\id HEB - Wipi NT -Papua New Guinea 2001 (web -2013) \h Ibru \toc1 Yɨpa Ɨtmɨkitijog Rɨgamna Ɨrɨki Ibru Rɨga wa pɨlwa Leta \toc2 Ibru Leta \toc3 Ib \mt1 Ibru Leta \mt2 Yɨpa Ɨtmɨkitijog Rɨgamna Ɨrɨki Ibru Rɨga wa pɨlwa Leta \imt1 Isɨpkita Yɨtkak \ip Onggɨtyam Ibru Leta ɨrɨka rɨga ma b'obogɨl isɨpmari e ajɨ ama rɨka Polte o Apolote. Ɨ ɨrɨka rɨga ɨtemb leta yɨrɨkonj re gar ke utkunda Ibru Rɨga wa pɨlwa na yepiya re bebɨg dɨde b'ɨsadrena mɨle akatenento Palestin eriya o Roma taun wa, dɨde ama rɨka A.D. siksti powa dɨde siksti seben (64-67) kemag gangga nat. \ip Sɨ opimemb gar ke utkunda rɨgap momta towaina gar ke utkunda mɨle b'ɨtrarkam aukɨto dɨde ket ɨtendam de Ju rɨga waina get ke kesam utkunda mɨle wa bebɨg dɨde b'ɨsadrena map. Ɨ onggɨt pebat yindeny da gar ke utkunda mɨle re otomantijog e komkesa nya ke, ajɨ ma ɨja e ɨt re Ju rɨgaina kesam get ke utkunda mɨle re dɨde. Sɨ Keriso re Godɨm pɨlkae, Ton re ukoijog pumb wa e komkesa aneru ɨ Mose ɨ Yosuwa ɨ dɨde komkesa sɨ rɨga wa pɨlke. Ɨ Tonɨtemb kupkakupka Godɨm pɨlwa sɨ omnɨka mɨle yundwatonj kesam peband sɨ mɨle rɨrɨrɨnd. Sɨ Tina uj kak ke makwa ɨta yɨpa Godɨm sɨ omnɨka mɨle ainy rɨna re kesam peba wɨnɨnd amnɨkenento. \ip Ɨ sapta ilebenɨnd (11) esɨpkeniny re ongwati gar ke utkunda rɨga dɨde kongga im kesam peba wɨngɨrɨnd. Sɨ ton ket kea jogjog bebɨg dɨde b'ɨsadrena mɨle akatenento gar ke utkunda mɨle owamam ɨ ket ukoijog warɨm b'ogɨl ɨsma dɨde nony b'ɨjawa aramkenento Godɨm pɨlwa gar ke utkunda wɨmenand. \c 1 \s1 Godɨmna B'ɨga Yesu Keriso \p \v 1 Naskand b'ila kesam peba wɨnɨnd, God jogjogpyam bageyam engaeneninonj re jogjog b'engabenga nya kena Ju rɨga yɨtnono omnenam. \v 2 Ɨ ket onggɨt kikitum wɨnɨnd re kesam peba wɨn b'undwatapu wa awonj, God Ti B'ɨgand yingawonj meranɨm yɨtnono omnenam. Sɨ God Tin yonyitonj komkesa gasa owabɨnta rɨgam, ɨ kwa Ti pɨlkena wub ake gou dɨde komkesa gasa amnɨkinonj. \v 3 Sɨ Ton enyorki yɨbɨm re Godɨmna b'ogɨl ɨnyomarena kae, ɨ Ton re Godɨmna kukɨpjog rɨga e, ɨ Ton Tina danda kɨma yɨt ke komkesa gasa emorka eyeniny, ɨ dɨde Ton rɨga kɨlkesa amninonj negɨr mɨle ke. Ngɨrpu onggɨt kak ke Ton juwai kɨma pɨpmetɨnd omitonj ukoijog Godɨmna yɨmjog yɨm tab ke de pumb tungg wa. \s1 Keriso re Pumbjog wa e Aneru wa pɨlke \p \v 4 Sɨ Ton ukoijog ɨwɨnti rɨga na awonj aneru wa pɨlke odede rɨngma re Godɨm pɨlke okati Tina nyɨ ɨwɨnti yɨbɨm komkesa aneru waina nyɨ wa pɨlke. \v 5 Mop nokɨp God makwa ke rɨnggɨt wɨn nat yɨpa anerund yomnonj da, \q1 “Man re Koina B'ɨga et, \q2 sɨ yu Kon kemb Mor B'u e aen.” \m Ɨ daka makwa ke yomnonj da, \q1 “Kon Ti B'u e taen, \q2 ɨ Ton re Kor B'ɨga e tau.” \m Ajɨ Ton Kerisom pɨlwa nena na odede yɨt yopulitonj. \v 6 Ɨ onggɨt wɨnɨnd re God Tina naskajog B'ɨga onggɨt gowukoi wa ɨtmɨkitam yomnonj, Ton ɨja naemb jɨ yindenonj da, \q1 “Sɨ komkesa Godɨmna aneru b'ogla kumsos b'amkinam Ti pɨlwa.” \m \v 7 Ɨ Ton aneru wa gatab yindenonj da, \q1 “God Tina aneru amnɨkinonj re rɨb pɨla wɨko rɨga na, \q2 ɨ Tina wɨko rɨga amnɨkinonj re wul dɨmɨl pɨla wɨko rɨga na.” \m \v 8 Ɨ kwa onggɨt B'ɨga gatab yindonj da, \q1 “God, Moina wɨp omnenapu kasa re dadal ngɨrpu kesa e yɨbɨm, \q2 ɨ Man wɨp omnenapu kutɨp ke Moina pumb tungg wɨp yiyenyɨt re dɨmdɨmjog e. \q1 \v 9 Ɨ Man singi yiyenyɨt re negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle e, ɨ Man singi kesa yomnenyɨt re nenegɨrjog mɨle e. \q1 Sɨ onggɨt mop penaemb God, Moina God, Ton gaya ke meaukonj ukoi sam kɨma, \q2 ɨ God makwa ke yɨpa odede sam yomnɨkonj Moina kegwar wa wɨngɨrɨnd.” \m \v 10 Ɨ kwa yɨna pebat yindonj da, \q1 “Yonggyam, otomapu ke Manɨt gowukoi yotobarkot, \q2 ɨ komkesa wub re Moina yɨm ke omnɨki im. \q1 \v 11 Ɨ ton opima negɨr taukanj dem, ajɨ Man ɨndama ɨmnɨneni kesa dadal mɨtɨbnyɨt dem. \q2 Ɨ kwa ton komkesa opima kobɨrgɨm pɨla gujguj taukanj dem. \q1 \v 12 Ɨ Man ten teoromɨnsinyɨt dem gujguj kobɨrgɨm pɨla, \q2 ɨ ket sisɨlɨm sensi tamnɨkinyɨt dem kobɨrgɨm pɨla. \q1 Ajɨ Man Molenggyam ra ɨmnɨneni kesa e mɨtɨbnyɨt dem dadal ngɨrpu kesa, \q2 dɨde Moina kemag ra makwa opima seg taukanj dem.” \m \v 13 Ɨ God makwa ke rɨnggɨt wɨnɨnd yɨpa anerund yomnonj da, \q1 “Man omite Koina yɨmjog yɨm tab ke juwai kɨma pɨpmetɨnd, \q2 ngɨrpu ra ket Kon Moina geja rɨga gou wa tamninyɨn dem \q2 dɨde taramisinyɨn dem Moina pɨs wɨrand Moina danda ondratenam towa kumbɨnd.” \m Ajɨ Ton Kerisom pɨlwa nena na odede yɨt yopulitonj. \v 14 Sɨ rɨdede rɨga im aneru? Ton komkesa re wɨngawɨnga im dɨde Godɨmna wɨko rɨga im yena re God etmɨkisinonj Tina wɨko omnɨkam. Nokɨm da ɨdenat ton ten yɨm takauranj yepiya ra yɨrkokar owabɨndenyi. \c 2 \s1 Nonony Yɨtkak Utkunda kesa Mɨle gatab \p \v 1 Sɨ onggɨt mop paemb men b'ogla ɨmɨnjogjog gar ke onggɨtyam yɨtkak rakateninum rɨna re men utkundentondam. Sɨ ra men maka odede tamnɨkindam, onggɨt nony kesa mɨlep men opima nony netɨdamkenenanj onggɨt ɨmɨnjog yɨtkakɨm pɨlke odede rɨngma ra ngɨwɨrɨt gasa aulaul teyeniny deta b'enga gatab wa. \v 2 Mop nokɨp onggɨtyam bage yɨt rɨna re God yopurenonj aneru waina tugɨm ke re ɨmɨnjog ɨmjati e, ɨ dɨde odede komkesa rɨgap kea negɨr ma b'ɨsagɨka mɨra yokateneno towaina omnɨki rɨrɨrɨnd yepiya re onggɨtyam yɨtkak onygɨka yiyeneno dɨde maka yɨmta yundokeneno. \v 3 Ɨ yɨrkokar okatam yɨtkak re ukoijog e. Sɨ ra men onggɨtyam yɨtkak maka b'obogɨl okatenyu, rɨdede im men odede negɨr ma b'ɨsagɨka mɨram pɨlke tɨtrɨngenjindam? Ma rɨrɨr e. Mop nokɨp Yonggyam Yesu Tilenggyam kea naskajog onggɨtyam yɨtkak pɨtapɨta yomnonj, ɨ yepiya re onggɨtyam yɨtkak utkundeno Ti pɨlke, toda kea meranɨm ɨmɨnjogjog gar ke yɨmjateno da, “Ɨtemb re ɨmɨnjog yɨrkokar okatam yɨtkak e.” \v 4 Ɨ God daka kea towa agoninonj kɨd kesa kɨma danda wɨko ɨ moga kɨma danda wɨko ɨ dɨde b'engabenga wɨp danda wɨko, ɨ ɨngkenaemb ket Ton yɨpand ton kɨma onggɨtyam yɨtkak yɨmjatenonj. Ɨ ket Ton Tina gar ke singi rɨrɨrɨnd Yɨnayɨna Wɨngawɨngand yingaenonj gar ke utkunda rɨga wa yiyag wurar ogonam, ɨ ɨngkenaemb kwa daka onggɨtyam yɨtkak yɨmjatenonj. \s1 Yesu Rɨga Jɨwɨm Awonj \p \v 5 Ɨ men yɨtnono ainindam re onggɨt sisɨl gowukoi gatab e rɨnte ra ik. Ajɨ God maka onggɨtyam sisɨl gowukoi aneru wa yɨm kumb wa yoramitonj wɨp iyenam. \v 6 Ɨ kwa yɨna pebat yɨpa gatabɨnd ɨja emb jɨ yɨr ungata yɨt yindeny da, \q1 “Nangga pae Man onggɨt Rɨgam pɨlwa nony kubɨr aenyɨt? \q2 Ɨ nangga pae Man onggɨt Rɨgamna B'ɨgand yɨr ɨpka yiyenyɨt? \q1 \v 7 Ɨ re Ton onggɨt gowukoyɨnd yɨbnonj, \q1 sobijog ganggand Man kea Tin sobijog ngai goujog pɨpmetɨnd yoramitot aneru wa pɨlke. \q2 Ajɨ kwa Man ket Tin b'ogɨl ɨnyomarena kɨma dɨde ɨsnawa kɨma b'ogɨl dɨra yikitot wɨp omnenam. \q2 \v 8 Sɨ God, Man komkesa gasa gou wa amninot dɨde aramisinot Kerisomna pɨs wɨrand danda ondratenam towa kumbɨnd.” \m Sɨ rada God kea komkesa gasa gou wa amninonj Tinɨm wɨp omnenam, sɨ awɨr e kwa nanggamog gasa e komb yɨbɨm. Ajɨ men komkesa gasa yɨr ongong eyenindam wɨp da rɨka ton makwa kupka Tina wɨp omnena danda wɨra nasim wekeny. \v 9 Ajɨ God kea Yesund sobijog ganggand sobijog ngai goujog pɨpmetɨnd yoramitonj aneru wa pɨlke. Ɨ Yesu, Ton ket b'ɨdgotnena kɨma wul b'agbagɨnd uj awonj, sɨ ɨngkenaemb ket God Tina b'ogɨl ɨnyomarena kɨma dɨde ɨsnawa kɨma b'ogɨl dɨra yikitonj wɨp omnenam. Sɨ Ton Godɨmna wurar map uj awonj komkesa rɨgaina negɨr mɨle ɨrabɨkam. Sɨ men ɨtaemb jɨ rɨga Yesund yɨr ongong yiyenyu. \p \v 10 Ɨtemb jɨ God yet re komkesa gasa atobarkinonj ɨ komkesa gasa wɨp omnena eyeniny. Ɨ Ton singi awonj Tina jogjog b'ɨga iyenam Tina b'ogɨl ɨnyomarena wa. Sɨ Ton nenate rɨrɨrkɨpjog rɨga ɨtemb Yesund b'ɨdgotnenand oramitam, nokɨm da ɨdenat Yesu rɨrɨrkɨpjog wɨp omnena rɨga tainy towanɨm yɨrkokar okawam. \v 11 Ɨ Yesu yete re Godɨmna rɨga yɨna omnena eyeniny dɨde rɨga yepim re yɨna aukanj, ton komkesa re yɨpaina B'u Godɨm pɨlkaim. Sɨ onggɨt mop paemb Yesu ma ɨta ɨngar aeny ten nyɨ ogenayam da Kor yɨngganwar. \v 12 Ɨ Yesu Keriso Godɨnd yomnonj da, \q1 “Kon ɨta Moina nyɨ pɨtapɨta omnenyɨn Koina yɨngganwar wa pɨlwa. \q2 Ɨ Kon ɨta ger ke metɨsourenyɨn Moina sosi wɨngɨrɨnd.” \m \v 13 Ɨ Ton b'usaya yindeny da, \q1 “Kon Kolenggyam Koina nony b'ɨjawa oramitenyɨn Godɨm pɨlwa.” \m Ɨ kwa b'usaya yindeny da, \q1 “Yɨr de, Kon ɨta Godɨmna b'ɨgawar kɨma nɨbnyɨn yena re God Kor nokainonj.” \m \v 14 Ɨ opimemb Godɨmna b'ɨgawar re kus dɨde mɨ kɨma rɨga im. Sɨ onggɨt paemb Yesu kea Todaka kus kɨma dɨde mɨ kɨma rɨga awonj. Ɨ ɨngkenaemb Ton onggɨt Godɨmna b'ɨgawar kɨma yɨpa wɨpjog rɨga jɨ awonj. Nokɨm da ra Ton uj okas onggɨt jɨ ke, ɨdenat Ton Satanand eomneny yete re ujɨmna danda emorki yowam. \v 15 Ɨ kwa ɨdenat Ton rɨga tetrɨngasiny yepim re uj moga map wɨko rɨga pɨla yilo wɨmena wuweny towaina kupka yɨrkokar wɨngɨrɨnd. \v 16 Mop nokɨp ɨtemb re ɨmɨnjog e da Ton ma aneru yɨm okawa mana uj awonj, ajɨ Abraamɨmna b'usmureni b'ɨgawar yɨm okawa mana. \v 17 Sɨ Ton b'ogla komkesa nya ke Tina yɨngganwar kɨma yɨpa wɨpjog rɨga tau, nokɨm da ra Ton kear kɨma nony ɨjai yɨna mopyam sɨ rɨga tau, ɨdenat Ton Tilenggyam sɨ gasa tau Godɨm pɨlwa Godɨmna b'ɨgawar waina negɨr mɨle ɨrabɨkam. \v 18 Ɨ Ton kea Tilenggyam otonkena dɨde b'ɨdgotnena akateninonj, sɨ onggɨt paemb Ton rɨrɨr e rɨga yɨm takaeniny yepim re otonkena akatenanj. \c 3 \s1 Keriso re Pumbjog wa e Mosem pɨlke \p \v 1 Sɨ onggɨt paemb, yɨna omni gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar yena re God pumb tungg wa menonɨm ara emokinonj, wɨn kupkakupka nonyɨk b'atɨmdenindam Yesum pɨlwa, ɨte re ɨtmɨkitijog rɨga dɨde yɨna mopyam sɨ rɨga ya pɨlwa im re men pɨtapɨta ainindam meraina gar ke utkunda gatab. \v 2 Ɨ Ton Godɨm pɨlwa nony b'ɨjawa rɨga na yɨbnonj yet re Tin yobagendonj odede yɨpa wɨp rɨja na re Mose nony b'ɨjawa rɨga yɨbnonj Godɨmna kupka metɨnd. \v 3 Ɨ met oranga rɨgate ukoijog ɨsnawa okateny ajɨ ma mette. Sɨ odede yɨpa wɨp ke Yesu b'ogla ukoijog b'ogɨl ɨnyomarena yakaten, ajɨ Mosem pɨlwa re sobijog e. \v 4 Mop nokɨp komkesa met yɨpayɨpa wa re towa opima orangka rɨga. Ajɨ God re komkesa gasam omnɨka rɨga e. \v 5 Sɨ Mose re nony ɨjai rɨga na yɨbnonj Godɨmna kupka metɨnd met yɨr ɨpka wɨko rɨga rɨrɨrɨnd. Nokɨm da ɨdenat ton Ju rɨga wa pɨlwa yɨr ungata yɨt pɨtapɨta tamneniny nangga im ra God warɨ pɨtapɨta tamneniny dem. \v 6 Ajɨ Keriso re nony ɨjai rɨga na yɨbnonj Godɨmna metɨnd Tina B'ɨga rɨrɨrɨnd. Ɨ rada men warɨm b'ogɨl ɨsma e yokatenyu Yesum pɨlɨnd dɨde rada kwa moga kesa ɨmjatena kɨma dɨde b'asourena kɨma onggɨtyam warɨm b'ogɨl ɨsma emorka yiyenyu, sɨ men re onggɨtyam Godɨmna met im. \s1 Gar ke Utkunda kesa Mɨle gatab Nonony Yɨtkak \p \v 7 Sɨ onggɨt paemb Yɨnayɨna Wɨngawɨnga ɨja emb jɨ yindeny da, \q1 “Yu ra wɨn Godɨnd nonykok utkundenya, \q1 \v 8 wɨn goro waina gar rogɨlkak tamnɨkina \q2 odede rɨja na re Ju rɨgap Godɨm pɨlwa soro kɨma bebɨg mɨle amnɨkenento onggɨt wɨnɨnd \q2 re ton Godɨnd nenegɨr kana otonkena yiyeno de wul kesa tunggɨnd. \q1 \v 9 Sɨ wa b'uwarɨp re kea yɨr ongong eyento mɨle rɨna re Kon amnɨkeneninond poti (40) kemag kɨma, \q2 ajɨ ton kwa kea nenegɨr kana b'ajgatena kɨma otonkena niyeneno. \q1 \v 10 Sɨ onggɨt penaemb Kon onggɨt rɨga wa pɨlwa gar ke komliu awond, \q1 ɨ ket nindenond da, ‘Wɨi, towaina gar re Kor pɨlke b'enga tab wa im wuweny. \q2 Sɨ ton Koina nya gatab wumɨr kesa im wekeny rɨnsim ra ton pop b'ogla yɨmta tundokanj.’ \q1 \v 11 Sɨ Kon onggɨtyam Koina ukoi komliu wɨngɨrɨnd danda kɨma nindenond Koina nyɨ kɨma odede da, \q2 ‘Ton ma opima b'ɨtgarkanj Koina wɨrampu tungg wa.’” \p \v 12 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Wɨn yɨr kɨma tekenyɨt da rɨka amaya ɨta yɨpa odede negɨrjog dɨde utkunda kesa gar kɨma rɨga yɨbɨm wa wɨngɨrɨnd. Sɨ odede gartemb wen wɨp teyeniny yɨrkokar Godɨnd kak ɨawam. \v 13 Ajɨ wɨn b'ogla walenggyam walenggyam b'ugowa tuwenyɨt bibɨr weanjweanj ama ra ama ra bibɨr ɨte re ogenaya da “yu” ngɨrpu de gowukoi kikitum bibɨr wa. Nokɨm da ɨdenat wa wɨngɨrɨnd maka yɨpa rɨgat gar rogɨlkak tawɨk negɨr mɨlemna ɨjongki nya ke. \v 14 Ɨ re men naskajog gar ke utkunda mɨle yotomonda, men ɨmɨnjog kea Godɨnd nony yɨjawonda. Sɨ ra men danda kɨma emorka teyenindam onggɨtyam Godɨnd nony ɨjawa mɨle ngɨrpu undwatapu wa, men opima yingg takatenindam nangga im re Kerisom pɨlɨnd wekeny. \v 15 Sɨ yɨna pebat onggɨt gatab ɨja emb jɨ yindeny da, \q1 “Yu ra wɨn Godɨnd nonykok utkundenya, \q1 wɨn goro waina gar rogɨlkak tamnɨkinam odede rɨja na re Ju rɨgap soro kɨma bebɨg mɨle amnɨkenento.” \m \v 16 Sɨ yepim jɨ rɨga re Godɨmna nonykok utkundeno ɨ onggɨt kak ke ket soro kɨma bebɨg mɨle amnɨkenento? Ma ma tonpiya komkesa rɨga yena re Mose apekinonj Ejipt kantri ke? Owɨ, tonpiyamb. \v 17 Ɨ ya pɨlwa na God gar ke komliu awonj poti (40) kemag kɨma? Ma ma towa pɨlwa na yepiya re negɨr mɨle amnɨkenento, ɨ ket uj sap otekto wul kesa tunggɨnd? Owɨ, towa pɨlwa na. \v 18 Ɨ ya pɨlwa na God danda kɨma yindonj Tina nyɨ kɨma da, “Wɨn makwa opima b'ɨtgarkindam Koina wɨrampu tungg wa”? Ma ma towa pɨlwa na yepiya re maka Tin yutkundo? Owɨ, towa pɨlwa na. \v 19 Sɨ men kea wumɨr aindam da ton makwa rɨrɨr na b'ɨgarkam aukɨto, nokɨp ton maka Godɨnd gar ke utkunda ke yokato. \c 4 \s1 Gar ke Utkunda Rɨga Wa Wɨram \p \v 1 Sɨ onggɨt paemb nangga ma jɨ da God kea mera tɨrɨr yɨt yɨraronj Tina wɨrampu tungg wa b'ɨgaram Ton kɨma wɨmenam, men moga rainum da ke wa wɨngɨrɨnd yɨpa rɨga yeulit dem onggɨt tungg wa b'ɨgaram. \v 2 Mop nokɨp medaka re onggɨt Godɨmna wɨrampu tungg wa b'ɨgaram gatab God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt kea yokatonda Ju rɨga re dɨde. Ajɨ towanɨm onggɨtyam yɨtkak re kɨp kesa na aukonj, mop nokɨp ton maka onggɨtyam yɨtkak gar ke utkunda ke yokateno re ton utkundeno. \v 3 Ɨ men yepim re onggɨtyam yɨtkak gar ke utkunda ke yokatenyu, men opima onggɨt wɨrampu tungg wa b'ɨgarka wuwenyɨn. Ɨ nangga ma jɨ da God gowukoi otomapu ke kea undwasinonj onggɨt wɨrampu tungg gatab wɨko, ajɨ gar ke utkunda kesa rɨga wanɨm re ɨja emb jɨ tawɨk rɨja na re God yindonj odede da, \q1 “Kon danda kɨma tɨrɨr yɨt nindenond gar komliu kɨma da, \q2 ‘Ton ma opima b'ɨtgarkanj Koina wɨrampu tungg wa.’” \m \v 4 Sɨ men kea onggɨt gatab wumɨr aindam, mop nokɨp yɨna pebat ɨndama rokate odede yindeny sebenɨm bibɨr gatab da, “Sɨ God komkesa Tina wɨko ke wɨram yɨbnonj re sebenɨm bibɨr nat.” \v 5 Ɨ kwa daka b'usaya onggɨt gatab yindeny da, “Ton ma opima b'ɨtgarkanj Koina wɨrampu tungg wa.” \v 6 Sɨ ɨmɨnjog e da God ɨta jɨ yɨt yɨraronj nɨnda rɨga b'ɨgarkam onggɨt wɨrampu tungg wa. Ajɨ Ju rɨga yepiya re naskand onggɨt gatab God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt yutkundeno, ton maka b'ɨgarkɨto onggɨt wɨrampu tungg wa, nokɨp ton maka onggɨtyam yɨtkak gar ke utkunda ke yokato. \v 7 Ɨ onggɨt kak ke re pɨnjog wɨn tetiyauto, Dawid yɨpa peba yɨrɨkonj. Ɨ onggɨt peband God b'usaya yɨpa bibɨr yobagendonj ogenaya da “yu” ɨ naska nata yindenonj da, \q1 “Yu ra wɨn Godɨnd nonykok utkundenya, \q2 wɨn goro waina gar rogɨlkak tamnɨkinam.” \m \v 8 Mop nokɨp rada Yosuwa kea Ju rɨga wɨp eyinonj Kanaan gou wa onggɨt wɨram okatam, sɨ onggɨt wɨn kak ke ma rako God yindenonj b'enga bibɨr gatab wɨrampu tungg wa b'ɨgarkam. \v 9 Sɨ onggɨt paemb ɨta jɨ ik onggɨtyam wɨram bibɨr odede rɨja na re God wɨram yɨbnonj sebenɨm bibɨrɨnd. \v 10 Mop nokɨp rada yɨpa rɨga kea Godɨmna onggɨt wɨram wa e b'ɨgari yɨbɨm, todaka tina omnɨka wɨkom pɨlke wɨram e yɨbneneny odede rɨja na re God Tina wɨkom pɨlke wɨram yɨbnonj. \v 11 Sɨ onggɨt paemb men b'ogla kupkakupka danda yandratu onggɨt wɨram wa b'ɨgarkam. Nokɨm da ɨdenat maka yet onggɨt Ju rɨga waina utkunda kesa wɨngata mɨle yɨmta tundokiny ɨ ket negɨr tainy. \p \v 12 Ɨ Godɨmna yɨtkak re yilo e yɨbɨm dɨde danda kɨma e wɨko omnɨka yiyeny. Ɨ ɨtemb yɨtkak re moge orkak, ajɨ ma ɨja e opi re komkesa b'obogɨl ɨinɨki or tabtab giri re dɨde. Sɨ ɨtemb yɨtkak b'ogla rɨgaina gar wa b'atunjis, ɨ ket b'ogla komkesa wɨngɨrɨnd kɨpear emamka teyeniny ngɨrpu kwa emamka teyeny kukɨp ake wɨngawɨnga, ɨ kwa komkesa eiweka teyeniny oknɨndenapu dɨde komkesa kak iposka teyeniny mul emamkam. Ɨ dɨde kwa ɨta onggɨt yɨtkakɨt komkesa nonyɨk b'amdena dɨde ɨpɨndena tekalneniny meraina garɨnd. \v 13 Sɨ komkesa otobarki gasa wɨngɨrɨnd awɨr e kwa nangga e egiti yɨbɨm Godɨm yɨrɨnd. Sɨ kwa komkesa gasa Godɨm yɨrɨnd re wɨ kesa im dɨde pɨtakɨp nasim aukenenanj. Ɨ men komkesa b'ogla b'atgenaindam Godɨm pɨlwa komkesa nangga im re men omnɨka teyenindam. \s1 Yɨna Mopyam Sɨ Rɨga Yesu \p \v 14 Sɨ onggɨt paemb mera ɨta yɨpa ukoijog yɨna mopyam sɨ rɨga yɨbɨm yet re pumb tungg wa yikonj, ɨt re Yesu Godɨmna B'ɨga. Sɨ men b'ogla gar ke utkunda mɨle danda kɨma emorka yeyenu rɨna re men Ti pɨlɨnd yoramitonda. \v 15 Mop nokɨp ɨtemb meraina Yɨna Mopyam Sɨ Rɨga rɨrɨr e meraina ɨgomendena mɨle takasiny, nokɨp Ton Tilenggyam kea wɨp awarkeneninonj komkesa negɨr otonkena mɨle men re dɨde, ajɨ Ton makwa ke yɨpa negɨr mɨle yomnɨkonj. \v 16 Sɨ onggɨt paemb men b'ogla moga kesa wowɨn Godɨmna wɨp omnenapu kasa wa rɨngkae re Ton mera wurar ogona niyeniny. Nokɨm da ɨdenat men Tina kear yɨr ongu dɨde men Ti pɨlke yɨm b'akawa takatenindam ɨta meraina b'araka wɨnɨnd. \c 5 \p \v 1 Sɨ kesam peba wɨnɨnd God komkesa yɨpayɨpa yɨna mopyam sɨ rɨga emjinonj re rɨga wa pɨlkena, ɨ ket aramkinonj rɨga wa gatab ke wɨko iyenam odede rɨnsim re wekeny Godɨm pɨlwa omnɨkam. Nokɨm da ɨdenat ton Godɨm pɨlwa singi sɨ gasa dɨde sɨ b'angga teyenanj rɨgaina negɨr mɨle eomnenam. \v 2 Sɨ ton rɨrɨr im odede rɨga ngɨmbla ke tamnenanj yepim re wumɨr kesa o kaokao mɨlend wekeny. Mop nokɨp todaka towalenggyam ton kɨma yɨpa wɨp egomenda mɨle nasim wekeny. \v 3 Sɨ onggɨt towaina ɨgomenda mɨle map ton b'ogla naska sɨ b'angga reyeninem Godɨm pɨlwa onggɨtyam towainajog negɨr mɨle eomnenam, ɨ ɨngkaemb ket sɨ b'angga teyenanj rɨgaina negɨr mɨle eomnenam. \v 4 Ɨ makwa yɨpa rɨgat ɨta tilenggyam b'urowatena ke okas onggɨtyam yɨna mopyam sɨ rɨga nyɨ. Ajɨ b'ogla ra God tin ara emok onggɨtyam nyɨwɨm odede rɨja na re Ton Aronɨnd ara yemokonj. \p \v 5 Sɨ onggɨt paemb Keriso daka maka Tilenggyam b'asoulitonj yɨna mopyam sɨ rɨga awowɨm. Ajɨ Godɨt Tin yobagendonj, ɨ ket yomnonj da, \q1 “Man re Koina B'ɨga et, \q2 sɨ yu Kon kemb Mor B'u e aen.” \m \v 6 Ɨ kwa yɨpa b'enga peband ɨja emb jɨ yindeny da, \q1 “Man re dadal ngɨrpu kesa yɨna sɨ rɨga e aet \q2 odede nya ke ɨt re Melkisedek re dɨde.” \m \v 7 Ɨ onggɨt wɨnɨnd re Yesu yilo wɨmena yikenonj onggɨt gowukoyɨnd, Ton ukoi yii b'ɨrɨnena kɨma dɨde yɨrekɨp kɨma Godɨm pɨlwa yɨr opmitenenonj dɨde yɨgekenenonj yete re rɨrɨrkɨpjog rɨga yɨbɨm Tinɨm yɨrkokar okawam uj ke. Ɨ God kea Tin yutkundenonj, nokɨp Ton kea b'obogɨl ɨsnawa kɨma Tin ewangaya yiyenonj. \v 8 Nangga ma jɨ da Ton re Godɨmna B'ɨga na, ajɨ Ton kea b'ɨdgotnena yokatenonj, ɨ odede nya kenaemb Ton b'auyaena yokatenonj Godɨnd utkundenam. \v 9 Ɨ odede nya kenaemb God Tin rɨrɨrkɨpjog yɨna mopyam sɨ rɨgam yomnonj. Ɨ ɨngkenaemb Ton dadal ngɨrpu kesa yɨrkokar okawam rɨgɨb rɨga awonj komkesa rɨga wa yepim re Tin yutkundenyi. \v 10 Sɨ God ket Tin pɨtapɨta yomnonj da Ton re kemb yɨna mopyam sɨ rɨga e ainy odede nya ke ɨt re Melkisedek re dɨde. \s1 Nonony Yɨtkak Wɨngawɨnga ke Ɨsendena gatab \p \v 11 Ɨ sowa pɨlɨnd re jogjog im yɨtkak wekeny onggɨt yɨna mopyam sɨ rɨga Melkisedekɨm gatab wen wumɨr omnenam. Ajɨ ɨtemb re seojog e wanɨm isɨpkenam, mop nokɨp wanɨm yɨtkak isɨpmarenam re ɨl b'angkajog im aukanj. \v 12 Ɨ wɨn pɨnjog na gar ke utkundand wɨmena tuyɨt. Sɨ yu wɨn b'ogla rako ket ouyaena rɨga na wekenyɨt. Ajɨ wɨn kwa bea b'auyaena okatenya Godɨmna peba wɨngɨrɨnd nɨnda tumtum ouyaena yɨtkak gatab rɨnsim re rɨgap naskajog b'auyaenenanj gar ke utkunda rɨga awowɨm. Sɨ wɨn odede tumtum ouyaena yɨtkak nena mim singi ainindam odede rɨngmim re papa b'ɨgap ngom mebo nena anaikenenanj. Ajɨ wɨn ma rɨrɨr im seoseo ngorjog yɨtkak okatam odede rɨngmim re rɨgajogɨp seoseo owou awenenanj. \v 13 Ɨ yet ra odede ngom mebo pɨla tumtum ouyaena nenamb singi taeny, ti awɨr e wumɨr yɨbnau negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle gatab yɨtkakɨm. Nokɨp ton re papa b'ɨga pɨla e. \v 14 Ajɨ seoseo owou pɨla ouyaena yɨtkak re rɨgajog wa mim. Sɨ rɨgajogɨp re towaina wɨngawɨnga ke ɨpɨndena kaim sɨram b'ɨrari kesa b'auyaena dɨde b'asowa wuweny ɨkalnenam da b'ogɨl e o negɨr e. Sɨ ɨngkaimemb ton ket dɨmdɨm wɨmena wuweny. \c 6 \p \v 1 Sɨ onggɨt paemb men goro Kerisom gatab tumtum ouyaena nena rusaireneninum, ajɨ b'ogla b'esonkeneninum seoseo ngorjog yɨtkak ouyaena wa rɨgajog awowɨm. Sɨ men goro odede naskajog tumtum b'auyaeni yɨtkak rusaireninum, opi re ujɨmna negɨr mɨle ke Godɨm pɨlwa engenda gatab yɨtkak, ɨ Godɨnd gar ke utkunda gatab yɨtkak, \v 2 ɨ baptiso gatab yɨtkak, ɨ rɨga wa kumbɨnd yɨm oramita gatab yɨtkak, ɨ uj rɨga utnyita gatab yɨtkak, ɨ dɨde dadal ngɨrpu kesa b'ɨsagɨka gatab yɨtkak. \v 3 Ajɨ men b'ogla odede ngorjog seoseo yɨtkak b'auyaena wa b'ɨsonkena wowenɨn ra toda God nɨtɨnjɨkisiny omnɨkam. \v 4 Ɨ opima odede rɨga wekeny yepiya re yɨpapyam Godɨmna ngaya wa b'ɨgarkɨto, ɨ met atonkento pumb tunggɨmna yiyag wurar, ɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨngam pɨlke yingg akatento, \v 5 ɨ dɨde epɨndenento Godɨmna b'ogɨl yɨtkak dɨde danda rɨnsim ra Godɨmna rɨgap takatenanj warɨ sisɨl gowukoyɨnd. \v 6 Ajɨ ra ton ɨsayi God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt ɨ ket Godɨnd kak ɨayi, ton ma rɨrɨr im b'usaya negɨr mɨle ke tengendanj Godɨm pɨlwa. Mop nokɨp ton towalenggyam odede mɨle ke Godɨmna B'ɨgand \m b'usaya wul b'agbagɨnd ɨdrɨka yiyenyi dɨde ket ma sobijog ɨngar kɨma e Tin pɨtand yomnɨkenenyi. \v 7 Ɨ ra gowɨt piro okateneny rɨnte ra ita wɨnɨnd pumb ke tɨsokeneny, ɨ ket tawɨnkeneniny owou nangg mogjɨ omnɨkam onggɨt gou yonggyamɨm yet re yoskonj. Ɨ odede gou re Godɨm pɨlke b'ogɨl okati e. Sɨ wa wɨngɨrɨnd opima kwa odede Godɨm pɨlke b'ogɨl okati rɨga wekeny. \v 8 Ɨ kwa ra gowɨt tawɨnkeneniny wanja o tɨb nena, ɨtemb gou re ɨta etom. Ɨ ɨtemb gou re Godɨm pɨlke sake okati e, ɨ ket gou yonggyam ɨta wul ke so omɨny dem. Sɨ kwa nɨnda rɨga opima odede Godɨm pɨlke sake okati wekeny ɨ ton opima Godɨm pɨlke negɨr ma b'ɨsagɨka okasi dem. \p \v 9 Sowa rɨgawar yena re sɨn singi eyenindam! Nangga ma jɨ da sɨn kea odede yɨt apurenindam, ajɨ sɨn ɨmɨnjog wen emjatenindam da wa opima b'ogɨl mɨle ebnainy ɨ onggɨt mɨlepim wen wɨp eiranj yɨrkokar okatam. \v 10 Ɨ God re dɨmdɨmjog mɨle rɨga e. Sɨ Ton ma ɨta nony b'etɨdasiny waina b'asowa mɨle dɨde waina singi b'iyena mɨle rɨna re wɨn pɨtapɨta amnentondam Tina nyɨ map. Ɨ wɨn yɨna rɨga naskand yɨm akaenentondam dɨde yu yɨm akaenenindam re onggɨt singi b'iyena mɨle kaim. \v 11 Ɨ sɨn ukoi singi aenindam da wɨn yɨpayɨpa rɨgap onggɨt singi b'iyena mɨle nenand kɨnyɨr aena wuyɨt ita wɨnɨnd, ngɨrpu ra waina yɨrkokar seg tauranj. Nokɨm da ɨdenat waina warɨm b'ogɨl ɨsma rɨrɨrkɨp tau. \v 12 Ɨ sɨn ma singi im da wɨn gɨm dɨnder tainindam, ajɨ sɨn singi im da wɨn towaina mɨle na takatenindam yepim re gar ke utkunda mɨlend dɨde mɨmkam wɨmena mɨlend wekeny ɨ ɨngkaim ton awabɨndenanj Godɨmna b'ogɨl gasa rɨna re ton tɨrɨr amninonj okaenam. \s1 Godɨmna Ɨmɨnjog Tɨrɨr Omni Yɨtkak \p \v 13 Ɨ re God Abraamɨm tɨrɨr omni yɨt yokawonj, Ton Tinajog nyɨ kɨma na yindonj. Mop nokɨp awɨr e kwa yete Ti pumb ke yɨbɨm tina nyɨ kɨma tɨrɨr omni yɨt opulitam. \v 14 Sɨ God tɨrɨr omni yɨt yindonj da, “Kon ɨta ɨmɨnjog men b'ogɨl motɨnyɨn, ɨ Kon kwa ɨta ɨmɨnjog moina b'ɨgawar usmurena teyeninyɨn mornɨm.” \v 15 Seg re ket Abraam mɨmkam wɨmena ke yɨr ungauka teyinonj Godɨmna tɨrɨr omni yɨt rɨrɨrkɨp aukam. Ngɨrpu ton ket kea komkesa akasinonj nangga mana re God tɨrɨr omni yɨt yopulitonj. \v 16 Sɨ ra rɨgap danda kɨma tɨrɨr yɨt opulisi, ton ukoijog rɨgamna nyɨ kɨma im danda kɨma yɨt tapurenanj yete re yɨbɨm towa pumb ke. Sɨ ra onggɨt ukoijog rɨgamna nyɨ kɨma tɨrɨr omni yɨt opulisi, sɨ onggɨt yɨttemb komkesa towaina yɨt b'ugwatena ɨmɨnjog danda kɨma temjasiny dɨde komkesa tepenjiny. \v 17 Ɨ God ukoijog singi awonj da yepiya ra owabɨnsi Tina tɨrɨr omni yɨt, ton opima onggɨtyam yɨt ɨmɨnjog danda kɨma ɨmjatenyi da Tina rɨl makwa ɨta b'etngenj. Sɨ onggɨt penaemb Ton danda kɨma Tina nyɨ kɨma tɨrɨr omni yɨt yindonj. \v 18 Ɨ re God yindenonj tɨrɨr omni yɨt ke dɨde Tina nyɨ kɨma, sɨ onggɨt nɨmognɨmog opurena nya kenaemb meranɨm yɨmjatenonj da Ton makwa ɨta b'etngenj. Sɨ onggɨt paemb Ton ma rɨrɨr e b'anygɨnena nya ke onggɨtyam tɨrɨr omni yɨt erbek. Sɨ men b'ogla ukoijog b'ugowa yakatenu onggɨtɨm, nokɨp men b'ɨkenindam re emorka ma warɨm b'ogɨl ɨsma rɨna re God meranɨm yoramitonj Kerisom pɨlɨnd okatam. \v 19 Sɨ men b'obogɨl meraina wɨngawɨnga danda kɨma emorki tawamindam onggɨt warɨm b'ogɨl ɨsmam pɨlɨnd odede rɨngma ra gɨga emorki ɨbɨm angkam pɨlɨnd gɨga mumakesa omnam. Ɨ odede mɨletemb men wɨp niyiny b'ɨgaram de yɨnayɨna kok wɨngɨr wa pumb tungg yɨnametɨnd. \v 20 Ɨ Yesu meranɨm naska b'ɨkok rɨga na awonj, ɨ b'ɨgaronj onggɨt pɨpmet wa meranɨm. Sɨ Ton dadal ngɨrpu kesa yɨna sɨ rɨga na awonj odede nya ke ɨt re Melkisedek re dɨde. \c 7 \s1 Yɨna Sɨ Rɨga Melkisedek \p \v 1 Sɨ ɨtemb rɨga Melkisedek re Salem taunɨmna king dɨde pumbjog Godɨmna sɨ rɨga na yɨbnonj. Ɨ re Abraam nɨnda king gou wa amninonj dɨde re ket ɨtendonj, Melkisedek kea Abraamɨnd wɨpwɨp yomnonj. Ngɨrpu ton ket tin b'ogɨl yomnonj. \v 2 Seg Abraam ket Melkisedekɨm komkesa gasa ten (10) ɨkalki wɨngɨrɨnd yɨpa tab yokawonj. Ɨ naskajog tina nyɨ isɨpkita re negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨlemna king e, ɨ kwa Salem taunɨmna king e, ɨt re isɨpkita da ngɨmblamna king. \v 3 Ɨ kwa ti gatab awɨr im wumɨr wekeny, opi re ti b'u ake mog gatab, ɨ ti dadwar gatab rɨngkae re ton b'usmurena ikonj, ɨ dɨde tina ukendipu wɨn dɨde tina yɨrkokar b'undwatapu wɨn gatab. Ɨ ton re Godɨmna B'ɨga pɨla e wɨmena yikeny, sɨ dadal ngɨrpu kesa yɨna sɨ rɨga e yɨbneneny. \p \v 4 Sɨ wɨn b'ogla nony menamena amnɨkinam da rɨdede ukoijog rɨga na yɨbnonj Melkisedek. Sɨ mera ukoi b'u Abraam komkesa gasa ten (10) bobo akalkinonj rɨna re ton gejapu wa akasinonj, ɨ ton ket Melkisedekɨm yɨpa b'ogɨljog bobo yokawonj onggɨt ten (10) bobo wɨngɨrɨnd. \v 5 Ɨ gog yɨtɨt ɨja naemb jɨ engainonj da yɨna sɨ rɨga yepim re Lebi gu wɨngɨrɨnd wekeny, ton b'ogla komkesa Ju rɨga wa pɨlke gasa ten (10) ɨkalki wɨngɨrɨnd yɨpa tab imda teyenanj, nangga ma jɨ da ton komkesa re Abraamɨm pɨlke b'usmureni nanyɨngganwar im. \v 6 Ajɨ Melkisedek re ma Lebi gu ke b'usmureni rɨga na, ajɨ ton Abraamɨm pɨlkena emjinonj gasa ten (10) ɨkalki wɨngɨrɨnd yɨpa tab. Ɨ ton ket Abraamɨnd b'ogɨl yomnonj yet re Godɨmna tɨrɨr omni yɨt akasinonj. \v 7 Sɨ ɨtemb re ma b'arkena kɨma yɨt e da rɨga b'ogɨl omna rɨga re pumb ke rɨga e ajɨ b'ogɨl okati rɨga re gou ke rɨga e. \v 8 Ɨ kwa Lebi gu ke yɨna sɨ rɨga gatabɨm re ɨja emb jɨ da ton re uj aukam rɨga im, ajɨ ton kea Ju rɨga wa pɨlke gasa ten (10) ɨkalki wɨngɨrɨnd yɨpa tab imda eyenento. Ajɨ daka Melkisedekɨm gatab re ɨja emb jɨ da ton re yilo wɨmenam yɨr ungata yɨt kɨma e yɨbneneny, ɨ ton ket Abraamɨm pɨlke gasa ten (10) ɨkalki wɨngɨrɨnd yɨpa tab yokatonj. \v 9 Sɨ nangga ma jɨ da Lebi gu rɨga re kea Ju rɨga wa pɨlke gasa ten (10) ɨkalki wɨngɨrɨnd yɨpa tab imda eyenento, men b'ogɨl im odede yɨt nitindenindam da re Abraam gasa ten (10) ɨkalki wɨngɨrɨnd yɨpa tab Melkisedekɨm yokawonj, sɨ Lebi gu rɨgap todaka kea Melkisedekɨm ten (10) ɨkalki wɨngɨrɨnd yɨpa tab yokawo Abraam kɨma yɨpand. \v 10 Mop nokɨp re Melkisedek Abraamɨm pɨlke ɨtemb yɨpa tab yokatonj, Lebi gu rɨga re maka pɨta aukɨto ajɨ omanda Abraamɨmna komɨnd wekenonj. \s1 Melkisedek pɨla Yɨna Mopyam Sɨ Rɨga Yesu \p \v 11 Ɨ God yɨna sɨ rɨga aramkinonj sɨ mɨle iyenam re Lebi gu ke rɨga na. Ɨ ɨngkenaemb ket Ju rɨgap gog yɨt akatto. Sɨ rako onggɨt yɨna sɨ rɨgaina sɨ mɨlep Godɨmna rɨl rɨrɨrkɨpjog amnɨto, sɨ nangga pena kwa God singi awonj yɨpa b'enga yɨna sɨ rɨga Yesund onyitam yet ra yɨna sɨ rɨga tainy odede nya ke ɨt re Melkisedek re dɨde ajɨ ma odede nya kae ɨt re Aron re dɨde. \v 12 Ɨ rada God kea yɨpa b'enga yɨna sɨ rɨga yoramitonj, sɨ gog yɨt daka b'ogla kwa b'enga wɨp wa tengendanj. \v 13 Sɨ onggɨtyam yɨt re ɨja emb jɨ onggɨtyam b'enga yɨna sɨ rɨga gatab yindeny da ton re b'enga gu ke rɨga e rɨna re onggɨt gu ke maka yɨpa rɨgat sɨ yomnɨkonj yɨna sɨ omnɨkapu kapɨnd. \v 14 Mop nokɨp men pɨtakɨpɨnd wumɨr im da Yonggyam Yesu re Yuda gu ke b'usmureni b'ɨga na, ɨ dɨde Mose maka yɨpa rɨga yingawonj yɨna sɨ rɨga wɨko iyenam onggɨt gu ke. \v 15 Sɨ ɨngkaimemb men ket pɨtakɨpjogɨnd wumɨr aukindam da God kea b'enga yɨpa yɨna sɨ rɨga yoramitonj odede nya ke ɨt re Melkisedek re dɨde, sɨ onggɨt penaemb Ton gog yɨt daka kea b'enga wɨp wa engenjinonj. \v 16 Sɨ ɨtemb b'enga yɨna sɨ rɨga pɨta awonj re ma gog yɨt kena rɨna re Mose Lebi gu rɨga engainonj yɨmta undokam ajɨ yɨrkokar okawayam Godɨmna dandam pɨlkena rɨnte ra makwa ɨta negɨr tainy. \v 17 Sɨ yɨna pebat Ti gatab ɨja emb jɨ yindeny da, \q1 “Man re dadal ngɨrpu kesa yɨna sɨ rɨga et \q2 odede nya ke ɨt re Melkisedek re dɨde.” \m \v 18 Sɨ God naska ingaeni Mosemna b'ingawa yɨt kea awɨr amnɨkinonj, nokɨp opimemb b'ingawa yɨt re ma danda na dɨde ma rɨrɨr na ingaenam. \v 19 Mop nokɨp gog yɨtɨt maka nangga na rɨrɨrkɨp yomnonj. Ajɨ onggɨt b'enga yɨna mopyam sɨ rɨga Yesum pɨlke re kea yɨpa b'ogɨljog warɨm b'ogɨl ɨsma pɨta awonj, ɨ men ket ɨntemb warɨm b'ogɨl ɨsma yɨr yungaenenyu. Sɨ ɨngkaimemb men Godɨm wus wa aukenenindam. \p \v 20 Ɨ kwa daka re God Yesund yɨna sɨ rɨgam yomnonj, Ton kea Tina nyɨ kɨma yopulitonj Tin obagendam. Ajɨ Ton maka Tina nyɨ kɨma yopulitonj nɨnda yɨna sɨ rɨga obagɨkam. \v 21 Ajɨ re God Yesund yɨna sɨ rɨgam yomnonj, Ton kea odede Tina nyɨ kɨma Tin danda kɨma yomnonj da, \q1 “Yonggyam God danda kɨma Tina nyɨ kɨma yindenonj, \q2 ɨ Ton makwa ɨta ket nonykok b'etngenj. \q1 Sɨ Man re dadal ngɨrpu kesa yɨna sɨ rɨga et.” \m \v 22 Sɨ odede opurena kenaemb God Yesum gatab yɨmjatonj meranɨm, sɨ Yesu kea b'ogɨljog outɨnti tɨrɨr omnijog mal rɨga awonj God dɨde rɨga ganggand. \v 23 Ɨ kwa ra yɨpa yɨna sɨ rɨga uj tainy, sɨ sɨ omnɨka mɨle kemb ɨpenj. Sɨ onggɨt penaemb jogjog yɨna sɨ rɨga wekenenonj kesam peba wɨnɨnd, nokɨm da ɨdenat kwa yɨpat daka tina pɨpmetɨnd b'atɨikɨnjis. \v 24 Ajɨ Yesu re dadal ngɨrpu kesa yɨna sɨ rɨga e yɨbneneny, sɨ onggɨt paemb makwa ɨta yete Tina yɨna sɨ rɨga pɨpmetɨnd b'atɨikɨnjis dem. \v 25 Sɨ onggɨt paemb yepiya ra Yesund gar ke utkunda ke okasi Godɨm pɨlwa menonɨm, sɨ Yesu rɨrɨr e towa kupkakupka rɨrɨrkɨpjog yɨrkokar takainy. Mop nokɨp Ton ita wɨnɨnd b'angonjeni e yɨbneneny towanɨm yɨrkokar okawam, ɨ ket Godɨm pɨlwa yɨtnono aukeneny towa gatabɨm. \p \v 26 Sɨ odede yɨna mopyam sɨ rɨga re rɨrɨrkɨpjog e meranɨm. Sɨ Ton re yɨna omni e, ɨ negɨr mɨle kesa e, ɨ dɨde kɨlkɨp kesa e yɨbɨm. Ɨ Ton re odede Rɨga e yɨbɨm yena re God yewaikitonj negɨr mɨle rɨga wa pɨlke, ɨ ket yurowatonj pumb teretere wa dea de komkesa wub gou wa amninonj dɨde ket danda pɨpmetɨnd yoramitonj Tina yɨmjog yɨm tab ke. \v 27 Ɨ naska kesam peba wɨnɨnd yɨna mopyam sɨ rɨgap bibɨr weanjweanj Godɨm pɨlwa sɨ b'angga eyenento, naska towainajog negɨr mɨle awɨr omnam ɨ ɨngkaemb ket rɨgaina negɨr mɨle awɨr omnɨkam. Ajɨ Yesu ma ɨta singi aeny odede ita bibɨr sɨ b'angga iyenam, mop nokɨp re Ton Tina jɨ ke sɨ yomnɨkonj wul b'agbagɨnd, Ton kea yɨpapyam komkesa rɨga wa sɨ mɨle undwatawonj. \v 28 Ɨ gog yɨtɨt yɨna mopyam sɨ rɨgam abagɨkinonj re odede rɨga na yepiya re rɨgaina danda rɨrɨrɨnd wɨmena wuwenonj. Ɨ onggɨt gog yɨt kak ke God Tina nyɨ kɨma yopulitonj Tina B'ɨga obagendam yɨna mopyam sɨ rɨgam yena re God dadal ngɨrpu kesa rɨrɨrkɨpjog yomnɨkeneny. \c 8 \s1 Yɨna Mopyam Sɨ Rɨga Yesu dɨde Sisɨl Outɨnti Tɨrɨr Omnijog Yɨt \p \v 1 Ɨ onggɨtyam meraina opurena wɨngɨrɨnd ɨntemb jɨ ukoijog yɨtkak tainy da mera ɨta onggɨtyam yɨna mopyam sɨ rɨga yɨbɨm yete re juwai kɨma pɨpmetɨnd omiti yɨbɨm ukoijog Godɨmna wɨp omnenapu kasa yɨmjog yɨm tab ke de pumb tungg wa. \v 2 Sɨ onggɨt meraina yɨna mopyam sɨ rɨgate wɨko omnɨka yiyeny Godɨmna sɨ omnɨkapu yɨna plaimetɨnd, ɨt re ɨmɨnjog Godɨnd ewangayam yɨnayɨnajog pɨpmetɨnd. Ɨ ɨtemb plaimet re Yonggyam Godɨmna orangi e ajɨ ma rɨgaina yɨm ke orangi e. \v 3 Ɨ God komkesa yɨna mopyam sɨ rɨga abagɨkinonj re singi sɨ gasa dɨde sɨ b'angga Godɨm pɨlwa iyena mana. Sɨ ɨtemb meraina yɨna mopyam sɨ rɨga Yesu Todaka b'ogla sɨ gasa oramis Godɨm pɨlwa. \v 4 Sɨ onggɨt paemb rako Ton onggɨt gowukoyɨnd wɨmena yikenonj, Ton ma rako yɨna sɨ rɨgamna wɨkond yɨbnonj. Mop nokɨp yɨna sɨ rɨgap kea gog yɨt rɨrɨrɨnd Godɨm pɨlwa singi sɨ gasa eyenento. Ajɨ Ton re kea pumb tungg wa yikonj. \v 5 Sɨ ton onggɨtyam towaina yɨna sɨ mɨle omnɨka eyenento onggɨt gowukoi yɨnametɨnd re mal dɨde wɨngata mɨle e rɨnte re ɨmɨnjog yɨbɨm pumb tunggɨnd. Ɨ onggɨt mop penaemb re Mose sɨ omnɨkapu yɨna plaimet orangam yomnonj, God tin danda kɨma nonony yomnonj da, “B'obogɨl yɨr kɨma oranget. Sɨ man b'ogla komkesa onggɨt met wɨp rɨrɨrkɨpjogɨnd oranget rɨna re Kon men mouyawond de onggɨt Sinai dor kumbɨnd.” \v 6 Ajɨ ɨt re ket Yesu Tina yɨna sɨ rɨga wɨko yokatonj re ukoijog na towaina wɨkom pɨlke rɨna re ton gog yɨt rɨrɨrɨnd amnɨkenento. Mop nokɨp Ton b'ogɨljog ɨnyɨnyɨnd yɨr iyena rɨga na awonj God dɨde mera ganggand, ɨ ket Ton kea sisɨl outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt yoramitonj God dɨde mera ganggand. Ɨ onggɨtyam sisɨl outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt re b'ogɨljog e, nokɨp onggɨtyam yɨtkak pɨta awonj re Godɨmna b'ogɨljog tɨrɨr omni yɨt kɨma na. \p \v 7 Mop nokɨp rada naskanyam outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt maka b'injawa kɨma yɨbnonj, sɨ God ma rako singi awonj onggɨt nɨmogɨm sisɨl outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt naskanyam yɨtɨmna pɨpmet okatam. \v 8 Sɨ God kea nɨnda b'injawa odarka teyinonj Ju rɨga wa wɨngɨrɨnd yepiya re naskanyam outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt wɨrand wekenonj. Sɨ onggɨt paemb Ton odede yindeny yɨna peband da, \q1 “Yonggyam yindeny da, ‘Ra wɨn ik dem, \q2 Kon ɨta sisɨl outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt oramisɨn \q2 Israel rɨga wa pɨlwa dɨde Yuda Rɨga wa pɨlwa.’ \q1 \v 9 Ɨ kwa Yonggyam yindeny da, \q1 ‘Sɨ onggɨtyam sisɨl outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt re ma odede e ɨt re naskanyam re dɨde rɨna re Kon yomnɨkond Israel rɨgaina b'uwar kɨma \q2 onggɨt wɨnɨnd re Kon ten Koina yɨm ke emorki apenjinonj Ejipt gou ke. \q1 Mop nokɨp ton maka onggɨtyam Koina outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt rɨrɨrɨnd wɨmena wuwenonj, \q2 sɨ Koda ket ten kak eaeninond.’ \q1 \v 10 Ɨ kwa Yonggyam yindeny da, \q1 ‘Ɨntemb jɨ Kon onggɨtyam outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt omnɨken Israel rɨga kɨma, \q2 ra onggɨt obagendi wɨn ik dem. \q1 Sɨ Kon opima Koina gog yɨt taramkinyɨn towaina nonykokɨnd, \q2 ɨ kwa Kon onggɨtyam Koina gog yɨt opima terɨkinyɨn towaina garɨnd towanɨm ongwatam. \q1 Ɨ Kon ɨta towanɨm God taen dem \q2 dɨde ton opima Koina rɨga taukanj dem. \q1 \v 11 Sɨ makwa yɨpa rɨgat ɨta tilenggyam ti rɨgand ouyaeny \q2 dɨde makwa tilenggyam ti nany o yɨngganɨnd yɨt omneny da, “Man wumɨr ae Yonggyamɨm!” \q1 Mop nokɨp goujog rɨga ke de ukoijog rɨga, \q2 ton komkesa ra dem Kornɨm wumɨrjog im tekeny dem. \q1 \v 12 Ɨ Kon opima towaina negɨr kaokao mɨle gatab kear tamneninyɨn dem awɨr omnɨkam, \q2 ɨ dɨde Kon makwa ɨta ket nonyɨnd tawameneninyɨn dem towaina negɨr mɨle.’” \m \v 13 Ɨ God kea yogenayonj ɨtemb yɨmtanyam outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt da sisɨlyam e. Sɨ onggɨt opurena ke God kea naskanyam outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt kesamɨm yomnonj. Sɨ nangga na ra kesam tainy, ton ket kep auka yik re b'eomnena ma. \c 9 \s1 Gowukoi Yɨnametɨnd Sɨ Omnɨka gatab Yɨt \p \v 1 Ɨ naskanyam outɨnti tɨrɨr omnijog yɨtɨm re kea yɨbnainonj Godɨnd ewangayam b'ingawa yɨt dɨde onggɨt gowukoi yɨna pɨpmet. \v 2 Ɨ Godɨm sɨ omnɨkapu yɨna plaimet nɨmog kok ɨkalki yɨbnonj re ukoi gutomgutom kobɨrgɨm kena Godɨnd ewangayam. Sɨ naskanyam kokɨnd re kea wekenonj ngaya oramkapu oror, ɨ yɨpa kasa ɨ dɨde yɨna sana onggɨt kasa kumbɨnd. Sɨ ɨtemb kok yogenaeneno da yɨna pɨpmet. \v 3 Ɨ nɨmogɨm kok rɨna re ukoi gutomgutom kobɨrgɨm kak ke yɨbnenenonj re ɨja na yogenaeneno da yɨnayɨna pɨpmet. \v 4 Ɨ ɨnaemb jɨ gasa onggɨt kokɨnd ebnonda, osi re gold ke omnɨki ngɨrangngɨrang sɨ gasa imbrɨkapu kap, ɨ gold ke ousɨki boks ogenaya da Godɨmna outɨnti tɨrɨr omnijog yɨna boks. Ɨ onggɨt boks borand ɨnaemb jɨ gasa wekenonj, opi re gold ke omnɨki sospen rɨkɨnd re mana onggɨt borand wekenenonj, ɨ Aronɨmna kutɨp rɨna re wɨl ɨkkonj, ɨ dɨde nɨmog gɨmopagpag rɨkɨnd re Godɨmna outɨnti tɨrɨr omnijog yɨtkak ɨrɨki wekenenonj. \v 5 Ɨ onggɨt gog boks kumbɨnd kea dɨkɨnd gold ke omnɨki aneru ebnonda ogenaya da kerubim. Ɨ onggɨt boks tumɨnd negɨr mɨle ɨrabɨkam kear pɨpmet re onggɨt aneru waina tamakak pɨp nat yɨbnenenonj. Sɨ otade onggɨtyam gasa yɨpayɨpa b'obogɨl isɨpkenam re ma rɨrɨr e tau. \p \v 6 Ɨ re ket onggɨtyam komkesa gasa b'obogɨl ongonjeni wekenonj, yɨna sɨ rɨgap kea onggɨt naskanyam kok wa b'ɨgarenento ita wɨnɨnd, ɨ ket Godɨnd ewangaya mɨle amnɨkenento. \v 7 Ajɨ nɨmogɨm kok gatab re ɨja emb jɨ da yɨna mopyam sɨ rɨga nenate ita kemagɨnd yɨpapyam nena b'ɨtgarɨk, ɨ kwa ton ma ɨta b'ɨtgarɨk kus kesa rɨnte ra ton Godɨm pɨlwa oramis tinajog negɨr mɨle dɨde kwa rɨgaina nony kesa omnɨki negɨr mɨle eomnenam. \v 8 Sɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨngate pɨta wa omnɨka yiyeny onggɨt gatab da ra naskanyam outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt rɨrɨrɨnd onggɨt gowukoyɨnd yɨnametɨnd sɨ omnɨka teyenanj, toda yɨnayɨna pɨpmet wa b'ɨgaram nya re ɨja e ɨpangendi kesa ɨbɨm Godɨm wɨp wa menonɨm. \v 9 Sɨ onggɨt naskanyam outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt rɨrɨrɨnd omnɨka mɨle re wɨngata mɨle e yunɨm rɨnte re sisɨl outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt danda wɨrand yɨbɨm. Sɨ nangga ma jɨ rada yɨpa rɨgat onggɨt naskanyam mɨle rɨrɨrɨnd singi sɨ gasa dɨde sɨ b'angga teyeniny Godɨm pɨlwa, onggɨt mɨlet makwa rɨrɨr e onggɨtyam ewangaya rɨgamna kukɨp ke nonykok kupkakupka kɨlkesa omɨny. \v 10 Sɨ onggɨt naskanyam yɨtɨt ingaena yiyeny re odede gɨm ke b'ingawa mɨle nena im, opi re owou gatab ɨ onaya gatab ɨ dɨde b'engabenga ɨseka mɨle gatab. Ajɨ ra onggɨtyam wɨn ik dem rɨdenat ra sisɨl outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt pɨta tainy, sɨ onggɨtyam naskanyam mɨle opima seg taukanj dem. \s1 Kerisomna Kus ke Sɨ Omnɨka gatab Yɨt \p \v 11 Sɨ Keriso re kea yɨna mopyam sɨ rɨga na awonj b'ogɨl gasam rɨnsim re yu pɨta auka wuweny. Ɨ Ton kea ket b'ɨgarkonj ukoijog dɨde rɨrɨrkɨpjog sɨ omnɨkapu yɨna plaimet wa rɨnte re ma rɨgaina yɨm ke orangi e yɨbɨm. Sɨ ɨtemb yɨna plaimet re ma onggɨt otobarki gowukoi kae, ajɨ pumb tungg nate yɨbɨm. \v 12 Ɨ Ton onggɨt yɨna plaimet wa b'ɨgaronj, dɨde ket Ton yɨpapyam dadal ngɨrpu kesa meraina negɨr mɨle erabinonj re ma goutɨmna kus kena o kau b'ɨgamna kus kena ajɨ Tinajog kus kena. Ɨ ɨngkenaemb Ton ket meranɨm ɨmɨnjogɨm yomnonj yɨrkokar okatam. \v 13 Ɨ naskanyam God ma outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt wɨrand yɨna sɨ rɨgap odede gasa kenaemb kɨl kɨma auki rɨga ɨsanka eyenento yɨna omnɨkam, opi re goutɨmna kus o rɨgayam kaumna kus o konggayam kau b'ɨgamna imbrɨki bila. Ɨ onggɨt mɨlet kea rɨga wa pɨlke kɨl awɨr amnɨkeneninonj. \v 14 Sɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨnga yete re dadal ngɨrpu kesa yɨbɨm, Tonɨt Kerisond wɨp yiyonj, ɨ onggɨt Tina wɨp iyena kena Keriso Tilenggyam Tina jɨ kus kɨma b'akawonj b'injawa kesa yɨna sɨ gasam Godɨm pɨlwa. Sɨ onggɨt Tina kusɨt ɨmɨnjog danda kɨma rɨrɨr e meraina kukɨp ke nonykok kɨlkɨp kesa tamnɨkiny ujɨmna negɨr omnɨka mɨle ke. Nokɨm da ɨdenat men yilo Godɨnd b'obogɨl ewangaya yiyu. \p \v 15 Sɨ onggɨt penaemb Ton sisɨl outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt wɨrand ɨnyɨnyɨnd yɨr iyena rɨga awonj God dɨde rɨga ganggand. Ɨ Ton ket uj awonj onggɨt negɨr mɨle ɨrabam rɨna re rɨgap omnɨka eyenento naskanyam outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt wɨrand. Nokɨm da ɨdenat rɨga yena re God ara emokinonj, ton b'ogla owabɨnsi dadal ngɨrpu kesa b'ogɨl rɨna re God tɨrɨr amninonj okawam. \v 16 Mop nokɨp ra yɨpa rɨgat ti rɨgawar wa tɨrɨr yɨt terarau, onggɨtyam tina yɨt ɨta ɨmɨnjogɨm tainy dem ra ton uj okas. \v 17 Sɨ ɨtemb tɨrɨr omni yɨt ɨdenate rɨrɨrkɨp tainy ra onggɨt rɨgat uj okas. Mop nokɨp onggɨt tɨrɨr omni yɨtɨm re ma ɨta danda tainy b'ingawam ra ɨtemb rɨga yilo ɨbɨm yet re tɨrɨr yɨt yoramitonj. \v 18 Sɨ onggɨt mop penaemb naskanyam outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt toda makwa ke wɨko omnɨkam b'atomonj kus kesa. \v 19 Mop nokɨp Mose naska komkesa b'ingawa yɨt komkesa rɨga wa usekainonj re gog yɨt rɨrɨr nat. Seg ket ton kau b'ɨga waina kus [ɨ gout waina kus] yɨpand nyɨ kɨma akasinonj, ɨ ket kuskus mamoi ngɨi ke dɨde yisop wul petam ke gog peba dɨde komkesa rɨga ɨsanka eyeninonj. \v 20 Ɨ ket Mose yindonj da, “Ɨtemb kus re onggɨt outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt ɨmɨnjog omnam mal e rɨna re God wen engainonj yɨmta undokam.” \v 21 Ɨ odede yɨpa wɨp nya kena ton kus ke ɨsanka eyeninonj sɨ omnɨkapu yɨna plaimet dɨde kwa komkesa yɨna gasa rɨna re engaenento onggɨt yɨna plaimetɨnd sɨ omnɨkam. \v 22 Sɨ momta komkesa gasa re kus kena kɨlkɨp kesa aukenento gog yɨt rɨrɨrɨnd. Sɨ kus ɨgmarki kesand makwa opima negɨr mɨle awɨr taukanj. \s1 Kerisomna Uj kae Negɨr Mɨle Awɨr Omnɨkam \p \v 23 Sɨ onggɨt paemb yɨnamet dɨde komkesa yɨna gasa rɨnsim re onggɨt metɨnd wekeny b'ogla kɨlkɨp kesa taukanj odede b'angga kus ke. Ajɨ onggɨt gowukoyɨmna komkesa yɨnamet dɨde yɨna gasa re ɨmɨnjog yɨna gasa waina wɨngata im rɨnsim re wekeny de pumb tungg wa. Sɨ onggɨtyam ɨmɨnjog pumb tunggɨmna yɨna gasa b'ogla kɨlkɨp kesa raukine b'ogɨljog sɨ kus ke ajɨ ma odede e ɨt re sɨ b'angga kus ke re dɨde. \v 24 Ɨ gowukoi yɨnayɨna pɨpmet re onggɨtɨm jaba wɨngata e yɨbɨm rɨnte re ɨmɨnjog yɨnayɨna pɨpmet yɨbɨm de pumb tunggɨnd. Sɨ Keriso maka b'ɨgaronj onggɨt rɨgaina yɨm ke omnɨki yɨnayɨna pɨpmet wa. Ajɨ Ton ade b'ɨgaronj yɨnayɨna pɨpmet wa pumb tunggɨnd, ɨ ket yu meranɨm onyiti yɨbɨm Godɨm wɨpɨnd. \v 25 Ɨ gowukoi yɨna mopyam sɨ rɨgap kemag weanjweanj yɨnayɨna pɨpmet wa b'ɨgarenento b'angga kus kɨma na, ajɨ ma towaina kus kɨma na. Ajɨ Keriso pumb tungg yɨnayɨna pɨpmet wa b'ɨgarkonj re ma jogjogpyam Tilenggyam sɨ gasam b'akaena mana Godɨm pɨlwa. \v 26 Sɨ rada Ton b'ogɨl e jogjogpyam Tilenggyam b'atkaeny yɨna mopyam sɨ rɨga pɨla, Ton keako jogjogpyam na uj ma b'ɨdgotnena yokatenonj gowukoi otomapu ke ngɨrpu yu. Ajɨ Ton gowukoi undwatapu wɨnɨnd pɨta awonj re nok mana da ɨdenat Ton yɨpapyam ngɨrpu kesa sɨ gasam Tilenggyam b'atkau Godɨm pɨlwa rɨgaina negɨr mɨle awɨr omnɨkam. \v 27 Sɨ ɨtemb re get ke oramiti yɨt e da rɨga b'ogla yɨpapyam uj okas, ɨ onggɨt kak ke ket ton b'ogla b'ɨsagɨka daka kwa okas Godɨm wɨpɨnd. \v 28 Sɨ Keriso todaka odede yɨpa wɨp nya kena yɨpapyam uj awonj, ɨ ɨngkenaemb ket Godɨm pɨlwa sɨ gasam b'akawonj jogjog rɨgaina negɨr mɨle urowatam. Ɨ kwa Ton nɨmogɨm pɨta tainy dem ra ma negɨr mɨle urowata ma. Ajɨ Ton yɨrkokar okawa mim rɨga tatupiny dem yepim re Tin gar singi kɨma yɨr yungaenenyi. \c 10 \s1 Keriso Yɨpapyam Sɨ Mɨle Yundwatonj \p \v 1 Ɨ gog yɨt re b'ogɨl gasa wa wɨngata nena e rɨnsim ra warɨ tui. Ɨ ɨtemb gog yɨt re ma ɨmɨnjog kɨp kɨma omnɨkam gasa e. Sɨ onggɨt paemb nangga ma jɨ rɨgap kemag weanjweanj usausapyam sɨ b'angga teyenenanj Godɨm pɨlwa gog yɨt rɨrɨrɨnd, ajɨ onggɨt mɨlet makwa rɨrɨr im rɨga rɨrɨrkɨpjog kɨlkɨp kesa tamnɨkiny yepim re wuweny Godɨm ewangayam. \v 2 Ɨ rada kea gog yɨt mɨlet rɨga rɨrɨrkɨpjog kɨlkɨp kesa amnɨkinonj, ton kakoa seg aukɨto Godɨm pɨlwa sɨ gasa iyenam. Mop nokɨp Godɨnd ewangaya rɨgap makwa opima towaina negɨr mɨle gatab negɨr ke epɨndenanj towaina kukɨp ke nonykokɨnd, nokɨp re ton yɨpapyam sɨ mɨle yomnɨko, sɨ ɨngkaimemb ton kɨlkɨp kesajog auki wekeny. \v 3 Ajɨ re ton kemag weanjweanj sɨ gasa eyenento Godɨm pɨlwa, sɨ ton kea kemag weanjweanj \m nonyɨk amdenento towaina negɨr mɨle. \v 4 Mop nokɨp rɨgayam kaumna kus o goutɨmna kus ke re makwa rɨrɨr e negɨr mɨle eomnenam. \p \v 5 Sɨ onggɨt paemb re Keriso ikonj onggɨt gowukoi wa, Ton yindonj Godɨm pɨlwa da, \q1 “Man maka singi aenot sɨ b'angga dɨde owou sɨ gasa rɨna re rɨgap eyenento Mor pɨlwa. \q2 Ajɨ Man ɨta ongonjenyɨt Koina jɨ Kornɨm sɨ omnɨkam. \q1 \v 6 Ɨ kwa Man maka sam aenot \q2 kupkakupka b'angga imbrɨka sɨ mɨle dɨde nɨnda negɨr mɨle eomnenam sɨ mɨle. \q1 \v 7 Ɨ Kon ket nindond da, ‘O God! Yɨr de, \q2 Kon kea netkond dɨkɨnd Moina singi omnɨkam, \q2 odede rɨngmim re yɨna peband ɨrɨki wekeny Kor gatab.’” \m \v 8 Sɨ nangga ma jɨ da rɨgap kea sɨ gasa eyenento Godɨm pɨlwa gog yɨt rɨrɨrɨnd, Keriso onggɨt peband pumb ke odede yindenonj da, “Man maka singi aenot sɨ b'angga dɨde owou sɨ gasa rɨna re rɨgap eyenento Mor pɨlwa. Ɨ kwa Man maka sam aenot kupkakupka b'angga imbrɨka sɨ mɨle dɨde nɨnda negɨr mɨle eomnenam sɨ mɨle.” \v 9 Ɨ kwa onggɨt kak ke Ton yindonj da, “Yɨr de, Kon netkond Moina singi omnɨkam.” Sɨ Ton onggɨt yɨt ke naskanyam outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt awɨr yomnonj, nokɨm da ɨdenat Ton ɨtlis nɨmogɨm outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt. \v 10 Sɨ onggɨt Godɨmna singi kenaemb Yesu Keriso yɨpapyam Tinajog jɨ meranɨm sɨ omnɨkam yoramitonj Godɨm pɨlwa, ɨ ɨngkenaemb ket Ton men yɨnam nomninonj. \p \v 11 Ɨ naskanyam outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt rɨrɨrɨnd komkesa yɨna sɨ rɨgap bibɨr weanjweanj onyiti Godɨnd ewangaya yiyeneno, dɨde kwa usausapyam yɨpa rɨrɨrkɨp sɨ gasa eyenento Godɨm pɨlwa. Ajɨ onggɨt sɨ gasap re makwa rɨrɨr na negɨr mɨle awɨr omnɨkam. \v 12 Ajɨ meraina sɨ rɨga Yesu Keriso yɨpapyam dadal ngɨrpu kesa sɨ gasa yiyonj Godɨm pɨlwa rɨgaina negɨr mɨle eomnenam. Ɨ Ton ket juwai kɨma pɨpmetɨnd omitonj Godɨmna yɨmjog yɨm tab ke. \v 13 Ɨ amaemb de Ton Keriso wɨn yɨr ungawa yiyeny, ngɨrpu ra God onggɨt Kerisomna komkesa geja rɨga gou wa tamniny dem dɨde taramisiny dem Tina pɨs wɨrand Tina danda ondratenam towa kumbɨnd. \v 14 Mop nokɨp Ton yɨpaina sɨ mɨle kena dadal ngɨrpu kesa ten rɨrɨrkɨpjog amninonj yena re Ton yɨnam amninonj. \p \v 15 Sɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨnga Toda kwa ɨta onggɨt gatab yɨr ungata yɨt yopureny mera pɨlwa. Sɨ Ton ket naska ɨja emb jɨ yindeny da, \q1 \v 16 “Ɨ Yonggyam God yindeny da, ‘Ɨntemb jɨ Kon onggɨtyam outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt omnɨken, Ju rɨga, ton kɨma \q2 ra ɨtemb obagendi wɨn ik dem. \q1 Sɨ Kon opima Koina gog yɨt taramkinyɨn towaina garɨnd, \q2 ɨ Kon kwa onggɨtyam Koina gog yɨt opima terɨkinyɨn towaina nonykokɨnd towanɨm ongwatenam.’ \q1 \v 17 Ɨ Kon makwa opima ket nonyɨnd tawameneninyɨn \q2 towaina negɨr mɨle dɨde towaina gog kesa kaokao mɨle.” \m \v 18 Sɨ rada Keriso kea onggɨtyam negɨr mɨle awɨr amninonj, sɨ Toda makwa ɨta ket b'usaya sɨ mɨle omnɨk negɨr mɨle eomnenam. \s1 Ara B'emoka Rɨrɨrɨnd Mɨmkam Wɨmena Wɨwenɨn \p \v 19 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Sɨ onggɨt paemb men rɨrɨr im ket moga kesa b'ɨgarkam Godɨmna yɨnayɨna pɨpmet wa de pumb tungg wa, nokɨp Yesu kea meraina negɨr mɨle erabinonj Tina kus ke. \v 20 Sɨ Yesu ket sisɨl yɨrkokarɨm nya yɨpangendonj meranɨm yɨnametɨnd ewɨrɨnti ukoi gutomgutom kobɨrgɨm kena b'ɨgarkam onggɨt yɨnayɨna pɨpmet wa. Ɨ ɨtemb ukoi gutomgutom kobɨrgɨm re Tina jɨ e rɨna re uj awonj wul b'agbagɨnd. \v 21 Ɨ mera ɨta ket ukoijog yɨna sɨ rɨga yɨbɨm komkesa Godɨmna rɨga yɨr ɨpkam. \v 22 Sɨ Yesu kea meraina garɨnd Tina kus ke ɨsanka niyeninonj, ɨ ɨngkenaemb ket meraina komkesa negɨrjog mɨle esekinonj rɨna re kukɨp ke nonykokɨnd wekenonj. Ɨ Ton kwa meraina jɨ daka kɨlkɨp kesa nyɨ ke eaukinonj. Sɨ onggɨt paemb men b'ogla ɨmɨnjog gar singi kɨma dɨde kupka gar ke utkunda ɨmjatena kɨma wowenɨn Godɨm wɨp wa. \v 23 Ɨ kwa men b'ogla b'obogɨl danda kɨma ɨmnɨnena kesa emorka yeyenenu warɨm b'ogɨl ɨsma rɨnte re men gar ke utkunda ke pɨtapɨta omnena yiyenyu. Mop nokɨp men rɨrɨr im Tin nony ɨjawam yet re tɨrɨr yɨt yopulitonj meranɨm okatam. \v 24 Ɨ dɨde kwa men b'ogla meralenggyam meralenggyam nony kubɨr raininum, nokɨm da ɨdenat men b'ugowa tuwenyɨn singi b'iyena mɨle dɨde b'ogɨl mɨle omnɨkam. \v 25 Ɨ kwa men goro yɨpand gɨlgɨl b'eoma gatab bond b'epinum odede rɨngmim re nɨnda rɨgap sɨram b'ɨrari kesa bondɨk yomnɨkenenyi. Ajɨ men b'ogla usausapyam b'ugowa wowenɨn sɨram b'ɨrari kesa b'eomapu wa menamenam, ra ket men yɨr ongong iyu da Kerisomna ɨtenda bibɨr re wus wa e auka ik. \p \v 26 Ɨ rada men kea ɨmɨnjog yɨtkakɨm wumɨr okati im wekenyɨn, ɨ onggɨt kak ke ra ket kwa men meraina singim pɨlke negɨr mɨle omnɨka teyenindam, sɨ maemb ɨta ket yɨpa sɨ gasa komb ɨbɨm sɨ omnɨkam onggɨtyam negɨr mɨle eomnenam. \v 27 Sɨ odede rɨgam awɨr e kwa nangga b'ogɨl e yɨbnau yɨr ungaukam, ajɨ tinɨm yɨr ungaukam ra moga kɨma God ma b'ɨsagɨka mɨle e dɨde b'ɨrmatena kɨma wul dɨmɨl e rɨnte re ongonjeni yɨbɨm eomnenam yepim re Godɨnd kak yɨaenenyi. \v 28 Ɨ kesam peba wɨnɨnd, yet ra Mosemna gog yɨt erbek, ɨ kwa ra nɨmog o nowa rɨga yɨr ungata yɨt tapurenanj, sɨ onggɨtyam towaina yɨr ungati yɨt ke ton b'ogla kear kesa uj okas. \v 29 Sɨ kesam peba wɨnɨnd gog yɨt erbeka rɨgap odede naemb jɨ ukoi bebɨg okatena teito. Sɨ wɨn b'obogɨl onggɨtyam mɨle gatab nonyɨk b'amdeninam. Ra yɨpa rɨgat Godɨmna B'ɨga Kerisond ɨsnawa kesa gou wa omneny, ɨ ra Tina outɨnti tɨrɨr omnijog mal kus yɨna kesa omneny rɨnggɨt kusɨt re tin yɨna yomnonj, ɨ dɨde ra wurar ogonayam Yɨnayɨna Wɨngawɨngand negɨr yɨt ke omneny, sɨ rɨdede ukoijog bebɨg im ton takasiny dem? \v 30 Mop nokɨp men wumɨr im God ma onggɨtyam yɨtkak. Sɨ God yindeny da, \q1 “Kor maemb ten mɨra omnenam yepim re gejam nomnenyi. Sɨ Kon opima towa mɨra takainyɨn.” \m Ɨ Ton b'usaya yindeny da, \q1 “Yonggyam opima Tina rɨga ɨsagɨka teyeniny dem.” \m \v 31 Sɨ ɨtemb re moga kɨma e yilo Godɨmna yɨm kumb wa awowɨm Ti pɨlke b'ɨsagɨka okatam. \p \v 32 Sɨ wɨn nonyɨk amjina onggɨtyam naska wɨn gatab rɨdenat re God wen ngaya enyowainonj ɨ wɨn ket Yesund gar ke utkunda ke yokatonda. Ɨ dɨde onggɨt kak ke re wɨn jogjog b'ɨdgotnena kɨma b'ajobrena wuwenot, ajɨ wɨn kea gar ke utkundand mɨmkam ke wɨmena wuwenot. \v 33 Sɨ nɨnda wɨnɨnd rɨgap wen rɨga bajbajɨnd ɨngar kɨma eyenento jɨ malɨk omnɨkam dɨde bebɨg kɨma b'ɨdgotnena oramitenam. Ajɨ kwa nɨnda wɨnɨnd wɨn kea yingg akatentondam ton kɨma yepiya re odede yɨpa wɨp bebɨg akatenento. \v 34 Ɨ wɨn yɨpand b'ɨdgotnena akatenentondam sɨbɨbmet rɨga kɨma. Ɨ kwa re Yesund gar ke utkunda map rɨgap wainajog gasa ɨsanikesa ɨsambura eyenento, ajɨ wɨn kea sam kɨma odede negɨr mɨle wɨp awarkentondam. Mop nokɨp wa pɨlɨnd kea odede wumɨr yɨbnonj da wanɨm re b'ogɨljog gasa im wekeny rɨnsim ra dadal ngɨrpu kesa tekeny wanɨm ingaenam. \v 35 Sɨ onggɨt paemb wɨn goro b'ɨtɨskokindam onggɨtyam waina moga kesa gar ke utkunda mɨle. Nokɨp onggɨt mɨlet opima ukoijog b'ogɨl mɨra wa tetiyainy dem. \v 36 Sɨ wɨn b'ogla mɨmkam wɨmena tuwenyɨt, nokɨm da ɨdenat wɨn Godɨmna singi mɨle omnɨka teyenindam, ɨ ɨngkek ket wɨn takatenindam nangga na re God tɨrɨr yɨt yoramitonj wanɨm ogonam. \v 37 Mop nokɨp yɨna pebat ɨja emb jɨ yindeny da, \q1 “Sobijogjog wɨn kak ke, \q2 yete re ik, Ton ɨta ik. Ɨ Ton ma ɨta wɨn iplongkis. \q1 \v 38 Ajɨ Koina negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga re gar ke utkunda nena kae wɨmena okateny dem. \q1 Ɨ ra ton mogamoga kaknyakaknya ɨtendena yik, \q2 Kon ma ɨta tinɨm gar sam taenyɨn.” \m \v 39 Ajɨ men re ma odede rɨga im yepim re mogamoga kaknyakaknya ɨtendena wuweny ngɨrpu negɨr okasi. Ajɨ men re ɨmɨnjog gar ke utkunda rɨga im, sɨ men ɨta kupkakupka yɨrkokar okasu. \c 11 \s1 Gar ke Utkunda Mɨle \p \v 1 Ɨ gar ke utkunda mɨle re ɨmɨnjog omnena mɨle e nangga e re warɨm b'ogɨl ɨsma yɨbɨm, dɨde kwa gasa nony ke ɨmɨnjogɨm ɨmjata mɨle e rɨnsim re maka yɨr ongong eyenanj yɨrjog ke. \v 2 Sɨ God onggɨt gar ke utkunda mɨle kena yɨr \m ungata mɨle rɨga wa akaeneninonj yepiya re kesam peba wɨnɨnd wekenonj. \p \v 3 Ɨ men gar ke utkunda kae wumɨr yokatenyu da God kupka wub ake gowukoi Tina yɨt kena atobarkonj. Sɨ onggɨt paemb nangga im re yu men yɨr ongong eyenindam re ɨngkenaemb aukɨto nangga im re men ma rɨrɨr im yɨr ongongɨm. \p \v 4 Ɨ Abel gar ke utkunda kena b'ogɨljog sɨ gasa yoramitonj Godɨm pɨlwa, ajɨ Kain re ma b'ogɨljog sɨ gasa na yoramitonj nokɨp ton gar ke utkunda kesa na. Sɨ God Abelɨm gatab yɨr ungata yɨt yindonj da ton re negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga e, nokɨp God kea b'ogɨl yɨt kɨma emjasinonj tina sɨ gasa. Ɨ nangga ma jɨ da ton kea b'ila uj awonj, ajɨ ton ɨta onggɨt gar ke utkunda ke yɨtnono aena yikeny men ouyaenam. \v 5 Ɨ re God Enokɨmna gar ke utkunda yɨmjatonj, sɨ Ton ket Tin yurowatonj onggɨt gowukoi ke. Sɨ Enok maka uj yɨr yongonj. Sɨ yɨna peband ɨja emb jɨ yindeny da, “Ɨ makwa yɨpa rɨgat tin yodaronj, nokɨp Godɨt tin yurowatonj onggɨt gowukoi ke.” Mop nokɨp naskand re ton onggɨt gowukoyɨnd yɨbnonj, yɨna pebat kea odede yɨr ungata yɨt kɨma tin yɨmjatonj da, “Ton Godɨnd samɨm yomnɨkenenonj.” \v 6 Ɨ yet ra maka gar ke utkunda oramis, ton makwa rɨrɨr e Godɨm sam okaenam. Mop nokɨp yet ra Godɨm pɨlwa menon okas, ton b'ogla gar ke utkunda ke yemjat da God re ɨta yɨbɨm ɨ dɨde Ton opima mɨra agoniny yepim re Tin ɨmɨnjog oraka yiyenyi. \v 7 Ɨ Nowa gar ke utkunda kena Godɨm pɨlke ingawa yɨt akasinonj rɨna re ton makwa ke yɨr anginonj. Ɨ ton ket ɨtemb Godɨmna ingawa yɨt gatab moga kɨma yɨsnaenenonj tina garɨnd, sɨ ton ket yɨpa ukoi gɨga yorangonj ti b'ɨgawar kɨma ngɨwɨrɨm pɨlke b'awaentam dɨde ket yɨrkokar okatam. Ɨ ton onggɨt gar ke utkunda mɨle kenaemb gowukoi rɨga wa negɨr ma b'ɨsagɨka yoramitonj, dɨde ket onggɨt gar ke utkunda mɨle ke ton Godɨm pɨlke negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ yowabɨntonj. \p \v 8 Ɨ re God Abraamɨnd ara yemokonj menonɨm de onggɨt tungg wa rɨnte ra ton tinɨm owabɨnjis, ton kea gar ke utkunda ke ɨtemb God ma ara emoka yundokonj. Ɨ re ton ti tungg ke yiwatonj, ton maka wumɨr awonj rɨtade re ton menon yokatonj. \v 9 Ɨ re ton onggɨt Godɨmna tɨrɨr omni tungg wa opendonj, ton gar ke utkunda ke ɨja na plaimetɨnd wɨmena yikenonj odede rɨngma ra b'enga tungg ke rɨga plaimetɨnd yiyoyoi wɨmena ikeny. Ɨ kwa ton Isak ake Yakob kɨma yɨpand wɨmena yikenonj yepiya re yɨpaina Godɨmna tɨrɨr omni yɨt yokatonda yɨpand gɨlgɨl owabɨntam. \v 10 Mop nokɨp Abraam ɨna dadal ngɨrpu kesa ɨmnɨneni kesa pɨpmetɨnd orangi taun yɨr ungauka yiyenenonj rɨna re God yɨsamkonj ɨ ket yorangonj. \v 11 Ɨ nangga ma jɨ da Abraam ti kongga Sara kɨma re kea b'ɨga orakam wɨn mogjog ɨgoukena yiyonda, ajɨ ton gar ke utkunda ke b'ɨga orakam danda yokatonj. Mop nokɨp ton kea Godɨnd gar ke utkunda ke yɨmjatenonj yet re tɨrɨr omni yɨt ti yokawonj. \v 12 Sɨ onggɨt paemb onggɨt yɨpaina rɨga Abraamɨm pɨlke yet re b'ɨga orakam danda kesa midjog na yɨbnonj, jogjog b'ɨga b'usmurento odede opi re wubɨnd jogjog ɨki re dɨde, ɨ kwa odede opi re sɨpa gatend ogenka kesa jogjog jimiya re dɨde. \p \v 13 Ɨ komkesa ɨnsimemb jɨ rɨga opi re gar ke utkundand wɨmena wuwenonj, ton maka onggɨtyam gasa akatento rɨna re God towa tɨrɨr omni yɨt ogona eyeninonj. Ajɨ ton onggɨtyam gasa yɨr ongong nena eyenento ɨ simesime amnenento pajapaja, ɨ dɨde ton towalenggyam b'agenaenento da ton re onggɨt gowukoyɨnd obayam im dɨde tungg tɨb kesa rɨga im. Ɨ ton ket kea komkesa uj aukɨto. \v 14 Sɨ nangga pena ton b'agenaenento da obayam im dɨde tungg tɨb kesa rɨga im, nokɨp ton oraka yiyeneno re towainajog tungg na. \v 15 Sɨ rako ton onggɨtyam gowukoi towainajog tungg nonyɨk yiyeneno ɨtendam rɨna re ton yɨraro, towanɨm keako b'ogɨl gangga na awonj onggɨt towainajog tungg wa ɨtendam. \v 16 Ajɨ ton re otomantijog towainajog tungg na gar singi kɨma yɨr ungawa yiyeneno rɨnte re yɨbɨm pumb wa. Sɨ onggɨt penaemb God maka ten ɨngar ke akasinonj, re ton Tin yogenaeneno da “Sowa God”. Mop nokɨp Ton kea towanɨm yɨpa taun yongonjenonj towanɨm wɨmenam. \p \v 17 Ɨ re God Abraamɨnd yotonkitonj tina gar ke utkunda gatab, ton kea gar ke utkunda ke Isakɨnd sɨ b'anggam yiyonj Godɨm pɨlwa. Sɨ ton ɨntemb jɨ rɨga yet re Godɨmna tɨrɨr omni yɨt akasinonj, ɨ Godɨm pɨlwa sɨ b'anggam yiyonj re tina lesmɨta b'ɨga na. \v 18 Sɨ God Abraamɨnd yomnonj da, “Kon Isakɨm pɨlke b'usmureni b'ɨga nena im moina b'ɨgam tagenainyɨn.” \v 19 Sɨ Abraam kea ɨmɨnjog ke yɨmjatonj da God rɨrɨr e Isakɨnd uj ke utnyis. Sɨ onggɨt gatab wɨngata yɨt ɨja emb jɨ da Abraam b'usaya Isakɨnd uj ke yokatonj. \v 20 Ɨ Isak daka gar ke utkunda kena Yakob ake Esau b'ogɨl amnonj rɨnsim ra warɨ towanɨm pɨta taukanj. \v 21 Ɨ Yakob gar ke utkunda ke Yosepɨmna b'ɨga nɨmog yɨpayɨpa b'ogɨl amnonj, re ton uj momtand yɨbnonj. Ɨ ton ket tina kutɨp kumbɨnd b'ɨrmekiti yɨr opmitonj. \v 22 Ɨ Yosep gar ke utkunda ke Ju rɨga waina Ejipt ke iwata gatab God ma yɨtkak nonyɨk yomdonj tina uj momtand, ɨ ket Ju rɨga engainonj tina kak gatab da, “Ra wɨn iwasya, wɨn koina kak eyindam dem wɨn kɨma.” \p \v 23 Ɨ Mosemna b'u ake mog gar ke utkunda ke towa b'ɨga Mosend yegitonda nowa mobi kɨma, re ton ukendonj. Mop nokɨp ton yɨr yongonda re otomantijog b'ɨga na. Ɨ odede mɨle ke ton kingɨmna b'ingawa yɨt yerbekonda, ajɨ ton maka tinɨm moga awonda. \v 24 Ɨ re Mose rɨgajog awonj, ton gar ke utkunda ke b'ɨsayonj tin ogenayam Ejipt kantri mopyam king Parao ma ngɨmngai b'ɨgamna b'ɨga ke. \v 25 Ɨ ton b'abagendonj Godɨmna rɨga Ju rɨga kɨma yɨpand b'ɨdgotnena yingg okatenam, ajɨ ton ma singi na sobijog ganggand negɨr mɨle kɨma sam okatenam. \v 26 Ɨ ton ɨmɨnjog ke yɨmjatonj da Keriso map b'ɨdgotnena okatena re ukoijog e, ajɨ komkesa Ejipt kantri b'ogɨljog gasa re ma ukoijog im. Mop nokɨp ton yɨr yikenonj re warɨ Godɨm pɨlke mɨra okata mana. \v 27 Ɨ Mose gar ke utkunda ke Ejipt kantri yɨraronj, ajɨ ton maka Ejipt kantri mopyam king Paraomna soro moga yuwadonj. Mop nokɨp re ton Godɨnd yɨr yongonj yena re rɨgap ma rɨrɨr e yɨrjog ke yɨr ongongɨm, ton kea danda yokatenonj bebɨg wɨngɨrɨnd moga kesa Godɨmna yɨt yɨmta undokam. \v 28 Ɨ kwa Mose gar ke utkunda ke Ju rɨga engainonj uj ɨgwanta gatab mɨle omnɨkam dɨde met mora yɨu pumb ke dɨde gou ke kus ɨsnɨkam. Nokɨm da ɨdenat uj ondrɨkayam anerut maka Ju rɨga waina naskajog ukki leo b'ɨga uj tandrɨkiny. \v 29 Ɨ re Ju rɨgap Ejipt ke opekto, ton gar ke utkunda kena Kuskus Sɨpa ɨjendo odede rɨngmim re rɨgap gɨl nya wuweneny. Ajɨ re Ejipt rɨgap b'atonkitto Ju rɨga pɨla menonɨm onggɨt sɨpand, ɨ sɨpa nyɨwɨt ten ekangɨnjinonj, ngɨrpu ton uj aukɨto. \v 30 Ɨ Ju rɨgap gar ke utkunda kena Yeriko taun bau ke ugumarena yiyeno seben (7) bibɨr kɨma, sɨ ket taun dɨr kea osmulitonj. \v 31 Ɨ re Yosuwa nɨmog rɨga etmɨkitonj Yeriko taun wa wɨgawɨga taun undongam, ɨ re taun rɨgap ten oraka eyeno yɨmɨnd usunatam, yɨpa yiyagyiyag iyenapu kongga Raab gar ke utkunda kena osiemb rɨga nɨmog gar ngɨmbla kɨma simesime amnonj, sɨ re Israel rɨgap Yeriko rɨga uj andrɨkto, ɨtomb kongga Raab maka negɨr yokatonj yɨpand ton kɨma yepiya re maka Godɨnd yɨmta yundokeneno. \p \v 32 Sɨ rɨngma, kon b'ogɨl im b'usaya nɨnda yɨt tapureninyɨn? Ɨ ra kon komkesa odede rɨga gatab yɨt tapureninyɨn, opi re Gideonɨm gatab ɨ Barakɨm gatab ɨ Samsonɨm gatab ɨ Yeptam gatab ɨ Dawidɨm gatab ɨ Samuwelɨm gatab ɨ dɨde bageyam wa gatab, sɨ wɨn re kutjog e tainy yɨt undwatam. \v 33 Ɨ opimemb rɨga gar ke utkunda kena nɨnda geja kantri gou wa amnenento, ɨ ton gar ke utkunda kena negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle ke rɨga wɨp amnenento, ɨ ton gar ke utkunda kena gasa imda eyenento rɨna re God tɨrɨr amnɨkainonj towanɨm okawam, ɨ ton gar ke utkunda kena laiyon waina tugɨm epmɨndenento. \v 34 Ɨ ton gar ke utkunda kena moga kɨma wul dɨmɨl asoukenento, ɨ ton gar ke utkunda kena geja rɨgamna giri orkak ke ewaikenento, ɨ ton gar ke utkunda kena danda akatenento, re ton danda kesand wekenenonj, ɨ ton gar ke utkunda kena danda mop aukenento geja omnɨkand ɨ ket b'enga kantri ke geja rɨga b'ɨkenam amnenento towaina kantri ke. \v 35 Ɨ re nɨnda konggap gar ke utkunda yoramito Godɨm pɨlwa towaina uj rɨga gatab, sɨ God kea ket towaina rɨga utnɨkeneninonj uj ke towanɨm okawam. Ɨ kwa nɨnda rɨgap gar ke utkunda kena bebɨg kɨma b'ɨdgotnena akatenento, ajɨ ton kea b'ɨsaenento towanɨm ɨtrɨngendam onggɨt b'ɨdgotnenam pɨlke, nokɨm da ɨdenat ton tutnɨkanj dem b'ogɨljog yɨrkokarɨnd wɨmenam. \v 36 Ɨ kwa nɨnda rɨgap gar ke utkunda kena odede b'ɨdgotnena akatento, opi re jɨ malɨk omnɨka mɨle dɨde kus kɨma ɨraska mɨle. Ɨ kwa daka nɨnda re gar ke utkunda kena sein kai ke ɨjobɨki dɨde sɨbɨbmetɨnd oramki wekenonj. \v 37 Ɨ nɨndap gɨmokɨp ke ɨdrɨki uj aukɨto, ɨ nɨndap so ke tabtab okangki uj aukɨto, ɨ nɨndap geja giri ke ɨpki uj aukɨto, ɨ nɨndap mamoi gɨm o gout gɨm b'ikoki wuwenonj. Ɨ nɨndap gasa kesa owoupa wuwenenonj ɨ rɨga wa pɨlke b'engabenga b'ɨdgotnena akatenento ɨ nenegɨr nya ke otonkena akatenento. \v 38 Sɨ gowukoi rɨga re ma rɨrɨrkɨpjog na aukenento gar ke utkunda rɨga kɨma wɨmenam. Sɨ opimemb gar ke utkunda rɨga bebɨg kɨma wɨmena wuwenenonj re wul kesa tungg nata ɨ rɨga kesa dor tungg nata ɨ gong bora nata ɨ dɨde kip bora nata. \p \v 39 Ɨ opimemb komkesa rɨga gar ke utkunda kena wɨmena tuwonj, sɨ ɨngkenaemb ket God ten yɨr ungata yɨt kɨma emjasinonj. Ajɨ ton makwa ke yokato rɨna re God tɨrɨr amninonj okawam. \v 40 Mop nokɨp God kea naska nata b'ogɨljog yɨt yɨsamkonj meranɨm, nokɨm da ɨdenat todaka b'ogla men kɨma yɨpand gɨlgɨl rɨrɨrkɨpjog taukanj. \c 12 \s1 Godɨmna Yɨmak Yɨt kɨma Bebɨg Oramka Mɨle \p \v 1 Sɨ onggɨt paemb meranɨm re odede wubɨnd rɨm pɨla jogjog yɨr ungata rɨga im wekeny meraina gar ke utkunda b'ɨkok gatab yepim re men ewatɨnti nowamanj. Sɨ men komkesa bebɨg gasa ratogɨkinum rɨnsim re ɨl ongnena niyenanj meraina b'ɨkok wɨngɨrɨnd. Ɨ dɨde negɨr mɨle b'eskokinum rɨnsim re danda kɨma patpat emorka niyenanj ena ognatenam. Ɨ men ket b'ogla mɨmkam ke b'ekinum Godɨmna oramiti b'ɨkokpu nya wa ngɨrpu de undwatapu mal wa. \v 2 Sɨ men adea de Yesum pɨlwa yɨr resokinum yet re gar ke utkunda mɨle yotomonj dɨde ket rɨrɨrkɨpjog yomnonj meranɨm. Ɨ Ton mɨmkam ke wul b'agbagɨnd b'ɨdgotnena yokatonj, ajɨ Ton maka ɨngar gatab ukoi ke yɨr yongonj. Mop nokɨp Ton samɨm aukenenonj re onggɨt gatab mana rɨna re God yoramitonj Ti wɨp ke. Ɨ Ton ket juwai kɨma pɨpmetɨnd omiti yɨbɨm Godɨmna wɨp omnenapu kasa yɨmjog yɨm tab ke. \v 3 Sɨ wɨn nony wuwene Yesum pɨlwa rɨja na re Ton mɨmkam ke odede b'ɨdgotnena akasinonj, re negɨr mɨle rɨgap Ti pɨlɨnd negɨrjog mɨle amnɨkento Tin ejgatenam. Nokɨm da ɨdenat wɨn maka danda kesa auka tuwenyɨt dɨde wɨn ket maka waina gar ke utkunda b'ɨkok ena tagnasindam. \p \v 4 Ɨ wɨn kea b'ajobrena tuwot negɨr mɨle gou wa omnenam, ajɨ wɨn makaima waina yɨrkokar b'akaindam kus ɨgmarka kɨma onggɨt negɨr mɨle kɨma geja omnɨkam. \v 5 Ɨ wɨn kea nony b'edattondam onggɨtyam b'ugowa yɨt rɨna re God wen amneninonj Tina b'ɨga pɨla da, \q1 “Kor b'ɨga! Goro tawaineninɨm ra Yonggyam mor pɨlɨnd yɨmak yɨt kɨma bebɨg taramiteniny dɨmdɨm omnɨkam. \q2 Ɨ goro gar bebɨg kɨma ena b'atɨgnatɨm ra Yonggyam samany mitiyou dɨmdɨm omnɨkam. \q1 \v 6 Mop nokɨp Yonggyam ten yɨmak yɨt kɨma im bebɨg oramka eyeniny dɨmdɨm omnɨkam yena re Ton singi eyeniny. \q2 Ɨ Ton opima ipowa eyeniny komkesa rɨga rɨna re Ton Tina b'ɨgam emjinonj.” \m \v 7 Sɨ wɨn b'ogla mɨmkam ke bebɨg akateninam dɨmdɨm awowɨm odede nony menamena kɨma da God odede mɨle ke nogenainy re Tinajog b'ɨga mim. Mop nokɨp komkesa b'uwarɨp opima towainajog b'ɨga wa pɨlɨnd yɨmak yɨt kɨma bebɨg oramka eyenauranj dɨmdɨm omnɨkam. \v 8 Ɨ rada God maka wen bebɨgɨnd taramiteniny dɨmdɨm omnɨkam, wɨn ma Godɨmna owabɨnti b'ɨga im ɨ wɨn ma Tina ɨmɨnjog b'ɨga im. Mop nokɨp komkesa b'ɨga opima towainajog b'u wa pɨlke bebɨg akatenanj dɨmdɨm awowɨm. \v 9 Ɨ kwa daka mera opima gowukoi merainajog b'uwar yepiya re mera pɨlɨnd yɨmak yɨt kɨma bebɨg aramkenento dɨmdɨm omnɨkam. Sɨ nangga ma jɨ da ton kea mera pɨlɨnd bebɨg aramkenento, men kea ten esnaenentondam. Sɨ rɨngma, rɨdede ukoi kana im men b'obogɨl onggɨtyam bebɨg gar singi kɨma takatenindam rɨnsim re meraina wɨngawɨnga ke B'uɨt mera pɨlɨnd aramiteniny dɨmdɨm omnɨkam. Sɨ ra men odede b'obogɨl takatenindam, men opima ngɨrpu kesa yɨrkokar wɨmena tuwenyɨn. \v 10 Ɨ meraina gowukoi b'uwarɨp mera pɨlɨnd yɨmak yɨt kɨma bebɨg aramkenento re sobijog gangga kɨma na dɨde odede nya kena ɨt re b'ogɨljog na towaina nony menamena ke. Ajɨ God mera pɨlɨnd bebɨg aramiteniny dɨmdɨm omnɨkam re ma odede im opi re meraina b'uwar re dɨde ajɨ b'ogɨljog im meranɨm. Nokɨm da ɨdenat Tina yɨnayɨna mɨle men yingg takatenindam. \v 11 Ɨ yepiya ra yɨmak yɨt kɨma bebɨg takatanj dɨmdɨm awowɨm, onggɨt wɨnɨnd towanɨm makwa opima odede wɨp taukanj da b'ogɨl sam kɨma im ajɨ kopa b'angnena kɨma im. Ajɨ yepiya ra onggɨt bebɨg okatena ke b'atouyaenenanj, onggɨt b'auyaena kak ke ton opima negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle tamnɨkenenanj, ɨ ɨdenatemb ket ton b'ogɨl ngɨmbla kɨma mɨlend wɨmena tuweny. \p \v 12 Sɨ onggɨt paemb nangga ma jɨ da wɨn kea nɨnda bebɨg ke gɨm yarɨm aukɨtondam waina gar ke utkunda b'ɨkok wɨngɨrɨnd, wɨn b'ogla b'usaya danda takasindam b'ɨkokɨm. \v 13 Ɨ wɨn b'ɨkinam dɨmdɨm gar ke utkunda nyawɨnd rɨna re Keriso yongonjenonj. Nokɨm da ɨdenat pɨs kobkob pɨla wɨngawɨnga ke kopa kɨma rɨga maka gomgom rɨga taukanj, ajɨ ton b'ogla onggɨt kopa ke b'ɨtɨsakkanj dɨde ket danda kɨma gar ke utkunda ke b'ɨtkenanj. \s1 Nonony Yɨtkak dɨde B'ingawa Yɨtkak \p \v 14 Ɨ wɨn b'ogla komkesa rɨga kɨma ngɨmbla omnɨkam dɨde yɨna yɨrkokarɨnd wɨmenam nya oraka teyenindam. Sɨ onggɨt yɨna yɨrkokarɨnd wɨmena kesa makwa yɨpa rɨgat rɨrɨr e Yonggyamɨnd yɨr ong dem. \v 15 Ɨ wɨn yɨr kɨma wuwene rɨka ɨta yɨpa rɨga yɨbɨm wa wɨngɨrɨnd yete re bebɨgjog yɨbɨm God ma wurar okatam. Ɨ kwa wɨn yɨr kɨma wuwene rɨka ɨta yɨpa rɨga yɨbɨm wa wɨngɨrɨnd yete re negɨr guda kɨma wul ap pɨla wɨgawɨga ngornyangornya b'amka yikeny wa wɨngɨrɨnd ɨ ket bebɨg omnɨka eyeniny wa wɨngɨrɨnd, ngɨrpu ɨngkaemb ket ton jogjog rɨgaina wɨngawɨnga yɨrkokar negɨr omnɨka teyeniny. \v 16 Ɨ wɨn yɨr kɨma wuwene rɨka ɨta yɨpa rɨga yɨbɨm wa wɨngɨrɨnd yete re yɨgyɨg b'iyena mɨle omnɨka eyeniny ɨ Godɨnd ewangaya kesa wɨmena yikeny odede Esau re dɨde. Sɨ Esau tilenggyam tinajog nanyam b'ɨga nyɨ yosogonj yɨpaina pleto owou kena rɨnsim ra ton pop komkesa ti b'uɨmna gasa tawabɨnsiny. \v 17 Sɨ wɨn kesam peba ke wumɨr im da Esau kea yɨmta ke ti b'und yɨgekitonj onggɨt nanyam b'ɨgamna b'ogɨl owabɨntam, ajɨ ti b'u yɨsayonj. Nokɨp onggɨt wɨnɨnd Esaum re makwa yɨpa gangga awonj onggɨt nanyam b'ɨgamna b'ogɨl b'usaya ɨtendam ti pɨlwa rɨna re ton yosogonj, nangga ma jɨ ton pop yɨrekɨp kɨma oraka yiyenonj. \p \v 18 Ɨ wɨn tuwot re ma odede gowukoi pɨpmet wa na ɨt re Sinai dor re dɨde rɨna re Ju rɨgap yesopayo ɨ wul dɨmɨl b'ɨrmatenonj ɨ sɨbɨb dɨde sɨ gɨpar yɨbnenonj ɨ dɨde depu rɨb yikenonj. \v 19 Ɨ wɨn kwa maka tuwot odede bibol ɨpaya ara dɨde yɨtpɨam wa pɨlwa rɨna re Ju rɨgap Sinai dor paga ke utkundento. Sɨ re ton onggɨtyam ara utkundento, ton mogapɨp Godɨnd yɨgekeno da, “Goro kwa b'usaya sowa pɨlwa yɨt b'ɨtɨskokɨm.” \v 20 Mop nokɨp ton makwa rɨrɨr na okatam odede b'ingawa yɨt da, “Yet ra onggɨtyam dor tɨj, nangga ma jɨ da b'angga, tin daka ɨta gɨmokɨp ke uj ondrasya.” \v 21 Ɨ onggɨt dor ke pɨta auki mɨle re ma sobijog moga kɨma na, sɨ Mose daka yindonj da, “Kon ma sobijog moga kɨma e kaktɨtɨ aenyɨn.” \v 22 Ajɨ wɨn tuwot re Siyon dor wa na, ɨ yilo yɨrkokar Godɨmna taun wa na, ɨ pumb tungg Yerusalem taun wa na, ɨ dɨde ogenka kesa jogjog ten tausɨn (10,000) aneru waina diyamdiyam b'eomapu wa na. \v 23 Ɨ wɨn tuwot re naskajog ukki rɨgaina sosi wa na yaina nyɨ im re ɨrɨki wekeny de pumb tunggɨnd, ɨ komkesa rɨga wanɨm b'ɨsagɨka rɨga Godɨm pɨlwa na, ɨ dɨde negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨgaina wɨngawɨnga wa pɨlwa na yepiya re kea rɨrɨrkɨpjog aukɨto. \v 24 Ɨ kwa wɨn tuwot re Yesum pɨlwa na yete re sisɨl outɨnti tɨrɨr omnijog yɨtɨmna ɨnyɨnyam yɨr iyena rɨga yɨbɨm God dɨde rɨga ganggand, ɨ onggɨt ɨsanki b'ogɨljog kus wa na rɨnggɨtɨt re rɨgaina negɨr mɨle eomneninonj ajɨ ma ɨja e ɨt re Abelɨmna kus re dɨde rɨnggɨtɨt re mɨra omnenam yɨtnono aenonj. \p \v 25 Sɨ wɨn yɨr kɨma tekenyɨt, nokɨm da ɨdenat wɨn maka Tin ɨsaya yete re wen yɨtnono amneniny. Mop nokɨp rako Ju rɨgap maka rɨrɨr aukɨto b'ɨkenam Godɨmna negɨr ma b'ɨsagɨkam pɨlke, re ton Mosend yɨsayo yet re onggɨt gowukoi wa Godɨmna b'ingawa yɨt akainonj. Sɨ men rɨdede wɨp ukoijog bebɨg kɨma negɨr ma b'ɨsagɨka im takasindam, ra men Tin ɨsayu yete re men yɨtnono nomneniny pumb tungg ke? \v 26 Sɨ onggɨt wɨnɨnd re God yɨtnono aenonj Sinai dor ke, Ton kea gowukoi yuwongnenonj. Ajɨ yu Ton ɨja emb jɨ tɨrɨr omni yɨt yinj da, “Kon kwa yɨpapyam uwongnenyɨn ra ma gowukoi nena e dem, ajɨ kwa ɨta wub dem.” \v 27 Sɨ ɨt re yɨtkak “kwa yɨpapyam” nok ma pɨtakɨpɨnd yindeny da God ɨta komkesa Tina otobarki gasa tuwongneniny dem, ɨ ɨngkaemb ket teomneniny dem. Nokɨm da ɨdenat Ton uwongnena kesa gasa nena terarkiny dem. \v 28 Sɨ onggɨt paemb men Godɨnd sɨteket yɨt yamnenu, nokɨp men kea ɨtemb uwongnena kesa pumb tungg yokatonda Ti pɨlke. Ɨ dɨde men onggɨt sɨteket yɨt ke Tin gar sam kɨma yewangaenenyu ɨsnawa kɨma dɨde moga kɨma. \v 29 Mop nokɨp mera God re wul pɨla kupkakupka negɨr gasa eomnena rɨga e. \c 13 \s1 Kikitum B'ingawa Yɨt \p \v 1 Sɨ wɨn gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar b'ogla walenggyam walenggyam ɨmɨnjog nanyɨngganwar pɨla singi b'iyena mɨlend wɨmena tuwenyɨt. \v 2 Ɨ wɨn goro nony b'etɨdateninam tungg tɨb kesa rɨga b'obogɨl sam kɨma obai omnenam. Mop nokɨp odede mɨle kenaemb nɨnda rɨgap kea nonony kesa aneru b'obogɨl obai amnenento. \v 3 Ɨ wɨn b'ogla nonyɨk amdeninam sɨbɨbmet rɨga odede nony menamena kɨma da wɨda opima ton kɨma yɨpand sɨbɨbmetɨnd bebɨg kɨma wɨmena wuwenyɨt. Ɨ kwa wɨn b'ogla nonyɨk amdeninam rɨga yepim re rɨga wa pɨlke negɨrjog b'ɨdgotnena akatenanj odede nony menamena kɨma da wɨda opima ton kɨma yɨpand waina jɨwɨnd b'ɨdgotnena akatenindam. \v 4 Ɨ wɨn komkesa rɨga b'ogla waina molkongga mɨle dɨde molkongga pɨl b'asopaya mɨle tesnaenenindam, ajɨ goro onggɨtyam mɨle kɨlkɨl tamnɨkinam. Mop nokɨp God opima tesagɨkiny dem yɨgyɨg b'iyena rɨga dɨde gigɨr dɨde yɨgyɨg b'iyena mɨle rɨga. \v 5 Ɨ wɨn goro wulkɨp singind wɨmena tuwenɨm, ajɨ wɨn nony rɨrɨrkɨp na tekenyɨt nangga im re wa yɨmɨnd wekeny. Mop nokɨp God yindeny da, “Kon makwa ɨta men nony metɨdatenenyɨn. Ɨ Kon ma ɨta men kak mɨtɨaenyɨn.” \v 6 Sɨ onggɨt paemb men b'ogla ɨmɨnjog danda kɨma odede yɨna peba yɨt kɨma nendeninum da, \q1 “Yonggyam re kornɨm yɨm okawa rɨga e. \q2 Sɨ kon makwa ɨta moga taenyɨn \q1 Sɨ yete gɨm ke rɨgate nangga e omnɨk kor pɨlɨnd?” \p \v 7 Ɨ wɨn b'ogla nonyɨk amdeninam waina wɨp iyena rɨga yepiya re God ma yɨtkak wa usenenauto. Ɨ wɨn nony wuwene rɨdede na ton wɨmena tuwonj dɨde uj aukɨto, ɨ ɨngkaimemb wɨn towaina gar ke utkunda mɨle tataikenindam. \v 8 Ɨ Yesu Keriso re ɨnta yɨpa rɨrɨrkɨp yɨbɨm sɨm ke, yu ke dɨde warɨtawarɨta ngɨrpu kesa. \v 9 Ɨ komkesa b'engabenga ouyaena dɨde sisɨl wɨp ouyaena mɨlep wen goro nony kesa ramneninem dɨmdɨm nya ke b'enga tab wa wɨp iyenam. Mop nokɨp God ma wurar ke garɨnd danda okatam re b'ogɨljog e, ajɨ ma owou gatab gog yɨmta undoka kaim. Sɨ onggɨtyam owou gatab mɨle re kɨp kesa im. \v 10 Ɨ mera ɨta sisɨl yɨna sɨ b'angga imbrɨkapu kap, ajɨ yɨna sɨ rɨga wa awɨr e danda onggɨt kap ke sɨ b'angga ongongɨm yepiya re sɨ omnɨkapu yɨna plaimetɨnd wɨko omnɨka eyenento gog yɨt rɨrɨrɨnd. \v 11 Mop nokɨp yɨna mopyam sɨ rɨgap b'angga kus eyenento de yɨnayɨna pɨpmet wa re rɨgaina negɨr mɨle eomnena mana, ɨ daka onggɨtyam b'angga jɨ embrɨkenento re towaina wɨmenapu kemp tungg bau kena. \v 12 Sɨ onggɨt paemb Yesu daka kea Yerusalem taun mora bau ke b'ɨdgotnena yokatonj wul b'agbagɨnd uj awowɨm. Nokɨm da ɨdenat Ton Tinajog kus ke Tina rɨga yɨna tamniny. \v 13 Sɨ medaka ket b'ogla Yesumna ɨngar kɨma wul b'agbag yurowatenu dɨde ket meraina wɨmenapu kemp tungg ke ropekinum de bau wa Ti pɨlwa. \v 14 Mop nokɨp mera awɨr e yɨbɨm dadal ngɨrpu kesa wɨmenapu tungg dɨkɨnd gowukoyɨnd, ajɨ men ɨnte yɨr ungauka yiyenyu onggɨtyam dadal ngɨrpu kesa tungg wɨmenam rɨnte ra ik. \v 15 Ɨ Yesu re kea wul b'agbagɨnd sɨ yomnɨkonj. Sɨ onggɨtyam Tina sɨ omnɨki kenaemb men b'ogla ɨpendi kesa esourena sɨ gasa reyeninum Godɨm pɨlwa. Ɨ onggɨtyam meraina esourena sɨ gasa re meraina gar ke utkunda gatab rɨga wa danda kɨma pɨtapɨta omnena mɨle e da, “Kon Yesumna rɨga en.” \v 16 Ɨ kwa wɨn goro nony b'etɨdateninam rɨga wa pɨlwa b'ogɨl wɨko omnɨkam dɨde yingg iyenam nanggamog im re wa pɨlɨnd wekeny. Mop nokɨp odede mɨle re Godɨm b'ogɨl sɨ gasa im rɨngkae re God nony sam aukeneny. \p \v 17 Ɨ waina wɨngawɨnga ke wɨp omnena rɨga re towaina yɨrkokar ɨsɨngkandena kɨma im wen wɨngawɨnga ke yɨr ɨpka eyenanj odede nony menamena kɨma da ton b'ogla towalenggyam waina wɨngawɨnga gatab yɨt turowatenanj Godɨm pɨlwa. Sɨ onggɨt paemb wɨn b'ogla utkundeninam opimemb waina wɨp omnena rɨga ɨ dɨde towaina yɨt rɨrɨrɨnd b'akaena tuwenyɨt. Nokɨm da ɨdenat ton b'ogɨl gar sam kɨma wɨko omnɨka teyenanj ajɨ goro gar bebɨg kɨma. Mop nokɨp ra ton gar bebɨg kɨma wɨko omnɨka teyenanj, wɨn makwa opima b'ogɨl ɨsma yɨr tangindam onggɨt mɨle ke. \s1 Undwatapu Yɨtkak \p \v 18 Ɨ wɨn b'ogla yɨr opmiteninam sowa gatab. Mop nokɨp sɨn ɨmɨnjogɨm yɨmjatenyu da sowa ɨta b'ogɨl kukɨp ke nonykok, nokɨp ita wɨnɨnd sɨn b'akawa wuwenyɨn re b'ogɨl dɨmdɨm wɨko omnɨka mim. \v 19 Ɨ kon wen komkesa etenainyɨn onggɨt gatab yɨr opmitenam da God ken wanakana netend wa pɨlwa. \p \v 20 Ɨ mera Yonggyam Yesu, ɨt re ukoi mamoi yɨr ɨpka mopyam rɨga, kea kus yɨgmarkonj ngɨrpu kesa Godɨmna outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt rɨrɨrkɨp omnam, sɨ ɨngkenaemb ket ngɨmbla God Tin yutnyitonj uj ke. \v 21 Ɨ onggɨt Godɨt wen rɨrɨrkɨp ramnɨkin komkesa b'ogɨl gasa omnɨkam Tina singi rɨrɨrɨnd. Ɨ Ton kwa Yesu Kerisomna oramiti danda ke mera pɨlɨnd wɨko ramnɨkin rɨngkae ra ton sam okateny. Sɨ ɨtemb Yesu Keriso, Ti pɨlwa b'ogɨl ɨnyomarena dadal ngɨrpu kesa ngɨrpu kesa, ɨmɨnjog. \p \v 22 Kor nany dɨde yɨngganwar! Kon wen etenainyɨn b'obogɨl emorkam koina onggɨtyam b'ugowa yɨt, nokɨp kon ɨtemb leta yɨrɨken re ma pɨnjog e. \v 23 Ɨ kon wen wumɨr tamninyɨn da mera gar ke utkunda rɨga Timote ke sɨbɨbmet ke openjɨm. Sɨ ra ton wanakana ik kor pɨlwa, kon ɨta ton kɨma wen tadarinyɨn. \p \v 24 Ɨ wɨn koina wɨdaemb yɨt tamnenindam komkesa waina wɨp omnena rɨga wa pɨlwa dɨde komkesa yɨna rɨga wa pɨlwa. Ɨ Italiya ke gar ke utkunda rɨgap wen wɨdaemb yɨt amnenanj. \v 25 Godɨmna wurar komkesa wɨn kɨma.