu wa. Sɨ yɨna peband ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da, “Negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga re gar ke utkunda nena kae yɨrkokar wɨmena okateny dem.” \s1 God ma Obagɨki kesa Rɨgaina Negɨr Mɨle \p \v 18-19 Godɨmna ouyaeni wumɨr gasa opima pɨtakɨpɨnd wekeneny towa wɨngɨrɨnd dɨde God opima onggɨtyam gasa pɨtapɨta amnɨkeneniny towanɨm ongwatam da Ton re ɨmɨnjog God e ewangayam. Ajɨ rɨgapim ogoka yiyenyi ɨtemb ɨmɨnjog Godɨnd ewangayam, dɨde towaina negɨr kɨma kaokao mɨle nena im amorkenenanj. Sɨ onggɨt paemb God ma ukoi soro kɨma b'ɨsagɨka pɨta aukeneny pumb ke de onggɨt rɨgaina komkesa Godɨnd ewangaya kesa mɨle dɨde negɨr kɨma kaokao mɨle wa pɨlwa. \v 20 Ɨ gowukoi otomapu ke God opima Tina yɨr ongi kesa gasa pɨtapɨta amnɨkeneniny komkesa gowukoi gasa wa pɨlɨnd, opi re Tina ngɨrpu kesa danda dɨde Tina yɨnayɨna mɨle. Nokɨp ɨngkaimemb rɨgap nony ke angwatenenanj da opimemb gasa re ɨmɨnjog Godɨmna omnɨki im. Sɨ rɨgap rɨrɨr im pɨtand yɨr ongongɨm dɨde isɨpmarenam. Sɨ onggɨt paemb ton ma rɨrɨr im rɨl ogenka teyenanj da, “Kon ma wumɨr en God.” \v 21 Sɨ onggɨt paemb ton pop yongwatenyi da yete God, ajɨ ton makwa opima Godɨnd yewangaenenyi towaina God pɨla, o sɨteket yɨt Tin yomnenenyi. Ɨ ton pop b'ogɨl im Tin ewangayam dɨde Tin sɨteket yɨt omnenam, ajɨ ton nony menamena amnɨkenenanj re kaokao nya kaim korɨrkorɨr re dɨde. Ɨ towaina gar re Godɨmna yɨnayɨna gasa ɨpɨndeni kesa im sɨbɨbɨnd ɨkangɨndi wekeny. \v 22 Ton towalenggyam jaba b'agenairanj da “Sɨn b'ogɨl multekɨp kɨma rɨga im,” ajɨ ton re wumɨr kesa korɨrkorɨr rɨga im aukenenanj. \v 23 Ɨ dɨde ton kwa dadal ɨtkɨka kesa God ma b'ogɨl ɨnyomarena yengendenenyi de ɨtkɨka kɨma aidol wa pɨlwa rɨnsim re rɨgap amnɨkenenanj, dɨde rɨnsim ra tɨtkɨkanj dem, odede wɨp opi re rɨga, ɨ ngena, ɨ b'angga, ɨ dɨde mukak ke gowɨnd menamena b'angga. \p \v 24 Sɨ onggɨt paemb jɨ God ket ten aramiteneniny kɨlkɨl negɨr mɨle omnɨkam towaina gar ke gowukoi negɨr b'iyena mɨle singind. Sɨ ɨngkaimemb ton towaina jɨ ɨsnawa kesa ɨngar kɨma negɨr b'iyena mɨle omnɨkam engaenenanj towa wɨngɨrɨnd. \v 25 Sɨ ɨja emb jɨ ton Godɨmna ɨmɨnjog mɨle yengendenenyi de b'anygɨnena mɨle wa. Ajɨ ton pop b'ogla otobarki God nena ewangaya yeyene dɨde emorka yeyene, ajɨ ton daka God ma omnɨki gasa im ewangaya eyenenanj dɨde emorka eyenenanj. Sɨ otobarkayam God b'ogla esourena yakaten dadal ngɨrpu kesa, ɨmɨnjog. \v 26 Onggɨt mop paemb jɨ God ten aramiteneniny ɨsnawa kesa ɨngar kɨma gowukoi negɨr mɨle omnɨka singind. Sɨ kwa toda konggap God ma oramiti get ke molkongga mɨle engendenenanj de kongga ake kongga negɨr b'iyena mɨle wa. \v 27 Odede yɨpaina nya kaim, rɨgap toda kwa towainajog kongga kɨma God ma oramiti get ke molkongga mɨle singi kesa im aukenenanj. Ajɨ ton re towaina negɨr b'iyena mɨle im singi eyenanj towa wɨngɨrɨnd. Sɨ ɨja emb jɨ towaina negɨr b'iyena singi aukenenanj wul dɨmɨl pembpemb re dɨde. Sɨ ton rɨga ake rɨga ukoi ɨngar kɨma b'iyena mɨle im amnɨkenenanj. Ɨ dɨde ton opima towalenggyam onggɨtyam towaina omnɨki negɨr mɨle rɨrɨrɨnd negɨr mɨra akatenenanj. \v 28 Ɨ dɨde ton kwa ɨja imemb towaina garɨnd towaina okateni Godɨm gatab ɨmɨnjog wumɨr b'ɨsaenenanj. Sɨ onggɨt paemb jɨ God ten aramkeneniny towaina negɨr ɨtkɨki nony menamenand. Nokɨm da ɨdenat ton onggɨtyam gasa nena tamnɨkenenanj rɨnsim re ma omnɨka mim. \p \v 29 Ɨ ton towaina garɨnd odede negɨr mɨle ke yɨndangɨr im wekeny, opi re komkesa b'engabenga wɨp negɨr kɨma kaokao mɨle, wɨmena wɨngɨrɨnd ɨngar kɨma negɨrjog mɨle, butum mɨle, dɨde negɨrjog ke mɨra b'amnena mɨle. Dɨde ton re kwa yɨndangɨr im wekeny odede negɨr mɨle ke, opi re nonyɨk b'ɨponena mɨle, onganda mɨle, b'ipowa mɨle, b'anygɨnena mɨle, dɨde negɨr omnɨka singi iyena mɨle. Ɨ ton re negɨr b'ugaga rɨga im. \v 30 Ɨ ton re negɨr yɨt opurena rɨga im. Ɨ ton re Godɨm singi kesa mɨle rɨga im. Ɨ ton re rɨga jɨ malɨk omnɨka rɨga im. Ɨ ton towalenggyam nony ke b'urowatena mɨle rɨga im. Ɨ ton re b'asourena mɨle rɨga im. Ɨ ton re negɨrɨm ɨsamka rɨga im. Ɨ ton re towa b'uwar ake towa mogwar ɨsnawa kesa rɨga im. \v 31 Ɨ ton re b'ogɨl mɨle wumɨr kesa korɨrkorɨr rɨga im. Ɨ ton re towaina tɨrɨr omni yɨt erbeka rɨga im. Ɨ ton re singi b'iyena kesa rɨga im. Ɨ dɨde ton re kear kesa rɨga im. \v 32 Ɨ ton wumɨr im God ma b'ɨsagɨka gog yɨt ɨt re da God opima odede mɨle omnɨka rɨga ujɨm tesagɨkiny dem, ajɨ ton onggɨtyam negɨr mɨle im usairenenanj. Sɨ ton ma onggɨtyam negɨr mɨle nena im usairenenanj towalenggyam, ajɨ ton kwa sam kɨma odede yɨt ke rɨga wa b'ogɨl mim emjatenenauranj da, “Opimemb mɨle re b'ogɨl im omnɨkam.” \c 2 \s1 God ma Dɨmdɨmjog B'ɨsagɨka Mɨle \p \v 1 Kor rɨga! Man rɨga wa pɨlɨnd negɨr ma b'ɨsagɨka mɨle im amnɨkeninyɨt, ajɨ madaka yɨpa rɨrɨr negɨr mɨle im amnɨkeninyɨt. Sɨ ɨngkaemb man molenggyam mornɨm negɨr ma b'ɨsagɨka amnɨkeninyɨt. Onggɨt paemb man makwa rɨrɨr e rɨl ogenka teyeninyɨt Godɨm pɨlwa da, “Kor awɨr im negɨr.” \v 2 Sɨ men wumɨr im da Godɨmna b'ɨsagɨka mɨle re Tina ɨmɨnjog mɨle kae pɨta tainy dem towanɨm yepim re odede yɨpa rɨrɨr negɨr mɨle amnɨkenenanj. \v 3 Kor rɨga! Sɨ mansim namb rɨga wa pɨlɨnd negɨr ma b'ɨsagɨka mɨle amnɨkeninyɨt, ajɨ madaka opima odede yɨpa rɨrɨr negɨr mɨle amnɨkeninyɨt. Sɨ rɨngma moina nony menamena, rɨka rɨrɨr et man b'ɨtkenyɨt dem Godɨmna negɨr ma b'ɨsagɨka mɨlem pɨlke? \v 4 O mɨnda man maka wumɨr awot da, God Tina ukoi kear kae yɨndangɨr momnɨkeneny, dɨde Ton ita wɨnɨnd mornɨm negɨr ma b'ɨsagɨka mɨle ogoka miyenaeneny, ɨ dɨde Ton mumakesajog yɨbneneny wɨn okawam mornɨm negɨr mɨlem pɨlke engendam Ti pɨlwa? Sɨ nangga pae man Godɨmna ukoijog kear kak wa yomnenenyɨt? \v 5 Ɨ ra Godɨmna negɨr kesa dɨmdɨmjog b'ɨsagɨka wɨn pɨta tainy dem, ɨtemb re ma sobijog soro kɨma e dem. Ajɨ man moina gar rogɨlkak dɨde engendi kesa gar kɨma e mɨbnenenyɨt. Sɨ ɨngkaemb man mornɨm ukoi soro kɨma b'ɨsagɨka angurka yiyenyɨt. Sɨ ra b'ɨsagɨka wɨn ik dem, man ma sobijog soro kɨma b'ɨsagɨka e okasɨt dem. \v 6 Sɨ God opima rɨga yɨpayɨpa towanɨm mɨra tagoniny dem towaina omnɨki wɨko rɨrɨrɨnd. \v 7 God opima dadal ngɨrpu kesa yɨrkokar takainy dem towanɨm yepiya ra b'ogɨl mɨle omnɨka teyenanj muske wɨmenand, ɨ ket odede gasa okatam oraka teyenanj, opi re b'ogɨl ɨnyomarena kɨma gasa, ɨ ɨsnawa kɨma gasa, ɨ dɨde ɨtkɨka kesa gasa. \v 8 Ɨ rɨga yepiya ra towalenggyam b'uturowatenanj ɨ ket God ma ɨmɨnjog yɨtkak b'ɨtɨsairanj, ajɨ ra negɨrjog mɨle nena yɨmta undoka teyenanj, sɨ God opima ten ukoi soro kɨma b'ɨsagɨkand taramisiny dem dɨde ukoi soro ke tamniny dem. \v 9 Ɨ God opima bebɨg kɨma b'ɨdgotnena dɨde b'ɨaena kɨma b'angnena takainy dem komkesa rɨga wa yepim re negɨrjog mɨle amnɨkenenanj, naska Ju rɨga wa pɨlwa ɨ ket God ma obagɨki kesa rɨga wa pɨlwa. \v 10 Ɨ kwa God opima Tina b'ogɨl ɨnyomarena, ɨ Tina ɨsnawa, ɨ dɨde Tina ngɨmbla takainy dem komkesa rɨga wa yepim re b'ogɨl mɨle amnɨkenenanj, naska Ju rɨga wa, ɨ ket God ma obagɨki kesa rɨga wa. \v 11 Mop nokɨp Godɨmna b'ɨsagɨka re yɨpa rɨrɨrkɨp e komkesa rɨga wa pɨlɨnd. \v 12 Ɨ komkesa God ma obagɨki kesa rɨga yepim re God ma gog kesa wekeny, dɨde negɨr mɨle amnɨkenenanj, sɨ ton opima dadal ngɨrpu kesa uj taukanj dem. Ɨ dɨde komkesa Ju rɨga yepim re God ma gog kɨma wekeny, dɨde negɨr mɨle amnɨkenenanj, toda kwa opima negɨr ma b'ɨsagɨka takatanj dem onggɨt gog yɨt ke. \v 13 Mop nokɨp God ma opima negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ takainy rɨga wa yepim re gog yɨt jaba yɨpya nena ke utkundenenanj. Ajɨ Ton towa mim takainy yepiya ra gog yɨt rɨrɨrɨnd mɨle omnɨka teyenanj rɨna re Mose b'ingawa aramkinonj omnɨkam. \v 14 Ɨ kwa God ma obagɨki kesa rɨga re ma God ma gog yɨt kɨma im. Ajɨ ra ton Godɨmna oramiti kukɨp ke singi kɨma God ma gog mɨle omnɨka teyenanj, sɨ ton re ma God ma gog yɨt kɨma rɨga im, ajɨ towaina onggɨt kukɨp ke singi kaim gogɨm tamnɨkanj. \v 15 Ɨ opimemb gog yɨt ɨrɨki wekeny re God ma obagɨki kesa rɨga waina gar nasim, sɨ ton towaina gar ke wumɨr im onggɨtyam gog yɨt. Ɨ kwa towaina kukɨp ke nonykokpim daka yɨr ungatenanj da onggɨtyam gog yɨt re ɨmɨnjog e. Sɨ ton nony menamena ke angwatenenanj towa wɨngɨrɨnd b'obogɨl b'ɨsagɨkam dɨde b'ɨrmekam nangga e b'ogɨl ɨ nangga e negɨr. Ɨ ɨngkaimemb ton opimemb towaina gog mɨle pɨtapɨta amnɨkenenanj. \v 16 Sɨ ra God ma b'ɨsagɨka bibɨr ik dem, God Keriso Yesu na ingau dem komkesa rɨga ɨsagɨkam towaina wɨgawɨga egurki mɨle gatab. Sɨ Ton tesagɨkiny ra God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt kae dem rɨnte re kon pɨtapɨta omnena yiyenyɨn. \s1 Ju Rɨga waina Negɨr Mɨle \p \v 17 Ajɨ man Ju rɨga, man molenggyam b'agenaet da “Kon Ju rɨga en, God ma obagendi rɨga en,” ɨ man God ma gogɨnd nony b'ɨjawa yoramitenyɨt, ɨ dɨde man b'asourenyɨt da, “God re koina God e.” \v 18 Ɨ dɨde man kea gog yɨtɨm pɨlke b'ingawa akateninyɨt. Sɨ onggɨt paemb man wumɨr mɨbnyɨt God ma singi rɨnsim re God emjateniny mornɨm omnɨkam, ɨ man ɨkalnena eyeninyɨt nangga im b'ogɨl dɨde negɨr. \v 19 Ɨ kwa man molenggyam danda kɨma yɨmjatenyɨt da, “Kon yɨrdɨdɨ rɨga wa wang iyena rɨga en, dɨde kon ngaya en towanɨm yepim re sɨbɨbɨnd wekeny, \v 20 ɨ kwa kon dɨmdɨm ongonykena rɨga en korɨrkorɨr mɨle rɨga wa, dɨde kon towanɨm ouyaena rɨga en yepim re b'ɨga sobijog pɨla gog yɨt b'obogɨl b'auyaeni kesa wekeny,” mop nokɨp man gog yɨt kae kupka wumɨr dɨde ɨmɨnjog yɨtkak okati mɨbnyɨt. \v 21 Sɨ ket man rɨga auyaeneninyɨt, ajɨ nangga pae man maka molenggyam b'auyaenyɨt? Ɨ man yɨtkak pɨtapɨta yomnenyɨt da “Goro yurowam,” ajɨ nangga pae man yurowam mɨle amnɨkeneninyɨt? \v 22 Ɨ man opurena eyeninyɨt da “Goro gigɨr dɨde yɨgyɨg b'iyena mɨle tamnɨkina,” ajɨ nangga pae man gigɨr dɨde yɨgyɨg b'iyena mɨle amnɨkeninyɨt? Ɨ man danda kɨma apureninyɨt da “B'anygɨnena god aidol b'ɨsaina,” ajɨ nangga pae man gasa yurowam ke imda eyeninyɨt b'anygɨnena god aidol oramkapu metɨnd. \v 23 Ɨ man yete re b'asourenyɨt da “Kon gog yɨt owama rɨga en,” ajɨ man kwa gog yɨt erbeka eyeninyɨt. Sɨ ɨngkaemb man Godɨnd ɨsnawa kesa gou wa yomnenyɨt. \v 24 Sɨ God ma yɨna pebat ɨja emb jɨ yindeny da, “Wɨn, Ju rɨga, wa ma paim jɨ God ma obagɨki kesa rɨgap Godɨmna nyɨ yɨsadrenyi.” \v 25 Sɨ ra man gog yɨt yɨmta tundokinyɨt, moina God ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨle re b'ogɨljog e mornɨm. Ajɨ ra man gog yɨt erbeka teyeninyɨt, sɨ moina God ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨle re kemb ongwata kesa ainy. \v 26 Ra God ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpki kesa rɨgat gog yɨtɨmna b'ingaena mɨle tawaminy, rɨngma, ma God awɨr e tin ogenai dem da ton re Tina obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpki rɨga e? \v 27 Ɨ Ju rɨga man b'asourenyɨt da “Gog yɨt ɨrɨki peba dɨde God ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨle re kor mi,” ajɨ madaka opima onggɨtyam gog yɨt arbekeneninyɨt. Sɨ ra get ke God ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpki kesa rɨgat gog yɨt kupkakupka yɨmta tundokiny, ton men Ju rɨga, ɨta negɨr ma ɨsagɨkam motɨny dem, nokɨp man opima gog yɨt arbekeneninyɨt. \v 28 Mop nokɨp ɨmɨnjog Ju rɨga re ma gɨm ke Ju rɨga mɨle omnɨka rɨga e. Dɨde kwa ɨmɨnjog God ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨle re ma gɨm ke jɨwɨnd God ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpki e. \v 29 Ajɨ ɨmɨnjog Ju rɨga re kukɨp ke Ju rɨga mɨle omnɨka rɨga e. Dɨde kwa ɨmɨnjog God ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨle re ma gɨm ke kɨpearɨnd omnɨki e ajɨ gar kuwarɨnd omnɨki e. Sɨ God ma onggɨtyam obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨle okatam re wɨngawɨnga kae, ajɨ ma ɨrɨki gog peba kae. Dɨde kwa onggɨt rɨgam pɨlɨnd esourena re ma rɨgam pɨlkae ik ajɨ Godɨm pɨlkae. \c 3 \s1 Godɨmna Ɨmɨnjog Tɨrɨr Omni Mɨle \p \v 1 Sɨ rɨngma, opima God Ju rɨga pumb wa urowateniny dɨde God ma obagɨki kesa rɨga gou wa amneniny? Ma ɨja im. Yɨpa rɨrɨr im. Sɨ nangga b'ogɨl e yɨbɨm God ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨlem pɨlɨnd? \v 2 Ɨ opima Ju rɨga wa pɨlɨnd komkesa nya ke b'ogɨl gasa wekeny. Sɨ naskajog b'ogɨl gasa re ɨntemb jɨ da God ten nony ejainonj Tina yɨtkak towa yɨmɨnd oramitam. \v 3 Sɨ rɨngma, yepiya ra maka ra Godɨnd gar ke utkunda ke okasi, onggɨtyam towaina gar ke utkunda kesa mɨlet rɨrɨr e God ma nony ɨjawa kɨma mɨle awɨr omnɨk? \v 4 Ka, ma rɨrɨr e! God b'ogla ɨmɨnjogɨm yebɨm, ajɨ komkesa rɨga re b'anygɨnena mɨle kɨma im. God ma yɨna peband ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da, \q1 “God! Ra Man Moina yɨtkak tapureninyɨt, Man b'ogla b'ɨtɨmjasɨt da Man re negɨr kesa dɨmdɨmjog et, \q2 sɨ ra Man b'ɨsagɨka okasɨt, Man ɨta onggɨtyam b'ɨsagɨka gou wa omnyɨt.” \m \v 5 Ajɨ sɨn, Ju rɨga, kaokao mɨle im amnɨkenenindam, sɨ ɨngkaemb God Tina negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle pɨtakɨpɨnd omnɨka yiyeneny. Sɨ rɨngmim men nitinjindam? Ajɨ kon rɨgaina opurena nya kae nitindenyɨn. Ra God negɨr ma b'ɨsagɨka oramiteny sɨn Ju rɨga wa pɨlɨnd, sɨ ɨta Godɨm pɨlɨnd kaokao mɨle yɨbɨm? \v 6 Makwa ɨta! Ra odede tawɨk, God rɨdede wɨp e onggɨtyam gowukoi ɨsagɨka iyeny dem? \v 7 Nɨnda rɨgap ama rɨka ɨta b'arkita oramitenyi odede da, “Ajɨ kon opima b'anygɨnena mɨle amnɨkeneninyɨn. Ɨ ɨngkaemb Godɨmna ɨmɨnjog mɨle warabag auka yikeny, dɨde Tina b'ogɨl ɨnyomarena b'usmureneny. Sɨ nangga pae kon kwa negɨr ma b'ɨsagɨka okasɨn dem?” \v 8 Ɨ kwa nɨnda rɨgap nɨsadrenenanj odede da men re odede opurena rɨga im da, “Men negɨrjog mɨle ramnɨkinum, nokɨm da ɨdenat ket Godɨmna b'ogɨl mɨle pɨta taukanj.” Sɨ men rɨrɨr im towaina ɨsadrena ɨmɨnjog ke okasu? Ma rɨrɨr e! B'anygɨnena e! Sɨ odede rɨgap opima negɨr ma b'ɨsagɨka ɨmɨnjog takatenanj dem towaina mɨle rɨrɨrɨnd. \s1 Makwa Yɨpa Ɨta Dɨmdɨmjog Rɨga \p \v 9 Sɨ rɨngma, sɨn Ju rɨga pumb wa im wekenyɨn, ajɨ God ma obagɨki kesa rɨga re gou wa im? Makwa ɨja e! Kon ke naska pɨtapɨta yomnenyɨn meranɨm da, Komkesa Ju rɨga dɨde komkesa God ma obagɨki kesa rɨga negɨr mɨle wɨra nasim wekeny. \v 10 Sɨ ɨja emb jɨ yɨna peband ɨrɨki yɨbɨm da, \q1 “Makwa yete negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga yɨbɨm, makwa ɨta yete. \q2 \v 11 Ɨ dɨde makwa ɨta yete nony menamena ke yɨnayɨna gasa epɨndeniny, \q2 ɨ dɨde makwa ɨta yete Godɨnd oraka yiyeny. \q1 \v 12 Komkesa rɨgap re yɨpa nasim Godɨnd kak yɨaenyi dɨde wɨp aukenenanj negɨr mɨle wa im. \q2 Sɨ makwa ɨta yete dɨmdɨmjog b'ogɨl mɨle amnɨkeniny, \q2 makwa ɨta ngai yɨpa rɨga. \q1 \v 13 Ɨ negɨr yɨt opurenam towaina tugɨm ɨpangendi re ɨja im opi re ɨpangendi gop euki re dɨde. \q2 Ɨ towaina weyat engaenenanj re b'anygɨnena yɨt opurena mim. \q1 Ɨ towaina tu bora ke uj kɨma yɨt im opendenenanj odede ɨt re gɨremɨmna negɨr guda re dɨde. \q2 \v 14 Ɨ dɨde towaina tu borand negɨr sake dɨde negɨrjog gar bebɨg yɨt im yɨndangɨr wekeny. \q1 \v 15 Ɨ towaina pɨs re sam kɨma im wanakana b'ɨkenenanj rɨga kus kɨma ongandam. \q2 \v 16 Sɨ rɨtamimta re ton wuweny, ton opima gasa negɨr omnɨka mɨle dɨde b'ɨdgotnena mɨle rɨga wa amnɨkaenenauranj. \q1 \v 17 Ɨ ton ma wumɨr im wekeny rɨngma ngɨmblam nya. \q2 \v 18 Ɨ kwa towa yɨrɨnd awɨr e Godɨnd moga kɨma yɨsnai.” \m \v 19 Sɨ men wumɨr im da nangga ma re God ma gog yɨtɨt yindeny re towa maemb jɨ, yepim re God ma gog wɨrand wekeny. Nokɨm da ɨdenat ket onggɨt gogɨt komkesa tugɨm mumakesa tamnɨkiny, dɨde komkesa gowukoi rɨga kupkakupka teyeniny Godɨm pɨlwa Tina negɨr ma b'ɨsagɨka wɨrand. \v 20 Sɨ onggɨt paemb da komkesa rɨga ma rɨrɨr im gog yɨt yɨmta undoka ke negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ okatam Godɨm wɨpɨnd. Komkesa makwa rɨrɨr im. Mop nokɨp onggɨt gog yɨtte ket rɨga wumɨr amneneniny da nanggamog negɨr mɨle im wekeny towaina garɨnd. \s1 Gar ke Utkunda Nena kae Negɨr kesa Dɨmdɨmjog Mɨle \p \v 21 Ajɨ yu God negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle pɨta yomneneny re ma Tina gog yɨt yɨmta undoka kae, ajɨ gar ke utkunda kae. Ɨ onggɨtyam negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle re kea kesam pebap, opi re gog peba dɨde bageyam waina pebap, yɨmjateneno rɨrɨrkɨp aukam. \v 22 Ɨ God Tina onggɨtyam negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle agoniny komkesa rɨga wa yepim re gar ke utkunda aramkɨranj Yesu Kerisom pɨlɨnd. God ɨja imemb negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle agoniny komkesa rɨga wa, nokɨp Ton rɨga yɨpa rɨrɨr im amnɨkiny. \v 23 Mop nokɨp rɨga ma rɨrɨr im God ma b'ogɨl ɨnyomarena okatam, komkesa re kutjog im, nokɨp komkesa rɨga re negɨr mɨle omnɨka rɨga im. \v 24 Ajɨ God Tina wurar kae mɨra kesa jabajaba negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ agoneneniny rɨga wa Keriso Yesum nyɨ kɨma, nokɨp Keriso Yesu kea Godɨm pɨlwa Tina kus ke negɨr mɨle ɨraba mɨra yokawonj. \v 25 Ɨ God naska nata ɨtemb Keriso Yesund yoramitonj negɨr mɨle ɨrabɨka sɨ b'anggam Tina negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle ouyawam. Sɨ yepiya ra Yesu ma kusɨnd gar ke utkunda oramisi, God opima towaina omnɨki negɨr mɨle teomneniny. Ɨ God kwa naska wɨnɨnd rɨgaina omnɨki negɨr mɨle egoukeninonj. Sɨ ɨngkenaemb God yɨtaikenonj da, “Kon re negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle God en.” \v 26 Sɨ yu wɨnɨnd, God yɨtaikeny Tina negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle onggɨt ma paemb da Ton re negɨr kesa dɨmdɨmjog God e, ɨ dɨde kwa Ton negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ im agoniny rɨga wa yepim re Yesum pɨlɨnd gar ke utkunda yoramisi. \p \v 27 Sɨ rɨngma, men rɨrɨr im b'atɨsourenindam? Ma rɨrɨr im! Sɨ nangga gog kaim? Rɨka gog yɨt yɨmta undoka kaim, o mɨnda rɨgaina nɨnda b'ogɨl mɨle omnɨka kaim? Nayɨ, gar ke utkunda gog nena kaim. \v 28 Mop nokɨp men wumɨr yokatenyu da rɨgap negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ emdanj re Yesund gar ke utkunda nena kaim, ajɨ ma gog yɨt yɨmta undoka kaim. \v 29 Rɨngma, mɨnda rɨka God re Ju rɨga nena ma God e? Nayɨ, ma ɨja e. Sɨ rɨngma, rɨka ma God Tina obagɨki kesa rɨga wa God e? Sɨ owɨ, Ton re kwa ɨmɨnjog towada God e Tina obagɨki kesa rɨga wa. \v 30 Sɨ God re yɨpaina nena God e, sɨ onggɨt paemb Ton gar ke utkunda mɨle kaim negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ agoniny Tina obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpki rɨga wa. Ɨ dɨde Ton kwa onggɨt yɨpaina gar ke utkunda mɨle kae negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ agoniny Tina obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpki kesa rɨga wa. \v 31 Sɨ rɨngma, mɨnda rɨka men onggɨtyam gar ke utkunda mɨle mapaim gog yɨt awɨr amnɨkenenindam? Ma rɨrɨr e! Ajɨ men onggɨt gar ke utkunda mɨle kae gog yɨt danda kɨma amorkenenindam. \c 4 \s1 Abraam Gar ke Utkunda kena Negɨr kesa Dɨmdɨmjog Rɨga Nyɨ Yokatonj \p \v 1 Rɨja im men nitinjindam sowaina kus ke dad Abraamɨmna odari gasa gatab? \v 2 Rako Abraam tina mɨle omnɨka ke negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ yokatonj, ton keako rɨrɨr na \m b'asourenam. Ajɨ ton ma rɨrɨr na Godɨm wɨpɨnd b'asourenam. \v 3 Mop nokɨp God ma yɨna pebat ɨja emb yinj da, “Abraam Godɨnd gar ke utkunda ke yokatonj, sɨ God ti yɨmjatawonj da ‘Man re negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga et.’” \v 4 Ra yɨpa rɨgat tina wɨko rɨgam wɨko mɨra okau, sɨ rɨgap ma ɨta onggɨtyam wɨko mɨra ogenai da, “Ɨtemb re tina wurar e.” Ajɨ ton b'ogla onggɨtyam wɨko mɨra yakau. \v 5 Ajɨ God negɨr mɨle kɨma rɨga wa jabajaba negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ agoneniny. Ɨ ra yɨpa rɨgat maka ra nangga wɨko omnɨk ajɨ Godɨnd gar ke utkunda ke okas, sɨ God ɨta onggɨt rɨgamna gar ke utkunda ɨmjatau da, “Ɨtemb re negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle e.” \v 6 Ɨ Dawid toda kwa yɨpa rɨrɨr yɨtkak na apureninonj towanɨm b'ogɨl omnam gatab, yepim re maka nangga wɨko im amnɨkanj, ajɨ God jabajaba ten agenainy da, “Ton re negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga im.” Sɨ yɨna peband ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da, \q1 \v 7 “Ton re b'ogɨl omni rɨga im jɨ yamim re God awɨr amnɨkainy towaina gog yɨt erbeka mɨle \q2 dɨde Ton kwa ekangɨndainy towaina negɨr mɨle. \q1 \v 8 Ton re b'ogɨl omni rɨga e yama ra Yonggyam maka nony iyenainy tina negɨr mɨle.” \m \v 9 Rɨka onggɨtyam b'ogɨl omnam re God ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨle rɨga towanɨm oramiti e, o rɨka kwa God ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpki kesa rɨga towanɨm da oramiti e? Owɨ, towanɨm da oramiti e. Sɨ nok paemb men nindenindam da, “Re God yɨr yiyenonj Abraamɨmna gar ke utkunda, sɨ ti yokawonj negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ.” \v 10 Rɨdede na dɨde rɨdenat God tin yɨr yiyenonj dɨde ti yokawonj negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ? Rɨngma, rɨka ton ke naskand God ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨle yokatonj, o mɨnda rɨka yɨmta kena yokatonj? Ton maka God ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨle yokatonj naskand, ajɨ yɨmta kena yokatonj. \v 11 Sɨ re ton maka God ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨle yokatonj, ton kea gar ke utkunda ke yokatonj negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ. Ɨ God yɨmta ke tin youtɨntonj Tina obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨle ke da ton re kea negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle rɨga e. Mop nokɨp God singi na da ɨdenat Abraam komkesa gar ke utkunda rɨgaina b'u tainy towa wɨngɨrɨnd yepim re God ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpki kesa wekeny, dɨde kwa ɨdenat God towa negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ takainy. \v 12 Ɨ God re kwa Tina obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpki rɨga wa b'u e. Mop nokɨp ton re ma God ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨle nena e yokatenyi, ajɨ kwa ton yɨmta yundoki re mera b'u Abraamɨmna lomena e rɨna re ton gar ke utkunda ke Godɨnd yɨmta yundokonj, re ton maka God ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨle yokatonj. \s1 Abraam God ma Tɨrɨr Omni Yɨt Yokatonj \p \v 13 God tɨrɨr omni yɨt akainonj Abraam dɨde tina kus ke b'ɨgawar wa pɨlwa da, “Abraam re gowukoi owabɨnta rɨga e.” God ma onggɨtyam tɨrɨr omni yɨt re ma Mosemna gog yɨtɨm pɨlke na ikonj, ajɨ negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨlem pɨlkena rɨna re ton gar ke utkunda ke yokatonj. \v 14 Mop nokɨp ra gog yɨt yɨmta undoka rɨgap onggɨt tɨrɨr omni yɨt owabɨnta rɨga tauranj, sɨ gar ke utkunda mɨle ra kɨp kesa e tainy. Dɨde ɨtemb God ma tɨrɨr omni yɨt re kemb awɨr yomnonj. \v 15 Mop nokɨp gog yɨtɨt wɨko yii re God ma ukoi soro kɨma b'ɨsagɨkam e. Sɨ rada gog yɨt maka tekeny, gog yɨt erbeka mɨle toda makwa opima taukanj. \v 16 Sɨ onggɨt paemb ɨtemb tɨrɨr omni yɨt re gar ke utkunda kae yokatenyi, nokɨm da ɨdenat ɨtemb tɨrɨr omni yɨt God ma wurar wɨrand ɨbɨm. Ɨ Ɨtemb God ma tɨrɨr omni yɨt re wurar kae ik, nokɨm da ɨdenat komkesa Abraamɨmna b'ɨgawarɨp b'obogɨl okatenyi onggɨtyam tɨrɨr omni yɨt. Sɨ ɨtemb God ma tɨrɨr omni yɨt re ma towanɨm nena mim yepim re gog yɨt awamanj, ajɨ kwa odede rɨga wa mim yepim re Godɨm pɨlɨnd gar ke utkunda yoramitenyi Abraam re dɨde. Sɨ Abraam re mera komkesa rɨga wa b'u e. \v 17 Sɨ ɨja emb jɨ yɨna peband ɨrɨki yɨbɨm da, “Kon mobagendond re jogjog yɨtam rɨga wa b'u mana.” Ɨ Abraam gar ke utkunda yoramitonj onggɨt Godɨm pɨlnat yete re uj rɨga yilo amnɨkeneniny dɨde yete re otobarki kesa gasa odede yɨpa wɨp ke ara emokeneniny otobarki gasa re dɨde. \v 18 Abraam wɨp ke yokatenonj re warɨm b'ogɨl ɨsma kesa gasa na, ajɨ ton Godɨm pɨlɨnd gar ke utkunda yoramitonj warɨm b'ogɨl ɨsma okatam. Nokɨm da ɨdenat ton jogjog b'engabenga yɨtam rɨga wa b'u tainy nokɨp God kea odede yindonj da, “Moina b'ɨga ra odede jogjog im b'utusmurenanj dem.” \v 19 Abraamɨm kemag re momta andred (100) na yɨbnawonj, sɨ ton kea wumɨr na da tina jɨ re kea uj rɨga pɨla na yɨbnonj, dɨde ti kongga Saramna b'ɨga wɨmenapu kɨpear kea toda kwa oparkɨto. Ajɨ tina gar ke utkunda makwa ngai danda kesa awonj. \v 20 Sɨ ton maike God ma tɨrɨr omni yɨt gatab nony nɨmognɨmog awonj. Dɨde ton makwa ngai gar ke utkunda kesa mɨle amnɨkinonj. Ajɨ ton kea ɨtemb tina gar ke utkundand danda kɨma onyitenenonj, dɨde ket Godɨnd b'ogɨl ɨnyomarena yokaenenonj. \v 21 Ɨ dɨde Abraam danda kɨma ɨmɨnjogɨm yomnenonj da, “God ɨta Tina danda ke Tina tɨrɨr omni yɨt notɨnkau.” \v 22 Onggɨt penaemb God Abraamɨmna gar ke utkunda gatab yɨmjatawonj da, “Ɨtemb re moina negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle e.” \v 23 Sɨ ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm yɨna peband da, “God yɨmjatonj da ton re negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga e.” Onggɨtyam ɨrɨki re ma Abraam nena mim. \v 24 Ajɨ kwa mera mim yamim re God negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ nogoniny, nokɨp men kemb gar ke utkunda yoramisu Godɨm pɨlɨnd yet re mera Yonggyam Yesund uj ke yutnyitonj. \v 25 Godɨt Yesund yoramitonj uj okatam meraina negɨr mɨle awɨr omnɨkam, dɨde tin uj ke yutnyitonj mera negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ okawam. \c 5 \s1 Negɨr kesa Dɨmdɨmjog Rɨga ma Ɨsma Mɨle \p \v 1 Sɨ onggɨt paemb men onggɨtyam ngɨmbla yawamu God kɨma, nokɨp men Godɨm pɨlke negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ yokatenyu re gar ke utkunda kae. Mop nokɨp mera Yonggyam Yesu Keriso kea Tina kus ke ɨtemb ngɨmbla yoramitonj men dɨde God ganggand. \v 2 Sɨ Yesu Keriso ɨtemb ngɨmbla yoramitonj re meranɨm okata mana. Ɨ dɨde kwa men kea gar ke utkunda yoramitonda Ti pɨlɨnd. Sɨ onggɨt penaemb Ton niyeninonj God ma wurarɨm pɨlwa. Sɨ men yu onggɨt wurar nasim wekenyɨn. Ɨ dɨde men ukoi sam kɨma e yɨr yungau warɨm b'ogɨl ɨsma rɨna ra God meranɨm Tina b'ogɨl ɨnyomarena yingg iyeny dem. \v 3 Sɨ men ma ɨnta b'ogɨl nena yɨr ungau, ajɨ men kwa ukoi sam omnɨkenenyu ukoi b'ɨdgotnena wɨngɨrɨnd rɨna re men yokatenyu Yesund yɨmta undokand. Mop nokɨp men wumɨr im da onggɨtyam ukoi b'ɨdgotnena kae men okatenyu musɨk wɨmena. \v 4 Ɨ kwa onggɨt musɨk wɨmena kae men okatenyu b'ɨdgotnena okatenam danda rɨna ra God ɨmɨnjogɨm notɨneniny. Ɨ dɨde kwa onggɨt b'ɨdgotnena okatenam danda kae men okatenyu warɨm b'ogɨl ɨsma. \v 5 Onggɨt warɨm b'ogɨl ɨsmat ma ɨta ɨngarɨm notɨnkeneniny. Mop nokɨp Yɨnayɨna Wɨngawɨnga rɨna re God nokainonj, Tonte God ma singi b'iyena mɨle ke meraina gar yɨndangɨr tamnɨkeneniny. \v 6 Mop nokɨp re men wɨngawɨnga ke danda kesa wekenenond, God ma obagendi wɨnɨnd Keriso kea uj awonj mera map yepiya re men Godɨm ewangaya kesa wekenond. \v 7 Sɨ ma ɨta rɨgat uj okas dɨmdɨmjog rɨga map, ɨtemb re ukoijog bebɨg e. Ɨ dɨde ɨta rɨka yama yɨpa rɨgat moga kesa uj okas b'ogɨl mɨle rɨga map. \v 8 Ajɨ re men negɨr mɨlend wekenond, Keriso mera map uj awonj. Sɨ ɨngkenaemb God onggɨtyam Tina get ke ɨmɨnjog gar ke singi b'iyena mɨle meranɨm yɨtaikenonj. \v 9 Ɨ yu men ɨtemb Keriso Tinajog kus kaim negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ okati wekenyɨn. Sɨ onggɨt paemb ra God ma kikitum b'ɨsagɨka wɨn ik dem, God ɨta Kerisond ingau dem mera yɨrkokar okawam Godɨmna ukoi soro kɨma b'ɨsagɨkam pɨlke. \v 10 Mop nokɨp re men Godɨm geja rɨga wekenond, ɨtemb God ma B'ɨga kea uj yokatonj, ɨ ɨngkenaemb men God kɨma rɨgarɨga aukɨtondam. Sɨ yu men ket God kɨma rɨgarɨga im wekenyɨn. Sɨ rɨngma, ma men ɨmɨnjog ɨmjasu da ɨta men yɨrkokar okasu dem Kerisomna yɨrkokarɨm pɨlke, mop nokɨp Keriso kea utnyitonj? \v 11 Sɨ ma onggɨt nena e. Ajɨ men yu kwa Godɨm pɨlnasim ukoi sam yomnɨkenenyu mera Yonggyam Yesu Keriso map, mop nokɨp Ton kea men God kɨma rɨgarɨga nomninonj. \s1 Adamɨm pɨlke Uj dɨde Yesum pɨlke Yɨrkokar \p \v 12 Sɨ onggɨt paemb negɨr mɨle b'atobarkonj onggɨt gowukoyɨnd re yɨpa rɨgam pɨlkena, dɨde onggɨt negɨr mɨle kenaemb uj b'atobarkonj. Sɨ odede nya kaim komkesa rɨga negɨr mɨle amnɨkenenanj, ɨ dɨde onggɨt paemb uj toda kwa komkesa rɨga wa pɨlwa yikeneny. \v 13 Nokɨp gowukoi otomapu ke ngɨrpu re gog yɨt pɨta awonj, sɨ onggɨt ganggand negɨr mɨle omanda yɨbnonj dɨkɨnd gowukoyɨnd. Ajɨ God maka onggɨtyam negɨr mɨle negɨr ma b'ɨsagɨkam agenkinonj, nokɨp gog yɨt maike wekenonj b'ɨsagɨkam. \v 14 Ajɨ rɨga yepiya re wekenonj Adamɨm wɨnɨnd ngɨrpu re ket Mose rɨga wa gog yɨt akainonj, ton maka odede wɨp negɨr mɨle amnɨkenento rɨna re Adam yomnɨkonj. Ajɨ ujɨt ten wɨp eyeninonj towa wɨngɨrɨnd. Sɨ ɨtemb Adamɨmna wɨngata re Ton kɨma yɨpa wɨp e yet re yɨmta ikonj. \p \v 15 Ajɨ onggɨt yɨmta meni Rɨgam pɨlke yiyag wurar re ma ɨja na ɨt re Adamɨmna negɨr mɨle re dɨde. Mop nokɨp onggɨt yɨpa rɨgamna otomi negɨr mɨle kaim jogjog rɨgap uj yokatenyi. Ajɨ Godɨmna wurar dɨde yiyag wurar rɨna re yɨpa rɨga Yesu Kerisomna wurar ke tetkonda, tonsiemb jɨ ukoijog warabag auka ekenya jogjog rɨga wa pɨlwa yepim re Yesund gar ke utkunda ke yokatenyi. \v 16 Ɨ kwa ɨtemb yiyag wurar re ma ɨja e ɨt re rɨngma re onggɨt yɨpa rɨgamna negɨr mɨlem pɨlke aukonj. Mop nokɨp onggɨt yɨpaina negɨr mɨle ɨsagɨkat rɨga eyeniny re negɨr ma b'ɨsagɨka wa im, ajɨ ɨtemb yiyag wurar re jogjog gog yɨt erbeka mɨle awɨr omnɨka mana aukonj dɨde ket rɨga eyeniny de negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ okawam. \v 17 Mop nokɨp naska onggɨt yɨpaina rɨgat kea gog yɨt erbeka mɨle yomnɨkonj dɨde onggɨt yɨpaina rɨga ma paemb jɨ ujɨt komkesa rɨga wɨp eyeniny, ajɨ jogjog rɨgap ɨtemb God ma ukoijog wurar dɨde negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨlemna yiyag wurar ma sobijog im ket takatenanj, ɨ kwa onggɨt paemb ton b'ogla ɨmɨnjog yɨrkokar wɨmenam wɨp b'itiyenanj onggɨt yɨpa rɨgamna danda ke ɨt re Yesu Keriso. \v 18 Sɨ onggɨt paemb ket yɨpaina gog yɨt erbeka mɨlet komkesa rɨga eyeniny de negɨr ma b'ɨsagɨka wa. Ɨ kwa odede yɨpa wɨp nya kaemb yɨpaina negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle omnɨkat toda kwa komkesa rɨga wɨp eyeniny negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ ogonam rɨnte re rɨga wa yɨrkokar agoniny. \v 19 Mop nokɨp ɨja naemb jɨ yɨpa rɨga ma utkunda kesat jogjog rɨga negɨr mɨle wa aramisinonj, ɨ kwa odede yɨpa wɨp nya kaemb yɨpa rɨga ma utkundat jogjog rɨga negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle wa taramisiny dem. \v 20 Sɨ onggɨt penaemb God Tina gog yɨt aramkinonj, nokɨm da ɨdenat Tina gog yɨtɨp rɨga wa wumɨr warabag omnɨka teyenauranj da, “Men re gog yɨt erbeka rɨga im.” Ajɨ rokate re onggɨtyam negɨr mɨle b'usmureneny, God ma wurar toda kwa ɨta ukoi kana b'usmureneny. \v 21 Nokɨm da ɨdenat ɨtemb God ma wurarɨt kwa mera Yonggyam Yesu Kerisomna omnɨki mɨle ke rɨga wɨp teyeniny negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle wa, ɨ dɨde rɨga teyeniny de dadal ngɨrpu kesa yɨrkokar wa. Sɨ odede yɨpa wɨp nya kenaemb naskand negɨr mɨlet wɨp eyeninonj dɨde ket rɨga eyeninonj uj wa. \c 6 \s1 Negɨr Mɨlem pɨlke Uj dɨde Kerisom pɨlke Yilo \p \v 1 Sɨ men rɨdede im nitinjindam? Sɨ rɨngma, men b'ogɨl im negɨr mɨle omnɨkand tekenenyɨn, nokɨm da ɨdenat God ma wurar b'utusmureneny? \v 2 Makwa rɨrɨr e! Men kemb uj aukɨtondam negɨr mɨlem pɨlke. Sɨ rɨngma, rɨrɨr im men b'usaya kwa yilo tekenyɨn onggɨt negɨr mɨlend? \v 3 Sɨ ma wɨn wumɨr im da men komkesa baptiso yokatonda re Keriso Yesu kɨma yɨpand awou mana? Sɨ men onggɨtyam baptiso yokatonda re tina uj kɨma yɨpand awowɨm mana. \v 4 Sɨ onggɨt paemb re men baptiso yokatonda Kerisomna uj kɨma yɨpand awowɨm, men kea ton kɨma yɨpand gop wa niglinonj. Nokɨm da ɨdenat men sisɨl yɨrkokarɨnd menon okasu, odede yɨpa wɨp ɨt re naskand Keriso utnyitonj Abumna b'ogɨl ɨnyomarena ke. \v 5 Mop nokɨp re men yɨpand autondam Tina uj kɨma, ɨ men kwa b'ogla Ton kɨma yɨpand taukindam dem Tina utnyita kɨma. \v 6 Sɨ men ɨja imemb jɨ wumɨr da mera kukɨpɨnd get ke negɨr mɨle rɨga Keriso kɨma im yɨpand wul b'agbagɨnd ɨdrɨki wekeny. Nokɨm da ɨdenat meraina onggɨtyam negɨr mɨle kɨma jɨ negɨr omnɨki tekeny, dɨde kwa ɨdenat men maka b'usaya negɨr mɨlemna wɨko rɨga taukindam. \v 7 Mop nokɨp yet ra Yesu kɨma yɨpand uj okati ɨbɨm wul b'agbagɨnd, God kea tin negɨr mɨlem pɨlke yɨtraronj. \v 8 Ajɨ rada men kea uj yokatonda Keriso kɨma, sɨ men kemb odede gar ke utkunda ke yokasu da men kwa opima ton kɨma yɨpand yilo tekenyɨn dem. \v 9 Mop nokɨp men wumɨr im da Keriso ke uj ke utnyitonj, sɨ onggɨt paemb Ton makwa rɨrɨr e b'usaya uj okas, dɨde ujɨt makwa rɨrɨr e b'usaya Tinɨm yonggyam tainy. \v 10 Ɨ Keriso yɨpapyam uj awonj re rɨgaina negɨr mɨle ngɨrpu kesa dadal awɨr omna mana. Ɨ dɨde daka Tina yilo wɨmena yɨrkokar re Godɨnd ewangaya ma. \v 11 Sɨ wɨdaka kwa walenggyam b'adgenaindam yɨpa wɨp odede da, “Men kea uj aukɨtondam negɨr mɨlem pɨlke. Ajɨ men ket Keriso Yesu kɨma im yɨpand yilo wekenyɨn Godɨnd ewangayam.” \p \v 12 Sɨ onggɨt paemb goro kwa negɨr mɨlet wɨp reyenin waina jɨ rɨnsim ra yɨmta ke uj taukanj dem, mop nokɨp ke negɨr mɨlet wen wɨp ramnin onggɨtyam jɨwɨmna negɨr singi yɨmta undokam. \v 13 Sɨ wɨn goro kwa tengaeninam waina kɨpear negɨr mɨle omnɨkam negɨr kaokao ingaena gasa pɨla. Ajɨ wɨn kea ujɨm pɨlke ɨtektondam de yɨrkokar wa. Sɨ onggɨt paemb wɨn b'ogla walenggyam b'atkaindam Godɨnd ewangayam, dɨde waina jɨwɨnd kɨpear kwa tengaindam Godɨnd ewangayam, nokɨp waina jɨwɨnd kɨpear re negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle omnɨkam ingaena gasa im. \v 14 Mop nokɨp wɨn ma gog yɨt wɨra nasim wekenyɨt, ajɨ God ma wurar wɨra nasim wekenyɨt. Sɨ onggɨt paemb negɨr mɨle ma rɨrɨr e wa yonggyam tainy. \s1 Negɨr kesa Dɨmdɨmjog Mɨlemna Wɨko Rɨga \p \v 15 Sɨ men nangga e omnɨku? Ma men negɨr mɨle im tamnɨkindam, nokɨp men ma God ma gog wɨra nasim wekenyɨn, ajɨ God ma wurar wɨra nasim? Makwa rɨrɨr e! \v 16 Ma wɨn wumɨr im da ra wɨn walenggyam b'atkaindam yɨpa rɨgam pɨlwa tin yɨt utkundam tina wɨko rɨga pɨla, sɨ wɨn kea tina ɨmɨnjog wɨko rɨga im aindam yena re wɨn yɨt yutkundenenya? Ra wɨn negɨr mɨlemna wɨko rɨga taindam, sɨ wɨn uj e okasya dem. O ra wɨn God ma yɨt utkunda rɨga taindam, sɨ wɨn negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle e okasya dem. \v 17 Ajɨ ukoi sɨteket Godɨm pɨlwa! Mop nokɨp naskand wɨn re negɨr mɨlemna wɨko rɨga na wekenot. Ajɨ wɨn kea gar ke b'obogɨl yutkundenenonda dɨde yɨmta yundokenenonda God ma ɨtemb kupka ouyaena yɨtkak rɨna re rɨgap wanɨm b'ɨsatena yiyeno. \v 18 Sɨ wɨn kea b'ɨtrarkɨtondam negɨr mɨlem pɨlke, dɨde negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨlemna wɨko rɨga na aukɨtondam. \v 19 Ɨ kon nitindenyɨn rɨgaina opurena nya kae, nokɨp waina get ke wumɨr re kut im. Wɨn naskand kɨlkɨl mɨle dɨde negɨrjog mɨlemna wɨko rɨga na wekenot. Sɨ wɨn kea waina kɨpear engaentondam negɨrjog mɨle omnɨkam. Ajɨ otade wɨn negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨlemna wɨko rɨga im wekenyɨt. Sɨ wɨn b'ogla waina kɨpear engaeninam yɨnayɨna mɨle omnɨkam odede rɨngma na re wɨn naskand waina kɨpear engautondam. \v 20 Mop nokɨp re wɨn negɨr mɨlemna wɨko rɨga wekenot, sɨ wɨn negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨlem pɨlke b'ɨtrarki rɨga na wekenot. \v 21 Sɨ rɨngma, onggɨt wɨnɨnd wɨn nangga b'ogɨl kɨp na eaktondam? Ajɨ yu wɨn onggɨtyam waina omnɨki gatab ɨngar im ainindam, mop nokɨp wɨn kemb wumɨr aindam da onggɨtyam mɨlemna kikitum ɨsma re uj e. \v 22 Ajɨ yu wɨn negɨr mɨlem pɨlke b'ɨtrarki im wekenyɨt, dɨde God ma wɨko rɨga im wekenyɨt. Sɨ ɨngkaimemb wɨn waina yɨnayɨna mɨle kɨp eakindam. Ɨ ɨtemb kikitum ɨsma re dadal ngɨrpu kesa yɨrkokar e. \v 23 Mop nokɨp negɨr mɨlemna mɨra re uj e, ajɨ Godɨmna yiyag wurar re ngɨrpu kesa dadal yɨrkokar e rɨnte re yɨbɨm Keriso Yesu mera Yonggyamɨm pɨlɨnd. \c 7 \s1 God ma Gogɨm pɨlke B'ɨtraram \p \v 1 Kor nany dɨde yɨngganwar! Kon nitindenyɨn towanɨm ma yepim re God ma gog yɨt wumɨr wekeny. Ke wɨn wumɨr aindam da ɨtemb God ma gog yɨtɨt rɨgand wɨp iyeny ra tina wɨmena yɨrkokar ngɨrpu wa e? \v 2 Sɨ kon yɨpa wɨngata yɨt e nitindenyɨn. Yɨpa leo kɨma kongga re gog ke ti leom pɨlɨnd ɨjobɨki o wɨbɨm ti leo ma wɨmena yɨrkokar ngɨrpu wa. Ajɨ ra ti leo uj tainy, ton kemb b'ɨtrar onggɨt gogɨm pɨlke rɨnto re ti leom pɨlɨnd ɨjobɨki wɨbɨm. \v 3 Sɨ onggɨt paemb ra ɨtomb jɨ leo kɨma konggamna leo yilo ɨbɨm, ɨ onggɨt konggat b'enga rɨga kwa okas ti leom, sɨ komkesa rɨgap tin b'ogla togenai da ɨtomb re gigɨr dɨde yɨgyɨg b'iyena mɨle kongga o. Ajɨ ra ti leo uj tainy, ton kemb b'ɨtrari o wɨbɨm onggɨt ɨjobɨki gogɨm pɨlke. Sɨ rada ton b'enga rɨga kwa okas ti leom, sɨ ɨtomb re ma gigɨr dɨde yɨgyɨg b'iyena mɨle kongga o. \v 4 Kor nany dɨde yɨngganwar! Wɨda kwa odede yɨpa wɨp nya kena uj aukɨtondam yɨpand Kerisomna uj kɨma. Sɨ wɨn ɨngkenaemb God ma gogɨm pɨlke b'ɨtrarkɨtondam wanɨm yɨpand awowɨm onggɨt b'enga Rɨga kɨma yet re uj ke utnyitonj, nokɨm da ɨdenatemb men kɨp kɨma taukindam Godɨnd ewangayam. \v 5 Mop nokɨp men re naskand gɨm ke gowukoi rɨga na wekenond, ɨ gog yɨtɨt negɨr mɨlemna singi pɨta wa apekeneninonj. Ɨ ket onggɨt negɨr mɨlemna singit meraina kɨpear engaeneninonj. Sɨ ɨngkenaemb men uj awowɨm kɨp amnɨkentondam. \v 6 Ajɨ yu men b'ɨtrarki im wekenyɨn onggɨt gog yɨtɨm pɨlke, nokɨp men kea onggɨt gogɨmna ɨjobɨki kɨma uj aukɨtondam. Sɨ onggɨt paemb men Godɨnd yewangaenenyu Yɨnayɨna Wɨngawɨngamna sisɨl nya ke, ajɨ ma kesam ɨrɨki gog yɨtɨmna nya kae. \s1 God ma Gog dɨde Negɨr Mɨle \p \v 7 Sɨ men rɨdede im ket nitinjindam? Rɨngma, rɨka God ma gog negɨr mɨle e? Nayɨ, ma ɨja e. Rako maka God ma gogɨt nouyaeniny, ma rako kon wumɨr na nɨbnyɨn nangga e negɨr mɨle. Odedemb da rako God ma gog maka yindeny da “Goro nonygor,” ma rako kon wumɨr na nɨbnyɨn nangga e nonygor. \v 8 Ajɨ onggɨt God ma b'ingawa yɨtte nomneny da “Goro nonygor,” ɨ ɨngkaemb ket negɨr mɨlet gangga yokateny dɨde komkesa nonygor mɨle kor pɨlɨnd urneniny. Onggɨt paemb ra gog yɨt maka ra tekeny, negɨr mɨle ma rɨrɨr e wɨko omnɨkam. \v 9 Sɨ re kon gog yɨt wumɨr kesa nɨbnond, kon gɨm ke yilo na nɨbnond. Ajɨ re God ma b'ingawa yɨt kor pɨlwa ikonj, sɨ onggɨt b'ingawa yɨtɨt nouyaenonj negɨr mɨle gatab kor garɨnd, sɨ kon ket uj yokatond. \v 10 Ɨ kon ɨja na pop nony awond da “God ma b'ingawa yɨtɨt yɨrkokar e nitiyau,” ajɨ kon yodarond ɨtemb God ma b'ingawa yɨt re kornɨm uj mana. \v 11 Mop nokɨp re ɨtemb God ma b'ingawa yɨtɨt wumɨr nomnenonj, ɨ ɨngkenaemb ket negɨr mɨlet gangga yokatenonj dɨde ket rabem nomnenonj, sɨ onggɨt b'ingawa yɨtɨt ujɨm nomnonj. \v 12 Sɨ onggɨt paemb gog yɨt re yɨnayɨna e. Ɨ God ma b'ingawa yɨt re kwa yɨnayɨna e, ɨ negɨr kesa dɨmdɨmjog e, ɨ dɨde b'ogɨljog e. \p \v 13 Sɨ rɨngma, rɨka ɨtemb b'ogɨljog gasa aukonj kornɨm uj mana? Ma ɨja e! Ajɨ onggɨt b'ogɨljog gasat kea ken ujɨm nomnonj, sɨ ɨngkenaemb ket kon yongwatond da nangga e negɨr mɨle. Ɨ onggɨt b'ingawa yɨtɨt wumɨr nomnonj da koina mɨle re uj mim. Nokɨm da ɨdenat kon b'obogɨl b'atɨngwatenyɨn da ɨtemb koina mɨle re ongwata kesa ukoijog negɨr mɨle im. \s1 B'ogɨl Mɨle Omnɨkam Gar Bebɨg \p \v 14 Mop nokɨp men wumɨr im da gog yɨt re wɨngawɨnga gasa e ajɨ kon re gɨm ke gowukoi rɨga en, sɨ onggɨt negɨr mɨlet nokatonj re tina wɨko rɨga wɨmena mana. \v 15 Kon ma ɨta angwateninyɨn nangga im re kon amnɨkeninyɨn. Mop nokɨp kon ma opima amnɨkeninyɨn b'ogɨl gasa rɨnsim re kon singi en omnɨkam, ajɨ kon opima amnɨkeninyɨn negɨr gasa rɨnsim re kon ma singi en omnɨkam. \v 16 Rada kon tamnɨkeninyɨn nangga im re kon ma singi en omnɨkam, sɨ kon ket ɨmjasɨn da gog yɨt re b'ogɨljog e. \v 17 Sɨ opimemb negɨr gasa ma kolenggyam im amnɨkeninyɨn, ajɨ negɨr mɨlete rɨnte re kor pɨlɨnd wɨmena yikeny. \v 18 Mop nokɨp kon wumɨr en da awɨr e kwa nangga b'ogɨljog gasa e yɨbɨm kor pɨlɨnd, de koina gɨm ke gowukoi rɨgam pɨlɨnd. Mop nokɨp kor ɨta singi onggɨtyam b'ogɨljog gasa omnɨkam, ajɨ omnɨka awɨr e kwa yɨbɨm kor pɨlɨnd. \v 19 Nokɨp kon ma opima amnɨkeninyɨn opimemb b'ogɨljog gasa rɨnsim re kon singi en omnɨkam, ajɨ kon opima amnɨkeninyɨn opimemb negɨr gasa rɨnsim re kon ma singi en omnɨkam. \v 20 Ajɨ rada kon opima amnɨkeninyɨn nangga im re kon ma singi en omnɨkam, sɨ onggɨtyam gasa ma kolenggyam im amnɨkeninyɨn, ajɨ negɨr mɨlete rɨnte re kor pɨlɨnd wɨmena yikeny. \v 21 Sɨ kon ɨtaemb jɨ yɨr yongenenyɨn yɨpa gog, ɨt re da kor pɨlɨnd ɨta b'ogɨljog gasa omnɨka singi yɨbɨm, ajɨ daka negɨr gasa omnɨka singi ɨndama toda kwa yɨbɨm kor pɨlɨnd. \v 22 Nokɨp kon koina kukɨp rɨgam pɨlke ukoi sam e yomnɨkenenyɨn God ma gog yɨmta undokam. \v 23 Ajɨ kon kwa yɨr yongenenyɨn yɨpa b'enga gog rɨnte re koina gɨm ke kɨpearɨnd yɨbɨm, dɨde ipowa yiyeny koina kukɨp ke nony menamenamna gog, ɨ dɨde tontemb nugongateny dɨde niyeny negɨr mɨle omnɨka ma gog wɨngɨr wa rɨnte re yɨbɨm koina gɨm ke kɨpearɨnd. \v 24 O! Kon ma sobijog gar bebɨg kɨma rɨga en! Koina gɨm ke jɨwɨt ita wɨnɨnd negɨr mɨle amnɨkeneniny, ɨ onggɨtyam ɨsma re uj e. Sɨ yete ken onggɨtyam uj ke nɨtɨtrɨngenj? \v 25 Ajɨ Godɨm pɨlwa sɨteket, nokɨp mera Yonggyam Yesu Keriso kea ken nɨtrɨngendonj onggɨt negɨr mɨlemna gogɨm pɨlke. Sɨ onggɨt paemb kon kolenggyam kukɨp ke re God ma gog wɨko omnɨka rɨga en, ajɨ gɨm ke gowukoi rɨga re negɨr mɨlemna gog wɨko omnɨka rɨga en. \c 8 \s1 Yɨnayɨna Wɨngawɨngam pɨlke Yɨrkokar \p \v 1 Sɨ onggɨt paemb da makwa ɨta yɨpa negɨr ma b'ɨsagɨka onggɨt rɨga wa pɨlɨnd yepim re gar ke utkunda ke Keriso Yesum pɨlɨnd wekeny. \v 2 Mop nokɨp yet ra man Yesu Kerisond gar ke utkunda ke okasɨt, Yɨnayɨna Wɨngawɨngat kea yɨrkokar mokau. Sɨ onggɨt Tina gogɨt Keriso Yesu map men mɨtraronj negɨr mɨle dɨde ujɨmna gogɨm pɨlke. \v 3 Mop nokɨp gog yɨtɨt ma rɨrɨr e yɨrkokar okawam, nokɨp gɨm ke gowukoi rɨga re danda kesa e kupka gog yɨt yɨmta undokam. Sɨ God negɨr mɨle awɨr omnɨkam yɨtmɨkitonj Tinajog B'ɨga yɨpa wɨp odede ɨt re negɨr mɨle kɨma gɨm ke gowukoi rɨga re dɨde. Ɨ God ket rɨgaina negɨr mɨle map negɨr ma b'ɨsagɨka yomnɨkonj onggɨt Tina B'ɨga ma jɨwɨnd. \v 4 Nokɨm da ɨdenat negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle rɨnsim re gog yɨtɨt nerkeniny omnɨkam, rɨrɨrkɨp taukanj mera pɨlɨnd yepim re men maka wɨmena wuwenyɨn gɨm ke gowukoi rɨgaina singi rɨrɨrɨnd ajɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨngamna singi rɨrɨrɨnd. \v 5 Mop nokɨp rɨga yepim re towaina gɨm ke gowukoi rɨgaina mɨle singind wɨmena wuweny, ton nony menamena amnɨkenenanj re towaina gɨm ke gowukoi rɨgamna gasa mim, ajɨ rɨga yepim re Yɨnayɨna Wɨngawɨngamna singind wɨmena wuweny, ton nony menamena amnɨkenenanj re Yɨnayɨna Wɨngawɨngamna gasa mim. \v 6 Nokɨp gɨm ke gowukoi rɨgam pɨlke nony menamenat rɨga wɨp teyeniny ra uj waim, ajɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨngam pɨlke nony menamenat rɨga wɨp teyeniny ra yɨrkokar dɨde ngɨmbla wa im. \v 7 Mop nokɨp gɨm ke gowukoi rɨgam pɨlke nony menamena re Godɨm geja rɨga e. Mop nokɨp onggɨt nony menamena ke rɨga ma opima gog yɨt yɨmta tundokenenanj ɨ kwa daka ton makwa rɨrɨr im yɨmta undokam. \v 8 Rɨga yepim re gɨm ke gowukoi rɨgamna singind wekeny, ton ma rɨrɨr im Godɨnd sam okawam. \v 9 Ajɨ ra Godɨmna Wɨngawɨnga wɨmena ikeny waina garɨnd, wɨn ma opima tekenyɨt gɨm ke gowukoi rɨgamna singind, ajɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨngamna singi nasim. Yet ra maka Kerisomna Wɨngawɨnga okas, ɨtemb rɨga re ma Tina rɨga e. \v 10 Ajɨ rada Keriso ɨta wa pɨlɨnd yɨbɨm, waina jɨ ra uj im taukanj negɨr mɨle map, ajɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨnga re yɨrkokar e wanɨm. Mop nokɨp Kerisomna negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle ɨta yɨbɨm wɨn kɨma. \v 11 Sɨ God kea Yesund yutnyitonj uj ke dɨde Tina Wɨngawɨnga ɨta yɨbɨm wa pɨlɨnd. Ɨ God yet re Kerisond uj ke yutnyitonj, Ton Tina Wɨngawɨngand yingaeny yɨrkokar ogonam waina ɨtkɨki jɨwɨm yete re wɨmena yikeny wa pɨlɨnd. \p \v 12 Kor nany dɨde yɨngganwar! Sɨ onggɨt paemb men goro kwa gɨm ke gowukoi rɨgaina wɨp b'amnena rɨrɨrɨnd wɨmena mɨle yɨmta rundokinum, ajɨ b'ogla Yɨnayɨna Wɨngawɨnga ma wɨp b'amnena nena yɨmta rundokinum. \v 13 Mop nokɨp ra wɨn gɨm ke gowukoi rɨgaina singind wɨmena tuwenyɨt, wɨn ɨmɨnjog opima uj taukindam. Ajɨ ra wɨn Yɨnayɨna Wɨngawɨngand yɨmta undokya ɨ ɨngkaim wɨn tepoindam gɨm ke gowukoi rɨgamna singi mɨle, sɨ wɨn yilo im tekenyɨt. \v 14 Mop nokɨp rɨga yepim re Godɨmna Wɨngawɨngat wɨp eyeniny, ton re Godɨmna b'ɨga im. \v 15 Mop nokɨp Yɨnayɨna Wɨngawɨnga rɨna re God wa akainonj, Ton ma opima wen b'usaya wɨko rɨga tamnɨkiny moga okawam, ajɨ Tonɨt wen Godɨmna okati b'ɨga amninonj. Sɨ men onggɨt Yɨnayɨna Wɨngawɨngam pɨlkaim b'okta arara aenenindam da, “Abu! Abu!” \v 16 Ɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨngate tilenggyam meraina wɨngawɨnga kɨma yɨpand gɨlgɨl ɨmɨnjog pɨta amneneniny da, “Men re God ma b'ɨga im.” \v 17 Ɨ rada men Tina b'ɨga im autondam, sɨ men re kea Tina owabɨnta rɨga im. Ɨ kwa rada men opima ɨmɨnjog Keriso kɨma yɨpand gɨlgɨl b'ɨdgotnena akatenindam, nokɨm da ɨdenat men ton kɨma yɨpand gɨlgɨl b'ogɨl ɨnyomarena yingg teyenindam, sɨ men re Godɨmna owabɨnti rɨga im, ɨ dɨde kwa men re Keriso kɨma yɨpand gɨlgɨl owabɨnti rɨga im. \s1 Warɨm B'ogɨl Ɨnyomarena \p \v 18 Mop nokɨp kon yɨmjatenyɨn da meraina b'ɨdgotnena yu gowukoyɨnd re ma rɨrɨr e yɨpa rɨrɨrkɨp omnenam warɨm b'ogɨl ɨnyomarena kɨma rɨnsim ra meranɨm pɨta taukanj dem. \v 19 Ɨ komkesa God ma otobarki gowukoi gasap sam kɨma Godɨnd yɨr yungaenenyi da Tina b'ɨga opima pɨta wa tapekiny. \v 20 Mop nokɨp opimemb God ma otobarki gowukoi gasap kea rɨl kesa rɨgaina negɨr mɨle map sake yokato Godɨm pɨlke, ajɨ ɨtemb re ma towainajog singi kena. Ajɨ Godɨt singi yoramitonj towanɨm yɨmta undokam, onggɨt mana da warɨm b'ogɨl ɨsma okasi dem. \v 21 Sɨ onggɨt otobarki gowukoi gasap toda kwa opima b'ɨtɨtraranj dem rɨngkaim re ton ɨtkɨki negɨr nya akatenenanj dɨde taukanj dem de b'ogɨl ɨnyomarena kɨma b'ɨtrarapu wa rokasim ra God ma b'ɨga tekeny dem. \v 22 Sɨ men wumɨr im da komkesa God ma otobarki gowukoi gasa b'aenenanj dɨde kopa akatenenanj kongga mɨna b'ujena re dɨde ngɨrpu yu wɨnɨnd. \v 23 Ajɨ ma Godɨmna onggɨtyam otobarki gowukoi gasa nenapim, ajɨ kwa meda yepim re yokatenenyu Yɨnayɨna Wɨngawɨngand rɨnte re Godɨmna naskajog wurar mera pɨlɨnd. Sɨ meda kwa meralenggyam meraina garɨnd b'aena kɨma yɨr yungaukenenyu da men God ma okati b'ɨga taindam, ɨ men b'ɨtrarkindam meraina jɨwɨm pɨlke. \v 24 Mop nokɨp men onggɨt warɨm b'ogɨl ɨsma kena yɨrkokar yokatonda, ajɨ warɨm b'ogɨl ɨsma rɨnte re rɨgap yɨr ongong yiyenyi re ma warɨm b'ogɨl ɨsma e. Yete warɨm b'ogɨl ɨsma yokateny onggɨt gasam pɨlɨnd rɨnsim re ton yɨr ongong eyeniny? \v 25 Ajɨ ra men warɨm b'ogɨl ɨsma okasu nangga e re yɨr ongong kesa yɨbɨm, sɨ men ket yɨr ungauka iyenyu ra musɨk wɨmena kɨma e. \p \v 26 Odede yɨpa wɨp nya ke Yɨnayɨna Wɨngawɨngate kwa meraina danda kesa map yɨm nokaeneniny. Mop nokɨp men b'ogla yɨr topmitenindam ajɨ men ma wumɨr im rɨdede e b'obogɨl yɨr opmitenam. Ajɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨngate Tilenggyam mera map gar bebɨg yokateny, sɨ Ton ma rɨrɨr e yɨt opurenam onggɨt meraina gatabɨm. Ajɨ Ton yɨr opmiteny Godɨm pɨlwa re gar bebɨg b'aena kɨma e. \v 27 Ɨ God yete re meraina gar yɨr eyeniny, Ton wumɨr e nangga nony menamena im re Yɨnayɨna Wɨngawɨngat amnɨkiny. Mop nokɨp Yɨnayɨna Wɨngawɨngat yɨna rɨga wa mim b'ɨtena aramiteniny Godɨmna singi rɨrɨrɨnd. \v 28 Ɨ men wumɨr im da komkesa gasap gɨlgɨl wɨko amnɨkanj re towanɨm b'ogɨl mim yepim re Godɨnd singi yiyenyi, ɨ yena re God ara emokinonj Tina singind. \v 29 God naska nata Tina rɨgam get ke wumɨr awonj, ɨ Ton kwa ket ten kea get ke naskand abagenjinonj yɨpa rɨrɨrkɨp Tina B'ɨgamna kukɨp pɨla omnɨkam. Sɨ ɨdenat Ton naskajog b'ɨga tainy jogjog nanyɨngganwar wɨngɨrɨnd. \v 30 Ɨ rɨga yena re God get ke naskand abagenjinonj, Ton kea ten ara emokinonj. Ɨ rɨga yena re God ara emokinonj, Ton kwa ket towa negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ akainonj. Ɨ dɨde rɨga yama na re God negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ akainonj, Ton ket ten b'ogɨl ɨnyomarena kɨma amnɨkinonj. \s1 Godɨmna Ɨpendi kesa Singi \p \v 31 Sɨ onggɨt paemb da men nangga yɨt im nitinjindam onggɨtyam gatab? Rada God re mera tab nate yɨbɨm, yete rɨrɨr e mera pɨlɨnd geja omnɨkam? \v 32 God maike Tinajog B'ɨga ena yognatonj, ajɨ Ton Tina B'ɨga nokainonj komkesa mera mana. Sɨ rɨngma, yet re mera nokainonj Tina B'ɨga, ma awɨr e Ton kwa mera komkesa gasa jabajaba wurar ke notgoneniny? \v 33 Yete rɨrɨr e God ma obagɨki rɨga kot wa taramkiny? Makwa rɨrɨr e, nokɨp Godtemb jɨ Rɨga yete re towa negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ agoniny. \v 34 Ɨ kwa yete rɨrɨr e towa pɨlɨnd negɨr ma b'ɨsagɨka omnɨkam? Makwa rɨrɨr e, nokɨp Keriso Yesu kea uj awonj, ajɨ ma ɨna nena na, ton kwa kea utnyitonj uj ke. Ɨ kwa Godɨmna yɨmjog yɨm tab ke juwai kɨma pɨpmet nate yɨbɨm, dɨde kwa b'ɨtena yoramiteny meranɨm. \v 35 Yete rɨrɨr e men wetaweta notɨniny Kerisomna singim pɨlke? Sɨ rɨrɨr e bebɨg kɨma b'ɨdgotnenat, o kopa kɨma b'angkɨndat, o rɨgam pɨlke bebɨg dɨde b'ɨsadrena mɨlet, o owoupat, o wɨ kesat, o moga kɨma negɨr gasat, o geja omnɨkam girit? \v 36 Ɨja emb jɨ yɨna peband ɨrɨki yɨbɨm da, \q1 “Sɨn mor map uj mim nipouranj onggɨt kupka bibɨrɨnd, \q2 ɨ sɨn pɨtapɨta nomnenanj da wɨn re ɨja im opi re ongandam mamoi re dɨde.” \m \v 37 Ajɨ Keriso men singi niyeniny, sɨ onggɨt Tina singi danda kaim men onggɨtyam komkesa bebɨg mɨle wɨngɨrɨnd kupkakupka gou wa amnenindam. \v 38 Mop nokɨp kon kupkakupka ɨmɨnjog ke wumɨr yokatenyɨn da ujɨt ma rɨrɨr e, ɨ yilot ma rɨrɨr e, ɨ anerup ma rɨrɨr im, ɨ ukoi wɨp iyoi rɨgap ma rɨrɨr im, ɨ yunɨm mɨlep ma rɨrɨr im, ɨ warɨm mɨlep ma rɨrɨr im, ɨ danda kɨma gasap ma rɨrɨr im, \v 39 ɨ gasa rɨnsim re wekeny gowukoi pumb wa ma rɨrɨr im, ɨ gasa rɨnsim re wekeny gowukoi gou bora wa ma rɨrɨr im, ɨ dɨde kwa nanggamog im re Godɨmna otobarki gasa, ton ma rɨrɨr im men wetaweta notɨnkanj Godɨmna singim pɨlke rɨnte re yɨbɨm mera Yonggyam Keriso Yesum pɨlɨnd. \c 9 \s1 God ma Obagɨki Rɨga Israel \p \v 1 Ɨ Kon ɨmɨnjog yɨtkak nitindenyɨn rɨnte re Kerisom pɨlɨnd yɨbɨm, ɨ kon ma b'anygɨnenyɨn. Koina kukɨp ke nonykokɨt yɨr ungatena eyeniny yɨpand gɨlgɨl Yɨnayɨna Wɨngawɨnga kɨma da, \v 2 “Kon ma sobijog gar bebɨg en dɨde koina garɨnd ɨta gar kopa b'aikɨndeneny.” \v 3 Mop nokɨp kon ɨmɨnjog singi en da kon kolenggyam sake okasɨn dɨde Kerisom pɨlke tewaikisɨn ɨngkek ket rako kon yɨm takainyɨn koina nany dɨde yɨngganwar towanɨm yɨrkokar okatam yepim re koina kus ke gu rɨga. \v 4 Ton opimemb re Israel rɨga im. God ten abagenjinonj odede yɨt kɨma da, “Wɨn re Koina okati b'ɨga im,” ɨ Tina b'ogɨl ɨnyomarena akainonj, ɨ Tina outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt akainonj, ɨ Tina gog yɨt akainonj, ɨ Tin ewangayam mɨle auyaeninonj, ɨ ket Tina tɨrɨr omni yɨt agoninonj. \v 5 Ɨ kwa dadwar yena re otomapu ke God abagɨkinonj yɨrkokar okawam re towa mim. Ɨ kwa Keriso \m re Israel rɨga waina kus kena ukendonj, ɨ Ton re God e dɨde komkesa gasa re Ti wɨra nasim wekeny. Sɨ esourena yebɨm ngɨrpu kesa Ti pɨlwa, ɨmɨnjog! \p \v 6 Rɨga ma rɨrɨr e odede indeny da God ma onggɨtyam yɨtkak makwa rɨrɨrkɨp awonj. Mop nokɨp rɨga yepim re Israel kus ke ukukto, sɨ ma ton komkesa ɨmɨnjog Israel rɨga im. \v 7 Ɨ kwa Abraamɨmna kus ke b'ɨgawar re ma ton komkesa tina b'ɨga im, ajɨ God Abraamɨnd yomnonj da, “Isakɨm pɨlke b'usmureni b'ɨga nena im moina kus ke b'ɨga nyɨ tagenaeranj dem.” \v 8 Odede ma yindeny da opi re Abraamɨmna kus ke b'ɨgawar re ma komkesa God ma b'ɨga im, ajɨ ɨnsim ɨmɨnjog Abraamɨmna b'ɨga yena re God tɨrɨr omni yɨt kɨma abagenjinonj da, “Ton re Abraamɨmna b'ɨga im.” \v 9 Mop nokɨp God kea tɨrɨr omni yɨtkak ke Abraamɨnd yomnonj da, ‘Yɨpa kemag kak ke odede wɨn nate kon kwa tɨtenjɨn dem, ɨ Saram ɨta dem b'ɨga’ \v 10 Ma onggɨtyam nena na. Ajɨ re kwa Ribeka yɨpa mera b'u Isak kɨma pɨl b'asopayonda \v 11 ɨ re maka damdam b'ɨga ukendonda dɨde maka yɨpa b'ogɨl o negɨr mɨle amnɨkinonda, ajɨ God kea Yakobɨnd yobagendonj. Nokɨm da ɨdenat Godɨmna obagenda rɨl ɨbneneny ra ma rɨgaina omnɨki wɨko kae ajɨ Tina ara emokam pɨlkae. \v 12 Sɨ God ma rɨl ma rɨgaina mɨle omnɨka kaim, ajɨ Godɨm pɨlkaim yete re tina rɨga ara emoka eyeniny. Sɨ Ribekand womnonj da, “Nanyamyamte yɨngganyamɨmna wɨko rɨga tainy dem.” \v 13 Sɨ ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da, “Kon Yakobɨnd singi yiyenenond, ajɨ kon Esaund singi kesa na yomnenond.” \p \v 14 Sɨ nangga im men nitinjindam? Rɨngma, ɨta Godɨm pɨlɨnd negɨr kɨma kaokao mɨle yɨbɨm? Makwa ɨta! \v 15 Mop nokɨp Ton Mosem pɨlwa yindeny da, “Kon ɨta kear tin omnenyɨn yena ra Kon singi omnyɨn kear omnenam, ɨ kwa Kon ɨta gar ke kear tin omnenyɨn yena ra Kon singi omnyɨn gar ke kear omnenam.” \v 16 Sɨ onggɨt paemb da ɨtemb God ma ara b'emoka re ma rɨgaina singi kae, ɨ ma rɨgaina b'asowa wɨko kae, ajɨ Tina kear kae. \v 17 Mop nokɨp yɨna pebat Ejipt kantri mopyam king Paraom gatab yisɨpkis da, “Kon onggɨt mop pena mor pɨpmet mokawond, nokɨm da ɨdenat kon koina danda pɨta omnenyɨn moina mɨle omnɨka wɨngɨrɨnd dɨde ɨdenat kwa Koina nyɨ pɨtand auka ikeny dem komkesa gowukoyɨnd.” \v 18 Sɨ onggɨt paemb God kear e tin omneny yena ra Ton singi kear omnenam, ɨ Ton gar rogɨlkak e tin omnɨk yena ra Ton singi gar rogɨlkak omnɨkam. \s1 Godɨmna Negɨr ma B'ɨsagɨka dɨde Kear \p \v 19 Sɨ yɨpat yama b'ogɨl e kor pɨlwa odede b'arkita oramis da, “Ra God rɨgaina gar rogɨlkak tamnɨkiny, sɨ nangga pae Ton kwa b'injawa yoramiteny? Nokɨp ra Ton Tina singi oramis, sɨ makwa ɨta yete rɨrɨr tainy Tina singi ogokam.” \v 20 Ajɨ yetet man jɨ rɨga yete re Godɨm yɨt yengaurenainyɨt? Ɨta yɨpa rɨga ma omnɨki gasat indeny tina omnɨka rɨgam pɨlwa da, “Nangga pena man odede nomnɨkot?” \v 21 Rɨngma, pam ke gasa omnɨka rɨgam ɨta ti pɨlɨnd seo yɨbɨm ɨt re yɨpaina pam kɨpol ke omnɨkam b'ogɨl ɨsnawa gasa o mɨnda omnɨkam ɨsnawa kesa gasa? \v 22 Ɨ God nɨnda rɨga amnɨkinonj re ukoi soro kɨma b'ɨsagɨka okatena mana dɨde ket negɨr omnɨka mana. Ɨ rada God, Ton ukoijog musɨk wɨmena ikeny towa pɨlwa, nokɨm da ɨdenat Ton Tina ukoi soro kɨma b'ɨsagɨka pɨta wa omɨny towaina negɨr mɨle gatab dɨde Tina danda tauyainy, sɨ nangga e man mitinjɨt? \v 23 Ɨ Ton kwa nɨnda rɨga amnɨkinonj kear omnenam dɨde b'ogɨl ɨnyomarena okawam. Ɨ rada Ton kwa Tina ukoijog b'ogɨl ɨnyomarena ouyaenam singi tainy towa pɨlwa, sɨ nangga e man mitinjɨt? \v 24 Sɨ yepim jɨ opimemb rɨga yena re God ara emokinonj kear omnenam dɨde b'ogɨl ɨnyomarena okawam? Sɨ opimemb jɨ men rɨga, ma Ju rɨga nena na, ajɨ toda kwa Tina obagɨki kesa rɨga. \v 25 Sɨ God ɨja emb yindeny bageyam Oseamna peband da, \q1 “Kon opima ara temokinyɨn dem Koina rɨga yepim re Koina obagɨki kesa rɨga, \q2 ɨ dɨde opima Kon Koina singi iyenijog rɨgam nyɨ tagenainyɨn dem yepim re Koina singi iyeni kesa rɨga.” \q1 \v 26 “Ɨ dɨde onggɨt pɨpmetɨnd God yindenonj onggɨt rɨga wa pɨlwa da ‘Wɨn re ma Koina obagɨki rɨga im,’ \q2 ajɨ onggɨt yɨpaina pɨpmetɨnd yɨrkokar God opima ten nyɨ tagenainy dem da, ‘Wɨn re Koina b'ɨga im.’” \m \v 27 Isaya toda kwa Israel gatab b'okta unena kɨma pɨta amneniny da, “Nangga ma jɨ rada Israel rɨga ogenka kesa im odede opi re sɨpand jimiya re dɨde, ajɨ God ma ɨrari nɨnda komb rɨga nenapim dadal yɨrkokar okasi dem. \v 28 Yonggyam onggɨt gowukoyɨnd Tina tɨrɨr omni yɨtkak kaim kupkakupka negɨr mɨle rɨga ɨsagɨka teyeniny dem, ajɨ b'ɨsagɨka wɨn kut e omɨny dem. Sɨ onggɨt paemb ma jog rɨga im ɨrarki tekeny dem.” \v 29 Ɨ kwa Isaya kea naska nata yindenonj odede yɨpa wɨp yɨtkak da, \q1 “Rako Yonggyam, Dandam Rɨgɨb Rɨga God maka meranɨm nɨnda Abraamɨmna b'ɨgawar erarinonj, \q2 sɨ men keako aukɨtondam odede yɨpa wɨp Sodom re dɨde, \q2 ɨ kwa men keako aukɨtondam odede yɨpa wɨp Gomora re dɨde.” \s1 Nangga pena Israel Rɨgap maka Yesu Kerisond Yokato? \p \v 30 Sɨ men nangga yɨt im nitinjindam? Re God ma obagɨki kesa rɨga yepiya re maka negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ oraka yiyeno, ton kea negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ yokato. Sɨ ɨtemb negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ re gar ke utkunda ke okati e. \v 31 Ajɨ Israel rɨga yepiya re gog yɨt ke negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ oraka yiyeno okatam, ton maike God ma gog yɨtɨm pɨlke negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ yokato. \v 32 Sɨ nangga pena ton maka yokato? Mop nokɨp ton oraka yiyeno re ma gar ke utkunda kena, ajɨ b'ogɨl mɨle omnɨka kena. Towanɨm yɨpa b'uwombenapu motɨr re Yesu Kerisote. Sɨ ton kea osmurkɨto onggɨt b'uwombenapu motɨrɨm pɨlɨnd. \v 33 Ɨ Isaya onggɨt b'uwombenapu motɨr gatab yɨrɨkonj odede da, \q1 “Yɨr de, Kon ɨta oramisɨn dem yɨpa b'uwombenapu motɨr dɨde sap otendenapu kɨla Siyonɨnd. \q2 Ɨ yet ra Ti pɨlɨnd gar ke utkunda oramis, God ma ɨta tin ɨngarɨm omɨny dem.” \c 10 \s1 Israel Rɨga Bond B'ɨpto God ma Negɨr kesa Dɨmdɨmjog Rɨga Nyɨ \p \v 1 Kor nany dɨde yɨngganwar! Koina garɨnd b'ogɨl singi dɨde Godɨm pɨlwa seo kɨma yɨr opmita re Israel rɨga towanɨm yɨrkokar okata ma. \v 2 Mop nokɨp kon b'ogɨl e towa gatab yɨr ungata yɨt tapureninyɨn da Israel rɨgap Godɨnd danda kɨma e singi yiyenenyi, ajɨ ton ma ɨta ɨmɨnjog nya yɨmta yundokenenyi rɨnte re God yindeny da rɨga yɨrkokar okatam re gar ke utkunda kae. \v 3 Nokɨp ton ma wumɨr na da negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ re Godɨm pɨlkae. Ɨ ton towainajog nya kena oraka yiyeno negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ kɨma onyitam. Sɨ ton maka yɨmta undoka yiyeno negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ rɨnte re God akaeniny towa pɨlwa yepim re Kerisond gar ke utkunda ke yokatenyi. \v 4 Mop nokɨp Keriso kea gog yɨt rɨrɨrkɨp yomnonj komkesa gar ke utkunda rɨga wa negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ okawam. \p \v 5 Sɨ Mose yɨrɨkonj negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ gatab rɨnte re God akaeniny towa pɨlwa yepim re gog yɨt yɨmta undokenenanj. Sɨ ɨja emb jɨ yindeny da, “Rɨga yet ra tamnɨkiny onggɨtyam gasa rɨnte re gog yɨtɨt engaeniny omnɨkam, ton wɨmena ikeny dem onggɨt gog yɨtɨm pɨlnate.” \v 6 Ajɨ negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ rɨnte re gar ke utkunda ke ik, ton ɨja emb jɨ yindeny da, “Goro moina garɨnd mitindɨm da, ‘Yete yik dem de pumb tungg wa?’” Ɨtemb re Kerisond gou wa inkam yɨt e. \v 7 O da, “Yete yik dem de gowukoi wɨra wa rokasim re uj rɨga wekeny?” Ɨtemb re Kerisond uj ke opendam e gowukoi wɨra ke. \v 8 Nangga e ton yindeny? Ton ɨja emb jɨ yinj da, “Yɨrkokar yɨtkak re kea mor wus nate ainy opurenam de moina tugɨm wa dɨde nony menamena omnɨkam de moina gar wa.” Ɨtemb re gar ke utkunda ke okatam yɨrkokar yɨtkak e rɨnte re men pɨtapɨta omnena yiyenyu. \v 9 Ra man moina tugɨm ke rɨga wa wɨpɨnd pɨtapɨta omnyɨt da “Yesu re kor Yonggyam e,” dɨde man moina garɨnd gar ke utkunda ke okasɨt da “Godɨt Tin yutnyitonj uj ke,” sɨ man ɨta yɨrkokar okasɨt. \v 10 Mop nokɨp yet ra gar ke utkunda okas tina garɨnd, sɨ ton kemb negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ yokas, ɨ dɨde yet ra tina gar ke utkunda gatab rɨga wa wɨpɨnd pɨtapɨta omɨny tina tugɨm ke, sɨ ton kemb yɨrkokar yokas. \v 11 Mop nokɨp yɨna pebat yindeny da, “Yet ra Ti pɨlɨnd gar ke utkunda oramis, God ma ɨta tin ɨngarɨm omɨny dem.” \v 12 Mop nokɨp God makwa ɨta bu b'iyena mɨle yomnɨkeneny Ju rɨga dɨde God ma obagɨki kesa rɨga wa ganggand. Nokɨp Ton re komkesa rɨga wa Yonggyam e yete re ukoijog wurar agoneneniny komkesa rɨga wa yepim re Tin nyɨ yogenaenenyi. \v 13 Mop nokɨp bageyam Yoel ɨja naemb jɨ yindonj da, “God opima komkesa rɨga wa yɨrkokar takainy dem yepim re Yonggyamɨmna nyɨ yogenai.” \p \v 14 Sɨ rɨdede e rɨgap Yonggyamɨnd nyɨ yogenai, rako ton maka Tin gar ke utkunda ke yokato? Ɨ rɨdede e ton gar ke utkunda ke yokasi, rako ton maka utkundo? Ɨ rɨdede e ton utkundenyi, rako maka yɨpa rɨgat pɨtapɨta yomnenonj towa pɨlwa? \v 15 Ɨ dɨde kwa rɨdede e ton pɨtapɨta yomnenyi rɨga wa pɨlwa, rako Yonggyam maka ten etmɨkisinonj? Sɨ yɨna peband ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da, “Otomantijog pɨskak im towaina yepim re God ma b'ogɨl bage yɨt pɨtapɨta yomnenenyi!” \s1 Israel Rɨga Bond B'ɨpto God ma B'ogɨl Yɨrkokar Bage Yɨt \p \v 16 Ajɨ komkesa Israel rɨgap maka God ma ɨtemb b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt yɨmta yundoko, mop nokɨp Isaya yindeny da, “Yonggyam! Ke yet sowaina bage yɨt gar ke utkunda ke yokatonj?” \v 17 Sɨ onggɨt paemb gar ke utkunda ik re bage yɨt utkunda kae, ajɨ ɨtemb bage yɨt re Kerisomna yɨrkokar yɨtkak kae. \v 18 Ajɨ kon nitinjɨn. Rɨka ɨmɨnjog Israel rɨgap maka utkundo? Nayɨ, ton kea ɨmɨnjog utkundo. Sɨ yɨna pebat ɨja emb jɨ bageyam waina opureni yɨrkokar yɨtkak gatab yindeny da, \q1 “Towaina ara kea komkesa gowukoi wa wuwenonj, \q2 dɨde towaina yɨrkokar yɨtkak kea komkesa gowukoi ngɨrpu wa wuwenonj.” \m \v 19 Ajɨ kon kwa nitinjɨn da, “Ɨmɨnjog Israel rɨgap maka wumɨr aukɨto?” Mose naska kana yindeny da, \q1 “Kon opima b'enga yɨtam rɨga b'ogɨl tamnɨkinyɨn dem yena re Kon maka abagɨkinond Koina rɨgam. \q2 Sɨ ra wɨn Ju yɨtam rɨgap opimemb b'enga yɨtam rɨga yɨr tangindam dem, wɨn opima nonyɨk teponenindam dem. \q2 Sɨ ra wɨn opimemb korɨrkorɨr b'enga yɨtam rɨga yɨr tangindam dem, wɨn opima soro taindam dem towa pɨlwa.” \m \v 20 Dɨde Isaya kwa moga kesa God ma opureni yɨtkak pɨta yomnonj da, \q1 “Ken tonpiya nodaro yepiya re maka oraka niyeno. \q2 Kon Kolenggyam towa pɨlwa pɨtapɨta aenond yepiya re Ken maka nerkeno.” \m \v 21 Ajɨ kwa ton Israel rɨga amniny da, \q1 “Onggɨt kupka bibɨr wɨngɨrɨnd, Kon Koina yɨm b'ɨtnɨkenenyɨn Koina rɨga ɨngaukam Kor pɨlwa \q2 yepim re Kornɨm utkunda kesa rɨga dɨde negɨr yɨt opurena rɨga.” \c 11 \s1 God Wurar Akainonj Israelɨmna Ɨrari Komb Rɨga wa \p \v 1 Sɨ onggɨt paemb kon nitinjɨn. Rɨka ɨmɨnjog God kea Tina rɨga ewaikurinonj? Nayɨ maka. Mop nokɨp koda re yɨpa Israel rɨga en, ɨ Abraamɨmna kus ke b'ɨga en, dɨde Benyamin gu ke rɨga en. \v 2 God maka ewaikurinonj Tina rɨga ya pɨlwa na re Ton naskand wumɨr awonj. Ma wɨn wumɨr im \m nangga e yɨna pebat yindeny Eliyam gatab? Sɨ ton ɨja naemb jɨ Godɨm pɨlɨnd b'injawa yɨt yoramitenonj Israel rɨga wa gatab \v 3 da, “Yonggyam! Ton ke Moina bageyam uj tama na epouto, ɨ ton kwa Moina yɨna sɨ omnɨkapu kap eporkɨto, ɨ ken nena na komb nɨraro. Ajɨ ton koina yɨrkokar e oraka yiyenyi ongandam.” \v 4 Sɨ nangga mɨra yɨt na God tin yomnonj? Sɨ ɨja naemb jɨ yomnonj da, “Kon Kornɨm erarinond re seben tausɨn (7,000) rɨga na yepiya re maka kumsos b'amkɨto Baalɨm pɨlwa.” \v 5 Sɨ onggɨt paemb jɨ yu kwa odede nya ke nɨnda ɨrarki Ju rɨga wekeny yena re God abagenjinonj Tina wurar ke. \v 6 Ajɨ rada wurar kae, sɨ ɨtemb re ma b'ogɨl mɨle omnɨka kae. Mop nokɨp rada b'ogɨl mɨle omnɨka kae, sɨ ɨtemb wurar re ma ɨta wurarɨm tainy. \v 7 Sɨ nangga e ket? Sɨ ma komkesa Israel rɨgapiya yokato onggɨtyam gasa rɨna re ton oraka yiyeno. Ajɨ Godɨmna obagɨki rɨga nenapiya yokato yena re Ton ten erarinonj towa wɨngɨrɨnd. Ɨ rɨga yena re God maka abagenjinonj towa wɨngɨrɨnd, ton re gar ke rogɨlkak na aukɨto. \v 8 Ɨ yɨna peband ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da, \q1 “God towa akainonj nony kesa wɨngawɨnga, \q2 ɨ yɨrkɨp rɨnsim re ma rɨrɨr im yɨr ongongɨm, \q2 ɨ dɨde yɨpya rɨnsim re ma rɨrɨr im utkundam \q1 ngɨrpu yu.” \m \v 9 Ɨ dɨde kwa Dawid yindeny da, \q1 “Toko towaina owou kasa raukinem disɨm, ɨ girɨmɨm, \q2 ɨ negɨr b'uwombenapum, ɨ dɨde negɨr mɨra okatam. \q1 \v 10 Ɨ towaina yɨrkɨp sɨbɨbɨm raukinem, nokɨm da ɨdenat ton maka yɨr ongong teyenanj, \q2 ɨ towaina mudakak dadal uwɨnjuwɨnj raukinem towaina bebɨg map.” \s1 God ma Obagɨki kesa Rɨga wa Yɨrkokar Akaeniny \p \v 11 Sɨ onggɨt paemb kon nitinjɨn. Rɨka ɨmɨnjog Israel rɨgap kea b'atoukena wuwenonj, ngɨrpu sap otekto? Nayɨ ma ɨja e. Ajɨ towaina negɨr sap otenda kae yɨrkokar okatam mɨle yikeny God ma obagɨki kesa rɨga wa pɨlwa. Sɨ ɨdenatemb ket Israel rɨgap ten nonyɨk ɨponena teyenenanj. \v 12 Ajɨ Israel rɨgap kea sap otekto negɨr mɨle wa, ɨ ɨngkenaemb gowukoi rɨga wa pɨlwa ukoijog b'ogɨl gasa teyinonj, dɨde onggɨt towaina gou wa ɨsendat God ma obagɨki kesa rɨga wa tetiyainonj re ukoijog b'ogɨl gasa na. Sɨ rɨdede ukoijog kɨp e tawɨk dem towanɨm opi re komkesa God ma obagɨki Israel rɨga ra ton gar ke utkunda oramisi Kerisom pɨlɨnd? \p \v 13 Sɨ kon God ma obagɨki kesa rɨga wa pɨlwa nitinjɨn. Kon re God ma obagɨki kesa rɨga, wanɨm ɨtmɨkitijog rɨga en. Sɨ kon onggɨtyam koina ɨtmɨkitijog rɨga ma wɨko e yesourenenyɨn. \v 14 Mop nokɨp kon ukoi singi en da ɨdenat kon nɨnda nya ke koina kus ke Israel rɨga nonyɨk b'ɨponenam tamneninyɨn dem dɨde towa wɨngɨrɨnd nɨnda rɨga wa yɨrkokar tagoninyɨn dem God ma yɨt ke. \v 15 Ɨ God kea Israel rɨga esainonj ɨ ɨngkenaemb Ton ket gowukoi rɨga kɨma rɨgarɨga awonj. Sɨ ra Ton ten b'usaya takasiny, nangga e ket tawɨk? Ɨtemb re ujɨm pɨlke yɨrkokar e. Sɨ onggɨt paemb kon ukoi singi en da nɨnda Israel rɨgap b'ogla yɨrkokar okatenyi dem. \v 16 Ra man naskajog sobijog kɨpol ipkenjɨt moina kupka kɨpol ke dɨde Godɨm pɨlwa yɨna mɨle omnɨket, sɨ ɨtemb kupka kɨpol re kwa yɨna e. Dɨde kwa ra ap yɨna ɨbɨm, sɨ komkesa bɨa kwa yɨna im. \p \v 17 Sɨ ra rɨgat b'uwa ke olib nanggɨm pɨlke bɨa ɨpenj nanggɨm, ɨ yii dɨde ɨtlis b'aingɨntam de b'ogɨl olib nanggɨmna ɨpendipu kumbɨnd, sɨ onggɨtyam ɨtliti bɨamna yilo wɨmena re onggɨt b'ogɨl olib nanggɨmna ap ke okati ngao kae. Sɨ God ma obagɨki kesa rɨga, mada odede yɨpa wɨp rɨga et b'uwa ke olib nangg re dɨde, ajɨ daka Israel rɨga re b'ogɨl olib nangg e. \v 18 Sɨ man goro b'atɨsourenɨm onggɨt b'ogɨl olib nanggɨmna ɨpki bɨa wa pɨlɨnd. Rada man ɨta b'atɨsourenyɨt, sɨ ma mansim onggɨtyam ap awaminyɨt, ajɨ onggɨt apsim men mowami. \v 19 Sɨ ket ɨja emb jɨ man mitinjɨt da, “Bɨa epkinonj re nok mana da ɨdenat ken nɨtɨtlis b'aikɨntam ɨpendipu kumbɨnd.” \v 20 Sɨ ɨmɨnjog e. Ten epkinonj re towaina gar ke utkunda kesa mapena, ajɨ man onyitot re gar ke utkunda kena. Sɨ onggɨt paemb da man goro nony menamena ke pumb wa tainɨm, ajɨ moga na tainyɨt. \v 21 Mop nokɨp rada God get ke bɨa maka ena agnasinonj ɨpkam, meda kwa makwa ɨta ena motɨgnas dem. \v 22 Sɨ onggɨt paemb jɨ da man yɨr de, God re kear rɨga e dɨde kwa Ton re ɨmɨnjog danda kɨma negɨr ma b'ɨsagɨka omnɨka rɨga e. God ɨmɨnjog danda kɨma negɨr ma b'ɨsagɨka yiyenonj towa pɨlwa yepiya re Israel rɨga sap otendento, ajɨ Ton ɨta men God ma obagɨki kesa rɨga kear momneny. Sɨ ra man onggɨtyam Tina kear kɨma wɨmena metkenyɨt, mor omanda jɨ Tina kear man kɨma. Ajɨ ra maka ra, man Godɨm pɨlke ɨpendi e mɨtɨbnyɨt. \v 23 Ɨ kwa ra Israel rɨga maka ra tekeny gar ke utkunda kesand, sɨ God kwa opima ten b'aikɨntam ɨpendipu kumbɨnd tetlisiny dem, mop nokɨp Godɨm ɨta danda ten b'usaya b'aikɨntam ɨpendipu kumbɨnd ɨtlitam. \v 24 God ma obagɨki kesa rɨga! Man re get ke b'uwa ke olib nangg et. Ɨ God men mependonj onggɨtyam get ke b'uwa ke olib nangg kena dɨde b'ogɨl olib nanggɨnd b'aikɨntam ɨpendipu kumbɨnd mɨtlitonj, sɨ onggɨtyam ɨtliti re bebɨg kɨma na, nokɨp ɨtemb re ma God ma get ke oramiti nya kae. Ajɨ Israel rɨga re God ma get ke oramiti bɨa im onggɨt b'ogɨl olib nanggɨnd. Sɨ ra Ton ten towainajog olib nanggɨnd b'aikɨntam ɨpendipu kumbɨnd ɨtot teyeniny, sɨ onggɨtyam ɨtliti re ɨmɨnjog wewajog e tainy Tinɨm. \s1 Komkesa Israel Rɨgap ɨta Yɨrkokar Okasi dem \p \v 25 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Kon ukoi singi en da wɨn wumɨr takatenindam onggɨtyam God ma wɨgawɨga ɨsamki gasa, mop nokɨp wɨn ɨdenat maka walenggyam b'atɨsourenindam da, “Sɨn multekɨp kɨma rɨga im.” Sɨ ɨtemb jɨ wɨgawɨga yɨt da nɨnda Israel rɨga ɨja ima gar rogɨlkak auki wekeneny, ngɨrpu God ma obagɨki kesa rɨga wɨngɨrɨnd komkesa Tina obagɨki rɨga Ti pɨlwa tuweny dem. \v 26 Ɨ komkesa Israel rɨgap ɨta yɨrkokar okasi dem. Nokɨp ɨja emb jɨ yɨna peband ɨrɨki yɨbɨm da, \q1 “Yɨrkokar Okawa Rɨga Israel rɨgaina mopjog tungg Siyon kae ik dem, \q2 ɨ Ton Godɨnd ewangaya kesa mɨle tewaikurainy dem Yakobɨmna b'ɨga wa pɨlke. \q1 \v 27 Ra Kon towaina negɨr mɨle awɨr tamnainyɨn, \q2 sɨ ɨtemb re Koina outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt e towanɨm okatam.” \m \v 28 Ra God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨtɨm pɨlke tagenaindam, Israel rɨga re God ma geja rɨga im, mop nokɨp God wen singi im eyeniny b'ogɨl omnam yepim re wɨn Tina obagɨki kesa rɨga. Ajɨ kwa God kea Israel rɨga abagenjinonj, sɨ ra ten onggɨt God ma obagendi mɨle ke tagenaindam, ton re God ma singi iyeni rɨga im. Mop nokɨp God Tina outɨnti tɨrɨr omni mal yɨt akainonj re towa b'uwar wa pɨlwa na. \v 29 Mop nokɨp God ma ɨta nony b'engendeneny Tina wurar ke obagenda dɨde ara emoka gatab. \v 30 Mop nokɨp wɨn re naskand Godɨm pɨlwa gar ke utkunda kesa na wekenot, ajɨ yu wɨn kear okati im wekenyɨt odede yɨpaina gar ke utkunda nya ke. Nokɨp Israel rɨga wekeny re towaina gar ke utkunda kesa nasim. \v 31 Sɨ odede yɨpa wɨp nya kaim yu Israel rɨgap gar ke utkunda kesa wekeny waina kear okati map, nokɨm da ɨdenat toda kwa yu kear okatenyi. \v 32 Mop nokɨp God komkesa kea rɨga gar ke utkunda kesa kara bora wa aramkinonj ɨ ket sɨbɨbmet rɨga amninonj, nokɨm da ɨdenat ama rɨka Ton komkesa rɨga kear tamneniny. \p \v 33 Sɨ Godɨmna multekɨp dɨde Tina wumɨr re ogenka kesa ngortodjog wa im! Tina b'ɨsagɨka re odara kesa im, dɨde Tina nya re nony auka kesa im! \v 34 Sɨ ɨja emb jɨ yɨna peband yindeny da, \q1 “Ke yet wumɨr awonj Yonggyamɨmna nony menamena? \q2 O ke yet Tinɨm b'ugowa rɨga awonj?” \q1 \v 35 “O ke yet Yonggyamɨm naskand nanggamog na yokawonj \q2 dɨde Ton ti mɨra ɨtendau dem?” \m \v 36 Mop nokɨp komkesa gasa re Yonggyamɨm pɨlke na b'atobarkɨto, ɨ Yonggyamɨmna yɨr ɨpka nasim wekeny, ɨ dɨde Yonggyam mim yɨbnainy. B'ogɨl ɨnyomarena Ti pɨlwa dadal ngɨrpu kesa, ɨmɨnjog! \c 12 \s1 Gar ke Utkunda Rɨgaina Godɨnd Ewangaya Mɨle \p \v 1 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Sɨ onggɨt paemb kon wen tugoinyɨn ra Godɨmna kear kae da wɨn waina jɨ Godɨm yokaina Tina sam kɨma singi yilo wɨmenam yɨna sɨ gasa omnɨkam. Ɨtemb re waina wɨngawɨnga ke kumsos b'amka e. \v 2 Dɨde goro wɨn onggɨtyam gowukoi mɨle kupkakupka ɨmɨnjog ke wumɨr taukinam, ajɨ wɨn waina nony menamena sisɨl amnɨkinam, ɨ ɨngkaimemb wɨn ket b'enga wɨp rɨga taindam. Nokɨm da ɨdenat wɨn ket temjatenindam nangga im re Godɨmna b'ogɨl dɨde sam okatam mɨle ɨ dɨde kupkakupka singi. \p \v 3 Sɨ God kea kor wurar nokawonj ɨ kon Godɨmna onggɨt wurar kae nitinjɨn wa wɨngɨrɨnd yɨpayɨpa rɨgam pɨlɨnd. Goro wɨn nony menamena ukoijog tamnɨkinam nɨnda gasa wa pɨlwa rɨna re God maka wa akainonj wanɨm nony menamena omnɨkam. Ajɨ wɨn b'ogla b'ogɨl nony menamena omnɨka eyeninam onggɨt gasa wa pɨlɨnd rɨnsim re God tondon agenkainy waina yɨpayɨpa gar ke utkunda rɨrɨrɨnd. \v 4 Sɨ mera opima jogjog kɨpear yɨpaina jɨwɨnd, ajɨ onggɨt kɨpear yɨpayɨpa wa towa omnɨka re ma yɨpa rɨrɨr im. \v 5 Sɨ odede yɨpa wɨp nya ke meda jogjog rɨga wekenyɨn yɨpaina jɨwɨnd, ɨt re Kerisom pɨlɨnd. Sɨ men re yɨpayɨpa kɨpear im, ɨ yɨpayɨpa kɨpear re komkesa kɨpear wa pɨlɨnd gɨlgɨl im b'inaukeni wekeny onggɨtyam yɨpaina jɨwɨnd. \v 6 Ɨ mera opima wekeny God ma okai yiyag wurar gasa rɨna re God nogoninonj b'engabenga wɨp Tina wurar ke. Rada yɨpa rɨgat God ma okai bage yɨt iyenam yiyag wurar e okas, sɨ ton b'ogla yamnɨk tina gar ke utkunda rɨrɨrɨnd. \v 7 Ɨ rada God ma okai yɨm b'akaenam yiyag wurar e okas, sɨ ton b'ogla yamnɨk b'ogɨl yɨm b'akaena ke. Ɨ rada God ma okai ouyaenam yiyag wurar e yokas, sɨ ton b'ogla rɨga rauyaenin b'ogɨl ouyaena ke. \v 8 Ɨ dɨde rada God ma okai b'ugowam yiyag wurar e okas, sɨ ton b'ogla rugoin b'ogɨl b'ugowa yɨt ke. Rada yingg iyenam, b'ogla yamnɨk ukoi kear b'amnena kɨma. Rada wɨp iyoyɨm, b'ogla yamnɨk danda kɨma dɨnder kesa. Dɨde rada kear omnenam, b'ogla yamnɨk ukoi sam kɨma. \s1 Gar ke Utkunda Rɨgaina Singi Iyena Nya \p \v 9 Ɨ singi b'iyena mɨle b'ogla yebɨm b'anygɨnena kesa. Ɨ men b'ogla negɨr yɨr ke yɨr ongong reyeninum nanggamog gasa im re negɨr kɨma. Dɨde men b'ogla danda kɨma ramorkeninum nanggamog im re b'ogɨl gasa. \v 10 Ɨ wɨn re gar ke utkunda ke nany dɨde yɨngganwarjog im. Sɨ wɨn b'ogla walenggyam walenggyam singi b'itiyenindam wa nanywarjog pɨla, o wa yɨngganwarjog pɨla. Ɨ walenggyam walenggyam b'ogla pɨta tamnenindam ɨmɨnjog ɨsnawa mɨle. \v 11 Ɨ Yonggyamɨmna wɨko omnɨkand, wɨn goro dɨnder taininam, ajɨ b'ogla danda kɨma singind Tina wɨko omnɨka teyenindam dɨde b'ogla wɨngawɨnga ke kupka danda ondratena teyenindam. \v 12 Ɨ wɨn b'ogla ukoi sam taukindam warɨm b'ogɨl ɨsma okatam. Ɨ wɨn b'ogla musɨk wɨmena tuwenyɨt bebɨg kɨma b'ɨdgotnena wɨngɨrɨnd. Ɨ dɨde wɨn b'ogla ɨmɨnjog nony kɨma tainindam waina yɨr opmita wɨngɨrɨnd. \v 13 Ɨ wɨn b'ogla yɨna rɨga wa pɨlɨnd ingaena gasa yingg teyenindam. Ɨ dɨde b'ogla obayam oraka teyenindam b'obogɨl obai omnenam. \v 14 Ɨ wɨn b'ogla b'ogɨl omnena teyenindam yepim re bebɨg dɨde b'ɨsadrena mɨle amnɨkenenanj wa pɨlɨnd. Ɨ kwa ten b'ogɨl omnɨka nena teyenindam, ajɨ goro ten sake omnɨka teyenindam! \v 15 Ɨ wɨn b'ogla ukoi sam kɨma ngolengole aena tuwenyɨt ton kɨma yepim re sam kɨma ngolengole aena wuweny, ɨ yii tainindam ton kɨma yepim re yii aenenanj. \v 16 Ɨ wɨn b'ogla walenggyam walenggyam yɨpaina gasand nony menamena tamnɨkenindam. Ɨ goro nony menamena tamnɨkenina rɨgaina ɨsnai pɨpmet okatam, ajɨ walenggyam gou wa tainindam goujog wa pɨpmet okatam. Ɨ goro walenggyam walenggyam b'atgenaina da, “Kon re b'ogɨljog multekɨp kɨma rɨga en”! \v 17 Ra yɨpa rɨgat wa negɨrjog mɨle tamnɨkau, goro kwa wɨdaka negɨr mɨle ke mɨra ɨtendawa! Ajɨ b'ogɨl mɨle omnɨkam nony kɨma tekenyɨt komkesa rɨga wa wɨpɨnd. \v 18 Ra rɨrɨr ra, wɨn b'ogla waina gatab ke ngɨmbla iyenya komkesa rɨga wa pɨlwa. \v 19 Kor rɨgawar yena re kon singi eyeninyɨn! Goro wɨn walenggyam mɨra tamneninam waina geja rɨga, ajɨ wɨn b'ogla gangga okaena teyenindam God ma ukoi soro kɨma b'ɨsagɨkam pɨlɨnd. Mop nokɨp yɨna peband ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da, “Yonggyam yindeny da geja rɨga wa mɨra omnena wɨko re Koina e, sɨ Konten mɨra tamneninyɨn.” \v 20 Ajɨ rada moina geja rɨga owoupa nate yɨbɨm, man b'ogla tin owou ke ongenket. Ɨ rada ton nyɨpa nate yɨbɨm, man b'ogla ti onaya nyɨ okaet. Sɨ ɨngkaimemb man wul wewɨr angurkainyɨt tina mopɨnd, sɨ ton ket ɨngar dɨde gar kopa im takateniny. \v 21 Sɨ goro negɨrjog mɨlet men gou wa mamɨn, ajɨ man b'ogla b'ogɨl mɨle ke negɨrjog mɨle gou wa tamneninyɨt. \c 13 \s1 Mopyam Rɨga Yɨmta Undokam \p \v 1 Komkesa rɨga, wɨn b'ogla waina pumbjog nyɨ rɨga yɨmta undokinam, mop nokɨp rako maka God danda aramkiny, keako maka yɨpa danda yɨbɨm. Sɨ komkesa b'engabenga wɨp danda rɨnsim re wekeny re God ma oramki \m im. \v 2 Sɨ onggɨt paemb yet ra onggɨtyam danda okai rɨgam pɨlɨnd geja rɨga tainy, ton kemb gejam onyis Godɨmna oramiti b'ingawam pɨlɨnd. Sɨ onggɨt gejam onyiti rɨgap towalenggyam negɨr ma b'ɨsagɨka takatenanj dem. \v 3 Mop nokɨp wɨp iyoi rɨgap ma opima ten mogam tamnenanj yepim re b'ogɨl mɨle amnɨkanj, ajɨ towa pɨlwa im yepim re negɨrjog mɨle amnɨkanj. Sɨ rɨngma, ma man singi et danda okai rɨga moga uwadam? Ɨ man b'ogla tamnɨkinyɨt b'ogɨl mɨle, sɨ ɨdenat man esourena okasɨt ti pɨlke. \v 4 Mop nokɨp ton re Godɨmna wɨko rɨga e yɨbɨm mornɨm b'ogɨlɨm. Ajɨ ra man negɨrjog mɨle omnɨket, man b'ogla moga taet. Mop nokɨp ton ma jaba mop pae yowam or tabtab geja giri. Sɨ ɨtemb re negɨrjog mɨle omnɨka rɨgand negɨrjog bebɨgɨnd oramitam danda e. Sɨ ton re Godɨmna wɨko rɨga e yete re ukoi soro kɨma negɨr ma b'ɨsagɨka mɨra yoramiteny towa pɨlwa yepim re negɨrjog mɨle amnɨkanj. \v 5 Sɨ onggɨt paemb man b'ogla ɨmɨnjog yɨmta tundokinyɨt, ma odede nena ma da ɨta ukoi soro kɨma negɨr ma b'ɨsagɨka tawɨk dem, ajɨ kwa odede ma da moina kukɨp ke nonykokɨt wumɨr motɨny da goro omnɨkɨm. \v 6 Sɨ nok paemb jɨ wɨn kwa towa pɨlwa teks oramka eyenenindam, nokɨp ton re Godɨmna juwai okai gabmani wɨko rɨga im yepim re b'asowa wuweny onggɨtyam gabmani wɨko omnɨkam. \v 7 Sɨ wɨn agoninam komkesa rɨga wa nanggamog im re wen gabmani gogɨt engaeniny ogonam. Sɨ wɨn b'engabenga wɨp teks ogona eyeninam towa pɨlwa yepim re b'ingawa yoramitenyi towanɨm ogonam. Ɨ wɨn moga aininam towa pɨlwa yepim re wen mogam amnenanj towaina okai danda nyɨ ke! Ɨ dɨde wɨn ɨsnawa eyeninam yepim re ukoi nyɨ rɨga wekeny! \s1 Gar ke Utkunda Rɨgaina B'ogɨl Wɨmena Mɨle Rɨga wa Ganggand \p \v 8 Ɨ wɨn b'ogla tundwatenindam mɨra b'agona mɨle wa wɨngɨrɨnd, ajɨ wɨn b'ogla bebɨg urowatenya walenggyam walenggyam singi b'iyena mɨle omnɨkam. Mop nokɨp yet ra ti rɨgand singi iyeny, ton kea komkesa gog yɨt rɨrɨrkɨp amniny. \v 9 God ma b'ingawa yɨt opimemb jɨ da, “Goro gigɨr dɨde yɨgyɨg b'iyena mɨle omnɨka! Goro rɨga ongandɨm! Goro yurowam! Ɨ goro yɨpa rɨga ma gasa singi iyenɨm!” Ɨ dɨde kwa nanggamog im re nɨnda b'ingawa yɨt wekeny. Sɨ onggɨtyam komkesa God ma b'ingawa yɨt wekeny re onggɨtyam b'ingawa yɨt nasim da, “Singi yiyene mor rɨgand mada re dɨde!” \v 10 Ɨ singi b'iyenat ma opima ti rɨgam negɨrjog mɨle omnɨkainy. Sɨ onggɨt paemb da singi b'iyena mɨle re gog yɨt rɨrɨrkɨp omnɨka mɨle e. \p \v 11 Ɨ wɨn b'ogla odede singi b'iyenina, mop nokɨp wɨn wumɨr im jɨ yunɨm wɨn. Ɨ wɨn ɨtemb ke ik wanɨm utnɨkam yutungapu ke. Mop nokɨp re men naskand Kerisond gar ke utkunda ke yokatonda, sɨ meraina yɨrkokar okatam re ma wus nat yɨbnonj, ajɨ yunɨm onggɨtyam yɨrkokar okatam re kea wusjog nate ainy. \v 12 Ɨ sɨwɨny yik re momta ɨspara wa e, ajɨ kea daka bibɨr wus nate ainy. Sɨ onggɨt paemb men b'ogla tatogɨkindam sɨbɨbɨmna wɨko, ajɨ men b'ogla b'itkokindam ngayamna nɨm ɨteorena geja kobɨrgɨm. \v 13 Sɨ men ket b'ogla nony kɨma na b'engainum odede ɨt re bibɨrɨnd wɨmena re dɨde, ɨ goro ɨsanikesa b'ɨsɨngkena tuwenɨm dɨde goro ɨkpɨp wɨmena tuwenyɨt, ɨ goro yurowamyurowam b'arauka mɨle dɨde negɨr b'iyena singi mɨlend wɨmena tuwenyɨt, ɨ dɨde goro b'ipowa dɨde negɨr yɨr ke yɨr b'angong mɨlend wɨmena tuwenyɨt. \v 14 Ajɨ wɨn b'ogla Yonggyam Yesu Kerisond ikisya waina garɨnd, ɨ goro naska gowukoi rɨgaina gɨm ke gasa gatab nony menamena tamnɨkinam get ke rɨgaina gɨm ke singi mɨle rɨrɨrkɨp omnɨkam. \c 14 \s1 Goro Gar ke Utkunda Rɨga wa Wɨngɨrɨnd B'ɨsagɨka \p \v 1 Wɨn b'ogla sam ke okasya rɨga yete re danda kesa yɨbɨm gar ke utkundand, ɨ goro yɨt b'ugwatena kɨma b'ɨsagɨkam taininam onggɨtyam gatab rɨnsim re tina nonysɨpsɨp wekeny. \v 2 Ɨ rɨga yete re rɨrɨrkɨp gar ke utkunda yokas, ton komkesa owou dɨde ongong gasa engaeniny re owou mim, ajɨ rɨga yete re danda kesa gar ke utkundand yɨbɨm, ton owoujog nena im awiny. \v 3 Sɨ yet ra komkesa gasa tengaeniny owowɨm, sɨ ton goro nony ke yerɨnen tin yete re owoujog nena awiny. Ajɨ kwa yet ra owoujog nena tawiny, sɨ ton goro b'ɨsagɨka yeyen tin yete re komkesa gasa engainy owowɨm. Mop nokɨp God kea tin sam ke yokatonj. \v 4 Yetet jɨ man rɨga yet ra yɨpa rɨga ma wɨko rɨgand b'ɨsagɨkam omnyɨt? Tina utnyita dɨde egomenda re ti Yonggyamɨm pɨlnate. Sɨ Yonggyamte tin utnyis, mop nokɨp Yonggyamɨm ɨta Ti danda tin utnyitam. \v 5 Ɨ kwa ra yɨpa rɨgat yɨpa bibɨr nena ukoijog yɨnam omneny nɨnda bibɨr wa pɨlke, ajɨ ra yɨpa rɨgat daka komkesa bibɨr yɨpa rɨrɨr tamneniny, sɨ ton tilenggyam b'ogla kupkakupka ɨmɨnjog ke yakat tinɨm b'ogɨlɨm. \v 6 Yet ra ton yɨpa bibɨr nenam nony menamena omnɨkeneny, ton nony menamena yomnɨkeneny re Yonggyamɨnd esourena ma. Ɨ yet ra ton komkesa owou dɨde ongong gasa tengaeniny owowɨm, sɨ ton komkesa owou dɨde ongong gasa engaeniny re Yonggyamɨnd esourena ma, nokɨp ton God naemb sɨteket yɨt yomneneny. Ɨ dɨde yet ra ton owoujog nena tawiny, ton owoujog nena awiny re Yonggyamɨnd esourena ma, ɨ ton kwa God naemb sɨteket yɨt yomneneny. \v 7 Mop nokɨp mera wɨngɨrɨnd makwa ɨta yɨpa rɨga yilo yɨbɨm tinɨm nenam, ɨ dɨde makwa ɨta yɨpa rɨgat uj okas tinɨm nenam. \v 8 Ra men yilo tekenyɨn, sɨ men yilo wekenyɨn re Yonggyam mim. Ɨ ra men uj taindam, sɨ men uj aindam re Yonggyam mim. Sɨ onggɨt paemb jɨ da nangga ma jɨ men yilo im wekenyɨn o uj im wekenyɨn, men re Yonggyam mim. \v 9 Mop nokɨp onggɨt rɨl penaemb Keriso uj yokatonj dɨde yilo yokatonj, nokɨm da ɨdenat Ton Yonggyam tau dem yilo rɨgam dɨde uj rɨgam. \v 10 Ɨ men komkesa opima Godɨmna b'ɨsagɨkapu wɨpɨnd towɨnkindam dem. Sɨ man nangga pae b'ɨsagɨka omnɨket moina gar ke utkunda nanyɨm o yɨngganɨm pɨlɨnd? O dɨde kwa man nangga pae nony ke yɨrɨnenenyɨt moina gar ke utkunda nanyɨnd o yɨngganɨnd? \v 11 Mop nokɨp yɨna peband ɨja emb ɨrɨki yɨbɨm da, \q1 “Yonggyam ton yindeny da, ‘Kon yilo e nɨbnenenyɨn, sɨ komkesa rɨga kor pɨlwa opima kumsos b'atɨmkanj dem, \q2 ɨ dɨde komkesa weyatɨp opima Godɨm pɨlwa pɨtapɨta tamnenanj dem towaina omnɨki negɨr mɨle.’” \m \v 12 Sɨ onggɨt paemb mera wɨngɨrɨnd yɨpayɨpa rɨgap opima Godɨm pɨlwa tagenairanj dem towainajog omnɨki mɨle gatab. \s1 Goro Gar ke Utkunda Rɨga Negɨr Mɨle Omnɨkam Nya Tauyainɨm. \p \v 13 Sɨ onggɨt paemb men goro kwa ngai b'usaya meralenggyam meralenggyam b'esagɨkinum. Ajɨ wɨn b'ogla nonyɨk b'atɨmdenindam odede da, “Kon ma ɨta oramisɨn b'uwombenapu gasa o dis koina gar ke utkunda nanyɨm o yɨngganɨm pɨlwa.” \v 14 Kon wɨmena nekenyɨn Yonggyam Yesund gar ke utkunda mɨle nate, sɨ kon wumɨr en da get ke God makwa ke yɨpa gog yoramitonj owou dɨde ongong gasam pɨlɨnd da, “Kɨlkɨl e jɨ.” Ajɨ ra yɨpat nony menamena ke okas da “Ɨtemb jɨ kɨlkɨl e,” sɨ daka tinɨm re kɨlkɨl e. \v 15 Ra man moina gar ke utkunda nanyɨm pɨlwa o yɨngganɨm pɨlwa gar kopam tamneninyɨt owou dɨde ongong gasa gatabɨm, sɨ man makwa ɨta singi b'iyena mɨle ke b'ingaenyɨt moina wɨmena wɨngɨrɨnd. Ɨ goro man moina owou dɨde ongong gasam pɨlke tin negɨr omnɨkɨm, mop nokɨp Keriso ti mana uj awonj. \v 16 Sɨ onggɨt paemb goro rɨgap negɨrjog yɨt ke wen resadreninem waina b'ogɨl owou dɨde ongong mɨle gatab. \v 17 Mop nokɨp God ma pumb tungg re ma owou, ɨ ongong, ɨ dɨde onaika mɨle ma, ajɨ negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle, ɨ ngɨmbla, ɨ dɨde sam mɨle ma rɨnsim re Yɨnayɨna Wɨngawɨngat ogona niyeniny. \v 18 Mop nokɨp yet ra Kerisom wɨko omnɨkainy odede nya ke, sɨ God ɨta sam tainy ti pɨlwa, dɨde rɨgap ɨta tin ɨmjatenyi ɨsnawa kɨma. \v 19 Sɨ onggɨt paemb ket men oraka eyenindam onggɨtyam gasa rɨnsim re ngɨmbla yiyenyi dɨde onggɨtyam gasa rɨngkaim re men meralenggyam meralenggyam b'arangindam wɨngawɨnga ke. \v 20 Sɨ goro wɨn owou dɨde ongong gasa map God ma wɨko negɨr omnɨka yiyenya rɨnte re Ton rɨgaina garɨnd omnɨka yiyeneny. Komkesa owou dɨde ongong gasa re kɨlkesa im, ajɨ ɨtemb re negɨrjog e tinɨm yete re owou dɨde ongong eyeniny nony bebɨg kɨma. Ɨngkaimemb nɨnda rɨgap sap otendenanj. \v 21 Sɨ ɨtemb re b'ogɨljog mɨle e ra man maka b'angga tanginyɨt, ɨ maka ra ɨk tanainyɨt, ɨ dɨde kwa maka ra nɨnda gasa tamnɨkinyɨt odede nony kɨma da, “Ke kon yɨpa koina gar ke utkunda nanyɨnd o yɨngganɨnd sap otendam yamnɨn.” \v 22 Sɨ nanggamog mɨle e man gar ke utkunda ke okati yowamet mor pɨlɨnd, sɨ man owama yiyene onggɨtyam mɨle Godɨm wɨpɨnd. Ɨ God ma b'ogɨl ɨta ti pɨlɨnd yet ra tilenggyam b'ɨtɨmjateny da “Ɨtemb re ɨmɨnjog mɨle e Godɨm wɨpɨnd,” ɨ ɨngkaemb ton maka tilenggyam negɨrɨm b'ɨtɨsagɨk onggɨtyam tina mɨle gatab. \v 23 Ajɨ yet ra maka ɨmjateny da “Ɨtemb re ɨmɨnjog mɨle e Godɨm wɨpɨnd owowɨm dɨde ongongɨm,” ɨ ra ton owou dɨde ongong teyeniny, sɨ ton kemb negɨr ma b'ɨsagɨka wɨra nate yɨbɨm. Mop nokɨp ɨtemb mɨle re ma gar ke utkunda ke omnɨki e. Ɨ komkesa mɨle rɨnsim ra rɨgap maka ra gar ke utkunda ke tamnɨkanj, sɨ opimemb re negɨr mɨle im. \c 15 \s1 Rɨga Samɨm Amneninam ajɨ Goro Walenggyam \p \v 1 Ɨ men yepim re danda kɨma owɨnkindam gar ke utkundand, b'ogla turowatenaindam towaina bebɨg yepim re danda kesa wekeny gar ke utkundand, ɨ goro meralenggyam sam rakateninum. \v 2 Mera wɨngɨrɨnd yɨpayɨpa rɨga ton b'ogɨl e tina rɨga samɨm yamnen, sɨ ɨngkaemb ton b'ogɨl okateny dɨde tin oranga iyeny wɨngawɨnga ke. \v 3 Mop nokɨp Keriso Toda makwa Tinɨm Tilenggyam samɨm awonj, ajɨ yɨna peband ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da, “Jɨ malɨk omnɨka mɨle rɨnsim re rɨgap Men jɨ malɨk momnɨkenyi, sɨ onggɨtyam mɨle odobarkanj re Kor pɨlnasim.” \v 4 Mop nokɨp komkesa ɨrɨki yɨtkak rɨna re naskand erɨkto yɨna peband, re meranɨm ouyaena mim ɨrɨki. Nokɨm da ɨdenat men warɨm b'ogɨl ɨsma okasu musɨk wɨmenam pɨlke dɨde b'ugowa mɨlem pɨlke rɨnsim re onggɨt yɨna pebap wumɨr nomnenanj. \v 5 Ɨ God re musɨk wɨmena dɨde b'ugowa mɨle kɨma rɨga e, sɨ ra wɨn Keriso Yesu ma wɨngata yɨmta tundokindam, sɨ ɨngkaimemb God wa takainy yɨpaina gasand nony menamena omnɨkam wa wɨngɨrɨnd. \v 6 Nokɨm da ɨdenat wɨn esourenenya Godɨnd, ɨte re mera Yonggyam Yesu Keriso ma B'u, yɨpaina gar ke dɨde yɨpaina tugɨm ke. \p \v 7 Sɨ onggɨt paemb wɨn b'ogla walenggyam walenggyam b'atkatenindam Godɨnd ewangayam odede wɨp rɨngma na re Keriso men nokasinonj. \v 8 Mop nokɨp kon nitinjɨn da Keriso God ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpki rɨga waina wɨko rɨga awonj re ouyawa mana da, “God ma yɨt re kea ɨmɨnjogɨm awonj ti pɨlɨnd.” Mop nokɨp ɨngkenaemb Ton kupkakupka ɨmɨnjog ke amninonj Godɨmna tɨrɨr omni yɨt rɨna re Ton Ju rɨga waina b'uwar wa akainonj. \v 9 Ɨ kwa nokɨm da ɨdenat God ma obagɨki kesa rɨgap Godɨnd esourenenyi Tina kear map. Sɨ ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm yɨna peband da, \q1 “Sɨ onggɨt paemb Kon Men metɨsourenenyɨn Koina obagɨki kesa rɨga wɨngɨrɨnd, \q2 dɨde Kon Moina nyɨ esourenenyɨn dem ara ɨpaya gasa kɨma.” \m \v 10 Ɨ b'usaya kwa yɨna pebat yindeny da, \q1 “Wɨn God ma obagɨki kesa rɨga, Tina obagɨki rɨga kɨma ukoi sam na yomnɨka!” \m \v 11 Ɨ kwa b'usaya yindeny da, \q1 “Wɨn komkesa God ma obagɨki kesa rɨgap b'ogla yesoulita Yonggyamɨnd, \q2 dɨde wɨn komkesa rɨgap Tin b'ogla kwa yesoulita!” \m \v 12 Ɨ kwa b'usaya Isaya yinj da, \q1 “Yɨpa Yesai ma b'usmureni B'ɨga ɨta pɨta tainy dem odede ɨt re ra wul dɨpond wɨl tɨlis, \q2 ɨ Ton ɨta towɨnyis dem God ma obagɨki kesa rɨga wɨp iyenam, \q1 ɨ dɨde God ma obagɨki kesa rɨga opima warɨm b'ogɨl ɨsma Ti pɨlɨnd oramisi dem.” \m \v 13 Ɨ warɨm b'ogɨl ɨsma kɨma God wen yɨndangɨr tamnɨkiny komkesa sam ke dɨde ngɨmbla ke waina gar ke utkunda wɨmenand, nokɨm da ɨdenat waina warɨm b'ogɨl ɨsma ukoijog warabag taukeneny Yɨnayɨna Wɨngawɨnga ma okai danda ke. \s1 Polɨmna Wɨko God ma Obagɨki kesa Rɨga Wɨngɨrɨnd \p \v 14 Kor gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Kon kolenggyam kwa kupkakupka ɨmɨnjog ke wumɨr yokatenyɨn wa gatab da wɨn walenggyam b'ogɨl mɨle ke yɨndangɨr im wekenyɨt, ɨ komkesa wumɨr ke yɨndangɨr im, sɨ wɨn rɨrɨr im walenggyam walenggyam b'auyaenam. \v 15 Ajɨ Godɨmna okai wurar kae kon moga kesa danda kɨma wa erɨkainyɨn nɨnda gatab yɨtkak rɨnsim ra wen b'usaya nonony tamnenanj. \v 16 Sɨ God ɨtemb wurar nokawonj re nok mana da ɨdenat kon Keriso Yesumna b'ogɨl wɨko rɨga taen God ma obagɨki kesa rɨga wa wɨngɨrɨnd, ɨ kon yɨna sɨ rɨga pɨla en God ma yɨrkokar bage yɨt warabag omnɨkam wɨko yiyenyɨn. Nokɨm da ra Yɨnayɨna Wɨngawɨngat opimemb God ma obagɨki kesa rɨga yɨnam tamneniny yena re kon sɨ gasa pɨla eyeninyɨn Godɨm okawam, sɨ ɨdenatemb God sam kɨma temjateniny ten okatam. \v 17 Sɨ onggɨt paemb kon Keriso Yesu kɨma wɨmenand b'asourena yokatenyɨn Godɨmna onggɨtyam wɨko gatab rɨnte re kon omnɨka yiyenyɨn. \v 18 Ɨ Kon moga en nɨnda b'enga yɨtkak opurenam, ajɨ kon ɨna nena yɨtkak im moga kesa apureninyɨn rɨna re Keriso ken ningawonj God ma obagɨki kesa rɨga wa yɨt opurenam dɨde towanɨm wɨko omnɨkam, nokɨm da ɨdenat kon ten teyeninyɨn Godɨnd yɨmta undokam. \v 19 Ɨ kwa Keriso ken ningawonj kɨd kesa kɨma danda wɨko dɨde moga kɨma danda wɨko omnɨkam God ma Yɨnayɨna Wɨngawɨngamna danda ke. Sɨ kon Kerisom gatab God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt kupkakupka warabag omnɨka yiyenond komkesa eriya nata Yerusalem taun ke ngɨrpu dea ta Ilurikon gatab wa. \v 20 Sɨ kon odede gar ke danda kɨma e singi aenyɨn da God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnenyɨn rokate re rɨgap maka Kerisomna nyɨ yewangaenenyi. Mop nokɨp ke kon sosi yarangɨn b'enga rɨga ma ɨspɨki pɨpmetɨnd rɨkɨnd re yɨpa rɨgat yotomonj God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨta omnenam. \v 21 Ajɨ ɨja emb jɨ yɨna peband ɨrɨki yɨbɨm da, \q1 “Rɨga yepiya re maka Ti gatab bage yɨt yokato, ton ɨta yɨr ongi dem, \q2 dɨde rɨga yepiya re maka utkundo, ton opima nony taukanj dem.” \s1 Polɨmna Ɨsamki Yɨt Roma wa Menonɨm \p \v 22 Ɨ onggɨt mop paemb kor nya re ita wɨnɨnd ɨdoki im wekeneny wa pɨlwa menonɨm. \v 23 Ajɨ kor makwa ɨta ngai yɨpa pɨpmet wɨko omnɨkam onggɨt eriya wɨngɨrɨnd, ɨ ɨta kor gar ke singi wa pɨlwa menonɨm nɨbnaeneny, ajɨ ɨurena e yiyeneny jogjog kemag kɨma. \v 24 Kor ɨta nony wen odaram nyatnyata de Spein wa. Sɨ kor ɨta ngor wa warɨm singi menonɨm wa pɨlwa wen yɨr ongongɨm. Ɨ ra kon neken wa pɨlwa, naska kon wɨn kɨma sobijog ganggand nɨtɨbnyɨn sam okatam. Ɨ ɨngkaemb kon ket iwasɨn dem de Spein wa waina yɨm b'akawa kɨma. \v 25 Ajɨ yu kon neken Yerusalem taun wa re yɨna rɨga yɨm okawa ma. \v 26 Mop nokɨp Makedoniya sosi dɨde Akaya sosi ukoi sam kɨma singi eyento gasa kesa yɨna rɨga yepiya re wekenonj Yerusalem taun wa, ɨ ton wulkɨp atabɨkauto towanɨm yingg iyenam. \v 27 Sɨ ton sam kɨma singi na auto onggɨtyam yingg iyenam. Ɨ ɨmɨnjog e da ton re towanɨm mɨra ɨtendi kesa rɨga na wekenonj. Mop nokɨp ra God ma obagɨki kesa rɨgap wɨngawɨnga gasa yingg takatenanj Yerusalem sosim pɨlke, sɨ todaka b'ogla mɨra tetendauranj gɨm gasa ke ten yɨm okawam. \v 28 Sɨ onggɨt paemb ra kon onggɨtyam wɨko undwasɨn dem dɨde ra kon onggɨtyam wulkɨp gasa kupkakupka towa ɨmɨnjog takainyɨn dem, sɨ kon ket iwasɨn dem de Spein wa. Ɨ dɨde nyatnyata wen tasmarinyɨn dem. \v 29 Ɨ ra kon wa pɨlwa neken dem, kon wumɨr en da ɨtemb re Keriso ma b'ogɨl ke kupkakupka yɨndangɨr kɨma e dem. \p \v 30 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Kon wen tugoinyɨn mera Yonggyam Yesu Kerisom nyɨ kɨma dɨde Yɨnayɨna Wɨngawɨngamna singi b'iyena kɨma da wɨn kon kɨma yɨpand gɨlgɨl gejam tonyisindam kor gatab yɨr opmita ke Godɨm pɨlwa. \v 31 Ɨ wɨn yɨr topmitenindam onggɨt gatab da Godte ken netwaikis gar ke utkunda kesa rɨga wa pɨlke yepim re Yuda eriya wɨngɨrɨnd wekeny, dɨde yɨna rɨgap koina yɨm b'akawa wɨko sam kɨma yakate Yerusalem taunɨnd. \v 32 Rada Godɨmna singi ɨta, sɨ ɨngkaemb kon ukoi sam kɨma neken wa pɨlwa, dɨde wɨn kɨma yɨpand gɨlgɨl wɨram wɨmena okatenyɨn. \v 33 Ngɨmbla God komkesa wɨn kɨma, ɨmɨnjog! \c 16 \s1 Nɨnda Yɨna Rɨga wa pɨlwa Simesime Yɨtkak \p \v 1 Kon wa pɨlwa pɨtapɨta tomnyɨn mera gar ke utkunda ngɨmɨr Poibend yeto re Kengkrea sosi wɨko kongga wɨbɨm. \v 2 Wɨn b'ogla tin simesime tomnenya Yonggyamɨm nyɨ kɨma odede ɨt re yɨna rɨga waina b'ogɨl ɨsnawa nya ke re dɨde, ɨ wɨn tin yɨm tokaenya nanggamog im re ton singi amneniny wa pɨlke okatam, mop nokɨp ton kea yɨm akaeneninonj jogjog rɨga dɨde kwa keda. \p \v 3 Wɨn koina wɨdaemb yɨt tusekaya Priskila ake Akwila towa pɨlwa, ton re kor wɨkomad i Keriso Yesumna wɨko wɨngɨrɨnd. \v 4 Ɨ Ton koina yɨrkokar map towaina yɨrkokar b'akawonda, sɨ ma kon nenate sɨteket amnenenyɨn, ajɨ komkesa God ma obagɨki kesa rɨgaina sosi toda kwa kea sɨteket amneneno. \v 5 Ɨ wɨn kwa koina wɨdaemb yɨt tusekaindam onggɨt sosim pɨlwa yepim re towaina met wa yɨr opmitenenanj. Ɨ koina madaemb yɨt usekaya koina singi iyena rɨga Epainetom pɨlwa yete re naskajog engendi rɨga Kerisom pɨlɨnd Asiya eriya wɨngɨrɨnd. \v 6 Ɨ koina madaemb yɨt tusekaya Mariyam pɨlwa yet re wanɨm bebɨg kɨma ukoijog wɨko amnɨkeninonj. \v 7 Ɨ koina wɨdaemb yɨt tusekaya kor gu rɨga nɨmog, Androniko ake Yuniya towa pɨlwa yepiya re kon kɨma yɨpand sɨbɨbmetɨnd ebnonda. Ɨ ton re ɨtmɨkitijog rɨga wa pɨlɨnd ukoi ongwati rɨga i ebnya, ɨ kwa ton naska nata Kerisom pɨlwa engendonda ajɨ kon re yɨmtanyam en. \v 8 Ɨ koina madaemb yɨt usekaya Ampliyatom pɨlwa yena re kon singi yiyenyɨn Yonggyam kɨma wɨmenand. \v 9 Ɨ koina wɨdaemb yɨt tusekaya towa pɨlwa, Urbano yet re mera wɨkomad Keriso ma wɨko omnɨkand, dɨde Staki yena re kon singi yiyenyɨn. \v 10 Ɨ koina madaemb yɨt usekaya Apelem pɨlwa yete re ɨsnawa kɨma ɨmjati rɨga e yɨbɨm Kerisond ewangayand. Ɨ koina wɨdaemb yɨt tusekaindam towa pɨlwa yepim re wekeny Aristobulomna metɨnd. \v 11 Ɨ koina wɨdaemb yɨt usekaya kor gu rɨga Erodiyonɨm pɨlwa. Ɨ koina wɨdaemb yɨt tusekaindam towa pɨlwa yepim re wekeny Yonggyamɨnd ewangayand Narkisomna metɨnd. \v 12 Ɨ koina wɨdaemb yɨt tusekaya Tripaina dɨde Triposa towa pɨlwa yepiya re bebɨg kɨma wɨko amnɨkeninonda Yonggyamɨnd ewangayand. Ɨ koina madaemb yɨt tusekaya gar ke utkunda kongga Persisɨm pɨlwa yena re kon singi wiyenyɨn dɨde yet re bebɨg kɨma ukoijog wɨko amnɨkeninonj Yonggyamɨnd ewangayand. \v 13 Ɨ koina wɨdaemb yɨt tusekaya towa pɨlwa, Rupo yete re obagendi rɨga yɨbɨm Yonggyamɨmna wɨko omnɨkam, dɨde kwa ti mog yet re ken yɨr nɨpkenenonj ti b'ɨga pɨla. \v 14 Ɨ koina wɨdaemb yɨt tusekaindam towa pɨlwa, Asingkrito, Plegon, Erme, Patroba, Erma ɨ dɨde gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar yepim re ton kɨma wekeny. \v 15 Ɨ koina wɨdaemb yɨt tusekaindam towa pɨlwa, Pilologo dɨde Yuliya, Nerea dɨde ti ngɨmɨr, ɨ Olimpa dɨde komkesa yɨna rɨga yepim re ton kɨma wekeny. \v 16 Ɨ wɨn walenggyam walenggyam simesime b'amneninam yɨna b'amongnena kɨma. Ɨ dɨde komkesa Kerisomna sosip wɨdaemb yɨt etmɨkurauranj wa pɨlwa. \s1 Nonony Yɨtkak B'anygɨnena Ouyaena Rɨga gatab \p \v 17 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Kon kwa wen tugoinyɨn. Sɨ wɨn yɨr kɨma tekenyɨt towa gatab yepim re gar ke utkunda rɨga wa wɨngɨrɨnd gangga ɨkalka mɨle omnɨka eyenanj dɨde nenegɨr nya ke auyaenenanj ouyaeni yɨrkokar bage yɨtkakɨm pɨlke rɨna re wɨn b'auyaenentondam ɨtmɨkitijog rɨga wa pɨlke. Ɨ dɨde wɨn b'ogla tewaikenindam towa pɨlke. \v 18 Mop nokɨp odede rɨgap ma mera Yonggyam Keriso mim wɨko yomnɨkauranj, ajɨ ton ngɨmblakak yɨt opurena kaim dɨde otomanti opurena kaim negɨr kesa rɨgaina gar ugungatena eyenenanj negɨr nya wa. Sɨ odede wɨko omnɨka kaim ton towainajog gɨm ke singi nena akatenenanj. \v 19 Ɨ waina Yesund yɨmta undoka gatab yɨt kea komkesa gatab wa wumɨr yikenonj. Sɨ onggɨt paemb kon ukoijog sam ainyɨn wa pɨlwa, sɨ kon singi en da wɨn b'ogla b'ogɨl multekɨp kɨma rɨga taukindam onggɨtɨm nanggamog im re b'ogɨl, ajɨ b'ogla multekɨp kesa rɨga taukindam onggɨtɨm nanggamog im re negɨrjog. \v 20 Ngɨmbla God momta e Satanand waina pɨs wɨrand ingolɨk. Mera Yonggyam Yesu ma wurar wɨn kɨma! \s1 Nɨnda Pol ma Wɨkomadwar waina Simesime Yɨt \p \v 21 Ɨ kor wɨkomad Timote dɨde koina gu rɨga Lukiyo, Yason, dɨde Sosipatro, towa pɨlke wa wɨdaemb yɨt etmɨkurauranj. \v 22 Ɨ kon Tertiyoten yete re kon onggɨtyam peba ɨrɨka yiyenyɨn, wɨdaemb yɨt wen amninyɨn Yonggyamɨm nyɨwɨnd. \v 23 Ɨ Gaiyo yete re ken obai nomneneny tina metɨnd wɨdaemb yɨt wen amniny, dɨde kwa kupkakupka sosit wɨdaemb yɨt wen amniny. Erasto yete re wulkɨp yɨr ɨpka rɨga yɨbɨm onggɨt taunɨnd, wen wɨdaemb yɨt amniny, ɨ dɨde kwa gar ke utkunda rɨga Kuwarto daka wen wɨdaemb yɨt amniny. \v 24 [Mera Yonggyam Yesu Kerisomna wurar komkesa wɨn kɨma, ɨmɨnjog!] \s1 Undwatapu Yɨtkak \p \v 25 God rɨrɨr e wen tutnɨkiny danda kɨma koina pɨtapɨta omneni God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt ke dɨde Yesu Kerisom gatab pɨtapɨta omneni yɨtkak ke. Ɨ onggɨtyam pɨta omneni yɨtkak re wɨgawɨga gasa e rɨna re b'ila b'atobarkonj dɨde egiti yɨbnenenonj. \v 26 Ajɨ yu ɨtemb ket pɨta ainy bageyam waina ɨrɨki peba wa pɨlke rɨna re ngɨrpu kesa God engainonj ɨrɨkam, nokɨm da ɨdenat ton wumɨr tagoniny b'engabenga yɨtam rɨga wa gar ke utkunda ke okatam dɨde yɨmta undokam. \p \v 27 Yesu Kerisom pɨlke b'ogɨl ɨnyomarena ngɨrpu kesa de yɨpaina b'ogɨl multekɨp kɨma Godɨm pɨlwa, ɨmɨnjog!