\id MAT - Wipi NT -Papua New Guinea 2001 (web -2013) \h Matayo \toc1 Matayomna Ɨrɨki God ma B'ogɨl Yɨrkokar Bage Yɨt \toc2 Matayo ma Peba \toc3 Mat \mt1 Matayo ma Peba \mt2 Matayomna Ɨrɨki God ma B'ogɨl Yɨrkokar Bage Yɨt \imt1 Isɨpkita Yɨtkak \ip Onggɨtyam God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt peba ɨrɨka rɨga re teks wulkɨp imdayam rɨga Matayote. Ɨ ton re Yesumna twelp (12) ɨtmɨkitijog rɨga wɨngɨrɨnd yɨpa rɨga na dɨde ti kwa yɨpa nyɨ re Lebite. Sɨ onggɨt peba ɨrɨkam re wɨn awɨr e b'obogɨl yisɨpkis, mɨnda ama rɨka onggɨt A.D. siksti dɨde sebenti (60-70) kemag gangga nat. Ɨ ton ɨtemb peba yɨrɨkonj re Ju rɨga wa mana. \ip Ɨ onggɨt pebat pɨtapɨta yomneny re b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt e ɨt re da Yesu re tɨrɨr omni e yɨrkokar okawam rɨga. Ɨ Yesum pɨlnat God Tina tɨrɨr yɨt rɨrɨrkɨp amninonj tina rɨga wa pɨlwa, rɨnsim re kesam peband ɨrɨki wekeny. Ɨ ɨtemb b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt re ma Ju rɨga wa nena mana, ya wɨngɨr nat re Yesu ukendonj dɨde wɨmena yikenonj. Ajɨ ɨtemb b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt re toda kwa kupka gowukoi rɨga wa mana. \ip Matayo ɨtemb peba yɨkalkonj re b'obogɨl yɨr iyena kɨma na. Ɨ ton yotom re Yesumna ukenda gatab kae. Ɨ ket yuseneny Yesumna baptiso dɨde b'atonkena gatab. Ɨ ket kwa akasiny Yesumna wɨko gatab, opi re God ma yɨtkak pɨtapɨta omnena, ouyaena, ɨ dɨde kopa ke rɨga ɨsakenda rɨna re Ton amnɨkeninonj Galili eriyand. Ɨ kwa onggɨt kak ke pɨtapɨta yomneny Yesumna menon Galili ke de ama re Yerusalem wa. Sɨ kwa pɨtapɨta amneniny re Yesumna kikitumam wikɨnd omnɨki mɨle gatab im. Ɨ yɨtkak ket yundwas re Yesumna uj dɨde utnyita gatab kae. Ɨ daka ket pebat yisɨpkeny da Yesu re ukoijog ouyaena rɨga e yama re juwai yɨbnau God ma gog yɨt isɨpkenam dɨde God ma pumb tungg gatab ouyaenam. \c 1 \s1 Yesumna B'usmureni Nya \r (Luk 3:23-38) \p \v 1 Sɨ ɨtemb jɨ Yesu Kerisomna b'usmureni nya gatab ɨrɨki yɨt, yete re Dawidɨm pɨlke b'usmureni b'ɨga dɨde Abraamɨm pɨlke b'usmureni b'ɨga. \li1 \v 2 Sɨ Abraam Isakɨnd yorakonj, \li1 ɨ daka Isak Yakobɨnd yorakonj, \li1 ɨ daka Yakob Yudand dɨde ti nanywar dɨde ti yɨngganwar arakinonj, \li1 \v 3 ɨ daka Yuda Tamarɨm pɨlɨnd Peres ake Jera arakonj, \li1 ɨ daka Peres Esromɨnd yorakonj, \li1 ɨ daka Esrom Ramɨnd yorakonj, \li1 \v 4 ɨ daka Ram Aminadabɨnd yorakonj, \li1 ɨ daka Aminadab Naasonɨnd yorakonj, \li1 ɨ daka Naason Salmonɨnd yorakonj, \li1 \v 5 ɨ daka Salmon Yeriko kongga Raabɨm pɨlɨnd Boasɨnd yorakonj, \li1 ɨ daka Boas Rutɨm pɨlɨnd Obedɨnd yorakonj, \li1 ɨ daka Obed Yesaind yorakonj, \li1 \v 6 ɨ daka Yesai king Dawidɨnd yorakonj. \li1 Ɨ daka Dawid Uriyamna konggam pɨlɨnd Solomonɨnd yorakonj, \li1 \v 7 ɨ daka Solomon Roboamɨnd yorakonj, \li1 ɨ daka Roboam Abiyand yorakonj, \li1 ɨ daka Abiya Asand yorakonj, \li1 \v 8 ɨ daka Asa Yosapatɨnd yorakonj, \li1 ɨ daka Yosapat Yoramɨnd yorakonj, \li1 ɨ daka Yoram Ujiyand yorakonj, \li1 \v 9 ɨ daka Ujiya Yotamɨnd yorakonj, \li1 ɨ daka Yotam Aajɨnd yorakonj, \li1 ɨ daka Aaj Ejekiyand yorakonj, \li1 \v 10 ɨ daka Ejekiya Manasend yorakonj, \li1 ɨ daka Manase Amosɨnd yorakonj, \li1 ɨ daka Amos Yosiyand yorakonj, \li1 \v 11 ɨ daka Yosiya Yekoniyand dɨde ti nanywar dɨde ti yɨngganwar arakinonj, \m onggɨt wɨnɨnd re Babilon kantrit Yuda kantri negɨr yomnonj dɨde Ju rɨga Babilon kantri wa werenam omnam amninonj. \p \v 12 Ɨ onggɨt kak ke re ket Ju rɨga Babilon kantri wa werento, \li1 Yekoniya Salatiyelɨnd yorakonj, \li1 ɨ daka Salatiyel Jerubabelɨnd yorakonj, \li1 \v 13 ɨ daka Jerubabel Abiyudɨnd yorakonj, \li1 ɨ daka Abiyud Eliyakimɨnd yorakonj, \li1 ɨ daka Eliyakim Ajorɨnd yorakonj, \li1 \v 14 ɨ daka Ajor Sadokɨnd yorakonj, \li1 ɨ daka Sadok Akimɨnd yorakonj, \li1 ɨ daka Akim Eliyudɨnd yorakonj, \li1 \v 15 ɨ daka Eliyud Eleajarɨnd yorakonj, \li1 ɨ daka Eleajar Matanɨnd yorakonj, \li1 ɨ daka Matan Yakobɨnd yorakonj, \li1 \v 16 ɨ daka Yakob Mariyam leo Yosepɨnd yorakonj. \li1 Ɨ Yosepɨm kongga Mariya Yesund yukendonj yena re yogenayo da Keriso. \p \v 17 Sɨ ket Abraamɨm pɨlke b'usmureni b'ɨga de Dawidɨm pɨlwa re komkesa potin (14) b'usmureni b'ɨga na. Ɨ daka Dawidɨm pɨlke b'usmureni b'ɨga de ngɨrpu Ju rɨga Babilon kantri wa werento re kwa potin (14) b'usmureni b'ɨga na. Ɨ kwa daka Babilon kantri wereni ke b'usmureni b'ɨga de Kerisom pɨlwa re kwa potin (14) b'usmureni b'ɨga na. \s1 Yesumna Ukendi gatab Yɨt \r (Luk 2:1-7) \p \v 18 Ɨ Yesu Kerisomna ukendi yɨt re ɨja emb jɨ. Sɨ Ti mog Mariya re kea yɨt tɨrɨr omni na wɨbnawonj Yosep kɨma molkongga awowɨm. Ɨ yɨmta kena ton molkongga awonda, ajɨ Mariya kea naska nata ngor kɨma awonj rɨna re Yɨnayɨna Wɨngawɨngat b'ɨga yoramitonj ti pɨlɨnd. \v 19 Ajɨ ti leo Yosep re negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga na. Sɨ ton kea wumɨr yokatonj ti konggamna ngor kɨma gatab yɨt, ajɨ ton ma singi na ti konggand rɨga wa pɨlwa pɨta tomɨny negɨr ma b'ɨsagɨka okatam tina ngor kɨma ai mopɨp. Sɨ ton ket ti nony mana yɨsamkonj wɨgawɨga tin bondɨk omnam. \v 20 Ɨ re Yosep onggɨtyam yɨt nonyɨk b'amdenand yɨbnonj, yɨpa Yonggyamɨmna aneru pɨta awonj ti wɨmand, ɨ ket tin yomnonj da, “Yosep, Dawidɨmna b'ɨga! Man goro moga taet Mariyand okatam mor konggam. Mop nokɨp B'ɨga rɨnte re yɨbɨm ti kom borand re Yɨnayɨna Wɨngawɨngamna oramiti e. \v 21 Sɨ ton ɨta leo b'ɨga ukenj dem, ɨ man b'ogla onggɨt B'ɨgand nyɨ oeket dem da ‘Yesu’. Mop nokɨp Ton opima Tina rɨga tetrɨngasiny dem towaina negɨr mɨle wa pɨlke, ɨ ket yɨrkokar takainy dem.” \p \v 22 Sɨ komkesa onggɨtyam mɨle aukɨto re nok mana da ɨdenat Yonggyamɨmna yɨtkak rɨrɨrkɨp tainy rɨna re yɨpa bageyamɨmna tugɨm ke yopulitonj da, \q1 \v 23 “Yɨr de, yɨpa pɨl esopai kesa ngɨmngai ɨta ngor kɨma tainy dem dɨde ket ton leo B'ɨga ukenj dem. \q2 Ɨ rɨgap ket tin nyɨ ogenai dem da ‘Emmanuwel’.” \m Sɨ Emmanuwel engenda yɨtkak re noke da, “God ɨta men kɨma”. \p \v 24 Ɨ re ket Yosep yutunga ke utnyitonj, sɨ ton ket ɨja na mɨle amnɨkinonj rɨja na re Yonggyamɨmna anerut tin yingawonj omnɨkam, ngɨrpu ton ket Mariyand ti konggam wokatonj. \v 25 Ɨ Yosep maka Mariyand pɨl wesopayonj, ngɨrpu ton ket leo B'ɨga yukendonj. Ɨ ton ket onggɨt leo B'ɨgand nyɨ yoekonj da “Yesu”. \c 2 \s1 Ɨlemet Gatab ke B'ogɨl Multekɨp Rɨgap Yesund Oraka Yiyo \p \v 1 Ɨ re Yesu ukendonj Betleem taunɨnd de Yuda eriyand, onggɨt wɨnɨnd Erod Yuda king pɨpmet nat yɨbnonj. Ɨ nɨnda b'ogɨl multekɨp rɨga ɨlemet ke opekto de Yerusalem taun wa. \v 2 Ɨ ton ket rɨga erkena eyento da, “Rokate Ju rɨga waina king yɨbɨm yet re ukenjɨm. Nokɨp sɨn kea Tina ɨki yɨr yongonda ɨlitand sowa tunggɨnd deta ɨlemet gatab wa ɨ sɨn ket tuyɨn re tin kumsos emka mim.” \v 3 Ɨ re king Erod onggɨt Ju rɨga waina king ukenda gatab yɨt utkundonj, ton ma sobijog na nony bebɨg awonj. Ɨ toda kwa kea komkesa Yerusalem rɨga gar moga aukɨto onggɨt B'ɨga gatabɨm. \v 4 Ɨ ket king Erod komkesa yɨna mopyam sɨ rɨga dɨde Ju rɨga waina gog ouyaena rɨga ara emokinonj b'eomam. Ɨ ton ket ten arkisinonj da, “Rokate dɨkɨnd Keriso tukenj.” \v 5 Ɨ ton ket mɨra yomno da, “Ama de Betleem taun wa Yuda eriyand, mop nokɨp yɨpa bageyam ɨja naemb jɨ yɨrɨkonj da, \q1 \v 6 ‘Sɨ man Betleem taun, Yuda gowɨnd, \q2 man ma sobijogjog et Yuda kantri wɨp omnena rɨga wa wɨngɨrɨnd. \q1 Mop nokɨp mor pɨlke yɨpa wɨp omnena rɨga ɨta pɨta tainy. \q2 Sɨ Tontemb Koina rɨga, Israel rɨga waina yɨr ɨpka rɨga tainy, mamoi yɨr ɨpka rɨga re dɨde.’” \p \v 7 Ɨ ket king Erod opimemb b'ogɨl multekɨp rɨga wɨgawɨga ara emokinonj, ɨ ket towa pɨlke b'obogɨl wumɨr awonj ɨmɨnjog wɨn gatab rɨdenat re onggɨtyam ɨki pɨta awonj. \v 8 Ɨ re king Erod ten etmɨkisinonj Betleem taun wa, ton yɨt atainonj da, “Ra wɨn wuyɨt, wɨn b'obogɨl oraka iyenya onggɨt B'ɨgand. Ɨ ra wɨn odarya, wɨn b'ogla odenja kor bage yɨt nɨtmɨkitaya, nokɨm da ra kodaka neken dem Ti pɨlwa, ɨdenat kon Ti pɨlwa kumsos b'atɨmken dem.” \v 9 Ɨ re ket ton king Erodɨmna yɨt utkunda seg auto, ajɨ re ket ton menonɨm auto, odenja ket ɨtemb ɨki pɨta awonj rɨna re ton naskajog yɨr yongo ɨlitand deta ɨlemet gatab wa. Ɨ onggɨt ɨkit ten wɨp amninonj, ngɨrpu dea de ton opekto rɨkɨnd re ɨtemb B'ɨga yɨbnonj, ɨ omandemb ɨki ena awonj onggɨt pɨpmet tunkɨpjogɨnd. \v 10 Ɨ re ton ɨtemb ɨki yɨr yongo, ton ma sobijog na ukoi sam omnɨka yiyeno. \v 11 Ɨ re ket ton onggɨt met wa b'ɨgarkɨto rɨkɨnd re ɨtemb B'ɨga yɨbnonj, ton kea ɨtemb B'ɨga yɨr yongo Ti mog Mariya kɨma, dɨde ket ton Ti pɨlwa kumsos b'amkɨto ewangayam. Ɨ ton ket b'ogɨljog gasa oramkapu ga epangkɨto dɨde ket kear gasa Ti yogonto, opi re gold ɨ b'ogɨl ngɨrangngɨrang pauda ɨ dɨde b'ogɨl ngɨrangngɨrang wulpoj. \v 12 Ɨ ket God wɨma ke opimemb jɨ b'ogɨl multekɨp rɨga nonony amninonj da, “Goro king Erodɨm pɨlwa tɨtekinam.” Sɨ ton ket b'enga nya nata ɨtekto towaina kantri wa. \s1 Betleem ke Ɨtrɨngendam de Ejipt wa \p \v 13 Ɨ re ket opimemb b'ogɨl multekɨp rɨga ɨtekto, ɨ ket yɨpa Yonggyamɨmna aneru wɨmand pɨta awonj Yosepɨm pɨlwa. Ɨ ton ket yomnonj da, “Utnyite, dɨde ɨtemb B'ɨga ake Ti mog akate, ɨ dɨde ket b'ɨtkenyɨt Ejipt kantri wa! Sɨ wɨn adea de wɨmena tuwenyɨt, ngɨrpu ra kon men wumɨr motɨnyɨn dem kwa ɨtendam. Mop nokɨp yu king Erod ɨta onggɨt B'ɨgand oraka yiyeny Tin ongandam.” \v 14 Sɨ ket onggɨt sɨwɨnyɨnd Yosep utnyitonj, ɨ ket ɨtemb B'ɨga ake Ti mog akatonj, ɨ dɨde ket yiwatonj Ejipt kantri wa. \v 15 Ɨ Yosep ket adea de ɨtemb B'ɨga ake Ti mog kɨma wekenenonj, ngɨrpu king Erod uj awonj. Nokɨm da ɨdenat yɨmta ke Yonggyamɨmna yɨtkak rɨrɨrkɨp tainy rɨna re Ton yɨpa bageyamɨmna tugɨm ke yopulitonj. Sɨ ton ɨja naemb jɨ yopulitonj da, “Kon kea Koina B'ɨgand ara yemokond Ejipt kantri ke opendam.” \p \v 16 Ɨ re ket king Erod wumɨr yokatonj da onggɨt b'ogɨl multekɨp rɨgap kea tin rabem yomno, ton ma sobijog soro na awonj. Sɨ ton ket tina geja rɨga etmɨkisinonj komkesa leo b'ɨga uj ondrɨkam yepiya re Betleem taunɨnd dɨde onggɨt taun wuswus tungg nata wekenonj, ɨ yepiya re nɨmog kemag kɨma dɨde towa wɨra ke kemag kɨma wekenonj. Sɨ Erod odede kemag agenkinonj re onggɨt wɨn rɨrɨr nat rɨna re ton b'obogɨl wumɨr yokatonj onggɨt b'ogɨl multekɨp rɨga wa pɨlke. \v 17 Sɨ odede nya ke kea bageyam Yeremiyamna tugɨm ke opureni onggɨtyam yɨtkak rɨrɨrkɨp awonj. \v 18 Sɨ ton ɨja naemb jɨ yopulitonj da, \q1 “Ɨta rɨgap yii b'aena nonykok utkundenyi Ramand. \q2 Ɨ ɨtemb re gar kopa kɨma yii b'ɨrɨnena e dɨde ukoijog yii iyagɨka e. \q1 Ɨ Rael opima ti b'ɨgawar yii iyagɨka eyeniny, \q2 sɨ ton ma singi o gar ngɨmbla awowɨm, nokɨp tina b'ɨga re kea b'eomnento.” \s1 Ejipt ke Ɨtendam de Najaret Taun wa \p \v 19 Ɨ onggɨt kak ke re ket king Erod uj awonj, Yonggyamɨmna aneru wɨma ke pɨta awonj Yosepɨm pɨlwa de Ejipt kantrind. \v 20 Ɨ ton ket yomnonj da, “Utnyite! Ɨ ɨtemb B'ɨga ake Ti mog akate, ɨ dɨde ket meke Israel gou wa! Mop nokɨp rɨga yepiya re oraka yiyeno ɨtemb B'ɨgamna yɨrkokar eomnenam re kea uj aukom.” \v 21 Sɨ Yosep utnyitonj, ɨ ket ɨtemb B'ɨga dɨde Ti mog akatonj, ɨ dɨde ket wuwonj Israel gou wa. \v 22 Ɨ re Yosep utkundonj da Arkelao Yuda eriya king nyɨ yokatonj rɨna re ti b'u king Erod yɨraronj, sɨ ton re moga na awonj de Yuda eriya wa menonɨm. Ajɨ re ton wɨma ke b'ingawa yɨt yokatonj, ton ket yiwatonj Galili eriya wa. \v 23 Ɨ ton ket yikonj yɨpa taun wa ogenaya da Najaret, dɨde ket ademb de yɨbnenenonj ɨtemb B'ɨga ake Ti mog kɨma. Sɨ ɨngkenaemb ket odede bageyam waina tugɨm ke opureni yɨtkak kea rɨrɨrkɨp awonj, ɨt re da “Rɨgap Tin nyɨ ogenai ra ‘Najaret Tunggam Rɨga’ e.” \c 3 \s1 Baptiso Yoanɨmna Pɨtapɨta Omneni Yɨtkak \r (Mak 1:1-8; Luk 3:1-9, 15-17; Yoan 1:19-28) \p \v 1 Ɨ onggɨt wɨnɨnd baptiso Yoan ikonj wul kesa tungg wa de Yuda eriyand dɨde ket odede yɨtkak pɨtapɨta amneninonj \v 2 da, “Wɨn gar engenjinam negɨr mɨlem pɨlke Godɨm pɨlwa! Mop nokɨp pumb tungg re ke ɨte ke wa wus nate ainy.” \v 3 Mop nokɨp onggɨt baptiso Yoanɨmna yɨtkak re bageyam Isayamna tugɨm ke opureni yɨtkak rɨrɨrkɨp omnam e ɨt re da, \q1 “Ɨta ukoi ara b'emoka pɨta tainy dem wul kesa tunggɨnd da, \q2 ‘Wɨn Yonggyamɨm nya ɨspɨkaindam, \q2 ɨ Tina menonpu nya dɨmdɨm omnɨkaindam.’” \m \v 4 Ɨ ɨtemb Yoan kobɨrgɨm b'ikoki eyeninonj re kamel ngɨi ke omnɨki na, ɨ b'angga gɨm rob ke b'ibgi tina robmopɨnd, ɨ dɨde ti owou re nok na koka dɨde tɨbam wui. \v 5 Ɨ onggɨt wɨnɨnd rɨga wuwenonj ti pɨlwa Yerusalem taun ke ɨ komkesa Yuda eriya ke ɨ dɨde komkesa Yordan kɨlɨm wuswus eriya ke. \v 6 Ɨ ton ket towaina negɨr mɨle pɨtapɨta omnena eyento dɨde ket Yoanɨm pɨlke baptiso yokateno de Yordan kɨlɨmɨnd. \p \v 7 Ɨ re Yoan yɨr anginonj jogjog Parisai rɨga ake Sadukai rɨga menonɨnd ti pɨlwa baptiso okatam, ton ten amninonj da, “Wɨn negɨr guda kɨma gɨrem waina b'ɨgawar! Yet wen wumɨr amninonj da wɨn b'ogla b'ɨtkenindam Godɨmna ukoi soro kɨma b'ɨsagɨkam pɨlke rɨnte ra ik dem? \v 8 Sɨ onggɨt paemb ra wɨn singi engenda baptiso okatam, sɨ wɨn b'obogɨl garjog ke ɨmɨnjog engenjinam waina negɨr mɨlem pɨlke de Godɨm pɨlwa, dɨde ket onggɨt engendi mɨle rɨrɨrɨnd kɨp kɨma mɨlend wɨmena tuwenyɨt. \v 9 Ɨ wɨn goro walenggyam odede b'asourena kɨma nonyɨk b'atɨmdeninam da, ‘Sɨn re God ma obagɨki Abraamɨmna b'ɨga im.’ Mop nokɨp kon kea wen amninyɨn da God rɨrɨr e onggɨt gɨmo wa pɨlke Abraamɨmna b'ɨga tawɨnkiny. \v 10 Sɨ yapa re kea wul mop wus nate yɨbɨm ɨgogɨm. Sɨ yonggyam ɨta onggɨt yapa ke komkesa wul ɨgka teyeniny rɨnsim re maka b'ogɨl kɨp ejagɨkanj, dɨde ton ket wul wa teskokiny so omnɨkam. \v 11 Ɨ kon wen nyɨ kaim baptiso omnɨka eyeninyɨn negɨr mɨlem pɨlke engendam Godɨm pɨlwa. Ajɨ kor kak ke ɨta yɨpa dandajog rɨga ik yaina danda re Ti pumbjog wa e ajɨ koina re goujog wa e. Sɨ kon ma rɨrɨrkɨpjog rɨga en Tina yongɨnkak iyenam. Ɨ Ton wen baptiso omnɨka teyeniny ra Yɨnayɨna Wɨngawɨnga kae dɨde wul dɨmɨl kae. \v 12 Ɨ Ton ɨta Ti yɨmɨnd owoukɨp iukapu sabol yowam, sɨ Ton ɨta Tina owou erngokapu pɨpmetɨnd komkesa uwakurki owoukɨp sabol ke ouroka teyeniny dɨde ket pumb wa b'ɨtɨskeniny rɨbɨm uturenam. Nokɨm da ɨdenat Ton b'ogɨlyam owoukɨp tekalneniny mogjɨ kesa kɨp dɨde au wa pɨlke. Ɨ ra Ton onggɨtyam wɨko seg omɨny, Ton ɨta ket b'ogɨlyam owoukɨp taramkiny owoukɨp ongapapu met b'ɨga wa, ajɨ Ton ket mogjɨ kesa kɨp dɨde au so tamnɨkiny osouka kesa wul ke.” \s1 Yesu Baptiso Yokatonj \r (Mak 1:9-11; Luk 3:21-22) \p \v 13 Ɨ onggɨt wɨnɨnd Yesu Galili eriya ke opendonj de Yordan kɨlɨm wa Yoanɨm pɨlke baptiso okatam. \v 14 Ajɨ Yoan Tin pop yɨswangonj odede yɨt kɨma da, “Kon kolenggyam b'ogla baptiso okasɨn Mor pɨlke, ajɨ kon ma rɨrɨrkɨpjog rɨga en Men baptiso omnam. Sɨ nangga pae Man metket kor pɨlwa baptiso okatam?” \v 15 Ajɨ Yesu daka tin mɨra yomnonj da, “Man b'ogla otade ɨnjɨkite Ken baptiso omnam. Mop nokɨp odede nya ke komkesa negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle rɨrɨrkɨp omnam re meranɨm b'ogɨljog e omnɨkam.” Sɨ re Yesu onggɨtyam yɨt yopulitonj, Yoan ket ɨnjɨkitonj Tin baptiso omnam. \v 16 Ɨ re Yesu baptiso yokatonj, odenja Ton ket kɨlɨm nyɨ ke oblendonj. Sɨ ket wub Tinɨm ɨpangendonj dɨde ket Ton Godɨmna Wɨngawɨngand yɨr iyonj gimai pɨla inkand dɨde igitand Ti kumbɨnd. \v 17 Ɨ ket odenja wub kumb ke nonykokɨt yindonj da, “Ɨtemb re Koina b'ɨga e yena re Kon singi yiyenyɨn. Sɨ Kon ukoi sam en Tinɨm.” \c 4 \s1 Yesu Satanamna Otonkena Akasinonj \r (Mak 1:12-13; Luk 4:1-13) \p \v 1 Ɨ ket Yɨnayɨna Wɨngawɨngat Yesund wɨp yiyonj de wul kesa tungg wa Satanam pɨlke otonkena okatam. \v 2 Ɨ onggɨt kak ke re ket Yesu owou uwabɨka wɨn yokatonj poti (40) bibɨr dɨde poti (40) sɨwɨny kɨma, Ton re ket owoupa na yɨbnonj. \v 3 Ɨ otonkena rɨga Satana ikonj Yesum pɨlwa dɨde ket Tin yomnonj da, “Rada Man Godɨmna B'ɨga et, sɨ Man onggɨtyam gɨmo engaine engendam sanam.” \v 4 Ajɨ Yesu mɨra yomnonj da, \q1 “Ɨja emb jɨ yɨna peband ɨrɨki yɨbɨm da, \q2 ‘Rɨgat ma owou nena kae yilo yɨbɨm, \q2 ajɨ kwa komkesa opureni yɨtkak kae yilo yɨbɨm \q2 rɨnsim re God Tina tugɨm ke apureniny.’” \m \v 5 Ɨ ket Satana Yesund wɨp yiyonj yɨna taun wa, ɨt re Yerusalem taun, dɨde ket Tin yonyitonj yɨnamet papkak petɨrɨnd. \v 6 Ɨ ton ket Yesund yomnonj da, “Rada Man Godɨmna B'ɨga et, Man Molenggyam b'atiyakite de gou wa! Mop nokɨp yɨna peband ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da, \q1 ‘God opima Tina aneru mornɨm tengainy. \q2 Ɨ ton ket men towaina yɨm kumbɨnd motowami. \q2 Sɨ onggɨt paemb man ma osiya ket moina pɨs taskisɨt motɨr kumbɨnd.’” \m \v 7 Ɨ ket Yesu mɨra yomnonj da, “Ɨ kwa daka yɨna peband ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da, ‘Man goro Yonggyam mor Godɨnd otonkenyɨt.’” \v 8 Ɨ ket Satana b'usaya Yesund wɨp yomnonj de ukoijog uskiuski dor papkak kumb wa, dɨde ket Tin youyaukurinonj komkesa gowukoi kantri dɨde towaina komkesa b'ogɨl ɨnyomarena kɨma mɨle dɨde gasa. \v 9 Seg ton ket Yesund yomnonj da, “Ra man kor pɨlɨnd kumsos b'atɨmket ken ewangayam, kon opima onggɨtyam komkesa gasa mor motgoninyɨn.” \v 10 Ɨ ket Yesu tin yomnonj da, “Satana! Man ewaikite kor pɨlke. Mop nokɨp yɨna peband ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da, \q1 ‘Man b'ogla ewangaya yiyene Yonggyam mor Godɨnd. \q2 Ɨ ket Tinɨm nena wɨko omnɨka yiyenae!’” \m \v 11 Ɨ ket Satana Yesund yɨraronj. Seg ket aneru tuwonj Ti pɨlwa dɨde ket Tin yɨm yokawo. \s1 Yesu Tina Wɨko Yotomonj \r (Mak 1:14-15; Luk 4:14-15) \p \v 12 Ɨ re Yesu utkundonj da rɨgap kea baptiso Yoanɨnd sɨbɨbmet met wa yoramito, Ton ket Galili eriya wa yikonj. \v 13 Ɨ Ton ket Najaret tungg yɨraronj dɨde ket yikonj Kaparnaum taun wa wɨmenam. Sɨ Kaparnaum taun re sɨpa yuru nat yɨbnonj de Jebulon dɨde Naptali eriya wɨngɨrɨnd. \v 14 Sɨ nangga pena Yesu yikonj onggɨt eriya wa re nok mana da ɨdenat bageyam Isayamna tugɨm ke opureni yɨtkak rɨrɨrkɨp omɨny ɨt re da, \q1 \v 15 “Jebulon gou dɨde Naptali gou re sɨpa yuru nasi ebnya. \q2 Ɨ ton re Yordan kɨlɨm tab nasi ebnya Galili eriyand \q2 ogenaya da God ma obagɨki kesa rɨga waina tungg i. \q1 \v 16 Ɨ rɨga yepim re wekeny sɨbɨbɨnd, \q2 ɨta ukoijog ngaya yɨr ongi dem. \q1 Ɨ rɨga wanɨm yepim re wekeny ujɨmna kara wɨngɨrɨnd, \q2 ngayat opima ten ɨnyowaya teyeniny dem.” \p \v 17 Sɨ onggɨt wɨn natemb ket Yesu b'atomonj odede yɨtkak pɨtapɨta omnenam da, “Wɨn gar engenjinam negɨr mɨlem pɨlke Godɨm pɨlwa! Mop nokɨp pumb tungg re ke ɨte ke wa wus nate ainy.” \s1 Naskajog B'auyaena Rɨga Imdam \r (Mak 1:16-20; Luk 5:1-11) \p \v 18 Ɨ re Yesu Galili sɨpa yuru nata yikenenonj, sɨ yɨpa wɨnɨnd Ton nɨmog nanyɨnggan yɨr angonj, osi re Simon ogenaya da Petro dɨde ti yɨnggan Andrea. Ɨ onggɨt wɨnɨnd osiemb nanyɨnggan sɨpa wa gɨr b'ɨskena nat ebnonda, nokɨp ton re kabum ɨwɨka rɨga na ebnonda. \v 19 Ɨ ket Yesu ten amnonj da, “Ayo tetka, yɨmta nundoka! Ɨ kon rɨga ɨwɨka mi wen tamnyɨn odede rɨngmi re wɨn kabum ɨwɨka eyeninya.” \v 20 Ɨ odenja ton gɨr erarkinonda dɨde ton ket Tin yɨmta yundokonda. \v 21 Ɨ ɨngkek re ket Yesu wɨp wa b'ɨsonkitonj, Ton kea nɨmog nanyɨnggan yɨr angonj, Jebedaimna b'ɨga nɨmog Yakobo ake Yoan. Ɨ onggɨt wɨnɨnd ton towa b'u Jebedai kɨma gɨga nat ebnonda dɨde ket gɨr na angonjento. Ɨ Yesu ket ten ara emokonj Tin yɨmta undokam. \v 22 Sɨ ton odenja ket gɨga yɨraronda dɨde kwa towa b'und da. Ɨ ket Yesund yɨmta yundokonda. \s1 Yesumna Ouyaena dɨde Kopa Rɨga Ɨsakendam Wɨko \r (Luk 6:17-19) \p \v 23 Ɨ re ket Yesu yikenonj kupka Galili eriya nata, Ton Ju rɨga waina yɨr opmitenapu met nata rɨga ouyaena eyeninonj, ɨ ket pumb tungg gatab b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnena yiyenonj, ɨ dɨde ket rɨga wa wɨngɨrɨnd komkesa b'engabenga wɨp kopa rɨga ɨsakka eyeninonj. \v 24 Sɨ Yesum gatab yɨdɨr yɨt re kea warabag auka yikenonj kupka Siriya kantri nata. Ɨ ket rɨgap komkesa kopa rɨga Ti pɨlwa eyento, opi re jogjog b'engabenga wɨp kopa rɨga, ɨ ukoijog kopa b'angnena kɨma rɨga, ɨ negɨr wɨngawɨnga ke imdi rɨga, ɨ nony kesa tumol aembɨka kɨma sap otendena kopa rɨga, ɨ dɨde dɨmɨr kopa rɨga. Sɨ Ton ket kea ten ɨsagɨka eyeninonj. \v 25 Ɨ ket jogjog rɨga bobop Galili eriya ke ɨ Dekapoli eriya ke ɨ Yerusalem taun ke ɨ Yuda eriya ke ɨ dɨde Yordan kɨlɨm yɨpa tab ke wuwenonj Yesum pɨlwa, dɨde ket Tin yɨmta undoka yiyeno. \c 5 \s1 Eit (8) Yɨtpɨam B'ogɨl Okatam \r (Luk 6:20-23) \p \v 1 Ɨ re Yesu rɨga bobo yɨr teyinonj Ti pɨlwa menonɨnd, Ton ket yɨpa sukak wa yikonj. Ɨ re Ton omitonj, Tina b'auyaena rɨga ket tuwonj Ti pɨlwa. \v 2 Sɨ Ton ket b'atomonj ten ouyaenam odede da, \q1 \v 3 “Ton b'ogɨl omni rɨga im jɨ yepim re wɨngawɨnga ke gasa kesand wekeny dɨde ukoi singi aenanj Godɨm pɨlke wurar okatam, \q2 mop nokɨp pumb tungg re towa maemb jɨ. \q1 \v 4 Ton b'ogɨl omni rɨga im jɨ yepim re yu towaina negɨr mɨle map yii b'eagɨkanj, \q2 mop nokɨp God opima towaina gar ngɨmbla tamnɨkiny. \q1 \v 5 Ton b'ogɨl omni rɨga im jɨ yepim re Godɨm wɨpɨnd nony kɨma muske wɨmena wuweny, \q2 mop nokɨp ton ɨta owabɨnsi gowukoi rɨna re God tɨrɨr amnawonj towa okawam. \q1 \v 6 Ton b'ogɨl omni rɨga im jɨ yepim re negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle okatam pajogɨnd wekeny, \q2 mop nokɨp God opima ten ngor tamnɨkiny. \q1 \v 7 Ton b'ogɨl omni rɨga im jɨ yepim re rɨga kear amnenanj, \q2 mop nokɨp God opima ten kear tamneniny. \q1 \v 8 Ton b'ogɨl omni rɨga im jɨ yepim re gar kɨlkɨp kesa wekeny, \q2 mop nokɨp ton ɨta Godɨnd yɨr ongi. \q1 \v 9 Ton b'ogɨl omni rɨga im jɨ yepim re ngɨmbla omnɨka mɨlend wekeny, \q2 mop nokɨp God ten opima Tina b'ɨgam tagenainy. \q1 \v 10 Ton b'ogɨl omni rɨga im jɨ yepim re negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle omnɨka map bebɨg dɨde b'ɨsadrena mɨle akatenanj, \q2 mop nokɨp pumb tungg re towa maemb.” \m \v 11 Wɨn b'ogɨl omni rɨga im jɨ, ra rɨgap Kor map wen negɨr yɨt ke tamnenanj, ɨ bebɨg dɨde b'ɨsadrena mɨle oramka teyenanj, ɨ dɨde komkesa nenegɨr b'anygɨnena nya ke negɨr omnam ɨl ongka teyenanj. \v 12 Sɨ wɨn b'ogla nony sam kɨma ukoi kana ngolengole aeninam, mop nokɨp wa opima ukoijog mɨra ebnainy de pumb tungg wa. Mop nokɨp rɨgap ɨja naemb jɨ yɨpa wɨp nya ke bageyam wa pɨlɨnd bebɨg dɨde b'ɨsadrena mɨle amnɨkenento yepiya re naskand wekenonj. \s1 Sol dɨde Ngaya Onggɨt Gowukoyɨnd \r (Mak 9:50; Luk 14:34-35) \p \v 13 “Wɨn re gowukoyɨm sol im. Ajɨ ra sol solmet kesa tainy, sɨ rɨdede nya kae solmet kwa b'usaya tɨtenj? Sɨ ra sol solmet kesa tainy, ɨtemb re makwa ket ingawa ma ajɨ ket bau wa b'ɨska ma, ɨ ket rɨgap pɨs ke ɨpmɨndena iyenyi.\f + \fr 5:13 \ft Onggɨt eriyand sol re gɨmo bora nat wekenenonj. Sɨ ra sol gɨmo nyɨ wa ɨsongg, solmet topekanj onggɨt sol gɨmom pɨlke, ɨ ket ɨtemb sol gɨmo tainy ra met kesa gɨmo nena e.\f* \v 14 Ɨ wɨn re gowukoyɨm ngaya im. Sɨ sukakɨnd orangi taun ma rɨrɨr e ket egiti ɨbɨm. \v 15 Ra yɨpa rɨgat lampa so omɨny, ton makwa ɨta kopakak ke utwangɨk. Ajɨ ton ɨndama oramis lampa uwonyitenapu ororɨnd, ɨ ket ngaya tanyorkiny komkesa rɨga yepim re wekeny onggɨt metɨnd. \v 16 Sɨ odede yɨpa wɨp nya ke wɨn b'ogla b'ogɨl mɨle tamnɨkenenindam rɨga wa wɨpɨnd ngaya enyorka pɨla. Ɨ ket rɨgap waina b'ogɨl wɨko yɨr ongong teyenanj, ɨ ɨngkaemb ket ton b'ogɨl ɨnyomarena okaenyi wa B'uɨm yete re yɨbɨm de pumb tungg wa.” \s1 Gog Yɨt Rɨrɨrkɨp Omna Yɨt \p \v 17 “Ɨ wɨn goro nonyɨk b'atɨmdenindam da Kon gog yɨt dɨde bageyam waina yɨt eomnena mana netkond. Ajɨ Kon netkond re ma eomnena mana, ajɨ rɨrɨrkɨp omna mana. \v 18 Sɨ Kon ɨmɨnjog wen tamninyɨn da yɨmta kena wub ake gowukoi b'eteomnenya, ajɨ gog yɨtɨm pɨlke makwa ɨta yɨpa ɨrɨki o yɨpa ɨrɨki mal b'eteomneny ngɨrpu onggɨtyam komkesa yɨtkak rɨrɨrkɨp taukanj. \v 19 Sɨ onggɨt paemb yet ra yɨpa sobijogjog yɨtkak erbenj onggɨt b'ingawa yɨt wɨngɨrɨnd dɨde rɨga ouyaena teyeniny odede omnɨkam, tin ogenai dem ra sobijogjog rɨga e de pumb tungg wa. Ajɨ yet ra b'itngaeny dɨde rɨga ouyaena teyeniny kupka gog yɨt rɨrɨrɨnd, ɨtemb rɨga ogenai dem ra ukoijog rɨga e de pumb tungg wa. \v 20 Sɨ onggɨt mop paemb Kon wen wumɨr tamninyɨn da ra waina negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨlet maka ɨgoukis Ju rɨga waina gog ouyaena rɨga dɨde Parisai rɨga waina negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle, wɨn makwa ngai opima b'ɨtgarkindam de pumb tungg wa.” \s1 Rɨga Onganda gatab Ouyaena Yɨtkak \p \v 21 “Ɨ wɨn kea utkundenindam da naska wɨnɨnd Mose yindonj da, ‘Goro rɨga ongandɨm! Yet ra rɨga onganj, ton ɨta negɨr ma b'ɨsagɨka okas.’ \v 22 Ajɨ Kon wen wumɨr tamninyɨn da yet ra tina gar ke utkunda nanyɨnd o yɨngganɨnd soro ke omɨny, ton ɨta negɨr ma b'ɨsagɨka okas. Yet ra tina gar ke utkunda nanyɨnd o yɨngganɨnd omɨny da ‘Korɨrkorɨr,’ ton ɨta negɨr ma b'ɨsagɨka okas pumbjog kotɨnd. Ɨ kwa yet ra omɨny da ‘Nony kesa,’ ton ɨta wul tungg wa ɨskam b'ɨsagɨka okas dem rokate re osouka kesa wul dɨmɨl yɨmbeneneny. \v 23 Sɨ onggɨt paemb ra man Godɨm kear gasa oramitam iyɨt de yɨna sɨ omnɨkapu kap wa, ɨ ra ket demb de man nonyɨk b'atɨmjɨt da, ‘yɨpa gar ke utkunda nanyɨt o yɨngganɨt ɨta kor gar soro nowamau.’ \v 24 Sɨ man ket b'ogla moina kear gasa omanda ɨraret yɨna sɨ omnɨkapu kap wɨp ke dɨde ket man naska menon okasɨt onggɨt moina gar ke utkunda nany o yɨngganɨm pɨlwa ɨ dɨde ket ton kɨma rɨgarɨga taet. Seg ket man tɨtenjɨt yɨna sɨ omnɨkapu kap wa ɨ dɨde ket Godɨm pɨlwa moina kear gasa oramisɨt. \v 25 Ra yɨpa rɨgat kot wa oramitam mii, sɨ man yɨmta kena b'ɨsagɨkapu pɨpmet wa topenjɨt, ajɨ man b'ogla naska wanakana gangga okasɨt nyawɨnd ton kɨma rɨgarɨga awowɨm. Ɨ man yɨr kɨma, ke onggɨt rɨgat men maramit b'ɨsagɨka rɨgamna yɨm kumb wa, ɨ ke onggɨt b'ɨsagɨka rɨgat maramit timtim rɨgam pɨlwa, ɨ dɨde ke mesɨk sɨbɨbmet wa. \v 26 Kon ɨmɨnjog men motɨnyɨn da sɨ man ma ɨta sɨbɨbmet ke topenjɨt ajɨ ɨdenata ra man kikitumjog Toya oramisɨt sɨbɨbmet mɨra undwatam.” \s1 Gigɨr dɨde Yɨgyɨg B'iyena Mɨle gatab Ouyaena Yɨtkak \r (Mat 19:9; Mak 10:11-12; Luk 16:18) \p \v 27 “Ɨ wɨn kea utkundenindam da naska wɨnɨnd Mose yindonj da, ‘Goro gigɨr dɨde yɨgyɨg b'iyena mɨle omnɨkɨm.’ \v 28 Ajɨ Kon wen wumɨr tamninyɨn da yet ra yɨpa konggand yɨr tɨpɨk ton kɨma gigɨr mɨle omnɨka singind, ton re kea onggɨt kongga kɨma gigɨr dɨde yɨgyɨg b'iyena mɨle yomnɨk tina garɨnd. \v 29 Ɨ ra moina yɨmjog tab ke yɨrɨt negɨr mɨle omnɨkam motɨny, man b'ogla ɨtemb yɨrkɨp ɨtkasɨt dɨde ket b'ɨtɨskansɨt mor pɨlke. Mop nokɨp ɨtemb re b'ogɨljog e mornɨm moina jɨ ke yɨpa kɨpear ewaikitam, ajɨ ma b'ogɨl e moina kupka jɨ ɨskantam de wul tungg wa. \v 30 Ɨ kwa ra moina yɨmjog yɨmɨt negɨr mɨle omnɨkam motɨny, man b'ogla ɨtemb yɨm ɨpmarkisɨt dɨde ket b'ɨtɨskansɨt mor pɨlke. Mop nokɨp ɨtemb re b'ogɨljog e mornɨm moina jɨ ke yɨpa kɨpear ewaikitam, ajɨ ma b'ogɨl e moina kupka jɨ ɨskantam de wul tungg wa. \p \v 31 Ɨ kwa Mose yindonj da, ‘Yet ra ti konggand bondɨk tomɨny, ton b'ogla ɨtomb konggam bondɨk omnam ɨmjati peba tokau.’ \v 32 Ajɨ Kon wen wumɨr tamninyɨn da yet ra ti konggand jabakɨpɨnd bondɨk tomɨny yɨpa rɨga kɨma negɨr b'iyena mɨle omnɨki kesand, ton kea tin womɨny gigɨr dɨde yɨgyɨg b'iyena mɨle omnɨkam. Ɨ kwa yet ra bondɨk omni konggand tokas ti konggam, ton kea gigɨr dɨde yɨgyɨg b'iyena mɨle yomnɨk.” \s1 Danda kɨma Tɨrɨr Omna Yɨt gatab Ouyaena Yɨtkak \p \v 33 “Ɨ kwa wɨn utkundenindam da Mose kesam rɨga amninonj da, ‘Goro nenegɨr nya ke danda kɨma tɨrɨr yɨt opulitɨm! Ajɨ ra man danda kɨma tɨrɨr omni yɨt opulisɨt Yonggyamɨm pɨlwa, sɨ man b'ogla onggɨt yɨt rɨrɨrɨnd tamnɨkinyɨt.’ \v 34 Ajɨ Kon wen tamninyɨn da goro kwa ngai danda kɨma tɨrɨr yɨt opulitɨm, goro pumb tungg nyɨ kɨma, mop nokɨp pumb tungg re Godɨmna wɨp omnenapu kasa e. \v 35 Ɨ goro danda kɨma tɨrɨr yɨt opulitɨm gowukoi nyɨ kɨma, mop nokɨp gowukoi re Godɨmna pɨs oramitenapu e. Ɨ goro Yerusalem taun nyɨ kɨma, mop nokɨp ɨtemb taun re ukoijog King Godɨmna e. \v 36 Ɨ goro danda kɨma tɨrɨr yɨt opulitɨm moina moptekɨp ke, mop nokɨp man makwa rɨrɨr et yɨpa moina mopngɨi bɨlbɨl o timtim omnɨkam. \v 37 Ajɨ man b'ogla ɨna nena yɨt opulisɨt da ‘Owɨ’, nangga e re ɨmɨnjog, ɨ ‘Nayɨ’ nangga e re ma ɨmɨnjog e. Ajɨ nangga na ra onggɨtyam yɨt tumɨnd oramisɨt, ɨtemb re negɨryam Satanam pɨlkae ik.” \s1 Goro Negɨr ke Mɨra B'amnena \r (Luk 6:29-30) \p \v 38 “Ɨ wɨn kea utkundenindam da naska wɨnɨnd Mose yindonj da, ‘Yet ra moina yɨrkɨp negɨr omɨny, sɨ madaka b'ogla tina yɨrkɨp mɨra negɨr omnyɨt, ɨ yet ra moina orkak ɨrobenj, sɨ madaka b'ogla tina orkak mɨra ɨrobenjɨt.’ \v 39 Ajɨ Kon wen tamninyɨn da goro negɨr rɨga mɨra negɨr omnɨm. Ajɨ yet ra moina yɨmjog yɨm tab ke anakak mɨtpokis, sɨ man b'ogla kwa moina yɨpa tab anakak ti engendaet tinɨm ɨpokitam. \v 40 Ɨ yet ra singi tainy men kot wa oramitam dɨde moina wɨngɨr ke kobɨrgɨm okatam, sɨ man b'ogla kwa okaet moina bau ke pɨnpɨn kobɨrgɨm.\f + \fr 5:40 \ft Wɨngɨr ke kobɨrgɨm re ma ukoi mɨra kɨma na, ajɨ bau ke pɨnpɨn kobɨrgɨm re ukoijog na onggɨt kɨma wɨmenam dɨde ukoi mɨra kɨma na.\f* \v 41 Ɨ kwa yet ra men danda kɨma ɨl motɨngɨk yɨpa kilomita pɨn menonɨm, sɨ man b'ogla ton kɨma menon okasɨt nɨmog kilomita. \v 42 Ɨ man b'ogla okaet onggɨt rɨgam yet ra mɨtgekis, ɨ goro man onggɨt rɨgand ɨsayɨm yete re singi ainy moina gasa yiyoyoi ingawam.” \s1 Geja Rɨga wa Singi B'iyena Mɨle \r (Luk 6:27-28, 32-36) \p \v 43 “Ɨ wɨn kea utkundenindam da naska wɨnɨnd Mose yindonj da, ‘Man singi yiyene mor rɨgand dɨde singi kesa yomnene moina geja rɨgand.’ \v 44 Ajɨ Kon wen tamninyɨn da singi eyeninam waina geja rɨga, ɨ yɨr topmitenindam towanɨm yepim re bebɨg dɨde b'ɨsadrena mɨle amnɨkenenanj wanɨm. \v 45 Sɨ ra wɨn odede mɨle tamnɨkindam, wɨn b'ogla waina B'u Godɨmna b'ɨga taindam yete re pumb tunggɨnd yɨbɨm. Mop nokɨp Tontemb Tina lomkongga yɨliteneny b'anyoratenam negɨr rɨga wa pɨlwa dɨde b'ogɨl rɨga wa pɨlwa, ɨ dɨde kwa Ton piro yɨgmarkeneny negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga wa pɨlwa dɨde negɨr kɨma kaokao rɨga wa pɨlwa. \v 46 Ɨ ra wɨn rɨga singi teyenindam yepim re wen singi eyenanj, sɨ nangga mɨra e wɨn okasya? Rɨngma, ma ma negɨr mɨle kɨma teks imdayam rɨgap todaka opima odede yɨpa wɨp mɨle amnɨkenenanj? \v 47 Ɨ kwa ra wɨn waina kus ke rɨga nena simesime yɨt tamnɨkenindam, sɨ wɨn nangga b'ogɨljog mɨle im amnɨkenindam nɨnda rɨga wa pɨlke? Sɨ rɨngma, ma ma God ma obagɨki kesa rɨgap todaka opima odede yɨpa wɨp mɨle amnɨkenenanj? \v 48 Sɨ onggɨt paemb wɨn b'ogla Godɨm wɨpɨnd dɨmdɨmkɨpjog rɨga ainam odede yɨpa wɨp ɨte re wa B'u God dɨmdɨmjog rɨga yɨbɨm de pumb tungg wa.” \c 6 \s1 Kear Omnena gatab Ouyaena Yɨtkak \p \v 1 “Ɨ wɨn yɨr kɨma tekenyɨt onggɨtɨm da goro wɨn waina negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle omnɨka teyenina rɨga wa wɨpɨnd towanɨm yɨr ongong singind. Sɨ ra wɨn odede mɨle tamnɨkenenindam, wɨn ma opima mɨra takatenindam wa B'u Godɨm pɨlke yete re yɨbɨm pumb tungg wa.” \p \v 2 “Sɨ onggɨt paemb ra man kear omnena teyeninyɨt gasa kesa rɨga, goro ara kɨma metkenɨm odede rɨngmim re bibol ɨpaya rɨgap ara kɨma wuweneny rɨga wa utkundam. Sɨ gɨm ke b'ogɨl ajɨ ngor wa negɨr mɨle rɨgap opima odede yɨpa wɨp nya ke mɨle omnɨka eyenanj de Ju rɨga waina yɨr opmitenapu met nata dɨde sobea nata rɨga wa pɨlke esourena okatam. Kon wen ɨmɨnjog wumɨr tamninyɨn da ton kea towaina mɨra yokateno. \v 3 Ajɨ ra man kear omnena teyeninyɨt gasa kesa rɨga, man b'ogla odede nya kena omnɨket rɨja e re moina sawai yɨm yɨg nonyɨnd yɨbɨm onggɨt gatab rɨnsim re moina yɨmjog yɨmɨt kear amneniny. \v 4 Sɨ odede nya ke moina kear omnena mɨle b'ogla wɨgawɨga na yebɨm. Sɨ ɨdenat mor B'u God yete re wɨgawɨga yɨr ongong eyeniny nangga im re rɨgap wɨgawɨga amnɨkenenanj, Ton ket men ɨta mɨra motɨny.” \s1 Yɨr Opmita gatab Ouyaena Yɨtkak \r (Luk 11:2-4) \p \v 5 “Ɨ kwa ra wɨn yɨr topmitenindam, goro odede taininam rɨngmim re gɨm ke b'ogɨl ajɨ ngor wa negɨr mɨle rɨgap yɨr opmitenenanj. Mop nokɨp ton singi aukenenanj owɨnenam de Ju rɨga waina yɨr opmitenapu met nata dɨde ukoi sobea dedag nata dɨde ket yɨr opmitenenanj rɨga wa bajbajɨnd, nokɨm da ɨdenat rɨgap ten yɨr ongong teyenanj. Sɨ Kon wen ɨmɨnjog wumɨr tamninyɨn da ton re kea towaina mɨra akatento. \v 6 Ajɨ ra man yɨr topmisɨt, man b'ogla b'ɨtgaret moina rum wa, ɨ ket mora ɨdoket, ɨ dɨde ket yɨr topmisɨt mor B'u Godɨm pɨlwa yete re wɨgawɨga yɨr ongong kesa yɨbɨm. Sɨ ɨtemb mor B'u ɨta wɨgawɨga yɨr ongong miyeny nangga ma re man yɨr opmitenyɨt, Ton ɨta ket mɨra motɨny. \v 7 Ɨ ra wɨn yɨr topmitenindam, goro yɨtkak tusaereninam odede rɨngmim re God ma obagɨki kesa rɨgap yɨr opmita amnɨkenenanj. Mop nokɨp ton nony aukenenanj da God opima towaina yɨr opmitena utkundeniny towaina jogjog yɨtkak usairena map. \v 8 Sɨ onggɨt paemb wɨn goro odede God ma obagɨki kesa rɨga pɨla taukinam. Mop nokɨp wɨn yɨmta kae wa B'u Godɨnd yɨr opmita ke nyɨ yuwatenya, ajɨ Ton kea naska nata wumɨr ainy nangga im re wɨn arakindam. \v 9 Sɨ onggɨt paemb wɨn ɨja imemb jɨ yɨr topmitenindam da, \q1 ‘Sowa B'u God yete re mɨbnyɨt pumb tungg wa, \q2 Moina nyɨ b'ogla yɨnam rain, \q1 \v 10 ɨ Moina wɨp omnenapu pumb tungg b'ogla rinɨk onggɨt gowukoi wa, \q1 ɨ Moina singi b'ogla rɨrɨrkɨp rain kwa daka dɨkɨnd onggɨt gowukoyɨnd \q2 odede rɨja na re pumb tungg wa awonj. \q1 \v 11 Ɨ bibɨr weanjweanj sowa owou notgoneneninyɨt \q2 bibɨr rɨrɨrɨnd. \q1 \v 12 Ɨ Man sowaina negɨr mɨle awɨr omnɨka teyeninyɨt, \q2 odede yɨpa wɨp opi re sɨn nɨnda rɨga wa towaina negɨr mɨle awɨr amnɨkaenenindam rɨnsim re ton amnɨkenenanj sowa pɨlɨnd. \q1 \v 13 Ɨ Man goro sɨn wɨp niyinɨm negɨr ma b'atonkena wa, \q2 ajɨ nedɨkine negɨryam Satanam pɨlke. \q1 [Mop nokɨp pumb tungg ɨ danda ɨ dɨde b'ogɨl ɨnyomarena re Moina im dadal ngɨrpu kesa, ɨmɨnjog.]’ \m \v 14 Mop nokɨp ra wɨn rɨga wa negɨr mɨle awɨr tamnɨkaenindam rɨnsim re ton amnɨkenenanj wa pɨlwa, sɨ wa B'u God yete re yɨbɨm pumb tungg wa, Todaka opima waina negɨr mɨle awɨr tamnɨkaeniny. \v 15 Ajɨ ra wɨn maka ra rɨga wa negɨr mɨle awɨr tamnɨkaenindam rɨnsim re ton amnɨkenanj wa pɨlwa, sɨ wa B'u God Todaka makwa opima waina negɨr mɨle awɨr tamnɨkaeniny. \s1 Owou Uwabɨka gatab Ouyaena Yɨtkak \p \v 16 “Ɨ ra wɨn owou uwabɨka wɨn okasya, goro wɨprɨbrɨb taininam odede rɨngmim re gɨm ke b'ogɨl ajɨ ngor wa negɨr rɨga aukenenanj. Mop nokɨp ton wɨprɨbrɨb aukenenanj re rɨga wa ouyawa mim da ton re owou uwabɨka wɨn e yokatenyi. Sɨ Kon wen ɨmɨnjog wumɨr tamninyɨn da ton re kea rɨrɨrkɨpjog towaina mɨra okati im wekeny rɨga wa pɨlke. \v 17 Ajɨ ra man owou uwabɨka wɨn okasɨt, man b'ogla gaya ke moina mop b'ɨtɨsnɨket dɨde moina wɨp b'ɨtɨseket. \v 18 Nokɨm da ɨdenat rɨgap maka wumɨr taukanj da man re owou uwabɨka wɨn e yokasɨt, ajɨ mor B'u God nenata wumɨr okas yete re wɨgawɨga yɨr ongong kesa yɨbɨm. Sɨ ɨtemb mor B'u God yete re wɨgawɨga yɨr ongong miyeny nangga e re man wɨgawɨga yomnɨkenenyɨt, Ton ɨta mɨra motɨny. \s1 B'ogɨl Gasa gatab Ouyaena Yɨtkak \r (Luk 12:33-34) \p \v 19 “Ɨ goro wɨn b'ogɨljog gasa ongapa teyeninam wanɨm onggɨt gowukoyɨnd rokasim re bebɨrɨp dɨde orliyap waina gasa owou eyenanj, dɨde rokasim re yurowamam rɨgap waina met eporkenenanj b'ɨgaram dɨde waina gasa imda teyenanj. \v 20 Ajɨ wɨn b'ogla waina b'ogɨljog gasa ongapa teyenindam de pumb tungg wa rokasim re bebɨrɨp dɨde orliyap toda maka waina gasa owou eyenanj, dɨde rokasim re yurowamam rɨgap maka waina met eporkenenanj b'ɨgaram dɨde maka waina gasa imda eyenanj. \v 21 Mop nokɨp rokate re moina b'ogɨljog gasa yɨbɨm, sɨ ɨndamaemb todaka moina kɨd ɨbɨm. \p \v 22 “Sɨ yɨrkɨp re jɨwɨm lampa e. Sɨ onggɨt paemb rada moina yɨrkɨp b'ogɨljog i, moina kupkakupka jɨ ra ngaya pɨta nate ɨbɨm. \v 23 Ajɨ rada moina yɨrkɨp negɨrjog i, sɨ moina kupkakupka jɨ ra sɨbɨb ke ɨkangɨndi e ɨbɨm. Sɨ onggɨt paemb rada ɨtemb ngaya sɨbɨb nate yɨbɨm rɨnte re yɨbɨm mor pɨlɨnd, ɨtemb re ma sobijog sɨbɨb kɨkɨbte mɨtkangɨnj. \p \v 24 “Makwa yɨpa rɨgat rɨrɨr e nɨmog yonggyam wa wɨko tamnɨkainy. Mop nokɨp ton yama rɨka yɨpa yonggyamɨnd singi kesa e omneny dɨde kwa yɨpa yonggyamɨnd ra singi e iyeny, o ton yama rɨka yɨpa yonggyamɨnd ɨsnawa e iyeny, dɨde kwa ra yɨpa yonggyamɨnd ɨsnawa kesa e omneny. Sɨ onggɨt paemb wɨn ma rɨrɨr im wɨko rɨga taukindam nɨmognɨmog Godɨm dɨde onggɨt gowukoi gasam. \s1 Gɨm ke Gasam Nony Kubɨr gatab Ouyaena Yɨtkak \r (Luk 12:22-34) \p \v 25 “Sɨ onggɨt paemb Kon wen tamninyɨn da goro nony kubɨr taininam da nangga owou im tawenenindam o nangga nyɨ im tanaikindam yɨrkokar wɨmenam, ɨ kwa nangga kobɨrgɨm im b'itkokenenindam waina jɨwɨnd. Sɨ rɨngma, ma ma yilo yɨrkokar re ukoijog e owowɨm pɨlke? Ɨ ma ma jɨ re ukoijog e kobɨrgɨmɨm pɨlke? \v 26 Sɨ wɨn b'obogɨl yɨrɨk teyenindam pumbɨnd ngena. Ton makwa opima tuny ɨgmarka eyenenanj, ɨ makwa opima owoukɨp eakɨkenenanj, dɨde makwa opima bobo omnɨka eyenenanj owou ongapapu met b'ɨga wa. Ajɨ waina B'u God yete re yɨbɨm pumb tungg wa, Tonsimemb ten ongenka eyeniny. Sɨ rɨngma, ma ma wɨn ukoijog im odede ngena wa pɨlke? \v 27 Ɨ wa wɨngɨrɨnd yete rɨrɨr e tina nony kubɨr b'amnɨka ke tina yɨrkokar ɨsonkis yɨpa sobijog wɨn kɨma? \v 28 Wɨn b'ogla b'obogɨl temtem gatab nony menamena amnɨkinam rɨja im ton b'obogɨl ɨkaeneni owɨnkenenanj yapɨnd. Sɨ ton ma opima kobɨrgɨm omnɨkam tin kai eraskenenanj, ɨ dɨde kwa ton ma opima kobɨrgɨm omnɨka eyenenanj. \v 29 Ajɨ Kon wen wumɨr tamninyɨn da king Solomon kea tina komkesa b'ogɨl ɨnyomarena kɨma b'ajga yikenonj, ajɨ tina b'ajga re makwa yɨpa rɨrɨrkɨp awonj yɨpa odede temtem re dɨde. \v 30 Sɨ rada Godsim odede tɨbam tɨb ejga eyeniny rɨnsim re yu yilo wekeny ajɨ mep uj taukanj wul wa b'ɨskokam. Sɨ rɨngma, rɨdede wɨp e ket God wen b'obogɨljog ejga teyeniny? Sɨ wɨn goro sobijog gar ke utkundand tekenyɨt, Ton opima wen b'obogɨljog ejga teyeniny. \v 31 Sɨ onggɨt paemb wɨn goro nony kubɨr taeninam odede yɨt kɨma da, ‘Nangga im sɨn tawindam?’ o ‘Nangga im sɨn tanaikindam?’ o ‘Nangga im sɨn b'itkokindam?’ \v 32 Mop nokɨp God ma obagɨki kesa rɨgap ɨnsimemb odede komkesa gasa oraka eyenanj. Ajɨ wa B'u God yete re yɨbɨm pumb tungg wa, Ton wumɨr e da wɨn b'ogla ɨnsimemb gasa tengaenenindam gowukoi wɨmenam. \v 33 Ajɨ wɨn naska God ma pumb tungg dɨde Tina negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle oraka eyeninam! Sɨ God ket wa tagoniny ra ma pumb tungg dɨde negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle nena im ajɨ daka kwa opima odede komkesa gasa tagoniny. \v 34 Sɨ onggɨt paemb goro wɨn nony kubɨr taeninam mepnɨm gatab, nokɨp mepnɨm gasa ra mepnɨm nony kubɨr omna mim. Ita bibɨr wa re opima ebnainy towa rɨrɨr bebɨg. \c 7 \s1 Rɨga Ɨsagɨka gatab Yɨtkak \r (Luk 6:37-38, 41-42) \p \v 1 “Ɨ wɨn goro rɨga wa pɨlɨnd b'ɨsagɨka mɨle tamnɨkina, sɨ wɨda makwa ɨta b'ɨsagɨka okatenya. \v 2 Mop nokɨp wɨn ɨta odede yɨpa wɨp nya ke b'ɨsagɨka okatenya dem rɨja na re wɨn rɨga wa pɨlɨnd b'ɨsagɨka mɨle omnɨka yiyenonda, ɨ kwa God opima wanɨm okawam odede yɨpa wɨp tondon wa takatenainy rɨja na re wɨn rɨga wa tondon akatenautondam. \v 3 Nangga pae man yɨr pɨpla yɨr yiyenyɨt moina rɨgamna yɨrkɨpɨnd, ajɨ kwa nangga pae man maka b'obogɨl wumɨr yokatenyɨt wulpas gatab moinajog yɨrkɨpɨnd? \v 4 Ɨ rada mor ɨta mɨbnau wulpas moinajog yɨrkɨpɨnd, sɨ rɨngma, rɨdede e man ket moina rɨgand omnyɨt da ‘Mabe kon mawaikitawɨn yɨr pɨpla moina yɨrkɨp ke’? \v 5 Sɨ man re gɨm ke b'ogɨl ajɨ ngor wa negɨr rɨga et. Sɨ man naska moina yɨrkɨp ke wulpas yewaikite! Ɨ ɨngkaemb ket man onggɨtyam yɨr pɨpla pɨtakɨpɨnd yɨr onget mor rɨgamna yɨrkɨpɨnd, ɨ ket man ɨtemb yɨr pɨpla ewaikitaet mor rɨgamna yɨrkɨp ke. \v 6 Ɨ wɨn goro yongg pɨla wɨp ɨnggrawa kesa rɨga wa yɨnayɨna gasa tagoninam yepim re Godɨnd ɨsanikesa geja yiyenyi. Ɨ kwa goro b'om pɨla rɨga wa wɨpɨnd teskokinam waina b'ogɨl ngɨndngɨnd timtim jag wɨngawɨnga ke b'ogɨl gasa. Sɨ ra wɨn b'ɨtɨskokindam, ton opima towaina pɨs ke tepmɨndenanj ɨ ton ket opima tengendanj wa pɨlwa ɨ dɨde ket wen mɨ tenyoukanj. \s1 Godɨnd Erkena gatab Yɨtkak \r (Luk 11:9-13) \p \v 7 “Wɨn erkena yiyena, ɨ wɨn ɨta okasya. Ɨ wɨn oraka yiyena, ɨ wɨn ɨta ket odarya. Ɨ wɨn mora odounena yiyena, ɨ ɨta mora wanɨm tɨpangenj. \v 8 Mop nokɨp komkesa rɨga yepiya ra erkena iyenyi, ton ɨta okasi, ɨ oraka iyenyi, ton ɨta odari, ɨ dɨde mora odounena iyenyi, mora ɨta towanɨm tepangenj. \v 9 Ɨ wa wɨngɨrɨnd yete re b'ɨga b'uwam, rada ti b'ɨgat erkis sanam, sɨ rɨngma, ti gɨmo e okau? \v 10 O rada ti b'ɨgat erkis kabumɨm, sɨ rɨngma, ton gɨrem e okau? \v 11 Sɨ onggɨt paemb nangga ma jɨ rada wɨn negɨrjog mɨle rɨga im, ajɨ wɨn wumɨr im wekenyɨt rɨdede e wa b'ɨgawar wa ogonam b'ogɨl gasa. Sɨ wa B'u yete re yɨbɨm pumb tungg wa, Ton re ma ɨja e ɨt re wɨn re dɨde, ajɨ Ton ɨmɨnjog opima b'ogɨljog gasa tagoniny towanɨm yepim re Tin yerkenyi. \v 12 Sɨ onggɨt paemb wɨn ɨja na gasa tamnɨkaenindam rɨga wa odede rɨngma re wɨn singi aenindam rɨgap wa tamnɨkauranj. Mop nokɨp ɨtemb mɨle re gog yɨt e dɨde bageyam waina yɨt e kesam peba wɨngɨrɨnd. \s1 Sobijogjog Mora wa B'ɨgaram \r (Luk 13:24) \p \v 13 “Ɨ wɨn b'ɨgarenina sobijogjog mora nata menonɨm pumb tungg wa, mop nokɨp wul tunggɨm mora re moge warabag dɨde ɨtemb onggɨt mora ke nya ɨmaenam re wewa e rɨnsim re rɨga wɨp eyeniny de wul tungg wa, sɨ ma yɨpa kɨma rɨgapim onggɨt mora nata b'ɨgarena wuweny menonɨm onggɨt nyawɨnd. \v 14 Ajɨ daka ɨtemb pumb tunggɨm mora re sobijogjog e dɨde ɨtemb onggɨt mora ke nya ɨmaenam re bebɨgjog e rɨnsim re rɨga wɨp eyeniny yɨrkokar wa, sɨ ma jog rɨgapim ɨtemb sobijogjog mora oraka yiyenyi b'ɨgarenam. \s1 B'anygɨnena Bageyam Ongwata gatab Yɨtkak \r (Luk 6:43-44; 13:25-27) \p \v 15 “Ɨ wɨn yɨr kɨma tekenyɨt b'anygɨnena bageyam wa gatab. Opimemb b'anygɨnena bageyam wuweny wa pɨlwa re gɨm ke Godɨmna mamoi pɨla b'ogɨl b'ajgi rɨga im, ajɨ ngor ke ɨmɨnjog re wɨp ɨnggrawa kesa dɨ yongg pɨla rɨga im. \v 16 Sɨ wɨn ten tangwatenindam ra towaina omnɨka kɨp kaim. Sɨ rɨngma, opima rɨgap greip kɨp eakɨkenenanj wanja kai wa pɨlke o pig kɨp eakɨkenenanj sisipa nangg wa pɨlke? Nayɨ, ma ɨja e. Ajɨ toda greip kɨp eakɨkenanj re greip nangg wa pɨlkaim, ɨ pig kɨp re pig nangg wa pɨlkaim. \v 17 Sɨ odede yɨpa wɨp nya ke b'ogɨl wul nanggɨp tejagɨkanj ra b'ogɨl wulkɨp im, ajɨ negɨr wul nanggɨp tejagɨkanj ra negɨr wulkɨp im. \v 18 Ɨ b'ogɨl wul nanggɨt ma rɨrɨr e ɨjagenj negɨr wulkɨp, ɨ toda negɨr wul nanggɨt ma rɨrɨr e ɨjagenj b'ogɨl wulkɨp. \v 19 Ɨ komkesa wul nangg rɨnsim re maka b'ogɨl wulkɨp ejagɨkanj, yonggyam opima tegkiny dɨde wul wa teskokiny so omnɨkam. \v 20 Sɨ onggɨt paemb wɨn b'anygɨnena bageyam tangwatenindam ra towaina omnɨki kɨp kaim. \p \v 21 “Sɨ ma komkesa rɨga im pumb tungg wa b'ɨtgarkanj yepim re tugɨm nena ke Ken nogenaenenyi da ‘Yonggyam, Yonggyam,’ ajɨ ton nena im b'ɨtgarkanj yepim re Kor B'u ma singi mɨle omnɨka eyenanj yete re yɨbɨm pumb tungg wa. \v 22 Ɨ ra b'ɨsagɨka bibɨr ik dem, jogjog rɨgapim Ken notɨnenyi dem da, ‘Yonggyam Yonggyam! Ma ma sɨn kea Moina nyɨ kɨma bage yɨt opurena eyentondam, ɨ Moina nyɨ kɨma negɨr wɨngawɨnga eaukena eyentondam, ɨ dɨde Moina nyɨ kɨma jogjog kɨd kesa kɨma danda wɨko omnɨka eyentondam?’ \v 23 Sɨ Kon ket opima ten pɨtakɨpɨnd tamninyɨn dem da, ‘Kon makwa ngai wanɨm wumɨr awond. Negɨrjog mɨle omnɨka rɨga, wɨn ewaikisinam Kor pɨlke!’ \s1 Nɨmog Met Oranga Rɨga gatab Wɨngata Yɨtkak \r (Luk 6:47-49) \p \v 24 “Sɨ onggɨt paemb yet ra onggɨtyam Koina yɨtkak tutkundeniny dɨde omnɨkand b'itngaeny onggɨt yɨtkak rɨrɨrɨnd, ton ɨja e ɨte re b'ogɨl multekɨp kɨma met oranga rɨga re dɨde. Sɨ ton tina met yorang re ngortod wa emki danda rorte kumb nate. \v 25 Sɨ nangga ma jɨ rada ukoi piro tɨgmarɨk dɨde ket ukoi ngɨwɨr ik, ɨ kwa rada ukoi rɨb b'ɨtkeny dɨde ket ɨtemb met ipou, ajɨ ɨtemb met makwa ɨta tosmulis. Mop nokɨp ɨtemb met re b'obogɨl orangi e ngortod wa emki danda rorte kumbɨnd. \v 26 Ɨ yet ra onggɨtyam Koina yɨtkak tutkundeniny dɨde maka omnɨkand b'itngaeny onggɨtyam yɨtkak rɨrɨrɨnd, ton ɨja e ɨte re korɨrkorɨr met oranga rɨga re dɨde. Sɨ ton tina met yorang re bab tumɨnd emki rorte kumb nate. \v 27 Ɨ ra ket ukoi piro tɨgmarɨk dɨde ket ukoi ngɨwɨr ik, ɨ kwa ra ukoi rɨb ikeny dɨde ket ɨtemb met ipou, ɨ ɨtemb met ɨta tosmulis. Sɨ ɨtemb re ma sobijog wuwam kɨma e nenegɨr kana b'atɨskis.” \p \v 28 Ɨ re Yesu onggɨtyam yɨtkak opurena seg amninonj, rɨga bobop ma sobijog na kɨd kesa aento Tina ouyaena ke. \v 29 Mop nokɨp Ton auyaeninonj re odede na ɨt re Godɨmna danda kɨma rɨga re dɨde, ajɨ ma ɨja na ɨt re Ju rɨga waina gog ouyaena rɨga re dɨde. \c 8 \s1 Yesu Leprosi Kopa Rɨga Yɨsakendonj \r (Mak 1:40-45; Luk 5:12-16) \p \v 1 Ɨ re Yesu onggɨt sukak ke paga wa etaeta ikonj, jogjog rɨga bobop Tin yɨmta undoka iyo. \v 2 Sɨ yɨr de, yɨpa leprosi kopa rɨga ikonj Ti pɨlwa dɨde ket kumsos b'amkonj odede yɨt kɨma da, “Yonggyam! Ra man singi taet, Man rɨrɨr e ken kɨlkɨp kesa notɨnyɨt.” \v 3 Ɨ Yesu ket Tina yɨm b'ɨtnɨkonj dɨde ket tin yesopayonj odede yɨt kɨma da, “Kon ɨta singi, kɨlkɨp kesa ae!” Sɨ odenja ket ton kɨlkɨp kesa awonj onggɨt leprosi kopa ke. \v 4 Seg ket Yesu tin yomnonj da, “Yɨr de, goro yama na usekainɨm dor. Ajɨ meke dɨde ket molenggyam b'atouyaet yɨna sɨ rɨgam pɨlwa. Sɨ man ket Godɨm sɨ gasa tanggɨkinyɨt dor ɨ eyinyɨt de yɨna sɨ rɨgam pɨlwa sɨ omnɨkam rɨna re Mose b'ingawa yoramitonj. Nokɨm da ɨdenat ton mɨtɨmjas rɨga wa wɨpɨnd da ‘Man kea b'ɨsakenjɨt dɨde kɨlkɨp kesa aet.’” \s1 Roma Andred (100) Geja Rɨga Mopyamɨmna Gar ke Utkunda gatab Yɨtkak \r (Luk 7:1-10; Yoan 4:43-54) \p \v 5 Ɨ re Yesu Kaparnaum taun mora wa b'ɨgaronj, yɨpa Roma andred (100) geja rɨga mopyam Ti wus wa ikonj dɨde ket Tin yɨgekitonj \v 6 odede yɨt kɨma da, “Yonggyam! Yɨpa koina wɨko rɨga re dɨmɨr kopa kɨma e pas nate yɨbɨm metɨnd, dɨde negɨrjog b'ɨdgotnena e yokateny.” \v 7 Seg Yesu ket tin yomnonj da, “Kon ɨta tin ɨsakendam yopen.” \v 8 Sɨ daka ɨtemb Roma andred (100) geja rɨga mopyam yɨsmonggawonj da, “Yonggyam! Kon ma odede rɨrɨrkɨpjog rɨga en Men yɨt omnam da, ‘Man b'ɨtgaret koina met wɨngɨr wa!’ Ajɨ b'ogla yɨt nena yopulite, sɨ ɨdenat koina wɨko rɨga b'ɨtɨsakenj. \v 9 Mop nokɨp koda re yɨpa juwai kɨma rɨga wɨra nate nɨbnyɨn dɨde kwa daka kor wɨrand opima geja rɨga nɨbnainy. Sɨ ra kon yɨpa geja rɨgand ingaen da ‘Meke,’ sɨ ton ɨta yik, ɨ ra kon kwa yɨpa rɨgand ingaen da ‘Metkɨm,’ sɨ ton ɨta ik. Ɨ kwa ra kon yɨpa koina wɨko rɨgand ingaen da ‘Man ɨtemb gasa yomnɨke,’ sɨ ton ɨta omnɨk.” \v 10 Sɨ re Yesu tina yɨt utkundonj, Ton kɨd kesa na awonj dɨde ket ten amninonj yepiya re Tin yɨmta yundoko da, “Kon ɨmɨnjog wen tamninyɨn da Kon maike ya pɨlnat odede ɨmɨnjog gar ke utkunda rɨga yodarond Israel rɨga wa wɨngɨrɨnd. \v 11 Ɨ Kon wen tamninyɨn da jogjog God ma obagɨki kesa rɨga opima tuweny dem gowukoi komkesa gatab ke, ɨlemet ke dɨde kemagmet ke, ɨ dɨde ket diyamdiyampund pɨpmet takatenanj dem omitenam yɨpand Abraam kɨma ɨ Isak kɨma ɨ dɨde Yakob kɨma de pumb tungg wa. \v 12 Sɨ Israel rɨgapim pop onggɨt pumb tunggɨm tɨb rɨga, ajɨ God opima ten teskokiny dem dea ta bau ke sɨbɨbsɨbɨb pɨpmet wa, dɨde ket amimemb de ton yii kamil b'iyowa tuweny dem, dɨde kopa b'angnena kɨma or b'ɨinɨka tuweny dem.” \v 13 Seg ket Yesu ɨtemb Roma andred (100) geja rɨga mopyamɨnd yomnonj da, “Meke! Moina gar ke utkunda rɨrɨrɨnd ɨta mornɨm tawɨk.” Ɨ onggɨt wɨnjogɨnd kea ɨtemb tina wɨko rɨga b'ɨsakendonj. \s1 Yesu Jogjog Kopa Rɨga Esakenjinonj \r (Mak 1:29-34; Luk 4:38-41) \p \v 14 Ɨ re ket Yesu yikonj Petromna met wa, Ton kea Petromna konggayam jeam yɨr wongonj re ton juwar map pasɨnd ekobliti wɨbnonj. \v 15 Sɨ re ket Yesu tina yɨmɨnd wesopayonj, juwarɨt tin wɨraronj. Seg ket ɨtomb kongga onyitonj dɨde ket Yesund yɨm yokawonj. \v 16 Ɨ re sɨ imokonj, rɨgap jogjog negɨr wɨngawɨnga ke imdi rɨga eyento Yesum pɨlwa. Ɨ ket Yesu Tina yɨtkak ke negɨr wɨngawɨnga eaukeninonj dɨde ket komkesa kopa rɨga esakenjinonj. \v 17 Sɨ nangga pena Ton odede mɨle yomnɨkonj re onggɨt bageyam Isayamna opureni yɨtkak rɨrɨrkɨp omna mana ɨte re da, \q1 “Ton Tilenggyam meraina gɨm bodakak mɨle akasinonj, \q2 dɨde meraina kopa pokɨrɨnd b'ɨtangisinonj.” \s1 Yesund Yɨmta Undoka map Bebɨg \r (Luk 9:57-62) \p \v 18 Ɨ re Yesu rɨga bobo yɨr yongonj Tin ɨwatɨndenand, Ton ket Tina b'auyaena rɨga engainonj sɨpa tab wa ɨjendam. \v 19 Ɨ ket yɨpa Ju rɨga waina gog ouyaena rɨga Yesum pɨlwa ikonj, ɨ ket Tin yomnonj da, “Ouyaena rɨga! Kon ɨta men yɨmta undoka mitiyenyɨn rɨtata ra man metkenyɨt.” \v 20 Sɨ Yesu ket tin yomnonj da, “Gongɨr wa opima towa wul bora wɨmenam, dɨde pumbɨnd ngena wa kwa opima towa met, ajɨ Rɨgamna B'ɨgam re awɨr e kwa Ti wɨmenapu pɨpmet mop owaglitam.” \v 21 Ɨ kwa yɨpa Tina b'auyaena rɨgat Tin yomnonj da, “Yonggyam! Kon yɨmta kae Mor pɨlwa tɨtenjɨn ajɨ naska kon kor b'und eungitam neken.” \v 22 Ajɨ Yesu tin yomnonj da, “Man yɨmta nundoke! Ajɨ toko wɨngawɨnga ke uj rɨgap gop raukinem towainajog uj rɨga.” \s1 Yesu Depu Rɨb Muma kesa Yomnonj \r (Mak 4:35-41; Luk 8:22-25) \p \v 23 Seg re ket Yesu gɨga wa angitonj, sɨ Tina b'auyaena rɨgap kea Tin daka yɨmta yundoko gɨga wa angitam. \v 24 Ɨ ket yɨr de, demb de ukoi depu rɨb b'atomonj onggɨt sɨpand, sɨ ɨdenatemb ket wurop ɨtemb gɨga ɨkangɨndena yiyo nyɨ b'auratam. Ajɨ Yesu re yutunga na yikonj. \v 25 Sɨ Tina b'auyaena rɨgap Ti pɨlwa wuwonj dɨde ket yɨt opmura yiyeno odede yɨt kɨma da, “Yonggyam! Yɨm nokaine! Men momta im negɨr taindam.” \v 26 Ɨ ket Yesu ten amninonj da, “Utkunda kesa rɨga! Wɨn nangga paim mogamoga aenindam?” Ɨ Ton ket odenja utnyitonj dɨde ket rɨb ake sɨpa wuro samany eyowonj. Seg ket sɨpa kupkakupka mumakesajog awonj. \v 27 Sɨ komkesa rɨga re kɨd kesa na aukɨto, dɨde ket endento da, “Sɨ rɨdede rɨga e jɨ? Rɨb ake sɨpa wuro todaka kea Tin yɨt yutkunjya!” \s1 Yesu Nɨmog Negɨr Wɨngawɨnga ke Okati Rɨga esakendonj \r (Mak 5:1-20; Luk 8:26-39) \p \v 28 Ɨ re Yesu opendonj yɨpa sɨpa tab wa de Gadarene eriya wa, nɨmog negɨr wɨngawɨnga ke okati rɨgap Tin wɨpwɨp yomnonda yepiya re gɨmo yɨund oski gopmet ke opendonda. Sɨ osiemb rɨga nɨmog re ma sobijog wɨp ɨnggrawa kesa na ebnonda, sɨ onggɨt penaemb makwa yet rɨrɨr aukenenonj opandenam onggɨt nya nata. \v 29 Ɨ odenja ket ton obailitonda odede yɨt kɨma da, “God ma B'ɨga! Nangga e man singi yomnyɨt sowa pɨlɨnd? Sowa makaya ogeni wɨn yokas, ajɨ rɨngma, ma man naska kana e metket sɨn bebɨgɨnd oramitenam?” \v 30 Ajɨ onggɨt wɨnɨnd rɨgap kea dɨkɨnd towa wus ke jogjog b'om bobo ongena eyento. \v 31 Sɨ negɨr wɨngawɨngap Yesund yɨgekito odede yɨt kɨma da, “Ra man sɨn notpenjinyɨt rɨga wa pɨlke, sɨ man bea ngai sɨn nɨtmɨkurine de onggɨt b'om bobo wa pɨlwa.” \v 32 Ɨ Yesu ket ten amninonj da “Wuwe!” Seg ton ket opekto onggɨt rɨga wa pɨlke, ɨ ket b'om wa pɨlwa b'ɨgarkɨto. Ɨ yɨr de, opimemb komkesa b'om bobo wanakana b'ɨkto sɨpa yuru kumb wa, ɨ ket sɨpa wa unykurto, ngɨrpu ket komkesa uj aukɨto. \v 33 Sɨ opimemb b'om ongena rɨga b'ɨkento, ɨ re ton ket opekto taun wa, ton kea rɨga wumɨr amnento komkesa mɨle gatab rɨna re aukɨto dɨde kwa onggɨt gatab rɨna re negɨr wɨngawɨnga ke okati rɨga wa pɨlɨnd aukonj. \v 34 Ɨ yɨr de, komkesa taun rɨgap kea Yesund yɨr ongongɨm yopeno. Seg re rɨgap Yesund yɨr yongo, ton Yesund yerkito towaina eriya ke ewaikitam dɨde menonɨm deta b'enga gatab wa. \c 9 \s1 Yesu Dɨmɨr Kopa Rɨga Yɨsakendonj \r (Mak 2:1-12; Luk 5:17-26) \p \v 1 Ɨ Yesu ket gɨga wa angitonj dɨde ket tab ɨjendonj. Seg Ton ket yikonj Tinajog tungg wa. \v 2 Ɨ yɨr de, nɨnda rɨgap kea yɨpa dɨmɨr kopa rɨga tɨtɨnd yutungi iyo Yesum pɨlwa. Ɨ re Yesu towaina gar ke utkunda yɨr yongonj, Ton ket ɨtemb dɨmɨr kopa rɨgand yomnonj da, “B'ɨga! Goro nony bebɨg. Moina negɨr mɨle kemb awɨr auranj.” \v 3 Ɨ onggɨt wɨnɨnd nɨnda Ju rɨga waina gog ouyaena rɨga towaina gar ke endento da, “Onggɨt rɨgat God na yɨsadreny.” \v 4 Sɨ Yesu kea towaina nony menamena wumɨr awonj, ɨ Ton ket yindonj da, “Nangga mop pae wɨn odede negɨrjog nony menamena amnɨkindam waina garɨnd? \v 5 Rɨnte yɨt opulitam wewa ainy, ɨt re da ‘Moina negɨr mɨle kemb awɨr auranj’ o da, ‘Utnyite, ɨ menon yokate’? \v 6 Ajɨ Kon yɨpa gasa e omnɨken wen ouyawam da Rɨgamna B'ɨgam ɨta Ti danda gowukoyɨnd negɨr mɨle awɨr omnɨkam.” Seg ket Yesu dɨmɨr kopa rɨgand yomnonj da, “Utnyite, moina tɨt yurowate, ɨ moina met wa meke!” \v 7 Seg ɨtemb rɨga utnyitonj, dɨde ket yiwatonj tina met wa. \v 8 Sɨ re rɨga bobop ɨtemb mɨle yɨr yongo, ton kea ukoi moga aukɨto dɨde ket Godɨnd esourena yiyeno yet re odede juwai akainonj rɨga wa. \s1 Yesu Matayond Ara Yemokonj \r (Mak 2:13-17; Luk 5:27-32) \p \v 9 Ɨ re Yesu ɨtemb pɨpmet yɨraronj, Ton kea yɨpa rɨgand yɨr yongonj omiti teks imdapu metɨnd, nyɨ da Matayo, dɨde ket tin yomnonj da, “Yɨmta nundoke!” Ngɨrpu ket Matayo utnyitonj dɨde ket Yesund yɨmta yundokonj. \v 10 Ɨ re ket Yesu diyam awowɨnd yɨbnonj Matayomna metɨnd, sɨ jogjog teks imdayam rɨga dɨde negɨr mɨleyam rɨga kea de wuwenonj onggɨt met wa ɨ ket Yesu dɨde Tina b'auyaena rɨga kɨma yɨpand diyam aukɨto. \v 11 Ɨ re Parisai rɨgap onggɨtyam mɨle yɨr yongo, ton kea Yesumna b'auyaena rɨga egekitto da, “Nangga mop pae waina ouyaena rɨga diyam ainy yɨpand teks imdayam dɨde negɨr mɨleyam kɨma?” \v 12 Ajɨ re Yesu odede yɨt utkundonj, Ton ket amninonj da, “Ma kopa kesa rɨgapim dokta singi omnyi, ajɨ kopa kɨma rɨgapim. \v 13 Ajɨ wɨn b'auyaenam wuwene nangga e onggɨtyam God ma yɨtkakɨt yisɨpkis ɨt re da, ‘Kon singi en kear mɨle ajɨ ma singi en sɨ b'angga.’ Mop nokɨp Kon ma negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga na tatupinond engendam negɨr mɨlem pɨlke de Godɨm pɨlwa, ajɨ negɨr mɨle kɨma rɨga na.” \s1 Owou Uwabɨka gatab B'arkita \r (Mak 2:18-22; Luk 5:33-39) \p \v 14 Ɨ ket Yoanɨmna b'auyaena rɨga tuwonj Yesum pɨlwa dɨde ket yɨgekito da, “Nangga pae sɨn dɨde Parisai rɨga jogjogpyam owou uwabɨka wɨn yokatenyu, ajɨ Moina b'auyaena rɨgap re ma ɨta ton owou uwabɨka wɨn yokatenyi?” \v 15 Ɨ Yesu ten mɨra amninonj da, “Rɨngma, rɨrɨr e ton sisɨl kongga kɨma rɨgamna rɨgawarɨp gar bebɨg tekeny, ra ton sisɨl kongga kɨma rɨga dɨkɨnda towa wɨngɨrɨnd ɨbɨm? Ma rɨrɨr e. Ajɨ ɨta wɨn ik dem, ra sisɨl kongga kɨma rɨga tewaikis dem towa pɨlke, sɨ ɨdenatemb ton ket owou uwabɨka wɨn okatenyi dem. \v 16 Ɨ makwa ɨta yɨpa rɨgat sisɨl kobɨrgɨm kɨb ke kesam kobɨrgɨm bora pasi omɨny. Ra ton odede pasi omɨny ɨ dɨde ra ɨtemb pasi omni kobɨrgɨm nyɨ ke ɨsek, ɨta sisɨl kobɨrgɨm kɨb b'itɨnkur ajɨ kesam kobɨrgɨm ma ɨta b'itɨnkur. Sɨ onggɨt paemb ɨtemb sisɨl kobɨrgɨm kɨbɨt ɨta kesam kobɨrgɨm ɨnyowɨk dor pasi omnipund. Sɨ negɨrjog ukoi bora emb ket pɨta tainy. \v 17 Ɨ kwa rɨgap ma opima sisɨl ɨk angjɨkenenanj de kesam b'angga gɨm ke omnɨki ɨk ga wa. Mop nokɨp sisɨl ɨk ɨta ɨnɨka ik, ajɨ kesam b'angga gɨm ke omnɨki ɨk ga ra ma ɨta warabag tawɨk. Sɨ ra ton tangjɨkanj, ɨtemb sisɨl ɨkɨt opima kesam b'angga gɨm ke omnɨki ɨk ga temkiny. Sɨ ɨk ɨta tokombarɨk dɨde ket opimemb b'angga gɨm ke omnɨki ɨk ga daka opima negɨr taukanj. Ajɨ rɨgap sisɨl ɨk im angjɨkenenanj de sisɨl b'angga gɨm ke omnɨki ɨk ga wa. Sɨ ra odede tangjɨkanj, ɨk dɨde ɨk ga ra nɨmognɨmog b'ogɨl i tebnya.” \s1 Yesu Yairomna Ngɨmngai B'ɨga dɨde Kopa Kongga Esakendonj \r (Mak 5:21-43; Luk 8:40-56) \p \v 18 Ɨ re Yesu onggɨtyam yɨt towa pɨlwa apureninonj, yɨr de, yɨpa Ju rɨga waina yɨr opmitenapu met wɨp iyena rɨga ikonj dɨde ket Yesum pɨlwa kumsos b'amkonj ɨ dɨde ket yindonj da, “Koina ngɨmngai b'ɨga re otadejog na uj yokas. Ajɨ ra man metket dɨde moina yɨm oramisɨt ti pɨlɨnd, ton ɨta yilo okas.” \v 19 Sɨ Yesu ket utnyitonj dɨde ket Yairond yɨmta yundokonj ɨ daka kea Tina b'auyaena rɨga ton kɨma wuwonj. \v 20 Ɨ onggɨt wɨnɨnd yɨpa kongga yet re kus opekenenonj twelp (12) kemag kɨma, ton Yesum kak kena wikonj dɨde ket Tina kobɨrgɨm petɨr yesopayonj. \v 21 Mop nokɨp ton kea tina garɨnd windonj da, “Ra kon tina kobɨrgɨm nena esopaen, kon ɨta b'ɨtɨsakenjɨn.” \v 22 Yesu wɨp engendonj kak wa dɨde ket ɨtomb kongga yɨr wongonj ɨ ket womnonj da, “Ngɨmngai b'ɨga, goro gar bebɨg! Sɨ moina gar ke utkundate men mɨsakenj.” Seg odenja ket ɨtomb kongga b'ɨsakendonj. \v 23 Ɨ re Yesu onggɨt wɨp iyena rɨgamna met wa b'ɨgaronj, Ton kea wugewuge ɨpaya rɨga dɨde omanayam rɨga bobo guglam mɨlend yɨr anginonj. \v 24 Sɨ Yesu yindonj da, “Wɨn ewaikurina! Mop nokɨp ɨtomb ngɨmngai b'ɨga re ma uj o, ajɨ yɨt o weg.” Ajɨ rɨgap Yesund ngong na yengeno. \v 25 Ɨ re Yesu rɨga bobo bau wa ewaikeninonj, Ton kea wɨngɨr wa b'ɨgaronj rɨkɨnd re ngɨmngai b'ɨga wɨbnonj, dɨde ket ngɨmngayɨnd yɨmɨnd wemoratonj, ngɨrpu ket ɨtomb ngɨmngai b'ɨga onyitonj. \v 26 Seg ket kea onggɨt ngɨmngai b'ɨgam gatab yɨdɨr yɨt warabag auka yikenonj kupka onggɨt eriya nata. \s1 Yesu Nɨmog Yɨrdɨdɨ Rɨga Esakendonj \p \v 27 Ɨ re Yesu ɨtemb pɨpmet yɨraronj dɨde ket menon yokatonj, nɨmog yɨrdɨdɨ rɨgap Tin yɨmta yundokonda dɨde ket ara yɨawonda da, “Yonggyam, Dawidɨmna B'ɨgawɨi! Sɨn kear nomne-o!” \v 28 Ɨ re Yesu met wa b'ɨgaronj, osiemb jɨ ket nɨmog yɨrdɨdɨ rɨga Yesum pɨlwa tetkonda. Sɨ Yesu ket ten amnonj da, “Osiya wɨn gar ke utkunda ke yokasya da Kon rɨrɨr e onggɨtyam wɨko omnɨken?” Ɨ osiemb ket Tin mɨra yomnonda da “Owɨ, Yonggyam.” \v 29 Ɨ odedend ket Yesu towaina yɨrkɨp asopainonj odede yɨt kɨma da, “B'ogla wa pɨlɨnd rawɨk waina gar ke utkunda rɨrɨrɨnd!” \v 30 Sɨ Ton kea ket towaina yɨrkɨp epangkinonj. Seg Yesu ket ten danda kɨma nonony amnonj da, “Yɨr de, wɨn goro yena wumɨr omna onggɨt gatab!” \v 31 Ajɨ re ton ewaikitonda, ton kea Yesum gatab yɨdɨr yɨt warabag omnɨka yiyenonda kupka onggɨt eriya nata. \s1 Yesu Yɨpa Yɨt kesa Rɨga Yɨsakendonj \p \v 32 Ɨ onggɨt wɨnɨnd re osiemb rɨga nɨmog ewaikitonda, rɨgap yɨpa negɨr wɨngawɨnga ke okati yɨt kesa rɨga iyo Yesum pɨlwa. \v 33 Ɨ Yesu ket negɨr wɨngawɨnga yewaikitonj, sɨ ɨtemb yɨt kesa rɨgat ket yɨt apureninonj. Sɨ rɨga bobo kea ket kɨd kesa aena wuwenonj odede yɨt kɨma da, “Makwa ke ngai odede mɨle pɨta awonj Israel wɨngɨrɨnd.” \v 34 Ajɨ Parisai rɨgap ket endento da, “Ton negɨr wɨngawɨnga ewaikeneniny re negɨr wɨngawɨnga waina mopyamɨmna danda kae.” \s1 Wɨngawɨnga ke Erngoka Wɨko Rɨga Ma Jog im \p \v 35 Ɨ Yesu yikenonj komkesa taun nata dɨde tungg nata, ɨ Ton kea kwa towaina yɨr opmitenapu met nata rɨga ouyaena eyeninonj God ma yɨt, dɨde pumb tunggɨmna b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnena yiyenonj ɨ dɨde kwa kea rɨga ɨsagɨka eyeninonj komkesa b'engabenga wɨp kopa ke. \v 36 Ɨ re Yesu rɨga bobo yɨr ongong eyeninonj, Ton ma sobijog na ten gar ke kear amneninonj. Mop nokɨp ton wekenonj re nony bebɨg nat dɨde yɨg nony nat rɨngmim ra mamoi tekeny yɨr ɨpka rɨga kesa. \v 37 Sɨ Ton ket Tina b'auyaena rɨga amninonj da, “Erngokam re jogjog im, ajɨ wɨko rɨga re ma jog im. \v 38 Sɨ onggɨt paemb wɨn erngoka Yonggyamɨnd yɨgekena odede da, ‘Man wɨko rɨga etmɨkisine Moina erngokapu gou wa.’” \c 10 \s1 Twelp (12) Ɨtmɨkitijog Rɨga \r (Mak 3:13-19; Luk 6:12-16) \p \v 1 Ɨ Yesu Tina twelp (12) b'auyaena rɨga ara emokinonj b'eomam, ɨ Ton ket towa ukoi juwai akainonj negɨr kɨlkɨl wɨngawɨnga gou wa omnenam, nokɨm da ɨdenat ton opimemb negɨr wɨngawɨnga teaukenenanj dɨde ton rɨga ɨsagɨka teyenanj komkesa b'engabenga wɨp kopa wa pɨlke. \v 2 Sɨ opimemb jɨ twelp (12) ɨtmɨkitijog rɨga waina nyɨ, naskajog Simon yena re yogenayo da Petro, ɨ ti yɨnggan Andrea, ɨ Jebedaimna b'ɨga Yakobo dɨde ti yɨnggan Yoan, \v 3 Pilip, ɨ Batolomeo, Toma ɨ teks imdayam Matayo, Alpayomna b'ɨga Yakobo, ɨ Tadayo, \v 4 Simon yena re yogenayo Kanana rɨga ke, ɨ Yudas Iskariyot yet re Yesund tɨb yiyonj. \s1 Yesu Twelp (12) Ɨtmɨkitijog Rɨga Etmɨkisinonj \r (Mak 6:7-13; Luk 9:1-6) \p \v 5 Ɨ Yesu opimemb twelp (12) ɨtmɨkitijog rɨga etmɨkisinonj odede nonony yɨtkak kɨma da, “Goro God ma obagɨki kesa rɨga waina nya nata tuwenɨm, ɨ goro Samariya rɨga waina taun nata tuwenɨm. \v 6 Ajɨ wɨn adea ta tuwenyɨt Israel kantrimna b'edamkuri God ma mamoi wa pɨlwa. \v 7 Ra wɨn tuwenyɨt, wɨn ɨnte pɨtapɨta omnena iyenya da, ‘Pumb tungg re ke ɨte ke wa wus nate ainy.’ \v 8 Ɨ kopa rɨga tesakindam, ɨ uj rɨga tutnɨkindam, ɨ leprosi kopa rɨga kɨlkesa tamnɨkindam, ɨ dɨde negɨr wɨngawɨnga teaukenindam. Ɨ wɨn kea jabajaba onggɨtyam yiyag wurar akatentondam, sɨ wɨdaka b'ogla jabajaba rɨga yɨm okaena teyenindam onggɨt yiyag wurar ke. \v 9 Goro nangga wulkɨp na eyina waina pausond, opi re romyam ɨ kɨpyam ɨ dɨde ujujyam wulkɨp.\f + \fr 10:9 \ft Grik peband da “gold wulkɨp ɨ silba wulkɨp ɨ dɨde ujujyam kopa wulkɨp”.\f* \v 10 Ɨ kwa goro owou ga kɨma, ɨ goro kobɨrgɨm talomam kɨma, ɨ goro nɨmog burur yongɨnkak kɨma ɨ dɨde goro kwa weweyam kutɨp kɨma. Mop nokɨp wɨko rɨga re rɨrɨrkɨpjog rɨga im owou dɨde nɨnda ingaena gasa okatenam rɨga wa pɨlke. \v 11 Ɨ ra wɨn b'ɨtgarkindam yɨpa taun wa o yɨpa tungg wa, demb de wɨn odede rɨga na tarakindam yepiya ra rɨrɨrkɨpjog rɨga tekeny wen obai omnenam. Sɨ wɨn adea ton kɨma wɨmena tuwenyɨt, ngɨrpu ra ket wɨn iwasya onggɨt gou ke. \v 12 Rɨdenat ra wɨn onggɨt met wa b'ɨgarena tuwenyɨt, wɨn b'ogla onggɨt metam rɨga b'ogɨl tamnenindam ngɨmbla yɨt ke. \v 13 Ɨ rada onggɨt metam rɨgap rɨrɨrkɨpjog im onggɨtyam ngɨmbla yɨt okatenam, sɨ ɨtemb waina ngɨmbla yɨt b'ogla omanda yebɨm towa pɨlɨnd. Ajɨ rada ton ma rɨrɨrkɨpjog rɨga im okatenam, sɨ ɨtemb waina ngɨmbla yɨt ɨta tɨtenj wa pɨlwa. \v 14 Ɨ yet ra maka ra simesime wen tamniny, o maka ra waina yɨt tutkundenanj, sɨ wɨn ɨdenatemb ket onggɨt met o onggɨt taun ke iwasya. Ɨ onggɨt iwata wɨnɨnd wɨn b'ogla waina pɨspamɨnd sungar tedbenenindam towanɨm nony aukam da towaina negɨr mɨle b'ɨsagɨkam wɨn ɨta ik dem. \v 15 Ɨ Kon ɨmɨnjog wen tamninyɨn da ra b'ɨsagɨka bibɨr ik dem, Sodom rɨgap dɨde Gomora rɨgap ukoi bebɨg e okatenyi dem ajɨ onggɨt taun rɨgap mogjog bebɨg e okatenyi dem. \s1 Bebɨg dɨde B'ɨsadrena Okatena gatab Nonony Yɨtkak \r (Mak 13:9-13; Luk 21:12-17) \p \v 16 “Sɨ yɨr de, Kon wen etmɨkeninyɨn re odede wɨp im rɨngmim ra rɨgat mamoi tetmɨkisiny dɨ yongg wa wɨngɨr wa. Sɨ onggɨt paemb wɨn b'ogla b'ogɨl multekɨp kɨma rɨga taukindam odede ɨte re gɨrem re dɨde, ɨ kwa b'ogla b'injawa kesa rɨga taukindam odede ɨte re gimai re dɨde. \v 17 Sɨ wɨn yɨr kɨma tekenyɨt rɨga wa pɨlke! Mop nokɨp ton opima wen pumbjog Sanedrin kot wa oramka teyenanj ɨ ton opima wen ɨraska teyenanj towaina yɨr opmitenapu met nata. \v 18 Sɨ rɨgap opima Kor map wen ɨgonyɨgony teyenanj dem de ukoi gabmani rɨga wa wɨp wa dɨde king wa wɨp wa, nokɨm da ɨdenat wɨn Kor gatab yɨr ungata rɨga taukindam towanɨm dɨde God ma obagɨki kesa rɨga wanɨm. \v 19 Ajɨ onggɨt wɨnɨnd ra rɨgap wen kot wa oramka teyenanj, goro wɨn nony kubɨr taukinam nangga yɨt im wɨn tapurenindam. Mop nokɨp onggɨt wɨnɨnd God opima wa tagoniny yɨtkak rɨnsim ra wɨn b'ogla tapurenindam. \v 20 Mop nokɨp yɨt opurena rɨga re ma wɨnsim, ajɨ mera B'u Godɨmna Wɨngawɨngate yete re yɨt opurena eyeniny waina garɨnd. \v 21 Ɨ gar ke utkunda rɨga wɨngɨrɨnd opima towainajog nany o yɨnggan kot wa oramka teyenanj dem uj ondrɨkam ɨ dɨde kwa ti b'uɨt ti b'ɨgand. Ɨ b'ɨgawarɨp opima towa b'uwar ake towa mogwar geja teyenanj dem dɨde ket ten uj ondrɨka teyenanj dem. \v 22 Ɨ kwa komkesa rɨgap opima wen singi kesa tamnenanj dem Koina nyɨ map. Ajɨ yepiya ra mɨmkam wɨmena tuweny ngɨrpu ama re de onggɨt gowukoi kikitum wɨn wa, ton ɨta okasi dem dadal ngɨrpu kesa yɨrkokar. \v 23 Ɨ ra rɨgap wa pɨlɨnd bebɨg dɨde b'ɨsadrena mɨle omnɨka teyenanj yɨpa taunɨnd, sɨ wɨn b'ogla b'ɨtkenindam kwa yɨpa taun wa. Mop nokɨp Kon ɨmɨnjog wen tamninyɨn da wɨn makwa opima komkesa Israel rɨga waina taun tundwasindam dem God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnena ke, ngɨrpu onggɨt wɨnɨnd ra Rɨgamna B'ɨga tɨtenj dem. \p \v 24 “Ɨ b'auyaena b'ɨga re ma ɨta tina ouyaena rɨgand ɨgwanjis pumb wa dɨde kwa wɨko rɨga re ma ɨta tina yonggyamɨnd ɨgwanjis pumb wa. \v 25 Sɨ ɨtemb re b'auyaena b'ɨgam rɨrɨrkɨpjog e ton kupkakupka wumɨr okas tina ouyaena rɨga re dɨde, ɨ dɨde kwa wɨko rɨgam rɨrɨrkɨpjog e ton ɨsnawa okateny odede ɨt re tina yonggyam re dɨde. Ɨ Kon re Godɨmna metɨnd Yonggyam e nɨbnyɨn dɨde wɨn re met wɨko rɨga im. Sɨ rada rɨgap Ken nyɨ nogenaenenyi Beeljebul kae, ɨt re Satana, sɨ ma sobijog nenegɨr nyɨ kaim wen daka ogenaya teyenanj. \s1 God nena Moga Uwadam \r (Luk 12:2-9) \p \v 26 “Sɨ onggɨt paemb wɨn goro ten moga tuwajinam, mop nokɨp God opima komkesa kupkakupka ɨkangɨndi gasa pɨta wa tapekiny dem, dɨde komkesa wɨgawɨga egurki gasa wumɨr tamnɨkiny dem. \v 27 Sɨ nangga na re Kon wa wɨgawɨga apurenainond sɨbɨbɨnd, wɨn b'ogla rɨga wa tapurenaindam dem bibɨrtɨkɨnd. Ɨ nangga na re wɨn tu muma ke yɨpya borand utkundentondam, wɨn b'ogla pɨtapɨta tamnenindam dem rɨga bajbajɨnd. \v 28 Goro moga tuwajinam ten yepim re rɨga jɨ nena uj andrɨkenenanj ajɨ ma rɨrɨr im wɨngawɨnga uj tandrɨkenenanj. Ajɨ wɨn Godɨnd moga yuwada yama re Ti danda yɨbnau yɨpand wɨngawɨnga ake jɨ uj ondrɨkam dɨde ket wul tungg wa ɨskokam. \v 29 Sɨ rɨngma, ma ma rɨgap nɨmog sobijog ngena \m paib (5) Toya kaim emdenenanj?\f + \fr 10:29 \ft Towa wɨngɨrɨnd paib (5) Toya re yɨpa kɨp koin na, ɨ sobijogjog wulkɨp na ebnawonj.\f* Ajɨ osiemb nɨmog ngena wɨngɨrɨnd makwa yɨpa ɨta gou wa tɨsenj wa B'u Godɨmna ingai kesa. \v 30 Ajɨ God re opima wen b'obogɨl yɨr ɨpka eyeniny, nangga ma jɨ da Ton kwa opima ogenka eyeniny komkesa mopngɨi waina mopɨnd. \v 31 Sɨ onggɨt paemb wɨn goro moga taeninam, mop nokɨp wɨn re ukoijog ɨsnawa kɨma im, ajɨ ma ɨja im opi re jogjog sobijog ngena re dɨde. \p \v 32 “Sɨ yet ra rɨga wa wɨpɨnd Ken pɨtapɨta notɨneny, Kodaka ɨta tin pɨtapɨta omnyɨn dem Kor B'u Godɨm wɨpɨnd yete re yɨbɨm pumb tungg wa. \v 33 Ajɨ yet ra rɨga wa wɨpɨnd Ken oena nitiyeny, Kodaka ɨta tin oenyɨn dem Kor B'u Godɨm wɨpɨnd yete re yɨbɨm pumb tungg wa. \s1 Moinajog Wul B'agbag Yurowate \r (Luk 12:51-53; 14:26-27) \p \v 34 “Ɨ wɨn goro nony taindam da Kon rɨga wa ngɨmbla okawa mana netkond dɨkɨnd onggɨt gowukoyɨnd. Ɨ Kon netkond re ma ngɨmbla okawa mana ajɨ geja giri ke b'ipowa mana. \v 35 Mop nokɨp Kon netkond re rɨga wɨngɨrɨnd geja omnɨka mana, rɨga b'ɨgat ti b'uɨm pɨlɨnd, ɨ todaka ngɨmngai b'ɨgat ti mogɨm pɨlɨnd, ɨ daka kwa ti dadɨt moleg ti dadɨm pɨlɨnd. \v 36 Sɨ yɨpa rɨgam geja rɨga re tinajog b'ubɨgawar im taukanj dem. \v 37 Ɨ yet ra ukoi kana singi iyeny ti b'und o ti mogɨnd ajɨ maka ra Ken ukoi kana singi nitiyeny, ton ma rɨrɨrkɨpjog rɨga e Ken yɨmta undokam. Ɨ daka yet ra ukoi kana singi iyeny tina leo b'ɨgand o tina ngɨmngai b'ɨgand ajɨ maka ra Ken ukoi kana singi nitiyeny, ton ma rɨrɨrkɨpjog rɨga e Ken yɨmta undokam. \v 38 Ɨ kwa yet ra maka komkesa tinajog bebɨg takasiny Godɨm wɨkond odede rɨngma ra rɨgat tina wul b'agbag urowas ujɨm dɨde maka ra Ken yɨmta nutundok, ton ma rɨrɨrkɨpjog rɨga e Ken yɨmta undokam. \v 39 Ɨ yet ra tilenggyam yɨrkokar yɨrgong omnɨka iyeny, ton ɨta onggɨtyam tina yɨrkokar dadal edamkis dem. Ajɨ yet ra tina yɨrkokar edamkis Kor map, ton ɨta tina yɨrkokar yilom omɨny dem. \s1 God ma Wɨko Rɨga Wanɨm Yɨm Okaena ke Mɨra \r (Mak 9:41) \p \v 40 “Ɨ yet ra wen takateniny, ton Kena nokateny. Ɨ yet ra Ken notkateny, ton Tina yokateny yet re Ken nɨtmɨkitonj. \v 41 Ɨ yet ra okas yɨpa God ma bageyam onggɨt map da ton re yɨpa God ma bageyam e, sɨ ton ɨta yɨpa wɨp mɨra okas onggɨt God ma bageyam kɨma. Ɨ daka yet ra okas yɨpa negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga onggɨt map da ton re yɨpa negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga e, sɨ ton ɨta yɨpa wɨp mɨra okas onggɨt negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga kɨma. \v 42 Ɨ kwa daka yet ra yɨpa sobijog rɨgam yɨpa kapo nyɨ okau onggɨt Koina b'auyaena rɨga wa wɨngɨrɨnd onggɨt map da ton re Koina b'auyaena rɨga e. Sɨ Kon ɨmɨnjog wen tamninyɨn da tina mɨra ma ɨta awɨr tainy dem.” \c 11 \s1 Baptiso Yoanɨm gatab Yɨt \r (Luk 7:18-35) \p \v 1 Ɨ re Yesu Tina twelp (12) b'auyaena rɨga wa pɨlwa nonony yɨt seg awonj, ton ket onggɨt tungg ke yiwatonj dɨde menon yokatenonj taun nata Galili eriya wɨngɨrɨnd demb de rɨga ouyaenam dɨde God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnenam. \v 2 Ɨ re Baptiso Yoan sɨbɨbmetɨnd yɨbnonj, ton kea yɨt utkundenonj nangga wɨko na re Keriso amnɨkinonj. Sɨ ton ket Kerisom b'arkita yɨt yɨtmɨkitawonj tina b'auyaena rɨga wa pɨlɨnd. \v 3 Sɨ ɨnaemb jɨ Yoan b'arkita yoramitonj da, “Yesu! Ma man Kerisotet yet ra Godɨm pɨlke ik? O mɨnda sɨn yɨpa b'enga rɨga na yɨr ungauku?” \v 4 Ɨ Yesu ket ten mɨra amnonj da, “Wɨn eka Yoanɨm pɨlwa, ɨ tin wumɨr omnenya nangga na re wɨn utkundenya dɨde yɨr anginya, \v 5 odede mɨle opi re da yɨrdɨdɨ rɨga yɨr epangkanj, ɨ gomgom rɨga menon akatenanj, ɨ leprosi kopa rɨga kɨlkɨp kesa aukanj, ɨ yɨpya dumdum rɨga utkundenanj, ɨ uj rɨga utnɨkanj, ɨ dɨde God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta auka yikeny gasa kesa rɨga wa pɨlwa. \v 6 Sɨ God ma b'ogɨl ɨta ton kɨma yet ra onggɨtyam Koina mɨle gatab yɨt tutkunj ɨ ɨngkaemb ket ton maka sap totenj gar ke utkunda kesa mɨle wa.” \v 7 Ɨ re Baptiso Yoanɨmna bageyam rɨgap yiwatonda, Yesu ket Yoanɨm gatab yɨt b'atomonj rɨga bobo wa pɨlwa da, “Wɨn nanggamog gasa na yɨr ongongɨm yoponda wul kesa tungg wa? Rɨka rɨb ma ɨtegreni bus na? \v 8 Ɨ rada maka, sɨ wɨn nanggamog gasa na yɨr ongongɨm yoponda? Rɨka otomanti b'ogɨl kobɨrgɨm b'ikoki rɨga na? Nayɨ, ma opima de. Ajɨ odede b'ogɨl ngɨndngɨnd kobɨrgɨm b'ikoki rɨga wekeny re king waina met nasim. \v 9 Ɨ rada maka, sɨ wɨn nanggamog gasa na yɨr ongongɨm yoponda? Rɨka bageyam na? Owɨ, ɨmɨnjog e. Kon wen tamninyɨn da ton re ukoijog bageyam e ajɨ ma odede e ɨt re naskanyam bageyam re dɨde. \v 10 Sɨ Yoan re onggɨtyam rɨga e ya gatab e odede yɨna peband ɨrɨki yɨbɨm da, \q1 ‘Yɨr, ɨta Koina bageyam ɨtmɨkisɨn dem Mor naska nya wa, \q2 yet ra Mor wɨp ke menon okas ɨ Mornɨm menonɨm nya motngonjenau dem.’ \m \v 11 Ɨ Kon ɨmɨnjog wen tamninyɨn da makwa ɨta yɨpa ukoijog nyɨ rɨga odede Baptiso Yoan re dɨde komkesa rɨga wa wɨngɨrɨnd yena re konggap ukka eyenanj. Ajɨ yete re sobijogjog nyɨ rɨga yɨbɨm pumb tunggɨnd, ton re ukoijog nyɨ rɨga e ajɨ Yoan re ma ukoi nyɨ rɨga e. \v 12 Ɨ ɨngkek re Baptiso Yoan wɨko yotomonj ngɨrpu yu rɨgap pumb tungg okatam danda ondratena yiyeneno. Sɨ odede nya kena onggɨt ɨl ongka rɨgap ɨtemb pumb tungg yokateno. \v 13 Mop nokɨp komkesa bageyam waina pebap dɨde Mosemna gog pebap God ma bage yɨt pɨtapɨta omnena teito ngɨrpu Yoan wɨko yotomonj. \v 14 Sɨ ra wɨn singi onggɨt kesam peba ke bage yɨt ɨmɨnjog ke takatenindam, sɨ ɨtemb rɨga Yoan re Eliyate ya gatab e re pebap yusenenyi da ton ɨta ik. \v 15 Sɨ yete re man wɨngawɨnga ke yɨpya kɨma, man utkunde! \p \v 16 “Ajɨ nanggamog gasa kae Kon yɨpa rɨrɨrkɨp tamninyɨn rɨga yepim re yu wekeny onggɨt gowukoyɨnd? Sɨ ton re yɨpa rɨrɨrkɨp rɨga im odede rɨngmim ra b'ɨga sobijog omnɨki tekeny nɨmog bobond tungg aband, ɨ yɨpa bobo b'ɨgawarɨp kwa yɨpa bobo b'ɨgawar yɨt tugwatenanj \v 17 odede opurena kɨma da, \q1 ‘Sɨn pop wa pate ara epayau, ajɨ wɨn makwa omarkindam. \q2 Ɨ sɨn pop wa nony b'uwou kɨma ger atangau, ajɨ wɨn makwa yii wuwenyɨt.’ \m \v 18 Mop nokɨp re Yoan ikonj, ton maka owou aweneninonj nɨnda rɨga re dɨde ɨ dɨde maka ɨk anaikeneninonj, sɨ rɨgap ti gatab endenenanj da, ‘Ton re negɨr wɨngawɨnga ke okati rɨga e.’ \v 19 Ɨ re Rɨgamna B'ɨga ikonj, ɨ owou aweneninonj dɨde ɨk anaikeneninonj, sɨ rɨgap endenenanj da, ‘Yɨr, Ton re oba owou rɨga e dɨde oba ɨk onaika rɨga e, ɨ dɨde Ton re teks imdayam dɨde negɨr mɨleyam wa rɨga e.’ Ajɨ komkesa wɨko rɨnsim re Godɨmna multekɨp ke amnɨkenenanj, tontemb ɨmɨnjogɨm yomnenyi da Godɨmna multekɨp re negɨr kesa dɨmdɨmjog e.” \s1 Gar ke Utkunda kesa Rɨga gatab Nonony Yɨtkak \r (Luk 10:13-15) \p \v 20 Ɨ Yesu nɨnda taun ke rɨga mong ɨdngawa eyeninonj rɨkɨnd re Ton jogjog kɨd kesa kɨma danda wɨko omnɨka eyeninonj, mop nokɨp ton maka towaina negɨr mɨle ke engento de Godɨm pɨlwa. \v 21 Sɨ Yesu ten amninonj da, “God ma sake man kɨma Korajin, ɨ God ma sake man kɨma Betsaida. Mop nokɨp rako Kon opimemb kɨd kesa kɨma danda wɨko amnɨkinond de negɨr kɨma Tiro taun ake Sidon taunɨnd rɨna re Kon wa wɨngɨrɨnd amnɨkeninonj, ton kako b'ila rongg b'ikokto dɨde ket wumbol kumbɨnd omnɨkto negɨr mɨle ke engendam de Godɨm pɨlwa. \v 22 Ajɨ Kon wen wumɨr tamninyɨn da ra b'ɨsagɨka bibɨr ik dem, Tiro ake Sidon towanɨm ra ukoi bebɨg e dem, ajɨ wanɨm ra dem b'usaya mogjog bebɨg e okasya dem. \v 23 Ɨ kwa man, Kaparnaum, \q1 ɨta man wub kumb wa b'uturowasɨt dem? Nayɨ, \q2 man ɨta tiglet dem de uj rɨga waina tungg wa. \m Mop nokɨp rada Kon kea amnɨkinond kɨd kesa kɨma danda wɨko rɨna re Kon wa wɨngɨrɨnd amnɨkeninonj de Sodom taunɨnd, ɨtemb taun kakoa omanda yɨbɨm ngɨrpu yu. \v 24 Ajɨ Kon wen wumɨr tamninyɨn da ra b'ɨsagɨka bibɨr ik dem, Sodom gowɨm ra ukoijog bebɨg e okas dem, ajɨ mornɨm ra dem b'usaya mogjog bebɨg e okasɨt dem.” \s1 Wɨngawɨnga ke Wɨram Yesum pɨlɨnd \r (Luk 10:21-22) \p \v 25 Ɨ onggɨt wɨnɨnd Yesu yɨt pɨtapɨta amneninonj da, “Abu, wub ake gowukoyɨm Yonggyam! Kon sɨteket yɨt momnyɨn, nokɨp Man ke onggɨtyam Moina danda dɨde yɨrkokar yɨtkak agurkinot rɨga wa pɨlke yepim re b'ogɨl multekɨp kɨma dɨde b'ogɨl wumɨr kɨma wekeny. Ajɨ Man kea onggɨtyam Moina gasa towanɨm pɨtapɨta amnenainot yepim re b'ɨga sobijog pɨla wumɨr kesa wekeny. \v 26 Abu, ɨmɨnjog e. Onggɨtyam gasa aukonj re Moina b'ogɨl sam kɨma singi nat. \v 27 Komkesa danda dɨde wumɨr re Kor B'uɨt Kor mana nogoninonj ingaenam. Ɨ makwa yɨpa ɨta yete wumɨr B'ɨgam gatab, ajɨ B'uta tinta wumɨr. Ɨ makwa ɨta yete wumɨr B'uɨm gatab, ajɨ tonpima wumɨr, B'ɨga dɨde rɨga yena re B'ɨgat singi eyeniny B'und pɨta omnenam towa pɨlwa. \p \v 28 “Sɨ gog ouyaena rɨgap ma sobijog bebɨg kɨma b'ingawa im wanɨm aramkenenanj, sɨ wɨn opima dɨnder kɨma b'asowa akatenindam dɨde bebɨg urowatenindam yɨrkokar okatam. Sɨ wɨn komkesa tuyɨm Kor pɨlwa, Kon toko wa wɨram rakainɨn. \v 29 Ɨ wɨn ɨna bebɨg yurowata rɨnte re Kon wa pɨlɨnd yoramitenyɨn wa yɨrkokar okawam, dɨde wɨn b'auyaena tuwenyɨt Kor pɨlke, mop nokɨp Kon re wɨngawɨnga ke nony kɨma muske wɨmena rɨga en dɨde Kolenggyam gou wa b'amnena rɨga en. Sɨ waina wɨngawɨngap ɨta yɨrkokar okasi dɨde ket wɨn ɨta wɨram odarya Kor pɨlɨnd. \v 30 Mop nokɨp wɨn rɨrɨr im ɨtemb bebɨg sam kɨma okatenam rɨnte re Kon wa pɨlɨnd yoramitenyɨn yɨrkokar okawam, dɨde Ken yɨmta undokam nya re ma bebɨg e.” \c 12 \s1 Yesu re Yonggyam e Ju Rɨga Waina Wɨram dɨde Yɨr Opmitena Bibɨrɨm \r (Mak 2:23-28; Luk 6:1-5) \p \v 1 Ɨ onggɨt wɨnɨnd Yesu wit sopapu yuru nata yikonj Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨrɨnd. Ajɨ Tina b'auyaena rɨga re owoupa na wekenonj, sɨ ton kea ket b'atomto wit kolkak utouka dɨde ket kɨp auto. \v 2 Ɨ re Parisai rɨgap ɨtemb mɨle yɨr yongo, ton Yesund yomno da, “Nangga pae Moina b'auyaena rɨgap onggɨtyam mɨle yomnɨki rɨnte re ma yiyag e omnɨkam meraina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨrɨnd?” \v 3 Ɨ Yesu ten mɨra amninonj da, “Ma ke wɨn yɨna peba yogenkonda onggɨt yɨtkak gatab rɨna re Dawid Mosemna gog yɨt yerbekonj, re ton dɨde ton kɨma meni rɨga owoupand wekenonj? \v 4 Sɨ rɨdede na ton b'ɨgaronj Godɨmna yɨnamet wa? Ɨ rɨdede na ton yɨna sana awinonj rɨna re tinɨm dɨde ton kɨma meni rɨga towanɨm gog na yɨbnonj owowɨm, ajɨ yɨna sɨ rɨga wa nena ma owou? \v 5 Ɨ kwa yɨna sɨ rɨgap sɨ amnɨkenenanj yɨnametɨnd ita Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨr weanjweanj, sɨ odede mɨle kaemb ton Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨr gog yerbekenenyi. Ajɨ ton makwa opima b'injawa yokatenyi. Sɨ rɨka wɨn ma wumɨr im onggɨtyam yɨtkak Mosemna gog wɨngɨrɨnd? \v 6 Sɨ Kon wen wumɨr ramninɨn da rɨgap yɨnamet e ukoi yomnenyi ajɨ ɨta yete yɨbɨm dɨkɨnd, Tonta ukoijog. \v 7 Sɨ ra wɨn wumɨr okasya onggɨtyam yɨtkak isɨpkita ɨt re da, ‘Kon singi en kear mɨle ajɨ ma singi en sɨ b'angga,’ wɨn ma rako b'injawa kesa rɨga negɨr ma b'ɨsagɨkand oramka eyenindam. \v 8 Mop nokɨp Rɨgamna B'ɨga re Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨrɨm Yonggyam e.” \s1 Yesu Yɨm B'ɨkɨki Rɨga Yɨsakendonj \r (Mak 3:1-6; Luk 6:6-11) \p \v 9 Ɨ Yesu ɨtemb pɨpmet yɨraronj dɨde ket b'ɨgaronj onggɨt Parisai rɨga waina yɨr opmitenapu met wa. \v 10 Ɨ demb de kea yɨpa yɨm b'ɨkɨki kopa rɨga yɨbnonj. Sɨ Parisai rɨgap Yesund yɨgekito da, “Rɨka rɨrɨrkɨpjog e meraina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨrɨnd kopa rɨga ɨsakendam?” nokɨm da ɨdenat ton Yesum rɨl odarai Tin kot wa oramitam. \v 11 Seg Yesu ket ten amninonj da, “Sɨ ra wa wɨngɨrɨnd yɨpa rɨgam yɨpa mamoi ɨbnau dɨde ra ɨtemb mamoi tunykis kip wa meraina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨrɨnd, sɨ rɨngma, ma ɨta onggɨt rɨgat ɨtemb mamoi oblas kip ke? \v 12 Sɨ rɨga re ma sobijog ukoijog gasa e ajɨ mamoi re ma ukoi gasa e. Ajɨ rada wɨn opima mamoi b'ogɨl amnɨkenenindam meraina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨrɨnd, sɨ onggɨt paemb rɨga b'ogɨl omnena mɨle re rɨrɨrkɨpjog e onggɨt bibɨrɨnd.” \v 13 Seg re ket Yesu ɨtemb yɨm b'ɨkɨki rɨgand yomnonj da, “Moina yɨm b'ɨtnɨke!” Sɨ ɨtemb rɨga ket tina yɨm b'ɨtnɨkonj dɨde ket ɨtemb tina yɨm kupkakupka b'ɨsakendonj ɨja na ɨt re yɨpa tab yɨm re dɨde. \v 14 Ajɨ Parisai rɨgap ket opekto dɨde ket gɨlgɨl yɨtnono aento ɨsamkam da, “Rɨdede nya kae Yesund onganju.” \s1 Yesu re Godɨmna Obagendi Wɨko Rɨga e \p \v 15 Ajɨ re Yesu towaina ɨsamka gatab wumɨr awonj, Ton ket kea onggɨt pɨpmet ke ewaikitonj. Sɨ jogjog rɨga bobop kea Tin yɨmta yundoko ɨ Ton ket komkesa kopa rɨga esakenjinonj towaina kopa ke. \v 16 Ɨ Yesu ten nonony amninonj, nokɨm da ɨdenat ton maka Tin pɨtapɨta omnenyi rɨga wa pɨlwa. \v 17 Sɨ nangga pena Yesu odede nonony amninonj re nok mana da ɨdenat bageyam Isayamna tugɨm ke opureni yɨtkak rɨrɨrkɨp omɨny, ɨt re da, \q1 \v 18 “Yɨr de, ɨtemb Koina Wɨko Rɨga yena re Kon yobagendond, \q2 ɨ yena re Kon singi yiyenyɨn, ɨ ya pɨlwa e re Kon gar sam aenyɨn. \q1 Ɨ Kon ɨta Koina Wɨngawɨnga oramisɨn Ti pɨlɨnd, \q2 sɨ Ton ɨta Koina b'ɨsagɨka mɨle pɨtapɨta omneny komkesa Koina obagɨki kesa rɨga wa pɨlwa. \q1 \v 19 Ɨ Ton ma ɨta yɨt b'ugwatena ikeny dem, \q1 ɨ dɨde ma ɨta unena ikeny dem, \q2 sɨ makwa ɨta yete Tina ukoi yɨt pɨam tutkundeny dem sobea nata. \q1 \v 20 Ɨ Ton ma ɨta negɨr omɨny yɨpa b'ɨkɨnti buskak, \q2 ɨ Ton ma ɨta osowɨk yɨpa ngɨndngɨnd wul dɨmɨl, \q1 ngɨrpu ra Ton towa pɨlɨnd b'ɨsagɨka mɨle omnɨk \q1 dɨde ket danda kɨma teyeniny yɨrkokar pɨpmet wa. \q2 \v 21 Ɨ komkesa God ma obagɨki kesa rɨgap warɨm b'ogɨl ɨsma oramitenyi ra Tina nyɨwɨm pɨlnate.” \s1 Yesu dɨde Beeljebul \r (Mak 3:20-30; Luk 11:14-23; 12:10) \p \v 22 Ɨ onggɨt wɨnɨnd rɨgap yɨpa negɨr wɨngawɨnga ke okati yɨrdɨdɨ dɨde yɨt kesa rɨga iyo Yesum pɨlwa, sɨ Yesu ket tin yɨsakendonj. Sɨ ket ɨtemb yɨt kesa rɨgat yɨt apureninonj dɨde yɨr b'ɨskenonj. \v 23 Seg komkesa rɨga bobop kea kɨd kesa aento odede yɨt kɨma da, “Rɨngma, ma ɨtemb rɨga Yonggyam Dawidɨmna B'ɨga e?” \v 24 Ajɨ re Parisai rɨgap onggɨtyam yɨt utkundo, ton endento da, “Ɨtemb rɨga ma Godɨmna danda kaim negɨr wɨngawɨnga eaukeniny ajɨ negɨr wɨngawɨnga waina mopyam Beeljebulɨmna danda kaim.” \p \v 25 Sɨ re Yesu towaina nonyɨk b'amdena wumɨr awonj, Ton ket ten amninonj da, “Ra yɨpa kantrind rɨga towalenggyam b'itpouranj gangga b'akalendam, ɨtemb kantri ɨta negɨr tainy. Ɨ kwa ra yɨpa kantri wɨngɨrɨnd o yɨpa b'ubɨgawar wɨngɨrɨnd rɨga towalenggyam b'itpouranj, ɨtemb kantri o b'ubɨgawar towaina wɨmena re ɨta negɨr tawɨk. \v 26 Ɨ ra Satanamna kantrind, Satana Ti wɨrand negɨr wɨngawɨnga teaukeniny, ɨ towalenggyam b'itpouranj gangga b'akalendam, ɨtemb tina kantri ma rɨrɨr e tonyis, ajɨ ma pɨn e negɨr tainy. \v 27 Ɨ wɨn apurenindam da Kon Beeljebulɨmna danda kena negɨr wɨngawɨnga eaukeninyɨn. Sɨ daka wainajog rɨga wa wɨngɨrɨnd nɨnda rɨga, ton yaina danda kaim eaukenenanj? Godɨmna danda kaim. Sɨ onggɨt mop paimemb ton ket taukanj ra wanɨm b'ɨsagɨka rɨga im onggɨt waina negɨr opurena gatab. \v 28 Ajɨ ra Kon negɨr wɨngawɨnga teaukeninyɨn Godɨmna Wɨngawɨnga ke, sɨ God ma pumb tungg re kemb wa pɨlɨnd au. \v 29 O kwa rɨdede yɨpa rɨgat rɨrɨr e yɨpa danda rɨgamna met wa b'aturɨk dɨde tina gasa yurowam ke temjiny, ra maka ra ton naska ɨtemb danda rɨgand ɨjobɨk? Ajɨ naska ton b'ogla danda rɨgand ɨjobɨk ɨ yɨmta kae ton ket yurowam ke temjiny tina gasa komkesa leamog im re wekeny tina metɨnd. Sɨ Koda re odede wɨp nya kae negɨr wɨngawɨngamna mopyam danda kesa yomnɨkenenyɨn ɨ ɨngkaimemb Kon ket negɨr wɨngawɨnga eaukeneninyɨn rɨga wa pɨlke. \v 30 Ɨ yet ra maka Kon kɨma tainy, ton re Koina geja rɨga tab nate yɨbɨm. Ɨ kwa yet ra maka Kon kɨma yɨpand b'eomkena ikeny, ton re wetaweta omnɨka rɨga e. \v 31 Sɨ onggɨt paemb Kon wen tamninyɨn da God ɨta komkesa negɨr mɨle dɨde Godɨnd ɨsadrena mɨle awɨr tamnɨkiny. Ajɨ God ma opima Yɨnayɨna Wɨngawɨngand ɨsadrena mɨle awɨr tamnɨkiny. \v 32 Ɨ kwa yet ra Rɨgamna B'ɨgand negɨr yɨt ke omɨny, God opima ti onggɨtyam negɨr mɨle awɨr omnainy dem. Ajɨ yet ra Yɨnayɨna Wɨngawɨngand ɨsadreny, God makwa ɨta ti onggɨtyam negɨr mɨle awɨr omnau dem yu wɨnɨnd dɨde kwa warɨ. \s1 Wul Nangg dɨde Tina Kɨp \r (Luk 6:43-45) \p \v 33 “Ɨ wɨn wul nangg b'ogɨl yomnɨka, sɨ ɨngkaemb tina kɨp ɨta b'ogɨl tainy. O wɨn wul nangg negɨr yomnɨka, sɨ tina wulkɨp ɨta negɨr tainy. Mop nokɨp wul nangg ongwatam re tina ɨjagendi kɨp kae. \v 34 Wɨn re negɨr guda kɨma gɨrem im, sɨ wɨn re negɨrjog nony menamena kɨma im wekenyɨt, ɨ kwa wɨn makwa rɨrɨr im opurenam b'ogɨl yɨtkak. Mop nokɨp nanggamog nony menamena im re rɨga waina garɨnd yɨndangɨr wekeny, ton ɨnsima tugɨm ke apurenanj. \v 35 Sɨ b'ogɨl rɨgat b'ogɨljog gasa angapeneniny. Ɨ ɨngkaemb ton ket b'ogɨl mɨle pɨta wa apendeniny. Ɨ negɨr rɨgat daka tina ongapi negɨr gasam pɨlke negɨr mɨle pɨta wa apendeniny. \v 36 Ɨ Kon wen wumɨr tamninyɨn da ra b'ɨsagɨka bibɨr ik dem, yɨpayɨpa rɨgap opima b'agenaya tuweny dem Godɨm wɨpɨnd mɨra okatam towaina komkesa opureni yɨtkak gatab rɨnsim re yu ton kɨp kesa opurena eyenanj. \v 37 Mop nokɨp rada moina b'agenai yɨtkak re negɨr kesa dɨmdɨmjog e, sɨ God ɨta negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ motkau dem, ɨ rada moina b'agenai yɨtkak re negɨrjog e, sɨ Ton ɨta negɨr ma b'ɨsagɨka motkau dem.” \s1 Ju Rɨga waina Ɨgekita Kɨd kesa kɨma Danda Wɨko Omnɨkam \r (Mak 8:11-12; Luk 11:29-32) \p \v 38 Ɨ onggɨt wɨnɨnd Ju rɨga waina gog ouyaena rɨga dɨde Parisai rɨga wɨngɨrɨnd nɨnda rɨgap Yesund yomno da, “Ouyaena rɨga! Sɨn singi im mor pɨlke kɨd kesa kɨma danda wɨko yɨr ongong.” \v 39 Sɨ Yesu ten esmonggainonj da, “Rɨga yepim re yu negɨrjog mɨle ɨ gigɨr dɨde yɨgyɨg b'iyena mɨle kɨma wekenyɨt onggɨt gowukoyɨnd! Wɨn nɨgekenya kɨd kesa kɨma danda wɨko omnɨkam, ajɨ Kon kɨd kesa kɨma danda wɨko wa takainyɨn ra ɨna nena e rɨna re bageyam Yonam pɨlɨnd aukonj. \v 40 Sɨ Yona ukoijog kabum kom borand yɨbnonj re nowa bibɨr dɨde nowa sɨwɨny kɨma na. Sɨ onggɨt paemb Rɨgamna B'ɨga todaka odede yɨpa wɨp e gou borand ɨbɨm dem nowa bibɨr dɨde nowa sɨwɨny kɨma. \v 41 Ɨ ra b'ɨsagɨka wɨn ik dem, Ninebe rɨgap opima yɨpand gɨlgɨl towɨnkanj dem wɨn kɨma yepim re yu wekenyɨt onggɨt gowukoyɨnd, ɨ ton opima yɨr ungata rɨga taukanj dem wanɨm negɨr ma b'ɨsagɨka okatam. Mop nokɨp re Yona God ma bage yɨt pɨtapɨta yomnenonj, Ninebe rɨgap kea towaina negɨr mɨle ke engento Godɨm pɨlwa, ajɨ ɨta yɨpa rɨga yɨbɨm dɨkɨnd, Ton re ukoijog e ajɨ Yona re sobijog e. Ajɨ wɨn makaima Tina opurena ke engenjindam waina negɨr mɨle ke. \v 42 Ɨ ra b'ɨsagɨka wɨn ik dem, bargubo gatab ke kwin ɨta yɨpand gɨlgɨl towɨnyis dem wɨn kɨma yepim re yu wekenyɨt onggɨt gowukoyɨnd, ɨ ton ɨta yɨr ungata rɨga tainy dem wanɨm negɨr ma b'ɨsagɨka okatam. Mop nokɨp naskand ton tikonj re ma wuswus kantri kena Solomonɨmna b'ogɨl multekɨp ke yɨtkak utkundam, ajɨ ɨta yɨpa rɨga yɨbɨm dɨkɨnd, Ton re ukoijog e ajɨ Solomon re sobijog e. Ajɨ wɨn makaima Tina yɨtkak singi eyenindam utkundam. \p \v 43 “Ɨ ra negɨr wɨngawɨnga topenj yɨpa rɨgam pɨlke, ton ket b'ugumarena ikeny nyɨ kesa pɨpmet nata dɨde oraka iyeny wɨram wɨmenam pɨpmet, ajɨ makwa ɨta odar. \v 44 Sɨ ton ket yindeny da, ‘Kon kwa ama tɨtenjɨn koina met wa rɨna re kon yɨraren.’ Ɨ ra ton tɨtenj, ton met odar ra met tɨb kesa e ɨ b'obogɨl ɨsagɨki e ɨ dɨde b'obogɨl gasa ongonjeni im. \v 45 Sɨ ton ket yikeny dɨde arondeniny nɨnda seben (7) negɨr wɨngawɨnga yepim re ukoi kana negɨr mɨlend wekeny ti pɨlke, ɨ ket ton kɨma yɨpand b'ɨgarkanj ɨ dɨde dea de wɨmena wuweny. Sɨ onggɨt rɨgamna kikitumpu wa wɨmena re ma ɨja e ɨt re naskand re dɨde, ajɨ ɨtemb re ket negɨrjog e yɨbɨm. Sɨ odede yɨpa wɨp mɨle ɨta kwa tawɨk wa pɨlɨnd yepim re yu wɨn negɨrjog mɨle kɨma wekenyɨt onggɨt gowukoyɨnd.” \s1 Yesumna Mog dɨde Yɨngganwar \r (Mak 3:31-35; Luk 8:19-21) \p \v 46 Ɨ re Yesu dɨdea rɨga bobo wa pɨlwa yɨt omnenand yɨbnonj, Ti mog dɨde Ti yɨngganwar met bau ke owɨnki wekenonj dɨde oraka yiyeno Tin yɨt omnenam. \v 47 Sɨ yɨpa rɨgat Yesund wumɨr yomnonj da, “Yɨr de, Mor mog dɨde Mor yɨngganwar opima owɨnki wekeny bau wa ɨ oraka e miyenyi Men yɨt omnenam.” \v 48 Ajɨ Yesu tin yɨsmonggawonj yet re Tin wumɨr yomnonj da, “Yeto Kor mog, ɨ yepim Kor yɨngganwar?” \v 49 Seg Ton ket Tina b'auyaena rɨga pumam etmulisinonj dɨde ket yindonj da, “Yɨr de, opimemb opi Kor mog dɨde Kor yɨngganwar. \v 50 Mop nokɨp yet ra mɨle omnɨka teyeniny Kor B'u ma singind yete re yɨbɨm pumb tungg wa, ton re Kor yɨnggan e, Kor ngɨmɨr o dɨde Kor mog o.” \c 13 \s1 Tuny Ɨgmarka Rɨga gatab Tendam Yɨt \r (Mak 4:1-9; Luk 8:4-8) \p \v 1 Ɨ ɨtaemb onggɨt bibɨrɨnd Yesu onggɨt met ke opendonj dɨde ket omitonj sɨpa yurund. \v 2 Ɨ ket jogjog rɨga bobo auka wuwenonj Ti pɨlwa, ɨ onggɨt mop penaemb Ton ket yɨpa gɨga wa angitonj dɨde ket omitonj, ajɨ komkesa rɨga bobo re sɨpa gate nat owɨnki wekenonj. \v 3 Sɨ Yesu towa jogjog yɨt usenenainonj re tendam yɨt kena, sɨ Ton yɨpa yusekonj da, “Yɨr, yɨpa wala rɨga tuny ɨgmarkam yikonj sopapu wa. \v 4 Ɨ re ton tuny egmarkinonj, nɨnda tuny ɨsokto nyawɨnd, ɨngkek ket ngena tuwonj, ɨ ket komkesa auto. \v 5 Ɨ kwa nɨnda tuny ɨsokto gɨmo gou nat rɨkɨnd re ma jog gou wekenonj. Ɨ odenja wanaka ɨkkɨto, mop nokɨp gou re bab tum nat wekenonj ɨ dɨde tunyɨp kea wanakana pemb yokato. \v 6 Ajɨ re ket lomkongga ɨlitonj, sɨ nangg kea yarɨmyarɨm aukɨto, mop nokɨp ap re ma rɨrɨr na gɨmo bora wa b'ɨgaram. \v 7 Ɨ kwa nɨnda tuny ɨsokto wanjametɨnd. Seg ket wanja wanakana owɨnkɨto, ɨ ket kea nangg ekangɨnto. \v 8 Ɨ kwa nɨnda tuny ɨsokto b'ogɨl sal gowɨnd. Seg ton ket ɨkkɨto, ɨ ket ton kɨp aukɨto, nɨnda re andred (100) kɨp, ɨ nɨnda re siksti (60) kɨp, ɨ kwa nɨnda tuny re teti (30) kɨp. \v 9 Yete re man wɨngawɨnga ke yɨpya kɨma, man utkunde!” \s1 Tendam Yɨt Usenenam Mop \r (Mak 4:10-12; Luk 8:9-10) \p \v 10 Ɨ b'auyaena rɨga tuwonj Yesum pɨlwa dɨde ket Tin yɨgekito da, “Nangga pae man tendam yɨt ke rɨga wa yɨt usenenainyɨt?” \v 11 Sɨ Yesu ten esmonggainonj da, “God kea jɨ pumb tungg gatab wɨgawɨga yɨt wumɨr akainonj wanɨm nony aukam, ajɨ God towa maka wumɨr akainonj. \v 12 Mop nokɨp yet ra onggɨtyam Koina yɨtkak wumɨr okateny, God opima kwa ti b'usaya yɨtkak gatab wumɨr ogoniny, sɨ ti ukoijog wumɨr im ɨbnainy. Ajɨ yet ra maka okateny, God ɨta awɨr omnau nangga mog wumɨr e ton yowam. \v 13 Sɨ onggɨt mop paemb Kon tendam yɨt ke ten amneninyɨn da, \q1 ‘Ton yɨr ke yɨr ongong reyeninem ajɨ goro ton wɨngawɨnga ke yɨr ranginem, \q2 ɨ kwa ton yɨpya ke rutkundeninem ajɨ goro ton wɨngawɨnga ke rutkundeninem dɨde goro wɨngawɨnga ke nony raukinem.’ \m \v 14 Sɨ yu ɨtemb bageyam Isayamna yɨtkak kea rɨrɨrkɨp auka yikeny gar ke utkunda kesa rɨga wa pɨlɨnd, ɨt re yɨtkak da, \q1 ‘Wɨn Godɨmna ara tutkundenindam, ajɨ goro wɨngawɨnga ke nony taukindam, \q2 ɨ kwa wɨn usausapyam yɨr ongong teyenindam, ajɨ goro gar ke takatenindam. \q1 \v 15 Mop nokɨp opimemb rɨga waina gar sɨbɨb ke ɨkangɨndi im wekeny, \q2 ɨ towaina yɨpya bora re ɨdokijog im wekeny, \q2 ɨ towaina yɨrkɨp re osmantijog im wekeny. \q1 Ra maka ra, ke ton wɨngawɨnga ke yɨr ongong reyeninem towaina yɨrkɨp ke, \q2 ɨ ke ton wɨngawɨnga ke rutkundeninem towaina yɨpya ke, \q2 ɨ ke ton wɨngawɨnga ke nony raukinem towaina garɨnd \q1 dɨde ket ke ton rengenjinem Kor pɨlwa \q2 ɨ dɨde ket ke Kon ten resakenjinɨn.’ \m \v 16 Ajɨ waina yɨrkɨp re b'ogɨl omni im, mop nokɨp opimemb yɨrkɨp opima wɨngawɨnga ke yɨr ongong eyenanj. Ɨ kwa waina yɨpya re b'ogɨl omni im, mop nokɨp opimemb yɨpya opima wɨngawɨnga ke yɨtkak utkundenanj. \v 17 Mop nokɨp Kon ɨmɨnjog wen wumɨr tamninyɨn da naskand jogjog bageyam dɨde negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨgap singi na aukenento yɨr ongongɨm nangga im re wɨn yɨr ongong eyenindam, ajɨ ton maka yɨr ongong eyento. Ɨ kwa ton singi aukenento utkundam nangga im re wɨn utkundena eyenindam, ajɨ ton maka utkundenento. \s1 Tuny Ɨgmarka Rɨga gatab Tendam Yɨt Isɨpkena \r (Mak 4:13-20; Luk 8:11-15) \p \v 18 “Sɨ onggɨt paemb wɨn ket utkundena nangga ma onggɨt tuny ɨgmarka rɨga gatab tendam yɨtɨt isɨpkis. \v 19 Sɨ ɨntemb jɨ isɨpkita rɨna re tuny ɨgmarkɨto nyawɨnd. Sɨ yete re pumb tungg gatab yɨtkak utkundeny ajɨ maka ra ton nony tawɨk, sɨ negɨrjogyam Satana ik dɨde ɨsamburiny nanggamog yɨtkak na re tina garɨnd wekeny. \v 20 Ɨ opi re jɨ gɨmo gowɨnd ɨsokto re ɨntemb jɨ rɨga yisɨpkis yete re God ma bage yɨt utkundeny dɨde odenja ket ɨtemb yɨtkak sam kɨma yokateny. \v 21 Ajɨ ton makaya ngor wa ap b'amka yikeny onggɨt God ma yɨtkakɨm pɨlɨnd ajɨ ton sobijogjog gangga nate ɨtemb yɨtkak gar ke yokateny. Ajɨ daka ra God ma yɨtkak map negɨr ma b'atonkena mɨle ɨ bebɨg dɨde b'ɨsadrena mɨle pɨta taukanj, ton odenja e ket sap totenj dɨde ket ɨtemb God ma yɨtkak ɨrar. \v 22 Ɨ opi re jɨ wanjametɨnd ɨsokto re ɨntemb jɨ rɨga yisɨpkis yete re God ma bage yɨt utkundeny, ajɨ ti gowukoi yɨrkokar singind ukoijog nony menamena amnɨkeneniny, ɨ jogjog gasa singind b'anygɨnena sam yokateny, ɨ dɨde kwa nɨnda gowukoi gasa wa singi aukeneny tina garɨnd. Sɨ tonsimemb God ma yɨtkak yɨkangɨndenyi. Sɨ onggɨt paemb ket maka God ma yɨtkak kɨp ɨjagɨk ti pɨlɨnd. \v 23 Ɨ opi re jɨ b'ogɨl sal gowɨnd ɨsokto re ɨntemb jɨ rɨga yisɨpkis yete re God ma bage yɨt utkundeny dɨde ket nony awɨk. Sɨ onggɨt paemb ket God ma yɨtkak kɨp ɨjagɨk ti pɨlɨnd, yɨpa re andred (100) kɨp, ɨ yɨpa re siksti (60) kɨp, ɨ dɨde yɨpa re teti (30) kɨp.” \s1 Sopapund Ngɨi gatab Tendam Yɨt \p \v 24 Ɨ Yesu ket kwa yɨpa tendam yɨt towa usekawonj da, “Sɨ pumb tungg re yɨpa wɨp e odede rɨga kɨma yet re b'ogɨl tuny ɨtot eyeninonj tina sopapund. \v 25 Ɨ re komkesa rɨga yutungand wekenonj, yɨpa ti geja rɨga ikonj de sopapu wa dɨde ket ngɨi ɨtot eyeninonj onggɨt ɨti tuny ganggand, seg ton ket dea ta yikonj. \v 26 Ɨ onggɨt wɨnɨnd re ket tuny pok ɨkkɨto dɨde ket kɨp kɨma aukɨto, sɨ todaka kea ngɨi ɨkkɨto dɨde purag aukɨto. \v 27 Sɨ onggɨt yonggyamɨmna wɨko rɨgap tuwonj ti pɨlwa dɨde ket yɨgekito da, ‘Yonggyam! Ma man pop b'ogɨl tuny nena na ɨtot eyeninot moina sopapu wa? Sɨ rɨngkaimta daka ngɨi wuweny?’ \v 28 Sɨ ton esmonggainonj da, ‘Geja rɨgat odede mɨle yomnɨkonj.’ Ɨ tina wɨko rɨgap ket tin yɨgekito da, ‘Sɨ man singi et sɨn demb de wuyɨn sopapu wa dɨde ket opimemb ngɨi turomkindam?’ \v 29 Ɨ todaka esmonggainonj da, ‘Ka, goro. Mop nokɨp ra wɨn ngɨi turomkindam, ke wɨn yɨpand owou nangg ngɨi kɨma uromka eyenina dor. \v 30 Sɨ nangga ma jɨ toko nɨmognɨmog gɨlgɨl rowɨnkine ngɨrpu ra erngoka wɨn okas. Ɨ ra erngoka wɨn ik, Kon toko erngoka rɨga wumɨr ramninɨn dem da, “Naska wɨn ngɨi na turomkindam dɨde supsup tamnɨkindam wul wa imbrɨkam. Ajɨ onggɨt kak kaemb wɨn ket owoukɨp bobo tamnɨkindam dɨde ket koina owou ongapapu met b'ɨga wa taramkindam”.’” \s1 Mastad Tuny gatab Tendam Yɨt \r (Mak 4:30-32; Luk 13:18-19) \p \v 31 Ɨ Yesu ket kwa yɨpa tendam yɨt towa usekawonj da, “Sɨ pumb tungg re yɨpa wɨp e odede mastad tuny kɨma rɨna re yɨpa rɨgat yokatonj dɨde ket yɨtlitonj tina ɨngkind. \v 32 Sɨ mastad tuny re tina sopapu wɨngɨrɨnd sobijogjog kɨp na yɨbnonj komkesa tuny wa pɨlke. Ajɨ re nangg ɨnɨka yikonj, ɨtemb mastad nangg ket ukoijog aukonj komkesa nangg wɨngɨrɨnd onggɨt sopapund. Sɨ ket wul pɨla onyitonj dɨde ket pumbɨnd ngena wuwenonj, ngɨrpu ton ket onggɨt wul bɨa kumb nata towaina met orangka eyento.” \s1 Yist gatab Tendam Yɨt \r (Luk 13:20-21) \p \v 33 Ɨ Ton ket kwa yɨpa tendam yɨt towa usekawonj da, “Sɨ pumb tungg re yɨpa wɨp e odede yist kɨma rɨna re yɨpa konggat yokatonj dɨde ket yɨpa ukoi baiko plawa kɨma yɨimɨkonj dampam, ngɨrpu kupkakupka dampa yɨnɨkonj dɨde yudburenonj.” \s1 Yesu Tendam Yɨt nena Engaeninonj \r (Mak 4:33-34) \p \v 34 Sɨ Yesu opimemb komkesa yɨtkak usenena eyenawainonj rɨga bobo wa re tendam yɨt kena, ajɨ makwa ke Ton towa usenenainonj tendam kesa. \v 35 Sɨ nangga pena Yesu odede tendam yɨt nena ke amneninonj re nok mana da ɨdenat yɨpa bageyamɨmna opureni yɨtkak rɨrɨrkɨp tainy, ɨt re da, \q1 “Kon ɨta Koina tugɨm ɨpangenjɨn tendam yɨt opurenam, \q2 ɨ Kon opima gasa pɨta wa tapekinyɨn rɨnsim re onggɨt gowukoi otomapu ke wumɨr kesa egurki wekeneny.” \s1 Yesumna Isɨpkita Sopapund Ngɨi gatab Tendam Yɨt \p \v 36 Ɨ re Yesu yɨt usenena seg awonj, Ton ket rɨga bobo erarinonj dɨde ket yikonj met wa. Ɨ Tina b'auyaena rɨga tuwonj Ti pɨlwa dɨde ket yomno da, “Be man sowa yisɨpkene sopapund ngɨi gatab tendam yɨt!” \v 37 Sɨ Yesu esmonggainonj da, “Rɨga yet re b'ogɨl tuny egmarkinonj re Rɨgamna B'ɨgat. \v 38 Ɨ sopapu re gowukoi e, ɨ opimemb b'ogɨl tuny re pumb tunggɨmna b'ɨgawar im. Ajɨ ngɨi re negɨrjog rɨga Satanamna b'ɨgawar im. \v 39 Ɨ ɨtemb geja rɨga yet re ngɨi ɨtot eyeninonj re Negɨr Wɨngawɨnga Satanate. Ɨ kwa erngoka wɨn re gowukoi kikitum b'ɨsagɨka wɨn e, dɨde erngoka rɨga re God ma aneru im. \v 40 Sɨ opi re erngoka wɨnɨnd wɨko rɨgap ngɨi uromka eyento dɨde ket wul wa embrɨkto. Sɨ ɨja imemb jɨ mɨle taukanj dem gowukoi kikitum b'ɨsagɨka wɨnɨnd. \v 41 Sɨ onggɨt wɨnɨnd Rɨgamna B'ɨgat opima Tina aneru tetmɨkeniny dem Tina pumb tungg wa rɨnte re Ton wɨp yomneny onggɨt gowukoyɨnd, ɨ ket onggɨt anerup onggɨt Tina pumb tungg ke odede rɨga im ɨtkoka teyenanj dem yepim re rɨga negɨr mɨle omnɨkam amnenanj dɨde negɨrjog mɨle omnɨka eyenanj. \v 42 Seg anerup ket ten teskokanj dem de ukoi wul dɨmɨl kɨma kap wa. Sɨ opimemb rɨga re amimemb de yii kamil b'iyowa tuweny dem, dɨde kopa b'angnena kɨma or b'ɨinɨka tuweny dem. \v 43 Ajɨ onggɨt wɨnɨnd daka negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga wui dem de towa B'u God ma pumb tungg wa, dɨde ket b'atnyoratenanj dem lomkongga re dɨde. Sɨ yete re man wɨngawɨnga ke yɨpya kɨma, man utkunde! \s1 B'ogɨljog Ongapi Gasa dɨde Ngɨndngɨnd Timtim Jag gatab Tendam Yɨt \p \v 44 “Ɨ pumb tungg re yɨpa wɨp e odede b'ogɨljog ongapi gasa kɨma rɨna re yɨpa sopapund gou bora wa eungiti yɨbnonj. Sɨ re yɨpa rɨgat ɨtemb b'ogɨljog gasa yodaronj, sɨ ton kea kwa yeungitonj gou bora wa dɨde ket sam kɨma yikonj tina met wa. Seg ton ket tina komkesa gasa asogɨkinonj dɨde ket onggɨt osogi wulkɨp ke ɨtemb gou kɨpol yokatonj. \p \v 45 “Ɨ kwa pumb tungg re yɨpa wɨp e odede gasa osoga rɨga kɨma yet re b'ogɨl ngɨndngɨnd timtim jag oraka eyeninonj imdam. \v 46 Sɨ re ton yɨpa ukoijog mɨra kɨma b'ogɨljog ngɨndngɨnd timtim jag yodaronj, ton ket yikonj tina met wa dɨde ket tina komkesa gasa asogɨkinonj. Seg ton ket onggɨt osogi wulkɨp ke ɨtemb b'ogɨljog ngɨndngɨnd timtim jag yokatonj. \s1 Gɨr gatab Tendam Yɨt \p \v 47 “Ɨ kwa b'usaya pumb tungg re yɨpa wɨp e odede gɨr kɨma rɨna re rɨgap sɨpa wa b'ɨsko dɨde ket komkesa b'engabenga wɨp kabum emjinonj. \v 48 Sɨ re ɨtemb gɨr yɨndangɨr awonj, kabum wɨko rɨgap ket ɨtemb gɨr yɨrgɨnato sɨpa gate wa dɨde ket omnɨkto. Seg re ton ɨsagɨka eyento, ton kea b'ogɨlyam kabum yɨpa ga wa egarkɨto ajɨ negɨryam kabum dea ta eskokto. \v 49 Ɨ ɨja imemb jɨ mɨle taukanj dem gowukoi kikitum b'ɨsagɨka wɨnɨnd. Sɨ Godɨmna aneru opima tui dem onggɨt gowukoi wa dɨde ket negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga wa wɨngɨr ke negɨrjog rɨga wetaweta tamnɨkanj dem. \v 50 Seg anerup ket ten teskokanj dem de ukoi wul dɨmɨl kɨma kap wa. Sɨ opimemb rɨga amimemb de yii kamil b'iyowa tuweny dem, dɨde kopa b'angnena kɨma or b'ɨinɨka tuweny dem.” \s1 Sisɨl dɨde Kesam Ɨmɨnjog Yɨtkak gatab Tendam Yɨt \p \v 51 “Sɨ Yesu Tina b'auyaena rɨga egekisinonj da, ‘Sɨ ke wɨn nony aukindam onggɨtyam komkesa yɨtkak gatab?’” Ɨ ton ket yɨsmonggawo da “Owɨ.” \v 52 Ɨ Ton ket ten amninonj da, “Sɨ onggɨt paemb komkesa God ma gog ouyaena rɨga yepiya re Kor pɨlke b'auyaena wuwenonj pumb tunggɨm wɨko omnɨkam, ton re odede met yonggyam pɨla rɨga im yet ra tina b'ogɨljog gasa ongapapu kok ke sisɨl gasa dɨde kesam gasa tapekiny rɨga wa ogonam. Sɨ ton opima Godɨmna yɨna peba ke sisɨl ɨmɨnjog yɨtkak dɨde kesam ɨmɨnjog yɨtkak apekanj rɨga wa ogonam.” \s1 Tinajog Tungg Rɨgap Yesund Yɨsayo \r (Mak 6:1-6; Luk 4:16-30) \p \v 53 Ɨ re Yesu onggɨtyam komkesa tendam yɨt usenena seg awonj, Ton ket onggɨt pɨpmet ke ewaikitonj. \v 54 Ɨ Ton ket yikonj Tinajog tungg wa, dɨde ket rɨga ouyaena eyeninonj towaina yɨr opmitenapu metɨnd. Ɨ onggɨt wɨnɨnd opimemb rɨga kɨd kesa na aena wuwenonj dɨde ket endento da, “Rɨngkaim onggɨt rɨgat odede b'ogɨl multekɨp dɨde odede kɨd kesa kɨma danda emjinonj? \v 55 Ma ɨtemb rɨga met oranga rɨgamna b'ɨga e? Ma ma Mariyato Ti mog? Ɨ ma ma Ti yɨngganwar im Yakobo, Yosep, Simon, dɨde Yudas? \v 56 Ma ma komkesa Tina ngɨmɨrwar ɨndamima men kɨma wekeny? Sɨ onggɨt paemb rɨngkaim onggɨt rɨgat onggɨtyam komkesa gasa emjinonj?” \v 57 Sɨ ɨngkenaemb ket rɨgap Yesund ɨsnawa kesa yomneno. Sɨ ket Yesu ten amninonj da, “Rɨgap Godɨmna bageyam ɨta yɨsnaenenyi komkesa gatab nata, ajɨ tinajog tungg rɨgap dɨde tinajog metam rɨgap ma ɨta tin yɨsnaenenyi”. \v 58 Sɨ Ton demb de maka jogjog kɨd kesa kɨma danda wɨko amnɨkinonj, nokɨp rɨgap maka Tin gar ke utkunda ke yokato. \c 14 \s1 Baptiso Yoanɨmna Uj gatab Yɨt \r (Mak 6:14-29; Luk 9:7-9) \p \v 1 Ɨ onggɨt wɨnɨnd king Erod\f + \fr 14:1 \ft Dɨkɨnd king Erod re Erod Antipate yete re ukoyam king Erodɨmna b'ɨga. Ton ti b'uɨm pɨlke akatonj Galili eriya dɨde Peraya eriya wɨp iyenam.\f* kea Yesum gatab yɨdɨr utkundonj. \v 2 Sɨ ton tina wɨko rɨga amninonj da, “Ɨtemb Rɨga re Baptiso Yoante. Sɨ ɨtemb rɨga Yoan kea uj ke utnyitonj. Sɨ onggɨt mop paemb Yoanɨmna kɨd kesa kɨma dandate wɨko omnɨka yiyeny ɨtemb rɨga Yesum pɨlɨnd.” \v 3-4 Sɨ ɨtemb jɨ yɨt rɨja na re naskand Baptiso Yoan uj awonj. Sɨ re king Erod ti yɨnggan Pilipɨmna kongga Erodiyand wokatonj ti konggam, sɨ Yoan king Erodɨnd yomnenonj da, “Ɨtemb re ma b'ogɨl mɨle emb jɨ, man ɨtomb kongga mor konggam womnyɨt.” Sɨ onggɨt penaemb ket king Erod Yoanɨnd yɨmɨnd yusunatonj dɨde yɨjobɨkonj ɨ ket sɨbɨbmet wa yoramitonj ti kongga Erodiyand nony b'ogɨl omnam. \v 5 Ɨ king Erod singi na Yoanɨnd ongandam, ajɨ ton rɨga bobo na moga uwajinonj. Mop nokɨp \m rɨgap Yoanɨnd yɨpa bageyam kena yogenaeneno. \v 6 Ɨ re king Erodɨmna ukendipu bibɨr awonj, Erodiyamna ngɨmngai b'ɨga ger omarkonj ɨngauki rɨga wa wɨpɨnd. Sɨ tina omarkat Erodɨnd ma sobijog na samɨm yomnonj. \v 7 Ngɨrpu ket king Erod ɨtomb ngɨmngayɨm danda kɨma tɨrɨr yɨt wopulitawonj da, “Kon ɨta motkaen nangga mana ra man nɨtgekisɨt.” \v 8 Ɨ ɨtomb ngɨmngai ti mogɨmna yɨt ɨtai rɨrɨr nat Erodɨnd yɨgekitonj da, “Be man kor otade nokae Baptiso Yoanɨmna moptekɨp yɨpa pleto kumbɨnd!” \v 9 Seg king Erod ma sobijog na gar bebɨg awonj. Ajɨ ton ma rɨrɨr na awonj ngɨmngai ma b'arkita b'ɨsayam, nokɨp ton naskand ke danda kɨma tɨrɨr yɨt wokawonj dɨde kwa tina ɨngauki rɨga yɨr map yepiya re diyamdiyampund wekenonj. Sɨ ton kea b'ingawa yoramitonj Yoanɨmna moptekɨp ngɨmngayɨm okawam. \v 10 Ɨ ton ket tina yɨr ɨpka geja rɨga yɨtmɨkitonj dɨde ɨtemb geja rɨgat Yoanɨnd mop yependonj sɨbɨbmetɨnd. \v 11 Seg ket ton Yoanɨmna moptekɨp iyonj pleto kumbɨnd dɨde ket ɨtomb ngɨmngai b'ɨgam wokawonj. Ɨ ngɨmngayɨt daka ket yiyonj ti mogɨm pɨlwa. \v 12 Sɨ Yoanɨmna b'auyaena rɨgap ket Yoanɨmna ujgɨm yopo dɨde ket yurowato, ngɨrpu ket gop wa yeungito. Seg ket ton wuwonj Yesum pɨlwa dɨde ket Tin wumɨr yomno Yoanɨmna uj gatab. \s1 Yesu Paib Tausɨn (5,000) Rɨga Angeninonj \r (Mak 6:30-44; Luk 9:10-17; Yoan 6:1-14) \p \v 13 Ɨ re Yesu Yoanɨm gatab yɨt utkundonj, sɨ Ton gɨga nya Tinta yikonj dea ta yɨpa wul kesa tungg gatab wa. Ɨ daka re rɨga bobop utkundeno Tina menon gatab, ton kea towaina taun erarento dɨde ket gɨl nya Tin yɨmta undoka yiyo \v 14 Ɨ re Yesu gɨga ke opendonj, Ton kea ukoi rɨga bobo yɨr anginonj. Ɨ Ton ten gar ke kear amninonj. Sɨ Ton kea ket kopa rɨga esakenjinonj. \v 15 Ɨ re ket sɨ imoka ikonj, b'auyaena rɨga Yesum pɨlwa tuwonj dɨde ket Tin yomno da, “Ɨtemb tungg re wul kesa tungg e, dɨde bibɨr wɨn re kea awɨr ainy. Sɨ man rɨga bobo etmɨkenine, nokɨm da ɨdenat ton tuweny nɨnda tungg nata dɨde ket towanɨm owou imda teyenanj.” \v 16 Ajɨ Yesu ten esmonggainonj da, “Ton ma ɨta menon okasi. Sɨ wɨnpiya towa owou agoninam.” \v 17 Ajɨ ton mɨra yomno da, “Sowa ɨnsima dɨkɨnd paib (5) sana nganja dɨde nɨmog kabum nena wekeny.” \v 18 Seg Yesu ten amninonj da, “Opimemb owou teyinam Kor pɨlwa!” \v 19 Ɨ Yesu rɨga bobo engainonj tɨb kumbɨnd omitam diyam awowɨm. Seg ket Yesu opimemb paib (5) sana nganja dɨde nɨmog kabum akasinonj, ɨ ket wub pumb wa yɨr yikenonj dɨde ket Godɨnd sɨteket yɨt yomnonj. Ngɨrpu Ton ket sana nganja epkɨkinonj ɨ ket Tina b'auyaena rɨga wa pɨlwa agoninonj. Seg ket b'auyaena rɨgap rɨga bobo wa ogona eyento. \v 20 Ɨ ton komkesa rɨga diyam auto dɨde kea ngor aukɨto. Seg ket b'auyaena rɨgap rɨga wa pɨlke owou komb akatto dɨde aramkɨto watɨnd, ngɨrpu twelp (12) wat yɨndangɨr aukɨto. \v 21 Komkesa yepiya re rɨgajog diyam aukɨto re ama rɨka paib tausɨn (5,000) na. Ajɨ kongga dɨde b'ɨga maka agenkɨto. \s1 Yesu Sɨpa Nyɨ Tumɨnd Yikonj \r (Mak 6:45-56; Yoan 6:15-21) \p \v 22 Seg ket odenja Yesu Tina b'auyaena rɨga engainonj gɨga wa angurkam dɨde naskanaska menonɨm sɨpa yɨpa tab wa. Ɨ onggɨt ganggand re Tina b'auyaena rɨgap gɨga wa angurkɨto menonɨm tab wa, Yesu ket Tilenggyam rɨga bobo wetaweta amnɨkinonj. \v 23 Ɨ re Yesu rɨga bobo wetaweta omnɨka seg amninonj, Ton yiwatonj yɨpa sukak wa Tinta yɨr opmitam. Sɨ re sɨ yimokonj, Yesu adea de Tinta yɨbnonj. \v 24 Ajɨ gɨga re kea gɨl ke ma wus na yɨbnonj ɨ sɨpa wurop gɨga ma sobijog na oskandena yiyo dɨde rɨb daka gɨga wɨpwɨp na yikenonj. \v 25 Ɨ ket ɨspara momtand, sɨwɨny tri (3) ɨ siks (6) kɨlok ganggand, Yesu pɨs nya towa pɨlwa yikonj sɨpa nyɨ tumɨnd. \v 26 Ajɨ re ton b'auyaena rɨgap Tin yɨr yongo Tina menonɨnd sɨpa nyɨ tumɨnd, ton ukoijog moga na aukɨto dɨde endento da, “Ɨtemb re kobɨr e.” Sɨ ton kea moga map b'okta irere aukɨto. \v 27 Ajɨ odenja Yesu ten amninonj da, “Kɨd seoseo ainam! Konten, goro moga tainam!” \v 28 Sɨ Petro Yesund yomnonj da, “Yonggyam! Rada Mantet, ken ningae menonɨm Mor pɨlwa nyɨ tumɨnd.” \v 29 Ɨ Yesu yomnonj da “Metkɨm!” Ɨ ket Petro gɨga ke opendonj sɨpa nyɨ wa dɨde pɨs nya nyɨ tumɨnd yikonj Yesum pɨlwa. \v 30 Ajɨ re Petro ukoi danda kɨma rɨb yɨr iyonj, ton kea moga awonj dɨde ket nyɨ bora wa sisɨl ɨtwa yikonj. Sɨ ton ket b'okta ara yikenonj da, “Yonggyam! Yɨm nokae, nopende!” \v 31 Sɨ odenja ket Yesu yɨm b'ɨtnɨkonj dɨde ket tin yemoratonj. Seg ket tin yomnonj da, “Utkunda kesa rɨga! Nangga pae man maka gar ke utkunda ke nokasɨt da Kon rɨrɨr en men ingawam nyɨ tumɨnd menonɨm.” \v 32 Ɨ re ton gɨga wa angitonda, sɨ rɨb daka kea ket mumakesa awonj. \v 33 Seg yepiya re wekenonj onggɨt gɨga kumbɨnd, ton ket Yesund kumsos yemko odede yɨt kɨma da, “Ɨmɨnjog e, Man re Godɨmna B'ɨga et.” \p \v 34 Ɨ re ton ɨjendo sɨpa tab wa, ton ket gɨl ɨpkɨto de Genesaret gou wa. \v 35 Ɨ re ket onggɨt tunggam rɨgap Yesund yongwato, ton kea ket yɨt etmɨkento komkesa tungg nata onggɨt eriya wɨngɨrɨnd. Seg ket rɨgap komkesa negɨr kopa kɨma rɨga eyento Yesum pɨlwa. \v 36 Ɨ ton ket Yesund erkena yiyeno, nokɨm da ɨdenat kopa rɨgap Tina kobɨrgɨm petɨr esopaya iyenyi. Ɨ komkesa rɨga yepiya re yesopayo, ton kea ket b'ogɨl aukɨto. \c 15 \s1 Ju Rɨga Waina Kesam Dad ke B'ɨsateni Mɨle \r (Mak 7:1-13) \p \v 1 Ɨ onggɨt wɨnɨnd Parisai rɨga dɨde Ju rɨga waina gog ouyaena rɨga Yesum pɨlwa tuwonj Yerusalem taun ke dɨde ket yɨgekito da, \v 2 “Nangga paim Moina b'auyaena rɨgap elda rɨga waina dad ke b'ɨsateni mɨle erbeka eyenanj? Mop nokɨp opi re ton owou awenenanj, ton ma opima naska yɨm b'ɨsekenenanj.” \v 3 Sɨ Yesu ket ten mɨra amninonj da, “Sɨ wɨdaka nangga pae God ma b'ingawa yɨt yerbekenenya waina dad ke b'ɨsateni mɨle yɨmta undoka map? \v 4 Mop nokɨp God yindonj da, ‘Mor b'u ake mor mog esnae,’ ɨ kwa yindonj da, ‘Yet ra b'uɨm pɨlwa o mogɨm pɨlwa negɨr yɨt opulis, ton ɨta ɨmɨnjog uj ondrɨki ɨbɨm.’ \v 5 Ajɨ wɨn dad ke b'ɨsateni yɨt ke endenindam da, ‘Yɨpa rɨgat b'ogla ti b'uɨm pɨlwa o ti mogɨm pɨlwa indeny da, “Kon pop men gasa wulpok momnɨkenenyɨn, ajɨ kon ma ɨta motkaen ajɨ God ma okaen.” ’ \v 6 Ɨ ra ton odede mɨle omnɨk, ton rɨrɨr e ti b'und ɨsnawa kesa omnɨkeneny ɨ ti mogɨnd ɨsnawa kesa tomnɨkeneny. Sɨ wɨn odede waina dad ke b'ɨsateni mɨle kae God ma yɨtkak awɨr yomnɨkenenya. \v 7 Wɨn, gɨm ke b'ogɨl ajɨ ngor wa negɨr mɨle rɨga, bageyam Isaya ɨmɨnjog b'ogɨl bage yɨt na yopulitonj wa gatab da, \q1 \v 8 ‘Onggɨt rɨgap Ken nɨsnaenenyi towaina tugɨm nena kae, \q2 ajɨ towaina nony menamena re ma wus nasim Kor pɨlke wekeny. \q1 \v 9 Ɨ ra ton God ma yɨt tauyaenenanj, \q2 ton rɨga waina omnɨki gog kaim rɨga auyaenenanj. \q1 Sɨ onggɨt paemb ton jabakɨpɨnd nony kesa kana im dɨde mogjɨ kesa im Kor pɨlwa yɨr opmitenenanj.’” \s1 Rɨga Kɨlkɨl Omnɨka Gasa gatab Yɨt \r (Mak 7:14-23) \p \v 10 Ɨ seg ket Yesu rɨga bobo ara yemokonj dɨde ten amninonj da, “Wɨn nutkunda! Ɨ wumɨr yokata! \v 11 Makwa ɨta yɨpa gasat rɨgand kɨl kɨma omɨny rɨnte re bau ke yik rɨgam tu bora wa, ajɨ onggɨt gasate rɨnte re rɨgam tu bora ke opek, sɨ tontemb jɨ onggɨt rɨgand kɨl kɨma yomnɨk.” \v 12 Ɨ odedend ket daka b'auyaena rɨga Yesum pɨlwa tuwonj dɨde ket Tin yomno da, “Ke Man wumɨr aet da re Parisai rɨgap onggɨtyam Moina yɨt utkundenyi, ton kea komliu aukanj Mor gatab.” \v 13 Ajɨ Yesu ten esmonggainonj da, “Kor B'u yete re pumb tungg wa yɨbɨm, Ton opima ap kɨma turomkiny dem komkesa wul nangg rɨna re Ton maka esinonj. \v 14 Yebɨkau, waken! Opimemb rɨga re yɨrdɨdɨ rɨga im ajɨ ton kwa yɨrdɨdɨ rɨga im wang eyenanj. Sɨ ra yɨrdɨdɨ rɨgat yɨrdɨdɨ rɨgand wang yii, ton osiya nɨmognɨmog kip wa tɨglansya.” \v 15 Ɨ ket Petro Yesund yɨgekitonj da, “Be man sowa yisɨpkene onggɨtyam tendam yɨt.” \v 16 Ajɨ Yesu todaka egekisinonj da, “Ma wɨdaka makaima ngai wumɨr aukindam? \v 17 Ma wɨn ma wumɨr im da komkesa gasa rɨnsim re bau ke wui de tu bora wa, ton opima wui de kom bora wa, ɨ daka ket ton bau wa topekanj de sobijog met wa b'ɨskokam. \v 18 Ajɨ gasa rɨnsim re opekanj tugɨm ke, ton re kɨd kaim wuweny, tonpimemb jɨ onggɨt rɨgand kɨl kɨma yomnɨki. \v 19 Mop nokɨp kɨd ke re odede mɨle im wuweny, opi re negɨrjog nonyɨk b'amdena mɨle, onganda mɨle, gigɨr dɨde yɨgyɨg b'iyena mɨle, negɨr b'iyena mɨle, yurowam mɨle, rɨga gatab yɨr ungati kesa b'anygɨnena yɨt useka mɨle ɨ dɨde ɨsadrena mɨle. \v 20 Sɨ odede mɨlepimemb rɨga kɨl kɨma amnɨkenenanj, ajɨ b'ɨseka mɨle omni kesa yɨm ke owowɨm re ma opima rɨga kɨl kɨma tamnɨkiny.” \s1 Yɨpa Kanaan Tunggam Konggamna Gar ke Utkunda gatab Yɨt \r (Mak 7:24-30) \p \v 21 Ɨ re Yesu ɨtemb pɨpmet yɨraronj, Ton ket yiwatonj Tiro ake Sidon eriya wa. \v 22 Seg yɨpa Kanaan tunggam kongga tikonj onggɨt eriya ke dɨde ket b'okta obailitonj da, “Yonggyam, Dawidɨm B'ɨga! Kear nomne-o! Koina ngɨmngai b'ɨga negɨr wɨngawɨnga ke okati o wɨbɨm dɨde negɨrjog wɨn nato wɨbɨm.” \v 23 Ajɨ Yesu makwa yɨt wɨsmonggawonj. Sɨ Tina b'auyaena rɨga tuwonj dɨde ket iror ɨpka yiyo da, “Man wanaka tina singi wundwatae, dɨde ket tɨtmɨkisɨt, nokɨp ton ɨta obairena tik mera yɨmtayɨmta.” \v 24 Seg Yesu esmonggainonj da, “God nɨtmɨkitonj re Israel rɨga wɨngɨrɨnd b'edamkuri mamoi wa pɨlwa nena mana.” \v 25 Ajɨ ɨtomb kongga tikonj Yesum pɨlwa dɨde ket kumsos b'amkonj Ti pɨlwa odede yɨt kɨma da, “Yonggyam! Yɨm nokae!” \v 26 Ajɨ Yesu wɨsmonggawonj da, “Ɨtemb re ma b'ogɨl mɨle e b'ɨga waina sana ɨsatam dɨde yongg wa b'ɨskokam.”\f + \fr 15:26 \ft Onggɨt wɨnɨnd Ju rɨgap God ma obagɨki kesa rɨga gatab yɨt amnɨkenento da, “Wɨn ma Abraam ma b'ɨga im ajɨ wɨn ɨja im jɨ kɨl kɨma yongg re dɨde.”\f* \v 27 Ajɨ daka konggat Yesund yomnonj da, “Ɨmɨnjog e, Yonggyam! Ajɨ yonggɨp sobijogsobijog sana kɨb awenenanj rɨnsim re yongg b'uwamɨp towa yongg wa eskokaenenanj owoupu kasa kumb ke.” \v 28 Seg Yesu ket ɨtomb konggand womnonj da, “Kongga! Moina gar ke utkunda re ma sobijog danda e. Sɨ moina singi rɨrɨrɨnd rawɨk!” Ngɨrpu ket ɨtomb konggamna ngɨmngai b'ɨga onggɨt wɨnjogɨnd b'ɨsakendonj. \s1 Yesu Jogjog Kopa Rɨga Esakenjinonj \p \v 29 Ɨ Yesu onggɨt pɨpmet ke ewaikitonj dɨde ket yikonj Galili sɨpa yuru nata. Ɨ ɨngkenaemb Ton ket sukak wa yikonj dɨde ket ademb de omitonj. \v 30 Ɨ jogjog rɨga bobop ton kɨma eyento gomgom rɨga, yɨrdɨdɨ rɨga, pɨs b'ɨkɨki rɨga, yɨpya dumdum rɨga, ɨ dɨde kwa jogjog kopa rɨga, dɨde ket Yesum pɨlwa tuwonj. Ɨ re ket ton opimemb kopa rɨga oramka eyento Yesum wus wa, sɨ Ton kea ket ten esakenjinonj. \v 31 Ɨ yɨt kesa rɨgap yɨt apurento, ɨ pɨs b'ɨkɨki rɨgap b'obogɨl pɨs b'amdena wuwenonj, ɨ gomgom rɨgap menon yokateno, ɨ dɨde yɨrdɨdɨ rɨgap yɨr b'ɨskena wuwenonj. Sɨ komkesa rɨga yepiya re wekenonj dɨkɨnd, ton kea yɨr angto opimemb komkesa mɨle. Seg ton ket ma sobijog na kɨd kesa aento dɨde ket Israel rɨga waina God esourena yiyeno. \s1 Yesu Powa Tausɨn (4,000) Rɨga Angeninonj \r (Mak 8:1-10) \p \v 32 Ɨ Yesu Tina b'auyaena rɨga ara emokinonj dɨde ket ten amninonj da, “Kon rɨga bobo im kear amninyɨn, nokɨp ke nowa bibɨr im Kon kɨma wekeny, sɨ kea towa awɨr im kwa nangga im owowɨm ebnainy. Kon ma singi en ten owoupa ɨtmɨkitam. Nokɨp rada Kon ten tetmɨkeninyɨn owoupa kɨma, nyawɨnd ke owoupat kak ɨjga reyin.” \v 33 Seg Tina b'auyaena rɨgap Tin yomno da, “Sɨ rɨngkaim men odede pɨs owou tadarkindam onggɨt wul kesa tunggɨnd odede rɨga bobo ngor omnɨkam?” \v 34 Ɨ Yesu ket ten arkisinonj da, “Leamog sana nganja im wɨn awamindam?” Ɨ ton mɨra yomno da, “Seben (7) nganja im dɨde nɨnda sobijog kabum.” \v 35 Ɨ ket Yesu rɨga bobo engainonj omitam gowɨnd. \v 36 Seg ket Ton opimemb seben (7) sana nganja dɨde nɨnda kabum akasinonj dɨde Godɨnd sɨteket yɨt yomnonj, ngɨrpu epkɨkinonj dɨde Tina b'auyaena rɨga wa agoninonj rɨga wa yingg iyenam. Ɨ ket b'auyaena rɨgap onggɨt rɨga bobo wa yingg eyenauto. \v 37 Sɨ komkesa rɨgap auto dɨde ton kea ket ngor aukɨto. Seg re b'auyaena rɨgap rɨga wa pɨlke sana komb dɨde kabum komb akatto, seben (7) ukoi ga na komb owou ke yɨndangɨr amnɨto. \v 38 Ɨ komkesa rɨgajog yepiya re diyam auto re powa tausɨn (4,000) na. Ajɨ kongga dɨde b'ɨga maka agenkɨto. \v 39 Ɨ re Yesu rɨga bobo wetaweta amnɨkinonj, Ton ket gɨga wa angitonj dɨde ket yikonj de Magadan\f + \fr 15:39 \ft Nɨnda Grik peband da “Magdala”.\f* eriya wa. \c 16 \s1 Ju Rɨga Waina Ɨgekita Kɨd kesa kɨma Danda Wɨko Omnɨkam \r (Mak 8:11-13; Luk 12:54-56) \p \v 1 Ɨ Parisai rɨga dɨde Sadukai rɨga tuwonj Yesum pɨlwa dɨde ket singi aukɨto Tin otonkenam. Sɨ ton ket Tin \m yɨgekeno towa ouyawam kɨd kesa kɨma danda wɨko rɨnte ra God ɨmjas da Ton re Godɨm pɨlkae. \v 2 Ajɨ Yesu ten mɨra amninonj da, “Ɨ ra sɨmana lom ipanjɨka yik, wɨn tendenindam da, ‘Mep wub b'ogɨljog e ɨbɨm, nokɨp wub kus re mog e.’ \v 3 Ɨ daka sɨtawarɨnd wɨn tendenindam da, ‘Yu ɨta piro ik, nokɨp wub re kea kuskus dɨde timtim e awɨk.’ Sɨ ra wɨn wubɨnd gasa yɨr ongong teyenindam, wɨn ɨta naska kana wumɨr okatenya da wub rɨdede wɨp e ɨbɨm. Ajɨ nangga paim wɨn maka naska kana wumɨr yokatenya wɨn ongwatenam mɨle gatab da rɨdede wɨp wɨn e ik? \v 4 Sɨ rɨga yepim re yu negɨrjog mɨle ɨ gigɨr dɨde yɨgyɨg b'iyena mɨle kɨma wekenyɨt onggɨt gowukoyɨnd, wɨn nɨgekenya kɨd kesa kɨma danda wɨko omnɨkam, ajɨ Kon kɨd kesa kɨma danda wɨko wa takainyɨn ra ɨna nena e rɨna re bageyam Yonam pɨlɨnd aukonj.” Ɨ ket yɨt seg ke Yesu opimemb rɨga erarinonj dɨde ket yiwatonj. \s1 Parisai Rɨga dɨde Sadukai Rɨga Waina Yist \r (Mak 8:14-21) \p \v 5 Ɨ re Yesu Tina b'auyaena rɨga kɨma sɨpa ɨjendo de yɨpa tab wa, b'auyaena rɨgap nony b'edatto nɨnda owou iyoyɨm. \v 6 Ɨ Yesu ten nonony amninonj da, “Wɨn nony kɨma tekenyɨt! Dɨde wɨn yɨr kɨma tekenyɨt Parisai rɨga ake Sadukai rɨga waina yistɨm!”\f + \fr 16:6 \ft Yist re plawa ɨnɨka gasa e. Ɨ rɨgap yist yoramitenenyi bred ogna ma.\f* \v 7 Ajɨ b'auyaena rɨgap maka wumɨr aukɨto Yesu ma yɨt mop. Sɨ ton towalenggyam b'arkena wuwenonj da, “Ton nok pae odede yinj nokɨp men maka owou teyindam.” \v 8 Sɨ Yesu kea towaina b'arkena gatab wumɨr awonj, ɨ ket ten amninonj da, “Utkunda kesa rɨga! Nangga mim wɨn b'arkena wuwenyɨt wa wɨngɨrɨnd da wa owou awɨr im? \v 9 Makaima wɨn wumɨr aindam nangga ma Kon nindenyɨn? Ma wɨn ma opima nonyɨnd eyenindam da re Kon paib (5) sana nganja ke paib tausɨn (5,000) rɨga angeninond, sɨ wɨn owou komb ke leamog wat na yɨndangɨr amnɨktondam? \v 10 Ɨ kwa wɨn ma opima nonyɨnd eyenindam da re Kon seben (7) sana nganja ke powa tausɨn (4,000) rɨga angeninond, sɨ wɨn owou komb ke leamog ukoi ga na yɨndangɨr amnɨktondam? \v 11 Rɨdede paim wɨn maka nony aukindam da Kon ma owou gatab mim wen nonony amneninyɨn? Ajɨ wɨn yɨr kɨma tekenyɨt Parisai rɨga ake Sadukai rɨga waina yist pɨla ouyaena gatab.” \v 12 Sɨ Yesumna onggɨt opurena kena Tina b'auyaena rɨgap nony aukɨto da Ton ma owou gatab mana nonony nomneniny ajɨ Parisai rɨga ake Sadukai rɨga waina ouyaena gatab mana. \s1 Petromna Gar ke Utkunda gatab B'agenaya Yɨt \r (Mak 8:27-30; Luk 9:18-21) \p \v 13 Ɨ re Yesu ikonj de Kaisareya Pilipo eriya wa, Ton Tina b'auyaena rɨga arkisinonj da, “Yena rɨgap yomnɨkenenyi da yete Rɨgamna B'ɨga?” \v 14 Sɨ ton mɨra yomno da, “Nɨnda rɨgap endenenanj da Man Baptiso Yoantet, ɨ nɨndap da Man Eliyatet, ɨ kwa nɨndap da Man Yeremiyatet o yɨpa God ma bageyamtet kesam yɨna peba wɨngɨrɨnd.” \v 15 Seg Yesu ten kwa arkisinonj da, “Ajɨ wɨdaka rɨngmim? Wɨn yena yomnɨkenenya da yeten Kon?” \v 16 Petro mɨra yomnonj da, “Man re Kerisotet\f + \fr 16:16 \ft Keriso engenda yɨtkak da “God ma Gaya ke Eauki Rɨga”. Ɨ Ju rɨgap Kerisond yɨr yungaeneno, nokɨp Ton ɨta Israel kantri b'ogɨl omɨny dem.\f* yete re yilo Godɨmna B'ɨga.” \v 17 Sɨ Yesu Petrond yɨsmonggawonj da, “Yonamna b'ɨga Simon, man re b'ogɨl omni rɨga et. Mop nokɨp ma gɨm ke rɨgate yete re mɨ dɨde kus kɨma yɨbɨm onggɨt gowukoyɨnd, tonte mor wumɨr pɨtapɨta momnau onggɨtyam gar ke utkunda gatab, ajɨ Kor B'ute yete re yɨbɨm de pumb tungg wa. \v 18 Ɨ Kon kwa men wumɨr motɨnyɨn da Man re Petrotet. Ɨ man kea b'agenayet da Kon re Kerisoten. Sɨ ɨtemb moina opuliti re kɨla pɨla danda kɨma met orangapu pɨpmet e. Ɨ Kon onggɨt kɨla kumb nate Koina sosi orangen dem, sɨ ujɨmna dandap rɨnsim re uj rɨga waina tunggɨnd wekeny, ton makwa rɨrɨr e ɨtemb sosi gou wa omnenyi dem. \v 19 Sɨ Kon pumb tunggɨmna ki motkainyɨn rɨnte re God wɨp yomneny, ɨ nanggamog na ra man ɨjobɨket onggɨt gowukoyɨnd, sɨ ɨta ɨjobɨki ɨbɨm dem de pumb tungg wa, ɨ nanggamog na ra man ɨtreket onggɨt gowukoyɨnd, sɨ ɨta ɨtreki ɨbɨm dem de pumb tungg wa.” \v 20 Seg Yesu ket b'auyaena rɨga yɨt etainonj da, “Goro yena wumɨr omnena da, ‘Kon re Kerisoten.’” \s1 Yesu Naska Kana Tina B'ɨdgotnena dɨde Uj gatab Yopurenonj \r (Mak 8:31–9:1; Luk 9:22-27) \p \v 21 Ɨ onggɨt kak ke Yesu omandemb yiyata kɨma b'atomonj Tina b'auyaena rɨga wa odede yɨt pɨtapɨta omnenam da, “Kon b'ogla nekɨn Yerusalem taun wa dɨde jogjog b'ɨdgotnena takasinyɨn dem Ju rɨga waina elda rɨga wa pɨlke, ɨ yɨna mopyam sɨ rɨga wa pɨlke, ɨ dɨde Ju rɨga waina gog ouyaena rɨga wa pɨlke. Ɨ ton Ken notnganji dem dɨde Kon ɨta tutnyisɨn dem nowam bibɨrɨnd.” \v 22 Ɨ Petro ket Yesund yɨu wa yiyonj dɨde ket odede samany yɨt yiyowonj da, “Yonggyam! Toko God kear mamɨn! Goro odede mɨle mor pɨlɨnd rawɨk!” \v 23 Sɨ ket Yesu Petrom pɨlwa wɨp ɨtaingitonj dɨde ket yomnonj da, “Satana, ewaikite Kor pɨlke! Man re b'uwombenapu rɨga e aet Kornɨm. Mop nokɨp man ma ɨta nonyɨk b'amdena mekenyɨt Godɨmna singi mɨle omnɨkam ajɨ man rɨgaina singi mɨle omnɨka ma.” \v 24 Seg ket Yesu Tina b'auyaena rɨga amninonj da, “Yet ra man singi taet Ken yɨmta undokam, man b'ogla naska moina singi komkesa terarkinyɨt. Ɨ kwa man b'ogla komkesa bebɨg takasinyɨt Godɨm wɨkond ngɨrpu moina uj wul b'agbagɨnd, dɨde ket Ken yɨmta nutundoket. \v 25 Mop nokɨp yet ra tilenggyam tina yɨrkokar yɨrgong omnɨka iyeny, ton ɨta tina onggɨtyam yɨrkokar dadal edamkis dem. Ɨ daka yet ra tina yɨrkokar edamkis Kor map, ton ɨta tina onggɨtyam yɨrkokar dadal okas dem. \v 26 Ɨ ra man komkesa gowukoi mornɨm okasɨt ɨ dɨde onggɨt gowukoi map moina yɨrkokar edamkisɨt dem, sɨ nangga b'ogɨl e man yɨr onget onggɨt gowukoi okati ke? O, nangga gasa kɨma e man igerkenyɨt moina yɨrkokar? \v 27 Mop nokɨp Rɨgamna B'ɨga ɨta ik dem Ti B'uɨmna b'ogɨl ɨnyomarena kɨma dɨde Tina aneru kɨma, ɨ onggɨt wɨn natemb dem ket Ton rɨga yɨpayɨpa wa mɨra tagoniny dem towaina wɨko omnɨki rɨrɨrɨnd. \v 28 Ɨ Kon ɨmɨnjog wen tamninyɨn da yepim re wɨn owɨnki wekenyɨt dɨkɨnd, wa wɨngɨrɨnd nɨnda rɨgap makwa opima uj taukanj, ngɨrpu ra ton Rɨgamna B'ɨgand yɨr iyi dem menonɨnd Tina pumb tungg wɨp omnenapu danda kɨma.” \c 17 \s1 Yesu ma B'enga Wɨp Ɨnyomarena Yɨpa Dorɨnd \r (Mak 9:2-13; Luk 9:28-36) \p \v 1 Ɨ siks (6) bibɨr kak ke Yesu ara emokinonj Petro, Yakobo, dɨde ti yɨnggan Yoan, ɨ ten nena eyinonj de \m yɨpa ukoi dor kumb wa. \v 2 Re ket tentawar wa opekto, Yesu b'enga wɨp aukonj towa wɨpɨnd. Sɨ Tina wɨp b'unyomarenonj re lomkongga pɨla na dɨde Tina kobɨrgɨm daka bɨlbɨljog aukonj re ngaya pɨla na. \v 3 Ɨ odedend ket Mose ake Eliya pɨta awonda opimemb b'auyaena rɨga wa wɨpɨnd dɨde ton Yesu kɨma yɨtnono aenonda. \v 4 Seg re ket Petro Yesund yomnonj da, “Yonggyam! Sɨn otomanti im wekenyɨn dɨkɨnd. Sɨ ra Man singi taet, kon nowa wungapu plaimet taranginyɨn dɨkɨnd, yɨpa Mornɨm, yɨpa Mosem ɨ dɨde yɨpa Eliyam.” \v 5 Ɨ re Petro yɨtnono aenand yɨbnonj, odedend ket ɨnyomarena kɨma rɨmɨt ten ekangɨnjinonj, ɨ odedend ket rɨm bora ke ara ikonj odede da, “Ɨtemb jɨ Koina B'ɨga yena re Kon singi yiyenyɨn dɨde yana kɨma e re Kon ma sobijog sam e aenyɨn. Sɨ wɨn Tin yutkundena!” \v 6 Ɨ re b'auyaena rɨgap ɨtemb ara utkundo, ton kea as ɨroukɨto dɨde ket ma sobijog na moga aukɨto. \v 7 Ɨ ket Yesu ikonj towa pɨlwa dɨde ket ten asopainonj odede yɨt kɨma da, “Utnɨkina! Ɨ goro moga tainam!” \v 8 Seg re ton pumb wa yɨr aukɨto, ton makwa yena yɨr yongo ajɨ Yesu nena na Tinta. \p \v 9 Seg re ton dor kumb ke paga etaeta tuwonj, nyawɨnd Yesu b'auyaena rɨga engainonj da, “Goro yena wumɨr tamneninam onggɨt gasa gatab rɨna re wɨn yɨr angindam, ngɨrpu ra Rɨgamna B'ɨga tutnyis dem uj ke!” \v 10 Seg b'auyaena rɨgap ket Yesund yerkito da, “Sɨ nangga pae meraina gog ouyaena rɨgap apurenanj da, ‘Eliya b'ogla naska menon okas, ɨ ti kak ke Keriso ɨta ik dem'?” \v 11 Ɨ Yesu ket mɨra amninonj da, “Sɨ yena pebat yindeny da ra Eliya ik, tonte ket komkesa gasa b'obogɨl tangonjeniny. \v 12 Ajɨ Kon wen tamninyɨn da Eliya re kea ikonj, dɨde rɨgap maka tin yongwato ajɨ rɨgap kea towaina singi rɨrɨrɨnd komkesa negɨr mɨle amnɨkto ti pɨlɨnd. Ɨ daka odede yɨpa wɨp nya kae Rɨgamna B'ɨga todaka ɨta onggɨt rɨga wa pɨlke b'ɨdgotnena okateny dem.” \v 13 Sɨ ɨdenatemb ket b'auyaena rɨgap nony aukɨto da Ton towa pɨlwa yɨtnono aenonj re Baptiso Yoanɨm gatab na. \s1 Yesu Yɨpa Negɨr Wɨngawɨnga ke Okati Kewar B'ɨga B'ogɨl Yomnonj \r (Mak 9:14-29; Luk 9:37-43a) \p \v 14 Ɨ re Yesu yikonj rɨga bobo wa pɨlwa, yɨpa rɨga ikonj Ti pɨlwa dɨde ket kumsos b'amkonj Ti wɨpɨnd. \v 15 Seg ton ket yomnonj da, “Yonggyam! Kor b'ɨgand kear yomne! Mop nokɨp ton nony kesa sap otendeny tumol aembɨka kɨma, sɨ ton ma sobijog e b'ɨdgotnena yokateneny. Ɨ ton jogjogpyam b'aklandeneny de wul wa dɨde daka jogjogpyam unykeneny de nyɨ wa. \v 16 Sɨ kon ke tin iyɨn Moina b'auyaena rɨga wa pɨlwa, ajɨ ton ma rɨrɨr na aukanj tin b'ogɨl omnam.” \v 17 Seg ket Yesu mɨra amninonj da, “Oo, gar ke utkunda kesa dɨde gar eskamki rɨga yepim re yu onggɨt gowukoyɨnd wekenyɨt! Rɨdede pɨn e Kon nɨtɨbnyɨn wɨn kɨma? Ɨ rɨdede pɨn e Kon musɨk wɨmena okasɨn waina gar ke utkunda kesa mɨle gatab? B'ɨga iya dɨkɨnd Kor pɨlwa!” \v 18 Ɨ re ton b'ɨga iyo Yesum pɨlwa, Ton ket negɨr wɨngawɨngand yingawonj opendam. Seg ɨtemb negɨr wɨngawɨnga kea opendonj onggɨt b'ɨgam pɨlke dɨde ket onggɨt wɨnjogɨnd kea ɨtemb b'ɨga b'ogɨl awonj. \v 19 Ɨ ket Yesumna b'auyaena rɨga Ti pɨlwa tuwonj dɨde ket ton nena wekenonj yɨpa pɨpmetɨnd. Ɨ ɨdenatemb ket Tina b'auyaena rɨgap yerkito da, “Nangga pena sɨn maka rɨrɨr aindam ɨtemb negɨr wɨngawɨnga ewaikitam?” \v 20 Sɨ Ton ten esmonggainonj da, “Mop nokɨp waina gar ke utkunda re ma ukoi e. Sɨ Kon wen ɨmɨnjog tamninyɨn da ra wa odede sobijog gar ke utkunda tebnainy mastad tuny re dɨde, sɨ wɨn b'ogɨl e onggɨt dorɨnd omnya da, ‘Man ɨngkekemb b'apakate deta dide,’ ɨ ɨtemb dor ɨta b'atpakas dor. Sɨ awɨr e kwa yɨpa gasa bebɨg tainy wanɨm omnɨkam.” \v 21 (Awɨr e)\f + \fr 17:21 \ft Nɨnda Grik peband da [Makwa ɨta yɨpa nya odede gasa ewaikitam, ajɨ yɨr opmita dɨde owou uwabɨka nena kae.]\f* \s1 Yesu B'usaya Tina Uj dɨde Utnyita gatab Yɨt Apureninonj \r (Mak 9:30-32; Luk 9:43-45) \p \v 22 Ɨ re Yesu dɨde Tina b'auyaena rɨga yɨpand b'eomto Galili wa, Yesu ten ket amninonj da, “Rɨgamna B'ɨgand ɨta namb tɨb yii dem de rɨgaina yɨm kumb wa. \v 23 Ɨ onggɨt rɨgap ɨta Tin onganji dem, ɨ Ton ɨta tutnyis dem nowam bibɨrɨnd.” Ɨ re b'auyaena rɨgap Tina yɨt utkundo, ton ket ma sobijog na nony bebɨg aukɨto. \s1 Yɨnamet Teks Oramka gatab Yɨt \p \v 24 Ɨ re Yesu dɨde Tina b'auyaena rɨga wuwonj de Kaparnaum taun wa, yɨnamet teks imda rɨga tuwonj Petrom pɨlwa dɨde ket yɨgekito da, “Ma ma ɨta waina Ouyaena Rɨgat yɨnamet teks aramkeneniny?”\f + \fr 17:24 \ft Onggɨt wɨnɨnd Ju rɨgap yɨnamet teks aramkenento re kombkomb Sekel wulkɨp na, ɨ ɨtemb wulkɨp re yɨpa rɨrɨrkɨp e powa (4) Drakma wulkɨp kɨma.\f* \v 25 Ɨ Petro mɨra amninonj da, “Owɨ, Toda ɨta.” Seg re Petro met wa b'ɨgaronj, Petro re pop Yesund wumɨr omnam yomnonj ajɨ Yesu naska nata tin yomnonj da, “Simon! Rɨngma man nony aet? Sɨ ya pɨlkaim gowukoi kingɨp nɨnda b'engabenga teks imda eyenanj? Rɨka towainajog b'ɨgawar wa pɨlkaim o nɨnda rɨga wa pɨlkaim?” \v 26 Sɨ Petro mɨra yomnonj da, “Nɨnda rɨga wa pɨlkaim.” Seg Yesu tin yomnonj da, “Sɨ raemb odede, king waina b'ɨgawarɨp, odede ɨt re Kon re dɨde, b'ogla teks oramki kesa waken. \v 27 Ajɨ man meke de sɨpa wa dɨde ket kedo b'ɨtɨsket. Ɨ ra naskajog kabum ɨwasɨt dor, man tugɨm uwamket dor, sɨ man ɨta odaret dor yɨpa koin wulkɨp. Ɨ man ket meranɨm yiyɨt dor towa pɨlwa teks oramitam, nokɨm da ɨdenat men maka ten komliwɨm tamninya.” \c 18 \s1 B'ɨga Sobijog pɨla Rɨga Awowɨm \r (Mak 9:33-37; Luk 9:46-48) \p \v 1 Ɨ onggɨt wɨnɨnd b'auyaena rɨga tuwonj Yesum pɨlwa dɨde ket yerkito da, “Yete ukoyam pumb tunggɨnd rɨnte re God wɨp yomneny?” \v 2 Ɨ ket Yesu yɨpa b'ɨga sobijog ara yemokonj dɨde yonyitonj towa wɨpɨnd. \v 3 Seg Ton ket ten amninonj da, “Kon wen ɨmɨnjog tamninyɨn da ra wɨn maka ra b'etngenjindam dɨde maka ra b'ɨga sobijog pɨla taukindam, wɨn makwa ngai rɨrɨr im b'ɨgarkam de pumb tungg wa. \v 4 Sɨ onggɨt paemb yet ra tilenggyam gou wa taukeneny odede b'ɨga sobijog pɨla, ɨtemb rɨga re ukoijog rɨga e pumb tunggɨnd. \v 5 Ɨ dɨde yet ra yɨpa odede b'ɨga sobijogɨnd Kor nyɨ kɨma simesime omɨny rɨnte re wɨp ke dɨkɨnd onyiti yɨbɨm, ton Kena simesime nomɨny. \s1 Negɨr Mɨle Omnɨkam Otonkena \r (Mak 9:42-48; Luk 17:1-2) \p \v 6 “Ɨ ra yɨpa rɨgat odede b'ɨga sobijog wɨngɨrɨnd yɨpa b'ɨgand negɨr mɨle omnɨkam omɨny yepim re Ken gar ke utkunda ke nokatenyi, ɨtemb re ma sobijog bebɨg e tainy tinɨm. Ajɨ ɨtemb jɨ b'ogɨljog e tinɨm, rako rɨgap tina kunakakɨnd ukoi gɨmo danda kɨma yɨjobɨko kai ke dɨde yɨsko ngortodjog sɨpa nyɨ bora wa nyɨngor b'awamam, sɨ ma rako onggɨt b'ɨgand negɨr mɨle omnɨkam yingawonj. \v 7 Sɨ God ma sake onggɨt gowukoyɨm pɨlwa komkesa odede mɨle map rɨnsim re rɨga negɨr mɨle omnɨkam amnɨkenenanj. Odede negɨr mɨle omnɨkam otonkena mɨle b'ogla wowen, ajɨ God ma sake onggɨt rɨga wa pɨlwa yepim re odede mɨle eyenanj. \v 8 Sɨ ra moina yɨpa yɨmɨt o moina yɨpa pɨsɨt men negɨr mɨle omnɨkam motɨny, man b'ogla ɨtemb jɨ yɨm o pɨs ɨpenjɨt dɨde ket b'ɨtɨsket mor pɨlke. Ɨtemb re b'ogɨljog e mornɨm yɨmdudu o pɨsdudu kɨma b'ɨgaram ngɨrpu kesa yɨrkokar tungg wa. Ajɨ ma b'ogɨl emb jɨ nɨmog yɨm kɨma o nɨmog pɨs kɨma mɨtɨskansi dem de wul tungg wa rokate re dadal ngɨrpu kesa wul dɨmɨl yɨmbeneny. \v 9 Ɨ ra moina yɨpa yɨrkɨpɨt negɨr mɨle omnɨkam motɨny, man b'ogla ɨtkasɨt ɨtemb yɨrkɨp dɨde ket b'ɨtɨsket mor pɨlke. Ɨtemb re b'ogɨljog e mornɨm yɨpaina yɨrkɨp kɨma b'ɨgaram ngɨrpu kesa yɨrkokar tungg wa. Ajɨ ma b'ogɨl emb jɨ nɨmog yɨrkɨp kɨma mɨtɨskansi dem de wul tungg wa rokate re dadal ngɨrpu kesa wul dɨmɨl yɨmbeneny. \s1 B'edamkiti Mamoi gatab Tendam Yɨt \r (Luk 15:3-7) \p \v 10 “Ɨ wɨn yɨr kɨma tekenyɨt da goro wɨn yena ɨrɨnena iyena odede b'ɨga sobijog wɨngɨrɨnd. Mop nokɨp Kon wen wumɨr tamninyɨn da towa opima towainajog aneru yepim re wekeny de pumb tungg wa, ton ita wɨnɨnd ɨta Kor B'u Godɨnd wɨp yɨr yongenenyi yete re yɨbɨm pumb tungg wa. \v 11 (Awɨr e)\f + \fr 18:11 \ft Nɨnda Grik peband da [Mop nokɨp Rɨgamna B'ɨga ikonj re b'edamkuri rɨga wa yɨrkokar okawa mana.]\f* \v 12 Sɨ rɨngmim wɨn nony aindam? Ra yɨpa rɨgam ɨbnainy wan andred (100) mamoi ɨ onggɨt mamoi wɨngɨrɨnd yɨpa b'etɨdamkis, sɨ ma ton ɨndaima sukakɨnd yiyag tatkulisiny nainti nain (99) mamoi dɨde oraka iyeny ɨtemb yɨpa b'edamkiti mamoi ngɨrpu ra ket ton odar? \v 13 Sɨ Kon wen ɨmɨnjog tamninyɨn da ra ton ket ɨtemb b'edamkiti mamoi odar, ton ket ma sobijog sam e omnɨk ɨtemb odari mamoi kɨma, ajɨ ton ma odede sam e omnɨk opimemb nainti nain (99) mamoi kɨma rɨna re maka b'edamkuranj. \v 14 Ɨ odede yɨpa wɨp nya ke wa B'u God yete re yɨbɨm pumb tungg wa, Ton ma singi e odede b'ɨga sobijog wɨngɨrɨnd yɨpa b'ɨga b'etɨdamkis. \s1 Sosi Wɨngɨrɨnd B'ɨsakendam Nya \r (Luk 17:3) \p \v 15 “Ɨ ra yɨpa moina gar ke utkunda nanyɨt o yɨngganɨt negɨr mɨle omnɨk mor pɨlwa, man b'ogla meket ti pɨlwa dɨde ket man dɨde ton wentawarɨnd tina negɨr mɨle ti pɨta omnaet. Ɨ ra ton yɨt mutkunj dɨde b'atgenai tina negɨr mɨle gatab, sɨ man kea moina gar ke utkunda rɨga yɨm yokaet engendam Godɨm pɨlwa. \v 16 Ɨ ra ton maka yɨt mutkunj, man yɨpa o nɨmog rɨga takasɨt, nokɨm da ɨdenat nɨmog o nowa yɨr ungata rɨgap komkesa yɨr ungata gatab yɨt temjatenanj towaina tugɨm ke. \v 17 Ajɨ ra ton b'ɨtɨsainy towaina yɨt utkundam, man b'ogla tina negɨr mɨle gatab sosi wumɨr omnyɨt. Ɨ kwa ra ton b'ɨtɨsai sosimna yɨt utkundam, ton mor pɨlɨnd ɨja na rau ɨt re yɨpa gar ke utkunda kesa rɨga odede God ma obagendi kesa rɨga pɨla o yɨpa teks imdayam rɨga pɨla. \v 18 Sɨ Kon ɨmɨnjog wen tamninyɨn da nanggamog na ra wɨn ɨjobɨkya onggɨt gowukoyɨnd, sɨ ɨta ɨjobɨki ɨbɨm de pumb tungg wa, ɨ nanggamog na ra wɨn ɨtrekya onggɨt gowukoyɨnd, sɨ ɨta ɨtreki ɨbɨm de pumb tungg wa. \v 19 Ɨ Kon b'usaya wen ɨmɨnjog tamninyɨn da ra wa wɨngɨrɨnd nɨmog rɨgap nanggamog gasa gatab mana ra ɨmjasya onggɨt gowukoyɨnd dɨde yɨr opmitenand oramisya, sɨ Kor B'u yete re yɨbɨm pumb tungg wa, Ton ɨta towa tamnɨkau. \v 20 Mop nokɨp ra nɨmog o nowa rɨga yɨpand b'eteomkitanj Kor nyɨ kɨma, Kon ɨta dɨkɨnd ton kɨma nɨbnyɨn.” \s1 Kear Omnena Kesa Wɨko Rɨga gatab Tendam Yɨt \p \v 21 Ɨ odedend ket Petro ikonj Yesum pɨlwa dɨde ket yɨgekitonj da, “Yonggyam! Ra koina gar ke utkunda rɨgat negɨr mɨle omnɨka teyeniny kor pɨlɨnd, sɨ leamogpyam e kon b'ogla ti negɨr mɨle awɨr omnainyɨn? Rɨka ama de sebenpyam (7) wa e?” \v 22 Seg Yesu tin mɨra yomnonj da, “Kon motɨnyɨn da ma ama de sebenpyam (7) wa ajɨ rɨka ama de sebenti sebenpyam (77) o rɨka ogenka kesa wa e. \v 23 Sɨ onggɨt paemb pumb tungg re yɨpa wɨp e odede king kɨma yet re singi awonj yɨr iyenam nanggamog abitoro im wekeny tina wɨko rɨga wa pɨlɨnd. \v 24 Sɨ re ɨtemb king tina wɨko rɨgaina abitoro wulkɨp yɨr iyena b'atomonj, tina wɨko rɨgap kea yɨpa abitoro rɨga iyo ti pɨlwa yama na re ogenka kesa ukoijog wulkɨp\f + \fr 18:24 \ft Grik peband da “ten tausɨn (10,000) Talant”. Ɨ Talant re yɨpa ukoi gold kɨpol wulkɨp na, ɨ yɨpa Talant re yɨpa rɨga ma piptin (15) kemag wɨko mɨra kɨma yɨpa rɨrɨr na.\f* abitoro yɨbnawonj onggɨt kingɨm pɨlɨnd. \v 25 Ajɨ ɨtemb rɨga ton ma rɨrɨr na ongandam onggɨtyam abitoro wulkɨp. Sɨ onggɨt penaemb ket ti yonggyam tin yingawonj da, ‘Man b'ogla molenggyam b'atɨsoget dɨde daka kwa tasoginyɨt mor kongga, mor b'ɨgawar ɨ dɨde komkesa moina gasa rɨnsim re mor mɨbnainy, ɨ ket onggɨt osogi wulkɨp ke abitoro onganjɨt.’ \v 26 Sɨ ɨtemb wɨko rɨgat kear okatam kumsos b'amkonj kingɨm pɨlwa dɨde ket tin yɨtenawonj da, ‘Be man gangga nokae! Kon ɨta kupkakupka mor abitoro motngandaen.’ \v 27 Sɨ ɨtemb wɨko rɨgamna yonggyam tin gar ke kear yomnonj dɨde ket tina abitoro awɨr yomnawonj dɨde ket yɨtmɨkitonj. \v 28 Ajɨ re ɨtemb wɨko rɨga opendonj, ton yɨpa tina wɨkomadɨnd yodaronj ya pɨlnat re ma ukoi abitoro wulkɨp na yɨbnawonj, dɨde ket tin kunaepɨnd yokatonj dɨde ket kɨr yukonj odede yɨt kɨma da, ‘Or abitoro nongandae!’ \v 29 Sɨ ɨtemb ti wɨkomad kear okatam kum ujokonj ti pɨlwa dɨde ket tin yɨtenawonj da, ‘Be man gangga nokae! Kon ɨta mor abitoro motngandaen.’ \v 30 Ajɨ ton makwa singi awonj gangga okawam, sɨ ton ɨtemb tina wɨkomadɨnd yiyonj dɨde ket yɨskantonj sɨbɨbmet wa ngɨrpu ra ket ton ɨtemb abitoro onganj dem. \v 31 Sɨ re tina wɨkomadwarɨp odede mɨle yɨr yongo rɨna re aukonj, ton ma sobijog na gar soro aukɨto. Seg ton ket wuwonj towaina yonggyamɨm pɨlwa dɨde ket komkesa mɨle towa yonggyamɨm yisɨpkenauto rɨna re aukonj. \v 32 Ɨ re ɨtemb yonggyam yɨt utkundonj, ton kea ket ɨtemb negɨr wɨko rɨga ara yemokonj dɨde ket yomnonj da, ‘Man re negɨrjog wɨko rɨga et. Kon kea moina kupkakupka abitoro awɨr momnainond, re man ken nɨtenawot gangga okawam mornɨm abitoro ongandam. \v 33 Sɨ rɨngma, ma mor rɨrɨrkɨpjog e da man moina wɨkomadɨnd kear omnyɨt odede rɨngma na re kon men kear momnond?’ \v 34 Seg tina yonggyam ma sobijog na soro awonj, sɨ ton sɨbɨbmet yɨr ɨpka rɨgaina yɨm kumb wa yoramitonj bebɨg okatenam ngɨrpu ra ket ton ɨtemb kupkakupka abitoro onganj dem. \v 35 Ɨ ra wɨn yɨpayɨpa rɨgap maka ra man moina gar ke utkunda nanyɨnd o yɨngganɨnd gar ke kear omnenyɨt dɨde ket maka tina negɨr mɨle awɨr omnainyɨt rɨna re ton mor pɨlɨnd amnɨkinonj, sɨ Kor B'u God yete re yɨbɨm pumb tungg wa, Todaka ɨta odede yɨpa wɨp nya ke men motɨneny.” \c 19 \s1 Yesu Molkongga Bondɨk Awou gatab Auyaeninonj \r (Mak 10:1-12) \p \v 1 Ɨ re Yesu onggɨtyam yɨt opurena seg awonj, Ton ket Galili eriya yɨraronj dɨde ket yikonj de Yuda eriya wa de Yordan kɨlɨm yɨpa tab wa. \v 2 Ɨ jogjog rɨga bobop Yesund yɨmta yundoko, ɨ Ton ket ademb de kopa rɨga esakenjinonj. \p \v 3 Ɨ Parisai rɨga tuwonj Yesum pɨlwa dɨde ket Tin yotonkeno odede yɨt kɨma da, “Rɨka rɨrɨrkɨpjog e yɨpa rɨgat ti konggand bondɨk tomɨny nanggamog rɨl na ra ton todarau?” \v 4 Sɨ Yesu esmonggainonj da, “Ma wɨn ma wumɨr im da gowukoi otomapu ke otobarkayam God rɨga amnɨkonj re rɨga ake kongga na? \v 5 Ɨ God ket yindonj da, ‘Onggɨt paemb rɨgat ti b'u ake ti mog terar ɨ dɨde ket ti kongga kɨma b'itɨnkisya. Sɨ osiemb molkongga yɨpaina jɨ i taya.’ \v 6 Sɨ osiemb molkongga re ma nɨmog i, ajɨ ton re yɨpaina jɨ i. Sɨ onggɨt paemb rɨna re God yɨpand enkitonj, goro yet wetaweta ramɨn.” \v 7 Seg Parisai rɨgap Yesund yɨgekito da, “Sɨ nangga pena Mose b'ingawa yɨt yoramitonj da ra yɨpa rɨgat singi tainy ti konggand bondɨk omnam, ton b'ogla bondɨk omna peba tokau dɨde ket ɨtomb kongga tewaikis?” \v 8 Ɨ ket Yesu ten esmonggainonj da, “Mose wen enjɨkisinonj waina kongga bondɨk omnam, nokɨp waina gar re rogɨlkak na. Ajɨ odede bondɨk omna mɨle re maka gowukoi otomapu ke aukonj. \v 9 Ajɨ Kon wen tamninyɨn da yet ra ti konggand jabakɨpɨnd bondɨk tomɨny yɨpa rɨga kɨma negɨr b'iyena mɨle omnɨki kesand dɨde b'enga kongga tokas ti konggam, sɨ ton gigɨr dɨde yɨgyɨg b'iyena mɨle e omnɨka iyeny ɨtomb sisɨl kongga kɨma.” \v 10 Seg Tina b'auyaena rɨgap Tin yomno da, “Rada kongga kɨma wɨmena mɨle gatab odede bebɨg taukanj rɨgam pɨlɨnd, sɨ ɨtemb b'ogɨljog e tinɨm kongga okati kesa tinta wɨmenam.” \v 11 Ɨ Yesu ket mɨra amninonj da, “Ma komkesa rɨga im odede yɨtɨt takasiny, ajɨ ten nena im yena re God amninonj kongga okati kesa wɨmenam. \v 12 Mop nokɨp nɨnda rɨga re rɨgaina kɨpear danda kesa im wekeny pɨl b'asopaya mɨle omnɨkam nokɨp ton ɨja na get ke towa mogwar wa pɨlke ukukto, ɨ nɨnda rɨga ɨpakɨp kesa map kongga okati kesa im wekeny nokɨp rɨgap kea ekɨkto, ɨ dɨde kwa nɨnda rɨga kongga okati kesa im wekeny ɨpakɨp ɨkɨki rɨga pɨla nokɨp ton b'ɨsaenenanj kongga okata mɨle, nokɨm da ɨdenat ton pumb tungg gatab wɨko b'obogɨl danda kɨma tamnɨkenenanj. Sɨ yete re rɨrɨrjog yɨbɨm odede kongga kɨma wɨmena mɨle okatam, ton onggɨtyam mɨlend yeken.” \s1 Yesu B'ɨga Sobijog B'ogɨl Amninonj \r (Mak 10:13-16; Luk 18:15-17) \p \v 13 Ɨ odedend ket rɨgap towaina b'ɨga sobijog Yesum pɨlwa eyento odede nony kɨma da ɨdenat Yesu Tina yɨm taramiteniny towa pɨlɨnd dɨde yɨr topmiteny ten b'ogɨl omnɨkam. Ajɨ b'auyaena rɨgap ten samany kɨma rɨga ogoka eyento b'ɨga iyenam Yesum pɨlwa. \v 14 Ajɨ Yesu b'auyaena rɨga amninonj da, “Tou b'ɨga sobijog Kor pɨlwa! Goro b'ɨga ogoka eyenindam, mop nokɨp odede b'ɨga wa maemb jɨ pumb tungg.” \v 15 Ɨ ket Yesu Tina yɨm aramiteninonj yɨpayɨpa b'ɨga wa pɨlɨnd ten b'ogɨl omnam, ɨ ɨngkenaemb ket onggɨt pɨpmet ke yikonj. \s1 Jogjog Gasa kɨma Sisɨl Rɨga \r (Mak 10:17-31; Luk 18:18-30) \p \v 16 Seg ket yɨpa rɨga Yesum pɨlwa ikonj dɨde ket Yesund yerkitonj da, “Ouyaena Rɨga! Nangga b'ogɨl wɨko e kon omnɨken dadal ngɨrpu kesa yɨrkokar okatam?” \v 17 Ajɨ Yesu tin mɨra yomnonj da, “Nangga pae man Ken nɨgekisɨt b'ogɨl gasa gatab? Godta Tinta yɨpaina b'ogɨl yɨbɨm. Ajɨ ra man singi taet b'ɨgaram ngɨrpu kesa yɨrkokar wa, man b'ogla God ma b'ingawa yɨt yɨmta undoka teyeninyɨt.” \v 18 Ɨ ton ket Yesund yɨgekitonj da, “Rɨnggɨtyam b'ingawa yɨt im?” Sɨ Yesu ket tin yɨsmonggawonj da, “Man ɨnsimemb jɨ b'ingawa yɨt yɨmta tundokinyɨt, opi re goro rɨga ongandɨm, goro gigɨr dɨde yɨgyɨg b'iyena mɨle omnɨka, goro yurowam, goro rɨga gatab yɨr ungati kesa b'anygɨnena yɨt usekɨm, \v 19 tesnaet mor b'u ake mor mog, ɨ dɨde singi yiyene mor rɨgand mada re dɨde!” \v 20 Seg ɨtemb sisɨl rɨga ket Yesund yomnonj da, “Kon kea opimemb komkesa b'ingawa yɨt yɨmta undoka eyeneninond. Sɨ nangga e kon kwa b'ogla omnɨken?” \v 21 Ɨ ket Yesu tin mɨra yomnonj da, “Ra man singi taet rɨrɨrkɨpjog rɨga awowɨm, sɨ man meke! Ɨ nangga gasa im re mor mɨbnainy man tasoginyɨt, ɨ dɨde ket man komkesa osogi wulkɨp ogona teyeninyɨt gasa kesa rɨga wa. Ra man odede omnɨket, yɨmta ke ket mor jogjog b'ogɨljog gasa opima mɨtɨbnainy dem de pumb tungg wa. Seg ket man metket Kor pɨlwa dɨde ket yɨmta nutundoket!” \v 22 Sɨ re onggɨt sisɨl rɨgat odede yɨt utkundonj, ton ket gar bebɨg kɨma yiwatonj, mop nokɨp ti jogjog gasa na yɨbnainonj. \p \v 23 Seg daka ket Yesu Tina b'auyaena rɨga amninonj da, “Kon ɨmɨnjog wen tamninyɨn da jogjog gasa kɨma rɨgam re bebɨg e b'ɨgaram de pumb tungg wa. \v 24 Ɨ Kon kwa b'usaya wen tamninyɨn da ukoi jɨ b'angga kamelɨm b'ɨgaram de nidɨl bora wa, ɨtemb re jɨ ma bebɨg e, ajɨ jogjog gasa kɨma rɨgam God ma pumb tungg wa b'ɨgaram, ɨtemb re jɨ ukoijog bebɨg e.” \v 25 Ɨ re b'auyaena rɨgap ɨtemb yɨt utkundo, ton ɨsanikesa ukoijog kɨd kesa aukɨto dɨde ket endento da, “Sɨ yete rɨrɨr yɨrkokar okatam?” \v 26 Sɨ Yesu ten yɨr epkinonj dɨde ket amninonj da, “Rɨgam re onggɨtyam gasa ma rɨrɨr im ti omnɨkam, ajɨ Godɨm re Ti komkesa gasa rɨrɨr im omnɨkam.” \v 27 Ɨ ket Petro Yesund yomnonj da, “Yɨr de, sɨn komkesa gasa erarkɨtondam dɨde ket mena yɨmta undoka miyenyu. Sɨ nangga b'ogɨl e sɨn yɨr ongu onggɨt mɨle ke?” \v 28 Ɨ Yesu ket mɨra amninonj da, “Kon ɨmɨnjog wen tamninyɨn da onggɨt wɨnɨnd ra sisɨl gowukoi pɨta tainy dem dɨde ra Rɨgamna B'ɨga Tina b'ogɨl ɨnyomarena kɨma wɨp omnenapu kasa kumbɨnd tomis dem, wɨn yepim re Ken yɨmta undoka niyenya, wɨdaka opima twelp (12) wɨp omnenapu kasa kumbɨnd tomnɨkindam dem dɨde ket Israel twelp (12) gu rɨga ɨsagɨka teyenindam dem. \v 29 Ɨ daka kwa yepiya re Koina nyɨ map erarkɨto towa met, towa nanywar, towa yɨngganwar, towa ngɨmɨrwar, towa b'u, towa mog, towa b'ɨgawar, dɨde towaina gou, ton opima odede gasa takatenanj dem wan andredpyam (100) ɨ dɨde dadal ngɨrpu kesa yɨrkokar owabɨnsi dem. \v 30 Ajɨ rɨga yepim re yu ukoijog nyɨ rɨga pɨla wekeny, towa wɨngɨrɨnd jogjog rɨga opima yɨmta ke sobijogjog nyɨ rɨga taukanj dem. Ɨ rɨga yepim re yu sobijogjog nyɨ rɨga pɨla wekeny, towa wɨngɨrɨnd jogjog rɨga opima yɨmta ke ukoijog nyɨ rɨga taukanj dem. \c 20 \s1 Greip Sopapu Wɨko Rɨga gatab Tendam Yɨt \p \v 1 “Sɨ pumb tungg re yɨpa wɨp e odede gou yonggyam kɨma yet re sɨtawarjog tina met ke yiwatonj nɨnda wɨko rɨga imdam tina greip sopapund mɨra kɨma wɨko omnɨkam. \v 2 Ɨ re ton naska ti nɨnda wɨko rɨga adarinonj sɨtawarɨnd, ton kea ɨmjati yɨt towa akainonj da yɨpa bibɨr wɨko mɨra re siks (6) Kina e dɨde ket ten etmɨkisinonj tina greip sopapu wa wɨko omnɨkam. \v 3 Ɨ yɨmta ke nain (9) kɨlokɨnd ton ket yikonj maket wa, ɨ ton ket kea kwa nɨnda rɨga jaba owɨnki yɨr anginonj. \v 4 Sɨ ton ket opimemb rɨga amninonj da, ‘Wɨdaka wuwe koina greip sopapu wa wɨko omnɨkam. Sɨ kon opima wa mɨra tagoninyɨn waina wɨko rɨrɨrɨnd.’ \v 5 Ɨ ton ket wuwonj sopapu wa. Seg ɨtemb yonggyam ket b'usaya yikonj twelp (12) kɨlokɨnd ɨ dɨde kwa sɨmana gatab tri (3) kɨlokɨnd, ɨ dɨdea kwa yɨpa wɨp mɨle omnɨka yiyenonj. \v 6 Ɨ kwa daka ama rɨka sɨmana gatab paib (5) kɨlokɨnd re ton b'usaya yikonj maket wa, ton kwa kea de nɨnda rɨga owɨnki adarinonj. Sɨ ton ten arkisinonj da, ‘Nangga paim wɨn dɨkɨnd jabajaba bibɨr pɨnpɨn owɨnki wekenyɨt?’ \v 7 Ɨ opimemb rɨga tin mɨra yomno da, ‘Makwa sɨn yet wulkɨp kɨma wɨkom nimjiny.’ Seg ton ket ten amninonj da, ‘Wɨdaka kwa wuwe koina greip sopapu wa wɨko omnɨkam!’ \v 8 Sɨ re ket sɨ imoka ikonj, ɨtemb greip sopapu yonggyam tina wɨko yɨr ɨpka mopyamɨnd yomnonj da, ‘Man wɨko rɨga ara emokine, dɨde ket towa mɨra wulkɨp tagoninyɨt. Sɨ man yongga otomet ra yɨmtajog imdi wɨko rɨga wa pɨlkae ngɨrpu ama ra de naskajog imdi rɨga wa pɨlwa.’ \v 9 Ɨ ket wɨko rɨga yena re emjinonj sɨmana gatab paib (5) kɨlokɨnd tuwonj, dɨde ket kea ton yɨpayɨpa rɨgap siks (6) Kina imda eyento. \v 10 Sɨ re naska imdi rɨga tuwonj mɨra okatam, ton ɨja na nony aukɨto da ton ukoi mɨra im temdanj. Ajɨ todaka kwa yɨpayɨpa rɨgap siks (6) Kina nena na emdɨto. \v 11 Ɨ re ton emdɨto, ton ma sobijog na odede yɨt kɨma yɨt b'ebongnena wuwenonj sopapu yonggyamɨm pɨlwa da, \v 12 ‘Opimemb yɨmta imdi wɨko rɨga re jaba yɨpaina awa nena na wɨko yomnɨki ajɨ sɨnpiya bibɨr pɨnpɨn dɨde gɨnggɨl kɨkɨbɨnd ukoi kana bebɨg kɨma b'asowa yokatenyu. Sɨ kea naemb man sɨn onggɨt rɨga kɨma yɨpa rɨrɨrkɨp nomninyɨt.’ \v 13 Ajɨ sopapu yonggyam towa wɨngɨrɨnd yɨpa rɨgand yomnonj da, ‘Kor rɨga! Kon maka mor pɨlɨnd negɨr mɨle yomnɨken. Ma man maka siks (6) Kinam wɨko mɨra yɨmjasɨt kon kɨma? \v 14 Sɨ man b'ogla moina mɨra nena yokate dɨde ket meke moina met wa! Ajɨ kon koina singi nat ɨtemb yɨmtanyam okati wɨko rɨgam odede yɨpa rɨrɨrkɨp mɨra wulkɨp yokaen rɨja na re kon mokaen. \v 15 Sɨ rɨngma, ma ɨtemb re ma rɨrɨrkɨpjog e kornɨm koinajog wulkɨp ingaenam koina singi rɨrɨrɨnd? O ma sɨ man nok pae nonyɨk nɨponenyɨt da kon b'ogɨl mɨle na yomnɨken?’ \v 16 Sɨ odede yɨpa wɨp nya ke rɨga yepim re yu ukoijog nyɨ rɨga pɨla wekeny, towa wɨngɨrɨnd jogjog rɨga opima yɨmta ke sobijogjog nyɨ rɨga taukanj dem. Ɨ rɨga yepim re yu sobijogjog nyɨ rɨga pɨla wekeny, towa wɨngɨrɨnd jogjog rɨga opima yɨmta ke ukoijog nyɨ rɨga taukanj dem.” \s1 Yesumna Nowam Bage Yɨt Tina Uj dɨde Utnyita gatab \r (Mak 10:32-34; Luk 18:31-34) \p \v 17 Ɨ re Yesu Yerusalem taun wa menon yokatonj, Ton twelp (12) b'auyaena rɨga nena tentawar wa amninonj dɨde ket nyawɨnd ten amninonj da, \v 18 “Yɨr de, men menon yokasu re Yerusalem ma. Yɨpa rɨgat ɨta Rɨgamna B'ɨga tɨb yii dem dɨde takainy dem yɨna mopyam sɨ rɨga dɨde Ju rɨga waina gog ouyaena rɨga wa pɨlwa, ɨ ket tonpim tɨrɨr omnyi dem Tin ongandam. \v 19 Ɨ dɨde ton ket Tin yiyi dem de God ma obagɨki kesa rɨga wa pɨlwa, sɨ ket opimemb God ma obagɨki kesa rɨgap Tin ngong engena kɨma jɨ malɨk omnɨka iyenyi dem, ɨ Tin ɨraska iyenyi dem, ngɨrpu wul b'agbagɨnd ɨdrɨki dem. Seg ket nowam bibɨrɨnd Ton tutnyis dem uj ke.” \s1 Yakobo ake Yoan Towa Mogɨmna B'arkita \r (Mak 10:35-45) \p \v 20 Ɨ odedend ket Jebedaimna kongga ti b'ɨga nɨmog Yakobo ake Yoan kɨma tikonj Yesum pɨlwa ɨ ket kum ujokonj ɨ dɨde ket Yesund yɨgekitonj tina singi omnɨkam. \v 21 Sɨ Yesu tin werkitonj da, “Nangga ma man singi aet?” Ɨ ket ɨtomb kongga Tin mɨra yomnonj da, “Man tɨrɨr notɨnaet da Man osiemb koina b'ɨga nɨmog wa mor wus ke ukoi pɨpmet takaet omitam, yɨpa Moina yɨmjog yɨm tab ke ɨ yɨpa kwa Moina sawai yɨm tab ke de Moina kantrind.” \v 22 Ajɨ Yesu ket ten amnonj da, “Wɨn ma wumɨr im nangga ma wɨn nerkisya. Rɨka wɨn rɨrɨr i Koina b'ɨdgotnena kapo nyɨ onayam rɨnte ra Kon onaen dem?” Sɨ osiemb b'ɨga nɨmogɨp ket mɨra yomnonda da, “Sɨn rɨrɨr i.” \v 23 Sɨ Yesu mɨra amnonj da, “Wɨn b'ogɨl i onaya dem Koina b'ɨdgotnena kapo, ajɨ omitam gatab ɨt re Kor yɨmjog yɨm tab ke dɨde sawai yɨm tab ke, ɨtemb re ma Kor ogona gasa im. Ajɨ Kor B'u God towa mi jɨ pɨpmet takau dem yama na re Ton angonjenawonj.” \v 24 Ɨ re ten (10) komb b'auyaena rɨgap onggɨtyam yɨt utkundo, ton osiemb nɨmog nanyɨnggan wa pɨlwa soro aukɨto. \v 25 Seg Yesu ket komkesa b'auyaena rɨga ara emokinonj Ti pɨlwa menonɨm dɨde amninonj da, “Wɨn wumɨr im da wɨp iyoi rɨga yepim re wekeny God ma obagɨki kesa rɨga wa wɨngɨrɨnd, ton towaina rɨga wanɨm aukenenanj re yonggyam im, dɨde kwa towaina ukoijog nyɨ rɨgap ɨsanikesa danda engaenenanj towaina rɨga wa pɨlwa. \v 26 Sɨ wa wɨngɨrɨnd re ma ɨja emb jɨ. Ajɨ wa wɨngɨrɨnd yet ra singi tainy ukoi rɨga awowɨm, ton b'ogla waina wɨko rɨga rau dem. \v 27 Ɨ daka kwa wa wɨngɨrɨnd yet ra singi tainy pumbjog wa ukoi rɨga wɨmenam, ton b'ogla waina goujog wɨko rɨga rau dem. \v 28 Sɨ Rɨgamna B'ɨga daka ma odede mop pena ikonj onggɨt gowukoi wa da rɨga Tinɨm wɨko rɨga taukanj. Ajɨ Ton ikonj re rɨga wa wɨko rɨga awou mana dɨde Tina yɨrkokar ke jogjog rɨgaina negɨr mɨle ɨraba mana.” \s1 Yesu Nɨmog Yɨrdɨdɨ Rɨga Esakendonj \r (Mak 10:46-52; Luk 18:35-43) \p \v 29 Ɨ re Yesu dɨde Tina b'auyaena rɨga Yeriko taun ke yiwato, kea ukoi bobo rɨgap Tin yɨmta yundoko. \v 30 Ɨ onggɨt wɨnɨnd ket nɨmog yɨrdɨdɨ rɨga yepiya re omiti ebnonda nya yɨund, ton kea utkundonda da Yesute nya opanjis. Seg ton ket b'okta ara yɨawonda da, “Yonggyam! Dawidɨmna B'ɨgawɨi! Sɨn kear nomne-o!” \v 31 Ajɨ rɨga bobop ten samany ke amneno da, “Muma kesa awa!” Ajɨ osiemb yɨrdɨdɨ rɨgap ara yoikɨndenonda da, “Yonggyam! Dawidɨmna b'ɨga-wɨi! Kear nomne-o!” \v 32 Seg ket Yesu omanda onyitonj, ɨ ket ten ara emokonj. Sɨ ket ten arkitonj da, “Nangga mi wɨn singi aya Kon wanɨm omnɨkam?” \v 33 Ɨ ton mɨra yomnonda da, “Yonggyam! Sɨn singi i da Man sowaina yɨr tepangkinyɨt.” \v 34 Sɨ Yesu kea ten gar ke kear amnonj, dɨde ket towaina yɨrkɨp asopainonj. Seg odenja ket osiemb nɨmog yɨrdɨdɨ rɨgap yɨr b'ɨskeninonda dɨde ket Yesund yɨmta yundokonda. \c 21 \s1 Yesu Yerusalem Taun wa B'ɨgaronj \r (Mak 11:1-11; Luk 19:28-40; Yoan 12:12-19) \p \v 1 Ɨ Yesu dɨde Tina b'auyaena rɨga ket Yerusalem taun wuswus wa aukɨto dɨde ket opento de Betpage tungg wa rɨna re Olib dorɨnd yɨbnonj. Ɨ ɨngkenaemb ket re Yesu Tina nɨmog b'auyaena rɨga etmɨkitonj, \v 2 Ton ket ten amnonj da, “Wɨn eka onggɨt tungg wa rɨnte re wa wɨp ke yɨbɨm! Ra wɨn onggɨt tungg wa b'ɨtgarya, odenja wɨn yɨpa mogyat dongki todarya dor ti b'ɨga kɨma rɨnto re kai ke wulɨm pɨlɨnd ɨjobɨki wɨbɨm. Sɨ wɨn ket kai ɨtrekya dɨde teiya dor Kor pɨlwa. \v 3 Ɨ ra yɨpa rɨgat wen tarkis da, ‘Wɨn nangga pae odede yomnɨkya?’ wɨn b'ogla wumɨr omnya dor da, ‘Yonggyam osiemb dongki mogbɨga singi i amɨny ingawam.’ Ɨ ra wɨn yɨt opurena seg taya, ɨtemb rɨga odenja i tetmɨkis dor dɨkɨnd.” \v 4 Ɨ ɨtemb mɨle aukonj re onggɨt mana da ɨdenat ɨtemb bage yɨt rɨrɨrkɨp tainy bageyam waina opureni yɨtkak da, \q1 \v 5 “Wɨn Siyonɨnd, ɨt re Yerusalem taun, wumɨr womna, \q2 Yɨr de, moina King ɨte ik mor pɨlwa, \q1 Ton Tilenggyam gou wa ainy, \q2 sɨ Ton angis re yɨpa dongki kumb nate, \q1 ajɨ ama de gasa iyenapu b'anggamna b'ɨga, \q2 ɨtemb re b'ɨgayam dongki kumb nate.” \m \v 6 Sɨ osiemb nɨmog b'auyaena rɨga ekonda dɨde ket ton kea onggɨt yɨt rɨrɨrɨnd gasa amnɨkinonda rɨja na re Yesu ten engawonj. \v 7 Ɨ ton ket ɨtomb dongki dɨde ti b'ɨga teyonda Yesum pɨlwa dɨde ket towaina tumɨnd kobɨrgɨm osiemb dongki kumb wa aramkinonda. Seg Yesu ket dongki b'ɨga kumb wa angitonj. \v 8 Ɨ rɨga bobo wɨngɨrɨnd jogjog rɨgap kea towaina tumɨnd kobɨrgɨm Tina menonpu nyawɨnd ondrɨka eito, ɨ dɨde kwa kea nɨnda jogjog rɨgap wulpip ɨpka eyento dɨde ket ondrɨka eito nyawɨnd ukoi ɨsnawa kɨma. \v 9 Ɨ rɨga bobo yepiya re Ti wɨp nata dɨde Ti kak nata wuwonj, ton b'okta ara kɨma ger ɨtanga yiyo da, \q1 “Osanna, Yonggyam Dawidɨmna B'ɨgam pɨlwa! \q1 Ɨta God ma b'ogɨl Man kɨma \q2 yete re Yonggyamɨm nyɨ kɨma ik! \q1 Osanna pumbjog Godɨm pɨlwa!” \m \v 10 Ɨ re Yesu b'ɨgaronj de Yerusalem taun wa, komkesa taun rɨgap ɨtemb taun guglam nena yomnɨko dɨde endento da, “Yetemb jɨ rɨga?” \v 11 Sɨ opimemb rɨga bobo yepiya re Yesu kɨma b'ɨgarkɨto, ton mɨra amnento da, “Ɨtemb jɨ bageyam Yesu yete re ik Najaret tungg ke Galili eriya wɨngɨrɨnd.” \s1 Yesu Yɨnamet Kɨl kesa Yomnonj \r (Mak 11:15-19; Luk 19:45-48; Yoan 2:13-22) \p \v 12 Ɨ ket Yesu b'ɨgaronj yɨnamet kara wɨngɨr wa. Ɨ Ton ket eaukeninonj komkesa rɨga yepiya re Godɨm sɨ gasa asogenento dɨde imda eyenento yɨnamet aband. Ɨ dɨde ket Ton gu engendurkena eyeninonj wulkɨp sensi omnenapu kasa rɨkɨnd re b'engabenga wulkɨp wekenonj osogam, dɨde yɨnamet teks wulkɨp imdam, dɨde Godɨm sɨ gasa gimai osogapu kasa. \v 13 Ɨ ket Yesu ten amninonj da, “Yɨna peband ɨja emb jɨ yɨnamet gatab ɨrɨki yɨbɨm da, \q1 ‘Rɨgap b'ogla Koina met yagenae yɨr opmitenapu met ke'. \q2 Ajɨ wɨnpim ɨtemb yɨnamet wɨp yomnɨkya da raskol waina wɨmenapu pɨpmet e.” \p \v 14 Ɨ ket yɨrdɨdɨ rɨga dɨde gomgom rɨga tuwonj Yesum pɨlwa yɨnamet aband, sɨ ket Yesu ten esakenjinonj. \v 15 Ajɨ re yɨna mopyam sɨ rɨga dɨde Ju rɨga waina gog ouyaena rɨgap yɨr angto opimemb kɨd kesa kɨma mɨle rɨna re Yesu amnɨkinonj dɨde b'ɨga sobijog yepiya re b'okta ara kɨma ger atangto yɨnamet aband da, “Osanna Dawidɨm B'ɨgam pɨlwa,” ton ma sobijog na komliu aukɨto. \v 16 Seg ton ket Yesund yomno da, “Ke man utkundenyɨt nangga im onggɨt b'ɨgap apurenanj?” Sɨ Yesu ten esmonggainonj da, “Owɨ, ke. Rɨngma, ma wɨn maka yɨna peband yogenkonda odede yɨtkak? Sɨ yɨna pebat yindeny da, \q1 ‘Ma Man kea Mornɨm angonjeninot \q2 b'ɨga sobijog dɨde papa b'ɨga waina tugɨm ke esourena ger ɨtangam?’” \m \v 17 Seg ket Yesu ten erarinonj dɨde ket opendonj taun bau wa. Ɨ Ton ket yikonj Betaniya tungg wa dɨde ademb de ket yɨpa yɨt wegonj. \s1 Yesu Yɨpa Pig Wul Sake Yomnonj \r (Mak 11:12-14, 20-24) \p \v 18 Ɨ ɨspari ke ket sɨtawarjogɨnd re Yesu ɨtendonj Yerusalem taun wa, nyawɨnd Ton ket kea owoupa awonj. \v 19 Sɨ re Yesu yɨr yongonj yɨpa pig wul nya yurund, ɨ Ton ket demb de yikonj onggɨt pig wul mop wa. Ajɨ Ton makwa nangga pig kɨp na yɨr anginonj onggɨt pig wul nanggɨm pɨlɨnd ajɨ ɨna rom nena wekenonj. Ɨ Ton ket ɨtemb wul nangg yomnonj da, “Man kɨp kesa e ngɨrpu kesa mɨtɨbnenenyɨt.” Seg odenja ɨtemb pig wul nangg yarɨmɨt yokatonj. \v 20 Ɨ re b'auyaena rɨgap ɨtemb mɨle yɨr yongo, ton ma sobijog na kɨd kesa aukɨto. Sɨ ton ket Yesund yɨgekito da, “Rɨdede nya kena ɨtemb pig wul odenja yarɨmɨt yokas?” \v 21 Ɨ Yesu ket ten esmonggainonj da, “Kon ɨmɨnjog wen tamninyɨn da rada wa opima gar ke utkunda dɨde maka ra nony nɨmognɨmog taenindam, sɨ wɨn ma odede mɨle nena im tamnɨkindam rɨnte re onggɨt pig wul nanggɨm pɨlɨnd awɨk, ajɨ daka kwa wɨn rɨrɨr im tendenindam onggɨt dorɨm pɨlwa da ‘Man b'uromate dɨde molenggyam b'ɨskante de sɨpa wa,’ sɨ ɨta tawɨk. \v 22 Ɨ ra wɨn gar ke utkunda oramisya Godɨm pɨlwa dɨde nanggamog mana ra wɨn b'ɨgekena oramitenya yɨr opmita ke, sɨ wɨn opima takasindam.” \s1 Yesu ma Juwai gatab B'arkita \r (Mak 11:27-33; Luk 20:1-8) \p \v 23 Ɨ re Yesu b'ɨgaronj yɨnamet aba wa dɨde ket rɨga auyaeninonj, odedend ket yɨna mopyam sɨ rɨga dɨde Ju rɨga waina elda rɨga tuwonj Ti pɨlwa. Ɨ ton ket Yesund yerkito da, “Man nangga juwai kaim onggɨtyam gasa amnɨkinyɨt? Ɨ yet mor onggɨtyam juwai mokawonj?” \v 24 Ɨ Yesu ket ten mɨra amninonj da, “Kodaka yɨpa yɨt gatab e wen tarkisinyɨn. Ra wɨn mɨra notɨnya, sɨ onggɨt kak kaim Kodaka wen wumɨr tamninyɨn nangga juwai kaim kon onggɨtyam gasa amnɨkinyɨn. \v 25 Wɨn wumɨr nomna! Rɨngma, rɨngkae Yoanɨmna baptiso ikonj, rɨka Godɨm pɨlkae o mɨnda rɨka rɨga wa pɨlkae?” Sɨ ket ton towa wɨngɨrɨnd yɨt b'ɨglenena wuwenonj da, “Ra men mɨra omnyu da ‘Godɨm pɨlkae,’ sɨ ton opima netɨrkisiny dor da, ‘Sɨ wɨn nangga pena maka Yoanɨmna baptiso gatab gar ke utkunda ke yokatonda?’ \v 26 Ajɨ ra men jaba nitinjindam da, ‘Rɨga wa pɨlkae,’ sɨ men rɨga bobo im moga uwajindam. Mop nokɨp komkesa rɨgap Yoanɨnd ɨmɨnjog kae yokatenyi da ton re God ma yɨpa bageyam na.” \v 27 Sɨ ton ket Yesund mɨra yomno da, “Sɨn ma wumɨr im.” Ɨ Yesu daka ket ten amninonj da, “Sɨ Kodaka ma opima wen wumɨr tamninyɨn nangga juwai kaim Kon onggɨtyam gasa amnɨkinyɨn. \s1 Nɨmog B'ɨga gatab Tendam Yɨt \p \v 28 “Sɨ rɨja im wɨn nony taindam onggɨt yɨt gatab? Yɨpa rɨgam nɨmog b'ɨga yɨbnawonj. Ɨ ɨtemb rɨga yikonj nanyam b'ɨgam pɨlwa dɨde ket yomnonj da, ‘Kor b'ɨga! Yu man meke greip sopapu wa dɨde ket wɨko omnɨket.’ \v 29 Ɨ ton ket ti b'und mɨra yomnonj da, ‘Kon ma singi en.’ Ajɨ yɨmta kena ton gar b'engendonj, ngɨrpu ton ket yikonj greip sopapu wa. \v 30 Ɨ kwa towa b'u yikonj yɨngganyam b'ɨgam pɨlwa dɨde ket tida kwa ɨja na yɨt yomnonj rɨja na re nanyamɨnd yɨt yomnonj. Sɨ ɨtemb yɨngganyam b'ɨga mɨra yomnonj da, ‘Abu, kon ɨta neken.’ Ajɨ ton maka yikonj. \v 31 Sɨ rɨngma, osiemb nɨmog nanyɨnggan wa wɨngɨrɨnd yet towa b'uɨmna singi yomnɨkonj?” Sɨ ton mɨra yomno da, “Nanyamyamɨt.” Seg Yesu ten amninonj da, “Kon wen ɨmɨnjog tamninyɨn da teks imdayam dɨde yiyagyiyag iyenapu kongga ton opima God ma pumb tungg wa b'ɨgarena wuweny wa wɨpɨnd. \v 32 Mop nokɨp re baptiso Yoan negɨr kesa dɨmdɨmjog nya ouyawam ikonj wa pɨlwa, sɨ wɨn maka tin gar ke yokatonda, ajɨ teks imdayam dɨde yiyagyiyag iyenapu kongga, tonpiya tin gar ke yokateno. Ɨ nangga ma jɨ da wɨn kea towaina engenda mɨle yɨr ongong yiyenonda, ajɨ wɨn makaima waina gar b'engenjindam Godɨm pɨlwa dɨde tin gar ke utkunda ke yokatenya. \s1 Negɨr Greip Sopapu Wɨko Rɨga gatab Tendam Yɨt \r (Mak 12:1-12; Luk 20:9-19) \p \v 33 “Wɨn kwa utkunda yɨpa tendam yɨt! Yɨpa gou yonggyam yɨbnonj. Sɨ ton ket greip nangg ɨtot eyeninonj tina gowɨnd, ɨ sopapund kotal eror yiyenonj, ɨ greip kɨp ungka gasa oramitam kip yoskonj, ɨ dɨde sopapu yɨr ɨpkam yɨpa pumbpumb met yorangonj. Seg re ket ton nɨnda sopapu wɨko rɨga kɨma yɨtnono aento dɨde tɨrɨr yomno da, ‘Ra kɨp wɨn okas dem, yonggyam opima sopapu mɨra greip kɨp takasiny dem.’ Yɨt seg ke ton ket sopapu towa akainonj dɨde menon yokatonj b'enga kantri wa. \v 34 Sɨ re greip kɨp wɨn wus wa auka ikonj, ɨtemb yonggyam tina wɨko rɨga etmɨkisinonj opimemb sopapu wɨko rɨga wa pɨlwa mɨra greip kɨp okatam. \v 35 Ɨ sopapu wɨko rɨgap yonggyamɨmna wɨko rɨga emdɨto, seg ton ket yɨpa yipowo, ɨ yɨpa yongando ɨ dɨde yɨpa gɨmo ke uj tama na yɨdrɨko. \v 36 Sɨ yonggyam kwa b'usaya jogjog b'enga wɨko rɨga etmɨkisinonj ajɨ ma odede rɨga pɨs na ɨt re naska re dɨde. Ajɨ sopapu wɨko rɨgap kea ɨja na yɨpa wɨp ke opimemb wɨko rɨga omnɨka eyento rɨja na re naska re dɨde. \v 37 Seg ɨtemb Yonggyam kikitum tinajog b'ɨga yɨtmɨkitonj towa pɨlwa odede nony kɨma da, ‘Ton opima koina b'ɨgand ɨsnai dem.’ \v 38 Ajɨ re onggɨt sopapu wɨko rɨgap towa yonggyamɨmna b'ɨga yɨr yongo, ton towalenggyam apurento da, ‘Ɨtemb b'ɨga re tina sopapu owabɨnta rɨga e. Sɨ b'ogɨl e, men tin yangandu. Ɨ men ɨdenatemb ket ɨtemb sopapu okasu rɨnte ra ton owabɨnjis.’ \v 39 Seg ton ket tin yokato dɨde ket yɨskanto greip sopapu bau wa, ngɨrpu uj tama na yongando. \v 40 Sɨ onggɨt paemb ra ket ɨtemb greip sopapu yonggyam ik, nangga e ket ton omnɨk onggɨt sopapu wɨko rɨga wa pɨlwa?” \v 41 Ɨ ton Yesund mɨra yomno da, “Ra ɨtemb yonggyam ik dem, ton opima onggɨt negɨrjog sopapu wɨko rɨga nenegɨr kana uj tandrɨkiny dem. Seg ton ket kwa greip sopapu takainy dem b'enga sopapu wɨko rɨga wa yepim ra b'obogɨl sopapu mɨra greip kɨp ti ogonenenanj ita erngoka wɨnɨnd.” \v 42 Ɨ ket Yesu ten amninonj da, “Ma wɨn maka odede yɨtkak agenkɨtondam yɨna peband, ɨte re da, \q1 ‘Yɨpa Motɨr, met oranga rɨgap b'ɨsayo met orangam, \q2 ajɨ God ket yɨmta ke met wugɨnd yoramitonj onggɨt met emorkam. \q2 Sɨ Ton ket ɨmɨnjog ɨsnawa kɨma Motɨr na awonj onggɨt met oranga wɨngɨrɨnd. \q1 Ɨ ɨtemb re Yonggyam Godɨm pɨlkaemb jɨ aukonj, \q2 sɨ kwa ɨtemb re otomantijog na aukonj mera yɨrɨnd'? \m \v 43 Sɨ onggɨt paemb Kon wen tamninyɨn da God ɨta wa pɨlke Tina pumb tungg ewaikis dem, dɨde ket Ton ɨta ɨtemb Tina pumb tungg takainy dem yɨpa b'enga bobo rɨga wa yepiya ra onggɨt Tina pumb tungg rɨrɨrɨnd gar ke utkunda mɨle omnɨka teyenanj. \v 44 Sɨ yet ra sap totenj onggɨt Motɨr kumbɨnd, ton ɨta kak tiposɨk. Ɨ ya kumb nat ra ɨtemb Motɨr sap totenj, onggɨt Motɨrɨt ɨta tin ɨimɨk dem.” \p \v 45 Sɨ opimemb yɨna mopyam sɨ rɨgap dɨde Parisai rɨgap Yesumna tendam yɨt utkundeno, ton kea nony aukɨto da, “Ton sɨna tendam yɨt ke nomneniny.” \v 46 Sɨ opimemb Ju rɨga waina wɨp iyoi rɨgap singi aukɨto Yesund yɨmɨnd okatam. Ajɨ ton rɨga bobo na moga uwadto, mop nokɨp komkesa rɨgap Yesund ɨmɨnjog kena yokateno da, “Ton re God ma yɨpa bageyam e.” \c 22 \s1 Molkongga Omnam Diyamdiyam gatab Tendam Yɨt \r (Luk 14:15-24) \p \v 1 Ɨ Yesu b'usaya tendam yɨt rɨga wa usekainonj da, \v 2 “Sɨ pumb tungg re yɨpa wɨp e odede yɨpa king kɨma yet re ti b'ɨgamna molkongga omnam ukoi diyamdiyam yongonjenonj. \v 3 Ɨ ɨtemb king tina wɨko rɨga etmɨkeninonj ara emokam yama na re ton naska yɨt etmɨkenainonj obai omnam onggɨt diyamdiyampu wa, ajɨ ton maka singi aukɨto demb de menonɨm. \v 4 Sɨ ton kwa b'usaya ket nɨnda b'enga wɨko rɨga etmɨkeninonj odede yɨt kɨma da, ‘Wɨn onggɨt ɨngauki rɨga wa odede yɨt tusekaindam yama na re kon naska yɨt etmɨkenainond da, “Yɨr de, koina diyamdiyam re ongonjeni e yɨbɨm, sɨ kon kea leoyam dɨde mogyatyam gayagaya kau agninyɨn dɨde komkesa gasa kea angonjeninyɨn. Sɨ tuyɨt onggɨt molkongga omna diyamdiyampu wa.” ’ \v 5 Ajɨ opimemb tina ɨngauki rɨgap yɨg nony na aento. Sɨ yɨpa yikonj tina sopapu wa, ɨ daka yɨpa yikonj re tina wɨkopu wa wulkɨp omnɨkam. \v 6 Ɨ opimemb nɨnda komb ɨngauki rɨgap onggɨt kingɨmna wɨko rɨga yɨmɨnd usunatto dɨde ket nenegɨr kana ipowa eyento, ngɨrpu uj andrɨkto. \v 7 Sɨ ɨtemb king ma sobijog na soro awonj, ɨ ket tina geja rɨga etmɨkisinonj. Seg onggɨt geja rɨgap kea ket opimemb ɨngauki rɨga nenegɨr kana uj ondrɨka eyento yepiya re kingɨmna wɨko rɨga uj andrɨkto, dɨde ket towaina taun kupkakupka so omnɨka eyenawo. \v 8 Seg ɨtemb king tina wɨko rɨga amninonj da, ‘Molkongga omna diyamdiyam re ongonjeni e yɨbɨm, ajɨ yama na re kon naska yɨt etmɨkenainond obai omnam, ton re ket makwa rɨrɨrkɨpjog im onggɨt diyamdiyampu wa menonɨm. \v 9 Sɨ onggɨt paemb wɨn wuwene sobea dedag nata rokasim re jogjog rɨga wekeny, dɨde ket wɨn ɨngaukam rɨga odarka teyenindam. Ɨ ra ket wɨn rɨga tadarkindam ɨngaukam, sɨ wɨn ket ten ara emoka teyenindam onggɨt molkongga omna diyamdiyampu wa.’ \v 10 Seg ket opimemb wɨko rɨga wuwenonj sobea nata, ɨ ket komkesa negɨrjog rɨga dɨde b'ogɨl rɨga adarkɨto, ɨ dɨde ket opimemb rɨga bobo omnɨka eyento yena re ton adarkɨto. Seg re ton opimemb ɨngauki rɨga teito de molkongga omna diyamdiyampu wa. Sɨ opimemb diyamdiyampu kasa re kea yɨndangɨrjog aukɨto. \v 11 Ajɨ re ɨtemb king b'ɨgaronj diyamdiyampu wa ɨngauki rɨga ɨtapnenam, sɨ ton ademb ket yɨpa rɨga yɨr yongonj yet re maka molkongga omna diyamdiyampu wa menonɨm rɨrɨrkɨpjog kobɨrgɨm b'ikokonj. \v 12 Sɨ onggɨt kingɨt tin yɨgekitonj da, ‘Kor rɨga! Man maka molkongga omna diyamdiyampu wa menonɨm rɨrɨrkɨpjog kobɨrgɨm b'ikisɨt. Sɨ rɨdede nya kena man b'ɨgaret dɨkɨnd?’ Ajɨ ɨtemb rɨga re yɨt kesa na tu b'ɨpmɨnti yɨbnonj. \v 13 Seg ket ɨtemb king diyamdiyam ongonjena rɨga amninonj da, ‘Ɨtemb rɨga yɨm ake pɨs yɨjobɨka. Ɨ ket tin bau wa yɨska de sɨbɨb pɨpmet wa rokasim re rɨga yii kamil b'iyowa wuweny dɨde kopa b'angnena kɨma or b'ɨinɨka wuweny.’ \v 14 Sɨ pumb tungg gatab toda ɨja emb jɨ da God jogjog rɨga im ɨngauka eyeniny, ajɨ ma jog rɨga im obagɨka eyeniny pumb tungg wa b'ɨgarkam.” \s1 Kaisam pɨlwa Teks Oramka gatab Otonkena Yɨt \r (Mak 12:13-17; Luk 20:20-26) \p \v 15 Seg ket Parisai rɨgap ɨtemb pɨpmet yɨraro ɨ ket yɨt ɨsamka yiyeno, nokɨm da ɨdenat ton b'anygɨnena nya ke Yesumna negɨr yɨt okasi dɨde onggɨt Tina yɨt ke Tin negɨr omnyi. \v 16 Ɨ re ton ɨsamka seg yomno, ton ket towaina b'auyaena rɨga yɨpand nɨnda Erodɨmna yɨmta undoka rɨga kɨma etmɨkurto Yesum pɨlwa odede yɨt kɨma da, “Ouyaena rɨga! Sɨn wumɨr im da Man ɨmɨnjog rɨga et, dɨde Man God ma nya nena im ɨmɨnjog auyaeninyɨt. Ɨ Man makwa ɨta yena moga yuwadenenyɨt. Mop nokɨp Man makwa gɨm kaim rɨga wa pɨlɨnd bu b'iyena mɨle amnɨkeneninyɨt ajɨ komkesa rɨga yɨpa rɨrɨrkɨp im dɨmdɨm amnɨkeneninyɨt. \v 17 Sɨ onggɨt paemb be Man sɨn wumɨr nomnine. Sɨ rɨngma, Roma kantri mopyam king Kaisam teks ogonam, ton b'ogɨl e o ma b'ogɨl e?” \v 18 Ajɨ Yesu kea towaina nenegɨr ɨsamki mɨle wumɨr awonj, sɨ ten amninonj da, “Wɨn gɨm ke b'ogɨl ajɨ ngor wa negɨr rɨga! Nangga pae wɨn negɨr nya ke Ken otonkena niyenya? \v 19 Wɨn Kor yɨpa koin nouyawa rɨnte re wɨn teks oramitam yiyenenya!” Sɨ ton ket yɨpa Roma kantri wulkɨp, Denari koin Yesum itiyawo. \v 20 Seg ket Yesu ten arkisinonj da, “Yaina wɨp e dɨde nyɨ e ɨrɨki i jɨ onggɨt wulkɨpɨnd?” \v 21 Ɨ ton ket mɨra yomno da, “Roma kantri mopyam king Kaisamna i.” Seg ket Yesu ten amninonj da, “Sɨ onggɨt paemb wɨn Kaisam ogonindam nangga im re Kaisa ma ogenaya gasa, ajɨ Godɨm ogonindam nangga im re God ma ogenaya gasa.” \v 22 Ɨ re opimemb rɨga onggɨtyam yɨt utkundento, ton ma sobijog na kɨd kesa aukɨto. Ɨ ton ket Yesund yɨraro dɨde ket dea ta wuwonj. \s1 Uj ke Utnyita gatab Otonkena Yɨt \r (Mak 12:18-27; Luk 20:27-40) \p \v 23 Ɨ ɨtaemb onggɨt bibɨrɨnd, Sadukai rɨga tuwonj Yesum pɨlwa yepiya re apurenento da, “Rɨga ma opima uj ke tutnɨkanj dem.” Ɨ ton ket Yesund yerkito da, \v 24 “Ouyaena rɨga! Mose yindeny da, ‘Ra yɨpa rɨga uj tainy dɨde ti konggand tɨrar b'ɨga oraki kesa, ti nanyɨt o ti yɨngganɨt tokas ɨtomb mik ɨ ti nanyɨmna o ti yɨngganɨmna nyɨ kɨma im b'ɨga tarakiny.’ \v 25 Sɨ kea dɨkɨnd sowa wɨngɨrɨnd nɨnda seben (7) nanyɨngganwar wekenonj. Ɨ nanyam rɨgat yɨpa kongga wokatonj ɨ ket uj awonj. Ajɨ ton maka b'ɨga arakinonj dɨde ket tina mik wɨraronj ti yɨngganɨm okatam. \v 26 Sɨ todaka ɨja na yɨpa wɨp nya ke nɨmogɨm b'ɨga awonj, ɨ dɨde kwa dɨdea nowam b'ɨga awonj ngɨrpu ama re sebenɨm (7) b'ɨga wa. \v 27 Seg ket kikitumjog ɨtomb kongga todaka uj awonj. \v 28 Sɨ onggɨt paemb ra uj rɨga wa utnyita wɨn ik dem, ɨtomb kongga onggɨt seben (7) nanyɨngganwar wɨngɨrɨnd yama ɨmɨnjog kongga tainy dem? Mop nokɨp komkesa seben (7) nanyɨngganwarɨp kea ɨtomb kongga towa konggam b'ɨsatena tiyo.” \v 29 Sɨ Yesu ket ten mɨra amninonj da, “Wɨn yɨna peba dɨde kwa daka Godɨmna danda ma wumɨr im wekenyɨt, sɨ onggɨt paemb wɨn uj ke utnyita gatab negɨr nya kae wumɨr yokatenya. \v 30 Mop nokɨp ra utnyita wɨn ik dem, rɨga ma opima kongga okata mɨle dɨde leo okata mɨle tamnɨkanj dem, ajɨ ɨja imemb jɨ tekeny dem rɨngmim re aneru wekeny pumb tungg wa. \v 31 Sɨ rɨngma, ma wɨn maka yɨna peband agenkɨtondam onggɨt uj rɨga utnyita gatab yɨt rɨna re God wumɨr amninonj odede da, \v 32 ‘Kon re Abraamɨmna God en, ɨ Isakɨmna God en, ɨ dɨde Yakobɨmna God en'? Ɨ opimemb rɨga re yilo im wekeny de pumb tunggɨnd. Sɨ God re ma uj rɨgaina God e ajɨ yilo rɨgaina God e.” \v 33 Sɨ re rɨga bobop ɨtemb yɨt utkundeno, ton ma sobijog na kɨd kesa aento Tina ouyaena gatab. \s1 Yesumna Ukoijog B'ingawa Yɨt \r (Mak 12:28-34; Luk 10:25-28) \p \v 34 Ɨ re Sadukai rɨgap uj ke utnyita gatab yɨt utkundento Yesum pɨlke, ton kea yɨt kesa aukɨto. Ɨ re Parisai rɨgap utkundo odede yɨdɨr yɨt da Yesu kea Sadukai rɨga yɨt kesa amniny, sɨ opimemb Parisai rɨgap kea ton nena b'eomto. \v 35 Ɨ ket Parisai rɨga wɨngɨrɨnd yɨpa gog yɨt wumɨrjog rɨgat Yesund yotonkenonj odede b'arkita kɨma da, \v 36 “Ouyaena rɨga! Komkesa gog yɨt wɨngɨrɨnd rɨnggɨtyam e ukoijog b'ingawa yɨt yɨbɨm?” \v 37 Ɨ ket Yesu mɨra yomnonj da, “‘Man moina Yonggyam Godɨnd singi yiyene moina kupkakupka kɨd ke, ɨ moina kupkakupka wɨngawɨnga ke, ɨ dɨde moina kupkakupka nony ke!’ \v 38 Sɨ ɨntemb jɨ ukoijog dɨde naskajog b'ingawa yɨt yɨbɨm. \v 39 Ɨ ket nɨmogɨm b'ingawa yɨt ɨntemb jɨ da man singi yiyene mor rɨgand mada re dɨde! \v 40 Sɨ komkesa gog yɨt dɨde bageyam waina yɨt b'atomkanj re osiemb nɨmog b'ingawa yɨt kai.” \s1 Dawid ma B'ɨga gatab B'arkita Yɨt \r (Mak 12:35-37; Luk 20:41-44) \p \v 41 Ɨ re Parisai rɨga b'eomto yɨpand, Yesu ket ten arkisinonj da, \v 42 “Wɨn rɨdede im nony aindam Kerisom gatab? Sɨ Ton yaina b'ɨga e?” Ɨ ket Parisai rɨgap Tin yɨsmonggawo da, “Sɨ Ton re Yonggyam Dawidɨmna B'ɨga e.” \v 43-44 Seg Yesu ten amninonj da, “Sɨ re Yɨnayɨna Wɨngawɨnga b'imuronj Dawidɨm pɨlɨnd yɨt opurenam, ton kea odede yindonj da, \q1 ‘Yonggyam God yindeny kor Yonggyamɨm pɨlwa da, \q2 “Omite Koina yɨmjog yɨm tab ke juwai kɨma pɨpmetɨnd, \q1 ngɨrpu ra ket Kon Moina komkesa geja rɨga gou wa tamninyɨn dem \q2 dɨde taramisinyɨn dem Moina pɨs wɨrand Moina danda ondratenam towa kumbɨnd!” ’ \m Sɨ rɨdede pena Dawid ti Yonggyam ke Kerisond yogenayonj? \v 45 Sɨ onggɨt paemb rada Dawid kea Kerisond ukoijog nyɨ ke yogenayonj da ‘Kor Yonggyam’, sɨ rɨdede nya kae Keriso Dawidɨmna b'ɨga tainy? Sɨ Ton re Dawidɨmna B'ɨga e ajɨ kwa ti Yonggyam e.” \v 46 Seg makwa yɨpa rɨgat ket rɨrɨr na awonj Tin yɨt ɨsmonggaenam. Sɨ onggɨt bibɨr kenaemb ket makwa ngai yɨpa rɨgat moga kesa aenonj Tin erkenam. \c 23 \s1 Yesu Ju Rɨga Waina Gog Ouyaena Rɨga dɨde Parisai Rɨga Nonony Amninonj \r (Mak 12:38-39; Luk 11:43, 46; 20:45-46) \p \v 1 Seg ket Yesu rɨga bobo dɨde Tina b'auyaena rɨga amninonj \v 2 odede da, “Ju rɨga waina gog ouyaena rɨgap dɨde Parisai rɨgap Mosemna gog yɨt ouyaena eyenanj re Godɨmna juwai okai rɨga pɨla im. \v 3 Sɨ onggɨt paemb wɨn b'ogla komkesa towaina yɨt rɨrɨrɨnd b'itngaenindam dɨde yɨmta tundokindam nangga mana ra ton wen tamnenanj. Ajɨ goro towaina omnɨka mɨle rɨrɨrɨnd tamnɨkenenindam. Mop nokɨp ton re opurena nena im amnɨkenenanj ajɨ ma opima towaina opurena rɨrɨrɨnd mɨle amnɨkenenanj. \v 4 Ɨ kwa ton bebɨgbebɨg gog yɨt amnɨkenenanj dɨde ket rɨga wa pɨlwa oramka eyenenanj yɨmta undokam. Ajɨ ton towalenggyam re ma opima singi aukenenanj towaina yɨmkurup ingaenam opimemb towaina omnɨki gog yɨt yɨmta undokam. \v 5 Ajɨ ton komkesa wɨko \m amnɨkenenanj re nok mim da ɨdenat rɨgap ten yɨr tangranj. Mop nokɨp ton moppet boks dɨde yɨmpet boks ukoi im omnɨka eyenanj rokasim re onggɨt borand nɨnda yɨna peba yɨtkak wekeny, ɨ ton towaina yɨr opmitena kobɨrgɨm pɨnpɨn omnɨka eyenanj rɨga wa ouyawam da ton re Godɨm pɨlwa kupkakupka yɨrkokar b'akai rɨga im. \v 6 Ɨ kwa daka ton opima ukoi singi aukenenanj ukoijog ɨsnawa kɨma pɨpmet okatenam ukoi diyamdiyampu pɨpmet nata dɨde kwa wɨp ke ukoijog rɨgaina pɨpmetɨnd omitenam meraina yɨr opmitenapu met nata. \v 7 Ɨ dɨde kwa ton opima ukoi singi aukenenanj ukoi ɨsnawa kɨma simesime okatenam maket nata dɨde kwa da rɨgap ten ukoi nyɨ rɨga ke ogenaya teyenanj da ‘Ouyaena Rɨga'. \v 8 Ajɨ goro wen odede ukoi nyɨ rɨga ke ragenaine da ‘Ouyaena Rɨga', mop nokɨp wa ɨnta yɨpaina nena Ouyaena Rɨga ajɨ wɨn komkesa re gar ke utkunda ke nanyɨngganwar im. \v 9 Ɨ kwa goro wɨn yɨpa rɨgand wa b'u ke ogenaya onggɨt gowukoyɨnd, mop nokɨp wa ɨnta yɨpaina nena B'u ebnau yete re pumb tungg wa yɨbɨm. \v 10 Ɨ dɨde goro kwa rɨgap wen odede nyɨ ke ragenaine da Mopyam Ouyaena Rɨga, mop nokɨp wa ɨnta yɨpaina nena mopyam ouyaena rɨga, ɨte re Keriso. \v 11 Sɨ wa wɨngɨrɨnd ukoyam re wanɨm wɨko rɨga e. \v 12 Ɨ yet ra tilenggyam pumb wa b'uturowateny, God ɨta tin gou wa omneny. Ɨ kwa yet ra tilenggyam gou wa aena ikeny, God ɨta tin pumb wa urowateny. \s1 Yesu Towaina Gɨm ke B'ogɨl ajɨ Ngor wa Negɨr Mɨle gatab Sake Yɨt Amninonj \r (Mak 12:40; Luk 11:39-42, 44, 52; 20:47) \p \v 13 “Ju rɨga waina gog ouyaena rɨga dɨde Parisai rɨga! Wɨn re gɨm ke b'ogɨl ajɨ ngor wa negɨr mɨle rɨga im. Sɨ God ma sake wɨn kɨma. Mop nokɨp wɨnte rɨga wa wɨp ke mora utwangka yiyenya rɨga wa b'ɨgarenam de pumb tungg wa. Sɨ wɨda walenggyam makwa opima b'ɨgarena wuwenyɨt dɨde kwa wɨn makwa opima enjɨkenindam rɨga yepim re singi aenanj demb de b'ɨgarenam. \v 14 (Awɨr e)\f + \fr 23:14 \ft Nɨnda Grik peband da [Ju rɨga waina gog ouyaena rɨga dɨde Parisai rɨga! Wɨn re gɨm ke b'ogɨl ajɨ ngor wa negɨr rɨga im. Sɨ God ma sake wɨn kɨma. Mop nokɨp wɨn mik kongga waina met dɨde gasa endwatenenindam, dɨde rɨga wa pɨlke ɨsnawa okatenam pɨnpɨn kana yɨr opmitenenindam. Sɨ onggɨt paemb wɨn opima ukoijog negɨr mɨra takatenindam dem b'ɨsagɨka wɨnɨnd.]\f* \p \v 15 “Ju rɨga waina gog ouyaena rɨga dɨde Parisai rɨga! Wɨn re gɨm ke b'ogɨl ajɨ ngor wa negɨr mɨle rɨga im. Sɨ God ma sake wɨn kɨma. Mop nokɨp wɨn sɨpa wa dɨde gɨl wa wuwenenyɨt re yɨpayɨpa rɨga ɨl ongka mim waina ouyaena yɨmta undokam, ɨ yena ra wɨn odarya, sɨ wɨn ket waina ouyaena nya kae tin ukoijog negɨr mɨle rɨgam yomnɨkenenya ukoijog b'ɨdgotnena okatenam de wul tungg wa ajɨ wɨn re ma ngai odede b'ɨdgotnena e okatenya dem ton re dɨde. \p \v 16 “Ɨ kwa wɨn re yɨrdɨdɨ wang iyena rɨga im. Sɨ God ma sake wɨn kɨma. Mop nokɨp wɨn rɨga auyaenenindam da, ‘Yet ra danda kɨma tɨrɨr yɨt opulis yɨnamet nyɨ kɨma, ɨtemb re makwa nangga gog e yɨbɨm. Ajɨ yet ra danda kɨma tɨrɨr yɨt opulis yɨnametɨmna gold nyɨ kɨma, ɨtemb re ɨmɨnjog gog e yɨbɨm.’ \v 17 Wɨn korɨrkorɨr im dɨde yɨrdɨdɨ rɨga im. Sɨ rɨnte ukoijog yɨbɨm, gold e o mɨnda yɨnamet e? Ma sɨ ma yɨnamette ɨtemb gold yɨnam yomnɨkeneny? \v 18 Ɨ kwa wɨn ɨja emb jɨ rɨga auyaenenindam da, ‘Yet ra danda kɨma tɨrɨr yɨt opulis yɨna sɨ omnɨkapu kap nyɨ kɨma, ɨtemb re makwa nangga gog e yɨbɨm. Ajɨ yet ra danda kɨma tɨrɨr yɨt opulis Godɨm sɨ gasa nyɨ kɨma, ɨtemb re ɨmɨnjog gog e yɨbɨm.’ \v 19 Wɨn yɨrdɨdɨ rɨga, sɨ rɨnte ukoijog yɨbɨm, Godɨm sɨ gasa e o mɨnda yɨna sɨ omnɨkapu kap e? Ma sɨ ma ɨtemb yɨna sɨ omnɨkapu kapte komkesa sɨ gasa yɨnam amnɨkeneniny? \v 20 Sɨ onggɨt paemb yet ra danda kɨma tɨrɨr yɨt opulis yɨna sɨ omnɨkapu kap nyɨ kɨma, sɨ ton danda kɨma tɨrɨr yɨt yopulis re ma yɨna sɨ omnɨkapu kap nyɨ kɨma nena e ajɨ daka kwa komkesa gasa nyɨ kɨma im rɨnsim re wekeny onggɨt yɨna sɨ omnɨkapu kap kumbɨnd. \v 21 Ɨ kwa yet ra danda kɨma tɨrɨr yɨt opulis yɨnamet nyɨ kɨma, sɨ ton danda kɨma tɨrɨr yɨt yopulis re ma yɨnamet nyɨ kɨma nena e ajɨ daka kwa tina nyɨ kɨma e yete re wɨmena yikeny yɨnametɨnd. \v 22 Ɨ kwa daka yet ra danda kɨma tɨrɨr yɨt opulis pumb tungg nyɨ kɨma, sɨ ton danda kɨma tɨrɨr yɨt yopulis re ma Godɨmna wɨp omnenapu kasa nyɨ kɨma nena e ajɨ daka kwa tina nyɨ kɨma e yete re onggɨt wɨp omnenapu kasand omiti yɨbɨm. \p \v 23 “Ju rɨga waina gog ouyaena rɨga dɨde Parisai rɨga! Wɨn re gɨm ke b'ogɨl ajɨ ngor wa negɨr mɨle rɨga im. Sɨ God ma sake wɨn kɨma. Mop nokɨp wɨn odede sobijogjog gasa nena im ten (10) ɨkalki wɨngɨrɨnd yɨpa tab Godɨnd wulpok yomnɨkenenya, opi re b'eag, wɨngarom o kɨma, ajɨ wɨn odede gog yɨtɨmna ukoijog b'ingawa yɨt im nony ke ewaenenindam, opi re komkesa rɨga yɨpa rɨrɨrkɨp omnɨka mɨle, rɨga kear omna mɨle, ɨ dɨde nony b'ɨjawa mɨle. Sɨ wɨn b'ogla opimemb b'ingawa yɨt b'obogɨl tamnɨkenenindam ajɨ goro nony ke tewaenenindam! \v 24 Wɨn yɨrdɨdɨ wang iyena rɨga, sɨ wɨn God ma sobijogjog yɨtkak im yɨmta undokenenindam odede wɨp im rɨngmim re rɨgap kapo bora ke ngemba b'ɨga apekenenanj nyɨ onayam, ajɨ God ma ukoijog yɨt im nony ke ewaenenindam odede wɨp im rɨngmim re rɨgap kapo borand ukoi b'angga kamel kupka emkurenenanj. \p \v 25 “Ju rɨga waina gog ouyaena rɨga dɨde Parisai rɨga! Wɨn re gɨm ke b'ogɨl ajɨ ngor wa negɨr mɨle rɨga im. Sɨ God ma sake wɨn kɨma. Mop nokɨp wɨn gɨm ke mɨle im b'obogɨl amnɨkenenindam odede wɨp rɨngmim re rɨgap kapo ake dɨsi bau ke b'obogɨl esekenenanj, ajɨ waina gar re nonygor mɨle dɨde negɨrjog mɨle ke yɨndangɨr im wekeny. \v 26 Wɨn yɨrdɨdɨ Parisai rɨga! Wɨn naska waina kapo kuwar b'obogɨl esekinam, sɨ ɨngkaimemb ket bau ke todaka kwa kɨlkesa taukanj. \p \v 27 “Ju rɨga waina gog ouyaena rɨga dɨde Parisai rɨga! Wɨn re gɨm ke b'ogɨl ajɨ ngor wa negɨr mɨle rɨga im. Sɨ God ma sake wɨn kɨma. Mop nokɨp wɨn re odede b'obogɨl ɨspɨki gopmet pɨla rɨga im rɨnsim re bau ke b'obogɨl pɨtakɨpɨnd kɨlkesa wekeny, ajɨ wɨngɨr ke re yɨndangɨr im wekeny uj rɨgaina kak ke dɨde ɨtkɨki ujgɨm ke. \v 28 Sɨ wɨdaka re odede yɨpa wɨp nya kaim rɨga wa wɨpɨnd gɨm ke pɨta aukenenindam negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga pɨla, ajɨ wɨngɨr ke waina gar re yɨndangɨr im wekeny gɨm ke b'ogɨl ajɨ ngor wa negɨr mɨle ke dɨde nenegɨrjog mɨle ke. \p \v 29 “Ju rɨga waina gog ouyaena rɨga dɨde Parisai rɨga! Wɨn re gɨm ke b'ogɨl ajɨ ngor wa negɨr mɨle rɨga im. Sɨ God ma sake wɨn kɨma. Mop nokɨp wɨn opima bageyam wa b'ogɨl gopmet arangkaenenindam dɨde negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨgaina gopmet ɨsnawa kɨma b'obogɨl ajgenenindam nɨnda gasa ke. \v 30 Ɨ wɨn odede endenenindam da, ‘Rako sɨn wekenond onggɨt wɨnɨnd re sowa b'uwar wekenonj, sɨn ma rako yɨpand b'ingautondam bageyam rɨga uj ondrɨkam.’ \v 31 Sɨ wɨn odede yɨt ke kea walenggyam b'agenaindam da wɨn re towaina b'ɨgawar im yepiya re bageyam uj ondrɨka eyento. \v 32 Sɨ wɨdaka wa b'uwar waina tondon rɨrɨrɨnd odede negɨrjog mɨle yundwata! \v 33 Wɨn opimemb gɨrem, wɨn re negɨr guda kɨma gɨremɨmna b'ɨgawar im. Sɨ wɨn makwa rɨrɨr im b'ɨtkenindam dem Godɨmna b'ɨsagɨkam pɨlke rɨnsim ra wen teskokiny de wul tungg wa. \v 34 Sɨ onggɨt paemb Kon opima nɨnda bageyam ɨ b'ogɨl multekɨp rɨga ɨ dɨde ouyaena rɨga tetmɨkeninyɨn dem wa pɨlwa. Sɨ wɨn opima towa wɨngɨrɨnd nɨnda uj ondrɨka teyenindam dem dɨde wul b'agbagɨnd ɨdrɨka teyenindam dem, ɨ kwa wɨn opima nɨnda ɨraska teyenindam dem waina yɨr opmitenapu met nata dɨde eaukena teyenindam dem yɨpa taun ke de kwa yɨpa taun wa. \v 35 Sɨ onggɨt paemb ra Godɨmna b'ɨsagɨka wɨn ik dem, wɨn opima negɨr ma mɨra takasindam dem komkesa negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨgaina kus map rɨna re wɨn opimemb God ma wɨko rɨga kus egmarkenentondam onggɨt gowukoyɨnd, ɨngkek negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga Abelɨmna kus ke ngɨrpu ama re de Barakiyomna b'ɨga Jakariyamna kus yena re wɨn yongandonda yɨnamet ake yɨna sɨ omnɨkapu kap ganggand. \v 36 Sɨ Kon ɨmɨnjog wen tamninyɨn da rɨga yepim re yu onggɨt gowukoyɨnd wekeny, ton opima onggɨtyam negɨr ma mɨra takatenanj dem God ma wɨko rɨgaina kus map. \s1 Yesu ma Gar Kopa Yerusalem gatab \r (Luk 13:34-35) \p \v 37 “Oo! Yerusalem, Yerusalem! Yete re man bageyam uj ondrɨka eyeninyɨt, ɨ opimemb rɨga gɨmo ke uj ondrɨka eyeninyɨt yena re God etmɨkeniny mor pɨlwa. Leamogpyam na Kon singi miyenenyɨmɨn mor b'ɨga yɨpand kupokupo omnam odede rɨngmim ra mogyam paurot tinajog b'ɨga tama ke tuwopɨnsiny. Ajɨ man singi kesa na aukenenyɨmɨt. \v 38 Yɨr de, waina met Yonggyam, God ɨta wen terariny dem, sɨ waina met ra ket kak e ɨbɨm dem. \v 39 Ɨ Kon wen tamninyɨn da wɨn makwa ɨta ket Ken b'usaya yɨr notngya dem, ngɨrpu ra wɨn tendenindam dem da, ‘God ma b'ogɨl Ton kɨma yete re Yonggyamɨmna nyɨ kɨma ik.’” \c 24 \s1 God ma Yɨnamet gatab Bage Yɨt \r (Mak 13:1-2; Luk 21:5-6) \p \v 1 Ɨ Yesu ket yɨnamet yɨraronj, ɨ Ton ket menon yokatonj. Sɨ dɨkɨnda Tina b'auyaena rɨga tuwonj Ti pɨlwa dɨde ket Yesund ouyawam pumam ke utmurena eyento yɨnamet dɨde nɨnda met yɨnamet aba wɨngɨrɨnd. \v 2 Ɨ Yesu mɨra amninonj da, “Wɨn opima yɨr angindam opimemb ukoijog met? Sɨ Kon ɨmɨnjog wen tamninyɨn da makwa ɨta yɨpa motɨr ɨbɨm dem dɨkɨnd onggɨt goujog motɨr kumbɨnd, komkesa onggɨtyam ukoijog motɨr opima tosmurkanj dem.” \s1 Onggɨt Gowukoi Kikitum Wɨnɨnd B'ɨdgotnena gatab Bage Yɨt \r (Mak 13:3-13; Luk 21:7-19) \p \v 3 Ɨ re Yesu Olib dorɨnd omiti yɨbnonj, Tina b'auyaena rɨga nena Ti pɨlwa tuwonj dɨde ket wɨgawɨga yerkito da, “Wumɨr nomnine! Rɨim onggɨtyam mɨle pɨta taukanj dem? Ɨ ra onggɨtyam komkesa gasa taukanj dem, nanggamog im jɨ ongwata gasa taukanj dem Moina ɨtenda wɨn gatab dɨde onggɨt gowukoi kikitum wɨn gatab?” \v 4 Sɨ Yesu ket mɨra amninonj da, “Wɨn b'obogɨl yɨr kɨma tekenyɨt! Ke rɨgap wen b'anygɨnena nya ke wɨp ramneninem. \v 5 Mop nokɨp jogjog rɨga opima tuweny dem Koina nyɨ kɨma, dɨde jogjog rɨga ugungatena teyenanj dem odede yɨt kɨma da, ‘Kon ɨtemb Keriso.’ Ɨ ton ket jogjog rɨga onggɨt b'anygɨnena nya ke wɨp tamnenanj dem. \v 6 Ɨ ra wɨn ik dem, wɨn opima tutkundenindam dem tɨrɨba geja yɨt dɨde tɨrɨba geja gatab bage yɨt. Ajɨ wɨn yɨr kɨma na tekenyɨt dɨde goro moga taininam dem. Mop nokɨp onggɨtyam gasa opima taukanj dem, ajɨ ɨtemb re ma kikitum wɨn e. \v 7 Ɨ b'engabenga yɨtam opima gejam owɨnka tuweny dem nɨnda b'enga yɨtam kɨma. Ɨ kwa daka kantri b'engabenga opima gejam owɨnka tuweny dem nɨnda b'enga kantri kɨma. Ɨ opima ukoijog sou wɨn pɨta taukanj dem ɨ dɨde kwa opima jijɨg taukanj dem b'engabenga pɨpmetɨnd onggɨt gowukoyɨnd. \v 8 Sɨ ra odede komkesa mɨle pɨta auka tuweny dem, ɨtemb re b'ɨdgotnena wɨn otomapu e. \v 9 Ɨ onggɨt wɨnɨnd ket rɨgap wen kot wa oramka teyenanj dem b'ɨdgotnena okatam dɨde wen uj ondrɨkam, ɨ dɨde kwa komkesa b'engabenga yɨtam rɨgap wen singi kesa tamnenanj dem Koina nyɨ map. \v 10 Ɨ kwa ket onggɨt wɨnɨnd jogjog gar ke utkunda rɨga opima towaina gar ke utkunda mɨle ɨrarka teyenanj dem, dɨde ket towalenggyam towalenggyam kot wa b'aramka tuweny dem ɨ towalenggyam towalenggyam singi kesa b'amnena tuweny dem. \v 11 Ɨ kwa jogjog b'anygɨnena bageyam pɨta auka tuweny dem, ɨ ket ton opima jogjog rɨga b'anygɨnena nya ke wɨp tamnenanj dem. \v 12 Ɨ opima nenegɨrjog mɨle b'usmurena tuweny dem, sɨ onggɨt paemb jogjog rɨgaina singi b'iyena mɨle opima ngɨmbla taukanj. \v 13 Ajɨ yepiya ra mɨmkam wɨmena tuweny ngɨrpu ama re de onggɨt gowukoi kikitum wɨn wa, ton ɨta okasi dem dadal ngɨrpu kesa yɨrkokar. \v 14 Ɨ Godɨmna wɨko rɨgap ɨta pumb tunggɨmna b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnena iyenyi dem kupka gowukoyɨnd, nokɨm da ɨdenat komkesa b'engabenga yɨtam rɨgap Godɨmna yɨr ungata yɨt okatena teyenanj. Seg onggɨt wɨn natemb ket gowukoi undwatapu wɨn ik dem. \s1 Negɨrjog B'ɨdgotnena gatab Bage Yɨt \r (Mak 13:14-23; Luk 21:20-24) \p \v 15 “Ɨ bageyam Daniyel kea ɨja na yopulitonj da, ‘Ɨta moga kɨma negɨrjog gasa pɨta tainy dem, sɨ ɨtemb negɨrjog gasa makwa rɨrɨr e ti wɨmenam yɨna pɨpmetɨnd.’ Sɨ yɨr de, ɨtemb negɨrjog gasa ɨta tonyis dem dɨkɨnd yɨna pɨpmetɨnd. —B'ogla ogenka rɨgat nony rawɨk— \v 16 Sɨ onggɨt wɨnɨnd yepiya ra tekeny Yuda eriyand, wɨn dor wa na mogamoga b'ɨtkenindam dem. \v 17 Ɨ yet ra ton wɨmenand ɨbɨm dem de met papkak kumbɨnd,\f + \fr 24:17 \ft Onggɨt eriyand met papkak re rɨgaina wɨmenapu na wekenonj, odede ɨt re mera kisini o met wɨrand kasa re dɨde.\f* ton goro kwa nanggamog gasa imdam met wɨngɨr wa b'egarɨk dem. Ton komkesa gasa nony b'edasin dem. Ajɨ ton wanakana b'ek dem. \v 18 Ɨ dɨde yet ra wɨkond ɨbɨm dem sopapund, ton goro kwa rɨtend dem tina oramiti kobɨrgɨm okatam. Ton ɨtemb kobɨrgɨm yerar dem. Ajɨ ton wanakana b'ek dem. \v 19 Sɨ ukoi kear kɨma! Onggɨt wɨnɨnd dem, ngor kɨma kongga wa dɨde papa b'ɨga kɨma kongga wa pɨlɨnd opima bebɨg dem. Nokɨp ton ma rɨrɨr im wanakana b'ɨtkenanj dem. \v 20 Sɨ wɨn yɨr topmitenindam da ɨtemb waina b'ɨkenam wɨn goro ngɨwɨr kɨma gɨbɨljog wɨnɨnd o Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨrɨnd rawɨk dem. \v 21 Sɨ ra onggɨtyam wɨn ik dem, ɨta ukoijog bebɨg kɨma b'ɨdgotnena pɨta tainy dem. Sɨ odede b'ɨdgotnena re naskand makwa ke yɨpa pɨta awonj onggɨt gowukoyɨnd God ma gowukoi otobarki otomapu ke ngɨrpu yu, ɨ kwa daka makwa ɨta pɨta tainy dem yɨmta ke. \v 22 Rako Yonggyam maka onggɨtyam wɨn kut yomnonj, makwa rako yɨpa rɨgat yilo okas dem. Ajɨ Ton kea ɨtemb wɨn kut yomnonj Tina obagendi rɨga map. \v 23 Ɨ onggɨt wɨnɨnd ra yɨpa rɨgat wen tamneniny dem da, ‘Yɨr de, ɨte ta Keriso,’ o ‘Yɨr de, ama ta Keriso,’ sɨ wɨn goro odede yɨt gar ke utkunda ke takatenindam dem. \v 24 Sɨ opima b'anygɨnena Keriso dɨde b'anygɨnena bageyam pɨta taukanj. Ɨ ton ukoi kɨd kesa kɨma danda wɨko dɨde moga kɨma danda wɨko tamnɨkanj dem rɨga b'anygɨnena nya ke wɨp omnenam. Ajɨ daka ton kwa opima towaina kupka danda ondratena teyenanj dem, nokɨm da ɨdenat ton b'anygɨnena nya ke God ma obagɨki rɨga daka wɨp tamnenanj b'anygɨnena nya wa. \v 25 Sɨ yɨr kɨma, Kon naska kana im wen wumɨr amneninyɨn. \v 26 Sɨ onggɨt paemb ra rɨgap wen tamnenanj da ‘Yɨr de, Keriso ɨta de wul kesa tungg wa,’ ajɨ wɨn goro wuyɨm! Ɨ ra kwa tamnenanj da ‘Yɨr de, Keriso ɨta de wɨngɨr wa yɨpa wɨgawɨga rum wa,’ ajɨ wɨn goro gar ke utkunda ke ɨtemb yɨt okata! \v 27 Mop nokɨp ra Rɨgamna B'ɨga tɨtenj Tina bibɨrɨnd, Ton ɨja e wɨp tainy dem rɨja e re waral opngɨndeneny ɨlemet gatab ke de kwa kemagmet gatab wa. \v 28 Rokate ra ujgɨm ɨbɨm, yimbyak toda ɨndaima bobo taukanj. Sɨ Tina ɨtenda mɨle ra pɨta nate tawɨk dem rɨga wa yɨrɨnd. \s1 Rɨgamna B'ɨga Ɨtenda Wɨn gatab Yɨt \r (Mak 13:24-27; Luk 21:25-28) \p \v 29 “Ajɨ onggɨt wɨnɨnd ra ɨtemb ukoijog bebɨg kɨma b'ɨdgotnena seg tainy, odenja ket, \q1 lomkongga sɨbɨb tainy dem, \q2 dɨde kwa mobiror awɨr tainy dem. \q1 Ɨ dɨde ɨki ɨsoka tuweny dem wub kumb ke, \q2 dɨde kwa danda gasa rɨnsim re pumb wa wekeny opima b'utuwongnenanj dem. \m \v 30 Ɨ kwa onggɨt wɨnɨnd dem wub kumbɨnd ɨta mal pɨta tainy dem ongwatam da Rɨgamna B'ɨga kaemb ik. Sɨ odede natemb ket komkesa gowukoi b'engabenga yɨtam rɨga yii b'eagɨka tuweny dem, ɨ ton ket ɨta Rɨgamna B'ɨga yɨr iyi dem wub kumb ke menonɨnd moi kumbɨnd ukoi danda kɨma dɨde ukoi b'ogɨl ɨnyomarena kɨma. \v 31 Ɨ ket ɨtemb Rɨgamna B'ɨga ɨta ukoijog bibol ara kɨma Tina aneru tetmɨkeniny dem onggɨt gowukoi wa, ɨ dɨde Tina obagɨki rɨga bobo tamnɨkanj dem gowukoi komkesa gatab ke, gowukoi ngɨrpu ke ngɨrpu ama re wub kumb ngɨrpu wa. \s1 Pig Wulɨm pɨlke Wɨn Ongwatam Ouyaena Yɨt \r (Mak 13:28-31; Luk 21:29-33) \p \v 32 “Ɨ Pig wulɨm pɨlke yɨpa tendam yɨt ouyaena yokata. Sɨ yɨt ɨja emb jɨ da ra wul bɨa rɨna re rom kesa rogɨlkak wekeny gɨbɨljog wɨnɨnd, bodaboda taukanj nyɨ kɨma dɨde sisɨl wɨl tɨkkanj salsal rom kɨma, sɨ wɨn ɨngkaemb ongwasya da, ‘Kemb momta e pembpemb wɨn.’ \v 33 Sɨ ra wɨn odede gasa yɨr tangindam dem aukand rɨnsim re Kon amneninyɨn, wɨn nony ke ongwasya dem da, ‘Rɨgamna B'ɨga ke nya nate dɨde momta e openda mora wa.’ \v 34 Ɨ Kon ɨmɨnjog wen tamninyɨn da rɨga yepim re yu onggɨt gowukoyɨnd wekeny yɨmta kaim uj taukanj dem, ajɨ naskajog onggɨtyam komkesa gasa towa liyal im taukanj dem. \v 35 Sɨ wub ake gou osiya b'eteomnenya dem, ajɨ Koina yɨtkak makwa ngai opima b'eteomnenanj dem. \s1 Makwa Yete Wumɨr Kikitum Bibɨr dɨde Wɨn gatab \r (Mak 13:32-37; Luk 17:26-30, 34-36) \p \v 36 “Ɨ makwa ɨta yete wumɨr onggɨtyam bibɨr dɨde wɨn gatab. Pumb tungg aneru toda makwa wumɨr im, ɨ kwa toda B'ɨga ma wumɨr e, ajɨ yɨpaina B'uta Tinta wumɨr. \v 37 Mop nokɨp ra Rɨgamna B'ɨga tɨtenj Tina bibɨrɨnd, sɨ ɨja ima mɨle taukanj dem rɨja na re mɨle aukɨto Nowam wɨnɨnd. \v 38 Sɨ yɨmta kena ngɨwɨr ikonj, ajɨ rɨga re odede yɨg nony wɨmena mɨle nat wekenonj, opi re owowɨnd ɨ onaikand ɨ kongga imdand ɨ dɨde leo imdand, ngɨrpu onggɨt bibɨrɨnd re Nowa gɨga wa b'ɨgaronj. \v 39 Ajɨ ton makwa ke wumɨr wekenonj nanggamog im taukanj, ngɨrpu re ket ngɨwɨr ikonj dɨde ket komkesa rɨga negɨr amnɨkinonj. Sɨ ɨja imemb jɨ daka mɨle pɨta taukanj dem ra Rɨgamna B'ɨga tɨtenj dem. \v 40 Ɨ onggɨt wɨnɨnd ra Rɨgamna B'ɨga pɨta tainy dem, ra nɨmog rɨga yɨpaina sopapund gɨlgɨl waland tebnya dem, Rɨgamna B'ɨgat yɨpand ɨta yii dem de pumb wa, ɨ daka yɨpand ɨndama ɨrar dem. \v 41 Ɨ kwa ra nɨmog kongga yɨpand sana ɨkmɨkand tebnya dem, Rɨgamna B'ɨgat yɨpand ɨta wii dem de pumb wa, ɨ daka yɨpand ɨndama tɨrar dem. \v 42 Sɨ onggɨt paemb wɨn yɨr kɨma na tekenyɨt, mop nokɨp wɨn ma wumɨr im rɨnggɨt bibɨr nate wa Yonggyam ik dem. \v 43 Ɨ wɨn wumɨr im da rada met yonggyam wumɨr ai e yɨbɨm da sɨwɨny onggɨt wɨn nate yurowamam rɨga ik tina met wa, ton ma ɨta yiyag ondras tina met iporkam. \v 44 Sɨ onggɨt paemb wɨda kwa b'ogla b'angonjeni na tekenyɨt, mop nokɨp Rɨgamna B'ɨga ik ra dem waina ongwati kesa wɨn nate dem. \s1 B'ogɨl Nony Ɨjai Wɨko Rɨga gatab Tendam Yɨt \r (Luk 12:41-48) \p \v 45 “Sɨ yete jɨ b'ogɨl multekɨp kɨma nony ɨjai wɨko rɨga ya yɨm nat ra ti yonggyam tina met komkesa gasa taramkiny yɨr iyenam? Sɨ yonggyam ɨta ket odede nony ɨjai wɨko rɨga obagenj komkesa tina wɨko rɨga wɨp omnenam dɨde towa ita bibɨr wɨn weanjweanj owou ogonam. \v 46 Sɨ ton re b'ogɨl omni wɨko rɨga e yena ra tina yonggyamɨt tin odar odede yɨpa wɨp mɨle omnɨkand ra ton tɨtenj. \v 47 Ɨ Kon ɨmɨnjog wen tamninyɨn da ti yonggyam ɨta odede wɨko rɨgand obagenj komkesa tinajog gasa yɨr ɨpkam. \v 48 Ajɨ rada yonggyam yɨpa negɨrjog wɨko rɨgand tina komkesa wɨko rɨga dɨde tina gasa yɨr ɨpka mopyamɨm obagenj, sɨ ɨja emb jɨ ton ti nony mana indeny da, ‘Meda kor yonggyam ma wanakana e tɨtenj.’ \v 49 Sɨ ɨngkaemb ton ket b'atom odede negɨr mɨle omnɨkam, opi re ti wɨko rɨgamadwar ipowam, ɨ ɨkpɨp rɨga kɨma owou yiyand wɨmenam ɨ ɨk onaika yiyand wɨmenam. \v 50 Sɨ onggɨt wɨko rɨgamna yonggyam tɨtenj ra onggɨt bibɨr nate rɨdenat ra ɨtemb wɨko rɨga maka bibɨr wumɨr ɨbɨm dɨde onggɨt wɨn nate rɨdenat ra ton maka wɨn wumɨr ɨbɨm. \v 51 Seg ti yonggyam ket tin mop owaras dɨde ket ti pɨpmet okau ra yɨpand gɨm ke b'ogɨl ajɨ ngor wa negɨr mɨle rɨga kɨma wɨmenam rokasim ra rɨga yii kamil b'iyowa tuweny dem, dɨde kopa b'angnena kɨma or b'ɨinɨka tuweny dem. \c 25 \s1 Ten (10) Pɨl Esopai kesa Ngɨmngai gatab Tendam Yɨt \p \v 1 “Ɨ onggɨt wɨnɨnd ra Yonggyam tɨtenj dem, pumb tungg re ɨja emb jɨ tainy opi re ten (10) pɨl esopai kesa ngɨmngai pɨla yepiya re towainajog yɨpayɨpa lampa emdɨto dɨde ket opekto sisɨl kongga kɨma rɨga wɨpwɨp omnam. \v 2 Sɨ towa wɨngɨrɨnd nɨnda paib (5) re korɨrkorɨr na ajɨ kwa nɨnda paib (5) re b'ogɨl multekɨp kɨma na. \v 3 Ɨ opimemb korɨrkorɨr ngɨmngayɨp kea towainajog lampa so omnɨki eito ajɨ ton makwa ke ngai nyɨ eito lampa ongjɨkam. \v 4 Ajɨ daka opimemb b'ogɨl multekɨp kɨma ngɨmngayɨp re kea lampa ongjɨkam nyɨ eito jirokakɨnd yɨpand towainajog so omni lampa kɨma. \v 5 Ajɨ re onggɨt ten ngɨmngayɨp sisɨl kongga kɨma rɨgand yɨr yungauko, sɨ ɨtemb sisɨl kongga kɨma rɨga maka wanaka opendonj. Sɨ ket yɨtpat ten komkesa akasinonj ngɨrpu ket kea yɨt wungonj. \v 6 Seg sɨdɨrɨnd ket ara ikonj da, ‘Yɨr de, ɨtemb ke sisɨl kongga kɨma rɨga ik. Wɨn opekina tin wɨpwɨp omnam!’ \v 7 Sɨ odedend ket opimemb komkesa ten (10) pɨl esopai kesa ngɨmngai utnɨkto dɨde ket towainajog lampa wikind tim b'ɨskoka eyento ɨ ket so omnɨka eyento. \v 8 Ɨ opimemb korɨrkorɨr ngɨmngayɨp b'ogɨl multekɨp kɨma ngɨmngai egekitto da, ‘Sowada ngai nyɨ nokaina lampa ongjɨkam, nokɨp sowaina lampa re momta im tosoukanj.’ \v 9 Ajɨ opimemb b'ogɨl multekɨp kɨma ngɨmngayɨp mɨra amnɨto da, ‘Ka! Nyɨ re ma rɨrɨr im taukanj dor rɨrɨrkɨp ongjɨkam sowanɨm dɨde wanɨm. Sɨ wɨn b'ogla wuwe nyɨ osoga rɨga wa pɨlwa dɨde ket wainajog lampa ongjɨkam nyɨ temjindam.’ \v 10 Ajɨ onggɨt ganggand re opimemb korɨrkorɨr ngɨmngayɨp yiwato nyɨ imdam, odedend ket sisɨl kongga kɨma rɨga ikonj. Sɨ opimemb b'angonjeni b'ogɨl multekɨp kɨma ngɨmngai yɨpand ɨtemb sisɨl kongga kɨma rɨga kɨma b'ɨgarkɨto molkongga omna diyamdiyampu wa, seg ket wɨko rɨgap kea mora yɨdoko. \v 11 Ɨ opimemb ket korɨrkorɨr ngɨmngai daka yɨmta ke tuwonj dɨde ket endento da, ‘Yonggyam, Yonggyam! Mora sowa yɨjge!’ \v 12 Ajɨ ɨtemb sisɨl kongga kɨma rɨga ket ten esmonggainonj da, ‘Kon ɨmɨnjog wen tamninyɨn da Kon ma wumɨr en wanɨm.’ \v 13 Sɨ onggɨt paemb wɨn yɨr kɨma na tekenyɨt. Mop nokɨp wɨn ma wumɨr im bibɨr dɨde wɨn rɨdenate ra Rɨgamna B'ɨga tɨtenj. \s1 Yiyag Wurar gatab Tendam Yɨt \r (Luk 19:11-27) \p \v 14 “Ɨ kwa ra Yonggyam tɨtenj dem, pumb tungg re yɨpa wɨp e tainy odede yɨpa rɨga kɨma yet re tina wɨko rɨga ara emokinonj dɨde ket towa tina gasa agoninonj yɨr ɨpkam, ɨ ɨngkenaemb ket ton yiwatonj b'enga kantri wa. \v 15 Sɨ re ɨtemb rɨga tina gasa agoninonj yɨr ɨpkam, ton naska tina wɨko rɨgaina danda yɨr eyeninonj dɨde ket onggɨt towaina danda rɨrɨrɨnd wulkɨp agoninonj, yɨpam re paib (5) ukoi gold kɨpol na, ɨ daka yɨpam re nɨmog ukoi gold kɨpol na, ɨ kwa daka yɨpam re yɨpa ukoi gold kɨpol na. Seg ɨngkenaemb ket ton yiwatonj. \v 16 Ɨ ɨtemb rɨga yet re paib (5) ukoi gold kɨpol akasinonj, ton odenja yikonj dɨde ket onggɨt wulkɨp ke b'obogɨl wɨko amnɨkeneninonj, ngɨrpu ton ket onggɨt wulkɨp ke kea b'usaya paib (5) ukoi gold kɨpol tumɨnd akasinonj. \v 17 Ɨ odede yɨpa wɨp nya ke ɨtemb rɨga yet re nɨmog ukoi gold kɨpol akatonj, todaka onggɨt wulkɨp ke kea b'usaya nɨmog ukoi gold kɨpol tumɨnd akatonj. \v 18 Ajɨ ɨtemb rɨga yet re yɨpaina ukoi gold kɨpol yokatonj, ton ket yikonj dɨde ket gou yoskonj, ngɨrpu ton ket onggɨt gou borand ɨtemb ti yonggyamɨmna wulkɨp yegitonj. \v 19 Ɨ gɨep ke opimemb wɨko rɨgaina yonggyam ɨtendonj dɨde ket ton yɨrɨk eyeninonj rɨdede na tina wɨko rɨgap opimemb tina wulkɨp engaenento b'usaya tumɨnd mɨra oikɨndenam. \v 20 Sɨ ɨtemb rɨga yet re paib (5) ukoi gold kɨpol akasinonj, ton opimemb tumɨnd oikɨnti paib (5) ukoi gold kɨpol kɨma wulkɨp teyinonj ti yonggyamɨm pɨlwa odede yɨt kɨma da, ‘Yonggyam! Opimemb jɨ mor paib (5) ukoi gold kɨpol rɨna re nokainot. Yɨr de, ɨnaemb jɨ kon kwa paib (5) ukoi gold kɨpol b'usaya tumɨnd aikɨnsinyɨmɨn.’ \v 21 Sɨ ti yonggyam tin yomnonj da, ‘Oo, otomantijog! Sɨ man re b'ogɨl dɨde nony ɨjai wɨko rɨga et. Man kea sobijog gasa yɨr ɨpkam nony b'ɨjawa kɨma b'obogɨl wɨko yiyenenyɨmɨt, sɨ kon men motramisɨn ra jogjog gasa yɨr ɨpka rɨga ma. Sɨ kon moina yonggyamte nitinjɨn da man metkɨm de kor pɨlwa koina sam yingg okatam.’ \v 22 Ɨ kwa ɨtemb rɨga yet re nɨmog ukoi gold kɨpol akatonj, ton osiemb tumɨnd oikɨnti nɨmog ukoi gold kɨpol kɨma wulkɨp teyinonj ti yonggyamɨm pɨlwa odede yɨt kɨma da, ‘Yonggyam! Osiemb jɨ mor nɨmog ukoi gold kɨpol rɨna re nokawot. Yɨr de, ɨnaemb jɨ kon kwa nɨmog ukoi gold kɨpol b'usaya tumɨnd aikɨnsmɨn.’ \v 23 Sɨ ti yonggyam tin yomnonj da, ‘Oo, otomantijog! Sɨ man re b'ogɨl dɨde nony ɨjai wɨko rɨga et. Man kea sobijog gasa yɨr ɨpkam nony b'ɨjawa kɨma b'obogɨl wɨko yiyenenyɨmɨt, sɨ kon men motramisɨn ra jogjog gasa yɨr ɨpka rɨga ma. Sɨ kon moina yonggyamte nitinjɨn da man metkɨm de kor pɨlwa koina sam yingg okatam.’ \v 24 Ɨ dɨde kwa ɨtemb rɨga yet re yɨpaina ukoi gold kɨpol yokatonj, todaka ket ti yonggyamɨm pɨlwa ikonj dɨde ket yomnonj da, ‘Yonggyam! Kon wumɨr en mornɨm da man re wɨp ɨnggrawa kesa rɨga et. Sɨ man erngokeneninyɨt re ma moina ɨti kaim, ɨ kwa man bobo amnɨkeneninyɨt re ma moina ɨgmarki kaim. \v 25 Sɨ onggɨt penaemb kon moga awond, sɨ ket nekond dɨde ket moina ukoi gold kɨpol yegitond gou bora wa. Sɨ yɨr de, ɨtemb jɨ moina ukoi gold kɨpol.’ \v 26 Seg ti yonggyam ket mɨra yomnonj da, ‘Sɨ man re negɨrjog dɨde dɨnderkak wɨko rɨga et. Ma man ɨja naemb kornɨm wumɨr awot da kon erngokeneninyɨn nangga na re kon maka esinond, ɨ kwa kon bobo amnɨkeneninyɨn nangga na re kon maka egmarkinond? \v 27 Sɨ rako man odede wumɨr awot kornɨm, sɨ man b'ogɨl na rako koina ukoi gold kɨpol bengk rɨga wa akawot. Sɨ kon kakoa ɨngkenaemb koinajog wulkɨp yokasɨn onggɨt wulkɨp kɨma ɨt re koina wulkɨp ke oikɨnti wewe wulkɨp. \v 28 Sɨ onggɨt paemb wɨn yɨsata ɨtemb ukoi gold kɨpol ti pɨlke dɨde ket yokawa onggɨt rɨgam yete re ten (10) ukoi gold kɨpol awaminy. \v 29 Mop nokɨp komkesa rɨga yepim re engaenanj nangga im re towa pɨlɨnd ebnainy, God opima b'usaya tumɨnd tagoniny dɨde ket b'atɨikɨndenanj. Ajɨ yete re maka yingaeny nangga e re ti pɨlɨnd yɨbnau, God ɨta onggɨtyam gasa ewaikis ti pɨlke. \v 30 Sɨ wɨn ɨtemb esourena kesa wɨko rɨga yɨska bau wa de sɨbɨb pɨpmet wa rokasim ra rɨga yii kamil b'iyowa tuweny dem, dɨde kopa b'angnena kɨma or b'ɨinɨka tuweny dem.’ \s1 Mamoi ake Gout gatab Tendam Yɨt \p \v 31 “Ɨ onggɨt wɨnɨnd ra Rɨgamna B'ɨga ik dem Tina b'ogɨl ɨnyomarena kɨma dɨde komkesa Tina aneru kɨma, Ton ɨta Tina b'ogɨl ɨnyomarena kɨma wɨp omnenapu kasand tomis dem. \v 32 Ɨ ket anerup komkesa b'engabenga yɨtam rɨga Ti wɨp wa yɨpand teomkuranj dem, ɨ Ton ket opima onggɨtyam komkesa b'engabenga yɨtam rɨga yɨpayɨpa ɨsagɨka teyeniny dem wetaweta omnɨkam, odede rɨngma ra mamoi yɨr ɨpka rɨgat mamoi wetaweta tamnɨkiny gout wa pɨlke. \v 33 Sɨ ɨtemb mamoi yɨr ɨpka rɨgat opima mamoi oramka teyeniny tina yɨmjog yɨm tab ke dɨde gout tina sawai yɨm tab ke, sɨ odede yɨpa wɨp nya kae ɨtemb Rɨgamna B'ɨgat Todaka opima negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga oramka teyeniny dem Tina yɨmjog yɨm tab ke dɨde negɨr mɨle rɨga Tina sawai yɨm tab ke. \v 34 Seg ket ɨtemb King opima Tina yɨmjog yɨm tab ke rɨga tamniny dem da, ‘Tuyɨm wɨn Kor B'uɨmna b'ogɨl omni rɨga! Ɨ wɨn ket yowabɨnta pumb tungg rɨna re God gowukoi otobarkapu ke yongonjenonj wanɨm okawam. \v 35 Mop nokɨp re Kon owoupand nɨbnond, wɨn kea Ken nongenonda owou ke, ɨ re Kon nyɨpand nɨbnond, wɨn kea Ken nyɨ ke nokɨkenonda, ɨ dɨde re Kon tungg tɨb kesa nɨbnenond, wɨn kea Ken nɨngaukenonda waina met wa. \v 36 Ɨ kwa re Kon wɨ kesa nɨbnond, wɨn kea Ken kobɨrgɨm nikokenenonda, ɨ re Kon kopa nɨbnenond, wɨn kea odarenam nopenenonda, ɨ re Kon sɨbɨbmetɨnd nɨbnenond, wɨn kea Ken nesmarenenonda.’ \v 37 Seg ket negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨgap Tin omnyi dem da, ‘Yonggyam! Rɨdenat sɨn Men yɨr mongonda owoupand ɨ ket mongenonda, o nyɨpand ɨ ket sɨn mokɨkenonda? \v 38 Ɨ kwa rɨdenat sɨn Men yɨr mongenonda tungg tɨb kesand ɨ ket Men sowaina met wa mɨngaukenonda, o wɨ kesand ɨ ket sɨn mikokenonda kobɨrgɨm ke? \v 39 Ɨ kwa daka rɨdenat sɨn Men yɨr mongenonda kopand o sɨbɨb metɨnd ɨ ket sɨn Men mesmarenonda?’ \v 40 Ɨ ket onggɨt Kingɨt ten tesmonggainy dem da, ‘Kon ɨmɨnjog wen tamninyɨn da sɨ wɨn nangga mɨle na onggɨt sobijogjog Koina gar ke utkunda yɨngganwar wa wɨngɨrɨnd yɨpa rɨgam pɨlɨnd omnɨka eyentondam, sɨ wɨn re kea Kor pɨlɨnd omnɨka eyentondam.’ \v 41 Seg ra ket ɨtemb King opima Tina sawai yɨm tab ke rɨga tamniny dem da, ‘Wɨn sake okati rɨga, Kor pɨlke ewaikisina! Ɨ ket b'aklansinam de ngɨrpu kesa b'ɨrmatena wul wa rɨnte re ongonjeni yɨbɨm Satanam dɨde Tina aneru wanɨm. \v 42 Mop nokɨp re Kon owoupand nɨbnond, wɨn maka Ken nongenonda owou ke, ɨ re Kon nyɨpand nɨbnond, wɨn maka Ken nyɨ ke nokɨkenonda. \v 43 Ɨ re Kon tungg tɨb kesa nɨbnenond, wɨn maka Ken nɨngaukenonda waina met wa, ɨ re Kon wɨ kesa nɨbnond, wɨn maka Ken kobɨrgɨm nikokenenonda, ɨ dɨde re Kon kopand o sɨbɨbmetɨnd nɨbnenond, wɨn maka Ken nesmarenenonda.’ \v 44 Seg ket opimemb negɨr rɨgap todaka Tin omnyi dem da, ‘Yonggyam! Rɨdenat sɨn Men yɨr mongonda owoupand o nyɨpand o tungg tɨb kesand o wɨ kesand o kopand o sɨbɨbmetɨnd, ɨ ket sɨn maka Men yɨm mokaenenonda?’ \v 45 Ɨ kwa ket ɨtemb King ten tesmonggainy dem da, ‘Kon ɨmɨnjog wen tamninyɨn da sɨ wɨn nangga mɨle na onggɨt sobijogjog Koina rɨga wa wɨngɨrɨnd yɨpa rɨgam pɨlɨnd maka omnɨka eyentondam, sɨ wɨn re maka Kor pɨlɨnd omnɨka eyentondam.’ \v 46 Sɨ opimemb negɨr rɨga wui dem de ngɨrpu kesa negɨr ma mɨra okatenapu wa, ajɨ opimemb negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga ton wui dem de dadal ngɨrpu kesa yɨrkokar wa.” \c 26 \s1 Ju Rɨgap Yesund Ongandam Yɨsamko \r (Mak 14:1-2; Luk 22:1-2; Yoan 11:45-53) \p \v 1 Ɨ re ket Yesu opimemb komkesa yɨt useka seg amninonj, Ton Tina b'auyaena rɨga amninonj da, \m \v 2 “Maeda wɨn wumɨr im da nɨmog bibɨr kak kae meraina Uj Ɨgwanti Nony Iyena Diyamdiyam Bibɨr tainy dem, sɨ ɨdenatemb Rɨgamna B'ɨgand yɨmɨnd usunasi dem wul b'agbagɨnd ɨdrɨkam.” \v 3 Ɨ onggɨt wɨnɨnd ket yɨna mopyam sɨ rɨgap dɨde Ju rɨga waina elda rɨgap b'eoma yokato yɨna mopyam sɨ rɨga, nyɨ da Kayapa, tina met aband. \v 4 Ɨ ton ket odede yɨt yɨsamko da wɨgawɨga rabem nya ke Yesund yɨmɨnd usunasi dɨde ket Tin uj tama onganji. \v 5 Ajɨ ton endento da, “Ma onggɨtyam diyamdiyam wɨn nate onganju, nokɨp ke rɨga wa wɨngɨrɨnd soro kɨma bebɨg mɨle rawɨk.” \s1 Yɨpa Konggat Ngɨrangngɨrang Gaya ke Yesund Yeaukonj \r (Mak 14:3-9; Yoan 12:1-8) \p \v 6 Ɨ yɨpa wɨnɨnd Yesu yɨbnonj Simonɨmna metɨnd Betaniya tunggɨnd yet re naskand leprosi kopa kɨma yɨbnonj. \v 7 Ɨ onggɨt wɨnɨnd yɨpa kongga Ti pɨlwa tikonj yɨpa ukoi mɨra kɨma b'ogɨl ngɨrangngɨrang gaya kɨma yɨpa otomanti alabasta gɨmo botolɨnd. Ɨ re Yesu diyam awowɨnd yɨbnonj, onggɨt konggat kea Ti mopɨnd ɨtemb ngɨrangngɨrang gaya yɨgmarkonj. \v 8 Ɨ re b'auyaena rɨgap ɨtomb konggamna mɨle yɨr yongo, ton kea ket komliu aukɨto dɨde endento da, “Nangga pae ton jabakɨpɨnd yesomneny? \v 9 Mop nokɨp rako ton onggɨtyam gaya yosog, ton keakoa rɨrɨr na ukoijog wulkɨp akasiny dɨde ket tagoniny gasa kesa rɨga wa.” \v 10 Ajɨ re Yesu towaina yɨt b'ɨglenena gatab wumɨr awonj, Ton ket ten amninonj da, “Nangga ma wɨn onggɨt konggand bebɨgɨm ɨl wongkya? Mop nokɨp ton kea Kornɨm b'ogɨl mɨle yomnɨk. \v 11 Mop nokɨp gasa kesa rɨga opima wɨn kɨma wekeneny ita wɨnɨnd, ajɨ Kon ma ɨta ita wɨnɨnd wɨn kɨma nɨtɨbnenenyɨn. \v 12 Sɨ re ɨtomb konggat Koina jɨwɨnd ngɨrangngɨrang gaya yɨgmarɨk, ɨtemb re Koina jɨ eungitam get ke b'angonjenam mɨle emb jɨ. \v 13 Sɨ Kon ɨmɨnjog wen tamninyɨn da rokate ra God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnenenyi dem komkesa gowukoyɨnd, onggɨt konggamna omnɨki mɨle daka kwa ɨta ket usenenyi dem tinɨm nony iyenam.” \s1 Yudas Tɨrɨr Yomnonj Yesund Tɨb Iyenam \r (Mak 14:10-11; Luk 22:3-6) \p \v 14 Ɨ onggɨt wɨnɨnd Twelp (12) ɨtmɨkitijog rɨga wɨngɨrɨnd yɨpa rɨga, ogenaya da Yudas Iskariyot, yikonj yɨna mopyam sɨ rɨga wa pɨlwa. \v 15 Sɨ Yudas ket egekisinonj da, “Wɨn nangga e kor notkaya, ra kon Yesund wa yɨm kumb wa oramisɨn?” Sɨ ton ket ti teti (30) silba koin yokauto. \v 16 Seg onggɨt kak kenaemb ket Yudas b'ogɨl wɨn oraka yiyenonj Yesund okawam towa pɨlwa. \s1 Yonggyam kɨma Kikitum Diyamdiyam \r (Mak 14:12-21; Luk 22:7-13, 21-23; Yoan 13:21-30) \p \v 17 Ɨ re Yist kesa Bred Wɨn wɨngɨrɨnd, naskajog bibɨr awonj, b'auyaena rɨga Yesum pɨlwa tuwonj dɨde ket yɨgekito da, “Rokate Man singi aet sɨn motngonjenau Mornɨm owowɨm meraina Uj Ɨgwanti Nony Iyena Diyamdiyam?” \v 18 Seg ket Yesu nɨmog b'auyaena rɨga engawonj da, “Eka de Yerusalem taun wa, de yɨpa rɨgam pɨlwa dɨde ket tin omnya dor da Ouyaena Rɨga yindeny da, ‘Koina wɨn re ke wus nate ainy, sɨ Kon ɨndamaemb moina metɨnd meraina Uj Ɨgwanti Nony Iyena Diyamdiyam omnɨken Koina b'auyaena rɨgawar kɨma.’” \v 19 Seg osiemb b'auyaena rɨga nɨmogɨp ɨja na gasa amnɨkinonda rɨja na re Yesu ten engawonj dɨde ket Ju rɨga waina Uj Ɨgwanti Nony Iyena Diyamdiyam yongonjenonda. \v 20 Ɨ re sɨ imokonj, Yesu diyamdiyampu kasand omitonj Twelp (12) b'auyaena rɨga kɨma. \v 21 Sɨ re ton diyam awowɨnd wekenonj, Yesu ten amninonj da, “Kon ɨmɨnjog wen tamninyɨn da wa wɨngɨrɨnd yɨpa rɨgat ɨta Ken tɨb nii.” \v 22 Sɨ b'auyaena rɨgap gar bebɨg aukɨto dɨde ket yɨpayɨpa yɨgekeno da, “Yonggyam! Ma konten?” \v 23 Ɨ ket Yesu mɨra amninonj da, “Rɨga yete re Kon kɨma gɨlgɨl sana okatam yɨm yoramis de pleto wa, ɨtemb rɨga tontemb Ken tɨb nii. \v 24 Sɨ b'ogɨl e Rɨgamna B'ɨga, Ton uj okas dem rɨngma re yɨna peband ɨrɨki yɨbɨm Ti gatab. Ajɨ onggɨt rɨgam yet ra Rɨgamna B'ɨgand tɨb yii dor, ukoi kear kɨma e tinɨm, nokɨp ton ukoijog bebɨg nate tau dem. Sɨ tinɨm keako b'ogɨl na jɨ rako ton maka ukendonj ti mogɨm kom ke.” \v 25 Sɨ Yudas yet ra Yesund tɨb yii dor Yesund yomnonj da, “Ouyaena Rɨga! Rɨka konten?” Ajɨ Yesu tin yɨsmonggawonj da, “Owɨ, kemb man minjɨt.” \s1 Kikitum Diyampund Areto \r (Mak 14:22-26; Luk 22:14-20; 1Kor 11:23-25) \p \v 26 Ɨ re Yesu dɨde Tina b'auyaena rɨga diyam auto, Yesu yɨpa sana nganja yokatonj ɨ Godɨnd sɨteket yɨt yomnonj, ngɨrpu ket yipkɨkonj dɨde agoninonj Tina b'auyaena rɨga wa pɨlwa. Ɨ Ton yindonj da, “Wɨn yokata! Ɨtemb re Koina jɨ e.” \v 27 Seg ket Yesu kwa yɨpa kapo yokatonj dɨde Godɨnd sɨteket yɨt yomnonj, ngɨrpu ket Tina b'auyaena rɨga wa kapo akawonj towanɨm onayam odede yɨt kɨma da, “Wɨn komkesa onggɨt kapond nyɨ yonaika! \v 28 Mop nokɨp ɨtemb kapond nyɨ re Koina outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt kɨma kus e rɨnte re Kon yɨgmarken jogjog rɨgaina negɨr mɨle awɨr omnɨkam. \v 29 Kon wen tamninyɨn da Kon makwa ɨta b'usaya onaen dem onggɨt greip kɨp ke omnɨki wain, ngɨrpu onggɨt bibɨrɨnd ra Kon sisɨl wain onaen dem wɨn kɨma demb de Kor B'u God ma pumb tungg wa.” \v 30 Sɨ diyamdiyam seg ke ton ger yɨtango dɨde ket yiwato de Olib dor wa. \s1 Petromna Yesund Oena gatab Bage Yɨt \r (Mak 14:27-31; Luk 22:31-34; Yoan 13:36-38) \p \v 31 Ɨ onggɨt wɨnɨnd Yesu ket Tina b'auyaena rɨga amninonj da, “Yu sɨwɨny wɨn opima komkesa sap totekindam dor dɨde kak nɨtɨaya dor onggɨt mɨle map rɨnte ra tawɨk Kor pɨlɨnd, mop nokɨp yɨt ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm yɨna peband da, \q1 ‘Kon ɨta onganjɨn dem mamoi yɨr ɨpka rɨga, \q2 sɨ ket opima mamoi bobo wetaweta b'ɨtkenanj dem.’ \m \v 32 Ajɨ onggɨt kak ke ra Kon tutnyisɨn dem uj ke, sɨ wɨn yɨmta kaim wuyɨt dem de Galili wa ajɨ Kon naska e neken dem.” \v 33 Seg Petro ket Yesund danda kɨma yomnonj da, “Nangga ma jɨ ra ton komkesa rɨgap sap totendanj dor dɨde kak mɨtɨayi dor onggɨt mɨle map rɨnte ra tawɨk Mor pɨlɨnd, ajɨ kon kolenggyam ra makwa ɨta sap totenjɨn dor dɨde kak mɨtɨaen dor.” \v 34 Ɨ Yesu ket tin mɨra yomnonj da, “Kon ɨmɨnjog men motɨnyɨn da yu sɨwɨny yɨmta kena pauro ara tuweny dor, ajɨ man naska Ken ɨta nowapyam notiyenyɨt dor.” \v 35 Seg ket Petro Yesund yomnonj da, “Ra Man uj taet, koda b'ogla uj rawɨn Man kɨma. Ajɨ kon makwa ɨta motiyenyɨn.” Ɨ komkesa b'auyaena rɨgap toda ɨja na yɨpa rɨrɨrkɨp endento. \s1 Yesu ma Yɨr Opmita Getsemanind \r (Mak 14:32-42; Luk 22:39-46) \p \v 36 Ɨ re Yesu Tina b'auyaena rɨga kɨma menon yokato yɨpa pɨpmet wa nyɨ da Getsemani, Yesu ten amninonj da, “Kon ama de neken dɨde yɨr e topmitenyɨn. Sɨ wɨn omandemb omnɨki wekene, ngɨrpu ra Kon tɨtenjɨn wa pɨlwa.” \v 37 Ɨ Yesu ɨna rɨga eyinonj Ton kɨma Petro dɨde Jebedaimna b'ɨga nɨmog. Seg Ton ket ngor wa gar kopa dɨde gar bebɨg b'atomonj. \v 38 Seg ket Ton ten amninonj da, “Koina wɨngawɨnga ma sobijog gar kopa e ainy momta uj okatam. Wɨn wekene dɨkɨnd dɨde yɨpand Kon kɨma yɨr opngɨki wekene!” \v 39 Ɨ re ɨngkek ket Ton sobijog paja wa b'ɨsonkitonj, Ton ket kum ujokonj dɨde ket wɨp gou wa yomnonj, seg ket Godɨm pɨlwa yɨr opmitenonj da, “Kor B'u! Sɨ Man onggɨtyam Koina b'ɨdgotnena kapo yewaikite Kor pɨlke, rada ɨtemb rɨrɨr e. Ajɨ goro Koina singi ke, ajɨ Moina singi kena.” \v 40 Seg ket re Ton ket ɨtendonj nowa b'auyaena rɨga wa pɨlwa ɨ yutunga nat ten adarinonj. Seg Ton ket Petrond yomnonj da, “Rɨngma, wa awɨr im danda yɨpa odede sobijog wɨnɨnd yɨpand Kon kɨma yɨrkokar wɨmenam? \v 41 Yɨr opngɨki wekene, dɨde yɨr opmitenina! Nokɨm da ɨdenat maka wɨn Satanamna otonkena takatenindam. Waina wɨngawɨnga ukoi singi im Kon kɨma yɨrkokar wɨmenam, ajɨ waina jɨ re yarɨm im dɨde danda kesa im.” \v 42 Onggɨt kak ke Yesu b'usaya nɨmogɨm yikonj dɨde yɨr opmitonj da, “Kor B'u! Rada ɨtemb ma rɨrɨr e onggɨtyam b'ɨdgotnena kapo ewaikitam Kor pɨlke dɨde rada Kon b'ogla ɨtemb kapo onaen, sɨ Moina singi b'ogla rawɨk.” \v 43 Ɨ re Ton kwa ɨtendonj opimemb b'auyaena rɨga wa pɨlwa, Ton b'usaya adarinonj towa yutungand. Ɨ towaina yɨrkɨp re bebɨg na yutɨtɨp wekenonj. Sɨ onggɨt penaemb ton yɨt wungonj. \v 44 Ɨ ket Yesu opimemb b'auyaena rɨga erarinonj dɨde ket b'usaya dea de yikonj. Seg ket re Ton nowam yɨr opmitonj Godɨm pɨlwa, Ton ɨna yɨpa wɨp yɨt usaireninonj rɨja na re Ton naskand yerkenonj. \v 45 Seg ket Yesu ɨtendonj b'auyaena rɨga wa pɨlwa, Ton ten amninonj da, “Wɨn yutunga dɨde wɨram nasim dadal wekenyɨt. Yɨr de, wɨn re kemb momta e. Yɨpa rɨga ke Rɨgamna B'ɨga tɨb yii negɨr mɨle rɨga wa yɨm kumb wa. \v 46 Utnɨkinam, men ket wowɨn Kor tɨb iyoyam rɨgam pɨlwa! Yɨr, ɨtemb ke ton ik Kor wus wa.” \s1 Rɨgap Yesund Yɨmɨnd Yusunato \r (Mak 14:43-50; Luk 22:47-53; Yoan 18:3-12) \p \v 47 Ɨ ket onggɨt wɨnɨnd re Yesu dɨdea yɨt opurenand yɨbnonj, Twelp (12) b'auyaena rɨga wɨngɨrɨnd yɨpa rɨga Yudas yɨna mopyam sɨ rɨga dɨde Ju rɨga waina elda rɨga wa pɨlke ikonj yɨpand ukoi rɨga bobo kɨma yepiya re geja giri dɨde kibam yɨmɨnd teito. \v 48 Ɨ ɨtemb Yesumna tɨb iyoi rɨga, Yudas kea towa pɨlwa wumɨr yoramitonj da, “Ra yena ra kon ikwasɨn dor omongnena kɨma, ɨtemb jɨ rɨga. Sɨ wɨn Tin b'obogɨl yɨmɨnd usunasya dor.” \v 49 Sɨ re Yudas ikonj Yesum pɨlwa, ton odenja Yesund yomnonj da, “Ouyaena Rɨga, simesime!” dɨde ket Tin yomongnenonj. \v 50 Seg ket Yesu tin yomnonj da, “Kor rɨga! Nangga singi mɨle nat metket re yomnɨke!” Ɨ odedend ket rɨgap Yesum pɨlwa b'ɨsonkurto ɨ ket Ti pɨlɨnd yɨm aramkɨto ɨ dɨde ket yɨmɨnd yusunato. \v 51 Ɨ odedend ket Yesumna b'auyaena rɨga wɨngɨrɨnd yɨpa rɨgat tina geja giri yɨtrɨngatonj metkak ke, ɨ ket yɨna mopyam sɨ rɨgamna wɨko rɨga ma yɨpa yɨpya rom yɨpmarkitonj dɨde ket gou wa ɨsendonj. \v 52 Seg Yesu ket tin yomnonj da, “Moina geja giri yoramite tina metkak wa. Mop nokɨp komkesa rɨga yepim re geja giri engaenanj, ton opima geja giri ke uj taukanj. \v 53 Ma wɨn ma wumɨr im da Kon rɨrɨr e Kor B'und ɨgekisɨn da, ‘Man twelp (12) ukoi geja aneru bobo tetmɨkisinyɨt Kornɨm ɨrmekam,’ ɨ Ton odenja im ket tetmɨkisiny? \v 54 Ajɨ ra Kon Kor B'und ɨgekisɨn geja aneru ɨtmɨkitam, sɨ rɨdede nya kae opimemb yɨtkak rɨrɨrkɨp taukanj rɨnsim re yɨna peband Kor gatab ɨrɨki wekeny da b'ogla odede mɨle raukinem?” \v 55 Ɨ onggɨt wɨn natemb ket Yesu opimemb rɨga bobo amninonj da, “Ma wɨn Kena okatam notupya geja giri dɨde kibam kɨma odede wɨp rɨngma ra wɨn raskol rɨga okasya? Bibɨr weanjweanj Kon wa ouyaenand omiti nɨbnenenyɨmɨn yɨnametɨnd, ajɨ wɨn maka Ken yɨmɨnd nusunasma. Ajɨ wɨn Ken otade odede nya ke nokasya. \v 56 Sɨ komkesa onggɨtyam mɨle aukanj re nok mim da ɨdenat opimemb bageyam waina ɨrɨki yɨtkak rɨrɨrkɨp taukanj.” Seg ket komkesa b'auyaena rɨgap Yesund yɨraro dɨde b'ɨkento. \s1 Yesu Onyitonj Ju Rɨga Waina Memba Wɨpɨnd \r (Mak 14:53-65; Luk 22:54-55, 63-71; Yoan 18:13-14, 19-24) \p \v 57 Ɨ rɨga yepiya re Yesund yɨmɨnd yusunato, ton ket Yesund yiyo yɨna mopyam sɨ rɨga Kayapam met wa, rɨkɨnd re Ju rɨga waina gog ouyaena rɨga dɨde Ju rɨga waina elda rɨga yɨpand b'eomkurto. \v 58 Ajɨ Petro kea Yesund pajapaja yɨmta undoka yiyonj ngɨrpu ama re yɨna mopyam sɨ rɨga ma met kara mora dunda wa. Ɨ ton ket kara wɨngɨr wa b'ɨgaronj dɨde ket nɨnda yɨnamet yɨr ɨpka rɨga kɨma yɨpand omitonj yɨr ongongɨm nangga e tawɨk Yesum pɨlɨnd. \v 59 Ɨ re kot yɨpangendo, yɨna mopyam sɨ rɨgap dɨde komkesa Ju rɨga waina Sanedrin membap Yesum gatab ɨjongki yɨr ungata yɨt oraka eyento rɨdede nya kae Tin onganji. \v 60 Nangga ma jɨ da jogjog b'anygɨnena yɨr ungata rɨga tuwonj Yesum gatab yɨt ɨjongkam, ajɨ makwa nangga yɨt na adarkɨto. Ajɨ yɨmta ke nɨmog yɨr ungata rɨga tetkonda \v 61 ɨ ket endenonda da, “Onggɨt rɨgat yindenonj da, ‘Kon rɨrɨr e Godɨmna yɨnamet iporken dɨde nowa bibɨr kɨma b'usaya orangen.’” \v 62 Seg re ket yɨna mopyam sɨ rɨga onyitonj rɨga wa wɨpɨnd, ton ket Yesund yerkitonj da, “Nangga pae Man maka mɨra nomninyɨt? Ropim Mor pɨlke yɨt onggɨtyam negɨr yɨr ungatena yɨt gatab rɨnte re nɨmog rɨgap Mor pɨlwa iya?” \v 63 Ajɨ Yesu re mumakesa na yɨbnonj. Sɨ ket ɨtemb yɨna mopyam sɨ rɨgat Tin yomnonj da, “Sɨ kon yilo Godɨmna nyɨ kɨma Men mitngaen da Man b'ogla danda kɨma tɨrɨr yɨt opulisɨt sowa pɨlwa. Rɨka Man ɨmɨnjog Keriso, Godɨmna B'ɨga et?” \v 64 Ɨ ket Yesu tin mɨra yomnonj da, “Sɨ kemb man mindenyɨt. Ajɨ Kon ɨmɨnjog wen tamninyɨn da, \q1 ‘Otade ke wɨn ɨta Rɨgamna B'ɨga yɨr ongya \q2 omiti Komkesa Dandam Rɨgɨb Rɨgamna yɨmjog yɨm tab ke juwai kɨma pɨpmetɨnd \q2 ɨ kwa menonɨnd moi kumbɨnd wub kumb ke.’” \m \v 65 Ɨ re yɨna mopyam sɨ rɨgat Yesu ma yɨt utkundonj, ton kea ket soro kɨma tina kobɨrgɨm yɨnyowendonj dɨde ket ton rɨga amninonj da, “Nangga mim men ket kwa yɨr ungata yɨt arakindam Ti gatab? Yɨr de, otade wɨn kea Ti pɨlke Godɨnd ɨsadrena yɨt utkunjya. \v 66 Rɨja im wɨn nony aindam?” Ɨ ket rɨgap tin yɨsmonggawo da, “Tina negɨr map uj yek.” \v 67 Seg ton ket auya ke Yesumna wɨp ɨtmanda yiyeno dɨde ket yɨmkɨk ke Tin ipowa yiyeno. Ɨ nɨndap ket ana ɨpokena yiyeno odede yɨt kɨma da, \v 68 “Keriso, man sowa b'agenae! Yete Men mipou?” \s1 Petro Yesund Yoenonj \r (Mak 14:66-72; Luk 22:56-62; Yoan 18:15-18, 25-27) \p \v 69 Ɨ re Petro yɨna mopyam sɨ rɨga ma met kara wɨngɨrɨnd kot aband omiti yɨbnonj, yɨpa yɨna mopyam sɨ rɨga ma wɨko ngɨmngai tikonj ti pɨlwa dɨde ket yomnonj da, “Madaka kea Galili tunggam Yesu kɨma mɨbnenenot.” \v 70 Ajɨ Petro b'aenonj komkesa rɨga wa wɨpɨnd da, “Kon ma wumɨr en nangga yɨt e man yopurenyɨt.” \v 71 Ɨ re Petro ket kot aba ke yikonj mora gatab wa, kwa yɨpa b'enga wɨko ngɨmngayɨt tin yɨr yongonj dɨde ket rɨga amninonj yepiya re de wekenonj da, “Ɨtemb rɨga re Najaret tunggam Yesu kɨma na yɨbnenenonj.” \v 72 Ɨ Petro ket b'usaya danda kɨma tɨrɨr omna yɨt kɨma b'aenonj da, “Kon ma wumɨr en emb jɨ rɨga.” \v 73 Ɨ sobijog wɨn kak ke rɨga yepiya re demb de owɨnki wekenonj, ton tuwonj Petrom pɨlwa dɨde ket tin yomno da, “Ɨmɨnjog e madaka Tina yɨmta undoka rɨga wɨngɨrɨnd yɨpa rɨga et, mop nokɨp moina opurenate men pɨtand momɨny da man re yɨpa Galili rɨga et.” \v 74 Seg ket Petro odede sake yɨt b'atomonj da, “Ra kon b'atɨnygɨnenyɨn, kon God ma sake ɨta okasɨn dem,” dɨde danda kɨma tɨrɨr yɨt ke Yesund yoenonj da, “Kon ma wumɨr en emb jɨ rɨga.” Re ket seg, odenja pauro ara yikenonj. \v 75 Sɨ Petro ket kea nony aukonj Yesu ma opureni yɨtkak da, “Yu sɨwɨny yɨmta kena pauro ara tuweny dor, ajɨ man naska Ken ɨta nowapyam notiyenyɨt dor.” Ɨ ton ket bau wa opendonj dɨde ukoi gar kopa kɨma yii b'ɨrɨnenonj. \c 27 \s1 Yesund Yiyo Pilatom pɨlwa \r (Mak 15:1; Luk 23:1-2; Yoan 18:28-32) \p \v 1 Ɨ ɨspari ke sɨtawarjogɨnd komkesa yɨna mopyam sɨ rɨgap dɨde Ju rɨga waina elda rɨgap Yesum gatab yɨpand yɨt ɨglenena seg auto dɨde ket tɨrɨr yomno Tin ongandam. \v 2 Seg re ket ton ket Yesund yɨjobɨko ɨ yiyo ɨ dɨde ket Roma gabmani mopyam Pilatom yɨm kumb wa yoramito. \s1 Yudas Iskariyotɨmna Uj gatab Yɨt \r (Ɨtai 1:18-19) \p \v 3 Ɨ onggɨt wɨnɨnd re Yesum tɨb iyena rɨga Yudas odede mɨle yɨr yongonj rɨna re Yesund ongandam tɨrɨr yomno, ton ma sobijog na nony bebɨg awonj da, “Kon kea naemb negɨr mɨle yomnɨken Ti pɨlɨnd.” Seg ton ket yɨna mopyam sɨ rɨga dɨde Ju rɨga waina elda rɨga wa etendainonj teti (30) silba koin. \v 4 Ɨ ton ket ten amninonj da, “Kon kea negɨr mɨle yomnɨkmɨn nokɨp kon negɨr mɨle kesa rɨga na tɨb iyɨmɨn wa pɨlwa ongandam.” Ajɨ todaka tin yɨsmonggawo da, “Nangga e de sowa pɨlwa? Ma sɨn kɨma bebɨg e, moda mor ma.” \v 5 Seg Yudas ket silba koin b'ɨskansinonj yɨnametɨnd ɨ ket opmarkitonj ɨ dɨde ket dea ta yikonj, ngɨrpu ket tilenggyam kai b'atoukonj. \v 6 Ajɨ yɨna mopyam sɨ rɨgap opimemb silba koin esɨka eyento ɨ ket endento da, “Ɨtemb re ma rɨrɨrkɨpjog e onggɨtyam wulkɨp oramkam de yɨnamet gasa ongapapu pɨpmet wa, nokɨp opimemb re uj mɨra wulkɨp im.” \v 7 Sɨ ton ket yɨt yɨgleneno dɨde ket tɨrɨr yomno, sɨ ton ket onggɨt wulkɨp ke pam ke gasa omnɨka rɨgamna gou kɨpol yokato, nokɨm da ɨdenat tungg tɨb kesa rɨga wa gop eukapu pɨpmet tainy. \v 8 Sɨ onggɨt mop paemb rɨgap ɨtemb gou kɨpol ogena yiyenyi ngɨrpu yu da, “Kus ke Gou Kɨpol”. \v 9 Sɨ onggɨt mɨle kenaemb bageyam Yeremiyamna odede opureni yɨtkak rɨrɨrkɨp aukɨto da, “Ɨ ton opimemb teti (30) silba koin emdɨto re yɨpa rɨga okatam ogeni mɨra na, rɨna re nɨnda Ju rɨgap mɨra yogeno yɨpa rɨgand mɨra omnam ɨtemb rɨga gatab. \v 10 Ɨ ton ket opimemb wulkɨp engauto pam ke gasa omnɨka rɨgamna gou kɨpol okatam. Sɨ odede mɨle aukonj re onggɨt rɨrɨr nat rɨja na re Yonggyam ken ningaenonj.” \s1 Pilato Yesund Yerkitonj \r (Mak 15:2-5; Luk 23:3-5; Yoan 18:33-38) \p \v 11 Ɨ re Yesu Roma gabmani mopyam Pilatom wɨpɨnd onyitonj, ɨtemb Roma gabmani rɨgat ket Yesund yerkitonj da, “Man Ju rɨga waina king et?” Ɨ Yesu mɨra yomnonj da, “Owɨ, kemb man mindenyɨt.” \v 12 Ɨ kwa yɨna mopyam sɨ rɨgap dɨde Ju rɨga waina elda rɨgap Yesum gatab negɨr yɨt apurento onggɨt kotɨnd, ajɨ Yesu makwa nangga ɨsmongga yɨt na yopulitonj. \v 13 Seg ket Pilato Yesund yerkitonj da, “Ma man maka utkundenyɨt opimemb komkesa negɨr yɨtkak rɨnsim re ton apurenanj Mor gatab?” \v 14 Ajɨ Yesu makwa ngai nangga yɨt na tin yɨsmonggawonj. Sɨ onggɨt mopɨp ɨtemb gabmani mopyam rɨga ma sobijog na kɨd kesa awonj. \s1 Pilato Tɨrɨr Yomnonj Yesund Wul B'agbagɨnd Ɨdrɨkam \r (Mak 15:6-15; Luk 23:13-25; Yoan 18:39–19:16) \p \v 15 Ita Ju rɨga waina Uj Ɨgwanti Nony Iyena Diyamdiyam Wɨnɨnd Roma gabmani mopyam yɨpayɨpa sɨbɨbmet rɨga apekeninonj Ju rɨga wa pɨlwa towaina singi rɨrɨrɨnd. Ɨtemb re Pilatom get ke mɨle naemb jɨ yɨbnawonj. \v 16 Ɨ onggɨt wɨnɨnd kea yɨpa ongwati sɨbɨbmet rɨga yɨbnonj nyɨ da Baraba. \v 17 Sɨ re Ju rɨga b'eomto, Pilato ten arkisinonj da, “Yena wɨn singi yomnya kon openjɨn wanɨm, Baraba o Yesu yena re yogenai da Keriso?” \v 18 Nangga pena Pilato odede b'arkita yoramitonj nokɨp ton nony ke wumɨr na da Ju rɨga waina membap Yesund iyi re nonyɨk b'ɨponena mapae, ajɨ Ju rɨga wa pɨlɨnd re kea singi ebnawonj Tin opendam. \v 19 Ɨ re Pilato omiti yɨbnonj b'ɨsagɨkapu kasand, ti kongga ti odede yɨt yɨtmɨkitawonj da, “Man goro nangga na omnɨkɨm onggɨt negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨgam pɨlɨnd! Mop nokɨp yu sɨwɨny kon kor wɨmand ma sobijog na b'ɨdgotnena yokasɨn Ti map.” \v 20 Ajɨ yɨna mopyam sɨ rɨga dɨde Ju rɨga waina elda rɨgap Ju rɨga bobo danda kɨma ɨl ongka eyento, nokɨm da ɨdenat ton Pilatond ɨgekisi Baraband opendam ajɨ Yesund ongandam. \v 21 Ajɨ onggɨt Roma gabmani mopyam rɨgat ten amninonj da, “Sɨ osiemb nɨmog rɨga wɨngɨrɨnd yena wɨn singi yomnya kon opendam wa pɨlwa?” Sɨ ton ket yɨsmonggawo da, “Banaba na.” \v 22 Sɨ Pilato egekisinonj da, “Sɨ wɨn kea naemb Banaband singi yomnya. Sɨ daka nangga e kon omnɨken Yesum pɨlɨnd yena re yogenai da Keriso?” Seg ket komkesa rɨgap yɨsmonggawo da, “Wul b'agbagɨnd yɨdrɨke!” \v 23 Ɨ ket Pilato ten yɨt esmonggainonj da, “Nangga pae? Nangga ukoi negɨr mɨle na yomnɨkɨm?” Ajɨ ton pumb wa b'okta kana ara yoikɨndeno da, “Wul b'agbagɨnd yɨdrɨke!” \v 24 Ɨ re Pilato odede towaina mɨle yɨr yongonj, ton kea b'angwatonj da tina yɨt re kea kɨp kesa ainy, ajɨ ukoi soro kɨma bebɨg re kea pɨta auka yik. Seg ton ket yɨpa besen nyɨ yokatonj dɨde ket rɨga bobo wa wɨpɨnd yɨm b'ɨsekonj odede yɨt kɨma da, “Kon re ma ɨta b'injawa okasɨn onggɨt rɨgamna uj gatab. Ɨtemb re wada waina bebɨg e.” \v 25 Seg ket komkesa rɨga bobop yɨsmonggawo da, “Tina uj gatab bebɨg b'ogla sowa pɨlɨnd dɨde sowaina b'ɨgawar wa pɨlɨnd rain.” \v 26 Seg re ket Pilato Banaband towa apendawonj, ajɨ ton kea tina geja rɨga engainonj Yesund ti wɨpɨnd ɨraskam. Ɨ re ɨraska seg yomno, ton ket Tin towa yɨm kumb wa yoramitonj wul b'agbagɨnd ɨdrɨkam. \s1 Geja Rɨgap Yesund Jɨ Malɨk Yomnɨko \r (Mak 15:16-20; Yoan 19:2-3) \p \v 27 Seg ket Roma gabmani mopyamɨmna geja rɨgap Yesund yiyo de tina wɨkopu met kara wɨngɨr wa, dɨde ket komkesa Roma geja rɨgap yɨpand tuwonj Yesum pɨlwa dɨde ket Tin yɨwatɨnto. \v 28 Ɨ ton ket Yesund kobɨrgɨm otogɨka yiyeno dɨde ket king pɨla kuskus kobɨrgɨm yikito. \v 29 Seg ton ket dɨngdɨng kai dɨra pɨla yogauko dɨde ket Ti mopɨnd ɨtemb dɨra yikito kingɨmna dɨra pɨla. Ɨ ket yɨpa buskak Tina yɨmjog yɨm wa yoramitawo kingɨmna kutɨp pɨla. Seg ket Ti wɨpɨnd kumop b'amka wuwenonj dɨde ket odede yɨt kɨma Tin jɨ malɨk omnɨka yiyeno da, “Simesime! Ju rɨga wa king!” \v 30 Ɨ ton ket Yesund auya ɨtmanda yiyeno, dɨde ton ket ɨtemb buskak Tin yɨsato ɨ ket onggɨt buskak ke Tina mopɨnd ipowa yiyeno. \v 31 Ɨ re ton Yesund jɨ malɨk omnɨka seg yomno, ton kea ɨtemb kobɨrgɨm yotokendawo dɨde ket Tinajog kobɨrgɨm yikoko, ngɨrpu Tin ket wɨp yiyo wul b'agbagɨnd ɨdrɨkam. \s1 Yesund Wul B'agbagɨnd Yɨdrɨko \r (Mak 15:21-32; Luk 23:26-43; Yoan 19:17-27) \p \v 32 Ɨ re geja rɨgap Yesund wɨp yiyo, nyawɨnd ket ton yɨpa Kurene tunggam rɨga wɨpwɨp yomno nyɨ da Simon. Ɨ ket ton Simonɨnd danda kɨma yingawo Yesu ma wul b'agbag iyoyɨm. \v 33 Ɨ ket Yesund wɨp yiyo yɨpa sukak wa tungg nyɨ da Golgota, engendena yɨtkak da “Uj Rɨgamna Mopkak Wɨmenapu Tungg”. \v 34 Ɨ re ket ton onggɨt sukak wa opekto, geja rɨgap Yesum yokawo wain rɨna re sap nyɨ kɨma yɨsleko dɨmɨr okawam. Ajɨ re Yesu met yotonkitonj, Ton singi kesa awonj onayam. \v 35 Ɨ re geja rɨgap Yesund wul b'agbagɨnd nil ke yɨdrɨko, ton ket Yesu ma kobɨrgɨm ɨtaika eyento pes b'arena wɨba ke. \v 36 Seg ket geja rɨgap dɨkɨnda omnɨkto onggɨt wul b'agbag wusɨnd dɨde ket Yesund yɨr engenda yiyeno. \v 37 Ɨ ton ket Yesu ma ongandam mop nyɨ yoramito Tina wul b'agbag pumb ke rɨna re wulpagpagɨnd odede erɨkto da, \qc “\sc Ɨtemb Yesu, Ju rɨga wa king\sc*”. \m \v 38 Ɨ onggɨt wɨnɨnd kwa kea nɨmog negɨr raskol rɨga Yesu kɨma wul b'agbagɨnd edrɨko, yɨpa Tina yɨmjog yɨm tab ke ɨ yɨpa Tina sawai yɨm tab ke. \v 39 Ɨ opandena rɨgap Yesund ugaga yiyeno towaina mop b'uwongnena kɨma da, \v 40 “Ɨ ɨte namb jɨ man rɨga. Man re mindot da, ‘Ɨta God ma yɨnamet iporken dem ɨ nowa bibɨr kɨma orangen dem.’ Sɨ molenggyam man yɨrkokar b'akae! Rada Man Godɨmna B'ɨga et, sɨ molenggyam gou wa ae wul b'agbag kumb ke.” \v 41 Ɨ kwa odede yɨpa wɨp nya ke yɨna mopyam sɨ rɨgap todaka Ju rɨga waina gog ouyaena rɨga dɨde Ju rɨga waina elda rɨga kɨma yɨpand Yesund jɨ malɨk omnɨka yiyeno towa wɨngɨrɨnd da, \v 42 “Ton nɨnda rɨga wa yɨrkokar akainonj, ajɨ Ton ma rɨrɨr e Tilenggyam yɨrkokar b'atkau. Sɨ Ton re Israel rɨga wa king e. Ɨ ra Ton otade gou wa tau wul b'agbag kumb ke, ɨdenatemb men ket gar ke utkunda ke Tin okasu. \v 43 Ɨ Ton Godɨnd nony ɨjawa yiyeny. Sɨ otade God b'ogla Tin gou wa yamɨn wul b'agbag kumb ke ra Ton singi tainy Tinɨm. Nokɨp Ton kea yindenonj da, ‘Kon re Godɨmna B'ɨga en.’” \v 44 Ɨ osiemb nɨmog raskol rɨga yepiya re wul b'agbagɨnd ɨdrɨki ebnonda yɨpand Yesu kɨma, todaka kwa yɨpa wɨp nya ke Yesund kea ugaga yiyenonda. \s1 Yesu ma Uj Wul B'agbagɨnd \r (Mak 15:33-41; Luk 23:44-49; Yoan 19:28-30) \p \v 45 Ɨ re lomtɨk awonj, sɨbɨbɨt komkesa gowukoi yɨkangɨndonj, ngɨrpu ama re ket tri (3) kɨlok awonj sɨmana gatabɨnd. \v 46 Ɨ re ama rɨka sɨmana gatab tri (3) kɨlok awonj, Yesu b'okta kana ara yikenonj da, “\sc Eli eli lema sabaktani?\sc*”\f + \fr 27:46 \ft Ton Aram yɨt kena yopulitonj, nokɨp ɨtemb re yɨpa opurena yɨt na Ju rɨga wa wɨngɨrɨnd.\f* —engendena yɨtkak da, “Kor B'u, Kor B'u, nangga pae Man Ken kak nɨaet?” \v 47 Ɨ rɨga yepiya re Yesum wusɨnd owɨnki wekenonj, ton kea Yesumna yɨt utkundo, ɨ ton ket endento da, “Onggɨt Rɨgat Eliya na ara yemok.” \v 48 Ɨ odenja ket towa wɨngɨrɨnd yɨpa rɨga b'ɨtkonj ɨ ket nyɨ ɨngmatenapu matres pɨla gasa yokatonj ɨ ket tokɨltokɨl ɨk besen wa yɨsonggonj, ɨ dɨde ket soksok buskak ke yɨponj, ngɨrpu ket ɨtemb matres pɨla gasa yurowatonj Yesumna tugɨm wa onayam. \v 49 Ajɨ daka nɨnda rɨgap endento da, “Tin yɨrara! Ma be men yɨr yangu Eliyand ɨta rɨka ik dor Tin gou wa omnam.” \v 50 Ajɨ Yesu b'usaya ukoi kana ara yikenonj, seg ket wɨngawɨngat Tin yɨraronj. \v 51 Ɨ yɨr de, re Ton uj awonj, ɨtemb ukoi gutomgutom kobɨrgɨm rɨna re yɨnametɨnd ewɨrɨnti yɨbnenenonj yɨnayɨna pɨpmet dɨde yɨna pɨpmet ganggand, ɨnyɨnyɨnd b'ɨnyowendonj pumb ke ngɨrpu ama re de gou wa. Ɨ kwa daka gowukoi kea mumamuma aenonj dɨde kea kɨla b'akangka wuwenonj. \v 52 Ɨ gopmet kea ɨpangka wuwenonj dɨde ket jogjog yɨna rɨga waina ujgɨm utnɨkto. \v 53 Ɨ opimemb rɨga yepiya re gɨmo yɨund oski gopmet ke opekto, ton yɨmta kena yɨna taun Yerusalem wa b'ɨgarkɨto ajɨ Yesut naska utnyitonj. Ɨ onggɨt kak ke ket jogjog rɨgap opimemb rɨga yɨr ongong eyento. \v 54 Sɨ ɨtemb Roma andred (100) geja rɨga mopyam yet re Yesund wul b'agbagɨnd ɨdrɨkam mɨle wɨp yomnonj dɨde opimemb geja rɨga yepiya re Yesund yɨr engenda yiyeno, ton kea yɨr angto jijɨg dɨde komkesa mɨle rɨna re aukɨto, sɨ ket ukoijog mogat kea ten akasinonj. Seg ton ket endento da, “Ɨmɨnjog e! Ɨtemb Rɨga re Godɨmna B'ɨga e.” \v 55 Ɨ dɨde demb de jogjog kongga daka kea pajapaja Yesund yɨr ɨpkand wekenonj yepiya re Galili eriya ke Yesund yɨmta undoka dɨde yɨm okaena iyo. \v 56 Ɨ opimemb kongga wa wɨngɨrɨnd toda kea dɨkɨnd wekenonj, Magdala tunggam Mariya ɨ Yakobo ake Yose towa mog Mariya, ɨ dɨde Jebedaimna b'ɨgawar wa mog. \s1 Yosep Yesu ma Ujgɨm Gop wa Yoramitonj \r (Mak 15:42-47; Luk 23:50-56; Yoan 19:38-42) \p \v 57 Ɨ re ket sɨ imokonj, yɨpa jogjog gasa kɨma rɨga Yosep Arimataya tungg ke ikonj yet re todaka yɨpa Yesumna b'auyaena rɨga na yɨbnonj. \v 58 Ɨ ɨtemb rɨga ket yikonj Pilatom pɨlwa dɨde ket tin yerkitonj Yesumna ujgɨm okatam. Sɨ ket Pilato kea geja rɨga engainonj Yesumna ujgɨm ti okawam. \v 59 Seg Yosep ket ujgɨm yokatonj dɨde ket kɨlkesa b'ogɨl kobɨrgɨm ke ponpon yomnɨkonj. \v 60 Re ket seg ton yiyonj tina sisɨl gopmet wa rɨna re ton gɨmo yɨund yeskonj dɨde ket yoramitonj gopmet wɨngɨr wa ɨ dɨde ket ukoi gɨmo ururkena yiyonj onggɨt gɨmo yɨund oski gopmet mora utwangkam. Seg ton ket ɨtemb gopmet ke yiwatonj.\f + \fr 27:60 \ft Ɨ opimemb towaina gopmet re met pɨla gɨmo dor yɨu ke eski wekenonj. Sɨ ma yɨpa kɨma ujgɨm na oramka eyenento yɨpa gopmetɨnd. Ɨ ujgɨm eungitam re ma gou ke imanggurka kena, ajɨ jaba ujgɨm oramita nena dɨde yɨpa ukoi gɨmo ke mora nena utwangki.\f* \v 61 Ɨ demb de Magdala tunggam Mariya dɨde kwa yɨpa ti nyɨmad Mariya kea omiti ebnonda yɨr dea ta gopmet wa. \s1 Geja Rɨgap Gopmet Yɨr Yengendo \p \v 62 Ɨ Yesumna ujgɨm gopmet wa yoramito re Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨrɨm B'angonjena Bibɨr nat.\f + \fr 27:62 \ft Ju rɨgap Praide yogenaeneno da B'angonjena Bibɨr, nokɨp onggɨt bibɨr seg ke ket Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨr e tainy. Sɨ ton ma rɨrɨr na onggɨt towaina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨrɨnd ujgɨm uwonyiti ɨraram.\f* Sɨ onggɨt penaemb yɨna mopyam sɨ rɨga dɨde Parisai rɨga yɨpand Pilatom pɨlwa wuwonj. \v 63 Ɨ ton ket Pilatond yomno da, “Sɨ ukoyam! Sɨn ɨta nonyɨnd yowamu da re ɨtemb b'anygɨnena rɨga yilo yɨbnonj, Ton kea odede yindenonj da, ‘Kon ɨta uj ke tutnyisɨn nowam bibɨrɨnd.’ \v 64 Sɨ onggɨt paemb man b'ingawa yoramite gopmet yɨr engendam ngɨrpu ama ra de nowam bibɨr, nokɨm da ke Tina b'auyaena rɨga tou dɨde yurowam ke Tina ujgɨm yakate. Seg ton ket kwa ke rɨga wumɨr ramneninem da Ton ke uj ke utnyis. Raemb odede tawɨk, rɨna re naska b'anygɨnena yɨt ke bebɨg aukonj re ma ukoi na, ajɨ ɨt re kikitumam b'anygɨnena yɨt ke tawɨk ra ɨtemb re ma sobijog bebɨg e pɨta tainy meranɨm.” \v 65 Ɨ ket Pilato ten esmonggainonj da, “Nɨnda yɨr engenda geja rɨga emjina, ɨ ket wuyɨt dɨde waina wumɨr ke danda ondrasya b'obogɨl yɨrgong omnɨkam.” \v 66 Seg ket opimemb yɨna mopyam sɨ rɨga dɨde Parisai rɨga yɨpand geja rɨga kɨma wuwonj gopmet wa dɨde ket so erka mal gopmet mora utwangki gɨmo kumbɨnd yoramito, ngɨrpu ton ket opimemb yɨr engenda geja rɨga engauto b'obogɨl yɨrgong omnɨkam dɨde ket ton ɨtekto. \c 28 \s1 Yesu ma Utnyita \r (Mak 16:1-10; Luk 24:1-12; Yoan 20:1-10) \p \v 1 Ɨ onggɨt Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨr seg ke naskajog bibɨr awonj re Sande na, ɨ onggɨt Sande sɨtawarjogɨnd Magdala tunggam Mariya ɨ dɨde ti nyɨmad Mariya ekonda gopmet yɨr ongongɨm. \v 2 Ɨ odedend ket ukoi jijɨg awonj, mop nokɨp Yonggyamɨmna aneru ikonj pumb tungg ke dɨde ket gɨmo yɨund oski gopmet mora wa yikonj ɨ dɨde ket ɨtemb gopmet mora utwangki gɨmo yururkitonj. Seg ket ton onggɨt gɨmo kumbɨnd omitonj. \v 3 Ɨ ɨtemb aneru tina wɨp re wenmam pɨla na dɨde tina kobɨrgɨm re bɨlbɨljog na raya pɨla o rɨm pɨla. \v 4 Sɨ opimemb yɨr engenda geja rɨgap ma sobijog na moga yuwado ɨtemb aneru, sɨ ton kea kaktɨtɨ aukɨto dɨde ket uj rɨga pɨla na ɨtkobɨki wekenonj. \v 5 Ɨ ɨtemb aneru osiemb kongga nɨmog amnonj da, “Goro wɨn moga tawa! Mop nokɨp kon wumɨr en da wɨn Yesu na orakam otupya yena re wul b'agbagɨnd yɨdrɨko. \v 6 Ajɨ Ton awɨr e dɨkɨnd. Mop nokɨp Ton kea utnyis rɨja na re Ton yindenonj. Tetka! Dɨde yɨr yonga pɨpmet rɨkɨnd re Tina ujgɨm yoramito! \v 7 Sɨ wɨn wanakana eka Tina b'auyaena rɨga wa pɨlwa ɨ ket ten wumɨr tamninya da, ‘Ton kea utnyis uj ke. Yɨr de, Ton naska e yik de Galili wa, ajɨ wɨn yɨmta kaim wuyɨt dem dɨde ket amaemb de wɨn Tin yɨr ongya dem.’ Seg, kor ɨnsimaemb yɨt wen wumɨr omnam.” \v 8 Seg osiemb kongga nɨmog wanakana ɨtemb gɨmo yɨund oski gopmet ke yiwatonda moga kɨma ajɨ ukoijog sam kɨma na, ɨ ton ket b'ɨkonda Tina b'auyaena rɨga wumɨr omnam. \v 9 Ɨ nyawɨnd odedend ket Yesu ten wɨpwɨp amnonj dɨde ket amnonj da, “Simesime!” Sɨ osiemb kongga nɨmog Yesum wus wa tetkonda ɨ ket kumsos b'amkonda dɨde ket Tina pɨs esopaya kɨma Tin yewangayonda. \v 10 Seg ket Yesu ten amnonj da, “Goro moga tawa! Eka dɨde Koina gar ke utkunda yɨngganwar wumɨr tamninya da ton wui dem Galili wa ɨ amaemb de Ken yɨr notngi dem.” \s1 Yɨr Engenda Geja Rɨga Waina Yɨdɨr Yɨt \p \v 11 Ɨ onggɨt wɨnɨnd re osiemb kongga nɨmog ekonda b'auyaena rɨga wa pɨlwa, todaka kea odedend nɨnda yɨr engenda geja rɨga wuwonj taun wa dɨde ket wumɨr amnento yɨna mopyam sɨ rɨga komkesa mɨle gatab rɨna re aukɨto gopmetɨnd. \v 12 Seg ket yɨna mopyam sɨ rɨgap yɨpand Ju rɨga waina elda rɨga kɨma b'eoma yokato ɨ ket ɨtemb bebɨg gatab yɨt yɨgleneno dɨde ket opimemb geja rɨga wa wulkɨp okawam tɨrɨr yomno. Sɨ ton ket opimemb yɨr engenda geja rɨga wa ukoijog wulkɨp akawo odede yɨt kɨma da, \v 13 “Wɨn ɨja na rɨga wumɨr tamnenindam da, ‘Tina b'auyaena rɨgapiya sɨwɨny tui dɨde ket Tin yurowam ke yiyi re sɨn yutungand wekenyɨn.’ \v 14 Ɨ ra Roma gabmani mopyam rɨgat onggɨtyam wa gatab yɨdɨr yɨt tutkunj, sɨn ɨta tin nony ngɨmbla omnyu ɨ ket wɨn ɨdenatemb ket maka bebɨgɨnd taukindam.” \v 15 Sɨ ket opimemb yɨr engenda geja rɨgap opimemb wulkɨp emdɨto dɨde ket ɨnaemb yɨt warabag yomnɨko rɨja na re yɨna mopyam sɨ rɨga dɨde Ju rɨga waina elda rɨgap ten engauto opurenam. Sɨ kea onggɨtyam yɨt warabag auka yikenonj Ju rɨga wa wɨngɨrɨnd ngɨrpu yu. \s1 Yesu ma Kikitum B'ingawa Yɨt \r (Mak 16:14-18; Luk 24:36-49; Yoan 20:19-23; Ɨtai 1:6-8) \p \v 16 Seg ket ileben (11) b'auyaena rɨga Galili wa wuwonj dɨde ket opekto onggɨt dor wa rɨtade re Yesu ten menonɨm engainonj. \v 17 Ɨ re ton Yesund yɨr yongo, ton kea kumsos b'amkɨto Tin ewangayam, ajɨ nɨnda re nonysɨpsɨp nat wekenonj. \v 18 Seg Yesu ikonj towa wus wa dɨde ket ten yɨt amneninonj da, “God kea Kor kupkakupka juwai nokawonj pumb tungg dɨde onggɨt gowukoi yɨr ɨpkam. \v 19 Sɨ onggɨt paemb wɨn wuwene komkesa b'engabenga yɨtam rɨga wa pɨlwa dɨde ket rɨga tamnɨkindam b'auyaena rɨga awowɨm, ɨ ket opimemb rɨga baptiso omnɨka teyenindam B'uɨm nyɨ kɨma ɨ B'ɨgam nyɨ kɨma ɨ dɨde Yɨnayɨna Wɨngawɨngam nyɨ kɨma. \v 20 Ɨ ket wɨn opimemb rɨga ouyaena teyenindam komkesa yɨtkak owamam rɨna re Kon wen engaeninond. Sɨ yɨr de, Kon ɨta wɨn kɨma ita wɨnɨnd ngɨrpu ama ra de onggɨt gowukoi kikitumjog bibɨr wa.”