\id LUK - Wipi NT -Papua New Guinea 2001 (web -2013) \h Luk \toc1 Lukɨmna Ɨrɨki God ma B'ogɨl Yɨrkokar Bage Yɨt \toc2 Luk ma Peba \toc3 Luk \mt1 Luk ma Peba \mt2 Lukɨmna Ɨrɨki God ma B'ogɨl Yɨrkokar Bage Yɨt \imt1 Isɨpkita Yɨtkak \ip Onggɨtyam God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt peba ɨrɨka rɨga re Lukte. Ɨ Luk re dokta rɨga na yɨbnonj dɨde yɨpa God ma obagendi kesa rɨga na. Ɨ ton onggɨtyam peba yɨrɨkonj re “Teopilom” pɨlwa na, ajɨ men ma wumɨr im yetemb jɨ ɨmɨnjog rɨga. Sɨ ton yama yɨrɨkonj re komkesa gar ke utkunda rɨga wa pɨlwa na yepiya re wekenonj Roma kantri wɨngɨrɨnd. Ɨ ton yɨrɨkonj re yɨtkak dɨmdɨm olngɨka kena Yesumna yɨrkokar wɨmena gatab rɨna re yɨr ungata rɨgap yɨr ongong eyento. \ip Ɨ ket Luk pɨtapɨta yomneny Yesund da Ton re yɨrkokar okawayam rɨga e Israel rɨga wa dɨde komkesa yɨtam rɨga wa. Ɨ Luk pɨtapɨta yomɨny da Yonggyamɨmna Yɨnayɨna Wɨngawɨngat Yesund ara yemokonj God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnenam gasa kesa rɨga wa pɨlwa. Ɨ onggɨt kupka b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt peba wɨngɨrɨnd ukoijog danda kɨma yopureny re onggɨt gatab im, opi re yɨr opmita ɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨnga ɨ kongga waina b'ingaena Yesumna wɨko wɨngɨrɨnd, ɨ dɨde negɨr mɨle ɨraba gatab yɨt. \c 1 \s1 Otomapu Yɨtkak \p \v 1-2 Kor rɨga, rɨgap kea otomapu ke towa yɨr ke yɨr angto mɨle rɨna re rɨrɨrkɨp aukɨto mera wɨngɨrɨnd dɨde onggɨt mɨle gatab yɨtkak kea pɨtapɨta amnento. Sɨ ma yɨpa kɨma rɨgapiya towa pɨlke onggɨtyam yɨtkak akatento dɨde b'atonkena wuwenonj yɨtkak dɨmdɨm olngɨkam dɨde ɨrɨkam odede wɨp ɨt re ton akatento towa pɨlke. \v 3 Ukoi rɨga Teopilo, koda kwa kea onggɨtyam kupka yɨtkak b'auyaena nekenond otomapu ke. Sɨ kon nony aen da ɨtemb re kornɨm b'ogɨljog e yɨtkak dɨmdɨm olngɨkam dɨde rɨrɨrkɨpjog e ɨrɨkam mornɨm. \v 4 Nokɨm da ɨdenat man b'ogɨl wumɨr kɨma temjateninyɨt onggɨtyam ɨmɨnjog yɨtkak gatab rɨna re man b'auyaenot. \s1 Baptiso Yoanɨmna Ukenda gatab Bage Yɨt \p \v 5 Onggɨt wɨnɨnd re Erod Yuda kantri king yebɨm, yɨpa yɨna sɨ rɨga yɨbnonj nyɨ da Jakariya, yet re Abiyamna sɨ rɨga bobo wɨngɨrɨnd yɨbnonj.\f + \fr 1:5 \ft Ju rɨga wɨngɨrɨnd komkesa re twenti powa (24) sɨ rɨga bobo na wekenenonj.\f* Ɨ ti kongga re Aronɨmna kus ke b'usmureni b'ɨgam pɨlke b'ɨga o, ɨ ti nyɨ wɨbnau re Elisabetɨt. \v 6 Sɨ osiemb molkongga re negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga na ebnonda Godɨm wɨpɨnd, dɨde ton komkesa Yonggyamɨmna b'ingawa yɨt dɨde yɨmak yɨt b'obogɨl yɨmta undoka eyeneninonda, sɨ ton b'injawa kesa na ebnenenonda. \v 7 Ajɨ towa makwa b'ɨga ebnainy, nokɨp Elisabet re popam na webɨm. Ɨ ton osiemb re kea mid ake molegɨt akatonj. \v 8 Ɨ yɨpa wɨnɨnd re Jakariyamna sɨ rɨga bobo waina wɨn akatawonj sɨ omnɨkam, sɨ ton sɨ amnɨkinonj Yonggyamɨmna yɨnametɨnd. \v 9 Ɨ onggɨt wɨnɨnd ton towa wɨngɨrɨnd Jakariyand yobagendo re towaina rɨga obagenda get ke mɨle kena so omnam ngɨrangngɨrang sɨ gasa yɨnametɨnd, sɨ Jakariya ket b'ɨgaronj yɨna pɨpmet wa ngɨrangngɨrang sɨ gasa so omnam. \v 10 Ɨ re ɨtemb ngɨrangngɨrang sɨ gasa embomb yiyenonj, komkesa rɨga bobo re yɨr opmita na yomnɨko bau ke. \v 11 Ngɨrpu yɨpa Yonggyamɨmna aneru pɨta awonj ti wɨpɨnd dɨde onyitonj ngɨrangngɨrang sɨ gasa embombpu kap yɨmjog yɨm tab ke. \v 12 Ɨ re Jakariya tin yɨr yongonj, ton ket wɨnga kesa na awonj dɨde mogat tin danda kesa yomnonj. \v 13 Sɨ onggɨt anerut tin yomnonj da, “Jakariya! Goro moga tawɨm! God kea moina yɨr opmita utkunj, sɨ mor kongga Elisabet ɨta mor yɨpa leo b'ɨga mutkendau dem. Man tin nyɨ oeket dem Yoan. \v 14 Ɨ mor pɨlɨnd ɨta dem sam, ɨ man ukoijog sam e taet dem. Ɨ jogjog rɨgap kwa toda opima sam taukanj dem tina ukenda gatab map. \v 15 Mop nokɨp ton ukoijog rɨga e tainy dem Yonggyamɨm wɨpɨnd. Ɨ ton makwa ɨta wain\f + \fr 1:15 \ft Wain re yɨpa ɨkjog e rɨnsim re rɨgap amnɨkenenanj greip kɨp ke.\f* dɨde danda ɨk onaya teyeniny dem. Ɨ God tin get kae Yɨnayɨna Wɨngawɨnga ke yɨndangɨr omɨny dem ti mogɨmna komɨnd. \v 16 Sɨ ton jogjog Israel rɨga tengenjiny dem towa God Yonggyamɨm pɨlwa. \v 17 Ɨ ton kwa Yonggyamɨmna naska nya wa e yik dem Godɨmna Wɨngawɨnga kɨma dɨde danda kɨma odede yɨpa wɨp ɨt re Eliya re dɨde. Sɨ ton b'uwar waina gar tengenjiny dem towaina b'ɨgawar wa pɨlwa b'ogɨl b'ubɨgawarɨnd wɨmenam, dɨde kwa tengenjiny dem utkunda kesa rɨga de negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨgaina b'ogɨl nony menamena wa. Ɨ dɨde ton tangonjeniny dem God ma obagɨki Israel rɨga, nokɨm da ɨdenat ton Yonggyamɨnd gar ke okatenyi dem.” \v 18 Sɨ ket Jakariya anerund yomnonj da, “Rɨdede e kon moina yɨt ɨmɨnjogɨm omnyɨn? Mop nokɨp kon re mid en, dɨde kor kongga toda kwa tina b'ɨga ukuka wɨn re kea yɨukitonj.” \v 19 Ɨ anerut ket tin yɨsmonggawonj da, “Kon Gabriyel ten yete re kon Godɨm wɨpɨnd onyiti nɨbnenenyɨn. Sɨ Godɨt ken nɨtmɨkis mor pɨlwa men wumɨr omnam dɨde onggɨtyam b'ogɨl bage yɨt mornɨm pɨtapɨta omnam. \v 20 Sɨ yɨr de, man ɨta yɨt kesa taet. Ɨ man ma rɨrɨr e yɨt tapureninyɨt, ngɨrpu ra onggɨtyam gasa ɨmɨnjog tainy dem, mop nokɨp man maka koina yɨt ɨmɨnjogɨm amneninyɨt. Ajɨ ra onggɨtyam wɨn okas dem, koina yɨt opima rɨrɨrkɨp taukanj dem.” \p \v 21 Ɨ onggɨt wɨnɨnd rɨgap Jakariyand kasar yomnɨko, dɨde ton kɨd kesa auto, mop nokɨp ton pɨnjog na yɨbnonj yɨnamet wɨngɨr wa. \v 22 Ajɨ re ton bau wa opendonj, ton ma rɨrɨr na yɨt opurenam awonj towa pɨlwa. Sɨ rɨgap ket wumɨr yokato da ton kea liyalliyal gasa yɨr yong yɨnamet wɨngɨrɨnd. Ɨ ton ɨtaikena kena ten yɨt amninonj, dɨde ton ma rɨrɨr na yɨt opurenam. \v 23 Ɨ re tina sɨ omnɨka wɨn yundwatonj, ton ket tina met wa yikonj. \v 24 Ɨ onggɨt wɨn kak ke ti kongga Elisabet kom kɨma awonj, sɨ ton paib (5) mobi kɨma tinta wɨbnenenonj dea ta tina met wa dɨde ton ket odede windenonj \v 25 da, “Oo, nomae kor Yonggyam! Yu ke odede b'ogɨl wɨko nomnɨkau. Sɨ yu ɨtemb, kor Yonggyam yɨm nokau koina ɨngar awɨr omnam rɨga wa wɨngɨrɨnd.” \s1 Yesumna Ukenda gatab Bage Yɨt \p \v 26 Ɨ re Elisabet siks (6) mobi kɨma kom yowamonj, God yɨpa aneru nyɨ da Gabriyel yɨtmɨkitonj yɨpa taun wa ogenaya da Najaret Galili eriya wɨngɨrɨnd. \v 27 Sɨ onggɨt anerut yikonj de yɨpa pɨl esopai kesa ngɨmngayɨm pɨlwa, yet re tɨrɨr yomnonj Dawidɨmna kus ke rɨga Yosep kɨma molkongga awowɨm. Ɨ ɨtomb pɨl esopai kesa ngɨmngayɨmna nyɨ re Mariyat. \v 28 Ɨ ket anerut tin wodaronj tina met wa, ɨ womnonj da, “Sime! Man Godɨmna wurar okai kongga et. Sɨ Yonggyam ɨta man kɨma.” \v 29 Ajɨ Mariya onggɨtyam yɨtkak map nony bebɨg kɨma nonysɨpsɨp na awonj, dɨde ton nony ke windenonj da, “Rɨdede wɨp e jɨ onggɨtyam sime yɨtkak?” \v 30 Ɨ anerut ket tin womnonj da, “Mariya! Goro moga tawɨm! Mop nokɨp God kea Tina wurar mor mokau. \v 31 Sɨ man yɨr de, man ɨta kom kɨma taet dem, ɨ ket leo b'ɨga e ukenjɨt dem. Ɨ man Tin nyɨ oeket dem Yesu. \v 32 Ɨ Ton ɨta ukoijog rɨga tainy dem, ɨ rɨgap Tin nyɨ ogenai dem pumbjog Godɨmna b'ɨga, ɨ dɨde Yonggyam God ɨta Ti okau dem Ti b'u Dawidɨmna king pɨpmet. \v 33 Ɨ Ton wɨp tamniny dem Yakobɨmna b'usmureni b'ɨga ngɨrpu kesa, dɨde ɨtemb Tina pumb tungg makwa ɨta b'etpau dem.” \v 34 Ajɨ kwa Mariya ket anerund yɨsmonggawonj da, “Rɨdede e onggɨtyam yɨt ɨmɨnjogɨm tau dem, nokɨp kon get ke ma rɨga kɨma pɨl b'asopai e nɨbnyɨn?” \v 35 Ɨ anerut ket tin wɨsmonggawonj da, “Ɨta Yɨnayɨna Wɨngawɨnga tinɨk dem mor kumbɨnd, dɨde pumbjog God ma dandat ɨta kukum motɨny dem. Sɨ onggɨt paemb onggɨt yɨnayɨna ukendi B'ɨgand ogenai dem da Godɨmna B'ɨga. \v 36 Sɨ man yɨr de, mor kus ke kongga Elisabet, ton re molegjog o, ajɨ ton ti ɨta leo b'ɨga kom borand. Ɨ rɨgap wogenaeneno da ton re popam o, ajɨ ton ke siks (6) mobi kɨma e kom yowam. \v 37 Mop nokɨp Godɨm Ti ɨta danda komkesa gasa rɨrɨrkɨp omnɨkam.” \v 38 Sɨ Mariya ket windonj da, “Sɨ b'ogɨl e, kon re Yonggyamɨmna wɨko ngɨmngai en. Toko moina opureni yɨtkak rɨrɨrkɨp raukinem kor pɨlɨnd.” Seg ket anerut tin wɨraronj. \s1 Mariya Elisabetɨnd Wesmaronj \p \v 39 Sɨ ket onggɨt wɨnɨnd Mariya b'angonjenonj dɨde ket mukupmukup menon yokatonj de dor tungg wa, ɨ dɨde ket opendonj de yɨpa taun wa Yuda eriya wɨngɨrɨnd. \v 40 Ngɨrpu ton b'ɨgaronj Jakariyamna met wa dɨde Elisabetɨnd simesime womnonj. \v 41 Ɨ re Elisabet utkundonj Mariyamna simesime yɨtkak, odenja tina kom borand b'ɨga b'arurkitonj, ɨ ket God Yɨnayɨna Wɨngawɨnga ke Elisabetɨnd yɨndangɨr womnonj. \v 42 Sɨ Elisabet ket ukoi ara kɨma obailitonj gar sam kɨma, ɨ ket Mariyand womnonj da, “Man re b'ogɨl omni kongga et komkesa kongga wa wɨngɨrɨnd. Dɨde moina komɨnd b'ɨga toda kwa b'ogɨl omni e. \v 43 Nangga pae onggɨtyam b'ogɨljog mɨle awɨk kor pɨlɨnd, ɨte re kor Yonggyamɨmna mog tik kor pɨlwa ken esmaram? \v 44 Mop nokɨp re moina simesime nonykok b'ɨgar koina yɨpya bora wa, odenja komɨnd b'ɨga ma sobijog sam kɨma na b'arurkis. \v 45 Sɨ ton b'ogɨl omni omb jɨ yeto re yɨtkak gar ke akateniny rɨna re Yonggyam tin wumɨr womnonj, mop nokɨp opimemb Tina yɨtkak opima ɨmɨnjogɨm taukanj.” \s1 Mariyamna Esourena Ger \p \v 46 Ɨ ket Mariya windonj da, \q1 “Koina kukɨpɨt kor Yonggyamɨnd nyɨ pumb wa yurowateneny. \q2 \v 47 Ɨ koina wɨngawɨngat ɨta koina yɨrkokar okawayam Godɨm pɨlɨnd ukoi sam yomnɨkeneny. \q1 \v 48 Mop nokɨp kon re goujog wɨko kongga en, ajɨ Godte b'obogɨl yɨr ɨpka niyeny. \q2 Ɨ mop nokɨp kwa komkesa rɨga yepim re yu wekeny dɨde tekenkeneny warɨtawarɨta onggɨt gowukoyɨnd, ton opima ken b'ogɨl notɨnenenyi yu ke dɨde naska nya wa. \q1 \v 49 Mop nokɨp dandayam God kea ukoijog gasa nomnɨkainonj. \q2 Ɨ Tina nyɨ re yɨnayɨna e. \q1 \v 50 Ɨ God tena kear amnɨkeneniny \q2 yepim re Tin moga kɨma yesourenenyi komkesa yunɨm dɨde warɨm b'usmureni rɨga wa wɨngɨrɨnd. \q1 \v 51 God Tina yɨm ke danda wɨko amnɨkeneniny, \q2 sɨ Ton ket b'asourena rɨga erenjaeneniny yepim re towaina garɨnd b'asourena nony menamena amnɨkenenanj. \q1 \v 52 God ukoi wɨp iyoi rɨga gou wa amnɨkeneniny towaina pɨpmet ke, \q2 ajɨ Ton rɨga pumb wa urowateneniny yepim re towalenggyam gou wa aukenenanj. \q1 \v 53 God owoupa rɨga ngor amnɨkeneniny b'ogɨl gasa ke, \q2 ajɨ jogjog gasa kɨma rɨga yɨmkak nena etmɨkeneniny. \q1 \v 54-55 God kea yɨm akaeneninonj Tina wɨko rɨga Israelɨnd, \q2 odede na ɨt re rɨngmena re Ton tɨrɨr yɨt amninonj mera b'uwar. \q1 Sɨ onggɨt penaemb Ton ngɨrpu kesa nonyɨnd awameneninonj \q2 kear omnenam Abraamɨm pɨlwa dɨde tina komkesa b'usmureni b'ɨgawar wa pɨlwa.” \p \v 56 Sɨ Mariya ama rɨka nowa mobi kɨma na Elisabet kɨma wɨbnonj, ɨ ket ton ɨtendonj ti tungg wa. \s1 Baptiso Yoanɨmna Ukenda Yɨt \p \v 57 Ɨ Elisabetɨm ket wɨn wokatawonj b'ɨga ukendam, ɨ ton ket leo b'ɨga yukendonj. \v 58 Sɨ ti wuswus rɨgap dɨde tina kus rɨgap utkundo da kea Yonggyam tin ukoi kear womɨny. Sɨ ket ton tuwonj ti pɨlwa, dɨde yɨpand gɨlgɨl sam yomnɨko ton kɨma. \v 59 Ɨ re b'ɨga eitɨm (8) bibɨr awonj ukendi kak ke, ton b'usaya tuwonj Jakariyamna met wa onggɨt b'ɨgam pɨlɨnd God ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨle omnɨkam. Ɨ ton pop ti nyɨ oekam yomno re ti b'uɨmna nyɨ, Jakariya kena. \v 60 Ajɨ ti mog ket esmonggainonj da, “Nayɨ, Yoante ti nyɨ ɨbnau.” \v 61 Ɨ todaka tin womno da, “Moina kus rɨga wa wɨngɨrɨnd makwa ɨta rɨga yete odede nyɨ ke oeki.” \v 62 Ajɨ ti b'u re yɨpya dum dɨde yɨt kesa na yebɨm. Sɨ onggɨt penaemb ton ti b'und yerkito ɨtaikena kɨma da, “Rɨnggɨtyam nyɨ e man singi yomnyɨt tin nyɨ oekam?” \v 63 Ɨ ton ket egekisinonj yɨpa ɨrɨkapu wulpagɨm iyoyɨm, dɨde ket yɨrɨkonj da, “Tina nyɨ re Yoante.” Sɨ onggɨt map komkesa rɨgap kɨd kesa aukɨto. \v 64 Ɨ odenja ket tina tugɨm ake weyat b'ogɨl awonda yɨt opurenam. Ɨ ton ket Godɨnd esourena yiyenonj. \v 65 Ɨ re komkesa ti wuswusam rɨgap onggɨtyam mɨle yɨr yongo, ton moga na aukɨto. Ɨ dɨde kea komkesa rɨgap kupka dor tunggɨnd Yuda eriya wɨngɨrɨnd yɨt b'ataya yiyeno onggɨtyam mɨle gatab. \v 66 Sɨ komkesa utkunda rɨgap kea onggɨtyam mɨle gatab nonyɨk b'amdena wuwenonj towaina garɨnd, dɨde ton ket b'ɨgekena wuwenonj da, “Ɨtemb b'ɨga rɨdede wɨp rɨga e ɨbɨm dem warɨ?” Mop nokɨp ton kea yongwato da Yonggyamɨmna danda yɨm kea omanda ton kɨma yɨbnenenonj. \s1 Jakariyamna Esourena Ger \p \v 67 Ɨ ket God Yoanɨmna b'u Jakariyand Yɨnayɨna Wɨngawɨnga ke yɨndangɨr yomnonj, sɨ ton bage yɨt apureninonj da, \q1 \v 68 “Yesoulita Yonggyamɨnd, Israel rɨgaina Godɨnd, \q2 mop nokɨp Ton kea Tina rɨga eskena eyeneninonj dɨde ket towaina negɨr mɨle erabinonj ten ɨtraram negɨr mɨlem pɨlke. \v 69 Ɨ Ton kea yɨrkokar okawam danda pɨta yomnonj meranɨm \q2 Tina wɨko rɨga Dawidɨmna b'usmureni rɨga wa wɨngɨrɨnd. \q1 \v 70 Odede na ɨt re rɨngmena re Ton get ke tɨrɨr omni yɨt akainonj Tina yɨna bageyam waina tugɨmɨnd pɨtapɨta omnenam. \q2 \v 71 Onggɨtyam yɨrkokar okawa dandate men yɨrkokar okawam nɨtrarkeneniny meraina geja rɨga wa pɨlke \q2 dɨde komkesa rɨgaina danda yɨm wa pɨlke yepim re singi kesa nomnenanj. \q1 \v 72 Sɨ onggɨt penaemb God kear amnɨkeneninonj mera b'uwar, \q2 ɨ onggɨt paemb kwa Ton nonyɨnd yowameneny Tina yɨna outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt. \q1 \v 73-75 God kea danda kɨma Tina nyɨ kɨma yindonj onggɨtyam tɨrɨr omni yɨt mera b'u Abraam pɨlwa. \q2 Ɨ ket mera daka nokainonj ɨtrɨngendam geja rɨgaina danda yɨm wa pɨlke. \q1 Nokɨm da ɨdenat men meraina komkesa yɨrkokar wɨmena wɨngɨrɨnd moga kesa Ti wɨko omnɨkaindam \q2 Ti wɨpɨnd yɨna b'amnena mɨlend dɨde negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨlend. \q1 \v 76 Kor b'ɨga! Man ɨta pumbjog rɨgamna bageyam nyɨ okasɨt dem. \q2 Mop nokɨp man naska e meket dem Yonggyamɨmna nya ongonjenam, \q2 ɨ Ton ket mor kak kae yik dem. \q1 \v 77 Mante dem Tina rɨga wumɨr tamneninyɨt dem da God opima towaina negɨr mɨle awɨr tamnɨkiny dem, \q2 ɨ ɨngkaimemb ton ket yɨrkokar okatenyi dem. \q1 \v 78 Onggɨt mop paemb jɨ da mera God re kɨd ke kear b'amnena rɨga e. \q2 Sɨ ra wɨn okas, yɨrkokar okawa rɨga opima men netɨsmariny dem odede wɨp ɨt re lomkongga rɨngma ra tɨlis sɨbɨbɨnd. \q2 \v 79 Nokɨm da ɨdenat Ton tunyomareniny rɨga yepim re sɨbɨbɨnd dɨde ujɨmna danda wɨrand wekeny, \q2 ɨ ɨngkaimemb Ton men wang nitiyeniny dem de ngɨmbla nya wa meraina menon wɨngɨrɨnd.” \p \v 80 Ɨ ngɨrpu ket b'ɨga onyitonj dɨde wɨngawɨnga ke danda awonj. Ɨ ton ket yɨbnenenonj dea ta wul kesa tungg wa, ngɨrpu ton ket Israel rɨga wa wɨpɨnd pɨtapɨta awonj. \c 2 \s1 Yesumna Ukenda Yɨt \r (Mat 1:18-25) \p \v 1 Ɨ onggɨt wɨnɨnd, Roma mopyam king Kaisa nyɨ da Augusto, kea b'ingawa yɨt yoramitonj Roma kantri rɨga komkesa nyɨ b'aramkam gabmani peba wa. \v 2 Sɨ re onggɨtyam naskajog nyɨ b'aramka wɨn awonj, Kwireniyot Roma gabmani mopyam yebɨm Siriya eriya wɨngɨrɨnd. \v 3 Ɨ komkesa rɨga ɨtendento towainajog ukendipu taun wa nyɨ b'aramkam. \v 4 Ɨ Yosep toda yiwatonj Najaret taun ke Galili eriya wɨngɨrɨnd de Dawidɨmna taun wa nyɨ yogenayo da Betleem Yuda eriya wɨngɨrɨnd, mop nokɨp ton re yɨpa Dawidɨmna b'usmureni b'ɨga na. \v 5 Ɨ Yosep yikonj Betleem taun wa re Mariya kɨma na yana kɨma re ton tɨrɨr yomnonj molkongga awowɨm. Ajɨ Mariya re kom kɨma na momta B'ɨga ukendam. \v 6 Ɨ re ton dea de Betleem wa ebnonda, ti ket wɨn wokatawonj B'ɨga ukendam. \v 7 Sɨ ton ket ti naskajog leo B'ɨga pɨta yomnonj, ɨ B'ɨga kukum yomnɨkonj kobɨrgɨm ke, ngɨrpu yoramitonj b'angga ongenapu wul iyoki bora wa. Mop nokɨp komkesa obai met re yɨndangɨr na wekenonj, sɨ towa maike ket pɨpmet awonj wɨmenam. \s1 Mamoi Yɨr Ɨpka Rɨga dɨde Aneru \p \v 8 Ɨ onggɨtyam taun bau ke yap nata nɨnda mamoi yɨr ɨpka rɨga wungawungapu pɨpmetɨnd wekenonj. Ɨ yɨpa sɨwɨnyɨnd ton towaina mamoi yɨrgong omnɨka eyento. \v 9 Ɨ onggɨt sɨwɨnyɨnd Yonggyamɨmna aneru pɨtapɨta awonj towa wɨpɨnd, ɨ ket Yonggyamɨmna b'ogɨl ɨnyomarenat ten anyowainonj. Sɨ ton ma sobijog moga na aukɨto. \v 10 Ajɨ anerut ket ten amninonj da, “Goro moga tainam! Mop nokɨp kon ukoijog sam kɨma God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt e pɨtapɨta omnyɨn wa pɨlwa rɨnte ra dem komkesa rɨga wa tainy. \v 11 Sɨ yu ke wanɨm yɨrkokar okawayam pɨta ainy Dawidɨmna taunɨnd. Ton re Kerisote yete re Yonggyam. \v 12 Ɨ ɨja emb jɨ wɨn ɨmɨnjogɨm ɨmjasya koina yɨt. Ra wɨn wuyɨt, wɨn ɨta odarya yɨpa b'ɨga kobɨrgɨm ke kukum omnɨki dɨde oramiti b'angga ongenapu wul iyoki borand.” \v 13 Ɨ yɨr kesa borand pumb tungg ke ukoi geja aneru bobo yɨpand aukɨto onggɨtyam yɨpa aneru kɨma dɨde Godɨnd yesoureno ɨ dɨde endento da, \q1 \v 14 “B'ogɨl ɨnyomarena Godɨm pɨlwa pumb tunggɨnd, \q2 dɨde God kea ngɨmbla yoramis gowɨnd rɨga wa pɨlwa yena re God sam kɨma singi eyeniny!” \p \v 15 Ɨ re anerup ten erarkɨto ɨ ɨtekto de pumb tungg wa, mamoi yɨr ɨpka rɨgap towalenggyam towalenggyam aena wuwenonj da, “Sɨ b'ogɨl e, mabe wuyɨn Betleem taun wa, ɨ yɨr ongongɨm yapu onggɨtyam auki gasa rɨna re Yonggyam men wumɨr nomniny.” \v 16 Sɨ ton ket mukupmukup wuwonj dɨde adarto Mariya ɨ Yosep ɨ dɨde b'ɨga sobijog oramiti b'angga ongenapu wul iyoki borand. \v 17 Ɨ re ton b'ɨga sobijog yɨr yongo, seg ket ton kea rɨga wumɨr amnento onggɨtyam yɨtkak gatab rɨna re aneru towa usekainonj onggɨt b'ɨga gatab. \v 18 Ɨ re rɨgap utkundento mamoi yɨr ɨpka rɨgaina opureni yɨtkak, ton komkesa rɨga kea kɨd kesa aena wuwenonj towaina opureni yɨt gatab. \v 19 Ajɨ Mariya re kea komkesa onggɨtyam yɨtkak angapinonj ɨpɨndena kɨma tina gar wa. \v 20 Ɨ mamoi yɨr ɨpka rɨgap Godɨnd b'ogɨl ɨnyomarena yokaeno dɨde esourena yiyeno onggɨtyam komkesa mɨle gatab rɨna re ton utkundento dɨde yɨr angto odede yɨpa wɨp rɨja na re anerut towa usekainonj. Ɨ ton ket odede esourena kɨma ɨtekto. \s1 Yesu God ma Obagendi Tɨrɨr Omni Mal Wugɨm Ɨpka Mɨle Yokatonj \p \v 21 Ɨ re b'ɨga eitɨm (8) bibɨr awonj ukendi kak ke, Ton kea God ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨle yokatonj. Ɨ ket Tin nyɨ yoeko da Yesu, ɨtemb nyɨ ɨnta ɨt re rɨja na re aneru Mariyand wingawonj Tin nyɨ oekam, re ton maka Tin komɨnd yowamonj. \p \v 22 Ɨ Mariya ake Yosep towaina ɨseka mɨle omnɨkam bibɨr awonj rɨna re Mosemna gog yɨtɨt Ju rɨga engaeninonj b'ɨga ukendi kak ke omnɨkam. Sɨ ton Yesund yiyonda Yerusalem wa Yonggyamɨm okawam. \v 23 Mop nokɨp ton singi na Yonggyamɨmna gog yɨt rɨrɨrɨnd omnɨkam ɨt re ɨrɨki yɨbɨm da, “God b'ingawa yɨt yoramitonj da wɨn komkesa naskajog ukki leo b'ɨga nyɨ taekindam dem da ton re Yonggyamɨm yɨna omni im.” \v 24 Ɨ kwa ton singi awonda Godɨm pɨlwa sɨ gasa okawam Yonggyamɨmna opureni gog yɨt rɨrɨrɨnd ɨt re da nɨmog gimai o nɨmog sisɨlyam kimɨk. \s1 Simeonɨmna Esourena Ger \p \v 25 Ɨ onggɨt wɨnɨnd yɨpa rɨga yɨbnonj Yerusalem taunɨnd nyɨ da Simeon. Ton re negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga na dɨde Godɨnd moga kɨma ewangaya rɨga na. Sɨ ton yɨr yungaukenenonj re Keriso na yet ra Israel rɨga wa yɨrkokar takainy dem. Ɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨnga kea ton kɨma yɨbnenenonj. \v 26 Ɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨngat ket nonony yɨt pɨtapɨta yomnenainonj da, “Man ma ɨta uj yɨr onget dem ngɨrpu ama ra dem man yɨr onget dem Yonggyamɨmna Keriso.” \v 27 Ɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨngat tin ket wɨp yomnonj menonɨm de yɨnamet wa. Ɨ re ket ton yɨnamet aba wa opendonj, odedend ket molkonggap todaka towa B'ɨga Yesund iyonda onggɨt pɨpmet wa gogɨmna b'ingawa rɨrɨrɨnd mɨle omnɨkam Ti pɨlɨnd. \v 28 Sɨ Simeon ket onggɨt B'ɨgand yokatonj dɨde yɨm kumbɨnd yowamonj. Ɨ ton ket Godɨnd b'ogɨl yɨt kɨma yesoulitonj odede da, \q1 \v 29 “Yonggyam! Kon re moina wɨko rɨga en, ɨ yu man kea koina gar bebɨg awɨr yomnyɨt moina tɨrɨr omni yɨt rɨrɨrɨnd, \q2 sɨ kon ket rɨrɨr e ngɨmbland gowukoi ɨraren. \q1 \v 30 Mop nokɨp kon kea koina yɨrkɨpjog ke yɨr yongen moina Yɨrkokar Okawa Rɨga. \q2 \v 31 Man kemb onggɨtyam Yɨrkokar Okawa Rɨga yongonjenyɨt komkesa gowukoi rɨga wa wɨpɨnd. \q1 \v 32 Ton re ɨnyomarenam ngaya e God ma obagɨki kesa rɨga wa, \q2 ɨ Ton re b'ogɨl ɨnyomarena e moina rɨga, Israelɨm.” \m \v 33 Sɨ ket Ti b'u ake Ti mog re kɨd kesa na awonda onggɨtyam Ti gatab opureni yɨt map. \v 34 Ɨ Simeon b'ogɨl amnonj Ti b'u ake Ti mog, ɨ ket Ti mog Mariyand womnonj da, “Yɨr, God yoramitonj onggɨt B'ɨgand re Israel wɨngɨrɨnd jogjog rɨga negɨr wa sap otenda mana dɨde b'ogɨl wa utnyita mana. Ɨ kwa Ton re yɨpa ongwatam mal e tainy rɨnte ra dem rɨgap Tin ɨsaenenyi. \v 35 Sɨ onggɨt paemb man ɨta okasɨt dem ukoi gar kopa odede rɨngma ra ukoi girit moina kukɨp b'ɨtpaukis, mop nokɨp ɨngkaemb jogjog rɨgaina negɨr nony menamena pɨta taukanj dem towaina gar ke.” \s1 Anamna Bage Yɨt \p \v 36 Ɨ onggɨt wɨnɨnd yɨpa kongga bageyam wɨbnonj re nyɨ da Ana. Ton re Panuwelɨmna ngɨmngai b'ɨga na, Aser gu wɨngɨrɨnd. Ɨ ton re molegjog na. Sɨ re ton leo kɨma awonj, ton seben (7) kemag kɨma na yɨpand ebnonda. \v 37 Onggɨt kak ke ton mik na rain ngɨrpu re ket eiti powa (84) kemag awonj. Ton makwa yɨnamet yɨrarenenonj, ajɨ ton ita sɨwɨny dɨde ita bibɨr Godɨnd yewangaenenonj owou uwabɨka kɨma dɨde yɨr opmita kɨma. \v 38 Ɨ onggɨt wɨnɨnd odedend ton ket tikonj yɨnamet wa, dɨde Godɨnd sɨteket yɨt yomnonj. Seg ket ton onggɨt B'ɨgam gatab apureninonj komkesa rɨga wa yepiya re yɨr ungauka yiyeno da Keriso ɨta Yerusalemɨmna negɨr mɨle ɨrab dem. \p \v 39 Ɨ re Yosep ake Mariya komkesa mɨle endwasinonda Yonggyamɨmna gog rɨrɨrɨnd, ton ket ɨtendonda towainajog Najaret taun wa Galili eriya wɨngɨrɨnd. \v 40 Ɨ ademb de ɨtemb B'ɨga Yesu ɨnɨka yikonj dɨde kak seo auka yikonj. Ɨ Ton b'ogɨl multekɨp ke yɨndangɨr omni na yɨbnonj dɨde Godɨmna wurar re omanda Ton kɨma yɨbnenenonj. \s1 Kewar B'ɨga Yesu Yɨnametɨnd \p \v 41 Ɨ Yesu ma b'u ake mog re ita kemagɨnd Yerusalem taun wa menon yokatenenonda Ju rɨga waina Uj Ɨgwanti Nony Iyena Diyamdiyam Wɨnɨnd. \v 42 Sɨ ton onggɨtyam diyamdiyam omnɨka mɨle rɨrɨr nat wuwonj Yerusalem taun wa, re Yesu twelp (12) kemag rain. \v 43 Ɨ re ket onggɨtyam diyamdiyam wɨn b'undwatonj, molkonggap tungg wa yiwatonda rɨga bobo kɨma, ajɨ kewar b'ɨga Yesu omanda Yerusalem taunɨnd ɨtendonj. Ajɨ Ti b'u ake Ti mog re maka wumɨr awonda Tina ɨtenda gatab. \v 44 Sɨ ton towaina menon wɨngɨrɨnd ɨja na nony awonda da towa B'ɨga re ɨta yɨpand ik towa bobo wɨngɨrɨnd. Ɨ re ton yɨpa bibɨr kɨma pɨnjog menon yokatonda, ngɨrpu ton ket towa B'ɨgand oraka yiyenonda towaina kus rɨga wa wɨngɨrɨnd dɨde towa rɨgawar wa wɨngɨrɨnd. \v 45 Ajɨ re ket Tin maka yodaronda, ton ket nyatnyata Tin oraka yiyenonda ngɨrpu ɨtendonda Yerusalem taun wa. \v 46 Ɨ re ton oraka yiyenonda nowa bibɨr kɨma, ton ket Tin yodaronda yɨnamet aband omiti gog ouyaena rɨga ganggand. Sɨ Ton towaina opureni yɨtkak na utkundeninonj, ɨ dɨde Ton b'arkena aramiteninonj towa pɨlwa. \v 47 Ɨ re Ton mɨra amneninonj, komkesa rɨga yepiya re Tina yɨt utkundento, ton kɨd kesa na aena wuwenonj Tina b'ogɨl multekɨp dɨde Tina ɨsmongga yɨt gatab. \v 48 Ɨ onggɨt wɨnɨnd re Ti b'u ake Ti mog Tin yɨr yongonda, ton kea wɨnga kesa awonda. Sɨ ket Ti mog Tin yomnonj da, “Kor b'ɨga! Nangga pena Man sɨn odede ɨsnawa kesa nomnenyɨmɨt? Yɨr de, kon dɨde Mor b'u ma sobijog gar bebɨg kɨma na sɨn Men oraka miyenyɨma.” \v 49 Ɨ ket Yesu ten amnonj da, “Nangga ma wɨn Ken oraka niyenya? Wɨn ma wumɨr i da Kon b'ogla Kor B'uɨmna metɨnd nɨtɨbnyɨn?” \v 50 Ajɨ ton maka nony aukonda Tina opureni yɨtkak gatab rɨna re ten amnonj. \v 51 Ɨ ket Yesu yikonj Ti b'u ake Ti mog kɨma de Najaret taun wa. Ɨ re ton Najaret taunɨnd wekenenonj, Ton kea towaina yɨt akatenenainonj. Ajɨ Ti mog Mariya re kea komkesa Tina opureni yɨtkak angapeninonj tina garɨnd. \v 52 Ɨ Yesu kea Tina b'ogɨl multekɨp ke dɨde Tina uski ke ɨnɨka yikonj. Ɨ Godɨm pɨlke dɨde rɨga wa pɨlke singi b'iyena kea ukoi warabag auka yikenonj. \c 3 \s1 Baptiso Yoan Pɨtapɨta Amninonj Engendam Yɨtkak \r (Mat 3:1-12; Mak 1:1-8; Yoan 1:19-28) \p \v 1-2 Ɨ Godɨmna bage yɨt ikonj Jakariyamna b'ɨga Yoanɨm pɨlwa wul kesa tunggɨnd onggɨt wɨn nat re piptinɨm (15) kemag rau Tiberiyom yet re Roma mopyam king Kaisamna pɨpmetɨnd yɨbnonj, ɨ kwa re Pontiyo Pilato Roma gabmani mopyam yebɨm Yuda eriya wɨngɨrɨnd, ɨ kwa re Erod king pɨpmetɨnd yebɨm Galili eriya wɨngɨrɨnd, ɨ kwa re Erodɨmna yɨpa mog ke nany Pilip king pɨpmetɨnd yebɨm Ituraya eriya dɨde Trokoniti eriya wɨngɨrɨnd, ɨ kwa re Lisaniyo king pɨpmetɨnd yebɨm Abilene eriya wɨngɨrɨnd, ɨ kwa re Ana dɨde Kayapa yɨna mopyam sɨ rɨga pɨpmetɨnd rebna. \v 3 Ɨ Yoan ket yikenonj komkesa Yordan kɨlɨm wuswus tungg nata, ɨ ton pɨtapɨta omnena yiyenonj re engenda baptiso na negɨr mɨle ewaikitam gar ke. \v 4 Ɨja naemb jɨ ton onggɨtyam yɨtkak rɨrɨrkɨp omnam pɨtapɨta yomnenonj rɨnsim re bageyam Isayamna peband ɨrɨki wekeny odede da, \q1 “Ɨta ukoi ara b'emoka pɨta tainy dem wul kesa tunggɨnd da, \q2 wɨn Yonggyamɨm nya ɨspɨkaindam, \q2 ɨ Tina menonpu nya dɨmdɨm omnɨkaindam. \q1 \v 5 Sɨ komkesa kipkip pɨpmet b'ogla imanggurki waken, \q2 ɨ komkesa dor dɨde sukak pɨpmet ɨrɨnjɨp kesa iporki waken. \q1 Ɨ kaokao nya dɨmdɨm auki waken, \q2 dɨde komkesa negɨr b'uwombenapu gasa ewaikuri waken nya ke. \q1 \v 6 Ɨ ɨta ket komkesa rɨgap yɨr ongi dem Godɨmna yɨrkokar okawa mɨle.” \p \v 7 Ɨ Yoan rɨga bobo yɨt amninonj yepiya re wuwenonj ti pɨlwa baptiso okatam da, “Wɨn, negɨr guda kɨma gɨrem waina b'ɨgawar! Yet wen wumɨr amninonj da wɨn b'ogla b'ɨtkenindam Godɨmna ukoi soro kɨma b'ɨsagɨkam pɨlke rɨnte ra ik dem? \v 8 Sɨ onggɨt paemb ra wɨn singi engenda baptiso okatam, sɨ wɨn b'obogɨl garjog ke ɨmɨnjog engenjinam waina negɨr mɨlem pɨlke de Godɨm pɨlwa, dɨde ket onggɨt engendi mɨle rɨrɨrɨnd kɨp kɨma mɨlend wɨmena tuwenyɨt. Ɨ wɨn goro odede nonyɨk b'atɨmdeninam da, ‘Sɨn re Abraamɨmna b'ɨga im.’ Mop nokɨp kon kea wen amninyɨn da God rɨrɨr e onggɨt gɨmo wa pɨlke Abraamɨmna b'ɨga tawɨnkiny. \v 9 Sɨ yapa re kea wul mop wus nate yɨbɨm ɨgogɨm. Sɨ yonggyam ɨta onggɨt yapa ke komkesa wul ɨgka teyeniny rɨnsim re maka b'ogɨl kɨp ejagɨkanj, dɨde ton ket wul wa teskokiny so omnɨkam.” \v 10 Sɨ rɨga bobop tin yerkito da, “Nangga e ket omnɨku?” \v 11 Sɨ Yoan ten mɨra amninonj da, “Ya mana ra nɨmog kobɨrgɨm ɨbnau, ton b'ogla weweyam yakau tinɨm yet ra kobɨrgɨm kesa ɨbɨm. Ɨ ya mana ra owou ɨbnau, toda ɨja na yɨpa wɨp mɨle yamnɨk.” \v 12 Ɨ teks imdayam rɨga todaka tuwonj Yoanɨm pɨlwa baptiso okatam, ɨ ton ket tin yɨgekito da, “Ouyaena rɨga! Nangga e sɨn omnɨku?” \v 13 Sɨ ton ten amninonj da, “Wɨn b'ogla b'ingawa rɨrɨrɨnd teks imda teyenindam, ajɨ goro kwa onggɨt tumɨnd wewe imda teyeninam!” \v 14 Ɨ nɨnda geja rɨgap todaka tin yɨgekito da, “Nangga e sɨdaka omnɨku?” Sɨ ton ket ten mɨra amninonj da, “Goro wɨn ɨsanikesa waina danda ke rɨgaina wulkɨp imda teyeninam. Ɨ goro rɨga b'ɨsagɨkand oramitena teyeninam b'anygɨnena nya ke. Ajɨ wɨn b'ogla nony sam taukindam waina mɨra wulkɨp gatabɨm.” \p \v 15 Sɨ komkesa rɨga yepiya re Kerisond yɨr yungaeneno, ton towaina garɨnd Yoanɨm gatab ɨkalnena yiyeno da, “Rɨka ton amaya Kerisote?” \v 16 Sɨ Yoan komkesa rɨga mɨra amninonj da, “Kon nyɨ kaim wen baptiso amnɨkinyɨn, ajɨ ukoijog danda rɨga ɨta ik dem yaina danda e re Ti pumbjog wa e ajɨ koina re goujog wa e. Sɨ kon ma rɨrɨrkɨpjog rɨga en Tina yongɨnkak kai ɨtreka wɨko omnɨkam rɨna ra goujog wɨko rɨgat mɨle omnɨk. Ɨ Ton wen baptiso omnɨka teyeniny ra Yɨnayɨna Wɨngawɨnga kae dɨde wul dɨmɨl kae. \v 17 Ɨ Ton ɨta Ti yɨmɨnd owoukɨp iukapu sabol yowam, sɨ Ton ɨta Tina owou erngokapu pɨpmetɨnd komkesa uwakurki owoukɨp sabol ke ouroka teyeniny dɨde ket pumb wa b'ɨtɨskeniny rɨbɨm uturenam. Nokɨm da ɨdenat Ton b'ogɨlyam owoukɨp tekalneniny mogjɨ kesa kɨp dɨde au wa pɨlke. Ɨ ra Ton onggɨtyam wɨko seg omɨny, Ton ɨta ket b'ogɨlyam owoukɨp taramkiny owoukɨp ongapapu met b'ɨga wa, ajɨ Ton ket mogjɨ kesa kɨp dɨde au so tamnɨkiny osouka kesa wul ke.” \v 18 Sɨ Yoan God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt rɨga wa pɨtapɨta amnenainonj re jogjog b'engabenga b'ugowa yɨt kɨma na. \v 19 Ajɨ Yoan samany yɨt kɨma pɨtapɨta yomnenainonj king Erodɨmna\f + \fr 3:19 \ft Ɨtemb king Erod ti nyɨ re Erod Antipat yet re king pɨpmetɨnd yebɨm Galili eriya wɨngɨrɨnd.\f* negɨr mɨle rɨna re ton amnɨkinonj ti yɨngganɨmna kongga Erodiya kɨma dɨde komkesa tina negɨr mɨle gatab. \v 20 Ɨ re Erod Yoanɨnd sɨbɨbmet wa yoramitonj, sɨ ton ɨngkenaemb kwa tina negɨr mɨle b'usaya yangitonj komkesa tina negɨr mɨle tumɨnd. \s1 Yesu Baptiso Yokatonj \r (Mat 3:13-17; Mak 1:9-11) \p \v 21 Ɨ re komkesa rɨgap baptiso yokateno Yoanɨm pɨlke, Yesu toda kea baptiso yokatonj, dɨde yɨr opmitonj. Ɨ onggɨt wɨnɨnd wub ɨpangendonj, \v 22 dɨde Yɨnayɨna Wɨngawɨnga eouka ikonj Ti pɨlwa ɨja na ɨt re gimai re dɨde. Ɨ ket ara ikonj wub kumb ke da, “Man re Koina B'ɨga et yena re Kon singi miyenyɨn. Ɨ Kon ukoi sam en Mornɨm.” \s1 Yesu ma B'usmureni Nya \r (Mat 1:1-17) \li1 \v 23 Ɨ Yesu Ti wɨko yotomonj re Ti teti (30) kemag nat. Ɨ rɨgap ɨja na wumɨr yokateneno da, \li1 Ton re Yosepɨmna b'ɨga e, ɨ Yosep re Elimna b'ɨga e, \v 24 ɨ Eli re Matatɨmna b'ɨga e, \li1 ɨ Matat re Lebimna b'ɨga e, ɨ Lebi re Melkimna b'ɨga e, ɨ Melki re Yanaimna b'ɨga e, \li1 ɨ Yanai re Yosepɨmna b'ɨga e, \v 25 ɨ Yosep re Mattatiyamna b'ɨga e, ɨ Mattatiya re Amosɨmna b'ɨga e, \li1 ɨ Amos re Naumɨmna b'ɨga e, ɨ Naum re Eslimna b'ɨga e, ɨ Esli re Nagaimna b'ɨga e, \li1 \v 26 ɨ Nagai re Maatɨmna b'ɨga e, ɨ Maat re Mattatiyamna b'ɨga e, ɨ Mattatiya re Semeinɨmna b'ɨga e, \li1 ɨ Semein re Yosekɨmna b'ɨga e, ɨ Yosek re Yodamna b'ɨga e, \v 27 ɨ Yoda re Yoananɨmna b'ɨga e, \li1 ɨ Yoanan re Resamna b'ɨga e, ɨ Resa re Jerubabelɨmna b'ɨga e, ɨ Jerubabel re Salatiyelɨmna b'ɨga e, \li1 ɨ Salatiyel re Nerimna b'ɨga e, \v 28 ɨ Neri re Melkimna b'ɨga e, ɨ Melki re Adimna b'ɨga e, \li1 ɨ Adi re Kosamɨmna b'ɨga e, ɨ Kosam re Elmadamɨmna b'ɨga e, ɨ Elmadam re Erɨmna b'ɨga e, \li1 \v 29 ɨ Er re Yosuwamna b'ɨga e, ɨ Yosuwa re Eliyejerɨmna b'ɨga e, ɨ Eliyejer re Yorimɨmna b'ɨga e, \li1 ɨ Yorim re Matatɨmna b'ɨga e, ɨ Matat re Lebimna b'ɨga e, \v 30 ɨ Lebi re Simeonɨmna b'ɨga e, \li1 ɨ Simeon re Yudamna b'ɨga e, ɨ Yuda re Yosepɨmna b'ɨga e, ɨ Yosep re Yonamɨmna b'ɨga e, \li1 ɨ Yonam re Eliyakimɨmna b'ɨga e, \v 31 ɨ Eliyakim re Meleamna b'ɨga e, ɨ Melea re Menamna b'ɨga e, \li1 ɨ Mena re Matatamna b'ɨga e, ɨ Matata re Natanɨmna b'ɨga e, ɨ Natan re Dawidɨmna b'ɨga e, \li1 \v 32 ɨ Dawid re Yesaimna b'ɨga e, ɨ Yesai re Obedɨmna b'ɨga e, ɨ Obed re Boasɨmna b'ɨga e, \li1 ɨ Boas re Salmonɨmna b'ɨga e, ɨ Salmon re Naasonɨmna b'ɨga e, \v 33 ɨ Naason re Aminadabɨmna b'ɨga e, \li1 ɨ Aminadab re Adminɨmna b'ɨga e, ɨ Admin re Arnimna b'ɨga e, ɨ Arni re Esromɨmna b'ɨga e, \li1 ɨ Esrom re Peresɨmna b'ɨga e, ɨ Peres re Yudamna b'ɨga e, \v 34 ɨ Yuda re Yakobɨmna b'ɨga e, \li1 ɨ Yakob re Isakɨmna b'ɨga e, ɨ Isak re Abraamɨmna b'ɨga e, ɨ Abraam re Teramna b'ɨga e, \li1 ɨ Tera re Naorɨmna b'ɨga e, \v 35 ɨ Naor re Serukɨmna b'ɨga e, ɨ Seruk re Rɨumna b'ɨga e, \li1 ɨ Rɨu re Pelegɨmna b'ɨga e, ɨ Peleg re Eberɨmna b'ɨga e, ɨ Eber re Selamna b'ɨga e, \li1 \v 36 ɨ Sela re Kainanɨmna b'ɨga e, ɨ Kainan re Arpaksadɨmna b'ɨga e, ɨ Arpaksad re Semɨmna b'ɨga e, \li1 ɨ Sem re Nowamna b'ɨga e, ɨ Nowa re Lamekɨmna b'ɨga e, \v 37 ɨ Lamek re Mutuselamna b'ɨga e, \li1 ɨ Mutusela re Enokɨmna b'ɨga e, ɨ Enok re Yaretɨmna b'ɨga e, ɨ Yaret re Maalalelɨmna b'ɨga e, \li1 ɨ Maalalel re Kenanɨmna b'ɨga e, \v 38 ɨ Kenan re Enosɨmna b'ɨga e, ɨ Enos re Setɨmna b'ɨga e, \li1 ɨ Set re Adamɨmna b'ɨga e, ɨ Adam re Godɨmna b'ɨga e. \c 4 \s1 Satana Yesund Otonkena Yiyenonj \r (Mat 4:1-11; Mak 1:12-13) \p \v 1 Ɨ Yesu Yɨnayɨna Wɨngawɨnga ke yɨndangɨr omni na yɨraronj Yordan kɨlɨm. Sɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨngat Tin wɨp yomnonj wul kesa tungg wa. \v 2 Onggɨt wul kesa tunggɨnd Ton otonkena yokatenonj Satanam pɨlke poti (40) bibɨr kɨma. Ɨ Ton makwa nangga na awinonj onggɨt bibɨr wɨngɨrɨnd. Sɨ re ket Ton onggɨtyam bibɨr undwasinonj, sɨ Ton ket owoupa awonj. \v 3 Ɨ ket Satana Tin yomnonj da, “Rada Man Godɨmna B'ɨga et, Man ingaet onggɨtyam gɨmo engendam yɨpa sana kɨpolɨm.” \v 4 Ajɨ Yesu tin mɨra yomnonj da, “Yɨna peband ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da, ‘Rɨgat ma owou nena kae yilo yɨbɨm.’” \v 5 Ɨ ton ket Yesund yiyonj yɨpa pumbpumb pɨpmet wa, ɨ Tin ket youyainonj gowukoi komkesa kantri gatab sobijog wɨnɨnd. \v 6 Ɨ ket Satana Tin yomnonj da, “Kon Mor motkainyɨn onggɨtyam komkesa gowukoi danda dɨde komkesa kantrimna b'ogɨl ɨnyomarena. Mop nokɨp onggɨtyam komkesa re kor manaemb nogoninonj, sɨ kon rɨrɨr en ti ogonam yena ra kon singi omnyɨn. \v 7 Sɨ onggɨt paemb ra Man ken kumsos netɨmket, komkesa gasa ra ket Mor mima taukanj.” \v 8 Ajɨ Yesu tin mɨra yomnonj da, “Ɨja emb jɨ yɨna peband ɨrɨki yɨbɨm da, \q1 ‘Man moina Yonggyam Godɨnd kumsos emkenenyɨt, \q2 ɨ Ti nena mana emb wɨko omnɨkaenenyɨt.’” \m \v 9 Ɨ kwa ket Satana Yesund wɨp yiyonj de Yerusalem taun wa, dɨde Tin yonyitonj yɨpa yɨnamet papkak kumbɨnd. Ɨ ton ket Yesund yomnonj da, “Rada Man Godɨmna B'ɨga et, ɨngkek Man Molenggyam b'atiyakite de gou wa! \v 10 Mop nokɨp yɨna peband ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da, \q1 ‘God opima Tina aneru tengainy dem \q2 Men b'obogɨl yɨr engendam.’ \m \v 11 Ɨ kwa ɨrɨki yɨbɨm da, \q2 ‘Ɨ ton ket men towaina yɨm kumbɨnd motowami. \q1 Sɨ onggɨt paemb man ma ɨta ket moina pɨs taskisɨt motɨr kumbɨnd.’” \m \v 12 Ajɨ Yesu tin mɨra yomnonj da, “Yɨna peband kwa ɨja emb jɨ yindeny da, ‘Man goro moina Yonggyam Godɨnd otonkena mɨlend oramitenɨm!’” \v 13 Ɨ re ket Satana onggɨtyam komkesa otonkena mɨle undwasinonj, ton ket Yesund yɨraronj, ngɨrpu rokate ra kwa yɨpa b'ogɨl wɨn okas otonkenam. \v 14 Ɨ ket Yesu Yɨnayɨna Wɨngawɨngamna danda kɨma na ɨtendonj Galili eriya wa, sɨ Ti gatab yɨdɨr yɨt re kea kupka eriya nata yikenonj. \v 15 Ɨ Ton kea rɨga ouyaena eyeninonj towaina yɨr opmitenapu met nata, ɨ kea ket komkesa rɨgap Tin daka esourena yiyeno. \s1 Rɨgap Yesund Yɨsayo Najaret Taunɨnd \r (Mat 13:53-58; Mak 6:1-6) \p \v 16 Ɨ ket Yesu ɨtendonj Najaret taun wa rɨkɨnd re Ton ukoi awonj. Ɨ re Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨr awonj, Ton kea ket yikonj Ju rɨga waina yɨr opmitenapu met wa Tina get ke mɨle rɨrɨrɨnd, dɨde ket b'ɨgaronj wɨngɨr wa, ɨ ket onyitonj yɨna peba ogenkam. \v 17 Sɨ re yɨna peba owama rɨgat Ti yokawonj bageyam Isayamna eoromki peba, Ton ket peba yobgokonj dɨde oraka yiyonj onggɨtyam pɨpmet rɨkɨnd re odede yɨtkak ɨrɨki yebɨm da, \q1 \v 18 “Yonggyam Godɨmna Wɨngawɨnga ɨta kor pɨlɨnd, \q2 mop nokɨp Ton kea ken gaya ke neaukonj \q1 Tina b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnenam gasa kesa rɨga wa pɨlwa, \q2 ɨ Ton kea ken nɨtmɨkitonj pɨtapɨta omnenam Tina mɨle, \q1 opi re da ɨjobɨki rɨga ɨtrɨngkam ɨ yɨrdɨdɨ rɨga yɨr ɨpangkam, \q2 ɨ dɨde bebɨg awɨr omnam towa pɨlke yepim re bebɨg wɨrand wekeny, \q1 \v 19 ɨ kwa pɨtapɨta omnenam onggɨtyam kemag rɨdenasim ra Yonggyam rɨga kear tamneniny.” \m \v 20 Ɨ Ton ket peba yeoromkonj, ɨ peba owama rɨgam yokawonj. Ɨ re ket Ton omitonj yɨtkak pɨtapɨta omnenam, komkesa rɨga yepiya re wekenonj onggɨt Ju rɨga waina yɨr opmitenapu metɨnd, adea de Ti pɨlwa yɨr ɨsokto. \v 21 Ɨ ket Yesu b'atomonj opurena, ɨ ten amninonj da, “Yu kemb ɨtemb Isayamna ɨrɨki yɨtkak rɨrɨrkɨp ainy onggɨt opureni yɨtkak ke rɨna re wɨn utkundenya waina yɨpya ke.” \v 22 Sɨ komkesa rɨgap sam kɨma yɨt yɨmjateno Ti gatab, ɨ ton ket kɨd kesa aena wuwenonj Tina tugɨm ke opureni wurar kɨma yɨtkak gatab, ɨ ton b'ɨgekento da, “Rɨngma, ma ɨnte jɨ Yosepɨmna B'ɨga?” \v 23 Sɨ Yesu ten ramnin da, “Wɨn opima Kornɨm onggɨtyam tendam gatab yɨt tendenindam da, ‘Dokta! Man naska molenggyam moina kopa ke b'ɨsakende!’ Wɨn kwa tendenindam da, ‘Sɨn kea utkundentondam komkesa mɨle rɨna re man amnɨkinot Kaparnaum taunɨnd. Sɨ onggɨt paemb man b'ogla kwa dɨkɨnd moinajog tunggɨnd tamnɨkinyɨt onggɨtyam komkesa mɨle.’” \v 24 Ɨ kwa Ton ten amninonj da, “Kon ɨmɨnjog wen tamninyɨn da rɨgap makwa ɨta bageyam simesime yomnɨkenenyi tinajog tunggɨnd. \v 25 Ɨ Kon kwa ɨmɨnjog wen tamninyɨn da Eliyam wɨnɨnd re piro kesa wɨn awonj nowa kemag dɨde siks (6) mobi kɨma dɨde ukoi sou aukonj komkesa Israel gowɨnd, ma yɨpa kɨma mik kongga na wekenonj Israel wɨngɨrɨnd. \v 26 Ajɨ onggɨt wɨnɨnd God maka Eliyand yɨtmɨkitonj towa pɨlwa, ajɨ atata b'enga kantri wa, yɨpa mik konggam pɨlwa de Sarepta tungg wa Sidon eriya wɨngɨrɨnd. \v 27 Ɨ kwa ma yɨpa kɨma leprosi kopa rɨga na wekenonj Israel wɨngɨrɨnd onggɨt wɨnɨnd re Elisa bageyam yebɨm. Ajɨ makwa yɨpa rɨga kɨlkɨp kesa awonj towa wɨngɨrɨnd, ajɨ ɨna yɨpaina Siriya rɨga Naaman nenat.” \v 28 Ɨ re komkesa rɨgap onggɨtyam yɨtkak gatab utkundento onggɨtyam Ju rɨga waina yɨr opmitenapu metɨnd, sɨ ton ma sobijog na soro aukɨto. \v 29 Sɨ ton ket owɨnkɨto, ɨ ket Yesund otoukena yiyo de taun bau wa, ngɨrpu ket Tin yiyo de ekliti dor yɨu wa rɨkɨnd re onggɨtyam taun orangi yɨbnonj, nokɨm da Tin ɨski de paga wa. \v 30 Ajɨ Yesu yikonj re rɨga bobo ɨnyɨny nat, dɨde ket Ti menon yokatonj. \s1 Negɨr Wɨngawɨnga ma Okati Rɨga \r (Mak 1:21-28) \p \v 31 Ɨ re Yesu yikonj de Kaparnaum taun wa Galili eriya wɨngɨrɨnd, ademb de Ton ket rɨga ouyaena eyeneninonj ita Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨr wɨngɨrɨnd. \v 32 Sɨ rɨga re kɨd kesa na aena wuwenonj Tina ouyaena gatab, mop nokɨp Tina opureni yɨtkak re danda kɨma na wuwenonj. \v 33 Ɨ onggɨt Ju rɨga waina yɨr opmitenapu metɨnd omanda yɨpa Satanamna negɨr kɨlkɨl wɨngawɨnga ma okati rɨga yɨbnonj, ɨ ton ket ukoi ara kɨma obailitonj. \v 34 “Yaaa! Yaaa! Yesu Najaret tunggam! Nanggamog e Man sowa pɨlɨnd singi yomnyɨt? Rɨngma Man negɨr omna mim sɨn notupinyɨt? Kon wumɨr en yetet Man. Man re Godɨmna yɨnayɨna B'ɨgatet.” \v 35 Ajɨ Yesu ɨtemb jɨ negɨr wɨngawɨnga samany yiyowonj da, “Muma kesa ae! Or opende ti pɨlke!” Ɨ ket onggɨt negɨr wɨngawɨngat onggɨt rɨgand gou wa sap yotendonj rɨga wa wɨngɨrɨnd, ngɨrpu ton ket opendonj ti pɨlke, ajɨ ton makwa yɨpa ti kɨpear negɨr yomnawonj. \v 36 Seg ket komkesa rɨga re kɨd kesa na aena wuwenonj, ɨ dɨde ket towalenggyam towalenggyam b'arkena wuwenonj da, “Nangga yɨtkak e jɨ? Ton jɨjab kɨma dɨde danda kɨma e negɨr kɨlkɨl wɨngawɨnga yingau, ɨ ton ket openj.” \v 37 Ɨ ket Yesum gatab yɨdɨr yɨt re kea warabag auka yikenonj komkesa wuswus tungg nata. \s1 Yesu Jogjog Rɨga Kopa ke Esakenjinonj \r (Mat 8:14-17; Mak 1:29-34) \p \v 38 Ɨ Yesu ket Ju rɨga waina yɨr opmitenapu met yɨraronj, dɨde ket yikonj Simonɨmna met wa. Ɨ Simonɨmna konggayam jeam re omanda ukoi juwar kɨma wɨbnonj. Sɨ rɨgap ket Yesund wumɨr yomno ti gatab. \v 39 Sɨ Yesu ti wusɨnd onyitonj dɨde ket samany yɨt kɨma juwar weaukenawonj, sɨ ket juwarɨt tin wɨraronj. Ɨ ton ket odenja utnyitonj, ɨ ton ket Yesu dɨde Ton kɨma meni rɨga yɨm akainonj. \v 40 Ɨ re lom ipanjɨka yikonj, rɨgap eyento komkesa b'engabenga wɨp kopa kɨma rɨga Yesum pɨlwa. Sɨ Ton yɨpayɨpa kopa rɨga wa pɨlɨnd yɨm aramiteninonj, ɨ ket kea ten esakenjinonj. \v 41 Ɨ kea kwa negɨr wɨngawɨnga todaka opekto jogjog rɨga wa pɨlke odede ukoi ara kɨma da, “Man re Godɨmna B'ɨga et.” Ajɨ Ton ten samany eyowinonj dɨde ten eswanginonj yɨt opurenam, nokɨp ton wumɨr na da Ton re Kerisote. \s1 Yesu Nɨnda Tungg nata Yikenonj God ma Yɨt Pɨtapɨta Omnenam \r (Mak 1:35-39) \p \v 42 Ɨ re ket yɨsparonj, Yesu taun ke opendonj dɨde yikonj tintawar wa. Ɨ re rɨga bobop Tin oraka yiyeno, ton kea Tin yodaro, ngɨrpu ton ket Yesund yogoko da, “Goro sɨn nɨtrarinɨm!” \v 43 Ajɨ Yesu mɨra amninonj da, “Kon b'ogla God ma pumb tungg gatab God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnena iyenyɨn deta kwa nɨnda taun nata, mop nokɨp God onggɨt rɨl mapenaemb Ken nɨtmɨkitonj.” \v 44 Sɨ Ton ket kea God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnena yiyenonj Ju rɨga waina yɨr opmitenapu met nata komkesa Yuda eriya wɨngɨrɨnd. \c 5 \s1 Yesumna Naskajog B'auyaena Rɨga \r (Mat 4:18-22; Mak 1:16-20) \p \v 1 Ɨ yɨpa wɨnɨnd re rɨga bobo Godɨmna yɨtkak utkundeno Yesum pɨlke, ton pɨpmet b'ɨsatena kɨma Yesund yɨwatɨnto. Sɨ Ton re onyiti na yɨbnonj Genesaret sɨpa yurund. \v 2 Ɨ Ton nɨmog gɨga yɨr angonj rɨna re sɨpa yurund gɨl wa ɨsonati ebnonda. Ajɨ kabum ɨwɨka rɨgap kea onggɨt gɨga ke gɨl ɨpkɨto dɨde ket ton gɨr ɨseka nat wekenonj. \v 3 Ɨ Yesu yɨpa gɨga kumb wa angitonj, ɨt re Simonɨmna gɨga. Sɨ Ton ket Simonɨnd yerkitonj gɨl ke gɨga ɨsonatam sobijog ngai de nyɨ wa. Ɨ re rɨgap gɨga yɨsonato nyɨ wa, Yesu ket omitonj gɨga kumbɨnd, ɨ ɨngkenaemb ket Ton rɨga bobo auyaeninonj. \v 4 Re ket Ton ouyaena seg awonj, Simonɨnd yomnonj da, “Gɨga yiya kunɨnkunɨn kubol wa, ɨ amaemb de wɨn ket kabum ɨwɨkam gɨr tekoukindam!” \v 5 Sɨ Simon mɨra yomnonj da, “Ukoyam! Sɨn ke pop b'asoindam sɨwɨny pɨnpɨn, ajɨ makwa ngai nangga na ewɨkindam. Ajɨ ke man mindenyɨt, sɨ b'ogɨl e kon opima gɨr tekoukinyɨn.” \v 6 Re ket ton Yesumna yɨt rɨrɨrɨnd wɨko yomnɨko, sɨ ton ket ma yɨpa kɨma kabum na ewɨkto opimemb da jogjog, ngɨrpu towaina gɨr ɨpka wuwenonj. \v 7 Sɨ ton ket yɨm ke ara eauto towa wɨkomadwar yepiya re yɨpa gɨgand wekenonj da, “Tuyɨm yɨm okawam!” Seg ton ket tuwonj, ɨ ket nɨmognɨmog gɨga yɨndangɨr amno, sɨ osiemb re gɨga kea ɨtwa ekonda momta iuyongam. \v 8 Ɨ re Simon Petro onggɨtyam mɨle yɨr yongonj, ton ket sap otendonj Yesum wɨpɨnd ukoi b'ɨsnawa kɨma, ɨ yindonj da, “Yonggyam! Ewaikite kor pɨlke! Nokɨp kon re negɨr mɨle rɨga en.” \v 9 Mop nokɨp ton dɨde komkesa rɨga yana kɨma re ton yɨpand wɨko yomnɨko kabum ɨwɨkam, kɨd kesa na auto onggɨtyam jogjog kabum map rɨna re ton ewɨkto. \v 10 Ɨ Jebedaimna b'ɨga Yakobo ake Yoan yesi re Simonɨmna wɨkomad, toda kwa odede yɨpa wɨp na kɨd kesa awonda. Sɨ ket Yesu Simonɨnd yomnonj da, “Goro moga tawɨm! Man yu bibɨr ke taet ra ket rɨga ɨwɨkayam et.” \v 11 Seg ton ket gɨga gɨl wa esoneno, dɨde ket komkesa gasa erarkɨto, ngɨrpu Yesund yɨmta yundoko. \s1 Yesu Leprosi Kopa Rɨga Yɨsakendonj \r (Mat 8:1-4; Mak 1:40-45) \p \v 12 Ɨ re Yesu yɨpa taunɨnd yɨbnonj, adea de yɨpa leprosi kopa ke ɨkangɨndi rɨga yɨbnonj. Ɨ re ton Yesund yɨr yongonj, ton as eamanta kɨma sap otendonj Ti wɨpɨnd, dɨde ket Tin ɨl yongkonj da, “Yonggyam! Ra man singi taet, Man rɨrɨr e ken kɨlkɨp kesa notɨnyɨt.” \v 13 Ɨ Yesu ket Tina yɨm b'ɨtnɨkonj dɨde ket tin yesopayonj odede yɨt kɨma da, “Kon ɨta singi. Kɨlkɨp kesa ae!” Sɨ odenja ɨt ra leprosit tin yɨraronj. \v 14 Ɨ Ton ket tin yingawonj da, “Goro yena wumɨr omnɨm! Ajɨ dɨmdɨm na meket moina jɨ ouyawam de yɨna sɨ rɨgam pɨlwa. Ra ton ɨmjas dor da kea man ɨmɨnjog kɨlkɨp kesa aet, man ket Godɨm sɨ gasa tanggɨkinyɨt dor, ɨ eyinyɨt de yɨna sɨ rɨgam pɨlwa sɨ omnɨkam Mosemna b'ingawa yɨt rɨrɨrɨnd. Nokɨm da ɨdenat ton mɨtɨmjas rɨga wa wɨpɨnd da, ‘Man kea b'ɨsakenjɨt dɨde kɨlkɨp kesa aet.’” \v 15 Ajɨ Yesum gatab yɨdɨr yɨt re kea b'usaya warabag auka yikenonj. Ɨ ket jogjog rɨga bobo yɨpand wuwenonj Ti pɨlwa yɨt utkundam dɨde towaina kopa ke ɨsakendam. \v 16 Ajɨ Yesu kea towa pɨlke ewaikenenonj dɨde yikenenonj rɨga kesa tungg nata, ɨ ket ademb ta yɨr opmitenenonj. \s1 Yesu Dɨmɨr Kopa Rɨga Yɨsakendonj \r (Mat 9:1-8; Mak 2:1-12) \p \v 17 Ɨ yɨpa wɨnɨnd re Yesu rɨga ouyaena eyeninonj, Parisai rɨga dɨde gog yɨt ouyaena rɨga omanda omnɨki wekenonj yepiya re wuwenonj komkesa tungg ke Galili eriya wɨngɨrɨnd ɨ Yuda eriya ke ɨ Yerusalem taun ke. Sɨ Yonggyamɨmna danda kea dɨkɨnd Yesum pɨlɨnd yɨbnonj kopa rɨga ɨsakendam. \v 18 Ɨ onggɨt wɨnɨnd nɨnda rɨgap yɨpa dɨmɨr kopa rɨga tɨtɨnd iyo, ɨ ton ket nya oraka eyento tin met wɨngɨr wa ɨgaram dɨde oramitam Yesum wɨpɨnd. \v 19 Ɨ re ket maka re nya yodaro tin ɨgaram wɨngɨr wa rɨga bobo map, sɨ ton ket bau ke tɨt na ɨjo, ɨ wuwonj de ket met papkak kumb wa, ngɨrpu ton ket tumɨnd ouki gasa yotorko. Seg ton ket onggɨt borand tin inka yiyo tɨt kɨma de Yesum tunkɨpjog wa, ɨ ket yoramito Ti wɨpɨnd. \v 20 Ɨ re Yesu towaina gar ke utkunda yɨr yongonj, Ton yomnonj da, “Kor rɨga! Moina negɨr mɨle kemb awɨr auranj.” \v 21 Ɨ re Ju rɨga waina gog ouyaena rɨga dɨde Parisai rɨgap onggɨtyam yɨt utkundo, ton kea yɨt b'iklawa yiyeno da, “Yete jɨ rɨga ɨt re Godɨnd yɨsadreny? Yete rɨrɨr e negɨr mɨle awɨr omnɨkam? Ajɨ Godta tinta yɨpaina.” \v 22 Sɨ Yesu re kea wumɨr yokatonj towaina b'iklawa yɨt gatab, ɨ Ton ket ten amninonj da, “Nangga pae wɨn yɨt b'iklawa yiyenya waina garɨnd? \v 23 Rɨnte yɨt opulitam wewa ainy ɨt re da, ‘Mor negɨr mɨle kemb awɨr auranj' o da, ‘Utnyite, ɨ menon yokate'? \v 24 Ajɨ Kon yɨpa gasa e omnɨken wen ouyawam da Rɨgamna B'ɨgam ɨta Ti danda gowukoyɨnd negɨr mɨle awɨr omnɨkam.” Ɨ Ton ket ɨtemb rɨgand yomnonj yet re dɨmɨr kopa kɨma yɨbnonj da, “Kon motɨnyɨn. Utnyite, moina tɨt yurowate, ɨ moina met wa meke!” \v 25 Seg re ket odenja ton utnyitonj towa wɨpɨnd, ɨ tɨt yurowatonj rɨkɨnd re ton yutungi yɨbnonj, ɨ ket yiwatonj tina met wa Godɨnd esourena kɨma. \v 26 Sɨ komkesa rɨga kea wɨnga kesa auto, ɨ ket Godɨnd esourena yiyeno, ɨ dɨde ukoi mogat kea ten akasinonj. Sɨ ton ket endento da, “Yu men kɨd kesa kɨma e yiyata b'ogɨl mɨle yɨr yongu.” \s1 Yesu Teks Imdayam Lebind Ara Yemokonj \r (Mat 9:9-13; Mak 2:13-17) \p \v 27 Ɨ onggɨt kak ke ket Yesu opendonj, Ton kea yɨpa teks imdayam rɨga omiti yɨr yongonj teks imdapu metɨnd, nyɨ da Lebi. Sɨ Yesu ket tin yomnonj da, “Yɨmta nundoke!” \v 28 Ngɨrpu ton ket utnyitonj, ɨ ket komkesa gasa erarkinonj, dɨde ket Yesund yɨmta yundokonj. \v 29 Seg Lebi ket ukoi owou yomnɨkonj Yesu kɨma diyamdiyam awowɨm tina metɨnd. Sɨ ma yɨpa kɨma teks imdayam rɨga bobo ɨ kwa nɨnda rɨga yɨpand diyam awowɨnd wekenonj Yesu dɨde Tina b'auyaena rɨga kɨma. \v 30 Ajɨ re Parisai rɨga dɨde towa gatab ke gog ouyaena rɨgap onggɨtyam mɨle yɨr yongo, ton kea Yesumna b'auyaena rɨga ugagto dɨde egekitto da, “Nangga mop paim wɨn diyam aindam dɨde nyɨ anaikindam yɨpand teks imdayam dɨde negɨr mɨleyam kɨma?” \v 31 Seg ket Yesu ten mɨra amninonj da, “Ma kopa kesa rɨgapim dokta singi omnyi, ajɨ kopa kɨma rɨgapim. \v 32 Kon ma negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga na tatupinond engendam negɨr mɨlem pɨlke de Godɨm pɨlwa, ajɨ Kon ara emokam tatupinond re negɨr mɨle kɨma rɨga na towanɨm engendam negɨr mɨlem pɨlke de Godɨm pɨlwa.” \s1 Owou Uwabɨka Wɨn Okata gatab Yɨt \r (Mat 9:14-17; Mak 2:18-22) \p \v 33 Seg ton ket Yesund yomno da, “Yoanɨmna b'auyaena rɨgap opima ita wɨnɨnd owou uwabɨka dɨde yɨr opmita wɨn akatenenanj, ɨ toda Parisai rɨga waina b'auyaena rɨga kwa odede ima aukenenanj. Ajɨ Moina b'auyaena rɨga wuweny re owou dɨde onaika nasim.” \v 34 Sɨ Yesu ket ten amninonj da, “Rɨngma, wɨn rɨrɨr im sisɨl kongga kɨma rɨgamna rɨgawar owou uwabɨka wɨn okatam tamnindam, ra ton sisɨl kongga kɨma rɨga dɨkɨnda towa wɨngɨrɨnd ɨbɨm? \v 35 Ajɨ ɨta wɨn ik dem, ra sisɨl kongga kɨma rɨgat tewaikis dem towa pɨlke, sɨ onggɨt wɨn nasimemb dem ton ket owou uwabɨka wɨn okatenyi dem.” \v 36 Ɨ Ton ket towa tendam yɨt usekawonj da, “Makwa yɨpa rɨgat ɨta sisɨl kobɨrgɨm ɨpɨk sobijog kɨb okatam dɨde onggɨt sisɨl kobɨrgɨm kɨb ke kesam kobɨrgɨm pasi omɨny. Ra ton odede omnɨk, ton ɨta ɨnyowɨk sisɨl kobɨrgɨm. Ajɨ onggɨtyam sisɨl kobɨrgɨm kɨb re ma ɨta b'itɨnkis onggɨt kesam kobɨrgɨmɨnd. \v 37 Ɨ dɨde makwa yɨpa rɨgat ɨta sisɨl ɨk tangjɨkiny kesam b'angga gɨm ke omnɨki ɨk ga wa. Mop nokɨp sisɨl ɨk ɨta ɨnɨka ik, ajɨ kesam b'angga gɨm ke omnɨki ɨk ga ra ma ɨta warabag tawɨk. Sɨ ra ton odede omnɨk, onggɨt sisɨl ɨkɨt opima onggɨtyam kesam b'angga gɨm ke omnɨki ɨk ga temkiny. Sɨ ɨk ket tokombarɨk, ɨ onggɨtyam b'angga gɨm ke omnɨki ɨk ga kwa da opima negɨr taukanj. \v 38 Ajɨ ton b'ogla sisɨl ɨk tangjɨkiny de sisɨl b'angga gɨm ke omnɨki ɨk ga wa. \v 39 Sɨ makwa yɨpa rɨgat ɨta singi tainy sisɨl ɨk onayam kesam ɨk onai seg ke, mop nokɨp ton ɨja e indeny da, ‘Kesamyam re otomanti e.’” \c 6 \s1 Ju Rɨga waina Wɨram dɨde Yɨr Opmitena Bibɨrɨm Yonggyam Yesu \r (Mat 12:1-8; Mak 2:23-28) \p \v 1 Ɨ yɨpa Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨrɨnd Yesu Tina b'auyaena rɨga kɨma wit sopapu yuru nata yikonj. Ɨ Tina b'auyaena rɨgap kea wit kolkak utouka eyento dɨde yɨm ke ɨimɨka eyento gɨm uwakurkam, ngɨrpu ton wit kɨp auto. \v 2 Sɨ nɨnda Parisai rɨga endento da, “Nangga pae wɨn onggɨtyam mɨle yomnɨkya rɨnte re ma yiyag e omnɨkam meraina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨrɨnd?” \v 3 Ɨ Yesu ten mɨra amninonj da, “Ma ke wɨn yɨna peba yogenkonda onggɨtyam yɨtkak gatab rɨna re Dawid Mosemna gog yɨt yerbekonj, re ton dɨde ton kɨma meni rɨga owoupa wekenonj. \v 4 Sɨ rɨdede na ton b'ɨgaronj Godɨmna yɨnamet wa? Ɨ rɨdede na ton yɨna sana \m awinonj rɨna re gog yɨbnonj komkesa rɨga wanɨm owowɨm ajɨ yɨna sɨ rɨga wa nena ma owou? Ɨ kwa daka rɨdede na ton onggɨtyam yɨna sana nɨnda ton kɨma menonam rɨga wa akainonj?” \v 5 Dɨde ket Yesu ten amninonj da, “Rɨgamna B'ɨga re Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨrɨm Yonggyam e.” \s1 Yesu Ju Rɨga waina Wɨram dɨde Yɨr Opmitena Bibɨrɨnd Kopa Rɨga Yɨsakendonj \r (Mat 12:9-14; Mak 3:1-6) \p \v 6 Ɨ kwa yɨpa Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨrɨnd Yesu Ju rɨga waina yɨr opmitenapu met wa b'ɨgaronj, dɨde ket rɨga auyaeninonj. Ajɨ omanda yɨpa yɨmjog yɨm b'ɨkɨki kopa rɨga yɨbnonj. \v 7 Ajɨ Ju rɨga waina gog ouyaena rɨga dɨde Parisai rɨgap Tin wuswus yɨr ɨpka yiyeno da, “Ɨta yama dor meraina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨrɨnd Ton onggɨt kopa rɨgand ɨsakenj.” Nokɨm da ɨdenat ton rɨl odarai Yesund kot wa oramitam. \v 8 Sɨ Yesu kea wumɨr awonj towaina nony menamena, ajɨ Ton yomnonj onggɨt yɨm b'ɨkɨki kopa rɨgand da, “Utnyite! Ɨ onyite de wɨp wa!” Ngɨrpu ton ket utnyitonj dɨde onyitonj. \v 9 Ɨ Yesu ket ten amninonj da, “Kon mobe wen rarkisinɨn. Rɨngma, meraina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨrɨnd nanggamog gog e b'ogɨljog tainy, gasa b'ogɨl omnɨkam o mɨnda negɨr omnɨkam? Rɨngma, yɨrkokar okawam o mɨnda yɨrkokar negɨr omnam?” \v 10 Ɨ Ton ket komkesa rɨga yɨrɨk unjomkena eyeninonj, ɨ ket kopa rɨgand yomnonj da, “Moina yɨm b'ɨtnɨke!” Sɨ ton ket tina yɨm b'ɨtnɨkonj dɨde ket ɨtemb tina yɨm kupkakupka b'ɨsakendonj ɨja na ɨt re yɨpa tab yɨm re dɨde. \v 11 Ajɨ gog ouyaena rɨga dɨde Parisai rɨga ma sobijog na soro aukɨto, dɨde ket towalenggyam towalenggyam yɨt ɨglenena yiyeno nangga mɨle e ton b'ogla omnɨki Yesum pɨlɨnd Tin negɨr omnam. \s1 Yesu Twelp (12) Ɨtmɨkitijog Rɨga Abagenjinonj \r (Mat 10:1-4; Mak 3:13-19) \p \v 12 Ɨ onggɨt wɨn wɨngɨrɨnd Yesu yikonj yɨpa dor wa yɨr opmitam, ɨ ademb de Ton sɨwɨny pɨnpɨn Godɨm pɨlwa yɨr opmitenonj ngɨrpu yɨsparonj. \v 13 Ɨ re bibɨr pɨtapɨta auka yikonj, Yesu Tina b'auyaena rɨga ara emokinonj, towa wɨngɨrɨnd twelp (12) rɨga abagɨkinonj, ɨ kwa ten nyɨ aekinonj da Tina ɨtmɨkitijog rɨga. \v 14 Simon ya mana re Yesu kwa yɨpa nyɨ yokawonj Petro, ɨ ti yɨnggan Andrea, ɨ Yakobo, ɨ Yoan, ɨ Pilip, ɨ Batolomeo, \v 15 ɨ Matayo, ɨ Toma, ɨ Alpayomna b'ɨga Yakobo, \m ɨ Simon yena re yogenayo Jalas Rɨga Bobo ke,\f + \fr 6:15 \ft Onggɨt wɨnɨnd Ju rɨga wɨngɨrɨnd nɨnda rɨgap Roma gabmanind singi kesa yomneno dɨde Roma gabmani kɨma soro dɨde b'ipowa wuwenonj. Sɨ rɨgap ɨtemb rɨga bobo yogenayo da Kanana rɨga o Jelot Pati. Yɨr de Mat 10:4, Mak 3:18, Ɨtai 1:13.\f* \v 16 ɨ Yakobomna b'ɨga Yudas, ɨ Yudas Iskariyot yet re Yesum tɨb iyoyam awonj. \s1 Yesumna B'ogɨl Omna Yɨt dɨde So Erka Yɨt \r (Mat 4:23–5:12) \p \v 17 Ɨ Yesu ket Tina ɨtmɨkitijog rɨga kɨma paga etaeta yikonj. Ɨ re ket Ton ket onyitonj wawa pɨpmetɨnd, ma yɨpa kɨma Tina b'auyaena rɨga bobo na de wekenonj, ɨ dɨde ma sobijog rɨgata rɨgata na wuwenonj komkesa Yuda eriya ke, ɨ Yerusalem taun ke, ɨ dɨde sɨpa gatabɨnd Tiro ake Sidon eriya ke. \v 18 Ɨ rɨga wuwenonj re Tina yɨt utkunda mana ɨ dɨde towaina kopa ke ɨsakenda mana. Ɨ kwa yepiya re negɨr kɨlkɨl wɨngawɨnga ke b'ɨdgotnena yokateneno, Yesu kea ten Tina danda ke esakenjinonj. \v 19 Ɨ dɨde kwa komkesa rɨgap re kea ɨl ongka yiyeno Tin esopayam, mop nokɨp danda Ti pɨlkena opeka yikenonj dɨde ket kea komkesa esakenjinonj. \p \v 20 Ɨ Yesu Tina b'auyaena rɨga yɨrɨk unjomkeninonj, ɨ yindonj da, \q1 “Wɨn b'ogɨl omni rɨga im jɨ yepim re wɨn gasa kesand wekenyɨt, \q2 mop nokɨp God ma pumb tungg re wa maemb jɨ. \q1 \v 21 Wɨn b'ogɨl omni rɨga im jɨ yepim re yu wɨn owoupand wekenyɨt, \q2 mop nokɨp God opima wen ngor tamnɨkiny. \q1 Wɨn b'ogɨl omni rɨga im jɨ yepim re yu yii aenindam, \q2 mop nokɨp wɨn opima ngongong taenindam dem. \m \v 22 Wɨn b'ogɨl omni rɨga im jɨ, ra Rɨgamna B'ɨga map rɨgap wen negɨr yɨr ke yɨr tangranj, ɨ kwa ra rɨgap wen kak teaenanj, ɨ wen tesadrenanj, ɨ dɨde waina nyɨ ɨsaya teyenanj negɨr mos pɨla. \v 23 Sɨ wɨn b'ogla sam kɨma ngolengole taenindam dɨde sam kɨma b'atrurkenindam onggɨt bibɨrɨnd, mop nokɨp wa opima ukoijog mɨra ebnainy de pumb tungg wa. Mop nokɨp towaina b'uwarɨp odede yɨpa rɨrɨrkɨp nya kena bageyam amnenento. \q1 \v 24 Ajɨ God ma sake wɨn kɨma yepim re jogjog gasa kɨma wekenyɨt, \q2 mop nokɨp wɨn opima sam kɨma wɨmena akatenenindam onggɨt gowukoyɨnd. \q1 \v 25 God ma sake wɨn kɨma yepim re yu wɨn b'obogɨl ngor auka wuwenyɨt, \q2 mop nokɨp wɨn opima owoupa tekenyɨt dem. \q1 God ma sake wɨn kɨma yepim re yu ngongong aenindam, \q2 mop nokɨp wɨn opima ukoi gar kopa kɨma yii taenindam. \q1 \v 26 God ma sake wɨn kɨma, \q2 ra komkesa rɨgap b'ogɨl yɨt nena tapurenanj wa gatab, \q1 mop nokɨp towaina b'uwar odede yɨpa rɨrɨr nya kena b'anygɨnena bageyam amnenento. \s1 Geja Rɨga Singi Iyenam \r (Mat 5:38-48; 7:12a) \p \v 27 “Ajɨ kon wen tamninyɨn yepim re ken nutkundenya, wɨn b'ogla singi teyenindam waina geja rɨga, ɨ wɨn b'ogla towa b'ogɨl mɨle tamnɨkaenenindam yepim re wen singi kesa amnenanj. \v 28 Ɨ wɨn b'ogla ten b'ogɨl tamnenindam yepim re wen sake amnɨkanj, ɨ wɨn b'ogla yɨr topmitenindam towa gatab yepim re wen negɨr yɨt ke amnenanj. \v 29 Ɨ ra yɨpa rɨgat naska yɨpa tab anakakɨnd mɨtpokis, sɨ man b'ogla onggɨt rɨgam ɨjgenaet kwa yɨpa tab ɨpokitam. Ɨ ra yɨpa rɨgat moina bau ke kobɨrgɨm okas, sɨ man goro tin ɨswanget moina wɨngɨr ke kobɨrgɨm okatam. \v 30 Ɨ man b'ogla tagoninyɨt komkesa rɨga wa yepiya ra mɨtgekisi, ɨ yet ra moina gasa takasiny, man goro omnɨm da kor gasa nɨtendainyɨt. \v 31 Ɨ wɨn ɨja na rɨga wa gasa tamnɨkaenindam odede rɨngmim re wɨn singi aenindam nangga im ra rɨgap wa tamnɨkauranj. \v 32 Ɨ ra wɨn rɨga singi teyenindam yepim re wen singi eyenanj, sɨ wɨn nangga b'ogɨl ɨsnawa e okasya onggɨt waina singi b'iyena mɨle ke? Makwa ɨta, mop nokɨp negɨr mɨle rɨgap toda kwa opima rɨga singi eyenanj yepim re ten singi eyenanj. \v 33 Ɨ kwa ra wɨn rɨga wa b'ogɨl wɨko tamnɨkaenenindam yepim re wa b'ogɨl wɨko amnɨkenenauranj, sɨ rɨngma, wɨn rɨrɨr e b'ogɨl ɨsnawa okasya onggɨt waina b'ogɨl wɨko omnɨka mɨle ke? Ma rɨrɨr e, negɨr mɨle rɨgap toda kwa opima odede mɨle amnɨkenenanj. \v 34 Ɨ ra wɨn rɨga wa wulkɨp tagonindam ya pɨlkaim ra wɨn singi da ton kwa mɨra wa tetendauranj, sɨ rɨngma, wɨn rɨrɨr e b'ogɨl ɨsnawa okasya onggɨt waina mɨle ke? Ma rɨrɨr e, negɨr mɨle rɨgap toda kwa opima nɨnda negɨr mɨle rɨga wa wulkɨp agonenenauranj, nokɨm da ɨdenat toda kwa mɨra takatenanj onggɨt ogoni wulkɨp rɨrɨrɨnd. \v 35 Ajɨ wɨn waina geja rɨga singi teyenindam, ɨ towa b'ogɨl wɨko tamnɨkaenenindam, ɨ kwa towa wulkɨp tagonenenindam ajɨ goro odede nony menamena kɨma da, ‘Ton opima amaya mɨra sowa nɨtendauranj.’ Ra wɨn odede mɨle tamnɨkenindam, waina mɨra ra ukoijog e tainy dem, ɨ wɨn kwa Pumbjog Godɨmna b'ɨga im taukindam. Mop nokɨp Ton re kear b'amnena Rɨga e towanɨm yepim re maka Tin sɨteket yɨt yomnɨkenenyi dɨde kwa yepim re negɨrjog mɨle amnɨkenenanj. \v 36 Sɨ wɨn b'ogla kear b'amnena rɨga taukindam odede yɨpa wɨp ɨt re kear b'amnena Rɨga, wa B'u re dɨde. \s1 Goro B'ɨsagɨka Mɨle Tamnɨkinam \r (Mat 7:1-5) \p \v 37 “Ɨ wɨn goro rɨga wa pɨlɨnd b'ɨsagɨka mɨle tamnɨkina, sɨ wɨda makwa ɨta b'ɨsagɨka okatenya dem. Ɨ wɨn goro rɨga negɨr ma b'ɨsagɨkand taramitenina, sɨ wɨda makwa ɨta negɨr ma b'ɨsagɨka okatenya dem. Ɨ wɨn b'ogla nɨnda rɨga wa negɨr mɨle awɨr tamnɨkaenindam rɨnsim re wa amnɨkauranj, sɨ God daka opima waina negɨr mɨle awɨr tamnɨkaeniny. \v 38 Wɨn b'ogla tagonindam, sɨ God kwa opima wa tagoniny. Mop nokɨp God opima wanɨm mɨra ɨtendam odede yɨpa wɨp tondon wa takatenainy rɨja na re wɨn rɨga wa tondon akatenautondam. Sɨ Ton ma onggɨtyam tondon rɨrɨr nena im wa tagoniny, ajɨ Ton opima onggɨtyam tondon rɨrɨrɨnd yɨndangɨr tamnɨkiny, ɨ temlandeniny, ɨ tegiyatneniny, ɨ dɨde taikɨnsiny tu ɨsangendam. Seg Ton ket teyeniny wa pɨlwa dɨde wa yɨm kumbɨnd taramkiny.” \v 39 Ɨ Yesu kwa yɨpa tendam yɨt towa usekawonj da, “Ma, rɨrɨr e yɨrdɨdɨ rɨgat yɨrdɨdɨ rɨgand wɨp yii menonɨm? Sɨ rɨngma, ma osiya ton nɨmognɨmog yɨpand sap totenjya de kip bora wa? \v 40 Ɨ b'auyaena b'ɨga re ma ɨta tina ouyaena rɨgand ɨgwanjis pumb wa. Ajɨ ra ton komkesa tina ouyaena kupkakupka takasiny, ton ɨja e ket wumɨr okas tina ouyaena rɨga re dɨde. \v 41 Nangga pae man yɨr pɨpla yɨr yiyenyɨt moina rɨgamna yɨrkɨpɨnd, ajɨ kwa nangga pae man maka b'obogɨl wumɨr yokatenyɨt wulpas gatab moinajog yɨrkɨpɨnd? \v 42 Rada man ma ɨta molenggyam ɨtemb wulpas yɨr ongong yiyenyɨt rɨnte re yɨbɨm moinajog yɨrkɨpɨnd, sɨ rɨngma, rɨrɨr e man mor rɨgand odede omnyɨt da, ‘Kor rɨga! Mabe kon yɨr pɨpla mewaikitawɨn moina yɨrkɨp ke'? Sɨ man re gɨm ke b'ogɨl ajɨ ngor wa negɨr mɨle rɨga et. Sɨ man naska moina yɨrkɨp ke wulpas yewaikite! Ɨ ɨngkaemb ket man onggɨtyam yɨr pɨpla pɨtakɨpɨnd yɨr onget rɨnte re yɨbɨm mor rɨgamna yɨrkɨpɨnd, ɨ ket man ɨtemb yɨr pɨpla ewaikitaet mor rɨgamna yɨrkɨp ke. \s1 Wul dɨde Tina Kɨp gatab Tendam Yɨt \r (Mat 7:16-20; 12:33-35) \p \v 43 “Ɨ b'ogɨl wul nanggɨt ma opima negɨr kɨp tejagɨkiny, ɨ toda kwa negɨr wul nanggɨt ma opima b'ogɨl kɨp tejagɨkiny. \v 44 Yɨpa yɨpa wul nangg ongwatam re towainajog ɨjagɨki kɨp kaim. Ɨ rɨgap re ma wanja nangg kaim eakɨkenanj pig kɨp, ɨ kwa ma wika nangg kaim eakɨkenenanj greip kɨp. \v 45 Ɨ b'ogɨl rɨgat b'ogɨljog gasa im angapeneniny tina garɨnd. Ɨ ɨngkaemb ton ket b'ogɨl mɨle pɨta wa apendeniny. Ɨ negɨr rɨgat daka tina ongapi negɨr gasam pɨlke negɨr mɨle im pɨta wa apendeniny. Mop nokɨp rɨgat tina tugɨm ke yɨt apureniny re tina garɨnd yɨndangɨr auki nony menamena kaim. \s1 Nɨmog Met Oranga Rɨga \r (Mat 7:24-27) \p \v 46 “Ɨ wɨn ɨta nyɨ nuwatenenya da ‘Yonggyam, Yonggyam,’ ajɨ nangga paim wɨn maka amnɨkenindam nangga im re Kon nindenenyɨn omnɨkam? \v 47 Ɨ Kon wanɨm tendam yɨt ke tauyaenyɨn onggɨt rɨga gatab yet ra Kor pɨlwa ik ɨ Koina yɨtkak tutkundeniny dɨde omnɨkand b'itngaeny onggɨt yɨtkak rɨrɨrɨnd. \v 48 Sɨ ton re odede met oranga rɨga e yete re ngortod wa kip euka eyeniny rorte emkam, ɨ danda kɨma rorte ɨtot eyeniny, ɨ dɨde met oranga yiyeny onggɨt danda rorte kumbɨnd. Sɨ ra ket ukoi ngɨwɨr ik dɨde ngɨwɨrɨt met uwongneny, ajɨ makwa ɨta ɨmnɨneny, mop nokɨp ɨtemb re b'obogɨl orangi met e. \v 49 Ajɨ yet re Koina yɨtkak utkundeniny ajɨ maka ra b'itngaeny onggɨt yɨtkak rɨrɨrɨnd, ton re odede met oranga rɨga e yete re bab tumɨnd kip euka eyeniny rorte emkam, ɨ danda kesa rorte ɨtot eyeniny, ɨ dɨde ket onggɨt kumbɨnd met oranga yiyeny. Sɨ ra ngɨwɨrɨt met uwongneny, odenja ket tosmulis dɨde ket ma sobijog e met tonygɨk.” \c 7 \s1 Wan Andred (100) Roma Geja Rɨga Mopyamɨmna Gar ke Utkunda \r (Mat 8:5-13) \p \v 1 Ɨ re Yesu Tina komkesa opurena undwasinonj utkunda rɨga wa pɨlwa, onggɨt kak ke Ton Kaparnaum taun wa yikonj. \v 2 Ɨ ademb de yɨpa wan andred (100) Roma geja rɨga mopyam yɨbnonj. Ɨ yɨpa tina nony ɨjai wɨko rɨga re kopa na yɨbnonj momta uj. \v 3 Sɨ re ket ton Yesum gatab yɨdɨr yɨt utkundonj, ton ket nɨnda Ju rɨga waina elda rɨga etmɨkisinonj Yesum pɨlwa odede erkena kɨma da, “Rɨngma ngai Man metket, ɨ koina wɨko rɨga kopa ke ɨsakenjɨt.” \v 4-5 Ɨ re ket ton wuwonj Yesum pɨlwa, ton kea danda kɨma Tin yɨgekito da, “Ton meraina Ju yɨtam rɨga opima singi eyeniny, dɨde tonɨt kwa meranɨm yɨr opmitenapu met yorangonj. Sɨ onggɨt paemb ton re ɨmɨnjog rɨga e yena ra Man yɨm okaet odede ɨsakenda mɨle ke.” \v 6 Sɨ Yesu ket ton kɨma yikonj onggɨt geja rɨga \m mopyamɨmna met wa. Sɨ Yesu re ma pɨn na awonj tina met ke, ɨ onggɨt geja rɨga mopyamɨt daka nɨnda ti rɨgawar etmɨkisinonj Ti pɨlwa, omnam da, “Yonggyam! Goro nony bebɨg tawɨm menonɨm kor met wa, nokɨp kon ma odede rɨrɨrkɨpjog rɨga en Men yɨt omnam da, 'Man b'ɨtgaret koina met wɨngɨr wa!’ \v 7 Sɨ onggɨt paemb kon kolenggyam b'angwasɨn da kon re ma rɨrɨrjog rɨga en menonɨm mor pɨlwa. Ajɨ man yɨt nena yopulite, ɨ ɨdenat koina wɨko rɨga b'ɨtɨsakenj. \v 8 Mop nokɨp koda re yɨpa juwai kɨma rɨga wɨra nate nɨbnyɨn dɨde kwa daka kor wɨrand opima geja rɨga nɨbnainy. Sɨ ra kon yɨpa geja rɨgand ingaen da ‘Meke,’ sɨ ton ɨta yik, ɨ ra kon kwa yɨpa rɨgand ingaen da ‘Metkɨm,’ sɨ ton ɨta ik. Ɨ kwa ra kon yɨpa koina wɨko rɨgand ingaen da ‘Man ɨtemb gasa yomnɨke,’ sɨ ton ɨta omnɨk.” \v 9 Ɨ re Yesu onggɨtyam yɨt utkundonj, Ton kɨd kesa awonj ti gatab. Ɨ ket wɨp engendonj ukoi rɨga bobo wa pɨlwa yepiya re Tin yɨmta yundoko dɨde ket amninonj da, “Kon wen tamninyɨn da Kon maike ya pɨlnat odede ɨmɨnjog gar ke utkunda rɨga yodarond Israel rɨga wa wɨngɨrɨnd.” \v 10 Ɨ re onggɨt geja rɨga mopyamɨmna ɨtmɨkiti rɨga ɨtekto de met wa, ton ket onggɨt kopa kɨma wɨko rɨgand yodaro re kea kwa tina pɨpmet wa ɨtendonj. \s1 Yesu Yɨpa Mik Konggamna B'ɨga Uj ke Yutnyitonj \p \v 11 Ɨ onggɨt kak ke re Yesu yikonj de yɨpa taun wa ogenaya da Nain, sɨ Tina b'auyaena rɨga dɨde ukoi rɨga bobo re kea Ton kɨma yɨpand wuwonj. \v 12 Ɨ re Ton ket onggɨt taun mora wuswus wa awonj, rɨgap yɨpa uj b'ɨga tɨtɨnd iyo ɨ taun mora ke yopendo. Ɨtemb uj b'ɨga re ti mogɨm lesmɨta b'ɨga na, ɨ ti mog re mik kongga na. Ɨ onggɨt taun ke ukoi rɨga bobo kea dɨkɨnd ton kɨma ikonj. \v 13 Ɨ re Yonggyam Yesu tin yɨr wongonj, Ton ma sobijog na tin kear womnonj. Ɨ ket tin womnonj da, “Goro yii tainɨm!” \v 14 Seg Ton ket wus wa yikonj, ɨ ket ɨtemb uj rɨga iyenapu tɨt yesopayonj, sɨ tɨt iyena rɨgap owɨnkɨto ngɨrpu Ton uj b'ɨgand yomnonj da, “Kewar b'ɨga! Kon men motɨnyɨn da Utnyite!” \v 15 Ɨ uj b'ɨga ket omitonj, dɨde ket yɨt opurena b'atomonj. Seg Yesu ket b'ɨga ti mogɨm wokawonj. \v 16 Sɨ komkesa rɨgap moga na yokato, ɨ Godɨnd yesoureno odede yɨt kɨma da, “Ukoi bageyam kea pɨta ainy mera wɨngɨrɨnd.” Dɨde kwa endento da, “God kea Tina rɨga yɨr engendam tatupiny.” \v 17 Ɨ ɨtemb Yesum gatab yɨdɨr yɨt re kea warabag auka yikenonj kupka Yuda eriya wɨngɨrɨnd dɨde komkesa wuswus eriya nata. \s1 Baptiso Yoan gatab Yɨt \r (Mat 11:2-19) \p \v 18 Sɨ re Yoanɨmna b'auyaena rɨgap Yoanɨnd wumɨr yomno komkesa onggɨtyam mɨle gatab, Yoan ket nɨmog rɨga ara emokonj tina b'auyaena rɨga wɨngɨrɨnd. \v 19 Ɨ ton ket ten etmɨkitonj Yonggyam Yesum pɨlwa odede ɨgekitam da, “Yesu! Ma man Kerisotet yet ra Godɨm pɨlke ik? O mɨnda sɨn yɨpa b'enga rɨga na yɨr ungauku?” \v 20 Sɨ onggɨt nɨmog rɨgap ekonda Yesum pɨlwa, ɨ ket Tin yomnonda da, “Baptiso Yoante sɨn nɨtmɨkis mor pɨlwa men ɨgekitam da, ‘Yesu! Ma man Kerisotet yet ra Godɨm pɨlke ik? O mɨnda sɨn yɨpa b'enga rɨga na yɨr ungauku?’” \v 21 Ɨ onggɨt wɨnɨnd re ton Yesund yɨt yomnonda, odedend Ton ket jogjog rɨga esakenjinonj b'engabenga wɨp kopa ke, ɨ jogjog negɨr wɨngawɨnga eaukeninonj negɨr wɨngawɨnga ke okati rɨga wa pɨlke, ɨ dɨde Ton ket yɨrdɨdɨ rɨga yɨr epangkinonj. \v 22 Ɨ Yesu ket ten mɨra amninonj da, “Wɨn eka Yoanɨm pɨlwa! Ɨ tin wumɨr omnenya nangga na re wɨn yɨr anginya dɨde utkundenya, odede opi re da yɨrdɨdɨ rɨga yɨr epangkanj, ɨ gomgom rɨga menon akatenanj, ɨ leprosi kopa rɨga kɨlkɨp kesa aukanj, ɨ yɨpya dumdum rɨga utkundenanj, ɨ uj rɨga utnɨkanj, ɨ dɨde God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta auka yikeny gasa kesa rɨga wa pɨlwa. \v 23 Sɨ God ma b'ogɨl ɨta ton kɨma yet ra onggɨtyam Koina mɨle gatab yɨt tutkunj ɨ ɨngkaemb ket ton maka sap totenj gar ke utkunda kesa mɨle wa.” \v 24 Ɨ re Yoanɨmna bageyam rɨgap yiwatonda, Yesu ket Yoanɨm gatab yɨt b'atomonj rɨga bobo wa pɨlwa da, “Wɨn nanggamog gasa na yɨr ongongɨm yoponda wul kesa tungg wa? Rɨka rɨb ma ɨtegreni bus na? \v 25 Ɨ rada maka, sɨ wɨn nanggamog gasa na yɨr ongongɨm yoponda? Rɨka otomanti b'ogɨl kobɨrgɨm b'ikoki rɨga na? Nayɨ, ma opima de. Ajɨ odede b'ogɨl ngɨndngɨnd kobɨrgɨm b'ikoki rɨga dɨde ukoi wulkɨp kɨma b'ogɨl gasa ingaena rɨga wekeny re king waina met nasim. \v 26 Ɨ rada maka, sɨ wɨn nanggamog gasa na yɨr ongongɨm yoponda? Rɨka bageyam na? Owɨ ɨmɨnjog e, Kon wen tamninyɨn da ton re ukoijog bageyam e, ma odede e ɨt re naskanyam bageyam re dɨde. \v 27 Sɨ ton re ɨntemb jɨ rɨga ya gatab e odede yɨna peband ɨrɨki yɨbɨm da, \q1 ‘Yɨr, ɨta Koina bageyam ɨtmɨkisɨn dem Mor naska nya wa, \q2 yet ra Mor wɨp ke menon okas ɨ Mornɨm menonɨm nya motngonjenau dem.’ \m \v 28 Ɨ Kon wen tamninyɨn, makwa ɨta yɨpa ukoijog nyɨ rɨga odede Yoan re dɨde komkesa rɨga wɨngɨrɨnd yena re konggap ukka eyenanj. Ajɨ yete re sobijogjog nyɨ rɨga yɨbɨm God ma pumb tunggɨnd, ton re ukoijog nyɨ rɨga e ajɨ Yoan re ma ukoi nyɨ rɨga e.” \v 29 Ɨ re rɨgap Tina yɨt utkundo, komkesa rɨga dɨde teks imdayam rɨgap baptiso yokateno Yoanɨm pɨlke, dɨde ket endento da God re negɨr kesa dɨmdɨmjog e. \v 30 Ajɨ Parisai rɨga dɨde gog yɨt wumɨrjog rɨga maka Yoanɨm pɨlke baptiso yokateno, sɨ ɨngkenaemb ton towalenggyam Godɨmna ɨsamki singi b'ɨsayo. \p \v 31 Ɨ Yesu kwa yindenonj da, “Sɨ nanggamog gasa kae Kon yɨpa rɨrɨrkɨp tamninyɨn rɨga yepim re yu wekeny onggɨt gowukoyɨnd? Sɨ ton nanggamog gasa kɨma im yɨpa rɨrɨr? \v 32 Ton re yɨpa rɨrɨrkɨp rɨga im odede rɨngmim ra b'ɨga sobijog omnɨki tekeny nɨmog bobond tungg aband, ɨ yɨpa bobo b'ɨgawarɨp kwa yɨpa bobo b'ɨgawar yɨt tugwatenanj odede opurena kɨma da, \q1 ‘Sɨn pop wa pate ara epayau, ajɨ wɨn makwa omarkindam. \q2 Ɨ sɨn pop wa nony b'uwou kɨma ger atangau, ajɨ wɨn makwa yii wuwenyɨt.’ \m \v 33 Mop nokɨp re Baptiso Yoan ikonj ɨ ton maka owoujog aweneninonj nɨnda rɨga re dɨde, ɨ maka ɨk anaikeneninonj, sɨ wɨn ti gatab endenenindam da, ‘Ton re negɨr wɨngawɨnga ke okati rɨga e.’ \v 34 Ɨ re Rɨgamna B'ɨga ikonj, ɨ owou aweneninonj dɨde ɨk anaikeneninonj, sɨ wɨn endenenindam da, ‘Yɨr, Ton re oba owou dɨde oba ɨk onaika rɨga e, ɨ dɨde Ton re teks imdayam dɨde negɨr mɨleyam towa rɨga e.’ \v 35 Ajɨ komkesa rɨga yena re God Tina multekɨp ke angenkeneniny, tontemb ɨmɨnjogɨm yomnenyi da Godɨmna multekɨp re negɨr kesa dɨmdɨmjog e.” \s1 Yɨpa Negɨr Mɨleyam Konggamna B'ogɨl Mɨle \p \v 36 Ɨ Parisai rɨga wɨngɨrɨnd yɨpa rɨgat Yesund yɨgekitonj Ton kɨma diyam awowɨm. Sɨ Yesu ket onggɨt Parisai rɨga ma met wa yikonj ɨ omitonj owoupund. \v 37 Ɨ omanda onggɨt taunɨnd yɨpa negɨr mɨleyam kongga wɨbnonj. Sɨ re ton wumɨr awonj da Yesu ama diyam ainy onggɨt Parisai rɨga ma metɨnd, ton kea ngɨrangngɨrang gaya yiyonj yɨpa otomanti alabasta gɨmo botolɨnd. \v 38 Seg ton ket Yesum kak ke onyitonj Tina pɨs wusɨnd, dɨde yii windonj ngɨrpu ket yɨrekɨp ke Tina pɨspam esankonj, ɨ ket tinajog mopngɨi ke esurenonj. Seg ton ket Tina pɨspam amongnenonj, ɨ dɨde ket ngɨrangngɨrang gaya ke esnɨkonj. \v 39 Ajɨ re onggɨt Parisai rɨgat yet re Yesund yɨngaukonj yɨr yongonj onggɨtyam mɨle, ton ti nony mana yindonj da, “Rada ɨtemb Rɨga bageyam e, Ton kako wumɨr ainy da yeto ton, dɨde rɨdede konggato Tin yesopai, ɨ ɨtomb re negɨr mɨleyam kongga o.” \v 40 Sɨ Yesu tin mɨra yomnonj da, “Simon! Kor ɨta yɨpa yɨt mor usekam.” Ɨ todaka yindonj da, “Ouyaena Rɨga! Nusekae!” \v 41 Sɨ Yesu yindonj da, “Rada ke yɨpa rɨgat nɨmog rɨga wa wulkɨp agoninonj mɨra ɨtendam, yɨpa rɨgam pɨlwa re ukoi wulkɨp tri tausɨn (3,000) Kina na, ɨ daka kwa yɨpa rɨgam pɨlwa re ma ukoi wulkɨp na tri andred (300) Kina na,\f + \fr 7:41 \ft Grik peband da “paib andred (500) Denari” dɨde “pipti (50) Denari”. Ɨ yɨpa Denari re yɨpa rɨga ma yɨpa bibɨr wɨko mɨra na.\f* \v 42 ajɨ ton onggɨt nɨmog rɨgaina abitoro wulkɨp awɨr amnawonj ongandam, mop nokɨp ton ma rɨrɨr na awonda onggɨtyam abitoro ongandam. Sɨ rɨngma, onggɨt nɨmog rɨga wɨngɨrɨnd yete onggɨt wulkɨp yonggyamɨnd ukoi kana singi yiyeny?” \v 43 Simon mɨra yomnonj da, “Kon ɨja e nony aeny da ɨnte rɨga yamana re ukoijog abitoro wulkɨp awɨr yomnawonj ongandam.” Sɨ Yesu ket tin yomnonj da, “Sɨ man re kea dɨmdɨm na mindenyɨt.” \v 44 Ɨ Ton ket onggɨt konggam pɨlwa wɨp ɨtaingitonj, ɨ ket Simonɨm pɨlwa yindonj da, “Man ɨta jɨ onggɨt konggand yɨr wonget? Re Kon moina met wɨngɨr wa b'ɨgaren, man maka Kor nyɨ nokaet pɨspam b'ɨsekam. Ajɨ ton onggɨt konggat Koina pɨspamɨnd yɨrekɨp ke nɨsanɨk, dɨde ton ket tinajog mopngɨi ke nusureny. \v 45 Man makwa ngai nomongnenyɨt simesime omnam, ajɨ re Kon moina met wa b'ɨgaren, ɨdenata ton ɨtomb b'atom Koina pɨspam omongnena, ɨ ton makaya seg ainy. \v 46 Man maka olib gaya ke Koina mop yeauket, ajɨ ton ɨtomb kea ngɨrangngɨrang gaya ke Koina pɨspam eawɨk. \v 47 Sɨ onggɨt paemb Kon men wumɨr motɨnyɨn da God kea tina jogjog negɨr mɨle awɨr womnainy, mop nokɨp ton kea ukoi kana singi niyeny. Ajɨ ya mana ra God sobijog kana negɨr mɨle awɨr omnainy, ton sobijog kana e Ken singi niyeny.” \v 48 Ɨ Yesu tin womnonj da, “Moina negɨr mɨle kemb awɨr auranj.” \v 49 Ɨ rɨga yepiya re Ton kɨma omnɨkto diyampund, endento towa wɨngɨrɨnd da, “Yete jɨ onggɨtyam rɨga, ɨte re ton kwa negɨr mɨle awɨr amnɨkiny?” \v 50 Ɨ Yesu ket onggɨt konggand womnonj da, “Moina gar ke utkundat kea mor yɨrkokar mokau, sɨ man ngɨmbland meke!” \c 8 \s1 Yesu kɨma Meni Kongga \p \v 1 Onggɨt kak ke re Yesu yikenonj taun nata dɨde tungg nata, Ton God ma pumb tungg gatab God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta amneninonj. Ɨ kwa twelp (12) ɨtmɨkitijog rɨga kea toda Ton kɨma yɨpand wuwenonj. \v 2 Ɨ dɨde kwa nɨnda kongga yamana re Yesu negɨr wɨngawɨnga eaukenainonj, dɨde yena re kopa ke esakenjinonj, opi re Mariya ogenaya da Magdala tunggam kongga ya pɨlkena re seben (7) negɨr wɨngawɨnga opekto, \v 3 ɨ Kujamna kongga Yoanna yet re Erodɨmna wulkɨp yɨr ɨpka rɨga yɨbnonj, ɨ Susanna, ɨ dɨde nɨnda kongga, opimemb komkesa kongga toda kwa kea Yesu kɨma yɨpand wuwenonj, dɨde ket towainajog gasa kena Yesu dɨde ɨtmɨkitijog rɨga yɨm akaenento. \s1 Tuny Ɨgmarka Rɨgam gatab Tendam Yɨt \r (Mat 13:1-23; Mak 4:1-20) \p \v 4 Ɨ re komkesa taun ke rɨga wuwenonj Yesum pɨlwa, sɨ kea ukoi rɨga bobo yɨpand b'eomto, Yesu ket yɨpa tendam yɨt usekawonj. \v 5 “Yɨpa wala rɨga tina tuny ɨgmarkam yikonj sopapu wa. Ɨ re ton egmarkinonj, nɨnda tuny ɨsokto nyawɨnd, sɨ rɨgap kea onggɨtyam ɨgmarki tuny ɨpmɨndena eyento towa menamena wɨngɨrɨnd dɨde ket pumbɨnd ngenap auto. \v 6 Ɨ nɨnda tuny ɨsokto gɨmo gowɨnd, ɨ pok ɨkkɨto, ajɨ nangg yarɨmyarɨm aukɨto, nokɨp ɨtemb gou re ma ngɨmblakak na. \v 7 Ɨ nɨnda tuny ɨsokto wanja met wɨngɨrɨnd, ɨ wanja kɨma yɨpand owɨnkɨto, ɨ ket wanjap opimemb nangg ekangɨnto. \v 8 Ɨ kwa nɨnda tuny ɨsokto b'ogɨl sal gowɨnd, ɨ pok ɨkkɨto ngɨrpu ɨngkek ket kɨp ejagɨkto yɨpa ke wan andred (100) kɨp.” Ɨ onggɨt yɨt seg ke, Yesu b'okta ara yikenonj da, “Yete re man wɨngawɨnga ke yɨpya kɨma, man utkunde!” \p \v 9 Ɨ Tina b'auyaena rɨgap Tin yerkito da, “Nangga gatab tendam yɨt e jɨ?” \v 10 Sɨ Ton mɨra amninonj da, “God kea jɨ Tina pumb tungg gatab wɨgawɨga yɨt wumɨr akainonj wanɨm nony aukam, ajɨ nɨnda rɨga wanɨm re tendam yɨt nena kaim amneninyɨn, nokɨm da ɨdenat bageyamɨmna yɨt rɨrɨrkɨp tainy, odede yɨt da, \q1 ‘Ton yɨr ongong reyeninem, ajɨ goro rangwateninem, \q2 ɨ kwa ton rutkundeninem, ajɨ goro nony raukinem.’ \p \v 11 Sɨ ɨja emb jɨ onggɨtyam tendam yɨt. Tuny re God ma yɨtkak e. \v 12 Ɨ opi re jɨ tuny nyawɨnd ɨsokto re ɨnsimemb jɨ rɨga yepim re God ma yɨtkak utkundenanj, ɨ onggɨt kak ke daka Satana ik towa pɨlwa, dɨde ewaikuriny God ma yɨtkak towaina gar ke, nokɨm da ɨdenat ton maka God ma yɨtkak gar ke utkunda ke okatenyi dɨde maka yɨrkokar okatenyi. \v 13 Ɨ opi re jɨ gɨmo gowɨnd ɨsokto re ɨnsimemb jɨ rɨga yepim re God ma bage yɨt utkundenyi dɨde ket ton ɨtemb yɨtkak sam kɨma yokatenyi, ajɨ towa ma opima ap. Sɨ onggɨt paemb ton sobijog ganggand God ma ɨtemb yɨtkak gar ke utkunda ke yokatenyi, ajɨ daka ra sobijog ganggand b'atonkena wɨn ik, ton ket God ma ɨtemb yɨtkak ɨrari. \v 14 Ɨ opi re jɨ wanja metɨnd ɨsokto re ɨnsimemb jɨ rɨga yepim re God ma yɨtkak utkundenanj, ajɨ God ma onggɨtyam yɨtkak kɨma wɨmena wɨngɨrɨnd re nɨnda gar bebɨg dɨde jogjog gasa singi ɨ dɨde gowukoi sam mɨlepim ten wɨp awarkenanj, sɨ tonsimemb ket ten ekangɨndenanj. Sɨ onggɨt paimemb ton maka b'obogɨl ɨnɨka wuweny kɨp ɨjagɨkam. \v 15 Ɨ kwa opi re jɨ b'ogɨl sal gowɨnd ɨsokto re ɨnsimemb jɨ rɨga yepim re dɨmdɨmjog dɨde b'ogɨl gar ke onggɨtyam God ma yɨtkak utkundenanj, dɨde kwa danda kɨma yɨtkak amorkenenanj musɨk wɨmena kɨma. Sɨ onggɨt paimemb ton kɨp ejagɨkenenanj. \s1 Lampa Uwonyitam Ororɨnd \r (Mak 4:21-25) \p \v 16 “Makwa ɨta yɨpa rɨgat lampa so omɨny dar ke ɨkangɨndam o kasa wɨrand oramitam. Ajɨ ton oror nate uwonyis, nokɨm da ɨdenat rɨgap ngaya yɨr ongi pɨtand, ra ton wɨngɨr wa b'ɨtgarkanj. \v 17 Mop nokɨp God ma komkesa nangga mɨle im egurki wekeny re onggɨt ngayand pɨtapɨta omnena mim, ɨ dɨde nangga im komkesa God ma mɨle wumɨr kesa wekeny re pɨtapɨta omnena mim onggɨt ngayand. \v 18 Sɨ onggɨt paemb wɨn b'ogla nonyɨk b'obogɨl b'amdeninam onggɨt yɨtkakɨm pɨlɨnd rɨja im re yu wɨn utkundenindam Kor pɨlke! Mop nokɨp yet ra Koina onggɨtyam yɨtkak wumɨr okateny, God opima b'usaya kwa yɨtkak gatab ti wumɨr ogoniny. Ajɨ yet ra maka okateny, God ɨta awɨr omnau nangga mog wumɨr rɨnte re ton nony ke yindeny da ton ɨta yowam.” \s1 Yesu ma Mog dɨde Yɨngganwar \r (Mat 12:46-50; Mak 3:31-35) \p \v 19 Yesu ma mog dɨde yɨngganwar wuwonj Ti pɨlwa, ajɨ towanɨm ma rɨrɨr na Ton kɨma yɨpand awowɨm rɨga bobo map. \v 20 Sɨ yɨpa rɨgat Tin wumɨr yomnonj da, “Mor mog dɨde Mor yɨngganwar opima bau wa owɨnki wekeny men yɨr ongongɨm.” \v 21 Ɨ Yesu rɨga esmonggainonj da, “Kor mog dɨde Kor yɨngganwar re tonpimemb jɨ yepim re God ma yɨtkak utkundenanj dɨde b'ingawand aramitenanj.” \s1 Yesu Ukoi Rɨb Mumakesa Yomnonj \r (Mat 8:23-27; Mak 4:35-41) \p \v 22 Ɨ yɨpa bibɨrɨnd Yesu Tina b'auyaena rɨga kɨma gɨgand angitonj, ɨ ket ten amninonj da, “Men wuyɨn sɨpa nata de yɨpa tab wa.” Ɨ ton ket gɨga nyɨ wa yururkito, ɨ ket menon yokato. \v 23 Ɨ re ton gɨgand wuwonj, Yesu kea yɨt wegonj. Ɨ onggɨt wɨnɨnd ukoi depu rɨb ikonj de onggɨt sɨpand, sɨ gɨga re kea nyɨ b'angjɨka yikenonj, ɨ ton ma sobijog bebɨg nat aukɨto. \v 24 Sɨ ket Tina b'auyaena rɨgap Ti pɨlwa wuwonj dɨde ket yɨt opmura yiyeno odede yɨt kɨma da, “Ukoyam, Ukoyam! Yɨm nokaine! Men momta im negɨr taindam.” Ɨ Yesu ket utnyitonj dɨde ɨtemb depu rɨb dɨde ukoi wuro samany eyowonj, ngɨrpu sɨpa mumakesajog awonj. \v 25 Seg Yesu ket ten amninonj da, “Rote waina gar ke utkunda?” Sɨ ton ket moga na aukɨto, ɨ ket towalenggyam towalenggyam kɨd kesa kɨma b'ɨgekena wuwenonj da, “Sɨ rɨdede rɨga e jɨ? Re Ton engau rɨb ake sɨpa, kea Tin yɨt yutkunjya.” \s1 Negɨr Wɨngawɨnga ma Okati Rɨga B'ogɨl Omna Gerasenɨnd \r (Mat 8:28-34; Mak 5:1-20) \p \v 26 Ɨ ton ket gɨga nya ɨjendo Gerasen eriya wa de Galili sɨpa yɨpa tab wa. \v 27 Ɨ re Yesu gɨga ke gɨl wa opendonj, yɨpa onggɨt taun ke rɨgat yet re negɨr wɨngawɨnga ma okati yɨbnonj, ton ket Yesund wɨpwɨp yomnonj. Onggɨt rɨgat b'ila ke maka kobɨrgɨm b'ikokenenonj, ɨ dɨde metɨnd yɨbnenenonj. Ajɨ ton yɨbnenenonj re nɨnda gɨmo yɨund eski gopmet wɨngɨr nat. \v 28 Ɨ re ton Yesund yɨr yongonj, ton ukoi ara kɨma irere awonj dɨde sap otendonj Ti wɨpɨnd, ngɨrpu ton ket ukoi ara kɨma obailitonj da, “Yesu, pumbjog Godɨmna b'ɨga! Nangga e man singi yomnyɨt kor pɨlɨnd? Kon metɨrkisɨn, goro ken negɨr notɨnɨm!” \v 29 Mop nokɨp Yesu kea negɨr kɨlkɨl wɨngawɨngand yingawonj opendam onggɨt rɨgam pɨlke. Negɨr wɨngawɨngat re kea naskand tin nenegɨr kana emorka yiyenenonj, sɨ rɨgap tin b'engabenga kai ke dɨde sein kai ke yɨm dɨde pɨs ɨjobɨka yiyeneno, dɨde ket tin yɨr ɨpka yiyeneno yɨpa pɨpmetɨnd. Ajɨ ton kea kai epkeneninonj ɨ sein kai anygɨkeneninonj, ɨ negɨr wɨngawɨngat tin wɨp yiyenenonj dea ta wul kesa tungg nata. \v 30 Ɨ Yesu ket tin yɨgekitonj da, “Yete mor nyɨ?” Sɨ jogjog negɨr wɨngawɨngap kea b'ɨgarkɨto ti pɨlɨnd, sɨ onggɨt penaemb ton ket mɨra yomnonj da, “Ligiyonte.”\f + \fr 8:30 \ft Ligiyon re yɨpa ukoi Roma geja rɨga bobo nyɨ na, ɨ ama rɨka siks tausɨn (6,000) geja rɨga na.\f* \v 31 Ɨ ton ket Yesund yɨgekenayo da, “Goro sɨn nitngainɨm menonɨm de ngortod wa kunɨnkunɨn euki kip wa rokasim re negɨr wɨngawɨnga wekeny negɨr ma b'ɨsagɨka okatam.” \p \v 32 Onggɨt wɨnɨnd kea jogjog ongeni b'om bobo wekenonj dor tabɨnd. Ɨ onggɨt negɨr wɨngawɨngap ket Yesund yɨgekito da, “Sɨn ningaine onggɨt b'om wa pɨlwa b'ɨgarkam.” Ngɨrpu Yesu ket ten engainonj b'ɨgaram. \v 33 Seg negɨr wɨngawɨngap ket onggɨt rɨgam pɨlke opekto dɨde ket b'om wa pɨlwa b'ɨgarkɨto. Ɨ opimemb b'om bobo b'ɨkto sɨpa yuru kumb wa, ɨ ket sɨpa wa unykurto, ngɨrpu ket komkesa uj aukɨto. \v 34 Ɨ re onggɨt b'om ongena rɨgap yɨr yongo onggɨtyam mɨle auki, ton ket b'ɨkento dɨde yɨdɨr yɨt yiyeno onggɨt taunɨnd dɨde nɨnda tungg nata. \v 35 Sɨ rɨga re kea wuwenonj onggɨtyam auki mɨle yɨr ongongɨm. Ɨ re ton Yesum pɨlwa wuwenonj, ton kea yodareno ɨtemb rɨga ya pɨlkena re negɨr wɨngawɨnga opekto. Ajɨ ton kobɨrgɨm b'ikoki dɨde b'ogɨl nony menamena okateni kɨma na omiti yɨbnonj Yesum wusɨnd. Sɨ ton ket moga na aukɨto. \v 36 Ɨ yepiya re towa yɨr ke yɨr yongo rɨdede na Yesu onggɨt negɨr wɨngawɨnga ma okati rɨgam yɨrkokar yokawonj, ton ket rɨga wumɨr omnena eyento. \v 37 Sɨ re komkesa rɨga bobo yepiya re Gerasen eriya ke tuwonj, utkundeno towaina yɨt, ton kea Yesund danda kɨma yɨgekeno towa pɨlke ewaikitam, mop nokɨp ton ukoi moga na aukɨto. Sɨ ket Yesu gɨga wa angitonj dɨde ket yiwatonj. \v 38 Ɨ onggɨt wɨnɨnd re Yesu iwatam awonj, onggɨt rɨgat ya pɨlkena re negɨr wɨngawɨnga opekto, Yesund yɨgekitonj Ton kɨma menonɨm. Ajɨ Yesu tin yɨtmɨkitonj odede yɨt kɨma da, \v 39 “Mor met wa ɨtende, dɨde tesɨpkenainyɨt rɨja na re God mor ukoi mɨle momnɨkau.” Seg ton ket yiwatonj dɨde komkesa taunɨnd pɨtapɨta amnenainonj rɨja na re Yesu ti ukoi mɨle yomnɨkawonj. \s1 Yairomna Uj Ngɨmngai Yilo Okawam dɨde Kopa Kongga Ɨsakendam \r (Mat 9:18-26; Mak 5:21-43) \p \v 40 Ɨ re Yesu ɨtendonj, rɨga bobop kea Tin simesime yomno, nokɨp komkesa rɨga re kea Ti yɨr ungawand wekenonj. \v 41 Ɨ onggɨt wɨnɨnd yɨpa rɨga nyɨ da Yairo yet re Ju rɨga waina yɨr opmitenapu met mopyam yɨr ɨpka rɨga na yɨbnonj, ton ikonj Yesum pɨlwa. Ɨ ton Yesum wɨp ke kumsos b'amka kɨma b'amairenonj dɨde Tin yɨgekitonj menonɨm tina met wa. \v 42 Mop nokɨp ti yɨpaina nena na ngɨmngai b'ɨga yɨbnawonj ama rɨka twelp (12) kemag kɨma na dɨde ket momta uj okata nat wɨbnonj. \p Sɨ re Yesu Yairom met wa yiwatonj, rɨga bobop kea Tin ɨwatɨndena yiyo pɨpmet b'ɨsatena kɨma. \v 43 Ɨ kea dɨkɨnd yɨpa kongga wikonj towa wɨngɨrɨnd yet re kus opekenenonj twelp (12) kemag kɨma. [Sɨ ton kea wikenenonj dokta yɨr ongongɨm dɨde tina kupka yɨrkokar esomnena yiyenenonj.] Ajɨ makwa yet Tin wɨsakendonj. \v 44 Sɨ ɨtomb kongga Yesum kak ke wikonj dɨde ket Tina kobɨrgɨm petɨr yesopayonj. Seg ket odenja ket tina kus opekapu yɨra kesa awonj. \v 45 Ɨ Yesu rɨga arkisinonj da, “Yet ken nesopai?” Ɨ re komkesa rɨga b'aento, Petro Tin yomnonj da, “Ukoyam! Rɨga bobopim men ɨwatɨndena miyenyi dɨde mor wusɨnd pɨpmet b'ɨsatena wuweny.” \v 46 Ajɨ Yesu yindonj da, “Yɨpat ke ken nesopai, mop nokɨp kon ke b'ɨpɨnsɨn da danda re kea kor pɨlke ewaikis.” \v 47 Sɨ ket ɨtomb kongga b'angwatonj da, “Kon ma rɨrɨr e egisɨn pɨta omni kesa.” Ɨ ton ket kaktɨtɨ kɨma Yesum wɨp wa tikonj dɨde kumsos b'amkonj ngɨrpu ket komkesa rɨga wa wɨpɨnd pɨtapɨta yomnenainonj nangga pena Tin yesopayonj dɨde rɨja na re odenja Ton tin wɨsakendonj. \v 48 Seg Yesu tin womnonj da, “Ngɨmngai b'ɨga! Moina gar ke utkundate men mɨsakenj. Meke ngɨmbla kɨma!” \p \v 49 Ɨ re Yesu onggɨt yɨt opurenand yɨbnonj, odedend ket yɨpa rɨga ikonj Yairom met ke, ɨ Yairond yomnonj da, “Moina ngɨmngai b'ɨga kea uj ainy. Sɨ goro man ouyaena rɨgand jabakɨpɨnd ɨl ongket menonɨm! Goro Tin ɨsakaulisɨt!” \v 50 Ajɨ re Yesu onggɨtyam yɨt utkundonj, Ton Yairond yomnonj da, “Goro moga tawɨm! Gar ke utkunda nena yoramite! Ɨta mor b'ɨga b'ɨtɨsakenj dor.” \v 51 Ajɨ re ton tina met wa opekto, Yesu maka engainonj nɨnda rɨga b'ɨgaram wɨngɨr wa Ton kɨma, ajɨ ɨna Petro ɨ Yoan ɨ Yakobo ɨ dɨde onggɨt b'ɨgamna b'u ake mog. \v 52 Ɨ onggɨt wɨnɨnd, komkesa rɨga yii b'ɨrɨnena nat wekenonj dɨde kom b'amoratena kɨma b'ɨaena wuwenonj ti gatab, ajɨ Yesu ket ten amninonj da, “Goro yii taininam! Mop nokɨp ɨtomb ngɨmngai b'ɨga re ma uj o, ajɨ yɨt o weg.” \v 53 Ajɨ rɨgap Yesund ngong na yengeno, nokɨp ton yɨr wongo re uj na. \v 54 Ɨ re ton b'ɨgarto rɨkɨnd re uj b'ɨga wɨbnonj, Yesu tin yɨmɨnd wokatonj dɨde tin womnonj da, “B'ɨga! Utnyite!” \v 55 Seg ita ket tina wɨngawɨnga ɨtendonj, ɨ ton ket odenja utnyitonj. Ɨ Yesu engainonj ti owou okawam. \v 56 Sɨ ti b'u ake ti mog re wɨnga kesa na awonda. Ajɨ Yesu danda kɨma b'ingawa yɨt yoramitonj da, “Goro yɨpat onggɨtyam gatab yɨt pɨta omnɨkɨm!” \c 9 \s1 Twelp (12) Ɨtmɨkitijog Rɨga Ɨtmɨkitam \r (Mat 10:5-15; Mak 6:7-13) \p \v 1 Ɨ Yesu ket Tina Twelp (12) b'auyaena rɨga ara emokinonj b'eomam, ɨ Ton ket ukoi danda dɨde juwai agoninonj komkesa negɨr wɨngawɨnga eaukenam dɨde komkesa kopa ke ɨsagɨkam. \v 2 Ɨ Ton ket ten etmɨkisinonj God ma pumb tungg gatab bage yɨt pɨtapɨta omnenam dɨde kopa rɨga ɨsagɨkam. \v 3 Ɨ re Ton ɨtmɨkitam amninonj, Ton ten engainonj da, “Goro kwa nangga na eyinam wa menonɨm! Goro kutɨp kɨma, goro ga kɨma, goro owou kɨma, goro wulkɨp kɨma, ɨ goro kobɨrgɨm talomam kɨma! \v 4 Ra wɨn tuwenyɨt tungg yɨpayɨpa nata, ɨ dɨde ra yɨpayɨpa met nata obai tamnenanj waina menon tungg wɨngɨrɨnd, omanda tekenyɨt, ngɨrpu ra wɨn tungg terarenindam dem. \v 5 Ɨ rɨga yepiya ra maka wen simesime tamnenanj dem, sɨ wɨn ɨdenatemb ket onggɨt met ke o onggɨt taun ke iwasya. Ɨ onggɨt iwata wɨnɨnd wɨn b'ogla waina pɨspamɨnd sungar tedbenenindam towanɨm nony aukam da towaina negɨr mɨle b'ɨsagɨkam wɨn ɨta ik dem.” \v 6 Yɨt seg ke ton ket yiwato dɨde tungg nata wuwenonj. Ɨ rɨkɨnd re ton wuwenonj komkesa wɨnɨnd, ton kea God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnena yiyeno dɨde kopa ke rɨga ɨsagɨka eyento. \s1 Erodɨmna Nonysɨpsɨp Yesum gatab \r (Mat 14:1-12; Mak 6:14-19) \p \v 7 Ɨ re Galili eriya king Erod utkundenonj komkesa onggɨtyam auki mɨle gatab, ton ma sobijog na nonysɨpsɨp aukonj. Mop nokɨp nɨnda rɨgap opurena eyento da baptiso Yoan kea uj ke utnyitonj, \v 8 ɨ kwa nɨnda rɨgap da bageyam Eliya kea pɨtapɨta awonj, ɨ dɨde kwa nɨnda rɨgap da yɨpa b'ilap bageyam e utnyitonj. \v 9 Ajɨ Erod yindonj da, “Kon ke Yoanɨnd mop yɨpendond, ajɨ yetemb jɨ rɨga ya gatab im re kon onggɨtyam yɨt utkundenyɨn?” Sɨ ton nya oraka eyeninonj Yesund yɨr ongongɨm. \s1 Yesu Paib Tausɨn (5,000) Rɨga Angeninonj \r (Mat 14:13-21; Mak 6:30-44; Yoan 6:1-14) \p \v 10 Ɨ re ɨtmɨkitijog rɨga ɨtekto, ton ket Yesund wumɨr yomneno komkesa gasa rɨna re ton amnɨkto. \p Sɨ Yesu ket ten eyinonj tentawar wa Ton kɨma de yɨpa taun wa ogenaya da Betsaida. \v 11 Ajɨ rɨga bobop kea wumɨr yokato rɨkɨnd re Yesu yɨbnonj, ton kea Tin oraka yiyo. Seg Ton ten simesime amneninonj dɨde ten yɨt atainonj God ma pumb tungg gatab, dɨde kopa rɨga esakenjinonj yena re Ton singi amneninonj ɨsagɨkam. \v 12 Ɨ re ket bibɨr wɨn awɨr auka yikonj, Twelp (12) ɨtmɨkitijog rɨga tuwonj Ti pɨlwa, ɨ yomno da, “Rɨga bobo etmɨkenine, nokɨm da ɨdenat ton wuswus tungg nata dɨde wungawungapu tungg nata wungapu pɨpmet dɨde owou oraka teyenanj! Nokɨp men re wul kesa tungg nasim wekenyɨn.” \v 13 Ɨ Yesu ket esmonggainonj da, “Wɨn towa owou agoninam!” Ajɨ todaka ket yomno da, “Sowa ɨnsima paib (5) sana nganja dɨde nɨmog kabum nena wekeny. Sɨ sɨn maka ra wuyɨn dɨde onggɨt komkesa rɨga rɨrɨrɨnd owou temjindam, sɨn ma rɨrɨr im towa ogonam.” \v 14 Ton odede penaemb onggɨtyam yɨt apurento, nokɨp demb de ama rɨka paib tausɨn (5,000) rɨgajog na wekenonj. Ajɨ Ton Tina b'auyaena rɨga amninonj da, “Komkesa rɨga b'ogla ama rɨka pipti (50) bobond omnɨka eyenina diyam awowɨm!” \v 15 Seg ton ket Yesu ma onggɨt yɨt rɨrɨrɨnd komkesa rɨga gowɨnd omnɨkam amnento. \v 16 Ɨ ket Yesu paib (5) sana nganja dɨde nɨmog kabum akasinonj, ɨ pumb wa yɨr yikenonj dɨde ket Godɨnd sɨteket yɨt yomnonj, ngɨrpu sana nganja epkɨkinonj dɨde kabum ɨpka eyenonj, ɨ ket Tina b'auyaena rɨga wa agoninonj rɨga bobo wa yingg iyenam. \v 17 Ɨ komkesa rɨga diyam auto re kea ngor aukɨto. Seg ket b'auyaena rɨgap rɨga wa pɨlke kombyam owou akatto dɨde ket kea twelp (12) wat yɨndangɨr amnɨkto. \s1 Petro ma Pɨtapɨta Omni Yɨt dɨde Yesu ma Uj dɨde Utnyita gatab Bage Yɨt \r (Mat 16:13-28; Mak 8:27–9:1) \p \v 18 Ɨ yɨpa wɨnɨnd re Yesu Tinta yɨr opmitenonj, Tina b'auyaena rɨga re kea dɨkɨnd Ton kɨma wekenonj. Ɨ Ton ket ten arkisinonj da, “Yena rɨgap yomnɨkenenyi da yeten Kon?” \v 19 Ɨ ton mɨra yomno da, “Rɨgap endenenanj da Man re baptiso omnɨkayam Yoantet, ajɨ nɨndap da Man Eliyatet, ɨ nɨndap da yɨpa b'ilap bageyam e utnyitonj.” \v 20 Ajɨ Yesu ten egekisinonj da, “Ajɨ wɨdaka rɨngmim, wɨn yena yomnɨkenenya da yeten Kon?” Sɨ Petro ket mɨra yomnonj da, “Man re Godɨmna Kerisotet yena re God gaya yeaukonj Tina wɨko omnɨkam.” \p \v 21 Ɨ Yesu danda kɨma ten engainonj da, “Goro yena rɨga wumɨr tamnina Kor gatab!” \v 22 Seg Yesu yindonj da, “Rɨgamna B'ɨga b'ogla jogjog b'ɨdgotnena rakatenin, ɨ Ju rɨga waina elda rɨga ɨ yɨna mopyam sɨ rɨga ɨ dɨde Ju rɨga waina gog ouyaena rɨgap b'ogla ɨsayi dem, ngɨrpu b'ogla onganji dem. Seg nowam bibɨrɨnd Ton b'ogla kwa tutnyis dem uj ke.” \v 23 Ɨ Ton ket komkesa rɨga amninonj da, “Yet ra man singi taet Ken yɨmta undokam, man b'ogla naska moina singi komkesa terarkinyɨt, ɨ kwa man b'ogla ita bibɨr rɨrɨrɨnd komkesa bebɨg takasinyɨt Godɨm wɨkond ngɨrpu moina uj wul b'agbagɨnd, dɨde ket Ken yɨmta nutundoket. \v 24 Mop nokɨp yet ra tilenggyam tina yɨrkokar yɨrgong omnɨka iyeny, ton ɨta ɨtemb tina yɨrkokar dadal edamkis dem. Ɨ daka yet ra tina yɨrkokar edamkis Kor map, ton ɨta ɨtemb tina yɨrkokar dadal okas dem. \v 25 Ɨ ra man komkesa gowukoi mornɨm okasɨt ɨ dɨde onggɨt gowukoi map moina yɨrkokar edamkisɨt dem, sɨ nangga b'ogɨl e man yɨr onget onggɨt gowukoi okati ke? \v 26 Ɨ kwa yet ra man Ken dɨde Koina yɨt gar ke ɨngar kɨma takasinyɨt rɨga wa wɨngɨrɨnd, Rɨgamna B'ɨgat daka men ɨngar kae motɨny dem, ra Ton yɨna aneru kɨma ik dem Tina b'ogɨl ɨnyomarena kɨma dɨde Ti B'u ma b'ogɨl ɨnyomarena kɨma. \v 27 Ajɨ Kon ɨmɨnjog nitinjɨn da yepim re wɨn owɨnki wekenyɨt dɨkɨnd, wa wɨngɨrɨnd nɨnda rɨgap makwa opima uj taukanj, ngɨrpu ra ton yɨr ongi dem God ma pumb tungg.” \s1 Yesu ma B'enga Wɨp Ɨnyomarena Yɨpa Dorɨnd \r (Mat 17:1-8; Mak 9:2-8) \p \v 28 Ɨ onggɨtyam gatab yɨt opurena seg ke re ket ama rɨka eitɨm (8) bibɨr awonj, Yesu ara emokinonj Petro ɨ Yoan ɨ dɨde Yakobo dɨde ket wuwonj de yɨpa dor kumb wa yɨr opmitam. \v 29 Ɨ re Ton yɨr opmitenonj, Tina wɨp re etama kɨma na aukonj dɨde Tina kobɨrgɨm ngaya pɨla na ɨnyomarena kɨma bɨlbɨljog aukonj. \v 30-31 Ɨ odedend ket nɨmog rɨga, Mose ake Eliya, pɨta awonda b'ogɨl ɨnyomarenand dɨde Yesu kɨma yɨpand yɨtnono aenonda Tina gowukoi ɨraram gatab rɨnte ra rɨrɨrkɨp tainy dem Yerusalemɨnd. \v 32 Ajɨ onggɨt wɨnɨnd Petro dɨde ton kɨma rɨga re ma sobijog yɨtpa pena yɨr uwonento. Ajɨ re ton yɨr opngɨkto, ton kea yɨr angto Yesumna b'ogɨl ɨnyomarena dɨde nɨmog rɨga Ton kɨma onyiti. \v 33 Ɨ re ton Yesund ɨraram yomnonda, Petro Yesund yomnonj da, “Ukoyam! Sɨn otomanti im wekenyɨn dɨkɨnd. Sɨ sɨn nowa plaimet raranginum, yɨpa Mornɨm, ɨ yɨpa Mosem, ɨ dɨde yɨpa Eliyam.” Ajɨ ton maka nony awonj nangga mana ton yindonj. \v 34 Sɨ re ton onggɨtyam yɨt apureninonj, rɨm ikonj dɨde ket ten ekangɨnjinonj. Ɨ re ton rɨm bora wa b'ɨgarkɨto, ton kea moga aukɨto. \v 35 Ɨ ara ikonj onggɨt rɨm bora ke odede da, “Ɨtemb jɨ Koina B'ɨga yena re Kon yobagendond. Sɨ wɨn Tin yutkunda!” \v 36 Ɨ onggɨtyam ara seg ke ket, ton Yesu nena na yɨr yongo. Sɨ ton nowa rɨga yɨt kesa na wekenonj onggɨt gatab, ɨ onggɨt wɨnɨnd ton makwa yena ngai wumɨr amnento nangga na re ton yɨr angto. \s1 Yesu Yɨpa Kewar B'ɨgam Negɨr Wɨngawɨnga Yewaikitawonj \r (Mat 17:14-18, 22-23; Mak 9:14-32) \p \v 37 Ɨ ɨspari ke ket re ton tuwonj dor kumb ke, ukoi rɨga bobo kea tuwonj Yesund wɨpwɨp omnam. \v 38 Ɨ odedend ket onggɨt rɨga bobo wɨngɨrɨnd yɨpa rɨgat Yesund ara yɨawonj da, “Ouyaena Rɨga-wɨi! Kon Men mɨtenaen da Man kor b'ɨgand kear omnyɨt, nokɨp ton re kor lesmɨta b'ɨga e. \v 39 Ɨ negɨr wɨngawɨngat tin yemorkeneny dɨde ɨndama kamil yowarkeneny, ɨ tumol aembɨka kɨma tin kakwulwul yomnɨkeneny, ngɨrpu tin gou wa nenegɨr kana ɨngmandena yiyeneny, ɨ ɨngkaemb ket tin yɨrareneny. Ajɨ ɨdenata ɨrar ra tin gou wa omɨny. Ajɨ maka ra ton odede nenegɨr kana omnena iyeny, ton ma ɨta tin ɨrarena iyeny. \v 40 Sɨ kon ke pop Moina b'auyaena rɨga wa pɨlwa b'ɨtena yoramisɨn negɨr wɨngawɨnga ewaikitam, ajɨ ton ma rɨrɨr na.” \v 41 Sɨ Yesu mɨra amninonj da, “Oo, gar ke utkunda kesa dɨde gar eskamki rɨga yepim re yu wekeny onggɨt gowukoyɨnd! Rɨdede pɨn e Kon nɨtɨbnyɨn wɨn kɨma dɨde rɨdede pɨn e Kon musɨk wɨmena okasɨn waina gar ke utkunda kesa mɨle gatab?” Ɨ Ton ket b'ɨgam b'und yomnonj da, “Mor b'ɨgand iyɨm Kor pɨlwa!” \v 42 Ɨ re ɨtemb b'ɨga ikonj Ti pɨlwa, negɨr wɨngawɨngat tin gou wa yɨskantonj dɨde ukoi kana kaktɨtɨ kɨma yɨjgɨndenonj. Sɨ Yesu ket negɨr kɨlkɨl wɨngawɨngand samany yiyowonj, dɨde ket onggɨt kewar b'ɨgand yɨsakendonj, ngɨrpu ti b'uɨm b'ɨga yokawonj. \v 43 Seg komkesa rɨgap wɨnga kesa aukɨto Godɨmna ukoijog danda gatab. \p Ɨ re komkesa rɨga kɨd kesa aena wuwenonj onggɨtyam komkesa mɨle gatab rɨna re Yesu amnɨkinonj, Ton Tina b'auyaena rɨga amninonj da, \v 44 “Wɨn b'obogɨl onggɨtyam Koina yɨtkak gar ke takasindam nangga gatab im ra Kon wumɨr tamninyɨn. Mop nokɨp Rɨgamna B'ɨgand ɨta namb tɨb yii dem de rɨgaina yɨm kumb wa.” \v 45 Ajɨ Tina b'auyaena rɨgap maka nony aukɨto onggɨtyam opureni yɨt gatab, dɨde onggɨtyam yɨt re egiti na yɨbnonj towa pɨlke, sɨ onggɨt penaemb ton maka yongwato. Ɨ ton kwa moga na aukɨto Tin ɨgekitam onggɨtyam opureni yɨtkak gatab. \s1 Yete Ukoyam \r (Mat 18:1-5; Mak 9:33-40) \p \v 46 Ɨ yɨpa yɨt b'ugwatena pɨta awonj b'auyaena rɨga wa wɨngɨrɨnd da yete ukoyam yɨbɨm towa wɨngɨrɨnd. \v 47 Ajɨ Yesu kea wumɨr awonj towaina garɨnd onggɨtyam yɨt b'ugwatena gatab, ɨ Ton ket yɨpa b'ɨga sobijog yokatonj dɨde ket Ti yɨu ke yonyitonj. \v 48 Seg Ton ket ten amninonj da, “Yet ra odede b'ɨga sobijog simesime omɨny Koina nyɨ kɨma, ton re Kena simesime nomɨny. Ɨ dɨde yet ra Ken simesime notɨny, ton re kea simesime yomɨny yet re Ken nɨtmɨkitonj. Mop nokɨp yet ra sobijogjog tainy komkesa wa wɨngɨrɨnd, ton re ukoijog rɨga e.” \p \v 49 Ɨ Yoan ket Yesund yomnonj da, “Ukoyam! Sɨn yɨpa rɨga yɨr yongu Moina nyɨ kɨma negɨr wɨngawɨnga ewaikitand. Sɨ sɨn tin yɨswangu da, ‘Goro yɨmta ke odede omnɨkɨm dem!’ nokɨp ton ma ɨta yɨmta undoka miyeny sɨn kɨma.” \v 50 Ajɨ Yesu tin yomnonj da, “Goro tin ɨswanga! Mop nokɨp yet ra maka wen tajgasiny, ton re wa tab ke rɨga e.” \s1 Samariya Rɨgap Yesund Yɨsayo \p \v 51 Sɨ Yesum pumb wa menonɨm wɨn re kea wus wa auka ikonj, ɨ Ton ket danda kɨma yɨmjatonj menonɨm de Yerusalem taun wa. \v 52 Ɨ Ton ket naska nata nɨnda bageyam etmɨkisinonj Samariya eriya wa, sɨ ton ket wuwonj dɨde ket b'ɨgarkɨto yɨpa tungg wa Tinɨm gasa ongonjenam. \v 53 Ajɨ demb de rɨgap maka Tin simesime yomno, mop nokɨp Ti menon yɨbnawonj re Yerusalem taun wa na. \v 54 Ɨ re Tina b'auyaena rɨga Yakobo ake Yoan onggɨtyam mɨle yɨr yongonda, ton endonda da, “Yonggyam! Ma man singi et da sɨn wul ingaya wub kumb ke inkam dɨde ten so omnam?” \v 55 Ajɨ Yesu ten wɨp awarkitonj, ɨ samany eyowonj. \v 56 Ngɨrpu ton ket wuwonj b'enga tungg wa. \s1 Yesund Yɨmta Undoka gatab Yɨt \r (Mat 8:19-22) \p \v 57 Ɨ re ton menon yokato, nyawɨnd yɨpa rɨga Yesund yomnonj da, “Kon ɨta men yɨmta undoka mitiyenyɨn rɨtata ra man metkenyɨt.” \v 58 Sɨ Yesu tin yomnonj da, “Gongɨr wa opima towa wul bora wɨmenam, dɨde pumbɨnd ngena wa kwa opima towa met, ajɨ Rɨgamna B'ɨgam re awɨr e kwa Ti wɨmenapu pɨpmet mop owaglitam.” \v 59 Ɨ Yesu kwa ket yɨpa rɨgand yomnonj da, “Yɨmta nundoke!” Ajɨ onggɨt rɨgat Yesund yomnonj da, “Yonggyam! Kon yɨmta kae Mor pɨlwa tɨtenjɨn ajɨ naska kon kor b'und eungitam neken.” \v 60 Ajɨ Yesu tin yomnonj da, “Toko wɨngawɨnga ke uj rɨgap gop raukinem towainajog uj rɨga, ajɨ man meke God ma pumb tungg gatab God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnenam.” \v 61 Ɨ kwa yɨpa rɨgat yindonj da, “Yonggyam! Kon men ɨta yɨmta mutundoken, ajɨ naska Man ken nɨnjɨkite wɨdaemb yɨt omnam rɨga yepim re wekeny koina metɨnd.” \v 62 Sɨ Yesu tin yomnonj da, “Yet ra yɨm taramis gou ungankapu gasa kumbɨnd, ɨ ra kak wa yɨr tetaingis, ton ma dɨmdɨm e unganka yiyeny. Sɨ ton ma rɨrɨrkɨp rɨga e God ma pumb tungg wɨko iyenam.” \c 10 \s1 Sebenti (70) B'auyaena Rɨga Ɨtmɨkitam gatab Yɨt \p \v 1 Ɨ onggɨt kak ke, Yonggyam abagenjinonj b'usaya Sebenti (70) rɨga,\f + \fr 10:1 \ft Nɨnda Grik peband da “sebenti tu (72)”.\f* ɨ Ton naska kana nɨmognɨmog etmɨkeninonj komkesa taun nata dɨde tungg nata rɨtata ra Ton ikeny dem. \v 2 Ɨ re Yesu ten etmɨkeninonj, Ton ket ten yɨt etainonj da, “Erngokam re jogjog im, ajɨ wɨko rɨga re ma jog im. Sɨ onggɨt paemb wɨn erngoka Yonggyamɨnd yɨgekita odede da, ‘Man wɨko rɨga etmɨkisine Moina erngokapu gou wa.’ \v 3 Wɨn wuwe! Yɨr de, Kon wen etmɨkeninyɨn re odede wɨp im rɨngmim ra rɨgat mamoi tetmɨkisiny dɨ yongg wa wɨngɨr wa. \v 4 Ɨ goro eyina pauso, ɨ goro ga, ɨ goro yongɨnkak, ɨ dɨde goro yena simesime omna nyawɨnd. \v 5 Ra wɨn yɨpayɨpa met nata b'ɨtgarenindam, naska wɨn tendenindam da, ‘Ngɨmbla dɨkɨnd onggɨt metɨnd.’ \v 6 Ɨ ra onggɨt ngɨmbla okatam rɨrɨrkɨp rɨga ɨbɨm demb de onggɨt metɨnd, ɨta waina oramiti ngɨmbla ton kɨma ɨbɨm. Ajɨ maka ra, ɨta tɨtenj wa pɨlwa. \v 7 Ɨ wɨn omanda wɨmena tuwenyɨt onggɨt met nata, ɨ wɨn owou dɨde onaika teyenindam nangga gasa na ra ton ogona teyenanj. Mop nokɨp God ma wɨko rɨga re rɨrɨrkɨp rɨga e odede nya ke tina wɨko mɨra okatam. Goro metta metta tuwenɨm! \v 8 Ɨ ra wɨn yɨpayɨpa taun nata b'ɨtgarenindam dɨde wen simesime tamnenanj, wɨn owou nena teyenindam nanggamog im ra wanɨm wɨp ke taramkauranj. \v 9 Ɨ kopa ke rɨga tesagɨkenindam demb de onggɨt taun nata, ɨ ten yɨt tamnenindam da, ‘God ma pumb tungg re kea wa wus nate ainy’. \v 10 Ajɨ ra wɨn yɨpayɨpa taun nata b'ɨtgarenindam, ɨ maka ra wen simesime tamnenanj, wɨn tuwenyɨt onggɨt taun sobea nata, ɨ tendenindam da, \v 11 ‘Nangga ma jɨ onggɨtyam sungar rɨna re b'ausɨkanj sowaina pɨspamɨnd onggɨt taunɨnd, sɨ sɨn ket wanɨm mim onggɨtyam sungar b'ɨdbenenindam wen nonony omnam da b'ɨsagɨka wɨn ɨta ik dem wanɨm. Ajɨ wɨn b'ogla onggɨtyam gatab wumɨr tekenyɨt da God ma pumb tungg re kea wus nate ainy.’ \v 12 Ɨ Kon wumɨr wen tamninyɨn da ra b'ɨsagɨka wɨn ik dem, Sodom taunɨm ra ukoi bebɨg e okas dem, ajɨ onggɨt taunɨm ra dem b'usaya mogjog bebɨg e okas dem. \p \v 13 “God ma sake man kɨma Korajin, ɨ God ma sake man kɨma Betsaida. Mop nokɨp rako Kon opimemb kɨd kesa kɨma danda wɨko amnɨkinonj de negɨr kɨma Tiro taun ake Sidon taunɨnd rɨna re Kon wa wɨngɨrɨnd amnɨkeninonj, ton kako b'ila rongg b'ikokto dɨde ket wumbol kumbɨnd omnɨkto negɨr mɨle ke engendam de Godɨm pɨlwa. \v 14 Ajɨ ra b'ɨsagɨka wɨn ik dem, Tiro ake Sidon towanɨm ra ukoi bebɨg e dem, ajɨ wanɨm ra dem b'usaya mogjog bebɨg e okasya dem. \v 15 Ɨ kwa man, Kaparnaum, \q1 ɨta man wub kumb wa b'uturowasɨt dem? Nayɨ, \q2 man ɨta tiglet dem de uj rɨgaina tungg wa. \m \v 16 Yet ra wen yɨt tutkundeniny, ton Kena nutkundeny. Ɨ yet ra wen tesainy, ton Kena nɨsai. Ajɨ yet ra Ken nɨtɨsai, ton Ti na yɨsai yet re Ken nɨtmɨkitonj.” \p \v 17 Sɨ ket sebenti (70) b'auyaena rɨga ɨtekto sam kɨma, ɨ endento da, “Yonggyam! Nangga ma jɨ negɨr wɨngawɨnga, ton kea sɨn yɨt nutkundento, re sɨn Moina nyɨ kɨma b'ingawa yoramitenonda.” \v 18 Ɨ Yesu ten amninonj da, “Kon kea Satanand yɨr yongond wub kumb ke sap otendand odede ɨt re rɨngma ra waral tokmɨnjis. \v 19 Kon ke wa danda akainond gɨrem dɨde wɨrmogmog ɨpmɨndenam, dɨde gou wa omnenam komkesa geja rɨgaina danda. Sɨ onggɨt paemb makwa yɨpat ɨta wen negɨr tamnɨkiny. \v 20 Ajɨ goro wɨn sam taininam onggɨtyam gatab rɨna re negɨr wɨngawɨngap wen yɨt utkundento, ajɨ wɨn sam omnɨka yiyena onggɨtɨm da waina nyɨ re ɨrɨki im wekeny de pumb tungg wa.” \p \v 21 Ɨ onggɨt wɨnɨnd re Yɨnayɨna Wɨngawɨnga Yesum pɨlɨnd b'imuronj, Ton ma sobijog na sam yomnɨkonj, ɨ Ton yindonj da, “Abu, wub ake gowukoyɨm Yonggyam! Kon sɨteket yɨt momnyɨn, nokɨp Man ke onggɨtyam Moina danda dɨde yɨrkokar yɨtkak agurkinot rɨga wa pɨlke yepim re multekɨp kɨma dɨde b'ogɨl wumɨr kɨma wekeny. Ajɨ Man kea onggɨtyam Moina gasa towanɨm pɨtapɨta amnenainot yepim re b'ɨga sobijog pɨla wumɨr kesa wekeny. Abu! Ɨmɨnjog e, Onggɨtyam gasa aukonj re Moina b'ogɨl sam kɨma singi nasim. \v 22 Komkesa danda dɨde wumɨr re Kor B'uɨt Kor mana nogoninonj ingaenam. Ɨ makwa yɨpa ɨta yete wumɨr B'ɨgam gatab, ajɨ B'uta Tinta wumɨr. Ɨ makwa ɨta yete wumɨr B'uɨm gatab, ajɨ tonpima wumɨr, B'ɨga dɨde rɨga yena re B'ɨgat singi eyeniny B'und pɨta omnenam towa pɨlwa.” \v 23 Ɨ Yesu Tina b'auyaena rɨga wɨp awarkisinonj, ɨ ten nena amninonj da, “Ton b'ogɨl omni yɨrkɨp im jɨ yepim re yɨr ongong eyenanj nangga im re wɨn yɨr ongong eyenindam. \v 24 Mop nokɨp Kon wen wumɨr tamninyɨn da naskand jogjog bageyamɨp dɨde kingɨp singi aukenento yɨr ongongɨm nangga im re wɨn yɨr ongong eyenindam, ajɨ ton maka yɨr ongong eyento. Ɨ kwa ton singi aukenento utkundam nangga im re wɨn utkundena eyenindam, ajɨ ton maka utkundenento.” \s1 B'ogɨl Samariya Rɨga gatab Tendam Yɨt \p \v 25 Ɨ yɨpa wɨnɨnd yɨpa gog yɨt wumɨrjog rɨga onyitonj Yesund otonkenam, sɨ ton ket Tin yerkitonj da, “Ouyaena Rɨga-wɨi! Rɨnggɨtyam wɨko omnɨka kae kon owabɨnsɨn dadal ngɨrpu kesa yɨrkokar?” \v 26 Ɨ Yesu tin yɨsmonggawonj da, “Rɨdede e Mosemna gog peband ɨrɨki yɨbɨm? Ɨ man rɨdede e yokatenyɨt moina ogenka wɨngɨrɨnd?” \v 27 Seg ton yɨsmonggawonj da, “Man moina Yonggyam Godɨnd singi yiyene moina kupkakupka kɨd ke, ɨ moina kupkakupka wɨngawɨnga ke, ɨ moina kupkakupka danda ke, ɨ dɨde moina kupkakupka nony ke! Ɨ singi yiyene mor rɨgand mada re dɨde!” \v 28 Sɨ Yesu tin yomnonj da, “Kea man dɨmdɨmjog mɨra nomnyɨt. Onggɨtyam yɨt rɨrɨrɨnd yomnɨke! Sɨ man ɨta yɨrkokar mɨtɨbnyɨt.” \v 29 Ajɨ ton singi na tilenggyam negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga tainy. Sɨ ton Yesund yerkitonj da, “Sɨ yete jɨ kor rɨga?” \v 30 Yesu yɨsmonggawonj da, “Yɨpa rɨga Yerusalem taun ke yikonj de Yeriko wa, ɨ nyawɨnd raskolɨp ket tin yɨwatɨnto dɨde ket tina kobɨrgɨm yotogɨko, ɨ tin nenegɨr kana yipowo, ngɨrpu gou yɨpo. Seg ton tin kokamkokam yɨraro. \v 31 Ɨ odedend yɨpa yɨna sɨ rɨga onggɨtyam nya ɨmayonj, ɨ re ket ton onggɨt rɨgand yɨr yongonj, ton kea tin nya yɨwaponj. \v 32 Ɨ odede yɨpa wɨp nya ke yɨpa Lebi gu rɨga todaka onggɨt pɨpmet wa ikonj dɨde ket tin yɨr yongonj. Seg todaka kea tin nya yɨwaponj. \v 33 Ajɨ yɨpa Samariya rɨga menon yokatonj, ɨ ket ikonj rɨkɨnd re ɨtemb rɨga yɨbnonj. Ɨ re ton tin yɨr yongonj, ton kea gar ke tin kear yomnonj. \v 34 Ɨ ton ket ti wus wa yikonj, ɨ ket ton olib gaya dɨde ɨk egmarkinonj tina ipoipu yɨrand\f + \fr 10:34 \ft Onggɨt wɨnɨnd olib gaya re wai ngu omna gasa na dɨde greip kɨp ke omnɨki ɨk re wayɨnd guda ipowa gasa na.\f* dɨde ket unjoka yiyenonj. Seg ket ton tinajog dongki kumb wa tin yangitonj, dɨde ket yiyonj yɨpa wungapu met wa, ngɨrpu adea ket tin yɨr yengendonj. \v 35 Ɨ ɨspari ke ket ton twelp (12) Kina\f + \fr 10:35 \ft Grik peband da “nɨmog Denari”. Ɨ yɨpa Denari re yɨpa rɨga ma yɨpa bibɨr wɨko mɨra na.\f* yokawonj onggɨt wungapu met yonggyamɨm, ɨ yomnonj da, ‘Tin yɨr ɨpka iyenyɨt. Ra man wewe wulkɨp tasomnenyɨt tin yɨr ɨpkand, kon ɨta ket mor mɨtendainyɨn onggɨtyam wewe wulkɨp, ra kon tɨtenjɨn dem.’ \v 36 Sɨ man rɨdede e nony aet? Rɨngma, onggɨt nowa rɨga wɨngɨrɨnd, yete ti rɨga ainy onggɨt rɨgam yena re raskolɨp nenegɨr kana yipowo?” \v 37 Sɨ onggɨt gog wɨko rɨgat mɨra yomnonj da, “Tonɨt yet re tin kear yomnonj.” Seg Yesu tin yomnonj da, “Meke! Dɨde odede yɨpa wɨp mɨle na tamnɨkinyɨt.” \s1 Marta ake Mariya \p \v 38 Ɨ re ton wuwenonj, nyawɨnd Yesu b'ɨgaronj yɨpa tungg wɨngɨr wa. Ɨ ademb de yɨpa kongga nyɨ da Marta Yesund obai omnam yɨngaukonj. \v 39 Ɨ onggɨt konggam yɨpa kea wundoi wɨbnawonj wogenayo da Mariya. Sɨ ti wundoi re Yonggyamɨmna pɨs wɨp nat omiti wɨbnonj Tina yɨtkak utkundenam. \v 40 Ajɨ Marta re nony bebɨg kɨma na guglam yondratenonj b'engabenga wɨp owou ongonjenam. Sɨ ton Yesum pɨlwa wikonj dɨde ket Tin yomnonj da, “Yonggyam-wɨi! Man ma wumɨr et da kor wundoi kor nena mana wɨko nɨrarkainy? Sɨ be ngai wingae tin ken yɨm okawam!” \v 41 Ajɨ Yonggyam mɨra tin womnonj da, “Marta, Marta! Man nangga ma gar bebɨg dɨde nony negɨr ainyɨt jogjog owou ongonjenam? \v 42 Ajɨ yɨpaina mɨle nena e b'ogɨljog omnɨkam dɨkɨnd. Mop nokɨp Mariya re kea b'ogɨl pɨpmet yokas, sɨ makwa yete onggɨt pɨpmet ke tin tewaikis.” \c 11 \s1 Yɨr Opmita gatab Ouyaena \r (Mat 6:9-15; 7:7-11) \p \v 1 Ɨ yɨpa wɨnɨnd Yesu yɨpa pɨpmet yokatonj, ɨ ket yɨr opmitenonj. Ɨ re Ton yɨr opmita seg awonj, Tina b'auyaena rɨga wɨngɨrɨnd yɨpa rɨgat Tin yomnonj da, “Yonggyam! Sɨda nouyaenine rɨdede e yɨr opmitena odede rɨja na re Yoan tina b'auyaena rɨga auyaeninonj!” \v 2 Sɨ Yesu ten yɨt etainonj da, “Ra wɨn yɨr topmisindam, odede tendenindam da, \q1 ‘Abu! Moina nyɨ b'ogla yɨnam rain. \q2 Ɨ Moina wɨp omnenapu pumb tungg b'ogla rinɨk onggɨt gowukoi wa. \q1 \v 3 Ɨ bibɨr weanjweanj sowa owou notgoneneninyɨt \q2 bibɨr rɨrɨrɨnd. \q1 \v 4 Ɨ sɨn komkesa rɨga wa negɨr mɨle awɨr amnɨkaenindam yepim re sowa pɨlɨnd negɨr mɨle amnɨkenenanj, \q2 sɨ onggɨt paemb Man sowaina negɨr mɨle awɨr omnɨka teyeninyɨt. \q1 Ɨ Man goro sɨn wɨp niyinɨm negɨr ma b'atonkena wa!’”\f + \fr 11:4 \ft Nɨnda Grik pebap yɨsmondenyi da [ajɨ Man sɨn nɨtrɨngasine negɨrjog mɨlem pɨlke.]\f* \p \v 5 Ɨ Yesu ten amninonj da, “Rada wa wɨngɨrɨnd yɨpa rɨgam ɨta ti yɨpa ti rɨga, ɨ ton yik onggɨt ti rɨgam met wa sɨdɨrɨnd, dɨde tin omɨny da, ‘Kor rɨga! Nowa sana nganja nokaine, yɨmta ke toko mɨra metendainɨn. \v 6 Nokɨp yɨpa kor rɨga kor pɨlwa ik paja tungg ke, ajɨ kor awɨr e kwa nangga e kor yɨmɨnd yɨbɨm ti okawam.’ \v 7 Ɨ ti rɨgat met wɨngɨr ke tin yɨsmonggawonj da, ‘Goro nɨtɨsakawɨm! Mora daka re kea ɨdoki e yɨbɨm, ɨ sɨn koina b'ɨgawar kɨma ke yɨpa nasim b'ɨkangɨndi yutungi wekenyɨn. Sɨ kon ma rɨrɨr e ket tutnyisɨn mor ogonam.’ \v 8 Sɨ Kon wen tamninyɨn da nangga ma jɨ rada ton re ti rɨga e yɨbɨm, ton ma ɨta tutnyis tinɨm ogonam ti rɨga map. Ajɨ ra ton ɨngar kesa ti rɨgand ɨjenenawai, ton ɨta ket tutnyis ti ogonam nangga ma ton singi yoramis. \v 9 Ɨ Kon kwa wen tamninyɨn da wɨn erkena yiyena, ɨ wɨn ɨta okasya. Ɨ wɨn oraka yiyena, ɨ wɨn ɨta ket odarya. Ɨ wɨn mora odounena yiyena, ɨ ɨta mora wanɨm tɨpangenj. \v 10 Mop nokɨp komkesa rɨga yepiya ra erkena iyenyi, ton ɨta okasi, ɨ oraka iyenyi, ton ɨta odari, ɨ dɨde mora odounena iyenyi, mora ɨta towanɨm tepangenj. \v 11 Ɨ wa wɨngɨrɨnd yete re b'ɨga b'uwam, rada ti b'ɨgat erkis kabumɨm, sɨ rɨngma, ton gɨrem e okau, o mɨnda ma kabum e? \v 12 Ɨ kwa rada paurokɨpɨm erkis, sɨ ton ɨta okau wɨrmogmog? \v 13 Sɨ onggɨt paemb nangga ma jɨ rada wɨn negɨrjog mɨle rɨga im, ajɨ wɨn wumɨr im wekenyɨt rɨdede e wa b'ɨgawar wa ogonam b'ogɨl gasa. Sɨ Abu yete re yɨbɨm pumb tungg wa, Ton re ma ɨja e ɨt re wɨn re dɨde, ajɨ Ton opima ɨmɨnjogjog Yɨnayɨna Wɨngawɨnga towanɨm takainy yepim re Tin yerkenyi.” \s1 Yesu dɨde Beeljebul \r (Mat 12:22-30, 43-45; Mak 3:20-27) \p \v 14 Ɨ Yesu yewaikitonj negɨr wɨngawɨnga yet re yɨpa rɨgand yɨt kesa yomnɨkenenonj. Sɨ re onggɨtyam negɨr wɨngawɨnga opendonj, ɨtemb yɨt kesa rɨga kea yɨt apureninonj. Seg ket rɨga bobo kea kɨd kesa aento. \v 15 Ajɨ towa wɨngɨrɨnd nɨnda rɨga endento da, “Ton negɨr wɨngawɨnga eaukeniny re negɨr wɨngawɨnga waina mopyam Beeljebulɨmna danda kaim.” \v 16 Ɨ nɨnda rɨgap odede erkena kɨma Yesund yotonkeno da, “Man yɨpa kɨd kesa kɨma danda wɨko omnɨket rɨnte ra pumb tungg ke ik. Sɨ ɨngkaimemb sɨn Men gar ke motkasu.” \v 17 Ajɨ re Yesu towaina nonyɨk b'amdena wumɨr awonj, Ton ket ten amninonj da, “Ra yɨpa kantrind rɨga towalenggyam b'itpouranj gangga b'akalendam, ɨtemb kantri ɨta negɨr tainy. Ɨ kwa ra b'ubɨgawar wɨngɨrɨnd rɨga towalenggyam b'itpouranj, onggɨt b'ubɨgawar waina wɨmena re ɨta negɨr tawɨk. \v 18 Ɨ ra Satanamna kantrind, Satana Ti wɨrand negɨr wɨngawɨnga teaukeniny, ɨ towalenggyam b'itpouranj gangga b'akalendam, sɨ rɨngma, rɨrɨr e ɨtemb tina kantri tonyis? Kon nindenyɨn onggɨtyam yɨt, mop nokɨp wɨn endenindam da Kon negɨr wɨngawɨnga eaukeninyɨn re Beeljebulɨmna danda kena. \v 19 Sɨ wɨn apurenindam da Kon Beeljebulɨmna danda kena negɨr wɨngawɨnga eaukeninyɨn, sɨ daka waina b'ɨgawar wɨngɨrɨnd nɨnda rɨga, ton yaina danda kaim eaukenenanj? Godɨmna danda kaim. Sɨ onggɨt mop paimemb ton ket taukanj ra wanɨm b'ɨsagɨka rɨga im onggɨtyam waina negɨr opurena gatab. \v 20 Ajɨ ra Kon negɨr wɨngawɨnga teaukeninyɨn Godɨmna danda yɨm ke, sɨ God ma pumb tungg re kemb wa pɨlɨnd au. \v 21 Ɨ ra yɨmmasa kɨkɨb kɨma danda rɨga tinajog met aba yɨrgong omnɨka iyeny, tina gasa re b'ogɨl ima tekeny. \v 22 Ajɨ ra yɨpa ukoijog danda rɨga ik dɨde onggɨt danda rɨgand gou wa omɨny, tina geja gasa ɨsamburiny rɨngkae re ton b'uwoga yikeny. Ngɨrpu ton onggɨt rɨgamna gasa komkesa b'asos tuweny ti rɨgawar kɨma. \v 23 Ɨ yet ra maka Kon kɨma tainy, ton re Koina geja rɨga tab nate yɨbɨm. Ɨ kwa yet ra maka Kon kɨma yɨpand b'eomkena ikeny, ton re wetaweta omnɨka rɨga e. \p \v 24 “Ɨ ra negɨr wɨngawɨnga topenj yɨpa rɨgam pɨlke, ton ket b'ugumarena ikeny nyɨ kesa pɨpmet nata dɨde oraka iyeny wɨram wɨmenam pɨpmet, ajɨ makwa ɨta odar. Sɨ ton ket indeny da, ‘Kon kwa ama tɨtenjɨn koina met wa rɨna re kon yɨraren.’ \v 25 Ɨ ra ton tɨtenj, ton met odar ra b'obogɨl ɨsagɨki e dɨde b'obogɨl gasa ongonjeni im. \v 26 Sɨ ton ket yikeny dɨde arondeniny nɨnda seben (7) negɨr wɨngawɨnga yepim re ukoi kana negɨr mɨlend wekeny ti pɨlke, ɨ ket ton kɨma yɨpand b'ɨgarkanj ɨ dɨde dea de wɨmena wuweny. Sɨ onggɨt rɨgamna kikitumpu wa wɨmena re ma ɨja e ɨt re naskand re dɨde, ajɨ ɨtemb re ket negɨrjog e yɨbɨm.” \p \v 27 Ɨ re Yesu onggɨtyam yɨt opurenand yɨbnonj, rɨga bobo wɨngɨr ke yɨpa kongga ara wikenonj da, “God ma b'ogɨl onggɨt komɨm pɨlɨnd yet re Men komɨnd mowamonj dɨde rɨnggɨt ngompiya re Men ngom mokonda.” \v 28 Ajɨ Yesu yindonj da, “Ɨmɨnjog e, ajɨ tonsim ɨmɨnjogjog God ma b'ogɨl kɨma rɨga yepim re God ma yɨt utkundenanj dɨde b'ingawand aramitenenanj.” \s1 Rɨgaina B'arkita Kɨd kesa kɨma Danda Wɨko gatab \r (Mat 12:38-42) \p \v 29 Ɨ re rɨga bobo b'aikɨndento, Yesu yindonj da, “Rɨga yepim re yu negɨrjog mɨlend wekeny onggɨt gowukoyɨnd, re negɨrjog mɨle rɨga im, ton Ken nɨgekenyi kɨd kesa kɨma danda wɨko omnɨkam, ajɨ Kon kɨd kesa kɨma danda wɨko wa takainyɨn ra ɨna nena e rɨna re Yonam pɨlɨnd aukonj. \v 30 Mop nokɨp onggɨtyam kɨd kesa kɨma danda wɨko rɨna re Yonam pɨlɨnd aukonj re yɨpa mal na awonj Ninebe rɨga wa pɨlwa, sɨ Rɨgamna B'ɨga Toda kwa odede yɨpa wɨp mal emb tainy towanɨm yepim re yu wekeny onggɨt gowukoyɨnd. \v 31 Ɨ ra b'ɨsagɨka wɨn ik dem, bargubo gatab ke kwin ɨta yɨpand gɨlgɨl towɨnyis dem onggɨt rɨga kɨma yepim re yu wekenyɨt onggɨt gowukoyɨnd, ɨ ton ɨta yɨr ungata rɨga tainy dem wanɨm negɨr ma b'ɨsagɨka okatam. Mop nokɨp naskand ton tikonj re ma wuswus kantri kena Solomonɨmna b'ogɨl multekɨp ke yɨtkak utkundam, ajɨ ɨta yete yɨbɨm dɨkɨnd, Ton re ma sobijog b'ogɨl multekɨp kɨma e Solomonɨm pɨlke, ajɨ wɨn makaima Tina b'ogɨl multekɨp ke yɨtkak singi eyenindam utkundam. \v 32 Ɨ kwa Ninebe rɨga re kea Yonamna pɨtapɨta omnenyi God ma yɨtkak yutkundeno, ɨ ɨngkenaemb ket negɨr mɨlem pɨlke gar b'engento Godɨm pɨlwa. Ajɨ ɨta dɨkɨnd ukoijog rɨga yɨbɨm, sɨ Ton re ma odede ukoi rɨga e ɨt re Yona re dɨde. Ajɨ rɨga yepim re yu wekeny onggɨt gowukoyɨnd, ton ma opima Tina yɨt utkundenanj dɨde negɨr mɨlem pɨlke gar b'engkɨranj Godɨm pɨlwa. Sɨ onggɨt paimemb Ninebe rɨga opima towɨnkanj dem Godɨmna b'ɨsagɨkapu pɨpmetɨnd yɨpand ton kɨma yepim re yu wekeny onggɨt gowukoyɨnd, dɨde ket onggɨt Ninebe rɨgaina b'ogɨl mɨlep ten negɨr ma b'ɨsagɨkand taramitenanj dem. \s1 Jɨwɨm pɨlɨnd Ngaya \r (Mat 5:15; 6:22-23) \p \v 33 “Makwa yɨpa rɨgat ɨta lampa so omɨny kopakak ke utwangkam o mɨnda dar ke ɨkangɨndam. Ajɨ ton lampa so omɨny ra uwonyitapu ororɨnd oramita ma, nokɨm da ɨdenat ngaya yɨr ongi yepiya ra rɨga met wɨngɨr wa b'ɨtgarenanj. \v 34 Ɨ waina yɨrkɨp re waina jɨwɨm lampa e. Sɨ rada waina yɨrkɨp b'ogɨljog im, waina kupkakupka jɨ ra ngaya pɨta nasim tekeny. Ajɨ rada waina yɨrkɨp negɨrjog im, sɨ waina jɨ ra sɨbɨb ke ɨkangɨndi im tekeny. \v 35-36 Sɨ onggɨt paemb rada moina kupka jɨ ngaya nate yɨbɨm, dɨde makwa yɨpa kɨpear sɨbɨb ke ɨkangɨndi e yɨbɨm, sɨ kupkakupka jɨ re ngaya pɨta nate yɨbɨm, odede ɨt re rɨngma ra lampa ngayat men mɨtnyomareny.” \s1 God ma Sake Parisai Rɨga dɨde Gog Wɨko Rɨga wa pɨlɨnd \r (Mat 23:1-36; Mak 12:38-40; Luk 20:45-47) \p \v 37 Ɨ re Yesu onggɨtyam yɨt apureninonj, yɨpa Parisai rɨgat Tin yɨngaukonj ton kɨma diyam awowɨm. Seg Yesu tina met wa b'ɨgaronj dɨde ket omitonj diyamɨm. \v 38 Ajɨ re onggɨt Parisai rɨgat yɨr yongonj Yesumna diyam mɨle, ton kɨd kesa na awonj, mop nokɨp Ton maka naska yɨm b'ɨseka mɨle yomnɨkonj diyam awowɨm Ju rɨga waina ɨseka mɨle rɨrɨrɨnd. \v 39 Ɨ Yonggyam tin yomnonj da, “Yu wɨn Parisai rɨga re kapo dɨde pleto b'obogɨl im ɨseka eyenindam waina mɨle rɨrɨrɨnd, ajɨ wɨngɨr ke re wɨn nonygor mɨle dɨde negɨrjog mɨle ke yɨndangɨr im wekenyɨt. \v 40 Wɨn wumɨr kesa korɨrkorɨr rɨga! Godɨt gɨm ke yɨr ongong gasa atobarkinonj, sɨ rɨngma, ma Tonɨt kwa atobarkinonj wɨngɨr ke yɨr ongi kesa gasa? \v 41 Ajɨ wɨn kear gasa na agoninam gasa kesa rɨga wa rɨnsim re wekeny waina kapo dɨde pleto borand, sɨ ɨngkaimemb ket komkesa gasa wanɨm kɨlkesa tekeny. \v 42 Ajɨ God ma sake wɨn kɨma Parisai rɨga, mop nokɨp wɨn opima erngokenenindam kɨma ɨ sili ɨ dɨde b'engabenga wɨp b'eag, ɨ ket onggɨtyam sobijog gasa ten (10) ɨkalki wɨngɨrɨnd yɨpa tab Godɨnd wulpok yomnɨkenenya. Ajɨ wɨn yɨukenenya dɨmdɨm mɨle omnɨkam rɨga wa pɨlwa dɨde singi b'iyena mɨle omnɨkam Godɨm pɨlwa. Ajɨ wɨn b'ogla omnɨkenenya onggɨtyam mɨle, dɨde Godɨm yɨpa bobo wulpok omnɨka mɨle toda kwa b'ogla omnɨkenenya. \v 43 God ma sake wɨn kɨma Parisai rɨga, mop nokɨp wɨn singi aukenenindam ɨsnawa kɨma pɨpmet okatam Ju rɨga waina yɨr opmitenapu met nata, dɨde ɨsnawa kɨma simesime okatam rɨga wa pɨlke maketpu nata. \v 44 God ma sake wɨn kɨma, mop nokɨp wɨn re gopmet pɨla im rɨnsim re wɨgawɨga yɨr ongi kesa egurki wekeny, dɨde rɨgap nony kesa pɨs b'amdena wuweny onggɨt kumbɨnd. Sɨ ɨngkaimemb rɨga kɨl kɨma aukenenanj Godɨm wɨpɨnd.” \p \v 45 Ɨ gog yɨt wumɨrjog rɨga wɨngɨrɨnd yɨpat Yesund yomnonj da, “Ouyaena Rɨga! Re man onggɨtyam yɨt apureninyɨt, Man ma sobijog negɨr yɨt na sɨn nomninyɨt.” \v 46 Ajɨ Yesu ten esmonggainonj da, “Wɨn gog yɨt wumɨrjog rɨga! God ma sake wɨn kɨma, mop nokɨp wɨn gog yɨt kaim rɨga wa pɨlɨnd bebɨg angurka eyenindam, ajɨ wɨn walenggyam makwa ngai opima ekak aramitenenindam onggɨtyam gog yɨtɨmna bebɨg urowatenam. \v 47 God ma sake wɨn kɨma, mop nokɨp wɨn opima bageyam wa b'ogɨl gopmet arangkaenenindam, ajɨ ton re wa b'uwar waina uj ondrɨki im. \v 48 Sɨ wɨn kemb yɨr b'ungasindam, dɨde wa b'uwar waina omnɨki mɨle yɨpand wa b'uwar kɨma yɨmjatenya, mop nokɨp tonpiyamb ten naska uj andrɨkto, ajɨ wɨnpim kwa ket gopmet arangkaindam. \v 49 Sɨ onggɨt mop paemb God Tina multekɨp ke yindonj da, ‘Kon opima tetmɨkeninyɨn towa pɨlwa bageyam dɨde ɨtmɨkitijog rɨga, sɨ rɨgap opima onggɨtyam rɨga wɨngɨr ke nɨnda rɨga uj ondrɨka teyenindam dem, ɨ ket bebɨg dɨde b'ɨsadrena taramitenauranj dem.’ \v 50 Sɨ onggɨt paimemb rɨga yepim re yu wekeny onggɨt gowukoyɨnd, tonsim kokob takatanj komkesa bageyam waina kus rɨna re ɨgmarkɨto onggɨt gowukoi otomapu ke ngɨrpu yu. \v 51 Sɨ naskajog kus yɨgmarkonj re Abelɨt, ɨ ɨngkenaemb ket rɨgap ma yɨpa kɨma bageyam na kus ɨgmarka teito, ngɨrpu kikitum kus yɨgmarkonj re Jakariyat yena re rɨgap yongando yɨna sɨ omnɨkapu kap dɨde yɨna pɨpmet ganggand yɨnamet wɨngɨrɨnd. Owɨ, Kon nitinjɨn da rɨga yepim re yu wekeny onggɨt gowukoyɨnd re, tonsima onggɨtyam komkesa mɨle kokob takatenanj dem. \v 52 God ma sake wɨn kɨma, gog yɨt wumɨrjog rɨga, mop nokɨp wɨnpiya Godɨm gatab wumɨr ki yewaikitonda, sɨ wɨn walenggyam maka onggɨtyam wumɨr wa b'ɨgarkɨtondam, dɨde kwa da wɨnpiya ogoka eyentondam rɨga yepiya re onggɨt wumɨr wa b'ɨgaram wuwenonj.” \v 53 Ɨ re Yesu opendonj onggɨt met ke, Ju rɨga waina gog ouyaena rɨga dɨde Parisai rɨgap ket Tin soro kɨma ɨwatɨnti yiyo dɨde ket Tin erkena yiyo jogjog gasa gatab Tin bebɨgɨnd oramitam. \v 54 Sɨ ton Yesumna opureni yɨtkak gatab mana yɨpya b'ɨtkiti wekenonj da ra Ton opulis nanggamog gog erbeka yɨt, sɨ ɨngkaim ket Tin yɨmɨnd okasi. \c 12 \s1 B'auyaena Rɨga wa Nonony dɨde B'ugowa Yɨtkak \r (Mat 10:26-33; 12:32; 10:19-20) \p \v 1 Ɨ re nɨnda ten tausɨn (10,000) rɨga bobo yɨpand b'eomto, sɨ rɨgata rɨgata towalenggyam pɨs b'akaski na wekenonj. Ɨ Yesu naska yɨt opurena b'atomonj re Tina b'auyaena rɨga wa pɨlwa na da, “Wɨn yɨr kɨma tekenyɨt Parisai rɨga waina yist pɨla ouyaena. Ɨtemb towaina ouyaena re gɨm ke b'ogɨl ajɨ ngor wa negɨr mɨle kɨma negɨr ouyaena e. \v 2 Ajɨ God opima komkesa kupkakupka ɨkangɨndi gasa pɨta wa tapekiny dem, dɨde komkesa wɨgawɨga egurki gasa wumɨr tamnɨkiny dem. \v 3 Nangga na re wɨn wɨgawɨga apurentondam sɨbɨbɨnd, opima bibɨrtɨkɨnd rɨgap pɨtakɨpɨnd tutkundenanj dem. Ɨ nangga na re wɨn tu muma ke yɨpya borand usenentondam wɨgawɨga pɨpmetɨnd, opima pɨtapɨta tamneniny dem rɨga bajbajɨnd. \p \v 4 “Kor rɨgawar! Kon wen tamneninyɨn da, ‘Goro moga tuwajinam ten yepim re rɨga jɨ nena uj andrɨkenenanj, sɨ ton onggɨt kak ke ra makwa opima b'usaya nangga im omnɨka teyenanj.’ \v 5 Ajɨ Kon wen tauyainyɨn yena ra wɨn b'ogla moga uwajya, sɨ wɨn moga yuwada yama re Ti danda yɨbnau rɨga uj ondrɨkam dɨde onggɨt kak ke wul tungg wa ɨskokam. \v 6 Sɨ rɨngma, ma rɨgap paib (5) sobijog ngena im emdenenanj ten (10) Toya ke?\f + \fr 12:6 \ft Towa wɨngɨrɨnd ten (10) Toya re nɨmog kɨp koin na, ɨ sobijogjog wulkɨp na ebnawonj.\f* Sɨ ngena re ma ukoi gasa e. Ajɨ Godɨm wɨpɨnd makwa ɨta yɨpa odede ngena ngai nony b'edati yɨbɨm. \v 7 Ajɨ God re opima wen b'obogɨl yɨr ɨpka eyeniny, nangga ma jɨ da Ton opima kwa ogenka eyeniny komkesa mopngɨi waina mopɨnd. Sɨ wɨn goro moga taininam, mop nokɨp wɨn re ukoijog ɨsnawa kɨma im, ajɨ ma ɨja im opi re jogjog sobijog ngena re dɨde. \p \v 8 “Ɨ kwa Kon wen tamninyɨn. Yet ra rɨga wa wɨpɨnd Ken pɨtapɨta notɨneny, Rɨgamna B'ɨga Todaka ɨta Godɨmna aneru wa wɨpɨnd tin pɨtapɨta omɨny dem. \v 9 Ajɨ yet ra rɨga wa wɨpɨnd Ken oena nitiyeny, Koda ɨta tin oenyɨn dem Godɨmna aneru wa wɨpɨnd. \v 10 Ɨ kwa yet ra Rɨgamna B'ɨgand negɨr yɨt ke omɨny, God ti onggɨtyam negɨr mɨle opima awɨr omnainy dem. Ajɨ yet ra Yɨnayɨna Wɨngawɨngand ɨsadreny, God makwa ɨta onggɨtyam negɨr mɨle awɨr omnau dem. \v 11 Ɨ ra rɨgap wen kot omnɨkam teyenanj Ju rɨga waina yɨr opmitenapu met wa ɨ wɨp iyoi rɨga wa wɨp wa ɨ dɨde ukoi nyɨ rɨga wa wɨp wa, wɨn goro nony bebɨg taininam, rɨdede o nangga yɨtkak kaim b'ɨtɨrmekindam, o nangga yɨtkak im tapurenindam. \v 12 Mop nokɨp Yɨnayɨna Wɨngawɨngate ket onggɨt wɨnɨnd wen tauyaeniny nangga yɨtkak im wɨn b'ogla tapurenindam.” \s1 Jogjog Gasa kɨma Korɨrkorɨr Rɨga ma Tendam Yɨt \p \v 13 Ɨ rɨga bobo wɨngɨrɨnd yɨpa rɨgat Yesund yomnonj da, “Ouyaena Rɨga-wɨi! Kon singi en Man kor nanyɨnd ingaet da ton sowa b'uɨmna owabɨndeni gasa kon kɨma b'obogɨl takalenjiny.” \v 14 Ajɨ Yesu tin yɨsmonggawonj da, “Rɨga! Yet Ken nobagendonj b'ɨsagɨka rɨgam o waina gasa ɨkalka rɨgam?” \v 15 Ɨ Yesu ket rɨga amninonj da, “Wɨn yɨr kɨma tekenyɨt, sɨ wɨn b'ogla walenggyam yɨr b'ɨtɨpkindam komkesa b'engabenga wɨp nonygor mɨle wa pɨlke! Mop nokɨp rɨgamna yɨrkokar re ma ɨndama b'inkiti yɨbɨm tina okati jogjog gasa wa pɨlɨnd.” \v 16 Ɨ Ton kwa tendam yɨt ke ten amninonj da, “Yɨpa jogjog gasa kɨma rɨga yɨbnonj, ɨ tina sopapund owoukɨp ɨjagɨkto re mog na pɨs. \v 17 Sɨ ton ti nony mana yindonj da, ‘Ma kor awɨr e namb ukoi met nɨbnau onggɨtyam jogjog koina owoukɨp ongapam? Sɨ nangga e kon omnɨken?’ \v 18 Seg ton ket yindonj da, ‘Kon ɨja e namb omnɨken. Kon onggɨtyam koina owoukɨp ongapapu met b'ɨga tebogɨkinyɨn, dɨde ket owoukɨp ongapapu ukoi met im tarangkinyɨn. Sɨ amimemb ket komkesa owou dɨde b'ogɨl gasa tangapinyɨn. \v 19 Sɨ kon ɨja emb jɨ ket kolenggyam tainyɨn da, “Mor ma yɨpa kɨma b'ogɨl gasa im ongapi mɨbnainy jogjog kemag kɨma ingaenam. Sɨ man b'ogla wɨram yokatene, ɨ owou yiyand mɨbne, ɨ onaika yiyand mɨbne, ɨ dɨde sam nenand mɨbne!” ’ \v 20 Ajɨ God ɨja emb tin omɨny da, ‘Korɨrkorɨr, Kon yu sɨwɨny moina yɨrkokar ewaikisɨn dor mor pɨlke. Sɨ opimemb moina b'obogɨl ongapi gasa ra yamim ket taukanj?’ \v 21 Ɨja emb jɨ tainy tinɨm yet ra tinɨm nena gasa ongapa teyeniny dɨde maka ra Godɨm jogjog gasa oramkaeneniny.” \s1 Goro Nony Bebɨg Gɨm ke Gasa gatabɨm \r (Mat 6:25-34; 6:19-21) \p \v 22 Seg Yesu ket Tina b'auyaena rɨga amninonj da, “Sɨ onggɨt paemb Kon wen tamninyɨn da goro wɨn odede nony kubɨr taininam da nangga owou im tawenenindam yɨrkokar wɨmenam, ɨ kwa nanggamog kobɨrgɨm im b'itkokenenindam waina jɨwɨnd. \v 23 Mop nokɨp yɨrkokar re ukoijog e owowɨm pɨlke, ɨ kwa jɨ re ukoijog e kobɨrgɨmɨm pɨlke. \v 24 Wɨn b'ogla b'awar gatab nony menamena amnɨkinam! Ton makwa opima tuny ɨgmarka eyenenanj, ɨ makwa opima owoukɨp eakɨkenenanj. Ɨ kwa towa awɨr e owou ongapapu met b'ɨga ɨ dɨde kwa owou ongapapu bil. Ajɨ Godte ten owou ke angenkeneniny. Sɨ ɨmɨnjog e da wɨn re ukoijog im odede ngena wa pɨlke. \v 25 Ɨ wa wɨngɨrɨnd yete rɨrɨr e tina nony kubɨr b'amnɨka ke tina yɨrkokar ɨsonkis yɨpa sobijog wɨn kɨma? \v 26 Sɨ onggɨt paemb wɨn ma rɨrɨr e walenggyam omnɨkam odede sobijogjog gasa. Sɨ nangga paim daka wɨn nony kubɨr aenindam nɨnda gasa gatab? \v 27 Wɨn b'ogla b'obogɨl temtem gatab nony menamena amnɨkinam rɨja im ton b'obogɨl ɨkaeneni owɨnkenenanj. Sɨ ton ma opima kobɨrgɨm omnɨkam tin kai eraskenenanj, ɨ dɨde kwa ton ma opima kobɨrgɨm omnɨka eyenenanj. Ajɨ Kon wen wumɨr tamninyɨn da king Solomon kea tina komkesa b'ogɨl ɨnyomarena kɨma b'ajga yikenonj, ajɨ tina b'ajga re makwa yɨpa rɨrɨrkɨp awonj yɨpa odede temtem re dɨde. \v 28 Sɨ rada Godsim odede tɨbam tɨb ejga eyeniny rɨnsim re yapɨnd yu yilo wekeny ajɨ mep uj taukanj wul wa b'ɨskokam. Sɨ rɨngma, rɨdede wɨp e ket God wen b'obogɨljog ejga teyeniny? Sɨ wɨn goro sobijog gar ke utkundand tekenɨm! Ton opima wen b'obogɨljog ejga teyeniny. \v 29 Sɨ wɨn goro odede gasa oraka teyeninam, opi re da nangga im wɨn tawindam o nangga im wɨn tanaikindam. Ɨ dɨde kwa wɨn goro nony kubɨr taininam onggɨtyam gasa gatab! \v 30 Mop nokɨp gowukoi gar ke utkunda kesa rɨgap ɨnsimemb komkesa gasa oraka eyenanj, ajɨ wa B'u God wumɨr e da wɨn b'ogla onggɨtyam gasa tengaenenindam gowukoi wɨmenam. \v 31 Ajɨ wɨn b'ogla God ma pumb tungg oraka yiyena. Sɨ God ket wa tagoniny ra ma pumb tungg nena e ajɨ daka kwa opima odede komkesa gasa tagoniny. \v 32 Sɨ wɨn, Koina sobijog mamoi bobo, goro moga taininam! Mop nokɨp wa B'u God re ma sobijog singi e aeny wanɨm pumb tungg okawam. \v 33 Sɨ wɨn asoginam wainajog gasa dɨde ket kear omnam agoninam ingaena gasa kesa rɨga wa. Sɨ ɨngkaimemb wɨn wanɨm pauso tamnɨkindam rɨnsim ra maka kep taukenenanj. Sɨ onggɨtyam re God ma pumb tunggɨnd ongapi b'ogɨljog gasa im rɨnsim ra wanɨm dadal tekeneny. Ɨ demb de pumb tungg wa awɨr im yurowamam rɨga wuweny gasa imdam, ɨ dɨde kwa awɨr im bebɨrɨp gasa negɨr amnɨkenenanj. \v 34 Mop nokɨp rokasim re waina b'ogɨljog gasa wekeny, ɨndamimaemb todaka waina kɨd tekeny. \s1 B'ogɨl Nony Ɨjai Wɨko Rɨga \r (Mat 24:45-51) \p \v 35 “Wɨn b'obogɨl b'angonjeni na wekene rob ke b'ibgi robmopɨnd dɨde lampa so omni kɨma. \v 36 Sɨ wɨn odede rɨga na taindam opi re rɨngmim ra wɨko rɨgap towaina yonggyamɨnd yɨr ungaunenyi simesime omnam ra ton tɨtenj sisɨl molkongga omna diyamdiyampu ke dɨde mora odouneny, nokɨm da ɨdenat ton towa yonggyamɨm odenja mora ɨpangendai. \v 37 Sɨ Kon ɨmɨnjog wen tamninyɨn. Onggɨtyam wɨko rɨga re b'ogɨl omni im yena ra towa yonggyam yɨr epangki tadariny ra ton tɨtenj. Sɨ ra towa yonggyam odede mɨlend yɨr tanginy, todaka rob kae b'atɨjɨg, ɨ ket ten tamisiny diyamɨm, ɨ dɨde diyampu wa ik dɨde towanɨm ngole b'atɨndrɨk. \v 38 Ton re b'ogɨl omni wɨko rɨga im yena ra yonggyam odede mɨlend tadariny, ra ton tɨtenj mɨnda sɨ gɨepɨnd o mɨnda sɨdɨrɨnd. \v 39 Ɨ wɨn wumɨr im da rada met yonggyam wumɨr ai e yɨbɨm da sɨwɨny onggɨt wɨn nate yurowamam rɨga ik tina met wa, ton ma ɨta yiyag ondras tina met iporkam. \v 40 Sɨ wɨda kwa b'ogla b'angonjeni na tekenyɨt, mop nokɨp Rɨgamna B'ɨga ik ra dem waina ongwati kesa wɨn nate dem.” \p \v 41 Ɨ Petro ket Yesund yerkitonj da, “Yonggyam! Rɨka man onggɨtyam tendam yɨt yopurenyɨt re sowanɨm ma, o rɨka komkesa rɨga wa ma?” \v 42 Sɨ Yonggyam mɨra yomnonj da, “Sɨ yete jɨ b'ogɨl multekɨp kɨma nony ɨjai mopyam wɨko rɨga ya yɨm nat ra yonggyamɨmna metɨnd komkesa gasa taramkiny yɨr ɨpkam? Sɨ yonggyam ɨta ket odede nony ɨjai wɨko rɨga obagenj komkesa tina wɨko rɨga wɨp omnenam dɨde towa ita bibɨr wɨn weanjweanjɨnd owou ogonam towaina yingg rɨrɨrɨnd. \v 43 Sɨ ton re b'ogɨl omni wɨko rɨga e yena ra tina yonggyam odar odede yɨpa wɨp mɨle omnɨkand ra ton tɨtenj. \v 44 Ɨ Kon ɨmɨnjog wen tamninyɨn da ti yonggyam ɨta odede wɨko rɨgand obagenj komkesa tinajog gasa yɨr ɨpkam. \v 45 Ajɨ rada yonggyam yɨpa negɨrjog wɨko rɨgand tina komkesa wɨko rɨga dɨde tina gasa yɨr ɨpka mopyamɨm obagenj, sɨ ɨja emb jɨ ton ti nony mana indeny da, ‘Meda kor yonggyam ma wanakana e tɨtenj.’ Sɨ ɨngkaemb ton ket b'atom odede negɨr mɨle omnɨkam, opi re wɨko rɨga dɨde wɨko kongga ipowam ɨ owou yiyand wɨmenam ɨ onaika yiyand wɨmenam ɨ dɨde ɨkpɨpɨnd wɨmenam. \v 46 Sɨ onggɨt wɨko rɨgamna yonggyam tɨtenj ra onggɨt bibɨr nate rɨdenat ra ton maka bibɨr wumɨr ɨbɨm, ɨ onggɨt wɨn nate rɨdenat ra ton maka wɨn wumɨr ɨbɨm. Seg ti yonggyam ket tin mop owaras dɨde ket ti pɨpmet okau ra yɨpand utkunda kesa rɨga kɨma nenegɨr wɨmenam. \v 47 Ɨ rada onggɨt wɨko rɨgat wumɨr e yɨbɨm ti yonggyamɨmna singind b'ingaenam, ajɨ ra ton maka ti yonggyamɨmna singind gasa tangonjeniny dɨde tamnɨkiny, sɨ ti yonggyam ket jogjogpyam e tin ipowa iyeny. \v 48 Ajɨ rada yete re wumɨr kesa yɨbɨm ti yonggyamɨmna singi gatab, dɨde ra ton tamnɨkiny negɨr gasa rɨnsim re rɨrɨrjog e ipowa okatam, sɨ ti yonggyam ket sobijog kana e tin ipowa iyeny. Ɨ yamim re yonggyam jogjog agoniny, toda yonggyam ra jogjog im towa pɨlke tadarkiny. Ɨ kwa yamim re yonggyam nony b'ɨjawa kɨma jogjog agoniny, toda yonggyam ra jogjog mim ten tarkeniny. \s1 Ma Ngɨmbla mana ajɨ Geja kɨma b'akalka mana \r (Mat 10:34-36) \p \v 49 “Kon netkond re wul oramita mana onggɨt gowukoyɨnd. Ɨ rada wul kemb so omni e yɨbɨm, makwa nangga e ket Kon singi yomnyɨn. \v 50 Ajɨ Kor ɨta ujɨm baptiso nɨbnau rɨnte ra Kon okasɨn. Sɨ rɨdede gar bebɨg kɨma e Kon nɨbnenenyɨn, ngɨrpu Kon undwasɨn onggɨtyam baptiso? \v 51 Rɨka ɨja im wɨn nony aindam da Kon rɨga wa ngɨmbla okawa mana netkond dɨkɨnd onggɨt gowukoyɨnd? Kon wen tamninyɨn da nayɨ, ajɨ gangga b'akalka mana. \v 52 Mop nokɨp yu ke, ra yɨpa metɨnd paib (5) rɨga tekeny, ton opima gangga b'atkalkenenanj towa wɨngɨrɨnd, nowa rɨgap geja omnɨkenenyi nɨmog rɨga wa pɨlɨnd, ɨ nɨmog rɨgap geja omnɨkenenya nowa rɨga wa pɨlɨnd. \p \v 53 “Ɨ kwa rɨgap gangga b'atkalkenenanj, b'uɨt geja omnɨkeneny ti rɨga b'ɨgam pɨlɨnd, ɨ todaka rɨga b'ɨgat ti b'uɨm pɨlɨnd, ɨ mogɨt geja omnɨkeneny ti ngɨmngai b'ɨgam pɨlɨnd, ɨ todaka ngɨmngai b'ɨgat ti mogɨm pɨlɨnd, ɨ dɨde mog konggat geja omnɨkeneny ti b'ɨgamna konggam pɨlɨnd, ɨ todaka mea konggat ti leomna mogɨm pɨlɨnd.” \s1 Wɨn Ongwata gatab Yɨt \r (Mat 16:2-3) \p \v 54 Ɨ kwa Yesu rɨga bobo amninonj da, “Ra wɨn piro moi omgokand yɨr ongya kemag gatab ke, wɨn odenja im ket tendenindam da, ‘Ukoi piro e namb ik.’ Sɨ ɨta ket onggɨt yɨt rɨrɨrɨnd tawɨk. \v 55 Ɨ kwa ra rɨb ikeny iye gatab ke, wɨn ket tendenindam da, 'Ma sobijog pemb e namb tainy.’ Sɨ ɨta ket yɨt rɨrɨrɨnd tawɨk. \v 56 Gɨm ke b'ogɨl ajɨ ngor wa negɨr mɨle rɨga! Ra wɨn gowɨnd dɨde wubɨnd gasa yɨr ongong teyenindam, sɨ wɨn ɨta naska kana wumɨr okatenya da rɨdede wɨp i gou ake wub tebnya. Ajɨ rɨdede paim wɨn maka wumɨr ainindam ongwatenam onggɨtyam yunɨm wɨn gatab? \s1 Moina Geja Rɨga kɨma Rɨgarɨga Aina \r (Mat 5:25-26) \p \v 57 “Ɨ kwa nangga paim wɨn maka walenggyam ɨsagɨka eyenindam nanggamog e negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle omnɨkam? \v 58 Sɨ ra man mor geja rɨga kɨma yɨpand menon okasɨt majistretɨm pɨlwa kot omnɨkam, sɨ nyawɨnd mada b'ogla iror tauket kot awɨr omnam dɨde rɨgarɨga awowɨm ton kɨma. Ajɨ man maka ra odede omnɨket, ton ke men ɨgonyɨgony mei de b'ɨsagɨka rɨgam pɨlwa, ɨ onggɨt b'ɨsagɨka rɨgat ket men motramis sɨbɨbmet yɨr ɨpka rɨga yɨm wa, ɨ dɨde onggɨt sɨbɨbmet yɨr ɨpka rɨgat ket men ɨsanikesa mɨtɨgarɨk sɨbɨbmet wa. \v 59 Sɨ Kon men motɨnyɨn da sɨ man ma ɨta sɨbɨbmet ke topenjɨt, ajɨ ɨdenata ra man kikitumjog wulkɨp oramisɨt sɨbɨbmet mɨra undwatam.” \c 13 \s1 Nonony Yɨtkak Negɨr Mɨle ke Engendam \p \v 1 Ɨ onggɨt wɨnɨnd nɨnda rɨga kea dɨkɨnd wekenonj, ɨ ton ket Yesund wumɨr yomneno nɨnda Galili rɨga wa gatab yaina kus na re Pilato eslekinonj towaina sɨ b'angga kɨma. \v 2 Sɨ Yesu ten amninonj da, “Ma wɨn ɨja im nony ainindam da onggɨtyam nɨnda Galili rɨga re ukoijog negɨr mɨle rɨga im, ajɨ ton ma ɨja im opi re komkesa Galili rɨga re dɨde, mop nokɨp ton odede negɨrjog wɨp kenaemb uj yokateno? \v 3 Kon wen tamninyɨn da nayɨ, ajɨ wɨda kwa opima komkesa odede wɨp ke negɨr taukindam dem, ra wɨn maka negɨr mɨle ke b'etngenjindam Godɨm pɨlwa. \v 4 Ɨ kwa wɨn wumɨr im onggɨtyam eitin (18) rɨga yena re Silowam taun yɨr ɨpkapu pumbpumb metɨt epmɨkinonj uj tama na. Ma wɨn ɨja im nony ainindam da ton re ukoijog negɨr mɨle rɨga im, ajɨ ton ma ɨja im opi re komkesa rɨga yepim re wekeny de Yerusalem taunɨnd? \v 5 Kon wen tamninyɨn da nayɨ, ajɨ wɨda kwa b'ogla komkesa odede wɨp ke negɨr taukindam dem, ra wɨn maka negɨr mɨle ke b'etngenjindam Godɨm pɨlwa.” \s1 Kɨp kesa Pig Wul gatab Tendam Yɨt \p \v 6 Ɨ Yesu kwa onggɨtyam tendam yɨt usekawonj da, “Yɨpa rɨgam yɨpa pig wul ɨtliti yɨbnawonj tina greip sopapund, ɨ ton ket yikonj onggɨtyam pig wul mop wa, dɨde pig kɨp yɨrɨk yɨndamkenenonj, ajɨ ton ma kɨp na yodarenenonj. \v 7 Sɨ ton onggɨt greip sopapu yɨr ɨpka rɨgand yomnonj da, ‘Wɨi, kon nowa kemag kɨma na pop nekenyɨmɨn onggɨtyam pig wul mop wa, dɨde pig kɨp yɨrɨk yɨndamkenenyɨmɨn, ajɨ kon makwa ngai kɨp yodarkenenyɨmɨn. Sɨ nangga pae jaba onggɨt wulɨt jabakɨpɨnd gou yesomneneny? Sɨ onggɨt paemb man ket yɨge onggɨtyam pig wul!’ \v 8 Ajɨ onggɨt sopapu yɨr ɨpka rɨgat ti yonggyamɨnd yɨsmonggawonj da, ‘Kor yonggyam! Mabe ngai onggɨtyam pig wul nangg yɨrare b'usaya kwa onggɨtyam yɨpa kemag kɨma! Mabe kon kwa b'obogɨl kibɨr omnɨka yeyenɨn sal omnɨkam. \v 9 Sɨ kon wumɨr en ɨta kɨp tɨjagɨk dem sisɨl kemagɨnd. Ajɨ maka ra dem, man ɨget-a dem.’” \s1 Yesu Kopa Kongga Wɨsakendonj Ju Rɨga waina Wɨram dɨde Yɨr Opmitena Bibɨrɨnd \p \v 10 Ɨ yɨpa Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨrɨnd, Yesu rɨga ouyaena eyeninonj yɨpa Ju rɨga waina yɨr opmitenapu metɨnd. \v 11 Ɨ demb de yɨpa kongga wɨbnonj yena re negɨr wɨngawɨngat okati wowamenenonj eitin (18) kemag kɨma. Sɨ ton odede penaemb kopap b'ɨmanti wɨbnenenonj dɨde ma rɨrɨr na aukenenonj mudakak kau b'ɨtnɨkam. \v 12 Ɨ re Yesu tin yɨr wongonj, Ton ket tin ara wemokonj, ɨ ket tin pɨtapɨta womnonj da, “Kongga! Man kemb moina kopa ke b'ɨsakenjɨt.” \v 13 Ngɨrpu ket Ton ti kumbɨnd yɨm aramisinonj. Sɨ odenja ket ton kau b'ɨtnɨkonj, ɨ ket Godɨnd yewangayonj. \v 14 Ajɨ Ju rɨga waina yɨr opmitenapu met mopyam rɨgat ma sobijog na soro awonj, mop nokɨp Yesu kopa kongga wɨsakendonj re towaina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨr nat. Sɨ ton rɨga bobo yɨt etainonj da, “Siks (6) bibɨr opi re meranɨm wɨko mim. Sɨ onggɨt paemb wɨn b'ogla kopa ke b'ɨsakendam tuwenenyɨt onggɨt bibɨr wɨngɨrɨnd. Ajɨ goro meraina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨrɨnd!” \v 15 Sɨ Yonggyam ket tin mɨra yomnonj da, “Gɨm ke b'ogɨl ajɨ ngor wa negɨr mɨle rɨga, sɨ rɨngma, wa wɨngɨrɨnd yɨpayɨpa rɨgap towaina kau o dongki kai ɨtreka eyenenanj towaina kara bora ke dɨde bod wa eyenenanj nyɨ onaikam meraina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨrɨnd? \v 16 Ajɨ onggɨtyam kongga re Abraamɨmna kus ke b'ɨga o, dɨde ɨtomb jɨ kongga Satanat tin ɨjobɨki wowamenenonj kupka eitin (18) kemag kɨma. Sɨ rɨngma, ma rɨrɨrjog e tin ɨtrekam onggɨtyam Satanamna ɨjobɨkim pɨlke onggɨtyam meraina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨrɨnd?” \v 17 Ɨ re Yesu onggɨtyam yɨt yopulitonj, komkesa rɨgap yepiya re Tinɨm geja rɨga de wekenonj, ɨngar na aukɨto, ajɨ komkesa rɨga daka re ma sobijog na sam aukɨto komkesa b'ogɨl ɨnyomarena kɨma gasa gatab rɨna re Yesum pɨlke aukɨto. \s1 God ma Pumb Tungg gatab Tendam Yɨt \r (Mat 13:31-33; Mak 4:30-32) \p \v 18 Sɨ Yesu yindonj da, “Nangga gasa e God ma pumb tungg kɨma yɨpa wɨp? Dɨde nanggamog gasa pɨla e Kon God ma pumb tungg yɨpa rɨrɨrkɨp otonainyɨn? \v 19 Sɨ God ma pumb tungg re yɨpa wɨp e odede ɨt re mastad tuny re dɨde rɨna re yɨpa rɨgat yokatonj ɨ ket yɨtlitonj tinajog ɨngkind. Sɨ onggɨtyam nangg owɨnyitonj ɨ ket bɨa peago b'ɨskokonj, ngɨrpu pumbɨnd ngenap onggɨt wul bɨa kumb nata met orangka eyento.” \v 20 Ɨ Ton ket b'usaya yindonj da, “Nanggamog gasa pɨla e Kon God ma pumb tungg yɨpa rɨrɨrkɨp otonainyɨn? \v 21 Sɨ God ma pumb tungg re yɨpa wɨp e odede yist kɨma rɨna re yɨpa konggat yokatonj dɨde ket yɨpa ukoi baiko plawa kɨma yɨimɨkonj dampam, ngɨrpu kupkakupka dampa yɨnɨkonj dɨde yudburenonj.” \s1 Sobijogjog Mora \r (Mat 7:13-14, 21-23) \p \v 22 Ɨ re Yesu menon yokatonj Yerusalem taun wa, Ton kea nyatnyata yikenonj taun nata dɨde tungg nata, dɨde ket rɨga ouyaena eyeninonj. \v 23 Ngɨrpu ket yɨpa rɨgat Tin yɨgekitonj da, “Kor Yonggyam! Rɨka ma jog rɨgapim yɨrkokar yokatenyi?” Ɨ Yesu ket rɨga amninonj da, \v 24 “Kon wen tamninyɨn. Wɨn b'ogla danda yondratena sobijogjog mora nata b'ɨgarenam, mop nokɨp jogjog rɨgap opima yɨrɨk unjomkena yiyenyi b'ɨgarenam, ajɨ towanɨm re ma rɨrɨr e b'ɨgarenam. \v 25 Mop nokɨp ra met yonggyam tutnɨk dɨde mora islongkis, sɨ onggɨt kak ke yepiya ra wɨn bau ke owɨnki tekenyɨt mora odounenand, wɨn pop ɨgekenya da, ‘Yonggyam! Be sowa mora yɨjge!’ Ɨ ton ket ɨja im wen mɨra tamniny da, ‘Wɨn rɨngkaim? Kon ma wumɨr en wanɨm.’ \v 26 Ɨ onggɨt wɨnɨnd, wɨn ɨja im tendenindam da, ‘Sɨn ke pop man kɨma diyam aukenentondam dɨde nyɨ anaikenentondam. Ɨ dɨde man kea sɨn kɨma mekenenot dɨde nouyaeneninot nya nata.’ \v 27 Ajɨ ton wen tesmonggainy dem da, ‘Wɨn rɨngkaim? Kon ma wumɨr en wanɨm. Wɨn komkesa negɨrjog kaokao mɨle rɨga, ewaikisinam kor pɨlke!’ \v 28 Ɨ ra yɨpa wɨn ik dem, wɨn opima yɨr tangindam dem Abraam ɨ Isak ɨ Yakob ɨ dɨde komkesa bageyam God ma pumb tunggɨnd, ajɨ wɨn ra bau wa im tekenyɨt dem. Sɨ demb de bau ke wɨn opima yii kamil b'itiyoindam dem, dɨde kopa b'angnena kɨma or b'ɨtɨinɨkindam dem. \v 29 Ɨ komkesa gowukoyɨnd rɨga opima tuweny dem ɨle gatab ke dɨde kemag gatab ke, ɨ bargubo gatab ke dɨde iye gatab ke, ɨ ket God ten tamisiny dem diyamdiyamɨm Tina pumb tunggɨnd. \v 30 Sɨ yɨr de, yepim re yu sobijogjog nyɨ rɨga opima yɨmta ke ukoijog nyɨ rɨga taukanj dem, ɨ dɨde kwa yepim re yu ukoijog nyɨ rɨga opima yɨmta ke sobijogjog nyɨ rɨga taukanj dem.” \s1 Yesu ma Gar Kopa Yerusalem gatab \r (Mat 23:37-39) \p \v 31 Ɨ onggɨt yɨpaina wɨnɨnd, nɨnda Parisai rɨga tuwonj Yesum pɨlwa, dɨde Tin wumɨr yomno da, “Man ewaikite, ɨ ɨngkek menon yokate b'enga gatab wa, mop nokɨp Erod singi e Men ongandam!” \v 32 Ɨ Yesu ten amninonj da, “Wɨn wuwe ti pɨlwa! Ɨ onggɨt rabem b'amnenayam sobijog dɨ yongg pɨla rɨgand omnya da yu dɨde mep opima Kon negɨr wɨngawɨnga teaukeninyɨn dɨde kopa ke rɨga tesakenjinyɨn. Ɨ ket nowam bibɨrɨnd Kon ɨta onggɨtyam rɨl rɨrɨrkɨp omnyɨn nangga mana re Kon netkond dɨkɨnd onggɨt gowukoyɨnd. \v 33 Ajɨ Kon b'ogla menon yakatɨn yu ɨ mep ɨ dɨde mep da mep, mop nokɨp ɨtemb re makwa rɨrɨrjog e bageyam uj okas Yerusalem taun bau ke. \v 34 Oo! Yerusalem, Yerusalem! Yete re man bageyam uj ondrɨka eyeninyɨt, ɨ opimemb rɨga gɨmo ke uj ondrɨka eyeninyɨt yena re God etmɨkeniny mor pɨlwa. Leamogpyam na Kon singi miyenenyɨmɨn mor b'ɨga yɨpand kupokupo omnam odede rɨngmim ra mogyam paurot tinajog b'ɨga tama ke tuwopɨnsiny. Ajɨ man singi kesa na aukenenyɨmɨt. \v 35 Yɨr de, waina met Yonggyam God ɨta wen terariny dem, sɨ waina met ra ket kak e ɨbɨm dem. Kon wen tamninyɨn da wɨn makwa ɨta ket Ken b'usaya yɨr notngya dem, ngɨrpu ra wɨn tendenindam dem da, ‘God ma b'ogɨl Ton kɨma yete re Yonggyamɨmna nyɨ kɨma ik.’” \c 14 \s1 Kopa Rɨga Ɨsakendam Ju Rɨga waina Wɨram dɨde Yɨr Opmitena Bibɨrɨnd \p \v 1 Ɨ yɨpa Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨrɨnd re Yesu b'ɨgaronj yɨpa Parisai mopyamɨmna met wa diyam awowɨm, rɨgap Yesund wuswus yɨr ɨpka yiyeno. \v 2 Ɨ demb de yɨpa kopa rɨga yɨbnonj yaina yɨm ake pɨs re uboubo na wekenonj. \v 3 Sɨ Yesu gog yɨt wumɨrjog rɨga dɨde Parisai rɨga egekisinonj da, “Rɨngma, ma b'ogɨljog e tainy kopa rɨga ɨsakendam meraina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨrɨnd?” \v 4 Ajɨ ton re mumakesa na wekenonj. Sɨ Yesu onggɨt kopa rɨgand yokatonj dɨde ket tin yɨsakendonj, ngɨrpu ket tin yɨtmɨkitonj. \v 5 Seg Ton ten ramnin da, “Ra wa wɨngɨrɨnd yɨpa rɨgamna b'ɨga o kau nyɨ kip wa tunykis meraina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨrɨnd, sɨ ma ton ɨdenata e tin oblenj nyɨ kip ke?” \v 6 Sɨ ton makwa rɨrɨr na auto mɨra yɨt opulitam. \s1 Diyamdiyampund Ouyaena \p \v 7 Ɨ re Yesu ɨngauki rɨga wa mɨle yɨr angawonj b'ɨsnawa kɨma pɨpmet imdand, Ton onggɨt ɨngauki rɨga wa yɨpa tendam yɨt usekawonj odede da, \v 8 “Ra man ya met wa obayɨm meket sisɨl molkongga omna diyamdiyampu wa, goro man b'ɨsnawa kɨma pɨpmet okatɨm. Mop nokɨp ra met yonggyamɨt obai tamɨny men dɨde yɨpa ukoijog ɨsnawa kɨma rɨga yaina ɨsnawa re ma ɨja e ɨt re mor re dɨde, \v 9 ɨ ra met yonggyam ik wa pɨlwa dɨde men motɨny da, ‘Man ti yokae ɨtemb ɨsnawa kɨma pɨpmet,’ sɨ onggɨt wɨn natemb man ket ɨngar kɨma ɨsnawa kesa goujog pɨpmet wa omitam meket. \v 10 Ajɨ ra man obayɨm meket, man b'ogla ɨsnawa kesa goujog pɨpmet okasɨt. Mop nokɨp ɨdenat met yonggyam yete re obai momɨny, ik mor pɨlwa, dɨde men ɨsnawa kɨma motɨny da, ‘Kor rɨga! Nangga pae man onggɨt ɨsnawa kesa goujog pɨpmetɨnd omisɨt? Utnyite! Ade meke de ɨsnawa kɨma pɨpmet wa omitam!’ Sɨ onggɨt wɨn natemb esourena mɨle pɨta tainy mor pɨlɨnd komkesa man kɨma omiti ɨngauki rɨga wa wɨpɨnd. \v 11 Mop nokɨp yet ra tilenggyam pumb wa b'uturowateny, God ɨta tin gou wa omɨny. Ɨ kwa yet ra tilenggyam gou wa aena ikeny, God ɨta tin pumb wa urowateny.” \v 12 Seg ket Yesu met yonggyamɨnd yomnonj da, “Ra man diyam o ukoi owou omnɨket diyamidamɨm, goro moina rɨga tengaukindam, ɨ goro mor nany dɨde yɨngganwar, ɨ goro mor kus ke dɨde kom ke wuswus rɨga, ɨ dɨde goro mor met wuswus rɨga yepim re jogjog gasa kɨma wekeny. Ra man ten obai tamneninyɨt, todaka opima mɨra obai motɨnenyi. Sɨ man re kemb mɨra yokasɨt. \v 13 Ajɨ ra man owou omnɨket diyamdiyamɨm, man b'ogla obai tamneninyɨt gasa kesa rɨga ɨ kobkob rɨga ɨ gomgom rɨga ɨ dɨde yɨrdɨdɨ rɨga. \v 14 Ra man odede mɨle omnɨket, God ma b'ogɨl re ɨta man kɨma, mop nokɨp ton ma rɨrɨr im men mɨra obai motɨnenyi. Ajɨ ɨdenate dem God mɨra motɨny, ra Ton negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga tutnɨkiny dem.” \s1 God ma Pumb Tungg Diyamdiyam gatab Yɨt \r (Mat 22:1-10) \p \v 15 Ɨ re onggɨt met obai rɨga wa wɨngɨrɨnd yɨpa rɨga onggɨtyam yɨt utkundonj, ton ket Yesund yomnonj da, “God ma b'ogɨl onggɨt rɨgam pɨlwa yet ra diyam tainy dem God ma pumb tunggɨnd.” \v 16 Ajɨ Yesu tin yɨsmonggawonj da, “Yɨpa rɨgat ukoi owou yomnɨkonj diyamdiyamɨm, sɨ ton re jogjog rɨga na obayɨm engaukinonj. \v 17 Ɨ re onggɨt diyamdiyam wɨn awonj, ton ket tina wɨko rɨga yɨtmɨkitonj ten wumɨr omnam yena re ton obayɨm engaukinonj da, 'Wɨn ket menonɨm! Komkesa gasa re ke ongonjeni im.’ \v 18 Ajɨ komkesa rɨga yɨpa wɨp opurena ke ognento da, ‘Sɨn ma rɨrɨr im menonɨm.’ Sɨ naskanyamɨt tin yomnonj da, ‘Wɨi, kear nomne! Kon ke yɨpa gou kɨpol yokasɨn. Sɨ kon amaemb neken onggɨt gou kɨpol yɨr ongongɨm.’ \v 19 Ɨ kwa yɨpat yomnonj da, ‘Wɨi, ukoi kear. Kon ke ten (10) kau akasinyɨn wɨko omnɨkam. Sɨ kon towaina wɨko otonkena ma neken. Sɨ kear nomne!’ \v 20 Ɨ dɨde kwa yɨpat yomnonj da, ‘Kon yu nat kongga kɨma aen. Sɨ onggɨt paemb kon ma rɨrɨr e neken.’ \v 21 Seg ket onggɨt wɨko rɨgat ɨtendonj ti yonggyamɨm pɨlwa, ɨ ket wumɨr yomnenonj opimemb towaina mɨra gatab. Sɨ onggɨt wɨnɨnd, met yonggyam ma sobijog na soro awonj, dɨde ket tina wɨko rɨgand yomnonj da, ‘Otade man metkenyɨt ukoi nya nata ɨ sobijog nya nata onggɨt taun wɨngɨrɨnd. Ɨ man ket teyeninyɨt gasa kesa rɨga ɨ kobkob rɨga ɨ yɨrdɨdɨ rɨga ɨ dɨde gomgom rɨga.’ \v 22 Re ket seg wɨko rɨgat ket ti yonggyamɨnd yomnonj da, ‘Yonggyam! Kon kea moina b'ingawa yɨt rɨrɨrɨnd amnɨkinyɨmɨn, ajɨ pɨpmet re opima komb omitam.’ \v 23 Ɨ yonggyam ket ti wɨko rɨgand yomnonj da, ‘Mekene nya nata ɨ wungawungapu tungg nata onggɨt taun bau ke! Ɨ rɨga danda kɨma ugongnena teyeninyɨt iyenam, nokɨm da ɨdenat koina met yɨndangɨr tainy! \v 24 Mop nokɨp kon wen wumɨr tamninyɨn da onggɨt rɨga wa wɨngɨrɨnd yena re kon engaukinond, towa wɨngɨrɨnd makwa ɨta yɨpat owou met otonkis dem koina diyamdiyampund.’” \s1 Yesu ma B'auyaena Rɨga Awowɨm Bebɨg \r (Mat 10:37-38) \p \v 25 Ɨ re ukoi rɨga bobo Yesu kɨma yɨpand menon yokato, Ton ket towa pɨlwa wɨp engendonj dɨde amninonj da, \v 26 “Yet ra Kor pɨlwa ik Koina b'auyaena rɨga awowɨm, ton b'ogla Ken kupkakupka singi nitiyeny. Ajɨ ra ton tinajog b'u ake mog ɨ ti kongga dɨde ti b'ɨgawar ɨ dɨde ti nany dɨde yɨngganwar singi teyeniny, ɨ dɨde kwa ra ton tinajog yɨrkokar ukoi kana singi iyeny, ton makwa rɨrɨr e Koina b'auyaena rɨga awowɨm. \v 27 Ɨ kwa yet ra maka komkesa tinajog bebɨg takasiny Godɨm wɨkond odede rɨngma ra rɨgat tina wul b'agbag urowas ujɨm dɨde maka ra Ken yɨmta nutundok, ton makwa rɨrɨr e Koina b'auyaena rɨga awowɨm. \v 28 Ra wa wɨngɨrɨnd yɨpa rɨga singi tainy pumbpumb met orangam, rɨngma, ma awɨr e ton naska tomis ɨsamkam dɨde mɨra wulkɨp ogenka teyeniny nokɨm da rɨka ti rɨrɨr im wulkɨp onggɨt met undwatam? \v 29 Ɨ maka ra ton onggɨtyam mɨle omnɨk, ton rɨrɨr e rorte nena ɨtot teyeniny. Ɨ ra tinɨm maka ra rɨrɨr tainy met undwatam, komkesa rɨgap yepiya ra yɨr ongong iyenyi ɨtemb kombkomb met, ton ma sobijog yɨtkar kɨma e tin ngong engena iyenyi. \v 30 Ɨ rɨgap ɨja emb ket omnenyi da, ‘Onggɨt rɨgat ke pop met oranga yotomonj, ajɨ ti ma rɨrɨr na undwatam.’ \v 31 O ra yɨpa king menon okas kwa yɨpa king kɨma geja b'iyenam, rɨngma, ma awɨr e ton naska tomis nɨnda tina geja mopyam kɨma, dɨde ton kɨma yɨt ɨgleneny, nokɨm da rɨka tina ten tausɨn (10,000) geja rɨga wa ɨta danda wɨp owarkitam opimemb twenti tausɨn (20,000) geja rɨga yepim re tinɨm gejam tui? \v 32 Ajɨ rada ton ma rɨrɨr e yɨr b'ang wɨp owarkitam ton kɨma gejayam king yete re paja wa yɨbɨm, sɨ onggɨt wɨn natemb ton nɨnda bageyam tetmɨkisiny yɨt iyenam ngɨmbla omnɨkam. \v 33 Sɨ onggɨt paemb odede yɨpa wɨp nya ke, wɨn b'ogla terarkindam komkesa wainajog gasa Koina b'auyaena rɨga awowɨm. Ajɨ maka ra, wɨn makwa rɨrɨr im Koina b'auyaena rɨga taukindam. \s1 Met kesa Sol gatab Tendam Yɨt \r (Mat 5:13; Mak 9:50) \p \v 34 “Sol re b'ogɨl gasa e. Ajɨ ra sol solmet kesa tainy, sɨ rɨdede nya kae solmet kwa b'usaya tɨtenj? \v 35 Onggɨtyam met kesa sol re ma rɨrɨr e ingawam gou sal omnɨkam dɨde sɨde b'ogɨl sal omnɨkam. Sɨ rɨgap opima onggɨtyam met kesa sol b'ɨskokenenanj.\f + \fr 14:35 \ft Onggɨt eriyand sol re gɨmo bora nat wekenenonj. Sɨ ra sol gɨmo nyɨ wa ɨsongg, solmet topekanj onggɨt sol gɨmom pɨlke, ɨ ɨtemb sol gɨmo tainy ra met kesa gɨmo nena e ket.\f* Yete re man wɨngawɨnga ke yɨpya kɨma, man utkunde!” \c 15 \s1 B'edamkiti Mamoi gatab Tendam Yɨt \r (Mat 18:12-14) \p \v 1 Ɨ yɨpa wɨnɨnd, komkesa teks imdayam rɨga dɨde negɨr mɨleyam rɨga tuwonj Yesum wuswus wa Tina yɨtkak utkundam. \v 2 Sɨ Parisai rɨga dɨde Ju rɨga waina gog ouyaena rɨga yɨt b'ebongnento odede yɨt kɨma da, “Onggɨt Rɨgat negɨr mɨleyam rɨga im simesime amneniny dɨde ton kɨma yɨpand diyam ainy.” \v 3 Sɨ Yesu towa usekawonj onggɨtyam tendam yɨt da, \v 4 “Rada wa wɨngɨrɨnd yɨpa rɨgam ɨbnainy wan andred (100) mamoi, ɨ yɨpa mamoi b'etɨdamkis, rɨngma, ma ton awɨr im nainti nain (99) mamoi dɨkɨnda wul kesa tunggɨnd yiyag tatkulisiny dɨde oraka iyeny ɨtemb yɨpa b'edamkiti mamoi ngɨrpu ra ket ton odar? \v 5 Ɨ ra ton ket odar, ton ket ma sobijog sam kɨma e onggɨt mamoyɨnd tina pokɨrɨnd b'ɨtangis \v 6 dɨde ket yii de met wa, ɨ dɨde ket ti rɨgawar dɨde ti wuswusam rɨga ara teainy, ɨ ngɨrpu ten tamniny da, ‘Wɨn kon kɨma sam yomnɨka, mop nokɨp kon kemb jɨ koina b'edamkiti mamoi yodaren.’ \v 7 Kon wen wumɨr tamninyɨn da, ‘Ra yɨpa negɨr mɨleyam rɨga tengenj tina negɨr mɨle ke Godɨm pɨlwa, God odede yɨpa wɨp nya kaemb ukoijog sam omnɨk pumb tunggɨnd, ajɨ ma Ton odede sam e yomnɨkeny negɨr kesa dɨmdɨmjog nainti nain (99) rɨga kɨma re dɨde yamim re awɨr negɨr mɨle Godɨm pɨlwa engendam.’ \s1 B'edamkiti Silba Koin gatab Tendam Yɨt \p \v 8 “Ɨ ra yɨpa konggam ten (10) silba koin\f + \fr 15:8 \ft Grik peband da “Drakma”. Ɨ yɨpa Drakma re yɨpa rɨga ma yɨpa bibɨr wɨko mɨra na.\f* ongapi tɨbnainy, ɨ ket yɨpa koin b'etɨdamkis, rɨngma, ma ton ɨta lampa enyoras, ɨ met ɨsagɨka iyeny, ɨ dɨde b'obogɨl kana oraka iyeny ɨtemb koin ngɨrpu ra ket ton odar? \v 9 Ɨ ra ton ket odar, ton ket ti rɨgawar dɨde ti wuswusam rɨga ara teainy odede yɨt kɨma da, ‘Wɨn kon kɨma sam yomnɨka, mop nokɨp kon kemb jɨ onggɨtyam koina b'edamkiti silba koin yodaren!’ \v 10 Kon wen wumɨr tamninyɨn da, ‘God odede yɨpa wɨp nya kaemb Tina aneru wa wɨpɨnd ukoi sam omnɨk, ra yɨpa negɨr mɨleyam tina negɨr mɨle ke tengenj Ti pɨlwa.’” \s1 B'edamkiti B'ɨga gatab Tendam Yɨt \p \v 11 Ɨ dɨde Yesu kwa yɨpa tendam yɨt usekawonj da, “Yɨpa rɨgam yɨbnawonj re ti nɨmog rɨga b'ɨga na. \v 12 Ɨ yɨngganyam b'ɨgat ti b'und yomnonj da, ‘Abu! Kor nogoninem gasa rɨnsim re kor wulpok wekeny owabɨntam!’ Sɨ ti b'u ket tina gasa ti b'ɨga nɨmog wa ekalkainonj. \v 13 Ɨ ɨngkek ket yɨngganyam b'ɨga ma jog bibɨr na yɨbnonj, ajɨ ton kea nɨnda gasa asoginonj dɨde ket komkesa tina gasa atabɨkinonj iyoyɨm. Ɨ dɨde ton ket paja tungg wa menon yokatonj ngɨrpu opimemb tina gasa esomnena eyeninonj tina nenegɨr kana wɨmenand. \v 14 Ɨ re ton tina gasa komkesa esomnena seg amninonj, onggɨt eriyand ukoijog sou aukonj. Sɨ ɨdenatemb ket ton pajogɨnd awonj. \v 15 Sɨ ton ket yikonj yɨpa rɨgam pɨlwa yet re yɨpa taunɨnd yɨbnonj onggɨt eriya wɨngɨrɨnd, dɨde ket ti pɨlwa b'ausɨkonj, ngɨrpu ket onggɨt met yonggyamɨt tin yɨtmɨkitonj tina sopapu tungg wa b'om ongenam. \v 16 Ɨ ton re ma sobijog na owoupa yɨbnonj, sɨ ton ket singi aukenonj gujo puka ke ngor awowɨm rɨna re b'omɨp awenento, ajɨ makwa ngai yɨpa rɨgat ti yokawonj owowɨm. \v 17 Sɨ ton tilenggyam ti nony mana yindonj da, ‘Kor b'uɨm jogjog im namb ti mɨra kɨma wɨko rɨga yepim re owou oraka kesand wekeny, ajɨ ɨt re dɨkɨnd ke kon ukoijog owoupa map uj rawɨn. \v 18 Sɨ kon tutnyisɨn, ɨ neken kor b'uɨm tungg wa, ɨ dɨde ket tin omnyɨn odede da, “Abu! Kon kea negɨr mɨle yomnɨkond wub kumb rɨgam pɨlwa dɨde mor pɨlwa. \v 19 Sɨ kon re ma rɨrɨrkɨpjog rɨga en moina b'ɨga ogenayam. Sɨ man ken yɨpa mɨra kɨma wɨko rɨga pɨla notɨnyɨt.” ’ \v 20 Seg ton ket utnyitonj dɨde ket ti b'u re menon yokatonj. Ɨ re ton paja tungg ke ikonj ti b'uɨm pɨlwa, ti b'u kea tin pajapaja yɨr yongonj, dɨde tin ma sobijog na gar ke kear yomnonj. Sɨ ton b'ɨkonj ti b'ɨgam pɨlwa dɨde yɨm ke tin yogawɨntonj kunand, ngɨrpu ket tin yomongnenonj. \v 21 Ɨ ti b'ɨga ti b'und yomnonj da, ‘Abu! Kon kea negɨr mɨle yomnɨkond wub kumb rɨgam pɨlwa dɨde mor pɨlwa. Sɨ kon re ma rɨrɨrkɨpjog rɨga en moina b'ɨga ogenayam.’ \v 22 Ajɨ ti b'u ket tina wɨko rɨga amninonj da, ‘Wanaka, wɨn b'ogɨljogyam pɨnpɨn kobɨrgɨm itiyawa, ɨ ket tin yikita! Ɨ ringi tina ekakɨnd yikita, dɨde yongɨnkak tina pɨsɨnd yikoka! \v 23 Ɨ gayagaya kau b'ɨga iya dɨde onganjya. Sɨ men diyamdiyam im taindam, dɨde ukoi sam omnɨku. \v 24 Mop nokɨp ɨtemb koina b'ɨga re uj wɨngɨr nat yɨbnyɨm, ajɨ ton b'usaya kemb yilo yokas. Ton re b'edamkiti na yɨbnyɨm, ajɨ yu ke openj.’ Sɨ ton ket mɨle yotomo sam kɨma. \p \v 25 “Ajɨ tina nanyamyam b'ɨga re sopapu wa na yɨbnonj. Sɨ re ket ton ɨtendonj met wa, ɨ dɨkɨnda ket ton met wusɨnd utkundenonj guglam rɨna re rɨgap ɨpaya gasa ara epaito dɨde omarkɨto met wɨngɨrɨnd. \v 26 Ɨ ket ton ara yɨawonj yɨpa wɨko rɨga, ɨ dɨde ton yɨgekitonj da, ‘Nangga e awɨk?’ \v 27 Ɨ ton ket tin yɨsmonggawonj da, ‘Mor yɨngganɨt ik, ɨ mor b'u ke yongandau yɨpa gayagaya kau b'ɨga sam omnɨkam, mop nokɨp ton mor yɨngganɨnd yokas re ma aengneni na.’ \v 28 Ɨ ton ket ukoi soro na awonj, sɨ ton b'ɨsayonj met wɨngɨr wa b'ɨgaram. Ajɨ ti b'u met wɨngɨr ke opmarkitonj, dɨde ti b'ɨgand ngɨmbla omnam yugowonj. \v 29 Ajɨ ti b'ɨga ti b'und mɨra yomnonj da, ‘Yɨr de, kon ma yɨpa kemag kɨma na b'asowa netkɨmɨn mornɨm wɨko omnɨkam, dɨde kon makwa ngai moina b'ingawa yɨt arbekeninyɨmɨn. Ajɨ man makwa ngai yɨpa sobijog gout nokaumɨt, nokɨm da ɨdenat kon sam omnɨken yɨpand kor rɨgawar kɨma. \v 30 Ajɨ re jɨ onggɨtyam moina b'ɨga ik tungg wa, yet re yiyagyiyag iyenapu kongga kɨma moina gasa asomneneninonj, nangga pae man ket ti map gayagaya kau b'ɨga yonganjɨt?’ \v 31 Ajɨ ti b'u tin yomnonj da, ‘Kor b'ɨga! Man re ɨta ita wɨnɨnd dɨkɨnd kon kɨma, ɨ komkesa koina gasa re mor mima. \v 32 Ajɨ men b'ogla wɨbawɨba taindam dɨde ukoi sam omnɨku, mop nokɨp ɨtemb mor yɨnggan re uj wɨngɨr nat yɨbnyɨm, ajɨ ton re ke yilo yokas. Ton re b'edamkiti na yɨbnyɨm, ajɨ yu ke openj.’” \c 16 \s1 Met Yɨr Ɨpka Mopyam Wɨko Rɨga gatab Tendam Yɨt \p \v 1 Ɨ Yesu ket Tina b'auyaena rɨga amninonj da, “Yɨpa jogjog gasa kɨma rɨgam re kea yɨpa met yɨr ɨpka mopyam wɨko rɨga yɨbnawonj. Ɨ rɨgap onggɨt met yonggyamɨnd wumɨr yomno odede da, ‘Onggɨt met yɨr ɨpka mopyam wɨko rɨgasim asomneniny moina gasa.’ \v 2 Sɨ met yonggyam ket tin ara yemokonj, ɨ yomnonj da, ‘Kon ke mor gatab yɨt utkundenyɨn, sɨ rɨdede na man odede mɨle yomnɨket? Sɨ man kikitumam moina wɨko gatab tagenkinyɨt rɨna re kon mingaenond omnɨkam, mop nokɨp man ma rɨrɨr e ket b'usaya onggɨtyam met yɨr ɨpka mopyam wɨko rɨga mɨtɨbnyɨt.’ \v 3 Sɨ onggɨt met yɨr ɨpka mopyam wɨko rɨgat ti nony mana yindonj da, ‘Nangga e ket kon omnɨken, mop nokɨp kor yonggyam kanaemb ken onggɨtyam met yɨr ɨpka mopyam wɨko ke netwaikis? Kon ma naemb danda en sopapu wɨko omnɨkam, ɨ kwa kon ɨngar en rɨga wa pɨlwa b'ɨtenam. \v 4 Kon wumɨr en nangga e kon omnɨken kolenggyam yɨr b'ɨpkam, nokɨm da ɨdenat ken rɨgap simesime notɨnenyi towaina met nata, ra kon onggɨt met yɨr ɨpka mopyam wɨko ke tewaikisɨn.’ \v 5 Seg ton rɨga yɨpayɨpa ara emokinonj ya mana re abitoro gasa ebnauto ti yonggyamɨm pɨlwa, ɨ ton ket naskanyam meni rɨgand yɨgekitonj da, ‘Leamog abitoro gasa im mor mɨbnainy kor yonggyamɨm ɨtendam?’ \v 6 Ɨ ton ket mɨra yomnonj da, ‘Kor abitoro nɨbnainy re wan andred (100) olib gaya dramkak im tinɨm okawam.’ Sɨ onggɨt mopyam wɨko rɨgat ket tin yomnonj da, ‘Yokate moina abitoro peba, dɨde wanaka tomisɨt, ɨ dɨde ket ɨrɨket pipti (50) dramkakɨm.’ \v 7 Ɨ kwa onggɨtyam mopyam wɨko rɨgat nɨmogɨm meni rɨgand yɨgekitonj da, ‘Leamog abitoro gasa im modaka mɨbnainy ɨtendam?’ Ɨ ton ket tin mɨra yomnonj da, ‘Wan andred (100) wit kɨp baiko im.’ Sɨ ton ket tin yomnonj da, ‘Yokate moina abitoro peba, ɨ ɨrɨket eiti (80) baikom.’ \v 8 Ɨ re met yonggyam utkundonj onggɨtyam kaokao b'anygɨnena met yɨr ɨpka mopyam wɨko rɨgamna mɨle, ton tin yesoulitonj, mop nokɨp ton b'ogɨl multekɨp kena wɨko yomnɨkonj tilenggyam yɨr b'ɨpkam. Sɨ onggɨt gowukoyɨmna kaokao mɨle rɨgap re odede b'ogɨl multekɨp kɨma im wɨko omnɨka eyenanj towalenggyam yɨr b'ɨpkam. Ajɨ ngayamna rɨgap towalenggyam yɨr b'ɨpkam wɨko omnɨka eyenanj gowukoi wɨmena wɨngɨrɨnd re ma odede b'ogɨljog im opi re onggɨt gowukoyɨmna kaokao mɨle rɨga re dɨde. \v 9 Sɨ kon wen tamninyɨn. Wɨn b'ogla onggɨtyam gowukoi gasa tengaindam, dɨde ɨngkaimemb rɨga rɨgarɨga tamnenindam wanɨm yɨr b'ɨpkam. Nokɨm da ɨdenat ton wen simesime tamnenanj dem de ngɨrpu kesa pɨpmet wa, ra dem onggɨtyam gowukoi gasa wanɨm ingaena kesa taukanj dem. \v 10 Yet ra sobijog gasa ingaenand nony ɨjai rɨga ɨbɨm, ton b'ogla jogjog gasa ingaenand kwa nony ɨjawa rɨga tainy. Ɨ yet ra sobijog gasa ingaenand kaokao b'anygɨnena mɨle rɨga ɨbɨm, ton b'ogla jogjog gasa ingaenand kwa kaokao b'anygɨnena mɨle rɨga tainy. \v 11 Sɨ onggɨt paemb ra wɨn maka onggɨtyam gowukoi gasa ingaenand nony ɨjai rɨga taukindam, sɨ yete ket wen nony tejainy ɨmɨnjog gasa ingaenam de pumb tungg wa? \v 12 Ɨ ra wɨn maka yɨpa rɨgamna gasa ingaenand nony ɨjai rɨga taukindam, yete ket wa tagoniny pumb tungg b'ogɨl gasa wainajogɨm owabɨntam? \v 13 Makwa yɨpa met wɨko rɨgat rɨrɨr e nɨmog yonggyam wa wɨko tamnɨkainy. Mop nokɨp ton yama rɨka yɨpa yonggyamɨnd singi kesa e omneny dɨde kwa yɨpa yonggyamɨnd ra singi e iyeny, o ton yama rɨka yɨpa yonggyamɨnd ɨsnawa e iyeny, dɨde kwa ra yɨpa yonggyamɨnd ɨsnawa kesa e omneny. Sɨ onggɨt paemb wɨn ma rɨrɨr im wɨko rɨga taukindam nɨmognɨmog, Godɨm dɨde onggɨt gowukoi gasam.” \s1 Parisai Rɨga wa Nonony Yɨtkak \r (Mat 5:31-32; 11:12-13; Mak 10:11-12) \p \v 14 Ɨ Parisai rɨga re wulkɨp singisingi rɨga na, sɨ re ton onggɨtyam komkesa yɨtkak utkundento, ton ma sobijog na Yesund ngong yengeno. \v 15 Sɨ Yesu ket ten amninonj da, “Wɨn opi namb jɨ rɨga yepim re walenggyam rɨga wa wɨpɨnd negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ ke b'agenaindam. Ajɨ God wumɨr e waina gar, mop nokɨp Ton soro kaim amneniny nanggamog im re rɨgap ɨsnawa eyenanj gowukoi rɨgaina nony menamena nya ke. \v 16 Ɨ God singi na da rɨga wɨmena tuweny gog yɨt dɨde bageyam waina ɨrɨki yɨtkak rɨrɨrɨnd, ngɨrpu Yoan re wɨko yotomonj. Ajɨ onggɨt kak ke God ma pumb tunggɨmna b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt kea pɨtapɨta aena yikeny, sɨ komkesa rɨga re danda e ondratena yiyenyi b'ɨgarenam. \v 17 Ajɨ ɨtemb re wewa e wub ake gou b'eomnenam, ajɨ gog yɨtɨm pɨlke makwa ɨta yɨpa ɨrɨki o yɨpa ɨrɨki mal b'eteomneny, ɨtemb re bebɨg e. \v 18 Sɨ yet ra ti konggand bondɨk tomɨny dɨde yɨpa b'enga konggand tokas ti konggam, sɨ ton re gigɨr dɨde yɨgyɨg b'iyena mɨle e omnɨka yiyeny onggɨt sisɨl kongga kɨma. Ɨ daka yet ra onggɨt konggand tokas ti konggam yet re ti leond bondɨk yomnonj, todaka gigɨr dɨde yɨgyɨg b'iyena mɨle e omnɨka yiyeny onggɨt kongga kɨma. \s1 Jogjog Gasa kɨma Rɨga dɨde Lajaro \p \v 19 “Ɨ yɨpa jogjog gasa kɨma rɨga yɨbnonj, ɨ ton b'ogɨl kuskus uwaluwal kobɨrgɨm dɨde otomanti ngɨmblakak kobɨrgɨm b'ikoki awameneninonj, ɨ dɨde ton b'ogɨl wulkɨp darɨnd ukoi sam kɨma yɨbnɨkenenonj. \v 20 Ajɨ kea yɨpa gasa kesajog rɨga yɨbnonj nyɨ da Lajaro, sɨ rɨgap re kea tin yoramiteneno onggɨtyam jogjog gasa kɨma rɨgamna met mora dundand, nokɨp ton re jogjog wai ke ɨkangɨndi na yɨbnonj. \v 21 Ɨ ton singi na da ngor okateny onggɨt jogjog gasa kɨma rɨga ma owou komb ke rɨna re ton b'ɨskokeneninonj tina owoupu kasa kumb ke. Ajɨ yongg kea kwa tina wai ɨsenenam wuwenenonj. \v 22 Ajɨ re ket gasa kesa rɨga uj awonj, ɨ ket anerup yɨm tɨtɨk yiyo pumb tungg wa de Abraamɨmna oskak kumb wa oramitam. Ɨ toda kwa kea onggɨt jogjog gasa kɨma rɨga uj awonj dɨde yeungito. \v 23 Ɨ re ton wul tungg wa ukoi b'ɨdgotnenand yɨbnenonj, ton yɨr b'ɨskonj pumb wa, ɨ kea ket pajapaja yɨr angonj Abraam dɨde Lajaro ti oskakɨnd omiti. \v 24 Sɨ ton ket Abraamɨnd ara yɨawonj da, ‘Abu Abraam! Kear nomne-o! Ɨ man Lajarond yɨtmɨkite kor pɨlwa, nokɨm da ɨdenat ton yɨm pumam petɨr nyɨ wa ɨsongg dɨde koina weyatɨnd oramis ngɨmbla omnam, mop nokɨp kon ma sobijog kopa b'angnena wɨngɨr nate nɨbnyɨn onggɨtyam wul dɨmɨl borand.’ \v 25 Ajɨ Abraam daka ket tin yɨsmonggawonj da, ‘Kor b'ɨga! Man nony ae de re man akateninot b'ogɨl gasa moina yɨrkokar wɨmena wɨngɨrɨnd de gowukoi wa, ajɨ demb de Lajaro akateninonj re negɨrjog gasa na. Sɨ ton ket yu b'ogɨl sam wɨn e yokateny dɨkɨnd, ajɨ man re ukoijog kopa b'angnena wɨngɨr nate mɨbnyɨt. \v 26 Ɨ ma onggɨtyam gasa nena im, ajɨ God kea yɨpa ukoijog kunɨnkunɨn get yoramitonj sɨn dɨde wɨn ganggand, nokɨm da ɨdenat ton maka rɨrɨr taenanj opandenam yepiya ra singi taenanj ɨngkek ɨjendam de waina tab wa, ɨ daka waina tab ke ɨjendam de sowaina tab wa.’ \v 27 Sɨ ton ket Abraamɨnd yomnonj da, ‘Abu! Ra odede ra, sɨ kon men metɨrkisɨn da man b'ogla Lajarond ɨtmɨkisɨt kor b'u ma met wa de gowukoi wa. \v 28 Mop nokɨp demb de kor opima paib (5) nany dɨde yɨngganwar. Sɨ Lajaro b'ogla towanɨm pɨtapɨta ramnenain onggɨt wul tungg gatab, nokɨm da ɨdenat toda kwa maka tui dem dɨkɨnd onggɨt ukoi b'ɨdgotnenapu pɨpmet wa.’ \v 29 Ajɨ Abraam yɨsmonggawonj da, ‘Demb de opima Mosemna ɨrɨki yɨtkak dɨde bageyam waina ɨrɨki yɨtkak. Sɨ ton ɨnaemb rutkundeninem onggɨtyam towaina yɨtkak.’ \v 30 Ajɨ todaka yomnonj da, ‘Nayɨ, abu Abraam! Ajɨ b'ogla ra yɨpa rɨga uj rɨga wa wɨngɨr ke yik towa pɨlwa, ton opima ket negɨr mɨle ke tengendanj de Godɨm pɨlwa.’ \v 31 Ajɨ Abraam daka tin yomnonj da, ‘Ra ton maka ra tutkundenanj Mosemna ɨrɨki yɨtkak dɨde bageyam waina ɨrɨki yɨtkak wa pɨlɨnd, sɨ nangga ma jɨ rada yɨpa rɨga uj ke tutnyis, ton makwa opima gar ke utkunda ke takatenanj tina yɨtkak.’” \c 17 \s1 B'auyaena Rɨga ma Mɨle Omnɨka gatab Ouyaena \r (Mat 18:6-7, 21-22; Mak 9:42) \p \v 1 Ɨ Yesu Tina b'auyaena rɨga amninonj da, “Opima onggɨtyam mɨle tui rɨnsim ra negɨr mɨle omnɨkam rɨga tatonkenanj. Ajɨ God ma sake ɨta onggɨt rɨgam pɨlɨnd yet ra odede mɨle tamnɨkiny. \v 2 Sɨ ɨtemb re b'ogɨljog e tinɨm, rako rɨgap tina kunakakɨnd ukoi gɨmo danda kɨma yɨjobɨko kai ke dɨde yɨsko ukoi sɨpa nyɨ bora wa ujɨm, ajɨ ɨtemb re ma b'ogɨljog e, rako ton onggɨt sobijog rɨga wa wɨngɨrɨnd yɨpa rɨgand negɨr mɨle omnɨkam yingawonj. \v 3 Sɨ wɨn walenggyam yɨr b'ɨpkinam! Rada yɨpa moina gar ke utkunda nanyɨt o yɨngganɨt negɨr mɨle omnɨk, tin samany iyowet. Ɨ ra ton tina negɨr mɨle ke tengenj Godɨm pɨlwa, man b'ogla tina negɨr mɨle awɨr omnainyɨt. \v 4 Ɨ ra ton yɨpa bibɨrɨnd sebenpyam negɨr mɨle tamnɨkiny mor pɨlwa, dɨde kwa sebenpyam mor pɨlwa tɨtendeny men omnam da, ‘Kon ke negɨr mɨle ke engenjɨn Godɨm pɨlwa, sɨ koina negɨr mɨle awɨr nomnaine,’ sɨ man b'ogla tina negɨr mɨle awɨr omnɨkaeneninyɨt.” \p \v 5 Sɨ ɨtmɨkitijog rɨgap ket Yonggyamɨnd yomno da, “Sowaina gar ke utkunda b'usaya pɨnjog amnine!” \v 6 Ɨ Yonggyam ket ten amninonj da, “Ra wa odede sobijog gar ke utkunda tebnainy mastad tuny re dɨde, sɨ wɨn rɨrɨr im onggɨtyam manggo wulɨnd omnya da, ‘Man ap kɨma b'uromate, dɨde b'ɨtlisɨt de sɨpand'. Ɨ ton ɨta wen yɨt tutkunjiny. \p \v 7 “Rada wa wɨngɨrɨnd yɨpa rɨgam yɨpa wɨko rɨga ɨbnau, ɨ ra ton gou oska iyeny o mamoi yɨr ɨpka teyeniny, sɨ ra ket ton sopapu ke tɨtenj met wa, rɨngma, ɨta ti yonggyam tin omɨny da, ‘Otade, metkɨm, ɨ omite diyam awowɨm'? \v 8 Nayɨ, ma ɨja e. Sɨ rɨngma, ma awɨr e tin omɨny da, ‘Man be nanggamog owou na ngai nongonjenae diyam awowɨm, ɨ man ɨja na b'obogɨl b'angonjeni yɨr netngenjɨt ngɨrpu ra kon owou dɨde onaya seg taen, ɨ onggɨt seg ke toko madaka owou yowe dɨde nyɨ yonae'? \v 9 Ɨ ɨta ti yonggyam ti wɨko rɨgand sɨteket yɨt omɨny, nokɨp ton kea tina b'ingawa rɨrɨrɨnd gasa amnɨkiny? \v 10 Ɨ wɨda kwa b'ogla odede yɨpa wɨp mɨle tamnɨkindam. Sɨ ra wɨn komkesa gasa tamnɨkindam rɨna re wen wa Yonggyam engaeninonj omnɨkam, sɨ wɨn b'ogla tendenindam da, ‘Sɨn re esourena kesa wɨko rɨga im, ajɨ sɨn ɨnsima amnɨkindam wɨko rɨnsim re sɨn b'ogla omnɨkam.’” \s1 Ten Leprosi Kopa Rɨga Ɨsakendam \p \v 11 Ɨ re Yesu menon yokatonj Yerusalem taun wa, Ton yikonj re Samariya eriya dɨde Galili eriya ɨnyɨny gangga nat. \p \v 12 Ɨ re Yesu sisɨl b'ɨgaram awonj yɨpa tungg wa, nyawɨnd ten (10) leprosi kopa rɨgap kea Tin paja ke yɨr yongo, ɨ dɨkɨnda ta owɨnkɨto. \v 13 Seg ton b'okta ara wuwenonj da, “Ukoyam Yesu-wɨi! Sɨn kear nomninem-o!” \v 14 Ɨ re Yesu ten yɨr anginonj, Ton ten amninonj da, “Wɨn wuwe waina jɨ ouyawam de yɨna sɨ rɨga wa pɨlwa!” Sɨ re ton ket menon yokato, nyawɨnd ton kea kɨlkɨp kesa aukɨto. \v 15 Ajɨ onggɨt ten (10) rɨga wa wɨngɨrɨnd, re yɨpa rɨgat ton b'ɨsakendi yɨr b'angonj, ton ket Godɨnd ma sobijog na auwam kɨma esourena yiyonj, ngɨrpu ket ɨtendonj Yesum pɨlwa. \v 16 Seg ton ukoi ɨsnawa kɨma Yesum wɨpɨnd sap otendonj Tin sɨteket yɨt omnena kɨma. Ɨ ton re Samariya rɨga na. \v 17 Sɨ Yesu samany kɨma yindonj da, “Ma komkesa ten (10) rɨga na kɨlkɨp kesa auranj? Ropim daka onggɨtyam nain (9) kombyam rɨga? \v 18 Rɨngma, ma onggɨtyam Samariya kus rɨga nenat ɨtenj Godɨnd esourenam, ɨ sɨteket yɨt yomneny?” \v 19 Ɨ Yesu ket tin yomnonj da, “Utnyite, ɨ meke! Moina gar ke utkundat kemb yɨrkokar mor mokau.” \s1 God ma pumb tungg Menon gatab Yɨt \r (Mat 24:23-28, 37-41) \p \v 20 Ɨ nɨnda Parisai rɨgap Yesund yerkito da, “Rɨe God ma pumb tungg ik?” Sɨ Yesu daka ten ket mɨra amninonj da, “God ma pumb tungg ik ra ma odede nya kae rɨja im re rɨgap gasa yɨr ongong eyenanj towaina yɨrkɨp ke. \v 21 Ɨ rɨgap ma rɨrɨr im odede tapurenanj da, ‘Yɨr de ɨte ta God ma pumb tungg' o ‘Yɨr de ama ta pumb tungg,’ mop nokɨp God ma pumb tungg re wa wɨngɨr nate yɨbɨm.” \p \v 22 Ɨ Ton ket Tina b'auyaena rɨga amninonj da, “Wɨn singi ainindam wanaka onggɨtyam bibɨr yɨr ongongɨm Rɨgamna B'ɨga ma bibɨr wɨngɨrɨnd. Onggɨtyam wɨn ɨta jɨ ik dem, ajɨ wɨn ma ɨta yɨr ongya dem waina yɨrkɨp ke. \v 23 Ɨ rɨgap opima wen tamnenanj dem da, ‘Yɨr de, ama ta Ton!’ o ‘Yɨr de ɨte ta Ton!’ Ajɨ wɨn goro towaina yɨt gar ke takateninam dem, ɨ goro towa pɨlwa tuwenɨm, ɨ dɨde goro ten yɨmta tundoneninam dem! \v 24 Mop nokɨp ra Rɨgamna B'ɨga tɨtenj Tina bibɨrɨnd, Ton ɨja e wɨp tainy dem rɨngma re waral opngɨndeneny yɨpa wub gatab ke de kwa yɨpa gatab wa, sɨ rɨgap rɨrɨr e tina ɨnyomarena pɨtand yɨpapyam yɨr ongong iyenyi dem. \v 25 Ajɨ Ton b'ogla naska jogjog b'ɨdgotnena rakasin dɨde rɨga wa pɨlke b'ɨsaya yakaten yepim re yu wekeny onggɨt gowukoyɨnd. \v 26 Sɨ ra Rɨgamna B'ɨga tɨtenj Tina bibɨrɨnd, sɨ ɨja ima mɨle taukanj dem rɨja na re mɨle aukɨto Nowam wɨnɨnd. \v 27 Sɨ Nowam wɨnɨnd rɨga odede mɨle nat wekenonj opi re owowɨnd ɨ onaikand ɨ kongga imdand ɨ dɨde leo imdand, ngɨrpu onggɨt bibɨrɨnd re Nowa gɨga wa b'ɨgaronj. Ɨ ɨngkek ket ngɨwɨr ikonj dɨde ket komkesa rɨga negɨr amnɨkinonj. \v 28 Ɨ kwa Rɨgamna B'ɨga ma bibɨr wɨngɨrɨnd ɨja ima jɨ mɨle taukanj dem odede yɨpa wɨp rɨja na re mɨle aukɨto Lotɨmna bibɨr wɨngɨrɨnd re dɨde. Lotɨmna wɨnɨnd rɨga odede mɨle nat wekenonj opi re owowɨnd ɨ onaikand ɨ gasa imdand ɨ gasa b'asogand ɨ nangg ɨtotɨnd ɨ dɨde met orangand. \v 29 Ajɨ onggɨt bibɨrɨnd re Lot Sodom taun yɨraronj, wul dɨmɨl dɨde masis pɨla sɨngba kɨma negɨr guda kɨma gasa salpa gɨmo ngɨndngɨnd kana piro pɨla ɨsokto wub kumb ke, ngɨrpu ket komkesa rɨga negɨr amnɨkinonj. \v 30 Sɨ odede wɨp imemb mɨle taukanj onggɨt bibɨrɨnd rɨdenat ra Rɨgamna B'ɨga pɨta tainy dem. \v 31 Sɨ onggɨt bibɨrɨnd yet ra ton ɨbɨm wɨmenam met papkak kumbɨnd, sɨ rada tina gasa met wɨngɨr wa im tekeny, ton goro kwa rapin dem onggɨtyam gasa imdam. Ajɨ ton wanakana b'ek dem. Ɨ kwa odede yɨpa wɨp nya ke yet ra ɨbɨm dem sopapund, toda goro kwa rɨtend dem met wa tina gasa imdam. Ajɨ ton wanakana b'ek dem. \v 32 Sɨ wɨn nonyɨk b'amjina Lotɨmna kongga gatab! \v 33 Ɨ yet ra tilenggyam yɨrkokar yɨrgong omnɨka iyeny, ton ɨta onggɨtyam tina yɨrkokar dadal edamkis dem. Ajɨ yet ra tina yɨrkokar edamkis, ton ɨta tina yɨrkokar yilom omɨny dem. \v 34 Kon wen wumɨr tamninyɨn. Onggɨt sɨwɨnyɨnd ra nɨmog rɨga yɨpaina darɨnd gɨlgɨl tegya dem, God yɨpand ɨta yii dem pumb wa, ɨ daka yɨpand ɨndama ɨrar dem. \v 35 Ɨ kwa ra nɨmog kongga yɨpand sana ɨkmɨkand tebnya dem, God yɨpand ɨta wii dem de pumb wa, ɨ daka yɨpand ɨndama tɨrar dem.” \v 36 (Awɨr e)\f + \fr 17:36 \ft Nɨnda Grik peband da [Ɨ dɨde kwa ra nɨmog rɨga yɨpaina sopapund gɨlgɨl waland tebnya dem, yɨpand ɨta yii dem de pumb wa, ɨ daka yɨpand ɨndama ɨrar dem.]\f* \p \v 37 Ɨ Yesumna b'auyaena rɨgap Tin yerkito da, “Yonggyam! Rokatemb jɨ onggɨtyam mɨle tawɨk dem?” Ɨ Ton ten kikitum b'ɨsagɨka gatab tendam yɨt ke amninonj da, “Rokate ra ujgɨm ɨbɨm, yimbyak toda ɨndamima bobo taukanj.” \c 18 \s1 Mik Kongga dɨde B'ɨsagɨka Rɨga gatab Tendam Yɨt \p \v 1 Ɨ Yesu Tina b'auyaena rɨga tendam yɨt ke amninonj, nokɨm da ɨdenat ton ita wɨnɨnd yɨr topmitenenanj, ɨ ɨdenat kwa maka gar ke utkundand danda kesa taukenenanj. \v 2 “Yɨpa taunɨnd yɨpa b'ɨsagɨka rɨga yɨbnonj yet re maka Godɨnd moga yuwadenenonj dɨde maka rɨga esnaeneninonj. \v 3 Ɨ kea de \m yɨpa mik kongga wɨbnonj onggɨt taunɨnd, ɨ ton kea sɨram b'ɨrari kesa onggɨt b'ɨsagɨka rɨgand erkenam yopenenonj odede yɨt kɨma da, ‘Koina geja rɨgat kaokao nya kae negɨr nomneneny. Sɨ man yɨm nokae, ɨ kor bebɨg awɨr nomnae!’ \v 4 Ajɨ ton kea naska nɨnda wɨnɨnd b'ɨsaenenonj onggɨtyam mikɨmna b'arkita gatab. Ajɨ kikitumpu wa ton ket ti nony mana yindonj da, ‘Kon ma ɨta Godɨnd moga yuwadenenyɨn dɨde kwa kon ma opima rɨga esnaeneninyɨn. \v 5 Ajɨ onggɨt mik konggato ken sɨram b'ɨrari kesa b'ogɨl wɨmenand nɨsakaureneny. Sɨ mobe kon b'ogla tina bebɨg awɨr omnam dɨmdɨm wamnɨkawɨn. Nokɨm da ɨdenat ton maka tina sɨram b'ɨrari kesa menimenip gɨm dɨnderkak notɨnkeneny.’” \v 6 Ɨ kwa Yonggyam yindonj da, “Wɨn utkundam nanggamog e re onggɨt kaokao b'ɨsagɨka rɨgat yindeny. \v 7 Sɨ rɨngma, ma ɨta God Tina obagɨki rɨgaina bebɨg awɨr omnam gasa dɨmdɨm tamnɨkainy yepiya ra ita bibɨr dɨde sɨwɨny nyɨ uwatenenyi? Ɨ rɨngma, ma ɨta Ton wanaka ten mɨra tamniny? \v 8 Kon nitinjɨn da God opima wanakana ten mɨra tamniny. Ajɨ ra Rɨgamna B'ɨga tɨtenj dem, rɨka Ton rɨrɨr e odaram odede wɨp gar ke utkunda mɨle onggɨt gowukoyɨnd? Nayɨ, ma ɨta.” \s1 Parisai Rɨga dɨde Teks Imdayam Rɨga Towaina Yɨr Opmita \p \v 9 Ajɨ daka Yesu nɨnda rɨga tendam yɨt ke amninonj yepiya re towalenggyam ɨmɨnjog aento da ton re negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga im, dɨde kwa rɨga yɨrɨk esaenento. \v 10 “Nɨmog rɨga ekonda yɨnamet wa yɨr opmitam, yɨpa re Parisai rɨga na ɨ yɨpa kwa re teks imdayam rɨga na. \v 11 Ɨ onggɨt Parisai rɨgat tinta pɨpmet wa onyitonj, ɨ ket odede yɨr opmitonj da, ‘God! Kon Men sɨteket yɨt momnyɨn nokɨp kon ma odede rɨga en opi re nɨnda rɨga re dɨde, raskol rɨga, kaokao negɨr mɨle rɨga, gigɨr dɨde yɨgyɨg b'iyena rɨga, o kwa ɨte odede teks imdayam rɨga. \v 12 Ɨ kon kwa owou uwabɨka wɨn yokatenenyɨn re nɨmogpyam i ita sande wɨngɨrɨnd. Ɨ dɨde kwa kon ɨta ket ten (10) bobond akalkeneninyɨn komkesa gasa rɨnsim re kon akateneninyɨn, ɨ Mornɨm onggɨtyam ten (10) bobo wɨngɨrɨnd yɨpa bobo wulpok momnɨkenenyɨn.’ \v 13 Ajɨ teks imdayam rɨgat, ton onyitonj re paja wa na dɨde makwa wɨp pumb wa b'urowatonj, ajɨ ton ɨna tina dorkak nena gar kopa kɨma yodowatenonj odede yɨt kɨma da, ‘God! Kear nomne! Kon re negɨr mɨle rɨga en.’ \v 14 Kon wen wumɨr tamninyɨn da onggɨtyam teks imdayam rɨgam re Godɨt negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ yokawonj, ɨ ton yikonj tina met wa. Ajɨ God maka onggɨt Parisai rɨgam yokawonj negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ. Mop nokɨp yet ra tilenggyam pumb wa b'uturowateny, God ɨta tin gou wa omneny, ajɨ yet ra tilenggyam gou wa aena ikeny, God ɨta tin pumb wa urowateny.” \s1 B'ɨga Sobijog B'ogɨl Omnam \r (Mat 19:13-15; Mak 10:13-16) \p \v 15 Ɨ ket rɨgap towaina papa b'ɨga daka Yesum pɨlwa eyento odede nony kɨma da Yesu ten tasopainy b'ogɨl omnam. Ɨ re Tina b'auyaena rɨgap onggɨtyam mɨle yɨr yongo, ton kea ket ten samany kɨma rɨga ogoka eyento b'ɨga iyenam Yesum pɨlwa. \v 16 Ajɨ Yesu opimemb rɨga ara emokinonj yepiya re b'ɨga teito, ɨ ket daka Tina b'auyaena rɨga amninonj da, “Tou b'ɨga sobijog Kor pɨlwa. Goro b'ɨga ogoka eyenindam, mop nokɨp odede b'ɨga wa maemb jɨ God ma pumb tungg.” \v 17 Kon ɨmɨnjog wen wumɨr tamninyɨn da yet ra maka ra God ma pumb tungg ɨmɨnjog ke okas odede b'ɨga sobijog re dɨde, ton makwa ɨta b'ɨtgarɨk dem onggɨt pumb tungg wa. \s1 Jogjog Gasa kɨma Rɨga dɨde Pumb Tungg B'ɨgaram \r (Mat 19:16-30; Mak 10:17-31) \p \v 18 Ɨ yɨpa Ju rɨga waina mopyam rɨgat Yesund yɨgekitonj da, “B'ogɨl Ouyaena Rɨga-wɨi! Nangga e kon omnɨken dadal ngɨrpu kesa yɨrkokar owabɨntam?” \v 19 Ajɨ Yesu tin mɨra yomnonj da, “Nangga pena man Ken nogenaet da b'ogɨl rɨga? Makwa ɨta yete b'ogɨl rɨga ajɨ Godta tinta yɨpaina. \v 20 Man wumɨr et jɨ opi re God ma b'ingawa yɨt, goro gigɨr dɨde yɨgyɨg b'iyena mɨle omnɨkɨm, goro rɨga ongandɨm, goro yurowam, goro rɨga gatab yɨr ungati kesa b'anygɨnena yɨt usekɨm, tesnaet mor b'u ake mor mog.” \v 21 Seg ton ket Yesund yomnonj da, “Kon kea komkesa onggɨtyam b'ingawa yɨt yɨmta undoka teyinyɨmɨn koina kewar wɨn ke ngɨrpu yu.” \v 22 Ajɨ re Yesu onggɨtyam yɨt utkundonj, tin yomnonj da, “Man yɨpa gasa e yesungaet. Sɨ nangga gasa im re mor mɨbnainy man tasoginyɨt, ɨ dɨde ket man komkesa osogi wulkɨp ogona teyeninyɨt gasa kesa rɨga wa. Ra man odede mɨle omnɨket, yɨmta ke ket mor jogjog b'ogɨljog gasa opima mɨtɨbnainy dem de pumb tungg wa. Seg ket man metket Kor pɨlwa dɨde ket yɨmta nutundoket!” \v 23 Ajɨ re ton utkundonj onggɨtyam yɨtkak, ton ma sobijog na gar bebɨg awonj, mop nokɨp ton re ukoijog jogjog gasa kɨma rɨga na yɨbnonj. \p \v 24 Ajɨ re Yesu tin gar bebɨgɨnd yɨr yongonj, Ton kea rɨga amninonj da, “Jogjog gasa kɨma rɨgam b'ɨgaram de God ma pumb tungg wa, ɨtemb re ma sobijog bebɨg e. \v 25 Mop nokɨp ukoi jɨ b'angga kamelɨm b'ɨgaram de nidɨl bora wa, ɨtemb re jɨ ma bebɨg e, ajɨ jogjog gasa kɨma rɨgam God ma pumb tungg wa b'ɨgaram, ɨtemb re jɨ ukoijog bebɨg e.” \v 26 Ɨ ket utkunda rɨgap endento da, “Sɨ yete rɨrɨr e yɨrkokar okatam?” \v 27 Sɨ Yesu daka ket esmonggainonj da, “Nanggamog im re rɨga wa ma rɨrɨr im omnɨkam, onggɨtyam komkesa gasa re Godɨm rɨrɨr im ti omnɨkam.” \v 28 Ɨ Petro Yesund yomnonj da, “Yɨr de, sɨn komkesa gasa erarkɨtondam dɨde ket mena yɨmta undoka miyenyu.” \v 29 Seg Yesu ket ten amninonj da, “Kon ɨmɨnjog wen tamninyɨn da yepiya ra God ma pumb tungg wɨko omnɨka map terarenenanj towa met, o towa konggawar, o towa nanywar, o towa yɨngganwar, o towa b'uwar ake mogwar, o mɨnda towa b'ɨgawar, \v 30 sɨ komkesa odede rɨgap opima onggɨt gowukoi wɨmena wɨnɨnd jogjogpyam takatenanj onggɨtyam gasa rɨna re ton erarkɨto, dɨde ton kwa dadal ngɨrpu kesa yɨrkokar okasi dem de sisɨl gowukoi wa rɨnte ra ik dem.” \s1 Yesumna Nowam Bage Yɨt Tina Uj dɨde Utnyita gatab \r (Mat 20:17-19; Mak 10:32-34) \p \v 31 Ɨ Yesu Tina twelp (12) ɨtmɨkitijog rɨga eominonj Tintawar wa, ɨ ket ten amninonj da, “Yɨr de, men menon yokasu re Yerusalem ma, ɨ amimemb de komkesa yɨtkak rɨrɨrkɨp taukanj dem rɨna re God bageyam waina yɨm ke erɨkinonj Rɨgamna B'ɨga gatab. \v 32 Ɨ Ju rɨgap ket Tin yiyi dem de God ma obagɨki kesa rɨga wa pɨlwa. Ɨ ton ket Tin ngong engena kɨma jɨ malɨk omnɨka iyenyi dem, ɨ Tin ɨngar kɨma negɨr gɨm omnɨka iyenyi dem, ɨ Tin auya ɨtmanji dem, \v 33 ɨ Tin ɨraski dem, ngɨrpu Tin onganji dem. Ajɨ Ton uj ke tutnyis dem nowam bibɨrɨnd.” \v 34 Ajɨ ɨtmɨkitijog rɨgap makwa nony aukɨto onggɨt yɨt gatab. Ɨ onggɨtyam opureni yɨt re towa pɨlke upuki na yɨbnonj dɨde ton makwa wumɨr aukɨto nangga gatab yɨt na Ton yindonj. \s1 Ɨsakendam Yɨrdɨdɨ B'ɨjenena Rɨga Yerikond \r (Mat 20:29-34; Mak 10:46-52) \p \v 35 Ɨ re Yesu Yeriko taun wuswus wa awonj, yɨpa yɨrdɨdɨ rɨga omanda nya yɨund omiti yɨbnenenonj wulkɨp b'ɨjenenam. \v 36 Ɨ re ton rɨga bobo waina menon ngele utkundonj, ton ket rɨga ara eainonj da, “Nangga mɨle e awɨk?” \v 37 Ɨ ton tin mɨra yomno da, “Najaret tunggam Yesute opanjis.” \v 38 Seg ton ket b'okta ara yikenonj da, “Dawidɨmna B'ɨga, Yesu-wɨi! Kear nomne-o!” \v 39 Ɨ naskanyam menonyamɨp tin samany ke yomneno da, “Muma kesa ae!” Ajɨ ton kea ket ara yoikɨndenayonj da, “Dawidɨmna B'ɨga-wɨi! Kear nomne-o!” \v 40 Seg ket Yesu omanda onyitonj dɨde ket rɨga engainonj tin iyoyɨm Ti pɨlwa. Ɨ re ton Yesum wus wa awonj, Yesu tin yɨgekitonj da, \v 41 “Nangga ma man singi aet Kon mornɨm omnɨkam?” Ɨ ton ket mɨra yomnonj da, “Yonggyam! Kon singi en yɨr opngendam.” \v 42 Sɨ Yesu ket tin yomnonj da, “Yɨr opngende! Moina gar ke utkundate men mɨsakenj.” \v 43 Seg odenja ket ɨtemb yɨrdɨdɨ rɨgat yɨr b'ɨskenonj dɨde ket Godɨnd esourena kɨma Yesund yɨmta yundokonj. Ɨ re komkesa rɨgap onggɨtyam auki mɨle yɨr yongo, toda kwa kea Godɨnd esourena yiyo. \c 19 \s1 Yesu ake Jakayo \p \v 1 Ɨ Yesu ket Yeriko taun wa b'ɨgaronj, ɨ ket onggɨt taun nata opantonj. \v 2 Ɨ demb de onggɨt taunɨnd yɨpa rɨga yɨbnonj nyɨ da Jakayo, ɨ ton re mopyam teks imdayam rɨga na dɨde jogjog gasa kɨma rɨga na. \v 3 Ɨ ton nya oraka yiyenonj Yesund yɨr ongongɨm nokɨm da ton wumɨr okas da ɨja e Ti wɨp, ajɨ ton ma rɨrɨr na Tin yɨr ongongɨm, mop nokɨp ton re kutkut rɨga na dɨde rɨga bobopiya Tin yulungayo. \v 4 Sɨ ton b'ɨkonj naska wa Yesund nya owamam, ɨ ket yɨpa sikomo pig wul ɨjonj, nokɨm da ɨdenat ton Tin b'obogɨl yɨr ong ra Ton topanjis onggɨt nyawɨnd. \v 5 Ɨ re Yesu onggɨt pɨpmetɨnd awonj, Ton ti pɨlwa yɨr b'ɨskonj, ɨ ket tin yomnonj da, “Jakayo! Wanakana gou wa inke! Mop nokɨp yu dor Kon b'ogla nɨtɨbnyɨn moina metɨnd.” \v 6 Seg ket Jakayo odenja gou wa inkonj, dɨde ket Yesund ukoi sam kɨma simesime yomnonj. \v 7 Ɨ komkesa rɨga yepiya re Yesund yɨr yongo tina met wa b'ɨgarand, ton ket yɨt b'ebongnento odede da, “Ton kea obayɨm b'ɨgarɨk negɨr mɨleyam rɨgamna met wa.” \v 8 Ajɨ Jakayo ket onyitonj dɨde ket Yonggyamɨnd yomnonj da, “Yɨr de, Yonggyam! Kon takalenjinyɨn komkesa koina gasa ɨ tab tagoninyɨn gasa kesa rɨga wa. Ɨ rada ke kon ya pɨlke nanggamog gasa na akasinond nenegɨr nya ke, kon opima ket powapyam mɨra towa tetendenawainyɨn koina okati gasa rɨrɨrɨnd.” \v 9 Sɨ Yesu ket tin yomnonj da, “Yu bibɨrɨnd, God ma yɨrkokar okawa mɨle kea onggɨt metɨnd pɨta ainy, mop nokɨp onggɨtyam rɨga toda re yɨpa Abraamɨmna b'ɨga e. \v 10 Mop nokɨp Rɨgamna B'ɨga ikonj onggɨt gowukoyɨnd re b'edamkiti rɨga oraka mana dɨde towanɨm yɨrkokar okawa mana.” \s1 Gold Koin gatab Tendam Yɨt \r (Mat 25:14-30) \p \v 11 Ɨ re rɨgap onggɨtyam yɨt utkundo, Yesu kwa b'usaya yɨpa tendam yɨt towa usekawonj, mop nokɨp Ton kea Yerusalem taun wus wa awonj, dɨde rɨgap nonyɨk b'amdento da God ma pumb tungg pɨta tainy odenja ra Ton b'ɨtgarɨk Yerusalem taunɨnd. \v 12 Sɨ Ton yɨt yotomonj da, “Yɨpa ukoijog nyɨ rɨga menon yokatonj paja tungg wa de mopyam kingɨm pɨlwa, odede tilenggyam nonyɨk b'amdena kɨma da ɨdenat ton king pɨpmet okas ti pɨlke ɨ tɨtenj onggɨt king nyɨ danda kɨma tina tungg wa. \v 13 Ɨ re ton iwatam awonj, ton ket tinajog ten (10) wɨko rɨga ara emokinonj dɨde ket towa agoninonj ten (10) gold koin,\f + \fr 19:13 \ft Grik peband da “Muna”. Ɨ yɨpa Muna re wan andred (100) wɨko rɨgaina yɨpa bibɨr wɨko mɨra na.\f* ngɨrpu ten amninonj da, ‘Wɨn b'obogɨl onggɨtyam wulkɨp tengaenindam b'usaya mɨra oikɨndenam ngɨrpu ra kon tɨtenjɨn dem.’ \v 14 Ajɨ rɨga yepiya re tina danda wɨrand wekenonj, tin yɨsayo, ɨ ket nɨnda rɨga abagɨkto dɨde ton ket ten etmɨkurto ti yɨmta nya de ukoijog kingɨm pɨlwa odede yɨt kɨma da, ‘Sɨn ma singi im jɨ ɨtemb rɨga sowanɨm king pɨpmetɨnd ɨbɨm.’ \v 15 Ajɨ re onggɨt ukoijog nyɨ rɨgat king nyɨ yokatonj mopyam kingɨm pɨlke, ton ket ɨtendonj tina tungg wa, ngɨrpu ton ket engaukinonj opimemb tinajog wɨko rɨga ya mana re ton gold wulkɨp agoninonj, nokɨm da ɨdenat ton wumɨr okas rɨdede na ton onggɨtyam wulkɨp engaenento b'usaya mɨra oikɨndenam. \v 16 Sɨ naskanyam ikonj ti wɨp wa, ɨ yindonj da, ‘Yonggyam! Kon moina yɨpa gold koin ke b'usaya mɨra aingɨnsinond re ten (10) gold koin na.’ \v 17 Ɨ ket ti yonggyam tin yɨsmonggawonj da, ‘Oo, b'ogɨl wɨko rɨga! Otomanti e. Man re kea sobijog gasand nony ɨjaijog wɨko yomnɨkot, sɨ onggɨt paemb kon mor danda motkaen ten (10) taun wɨp omnam.’ \v 18 Ɨ nɨmogɨmyam ikonj, dɨde yindonj da, ‘Yonggyam! Kon moina yɨpa gold koin ke amnɨkinond re paib (5) gold koin na.’ \v 19 Ɨ kwa daka ket onggɨt rɨgand ti yonggyam mɨra yomnonj da, 'Madaka paib (5) taun wɨp omna rɨga e taet.’ \v 20 Ɨ kwa yɨpa rɨga ikonj, ɨ ket yindonj da, ‘Yonggyam! Ɨtemb moina yɨpa gold koin rɨna re kon ponpon upuki yowamenenond kobɨrgɨm borand. \v 21 Mop nokɨp kon men moga na muwadenenond, nokɨm da man re wɨp ɨnggrawa kesa rɨga et. Sɨ man jabajaba im gasa emdeneninyɨt nangga na re man maka aramkinot, dɨde man erngokeneninyɨt nangga na re man maka esinot.’ \v 22 Ɨ ti yonggyam ket tin yɨsmonggawonj da, ‘Man, negɨrjog wɨko rɨga! Kon men mɨtɨsagɨken ra moina tugɨmjog ke opureni yɨtkak kae dem. Ma man ɨja e wumɨr aet da kon re wɨp ɨnggrawa kesa rɨga en, sɨ kon jabajaba im gasa emdeneninyɨn nangga na re kon maka aramkinond, dɨde kon erngokeneninyɨn nangga na re kon maka esinond? \v 23 Sɨ nangga penaemb man maka koina wulkɨp yoramitot bengk wa? Rako man ket bengk wa yoramitot, kon kakoa ɨngkenaemb koinajog wulkɨp yokatond onggɨt oikɨnti wewe wulkɨp kɨma.’ \v 24 Ɨ ket ton ti wusɨnd owɨnki rɨga amninonj da, ‘Yɨsata onggɨtyam yɨpa gold koin rɨnte re yɨbɨm ti pɨlɨnd, dɨde onggɨt rɨgam yokawa yete re ten (10) gold koin awaminy!’ \v 25 Sɨ ton ket towa yonggyamɨnd yomno da, ‘Yonggyam! Ton re opima ti awaminy ti ten (10) gold koin.’ \v 26 Seg yonggyam tedaka amninonj da, ‘Kon wen tamninyɨn da komkesa rɨga yepiya re towa b'ogɨl wɨko ke b'usaya nɨnda mɨra aikɨndento, Kon opima towa nɨnda kwa tumɨnd tagoninyɨn. Ajɨ yepiya re ton maka b'usaya mɨra aikɨndento, kon opima ten tesamburinyɨn nanggamog im re ton awamanj. \v 27 Ajɨ wɨn opimemb koina geja rɨga teyinam dɨkɨnd yepiya re ken nɨsayo towanɨm king awowɨm, ɨ ket kor wɨpɨnd ten uj tama na mop epkinam!’” \s1 Yesu ma B'ogɨl B'ɨgara Yerusalem wa \r (Mat 21:1-11; Mak 11:1-11; Yoan 12:12-19) \p \v 28 Ɨ re ket Yesu onggɨtyam yɨt opurena seg awonj, Ton ket Ti rɨgawar wa wɨp ke naskanaska na yikonj, re Ton menon yokatonj Yerusalem taun wa. \v 29 Ɨ Ton ket Betpage tungg dɨde Betaniya tungg wus wa awonj de yɨpa dor wa ogenaya da Olib dor. Ɨ ɨngkenaemb ket Yesu Tina nɨmog b'auyaena rɨga etmɨkitonj \v 30 odede yɨt kɨma da, “Wɨn eka onggɨt tungg wa rɨnte re wɨp ke yɨbɨm! Ra wɨn onggɨt tungg wa b'ɨtgarya, wɨn ɨta odarya dor yɨpa dongki b'ɨga rɨnte re ɨjobɨki yɨbɨm, dɨde makaya yɨpa rɨgat angis ti teskak kumbɨnd. Sɨ wɨn ket kai ɨtrekya dɨde iya dor dɨkɨnd. \v 31 Ɨ ra yɨpa rɨgat wen tarkis dor da, ‘Nangga pae wɨn kai yɨtrekya?’ wɨn odede wumɨr omnya da, ‘Yonggyam Ton onggɨtyam dongki b'ɨga singi e yomɨny ingawam.’” \v 32 Ɨ re osiemb jɨ ɨtmɨkiti rɨga ekonda demb de onggɨt tungg wa, ton ɨja na dongki b'ɨga yodaronda rɨja na re Yesu ten yɨt amnenonj. \v 33 Ɨ re ton onggɨtyam dongki b'ɨga kai yɨtrekonda, onggɨt dongkim yonggyamwarɨp ten amno da, “Nangga pae wɨn dongki b'ɨga kai yɨtrekya?” \v 34 Sɨ ton ket yonggyamwar esmonggainonda da, “Yonggyam Ton singi e yomɨny onggɨtyam dongki b'ɨga ingawam.” \v 35 Ɨ ton ket ɨtemb dongki b'ɨga yiyonda de Yesum pɨlwa dɨde towaina tumɨnd kobɨrgɨm dongki b'ɨga kumbɨnd aramkinonda dɨde ton ket Yesund yɨm yokawonda angitam. \v 36 Seg re ket Yesu menon yokatonj, rɨgap kea towaina kobɨrgɨm Tina menonpu nyawɨnd ondrɨka eito ukoi ɨsnawa kɨma. \p \v 37 Ɨ re Yesu Olib dorɨnd paga wa egwarendam awonj, komkesa Tina yɨmta undoka rɨga bobo b'atomto ukoi sam kɨma dɨde b'okta auwam kɨma Godɨnd esourenam. Mop nokɨp ton kea yɨr angenento komkesa Tina kɨd kesa kɨma danda wɨko rɨna re Ton amnɨkeninonj. \v 38 Sɨ ton odede yɨt kɨma esourena yiyeno da, \q1 “Ɨta God ma b'ogɨl onggɨt Kingɨm pɨlwa \q2 yete re ik Yonggyamɨm nyɨ kɨma! \q1 Ton yiyeny ngɨmbla mera pɨlɨnd dɨde pumb tungg wa, \q2 dɨde b'ogɨl ɨnyomarena pumbjog Godɨm pɨlwa!” \m \v 39 Ɨ rɨga bobo wɨngɨrɨnd nɨnda Parisai rɨgap Yesund yomno da, “Ouyaena Rɨga! Samany eyowine moina b'auyaena rɨga!” \v 40 Ɨ Yesu ket ten mɨra amninonj da, “Kon wen tamninyɨn da ra onggɨtyam rɨga mumakesa taukanj dor, gɨmopim ket b'okta arara taenanj dor.” \p \v 41 Ɨ re Yesu Yerusalem taun wus wa awonj, Ton kea onggɨtyam taun yɨr yongonj ngɨrpu Ton ket yii yiyagɨkonj, \v 42 odede yɨt kɨma da, “Rako maka yu onggɨtyam bibɨrɨnd wumɨr aet da, ‘Onggɨt gasate ngɨmbla nitiyau.’ Ajɨ yu onggɨtyam gasa re moina yɨrɨnd egiti e yɨbɨm. \v 43 Ɨta jɨ yɨpa wɨn ik dem. Moina geja rɨgap ɨta men metwatɨnsi dem dɨde gou kɨpol ke ukoi kara orangi dem moina taun kara bau ke, ɨ dɨde men ɨnyɨny wa motɨnyi dem, ngɨrpu komkesa gatab ke geja rɨgap men mutwopɨnsi dem. \v 44 Ɨ kwa moina geja rɨgap men dɨde mor wɨngɨrɨnd komkesa rɨgawar gou wa taskandenanj dem. Sɨ ton moina taunɨnd makwa ɨta ngai yɨpa orangi motɨr ɨrari dem goujog motɨr kumbɨnd, ajɨ komkesa ra eomneni e ɨbɨm dem. Mop nokɨp man maka yongwasɨt onggɨtyam wɨn ɨte re yu God men yɨrkokar okawam motup.” \s1 Yɨnamet Kɨl kesa Omnam \r (Mat 21:12-17; Mak 11:15-19; Yoan 2:13-22) \p \v 45 Ɨ re Yesu yɨnamet kara bora wa b'ɨgaronj, Ton kea ket eaukeninonj b'asoga rɨga yepiya re asogenento sɨ b'angga dɨde rɨga yepiya re yɨnamet teks wulkɨp sensi amnenento yɨr opmitenapu aband. \v 46 Ɨ ten amninonj da, \q1 “God ma yɨna peband ɨja emb jɨ yɨnamet gatab ɨrɨki yɨbɨm da, \q1 ‘Koina met tainy ra yɨr opmitenapu met e.’ \q2 Ajɨ wɨnpim ɨtemb yɨnamet wɨp yomnɨkya da raskol waina wɨmenapu met e.” \p \v 47 Ɨ Yesu ket ita bibɨrɨnd rɨga auyaeneninonj yɨnametɨnd. Ajɨ yɨna mopyam sɨ rɨgap dɨde Ju rɨga waina gog ouyaena rɨgap ɨ dɨde Ju rɨga waina mopyam rɨgap nya oraka eyento Yesund ongandam. \v 48 Ajɨ ton makwa nya yodaro rɨdede wɨp e Tin onganji, mop nokɨp komkesa rɨga re Tina yɨt b'obogɨl utkunda mana b'ausɨka wuwenonj Ti pɨlwa. \c 20 \s1 Yesu ma Danda gatab Otonkena Yɨt \r (Mat 21:23-27; Mak 11:27-33) \p \v 1 Ɨ yɨpa bibɨrɨnd re Yesu rɨga auyaeninonj yɨnametɨnd dɨde God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta yomnenonj, ton ket yɨna mopyam sɨ rɨgap dɨde Ju rɨga waina gog ouyaena rɨgap, yɨpand Ju rɨga waina elda rɨga kɨma Ti pɨlwa tuwonj. \v 2 Sɨ ton ket Yesund yerkito da, “Man sɨn wumɨr nomnine! Man nangga juwai kaim onggɨtyam gasa amnɨkinyɨt, o yetemb jɨ rɨga mor onggɨtyam juwai mokawonj?” \v 3 Ɨ Yesu ket ten mɨra amninonj da, “Sɨ Kodaka yɨpa yɨt gatab e wen tarkisinyɨn. Wɨn b'ogla mɨra notɨnya! \v 4 Rɨngma, Yoanɨmna baptiso Godɨm pɨlkae ikonj, o mɨnda rɨka rɨga wa pɨlkae?” \v 5 Ajɨ ton towa wɨngɨrɨnd yɨt b'ɨglenena wuwenonj odede yɨt kɨma da, “Ra men mɨra omnyu da ‘Godɨm pɨlkae,’ sɨ Ton opima netɨrkisiny dor da, ‘Sɨ wɨn nangga pena maka Yoanɨmna baptiso gatab gar ke utkunda ke yokatonda?’ \v 6 Ajɨ ra men jaba nitinjindam da ‘Rɨga wa pɨlkae,’ sɨ komkesa rɨgap ke men gɨmokɨp ke nedrɨkine. Mop nokɨp ton komkesa Yoanɨnd ɨmɨnjog kae yokatenyi da ton re God ma yɨpa bageyam na.” \v 7 Sɨ ton ket mɨra yomno da, “Sɨn ma wumɨr im be rɨngkae.” \v 8 Ɨ Yesu daka ket ten mɨra amninonj da, “Sɨ Kodaka ma opima wen wumɨr tamninyɨn nangga danda kaim Kon onggɨtyam gasa amnɨkinyɨn.” \s1 Negɨr Wala Rɨga gatab Tendam Yɨt \r (Mat 21:33-46; Mak 12:1-12) \p \v 9 Sɨ Yesu ket onggɨt tendam yɨt ke rɨga amninonj da, “Yɨpa rɨgat greip nangg ɨtot eyeninonj tina gowɨnd. Seg ton ket nɨnda wala rɨga kɨma yɨtnono aento dɨde tɨrɨr yomno da, ‘Ra kɨp wɨn okas dem, yonggyam kɨp opima sopapu mɨra takateniny dem.’ Yɨt seg ke ton ket sopapu towa akainonj, dɨde ket menon yokatonj b'enga kantri wa. \v 10 Ɨ re kɨp wɨn yokatonj, yonggyam yɨpa tina wɨko rɨga yɨtmɨkitonj wala rɨga wa pɨlwa, nokɨm da ɨdenat wala rɨgap ti sopapu mɨra greip kɨp okauranj. Ajɨ onggɨt wala rɨgap tin ipowa yiyeno, dɨde yɨtmɨkito mɨra omni kesa. \v 11 Ɨ ton kwa b'usaya yɨpa tina wɨko rɨga yɨtmɨkitonj. Ajɨ onggɨt wala rɨgap tidaka kwa ipowa yiyeno, dɨde ɨngar kɨma nenegɨr kana yomneno, ngɨrpu ket tin yɨtmɨkito mɨra omni kesa. \v 12 Ɨ ton b'usaya kwa yɨpa tina wɨko rɨga nowam yɨtmɨkitonj. Ajɨ daka ton tin kus yowarɨndeno, dɨde ket yɨskanto sopapu bau wa. \v 13 Seg onggɨt greip sopapu yonggyam ti nony mana yindonj da, 'Nangga e ket kon omnɨken? Sɨ kon ket ɨtmɨkisɨn koina b'ɨga e yena re kon singi yiyenyɨn. Ton yama ɨta koina b'ɨgand ɨsnai dem.’ \v 14 Ajɨ re onggɨt sopapu wɨko rɨgap towa yonggyamɨmna b'ɨga yɨr yongo, ton towa wɨngɨrɨnd apurento da, ‘Ɨtemb b'ɨga re tina sopapu owabɨnta rɨga e. Sɨ men b'ogla tin yangandu, nokɨm da ɨdenat men onggɨt sopapum owabɨnta rɨga taindam.’ \v 15 Seg ton ket tin yɨskanto greip sopapu bau wa dɨde uj tama na yongando. Sɨ onggɨt paemb, nangga e ket onggɨt greip sopapu yonggyamɨt towa pɨlɨnd omnɨk dem? \v 16 Sɨ ton ɨta ik dem onggɨt wala rɨga wa pɨlwa dɨde ket ten uj tama na tanganjiny dem. Ɨ ton ket onggɨtyam greip sopapu takainy dem b'enga rɨga wa pɨlwa.” Ɨ rɨgap onggɨtyam tendam yɨt utkundi kak ke endento da, “Goro odede rawɨk!” \v 17 Ajɨ Yesu towa pɨlwa yɨr sapsap owɨnkonj, dɨde amninonj da, “Sɨ nangga ma jɨ onggɨtyam ɨrɨki yɨtkak yindeny ɨt re da, \q1 ‘Yɨpa Motɨr met oranga rɨgap b'ɨsayo met orangam, \q2 ajɨ God ket yɨmta ke met wugɨnd yoramitonj onggɨt met emorkam. \q2 Sɨ Ton ket ɨmɨnjog ɨsnawa kɨma Motɨr na awonj onggɨt met oranga wɨngɨrɨnd'? \m \v 18 Komkesa rɨga yepiya ra sap totendanj onggɨt Motɨr kumbɨnd, ton opima kak tiposkanj. Ɨ ya kumb nat ra ɨtemb Motɨr sap totenj, onggɨt Motɨrɨt ɨta tin ɨimɨk dem.” \v 19 Seg re ket onggɨt wɨnjog natemb Ju rɨga waina gog ouyaena rɨga dɨde yɨna mopyam sɨ rɨgap nya oraka eyento Yesund yɨmɨnd okatam, mop nokɨp ton wumɨr na da, “Sɨna onggɨtyam tendam yɨt ke nomneniny.” Ajɨ ton rɨga bobo na moga uwadto. \s1 Kaisam pɨlwa Teks Oramka gatab Otonkena Yɨt \r (Mat 22:15-22; Mak 12:13-17) \p \v 20 Ɨ re onggɨtyam Ju rɨga waina gog ouyaena rɨga dɨde yɨna mopyam sɨ rɨgap Yesund yɨr ɨtena yiyeno, ton ket nɨnda wɨgawɨga bageyam emdɨto, ɨ yɨt ataito da, “Wɨn walenggyam b'ogla b'anygɨnena nya ke gɨm ke negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga wɨp taindam dor Ti wɨpɨnd.” Ɨ dɨde ton ket ten etmɨkurto Yesum pɨlwa, nokɨm da ɨdenat ton Yesumna negɨr opuliti yɨtkak okasi dɨde Tin yiyi de Roma gabmani mopyamɨm pɨlwa, ɨ ɨdenat onggɨt mopyamɨt ket tina gabmani gog ke dɨde tina danda ke Tin ɨsagɨk. \v 21 Seg ton ket tuwonj Yesum pɨlwa, ɨ Tin yerkito da, “Ouyaena Rɨga-wɨi! Sɨn wumɨr im da man dɨmdɨm im apureninyɨt dɨde auyaeninyɨt. Ɨ man ma gowukoi nya kaim rɨga yɨrɨk eyeninyɨt, ajɨ man Godɨmna nya kaim ɨmɨnjog yɨtkak rɨrɨrɨnd rɨga auyaeninyɨt. \v 22 Sɨ rɨngma, Roma kantri mopyam king Kaisam teks ogonam, ton sowanɨm rɨrɨrkɨpjog mɨle e, o mɨnda negɨrjog e?” \v 23 Ɨ Yesu kea towaina b'anygɨnena nony menamena angwatawonj, sɨ ket ten amninonj da, \v 24 “Yɨpa Roma kantri wulkɨp Denari koin iya, dɨde kor nouyawa! Yaina wɨp e dɨde nyɨ e ɨrɨki i jɨ onggɨt wulkɨpɨnd?” Ton yɨsmonggawo da, “Roma kantri mopyam king Kaisamna i.” \v 25 Sɨ Yesu ket ten amninonj da, “Sɨ onggɨt paemb, wɨn Kaisam ogonindam nangga im re Kaisa ma ogenaya gasa, ajɨ Godɨm ogonindam nangga im re God ma ogenaya gasa.” \v 26 Sɨ ton ma rɨrɨr na aukɨto negɨr yɨt okatam Yesumna opurena wɨngɨrɨnd rɨna re Ton rɨga wa wɨpɨnd apureninonj. Ajɨ re ton utkundeno Tina mɨra yɨt opurenand, ton kea kɨd kesa aento, dɨde ket mumakesa na wekenonj. \s1 Uj ke Utnyita gatab Otonkena Yɨt \r (Mat 22:23-33; Mak 12:18-27) \p \v 27 Ɨ Sadukai rɨga wɨngɨrɨnd nɨnda rɨga tuwonj Yesum pɨlwa yepiya re apurenento da, “Rɨga ma opima uj ke tutnɨkanj dem.” Ɨ ton ket Yesund yerkito da, \v 28 “Ouyaena Rɨga! Mose God ma yɨna peband erɨkinonj meranɨm omnɨkam da, ‘Ra yɨpa rɨga uj tainy dɨde ti konggand tɨrar b'ɨga oraki kesa, ti nanyɨt o ti yɨngganɨt tokas ɨtomb mik ɨ ti nanyɨmna o ti yɨngganɨmna nyɨ kɨma im b'ɨga tarakiny.’ \v 29 Sɨ ket seben (7) nanyɨngganwar wekenonj, ɨ nanyam rɨgat yɨpa kongga wokatonj dɨde b'ɨga oraki kesa uj awonj. \v 30 Sɨ ti wus ke yɨngganɨt ti nanyɨmna mik wokatonj. \v 31 Ɨ dɨde daka onggɨt wus ke yɨngganɨt tin wokatonj, ɨ ɨja na onggɨtyam seben (7) nanyɨngganwarɨp tin okatena tiyo, dɨde b'ɨga oraki kesa uj aukɨto. \v 32 Seg ket kikitum ɨtomb kongga todaka uj awonj. \v 33 Sɨ onggɨt paemb ra utnyita wɨn ik dem, ɨtomb kongga opimemb seben (7) nanyɨngganwar wɨngɨrɨnd yama ɨmɨnjog kongga tainy dem? Mop nokɨp komkesa seben (7) nanyɨngganwarɨp kea ɨtomb kongga towa konggam b'ɨsatena tiyo.” \v 34 Ɨ Yesu ket ten mɨra amninonj da, “Rɨga onggɨt gowukoyɨnd opima kongga imda mɨle dɨde leo imda mɨle amnɨkenenanj. \v 35 Ajɨ rɨga yena ra b'ɨsagɨka wɨnɨnd God danda tagoniny dem b'ɨgaram sisɨl gowukoi wa rɨnte ra ik dem, dɨde kwa danda tagoniny uj ke utnyitam, ton ma opima kongga okata mɨle dɨde leo okata mɨle tamnɨkanj dem. \v 36 Mop nokɨp ton ma rɨrɨr im kwa b'usaya uj taukanj dem. Mop nokɨp ton aneru kɨma yɨpa wɨp im taukanj dem. Ɨ ton kwa God ma b'ɨga im taukanj dem, mop nokɨp Godsim ten uj ke tutnɨkiny dem Tina b'ɨga awowɨm. \v 37 Ajɨ Mose daka tina peband pɨtapɨta yomnonj uj rɨga utnyita gatab yɨt rɨna re ton Sinai dorɨnd onggɨt so omni b'uwaepɨnd yokatonj. Sɨ ton ɨja emb jɨ Yonggyamɨnd yogenai da Abraamɨmna God e, ɨ Isakɨmna God e, ɨ dɨde Yakobɨmna God e. Sɨ Abraam, ɨ Isak ɨ dɨde Yakob re yilo im wekeny de pumb tunggɨnd utnyita wɨn yɨr ungawand. \v 38 Sɨ God re ma uj rɨgaina God e ajɨ yilo rɨgaina God e. Mop nokɨp komkesa rɨga Ti pɨlɨnd wekeny re yilo im.” \v 39 Ɨ nɨnda Ju rɨga waina gog ouyaena rɨgap yɨsmonggawo da, “Ouyaena Rɨga! Man otomanti na mindenyɨt.” \v 40 Sɨ makwa yɨpa rɨgat rɨrɨr na Tin erkitam, nokɨp Tina mɨra yɨtɨt kea towaina gar mogam amninonj. \s1 Dawidɨmna B'ɨga gatab B'arkita \r (Mat 22:41-46; Mak 12:35-37) \p \v 41 Ɨ Yesu ket towa pɨlɨnd b'arkita yoramitonj da, “Rɨdede ma paim rɨgap opurena eyenanj da Keriso re Dawidɨmna B'ɨga e? \v 42 Mop nokɨp Dawid tilenggyam yindeny Ger peband da, \q1 ‘Yonggyam God yindeny kor Yonggyamɨm pɨlwa da, \q2 “Omite Koina yɨmjog yɨm tab ke juwai kɨma pɨpmetɨnd, \q1 \v 43 ngɨrpu ra ket Kon Moina komkesa geja rɨga gou wa tamninyɨn dem \q2 dɨde taramisinyɨn dem Moina pɨs wɨrand moina danda ondratenam towa kumbɨnd.” ’ \m \v 44 Sɨ Dawid tina tugɨm ke Kerisond yogenayonj da, ‘Kor Yonggyam,’ sɨ rɨdede nya kae Keriso Dawidɨmna B'ɨga tainy? Sɨ Ton re Dawidɨmna B'ɨga e ajɨ kwa ti Yonggyam e.” \s1 Ju Rɨga waina Gog Ouyaena Rɨga gatab Nonony Yɨt \r (Mat 23:1-36; Mak 12:38-40) \p \v 45 Ɨ re komkesa rɨgap Yesumna yɨt utkundento, Ton Tina b'auyaena rɨga amninonj da, \v 46 “Wɨn yɨr kɨma tekenyɨt meraina gog ouyaena rɨga gatab. Ton singi im aenanj b'ogɨl pɨnpɨn kobɨrgɨm kɨma menamenam, ɨ ton kwa singi aenanj rɨga wa pɨlke simesime okatam maketpu nata, ɨ ton kwa ukoijog wɨp ke pɨpmet akatenenanj meraina yɨr opmitenapu met nata, ɨ dɨde kwa ton ukoijog ɨsnawa kɨma rɨgaina omitenapu kasand omitenenanj ukoi diyamdiyampu pɨpmet nata. \v 47 Ɨ ton mik kongga waina gasa endwatenanj, dɨde kwa rɨga ouyawam dɨde yɨr ongongɨm pɨnpɨn kana yɨr opmitenenanj. Sɨ odede rɨgap opima ukoijog negɨr mɨra takatenanj dem b'ɨsagɨka wɨnɨnd, ajɨ nɨnda rɨga re ma odede ukoi negɨr mɨra im takatenanj dem ton re dɨde.” \c 21 \s1 Yɨpa Mik Kongga ma Godɨm Singi Wulkɨp \r (Mak 12:41-44) \p \v 1 Ɨ re jogjog gasa kɨma rɨgap wulkɨp oramka eyento wulkɨp oramkapu boks bora wa, Yesu kea towaina mɨle yɨr ɨpka eyeninonj. \v 2 Ɨ Ton kwa yɨpa gasa kesa mik kongga yɨr wongonj re ton nɨmog kɨp sobijog uj peni aramitonj onggɨt wulkɨp oramkapu boks bora wa. \v 3 Seg Yesu ket yindonj da, “Kon ɨmɨnjog wen tamninyɨn da onggɨt gasa kesa mik konggat ukoijog wulkɨp aramis onggɨt komkesa rɨga wa wɨngɨrɨnd. \v 4 Mop nokɨp opimemb komkesa rɨga towaina ukoi wulkɨp wɨngɨr ke sobijog wulkɨp nena na aramkɨranj onggɨt wulkɨp oramkapu boks bora wa. Ajɨ ɨtomb mik kongga re komkesa tina wulkɨp aramis tina wulkɨp kesa wɨngɨrɨnd. Onggɨtyam tina oramiti wulkɨp re tina kupka yɨrkokar naemb jɨ.” \s1 Gowukoi Kikitum Wɨn gatab Yɨt \r (Mat 24:1-31; Mak 13:1-27) \p \v 5 Ɨ nɨnda Yesumna b'auyaena rɨgap ɨja naemb jɨ opurena eyento yɨnamet gatab da, “O meraina yɨnamet otomanti motɨr kae dɨde nɨnda rɨgaina Godɨm ogoni apɨg kae ejgi yɨbɨm!” \v 6 Ajɨ Yesu yindonj da, “Ɨta jɨ yɨpa wɨn ik dem, sɨ rɨnsim re jɨ wɨn yu yɨr angindam, makwa ɨta yɨpa motɨr ɨbɨm dem dɨkɨnd onggɨt goujog motɨr kumbɨnd, komkesa onggɨtyam ukoijog motɨr opima tosmurkanj dem.” \p \v 7 Sɨ ton Yesund yɨgekito da, “Ouyaena Rɨga! Sɨ rɨim onggɨtyam mɨle pɨta taukanj dem? Ɨ ra onggɨtyam gasa momta taukanj dem, nanggamog im jɨ ongwata gasa taukanj dem?” \v 8 Ɨ Yesu mɨra amninonj da, “Wɨn b'obogɨl yɨr kɨma tekenyɨt! Ke rɨgap wen b'anygɨnena nya ke wɨp ramneninem. Mop nokɨp jogjog rɨga opima tuweny dem Koina nyɨ kɨma, dɨde jogjog rɨga ugungatena teyenanj dem odede yɨt kɨma da ‘Kon ɨtemb Keriso,’ ɨ dɨde da ‘Undwatapu wɨn re ke momta e.’ Ajɨ wɨn goro ten yɨmta tundoneninam dem. \v 9 Ɨ wɨn ra ik dem, wɨn opima tutkundenindam dem tɨrɨba geja yɨt dɨde tɨrɨba geja gatab bage yɨt. Ajɨ wɨn goro moga taininam! Mop nokɨp onggɨtyam mɨle opima naska taukanj dem, ajɨ kikitum wɨn ra dem ma wanakana e tainy.” \v 10 Ɨ Ton b'usaya ten amninonj da, “Ɨ b'engabenga yɨtam opima gejam owɨnka tuweny dem nɨnda b'enga yɨtam kɨma. Ɨ kwa daka kantri b'engabenga opima gejam owɨnka tuweny dem nɨnda b'enga kantri kɨma. \v 11 Ɨ opima kwa ukoi jijɨg dɨde sou wɨn ɨ dɨde rukoruko kopa taukanj dem gowukoi b'engabenga wɨnɨnd. Ɨ kwa daka moga kɨma mɨle taukanj dɨde kwa ukoi kɨd kesa kɨma danda wɨko tuweny dem wub kumb ke. \v 12 Sɨ yɨmta kaim onggɨtyam gasa taukanj dem, ajɨ naska rɨgap opima Kor nyɨ map wa pɨlɨnd yɨm oramka teyenanj dem negɨr omnɨkam dɨde wa pɨlwa odede bebɨg dɨde b'ɨsadrena mɨle oramka teyenanj dem, opi re da ton wen teyenanj dem de Ju rɨga waina yɨr opmitenapu met nata b'ɨsagɨkam, dɨde ket oramka teyenanj dem sɨbɨbmet nata, ɨ dɨde ton wen teyenanj dem king wa wɨp wa dɨde ukoi gabmani mopyam rɨga wa wɨp wa. \v 13 Ajɨ onggɨtyam mɨlend God opima wa gangga takainy Kor gatab yɨr ungata yɨt pɨtapɨta omnenam. \v 14 Sɨ onggɨt paemb wɨn goro tulatula b'atngonjeninam waina garɨnd da, ‘Rɨdede im sɨn b'ɨrmeka yɨt tapurenindam towa wɨpɨnd.’ \v 15 Mop nokɨp Kon opima wa yɨtkak dɨde b'ogɨl multekɨp tagoninyɨn wanɨm opurenam. Sɨ ɨngkaim waina geja rɨgap maka rɨrɨr aena tuweny wen wɨpɨnd danda kɨma ɨsmonggaenam. \v 16 Ajɨ waina b'u ake mog ɨ waina nany dɨde yɨngganwar ɨ waina kus ke rɨgawar ɨ dɨde wa rɨgawar opima wen tɨb teyenanj dem negɨr ma b'ɨsagɨkam, ɨ ɨngkaim ket wa wɨngɨrɨnd nɨnda rɨga uj ondrɨka teyenanj dem. \v 17 Ɨ komkesa rɨgap opima wen singi kesa tamnenanj dem Koina nyɨ map. \v 18 Ajɨ wɨn makwa ngai ɨta yɨpa mopngɨi edamkisya dem waina moptekɨp ke. \v 19 Ɨ wɨn b'ogla waina gar ke utkunda danda kɨma owama teyenindam onggɨtyam b'ɨdgotnena wɨngɨrɨnd, sɨ ɨdenat wɨn waina wɨngawɨnga yɨrkokar okatenya dem. \p \v 20 “Ɨ yɨpa wɨnɨnd wa gejayam rɨga opima tui dem, ɨ ket Yerusalem taun ɨwatɨnsi dem. Sɨ ra wɨn odede mɨle yɨr ongya dem, wɨn b'ogla wumɨr okasya dem da, ‘Ɨtemb ke onggɨt taun negɨr omnam wɨn ke momta e au.’ \v 21 Sɨ onggɨt wɨnɨnd yepiya ra tekeny Yuda eriyand, wɨn dor wa na mogamoga b'ɨtkenindam dem. Ɨ yepiya ra tekeny dem Yerusalem taunɨnd, b'ogla rɨtrɨngkinem dem onggɨt taun ke, ɨ dɨde kwa yepiya ra tekeny dem wungawungapu tungg nata, goro b'egarkinem dem onggɨt taun wa. \v 22 Mop nokɨp ɨtemb re negɨr ma b'ɨsagɨka wɨn e dem rɨna ra God onggɨtyam taun b'ɨsagɨkand oramis dem komkesa yɨtkak rɨrɨrɨnd rɨnsim re yɨna peband ɨrɨki wekeny. \v 23 Onggɨt wɨnɨnd God ma sake towa pɨlwa yepiya ra ngor kɨma kongga dɨde papa b'ɨga kɨma kongga tekeny dem. Mop nokɨp ukoijog b'ɨdgotnena e pɨta tainy dem gowukoyɨnd dɨde kwa Godɨmna ukoi soro kɨma b'ɨsagɨka pɨta tainy dem onggɨt rɨga wa pɨlɨnd. \v 24 Sɨ towa gejayam rɨgap ten towaina giri ke oswanka teyenanj dem, dɨde komb rɨga teyenanj dem komkesa God ma obagɨki kesa rɨgaina tungg wa. Ɨ dɨde God ma obagɨki kesa rɨgap Yerusalem taun owabɨnsi dem dɨde negɨr omnɨka iyenyi dem, ngɨrpu rokate ra towaina wɨn rɨrɨrkɨp tainy dem. \p \v 25 “Ɨ kɨd kesa kɨma b'enga wɨp mɨle opima taukanj dem lomkongga ɨ mobi ɨ dɨde ɨki wa pɨlɨnd. Ɨ kwa onggɨt gowukoyɨnd kantri b'engabenga moga im taukanj dem, nokɨp rɨga nony menamena kesa im taukanj dem sɨpa wuwam dɨde wuro map. \v 26 Sɨ rɨgap opima mogapɨp mop b'askena tuweny dem, dɨde ton opima nonyɨk b'amdena tuweny dem da, ‘Nanggamog im ket auka wuweny onggɨt kupka gowukoyɨnd.’ Mop nokɨp danda gasa rɨnsim re pumb wa wekeny opima b'utuwongnenanj dem. \v 27 Ɨ onggɨt wɨnɨnd dem rɨgap ɨta Rɨgamna B'ɨga yɨr iyi dem moi borand menonɨnd ukoi danda kɨma dɨde b'ogɨl ɨnyomarena kɨma. \v 28 Sɨ ra onggɨtyam mɨle b'atomkɨranj dem aukam, wɨn b'ogla towɨnkindam dem dɨde waina as pumb wa turowasindam dem. Mop nokɨp waina komkesa gowukoi b'ɨdgotnena ke b'ɨtraram wɨn re momta e tawɨk.” \s1 Makwa Yete Wumɨr Kikitum Bibɨr dɨde Wɨn gatab \r (Mat 24:32-36; Mak 13:28-32) \p \v 29 Ɨ Yesu ket towa yɨpa tendam yɨt usekawonj da, “Wɨn yɨr angina pig wul dɨde komkesa wul! \v 30 Rada wul ngɨmb kemb ɨkkanj, wɨn walenggyam yɨr ongong eyenindam, sɨ wɨn ɨta wɨn ongwasya da, ‘Kemb momta e pembpemb wɨn.’ \v 31 Sɨ ra wɨn odede gasa yɨr tangindam dem aukand rɨnsim re Kon wumɨr amneninyɨn, wɨn nony ke ongwasya dem da, ‘God ma pumb tungg re kemb momta e wa wus wa tainy.’ \v 32 Ɨ Kon ɨmɨnjog wen tamninyɨn da rɨga yepim re yu onggɨt gowukoyɨnd wekeny yɨmta kaim uj taukanj dem, ajɨ naskajog onggɨtyam komkesa gasa towa liyal im taukanj dem. \v 33 Sɨ wub ake gou osiya b'eteomnenya dem, ajɨ Koina yɨtkak makwa ngai opima b'eteomnenanj dem. \p \v 34 “Ɨ wɨn b'obogɨl walenggyam yɨr b'ɨtɨpkindam. Ajɨ ra wɨn maka ra b'obogɨl yɨr b'ɨtɨpkindam, wɨn tuwenyɨt ra dem b'engabenga negɨr omnɨka singi nasim ɨ ɨkpɨp wɨmena mɨle nasim ɨ dɨde gowukoi yɨrkokar singind ukoijog nony menamena nasim. Sɨ waina gar ra ɨpɨndena kesa im tekeny dem. Sɨ onggɨt paemb onggɨtyam wɨn re kɨd kesa kɨma e wanɨm pɨta tainy dem odede rɨngma ra girɨmɨt b'angga usunas. \v 35 Mop nokɨp onggɨtyam wɨn pɨta tainy ra dem komkesa rɨga wa wɨp nate dem yepim re wekeny kupkakupka gowukoi wɨn wɨngɨrɨnd onggɨt gowukoyɨnd. \v 36 Sɨ wɨn b'ogla yɨr kɨma tekenenyɨt, dɨde yɨr na topmitenindam onggɨtyam wɨn yɨr ungaukand. Nokɨm da ɨdenat wɨn rɨrɨr taindam b'ɨwatam onggɨtyam komkesa mɨle wa pɨlke rɨnsim ra pɨta taukanj dem dɨde ket onyitam Rɨgamna B'ɨgam wɨpɨnd.” \p \v 37 Ɨ Yesu ita bibɨrɨnd rɨga auyaeninonj yɨnametɨnd, ajɨ Ton Yerusalem taun ke opendenonj de yɨpa dor wa ogenaya da Olib dor, dɨde ita sɨwɨny adea de yɨbnɨkenenonj. \v 38 Sɨ komkesa rɨgap re kea sɨtawarjog utnɨkenento dɨde wuwenenonj Yesum pɨlwa Tina yɨtkak utkundenam de yɨnamet wa. \c 22 \s1 Yudas Yɨmjatonj Yesund Tɨb Iyoyɨm \r (Mat 26:1-5; Mak 14:1-2; Yoan 11:45-53) \p \v 1 Ɨ re Yist kesa Bred Wɨn, o kwa ogenaya da Ju rɨga waina Uj Ɨgwanti Nony Iyena Diyamdiyam Wɨn re ket wus wa auka ikonj, \v 2 yɨna mopyam sɨ rɨga dɨde Ju rɨga waina gog ouyaena rɨgap pop nɨnda nya oraka eyento rɨdede wɨp e Yesund onganji, ajɨ ma rɨrɨr na aukɨto, mop nokɨp ton rɨga na moga uwadto. \v 3 Ɨ onggɨt wɨnɨnd Satana b'ɨgaronj twelp (12) ɨtmɨkitijog rɨga wa wɨngɨrɨnd yɨpa rɨga Yudas Iskariyotɨm pɨlɨnd. \v 4 Ɨ ton ket ewaikitonj Yesum pɨlke, dɨde yikonj de yɨna mopyam sɨ rɨga wa pɨlwa dɨde yɨnamet yɨr ɨpka geja rɨga wa pɨlwa, ngɨrpu ton ket ton kɨma yɨtnono aenonj rɨdede wɨp e Yesund tɨb yii towa pɨlwa. \v 5 Sɨ ton ma sobijog na sam aukɨto, ɨ yɨmjato ti tɨb iyoi mɨra wulkɨp okawam. \v 6 Ɨ Yudas daka ket ton kɨma tɨrɨr yɨt yɨmjatonj Yesund tɨb iyenam. Seg ton ket b'ogɨl gangga oraka yiyenonj rɨdenate ton rɨga kesa warɨnd Yesund tɨb yii towa pɨlwa. \s1 Ju Rɨga waina Uj Ɨgwanti Nony Iyena Diyamdiyam Ongonjena gatab Yɨt \r (Mat 26:17-25; Mak 14:12-21; Yoan 13:21-30) \p \v 7 Ɨ Yist kesa Bred Wɨn re Ju rɨga waina mamoi onganda wɨn na Towaina Uj Ɨgwanti Nony Iyena Diyamdiyam omnɨkam. Ɨ re onggɨtyam wɨn awonj, \v 8 Yesu ket etmɨkitonj Petro ake Yoan odede yɨt kɨma da, “Wɨn eka dɨde ket meranɨm Uj Ɨgwanti Nony Iyena Diyamdiyam omnɨkam pɨpmet ongonjenya dor, nokɨm da ɨdenat men onggɨtyam diyamdiyam omnɨku.” \v 9 Ajɨ ton Yesund yomnonda da, “Rokate dɨkɨnd man singi aet sɨn ongonjenam?” \v 10 Ɨ Yesu ket ten amnonj da, “Yɨr de, ra wɨn onggɨt taun wa b'ɨtgarya dor, wɨn ɨta yɨpa rɨgand wɨpwɨp omnya dor nyɨkak iyoyɨnd. Sɨ wɨn tin yɨmta undoka yiya dor onggɨt met wa rokate ra ton b'ɨtgarɨk dor. \v 11 Ɨ wɨn ket onggɨt met yonggyamɨnd wumɨr omnya dor da, ‘Ouyaena Rɨgat men momɨny da, “Rote jɨ Koina obai rum rokate ra Kon Koina b'auyaena rɨga kɨma meraina Uj Ɨgwanti Nony Iyena Diyamdiyam omnɨken?” ’ \v 12 Ɨ ɨta ton wen tauyau dor pumb ke tula ongonjeni ukoi rum. Sɨ wɨn ɨndamaemb ongonjenya dor.” \v 13 Seg ton ket yiwatonda, dɨde ket gasa ɨja na adarinonda rɨngma na re Yesu ten amnenonj, ngɨrpu demb de ket ton Ju rɨga waina Uj Ɨgwanti Nony Iyena Diyamdiyam yongonjenonda. \s1 Areto gatab Yɨt \r (Mat 26:26-30; Mak 14:22-26; 1Kor 11:23-25) \p \v 14 Ɨ re ket onggɨtyam diyamdiyam wɨn awonj, Yesu omitonj diyamɨm, ɨ kea daka Tina ɨtmɨkitijog rɨga omnɨkto yɨpand Ton kɨma. \v 15 Ɨ Yesu ten amninonj da, “Kon ukoijog singi na aenenond odede da Kon yu meraina Uj Ɨgwanti Nony Iyena Diyamdiyam naska owen wɨn kɨma, ɨ onggɨt kak ke b'ɨdgotnena okasɨn. \v 16 Mop nokɨp Kon wen wumɨr tamninyɨn da Kon makwa ɨta b'usaya owen dem onggɨtyam diyamdiyam, ngɨrpu onggɨtyam diyamdiyam mɨle rɨrɨrkɨp tainy God ma pumb tunggɨnd.” \v 17 Ɨ Yesu yɨpa kapo yokatonj, dɨde ket Godɨnd sɨteket yɨt yomnonj. Seg ket Ton yindonj da, “Ɨtemb kapo yokata dɨde ket wa wɨngɨrɨnd yingg yiyena! \v 18 Mop nokɨp Kon wen wumɨr tamninyɨn da Kon makwa ɨta b'usaya greip kɨp ke omnɨki wain onaen dem yu ke ngɨrpu ra God ma pumb tungg ik dem.” \v 19 Seg re ket Yesu yɨpa sana nganja yokatonj dɨde ket Godɨnd sɨteket yɨt yomnonj, ɨ dɨde ket yipkɨkonj, ngɨrpu ket towa agoninonj odede yɨt kɨma da, “Ɨtemb re Koina jɨ e rɨnte re wanɨm b'ogɨlɨm akainyɨn. Sɨ wɨn b'ogla omnɨkenenya onggɨtyam mɨle Ken nony iyenam.” \v 20 Ɨ diyam seg ke ket Ton odede yɨpa wɨp nya ke kwa yɨpa kapo yokatonj, dɨde ket yindonj da, “Ɨtemb kapo re Koina kus ke oramiti sisɨl outɨnti tɨrɨr omnijog mal e, ɨte re Kon yɨgmarken wanɨm b'ogɨlɨm. \v 21 Ajɨ yɨr de, yɨpa rɨgat Ken ɨta tɨb niyeny yaina yɨm e re yɨpand b'uwangenj Koina yɨm kɨma owoupu kasa kumbɨnd. \v 22 Mop nokɨp Rɨgamna B'ɨga Godɨmna tɨrɨr omni yɨt rɨrɨr nate menon yokateny ujɨm, ajɨ God ma sake onggɨt rɨgam pɨlɨnd yete re Tin tɨb yiyeny.” \v 23 Seg ket ɨtmɨkitijog rɨgap towalenggyam b'ɨgekena wuwenonj da, “Yete kwa jɨ rɨga mera ganggand onggɨtyam mɨle omnɨka yiyeny?” \s1 Ukoi Nyɨ Rɨga Awowɨm Yɨt B'ugwatena \p \v 24 Ɨ Yesu ma ɨtmɨkitijog rɨga wa wɨngɨrɨnd yɨt b'ugwatena pɨta awonj odede da, “Yete ukoijog rɨga mera wɨngɨrɨnd.” \v 25 Ajɨ Yesu ten amninonj da, “Gowukoi kingɨp towaina kantri rɨga kumbɨnd danda yondratenyi rɨga wɨp iyenam. Ɨ rɨgap opima agenairanj odede king yepim re wɨp iyenam towa kumbɨnd danda yondratenyi da, ‘Ton re b'ogɨljog wɨko rɨga im meranɨm.’ \v 26 Ajɨ wa wɨngɨrɨnd mɨle omnɨkam re ma odede im opi re gowukoi rɨgaina mɨle re dɨde. Ajɨ wa wɨngɨrɨnd ukoijog nyɨ rɨga b'ogla sobijog nyɨ rɨga pɨla tainy, dɨde mopyam rɨga b'ogla rɨga wa wɨrand wɨko rɨga pɨla tainy. \v 27 Mop nokɨp yete jɨ ukoi rɨga, mɨnda tonte yete re omiti yɨbɨm owowɨm, o mɨnda tonte yete re rɨga owou yingg iyena wɨkond yɨbɨm? Sɨ, ma ɨnte ukoi rɨga au yete re omiti yɨbɨm owowɨm? Owɨ, ɨntemb ukoi rɨga onggɨt gowukoyɨnd. Ajɨ Kon wa wɨngɨrɨnd ɨnte aen yete re rɨga owou yingg iyenam yɨbɨm. \p \v 28 “Ɨ wɨda kwa re ɨnsimemb jɨ rɨga aindam yepim re Kon kɨma yɨpa pɨpmetɨnd wekenyɨt Koina b'atonkena wɨngɨrɨnd. \v 29 Kor b'u kea Kor pumb tungg nokawonj wɨp iyenam. Sɨ Kodaka kwa odede yɨpa wɨp nya kae wa onggɨtyam pumb tungg takainyɨn wɨp iyenam. \v 30 Nokɨm da ɨdenat wɨn diyam taindam dɨde nyɨ tanaikindam Koina owoupu kasand de Koina pumb tungg wa, ɨ dɨde kwa ɨdenat wɨn tomnɨkindam kingɨmna wɨp omnenapu kasand Israel twelp (12) gu rɨga ɨsagɨkam. \s1 Petromna Yesund Oena gatab Bage Yɨt \r (Mat 26:31-35; Mak 14:27-31; Yoan 13:36-38) \p \v 31 “Simon, Simon! Yɨr de, Satana kea Godɨnd yɨgekitonj wen otonkenam odede rɨngma ra rɨgap kɨp tegenenanj au kesa omnam. \v 32 Ajɨ Kon kea yɨr opmitond mor gatab, nokɨm da ɨdenat moina gar ke utkunda maka gou wa tɨgomenj. Ajɨ man ɨta gou wa tɨgomenjɨt dor, ɨ ra man tengenjɨt onggɨtyam egomenda kak ke, man b'ogla danda tagoninyɨt moina gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar.” \v 33 Ajɨ Petro Yesund yomnonj da, “Kor Yonggyam! Kon b'angonjeni e nɨbnyɨn man kɨma menonɨm de sɨbɨbmet wa ɨ dɨde kwa uj okatam.” \v 34 Ajɨ Yesu daka tin yomnonj da, “Petro! Kon men wumɨr motɨnyɨn da man yu sɨwɨny nowapyam e Ken notiyenyɨt dor da, ‘Kon ma wumɨr en Ton,’ ɨ seg ket pauro ara ikeny dor.” \s1 Pauso, Ga dɨde Giri gatab Yɨt \p \v 35 Ɨ kwa Yesu Tina b'auyaena rɨga amninonj da, “Rɨngma, re Kon wen etmɨkeninond pauso kesa ɨ ga kesa ɨ dɨde yongɨnkak kesa, ke wɨn nanggamog gasa mana b'araktondam ingaenam?” Ɨ ton ket mɨra yomno da, “Rawɨr kwa nanggamog mana.” \v 36 Seg Yesu ket ten amninonj da, “Ajɨ yu yete re pauso kɨma rɨga, ton b'ogla yei, ɨ kwa da ga yei. Ɨ ya mana ra giri maka ra ɨbnau, ton b'ogla tina kobɨrgɨm yasog dɨde giri yakat onggɨt wulkɨp ke. \v 37 Mop nokɨp Kon wen wumɨr tamninyɨn da onggɨtyam yɨtkak b'ogla rɨrɨrkɨp rain Kor pɨlɨnd rɨnte re yɨna peband ɨrɨki yɨbɨm da, 'Rɨgap Tin b'ɨsagɨkam yomno odede gog erbeka rɨga kɨma yɨpand.’ Ɨ mop nokɨp nangga im re Kor gatab ɨrɨki wekeny yɨna peband re kemb rɨrɨrkɨp auka tui.” \v 38 Ɨ b'auyaena rɨgap Yesund mɨra yomno da, “Yonggyam! Yɨr de, sowa osiya ke nɨmog giri.” Ɨ Yesu ket gar bebɨg kɨma esmonggainonj da, “Seg aina! Yebɨkau!” \s1 Yesumna Yɨr Opmita Olib Dorɨnd \r (Mat 26:36-46; Mak 14:32-42) \p \v 39 Ɨ re Yesu Yerusalem taun ke opendonj, ɨ menon yokatonj Olib dor wa Tina sɨram b'ɨrari kesa omnɨka mɨle rɨrɨrɨnd, Tina b'auyaena rɨgap kea daka ket Tin yɨmta yundoko. \v 40 Ɨ re ton opekto de Tina pɨpmet wa, Ton ket Tina b'auyaena rɨga amninonj da, “Wɨn b'ogla yɨr topmitenindam, nokɨm da ɨdenat wɨn maka negɨrɨmna b'atonkena wa tegomendenindam.” \v 41 Ɨ Yesu sobijog paja wa b'ɨsonkitonj towa pɨlke odede pɨn na rɨngma ra rɨgat gɨmo b'ɨtɨsɨk, ɨ demb de kumsos b'amkonj, ɨ dɨde ket yɨr opmitonj. \v 42 Sɨ ton yindonj da, “Abu! Rada ɨta Mor singi mɨbnau, sɨ Man Kor pɨlke yewaikite onggɨtyam ujɨmna b'ɨdgotnena kapo! Ajɨ goro Koina singind, ajɨ Moina singi ke rawɨk.” \v 43 Ngɨrpu ket aneru pɨta awonj pumb ke Yesum pɨlwa, dɨde ket Tin danda yokawonj. \v 44 Ɨ Ton ma sobijog na yɨr opmitand ɨsanikesa danda kɨma b'unjora yikenonj ukoi danda kɨma dɨde iror kɨma. Ɨ Tina wɨmɨrkɨp kusɨm b'engkɨto, ɨ kus popokɨp pɨla na gou wa ɨsokto. \v 45 Ɨ re Ton yɨr opmita seg awonj, Ton utnyitonj dɨde ɨtendonj b'auyaena rɨga wa pɨlwa. Ajɨ Ton odede wɨn natemb ten adarinonj, re ton gɨm yarɨmɨp yutungand wekenonj. \v 46 Sɨ Yesu ten amninonj da, “Nangga paim wɨn yutungand wekenyɨt? Utnɨkina, ɨ yɨr opmitenina, nokɨm da ɨdenat wɨn maka negɨrɨmna b'atonkena wa tegomendenindam.” \s1 Rɨgap Yesund Yokato \r (Mat 26:47-56; Mak 14:43-50; Yoan 18:3-11) \p \v 47 Ɨ re Yesu yɨt opurenand yɨbnonj, rɨga bobo tuwonj. Ɨ twelp (12) ɨtmɨkitijog rɨga wa wɨngɨrɨnd yɨpa rɨga, yogenayo da Yudas, rɨga wɨp teyinonj, dɨde ket Yesund wɨp yowarkitonj Tin omongnenam. \v 48 Sɨ Yesu ket tin yomnonj da, “Yudas! Man Rɨgamna B'ɨga omongnena kae tɨb yiyenyɨt?” \v 49 Ɨ re rɨga yepiya re Yesum wusɨnd wekenonj, yɨrɨk b'unjomkento da nanggamog mɨle e tawɨk, ton endento da, “Yonggyam! Ma sɨn giri ke tepkindam?” \v 50 Sɨ towa wɨngɨrɨnd yɨpa rɨgat giri yingawonj yɨna mopyam sɨ rɨgamna wɨko rɨgam pɨlwa, ɨ ton ket yɨpmarkitawonj tina yɨmjog yɨm tab ke yɨpya rom. \v 51 Ajɨ Yesu Tina b'auyaena rɨga amninonj da, “Omandemb seg aina! Goro ket b'usaya omnɨka!” Seg ket Ton onggɨt rɨgamna yɨpya rom yesopayonj dɨde ket tin yɨsakendonj. \v 52 Ɨ Yesu ket amninonj yɨna mopyam sɨ rɨga ɨ yɨnamet yɨr ɨpka geja rɨga ɨ dɨde Ju rɨga waina elda rɨga yepiya re tuwonj Tin okatam da, “Wɨn nangga paim Ken okatam notupya giri dɨde kibam kɨma odede ɨt re rɨngmim re rɨgap raskol emdenenanj? \v 53 Re Kon ita bibɨrɨnd wɨn kɨma nɨbnɨkenenyɨmɨn yɨnametɨnd, wɨn maka yɨm aramitenomam Ken okatam. Ajɨ onggɨtyam wɨn re kea wa ma ainy dɨde sɨbɨbɨmna danda wɨra nasim ket aindam.” \s1 Petro Yesund Yoenonj \r (Mat 26:57-58, 69-75; Mak 14:53-54, 66-72; Yoan 18:12-18, 25-27) \p \v 54 Ɨ ton Yesund yokato ɨ ket yɨmtɨtɨk yiyo de yɨna mopyam sɨ rɨgamna met wa, ngɨrpu met kara bora wa b'ɨgarkɨto. Ajɨ Petro re pajapaja na yɨmta undoka yiyonj. \v 55 Ajɨ re ket rɨgap wul yɨtano aba ɨnyɨnyɨnd, ton ket yɨpand omnɨka wuwenonj. Sɨ Petro toda kwa kea omitonj towa wɨngɨrɨnd. \v 56 Ajɨ re Petro omitonj ngaya wɨp ke, yɨpa wɨko ngɨmngayɨt kea tin yɨr yongonj. Ɨ ton ket Petrond yɨr pɨnpɨn yomnɨkonj dɨde ket windonj da, “Ɨtemb rɨga re toda kea Yesu kɨma yɨpand yɨbnenenonj.” \v 57 Ajɨ Petro b'aenonj da, “Kongga! Kon ma wumɨr en Ton.” \v 58 Ɨ sobijog wɨn kak ke kwa yɨpa rɨgat Petrond yɨr yongonj, ɨ tin yomnonj da, “Mada kwa ɨtemb Yesu ma yɨpa yɨmta undoka rɨga et.” Ajɨ Petro mɨra yomnonj da, “Rɨga! Kon ma onggɨtyam ogena rɨga en.” \v 59 Ɨ ama rɨka re ket yɨpa awa yɨgoukitonj, kwa yɨpa rɨgat daka danda kɨma yɨmjatonj da, “Ɨmɨnjog e. Ɨtemb rɨga toda kwa kea Ton kɨma yɨbnenenonj, mop nokɨp ton re kwa Galili tunggam e.” \v 60 Ajɨ Petro yɨsmonggawonj da, “Rɨga! Kon ma wumɨr en nangga gatab im man apureninyɨt.” Ɨ re ton yɨt apureninonj, odedend ket pauro ara yikenonj. \v 61 Ɨ ngɨrpu ket Yonggyam wɨp engendonj Petrom pɨlwa, dɨde ket yɨr kakpɨpɨ yɨdrɨkonj. Sɨ Petro kea ket onggɨtyam Yonggyamɨmna opuliti yɨtkak nonyɨk yomdonj rɨna re Ton yomnonj odede da, “Yu sɨwɨny yɨmta kena pauro nɨmogɨm ara tuweny dor, ajɨ man naska Ken ɨta nowapyam notiyenyɨt dor.” \v 62 Seg ton ket bau wa opendonj dɨde ket ma sobijog na gar kopa kɨma yii yindonj. \s1 Yesund Jɨ Malɨk Omnɨka gatab Yɨt \r (Mat 26:67-68; Mak 14:65) \p \v 63 Ɨ rɨga yepiya re Yesund yɨr yɨteno, ton ket Yesund ipowa kɨma jɨ malɨk omnɨka yiyeno. \v 64 Sɨ ton ket Tin wɨp yutwangko, dɨde ipowa yiyeno odede ɨgekena yɨt kɨma da, “Man b'agenae! Yete Men mipou?” \v 65 Ɨ ton kwa kea Tin yɨt omnena yiyeno jogjog b'engabenga ɨsadrena yɨtkak ke. \s1 Ju Rɨga waina Membap Yesund Yɨsagɨko \r (Mat 26:59-66; Mak 14:55-64; Yoan 18:19-24) \p \v 66 Ɨ re ket bibɨr yɨsparkonj, Ju rɨga waina elda rɨga, yɨna mopyam sɨ rɨga ɨ kwa Ju rɨga waina gog ouyaena rɨgap yɨpand b'eomkurto. Seg rɨgap ket Yesund yiyo onggɨtyam towaina Sanedrin kot wa b'ɨsagɨkam. \v 67 Ɨ ton ket Yesund yingawo da, “Rɨka man Kerisotet? Sɨ sɨn wumɨr nomnine!” Ajɨ Yesu ten esmonggainonj da, “Ra Kon wen wumɨr tamninyɨn, wɨn makwa ɨta gar ke notkasya. \v 68 Ɨ ra Kon wen tarkisinyɨn, wɨn makwa ɨta Ken mɨra notɨnya. \v 69 Ajɨ yu ke Rɨgamna B'ɨga ɨta omiti ɨbɨm Komkesa Dandam Rɨgɨb Rɨga Godɨmna yɨmjog yɨm tab ke juwai kɨma pɨpmetɨnd.” \v 70 Seg komkesa rɨgap ket yɨgekito da, “Sɨ ɨmɨnjog man Godɨmna b'ɨga et?” Ɨ Yesu ket ten esmonggainonj da, “Owɨ, wɨn ɨmɨnjog na endenindam. Kon ɨtemb jɨ Rɨga.” \v 71 Ɨ ton ket endento da, “Nangga mim men ket b'usaya nɨnda yɨr ungata yɨt tarakindam? Mop nokɨp men kemb merainajog yɨpya ke utkundenindam Tina tugɨm ke opureni Godɨnd ɨsadrena yɨtkak.” \c 23 \s1 Yesu B'ɨsagɨkam Onyitonj Pilatom Wɨpɨnd \r (Mat 27:1-2, 11-14; Mak 15:1-5; Yoan 18:28-38) \p \v 1 Seg komkesa onggɨtyam rɨga bobo owɨnkɨto, ɨ ket Yesund yiyo Roma gabmani mopyam Pilatom pɨlwa. \v 2 Ɨ ton ket Pilatom rɨl yogenkauto Yesund kot wa oramitam odede yɨt kɨma da, “Sɨn ke Ti yodarkautondam odede negɨr mɨle opi re Ton sowaina Ju yɨtam rɨgaina mɨle b'anygɨnena nya ke engka eyeninonj, ɨ Ton kwa rɨga ogoka eyeninonj Roma mopyam king Kaisam pɨlwa teks oramkam, ɨ dɨde Ton \m Tilenggyam b'agenaenonj da, ‘Kon King Kerisoten.’” \v 3 Sɨ Pilato ket Yesund yɨgekitonj da, “Ma Man Ju rɨga waina King et?” Ɨ Yesu tin mɨra yomnonj da, “Owɨ, kemb man mindenyɨt.” \v 4 Ngɨrpu Pilato ket yɨt pɨtapɨta yomnonj yɨna mopyam sɨ rɨga wa pɨlwa dɨde rɨga bobo wa pɨlwa da, “Kon makwa onggɨt Rɨgam pɨlɨnd negɨr ma b'ɨsagɨkam rɨl yodaren.” \v 5 Ajɨ ton ukoi danda kɨma endento da, “Tonɨt rɨga nenegɨr kana urunyuruny omnena eyeninonj Tina ouyaena ke kupka Yuda eriya nata. Sɨ Ton Galili eriya kena b'atomonj onggɨtyam ouyaena, ngɨrpu ket ikonj dɨkɨnd Yerusalem taunɨnd.” \s1 Yesu B'ɨsagɨkam Onyitonj King Erodɨm Wɨpɨnd \p \v 6 Ɨ re Pilato onggɨtyam yɨt utkundonj, ton rɨga arkisinonj da, “Sɨ rɨka Ton Galili ke rɨga e?” \v 7 Ɨ re ton wumɨr yokatonj da Ton onggɨtyam eriya kena ikonj rɨnte re Erodɨmna danda wɨrand yɨbɨm. Sɨ ton ket Yesund yɨtmɨkitonj Erodɨm pɨlwa, nokɨp onggɨt wɨnɨnd Erod kea de toda kwa yɨbnonj Yerusalem taunɨnd. \v 8 Ɨ re Erod Yesund yɨr yongonj, ton ma sobijog sam na awonj, mop nokɨp ton ma emb jɨ singi aukenenonj Yesund yɨr ongongɨm nokɨp ton kea get ke utkundenonj Ti gatab yɨdɨr yɨt, ɨ dɨde kwa ton singi na yɨr ongongɨm Tina omnɨki kɨd kesa kɨma danda wɨko rɨnte ra Ton omnɨk ti wɨpɨnd. \v 9 Sɨ Erod Yesund yerkenonj re jogjog b'engabenga gatab kena, ajɨ Yesu makwa ngai tin mɨra yomnenonj. \v 10 Ajɨ yɨna mopyam sɨ rɨga dɨde Ju rɨga waina gog ouyaena rɨga owɨnkɨto, dɨde ket ma sobijog danda kɨma na Yesum rɨl ogenka yiyenauto negɨr ma b'ɨsagɨkam. \v 11 Sɨ Erod Yesund ngong engena kɨma yɨtkar omnɨka yiyenonj tina geja rɨga kɨma, ɨ jɨ malɨk yomnɨkonj, ɨ dɨde ket kingɨmna ngɨndngɨnd pɨnpɨn kobɨrgɨm yikitonj, ngɨrpu ket Tin yɨtmɨkitonj Pilatom pɨlwa. \v 12 Erod ake Pilato naska re geja rɨga na ebnonda, ajɨ onggɨt bibɨr natemb ket ton rɨgarɨga awonda. \s1 Pilato Yesund Ujɨm Yɨsagɨkonj \r (Mat 27:15-26; Mak 15:6-15; Yoan 18:39–19:16) \p \v 13 Sɨ Pilato yɨpand ara emokinonj yɨna mopyam sɨ rɨga ɨ Ju rɨga waina memba ɨ dɨde Ju rɨga. \v 14 Ɨ Pilato ten amninonj da, “Wɨn onggɨt Rɨgand kor pɨlwa iya odede negɨr rɨl ogenka kɨma na da Ton re rɨga b'anygɨnena nya ke engka Rɨga e. Yɨr de, kon ke wa wɨpɨnd yɨgekenyɨn waina ogenki negɨr rɨl gatab, ajɨ kon makwa ngai onggɨt Rɨgam pɨlɨnd yodaren yɨpa negɨr mɨle. \v 15 Sɨ Erod toda kwa makwa nangga negɨr na yodarau, mop nokɨp Tin ɨtenda nena yomɨny sowa pɨlwa. Sɨ wɨn kemb yɨr yongya da makwa ɨta yɨpa negɨr mɨle yɨbɨm Ti pɨlɨnd rɨnte ra rɨrɨrkɨp tainy uj ma b'ɨsagɨkam. \v 16 Sɨ onggɨt paemb kon Tin ɨrasken, ɨ ɨngkek ket Tin openjɨn.” \v 17 (Awɨr e)\f + \fr 23:17 \ft Nɨnda Grik peband da [Mop nokɨp Pilatom kea yɨpa get ke mɨle yɨbnawonj odede da ton yɨpayɨpa sɨbɨbmet rɨga apendeninonj Ju rɨga wanɨm ita onggɨtyam Ju rɨga waina Uj Ɨgwanti Nony Iyena Diyamdiyam Wɨnɨnd.]\f* \v 18 Ajɨ komkesa rɨga yɨpand b'okta ara wuwenonj da, “Onggɨt Rɨgand uj tama na yeomnene! Ajɨ Baraband sowa yopende!” \v 19 Ɨtemb rɨga Baraba re sɨbɨbmet nat oramiti yɨbnonj nokɨp tonɨt onggɨt taunɨnd ukoi nyɨ rɨga kɨma soro kɨma bebɨg mɨle yomnɨkonj dɨde rɨga uj andrɨkinonj. \v 20 Ajɨ Pilato b'usaya kwa towa pɨtapɨta amnawonj, nokɨp ton singi na awonj Yesund opendam. \v 21 Ajɨ ton ɨja na ara yoikɨndenayo da, “Wul b'agbagɨnd yɨdrɨke! Wul b'agbagɨnd yɨdrɨke!” \v 22 Ajɨ Pilato nowam ten amninonj da, “Nangga pae? Nangga ukoi negɨr mɨle na yomnɨkɨm? Kon makwa ngai Ti pɨlɨnd yodaren yɨpa uj okatam negɨr mɨle. Sɨ onggɨt paemb kon Tin ɨrasken, ɨ ɨngkek ket Tin openjɨn.” \v 23 Ajɨ rɨgap kea Pilatond ɨl ongka yiyeno ukoijog obairena ara kɨma, dɨde yɨgekeno Yesund wul b'agbagɨnd ɨdrɨkam. Sɨ onggɨtyam towaina obairena arap kea Pilatomna singi gou wa yomnonj. \v 24 Seg ket Pilato kikitum b'ɨsagɨka yɨt yindonj towaina b'arkita rɨrɨrkɨp omnam. \v 25 Sɨ Pilato kea ket Ju rɨga waina b'arkita rɨrɨrɨnd Baraband yopendonj yet re sɨbɨbmetɨnd oramiti yɨbnonj soro kɨma bebɨg mɨle omnɨka map dɨde rɨga uj ondrɨka map. Ajɨ ton Yesund yoramitonj towaina singi rɨrɨrɨnd Tin wul b'agbagɨnd ɨdrɨkam. \s1 Yesund Wul B'agbagɨnd Yɨdrɨko \r (Mat 27:32-44; Mak 15:21-32; Yoan 19:17-27) \p \v 26 Ɨ re Roma geja rɨgap Yesund yiyo, ton ket yɨpa Kurene tunggam Simonɨnd yusunato yet re ikonj wungawungapu tungg ke, dɨde ket Yesumna wul b'agbag ti kumbɨnd yoramito Yesum kakɨnd iyoyɨm. \p \v 27 Ɨ ukoi rɨga bobop Tin yɨmta yundoko, ɨ towa wɨngɨrɨnd nɨnda kongga re dor b'ipowa na wuwenonj dɨde gar kopa kɨma na yii aento Tinɨm. \v 28 Ɨ Yesu onggɨt kongga wa pɨlwa wɨp engendonj, dɨde ket ten amninonj da, “Yerusalem taun kongga! Goro Ken yii niyagɨkya! Ajɨ wɨn yii b'eagɨkinam wanɨm dɨde waina b'ɨgawarɨm. \v 29 Mop nokɨp ra b'ɨdgotnena wɨn ik dem Yerusalem taunɨnd, rɨgap opima tendenanj dem da, ‘Ton b'ogɨl omni kongga im jɨ yepim re popam ɨ b'ɨga ukki kesa kom ɨ dɨde b'ɨga ngom okki kesa ngom.’ \p \v 30 “Ɨ onggɨt wɨnɨnd rɨgap opima b'ɨdgotnena moga map dor tamnenanj dem da, ‘Sɨn nɨpmɨkinam!’ ɨ sukak tamnenanj dem da, ‘Sɨn ujɨm nɨkangɨnjinam!’ \v 31 Mop nokɨp rada ton yu odede nenegɨr mɨle im omnɨka eyenanj Kor pɨlɨnd yete re wul nangg pɨla yilo nɨbnyɨn, sɨ nangga e ket tawɨk wa pɨlɨnd dɨde waina b'ɨgawar wa pɨlɨnd, ra onggɨtyam wul nangg uj tainy?” \p \v 32 Ɨ ton kwa nɨmog negɨr raskol rɨga daka yɨpand Yesu kɨma eyo wul b'agbagɨnd ɨdrɨkam. \p \v 33 Ɨ re ton opekto onggɨt pɨpmet wa ogenaya da, “Uj Rɨgamna Mopkak Wɨmenapu Tungg”, ademb de ket Yesund wul b'agbagɨnd yɨdrɨko, ɨ dɨde osiemb nɨmog raskol rɨga daka edrɨko yɨpa re Yesu ma yɨmjog yɨm tab kena ɨ kwa daka yɨpa re Tina sawai yɨm tab kena. \v 34 Ɨ Yesu yindonj da, “Abu! Towa negɨr mɨle awɨr amnaine, mop nokɨp ton ma wumɨr im nangga e ton yomnɨki.” Ɨ geja rɨgap Yesumna kobɨrgɨm ɨtaika eyento pes b'arena ke. \v 35 Ɨ rɨgap owɨnki Yesund yɨr yɨpko, ɨ Ju rɨga waina membap kea daka Tin jɨ malɨk omnɨka yiyeno da, “Ton nɨnda rɨga wa yɨrkokar akaeneninonj, sɨ rada ɨtemb Rɨga Godɨmna obagendi Keriso e, Ton b'ogla Tilenggyam yɨrkokar yakat.” \v 36 Ɨ kwa geja rɨga Ti wus wa tuwonj, dɨde ket todaka Tin jɨ malɨk yomnɨko, ɨ dɨde ket Ti tokɨltokɨl wain yokau onayam. \v 37 Ɨ ton ket endento da, “Rada Man Ju rɨga waina king et, Man b'ogla Molenggyam yɨrkokar b'akae!” \v 38 Ɨ kwa ɨja naemb jɨ Yesumna wul b'agbag pumb ke ɨrɨki yɨbnonj da, \qc “\it Ɨtemb Rɨga re Ju rɨga waina King e.\it*” \p \v 39 Ɨ yɨpa wul b'agbagɨnd ɨdrɨki raskol rɨgat Yesund yɨsadrenonj da, “Ma Man Kerisotet? Sɨ Molenggyam yɨrkokar b'akae, dɨde sowa da yɨrkokar nokae!” \v 40 Ajɨ daka yɨpa raskol rɨgat tin yɨsmonggawonj odede samany yɨt kɨma da, “Awɨr e man Godɨnd moga yuwajɨt? Men re Ton kɨma yɨpa rɨrɨr negɨr ma b'ɨsagɨka nasi. \v 41 Sɨ onggɨtyam negɨr ma b'ɨsagɨka re meranɨm dɨmdɨmjog e, mop nokɨp men yokasya re meraina omnɨki mɨle rɨrɨr nate. Ajɨ ɨtemb Rɨga re makwa nanggamog negɨr mɨle na yomnɨkonj.” \v 42 Ɨ ton ket Yesund yomnonj da, “Yesu! Man ken nonyɨk notɨmjɨt ra Man meket Moina pumb tungg wa!” \v 43 Sɨ Yesu tin mɨra yomnonj da, “Kon ɨmɨnjog men wumɨr motɨnyɨn da man yu Kon kɨma ɨta mɨtɨbnyɨt dor de otomanti samsam tungg wa.” \s1 Yesu ma Uj Wul B'agbagɨnd \r (Mat 27:45-56; Mak 15:33-41; Yoan 19:28-30) \p \v 44 Ɨ re ket amaya lomtɨk yokatonj, sɨbɨbɨt kupka gowukoi yɨkangɨndonj, ngɨrpu ama re ket tri (3) kɨlok awonj sɨmana gatabɨnd. \v 45 Sɨ lomkongga ngaya re kea osmantonj. Ɨ kwa ket ukoi gutomgutom kobɨrgɨm rɨna re yɨnametɨnd ewɨrɨnti yɨbnenenonj yɨnayɨna pɨpmet dɨde yɨna pɨpmet ganggand, ton ɨnyɨnyɨnd b'ɨnyowendonj. \v 46 Ɨ Yesu ket ukoi kana ara yikenonj da, “Abu! Kon Koina wɨngawɨnga Mor yɨm kumb nate yoramisɨn.” Ɨ onggɨt yɨt seg ke ket Ton uj awonj. \v 47 Ɨ re Roma wan andred (100) geja rɨga mopyamɨt mɨle yɨr ongong yiyenonj rɨna re aukonj, ton Godɨnd yesoulitonj odede da, “Ɨmɨnjog e, ɨtemb Rɨga re negɨr kesa dɨmdɨmjog Rɨga e.” \v 48 Ɨ komkesa rɨga bobo yepiya re yɨpand wuwenonj onggɨtyam mɨle yɨr ongongɨm, ton kea mɨle yɨr angto rɨna re aukɨto, dɨde ket ton gar bebɨg map dor b'ipowa kɨma ɨtendento. \v 49 Ɨ komkesa rɨga yepiya re Yesum wumɨr wekenonj dɨde kongga yepiya re Galili ke Tin yɨmta undoka yiyo, ton paja kena owɨnki wekenonj onggɨtyam mɨle yɨr ɨpkam. \s1 Yesumna Ujgɨm Eungita gatab Yɨt \r (Mat 27:57-61; Mak 15:42-47; Yoan 10:38-42) \p \v 50-51 Ɨ yɨpa rɨga nyɨ da Yosep, ton re Arimataya tungg ke rɨga na Yuda eriya wɨngɨrɨnd. Ton re b'ogɨl rɨga na dɨde negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga na yɨbnonj, ɨ dɨde ton God ma pumb tungg na yɨr yungaenenonj. Ɨ kwa ton re yɨpa Ju rɨga waina Sanedrin memba na yɨbnonj, ajɨ ton maka yɨmjatonj rɨna re Ju rɨga waina Sanedrin membap tɨrɨr yomno Yesund ongandam dɨde makwa b'ingaenonj onggɨtyam towaina omnɨka mɨle wɨngɨrɨnd. \v 52 Ɨ onggɨt rɨgat ket yikonj Pilatom pɨlwa, ɨ ket tin yerkitonj Yesumna ujgɨm okatam. \v 53 Seg ton nɨnda rɨga kɨma Yesumna ujgɨm wul b'agbag kumb ke yɨjgendo gou wa, dɨde ket kobɨrgɨm ke ujgɨm ponpon yomnɨko, ngɨrpu ket yoramito gɨmo yɨund eski gopmet wa rɨkɨnd re maka yɨpa ujgɨm oramiti yɨbnonj. \v 54 Ɨ ɨtemb bibɨr re b'angonjena bibɨr na awonj Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨrɨm, ɨ dɨde ket wɨn re wus wa na auka ikonj onggɨtyam bibɨr otomam. \p \v 55 Ɨ kongga yepiya re Yesu kɨma yɨpand tuwonj Galili eriya ke, ton Tin yɨmta undoka yiyo. Sɨ ton kea yɨr yongo rɨkɨnd re Yesumna ujgɨm yoramito. \v 56 Ɨ re kongga ɨtekto, ton ket angonjento ngɨrangngɨrang gasa dɨde gaya ujgɨmɨnd oramkam. Seg ton ket wɨram wekenonj Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨrɨnd God ma b'ingawa yɨt rɨrɨrɨnd. \c 24 \s1 Yesumna Utnyita gatab Yɨt \r (Mat 28:1-10; Mak 16:1-8; Yoan 20:1-10) \p \v 1 Ɨ re Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨr kak ke naskajog bibɨr awonj, sɨtawarjog konggap eito \m ngɨrangngɨrang gasa Yesumna gopmet wa rɨna re ton angonjento Yesumna ujgɨmɨnd oramkam. \v 2 Ajɨ ton kea yɨr yongo onggɨtyam ukoijog gɨmo rɨna re ururkiti yɨbnonj onggɨtyam gɨmo yɨund oski gopmet mora ke. \v 3 Ɨ re ton gɨmo yɨund oski gopmet wɨngɨr wa b'ɨgarkɨto, ton makwa Yonggyam Yesumna ujgɨm yodaro. \v 4 Sɨ ton re onggɨt gatabɨm nonysɨpsɨp na wekenonj, odedend ket nɨmog rɨga onyitonda towa wusɨnd yepiya re ɨnyomarena kɨma kobɨrgɨm b'ikoki awaminonda. \v 5 Sɨ re kongga mogapɨp as ɨroukɨto gou wa, onggɨt rɨgap ten amninonda da, “Nangga pae wɨn yilo ai Rɨgand oraka yiyenya gopmetɨnd uj rɨga wa wɨngɨrɨnd. \v 6 Ton awɨr e dɨkɨnd, ajɨ ke utnyis. Wɨn nonyɨk b'amjinam rɨja na re Ton wen wumɨr amninonj, re Ton wɨn kɨma yɨbnenenonj Galili eriyand. \v 7 Ton odede yindonj da, ‘Rɨgap b'ogla Rɨgamna B'ɨga negɨr mɨle rɨgaina yɨm kumb wa oramisi dem, dɨde ket onggɨt negɨr mɨle rɨgap Tin wul b'agbagɨnd ɨdrɨki dem, ɨ ɨngkaemb ket nowam bibɨrɨnd Ton ket tutnyis dem.’” \v 8 Sɨ konggap omandemb ket nonyɨk amdɨto Yesumna opureni yɨtkak. \v 9 Ɨ re ket ton ɨtekto gopmet ke, ton kea onggɨtyam komkesa mɨle usenenauto ileben (11) ɨtmɨkitijog rɨga wa pɨlwa dɨde komkesa rɨga wa pɨlwa yepiya re wekenonj ton kɨma. \v 10 Sɨ opimemb jɨ kongga, Magdala tunggam Mariya ɨ Yoanna ɨ Yakobom mog Mariya ɨ dɨde nɨnda kongga yepiya re wekenonj ton kɨma. Sɨ tonpiyamb usenenauto onggɨtyam yɨt ɨtmɨkitijog rɨga wa pɨlwa. \v 11 Ajɨ onggɨtyam towaina opureni yɨtkak re ɨja na wɨp aukɨto ɨtmɨkitijog rɨga wa wɨpɨnd da nony kesa rɨgaina opureni yɨtkak im, sɨ onggɨt penaemb ton maka ten gar ke akatto. \v 12 Ajɨ Petro utnyitonj dɨde ket b'ɨkonj de gopmet wa. Seg ton ket uwontonj, ɨ ket kobɨrgɨm nena na yɨr anginonj, ngɨrpu re ket ton gopmet ke ewaikitonj, ton nony sɨndamara kɨma na yikonj onggɨtyam auki gasa gatab. \s1 Yesu Pɨtapɨta Awonj Emmao Nyawɨnd \r (Mak 16:12-13) \p \v 13 Ɨ Yesu ma b'auyaena rɨga wɨngɨrɨnd nɨmog rɨgap menon yokatonda Yerusalem taun ke de yɨpa tungg wa nyɨ da Emmao ama rɨka ileben (11) kilomita pɨn na yɨbnonj Yerusalem taun ke. \v 14 Ɨ ton ket towa wɨngɨrɨnd yɨt b'usenena ekonda onggɨtyam komkesa mɨle gatab rɨna re aukɨto. \v 15 Ɨ re ton towa wɨngɨrɨnd yɨt b'usenena ekonda dɨde yɨt ɨglenena eyinonda, Yesu ket towa wus wa awonj, dɨde ket ton kɨma yɨpand yikonj. \v 16 Ajɨ Godɨt towaina yɨrkɨp utwangkinonj. Sɨ onggɨt penaemb ton maka Yesund yongwatonda. \v 17 Ɨ Yesu ket ten arkitonj da, “Nanggamog yɨtkak im wɨn ɨglenena eyinya nyawɨnd?” Ɨ ton osiyamb ket onyitonda gar bebɨg kɨma. \v 18 Ɨ towa wɨngɨrɨnd yɨpa rɨga nyɨ da Kleopa Tin yɨsmonggawonj da, “Ma Manɨta Menta obayam wumɨr kesa mɨbnyɨmɨt Yerusalem taunɨnd onggɨt gatab rɨna re onggɨt taunɨnd mɨle aukonj onggɨtyam diyamdiyam wɨnɨnd?” \v 19 Sɨ Yesu ten arkitonj da, “Nangga gasa na aukonj?” Ɨ todaka ket Tin mɨra yomnonda da, “Najaret tunggam Yesum gatab gasa na. Ton re bageyam na yɨbnonj, sɨ Ton wɨko amnɨkeninonj dɨde yɨtkak apureneninonj re danda kɨma na Godɨm wɨpɨnd dɨde komkesa rɨga wa wɨpɨnd. \v 20 Ajɨ meraina yɨna mopyam sɨ rɨga dɨde meraina membapiya Tin uj ma b'ɨsagɨkam yoramito, sɨ ket Tin wul b'agbagɨnd yɨdrɨko. \v 21 Sɨn nony b'ɨjawa yoramitonda Ti pɨlɨnd da Ton ɨta mera Israel kantri ɨtrɨngenj meraina geja rɨga wa pɨlke. Ɨ kwa tumɨnd indondɨm da yu kemb nowam bibɨr e ainy onggɨtyam mɨle auki seg ke. \v 22 Ɨ b'usaya kwa tumɨnd indondɨm da sowa wɨngɨrɨnd nɨnda konggap sɨn kɨd kesa nomnanj. Ton sɨtawarjog na wui de Yesumna gopmet wa, \v 23 ajɨ ton makwa Tina ujgɨm yɨr yongi, ɨ re ton ɨtekanj, ton ket sɨn wumɨr nomnanj da, ‘Sɨn aneru kea liyalliyal yɨr angu yepiya re endenya da Ton ke yilo e ainy.’ \v 24 Ɨ kwa sɨn kɨma wɨmena rɨga wɨngɨrɨnd nɨmog rɨga kea ekya de onggɨt gopmet wa, dɨde ket ɨja na gasa adarkinya rɨja na re konggap b'agenairanj, ajɨ ton maka Yesund yɨr yongya.” \v 25 Ɨ Yesu ket ten amnonj da, “Wɨn nony menamena kutjog rɨga i. Sɨ wɨn ɨl b'angnena kana im bageyam waina komkesa opureni yɨtkak gar ke akateninya. \v 26 Ma onggɨtyam mɨle b'ogɨl im rɨrɨrkɨp taukanj Kerisom pɨlɨnd? Sɨ onggɨt paemb Ton b'ogla onggɨtyam b'ɨdgotnena rakatenin dɨde Tina b'ogɨl ɨnyomarena wa b'egarɨk.” \v 27 Ɨ Yesu ket yɨt b'atomonj Mosemna peba ke ngɨrpu de komkesa bageyam waina peba wa, ɨ ket towa esɨpkenawainonj komkesa Ti gatab ɨrɨki yɨtkak onggɨtyam peba wɨngɨrɨnd. \p \v 28 Ɨ re ton onggɨt tungg wus wa aukɨto rɨtade re ton ekonda, Yesu ɨja na wɨp awonj da onggɨt tunggɨnd topanjis-a de yɨpa tungg wa. \v 29 Ajɨ nɨmog rɨgap danda kɨma Tin yognenonda da, “Omanda sɨn kɨma ɨtende, nokɨp ke momta e sɨ imoka, ɨ lom da ke awɨr e auka yik!” Seg Yesu ket ɨtendonj dɨde b'ɨgaronj yɨpa met wa ton kɨma wɨmenam. \v 30 Ɨ re Yesu omitonj ton kɨma diyamɨm, Ton ket yɨpa sana nganja yokatonj, ɨ ket Godɨnd sɨteket yɨt yomnonj, ɨ ket yipkɨkonj dɨde towa akawonj. \v 31 Sɨ omandemb ket God nɨmog rɨgaina yɨrkɨp apngenjinonj, sɨ ɨngkenaemb ket ton Tin yongwatonda. Ngɨrpu omandemb ket Yesu towa yɨrɨnd b'eomnenonj. \v 32 Seg ton towalenggyam b'arkena ekenonda da, “Ma kea Tina yɨtɨt men ɨsanikesa gar nokateny, re Ton nyawɨnd men yɨt nomneny dɨde peba yɨt mera esɨpkeniny?” \v 33 Ɨ ton odenja ket utnyita nena awonda, dɨde ket ɨtendonda de Yerusalem taun wa. Seg ademb de ton ket b'eomi adarinonda ileben (11) ɨtmɨkitijog rɨga dɨde nɨnda rɨga yepiya re ton kɨma wekenonj. \v 34 Ɨ ileben (11) ɨtmɨkitijog rɨga dɨde nɨnda rɨga yepiya re ton kɨma wekenonj towa usekawo da, “Yonggyam ke ɨmɨnjog utnyis, dɨde kea Ton pɨtapɨta ainy Simonɨm wɨpɨnd.” \v 35 Ngɨrpu todaka nɨmog rɨgap ket usekainonda nanggamog mɨle na re aukonj nyawɨnd dɨde rɨja na re ton Yesund yongwatonda, re Ton sana nganja yipkɨkonj. \s1 Yesumna Utnyiti Jɨ Ouyawam \r (Mat 28:16-20; Mak 16:14-18; Yoan 20:19-23; Ɨtai 1:6-8) \p \v 36 Ɨ re ton onggɨtyam yɨt ɨpnenand wekenonj, odedend ket Yesu towa wɨngɨrɨnd onyitonj dɨde ket ten simesime amninonj da, “Ngɨmbla wɨn kɨma.” \v 37 Ajɨ ton re wɨnga kesa na dɨde moga na aukɨto, ɨ ton ɨja na nony aukɨto da, “Sɨn wɨngawɨnga e yɨr yongu.” \v 38 Sɨ Yesu ten amninonj da, “Nangga paim wɨn moga aindam, ɨ nangga paim wɨn waina garɨnd nonysɨpsɨp aukindam? \v 39 Ɨtenemb jɨ Kon Rɨga. Wɨn yɨr anginam Koina yɨm dɨde pɨs. Wɨn Ken nesopaya dɨde yɨr nonga! Wɨngawɨngam ma opima ti mɨ dɨde kak, ajɨ Kor opima mɨ dɨde kak odede rɨja e re wɨn Ken yɨr nongya.” \v 40 Ɨ re Ton onggɨtyam yɨt apureninonj, Ton ket towa auyainonj ɨdrɨki yɨra Tina yɨmɨnd dɨde pɨsɨnd. \v 41 Ɨ re ton ukoi samɨnd wekenonj, ton makwa Tin gar ke yokato, ajɨ ton kɨd kesa na aento. Odedend ket Yesu ten egekisinonj da, “Ɨta wa nangga e owowɨm dɨkɨnd yɨbɨm?” \v 42 Sɨ ton ket kabum ogni kɨb Ti yokawo. \v 43 Ngɨrpu Yesu ket yokatonj dɨde ket towa wɨpɨnd yongonj. \p \v 44 Ɨ Yesu ket ten amninonj da, “Ɨnaemb jɨ Kon yɨt apureninond wanɨm, re Kon nɨbnenenond wɨn kɨma da komkesa yɨtkak b'ogla rɨrɨrkɨp taukanj rɨnsim re ɨrɨki wekeny Kor gatab Mosemna gog peband ɨ bageyam waina peband ɨ dɨde Ger peband.” \v 45 Ɨ onggɨt wɨnɨnd ket Yesu towaina gar epangkinonj onggɨt yɨna peba yɨtkak isɨpmaram. \v 46 Ɨ Yesu ket ten amninonj da, “Ɨja emb jɨ yɨna peband ɨrɨki wekeny odede da Keriso ɨta b'ɨdgotnena okas dem dɨde uj ke tutnyis dem Tina uj kak ke nowam bibɨrɨnd. \v 47 Ɨ dɨde rɨgap opima negɨr mɨle ke engenda gatab yɨt pɨtapɨta tamnenanj dem Tina nyɨ kɨma, nokɨm da ɨdenat God towaina negɨr mɨle awɨr tamnainy. Sɨ onggɨtyam pɨtapɨta omnena mɨle b'atom ra dem Yerusalem kae de komkesa b'engabenga yɨtam rɨga wa pɨlwa. \v 48 Sɨ wɨn re onggɨtyam gasa gatab yɨr ungatayam rɨga im. \v 49 Sɨ yɨr de, Kon ɨta Yɨnayɨna Wɨngawɨnga ɨtmɨkisɨn dem wanɨm yena re Kor B'u tɨrɨr yomnonj wanɨm ɨtmɨkitam. Sɨ onggɨt paemb wɨn omanda tekenyɨt onggɨt taunɨnd, ngɨrpu ra Ton Tina danda ke wen tekokiny dem rɨnte ra pumb ke tinɨk dem.” \s1 Yesu ma Menon Pumb Tungg wa \r (Mak 16:19-20; Ɨtai 1:9-11) \p \v 50 Ɨ re ket Yesu Tina b'auyaena rɨga wɨp eyinonj ngɨrpu de Betaniya tungg wus wa, Ton Tina yɨm urowatonj, ngɨrpu Ton ket ten b'ogɨl amninonj. \v 51 Ɨ re Ton ten b'ogɨl amnɨkinonj, odedend ket Ton towa pɨlke yiwatonj, ɨ God ket Tin yiyonj de pumb tungg wa. \v 52 Seg ket Tina b'auyaena rɨgap Tin kumsos yemko, ngɨrpu ton ket ukoijog sam kɨma ɨtekto de Yerusalem taun wa. \v 53 Ɨ ton ket ita wɨnɨnd yɨnametɨnd wekenenonj dɨde Godɨnd yesoureneno.