\id ACT - Wipi NT -Papua New Guinea 2001 (web -2013) \h Ɨtaikena \toc1 Ɨtmɨkitijog Rɨga Waina Ɨtaikena Peba \toc2 Ɨtaikena Peba \toc3 Ɨtai \mt1 Ɨtaikena Peba \mt2 Ɨtmɨkitijog Rɨga Waina Ɨtaikena Peba \imt1 Isɨpkita Yɨtkak \ip Onggɨtyam peba ɨrɨka rɨga re Lukte yet re Luk ma Peba yɨrɨkonj. Sɨ ton onggɨtyam peba yɨrɨkonj re ma b'obogɨl isɨpmari e, ajɨ nɨnda rɨgap endenanj da rɨka momta A.D. siksti powa (64) kemag nat ɨ kwa nɨnda rɨgap da rɨka A.D. sebenti (70) kemag kak kena. Ɨ ton ɨtemb peba yɨrɨkonj re “Teopilom” pɨlwa na ajɨ men ma wumɨr im yetemb jɨ ɨmɨnjog rɨga. \ip Sɨ onggɨt pebat yisɨpkeny re God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt e rɨja na b'atobarkonj Ju rɨga wa wɨngɨrɨnd de Yerusalem taunɨnd dɨde warabag aukonj komkesa Yuda eriya wa ɨ Samariya wa ɨ dɨde komkesa gowukoi rɨga wa (1:8). \ip Ɨ dɨde Luk ton kwa singi e tina peba ogenka rɨga nonony omnam da gar ke utkunda rɨga re ma Roma gabmani mopyam rɨga wa pɨlwa geja omnɨka rɨga bobo im. Ɨ kwa Ju rɨga nonony amneninonj da Yesund gar ke utkunda mɨle re kesam peba rɨrɨrkɨpjog omnam e. \ip Sɨ Ɨtaikena peband re odede nowa ekalendi im auranj: \iq1 1) Ɨnte naskajog yisɨpkeny rɨngmana re Yesumna utnyita kak ke gar ke utkunda mɨle b'atomonj dɨde ket yikenonj Yerusalem taun wɨngɨrɨnd. \iq1 2) Ɨ ɨnte nɨmogɨm yisɨpkeny rɨngmana re ket gar ke utkunda mɨle warabag auka yikenonj nɨnda tungg nata Palestin wɨngɨrɨnd. \iq1 3) Ɨ ɨnte nowam yisɨpkeny rɨngmana re ket gar ke utkunda mɨle warabag auka yikenonj pajajog kantri nata ngɨrpu dea ta Roma kantri wa. \c 1 \s1 Otomapu Yɨtkak \p \v 1 Teopilo, koina naskanyam peba\f + \fr 1:1 \ft Luk naska yɨrɨkonj God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt. Sɨ ɨtemb tina naska peba re “Lukɨmna Peba” e.\f* wɨngɨrɨnd kon erɨkinond komkesa gasa otomapu ke rɨna re Yesu atomkinonj wɨko omnɨka dɨde ouyaena, \v 2 ngɨrpu onggɨt bibɨrɨnd re Ton ket Tina obagendi ɨtmɨkitijog rɨga engainonj Yɨnayɨna Wɨngawɨnga ma danda ke da, “Wɨn God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt dɨde kwa nɨnda yɨtkak warabag tamnɨkindam!” Dɨde God ket Tin yiyonj de pumb tungg wa. \v 3 Re Yesu maka pumb tungg wa yikonj, Ton b'ɨdgotnena yokatonj kopa kɨma ɨ dɨde uj awonj. Ɨ ket nowam bibɨrɨnd utnyitonj uj ke ɨ yilo na yɨbnonj. Seg ket poti (40) bibɨr kɨma jogjogpyam Ton Tilenggyam wɨp pɨtapɨta aenonj ouyawam Tina ɨtmɨkitijog rɨga wa pɨlwa. Ɨ dɨde apureninonj God ma pumb tungg gatab yɨt. \v 4 Yɨpa wɨnɨnd re Yesu Tina ɨtmɨkitijog rɨga kɨma yɨpand b'eomkurto, sɨ Ton ket odede b'ingawa yɨt akainonj da, “Goro Yerusalem taun ɨrara, ajɨ yɨr ungaya B'uɨmna tɨrɨr omni yɨt rɨna re wɨn kor pɨlke utkundenonda, \v 5 mop nokɨp ɨja emb jɨ yɨna peband ɨrɨki yɨbɨm da, ‘Yoan rɨga baptiso amnɨkinonj re nyɨ kena, ajɨ wɨn ma pɨn e Yɨnayɨna Wɨngawɨnga ke baptiso okatenya.’” \s1 God Yesund Pumb Tungg wa Yiyonj \p \v 6 Ɨngkek ket re ton kwa yɨpand b'eomkurto, rɨgap Yesund yerkito da, “Yonggyam! Rɨngma, ma yu wɨn re ɨtemb wɨn e ra man b'usaya ongapet meraina Israel kantri rɨngmena re yɨbnonj Dawidɨm wɨnɨnd?” \v 7 Sɨ Yesu daka mɨra amninonj da, “Re B'u Tinajog danda ke wɨn o bibɨr aramkinonj, ɨtemb re ma wanɨm wumɨr okata mim. \v 8 Ajɨ wɨn opima danda temjindam dem ra Yɨnayɨna Wɨngawɨnga wa kumbɨnd tinɨk dem. Sɨ wɨn taukindam dem koina yɨr ungatayam im ɨ tapurenindam dem onggɨtyam kor gatab yɨr ungata yɨt de Yerusalem taunɨnd, ɨ komkesa Yuda eriya wɨngɨrɨnd, ɨ Samariya eriyand, ɨ dɨde ngɨrpu de gowukoi ngɨrpu wa.” \v 9 Ɨ re onggɨtyam yɨt opurena seg awonj, God Yesund pumb wa yurowatonj towa yɨrɨnd. Ɨ ket rɨmɨt tin yɨkangɨndonj towaina yɨr iyoyɨnd, ɨ dɨde ket yɨr ongong kesa awonj. \v 10 Ɨ rɨgap tin yɨr ke kakpɨpɨ ɨdrɨka yiyo ti menonɨnd wub kumb wa. Ɨ towa yɨr kesa borand nɨmog bɨlbɨl kobɨrgɨm b'ikoki kɨma rɨga kea towa yɨu ke onyiti ebnonda. \v 11 Ɨ ket rɨga amninonda da, “Galili rɨga! Nangga paim wɨn dɨkɨnd owɨnki wekenyɨt dea de yɨr wub kumb wa? Ɨtemb Rɨga, Yesu yena re God yii wa pɨlke de wub kumb wa, Ton ɨta tɨtenj dem odede yɨpa wɨp nya ke rɨja na re wɨn Tin yɨr yiya menonɨnd de wub kumb wa.” \s1 Naskajog Sosi ma Yɨr Opmita \p \v 12 Onggɨt kak ke ket ton yiwato dor kena nyɨ da Olib, ɨ dɨde ket ɨtekto de Yerusalem taun wa. Ɨtemb dor re ma pɨn e Yerusalem taun ke ama rɨka yɨpa kilomita e.\f + \fr 1:12 \ft Ju rɨgap towaina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨrɨnd menon yokateno re yɨpaina kilomita nena na.\f* \v 13 Ɨ re ket ton b'ɨgarkɨto de Yerusalem taun kara bora wa, ɨ ket wuwonj yɨpa met wa rɨkɨnd re ten obai amnenento, ɨ dɨde ket ɨjto nɨmogɨm ror kok wa. Sɨ tonpiya de rɨga wekenonj Petro ɨte, Yoan ɨte, Yakobo ɨte, Andrea ɨte, Pilip ɨte, Toma ɨte, Batolomeo ɨte, Matayo ɨte, ɨ Alpayomna b'ɨga Yakobo, ɨ Kanana Rɨga Bobo wɨngɨrɨnd Simon, ɨ dɨde ket Yakobom b'ɨga Yudas. \v 14 Komkesa onggɨt rɨgap nɨnda kongga yepiya re Yesund yɨmta yundokeneno, ɨ Yesum mog Mariya, ɨ dɨde Yesu ma yɨngganwar kɨma yɨpaina nony menamena nena yoramiteno dɨde ket danda kɨma yɨr opmitento. \s1 Rɨgap Matiyand Yobagendo Yudasɨmna Pɨpmet Okatam \p \v 15 Ɨ onggɨt bibɨr wɨngɨrɨnd, re ama rɨka andred twenti (120) rɨga bobo na yɨpand wekenonj dɨkɨnd demb onggɨt metɨnd, ɨ Petro onyitonj onggɨt gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar wɨngɨrɨnd, ɨ dɨde ket yindonj da, \v 16 “Kor nany dɨde yɨngganwar! Sɨ b'ogla yɨna peba rɨrɨrkɨp rain rɨna re Yɨnayɨna Wɨngawɨnga Dawidɨmna tugɨm ke tulatula wumɨr yoramitonj Yudasɨm gatab yet re wang iyoyam awonj towanɨm yepiya re Yesund yokato negɨr omnam. \v 17 Ton re sɨn kɨma yɨpand ogeni rɨga na yɨbnonj sowa wɨngɨrɨnd, ɨ dɨde ton onggɨtyam sowaina wɨko wɨngɨrɨnd kea yɨpa yingg yokatonj yɨr ɨpkam. \v 18 (Ajɨ onggɨt rɨgat mɨra wulkɨp yokatonj negɨr kɨma kaokao mɨle kena rɨna re ton Yesum pɨlɨnd yomnɨkonj. Ɨ ket onggɨt wulkɨp kena gou kɨpol yokatonj tinɨm. Onggɨt kak ke ton ket mop ke mop ke gɨrɨgɨrɨ sap otendonj, ɨ kom ɨnyɨnyɨnd otendonj dɨde komkesa ti kom ɨsarkɨto. \v 19 Ɨ komkesa rɨga wekenonj de Yerusalem taun wa, kea onggɨtyam gatab wumɨr aukɨto, sɨ ton ket ɨtemb gou kɨpol nyɨ yoeko towainajog yɨt ke da ‘Akeldama’, yɨtkak nok ma yindeny da ‘Kus kɨma Gou Kɨpol’.) \v 20 Mop nokɨp Sam Peba wɨngɨrɨnd Yudasɨm gatab ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da: \q1 ‘Toko tina wɨmenapu pɨpmet rɨga kesa tungg rain, \q2 ɨ Goro kwa yɨpat de onggɨt pɨpmetɨnd wɨmena yeken.’ \m Ɨ kwa ɨrɨki yɨbɨm da: \q1 ‘Toko yɨpa rɨgat ket tina pɨpmet yakat.’ \m \v 21-22 Sɨ onggɨt paemb da men b'ogla yabagendu mera wɨngɨrɨnd odede rɨga yet re sɨn kɨma yikenenonj komkesa wɨnɨnd rɨna re Yonggyam Yesu yɨbnenenonj sowa wɨngɨrɨnd Yoanɨmna baptiso otomapu ke ngɨrpu de ɨt re wɨn rɨdenat re God Yesund yiyonj pumb wa mera pɨlke. Sɨ ton b'ogla yɨpa rɨga, yɨr ungatayam tainy sɨn kɨma yɨpand Tina utnyita gatab.” \v 23 Tina yɨt seg ke ton ket nɨmog rɨga awaikito. Yɨpa re Yosepɨt, kwa nyɨ da Barsaba yena re rɨgap kwa yɨpa nyɨ ke yogenayo da Yusto, ɨ yɨpa re Matiyat. \v 24 Onggɨt kak ke ton ket yɨr opmitto da, “Sowa Yonggyam! Man wumɨr et komkesa rɨgaina gar. Sɨ onggɨt nɨmog rɨga wɨngɨrɨnd yɨpa rɨga nouyaene yena re man yobagendot. \v 25 Sɨ ton b'ogɨl e okas onggɨtyam wɨko pɨpmet dɨde ɨtmɨkitijog rɨgaina pɨpmet rɨna re Yudas kak yɨawonj dɨde menon yokatonj tinajog obagendi pɨpmet wa.” \v 26 Seg ket ton towaina obagenda mɨle kena osiemb nɨmog rɨgaina nyɨ aramito gɨmokɨp kumbɨnd, ɨ b'ɨskento odede yɨt kɨma da God toko yabagend yɨpa rɨga. Sɨ ɨngkenaemb Matiyand yobagendo.\f + \fr 1:26 \ft Rɨga obagenda mɨle: Ra rɨga nyɨ oramki gɨmokɨp taramkɨranj yɨpa besen wa, ɨ uwongnenyi ngɨrpu yɨpa tɨsenj gou wa, sɨ onggɨt ɨsendi gɨmokɨpɨnd nyɨ oramiti rɨgatemb pɨpmet okas.\f* Sɨ rɨgap Matiyand yeomkito ileben (11) ɨtmɨkitijog rɨga kɨma twelp (12) rɨga awowɨm. \c 2 \s1 Yɨnayɨna Wɨngawɨnga Ikonj Sosi wa \p \v 1 Yɨpa Ju rɨga waina Godɨm ewangaya wɨn awonj re ogenaya da Pentikos. Ɨ Komkesa gar ke utkunda rɨga yɨpand b'eomkurto onggɨt yɨpaina pɨpmetɨnd. \v 2 Ɨ re ton wekenonj, odedend ket ara dudlam ikonj towa pɨlwa wub kumb ke odede wɨp ɨt re ukoi danda kɨma depu rɨb re dɨde, ɨ ket yɨndangɨr yomnonj komkesa met wɨngɨr rɨkɨnd re ton omnɨki wekenonj. \v 3 Ɨ re ton yɨr pumb wa wuwenonj, ɨtemb gasa ɨja na ikonj wul dɨmɨl pɨla. Ɨ wetaweta aukonj dɨde rɨga yɨpayɨpa kumbɨnd igurka yikenonj. \v 4 Ɨ komkesa rɨga re kea Yɨnayɨna Wɨngawɨngat yɨndangɨr amnɨkinonj dɨde ket danda agoninonj towanɨm opurenam b'engabenga yɨt. Sɨ ton ket b'atomto opurenam onggɨt b'engabenga yɨt ke. \p \v 5 Ɨ onggɨt wɨnɨnd Godɨnd ewangaya Ju rɨga wuwenonj komkesa b'engabenga kantri ke onggɨt gowukoyɨnd de wɨmenam Yerusalem taun wa ɨtemb Godɨmna wɨn owamam. \v 6 Ɨ onggɨt wɨnɨnd opimemb gar ke utkunda rɨga wuwenonj dɨde kea b'engabenga yɨt opurena eyento ara kɨma. Ɨ re rɨgap utkundento, ɨ ket bobo auka wuwenonj towa pɨlwa. Sɨ rɨgap re wɨnga kesa na aento, mop nokɨp ton towaina opureni yɨtkak utkundento re towainajog yɨt kena. \v 7 Ɨ dɨde kwa ma sobijog na kɨd kesa aena wuwenonj, sɨ ɨja naemb b'arkena wuwenonj da, “Sɨ rɨngma, ma opi re komkesa opurena rɨga re Galili eriya ke rɨga im? \v 8 Sɨ rɨdede im men komkesa utkundenindam yɨpayɨpa komkesa merainajog get ke yɨt? \v 9 Men re b'engabenga yɨtam rɨga im, nɨnda re Partiya rɨga im, ɨ nɨnda re Mediya rɨga im, ɨ nɨnda re Elam rɨga im, ɨ dɨde nɨnda re Mesopotamiya ke rɨga im. Ɨ nɨnda re Yuda rɨga im, ɨ Kapadokiya rɨga im. Ɨ nɨnda re Ponto rɨga im, ɨ kwa Asiya rɨga im. \v 10 Ɨ nɨnda re Prigiya rɨga im, ɨ kwa Pampiliya rɨga im. Ɨ nɨnda re Ejipt rɨga im, ɨ kwa Kurene wusɨnd Libiya gatab ke rɨga im. Ɨ dɨde nɨnda re Roma taun ke obayam im. \v 11 Ɨ kwa nɨnda re Ju rɨga im dɨde nɨnda re God ma obagɨki kesa rɨga im yepiya re engento Ju rɨga waina omnɨka mɨle wa. Ɨ nɨnda re Krit rɨga im ɨ dɨde kwa Arab rɨga im. Ɨ men yɨpayɨpa rɨga towaina opureni Godɨmna omnɨki ukoijog mɨle gatab yɨt utkundenindam re komkesa merainajog yɨpayɨpa yɨt kaim.” \v 12 Ɨ ton ket komkesa kɨd kesa aento dɨde nony menamena kesa aukɨto, sɨ ton towalenggyam b'arkento da, “Nangga ma jɨ onggɨtyam mɨle pɨta ainy?” \v 13 Ajɨ nɨndap re ngong na engena eyento dɨde amnento da, “Ton re mogjog na sisɨl ɨk anaikanj.” \s1 Petro Godɨmna Yɨt Pɨtapɨta Yomnenonj \p \v 14 Ɨ ket Petro onyitonj ileben (11) ɨtmɨkitijog rɨga kɨma, ɨ b'okta yɨtpɨam kɨma yɨt apureninonj towa pɨlwa da, “Wɨn, Ju rɨga dɨde komkesa rɨga yepim re wekenyɨt Yerusalem taunɨnd, kon mobe resɨpkenawainɨn, ɨ wɨn wumɨr yokata nangga na re awɨk! Sɨ wɨn b'obogɨl yɨpya aramkina! \v 15 Wɨn ɨja na nony aindam da, ‘Opimemb rɨga re ɨkpɨp im.’ Ajɨ ma ɨja e, mop nokɨp wɨn ɨtemb re sɨtawar nain (9) kɨlok e. Rɨgap ma opima sɨtawarɨnd ɨk anaikenenanj. \v 16 Nayɨ, ma ɨja e, ajɨ ɨtemb re bageyam Yoelɨmna opureni yɨtkak kae awɨk. Sɨ ton ɨja emb jɨ yindeny da, \q1 \v 17 ‘Ɨ God yindeny da, ‘Kikitum bibɨrɨnd, \q2 Kon ɨta Koina Wɨngawɨnga ɨgmarken dem komkesa rɨga wa pɨlɨnd. \q1 Sɨ opima ket waina rɨga b'ɨgap dɨde waina ngɨmngai b'ɨgap bage yɨt tapurenanj dem. \q2 Ɨ waina sisɨl rɨgap ket opima liyalliyal gasa yɨr ongong teyenanj dem. \q2 Ɨ dɨde waina kesam rɨgap opima wɨma wunga tuweny dem. \q1 \v 18 Ɨ kwa ɨta kon koina wɨko rɨga dɨde koina wɨko kongga towa pɨlɨnd \q2 Koina Wɨngawɨnga ɨgmarken dem onggɨt bibɨrɨnd, \q2 ɨ ton ket bage yɨt tapurenanj dem. \q1 \v 19-20 Kon moga kɨma danda wɨko pɨtapɨta tamneninyɨn dem de wub kumb wa, \q2 sɨ lomkongga ɨta b'etngenj dem sɨbɨbɨm \q2 dɨde mobi ɨta b'etngenj dem kuskusɨm. \q1 Ɨ kwa kon kɨd kesa kɨma danda wɨko pɨtapɨta tamneninyɨn dem de gowukoi kumbɨnd, \q2 sɨ rɨgap opima yɨr tangranj dem kus ɨ wul ɨ dɨde ukoijog bungbung kimbra. \q1 Seg ra ket ɨngkaemb ket Yonggyamɨmna bibɨr ik dem \q2 ukoi danda kɨma dɨde b'ogɨl ɨnyomarena kɨma. \q1 \v 21 Ɨ komkesa rɨga yepiya ra Yonggyamɨnd nyɨ uwatenyi, opima ton yɨrkokar okasi dem.’ \p \v 22 “Ju rɨga! Wɨn b'obogɨl utkundeninam onggɨtyam yɨtkak rɨna ra kon tapureninyɨn. Sɨ God kea yobagendonj yɨpa rɨga, Najaret tunggam Yesund re wanɨm ouyawa mana jogjog sɨrar kɨma danda wɨko, ɨ kɨd kesa kɨma danda wɨko, ɨ dɨde moga kɨma danda wɨko. Sɨ re Yesu ikonj, Ton ket kea onggɨtyam danda wɨko amnɨkinonj wa wɨngɨrɨnd. Sɨ wɨn kea walenggyam wumɨr ainindam onggɨt wɨko gatab. Ɨ odede nya kenaemb God wa pɨtakɨpɨnd auyainonj da ɨtemb jɨ rɨga yena re God yobagendonj. \v 23 Ɨ God kea Tina ɨsamki singi dɨde Tina get ke wumɨr ke naska nata tɨrɨr yomnonj Yesumna uj gatab, sɨ Ton ɨtemb Yesund wa akainonj. Ɨ wɨn ket Godɨm ewangaya kesa negɨr rɨgaina yɨm engaentondam Tin wul b'agbagɨnd ɨdrɨkam, sɨ wɨnpiya tin yongandonda. \v 24 Sɨ ton uj awonj, ajɨ God kea tina ujɨmna ukoi b'ɨdgotnena ke yɨtrɨngendonj dɨde tin yutnyitonj. Mop nokɨp ujɨt ma rɨrɨr e ti wɨrand Tin emorki owam. \v 25 Sɨ yɨna peband Dawid ɨja emb jɨ yindeny onggɨt ti gatab da, \q1 ‘Kon naska nata Yonggyamɨnd yɨr yongenenond ita wɨnɨnd kor wɨp ke, \q2 nokɨp Ton re kor yɨmjog yɨm tab kae yɨbɨm juwai kɨma pɨpmetɨnd, \q1 nokɨm da ɨdenat Ton danda kɨma yɨm notkaeny \q2 dɨde kon makwa ɨta b'utuwongnenyɨn rɨnggɨt bebɨg wɨngɨrɨnd. \q1 \v 26 Ɨ kon ukoi gar sam aukenenyɨn dɨde kon ukoi sam kɨma im yɨtkak apureninyɨn, \q2 ɨ kwa daka kon jɨ ke yilo nɨtɨbnyɨn ra warɨm b'ogɨl ɨsma okata ma. \q1 \v 27 Mop nokɨp Man ma ɨta koina wɨngawɨnga uj rɨgaina tungg wa ɨraret dem, \q2 dɨde kwa Man ma ɨta Moina yɨna b'ɨgand ɨtkɨki yɨr onget dem. \q1 \v 28 Man kemb kor nouyawot nya rɨngkae ra rɨgap yɨrkokar okasi. \q2 Sɨ ra kon neken dem Mor wɨp wa, Man ɨta ken sam ke yɨndangɨr notɨnyɨt dem.’ \m Sɨ onggɨt rɨrɨr natemb God Yesund yutnyitonj. \p \v 29 “Kor nany dɨde yɨngganwar! Kon b'ogɨl e moga kesa danda kɨma nitinjɨn wa pɨlwa mera b'u Dawidɨm gatab. Ton ke uj awonj, ɨ rɨgap gop wa yoramito, sɨ tina gopmet re ɨta yɨbɨm men kɨma ngɨrpu yu. \v 30 Dawid re Godɨmna bageyam na yɨbnonj, ɨ God kea danda kɨma Tina nyɨ kɨma tin yomnonj da, ‘Kon ɨta moina b'ɨgawar wa pɨlke yɨpa rɨga omisɨn dem moina king pɨpmetɨnd rɨngkae ra ton koina rɨga wɨp tamniny dem.’ Sɨ ɨngkenaemb Dawid wumɨr yokatonj onggɨtyam Godɨmna tɨrɨr omni yɨtkak. \v 31 Sɨ ton re naska nata Kerisomna utnyita gatab yɨr yongonj, ton ket yindonj da, \q1 ‘God makwa ɨta Tina wɨngawɨnga ɨrar dem uj rɨga waina tungg wa, \q2 sɨ Tina jɨ makwa ɨta tɨtkɨk dem.’ \m \v 32 Godɨt ɨtemb rɨga Yesund yutnyitonj. Ɨtemb Yesu re Keriso e. Sɨn komkesa re yɨr ungatayam im Tina utnyita gatab. \v 33 Ɨ God Tin yurowatonj dɨde yomitonj Tina yɨmjog yɨm tab ke juwai kɨma pɨpmetɨnd. Ɨngkenaemb ket Yesu yokatonj Yɨnayɨna Wɨngawɨnga Godɨm pɨlke rɨna re God tɨrɨr yɨt yomnonj Ti okawam, ɨ Ton ket yɨgmarɨk sowa pɨlɨnd. Sɨ ɨntemb jɨ onggɨtyam Yɨnayɨna Wɨngawɨngam pɨlke auki gasa rɨnte re wɨn yu yɨr yongya dɨde utkundenya. \v 34 Ɨ Dawid re maka yikonj de pumb tungg wa, ajɨ ton ɨja naemb jɨ yindonj da, \q1 ‘Yonggyam God, Ton kor Yonggyam Kerisom pɨlwa yindonj da, \q2 “Omite Koina yɨmjog yɨm tab ke juwai kɨma pɨpmetɨnd, \q1 \v 35 ngɨrpu ra ket Kon Moina komkesa geja rɨga gou wa tamninyɨn dem \q2 dɨde taramisinyɨn dem Moina pɨs wɨrand moina danda ondratenam towa kumbɨnd.” ’ \m \v 36 Sɨ onggɨt paemb wɨn, komkesa Ju rɨga, b'obogɨl wumɨr yokata Yesum gatab! Wɨnpiya ɨtemb rɨga Yesund wul b'agbagɨnd yɨdrɨkonda. Ajɨ Godɨt Tin yutnyitonj, sɨ ket Yonggyamɨm dɨde Kerisom yomnonj.” \p \v 37 Ɨ re ket rɨgap ɨtemb tina yɨt utkundeno, sɨ ton ket ma sobijog na gar kopa aukɨto. Ɨ ton ket arkento Petro dɨde nɨnda ɨtmɨkitijog rɨga da, “Sowa nany dɨde yɨngganwar! Nangga e sɨn ket omnɨku?” \v 38 Ɨ Petro mɨra amninonj da, “Gar engenjinam negɨr mɨlem pɨlke de Godɨm pɨlwa dɨde wɨn yɨpayɨpa Yesu Kerisomna nyɨ kɨma baptiso yokatena waina negɨr mɨle awɨr omnɨkam! Seg ra ket, God wanɨm onggɨtyam yiyag wurar takainy ra Yɨnayɨna Wɨngawɨnga e. \v 39 Mop nokɨp ɨtemb re Godɨmna tɨrɨr omni yɨt e wanɨm ɨ waina b'ɨgawarɨm ɨ dɨde towanɨm komkesa yepim re paja wa wekeny rokate ta gowukoi ngɨrpu, yena ra mera Yonggyam God ara temoneniny.” \v 40 Ɨ kwa Petro nony aukam jogjog b'engabenga yɨt ke ten amneninonj, dɨde b'ugowa yɨt ten amneninonj da, “Wɨn ewaikurinam rɨga wa pɨlke yepim re yu onggɨt gowukoyɨnd wekeny negɨr kaokao mɨlend, ɨ ket yɨrkokar yokata Godɨm pɨlke!” \v 41 Sɨ rɨga yepiya re tina yɨt gar ke emjatento, ton kea Yesund gar ke yokato dɨde baptiso yokateno. Ɨ onggɨt bibɨrɨnd ama rɨka tri tausɨn (3,000) rɨga na yɨpand aukɨto gar ke utkunda rɨga kɨma. \v 42 Ɨ ton danda kɨma onggɨtyam mɨle owama eyento re ɨja naemb jɨ. Ton yɨpaina gar singi kɨma b'eomenento ɨtmɨkitijog rɨgaina ouyaena okatam ɨ towalenggyam towalenggyam yɨpand yɨm b'akaenam, ɨ sana ipkɨkam aretom, ɨ dɨde kwa yɨpand yɨr opmitenam. \s1 Gar ke Utkunda Rɨgaina Yɨrkokar Wɨmenam \p \v 43 God engainonj ɨtmɨkitijog rɨga, sɨ ton ket amnɨkenento jogjog moga kɨma danda wɨko dɨde kɨd kesa kɨma danda wɨko. Sɨ onggɨt penaemb komkesa rɨga ɨsnawa kɨma moga aukenento. \v 44 Ɨ komkesa gar ke utkunda rɨga yɨpa pɨpmetɨnd b'eomenento, ɨ towa wɨngɨrɨnd towaina nony menamena yɨpand aramkenento. Sɨ ton komkesa towaina gasa gɨlgɨl na ingaena eyenento. \v 45 Ɨ towa wɨngɨrɨnd nɨnda rɨga towaina gou kɨpol dɨde gasa asogenento, ɨ ket ɨtaika eyenento komkesa rɨga wa yepiya re ingaena gasam b'arakenento. \v 46 Ɨ ton ita bibɨr yɨpand nony menamena kɨma yɨnamet aband danda kɨma b'eomenento. Ɨ ton ket ita gar ke utkunda rɨgaina metɨnd sana epkɨkenento Yesund nony iyenam, sɨ ton ukoi sam kɨma dɨde kɨlkɨp kesa nony menamena kɨma owou awenento. \v 47 Ɨ ton ket Godɨnd yesoureneno, ɨ komkesa rɨgap ten yɨr angenento re ma sobijog na ten gar ke singi eyenento. Ɨ Yonggyam daka ket ita bibɨr rɨga wa yɨrkokar agoneneninonj, sɨ ket gar ke utkunda rɨgaina bobo re kea ukoi warabag auka yikenonj. \c 3 \s1 Petro Gomgom Rɨga Yɨsakendonj \p \v 1 Ɨ yɨpa bibɨrɨnd re yɨr opmita wɨn awonj tri (3) kɨlokɨnd sɨmana gatabɨnd,\f + \fr 3:1 \ft Ju rɨga waina yɨr opmita wɨn ɨja naemb jɨ ebnaenento ita bibɨrɨnd sɨtawar nain (9) kɨlok ɨ lomtɨk ɨ dɨde tri (3) kɨlok sɨmana gatabɨnd.\f* Petro ake Yoan ekonda yɨnamet wa yɨr opmitam. \v 2 Ɨ onggɨt wɨnɨnd yɨpa gomgom rɨga yɨbnonj yet re ti mogɨm kom bora ke ɨja na ukendonj. Ɨ ita bibɨrɨnd rɨgap tin yiyeneno yɨpa yɨnamet kara mora wa nyɨ da “Otomanti Mora” ɨ yomiteneno mora dunda wa wulkɨp b'ɨjenenam rɨga wa pɨlke yepiya re b'ɨgarkenento yɨnamet aba wa. \v 3 Re Petro ake Yoan sisɨl opendonda onggɨt mora dunda wa b'ɨgaram yɨnamet aba wa, onggɨt rɨgat ten yɨr angonj dɨde wulkɨp ejenenonj. \v 4 Ajɨ Petro Yoan kɨma yɨpand ti pɨlwa yɨr ɨsokonda, ɨ ket Petro yomnonj da, “Yɨr de sowa pɨlwa!” \v 5 Sɨ ton gomgom rɨgat ket nonyɨk b'amdenonj da, “Ɨta ngai ama rɨka towa pɨlke nɨnda wulkɨp takasinyɨn,” ɨ ket yɨr awonj towa pɨlwa. \v 6 Ɨ ket Petro yomnonj da, “Kor awɨr im gold o silba,\f + \fr 3:6 \ft Onggɨt wɨnɨnd gold ake silba re ukoijog wulkɨp na ebnonda.\f* ajɨ kon ɨna nena e motkaen onggɨtyam gasa nanggamog e re kor nɨbnau. Najaret tunggam Yesu Kerisomna danda nyɨ kɨma utnyite, ɨ menon yokate!” \v 7 Ɨ Petro ket yemoratonj tina yɨmjog yɨmɨnd, ɨ ket tin yutnyitonj. Ɨ odenja ket tina pɨs dɨde kenykak danda kɨma aukɨto. \v 8 Ɨ ton ket b'ukenykitonj dɨde onyitonj, ɨ menon yokatonj, ɨ ket Petro ake Yoan kɨma yɨpand b'ɨgarkɨto yɨnamet aba wa. Re ɨsakendi rɨga yɨnamet aba wa b'ɨgaronj, ton yikenonj, ɨ b'atiyakenonj, ɨ dɨde Godɨnd yesourenonj. \v 9 Ɨ re komkesa rɨgap tin yɨr ongong yiyeno ti menonɨnd dɨde Godɨnd esourenand, \v 10 ton kea tin yongwato da ɨntaemb jɨ rɨga yete re wulkɨp b'ɨjenenam omiti yɨbneneny yɨnamet Otomanti Mora dundand. Ɨ ton ket ma sobijog na kɨd kesa dɨde wɨnga kesa aento onggɨt gatab rɨna re ti pɨlɨnd aukonj. \s1 Petro ma Pɨtapɨta Omni Yɨt Yɨnametɨnd \p \v 11 Re ɨsakendi rɨgat Petro ake Yoan amorkonj yɨpa dɨr kesa metɨnd ogenaya da “Solomonɨmna Met”, ɨ komkesa rɨga wɨnga kesa na aena wuwenonj dɨde yɨpand b'ɨkento towa pɨlwa. \v 12 Re Petro rɨga yɨr anginonj, ton ket amninonj da, “Israel rɨga! Nangga paim wɨn kɨd kesa aenindam onggɨt gatab, ɨ nangga paim wɨn nony menamena amnɨkindam da sɨn tin yɨsakenjya menamenam sowainajog danda ke o sowaina omnɨki Godɨm pɨlwa yɨna mɨle ke, dɨde ket odede nony kɨma yɨr ɨsokindam sowa pɨlwa? \v 13 Sɨ Abraamɨmna God ɨ Isakɨmna God ɨ Yakobɨmna God, mera b'uwar waina God, Tonɨt Tina wɨko rɨga Yesund yutnyitonj dɨde b'ogɨl ɨnyomarena yokawonj. Wɨnpiyamb ɨtemb Rɨga Yesund yokawonda ɨ yoramitonda Pilatom pɨlwa ongandam. Ɨ re ton b'ɨsagɨka yomnɨkonj Tin opendam, ajɨ wɨn yoenonda Tin opendam. \v 14 Sɨ wɨn yoenonda onggɨt yɨnayɨna dɨde dɨmdɨmjog Rɨgand, ajɨ wɨn Pilatond yerkitonda negɨrjog rɨgand opendam wanɨm. \v 15 Sɨ wɨnpiya yongandonda yɨrkokar otobarkayamɨnd. Ajɨ Godɨt Tin yutnyitonj uj ke. Sɨn re onggɨtyam Tina utnyita gatab yɨr ungata rɨga im. \v 16 Sɨn onggɨtyam Yesumna danda nyɨ na gar ke yokatonda. Ɨ re kon onggɨt tina danda nyɨwɨnd tin yingaen, sɨ onggɨtyam tina danda nyɨwɨt tin dandam yomɨny. Dɨde ket Yesum pɨlɨnd gar ke utkundat tin odede kupkakupka b'ogɨl yomɨny komkesa wa wɨpɨnd. Sɨ wɨn kemb ɨtemb tin yɨr yongya dɨde wumɨr yokasya. \v 17 Kor nany dɨde yɨngganwar! Yu kon wumɨr yokasɨn da wɨn maka b'obogɨl wumɨr aukɨtondam yete Yesu. Sɨ onggɨt penaemb jɨ odede Ti pɨlɨnd yomnɨkonda, ɨ waina wɨp iyoi rɨgap toda kwa kea odede mɨle amnɨkenento wɨn re dɨde. \v 18 Ajɨ God kea tulatula komkesa Tina bageyam wumɨr amneninonj pɨtapɨta omnenam da Tina Keriso ɨta b'ɨdgotnena okateny dem. Sɨ ɨtemb re kemb Yesum pɨlɨnd rɨrɨrkɨp awonj waina omnɨki mɨle ke. \v 19 Sɨ onggɨt paemb wɨn gar b'engenjinam negɨr mɨle ke de Godɨm pɨlwa dɨde Ti pɨlwa ɨtenjinam! Nokɨm da ɨdenat God waina negɨr mɨle teomneniny. \v 20 Ɨ ɨdenatemb b'ogɨl ngɨmbla wɨn tuweny wa pɨlwa dɨmdɨm Yonggyamɨm pɨlke, ɨ ket God ɨta wa b'usaya tetmɨkitau Keriso Yesund yena re Tin tula yobagendonj wanɨm b'ogɨlɨm. \v 21 Ɨtemb re Yesu b'ogla ɨbɨm de pumb tungg wa, ngɨrpu ra onggɨtyam wɨn ik dem ɨt re ra God komkesa gasa sisɨl tamnɨkiny dem. Seg ket ton ik dem. Mop nokɨp God kea get ke Tina yɨna bageyam odede yɨt omnena teyinonj pɨtapɨta omnenam. \v 22 Ɨ Mose odede yindonj da, ‘Wa Yonggyam God ɨta wa wɨngɨrɨnd onyis dem yɨpa bageyam wainajog b'ɨga wa pɨlke odede kon re dɨde. Sɨ wɨn b'ogla tin utkundenya dem nanggamog yɨtkak im ra Ton wanɨm tapureniny dem! \v 23 Yet ra maka onggɨt bageyamɨmna yɨtkak tutkundeny, God ɨta kupkakupka tina nyɨ eomneny dem pumb tungg rɨga wa pɨlke.’ \p \v 24 “Ɨ kwa daka komkesa bageyam, Samuwel dɨde yepiya re ti kak ke tuwonj, kea toda opurena dɨde pɨtapɨta omnena teito onggɨtyam komkesa wɨn gatab. \v 25 Ɨ wɨn re onggɨtyam bageyam waina yɨt owabɨndena rɨga im, nokɨp wɨn re towaina b'ɨga im. Ɨ God Abraamɨm yokawonj outɨnti tɨrɨr omnijog yɨtkak, ɨ ket yomnonj da, ‘Ɨ moina kus ke b'ɨgam pɨlkae Kon komkesa gowukoi b'engabenga yɨtam rɨga b'ogɨl tamninyɨn dem.’ Ɨ dɨde Ton kea ket onggɨtyam outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt wa b'uwar wa agoneneninonj. Sɨ wɨn re onggɨtyam outɨnti tɨrɨr omnijog mal yɨtkakɨmna owabɨnta rɨga im. \v 26 Sɨ re God Tina wɨko rɨga Yesund yonyitonj, Ton ket naska nata yɨtmɨkitonj Ju rɨga wa pɨlwa wen b'ogɨl omnam, nokɨm da ɨdenat wɨn yɨpayɨpa rɨgap terarkindam waina negɨrjog mɨle dɨde ket gar b'etngenjindam de Ti pɨlwa.” \c 4 \s1 Ju Rɨga waina Membap Petro ake Yoan Towa pɨlɨnd B'ɨsagɨka Yomnɨko \p \v 1 Ɨ re Petro ake Yoan rɨga yɨt amneninonda, yɨna sɨ rɨga ɨ yɨnamet yɨr ɨpka geja rɨga waina mopyam ɨ dɨde Sadukai \m rɨga tuwonj towa pɨlwa. \v 2 Ɨ re ton tuwonj towa pɨlwa, Petro ake Yoan rɨga auyaeninonda Yesum gatab dɨde pɨtapɨta amneninonda da, “Yesu ke uj ke utnyitonj. Sɨ yet ra man Tin gar ke okasɨt mada ɨta tutnyisɨt dem uj ke.” Sɨ ton kea onggɨtyam towaina yɨt utkundo. Ɨ ton ket ma sobijog na gar negɨr aukɨto. \v 3 Sɨ ton ket ten yɨmɨnd akato ɨsagɨkam. Ajɨ kea bibɨr wɨn awɨr awonj. Sɨ ton singi auto ɨspari ke b'ɨsagɨka mɨle omnɨkam. Ɨ ket ten egaro sɨbɨbmet wa. \v 4 Ajɨ ma yɨpa kɨma rɨgapiya towaina yɨt utkundeno dɨde towa wɨngɨrɨnd jogjog rɨgap kea Yesund gar ke utkunda ke yokateno. Sɨ onggɨtyam gar ke utkunda rɨga bobo re kea warabag aukonj, sɨ komkesa rɨgajog ogenki re ama rɨka paib tausɨn (5,000) na. \p \v 5 Ɨ ɨspari ke ket Ju rɨga waina wɨp iyoi rɨgap ɨ elda rɨgap ɨ dɨde Ju rɨga waina gog ouyaena rɨgap yɨpand b'eomkurto Yerusalem taun wa. \v 6 Ɨ dɨde yɨna mopyam sɨ rɨga Anna ɨ Kayapa ɨ Yoan ɨ Aleksandro ɨ dɨde komkesa yɨna mopyam sɨ rɨgamna gu rɨgawar kea omnɨkto de onggɨt b'ɨsagɨkapu pɨpmetɨnd. \v 7 Ɨ ton ket Petro ake Yoan teyo onggɨt b'ɨsagɨkapu pɨpmet ɨnyɨny wa dɨde ket anyito. Ɨ ton ket arkeno da, “Wɨn nanggamog danda kɨma na o yaina nyɨ kɨma na onggɨtyam mɨle yomnɨkma?” \v 8 Onggɨt wɨnɨnd Yɨnayɨna Wɨngawɨngat Petrond yɨndangɨr yomnonj, ɨ Petro ket ten mɨra amninonj da, “Wɨn sowa wɨp iyoi rɨga dɨde elda rɨga! \v 9 Ɨt re yu wɨn sɨn nerkenya onggɨtyam gomgom rɨga b'ogɨl omna gatab da, ‘Rɨja na onggɨt rɨgat b'ogɨl yokasɨm?’ \v 10 Wɨn komkesa dɨde komkesa Israel rɨga! Wɨn b'ogla wumɨr taindam! Onggɨt gomgom rɨgat b'ogɨl yokasɨm dɨde ton onyiti yɨbɨm wa wɨpɨnd kupka danda kɨma. Onggɨtyam mɨle aukonj re Najaret tunggam Yesu Kerisomna nyɨ kena. Wɨnpiya onggɨt Yesund wul b'agbagɨnd yɨdrɨkonda, ajɨ Godɨt Tin yutnyitonj uj ke. \v 11 Sɨ ɨja emb jɨ yɨna pebat Ti gatab yindeny da, \q1 ‘Yɨpa Motɨr wɨn met oranga rɨgap b'ɨsayonda met orangam, \q2 ajɨ God ket yɨmta ke met wugɨnd yoramitonj onggɨt met emorkam. \q2 Sɨ ton ket ɨmɨnjog ɨsnawa kɨma Motɨr na awonj onggɨt met oranga wɨngɨrɨnd.’ \m Sɨ Yesu re onggɨtyam Motɨr e. \v 12 Sɨ yɨpaina nena Yesumna nyɨ kae rɨgap rɨrɨr e yɨrkokar okatenyi. Ajɨ rɨgat makwa rɨrɨr e yɨrkokar okas b'enga rɨgam pɨlke, mop nokɨp God makwa yɨpa b'enga rɨgamna nyɨ yoramitonj rɨga wa wɨngɨrɨnd meranɨm yɨrkokar okatam onggɨt gowukoyɨnd.” \p \v 13 Ɨ ton get ke wumɨr na da Petro ake Yoan re sɨkɨl kesa rɨga i dɨde multekɨp kesa rɨga i. Ajɨ re ton ten yɨr ango moga kesa danda kɨma opurenand, ton ma sobijog na wɨnga kesa aento. Sɨ ton ten omanda nonyɨnd awamo da ton re ke Yesu kɨma ebnonda. \v 14 Ɨ ton singi na da towaina yɨt gou wa omnam, ajɨ re ton yɨr yongo onggɨt rɨgand yet re b'ogɨl yokatonj onyitand ton kɨma, sɨ ton towa ket makwa nangga yɨt na opurenam aukɨto. \v 15 Sɨ onggɨt penaemb ten engawo opendam bau wa onggɨt Sanedrin kot ke, seg ket ton yɨpand yɨt yɨgleneno towa wɨngɨrɨnd. \v 16 Ɨ ket b'arkena wuwenonj da, “Nangga e men omnɨku onggɨt rɨga wa pɨlɨnd? Ton re kea ukoijog kɨd kesa kɨma danda wɨko yomnɨkma dɨde komkesa rɨga yepim re wekeny Yerusalem taunɨnd kea wumɨr yokatenyi onggɨt gatab. Sɨ meda kwa ma rɨrɨr im b'aitiyenindam. \v 17 Sɨ men b'ogla ten danda kɨma mogam tamnyu da, ‘Goro kwa ngai yɨpa rɨgam pɨlwa onggɨt nyɨwɨnd tapurenina!’ Ke onggɨtyam yɨtkak warabag auka yeken rɨga wa wɨngɨrɨnd, ɨ dɨde kwa ke nɨnda rɨga wumɨr raukine.” \v 18 Seg ket, kwa b'usaya ten ara emoko. Re Petro ake Yoan b'ɨgaronda, ton ket b'ingawa yɨt amno da, “Goro kwa ngai tapurenina, o goro kwa ngai tauyaenina Yesumna nyɨwɨnd!” \v 19 Ajɨ Petro ake Yoan daka ten mɨra amninonda da, “Wɨn walenggyam b'ɨsagɨkinam Godɨm wɨpɨnd! Ra sɨn waina yɨt b'obogɨl yɨmta undokya, ajɨ ra Godɨmna yɨt maka b'obogɨl yɨmta undokya, sɨ rɨngma, ɨtemb re dɨmdɨm mɨle e? \v 20 Sɨ onggɨt paemb sɨn ma rɨrɨr i b'atgokya opurenam Ti gatab yɨtkak rɨna re sɨn yɨr anginonda sowainajog yɨr ke dɨde utkundeninonda sowainajog yɨpya ke.” \v 21 Sɨ ton pop nya oraka eyento ten bebɨgɨnd oramitam, ajɨ ma rɨrɨr na. Sɨ ton ket ten b'usaya mogam amneno, nokɨm da ɨdenat ton maka rɨga tauyaeninya Yesu ma nyɨwɨnd, ɨ ket ten etrɨngendo. Mop nokɨp komkesa rɨgap kea Godɨnd esourena yiyeno onggɨt mɨle gatab rɨna re gomgom rɨga b'ogɨl yokatonj kɨd kesa kɨma danda wɨkom pɨlke. \v 22 Nokɨp onggɨt rɨgamna kemag re kea ama rɨka poti (40) na yɨbnawonj. \s1 Gar ke Utkunda Rɨgaina Yɨr Opmita \p \v 23 Re Petro ake Yoan opendonda dɨde ɨtendonda towainajog gar ke utkunda rɨga wa pɨlwa, ton ket pɨta amnenainonda komkesa yɨt rɨna re yɨna mopyam sɨ rɨga dɨde Ju rɨga waina elda rɨgap apurento towa pɨlwa. \v 24 Ɨ re gar ke utkunda rɨgap utkundento onggɨtyam towaina yɨt, ton ket yɨpaina nonykok ke Godɨnd b'okta yesoureno da, “Sowa danda Yonggyam! Manɨt atobarkinot wub ake gou dɨde sɨpa, ɨ dɨde komkesa gasa onggɨt wɨngɨrɨnd. \v 25 Manɨt Yɨnayɨna Wɨngawɨnga ke Moina wɨko rɨga sowa b'u Dawidɨnd yɨndangɨr yomnot, ɨ ton ket sowa Yonggyam Yesum gatab yindonj tina tugɨm ke da, \q1 ‘Nangga pena yɨtam b'engabenga gar soro aukɨto Yonggyamɨm pɨlwa, \q2 dɨde nangga pena komkesa God ma obagɨki kesa rɨgap kɨp kesa yɨt ɨsamka yiyeno Ti gatab? \q1 \v 26 Gowukoi kingɨp owɨnkɨto \q2 dɨde wɨp iyoi rɨgap yɨpand b'eomkurto \q2 Yonggyamɨnd negɨr omnam dɨde Tina obagendi Kerisond negɨr omnam.’ \m \v 27 Moina yɨt re ɨmɨnjog e. Sɨ Erod ake Pontiyo Pilato, ɨ God ma obagɨki kesa rɨgap, ɨ dɨde Israel rɨgap ɨmɨnjog na yɨpand gɨlgɨl b'eomkurto onggɨt Yerusalem taunɨnd Moina yɨna wɨko rɨga Yesund negɨr omnam yena re Man yobagendot gaya eauka ke. \v 28 Onggɨtyam mɨle aukonj re Moina yɨtkak rɨrɨrkɨp omnam e rɨna re Man Moina danda ke dɨde Moina singi ke tula yɨsamkot aukam. \v 29 Sowa Yonggyam! Man ket yu yɨr teyeninyɨt towaina moga b'amnena mɨle. Sɨn re Moina wɨko rɨga im. Sɨ Man sɨn yɨm notkainyɨt, sɨ sɨn ɨdenat Moina yɨtkak kupka juwai kɨma moga kesa tusenenindam. \v 30 Ɨ ra sɨn Moina yɨtkak kupka juwai kɨma tusenenindam, Man Moina yɨm b'ɨtnɨket sowa pɨlɨnd dɨde danda notkainyɨt. Sɨ ɨngkaimemb sɨn kopa rɨga b'ogɨl tamnɨkindam dɨde kwa Moina yɨna wɨko rɨga Yesumna nyɨ kaim pɨtapɨta tamnenindam kɨd kesa kɨma danda wɨko dɨde moga kɨma danda wɨko.” \v 31 Ɨ re ton yɨr opmita seg auto, God yɨjgɨndenonj onggɨtyam pɨpmet rɨkɨnd re ton b'eomto. Ɨ Ton odenja ten Yɨnayɨna Wɨngawɨnga ke yɨndangɨr amnɨkinonj dɨde ket ton moga kesa God ma yɨt kupka juwai kɨma moga kesa apurento. \s1 Gar ke Utkunda Rɨgaina Wɨmena Mɨle \p \v 32 Onggɨtyam gar ke utkunda rɨga bobo, towaina nonykok dɨde gar re yɨpa nat auto. Ɨ ket makwa yɨpa rɨgat tina gasa gatab yindenonj da, “Kor mima koinajog gasa.” Ajɨ kea ton towa wɨngɨrɨnd komkesa gasa gɨlgɨl yingg eyento. \v 33 Ɨ ɨtmɨkitijog rɨgap yɨr ungata yɨt apurento ukoi danda kɨma Yonggyam Yesumna utnyita gatab. Ɨ kwa God ma ukoi wurar re kea komkesa gar ke utkunda rɨga wa kumbɨnd yɨbnonj. \v 34 Sɨ makwa yɨpa rɨga ingaena gasa kesa yɨbnonj towa wɨngɨrɨnd, nokɨp yepiya re gou kɨpol o met owama eyento, ton asogenento dɨde wulkɨp emdenento, ɨ ket eyenento mɨra wulkɨp ɨtmɨkitijog rɨga wa pɨlwa. \v 35 Ɨ ket b'ɨsnawa kɨma aramkenento ɨtmɨkitijog rɨga wa wɨpɨnd. Ɨ ton ket esos eyenento yɨpayɨpa rɨga wa pɨlwa yepiya re ingaena gasa kesa wekenenonj. \v 36 Yɨpa Lebi gu ke rɨga yɨbnonj re Yosepɨt yet re Kipriyo ailan wa ukendonj. Ɨ ɨtmɨkitijog rɨgap daka tin nyɨ yoeko da Banaba, engenda yɨtkak da b'ugowam b'ɨga. \v 37 Ɨ todaka odede yɨpa wɨp nya ke tina owami gou kɨpol yosogonj, dɨde ket mɨra wulkɨp teyinonj, ɨ dɨde ket b'ɨsnawa kɨma aramkinonj ɨtmɨkitijog rɨga wa wɨpɨnd esosɨm. \c 5 \s1 Ananiya ake Ti Kongga Sapira \p \v 1 Sɨ yɨpa rɨga, nyɨ da Ananiya, ti kongga Sapira kɨma towaina gou kɨpol yosogonda. \v 2 Ɨ Ananiya yɨpa tab wulkɨp yokatonj towanɨm onggɨtyam mɨra wulkɨp wɨngɨrɨnd dɨde yegitonj. Ɨ ton ket ti konggand b'obogɨl wumɨr womnonj. Seg ket ton eyinonj komb wulkɨp ɨtmɨkitijog rɨga wa pɨlwa, ɨ b'ɨsnawa kɨma aramkinonj. \v 3 Ɨ Petro ket yomnonj da, “Ananiya! Rɨdede na man b'anygɨnena nya ke mɨra wulkɨp yɨpa tab yomnɨket? Moina gar re kea Satanat yɨndangɨr yomɨny. Sɨ ma man kea Yɨnayɨna Wɨngawɨngand rabem yomnenyɨt dɨde ket gou kɨpol mɨra wulkɨp ke yɨpa tab yegisɨt? \v 4 Sɨ re naskand man maka yosogot onggɨtyam gou kɨpol, ɨtemb re mor yɨm nat yɨbnonj. Ɨ kwa re man mɨra wulkɨp akasinot, opimemb wulkɨp re kwa moina b'ingawa wɨra nat wekenenonj. Sɨ onggɨtyam gou kɨpol dɨde mɨra wulkɨp re mor singi rɨrɨr nat wekenenonj omnɨkam. Ajɨ nangga pae man odede negɨr nony menamena yoramisɨt moina gar wa? Man ma rɨga na rabem amneninyɨt, ajɨ God na.” \v 5 Re Ananiya onggɨtyam yɨt utkundenonj, ton ket uj sap otendonj gou wa. Ɨ komkesa rɨga yepiya re utkundo onggɨtyam gatab yɨt, ton ma sobijog na moga aukɨto. \v 6 Sɨ ket sisɨl rɨgap owɨnkɨto, ɨ ket tina ujgɨm kukum yomnɨko, ɨ dɨde ket yiyo dɨde gop wa yeungito. \p \v 7 Ɨ ti kongga Sapira ma wumɨr na wɨbnonj nangga na re aukonj ti leom pɨlɨnd. Ɨ ket nowa awa seg ke todaka tikonj de onggɨt b'eomapu wa. \v 8 Ɨ ket Petro werkitonj da, “Wumɨr nomne! Ma ɨnsima waina okati mɨra wulkɨp?” Ɨ todaka mɨra yomnonj da, “Owɨ, ɨnsimaemb.” \v 9 Sɨ Petro ket tin womnonj da, “Nangga pena wɨn molkongga yɨpand odede yɨt yɨsamkya negɨr nya ke otonkenam Yonggyamɨmna Wɨngawɨnga? Yɨr de, rɨga yepiya re mor leond eungitam yiyi re opima ke mora dunda nasim. Ɨ ɨta kwa meda miyi dor.” \v 10 Ɨ odenja Sapira daka ket uj sap otendonj Petrom pɨs wɨpɨnd. Ɨ re sisɨl rɨgap b'ɨgarkɨto wɨngɨr wa, ton kea ket tin uj ondrɨki yɨr wongo. Ɨ ton ket wiyo, ɨ weungito ti leom wusɨnd. \v 11 Sɨ komkesa sosi rɨga dɨde komkesa rɨga yepiya re utkundento onggɨt uj gatab yɨt, ton ma sobijog na moga aena wuwenonj. \s1 Jogjog Kɨd Kesa kɨma Danda Wɨko dɨde Moga kɨma Danda Wɨko \p \v 12 Ɨ ɨtmɨkitijog rɨgap jogjog kɨd kesa kɨma danda wɨko dɨde moga kɨma danda wɨko amnɨkento rɨga wa wɨngɨrɨnd. Ɨ komkesa gar ke utkunda rɨgap yɨpaina nony menamena kɨma yɨpa dɨr kesa metɨnd b'eomenento yɨnamet kara wɨngɨrɨnd ogenaya da “Solomonɨmna Met”. \v 13 Ɨ gar ke utkunda kesa rɨgap ten moga na uwada eyenento, ɨ makwa yɨpand b'eomkenento ton kɨma. Ajɨ nangga ma jɨ ton maka ton kɨma yɨpand b'eomkenento, ton kea asourenento gar ke utkunda rɨga. \v 14 Ɨ jogjog rɨga dɨde kongga bobo auka wuwenonj Yonggyamɨnd gar ke okatam, sɨ gar ke utkunda rɨga bobo re kea ket b'aikɨndento dɨde warabag auka wuwenonj. \v 15 Ɨ re ket rɨgap yɨr angenento ɨtmɨkitijog rɨgaina jogjog kɨd kesa kɨma danda wɨko dɨde moga kɨma danda wɨko, ton kopa rɨga eyento ukoi nya wa, ɨ ket dar kumbɨnd dɨde tɨtɨnd oramka eyenento. Nokɨm da ra Petro menon okas ukoi nyawɨnd, ɨdenatemb ama rɨka tina wɨngat nɨnda rɨga ɨkangɨndena teyeniny. \v 16 Ɨ dɨde rɨga bobo b'eomkurto nɨnda taun ke rɨnsim re Yerusalem taun wusɨnd wekeny, ɨ eyento kopa rɨga dɨde negɨr kɨlkɨl wɨngawɨnga ke b'ɨdgotnena okateni rɨga. Ɨ kea ket komkesa rɨgap b'ogɨl yokateno. \s1 Ɨtmɨkitijog Rɨgaina B'ɨdgotnena \p \v 17 Ajɨ yɨna mopyam sɨ rɨga dɨde komkesa ti ɨrmeka rɨga yepiya re Sadukai rɨga bobo wɨngɨrɨnd wekenonj, towaina garɨnd negɨr yɨr ke yɨr ongong mɨle ke yɨndangɨr aukɨto ɨtmɨkitijog rɨga wa pɨlwa. \v 18 Sɨ ton ket ten yɨmɨnd emdɨto negɨr omnam, ɨ ket sɨbɨbmet wa aramkɨto. \v 19 Ajɨ yɨpa Yonggyamɨmna aneru ikonj onggɨt sɨwɨnyɨnd, ɨ ket sɨbɨbmet mora yɨpangendonj dɨde ket apenjinonj bau wa. Ɨ ton ket ten amninonj da, \v 20 “Wuwe dɨde towɨnkindam dor de yɨnamet aba wa, ɨ ket rɨga wumɨr tamnenindam dor onggɨtyam komkesa bage yɨt rɨngkaim re rɨgap yɨrkokar yokatenyi.” \v 21 Yɨt utkunda seg ke ton ket b'ɨgarkɨto yɨnamet aba wa ɨsparkand, ɨ ket rɨga auyaento. Re yɨna mopyam sɨ rɨga dɨde ti ɨrmeka rɨga wuwonj, ton ket Ju rɨga waina Sanedrin memba dɨde Israel wɨngɨrɨnd komkesa ukoi nyɨ rɨga ara emokto b'eomam de Sanedrin kot wa, dɨde ket rɨga etmɨkurto sɨbɨbmet wa ɨtmɨkitijog rɨga opopɨm. \v 22 Ajɨ re opopam rɨgap opekto de sɨbɨbmet wa, ton makwa ɨtmɨkitijog rɨga adarkɨto sɨbɨbmet wɨngɨrɨnd. Sɨ ton ket ɨtekto dɨde wumɨr amnɨto. \v 23 Sɨ ton yɨt useka yiyeno da, “Re sɨn wuyɨn, sɨn yɨr yongu sɨbɨbmet mora re b'obogɨl ɨdoki na yɨbɨm, dɨde sɨbɨbmet yɨr ɨpka rɨga owɨnki na wekeny yɨpayɨpa morand. Ɨ re sɨn mora epangkindam, ajɨ sɨn makwa daka yena adarkindam onggɨt sɨbɨbmet wɨngɨr borand.” \v 24 Ɨ re yɨnamet yɨr ɨpka geja rɨga waina mopyam dɨde yɨna mopyam sɨ rɨgap utkundo onggɨtyam yɨtkak, ton ket ma sobijog na nonysɨpsɨp aukɨto towa gatab. Sɨ endento da, “Ra odede gasa auka ikeny, sɨ nangga e tawɨk?” \v 25 Onggɨt wɨnɨnd yɨpa rɨga ikonj, ɨ ten wumɨr amninonj da, “Wɨi, yɨr de, rɨga yena re wɨn aramkomam sɨbɨbmet wa, ton opima de yɨnamet aba wa owɨnki wekeny dɨde rɨga auyaenanj.” \v 26 Onggɨtyam yɨt utkunda seg ke, yɨnamet timtim rɨga mopyam yikonj tina wɨko rɨga kɨma, dɨde teito ɨtmɨkitijog rɨga de b'ɨsagɨkapu pɨpmet wa. Ajɨ ton ma rɨrɨr na danda kɨma ingaenam menonɨm, mop nokɨp rɨga bobo na moga uwadto da, “Ke gɨmokɨp ke nedrɨkinem uj ondrɨkam.” \p \v 27 Ɨ re ton teito, ton engauto onyitam onggɨt Ju rɨga waina Sanedrin kotɨnd. Ɨ ket yɨna mopyam sɨ rɨgat ten arkeninonj \v 28 da, “Sɨn b'ingawa yɨt wa akautondam da, ‘Goro ouyaena teyenindam onggɨt Rɨgamna nyɨwɨnd.’ Ajɨ wɨn yɨpya kesa aukɨtondam. Sɨ wɨn kea waina ouyaena ke Yerusalem taun yɨndangɨr yomnɨkya, ɨ dɨde wɨn opima singi ainindam sɨn injawam onggɨt Rɨgamna uj gatab.” \v 29 Ɨ Petro dɨde ɨtmɨkitijog rɨgap mɨra amnɨto da, “Men b'ogla naska Godɨnd yɨmta undoku, ɨ yɨmta kena ket gowukoi nyɨ rɨga yɨmta tundokindam. \v 30 Wɨnpiya Yesund yɨdrɨkonda wul kumbɨnd, ɨ yongandonda. Ajɨ mera b'uwar waina Godɨt Tin yutnyitonj uj ke. \v 31 Ɨ Godɨt Tin ukoyamɨm yomnonj de pumb wa Tina rɨga wa Kingɨm dɨde Yɨrkokar Okawa Rɨgam, ɨ ket yoramitonj Tina yɨmjog yɨm tab ke juwai kɨma pɨpmet okatam. Sɨ ɨdenat ket onggɨtyam Tina danda ke Israel rɨgap negɨr mɨle ke gar tengendanj Godɨm pɨlwa, ɨ ket God towaina negɨr mɨle awɨr tamnɨkainy. \v 32 Sɨ sɨn re onggɨtyam gasa gatab yɨr ungatayam im. Ɨ God Yɨnayɨna Wɨngawɨnga towa akainonj yepim re Tin gar ke yokasi ɨ yɨmta yundoki, sɨ ɨtemb Yɨnayɨna Wɨngawɨnga daka kwa re onggɨtyam gatab yɨr ungatayam e.” \s1 Gamaliyelɨmna B'ugowa Yɨt \p \v 33 Ɨ re b'ɨsagɨka rɨgap odede towaina yɨt utkundento, ton ma sobijog na gar soro aukɨto, dɨde singi yoramito ten uj ondrɨkam. \v 34 Ajɨ onggɨtyam Ju rɨga waina Sanedrin kotɨnd yɨpa Parisai rɨga yɨbnonj nyɨ da Gamaliyel. Ton re gog yɨt ouyaena rɨga na, ɨ komkesa rɨgap tin yɨsnaeneno. Sɨ ton utnyitonj, ɨ b'ingawa yoramitonj ɨtmɨkitijog rɨga opendam bau wa sobijog wɨn kɨma. \v 35 Ɨ re ton opekto, Gamaliyel ket amninonj da, “Israel rɨga! Wɨn wa wɨngɨrɨnd b'obogɨl nony menamena tamnɨkindam onggɨtyam mɨle gatab nangga mim re wɨn singi ainindam omnɨkam onggɨt rɨga wa pɨlɨnd. \v 36 Mop nokɨp men wumɨr im nɨmog rɨga gatab. Sɨ naskand yɨpa rɨga yɨbnonj re nyɨ da Teuda. Ton tilenggyam yindenonj da, ‘Kon re yɨpa ukoi rɨga en.’ Ɨ ama rɨka powa andred (400) rɨgapiya ti tab wa aukɨto. Ɨ re rɨgap tin yongando, ti yɨmta undoka rɨga kea wetaweta aukɨto, ɨ ket ti rawɨr kwa rɨga aukɨto. \v 37 Onggɨt kak ke, yɨpa wɨnɨnd re gabmani b'ingawa yoramitonj rɨga nyɨ oramkam, yɨpa Galili rɨga Yudas onyitonj, ɨ b'anygɨnena nya ke rɨga wɨp amninonj tin yɨmta undokam. Onggɨtyam rɨga daka negɨr awonj, ɨ komkesa ti yɨmta undoka rɨga wetaweta aukɨto. \v 38 Sɨ onggɨt paemb kon nitinjɨn wa pɨlwa onggɨtyam yunɨm auki mɨle gatab. Sɨ wɨn erarinam towa pɨlnate, ɨ towaina singind mɨle ramnɨkinem! Sɨ ten apenjinam! Mop nokɨp rada onggɨtyam towaina ɨsamka o omnɨka b'atobarkonj re rɨga wa pɨlkae, sɨ ɨta awɨr tainy dem. \v 39 Ajɨ rada Godɨm pɨlkae b'atobarkonj, wɨn ma rɨrɨr im ten awɨr omnam dɨde wɨn opima walenggyam b'atɨdarindam da wɨn re God kɨma geja rɨga im.” Sɨ komkesa b'ɨsagɨka rɨgap kea yɨmjato tina opureni yɨtkak. \v 40 Ɨ ket ton ɨtmɨkitijog rɨga engaukɨto wɨngɨr wa. Ɨ ten ket ɨraska eyento, dɨde b'ingawa yɨt akauto da, “Goro yɨt tapureninam Yesu ma nyɨ kɨma!” Seg ten ket apekto. \v 41 Ɨ re ɨtmɨkitijog rɨgap opekto onggɨt Ju rɨga waina Sanedrin kot ke, ton ukoi sam kɨma na menon yokato. Mop nokɨp ton kea ɨngar kɨma b'ɨdgotnena akatento Yesumna nyɨ map, ɨ ton nony menamena yomnɨko da, “God kea sɨn sam kɨma nokasiny onggɨtyam sowaina b'ɨdgotnena ke Tina pumb tungg warabag omnɨkam.” \v 42 Ɨ ton ita bibɨr wɨram kesa ouyaena eyento dɨde pɨtapɨta yomneno God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt yɨnamet aband dɨde rɨgaina met nata da, “Yesu re Keriso e yena re God tɨrɨr yomnonj ɨtmɨkitam.” \c 6 \s1 Seben (7) Diyakona Obagɨkam \p \v 1 Ɨ onggɨt wɨnɨnd re Yesum yɨmta undoka rɨga jogjog b'aikɨndena wuwenonj, Grik yɨtam Ju rɨgap ugaga eyento Ibru yɨtam Ju rɨga. Mop nokɨp Ibru yɨtam Ju rɨgap maike b'obogɨl owou yingg amnɨkenento ita bibɨrɨm Grik yɨtam Ju rɨga waina mik kongga wa pɨlwa. \v 2 Sɨ twelp (12) ɨtmɨkitijog rɨgap ara emokto komkesa Yesu ma b'auyaena rɨga, ɨ dɨde amnɨto da, “Sɨn wa pɨtapɨta tamnaindam sowaina bebɨg. Sɨ sɨn re ɨta kak wa yomnenyu Godɨmna yɨtkak gatab wɨko, nokɨp sɨn jogjog owou yingg iyena wɨko im amnɨkenindam. Sɨ odede mɨle re ma b'ogɨl e ainy sowanɨm omnɨkam Godɨm wɨpɨnd. \v 3 Sowa gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Wɨn b'obogɨl yɨr teyenindam ɨ tabagɨkindam seben (7) ɨmɨnjog b'ogɨl mɨleyam rɨga yepim re Yɨnayɨna Wɨngawɨnga ke dɨde b'ogɨl multekɨp ke yɨndangɨr auki wekeny. Ɨ sɨn towa mimemb danda takaindam \m onggɨtyam owou yingg iyena wɨko omnɨkam. \v 4 Sɨ sɨn ɨngkaim ket danda kɨma sowaina kupka nony menamena taramkindam yɨr opmitam dɨde God ma yɨt gatab wɨko omnɨkam.” \v 5 Ɨ komkesa b'eoma rɨgap towaina yɨt sam kɨma yokateno, ɨ ton ket rɨga abagɨkto. Sɨ opimemb jɨ nyɨ Stepano yet re gar ke utkunda ke dɨde Yɨnayɨna Wɨngawɨnga ke yɨndangɨr auki na yɨbnonj, ɨ Pilip, ɨ Prokoro, ɨ Nikanor, ɨ Timona, ɨ Parmena, ɨ dɨde Antiyok ke rɨga Nikolao yet re naskand God ma obagendi kesa rɨga na yɨbnonj ajɨ yɨmta ke engendonj Ju rɨga waina omnɨka mɨle wa. \v 6 Seg ket rɨgap ten eito ɨtmɨkitijog rɨga wa wɨp wa ɨ awɨnkɨto. Ɨ ket ɨtmɨkitijog rɨgap yɨr opmitto dɨde yɨm aramkɨto towa pɨlɨnd towanɨm danda okawam. \p \v 7 Sɨ Godɨmna yɨt warabag auka yikenonj, sɨ Yesu ma b'auyaena rɨga ma sobijog na b'aikɨndento Yerusalem taunɨnd. Ɨ ukoi yɨna sɨ rɨgaina bobo daka kea utkundento God ma yɨrkokar bage yɨt, ɨ ket Yesund gar ke utkunda ke yokato dɨde Tin yɨmta yundoko. \s1 Stepanond Yɨmɨnd Yokato Negɨr Omnam \p \v 8 Ɨ Stepano re Godɨmna wurar dɨde danda kena yɨndangɨr auki yɨbnonj, sɨ ton amnɨkinonj ukoijog moga kɨma danda wɨko dɨde kɨd kesa kɨma danda wɨko rɨga wa wɨngɨrɨnd. \v 9 Ɨ Yerusalem taunɨnd yɨpa Ju rɨga waina yɨr opmitenapu met ebnawonj towa mana opi re B'ɨtrari Rɨga ɨ Kurene Rɨga ɨ dɨde Aleksandrea Rɨga. Ɨ re Stepano yɨt apureninonj, onggɨt Ju rɨga waina yɨr opmitenapu met ke nɨnda rɨga dɨde kwa Kilikiya dɨde Asiya ke nɨnda rɨga yɨpand soro kɨma owɨnkɨto Stepano kɨma yɨt b'ugwatenam. \v 10 Ɨ towaina yɨt b'ugwatena wɨngɨrɨnd, God kea Stepanom b'ogɨl multekɨp dɨde Yɨnayɨna Wɨngawɨnga yokawonj. Sɨ Stepano re onggɨtyam danda kenaemb yɨt apureninonj, ngɨrpu opimemb ton kɨma yɨt b'ugwatena rɨgap makwa rɨrɨr na aukɨto tina yɨtkak gou wa omnenam. \v 11 Sɨ ton nɨnda rɨga wɨgawɨga engauto dɨde b'anygɨnena nya ke auyaento yɨtkak opurenam odede da, “Sɨn ke Mosem pɨlwa dɨde Godɨm pɨlwa b'ɨsadrena yɨtkak utkundenonda Stepanomna opurena wɨngɨrɨnd.” \v 12 Ɨ ton ket onggɨtyam b'anygɨnena yɨtkak opurena ke Ju rɨga ɨ Ju rɨga waina elda rɨga ɨ dɨde Ju rɨga waina gog ouyaena rɨga ɨl angkɨto Stepanom pɨlwa soro omnɨkam. Sɨ komkesa rɨgap kea soro aukɨto, ɨ ket wuwonj Stepanom pɨlwa, ɨ tin yɨmɨnd yusunato dɨde ket yiyo de Ju rɨga waina Sanedrin kot wa. \v 13 Ɨ ton ket nɨnda b'anygɨnena yɨr ungata rɨga teito onggɨt Ju rɨga waina Sanedrin kot wa. Sɨ ton kea b'anygɨnena yɨr ungata yɨt apurento odede da, “Onggɨt rɨgat ita wɨnɨnd negɨr yɨt apureneninonj onggɨt yɨnamet gatab dɨde gog yɨt gatab. \v 14 Ɨ sɨn kea tin yutkundenonda odede opurenand da, ‘Onggɨt Najaret tunggam Yesut ɨta itrorɨk dem onggɨtyam yɨnamet, dɨde kwa opima tengenjiny dem gog rɨna re Mose mera nogoninonj.’” \v 15 Ɨ komkesa rɨga yepiya re omnɨki wekenonj onggɨt b'ɨsagɨkapu pɨpmetɨnd, yɨr ɨsokto ti pɨlwa. Ɨ ton tina wɨp yɨr yɨpko re ɨja na ɨt re aneru ma wɨp re dɨde. \c 7 \s1 Stepanomna Pɨtapɨta Omni Yɨt \p \v 1 Seg re ket, yɨna mopyam sɨ rɨga Stepanond yerkitonj da, “Mɨnda onggɨtyam yɨt re ɨmɨnjog im?” \v 2 Sɨ Stepano mɨra amninonj da, “Kor nany dɨde yɨngganwar, ɨ kor b'uwar! Wɨn nutkunda! Mera b'u Abraam naskand yɨbnonj ade Mesopotamiya wa. Ɨ re ton maka menon yokatonj Aran wa, b'ogɨl ɨnyomarena God pɨtapɨta awonj ti pɨlwa. \v 3 Ɨ Ton ket Abraamɨnd yomnonj da, ‘Man topenjɨt moina gou ke dɨde moina gu rɨga wa pɨlke, ɨ menon okasɨt onggɨt gou wa rɨna ra kon motouyaen.’ \v 4 Ɨ ton ket Kaldaya gou yɨraronj, ɨ yikonj de Aran wa wɨmenam. Re ton Aran gowɨnd yɨbnenenonj, ti b'u uj awonj. Sɨ ɨngkenaemb ket God Abraamɨnd yiyonj wɨmenam de onggɨt Kanaan gou wa rokasim re yu wɨn wekenyɨt. \v 5 Ajɨ God makwa ngai ti yokawonj sobijogjog gou kɨpol ti owabɨndena iyoyɨm. Ɨ ti re maka yɨpa tina oraki b'ɨga yɨbnawonj, ajɨ God tɨrɨr yɨt tin yomnonj da, ‘Kon ɨta motkaen dem onggɨtyam gou rokate re man mɨbnyɨt man dɨde moina kus ke b'ɨgawar kɨma owabɨndenam.’ \v 6 Ɨ God kwa tin yomnonj odede da, ‘Moina kus ke b'ɨgawar opima b'enga rɨgaina gowɨnd obayam taukanj dem. Ɨ onggɨt gou yonggyamwar rɨgap towaina wɨko rɨga mim tamnenanj dem ɨ ket towa pɨlɨnd nenegɨrjog mɨle tamnɨkenenauranj dem powa andred (400) kemag kɨma. \v 7 Ɨ ket Kon ɨta negɨr ma b'ɨsagɨka omnɨken dem onggɨt kantrim pɨlɨnd yet ra wen wɨko rɨgam tamneniny dem.’ Ɨ dɨde kwa God yomnonj da, ‘Ɨ onggɨt kak ke ket opima moina b'ɨgawar topendanj dem onggɨt kantri ke, ɨ tɨtekanj dem dɨkɨnd onggɨt gowɨnd, ɨ dɨde ket ton opima Kor pɨlwa kumsos b'amka tuweny dem.’ \v 8 Ɨ God Abraamɨm outɨnti tɨrɨr omnijog yɨt yokawonj Tina obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨle omnɨkam. Sɨ re ton b'ɨga yorakonj Isak dɨde re Isak eitɨm (8) bibɨr yokatonj, ton ket Isakɨm pɨlɨnd God ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨle yomnɨkonj. Ɨ re Isak b'ɨga yorakonj Yakob, todaka ti b'ɨga Yakobɨm pɨlɨnd kea onggɨtyam mɨle yomnɨkonj. Ɨ kwa re Yakob b'ɨga arakinonj meraina twelp (12) b'uwar, toda kwa kea towa pɨlɨnd onggɨtyam mɨle yomnɨkonj. \p \v 9 “Ɨ meraina b'uwarɨp towa yɨnggan Yosepɨnd nonyɨk yɨponeneno, ngɨrpu tin wɨko rɨgam yosogo yɨpa Ejipt rɨgam pɨlwa. Ajɨ re ton ket Yosepɨnd yiyonj de Ejipt wa, God kea ton kɨma b'inkenenonj. \v 10 Sɨ re Yosep jogjog b'engabenga bebɨg kɨma b'ɨdgotnena akateneninonj, God kea tin yopendenenonj onggɨtyam komkesa b'ɨdgotnena ke. Ɨ kwa Ton ti yokawonj b'ogɨl multekɨp, sɨ ɨngkenaemb ton b'ogɨl b'ugowa yɨt yogoninonj Ejipt kantri mopyam king Paraom. Sɨ onggɨt penaemb ɨtemb king Parao tin ukoi singi yiyenenonj, dɨde ton ket gabmani mopyam danda yokawonj wɨp iyoyɨm Ejipt kantri dɨde komkesa tina wɨko rɨga tina met wɨngɨrɨnd. \v 11 Ɨ onggɨt wɨnɨnd kea ukoi sou pɨta awonj komkesa Ejipt dɨde Kanaan gou wɨngɨrɨnd, sɨ ukoi bebɨg kɨma b'ɨdgotnena na aukonj. Sɨ onggɨt penaemb mera b'uwarɨp daka ma rɨrɨr na owou odarkam aukɨto. \v 12 Ɨ re Yakob utkundonj da owou opima de Ejipt wa, ton ket yiyata kɨma mera b'uwar etmɨkurinonj Ejipt wa owou okatam. \v 13 Ɨ re ton nɨmogɨm menon yokato Ejipt wa, Yosep wumɨr amninonj ti nanywar da, ‘Kon re wa yɨnggan en.’ Ɨ omandemb ket Ejipt kantri mopyam king Parao daka b'obogɨl wumɨr yokatonj Yosepɨmna gu rɨgawar gatab. \v 14 Ɨ ket Yosep ti nanywar etmɨkurinonj ti b'uɨm pɨlwa, ɨ engaukinonj ti b'u Yakob dɨde komkesa tina sebenti paib (75) gu rɨga menonɨm de Ejipt wa. \v 15 Sɨ ket Yakob Ejipt wa yikonj komkesa ti konggawar dɨde b'ɨgawar kɨma. Ɨ ton dɨde mera b'uwar ademb Ejipt wa uj aukɨto. \v 16 Ɨ ton ket towaina ujgɨm eito Sekem wa Kanaan eriyand rɨna re Abraam naskand yɨpa gou kɨpol wulkɨp ke yokatonj Amorɨmna b'ɨgawar wa pɨlke, ɨ ket ademb jɨ aramkenento onggɨt yɨpaina gopmet wa rɨna re Abraam yoskonj. \p \v 17 “Sɨ re ket God ma tɨrɨr omni powa andred (400) kemag wus wa auka ikonj rɨna re God Abraamɨnd tɨrɨr yɨt yokawonj ɨtendam Kanaan wa, meraina Israel rɨga kea b'usmurento dɨde ukoi warabag auka wuwenonj Ejiptɨnd, \v 18 ngɨrpu yɨpa b'enga rɨgat king pɨpmet yokatonj Ejiptɨnd yet re ma wumɨr na yɨbnonj Yosepɨm gatab. \v 19 Ton b'anygɨnena nya ke meraina gu rɨga amneninonj. Ɨ ton ket mera b'uwar wa pɨlɨnd negɨrjog b'ingawa yɨt yoramitonj towaina sisɨl ukuki b'ɨga oramitenam de bau wa, nokɨm da ɨdenat onggɨt b'ɨgap maka yilo okasi dem. \v 20 Ɨ onggɨt wɨnɨnd Mose kea ukendonj. Ton re Godɨm wɨpɨnd otomanti b'ɨga na, sɨ ti mog ket tin yɨr ɨpka yiyenonj nowa mobi kɨma ti b'uɨm metɨnd. \v 21 Nowa mobi seg ke, re ti b'u ake ti mog yɨraronda sɨta borand Nael kɨlɨmɨnd, Ejipt kantri mopyam king Paraomna ngɨmngai b'ɨgat tin yokatonj onggɨt kɨlɨm ke. Ɨ ton ket ti b'ɨgajogɨm yongenonj. \v 22 Ɨ Mose b'auyaenenonj Ejipt kantri mopyam king Paraomna metɨnd, sɨ ton kea wumɨrjog aukonj komkesa Ejipt rɨgaina omnɨka gasa. Sɨ ɨngkenaemb komkesa tina opurena dɨde tina omnɨka re kea ukoijog danda kɨma na aukɨto. \p \v 23 “Ɨ re ton poti (40) kemag awonj, ton ket ti garɨnd nony menamena yomnɨkonj odaram ti nany dɨde yɨngganwar, Israel rɨga. \v 24 Sɨ ton ket yikonj towa pɨlwa. Ɨ re ton yɨr yongonj yɨpa Ejipt rɨga nenegɨr kana ingaenand yɨpa Israel rɨgand, ton kea onggɨt Ejipt rɨgaina negɨr mɨle gatab yɨsagɨkonj, dɨde ket mɨra omnam yongandonj uj tama na. \v 25 Ɨ Mose ɨja na nony menamena yomnɨkonj odede da, ‘Koina Israel nany dɨde yɨngganwar b'ogla b'obogɨl nony raukinem da God ɨta ken nitngau ten opendam onggɨt b'ɨdgotnena ke’. Ajɨ ton maka nony aukɨto. \v 26 Ɨ yɨpa bibɨr kak ke, re ton yɨr angonj nɨmog Israel rɨga b'ipowand, ton pop ɨl ongka eyenonj rɨgarɨga awowɨm. Ɨ ket ton towa ganggand ngɨmbla omnam amnonj da, ‘Wɨi, wɨn osiemb b'ipoya re nanyɨnggan i. Nangga pai wɨn walenggyam walenggyam nenegɨr kana b'ipoya?’ \v 27 Ajɨ onggɨt rɨgat yet re ti rɨgand nenegɨr kana yomnenonj, ton Mosend yotoukitonj yɨu wa, ɨ ket yomnonj da, ‘Yet mor danda mokawonj sowanɨm wɨp iyoi rɨgam dɨde b'ɨsagɨka rɨgam? \v 28 Ma man singi et ken uj tama na ongandam odede rɨja na re man yɨpa Ejipt rɨga sɨm yonganjmɨt?’ \v 29 Re Mose onggɨtyam tina yɨt utkundonj, ton moga na awonj, ɨ ket b'ɨkenonj Ejipt ke. Ɨ ton ket yikonj Midiyan gou wa, ɨ obayam awonj onggɨt gowɨnd. Sɨ ademb de ton kongga wokatonj, ɨ ton ket nɨmog b'ɨga arakonj. \p \v 30 “Ɨ kwa ton ademb de nɨnda poti (40) kemag b'ɨskokinonj. Seg ket yɨpa wɨnɨnd re ton yikonj wul kesa tungg wa de Sinai dor wa, ton kea yɨr yongonj yɨpa b'uwaep wul dɨmɨl b'ɨrmatenand. Ɨ kwa Mose yɨr yongonj yɨpa aneru onggɨt b'uwaepɨnd. \v 31 Ɨ re Mose yɨr yɨpkonj ɨtemb gasa, ton kɨd kesa awonj. Re ton b'obogɨl yɨr ongongɨm yikonj de onggɨt b'uwaep wus wa, ton ket Yonggyamɨnd nonykok yutkundonj da, \v 32 ‘Kon re mor b'uwar waina God en, Abraamɨmna ɨ Isakɨmna ɨ dɨde Yakobɨmna God en.’ Re Mose yɨt utkundonj, ton ukoi moga kɨma kaktɨtɨ aukonj. Sɨ onggɨt penaemb ton maka ket b'usaya yɨr aenonj. \v 33 Ɨ Yonggyam kwa tin yomnonj da, ‘Man mor pɨsɨnd yongɨnkak atogɨkine, mop nokɨp ɨtemb pɨpmet rokate re man onyiti mɨbnyɨt re yɨna gou e. \v 34 Kon kea yɨr ongong eyeninyɨmɨn Koina Israel rɨgaina bebɨg kɨma b'ɨdgotnena de Ejiptɨnd. Ɨ Kon ke utkundenenyɨmɨn towaina b'aena. Sɨ onggɨt paemb yu Kon netken dɨkɨnd ten ɨtrekam towaina bebɨg kɨma b'ɨdgotnenam pɨlke. Sɨ metkɨm, Kon ɨta men mɨtɨtmɨkisɨn de Ejipt wa.’ \v 35 Sɨ Mose ɨntemb jɨ rɨga yena re naskand Israel rɨgap yɨsayo odede yɨt kɨma da, ‘Yet mor danda mokawonj wɨp iyoi rɨgam dɨde b'ɨsagɨka rɨgam?’ Ajɨ Godɨt ɨtemb rɨga Mosem danda yokawonj Israel rɨga wa wɨp iyoi rɨgam dɨde towaina b'ɨdgotnenam pɨlke ɨtreka rɨgam. Ɨ God ket onggɨt anerumna yɨmɨnd tin yoramitonj yet re pɨtapɨta awonj b'uwaepɨnd, dɨde ket yɨtmɨkitonj towa pɨlwa. \v 36 Ɨ onggɨt Mosetemb moga kɨma danda wɨko dɨde kɨd kesa kɨma danda wɨko amnɨkinonj Ejipt kantri wɨngɨrɨnd ɨ Kuskus Sɨpa ɨjendand ɨ dɨde poti (40) kemag kɨma wul kesa tungg nata menamenand. Sɨ ton ket Israel rɨga apenjinonj Ejipt kantri ke. \v 37 Ɨ ɨntaemb jɨ Mose yet re Israel rɨga wumɨr amninonj da, ‘God ɨta wa tetmɨkitau dem yɨpa bageyam wainajog gu rɨga wa pɨlke odede ɨt re kon re dɨde.’ \v 38 Ɨ ɨntaemb jɨ yɨpaina Mose yet re wul kesa tunggɨnd yɨpand yɨbnenenonj Israel rɨga bobo kɨma. Ɨ onggɨt wɨnɨnd ton yɨbnenenonj re onggɨt aneru kɨma na yet re ton kɨma yɨtnono aenonj Sinai dorɨnd dɨde mera b'uwar kɨma na. Ɨ ton ɨntemb jɨ Mose yet re yɨrkokarɨm yɨtkak akasinonj Godɨm pɨlke mera okawam. \v 39 Ajɨ mera b'uwarɨp ma singi na aukɨto tin yɨmta undokam. Ɨ ton ket tin yɨsaeneno dɨde nony ɨtendento ɨtendam de Ejipt wa. \v 40 Re Mose Oreb dor ɨjonj God ma yɨt okatam poti (40) bibɨr kɨma, Israel rɨgap Aronɨnd yomno da, ‘Man b'ogla meranɨm tamnɨkinyɨt nɨnda god yepim ra men wɨp nitiyenanj. Mop nokɨp men ma wumɨr im nangga na re aukenenyɨm onggɨt rɨga Mosem pɨlɨnd yet re sɨn wɨp nomninonj Ejipt ke.’ \v 41 Sɨ onggɨt wɨnɨnd, ton yɨpa b'anygɨnena god aidol yomnɨko kau b'ɨga pɨla. Ɨ ton ket sɨ gasa eyento onggɨt aidolɨm pɨlwa sɨ omnɨkam. Ɨ re ton yɨr yongo towainajog yɨm ke omnɨki ɨtemb gasa, ton ket ma sobijog sam kɨma na dɨde ɨsnawa kɨma na aukenento. \v 42 Sɨ God ten kak eainonj. Ɨ Ton erarinonj towa singi rɨrɨrɨnd ewangayam wub kumbɨnd nɨnda gasa opi re lomkongga, mobi, dɨde ɨki. Sɨ bageyam waina peband onggɨtyam towaina negɨr ewangaya gatab ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da, \q1 ‘Israel gu rɨga, re wɨn wul kesa tunggɨnd wekenot poti (40) kemag kɨma, \q2 yet Kornɨm singi sɨ b'angga dɨde sɨ gasa eyeninonj Kor pɨlwa? \q2 Makwa yet. \q1 \v 43 Ajɨ wɨn eyenonda wɨn kɨma re wub kumbɨnd b'anygɨnena god Molok ewangayapu plaimet na \q2 dɨde yɨpa waina ewangaya aidol ɨki Raipan na. \q2 Sɨ wɨn osiemb aidol amnɨkonda re towa pɨlwa kumsos b'amka mana. \q1 Sɨ onggɨt paemb Kon wen teaukeninyɨn dem wɨmenam de paja tungg Babilon wa, \q2 ɨ dɨde ket nɨnda kantri nata.’ \p \v 44 “Ajɨ kwa yɨpa sɨ omnɨkapu yɨna plaimet toda kea yɨbnenenonj mera b'uwar kɨma de wul kesa tunggɨnd. Ɨ onggɨtyam met oranga yɨt re ɨja naemb jɨ. Naska God Mosem youyawonj Tina ɨsamki wɨp met orangam. Sɨ Mose ket ɨtemb met yorangonj Israel rɨga kɨma ɨja na wɨp ɨt re rɨngmana re ton yɨr yongonj. Ɨ God omandemb jɨ ket towa pɨlwa pɨtapɨta aukenenonj onggɨt metɨnd da, ‘Kon ɨta wɨn kɨma nɨbnenenyɨn.’ \v 45 Ɨ Mera b'uwarɨp kea onggɨtyam yɨna plaimet yiyeneno wul kesa tungg nata. Ɨ yɨmta ke ket, re ton Yosuwa kɨma wuwonj de God ma obagɨki kesa rɨgaina Kanaan gou wa, ton kea yiyeno onggɨtyam yɨna plaimet ton kɨma. Ɨ God opimemb Tina obagɨki kesa rɨga eaukeninonj meraina b'uwar wa wɨpɨnd. Ɨ ton kwa yiyeneno, ngɨrpu onggɨt wɨnɨnd re Dawid Israel king pɨpmet yokatonj. \v 46 Ɨ God ma sobijog na Dawidɨm wurar yogoninonj. Sɨ Dawid Godɨnd yɨgekitonj da, ‘Ra man singi taet, kon motrangaen yɨpa mor wɨmenapu met yɨpand wɨmenam Yakobɨmna gu rɨga kɨma.’ \v 47 Ajɨ God maka yingawonj tin onggɨtyam met orangam, sɨ ti b'ɨga Solomonɨt ket Ti yorangawonj. \v 48 Ajɨ pumbjogyam God ma ɨta wɨmena yikeny rɨgaina yɨm ke orangi metɨnd. Sɨ ɨja emb jɨ bageyam yindeny onggɨt gatab da, \v 49 ‘Yonggyam yindeny da, \q1 “Wub kumb re koina omitapu kasa e, \q2 dɨde gowukoi re koina pɨs oramitapu pɨpmet e. \q1 Sɨ rɨngma, wɨn rɨrɨr e koina odede ukoi wɨmenapu met notrangaya? \q2 O rokate kor wɨram wɨmenapu pɨpmet nɨtɨbnau? \q1 \v 50 Ma ma wub ake gou dɨde komkesa gasa re koina yɨm ke omnɨki im?” ’ \p \v 51 “Sɨ wɨn re korɨrkorɨr rɨga im, ɨ waina gar re rogɨlkak im dɨde yɨpya re dum im. Sɨ wɨn God ma yɨt wumɨr kesa dɨde utkunda kesa ainindam. Ɨ wɨn sɨram b'ɨrari kesa Yɨnayɨna Wɨngawɨngand yoenenya. Sɨ wɨda re yɨpa wɨp mɨle im amnɨkenenindam wa b'uwar re dɨde. \v 52 Waina b'uwarɨp bebɨg dɨde b'ɨsadrena kɨma nenegɨr mɨle amnɨkenento komkesa bageyam rɨga wa pɨlɨnd. Ɨ ton kea uj andrɨkenento bageyam yepiya re tulatula pɨtapɨta omnena iyo da, ‘Ɨta Negɨr Kesa Dɨmdɨmjog Rɨga ik dem.’ Sɨ yu ket wɨn kemb onggɨtyam Negɨr Kesa Dɨmdɨmjog Rɨgamna tɨb iyena rɨga im dɨde Ti ongandayam im ainindam. \v 53 Wɨn kea emdɨtondam gog yɨt rɨna re Mose akasinonj anerum pɨlke, ajɨ wɨn ma opima owama eyenindam.” \s1 Rɨgap Stepanond Gɨmokɨp ke Yɨdrɨko. \p \v 54 Ɨ re rɨgap Stepanomna onggɨtyam yɨt utkundo, ton ma sobijog na gar soro aukɨto dɨde tinɨm weyat b'ɨpendena kɨma wuwenonj. \v 55 Ajɨ Stepanomna gar re Yɨnayɨna Wɨngawɨngat yɨndangɨr yomnonj. Ɨ re ton ket yɨr pumb wa yikenonj, ton kea yɨr angonj God ma b'ogɨl ɨnyomarena dɨde Yesund onyiti Godɨmna yɨmjog yɨm tab ke juwai kɨma pɨpmetɨnd. \v 56 Ɨ ton yindonj da, “Yɨr de, kon ɨta yɨr yongen pumb tungg ɨpangendi dɨde Rɨgamna B'ɨga onyiti Godɨmna yɨmjog yɨm tab ke juwai kɨma pɨpmetɨnd.” \v 57 Ɨ ton ket komkesa rɨgap ukoijog ara kɨma dɨde towaina yɨpya b'utwangka kɨma ti pɨlwa yɨpand ɨgmarento. \v 58 Ɨ ton ket tin yokato dɨde ɨgonyɨgony yiyo dea ta onggɨt taun bau wa, ɨ ket yɨskanto. Ɨ ket b'anygɨnena yɨr ungatayam rɨgap towaina kobɨrgɨm aramkɨto yɨpa sisɨl rɨga nyɨ da Saul, tina pɨs wɨpɨnd Stepanond ɨdrɨka gatab yɨr ungata mɨle omnɨkam dɨde ket tonpiyamb naska gɨmokɨp b'ɨskento, ngɨrpu rɨgap gɨmokɨp ke yɨdrɨko. \v 59 Ɨ re ton dɨdea tin gɨmokɨp ke yɨdrɨko, Stepano Yonggyamɨnd ara yɨawonj da, “Kor Yonggyam Yesu! Yokate koina wɨngawɨnga!” \v 60 Ɨ ton ket kumsos b'amkonj, dɨde ket ukoi kana arara aenonj da, “Kor Yonggyam! Goro man onggɨtyam towaina negɨr mɨle nonyɨnd tawaminyɨt, ajɨ eomnenawaine!” Onggɨt yɨt seg ke, ton uj awonj. \c 8 \p \v 1-2 Ɨ re rɨgap Stepanond gɨmokɨp ke yɨdrɨko, Saul b'ogɨl sam kɨma yɨmjatonj tin ongandam. \s1 Saulɨmna Oramiti Ukoi Bebɨg kɨma B'ɨdgotnena Yerusalem Sosind \p Ɨ re ket Stepano uj awonj, nɨnda Godɨm ewangaya rɨgap tina ujgɨm eungitam yiyo, dɨde ukoi gar bebɨg kɨma tin yii yiyagɨko. Ɨ onggɨt wɨnɨnd kea ukoijog bebɨg kɨma b'ɨdgotnena pɨta awonj Yerusalem Sosind. Sɨ onggɨt penaemb komkesa gar ke utkunda rɨgap wetaweta aukɨto komkesa Yuda dɨde Samariya eriya nata. Ajɨ ɨtmɨkitijog rɨgap re maka wetaweta aukɨto. \v 3 Saul daka onyitonj sosi negɨr omnɨkam, sɨ ton yikenonj metta metta, ɨ gar ke utkunda rɨga dɨde kongga ɨgonyɨgony eyeninonj sɨbɨbmet wa oramkam. \s1 God ma B'ogɨl Yɨrkokar Bage Yɨt Pɨtapɨta Omnam Samariyand \p \v 4 Rɨga yepiya re wetaweta aukɨto onggɨt b'ɨdgotnena map, ton kea God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnena yiyeno rɨtata re ton wuwenonj. \v 5 Ɨ Pilip daka yikonj yɨpa Samariya taun wa, ɨ ket ton towa pɨlwa pɨtapɨta yomnenonj Yesum gatab yɨt da Yesu re Keriso e. \v 6 Ɨ re rɨga bobop Pilipɨmna yɨt utkundeno dɨde yɨr ongong eyento kɨd kesa kɨma danda wɨko rɨna re ton amnɨkinonj, ton kea yɨpand singi kɨma dɨde nony sam kɨma akatento tina opureni yɨtkak. \v 7 Mop nokɨp re Pilip engaeninonj negɨr wɨngawɨnga opekam jogjog negɨr wɨngawɨnga ke imdi rɨga wa pɨlke onggɨt taunɨnd, ton kea ket ukoi kamil kɨma opeka wuwenonj rɨga wa pɨlke, ɨ kwa jogjog dɨmɨr kopa kɨma rɨga dɨde gomgom rɨga toda kwa kea b'ogɨl yokateno. \v 8 Sɨ onggɨt penaemb ton ukoijog sam auka wuwenonj onggɨt taunɨnd. \p \v 9 Ɨ onggɨt wɨnɨnd yɨpa rɨga, nyɨ da Simon, yɨbnonj onggɨt Samariya taunɨnd. Ton re minj rɨga na. Ɨ re ton naskand minj mɨle amnɨkeneninonj, komkesa Samariya rɨga re kea kɨd kesa aukenento. Dɨde ton tilenggyam b'agenaenenonj da, “Kon re yɨpa ukoi rɨga en.” \v 10 Sɨ komkesa taunɨnd rɨga, goujog rɨga dɨde ukoi nyɨ rɨga, ukoijog utkunda yoramiteneno ti pɨlɨnd odede yɨt kɨma da, “Ɨtemb rɨga re godɨmna danda kɨma e, ogenaya da ‘Ukoijog Danda’.” \v 11 Ɨ re rɨgap yɨr angenento onggɨtyam tina ukoijog danda kɨma wɨko rɨna re ton minj nya ke amnɨkeneninonj jogjog kemag kɨma, ton kea kɨd kesa aukenento. Sɨ onggɨt penaemb ton ukoijog utkunda yoramiteneno ti pɨlɨnd. Ɨ ket Pilip yɨmta kena yikonj, ajɨ odede wɨn natemb ten adarinonj. \v 12 Ɨ re Pilip God ma pumb tungg gatab dɨde Yesu Kerisomna danda nyɨ gatab God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta yomnenonj, rɨga ake konggap kea tina yɨt gar ke utkunda ke yokateno, ɨ ket baptiso yokateno. \v 13 Ɨ Simon re kea toda onggɨtyam yɨt gar ke utkunda ke yokatonj dɨde ket baptiso yokatonj. Ɨ ton ket kea ita wɨnɨnd Pilipɨm wus wa aukenenonj. Sɨ re ton yɨr ɨpka yiyenenonj kɨd kesa kɨma danda wɨko dɨde ukoi danda gasa rɨna re Pilip amnɨkeninonj, ton kea kɨd kesa aukenenonj. \p \v 14 Ɨ ket ɨtmɨkitijog rɨga yepiya re wekenonj Yerusalem taun wa, ton kea utkundeno da Samariya rɨgap re kea God ma yɨt gar ke utkunda ke yokateno. Sɨ ton Petro ake Yoan etmɨkito towa pɨlwa. \v 15-16 Sɨ re ton opendonda de Samariya wa, ton ket utkundenonda odede yɨt da, “Sɨn baptiso nena e yokatenenyu Yonggyam Yesumna nyɨ kɨma, ajɨ Yɨnayɨna wɨngawɨnga re makwa ɨta ngai ya pɨlnate igurka yikeneny.” Sɨ onggɨt penaemb Petro ake Yoan towanɨm yɨr opmita yomnɨkonda da ɨdenat ton okatenyi Yɨnayɨna Wɨngawɨnga. \v 17 Ɨ re ket ton yɨm oramka eyeninonda rɨga wa pɨlɨnd, ton kea ket yokateno Yɨnayɨna Wɨngawɨngand. \v 18 Ɨ Simon re toda kwa kea yɨr yongonj onggɨtyam mɨle rɨna re ɨtmɨkitijog rɨgap yɨm aramkɨto rɨga wa pɨlɨnd dɨde ton ket Yɨnayɨna Wɨngawɨnga yokateno. Seg ket Simon osiemb nɨmog ɨtmɨkitijog rɨga wa wulkɨp akawonj, \v 19 odede yɨt kɨma da, “Koda nokawa onggɨtyam danda, nokɨm da ya pɨlɨnd ra kon yɨm oramisɨn, ɨdenat toda okas Yɨnayɨna Wɨngawɨnga.” \v 20 Ɨ Petro ket mɨra tin yomnonj da, “Man gar ke yɨmjatenyɨt odede da, ‘Kon rɨrɨr e okasɨn God ma yiyag wurar wulkɨp ke.’ Sɨ onggɨt paemb moina wulkɨp dɨde man toko yɨpand gɨlgɨl negɨr awa! \v 21 Mor re ma ɨta yingg sɨn kɨma onggɨt wɨkom, mop nokɨp moina gar re ma dɨmdɨm e Godɨm wɨpɨnd. \v 22 Sɨ onggɨt paemb da man gar engende onggɨtyam moina negɨrjog mɨlem pɨlke rɨnte re man nony menamena yomnɨkenenyɨt da, ‘Kon rɨrɨr e okasɨn God ma yiyag wurar wulkɨp ke.’ Dɨde yɨr opmitene Yonggyamɨm pɨlwa. Ra man odede mɨle tamnɨkinyɨt, God ɨta yama awɨr motɨnainy onggɨtyam moina gar ke negɨr nony menamena. \v 23 Mop nokɨp kon yɨr mongen re, man rɨga negɨr omnɨka mɨle ke yɨndangɨr auki e mɨbnyɨt, dɨde kaokao negɨr nony menamena ke ɨjobɨki e mɨbnyɨt.” \v 24 Ɨ Simon daka mɨra amnonj da, “Wɨn kornɨm yɨr opmitena Yonggyamɨm pɨlwa, nokɨm da ɨdenat makwa ngai yɨpa gasa kor pɨlɨnd tawɨk rɨna re wɨn apureninya.” \v 25 Ɨ ket Petro ake Yoan nɨnda yɨr ungata yɨt amneninonda dɨde pɨtapɨta omnena eyeninonda Yonggyamɨmna yɨtkak gatab rɨna re Yesu ten auyaeninonj. Ɨ onggɨt kak ke, re ton ɨtendonda Yerusalem taun wa, ton nyatnyata God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnena yiyenonda jogjog Samariya tungg nata. \s1 Yɨpa Etiyopiya Ɨpakɨp Ɨkɨki Rɨga dɨde Pilip \p \v 26 Ɨ yɨpa Yonggyamɨmna aneru Pilipɨnd yomnonj da, “Utnyite, dɨde menon yokate detata iye gatab nya wa! Man yɨmaet onggɨtyam nya rɨnte re wul kesa tungg nata yikonj Yerusalem taun ke de Gaja wa!” \v 27 Sɨ ton ket utnyitonj dɨde yiwatonj. Ɨ re ton onggɨtyam nya yɨmayonj, ton ket ɨpakɨp ɨkɨki Etiyopiya rɨgand yɨr yongonj. Ton re onggɨtyam Etiyopiya kantri wulkɨp yɨr ɨpka mopyam rɨga na yɨbnonj. Ɨ ket ton kwa yɨr ɨpka eyeninonj komkesa kwin Kandake ma wulkɨp. Ɨ ton yikonj re Yerusalem taun wa yɨr opmita mana. \v 28 Ɨ ton ɨtendonj re ti tungg mana. Onggɨt wɨnɨnd re ton omiti yɨbnonj tina oso ke iyenapu trak kumbɨnd, ton bageyam Isayamna peba na yogenkonj. \v 29 Ɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨngat Pilipɨnd yomnonj da, “Meke onggɨt oso ke iyenapu trak wus wa, dɨde ton kɨma yɨpand b'eteomkisɨt!” \v 30 Sɨ re ket Pilip b'ɨkonj ti wus wa, ton kea tin yutkundonj bageyam Isayamna peba ogenkand. Sɨ ton ket yerkitonj da, “Wɨi, man ɨta nony auket nangga e re man yogenket?” \v 31 Ɨ todaka mɨra yomnonj da, “Ra yɨpa rɨgat maka ra nɨtisɨpkenau, sɨ rɨdede e kon nony tauken?” Seg ton ket oso ke iyenapu trak ena yognatonj, ɨ ket Pilipɨnd yingawonj da, “Man angite, dɨde kon kɨma omite!” \v 32 Sɨ ton Isayamna peba ogenka yiyonj re onggɨt gatab na da, \q1 “Rɨgap Tin yiyo re odede wɨp na ɨt re rɨngma ra rɨgap mamoi ongandam yii. \q2 Ɨ Ton makwa Tina tugɨm yɨt opurenam yɨpangendonj, \q2 odede wɨp ɨt re rɨngma ra mamoi mumakesa ɨbɨm ra mamoi ngɨi ɨpka rɨgat mamoi ngɨi ɨpɨk. \q1 \v 33 Ɨ re Ton odede Tilenggyam gou wa aukenenonj, kea dɨmdɨm b'ɨsagɨka ke Tin yewaikitonj negɨr ma b'ɨsagɨka okatam. \q2 Ɨ Tina yɨrkokar onggɨt gowukoyɨnd re ɨja naemb negɨr nya ke seg awonj. \q1 Sɨ rɨga wa wɨngɨrɨnd yepiya re Ti wɨnɨnd wekenonj onggɨt gowukoyɨnd, \q2 yete rɨrɨr e ongwas da, ‘Ton uj awonj Tina rɨgaina negɨr mɨle ma pena’?” \p \v 34 Ɨ ɨpakɨp ɨkɨki rɨgat ket Pilipɨnd yerkitonj da, “Mobe wumɨr nomne, bageyam opimemb yɨt apureniny re ya gatab e? Mɨnda rɨka tilenggyam e, o yɨpa b'enga rɨgam gatab e?” \v 35 Sɨ Pilip ket b'atomonj yɨt opurena, dɨde ket ouyaena yiyenonj onggɨtyam bage yɨt ke rɨna re ton yogenkonj, ngɨrpu ton ket ti pɨtapɨta yomnenawainonj Yesum gatab God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt. \v 36 Ɨ re ton nyawɨnd ekonda, ton ket opendonda de yɨpa pɨpmet wa rɨkɨnd re nyɨ yɨbnonj. Ɨ ket ɨpakɨp ɨkɨki rɨgat yindonj da, “Yɨr de, nyɨ ɨta dɨkɨnd! Nanggate ken notgok baptiso okatam?” \v 37 (Awɨr e)\f + \fr 8:37 \ft Nɨnda Grik peband da [Ɨ ket Pilip yomnonj da, “Ra man Yesund okasɨt moina kupka gar ke, man rɨrɨr e ket baptiso okasɨt.” Ɨ todaka mɨra yomnonj da, “Kon ke gar ke yokasɨn da Yesu Keriso re Godɨmna b'ɨga e.”]\f* \v 38 Sɨ ton ket yingawonj oso iyenapu trak ena awowɨm. Re ena b'agnatonj, Pilip dɨde ɨtemb ɨpakɨp ɨkɨki rɨga nɨmognɨmog nyɨ wa ekonda, dɨde ket Pilip tin baptiso yomnonj. \v 39 Ɨ re ton nyɨ ke oblendonda de gɨl wa, Yonggyamɨmna Wɨngawɨngat omandemb Pilipɨnd yokatonj, dɨde yiyonj b'enga gatab wa. Sɨ onggɨt ɨpakɨp ɨkɨki rɨgat makwa ket b'usaya tin yɨr yongonj. Ɨ ton ukoi sam kɨma na nya yɨmayonj ti tungg wa. \v 40 Ɨ ket Yonggyamɨmna Wɨngawɨngat Pilipɨnd pɨtapɨta yomnonj de Ajoto tungg wa, ɨ rɨgap ket tin adea yodaro. Ɨ re ton ket yikenonj komkesa taun nata, ton God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnena yiyenonj, ngɨrpu opendonj de Kaisareya wa. \c 9 \s1 Saulɨmna Gar Engenda \r (Ɨtai 22:6-16; 26:12-18) \p \v 1 Ɨ Saulɨm re omanda ti kom soro yɨbnaenenonj Yonggyamɨmna b'auyaena rɨga wa pɨlɨnd negɨr omnɨkam dɨde ongandam. Sɨ ton yikonj yɨna mopyam sɨ rɨgam pɨlwa. \v 2 Ɨ ton ket tin yerkitonj da, “Man moina nyɨ kɨma nɨtrɨkainyɨt nɨnda peba ɨtmɨkitam nɨnda Ju rɨga waina yɨr opmitenapu met nata Damasko taunɨnd. Mop nokɨp kon singi aen da ra kon neken onggɨt gatab wa dɨde tadarkinyɨn Yesund yɨmta undoka rɨga ake kongga, kon ten imda teyeninyɨn, ɨ kwa teyeninyɨn Yerusalem taun wa.” \v 3 Ɨ re ton yikonj onggɨt peba kɨma ɨ Damasko wus wa awonj, odenja ngayat tin yunyowayonj. \v 4 Sɨ ton sap otendonj gou wa, dɨde ket ara utkundonj odede yɨt da, “Saul! Saul! Nangga pae man negɨr kɨma b'ɨdgotnena omnɨka yiyenyɨt kor pɨlɨnd?” \v 5 Seg ket Saul yerkitonj da, “Yetet man, Ukoyam?” Ɨ ket todaka mɨra yomnonj da, “Kon Yesuten ya pɨlnate re man negɨr kɨma b'ɨdgotnena omnɨka yiyenyɨt. \v 6 Sɨ man ket utnyite dɨde b'ɨtgaret onggɨt taun wa! Ɨ amaemb de yɨpa rɨgat men wumɨr motɨny nangga e ra man b'ogla omnɨket.” \v 7 Ajɨ rɨga yepiya re ton kɨma wuwonj, ton ara nena na utkundo, ajɨ makwa yena yɨr yongo. Sɨ onggɨt penaemb ton owɨnki yɨt kesa wekenonj. \v 8 Ɨ re Saul utnyitonj gou ke, tina yɨrkɨp ɨpangendi na ebnonda, ajɨ makwa nangga gasa na yɨr anginonj. Sɨ rɨgap ket yɨm ke emorki na yiyo, ngɨrpu yɨpand b'ɨgarkɨto Damasko taun kara bora wa. \v 9 Seg ket ton nowa bibɨr kɨma maike gasa yɨr angeneninonj, dɨde ton kwa maka diyam aukenenonj dɨde maka nyɨ anaeninonj. \p \v 10 Onggɨt wɨnɨnd yɨpa b'auyaena rɨga nyɨ da Ananiya yɨbnonj Damasko taunɨnd. Ɨ re ton liyalliyal yɨt yutkundonj Yonggyamɨnd, ɨ Ton ket tin yomnonj da, “Ananiya-wɨi!” Sɨ todaka mɨra yomnonj da, “Owɨ, Yonggyam! Kon ɨta dɨkɨnd-o.” \v 11 Sɨ Yonggyam tin yomnonj da, “Utnyite, ɨ menon yokate onggɨt nya wa ogenaya da, ‘Dɨmdɨmjog Nya’! Ɨ dɨde ra ket man meket dor Yudasɨm met wa, man ɨta odaret dor yɨpa Tarso tunggam nyɨ da Saul. Ton re yɨr e opmiteny. \v 12 Ɨ ton kea liyalliyal yɨpa rɨga yɨr yong nyɨ da Ananiya, ɨ kwa ton yɨr yong da ɨtemb rɨga Ananiya ke onggɨt met wa b'ɨgarɨk ɨ yɨm aramisiny ti pɨlɨnd tin yɨr ɨpangendam.” \v 13 Ɨ ket Ananiya mɨra yomnonj da, “Yonggyam! Kon ke jogjog yɨt utkundeneninond onggɨt rɨgam gatab rɨna re ton Moina yɨna rɨga negɨr amnɨkeneninonj Yerusalem taunɨnd. \v 14 Ɨ kwa ton kea yɨna mopyam sɨ rɨga wa pɨlke danda yokatonj da ton komkesa rɨga imda teyeniny yena re Moina nyɨ kɨma agenairanj, dɨde kea ikonj dɨkɨnd Damasko wa onggɨtyam negɨr wɨko omnɨkam.” \v 15 Ajɨ Yonggyam tin yomnonj da, “Menon yokate ti pɨlwa! Mop nokɨp Kon ke onggɨt rɨgand yobagendond Koina wɨko rɨgam yet ra Koina yɨt opurena teyeneniny. Sɨ ton opima ukoijog bebɨg turowateniny Koina nyɨ warabag omnɨkam God ma obagɨki kesa rɨga wa, ɨ king wa, ɨ dɨde kwa Israel rɨga wa pɨlwa. \v 16 Ɨ Kon ɨta tin ouyaenyɨn rɨdede wɨp e ton b'ogla b'asowa takateniny Koina nyɨ map ra ton onggɨtyam wɨko omnɨka teyeniny.” \v 17 Seg re ket Ananiya menon yokatonj, ɨ Yudasɨm met wa b'ɨgaronj. Ɨ ket ton Saulɨm pɨlɨnd yɨm aramitonj dɨde yomnonj da, “Kor yɨnggan Saul! Man ke yɨr yongot Yonggyam Yesund nyawɨnd, re man metkot dɨkɨnd. Sɨ Tonɨtemb ken nɨtmɨkis men yɨr ɨpangendam dɨde Yɨnayɨna Wɨngawɨnga ke men yɨndangɨr omnam.” \v 18 Ɨ odenja ket tina yɨrkɨp ke jup pɨla gasa kea ogomkɨto. Ɨ ket tina yɨr ɨpangendonda. Seg ket ton utnyitonj, ɨ ket baptiso yokatonj. \v 19 Ɨ re ton ket owou awinonj, ton ket kwa kea danda akasinonj. \s1 Saulɨmna Pɨtapɨta Omna Yɨt Damaskond \p Seg ton ket b'auyaena rɨga kɨma yɨbnonj nɨnda bibɨr kɨma de Damasko wa. \v 20 Seg ton ket odenja yikonj Ju rɨga waina yɨr opmitenapu met wa, ɨ b'atomonj pɨtapɨta omnenam Yesum gatab yɨt da, “Yesu re Godɨmna B'ɨga e.” \v 21 Sɨ komkesa rɨga yepiya re tina yɨt utkundeno, ton kɨd kesa na aena wuwenonj, dɨde b'arkena wuwenonj da, “Ma ma ɨnte jɨ rɨga yet re gar ke utkunda rɨga negɨr omnɨka eyeninonj Yerusalem taunɨnd yepiya re ɨtemb Rɨga Yesund yewangaeneno? Ma ma ton nok mana ikonj dɨkɨnd da ɨdenat ton Yesund gar ke utkunda rɨga yɨmɨnd imda teyeniny, dɨde teyeniny yɨna mopyam sɨ rɨga wa pɨlwa sɨbɨbmetɨnd oramkam?” \v 22 Ajɨ Saul mogjog danda oikɨndena kɨma ɨmɨnjogɨm yɨt pɨtapɨta yomnenonj da, “Ɨtemb Yesu re Keriso e.” Sɨ onggɨt penaemb Ju rɨga yepiya re wekenonj de Damasko wa, nony menamena kesa auka wuwenonj tina yɨt gou wa omnenam. \p \v 23 Ɨ jogjog bibɨr seg ke, Ju rɨgap yɨpand omnɨkto, dɨde ket gɨlgɨl yɨsamko Saulɨnd ongandam. \v 24 Sɨ ton ita bibɨr dɨde sɨwɨny tin nya owama yiyeneno tin ongandam komkesa taun mora nata rɨngkena re rɨga wuwenenonj onggɨt taun kara bora wa b'ɨgarenam o kara bora ke opendenam. Ajɨ Saul kea wumɨr yokatenonj onggɨtyam towaina ɨsamki yɨt gatab. \v 25 Sɨ daka yɨpa sɨwɨnyɨnd, tina b'auyaena rɨgap ukoi ga wa tin yoramito dɨde ket inka yiyo taun kara kumb ke de bau wa. \s1 Saulɨmna Wɨmena Yerusalemɨnd \p \v 26 Sɨ onggɨt kak ke ket, Saul yikonj Yerusalem taun wa. Ɨ ton pop b'atonkitonj b'auyaena rɨga kɨma yɨpand awowɨm, ajɨ komkesa rɨga re maka tin ɨmɨnjogɨm yomneno da, “Ton re yɨpa b'auyaena rɨga e.” Sɨ tin moga na uwada yiyeno. \v 27 Ajɨ re Banaba ɨmɨnjog wumɨr awonj ti gatab, ton ket tin yiyonj de ɨtmɨkitijog rɨga wa pɨlwa. Ɨ ton ket ten wumɨr amneninonj rɨja na re Saul Yonggyamɨnd yɨr yongonj nyawɨnd, dɨde rɨja na re Yonggyam tin yɨt yomnenonj, ɨ dɨde kwa rɨja na re Saul Yesumna nyɨ kɨma moga kesa God ma yɨt pɨtapɨta yomnenonj de Damasko wa. \v 28 Seg ket Saul ton kɨma b'eomkitonj dɨde yɨpand gɨlgɨl yikenenonj Yerusalem taunɨnd, ɨ dɨde ket Yonggyamɨm nyɨ kɨma moga kesa God ma yɨt pɨtapɨta omnena yiyenenonj. \v 29 Onggɨt wɨnɨnd, ton kwa kea yɨt apureninonj Grik yɨtam Ju rɨga wa pɨlwa dɨde ket ton kɨma yɨt b'ugwatena wuwenonj. Sɨ onggɨt penaemb ton ket tin otonkena yiyeneno ongandam. \v 30 Ɨ re gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwarɨp wumɨr yokato onggɨtyam ti gatab yɨt, ton ket tin yiyo de Kaisareya wa, dɨde ket yɨtmɨkito de tina ukendipu tungg Tarso taun wa. \p \v 31 Ɨngkek ket kupka Yuda ɨ Galili ɨ dɨde Samariya wɨngɨrɨnd, sosi re kea ngɨmbla wɨngɨr nat wekenonj, dɨde danda kɨma owɨnkɨto. Ɨ kwa ket Yonggyamɨnd moga yuwadeneno, dɨde Yɨnayɨna Wɨngawɨngat ugowa eyeneninonj. Sɨ onggɨt penaemb Yesu ma sosi ukoi warabag auka yikonj. \s1 Petro Aineand Yɨsakendonj \p \v 32 Ɨ onggɨt wɨnɨnd, Petro menon yokatenonj komkesa gatab nata, ɨ ket kwa yikonj de Lida taun wa, dɨde adarinonj yɨna rɨga yepiya re wekenonj onggɨt taunɨnd. \v 33 Ɨ ton ket yodaronj yɨpa rɨga nyɨ da Ainea. Ton re dɨmɨr kopa ma pena eit (8) kemag kɨma yutungi yɨbnenenonj kasand. \v 34 Ɨ Petro ket tin yomnonj da, “Ainea! Yesu Keriso ke men mɨsakenj. Utnyite dɨde moina kasa yongonjene!” Seg ton ket odenja utnyitonj. \v 35 Sɨ komkesa rɨga yepiya re Lida taunɨnd dɨde Saron taunɨnd wekenonj kea tin yɨr yongo, dɨde gar engento Yonggyamɨm pɨlwa, ɨ dɨde ket Tin gar ke utkunda ke yokato. \s1 Dorkamna Yilo Okati Yɨt \p \v 36 Ɨ yɨpa b'auyaena kongga Tabita wɨbnonj de Yopa taun wa. Ɨ ti Grik ke engendi nyɨ re Dorka. Ton ma sobijog na rɨga wa b'ogɨl wɨko amnɨkaeneninonj, dɨde ingaena gasa kesa rɨga kear amnɨkeneninonj. \v 37 Ɨ re Petro yɨbnonj Lida wa, Tabita kea kopa yokatonj dɨde ket uj awonj. Sɨ rɨgap ujgɨm gony weauko, ɨ wiyo, dɨde woramito tina met nɨmogɨm ror kok wa. \v 38 Ɨ Lida taun re ma pɨn na yɨbnonj Yopa taun ke. Sɨ re b'auyaena rɨgap utkundo da Petro ama de Lida taun wa, ton ket nɨmog rɨga etmɨkito ti pɨlwa. Ɨ re ton tin yodaronda, ton ket Petrond ɨl yongkonda da, “Goro kwa b'atɨgnenɨm! Wuyɨn-a yɨpand sowa tungg wa!” \v 39 Ɨ Petro ket utnyita nena awonj, dɨde ket menon yokatonj ton kɨma. Re ton ket opendonj, rɨgap tin yiyo de nɨmogɨm ror kok wa rɨkɨnd re Dorkamna ujgɨm wɨbnawonj. Ɨ komkesa mik konggap Petrom wusɨnd owɨnkɨto, ɨ yii kɨma tin ouyaukura yiyeno b'engabenga kobɨrgɨm rɨna re Dorka amnɨkawainonj, re ton yilo wɨbnonj. \v 40 Ɨ Petro ket komkesa rɨga eaukeninonj bau wa, ɨ ket kumop b'amkonj dɨde yɨr opmitonj. Seg re ket ton b'engendonj ujgɨm wɨp wa, ɨ ket yindonj da, “Tabita! Utnyite!” Ɨ ton ket tina yɨr apngendonj, ɨ Petrond yɨrɨk yɨnjomkitonj, ɨ dɨde ton ket omitonj. \v 41 Ɨ Petro yɨm ke tin wokatonj, dɨde wurowatonj onyitam. Ɨ ton ket ara emokinonj yɨna rɨga dɨde mik kongga, dɨde ket ti yilond wiyonj towa pɨlwa. \v 42 Ɨ komkesa Yopa taun rɨga kea onggɨtyam gatab wumɨr yokateno, dɨde jogjog rɨga Yonggyamɨnd gar ke utkunda ke yokato. \v 43 Ɨ Petro omanda Yopa taunɨnd yɨbnonj yɨpa rɨga kɨma nyɨ da Simon yet re b'angga gɨm ke gasa amnɨkeneninonj. \c 10 \s1 Korneliyomna Petrond Ɨngauka Yɨt \p \v 1 Ɨ yɨpa Roma rɨga yɨbnonj Kaisareya taun wa nyɨ da Korneliyo. Ton re andred (100) Roma geja rɨga mopyam na, ɨ rɨgap onggɨtyam geja rɨga bobo nyɨ yogenayo da, “Italiya Geja Rɨga Bobo”. \v 2 Ɨ ton Godɨnd yewangaenenonj, dɨde Godɨnd ewangaya Ju rɨga waina mɨle amnɨkeneninonj yɨpand komkesa ti rɨgawar kɨma yepiya re wekenonj ti metɨnd. Ɨ ton kea ita wɨnɨnd kear amnɨkeneninonj ingaena gasa kesa rɨga, dɨde kwa ton ita wɨnɨnd Godɨm pɨlwa yɨr opmitenenonj. \v 3 Ɨ yɨpa bibɨrɨnd sɨmana tri (3) kɨlokɨnd, ton pɨtakɨpɨnd liyalliyal yɨr yongonj Godɨmna aneru. Ɨ ket onggɨt anerut ikonj ti pɨlwa, ɨ yomnonj da, “Korneliyo!” \v 4 Ɨ re ton yɨr pɨnpɨn yomnɨkonj anerund, ton moga na awonj. Sɨ yerkitonj da, “Yonggyam! Nangga e?” Ɨ aneru mɨra yomnonj da, “God opima moina yɨr opmita utkundeneniny, ɨ kwa opima moina kear b'amnena mɨle yɨr ongong eyeniny. Sɨ God opima nonyɨnd owama eyeniny onggɨtyam moina mɨle. \v 5 Sɨ man otade rɨga tetmɨkisinyɨt de Yopa wa ɨngaukam Simonɨnd, yena re kwa nyɨ yogenai da Petro. \v 6 Ɨtemb rɨga re obayam e yɨbɨm de b'angga gɨm ke gasa omnɨka rɨga Simonɨm met wa. Ɨ tina met re sɨpa yuru nate yɨbɨm.” \v 7 Ɨ re ket aneru yet re tin yɨt yomnenonj, Korneliyond ket yɨraronj, ton ket ara emokinonj nɨmog ti met wɨko rɨga dɨde yɨpa geja rɨga. Ɨ ɨtemb geja rɨga re God ma obagendi kesa rɨga na ajɨ yɨpa b'ogɨl Godɨnd ewangaya rɨga na yɨbnonj Korneliyomna nony ɨjai rɨga wɨngɨrɨnd yepiya re ton kɨma wuswus wekenenonj. \v 8 Ɨ re ket ton tuwonj Korneliyom pɨlwa, ton ten b'obogɨl wumɨr amneninonj onggɨtyam komkesa yɨt rɨna re ti pɨlɨnd aukonj. Seg ket ton etmɨkisinonj de Yopa taun wa. \s1 Petromna Liyalliyal Yɨr Ongong gatab Yɨt \p \v 9 Sɨ onggɨt nowa rɨgap menon yokato Yopa taun wa. Ɨ ɨspari ke ket, re ton Yopa wus wa aukɨto, Petro ket yikonj tou kesa met papkak kumb wa yɨr opmitam lomtɨk gatabɨnd. \v 10 Ɨ re Petro yɨr opmitenonj, ton ket ma sobijog na owoupa awonj. Ɨ re Petro owou yɨr ungawand yɨbnonj, ti nonony kesand yɨpa liyalliyal gasa aukonj ti wɨpɨnd. \v 11 Ɨ re ton yɨr yongonj wub kumb ɨpangendand, ton kwa kea yɨr yongonj yɨpa ukoi kobɨrgɨm pɨla gasa rɨna re powa (4) wugɨnd ɨjobɨki gou wa inka ikonj. \v 12 Ɨ komkesa powa (4) pɨskak kɨma b'angga, ɨ mukak ke gowɨnd menamena b'angga, ɨ dɨde wub kumbɨnd ngena kea wekenonj de onggɨt gasa kumbɨnd. Komkesa re kɨlkɨl gasa na rɨna re God maka Ju rɨga enjɨkeninonj ongongɨm gog yɨt rɨrɨrɨnd. \v 13 Ɨ ti pɨlwa ara ikonj da, “Petro! Utnyite! Epoine dɨde angine!” \v 14 Ajɨ Petro daka yomnonj da, “Yonggyam! Makwa rɨrɨr e! Kon maka angeneninond odede b'angga rɨna re God gog amninonj da yɨna omni kesa im dɨde kɨlkɨl im.” \v 15 Ɨ ket nɨmogɨm ara ikonj ti pɨlwa da, “God kea onggɨtyam b'angga komkesa kɨlkɨp kesa amninonj. Sɨ man goro tapureninɨm da yɨna omni kesa im dɨde kɨlkɨl im!” \v 16 Ɨ re odede nowapyam pɨtapɨta aenonj, odenja ket onggɨtyam gasa wub kumb wa ɨtendonj. \p \v 17 Ɨ Petro ti garɨnd nonyɨk b'amdenonj onggɨtyam liyalliyal gasa gatab rɨna re ton yɨr yongonj, ajɨ nonysɨpsɨp na aukonj da, “Nangga ma jɨ gasa awɨk?” Ɨ onggɨt wɨnɨnd daka Korneliyomna ɨtmɨkiti rɨgap rɨga erkena eyento da, “Rokate Simonɨmna met?” ngɨrpu ton ket yodaro tina met, ɨ ket owɨnkɨto tina met kara morand. \v 18 Ɨ ton ket ara wuwenonj, ɨ arkitto da, “Wɨi, rɨka ɨta dɨkɨnd Simon are yena re nyɨ yogenai da Petro?” \v 19 Onggɨt wɨnɨnd Petro omanda nony menamena omnɨkand yɨbnonj onggɨtyam tina liyalliyal yɨr ongi gasa gatab. Ɨ odedend daka ket Yɨnayɨna Wɨngawɨngat tin yomnonj da, “Yɨr de, nowa rɨgap mena oraka miyenyi. \v 20 Sɨ man utnyite, dɨde gou wa meke! Ɨ dɨde meket dor ton kɨma! Goro nonysɨpsɨp taukɨm dor, mop nokɨp Konɨt ten etmɨkisinyɨmɨn!” \v 21 Ɨ re Petro gou wa yikonj de onggɨt rɨga wa pɨlwa, ton ket amninonj da, “Wɨi, kon ɨtemb jɨ rɨga yena re wɨn oraka yiyenya. Sɨ wɨn nangga mop paim tuyɨt?” \v 22 Ɨ todaka ket mɨra yomno da, “Wan andred (100) Roma geja rɨga mopyam Korneliyot nɨtmɨkisinyɨm mor pɨlwa. Ton re dɨmdɨmjog rɨga e dɨde Godɨnd ewangaya God ma obagendi kesa rɨga e, sɨ komkesa Ju rɨga wumɨrjog im tina mɨle. Sɨ onggɨt paemb tin ket yɨsnaenenyi. Ɨ kwa daka yɨpa yɨna anerut tin yingawonj men ɨngaukam ti met wa, dɨde yɨtkak utkundam nangga im ra man tapureninyɨt. Sɨ sɨn opimemb ket tuyɨn.” \v 23 Sɨ onggɨt penaemb Petro ten engaukinonj wɨngɨr wa menonɨm, dɨde obai amninonj. \s1 Petro Yikonj Korneliyomna Met wa \p Ɨ ɨspari ke ket Petro utnyitonj, ɨ ket ton kɨma yiwatonj. Dɨde kwa Yopa ke gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar wɨngɨrɨnd nɨnda rɨga daka kea wuwonj yɨpand ton kɨma. \v 24 Ɨ ɨspari ke ket Petro Kaisareya taun kara wa b'ɨgaronj. Ɨ onggɨt wɨnɨnd Korneliyo daka kea tina gu rɨga dɨde tina wuswus rɨga ara emokinonj, ɨ yɨpand b'eomto ti metɨnd. Ɨ ton ket Petro dɨde ton kɨma rɨga yɨr ungaukɨto. \v 25 Ɨ re Petro Korneliyomna met wa b'ɨgaronj, Korneliyo ket tin wɨpwɨp yomnonj, ɨ ket b'ɨsnawa kɨma egomendonj ti pɨs wɨpɨnd, dɨde ket kumsos b'amkonj. \v 26 Ajɨ Petro tin yutnyitonj dɨde yomnonj da, “Utnyite! Koda re yɨpa rɨga en odede man re dɨde.” \v 27 Ɨ Petro ket yɨt b'usenena kɨma b'ɨgaronj ton kɨma, dɨde ket ukoi rɨga bobo adarinonj. \v 28 Sɨ ton ten amninonj da, “Wɨda wumɨrjog im sowaina gog. Sɨ ɨja imemb jɨ sowaina gog mɨle da Ju rɨga ma opima wɨn, God ma obagɨki kesa rɨga kɨma b'eteomkenanj, ɨ b'atɨdarenanj yɨt b'usenenam o diyam awowɨm o wɨmenam. Ajɨ God kea ken nouyawonj da, ‘Goro yena rɨga ogenayɨm da ton re yɨna omni kesa e o kɨlkɨl e.’ \v 29 Sɨ onggɨt paemb re wɨn ken nɨngaukonda, kon makwa nangga yɨt na apureninond, ajɨ kon menon nena na awond. Sɨ onggɨt paemb kon kwa tarkisinyɨn da wɨn nangga mop pena nɨngaukonda?” \v 30 Ɨ Korneliyo ket mɨra yomnonj da, “Re yɨto nowa bibɨr teteautondam seg ket onggɨtyam bibɨrɨnd odede tri (3) kɨlok sɨmana gatabɨnd, kon yɨr opmitenond kor metɨnd. Odedend ket yɨpa bɨlbɨljog kobɨrgɨm b'ikoki rɨgat onyitonj kor wɨpɨnd. \v 31 Ɨ ton ket nomnonj da, ‘Korneliyo! God opima moina yɨr opmitena utkundeneniny, ɨ kwa opima moina kear b'amnena mɨle nonyɨnd owama eyeniny. \v 32 Sɨ onggɨt paemb man rɨga tetmɨkisinyɨt Yopa wa Simonɨnd ɨngaukam yena re kwa nyɨ yogenai da Petro. Ton re obayam e yɨbɨm b'angga gɨm ke gasa omnɨka rɨga ti nyɨmad Simonɨmna metɨnd, ɨ ɨtemb re met sɨpa yuru nate yɨbɨm.’ \v 33 Sɨ onggɨt penaemb kon odenja rɨga etmɨkisinond men orontam. Sɨ otomantijog e rɨna re man metket. Sɨ sɨn komkesa dɨkɨnd b'eomkisindam Godɨm wɨp nasim. Ɨ sɨn singi im utkundenam komkesa yɨtkak rɨna re Yonggyam men mingau sɨn wumɨr omnenam.” \s1 Petromna Pɨtapɨta Omni Yɨtkak Korneliyom Metɨnd \p \v 34 Ɨ ket Petro b'atomonj yɨt opurena da, “Kon otade ɨmɨnjog ke wumɨr yokasɨn da God ma ɨta bu b'iyena mɨle yomnɨkeneny odede ɨt re da Ton yɨpa tab Ju rɨga nena yɨrkokar agoniny. \v 35 Ajɨ God yɨrkokar agoniny re komkesa b'engabenga yɨtam rɨga wa mim yepim re Tin ewangaya yiyenyi dɨde Ti pɨlwa negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle amnɨkenenanj. \v 36 Wɨn wumɨr im jɨ da God Tina b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt yɨtmɨkitonj Israel rɨga wa pɨlwa na. Sɨ ɨja naemb jɨ onggɨtyam yɨtkak opurenam yotomonj da Yesu Keriso ngɨmbla yoramitonj God dɨde rɨga wa ganggand, ɨ ɨngkaemb onggɨt ngɨmbla kɨma God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta aena yikeny komkesa rɨga wa pɨlwa. Sɨ ɨtemb re Yesu, ma Ju rɨga wa nena ma Yonggyam e, ajɨ komkesa rɨga wa Yonggyam e. \v 37 Ɨ kwa wɨn kea wumɨr im da re Yoan engenda baptiso gatab yɨt pɨtapɨta yomnenonj, Yesu ket onggɨtyam bage yɨt iyena wɨko yotomonj Galili eriya wɨngɨrɨnd, ɨ ɨngkek ket kupka Yuda eriya nata opurena yiyenonj. \v 38 God kea Najaret tunggam Yesund Yɨnayɨna Wɨngawɨnga ke dɨde danda ke yɨndangɨr yomnɨkonj. Sɨ Yesu ket yikenonj komkesa gatab wa, ɨ b'ogɨl wɨko omnɨka eyeninonj, ɨ dɨde komkesa rɨga b'ogɨl amnɨkeninonj yepiya re Satanamna danda wɨrand wekenonj. Mop nokɨp God re kea omanda yɨbnenenonj Yesu kɨma. \v 39 Ɨ sɨn re yɨr ungatayam rɨga im komkesa mɨle gatab rɨna re ton amnɨkinonj Yuda eriyand dɨde Yerusalemɨnd. Rɨgap tin ket yɨdrɨko wul b'agbagɨnd dɨde yongando. \v 40 Ɨ re ket nowam bibɨr yokatonj, God tin yutnyitonj uj ke. Dɨde ket God Tin yɨr ongongɨm pɨtapɨta yomnenonj rɨga wa pɨlwa. \v 41 Ɨ God tin pɨtapɨta yomnenonj re ma komkesa rɨga wa pɨlwa na, ajɨ sowa pɨlwa nena na yena re God sɨn nobagɨkinonj yɨr ungatayamɨm. Sɨ re ton utnyitonj uj ke, sɨn kea Ton kɨma yɨpand diyam aukenentondam dɨde nyɨ anaikenentondam. \v 42 Ɨ Tonɨt ket sɨn ningainonj pɨtapɨta omnenam rɨga wa pɨlwa dɨde usenenam yɨr ungata yɨt da, ‘Ɨtemb re Yesu b'ɨsagɨkayam e yena re God yobagendonj ɨsagɨkam yilo rɨga dɨde uj rɨga.’ \v 43 Ɨ komkesa bageyamɨp toda kwa kea onggɨtyam Yesum gatab yɨr ungata yɨt usenena eyento da, ‘Komkesa rɨgap yepiya ra Tin gar ke utkunda ke okasi, God opima towaina negɨr mɨle awɨr tamnɨkainy Tina danda nyɨ ke.’” \s1 Yɨnayɨna Wɨngawɨnga Inkonj God ma Obagɨki kesa Rɨga Wa pɨlɨnd \p \v 44 Ɨ re Petro onggɨtyam yɨtkak usenenainonj, Yɨnayɨna Wɨngawɨnga kea ket igurkonj komkesa rɨga wa pɨlɨnd yepiya re utkundento onggɨtyam yɨtkak. \v 45-46 Ɨ ɨngkenaemb ton ket b'engabenga yɨt apurento dɨde ket ukoi kana Godɨnd esourena yiyeno. Sɨ gar ke utkunda Ju rɨgap yepiya re God ma obagɨki tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨle yokato, ton kea Petro kɨma yɨpand tuwonj ɨ yɨr yongo onggɨtyam mɨle. Seg ton ket ma sobijog na kɨd kesa aena wuwenonj, mop nokɨp Yɨnayɨna Wɨngawɨngat kea Tina yiyag wurar ɨgmarka yiyenonj God ma obagɨki kesa rɨga wa pɨlɨnd. Odedend Petro yindonj da, \v 47 “Onggɨt rɨgap kemb Yɨnayɨna Wɨngawɨnga yokasi men re dɨde, sɨ yete rɨrɨr e men ogoka nitiyeniny towanɨm nyɨ ke baptiso okawam?” \v 48 Sɨ Petro ket ton kɨma meni rɨga engainonj ten baptiso omnɨkam Yesu Kerisomna nyɨ kɨma. Ɨ re baptiso omnɨka seg awonj, rɨgap Petrond yɨgekito ton kɨma wɨmenam nɨnda bibɨr kɨma. \c 11 \s1 Petro Yerusalemɨnd Pɨtapɨta Yomnonj Tina Omnɨki gatab Yɨt \p \v 1 Ɨ ɨtmɨkitijog rɨgap dɨde gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwarɨp yepiya re Yuda eriya wɨngɨrɨnd wekenonj, kea utkundeno da God ma obagɨki kesa rɨgap re kea toda God ma yɨt gar ke utkunda ke yokateno. \v 2 Sɨ onggɨt penaemb re Petro yikonj Yerusalem taun wa, nɨnda gar ke utkunda Ju rɨgap yepiya re God ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨle yokato, Petrond negɨr gɨm yomnɨko. \v 3 Ɨ yomno da, “Man b'ɨgarot re God ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpki kesa rɨga waina met wa, dɨde ket ton kɨma diyam awot.” \v 4 Sɨ Petro daka ket esɨpkenainonj komkesa yɨtkak otomapu ke de undwatapu wa. \v 5 Sɨ ton odede yindonj da, “Re kon yɨr opmitena nekenond Yopa taunɨnd, kon nonony kesand yɨpa liyalliyal gasa yɨr yongond. Sɨ yɨpa ukoi kobɨrgɨm pɨla gasa powa (4) wugɨnd ɨjobɨki na yɨbnonj wub kumbɨnd, ɨ ket inka ikonj pumb ke ngɨrpu de kor pɨlwa. \v 6 Re kon b'obogɨl yɨrɨk eyeninond onggɨtyam gasa, kon kea yɨr anginond powa (4) pɨskak kɨma ongeni b'angga ɨ tɨbam b'angga ɨ mukak ke gowɨnd menamena b'angga ɨ dɨde wubɨnd ngena. Komkesa re kɨlkɨl gasa na rɨna re God maka Ju rɨga enjɨkeneninonj ongongɨm gog yɨt rɨrɨrɨnd. \v 7 Ɨ odedend kon ket ara utkundond. Ɨ odede nomnonj da, ‘Petro! Utnyite! Epoine dɨde angine!’ \v 8 Sɨ kodaka ket yomnond da, ‘Kor Yonggyam! Makwa rɨrɨr e! Kon makwa ke yɨpa odede yɨna omni kesa o kɨlkɨl b'angga koina tu bora wa yɨgarond ongongɨm.’ \v 9 Ɨ ket wub kumb ke nɨmogɨm ara ikonj, dɨde mɨra nomnonj da, 'God kea onggɨtyam b'angga komkesa kɨlkɨp kesa amnɨkinonj. Sɨ man goro tapureninɨm da yɨna omni kesa im o kɨlkɨl im.’ \v 10 Ɨ re odede nowapyam pɨtapɨta aenonj, odenja ket onggɨtyam b'angga kɨma kupkakupka gasa b'usaya ɨtendonj wub kumb wa. \v 11 Ɨ odedend ket nowa rɨga opekto onggɨt met wa rɨkɨnd re kon nɨbnond. Yɨpa rɨgat ten etmɨkisinonj kor pɨlwa Kaisareya taun ke. \v 12 Ɨ re ton nodaro, Yɨnayɨna Wɨngawɨngat ket nomnonj da, ‘Ton kɨma meket! Goro nonysɨpsɨp taukɨm!’ Sɨ opi re dɨkɨnd siks (6) gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar todaka kea kon kɨma wuwonj onggɨt rɨga ma met wa onggɨt taunɨnd, dɨde ket sɨn b'ɨgartondam met wɨngɨr wa. \v 13 Ɨ ton ket sɨn wumɨr nomninonj da ton yɨpa God ma aneru onyiti yɨr yongonj tina metɨnd, ɨ onggɨt anerut tin odede yomnonj da, ‘Rɨga tetmɨkisinyɨt Yopa wa, dɨde Simonɨnd ɨngauket yena re kwa nyɨ yogenai da Petro! \v 14 Ton ɨta mutusenenainy God ma yɨt, dɨde onggɨtyam tina opureni yɨtkak kaim wɨn yɨrkokar okatenya, man dɨde komkesa rɨga yepim re wekeny moina metɨnd.’ \v 15 Seg re kon yɨt b'atomond, odedend Yɨnayɨna Wɨngawɨnga igurka yikenonj towa pɨlɨnd odede wɨp rɨngmena re otomapu ke Ton mera pɨlɨnd igurkonj. \v 16 Ɨ onggɨt wɨnɨnd, kon ket Yonggyamɨmna yɨtkak nonyɨk eyeninonj rɨna re ton yindonj odede da, ‘Yoan nyɨ kena rɨga baptiso amnɨkinonj, ajɨ wɨn Yɨnayɨna Wɨngawɨnga kae baptiso okatenya.’ \v 17 Re men Yonggyam Yesu Kerisond gar ke yokatonda, God kea mera yiyag wurar nokainonj. Ɨ God re kea towada akainonj onggɨtyam yɨpaina yiyag wurar odede yɨpa wɨp mera pɨlwa re dɨde. Kon re yɨpa rɨgajog en. Sɨ rɨdede e kon God ma wɨko ogoka iyenyɨn?” \v 18 Ɨ re rɨgap utkundento onggɨtyam yɨtkak, ton mumakesa na wekenonj, dɨde ket Godɨnd ewangaya yiyeno odede yɨt kɨma da, “Sɨ ɨmɨnjog e. God re kea gar engenda mɨle Tina obagɨki kesa rɨga wa akainonj towanɨm yɨrkokar okatam.” \s1 Antiyok Sosi \p \v 19 Ɨ re ukoi negɨr kɨma b'ɨdgotnena pɨta awonj Stepanomna uj kak ke, gar ke utkunda rɨga wetaweta auka wuwenonj komkesa gatab wa. Ɨ onggɨt wɨnɨnd nɨnda rɨga re kea wuwenonj ngɨrpu de Poinikiya eriya wa, ɨ Kipriyo ailan wa, ɨ dɨde Antiyok taun wa. Re ton wuwenonj, ton ket Ju rɨga wa nena mana God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnena eyenawo. \v 20 Ɨ towa wɨngɨrɨnd nɨnda Kipriyo tunggam dɨde Kurene tunggam wuwenonj Antiyok taun wa. Ɨ ton ket God ma obagɨki kesa Grik rɨga wa towada kea kwa pɨtapɨta omnena eyenawo Yonggyam Yesum gatab God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt. \v 21 Ɨ Yonggyam kea towa pɨlɨnd tina danda yɨm aramkinonj ten yɨm okawam. Sɨ ma yɨpa kɨma rɨgapiya gar engento, dɨde ket Yesund gar ke utkunda ke yokato, ɨ dɨde Tin ket yɨmta yundoko. \v 22 Ɨ onggɨtyam towa gatab yɨdɨr yɨt re kea warabag aukonj, ɨ Yerusalem sosi rɨgap kea utkundeno onggɨtyam yɨt. Sɨ onggɨt penaemb ket Banaband yɨtmɨkito Antiyok taun wa. \v 23 Ɨ re ton opendonj de Antiyok taun wa, ton kea yɨr anginonj b'ogɨl mɨle rɨna re gar ke utkunda rɨgap Godɨmna wurar ke omnɨka eyento. Sɨ onggɨt penaemb ton ket gar sam awonj, dɨde ton ket komkesa rɨga danda kɨma ugoinonj da, “Wɨn waina gar kupkakupka taramkindam Yonggyamɨm pɨlɨnd Tin yɨmta undokam.” \v 24 Banaba re b'ogɨl rɨga e, dɨde Yɨnayɨna Wɨngawɨnga ke yɨndangɨr omni rɨga e, ɨ dɨde ton re danda kɨma gar ke utkunda rɨga e. Sɨ onggɨt penaemb ket ma sobijog rɨga bobo na auka wuwenonj Yonggyamɨnd gar ke utkundam. \v 25 Sɨ ton ket yikonj Tarso wa Saulɨnd orakam. \v 26 Ɨ re ton tin yodaronj, ton ket tin yiyonj de Antiyok wa. Ɨ ɨngkenaemb ket Banaba ake Saul sosi rɨga kɨma yɨpand b'eomkenenonda kupka yɨpa kemag kɨma. Ɨ dɨde ket ukoi rɨga bobo ouyaena eyeninonda. Sɨ omandemb Antiyok taunɨnd rɨgap yiyata kɨma onggɨtyam b'auyaena rɨga odede nyɨ agenaito da “Kerisomna Rɨga”. \p \v 27 Ɨ onggɨt wɨnɨnd kea nɨnda bageyam tuwonj Yerusalem taun ke de Antiyok taun wa. \v 28 Ɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨngat towa wɨngɨrɨnd yɨpa bageyam nyɨ da Agabo yingawonj yɨpa gasa rɨga wa wumɨr omnam. Sɨ Agabo ket onyitonj, dɨde ten wumɨr amninonj da, “Ukoi owoupa wɨn ɨta ik dem komkesa Roma kantri wɨngɨrɨnd.” Ɨ ɨtemb owoupa wɨn pɨta awonj re odenat re Klaudiyo Roma mopyam king yebɨm. \v 29 Sɨ b'auyaena rɨgap singi auto yɨm okawam gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar yepiya re wekenonj Yuda eriya wɨngɨrɨnd. Ɨ ton ket yɨpayɨpa rɨgap yɨsamko wulkɨp oramkam towa wulkɨp rɨrɨrɨnd dɨde onggɨtyam wulkɨp ɨtmɨkitam towa pɨlwa. \v 30 Ɨ re ket ton wulkɨp emdɨto, ton ket akawo Banaba dɨde Saul towa pɨlɨnd iyoyɨm elda wa pɨlwa yepiya re Yerusalem taunɨnd wekenonj. \c 12 \s1 Erod Yakobond Yongandonj dɨde Petrond Sɨbɨbmet wa Yoramitonj \p \v 1 Ɨ onggɨt wɨnɨnd king Erod singi awonj Yerusalem sosi wɨngɨrɨnd nɨnda rɨga negɨr omnɨkam. Sɨ ton ket tina danda ke nɨnda rɨga emjinonj. \v 2 Ɨ ton kea Yoanɨmna nany Yakobond yokatonj, ɨ ket geja giri ke uj tama yongandonj. \v 3 Sɨ onggɨt mop penaemb Ju rɨga ma sobijog na sam aukɨto. Ɨ re Erod onggɨtyam towaina sam yɨr yongonj, ton kwa yɨsamkonj Petrond daka okatam. Onggɨtyam mɨle aukonj re yɨpa Ju rɨga waina Yist kesa Bred Wɨn nat. \v 4 Sɨ re ton Petrond yokatonj, ton ket yoramitonj sɨbɨbmet wa. Ɨ Erod sikstin (16) geja rɨga etmɨkisinonj sɨbɨbmet mopyamɨm pɨlwa danda kɨma Petrond yɨr ɨpkam, nokɨm da ɨdenat powa (4) geja rɨga bobop sensi omnena kɨma tin b'obogɨl yɨr ɨpka iyenyi. Ɨ tina ɨsamki singi re ɨja naemb da ton Ju rɨga waina Uj Ɨgwanti Nony Iyena Diyamdiyam Wɨn kak ke Petrond yii dem rɨga wa wɨp wa, ɨ tin onganj dem. \v 5 Sɨ onggɨt penaemb geja rɨgap Petrond yɨr ɨpka yiyeno sɨbɨbmetɨnd. Ajɨ onggɨt wɨnɨnd sosi rɨgap daka kea ɨmɨnjog gar ke ti gatab yɨr opmitento Godɨm pɨlwa. \s1 Aneru Petrond Yopendonj Sɨbɨbmet ke \p \v 6 Ɨ onggɨt sɨwɨnyɨnd re Erod singi awonj Petrond negɨr omnam ɨspari ke, Petro yɨt wegonj nɨmog geja rɨga wa ganggand. Ɨ Petromna yɨpa yɨm re sein kai ke ɨjobɨki na yɨbnonj yɨpa geja rɨgamna yɨmɨnd dɨde kwa yɨpa yɨm re odede yɨpa wɨp ɨjobɨki na yɨbnonj kwa yɨpa geja rɨgamna yɨmɨnd. Ɨ daka nɨmog geja rɨgap onyiti na onggɨt sɨbɨbmet yɨr ɨpka yiyenonda mora dundand. \v 7 Ɨ odedend ket yɨpa Yonggyamɨmna aneru Petrom wusɨnd onyitonj, ɨ ngayat yɨnyomarenonj onggɨtyam sɨbɨbmet wɨngɨrɨnd. Ɨ ton ket Petrond yɨdbontonj yororand, dɨde ket tin yutunga ke yutnyitonj. Ɨ ket yomnonj da, “Wanakana utnyite!” Ɨ odenja ket tina yɨm ke ɨjobɨki sein kai b'ɨtrendonda. \v 8 Ɨ kwa aneru tin yomnonj da, “Moina rob ke b'obogɨl b'ɨjobɨke, dɨde moina yongɨnkak b'ikokine!” Seg Petro kea tina yɨt rɨrɨrɨnd amnɨkinonj. Ɨ aneru b'usaya kwa yomnonj da, “Moina tumɨnd iyenapu pɨnpɨn kobɨrgɨm b'ikite, dɨde ken yɨmta nundoke!” \v 9 Sɨ Petro re aneru kɨma na opendonj sɨbɨbmet ke, dɨde ket tin yɨmta yundokonj. Ɨ onggɨt wɨnɨnd Petro maka nony aukonj da onggɨt anerumna omnɨki mɨle re ɨmɨnjog e. Ajɨ ɨja na ton nony awonj da, “Kon re liyalliyal gasa e yɨr yongen.” \v 10 Ɨ ton ket egoukisinonda naskajog sɨbɨbmet rɨga yɨr ɨpka rɨga bobo dɨde kwa ket nɨmogɨm sɨbɨbmet rɨga yɨr ɨpka rɨga bobo. Ɨ onggɨtyam sɨbɨbmet kara yɨpa tabɨnd ayɨn ke omnɨki mora yɨbnonj rɨngkena re yɨpa taunɨm nya yɨbnonj. Ɨ re ton opendonda onggɨtyam mora wa, mora tilenggyam b'ɨpangendonj towanɨm. Sɨ ket ton opendonda onggɨtyam mora ke. Ɨ ton menon yokatonda, dɨde opendonda de yɨpa ukoi nya wa. Seg, odenja ket anerut tin yɨraronj. \v 11 Ɨ ɨngkenaemb ket Petrond nonyɨt yodarkonj, ɨ ket ton tina gar ke yindonj da, “Oo, kemb kon ɨmɨnjog wumɨr aen da Yonggyamɨt kor nɨtmɨkitau Tina aneru, dɨde Ton ket kea ken nɨtrɨngas Erodɨmna dandam pɨlke dɨde Ju rɨga waina komkesa ɨsamki singi ke.” \v 12 Ɨ re ton odede yongwatonj, ton yikonj Yoanɨm mog Mariyamna met wa. Rɨgap yogenayo onggɨtyam rɨga Yoanɨnd kwa yɨpa nyɨ ke da Mak. Ɨ onggɨt metɨnd re kea jogjog rɨga bobo b'eomto, dɨde yɨr opmitena wuwenonj. \v 13 Ɨ Petro ket onggɨtyam met kara mora yipowonj, ɨ ket yɨpa wɨko ngɨmngai, nyɨ da Rode, wikonj mora wa rɨga ongwatam. \v 14 Ɨ ton ket kea Petro ma nonykok b'obogɨl yongwatonj, sɨ ukoi sam na yokatonj. Ton maka mora yɨpangendonj Petrom b'ɨgaram, ajɨ ton b'ɨkok nena awonj met wɨngɨr wa, ɨ ket rɨga wumɨr amneninonj da, “Petro ɨta mora wa onyiti yɨbɨm.” \v 15 Ajɨ rɨgap tin womno da, “Man korɨrkorɨr e ainyɨt are!” Ajɨ ton kea onggɨtyam yɨt yusairenonj, ɨ danda kɨma windonj da, “Ɨmɨnjog e-o! Ma kon b'anygɨnenyɨn-a!” Sɨ todaka endento da, “Ama rɨka tina anerute.” \v 16 Ajɨ Petro re omanda mora yipowayonj. Sɨ rɨgap ket wuwonj de mora wa, ɨ ket mora yɨpangendo, ngɨrpu ton ket Petrond yɨr yongo. Sɨ ton ma sobijog na kɨd kesa aukɨto. \v 17 Ɨ Petro ket yɨm ke rɨga eswanginonj, ɨ ket towa usenenainonj rɨja na re Yonggyam tin yɨtrɨngatonj sɨbɨbmet ke. Ɨ ton ket ten amninonj da, “Wɨn onggɨtyam yɨt wumɨr oramitenya Yakobom pɨlwa dɨde kwa komkesa gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar wa pɨlwa.” Seg ton ket yiwatonj onggɨt met ke, dɨde ket menon yokatonj b'enga gatab wa. \p \v 18 Ɨ ɨspari ke ket, geja rɨgap maka Petrond yɨr yongo. Sɨ towa wɨngɨrɨnd ma sobijog na yɨt b'iklawa wuwenonj odede da, “Nangga na awɨk Petrom pɨlɨnd?” \v 19 Onggɨt kak ke, Erod tin oraka yiyenonj, ajɨ makwa yodaronj. Sɨ ton b'obogɨl erkena eyeninonj sɨbɨbmet yɨr ɨpka rɨga, ajɨ makwa nangga b'ogɨl mɨra na yokatonj. Sɨ ton ket b'ingawa yoramitonj ten ongandam. Seg ket Erod Yuda eriya ke yiwatonj, ɨ ket yikonj Kaisareya wa wɨmenam. \s1 Erodɨmna Uj gatab Yɨt \p \v 20 Ɨ Erod re ma sobijog na soro aenonj Tiro ake Sidon rɨga wa pɨlwa. Ajɨ onggɨt nɨmog eriya rɨga waina owou wuwenonj re Erodɨmna kantri kena. Sɨ onggɨt penaemb Tiro ake Sidon rɨgap yɨpand gɨlgɨl wuwonj Erodɨm pɨlwa Erod kɨma ngɨmbla okatam. Sɨ ton naska kingɨmna nony ɨjai wungapu yɨr ɨpka rɨga Blastom pɨlwa wuwonj nony okatam da, “Ɨdenat ton sowa gatab wa tainy.” Ɨ dɨde ton ket tin yerkito ngɨmbla okatam king Erod kɨma. \v 21 Sɨ Erod yɨpa bibɨr yobagendonj towanɨm yɨt opurenam. Ɨ re onggɨtyam bibɨr yokatonj, Erod ket b'ogɨl king kobɨrgɨm b'ikokinonj, dɨde ket omitonj kingɨmna wɨp omnenapu kasand. Ɨ ton ket nɨnda yɨt apureninonj rɨga wa pɨlwa yepiya re tuwonj Tiro ake Sidon ke. \v 22 Ɨ re ton yɨt opurena seg awonj, utkunda rɨga bobop b'okta ara wuwenonj da, “Ɨtemb re ma rɨgaina opurena im, ajɨ godɨmna opurena im!” \v 23 Ɨ onggɨt wɨnɨnd Erod maka Godɨnd yesourenonj. Sɨ onggɨt penaemb Yonggyamɨmna anerut odenja ti pɨlɨnd kopa yoramitonj. Ɨ ket kopa ogona kom kupɨrɨp tin ongong yiyeno, sɨ ton ket uj awonj. \p \v 24 Ajɨ God ma yɨtkak re kea ukoi auka yikenonj, dɨde warabag auka yikenonj. \v 25 Ɨ re Banaba ake Saul towaina wɨko seg yomnonda Yerusalem taunɨnd, ton yokatonda Yoanɨnd yena re kwa nyɨ yogenayo da Mak, dɨde ket ton kɨma ɨtendonda Antiyok wa. \c 13 \s1 Yɨnayɨna Wɨngawɨngat Abagendonj Banaba ake Saul \p \v 1 Ɨ Antiyok sosi wɨngɨrɨnd kea de wekenonj bageyam dɨde ouyaena rɨga. Sɨ opimemb jɨ rɨga Banaba, ɨ Simeon yena re kwa nyɨ yogenayo da Niger,\f + \fr 13:1 \ft Niger yisɨpkis re gɨm timtim e.\f* ɨ Kurene tunggam Lukiyo, ɨ king Erod kɨma yɨpand ongeni rɨga Manaen, ɨ dɨde Saul. \v 2 Ɨ re ton Yonggyamɨnd yewangaeneno dɨde owou uwabɨka wɨn yokateneno, Yɨnayɨna Wɨngawɨngat kea ket ten amninonj da, “Wɨn Banaba ake Saul Kor notkaya, mop nokɨp Konɨt ten ara emokond Koina singi wɨko omnɨkam.” \v 3 Sɨ onggɨt penaemb ton ket owou uwabɨka wɨn yokateno, ɨ yɨr opmitento. Ɨ ton ket towa pɨlɨnd yɨm aramkɨto ten danda okawam, ngɨrpu ket ten etmɨkito. \s1 Banaba ake Saul Towaina Menon Kipriyo wa \p \v 4 Ɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨngat ten etmɨkitonj, sɨ ton ekonda de Selyukiya wa. Sɨ ɨngkenaemb ton ket gɨga yokatonda dɨde ket ekonda Kipriyo ailan wa. \v 5 Ɨ re ton opendonda ailan ɨle tab ke Salami taun wa, ton ket ekenonda Ju rɨga waina yɨr opmitenapu met nata God ma yɨt pɨtapɨta omnenam. Ɨ onggɨt wɨnɨnd towa yɨm b'akawa rɨga Yoan, ɨ yama re yɨpa nyɨ da Mak, omanda ton kɨma yikenonj. \v 6 Ɨ ket ton onggɨt kupka ailan wɨngɨr nata wuwenonj, ngɨrpu opento de ailan kemag gatab ke Papo taun wa. Ɨ ton ket ademb de yɨr yongo yɨpa Ju rɨga nyɨ da Bayesu. Ton re mikujam na dɨde b'anygɨnena bageyam na yɨbnonj. \v 7 Ɨ ton re kwa ita wɨnɨnd Roma gabmani mopyam Sergiyo Paulo kɨma na yɨbnenonj. Ɨ Sergiyo Paulo re b'ogɨl multekɨp rɨga e. Sɨ ton ket engaukonj Banaba ake Saul, nokɨp ton singi na God ma yɨt utkundam towa pɨlke. \v 8 Ajɨ re Banaba ake Saul tetkonda ti pɨlwa, mikujam Bayesu yaina Grik yɨt ke engendi nyɨ re kwa Elima, ten agokinonj God ma yɨt usekam Sergiyo Paulom pɨlwa. Mop nokɨp ton singi na da ɨdenat Sergiyo Paulo maka Yesund gar ke utkunda ke okas. \v 9 Ɨ onggɨt wɨnɨnd omandemb Saul, kwa yɨpa ti nyɨ re Pol, Yɨnayɨna Wɨngawɨnga ke yɨndangɨr aukonj, dɨde ton ket Elimam pɨlwa yɨr ɨsokonj. \v 10 Ɨ ton ket tin yomnonj da, “Man, Satanamna b'ɨga! Man re komkesa b'anygɨnena mɨle ke dɨde komkesa negɨrjog mɨle ke yɨndangɨr omni et. Wɨi, man komkesa negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨlemna geja rɨga et! Man ita wɨnɨnd dadal dadal Yonggyamɨmna dɨmdɨmjog ouyaena yɨt b'anygɨnena nya ke kaokao amnɨkeneninyɨt. Ma man singi et odede negɨr mɨle dɨkɨnd seg omnyɨt? \v 11 Sɨ onggɨt paemb da Yonggyamɨmna danda yɨm re ke mor kumb nate ainy. Ɨ man otade ɨta yɨrdɨdɨ tauket, ngɨrpu rokate ra Godɨmna obagendi wɨn okas dem. Ɨ ma ɨta ket lomkongga ngaya ongwatenyɨt yɨr ongongɨm.” Ɨ yɨt seg ke odenja temat tin yɨr yɨkangɨndonj, ɨ ket ton yɨr sɨbɨb awonj. Sɨ onggɨt penaemb ton yɨr tumtum yikenonj, dɨde rɨga oraka eyeninonj tin yɨm otona iyoyɨm. \v 12 Ɨ onggɨt wɨnɨnd Sergiyo Paulo kea onggɨtyam auki mɨle yɨr yongonj, dɨde ton ket ma sobijog na kɨd kesa aenonj onggɨtyam Yonggyamɨmna ouyaeni danda yɨtkak gatab. Sɨ ton ket Yonggyamɨnd gar ke utkunda ke yokatonj. \s1 Pol ake Banaba Ekonda Antiyok Taun wa Pisidiya Eriyand \p \v 13 Ɨ Pol ti rɨgawar kɨma gɨga yokato, ɨ ket yiwato Papo taun ke, ngɨrpu wuwonj de Perga taun wa Pampiliya eriyand. Ajɨ onggɨt wɨnɨnd Yoan Mak re ademb de ten eraronj, ɨ ket ɨtendonj Yerusalem taun wa. \v 14 Ɨ Pol ake Banaba ket Perga taun ke yiwatonda, dɨde ket opendonda de Antiyok taun wa Pisidiya eriyand. Sɨ re Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨr awonj, ton ket b'ɨgaronda Ju rɨga waina yɨr opmitenapu met wɨngɨr wa, ɨ ket omitonda. \v 15 Ɨ re ogenka rɨgap ogenka seg aukɨto Mosemna peba ke dɨde nɨnda bageyam waina peba ke, Ju rɨga waina yɨr opmitenapu met yɨr ɨpka mopyam rɨgap yɨt etmɨkitawo Pol ake Banaba towa pɨlwa da, “Wɨn, sowa rɨga! Rada opima wa pɨlɨnd wekeny nɨnda b'ugowa yɨt rɨga wa pɨlwa pɨtapɨta omnenam, sɨ sɨn wa maemb ket gangga takau opurenam.” \v 16 Sɨ Pol utnyitonj dɨde yikonj wɨp wa. Ɨ ton ket yɨm ke rɨga eswanginonj, dɨde ket yɨt b'atomonj da, \p “Kor rɨgawar! Israel rɨga dɨde kwa Godɨnd ewangaya God ma obagɨki kesa rɨga,\f + \fr 13:16 \ft Ton re Godɨmna obagɨki kesa rɨga im, ajɨ ton engento Ju rɨga waina mɨle wa Godɨnd ewangayam.\f* wɨn ken nutkunda! \v 17 Onggɨt Israel rɨgaina Godɨt meraina b'uwar abagenjinonj. Ɨ re opimemb rɨga Ejipt kantrind obayam wekenonj, God kea towa ukoi danda akainonj, dɨde ten ukoi warabag amnɨkinonj. Onggɨt kak ke Ton ukoi danda yɨm yoramitonj Ejipt kantrind, dɨde ket ten apenjinonj onggɨt kantri ke. \v 18 Seg ket re ton wul kesa tunggɨnd wekenonj poti (40) kemag kɨma, ton ma sobijog na negɨr mɨle amnɨkenento Godɨm wɨpɨnd. Ajɨ God kea onggɨtyam towaina negɨr mɨle gatab musɨk wɨmena nena na yokatenonj. \v 19 Onggɨt kak ke ket, God negɨr amnɨkinonj seben (7) yɨtam rɨga rɨna re wekenonj Kanaan gowɨnd, ɨ onggɨtyam towaina gou sowa b'uwar Israel rɨga wa akainonj owabɨntam. \v 20 Onggɨt kak ke, God towa akainonj b'ɨsagɨka rɨga powa andred pipti (450) kemag kɨma,\f + \fr 13:20 \ft Nɨnda rɨgap endenanj da onggɨtyam powa andred pipti (450) kemag re Israel b'uwar waina Ejipt wa opendipu dɨde Kanaan gou okatipu kemag gangga e.\f* ngɨrpu onggɨt wɨnɨnd re Samuwel bageyam nyɨ yebɨm. \v 21 Ɨ re Samuwel bageyam yɨbnonj, odedend rɨgap tin yerkito yɨpa king obagendam ten wɨp omnenam. Sɨ God akainonj Benyamin gu ke rɨga Kisɨmna b'ɨga Saul. Sɨ Saul ket poti (40) kemag kɨma ten wɨp amninonj. \v 22 Ɨ re God Saulɨnd yewaikitonj, Ton ket Dawidɨnd yonyitonj towa kingɨm. Ɨ God kea ti gatab yɨr ungata yɨt yindenonj odede da, ‘Re Kon Yesaimna b'ɨga Dawidɨnd yɨr yongond, ton re Koina gar ke nony ɨjai rɨga e. Ɨ tonte dem Koina komkesa singi gasa tamnɨkiny dem.’ \v 23 Ɨ God re kea tɨrɨr yɨt Dawidɨnd yomnonj da, ‘Kon ɨta moina kus b'ɨgam pɨlke yɨrkokar okawa rɨga takainyɨn dem Israel rɨga wa.’ Sɨ God Tina tɨrɨr omni yɨt rɨrɨrɨnd onggɨtyam yɨrkokar okawa rɨga Yesund yoramitonj Israel rɨga wa pɨlwa. \v 24 Ɨ ket Yoan naska nata gar engenda baptiso pɨtapɨta amneninonj komkesa Israel rɨga wa pɨlwa. Sɨ ɨngkenaemb ket Yesu ikonj tina b'angonjeni lomena tum nata. \v 25 Re Yoan momta tina wɨko undwatam yomnonj, ton yindonj da, ‘Wɨn rɨja im nony aindam yeten kon? Kon ma Kerisoten yena re wɨn yɨr yungaya. Ajɨ yɨr de, ɨta Ton kor kak ke ik, sɨ kon makwa rɨrɨr en Tina goujog wɨko rɨga pɨla Tina yongɨnkak kai ɨtrekam.’ \p \v 26 “Kor rɨgawar! Abraamɨmna b'usmureni b'ɨgawar dɨde kwa Godɨnd ewangaya God ma obagɨki kesa rɨga, wɨn wumɨr yokata! God ke onggɨtyam yɨrkokar okawa yɨt yɨtmɨkitonj mera pɨlwa. \v 27 Ɨ rɨga yepiya re wekenonj Yerusalem taunɨnd dɨde towaina wɨp iyoi rɨgap maka Yesund yongwato da Ton re Keriso e. Ɨ ton kwa maka nony aukenento Yesum gatab bageyam waina yɨt rɨna re ton agenkenento ita towaina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨrɨnd. Sɨ Ti gatab wumɨr kesand, ton negɨr ma b'ɨsagɨka mɨle yomnɨko Tin ongandam. Sɨ odede nya ke, onggɨtyam towaina mɨlet kemb bageyam waina yɨt rɨrɨrkɨp yomnonj. \v 28 Dɨde kwa ton makwa yɨpa Ti ongandam rɨl yodarawo, ajɨ ton Pilatond yerkito Tin ongandam rɨl kesa. \v 29 Ɨ re Ton uj awonj wul kumbɨnd, rɨgap Tin gou wa yomno onggɨt wul kumb ke, dɨde gopmet wa yoramito. Sɨ odede towaina mɨle ke re kemb komkesa Ti gatab ɨrɨki yɨtkak rɨrɨrkɨp auto. \v 30 Ajɨ Godɨt Tin yutnyitonj uj ke. \v 31 Seg ket jogjog bibɨr kɨma Yesu Tina utnyiti jɨ auyaeninonj towa pɨlwa rɨga yepiya re naskand ton kɨma wuwenonj Galili ke de Yerusalem taun wa. Sɨ ton re Tina utnyita gatab yɨr ungata rɨga im rɨga wa wɨpɨnd pɨtapɨta omnenam. \v 32 Ɨ sɨda kwa yu wa pɨlwa pɨtapɨta yomnenyu God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt rɨna re God sowaina b'uwar wa tɨrɨr yɨt akainonj. \v 33 Sɨn opimemb re towaina b'ɨga im. Ɨ Godɨt Yesund yutnyitonj uj ke, sɨ ɨngkenaemb ket onggɨtyam Tina tɨrɨr omni yɨt rɨrɨrkɨp yomnonj sowanɨm. Ɨ kwa ɨja emb jɨ Tina utnyita gatab ɨrɨki yɨbɨm Ger Peba nɨmogɨm saptand da, \q1 ‘Man re Kor b'ɨga et, \q2 yu Kon kemb pɨtapɨta momnyɨn da Man re Kor b'ɨga et.’ \m \v 34 Ɨ God Tin yutnyitonj uj ke, nokɨm da ɨdenat Ton maka tɨtenj ɨtkɨkam. Sɨ onggɨt gatab yɨna pebat ɨja emb jɨ yindeny da, ‘Kon opima wa takainyɨn b'ogɨl gasa rɨna re Kon yɨnayɨna omni dɨde ɨmɨnjog omni kɨma tɨrɨr yɨt yomnond Dawidɨnd.’ \v 35 Sɨ onggɨt penaemb Dawid Ger Peba b'enga saptand yindonj Godɨm pɨlwa da, ‘Man ma ɨta Moina Yɨna Rɨgand ɨtkɨki yɨr onget dem.’ \v 36 Ɨ re Dawid yɨbnonj ti yilond, ton kea Godɨmna singi wɨko amnɨkeninonj. Ajɨ onggɨt kak ke ket, ton uj awonj, dɨde ti b'uwar waina gopmet wa yoramito, ɨ ket tina ujgɨm kea ɨtkɨkonj. \v 37 Ajɨ daka yena re God yutnyitonj uj ke, Ton maka ɨtkɨkonj. \v 38 Kor rɨgawar! Onggɨt paemb kon yɨtkak pɨtapɨta tamninyɨn onggɨt Rɨga gatab, sɨ wɨn b'ogla jɨ wumɨr yokata. Sɨ ɨtemb jɨ yɨtkak. Yepiya ra wɨn onggɨt uj ke utnyiti Rɨga Yesund gar ke utkunda ke okasya, ɨngkaimemb God waina negɨr mɨle awɨr tamniny. Ɨ kwa wɨn komkesa makwa rɨrɨr im negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ okatam Mosemna gog yɨt yɨmta undoka ke, mop nokɨp wɨn ma rɨrɨr im onggɨtyam komkesa Mosemna gog yɨt yɨmta undokam. \v 39 Ajɨ komkesa rɨga yepiya ra ɨtemb rɨga Yesund gar ke utkunda ke okasi, God opima towa takainy negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ. \v 40 Sɨ onggɨt paemb da wɨn yɨr kɨma tekenyɨt! Ɨ onggɨtyam mɨle goro ket wa pɨlɨnd raukinem onggɨt bageyamɨmna opureni yɨtkak. \v 41 Sɨ ɨja emb jɨ bageyam yindeny da, \q1 ‘Wɨn yepiya re Koina yɨt ɨsadrena yiyenonda. Wɨn yɨr de! \q2 Wɨn opima kɨd kesa tainindam dem, ɨ kwa wɨn opima negɨr taukindam dem. \q1 Mop nokɨp ra waina wɨn ik dem, Kontemb yɨpa gasa omnɨken, \q2 ajɨ wɨn ma opima gar ke okasya dem onggɨtyam gasa, nangga ma jɨ rada yɨpa rɨgat wen wumɨr tamneniny dem.’” \p \v 42 Sɨ re Pol ake Banaba opendonda onggɨt met wɨngɨr ke, rɨgap ket ten egekitto onggɨtyam yɨtkak usenenam kwa yɨpa Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨrɨnd. \v 43 Ɨ towaina yɨr opmita seg ke, re rɨga wetaweta aukɨto, jogjog Ju rɨga dɨde Godɨnd ewangaya God ma obagɨki kesa rɨga yepiya re engkɨto Ju rɨga waina mɨle wa, ton ket yɨmta undoko Pol ake Banaba. Sɨ Pol ake Banaba onggɨt rɨga kɨma yɨt b'usenena ekonda, dɨde danda kɨma ten ugoinonda da, “Wɨn b'ogla ita wɨnɨnd wɨmena tuwenyɨt Godɨmna wurar kɨma.” \p \v 44 Ɨ yɨpa sande kak ke, re Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨr awonj, ama rɨka momta komkesa Antiyok taun rɨga b'eomkurto Yonggyamɨmna yɨtkak utkundam. \v 45 Ajɨ re Ju rɨgap yɨr angto opimemb ukoi rɨga bobo, sɨ towaina gar re kea negɨr yɨr ke yɨr ongong mɨle ke yɨndangɨr aukɨto. Ɨ onggɨt penaemb ton ket Polɨmna opureni God ma yɨtkak ɨsadrena kɨma negɨrjog opurena yiyeno. \v 46 Sɨ Pol ake Banaba daka moga kesa danda kɨma ten amneninonda da, “Sɨn b'ogla God ma yɨt naska opurena teyeninya wɨn Ju rɨga wa pɨlwa. Ajɨ wɨn walenggyam kea God ma yɨt ewaikenindam, dɨde wɨn walenggyam b'ɨsagɨka ke yoenya ngɨrpu kesa dadal yɨrkokar okatam. Sɨ onggɨt paiemb sɨn yu wa pɨlke wɨp tengenjya God ma obagɨki kesa rɨga wa pɨlwa. \v 47 Mop nokɨp ɨja naemb jɨ Yonggyam sɨn ningainonj da, \q1 ‘Kon ket men motramisɨn God ma obagɨki kesa rɨga wa ɨnyowayam yɨpa ngaya. \q2 Sɨ man b'ogla warabag omnɨka iyenyɨt yɨrkokar okawam yɨtkak ngɨrpu de gowukoi ngɨrpu wa.’” \m \v 48 Sɨ re God ma obagɨki kesa rɨgap towaina yɨt utkundo, ton kea gar sam aukɨto, dɨde Yonggyamɨmna yɨtkak yesoureno. Ɨ komkesa rɨga yena re God abagɨkinonj dadal ngɨrpu kesa yɨrkokar okawam, ton kea Yesund gar ke yokato. \v 49 Ɨ ket onggɨtyam Yonggyamɨmna yɨtkak kea kupka onggɨt eriya nata warabag auka yikenonj. \v 50 Ajɨ Ju rɨgap Godɨnd ewangaya ukoi nyɨ kongga dɨde onggɨt taun wɨngɨrɨnd ukoi nyɨ rɨga ɨl ongka eyento soro kɨma ten negɨr omnɨkam. Sɨ ket onggɨt rɨgap soro kɨma owɨnkɨto Pol ake Banaba towa pɨlwa, dɨde ket negɨr kɨma b'ɨdgotnena mɨle yoramiteno towa pɨlɨnd. Ɨ dɨde ton ket ten eaukeno towaina eriya ke. \v 51 Sɨ onggɨt penaemb Pol ake Banaba towaina pɨspamɨnd kɨl b'ɨdbenenonda towanɨm nony aukam da b'ɨsagɨka wɨn ɨta ik dem. Seg ton ket yiwatonda Ikoniyon taun wa. \v 52 Ajɨ b'auyaena rɨga yepiya re wekenonj Antiyok taunɨnd, ton ma sobijog na gar sam dɨde Yɨnayɨna Wɨngawɨnga ke yɨndangɨr na aukɨto. \c 14 \s1 Pol ake Banaba Towaina Menon Ikoniyon wa \p \v 1 Ɨ Pol ake Banaba towaina get ke mɨle ebnawonj re ɨja emb jɨ, ra ton menon okasya yɨpa tungg wa, ton adea naska ekenenonda Ju rɨga waina yɨr opmitenapu met wa Ju rɨga odaram. Sɨ onggɨt penaemb re ton yɨpand opendonda Ikoniyon taun wa, ton ket b'ɨgaronda Ju rɨga waina yɨr opmitenapu met wa, dɨde ket apureninonda God ma yɨtkak. Sɨ ukoijog rɨga bobo, Ju rɨga dɨde Grik rɨgap Yesund gar ke utkunda ke yokato. \v 2 Ajɨ nɨnda Ju rɨga yepiya re b'ɨsaito Yesund gar ke utkunda ke okatam, ton God ma obagɨki kesa rɨga yɨt amnento soro kɨma owɨnkam Pol ake Banaba dɨde gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar wa pɨlwa. Ɨ ɨngkenaemb ket nɨnda God ma obagɨki kesa rɨgap negɨr nony menamena akatento towa pɨlwa. \v 3 Sɨ onggɨt penaemb Pol ake Banaba pɨnjog wɨmena yokatenonda demb de onggɨt taunɨnd. Ɨ onggɨt bebɨg wɨnɨnd, ton ket moga kesa Yonggyam Yesumna wurar yɨtkak danda kɨma pɨtapɨta amneninonda yɨtkak ɨmɨnjog ke okatam. Sɨ towaina yɨtkak pɨtapɨta omnena wɨngɨrɨnd, Yonggyam daka kea agoninonj kɨd kesa kɨma danda wɨko dɨde moga kɨma danda wɨko towaina yɨm ke aukam. \v 4 Sɨ onggɨt taun rɨga re kea ɨnyɨnyɨnd b'akalento nɨmog bobo omnam. Sɨ yɨpa bobo re Ju rɨga kɨma na yepiya re Yesund b'ɨsayo, ɨ dɨde yɨpa bobo re onggɨtyam nɨmog ɨtmɨkitijog rɨga kɨma na. \v 5 Ɨ nɨnda God ma obagɨki kesa rɨga ɨ nɨnda Ju rɨgap nɨnda towaina wɨp iyoi rɨga kɨma yɨpand gɨlgɨl yɨsamko Pol ake Banaba ɨngar kɨma negɨr omnɨkam dɨde gɨmokɨp ke ɨdrɨkam uj tama na. \v 6 Ɨ re Pol ake Banaba wumɨr yokatonda onggɨtyam towaina ɨsamki yɨt, ton ket b'ɨkenonda, dɨde ekenonda nɨmog taun, Listra dɨde Derbe wa Likaoniya eriya wɨngɨrɨnd, ɨ dɨde kwa nɨnda wuswus tungg nata. \v 7 Ɨ ademb de ton pɨtapɨta omnena yiyenenonda God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt. \s1 Pol ake Banaba Towaina Menon Listra Taun wa dɨde Derbe Taun wa \p \v 8 Ɨ yɨpa wɨnɨnd, re Pol ake Banaba God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta yomnenonda Listra taunɨnd, yɨpa gomgom rɨga omiti yɨbnonj. Ton ɨja na ukendonj ti mogɨm kom bora ke, sɨ ton re makwa naskand menon yokatenonj tina pɨs ke. \v 9 Ɨ re Pol God ma yɨt apureninonj, ton kea Polɨnd yɨt yutkundenonj. Ɨ onggɨt wɨnɨnd re Pol ket dɨmdɨm yɨr ɨsokonj ti pɨlwa, ton kea tin yongwatonj da ti ɨta gar ke utkunda kopa ke b'ogɨl okatam. \v 10 Sɨ Pol ukoi ara kɨma tin yomnonj da, “Dɨmdɨm utnyite moina pɨs ke!” Ɨ ton ket b'ukenykitonj, dɨde menon yokatenonj. \v 11 Ɨ re rɨgap yɨr yongo onggɨtyam mɨle rɨna re Pol yomnɨkonj, ton towa Likaoniya yɨt ke b'okta ara wuwenonj odede da, “Sɨ mera god re kea rɨgaina gɨm yokatonda, dɨde ket tetkonda mera pɨlwa!” \v 12 Ɨ ton ket Banaband nyɨ yogenayo yɨpa towaina god ma nyɨ ke da “Jeus”.\f + \fr 14:12 \ft Grik rɨgap jogjog god na ɨmɨnjogɨm amnento. Ɨ Jeus re towaina yɨpa ukoijog wɨp omnena god na.\f* Ɨ Polɨnd daka kwa yɨpa towaina god ma nyɨ ke yogenayo da “Erme”\f + \fr 14:12 \ft Grik rɨgap ɨmɨnjog ke yomneno Ermend da ton re bageyam god e nɨnda god wa.\f* mop nokɨp ton re yɨt opurena mopyam rɨga na. \v 13 Ɨ Jeusɨmna yɨnamet re taun bau ke mora wus nat yɨbnonj. Ɨ onggɨt Jeusɨmna sɨ rɨgat rɨga bobo kɨma taun mora bau wa eyento rɨgayam kau dɨde ukoi wulpopo budo, mop nokɨp ton singi na aukɨto sɨ gasa oramkam Banaba ake Pol towa pɨlwa. \v 14 Ɨ re ɨtmɨkitijog rɨga nɨmog, Banaba ake Pol utkundonda onggɨtyam towaina mɨle gatab, ton ket gar kopa kɨma towaina kobɨrgɨm enyoukinonda, dɨde ket ukoi ara kɨma b'ɨkonda onggɨt bobo rɨga wa pɨlwa. \v 15 Ɨ ket amninonda da, “Sowa rɨgawar! Nangga paim wɨn onggɨtyam mɨle amnɨkindam? Sɨda re rɨgajog i yɨpa wɨp wɨn re dɨde! Sɨn God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt na pɨtapɨta omnena yiyenonda wa pɨlwa onggɨt negɨr kɨp kesa mɨlem pɨlke engendam de yɨrkokar Godɨm pɨlwa. Onggɨt Godɨt amnɨkinonj wub ake gou dɨde sɨpa ɨ kwa komkesa gasa onggɨt wɨngɨrɨnd, nokɨp Ton re ɨmɨnjog God e. \v 16 Ɨ ɨmɨnjog e da re naskand komkesa yɨtam rɨga wekenonj onggɨt gowukoyɨnd, God kea enjɨkisinonj towaina singi mɨle omnɨkam. \v 17 Ajɨ onggɨt wɨnɨnd, God kea yɨr ungata gasa aramkinonj rɨga wa ouyawam da Tina wurar ɨta towa pɨlɨnd. Sɨ onggɨt penaemb Ton nɨnda b'ogɨl wurar wɨko amnɨkeneninonj wanɨm. Sɨ Ton ita wɨnɨnd wa piro etmɨkenenawonj wub kumb ke. Ɨ Ton ita kemag wɨngɨrɨnd owou erngokam wɨn agoneneninonj waina sopapund. Sɨ Ton odede nya kenaemb ita wɨnɨnd owou gasa ke dɨde sam ke waina gar yɨndangɨr amnɨkeneninonj.” \v 18 Re pop ɨtmɨkitijog rɨgap onggɨtyam yɨt amneninonda, ɨtemb re ma sobijog na bebɨg aukonj onggɨtyam rɨga bobo ɨswangam da, “Goro tepoinam rɨgayam kau sowanɨm sɨ gasa oramitam!” Ajɨ re Pol ake Banaba jogjogpyam yɨt b'usairenonda, ton kea ket kikitumpu wa towaina yɨt yokato. \v 19 Ɨ onggɨt wɨnɨnd Ju rɨga tuwonj Antiyok ke dɨde Ikoniyon taun ke, dɨde ton towaina danda kɨma opurena ke gar akatento Listra taun rɨga nony engendam towa pɨlwa. Ɨ ton ket Polɨnd gɨmokɨp ke yɨdrɨko, dɨde ket ɨgonyɨgony yiyo onggɨt taun kara bau wa, mop nokɨp ton ɨja na nony aukɨto da, “Ton ke uj e.” \v 20 Ajɨ re b'auyaena rɨgap Polɨnd yewatɨnto, ton ket utnyitonj, dɨde ket onggɨt taun kara bora wa b'ɨgaronj. Ɨ ɨspari ke ket ton Banaba kɨma ekonda Derbe taun wa. \s1 Pol ake Banaba Towaina Ɨtenda Antiyok wa \p \v 21 Ɨ Pol ake Banaba God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta yomnenonda onggɨt Derbe taunɨnd. Sɨ ɨngkenaemb jogjog rɨgap Yesund gar ke utkunda ke yokato, dɨde ket b'auyaena rɨga aukɨto. Seg ton ket ɨtendonda Listra taun wa ɨ Ikoniyon taun wa ɨ dɨde ket Antiyok taun wa. \v 22 Ɨ re ton ɨtendonda onggɨt taun nata, ton ket b'auyaena rɨga danda kɨma yɨt omnena teyinonda wɨngawɨnga ke onyitam, dɨde kwa ugowa teyinonda da, “Wɨn b'obogɨl gar ke utkunda kɨma wɨmena tuwenyɨt! Ɨ kwa rada wɨn singi im God ma pumb tungg wa b'ɨgaram, wɨn b'ogla jogjog negɨr kɨma b'ɨdgotnena takatenindam.” \v 23 Ɨ kwa Pol ake Banaba yɨpayɨpa sosi wɨngɨrɨnd wɨko wɨp amneninonda towanɨm elda obagɨkam. Ɨ re ket ton elda abagɨkto, Pol ake Banaba owou uwabɨka wɨn okatena kɨma yɨr opmitenonda, dɨde ket elda rɨga aramiteninonda Yonggyamɨm yɨmɨnd. Ɨ ton ket nony b'ɨjawa yoramitonda Yonggyamɨm pɨlɨnd ten yɨr ɨpkam. \v 24 Seg ket Pol ake Banaba ekonda Pisidiya eriya nata, ɨ ket ekonda Pampiliya eriya wa. \v 25 Ɨ re ton opendonda Perga wa, ton kea God ma yɨt pɨtapɨta yomnenonda. Seg ket ton ekonda Ataleiya taun wa. \v 26 Ɨ ton ket gɨga yokatonda Ataleiya taun ke dɨde ekonda de Antiyok taun wa. Ɨtemb jɨ taun rɨkɨnd re b'auyaena rɨgap ten aramito Godɨmna wurarɨm pɨlɨnd ten yɨm okawam, dɨde etmɨkito onggɨtyam God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt warabag omnɨkam nɨnda kantri wɨngɨrɨnd. Ɨ ket Pol ake Banaba kea towaina wɨko rɨrɨrkɨp seg yomnonda, dɨde ket ɨtendonda onggɨt Antiyok taun wa. \v 27 Ɨ re ton opendonda Antiyok taun wa, sosi yɨpand b'eomkurto. Ɨ ton ket wumɨr amneninonda komkesa gasa rɨna re God ton kɨma wɨko omnɨka eyeninonj, dɨde Ton kwa rɨja na re nya epangendawonj Tina obagɨki kesa rɨga wa Yesund gar ke okatam. \v 28 Seg ket Pol ake Banaba pɨnjog na ebnonda b'auyaena rɨga kɨma demb de Antiyok taun wa. \c 15 \s1 Yerusalem Sosi B'eoma \p \v 1 Ɨ nɨnda rɨga Yuda eriya ke tuwonj Antiyok wa, ɨ ket gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar auyaento da, “Ra wɨn maka ra Mosemna oramiti God ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨle tamnɨkindam, wɨn makwa rɨrɨr im yɨrkokar okatam.” \v 2 Ɨ Pol ake Banaba maka yɨmjatenonda onggɨtyam towaina ouyaena gatab. Sɨ ton ket yɨt b'ugwatento onggɨt rɨga kɨma. Sɨ sosit ket singi yoramitonj rɨga ɨtmɨkitam Yerusalem sosi wa, nokɨm da ɨdenat ton onggɨtyam yɨt b'ugwatena gatab b'obogɨl ongonjenyi dem ɨtmɨkitijog rɨga dɨde elda rɨga kɨma. Sɨ onggɨt penaemb ton abagɨkto Pol ɨ Banaba ɨ dɨde nɨnda rɨga towa pɨlwa ɨtmɨkitam. \v 3 Seg ket Antiyok sosit opimemb obagɨki rɨga etmɨkisinonj, ɨ ton ket wuwonj Poinikiya nata dɨde Samariya nata de Yerusalem taun wa. Ɨ onggɨt obagɨki rɨgap kea nyatnyata usenena eito Poinikiya nata dɨde Samariya nata rɨja na re God ma obagɨki kesa rɨgap engento Yesum pɨlwa Tin gar ke okatam. Ɨ re komkesa gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar towaina yɨt utkundeno, ton ma sobijog na gar sam auka wuwenonj. \v 4 Ɨ re ton opento Yerusalem taun wa, Yerusalem sosi ɨ ɨtmɨkitijog rɨga ɨ dɨde elda rɨgap kea ten simesime amnɨto. Seg ton ket ten wumɨr amnento komkesa gasa rɨna re God ton kɨma wɨko omnɨka eyeninonj. \v 5 Ajɨ nɨnda gar ke utkunda Ju rɨgap yepiya re wekenonj Parisai rɨga bobo wɨngɨrɨnd, owɨnkɨto, dɨde endento da, “Men b'ogla onggɨtyam God ma obagɨki kesa rɨga tengaindam God ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨle omnɨkam, dɨde kwa b'ogla towa pɨlwa b'ingawa yɨt taramkindam Mosemna gog yɨt yɨmta undokam.” \p \v 6 Sɨ ɨtmɨkitijog rɨga dɨde elda rɨgap yɨpand b'eomkurto onggɨt bebɨg gatab yɨt yɨr iyenam. \v 7 Ɨ ton ket onggɨt gatab pɨnjog na yɨt yɨgleneno. Seg ket Petro utnyitonj dɨde ket ten amninonj da, “Kor nany dɨde yɨngganwar! Wɨn ke wumɨr aukɨtondam da sosi otomapu ke Godɨt ken nobagendonj wa wɨngɨrɨnd Tina b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnenam Tina obagɨki kesa rɨga wa pɨlwa. Ɨ re kon God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt opurena yiyenond, ton kea ken nutkundeno, dɨde ket Yesund gar ke utkunda ke yokato. \v 8 Ɨ kwa God re wumɨrjog e yɨbɨm komkesa rɨgaina gar. Ton kea towaina gar ke utkunda emjasinonj, dɨde ten ɨmɨnjog amninonj da ton re Tinajog rɨga im men re dɨde. Sɨ onggɨt penaemb Ton Yɨnayɨna Wɨngawɨnga towa akainonj odede yɨpa wɨp ɨt re mera pɨlwa re dɨde. \v 9 Ɨ dɨde kwa, re ton Yesund gar ke utkunda ke yokato, ɨngkenaemb God towaina gar kɨlkɨp kesa amninonj mera pɨlɨnd re dɨde. Sɨ Ton makwa bu b'iyena mɨle yomnɨkonj mera pɨlɨnd dɨde towa pɨlɨnd. \v 10 Men wumɨr im da mera b'uwar dɨde men ma rɨrɨr na yɨmta undokam komkesa gog yɨt, nokɨp bebɨgjog na aukɨto. Ajɨ wɨn singi ainindam onggɨtyam bebɨgjog gasa oramitam God ma obagɨki kesa b'auyaena rɨga wa pɨlɨnd. Sɨ yu nangga paim wɨn Godɨnd odede nenegɨr nya ke otonkena yiyenya? \v 11 Goro men odede ramninum. Mop nokɨp men ɨmɨnjog ke yokasu da meda Yonggyam Yesumna wurar kae yɨrkokar yokatenyu odede yɨpa wɨp nya ke toda re dɨde.” \p \v 12 Ɨ re komkesa rɨga utkundo onggɨtyam Petromna opurena, ton mumakesa na aukɨto. Ɨ onggɨt wɨnɨnd Pol ake Banaba yɨt apureninonda komkesa onggɨtyam yɨtkak rɨna re God ten engaenenonj dɨde ket amnɨkeninonj kɨd kesa kɨma danda wɨko dɨde moga kɨma danda wɨko God ma obagɨki kesa rɨga wa wɨngɨrɨnd. Ɨ ton ket mumakesa towaina yɨt nena utkundeno. \v 13 Ɨ re ton yɨt seg awonda, Yakobo yindonj da, “Kor nany dɨde yɨngganwar! Ken nutkunda! \v 14 Ɨ Simeon\f + \fr 15:14 \ft Nɨnda wɨnɨnd Petro ogenaya da “Simeon”, ɨ nɨnda wɨnɨnd da “Simon”.\f* Petro kea pɨta yomnonj odede da God re kea naska nɨnda rɨga akasinonj Tina obagɨki kesa rɨga wa wɨngɨrɨnd Tina nyɨ kɨma ogenayam. \v 15 Ɨ kwa bageyam waina yɨtkak re yɨpa rɨrɨr im tina yɨt kɨma. Sɨ ɨja emb jɨ yɨna peband ɨrɨki yɨbɨm da, \q1 \v 16-17 ‘Sɨ ɨja emb jɨ Yonggyam yindeny yet ra onggɨtyam gasa tamnɨkiny dem. \q1 Ra ket Dawidɨmna kantri tosmulis dem, \q2 sɨ onggɨt kak kaemb Kon tɨtenjɨn dem, \q2 ɨ Kon ket ɨta b'usaya tina osmuliti kantri orangen dem, \q2 ɨ Kon kwa ket tangapinyɨn dem negɨr auki gasa onggɨt kantri wɨngɨrɨnd. \q1 Ɨ Kon ɨta onggɨt kantrind onyisɨn dem. \q2 Nokɨm da ɨdenat Ju rɨga wɨngɨrɨnd ɨrari komb rɨga dɨde komkesa God ma obagɨki kesa rɨga yena ra Koina nyɨ kɨma tagenairanj, \q2 ton opima Yonggyamɨnd oraka iyenyi dem.’ \q1 \v 18 Ɨ Yonggyam re kea naskajog get kena wumɨr aukonj onggɨtyam gasa gatab. \m \v 19 Sɨ God kea odede yindonj Tina obagɨki kesa rɨga gatab. Sɨ onggɨt paemb kon kikitum ɨdoka yɨt nitinjɨn da men ma ɨta ket bebɨg oramitenyu God ma obagɨki kesa rɨga wa pɨlɨnd yepiya re engkɨto Godɨm pɨlwa. \v 20 Sɨ goro odede ramninum. Ajɨ men b'ogla peba ɨrɨku dɨde ɨtmɨkisu towa pɨlwa da, ‘Goro kɨlkɨl gasa tawamina rɨnsim re b'anygɨnena god aidolɨm pɨlɨnd sɨ omnɨki wekeny. Ɨ goro tamnɨkinam negɨr b'iyena mɨle. Ɨ goro tangina kai etouki b'angga. Ɨ dɨde goro kus tanaikindam.’ \v 21 Mop nokɨp re Ju rɨga kantri b'engabenga wa wetaweta auka wuwenonj, ton kea Mosemna gog yɨt pɨtapɨta omnena eyenento komkesa taun nata, ɨ ton ket ogenka eyenento ita Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨrɨnd towaina yɨr opmitenapu met nata. Ɨ ɨtemb mɨle re kea auka yikenenonj ngɨrpu yu. Sɨ nɨnda gog re yu rɨrɨrjog im omnɨkam.” \s1 God ma Obagɨki kesa Rɨga wa pɨlwa Wumɨrwumɨr Yɨt Peba \p \v 22 Onggɨt kak ke ket, ɨtmɨkitijog rɨga dɨde elda rɨgap yɨpand kupka Yerusalem sosi kɨma yɨmjato ɨtmɨkitam towainajog rɨga Antiyok taun wa Pol ake Banaba kɨma. Ɨ ton ket abagendo Yudas yena re kwa nyɨ yogenayo da Barsaba dɨde Sila. Ton re wɨp iyoi rɨga na ebnonda Yerusalem sosind gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar wɨngɨrɨnd. \v 23 Ɨ ton ket peba yɨrɨko, dɨde ket towa peba akauto. Ɨja naemb jɨ ton onggɨt peband yɨtkak erɨkto. \pi1 “Sɨn re wa nany dɨde yɨngganwar im. Ɨ sɨn, ɨtmɨkitijog rɨga dɨde elda rɨga, simesime wen amnindam God ma obagɨki kesa sowa gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar yepim re wekeny Antiyok taunɨnd ɨ Siriya eriyand ɨ dɨde Kilikiya eriyand. \pi1 \v 24 Sɨn ke utkundonda odede da sowa pɨlke nɨnda rɨga ke wuwenonj wa pɨlwa, dɨde yɨtkak opurena eyento. Sɨ ɨngkenaemb wɨn gar bebɨg akatentondam dɨde nonysɨpsɨp aukɨtondam. Ajɨ ma sɨnpiya ten engautondam wanɨm yɨt opurenam. Sɨ onggɨtyam towaina yɨtkak re ma sowaina ɨtmɨkiti im. \v 25 Sɨ onggɨt paemb sɨn yɨpand nony menamena kɨma yɨmjatonda obagɨkam nɨnda rɨga dɨde ɨtmɨkitam wa pɨlwa yɨpand sowaina ukoi singi iyeni rɨga Banaba ake Pol ton kɨma. \v 26 Banaba ake Pol ɨnsiemb jɨ rɨga yepiya re towaina yɨrkokar esɨngkandeninonda mera Yonggyam Yesu Kerisomna nyɨ map. \v 27 Sɨ sɨn onggɨt paemb etmɨkisu Yudas ake Sila. Ɨ ton kwa opima wanɨm wumɨrwumɨr yɨt pɨtapɨta tamneninya onggɨtyam gatab rɨna re sɨn yɨmjatenonda. \v 28 Yɨnayɨna Wɨngawɨngat sɨn wumɨr nomninonj, dɨde sɨn yɨmjatenonda odedemb da sɨn ma ɨta bebɨg oramisu wanɨm, ajɨ ɨnsima yɨtkak aramkindam rɨnsim re wanɨm rɨrɨrjog im. \v 29 Sɨ wɨn goro kɨlkɨl gasa tawamina rɨnsim re b'anygɨnena god aidolɨm pɨlɨnd sɨ omnɨki wekeny! Ɨ goro kus tanaikindam! Ɨ goro tangina kai etouki b'angga! Ɨ dɨde goro tamnɨkinam negɨr b'iyena mɨle! Ra wɨn onggɨtyam b'ingawa mɨle b'obogɨl owama teyenindam, opimemb re b'ogɨl mɨle im taukanj wanɨm. Wɨn seo kɨma tekenyɨt Godɨm wɨpɨnd! Wɨdaembo!” \p \v 30 Seg ket ton onggɨt peba kɨma yiwato, dɨde wuwonj Antiyok taun wa. Ɨ re ton opento Antiyok taun wa, ton ket yɨpand gɨlgɨl eomto sosi rɨga, dɨde ket peba akawo. \v 31 Seg re ket rɨgap ɨtemb peba yogenko. Re ton utkundento onggɨtyam danda kɨma b'ugowa yɨtkak, ton ma sobijog na ket sam aukɨto. \v 32 Ɨ Yudas ake Sila re daka bageyam na ebnonda. Sɨ ton jogjog yɨt ke ugoeneninonda gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar, dɨde towaina gar ke utkunda danda amnɨkeninonda. \v 33 Ɨ Yudas ake Sila nɨnda bibɨr kɨma na ebnonda Antiyok taunɨnd. Seg ket Antiyok sosi gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwarɨp yɨpa diyamdiyam yomnɨko towanɨm, dɨde ten wɨdaemb yɨt amneno. Seg ton ket yiwatonda Yerusalem taun wa towa pɨlwa yepiya re ten etmɨkito. \v 34 (Awɨr e)\f + \fr 15:34 \ft Nɨnda Grik peband da [Ajɨ Sila nony ke tɨrɨr yomnonj wɨmenam kwa sobijog ganggand de Antiyok taunɨnd, sɨ Yudas tinta yikonj Yerusalem taun wa.]\f* \v 35 Ɨ Pol ake Banaba omanda ebnonda Antiyok taunɨnd, ɨ ton ket jogjog rɨga kɨma Yonggyamɨmna yɨtkak ouyaena eyeninonda dɨde pɨtapɨta omnena eyeninonda. \s1 Pol ake Banaba Wetaweta Awonda \p \v 36 Ɨ nɨnda bibɨr kak ke, Pol Banaband yomnonj da, “Men b'ogla kwa tɨtenjya dɨde odarena teyeninya gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar komkesa taun nata rɨkɨnd re men Yonggyamɨmna yɨtkak pɨtapɨta omnena yiyenonda. Sɨ men b'ogla yɨr ongong reyenina rɨngmim ton wɨmena wuweny.” \v 37 Ɨ Banaba singi awonj iyoyɨm Yoan yena re kwa yogenayo da Mak. \v 38 Ajɨ Pol maka nony rɨrɨr awonj tin iyoyɨm ton kɨma, mop nokɨp naskand Yoan kemb towanɨm yɨm b'akawa pɨpmet yɨraronj Pampiliyand, dɨde maike ton kɨma yɨpand yikenonj onggɨtyam God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt iyena wɨkom. \v 39 Sɨ ton ket ma sobijog na komliu kɨma yɨt b'ugwatenonda onggɨt gatab. Sɨ onggɨt penaemb ton ket towalenggyam wetaweta awonda. Ɨ Banaba ket Makɨnd yokatonj, ɨ ket gɨga nya ekonda Kipriyo ailan wa. \v 40 Ɨ Pol yobagendonj Siland yɨpand menonɨm ton kɨma. Ɨ ket gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwarɨp ten aramito Yonggyamɨmna wurarɨm pɨlɨnd ten wang iyoyɨm. Seg ket ton Antiyok ke yiwatonda. \v 41 Ɨ ton ket ekenonda Siriya eriya dɨde Kilikiya eriya nata, ɨ kwa kea komkesa sosi b'ugowa yɨt ke danda omnɨka eyeninonda. \c 16 \s1 Timote B'atowonj Pol ake Sila kɨma \p \v 1 Ɨ Pol ket yikonj Derbe taun wa ɨ ket de Listra taun wa. Ɨ yɨpa b'auyaena rɨga ademb de yɨbnonj nyɨ da Timote. Ti mog re Ju kongga na dɨde kea Yesund gar ke utkunda ke yokatonj. Ajɨ daka ti b'u re Grik rɨga na. \v 2 Ɨ gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar yepiya re wekenonj Listra taunɨnd dɨde Ikoniyon taunɨnd, kea Timotend yɨmjateno da, “Ton re b'ogɨl rɨga e.” \v 3 Ɨ Pol singi na awonj Timotend iyoyɨm ton kɨma. Ajɨ komkesa Ju rɨga yepiya re wekenonj onggɨt eriyand, ton wumɨr na wekenonj da Timotemna b'u re Grik rɨga na dɨde Timote maka God ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨle yokatonj. Sɨ Pol kea onggɨtyam mɨle yomnɨkonj ti pɨlɨnd, nokɨp ton wumɨr na da Ju rɨga singi kesa im aenanj onggɨtyam mɨle omnɨki kesa rɨga kɨma wɨmenam.\f + \fr 16:3 \ft Ra Ju rɨga God ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨle okati kesa rɨga kɨma wɨko omnɨk, Ju rɨgap b'ogla soro omnɨki ti pɨlɨnd dɨde kwa wɨko omnɨkam bebɨg oramisi.\f* \v 4 Ɨ re Pol dɨde ton kɨma rɨga, Sila ake Timote wuwenonj nɨnda taun nata, ton sosi yɨpayɨpa wa ogona eyento yɨmta undokam onggɨtyam tɨrɨr omni yɨtkak rɨna re Yerusalemɨnd ɨtmɨkitijog rɨgap dɨde elda rɨgap emjatento God ma obagɨki kesa rɨga wanɨm omnɨkam. Sɨ kea ket komkesa sosip onggɨtyam yɨtkak yɨmta undoka eyento. \v 5 Sɨ onggɨt penaemb komkesa sosi towaina gar ke utkunda re danda kɨma na owɨnkɨto, dɨde ket ita bibɨrɨnd kea jogjog rɨga b'usmurena wuwenonj sosi wa b'inkitam. \s1 Pol Makedoniya Rɨga Liyalliyal Yɨr Yongonj \p \v 6 Ɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨngat Pol dɨde ton kɨma rɨga agokeneninonj God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnenam Asiya eriya wɨngɨrɨnd. Sɨ onggɨt penaemb ton ket wuwenonj Prigiya eriya dɨde Galatiya eriya nata. \v 7 Ɨ re ton opekto Misiya gou ngɨrpu wa, ton pop b'atonkento menonɨm de Bitiniya eriya wa. Ajɨ Yesumna Wɨngawɨngat maka ten enjɨkisinonj menonɨm de onggɨt eriya wa. \v 8 Sɨ onggɨt penaemb ton Misiya eriya yɨgoukito, ɨ ket Trowa taun wa wuwonj. \v 9 Ɨ re Pol Trowa wa yɨbnonj, yɨpa sɨwɨnyɨnd ton liyalliyal yɨr yongonj yɨpa Makedoniya rɨga onyitand. Ɨ ton ket Polɨnd yerkitonj da, “Man metket Makedoniya wa dɨde sɨn yɨm notkainyɨt!” \v 10 Ɨ tina liyalliyal gasa yɨr ongi kak ke ket, sɨn\f + \fr 16:10 \ft “sɨn”: Ɨrɨka rɨga Luk todaka omanda yɨbnonj ton kɨma.\f* yɨmjatonda da Godɨt sɨn ara nemokiny Tina b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnenam Makedoniya rɨga wa pɨlwa. Sɨ onggɨt penaemb sɨn odenja ket nya oraka eyentondam iwatam de Makedoniya eriya wa. \s1 Lidiya Yesund Gar ke Yokatonj Pilipo Taunɨnd \p \v 11 Sɨ sɨn ket Trowa taun ke gɨga yokatonda, dɨde ket dɨmdɨm na wuwond Samotrake ailan wa. Ɨ ɨspari ke ket kwa gɨga nya wuwond Neapoli taun wa. \v 12 Ɨ re sɨn opektondam Neapoli wa, sɨ sɨn ɨngkenaemb ket gɨl nya menon yokatonda Pilipo taun wa. Pilipo re mopjog taun na yɨbnonj Makedoniya eriya wɨngɨrɨnd. Ɨ Roma gabmanit onggɨtyam taun yoramitonj, sɨ ɨtemb taun re Roma gabmanimna yɨr ɨpka wɨra nat yɨbnonj. Ɨ sɨn omandemb onggɨt taunɨnd nɨnda bibɨr kɨma wekenond. \v 13 Ɨ re Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨr awonj, sɨn ɨja na nony aukɨtondam da ama rɨka ɨta Ju rɨga waina yɨr opmita pɨpmet detata kɨlɨm yurund. Sɨ sɨn ket taun kara mora ke opektondam de taun bau wa, ɨ wuwond kɨlɨm yuru nata towaina pɨpmet orakam, ngɨrpu sɨn ket kongga bobo adarkɨtondam. Ɨ sɨn ket omittondam, dɨde ket God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt towa usenena eyenawonda onggɨt kongga wa pɨlwa yepiya re demb de yɨpand tuwonj. \v 14 Ɨ yɨpa Tiyatira taun ke kongga nyɨ da Lidiya yet re otomanti kuskus kobɨrgɨm b'asoga kongga na dɨde Godɨnd ewangaya God ma obagendi kesa kongga na, kea wɨbnonj dɨkɨnd onggɨt kongga bobo wɨngɨrɨnd. Ɨ re ton Polɨmna opureni yɨtkak utkundenonj, Yonggyam kea gar ti wɨpangendawonj b'obogɨl gar ke okatam onggɨtyam tina opureni yɨtkak. \v 15 Onggɨt kak ke ket, ton dɨde komkesa rɨga yepiya re wekenonj tina metɨnd baptiso yokateno. Seg ket ton nɨngaukinonj odede yɨt kɨma da, “Rada wɨn kea ken nɨmjasya da kon re Yonggyamɨnd gar ke utkunda ke okati kongga en, wɨn kor met wa b'ɨgarina dɨde wɨmena tuwenyɨt!” Ɨ dɨde ton kwa danda kɨma ɨl nongkinonj wɨmenam tina met wa. \s1 Pol ake Sila Sɨbɨbmet wa Aramito \p \v 16 Ɨ yɨpa wɨnɨnd re sɨn wuwond yɨr opmita pɨpmet wa, sɨn kea yɨpa negɨr wɨngawɨnga ke okati wɨko ngɨmngai wowaskitonda. Sɨ ɨtomb wɨko ngɨmngai re negɨr wɨngawɨnga ma danda kena opurena eyenawainonj rɨga wa warɨm aukam wɨgawɨga gasa gatab. Sɨ jogjog rɨga wulkɨp kɨma wuwenonj ti pɨlwa towaina wɨgawɨga gasa wumɨr okatam. Sɨ ɨngkenaemb ti yonggyamwarɨp ukoi wulkɨp imda eyenento. \v 17 Ɨ onggɨt ngɨmngayɨt ket Pol dɨde sɨn yɨmta nundokinonj, dɨde b'okta ara kɨma windenonj da, “Opimemb rɨga re pumbjog Godɨmna wɨko rɨga im. Ton yɨrkokar okatam nya e pɨtapɨta omnena yiyenyi wa pɨlwa.” \v 18 Ɨ ton jogjog bibɨr kɨma odede mɨle amnɨkeneninonj. Sɨ Pol ma sobijog na gar bebɨg awonj. Sɨ re ton yɨmta nundokinonj onggɨtyam mɨle omnɨka kɨma, Pol ket ti pɨlwa engendonj, dɨde ket negɨr wɨngawɨngand yomnonj da, “Kon mingaen Yesu Kerisomna nyɨ kɨma. Man opende ti pɨlke!” Seg odenja ket ɨtemb negɨr wɨngawɨnga opendonj ti pɨlke. \v 19 Ɨ onggɨt ngɨmngayɨmna yonggyamwarɨp kea tin yɨr wongo da yu tina wɨko ke wulkɨp omnɨkam nya re kemb b'ɨdok. Sɨ ton ket Pol ake Sila yɨmɨnd akato, ɨ ket ɨgnaɨgna eyo onggɨt taun ɨnyɨnyɨnd b'ɨsagɨkapu pɨpmet wa rɨkɨnd re taun yɨr ɨpka rɨga wekenonj. \v 20 Ɨ ket ton ten eyo onggɨt taun yɨr ɨpka rɨga wa pɨlwa de b'ɨsagɨkapu pɨpmet wa, dɨde endento da, “Osiemb rɨga re Ju rɨga i, ɨ tonsi ukoi bebɨg aramiteninya meraina taunɨnd. \v 21 Men re Roma rɨga im. Ajɨ ton ɨnsim mɨle pɨtapɨta amneninya rɨnsim re men Roma rɨgap ma rɨrɨr im okatam dɨde omnɨkam.” \v 22 Ɨ re rɨgap yepiya re wekenonj onggɨt b'ɨsagɨkapu pɨpmetɨnd utkundo towaina yɨt, ton yɨpand gɨlgɨl danda kɨma yɨt apurento towa pɨlɨnd negɨr ma b'ɨsagɨka omnɨkam. Sɨ onggɨt penaemb ket taun yɨr ɨpka rɨgap ten kobɨrgɨm atogɨko, dɨde rɨga engauto ten ɨraskam. \v 23 Ɨ re ton jogjogpyam kopa kɨma Pol ake Sila ɨraska seg amno, ton ket sɨbɨbmet wa ten aramito. Dɨde sɨbɨbmet yɨr ɨpka rɨgand yingawo ten b'obogɨl yɨr ɨpkam. \v 24 Ɨ onggɨt sɨbɨbmet yɨr ɨpka rɨgat onggɨt towaina b'ingawa yɨt rɨrɨrɨnd ten akatonj, dɨde ket eyonj yɨpa sɨbɨbmet wɨngɨrjog kok wa. Dɨde ton ket towaina pɨs danda kɨma ayɨnkak ke ejobɨkinonj wulɨm pɨlɨnd. \p \v 25 Ɨ yama re ket sɨdɨr yokatonj, Pol ake Sila yɨr opmitenonda, dɨde Godɨnd ewangaya ger atanginonda. Ɨ komkesa sɨbɨbmet rɨgap kea ten utkundeno. \v 26 Ɨ odedend ket ukoi jijɨg ikonj, dɨde ket kea komkesa sɨbɨbmet pɨpmet ukoi kana yɨjgɨndenonj, ɨ odenja ket komkesa sɨbɨbmet mora ɨpangkɨto, ɨ dɨde ket komkesa ɨjobɨki ayɨnkak re kea gorogoro aukɨto. \v 27 Ɨ re onggɨt sɨbɨbmet yɨr ɨpka rɨgat utnyitonj yutunga ke, ton kea yɨr anginonj komkesa sɨbɨbmet mora ɨpangki. Sɨ onggɨt penaemb ton ket yɨpa geja giri yɨtrɨngatonj, ɨ ton singi awonj tilenggyam b'ɨpopɨm uj tama na, mop nokɨp ton ɨja na nony awonj da, “Kea komkesa sɨbɨbmet rɨga b'ɨkenanj.”\f + \fr 16:27 \ft Roma gabmani gog ɨja naemb jɨ da ra sɨbɨbmet rɨga b'ɨtkeny, sɨbɨbmet yɨr ɨpka rɨgat b'ogla onggɨtyam b'ɨkeni rɨgamna negɨr ma b'ɨsagɨka okas. Sɨ onggɨt penaemb ton moga awonj.\f* \v 28 Ɨ re ton momta tilenggyam b'ɨpopɨm awonj, Pol ukoi ara kɨma tin yomnonj da, “Goro negɨrjog mɨle omnɨkɨm mor jɨwɨnd. Sɨn opima dɨkɨnd komkesa wekenyɨn.” \v 29 Ɨ pɨpmet re sɨbɨb na, sɨ onggɨt penaemb sɨbɨbmet yɨr ɨpka rɨgat ngaya iyoyɨm arara aenonj. Ɨ re ket ngaya itiyawo, ton ket sɨbɨbmet wɨngɨr wa b'ɨgaronj, dɨde ket kaktɨtɨ kɨma sap otendonj Pol ake Sila towa wɨpɨnd. \v 30 Ɨ ton ket ten apendonj sɨbɨbmet bau wa, ɨ arkitonj da, “Wɨn ukoyam! Nangga b'ogɨl e kon omnɨken yɨrkokar okatam?” \v 31 Ɨ todaka mɨra yomnonda da, “Yonggyam Yesund gar ke utkunda ke yokate! Ra man tin gar ke utkunda ke okasɨt, God ɨta yɨrkokar takainy man dɨde moina rɨgawar yepim re wekeny moina metɨnd.” \v 32 Ɨ ton ket Yonggyamɨmna b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt usenenainonda yɨpand ti pɨlwa dɨde komkesa rɨga yepiya re wekenonj tina metɨnd. \v 33 Ɨ onggɨt sɨwɨnyɨnd re ton towaina yɨt utkundena seg aukɨto, ton ket ten eyonj wai ɨsekam. Seg ket odenja ton dɨde komkesa tina rɨgawar kea baptiso yokateno. \v 34 Ɨ re ton ten eyonj tina met wa, ton ket diyam awowɨm towa owou wɨp ke aramitawonj. Ɨ ton dɨde komkesa ti rɨgawar yepiya re wekenonj tina metɨnd, kea Godɨnd gar ke utkunda ke yokato, sɨ onggɨt penaemb ton ukoi sam aukɨto. \p \v 35 Ɨ ɨspari ke ket taun yɨr ɨpka rɨgap towa bage rɨga etmɨkurto sɨbɨbmet yɨr ɨpka rɨgam pɨlwa, ɨ yomno da, “Osiemb rɨga nɨmog tapenjɨt!” \v 36 Ɨ sɨbɨbmet yɨr ɨpka rɨgat onggɨtyam towaina bage yɨt wumɨr yomnonj Polɨnd da, “Taun yɨr ɨpka rɨgap yɨt nɨtmɨkitai da man dɨde Sila topenjya sɨbɨbmet ke. Sɨ wɨn otade iwasya sɨbɨbmet ke! Ɨ wɨn ket menon yokata ngɨmbla kɨma!” \v 37 Ajɨ Pol taun yɨr ɨpka rɨgaina bage rɨga amninonj towanɨm usekam da, “Ton maka sowa pɨlɨnd negɨr ma b'ɨsagɨka yoramismi, ajɨ ton rɨga wa wɨpɨnd sɨn nipoumi, dɨde kwa ket sɨbɨbmet wa noramismi. Dɨde daka yu ton singi aukanj sɨn wɨgawɨga ewaikitam? Nayɨ, ma rɨrɨr e! Sɨn re Roma rɨga nyɨ kɨma i. Ajɨ b'ogla ra ton towalenggyam tui dɨde ket sɨn wang niyi dor.” \v 38 Ɨ re onggɨt bageyam rɨgap taun yɨr ɨpka rɨga wa pɨlwa wuwonj, ton kea ten wumɨr amnento onggɨtyam Polɨmna opureni yɨtkak. Ɨ re ton utkundo, ton ma sobijog na moga aukɨto, nokɨp Pol ake Sila endenonda da, “Sɨn re Roma rɨga nyɨ kɨma i. Sɨ ton ma rɨrɨr na sɨn nenegɨr kana nɨraskɨmi dɨde sɨbɨbmet wa noramismi b'obogɨl ɨsagɨki kesa.” \v 39 Sɨ onggɨt penaemb taun yɨr ɨpka rɨgap tuwonj sɨbɨbmet wa, ɨ ton ket b'obogɨl kear yɨt amneno Pol ake Sila. Ɨ dɨde ket ton sɨbɨbmet ke ten wang eyo bau wa odede b'arkita kɨma da, “Wɨn ket ɨrarya onggɨtyam taun.” \v 40 Ɨ re ton opendonda sɨbɨbmet ke, ton ekonda Lidiyam met wa, ɨ ademb de gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar adarinonda, ɨ dɨde ket b'ugowa yɨt amneninonda. Seg ket ton Pilipo taun ke yiwatonda. \c 17 \s1 Pol ake Sila Tesalonika Taun wa Ekonda \p \v 1 Ɨ Pol ake Sila ekonda Ampipoli taun dɨde Apoloniya taun nata, ngɨrpu opendonda Tesalonika taun wa rɨkɨnd re Ju rɨga waina yɨr opmitenapu met yɨbnonj. \v 2 Ɨ Pol tina get ke mɨle kenaemb b'ɨgaronj Ju rɨga waina yɨr opmitenapu met wa onggɨt taunɨnd. Ɨ tina get ke mɨle re ɨja naemb jɨ rada Pol menon okas yɨpa tungg wa, ton adea naska yikenenonj Ju rɨga waina yɨr opmitenapu met wa ten odaram. Ɨ ton ket ademb de yikenonj nowa sande wɨngɨrɨnd ita Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨrɨnd, dɨde ket ten ouyaena eyeninonj yɨna peba ke. \v 3 Ɨ ton ket God ma yɨtkak towa esɨpkenenainonj dɨde ɨmɨnjogɨm pɨtapɨta amneninonj da, “Keriso b'ogla b'ɨdgotnena kɨma uj okas, dɨde ket uj ke tutnyis.” Ɨ dɨde ɨngkenaemb ton b'usaya ɨmɨnjogɨm yomnenonj da, “Ɨtemb Yesu yena re kon wa pɨlwa pɨtapɨta yomnenyɨn re Keriso e.” \v 4 Ɨ towa wɨngɨrɨnd nɨnda Ju rɨga, ɨ jogjog Godɨnd ewangaya Grik rɨga, ɨ dɨde ma yɨpa kɨma ukoi nyɨ konggapiya Polɨmna yɨtkak ɨmɨnjog ke akatento, dɨde ket yɨpand b'atoukɨto Pol ake Sila kɨma. \v 5 Ajɨ Ju rɨgap ten nonyɨk eponento, dɨde ket nɨnda negɨr omnɨka rɨga emdɨto maketɨnd yɨpand ton kɨma bobo aukam. Seg ton ket onggɨt taunɨnd ukoi soro kɨma b'okta arara aena wuwenonj. Ɨ ton ket wuwonj Yasonɨmna met wa, dɨde ket Pol ake Sila oraka eyeno ten iyoyɨm de rɨga bobo wa pɨlwa. \v 6 Ɨ re ton maka Pol ake Sila adaro, ton ket Yason dɨde nɨnda gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar emdɨto, dɨde ket ɨgnaɨgna eito taun wɨp iyoi rɨga wa pɨlwa de b'ɨsagɨkapu pɨpmet wa odede b'okta ara kɨma da, “Onggɨtyam nɨmog rɨgap re kea rɨga negɨr kɨma nonysɨpsɨp omnɨka eyeninonda komkesa gowukoyɨnd. Ɨ ton kea opendonda dɨkɨnd. \v 7 Ɨ Yason kea ten ara emokonj obai omnam. Dɨde onggɨt komkesa rɨgap re Roma kantri mopyam king Kaisamna gog im erbeka eyenanj odede yɨt kɨma da ɨta yɨpa b'enga king yena re yogenai da Yesu.” \v 8 Ɨ re rɨga bobop dɨde taun wɨp iyoi rɨgap utkundeno onggɨtyam towaina yɨt, ton kea ukoi soro kɨma nony negɨr auka wuwenonj towaina mɨle gatab. \v 9 Sɨ onggɨt penaemb ton b'ɨsagɨka yoramito Yason dɨde ton kɨma rɨga wa pɨlɨnd odede da, “Wɨn kea ukoi negɨr yomnɨkonda. Sɨ wɨn b'ogla undwasya onggɨtyam waina omnɨki negɨrɨmna mɨra wulkɨp. Seg ra ket wɨn menon okasya.” Sɨ Yason dɨde ton kɨma rɨgap ket towa mɨra wulkɨp akauto. Seg ket taun wɨp iyoi rɨgap ten engauto menonɨm. \s1 Pol ake Sila Beroiya wa Ekonda \p \v 10 Ɨ re ket sɨwɨny awonj, odenja ket gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwarɨp Pol ake Sila etmɨkito Beroiya taun wa. Ɨ re ton opendonda Beroiya taun wa, ton ket ekonda Ju rɨga waina yɨr opmitenapu met wa. \v 11 Tesalonika rɨga re b'ogɨl nony menamena rɨga na. Ajɨ Beroiya rɨga re ma ɨja na opi re Tesalonika rɨga re dɨde, sɨ ton re b'ogɨljog nony menamena kɨma mɨle rɨga na. Ɨ re Pol ake Sila God ma yɨt apureninonda, ton ma sobijog gar singi kɨma na towaina yɨtkak akatento. Ɨ ton kwa ket ita bibɨrɨnd b'obogɨl yɨr eyenento yɨna peba kɨma ongwatam da mɨnda rɨka onggɨtyam towaina yɨtkak re rɨrɨrkɨp im yɨna peba kɨma o ma rɨrɨr im. \v 12 Sɨ onggɨt penaemb towa wɨngɨrɨnd jogjog Ju rɨga, ɨ ukoi nyɨ kɨma Grik kongga, ɨ dɨde ma yɨpa kɨma Grik rɨgap Yesund gar ke utkunda ke yokateno. \v 13 Ɨ re Tesalonika Ju rɨgap wumɨr yokateno da Pol re Beroiya taun nate God ma yɨt pɨtapɨta omnena yiyeny, ton kwa kea ket wuwonj demb de Beroiya taun wa. Ɨ ɨtaemb ket Tesalonika Ju rɨgap Beroiya taun rɨga yɨt ke kom ɨdrɨka eyenento Pol ake Sila, towa pɨlɨnd soro omnɨkam dɨde kwa negɨr omnɨkam odede rɨja na re ton gar ke utkunda rɨga amnento Tesalonika taunɨnd. \v 14 Sɨ onggɨt wɨnɨnd odenja ket gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwarɨp nɨnda wang iyoi rɨga kɨma Polɨnd yɨtmɨkito menonɨm ngɨrpu de sɨpa yuru wa. Ajɨ Sila ake Timote re omanda dɨkɨnd Beroiya taunɨnd ebnonda. \v 15 Rɨga yepiya re Polɨnd wang yiyo, kea ton kɨma wuwonj ngɨrpu de Aten wa. Ɨ ton ket Polɨm pɨlke Sila ake Timote towanɨm b'ingawa yɨt yokato odede da, “Wɨn b'ogla wanakana tetkya kor pɨlwa!” Ɨ ton ket ɨtekto Beroiya taun wa. \s1 Pol God ma Yɨt Pɨtapɨta Yomnenonj Aten Taunɨnd \p \v 16 Ɨ re Pol yɨr ungawonj Sila ake Timote Aten taunɨnd, ton ɨtemb taun yɨr yongonj re rɨgaina omnɨki b'anygɨnena god aidol ke yɨndangɨr na yɨbnonj. Sɨ re ton opimemb b'anygɨnena god aidol yɨr angeneninonj, ton ma sobijog na gar soro aukenenonj. \v 17 Sɨ onggɨt penaemb ton God ma yɨt esɨpkenainonj Ju rɨga dɨde Godɨnd ewangaya God ma obagɨki kesa rɨga wa Ju rɨga waina yɨr opmitenapu metɨnd. Ɨ dɨde ton kwa ket ita bibɨrɨnd kea God ma yɨt esɨpkenainonj rɨga wa yepiya re wuwenenonj maket wa. \v 18 Ɨ Pol Yesum gatab dɨde Tina utnyita gatab God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta amneninonj rɨga wa pɨlwa. Sɨ onggɨt penaemb re nɨnda Epikuriyo ouyaena rɨga\f + \fr 17:18 \ft Epikuriyo rɨgap ouyaena eyento da nony sam re rɨgaina yɨrkokar wɨmenam mop e.\f* dɨde nɨnda Stoiko ouyaena rɨga\f + \fr 17:18 \ft Stoiko rɨgap ouyaena eyento da yɨrkokar wɨmena wɨngɨrɨnd nony menamena re ukoijog e ajɨ gɨm ke sam o bebɨg re ma ukoijog e.\f* utkundento, ton nonysɨpsɨp kɨma yɨt b'ugwatena wuwenonj Pol kɨma. Sɨ towa wɨngɨrɨnd nɨnda rɨgap endento da, “Onggɨt yɨtrɨbam rɨgat nangga singi gatab yɨt im apureniny?” Ɨ kwa nɨnda rɨgap endento da, “Ton rɨka pɨtapɨta amneniny re nɨnda b'enga god wa gatab yɨt im.” \v 19 Ɨ onggɨt wɨnɨnd ton ket Polɨnd yɨmɨnd yokato dɨde yiyo de yɨpa towaina b'eomapu pɨpmet wa rɨna re rɨgap nyɨ yogenayo da Areopago. Ɨ ton ket odede tin yerkito da, “Man rɨrɨr im sɨn wumɨr notɨninyɨt onggɨtyam sisɨl ouyaena gatab rɨnsim re man rɨga auyaeneninyɨt? \v 20 Mop nokɨp man nɨnda b'enga wɨp ouyaena im eyeninyɨt sowa pɨlwa. Sɨ onggɨt paim sɨn singi im wumɨr awowɨm nangga gatab im jɨ onggɨtyam moina yɨtkak.” \v 21 Onggɨt wɨnɨnd komkesa Aten taun rɨga dɨde nɨnda kantri ke Aten taun wa wereni rɨgap makwa nangga wɨko na amnɨkenento, ajɨ ɨna nena mana wɨn yokateneno sisɨl nony menamena gasa utkundam dɨde opurenam. \p \v 22 Ɨ Pol ket onyitonj Areopago b'eoma wɨngɨrɨnd, ɨ yindonj da, “Wɨn Aten rɨga! Kon wumɨr yokasmɨn da wɨn re kupka gar singi kɨma b'engabenga god ewangaya rɨga im. \v 23 Ɨ kon waina taun nata nekenenyɨn dɨde b'obogɨl yɨr angeneninyɨn komkesa waina ewangaya gasa. Ɨ kon kea yɨpa sɨ gasa oramkapu kasa yodarmɨn, ɨ onggɨtyam sɨ gasa oramkapu kasa kumbɨnd odede ɨrɨki yɨbnyɨm da, ‘Wumɨr auki kesa godɨm pɨlwa’. Sɨ wɨn ma wumɨr im onggɨtyam waina ewangaya god, ajɨ wɨn onggɨtyam wumɨr auki kesa god e yewangaenenya. Sɨ onggɨt paemb kon wa pɨtapɨta tamnenaen onggɨtyam God gatab rɨnte re wɨn ma wumɨr im. \v 24 Sɨ God yet re amnɨkinonj komkesa wub kumbɨnd gasa dɨde gowukoi ɨ dɨde komkesa gasa onggɨt wɨngɨrɨnd, Ton re wub ake gowɨm Yonggyam e. Sɨ Ton ma ɨta yɨbɨm rɨgaina yɨm ke orangi yɨnametɨnd. \v 25 Ɨ kwa ra Ton singi tainy Tina ingaena gasa omnɨkam, men rɨgap ma rɨrɨr e Tin yɨm okawam yɨm ke omnɨki gasa ke. Mop nokɨp Ti rɨrɨrjog im komkesa gasa. Ajɨ tontemb jɨ Rɨga yete re mera, komkesa rɨga wa yɨrkokar ɨ nyonya unggulita ɨ dɨde komkesa gasa nogoneneniny meranɨm yilo wɨmenam. \v 26 Ton kwa kea tulatula Tina obagɨki wɨn dɨde Tina obagɨki gou ngɨrpu angonjeninonj rɨga wa wɨmenam. Seg ket Ton komkesa b'engabenga yɨtam rɨga amnɨkinonj yɨpaina rɨgam pɨlke. Ɨ Ton ket opimemb b'engabenga yɨtam rɨga oramka eyeninonj komkesa gowukoi tumɨnd wɨmenam. \v 27 Ɨ God nok pena gasa odede amnɨkinonj, nokɨm da ra rɨgap Tin oraka iyenyi, ɨdenat ton Tin odari. Sɨ Ton ma mera yɨpayɨpa rɨgam pɨlke pajapaja e yɨbɨm. \v 28 Mop nokɨp men yilo yokatenyu, ɨ mumamuma ainindam, ɨ dɨde wɨmena wuwenyɨn re komkesa Ti pɨlnasim. Ɨ kwa wa wɨngɨrɨnd yɨpa rɨgat ger yeongkonj odede da, \q1 ‘Mop nokɨp men re kwa Tina b'ɨga im.’ \m \v 29 Sɨ ɨmɨnjog e, men re God ma b'ɨga im. Sɨ God re Yɨnayɨna Rɨga e, dɨde men re Tina kukɨp rɨga im. Ajɨ rɨgap opima towaina multekɨp ke Godɨmna wɨp akɨka eyenenanj gold o silba o gɨmo ke, dɨde nonyɨk b'amdenenanj da ɨtemb re ɨmɨnjog God e ewangayam. Sɨ rɨngma, men rɨrɨr e Yɨnayɨna God omnɨkam rɨgaina multekɨp ke o gowukoi gasa ke? Ma rɨrɨr e. Sɨ goro odede nonyɨk b'amdeninum. \v 30 Ɨ naska wɨnɨnd re rɨga maka wumɨr wekenonj yete God, sɨ ton odede negɨr mɨle jabajaba amnɨkenento. Ɨ God daka maka towaina negɨr mɨle ogenka eyeninonj negɨr ma b'ɨsagɨkam. Ajɨ yu Ton komkesa gowukoyɨnd rɨga engaeniny gar engendam towaina negɨr mɨle ke de Ti pɨlwa. \v 31 Mop nokɨp God kea tulatula bibɨr yobagendonj negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle ke ɨsagɨkam komkesa gowukoi. Ɨ Ton onggɨtyam b'ɨsagɨka mɨle wɨp iyenam yɨpa Rɨga yobagendonj, dɨde ket yɨtmɨkitonj onggɨt gowukoi wa. Ɨ re ɨtemb Rɨga uj awonj, God kea Tin uj ke yutnyitonj. Sɨ ɨngkenaemb Ton komkesa rɨga auyaeninonj ɨmɨnjog ke okatam da ɨtemb Rɨga re b'ɨsagɨka Rɨga e.” \p \v 32 Ɨ re rɨgap Polɨmna uj ke utnyita gatab yɨt utkundeno, ton re ngong kɨma na tin jɨ malɨk yomnɨko. Ajɨ nɨndap endento da, “Sɨn singi im b'usaya moina onggɨt gatab yɨt utkundam.” \v 33 Seg ket Pol ewaikitonj towa pɨlke. \v 34 Ajɨ nɨnda rɨga b'atoukɨto Pol kɨma, dɨde ket Yesund gar ke utkunda ke yokato. Onggɨt gar ke utkunda rɨga bobo wɨngɨrɨnd opimemb jɨ rɨga, yɨpa Areopago memba Dionisiyo, ɨ yɨpa kongga nyɨ da Damari, ɨ dɨde kwa nɨnda rɨga. \c 18 \s1 Pol Yikonj Korinto Taun wa \p \v 1 Ɨ onggɨt kak ke ket Pol Aten ke yiwatonj, ɨ ket Korinto taun wa opendonj. \v 2 Ɨ Pol ademb de onggɨt taunɨnd yɨpa Ju rɨga, nyɨ da Akwila, yodaronj yet re ukendonj Ponto eriyand. Ɨ ton ti kongga Priskila kɨma Italiya kantri ke yiwatonda, ɨ ket yɨto nat Korinto wa sisɨl opendonda. Mop nokɨp naskand re ton Roma taunɨnd wɨmena ekenonda Italiya kantri wɨngɨrɨnd, Roma mopyam king Klaudiyo kea b'ingawa yoramitonj komkesa Ju rɨga ɨraram Roma taun. Sɨ Pol ket yikonj towa pɨlwa. \v 3 Ɨ ton ket wɨmena yikenonj onggɨt molkongga kɨma, dɨde kwa yɨpand wɨko amnɨkinonj ton kɨma. Mop nokɨp Pol re yɨpa wɨp b'angga gɨm ke plaimet omnɨka rɨga na ton re dɨde. \v 4 Ɨ ita Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨrɨnd Pol yikenenonj Ju rɨga waina yɨr opmitenapu met wa, dɨde ket God ma yɨt b'obogɨl esɨpkenaeneninonj Ju rɨga dɨde Grik rɨga wa. Ɨ ton ket ten danda kɨma ugoeneninonj Yesund gar ke utkunda ke okatam. \p \v 5 Ɨ re Sila ake Timote tetkonda Makedoniya ke dɨde b'atowonda Pol kɨma, Pol ket b'angga gɨm ke plaimet omnɨka wɨko seg yomnonj. Ɨ ton ket tina kupka gar dɨde nony menamena aramisinonj God ma yɨt pɨtapɨta omnenam Ju rɨga wa pɨlwa. Sɨ ton nony aukam danda kɨma pɨtapɨta yomnenonj Yesum gatab yɨt da, “Yesu re ɨmɨnjog Keriso e.” \v 6 Ajɨ Ju rɨgap kea b'ɨsaito Polɨmna opureni God ma yɨtkak, dɨde ket ɨsadrena eyento. Sɨ Pol tina kobɨrgɨm kɨl yɨdbenenonj towanɨm nony aukam da ɨta God ma b'ɨsagɨka wɨn ik dem. Ɨ ton ket ten amninonj da, “Wɨn re kemb God ma yɨt b'ɨsaindam. Sɨ ra wɨn negɨr ma b'ɨsagɨka okasya dem, ɨtemb re ma koina negɨr ma pae, ajɨ wada waina negɨr mɨle paim dem. Kon kemb God ma yɨt wa pɨtapɨta omnena tetiyainyɨmɨn, sɨ kon re kea koina wɨko tab yundwasɨn. Sɨ kon yu wen kak im teainyɨn, ɨ ket neken ra God ma yɨt pɨtapɨta omnenam God ma obagɨki kesa rɨga wa pɨlwa e.” \v 7 Seg ket Pol yɨraronj ɨtemb Ju rɨga waina yɨr opmitenapu met, ɨ ton ket b'ɨgaronj yɨpa rɨga ma met wa nyɨ da Titiyo Yusto. Ton re Godɨnd ewangaya God ma obagendi kesa rɨga na, dɨde tina met re Ju rɨga waina yɨr opmitenapu met wuswus nat yɨbnonj. \v 8 Ɨ onggɨt Ju rɨga waina yɨr opmitenapu met yɨr ɨpka mopyam rɨga, Krispo kea Yonggyam Yesund gar ke utkunda ke yokatonj komkesa ti rɨgawar kɨma yepiya re wekenonj tina metɨnd. Ɨ re jogjog Korinto taun rɨgap utkundenento Polɨmna opureni yɨtkak, toda kwa kea Yesund gar ke utkunda ke yokateno, dɨde ket baptiso yokateno. \v 9 Ɨ yɨpa sɨwɨnyɨnd Yonggyam liyalliyal Polɨnd yomnonj da, “Goro moga tawɨm! Ajɨ man b'ogla yɨt opurena teyeninyɨt! Ɨ dɨde goro yɨt kesa tainɨm! \v 10 Mop nokɨp Kon ɨta man kɨma, sɨ onggɨt paemb makwa yete metɨjgas men negɨr omnam. Ɨ kwa onggɨt taunɨnd Koina rɨga re ma yɨpa kɨma im wekeny, ajɨ ton makaya yɨrkokar yokasi.” \v 11 Sɨ Pol yɨpa kemag dɨde siks (6) mobi kɨma ademb de yɨbnenenonj Korinto taunɨnd, dɨde ket rɨga wa God ma yɨt ouyaena eyeneninonj. \p \v 12 Ɨ onggɨt kak ke, re Galiyot Roma gabmani mopyam yɨbnonj Akaya eriya wɨngɨrɨnd, komkesa Ju rɨgap yɨpand soro kɨma singi aukɨto Polɨnd ejgatam. Sɨ ton Polɨnd yɨmɨnd yokato, dɨde ket yiyo de b'ɨsagɨkapu pɨpmet wa. \v 13 Ɨ re ton Polɨnd yiyo de Galiyom pɨlwa, Ju rɨgap endento da, “Onggɨt rɨgate sowaina gog arbekiny, dɨde danda kɨma rɨga ugowa eyeniny Godɨnd ewangayam b'enga nya ke.” \v 14 Ɨ re pop Pol sisɨl yɨt opurenam awonj, Galiyo daka Ju rɨga amninonj da, “Ju rɨga! Wɨn utkunda! Rako ton ɨmɨnjog kantri gog erbeka mɨle yomnɨk, o ukoi bebɨg kɨma negɨr mɨle yomnɨk, sɨ kon b'ogɨl e b'ɨsagɨka omnɨken onggɨt rɨgam pɨlɨnd yena re wɨn iya kor pɨlwa. \v 15 Ajɨ rada onggɨtyam waina b'arkita re waina ouyaena yɨtkak gatab e ɨ waina rɨga nyɨ gatab im ɨ dɨde waina gog gatab e, sɨ wɨn b'ogla walenggyam yɨr teyenindam. Kon ma singi en b'ɨsagɨka rɨga awowɨm onggɨt gatab.” \v 16 Seg ket ton ten eaukeninonj onggɨt b'ɨsagɨkapu pɨpmet ke. \v 17 Ɨ re ton bau wa opekto, komkesa rɨgap Ju rɨga waina yɨr opmitenapu met yɨr ɨpka mopyam rɨga Sostenend yokato, dɨde ipowa yiyeno onggɨt b'ɨsagɨkapu pɨpmet wɨp ke. Sɨ Galiyo kea onggɨtyam mɨle yɨr yongonj, ajɨ ton makwa nangga na yomnɨkonj onggɨt gatab. \s1 Pol Ɨtendonj Antiyok Taun wa \p \v 18 Ɨ Pol nɨnda bibɨr kɨma omanda Korinto taunɨnd wɨmena yikenenonj. Seg ton ket wɨdaemb yɨt amninonj gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar. Ɨ re ton Kengkrea wa opento, Pol ket mopngɨi b'ɨpkonj, mop nokɨp ton naskand yɨpa mɨle omnɨkam danda kɨma tɨrɨr omni yɨt yindonj Godɨm pɨlwa, ɨ keamb jɨ onggɨtyam tɨrɨr omni wɨn b'undwatonj.\f + \fr 18:18 \ft Ju rɨgap onggɨtyam mɨle amnɨkenento re ouyawa mana da wɨn kemb jɨ b'undwas rɨna re Godɨm pɨlwa danda kɨma tɨrɨr omni yɨt endenento.\f* Seg ton ket gɨga nya yiwatonj Siriya wa. Priskila ake Akwila molkongga todaka kea ton kɨma yɨpand ekonda. \v 19 Ɨ re gɨga Epeso wa opendonj, ton ket onggɨt taun wa wuwonj, dɨde Pol ademb de ket eraronj Priskila ake Akwila. Ɨ ton ket tinta na yikonj Ju rɨga waina yɨr opmitenapu met wa, dɨde ket Ju rɨga wa God ma yɨt esɨpkenainonj. \v 20 Ɨ Ju rɨgap tin yerkito pɨnjog wɨmenam ton kɨma, ajɨ ton maka ɨnjɨkitonj. \v 21 Ajɨ re ton ten wɨdaemb yɨt amninonj, ton ket amninonj da, “Ɨta kon tɨtenjɨn dem wa pɨlwa, rada God ma singi ɨta kornɨm kwa menonɨm dɨkɨnd.” Yɨt seg ke ket, ton gɨga nya yiwatonj Epeso ke. \v 22 Ɨ re gɨga opendonj Kaisareya wa, ton ket gɨga ke gɨl wa oblendonj, dɨde ket Yerusalem taun wa yikonj. Ɨ ton ket Yerusalem sosi simesime yomnonj. Seg ket ton yikonj Antiyok taun wa. \v 23 Ɨ ton ket sobijog ganggand wɨmena yikenonj Antiyok taunɨnd. Seg ton ket Antiyok taun ke yiwatonj, dɨde yikenonj yɨpa taun ke de kwa yɨpa taun wa Galatiya eriya dɨde Prigiya eriya nata. Ɨ ton ket komkesa b'auyaena rɨga God ma yɨt ke towaina gar ke utkunda danda omnɨka eyeninonj. \s1 Apolo God ma Yɨt Pɨtapɨta Yomnenonj Epeso Taunɨnd dɨde Akaya Taunɨnd \p \v 24 Ɨ yɨpa Ju rɨga nyɨ da Apolo yikonj Epeso taun wa. Ton ukendonj re Aleksandrea taun nat. Ɨ ton re ukoi wumɨr kɨma yɨtkak opurena rɨga na dɨde kwa yɨna peba gatab ukoijog wumɨr rɨga na yɨbnonj. \v 25 Ɨ ton kea nɨnda rɨga wa pɨlke b'obogɨl b'auyaena akateneninonj Yonggyamɨmna ouyaena nya. Ɨ ton kwa ket tina kupka singi kɨma onggɨt Yesum gatab yɨt dɨmdɨmjog apureneninonj dɨde auyaeneninonj. Ɨ ton wumɨr yokatonj re ɨna Yoanɨmna ouyaeni baptiso nena na. Ajɨ nɨnda Godɨmna yɨtkak gatab re maike b'obogɨl wumɨr yokatonj. \v 26 Ɨ ton yikonj Ju rɨga waina yɨr opmitenapu met wa, ɨ ket ton moga kesa danda kɨma Yesum gatab yɨtkak opurenam b'atomonj. Ɨ onggɨt wɨnɨnd Priskila ake Akwila kea tina yɨt utkundenonda. Ɨ re yɨr opmita seg aukɨto, ton ket Apolond yɨngaukonda towa met wa menonɨm. Ɨ ton ket molkonggap ti b'obogɨl kana yisɨpkenainonda Godɨmna ouyaena nya gatab. \v 27 Ɨ onggɨt kak ke, re Apolo singi awonj menonɨm de Akaya wa, gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar yepiya re wekenonj de Epeso taunɨnd, ton ma sobijog na tin yugowo, dɨde ket peba yɨrɨko Akaya b'auyaena rɨga wa pɨlwa tin simesime omnam. Ɨ re ton onggɨt peba kɨma opendonj Akaya wa, ton kea yɨr yongonj Godɨmna wurar rɨna re Ton akainonj Akaya rɨga wa, ɨ kwa yɨr anginonj jogjog rɨga yepiya re Yesund gar ke utkunda ke yokato. Ɨ re kwa Apolo wɨmena yikenonj Akayand, sɨ onggɨt gar ke utkunda rɨgap ma sobijog danda na yokateno. \v 28 Mop nokɨp Apolo ɨmjata yɨt kɨma yɨna peba ke pɨtakɨpɨnd auyaeninonj da, “Yesu re Keriso e.” Ɨ ɨngkenaemb ket ton Ju rɨga ɨsanikesa yɨt kesa amneninonj rɨga bobo wa wɨpɨnd. \c 19 \s1 Pol Yikonj Epeso Taun wa \p \v 1 Ɨ re Apolo yɨbnonj Korinto taunɨnd, Pol Prigiya eriya ke gɨl nya yikonj de Epeso wa. Ɨ re ton Epeso wa opendonj, ton kea adarinonj nɨnda b'auyaena rɨga. \v 2 Ɨ Pol ket ten arkisinonj da, “Re wɨn gar ke utkunda rɨga aukɨtondam, ke wɨn Yɨnayɨna Wɨngawɨngand yokatonda?” Ton ket mɨra yomno da, “Nayɨ, makwa ngai sɨn utkundentondam da ɨta Yɨnayɨna Wɨngawɨnga yɨbɨm.” \v 3 Sɨ Pol kwa arkisinonj da, “Sɨ \m wɨn nangga baptiso na yokatenonda?” Ton tin daka mɨra yomno da, “Yoanɨmna baptiso.” \v 4 Sɨ Pol ket ten amninonj da, “Yoan baptiso amnɨkinonj re negɨr mɨle ke gar b'engenda baptiso na. Ɨ Yoan rɨga amninonj da, ‘Wɨn Tin gar ke utkunda ke okasya yet ra kor kak ke ik.’ Sɨ ɨtemb Rɨga re Yesute.” \v 5 Ɨ re ton onggɨtyam yɨt utkundeno, ton kea ket Yonggyam Yesumna nyɨ kɨma baptiso yokateno. \v 6 Onggɨt kak ke, re Pol yɨm oramka eyeninonj towa pɨlɨnd, Yɨnayɨna Wɨngawɨnga kea towa kumbɨnd igurkonj. Ɨ ton ket b'engabenga yɨt apurento, dɨde ket God ma bage yɨt pɨtapɨta amnento. \v 7 Opimemb komkesa rɨga re ama rɨka twelp (12) rɨgajog na. \p \v 8 Ɨ ket Pol nowa mobi kɨma yikenonj Ju rɨga waina yɨr opmitenapu met wa, dɨde ket moga kesa danda kɨma rɨga wa esɨpkenaeninonj God ma pumb tungg gatab yɨt, dɨde ket ma sobijog danda kɨma na yɨt ugwatena eyeneninonj. \v 9 Ɨ re rɨgap tina yɨt utkundenento, nɨnda rɨgap gar rogɨlkak aukɨto, dɨde ket tina yɨtkak b'ɨsaito. Ɨ dɨde ton ket Yesumna onggɨtyam ouyaena nya gatab negɨrjog yɨt opurena eyento rɨga bobo wɨpɨnd. Sɨ onggɨt penaemb Pol ten erarinonj. Ɨ ton ket b'auyaena rɨga nena na emjinonj, dɨde ket eyinonj de yɨpa ouyaenapu met wa ogenaya da Tiranno. Seg ton ket ita bibɨrɨnd God ma yɨt towa esɨpkenaeneninonj. \v 10 Ɨ ton re nɨmog kemag kɨma na onggɨtyam wɨko amnɨkeneninonj. Sɨ komkesa Ju rɨga dɨde Grik rɨga yepiya re wekenonj Asiya eriyand, kea Yonggyam Yesumna yɨtkak utkundenento. \s1 Skewamna B'ɨga gatab Yɨt \p \v 11 Ɨ onggɨt wɨnɨnd God kea Polɨnd yingaenonj ukoijog kɨd kesa kɨma danda wɨko omnɨkam tina yɨm ke. \v 12 Ɨ rɨgap tina wɨmɨr b'ɨsekapu sobijog kobɨrgɨm o wɨko kobɨrgɨm imda eyento ti pɨlke ɨ eyento kopa rɨga wa pɨlwa. Ɨ re kopa rɨga wa pɨlɨnd oramka eyento, kopa rɨga kea b'ogɨl auka wuwenonj, dɨde negɨr wɨngawɨnga toda kea opeka wuwenonj towaina imdi rɨga wa pɨlke. \v 13 Ɨ onggɨt wɨnɨnd nɨnda Ju rɨga wuwenenonj komkesa eriya nata dɨde ket negɨr wɨngawɨnga eaukenento minj nya ke. Ɨ re Pol negɨr wɨngawɨnga eaukeninonj Yesu ma nyɨwɨnd, ton kea ket yɨr angto opimemb Polɨmna wɨko. Sɨ todaka otonkena yiyeno Yonggyam Yesu ma nyɨ kɨma negɨr wɨngawɨnga eaukenam rɨga wa pɨlke yepiya re negɨr wɨngawɨnga ke imdi wekenonj. Ɨ ton ket negɨr wɨngawɨnga amnento da, “Sɨn wen engaindam Yesum nyɨwɨnd yena re Pol pɨtapɨta yomneneny. Wɨn opekina!” \v 14 Onggɨt wɨnɨnd yɨpa Ju rɨga waina yɨna mopyam sɨ rɨga nyɨ da Skewa, ti re seben (7) rɨga b'ɨga na yɨbnainonj. Ɨ opimemb b'ɨga toda kea odede mɨle omnɨka eyento. \v 15 Ɨ yɨpa wɨnɨnd re ton negɨr wɨngawɨngand odede nya ke yingaeno, onggɨtyam negɨr wɨngawɨngat ten mɨra amninonj da, “Kon wumɨr en Yesu, ɨ kwa kon wumɨr en Pol. Ajɨ wɨn yepim?” \v 16 Ɨ ket ɨtemb rɨga yet re onggɨtyam negɨr wɨngawɨnga ke okati yɨbnonj, towa kumb wa b'atiyakitonj. Ɨ tina danda re ukoijog na, sɨ ton kea komkesa opimemb seben (7) nanyɨngganwar danda kesa amninonj, dɨde nenegɨr kana ipowa eyeninonj, ɨ dɨde ton ket towaina kobɨrgɨm ɨnyouka eyeninonj. Sɨ ton wɨ kesa dɨde kus kɨma b'ɨkento onggɨt met ke. \v 17 Sɨ komkesa Ju rɨga dɨde Grik rɨga yepiya re wekenonj Epeso taunɨnd, kea wumɨr aukɨto onggɨt mɨle gatab. Ɨ komkesa rɨga re ma sobijog na moga aena wuwenonj, dɨde ton ket Yonggyam Yesumna nyɨ ukoi kana pumb wa yurowateno. \v 18 Ɨ jogjog rɨga yepiya re Yesund gar ke yokato, ton kea wuwenonj gar ke utkunda rɨga bobo wa wɨp wa, dɨde ket towalenggyam towaina omnɨki wɨgawɨga negɨr mɨle pɨtapɨta amnento, dɨde rɨga wumɨr amnento. \v 19 Ɨ jogjog minjam rɨgap kea towaina minj peba eyento komkesa rɨga bobo wa wɨp wa, dɨde ket imbrɨka eyento. Ɨ re agenkɨto onggɨtyam peba mɨra wulkɨp, komkesa re ama rɨka tri andred tausɨn (300,000) Kina na.\f + \fr 19:19 \ft Grik peband da “pipti tausɨn (50,000) silba koin na”.\f* \v 20 Yonggyam Tina ukoi danda pɨtapɨta amneninonj rɨga wa pɨlwa, sɨ onggɨt penaemb Tina yɨtkak re kea ukoi kana warabag auka yikenonj rɨga wa wɨngɨrɨnd, dɨde danda kɨma rɨgaina garɨnd b'aramka yikenonj. \s1 Ukoijog Soro kɨma Bebɨg Pɨta Awonj Epesond \p \v 21 Ɨ re komkesa onggɨtyam gasa rɨrɨrkɨp aukɨto, Yɨnayɨna Wɨngawɨnga kea Polɨnd wɨp yiyenonj. Sɨ ton tina kukɨpɨnd singi yoramitonj menonɨm Makedoniya eriya dɨde Akaya eriya nata, ɨ ngɨrpu de Yerusalem taun wa. Ɨ ton kwa yɨsamkonj da, “Ra kon neken dem Yerusalem taun wa, onggɨt kak ke ket kon kwa b'ogla Roma taun yɨr ongen dem.” \v 22 Ɨ Pol nɨmog rɨga, Timote ake Erasto, abagendonj tina yɨm b'akawa rɨga wɨngɨrɨnd, dɨde ten naska etmɨkitonj de Makedoniya eriya wa. Ajɨ ton ademb de tinta sobijog gangga yokatonj wɨmenam Asiya eriyand. \p \v 23 Ajɨ onggɨt wɨn wɨngɨrɨnd, nɨnda Epeso taun rɨga ma singi na aukɨto Yesum gatab nya ouyaena. Sɨ onggɨt penaemb yɨpa ukoi soro kɨma bebɨg pɨta awonj. \v 24 Onggɨt wɨnɨnd rɨgap yɨpa konggayam b'anygɨnena god Artemind\f + \fr 19:24 \ft Artemi re yɨpa Grik god o rɨna re Asiya (yu Teki kantri) rɨgap wewangaeneno.\f* ewangaya wiyeneno onggɨt eriya wɨngɨrɨnd. Ɨ yɨpa silba ke gasa omnɨka rɨga nyɨ da Demetriyo, ton silba ke jogjog amnɨkeneninonj onggɨtyam Artemimna aidol wɨmenapu sobijog met. Ɨ onggɨt wɨko ke ton ma sobijog na wulkɨp amnɨkeneninonj, dɨde agoneneninonj onggɨtyam tina wɨko rɨga wa pɨlwa. \v 25 Ɨ Demetriyo ara emokinonj yɨpand b'eomam tina wɨko rɨga dɨde onggɨtyam ton kɨma yɨpa wɨp b'anygɨnena god aidol omnɨka rɨga, ɨ ket amninonj da, “Kor rɨgawar! Wɨn wumɨr im da men ma sobijog wulkɨp im omnɨka eyenindam onggɨt wɨko ke. \v 26 Ajɨ wɨn opima yɨr ongong eyenindam dɨde utkundena wuwenyɨt ɨtemb rɨga Pol tina mɨle. Ton yikeny ma Epeso taun nena nate, ajɨ ama rɨka komkesa Asiya eriya nata e, dɨde ket ma sobijog danda kɨma im rɨga ugowa eyeniny odede yɨt kɨma da, ‘Rɨgaina yɨm ke omnɨki aidol god re ma ɨmɨnjog god im.’ Sɨ ukoi rɨga bobo kea tina yɨtkak gar ke akatento. \v 27 Sɨ ke rɨgap odede nony raukine da onggɨtyam meraina omnɨki aidol god re ma ɨmɨnjog im. Ɨ ke ton maka remjinem meraina omnɨki gasa. Sɨ meraina wulkɨp omnɨka wɨko re ɨndamimemb awɨr taukanj dem. Ɨ ma onggɨtyam nena e negɨr, ajɨ kwa ke rɨgap nony menamena ramnɨkinem da ukoijog konggayam god Artemimna met re b'ɨskoka mim. Sɨ ɨndamaemb ukoijog Artemimna nyɨ yena re Asiya rɨgap dɨde komkesa gowukoi rɨgap ewangaya wiyenyi, ke gou wa rɨsend.” \p \v 28 Ɨ re onggɨt bobo rɨgap tina yɨt utkundeno, ton ma sobijog na soro auka wuwenonj dɨde b'okta kana obairento da, “Artemi re Epeso rɨgaina ukoyam-o!” \v 29 Ɨ re komkesa taun rɨga utkundento, ton kea ket wɨnga kesa amnento, ɨ ket ɨsanikesa b'okta arara aento. Ɨ ton ket yɨpand yɨmɨnd akato Makedoniya rɨga nɨmog Gaiyo ake Aristarko yepiya re Pol kɨma ekenenonda, dɨde ket b'ɨkto de ɨtaikenapu pɨpmet wa rɨkɨnd re onggɨt taun rɨgap b'eomenento. \v 30 Ɨ onggɨt wɨnɨnd Pol singi na awonj menonɨm onggɨt rɨga bobo wa pɨlwa, ajɨ b'auyaena rɨgap tin yogoko menonɨm. \v 31 Ɨ kwa nɨnda Asiya ke gabmani rɨgap yepiya re Pol kɨma rɨgarɨga aukenento, kea ti b'ugowa yɨt yɨtmɨkitawo da, “Goro kwa mekɨm de ɨtaikenapu pɨpmet wa!” \v 32 Ɨ towaina b'eoma wɨngɨrɨnd, rɨgata rɨgata b'engabenga yɨt kɨma obairena wuwenonj. Sɨ onggɨt penaemb ket rɨga bobop ma sobijog na nonysɨpsɨp auka wuwenonj. Ɨ kwa jogjog rɨgap ton ma wumɨr na nangga mop pena ton b'eomto. \v 33 Ɨ onggɨt wɨnɨnd Ju rɨgap yɨpa rɨga nyɨ da Aleksandro, yururkito rɨga wa wɨpɨnd towa gatab ke yɨt usekam. Ajɨ onggɨt rɨga bobo wɨngɨrɨnd nɨnda rɨgap b'okta ara wuwenonj ti pɨlwa. Sɨ Aleksandro yɨm ke pop rɨga eswangneninonj mumakesa awowɨm, nokɨp ton singi na rɨga wa pɨlwa Ju rɨga gatab ɨrmeka yɨt omnam da, “Ma Ju rɨgapiya onggɨtyam bebɨg yotobarko.” \v 34 Ɨ re rɨgap yongwato da ton re Ju rɨga e, ton komkesa kea b'okta arara aento nɨmog awa kɨma da, “Artemi re Epeso rɨgaina ukoyam-o!” Mop nokɨp komkesa rɨga wumɨr na wekenonj da Ju rɨgap towa yɨpaina God nena na ɨmɨnjog yomneneno Yesund gar ke utkunda rɨga re dɨde. Sɨ ton ket Aleksandrond b'ɨsayo. \v 35 Ɨ onggɨt kak ke yɨpa ukoi ɨrɨka rɨga yet re odede bebɨg awɨr omna wɨko yomnɨkenenonj Epeso taunɨnd, kea de ikonj, dɨde ket rɨga mumakesa amninonj. Ɨ ton ket rɨga amninonj da, “Epeso rɨga! Yu komkesa gowukoi rɨga wumɨr im da Epeso taun rɨga wɨnsim yɨr ɨpka wiyenya ukoyam Artemimna met dɨde gɨmo ke omnɨki Artemimna wɨpkak rɨna re wub kumb ke ɨsendonj. \v 36 Sɨ ɨmɨnjog e, onggɨtyam re omnɨka mim jɨ. Ma odede soro kɨma bebɨg omnɨka mim. Sɨ wɨn b'ogla mumakesa taindam, dɨde wɨn goro odede nony kesa mɨle tamnɨkinam! \v 37 Onggɨt rɨga nɨmogɨp re maka nangga na yurowam ke yokatonda Artemimna metɨnd, dɨde ton maka b'ɨsadrena yɨt apureninonda meraina god Artemim gatab. Ajɨ wɨnpiya ɨsanikesa ten teiya dɨkɨnd. \v 38 Ɨ kwa wɨn wumɨr im da kot re ɨpangendi e yɨbneneny ita maket bibɨrɨnd, dɨde Roma gabmani mopyam rɨga re opima b'angonjeni wekeneny kot omnɨkam. Sɨ ra Demetriyo dɨde tina wɨko rɨgap singi taukanj rɨga kotɨnd oramkam, ton b'ogla oramisi onggɨt gabmani kot wa. Ɨ kwa b'ogla onggɨt Roma gabmani mopyam rɨgap b'ɨsagɨka mɨle tamnɨkanj towa wɨngɨrɨnd. \v 39 Ɨ rada wɨn singi taindam nanggamog ukoijog bebɨg yɨtkak ongonjenam, wɨn b'ogla taramisindam naska de gabmani yɨr iyena rɨga bobo wa pɨlwa. Ɨ tonpimemb ket wa yɨtkak dɨmdɨm tamnɨkauranj. \v 40 Sɨ onggɨtyam waina b'eoma re rɨl kesa gabmani gog nenegɨr kana erbeki mɨle e. Wɨn kemb moga kɨma bebɨg mɨle yomnɨkya. Mop nokɨp yu wɨn odede soro kɨma bebɨg mɨle yomnɨkya, ajɨ sɨn makwa yɨpa rɨl yodaru kot omnɨkam. Sɨ sɨn b'ogla onggɨtyam waina nenegɨr nya ke omnɨki b'eoma gatab yɨt b'ogla wumɨr tamnindam Roma gabmani ukoi nyɨ rɨga wa pɨlwa. Ajɨ waina b'eoma rɨl odaram re sowanɨm ma rɨrɨr e. Sɨ onggɨt paemb waina omnɨki mɨle re sowanɨm ma sobijog bebɨgjog e awɨk.” \v 41 Onggɨt yɨt seg ke ton ket b'eoma rɨga engainonj wetaweta aukam. Sɨ komkesa rɨga wetaweta aukɨto. \c 20 \s1 Pol Yikenonj Makedoniya Eriya dɨde Grik Eriya nata \p \v 1 Ɨ re onggɨtyam soro kɨma bebɨg seg awonj, Pol gar ke utkunda rɨga ara emokinonj yɨpand b'eomkitam. Ɨ ton ket danda kɨma b'ugowa yɨt amneninonj, dɨde ket wɨdaemb yɨt amninonj. Seg ket ton yiwatonj Epeso taun ke menonɨm de Makedoniya eriya wa. \v 2 Ɨ re ton menon yokatonj onggɨt eriya nata, nyatnyata ton b'auyaena rɨga odarena eyinonj, dɨde jogjog yɨtkak ke danda kɨma ugowa eyinonj, ngɨrpu ket opendonj Grik eriya wa. \v 3 Ɨ ademb de nowa mobi kɨma wɨmena yikenonj. Seg ket ton pop gɨga nya menonɨm awonj Siriya wa, ajɨ ton kea wumɨr yokatonj Ju rɨga waina ɨsamki yɨt tin ongandam. Sɨ onggɨt penaemb ton ket tɨrɨr yomnonj Yerusalem wa ɨtendam Makedoniya nya nata. \v 4 Ɨ opimemb jɨ rɨga yepiya re ton kɨma menon yokato, Beroiya tunggam Piromna b'ɨga Sopatro, ɨ Tesalonika tunggam Aristarko ake Sekundo, ɨ Derbe tunggam Gaiyo, ɨ Timote, ɨ dɨde Asiya eriya ke rɨga Tikiko ake Tropimo. \v 5 Ton naska nata gɨga nya wuwonj de Trowa wa, ɨ ademb de sɨn yɨr nungauto. \v 6 Ɨ Yist kesa Bred Wɨn seg ke, sɨdaka ket Pilipo ke gɨga yokatonda, ɨ ket towa pɨlwa wuwond Trowa wa. Ɨ paib (5) bibɨr kak ke sɨn Trowa wa opektondam, dɨde ket seben (7) bibɨr kɨma ademb de wekenond. \s1 Polɨmna Kikitum Menon Trowa wa \p \v 7 Ɨ Ju rɨga waina wɨram dɨde yɨr opmitena bibɨr kak ke naskajog bibɨrɨnd, ɨt re Sande, sɨn gar ke utkunda rɨga b'eomtondam areto omnɨkam. Ɨ onggɨt b'eoma wɨngɨrɨnd Pol God ma yɨt pɨtapɨta yomnenonj ngɨrpu ama re sɨdɨr, nokɨp ti ɨsami na yɨbnawonj onggɨt ɨspari ke iwatam. \v 8 Ɨ ɨtemb met re nowa rorkok kɨma met na, ɨ sɨn b'eomtondam re nowam rorkok nat. Ɨ demb de lampa jogjog na enyorki wekenonj. \v 9 Re Pol yɨtkak useneninonj, yɨpa kewar b'ɨga nyɨ da Yutiko omiti yɨbnonj rɨb b'ɨkenapu morand onggɨt nowam rorkokɨnd. Ɨ yɨtpat kea tin yokatonj. Ɨ re Pol pɨnpɨn kana yɨt apureninonj, ɨtemb kewar b'ɨgat kea yɨtbona awonj, ngɨrpu ton ket gou wa sap otendonj onggɨt nowam rorkok kumb ke. Sɨ rɨgap wanakana gou wa inkɨto. Ajɨ re rɨgap tin yutnyito, ton kea uj awonj. \v 10 Ɨ re Pol utkundonj tina uj gatab yɨt, ton inka ikonj gou wa, ɨ ket eamantonj ti kumbɨnd dɨde ket yɨm ke tin yikwatonj. Ɨ ton rɨga amninonj da, “Tina wɨngawɨnga re ɨta ton kɨma. Sɨ onggɨt paemb goro gar bebɨg tainam!” \v 11 Seg ket Pol ɨtendonj onggɨtyam nowam rorkok wa, ɨ ket komkesa rɨga kɨma areto yomnɨko, dɨde ket owou auto. Seg ton ket yɨpand yɨt b'usenento, ngɨrpu esparinonj. Onggɨt kak ke Pol yiwatonj Trowa ke. \v 12 Ɨ rɨgap ket ɨtemb yilo okati kewar b'ɨgand yiyo tina met wa. Sɨ onggɨt penaemb ton ma sobijog gar sam kɨma na towalenggyam b'ugowa wuwenonj. \s1 Pol Trowa ke Gɨga Nya Yikonj Mileto wa \p \v 13 Ɨ Pol sɨn ningainonj gɨga nya naska menonɨm de Aso wa, nokɨp ton singi na awonj menonɨm gɨl nya Aso wa. Sɨ sɨn naska Trowa ke gɨga nya wuwond Aso wa. Ɨ sɨn ademb de Polɨnd yɨr yungawonda ton kɨma wɨpwɨp awowɨm dɨde ket yɨpand gɨga nya iwatam. \v 14 Ɨ re Pol opendonj Aso wa, ton kea sɨn nodarinonj. Sɨ sɨn tin yangitonda gɨga wa, ɨ ket wuwond Mitilene wa. \v 15 Ɨ ɨngkenaemb ket gɨga nya yiwatonda, ɨ ɨspari ke ket yɨgoukitonda Kiyo ailan, ɨ onggɨt ɨspari ke ket Samo ailan wus nata wuwond, ngɨrpu onggɨt ɨspari ke ket opektondam Mileto tungg wa. \v 16 Ɨ Polɨm re kea singi yɨbnawonj da ra rɨrɨr tainy, ton Ju rɨga waina Pentikos diyamdiyam wɨn owam de Yerusalem taun wa. Sɨ ton mukupmukup na menonɨm awonj. Sɨ ton ma singi na wɨn esomnena Asiya eriyand. Sɨ onggɨt penaemb ton tɨrɨr yomnonj gɨga nya opantam Epeso taun dɨde menonɨm de Yerusalem taun wa. \p \v 17 Ɨ re sɨn Mileto tungg wa opendonda, Pol ket Mileto ke bage yɨt yɨtmɨkitonj Epeso sosi wa elda rɨga yɨpand menonɨm ti pɨlwa. \v 18 Ɨ re ton tuwonj ti pɨlwa, ton ten amninonj da, “Wɨn ukoi wumɨr im rɨja na re kon wɨn kɨma nɨbnenenond ita wɨnɨnd, naskajog bibɨr ke rɨna re kon netkond dɨkɨnd Asiya eriya wa ngɨrpu yu. \v 19 Re kon Yonggyamɨmna wɨko omnɨka yiyenond wa wɨngɨrɨnd, Ju rɨgap ma sobijog na nenegɨr kana otonkena niyeneno. Sɨ kon ma sobijog na negɨr kɨma b'ɨdgotnena yokatenenond. Ajɨ kon kea ita wɨnɨnd kon kolenggyam gou wa aenenond, dɨde yɨrekɨp kɨma yii nindenenond, ɨ dɨde danda kɨma Yonggyamɨmna wɨko yomnɨkenenond. \v 20 Ɨ wɨn kwa wumɨr im da kon makwa ngai b'ɨsayond pɨtapɨta omnam dɨde ouyaenam nangga im re b'ogɨl gasa wanɨm. Kon kea wa pɨtapɨta amnenaeneninond, dɨde wen ouyaena eyeneninond b'eoma wɨngɨrɨnd dɨde met nata. \v 21 Ɨ kon kea yɨr ungata yɨt kɨma God ma yɨt danda kɨma apureneninond Ju rɨga wa pɨlwa dɨde Grik rɨga wa pɨlwa negɨr mɨle ke gar engendam Godɨm pɨlwa dɨde mera Yonggyam Yesund gar ke okatam. \v 22 Yɨr de, Yɨnayɨna Wɨngawɨnga ɨta b'imuri yɨbɨm kor garɨnd dɨde Tontemb ken ningaeny yu menonɨm de Yerusalem taun wa. Ajɨ kon ma wumɨr en nangga e kor pɨlɨnd tawɨk dem de. \v 23 Kon ɨnta wumɨr nɨbnyɨn rɨna re ita taun nata Yɨnayɨna Wɨngawɨnga odede wumɨrwumɨr yɨt nouyaukinonj da, ‘Sɨbɨbmet wa oramitam mɨle dɨde ukoi negɨr kɨma b'ɨdgotnenap ɨta yɨr mungai.’ \v 24 Kon ma ɨta koina yɨrkokar ɨsnaen, ajɨ kon b'ogla koina yɨrkokar ɨsɨngkandenyɨn undwatam wɨko rɨna re Yonggyam Yesu kor nokawonj. Kon b'ogla koina yɨrkokar ɨsɨngkandenyɨn God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt danda kɨma rɨga wa pɨtapɨta omnenam rɨna re God yoramitonj tina wurar ke. \p \v 25 “Kon ke naskand ita wɨnɨnd nekenenond wa wɨngɨrɨnd, dɨde pumb tungg gatab yɨt pɨtapɨta yomnenenond. Ajɨ yu kon wumɨr aen da wɨn makwa ɨta ket b'usaya koina wɨp yɨr ongya dem. \v 26 Ɨ yu bibɨr kon pɨtapɨta omnyɨn da, ‘Ra komkesa wɨn negɨr ma b'ɨsagɨka okasya dem, ɨtemb re ma koina negɨr ma pae, ajɨ wada waina negɨr mɨle paim dem.’ \v 27 Mop nokɨp kon makwa b'ɨsayond wa pɨtapɨta omnenam komkesa Godɨmna singi yɨtkak. \v 28 Ɨ God rɨga akasinonj Tinajog B'ɨgamna kus kena, dɨde yomnɨkonj Tina sosi. Seg ket Yɨnayɨna Wɨngawɨngat wen abagɨkinonj sosi wɨngɨrɨnd onggɨtyam sosi yɨr ɨpkam. Ɨ Ton ket wa akainonj sosi yɨr ɨpka rɨga nyɨ, dɨde Godɨt ket komkesa gar ke utkunda rɨga aramisinonj wa yɨm kumbɨnd. Sɨ onggɨt paemb wɨn b'obogɨl nony kɨma tekenyɨt. Dɨde wɨn b'obogɨl komkesa gar ke utkunda rɨga yɨr ɨpka teyenindam mamoi yɨr ɨpka rɨga re dɨde. \v 29 Ɨ kon wumɨr en da yɨmta ke ra kon iwasɨn, opima dɨ yongg wa wɨngɨr wa b'ɨtgaranj dem, dɨde mamoi mɨ ɨnyouka teyenanj kear kesa, ngɨrpu rawɨr kwa yɨpa wewe tainy dem. \v 30 Dɨde kon kwa wumɨr en da wa wɨngɨr ke rɨga opima towɨnkanj dem, dɨde ton ket towaina eskamki God ma yɨt ke rɨga ouyaena teyenanj dem, ɨ ket b'auyaena rɨga ɨtrɨngka teyenanj dem ten yɨmta undokam. \v 31 Sɨ onggɨt paemb wɨn b'ogla yɨr kɨma tekenyɨt. Wɨn ita wɨnɨnd nonyɨnd owamenenya da kon nowa kemag kɨma maike ena b'agnatenenond wen yɨpayɨpa rɨga yɨrgong omnɨkam bibɨr dɨde sɨwɨny wɨngɨrɨnd, dɨde ket yɨrekɨp ɨsokenenond wen ouyaenam. \v 32 Ɨ yu kon wen taramisinyɨn Godɨm yɨm nasim dɨde Tina wurarɨmna yɨtkak kumb nasim. Onggɨt yɨtkakɨp rɨrɨr im waina gar ke utkunda danda kɨma tawɨnkanj, ɨ ket rɨrɨr im wen wɨngawɨnga ke kɨlkesa tamnɨkanj, ɨ dɨde ket God ma pumb tungg owabɨnta rɨga tamnɨkanj. \v 33 Ɨ re kon wɨn kɨma nɨbnenenond, kon makwa singi eyeneninond yɨpa rɨgamna gold o silba o kobɨrgɨm. \v 34 Ɨ wɨn walenggyam wumɨr im da re kon dɨde kon kɨma wɨko rɨga wekenenond nanggamog ingaena gasa singind, kon onggɨtyam gasa amnɨkeneninond re onggɨtyam koinajog yɨm kena. \v 35 Kon wen auyaukinond komkesa gasa. Sɨ wɨn b'ogla bebɨg kɨma wɨko tamnɨkenindam yɨm okawam kopa kɨma rɨga odede rɨngma na re kon amnɨkeninond. Ɨ kwa wɨn b'ogla nonyɨnd tawamindam Yonggyam Yesumna yɨtkak rɨja na re tina b'auyaena rɨga amninonj da, ‘Ɨta ukoijog God ma b'ogɨl ton kɨma yet ra singi kɨma ogona mɨle tamnɨkiny. Ajɨ yet ra imda singi kɨma mɨle tamnɨkiny, God ma b'ogɨl re ti goujog wa e.’” \p \v 36 Ɨ re ton onggɨtyam yɨt seg awonj, ton ket kumsos b'amkonj yɨpand komkesa rɨga kɨma, dɨde ket yɨr opmitento. \v 37 Ɨ seg ket ton komkesa ma sobijog na yii kɨma Polɨnd ikonena yiyeno, dɨde ket madaemb yɨt kɨma omongnena yiyeno. \v 38 Ton ma sobijog na gar bebɨg aukɨto, mop nokɨp ton kea nonyɨnd yiyeno onggɨtyam yɨtkak rɨna re Pol yindonj odede da, “Wɨn makwa ɨta koina wɨpkak b'usaya yɨr ongya dem.” Ɨ ton ket odede gar bebɨg kɨma tin wang yiyo gɨga wa. \c 21 \s1 Pol Yikonj Yerusalem wa \p \v 1 Ɨ onggɨt kak ke ket, sɨn gɨga yokatonda, dɨde ten erartondam. Ɨ sɨn ket dɨmdɨm wuwond de Ko ailan wa. Ɨ ɨspari ke ket wuwond de Rodo ailan wa, ɨngkek ket de Patara taun wa. \v 2 Ɨ ket sɨn yodaronda yɨpa gɨga rɨna re yɨbnonj opantam de Poinikiya eriya wa, dɨde ket angurkɨtondam \m onggɨt gɨga wa, ɨ dɨde ket wuwond. \v 3 Ɨ re sɨn wuwond Siriya eriya wa, sɨn Kipriyo ailan sawai yɨm gatab kena yomnonda, dɨde ket ɨtemb ailan yɨgwantonda. Ɨ sɨn ket Tiro taun wa opektondam, mop nokɨp gɨga rɨgap ademb de gɨga ke gasa gɨl epkɨto. \v 4 Ɨ re sɨn gɨga ke oblektondam, sɨn kea oraka eyentondam b'auyaena rɨga demb de. Ɨ re sɨn nɨnda b'auyaena rɨga adarkɨtondam, sɨn ademb de ket ton kɨma wekenond yɨpa sande kɨma. Onggɨt wɨnɨnd Yɨnayɨna Wɨngawɨnga kea b'auyaena rɨga wumɨr omnena eyeninonj nangga bebɨg e ra tawɨk Polɨm pɨlɨnd de Yerusalem taun wa. Sɨ ton ket Polɨnd yomneno da, “Goro mekɨm de Yerusalem taun wa!” Ajɨ Pol kea towaina yɨt b'ɨsainonj. \v 5 Ɨ re sowa menon bibɨr yokatonj dɨde ket sɨn menon yokatonda, ton towa konggawar dɨde b'ɨgawar kɨma wang niito ngɨrpu taun mora bau wa. Ɨ dɨde sɨn komkesa rɨga kumsos b'amkɨtondam sɨpa gatend yɨr opmitam. \v 6 Seg ket sɨn yɨpayɨpa rɨga ten wɨdaemb yɨt amnentondam, dɨde toda yɨpayɨpa rɨgap sɨda ɨja na nomnento. Wɨdaemb yɨt seg ke, sɨn ket gɨga wa angurkɨtondam, dɨde todaka ket ɨtendento towaina met wa. \p \v 7 Ɨ sɨn ket Tiro ke yiwatonda, dɨde ket opektondam Ptolemai taun wa. Ɨ re sɨn gɨga ke oblektondam, sɨn gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar simesime amnentondam, dɨde ket ton kɨma yɨpa bibɨr yowamonda. \v 8 Ɨ ɨspari ke ket sɨn yiwatonda onggɨt taun ke, ɨ ket Kaisareya taun wa opektondam. Ɨ re sɨn opektondam gɨga ke, sɨn ket wuwond de God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnena rɨga Pilipɨmna met wa, ɨ ademb de ton kɨma wekenond. Ɨ ton re yɨpa rɨga na yɨbnonj onggɨt seben (7) rɨga wɨngɨrɨnd yena re Yerusalem sosi rɨgap abagɨkto ɨtmɨkitijog rɨga yɨm okawam. \v 9 Ɨ ti re powa (4) okati kesa ngɨmngai na yɨbnainonj yepiya re Godɨmna bage yɨt apurenento. \v 10 Ɨ re sɨn wekenond nɨnda bibɨr kɨma demb de Kaisareya wa, yɨpa bageyam nyɨ da Agabo ikonj Yuda eriya ke. \v 11 Ton ket ikonj sowa pɨlwa, ɨ ket Polɨmna rob yokatonj dɨde tilenggyam tina pɨs dɨde yɨm ejobɨkinonj. Ɨ ket ton bage yɨt yindonj da, “Yɨnayɨna Wɨngawɨnga yindeny da Ju rɨgap ɨja emb jɨ onggɨtyam rob yonggyamɨnd ɨjobɨki dem Yerusalem taunɨnd, dɨde ket ton tin oramisi dem God ma obagɨki kesa rɨga wa yɨm kumb wa.” \v 12 Ɨ re sɨn dɨde b'auyaena rɨga yepiya re de wekenonj, ɨtemb tina yɨt utkundenonda, sɨn kea Polɨnd yii kɨma yugowonda da, “Goro mekɨm Yerusalem wa.” \v 13 Ɨ onggɨt wɨnɨnd Pol mɨra nomninonj da, “Nangga paim wɨn yii ainindam dɨde koina gar kopam yomnɨkya? Kon b'angonjeni nɨbnyɨn re ma ɨjobɨka nena ma, ajɨ kwa Yonggyam Yesumna nyɨ map uj okatam de Yerusalem taun wa.” \v 14 Sɨ re sɨn tina odede yɨt utkundonda, sɨn pop tin danda kɨma yugowonda tina nony menamena b'engendam, ajɨ sɨn ma rɨrɨr na aukɨtondam. Sɨ sɨn ket kea mumakesa aukɨtondam, dɨde ket yomnonda da, “Yonggyamɨmna singi b'ogla rawɨk ti pɨlɨnd.” \p \v 15 Ɨ nɨnda bibɨr kak ke, sɨn b'angonjentondam menonɨm, dɨde ket wuwond de Yerusalem taun wa. \v 16 Ɨ nɨnda Kaisareya ke b'auyaena rɨga kea gɨlgɨl sɨn kɨma wuwonj, ɨ ton ket niito yɨpa Kipriyo tunggam Nasonɨmna met wa sɨn obai omnam. Ɨ ton re yɨpa kesam b'auyaena rɨga na yɨbnonj. \s1 Polɨmna Openda Yerusalem wa \p \v 17 Re sɨn opektondam Yerusalem taun wa, gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwarɨp sam kɨma na simesime nomnento. \v 18 Ɨ ɨspari ke ket Pol sɨn kɨma na yikonj Yerusalem sosi wɨp iyoi rɨga Yakobond yɨr ongongɨm. Ɨ re sɨn tin yodaronda, komkesa elda rɨga re kea de wekenonj. \v 19 Ɨ Pol ket ten simesime amninonj. Seg ket ton komkesa yɨt yɨpayɨpa b'obogɨl isɨpkena eyeninonj rɨja na re God tin yingaenenonj, dɨde Tina wɨko omnɨka yiyenonj Tina obagɨki kesa rɨga wa wɨngɨrɨnd. \v 20 Ɨ re Yakobo dɨde elda rɨgap Polɨmna yɨt utkundeno, ton ket ma sobijog na Godɨnd yewangayo. Ɨ ton ket tin yomno da, “Sowa rɨga! Man yɨr de! Yu Ju rɨga wɨngɨrɨnd kea nɨnda ten tausɨn (10,000) rɨgapim Yesund gar ke utkunda ke yokatenyi. Ajɨ ton komkesa re ukoi singi kɨma nony b'aramkenenanj Mosemna gog mɨlem pɨlnasim rɨna re get ke awamenento. \v 21 Ɨ ton kea moina ouyaena gatab wumɨr yokateno odede da man auyaeneninyɨt komkesa Ju yɨtam rɨga yepim re wekeny God ma obagɨki kesa rɨga wa wɨngɨrɨnd Mosemna gog yɨt b'ɨsayam, dɨde man ten amneninyɨt da goro God ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨle tamnɨkinam towaina b'ɨga wa pɨlɨnd, dɨde goro yɨmta tundokinam meraina Ju rɨga mɨle. \v 22 Sɨ nangga e men omnɨku? Ton opima tutkunji dor da man ke metkɨmɨt dɨkɨnd. Ra ton tutkunji, ton ma sobijog soro kɨma bebɨg e mor motɨnkai. \v 23 Sɨ onggɨt paemb man b'ogla onggɨtyam mɨle omnɨket nanggamog e ra sɨn motɨnyu. Sɨ sowa wɨngɨrɨnd opima powa (4) rɨga wekeny yepiya re Godɨm pɨlwa towaina gatabɨm danda kɨma tɨrɨr yɨt yomno. \v 24 Sɨ man opimemb powa (4) rɨga eyine yɨna sɨ rɨgam pɨlwa de yɨnamet wa, dɨde ket kɨlkesa omna mɨle omnɨket ton kɨma yɨpand. Ɨ man ket wulkɨp taramisinyɨt towanɨm sɨ omnɨkam. Seg ton rɨrɨr im ket kikitum mopngɨi ɨpka mɨle tamnɨkanj towaina komkesa kɨlkesa omna mɨle wɨngɨrɨnd. Sɨ ra komkesa rɨgap tutkunji dem moina onggɨtyam mɨle, ɨngkaimemb ton wumɨr okasi da moina gatab wumɨr okati yɨt re ma ɨmɨnjog im, dɨde mada re yɨpa Mosemna gog yɨmta undoka rɨga et. \v 25 Ajɨ God ma obagɨki kesa gar ke utkunda rɨga gatab re sɨn naska tɨrɨr yomnonda yɨmta undokam odede da, ‘Goro kɨlkɨl owou tawina rɨnsim re b'anygɨnena god aidolɨm pɨlɨnd sɨ omnɨki wekeny, ɨ goro kus tanaikindam, ɨ goro tangina kai etouki b'angga, ɨ dɨde goro tamnɨkinam negɨr b'iyena mɨle.’ Ɨ sɨn ke etmɨkitawonda onggɨtyam peba towa pɨlwa.” \v 26 Ɨ towaina yɨt seg ke Pol ket opimemb powa (4) rɨga akasinonj, ɨ ɨspari ke ket ton kɨlkesa omna mɨle yomnɨkonj ton kɨma yɨpand Ju rɨga waina mɨle ke. Seg ket Pol opimemb powa (4) rɨga kɨma yikonj yɨnamet wa, ɨ ket yɨna sɨ rɨga amninonj da, “Kon re wulkɨp oramka rɨga en towanɨm sɨ omnɨkam,” dɨde kwa ten amninonj bibɨr gatab rɨdenat ra towaina kɨlkesa omna mɨle b'utundwas. Nokɨm da ra onggɨtyam undwatapu bibɨr ik dem, ɨdenatemb ton Godɨm pɨlwa yɨpayɨpa rɨgap towanɨm sɨ gasa oramka teyenauranj dem rɨga wa wɨpɨnd towaina kɨlkesa omna mɨle undwatam. Ɨ onggɨt b'undwatam mɨle aukenenonj re onggɨt bibɨr nat rɨdenat ra onggɨt kak ke sebenɨm (7) bibɨr b'utundwas. \s1 Ju Rɨgap Polɨnd Yɨmɨnd Yokato \p \v 27 Ɨ re momta onggɨtyam seben (7) bibɨr b'undwatonj, Pol onggɨtyam b'undwata mɨle omnɨkam yikonj yɨnamet wa. Ɨ onggɨt wɨnɨnd Ju rɨga yepiya re tuwonj Asiya eriya ke kea Polɨnd yɨr yongo yɨnametɨnd. Ɨ ton ket komkesa rɨga bobo wɨnga kesa amnento soro omnɨkam Polɨm pɨlɨnd, dɨde ket Polɨnd yɨmɨnd yokato. \v 28 Ɨ ton ket b'okta arara aento da, “Israel rɨga! Yɨm nokaina! Ɨtemb jɨ rɨga yete re komkesa eriyand komkesa rɨga negɨr yɨt kɨma ouyaena eyeniny mera Ju rɨga gatab ɨ gog yɨt gatab ɨ dɨde onggɨtyam meraina yɨnamet gatab. Ma onggɨtyam nena e, ajɨ ton Grik rɨga im eyeniny yɨnamet wɨngɨr wa, sɨ ton onggɨtyam meraina yɨna pɨpmet ma sobijog kɨl kɨma e omnɨka yiyeny.” \v 29 Naskand ton Polɨnd yɨr yongo Epeso tunggam Tropimo kɨma menamenand Yerusalem taunɨnd. Sɨ re ton Polɨnd yɨr yongo yɨnametɨnd, ton jaba ɨja na nony aukɨto da Pol kea amaya Tropimond yiyonj ɨgaram yɨnamet wɨngɨr wa. Sɨ onggɨt penaemb ton odede yɨt apurento. \v 30 Ɨ re rɨgap towaina yɨt utkundo, kupka taun kea soro awonj. Ɨ ket rɨgap yɨpand b'ɨkento Polɨm pɨlwa, dɨde ket yɨmɨnd yokato, ɨ tin ɨgonyɨgony yiyo yɨnamet kara bau wa. Ɨ odenja ket komkesa yɨnamet mora edokto. \v 31 Ɨ re ton pop tin ongandam yomneno, kea bage yɨtɨt yundokatonj wan tausɨn (1,000) Roma geja rɨga mopyamɨnd da, “Kupka Yerusalem taunɨt kea ukoi soro kɨma bebɨg e omnɨka yiyeny.” \v 32 Sɨ ton yɨpapyam nɨnda andred (100) Roma geja rɨga mopyam dɨde geja rɨga emjinonj, ɨ ket b'ɨkto onggɨt rɨga bobo wa pɨlwa. Ɨ re rɨgap yɨr angto ɨtemb wan tausɨn (1,000) Roma geja rɨga mopyam dɨde tina geja rɨga, ton kea ket seg aukɨto Polɨnd ipowam. \v 33 Ɨ wan tausɨn (1,000) Roma geja rɨga mopyam Polɨm wus wa yikonj, dɨde ton ket tin yɨmɨnd yokatonj, ɨ dɨde ket geja rɨga engainonj nɨmog sein kai ke ɨjobɨkam. Ɨ ton ket ten arkeninonj da, “Yete jɨ rɨga? Nangga negɨr na yomnɨk?” \v 34 Ɨ rɨga bobo wɨngɨrɨnd rɨgap b'engabenga yɨt kɨma mɨram b'okta arara aento. Sɨ onggɨt penaemb wan tausɨn (1,000) Roma geja rɨga mopyam ma rɨrɨr na awonj ɨmɨnjog rɨl odaram. Sɨ ton engainonj Polɨnd iyoyɨm de geja rɨgaina wɨmenapu pɨpmet wɨngɨr wa. \v 35-36 Ɨ re ton Polɨnd yiyo, onggɨt rɨga bobop towa yɨmtayɨmta b'okta ara kɨma tuwonj da, “Tin yonganda!” Ɨ re ton ket opekto de geja rɨgaina wɨmenapu met tɨt wa, ton ma sobijog na Polɨnd ongandam soro kɨma geja rɨga otoukena eyento. Sɨ onggɨt penaemb geja rɨgap Polɨnd yɨpand yɨm ke yurowato dɨde ket yiyo de wɨngɨr wa. \s1 Pol Ju Rɨga Yɨt Amneninonj \p \v 37 Ɨ re geja rɨgap Polɨnd momta wɨngɨr wa ɨgaram yomno, Pol ket wan tausɨn (1,000) geja rɨga mopyamɨnd yerkitonj da, “Rɨngma, kon rɨrɨr e men metɨrkisɨn yɨpa gasa gatabɨm?” Ɨ ton mɨra yomnonj da, “Man wumɨr et Grik yɨt opurena? \v 38 Ma man onggɨtyam Ejipt rɨga et yet re naska wɨnɨnd soro kɨma ukoi bebɨg yomnɨkonj Roma gabmani kɨma, dɨde wɨp amninonj powa tausɨn (4,000) negɨr omnɨka rɨga de wul kesa tungg wa?” \v 39 Ajɨ Pol mɨra yomnonj da, “Kon re yɨpa Ju rɨga en. Ɨ kon re Kilikiya eriyand ukoi taun Tarso ke rɨga en. Tarso taun re ma sobijog ɨsnawa kɨma tungg e. Sɨ kear nomne! Be ngai gangga nokae rɨga yɨt omnenam!” \v 40 Ɨ re ton yingawonj Polɨnd opurenam, ton ket onyitonj, ɨ ket rɨga wɨp awarkisinonj, ɨ dɨde ket yɨm ke rɨga eswanginonj mumakesa awowɨm. Ɨ re ket komkesa rɨga mumakesa aukɨto, ton ket apureninonj towainajog Ibru yɨt ke. \c 22 \p \v 1 Ɨ ton ket yindonj da, “Kor nany dɨde yɨngganwar dɨde kor b'uwar, wɨn otade koina b'ɨrmeka yɨt utkunda rɨna ra kon wanɨm tapureninyɨn.” \v 2 Ɨ re ton tin yutkundo towainajog Ibru yɨt ke opurenand towa pɨlwa, ton kea ket mumakesa aukɨto. Ɨ Pol ket yindonj da, \v 3 “Kon re yɨpa Ju rɨga en. Ɨ kon ukendond re Tarso taun nat Kilikiya eriyand. Ajɨ kon onyitond re onggɨt Yerusalem taun nat, ɨ yɨpa ukoi ouyaena rɨga Gamaliyelɨt ken dɨmdɨmjog kana nouyaenenonj meraina b'uwar waina gog yɨt. Dɨde kea kon ukoi singi kɨma nony b'aramitenond Godɨm pɨlwa odede opi re wɨda komkesa yu wekenyɨt. \v 4 Sɨ kon kea negɨr kɨma b'ɨdgotnena yoramitenenond rɨga wa pɨlɨnd yepiya re Yesumna ɨtemb ouyaeni nya yɨmta yundoko, ngɨrpu kon ten uj ondrɨkam amneneninond. Dɨde kon kwa kea rɨga ake kongga yɨmɨnd imda eyeneninond, ɨ aramkeneninond sɨbɨbmet wa. \v 5 Ɨ yɨna mopyam sɨ rɨga dɨde komkesa mera Sanedrin memba rɨga re yɨr ungata rɨga im onggɨtyam koina mɨle gatab. Ɨ onggɨt wɨnɨnd kon kwa singi awond da Damasko taun wa neken, dɨde demb de Yesund gar ke utkunda rɨga yɨmɨnd imda teyeninyɨn, ɨ dɨde teyeninyɨn Yerusalem taun wa ten negɨr ma b'ɨsagɨka omnɨkam. Sɨ re kon koina singi yɨna mopyam sɨ rɨga dɨde komkesa meraina memba rɨga wumɨr amninond, ton kea peba erɨkto Damasko taun Ju rɨga nany dɨde yɨngganwar wa pɨlwa ɨtemb koina singi wɨko omnɨkam. Sɨ kon towa pɨlke onggɨtyam peba emjinond, dɨde ket onggɨt peba kɨma menon yokatond Damasko taun wa. \s1 Polɨmna Engenda gatab Yɨt \r (Ɨtai 9:1-19; 26:12-18) \p \v 6 “Ɨ lomtɨk gatabɨnd re kon Damasko taun wus wa awond, odedend wub kumb ke danda kɨma ngayat ken nɨnyowayonj. \v 7 Sɨ kon ket sap otendond gou wa, dɨde ket ara utkundond odede yɨt kor pɨlwa da, ‘Saul, Saul! Nangga pae man kor pɨlɨnd negɨr kɨma b'ɨdgotnena omnɨka yiyenyɨt?’ \v 8 Sɨ kon yerkitond da, ‘Yonggyam! Yetet man?’ Ɨ todaka ket mɨra nomnonj da, ‘Kon Najaret tunggam Yesu ten, ya pɨlnate re man negɨr kɨma b'ɨdgotnena omnɨka yiyenyɨt.’ \v 9 Ɨ rɨga yepiya re kon kɨma menon yokato, kea yɨr yongo onggɨtyam ngaya, ajɨ ton maka utkundo onggɨtyam yɨt rɨna re kor pɨlwa yopulitonj. \v 10 Ɨ kon yerkitond da, ‘Yonggyam! Nangga e kon omnɨken?’ Ɨ ket Yonggyam ken nomnonj da, ‘Utnyite, ɨ meke Damasko wa! Amaemb de yɨpa rɨgat men wumɨr motɨneny komkesa yɨt gatab rɨna re God tɨrɨr yomnonj mornɨm omnɨkam.’ \v 11 Ajɨ onggɨt ngayamna ɨnyomarenat ken yɨrdɨdɨ nomnɨkonj, sɨ kon ma rɨrɨr na gasa yɨr ongongɨm. Sɨ onggɨt penaemb kon kɨma menon rɨgap yɨm otona niyo de Damasko taun wa. \p \v 12 “Ɨ onggɨt wɨnɨnd yɨpa Ju rɨga, nyɨ da Ananiya, yɨbnonj Damasko taunɨnd. Ton gog yɨt ɨmɨnjog dɨmdɨm yɨmta undokeneninonj, sɨ komkesa Ju rɨga yepiya re wekenonj de onggɨt taunɨnd, kea ukoijog wumɨr aukɨto tina mɨle gatab, ɨ tin yɨsnaeneno. \v 13 Ɨ ton ket ikonj kor pɨlwa, dɨde ket onyitonj kor wusɨnd. Seg ton ket nomnonj da, ‘Kor yɨnggan Saul! Yɨr ɨpangende!’ Ɨ odenja ket koina yɨr ɨpangendonda, dɨde kon ket tin yɨr yongond. \v 14 Sɨ ton ket nomnonj da, ‘Mera b'uwar waina Godɨt men mobagendonj Tina singi wumɨr okatam, dɨde yɨr ongongɨm negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga Yesund, ɨ dɨde utkundam Tina tugɨmjog ke opureni yɨt. Sɨ onggɨtyam mɨle re kea mor pɨlɨnd ɨmɨnjogɨm aukɨto. \v 15 Sɨ man re komkesa rɨga wa yɨr ungata rɨga et onggɨt gatab rɨna re man yɨr anginot dɨde utkundenot, ɨ man ket b'ogla onggɨtyam gatab tapureninyɨt towa pɨlwa. \v 16 Yu nangga e man yɨr yungaet? Utnyite, ɨ Yonggyamɨnd ɨmɨnjog gar ke utkunda ke yokate! Ɨ ɨngkek ket baptiso okasɨt, dɨde ket moina negɨr mɨle awɨr tamninyɨt.’ \s1 God ma Obagɨki kesa Rɨgaina Ɨtmɨkitijog Rɨga Pol \p \v 17 “Onggɨt kak ke re kon ɨtendond Yerusalem taun wa, kon yɨr opmitenond yɨnametɨnd. Ɨ omandemb ket nonony kesand yɨpa liyalliyal gasa kor pɨlɨnd awonj. \v 18 Ɨ onggɨt liyalliyalɨnd kon kea Yonggyamɨnd yɨr yongond, ɨ ton ket nomnonj da, ‘Yerusalem rɨgap ma opima ɨmɨnjog ke takatanj moina yɨr ungata yɨt Kor gatab. Sɨ onggɨt paemb man wanakana b'angonjene, ɨ odenja iwasɨt Yerusalem taun ke!’ \v 19 Ajɨ kodaka mɨra yomnond da, ‘Ajɨ kor Yonggyam, opimemb Ju rɨga b'obogɨl wumɨr im da kon ke nekenenond Ju rɨga waina yɨr opmitenapu met nata, ɨ Mor pɨlɨnd gar ke utkunda rɨga sɨbɨbmetɨnd oramka eyeninond, dɨde ipowa eyeninond. \v 20 Ɨ ton kwa wumɨr im da re rɨgap Moina yɨr ungata rɨga Stepanond uj tama yɨdrɨko kus ɨgmarka kɨma, kon kemb de onyiti nɨbnond, ɨ b'ogɨl yɨt kɨma yɨmjatond tin ongandam, ɨ dɨde kon ket yɨr epkinond re ti ongandayam waina kobɨrgɨm na. Sɨ kon singi en Moina yɨt opurenam dɨkɨnd.’ \v 21 Ajɨ Yonggyam ken nomnonj da, ‘Meke! Kon mɨtmɨkisɨn ra ma wus ma ama de God ma obagɨki kesa rɨga wa pɨlwa.’” \s1 Pol Pɨta Yomnonj da Ton re Roma Rɨga e \p \v 22 Ɨ re rɨgap Polɨmna yɨt utkundena yiyo, ngɨrpu re ton yopulitonj onggɨtyam tina kikitumamjog yɨt, ton b'okta ara wuwenonj da, “Ton ma b'ogɨl rɨga e. Tin yewaikita onggɨt gowukoi ke! Ton ma rɨrɨr e yilo ɨbɨm dɨkɨnd!” \v 23 Ɨ ton soro kɨma b'okta obairento. Ɨ ket towaina kobɨrgɨm otogɨka eyento, dɨde b'ɨskena eyento, ɨ dɨde ket sungar b'ɨskena eyento pumb wa. \v 24 Sɨ onggɨt penaemb wan tausɨn (1,000) Roma geja rɨga mopyam engainonj Polɨnd ɨgaram geja rɨgaina wɨmenapu pɨpmet wa. Ɨ ton singi awonj erkenam nangga rɨl pena Ju rɨgap Polɨm pɨlwa odede soro kɨma obairento. Sɨ ton ket tina geja rɨga engainonj Polɨnd ɨraskam, dɨde tin erkenam onggɨtyam rɨl gatab. \v 25 Ɨ re geja rɨgap tin b'angga gɨm kai ke yɨm ake pɨs daradara yɨjobɨko ɨraskam, Pol yomnonj yɨpa andred (100) Roma geja rɨga mopyamɨnd yet re ti wusɨnd onyiti yɨbnonj da, “Kon re Roma rɨga nyɨ kɨma en. Ɨ kon maka negɨr ma b'ɨsagɨka yokasɨn Roma gabmani kotɨnd. Ajɨ wɨn kea ɨraskam nomnya. Sɨ ma wɨn kea Roma gabmani gog yerbekya?” \v 26 Ɨ re ɨtemb andred (100) Roma geja rɨga mopyam Polɨmna yɨt utkundonj, ton kea ikonj wan tausɨn (1,000) Roma geja rɨga mopyamɨm pɨlwa, ɨ ket wumɨr yomnonj da, “Rɨja e man omnyɨt dor tin? Ɨtemb rɨga re Roma rɨga nyɨ kɨma e.” \v 27 Ɨ re onggɨtyam wan tausɨn (1,000) Roma geja rɨga mopyam tina yɨt utkundonj, odenja ton ket yikonj Polɨm pɨlwa, ɨ yerkitonj da, “Wumɨr nomne! Mɨnda man Roma rɨga nyɨ kɨma et?” Ɨ Pol mɨra yomnonj da, “Owɨ!” \v 28 Ɨ onggɨt wan tausɨn (1,000) geja rɨga mopyamɨt yindonj da, “Kon Roma rɨga nyɨ yokatonj re ukoijog wulkɨp kena.” Ajɨ Pol daka mɨra yomnonj da, “Ajɨ kon ukendond re Roma rɨga nyɨ kɨma na.”\f + \fr 22:28 \ft Roma kantri wɨngɨrɨnd Roma rɨga nyɨ kɨma rɨga re ukoijog na esnaenento. Sɨ opimemb jɨ onggɨtyam nyɨ okatam nya, 1) b'uɨm pɨlke owabɨntam, 2) ukoijog wulkɨp ke okatam, 3) Roma kantri nyɨ pumb wa urowata ke okatam.\f* \v 29 Sɨ onggɨt penaemb geja rɨgap yepiya re b'angonjento Polɨnd ɨraskam dɨde erkenam, kea ket odenja Polɨm pɨlke ewaikurto. Ɨ ɨtemb wan tausɨn (1,000) Roma geja rɨga mopyam todaka ukoi moga na awonj, mop nokɨp ton kemb wumɨr awonj da Pol re Roma rɨga nyɨ kɨma na, dɨde kwa da ton ke b'ɨsagɨki kesand tin yɨjobɨkonj. \s1 Pol Onyitonj Ju Rɨga waina B'ɨsagɨkapu Pɨpmetɨnd \p \v 30 Ɨ ɨspari ke ket wan tausɨn (1,000) Roma geja rɨga mopyam singi awonj orakam ɨmɨnjog rɨl nangga pena Ju rɨgap Polɨnd yiyo negɨr ma b'ɨsagɨka okatam. Sɨ ton ket yɨna mopyam sɨ rɨga dɨde komkesa Ju rɨga waina Sanedrin memba wa pɨlwa wumɨrwumɨr yɨt yɨtmɨkitonj yɨpand b'eomam. Ɨ re ton b'eomkurto, wan tausɨn (1,000) Roma geja rɨga mopyam Polɨnd yopendonj, ɨ towa pɨlwa yiyonj de Ju rɨga waina Sanedrin kot wa, ɨ dɨde tin yonyitonj towa wɨpɨnd. \c 23 \p \v 1 Ɨ Pol ket Sanedrin kotɨnd rɨga wɨp awarkisinonj, dɨde ket yindonj da, “Kor nany dɨde yɨngganwar! Kon b'ogɨl kukɨp ke nonykok kɨma e Godɨnd ewangaya yiyenenyɨn ngɨrpu yu bibɨr.” \v 2 Ɨ re yɨna mopyam sɨ rɨga Ananiya Polɨnd yutkundonj, ton ket rɨga engainonj yepiya re Polɨm wusɨnd wekenonj da, “Yipanjɨka tina tugɨm!” \v 3 Ɨ odedend ket Pol tin yomnonj da, “God ɨta men mitpanjɨk. Man omiti mɨbnyɨt b'ɨsagɨkapu pɨpmetɨnd, dɨde maka ken gog yɨt ke nɨsagɨket. Ajɨ man kea rɨga engainyɨt ken ipanjɨkam, sɨ man molenggyam kemb gog yɨt yerbeket. Sɨ man re gɨm ke b'ogɨl rɨga et ajɨ ngor ke negɨrjog rɨga et odede wɨp rɨngma re b'ogɨl ɨkaeneni peint ke ɨsnɨki otomanti pinya kɨma b'ogɨl met orangi gopmet rokate re ɨtkɨki ujgɨm yɨbɨm wɨngɨr wa.” \v 4 Ɨ rɨga yepiya re wekenonj Polɨm wusɨnd, yomno da, “Ma ɨja e man Godɨmna yɨna mopyam sɨ rɨgand odede negɨr yɨt ke omnenyɨt?” \v 5 Ɨ Pol ket yindonj da, “Kor nany dɨde yɨngganwar! Kear, kon ma wumɨr na da ton re yɨna mopyam sɨ rɨga e. Ɨmɨnjog e. Ɨja emb yɨna peband ɨrɨki yɨbɨm da, ‘Goro negɨr ke yɨt tamneninɨm rɨga yepim re moina rɨga wɨp amnenanj!’” \p \v 6 Ɨ Pol kea wumɨr yokatonj da nɨmog bobo rɨga na wekenonj onggɨt Ju rɨga waina Sanedrin kotɨnd, yɨpa tab re Parisai rɨga na, ɨ yɨpa tab re Sadukai rɨga na. Sɨ ton ket b'okta obailitonj da, “Kor nany dɨde yɨngganwar! Kon re Parisai rɨga en, ɨ Parisai rɨgaina b'ɨga en. Kon ɨta ɨmɨnjog ke warɨm b'ogɨl ɨsma yokatenyɨn da rɨga opima uj ke tutnɨkanj dem. Sɨ onggɨt rɨl paemb rɨgap yu ken noramisi onyitam dɨkɨnd b'ɨsagɨkapu pɨpmetɨnd.” \v 7 Ɨ re Pol onggɨtyam yɨt yopulitonj, Parisai rɨga ake Sadukai rɨga ganggand soro kɨma yɨt b'ugwatena pɨta awonj ngɨrpu ket rɨga ɨnyɨnyɨnd b'akalento nɨmog bobo omnam. \v 8 Mop nokɨp Sadukai rɨgap ɨmɨnjogɨm yomneneno da ma opima uj rɨga tutnɨkanj dem, ɨ ma opima aneru wekeny, ɨ dɨde ma opima wɨngawɨnga wekeny. Ajɨ daka Parisai rɨgap onggɨtyam komkesa ɨmɨnjogɨm amnenento. \v 9 Ɨ ton ket ma sobijog na guglam kɨma sorom obairento. Ɨ Parisai rɨga wɨngɨrɨnd nɨnda Ju rɨga waina gog ouyaena rɨgap owɨnkɨto, dɨde ket danda kɨma yɨt ugwatento da, “Sɨn makwa nangga negɨr na yodaru onggɨt rɨgam pɨlke. Rada yɨpa Godɨm pɨlke wɨngawɨngat o anerut tin yɨt yomnenonj, sɨ men rɨrɨr im tin b'ɨsagɨkam omnyu?” \v 10 Ɨ re towaina soro kɨma yɨt b'ugwatena ukoi auka yikonj, wan tausɨn (1,000) Roma geja rɨga mopyam moga na awonj da ke onggɨt nɨmog bobo rɨgap Polɨnd nenegɨr kana yenyouke. Sɨ ton tina geja rɨga engainonj da, “Wɨn wuwe ti pɨlwa, ɨ tin okasya rɨga wa pɨlke, dɨde ket iya dor meraina wɨmenapu pɨpmet wa.” \p \v 11 Ɨ onggɨt sɨwɨnyɨnd ket Yonggyam Polɨm wusɨnd onyitonj, ɨ ket yomnonj da, “Goro danda kesa tainɨm! Gar seo kɨma onyite! Man ke kor gatab yɨr ungata yɨt pɨtapɨta amneninyɨt dɨkɨnd Yerusalem taunɨnd. Sɨ man b'ogla kwa odede wɨp yɨr ungata yɨt pɨtapɨta tamneninyɨt dem Roma wa.” \s1 Polɨnd Wɨgawɨga Ongandam gatab Yɨt \p \v 12-13 Ɨ ɨspari ke ket ma yɨpa kɨma Ju rɨgapiya ama rɨka poti (40) o pumb wa yɨpand b'ingauto, dɨde ket wɨgawɨga yɨsamko Polɨnd ongandam. Ɨ ton ket towalenggyam yɨpand danda kɨma tɨrɨr yomno odede yɨt kɨma da, “Men ma opima owou tawindam dɨde nyɨ tanaindam, ngɨrpu ra dem men Polɨnd onganju.” \v 14 Seg ket ton wuwonj yɨna mopyam sɨ rɨga dɨde Ju waina elda rɨga wa pɨlwa, ɨ ten amnɨto da, “Sɨn ke sowalenggyam danda kɨma tɨrɨr yomnyu da sɨn ma opima nangga im tu bora wa taramisindam, ngɨrpu ra dem sɨn Polɨnd onganju. \v 15 Sɨ onggɨt paemb otade wɨn meraina Sanedrin memba kɨma yɨpand yɨt ɨtmɨkitaya wan tausɨn (1,000) Roma geja rɨga mopyamɨm pɨlwa. Ɨ tin b'anygɨnena nya ke ɨgekisya da, ‘Sɨn mep singi im Polɨm gatab b'obogɨl dɨmdɨm omnɨku. Sɨ man tin iyɨt sowa pɨlwa.’ Ɨ sɨn nya owama iyenyu, dɨde b'angonjeni im tekenyɨn tin ongandam ra ton sowa wus wa ik.” \v 16 Ajɨ yɨpa Polɨmna kom b'ɨga kea utkundonj onggɨtyam towaina ɨsamki Polɨnd wɨgawɨga onganda yɨt, sɨ ton kea ket yikonj geja rɨgaina wɨmenapu pɨpmet wa, dɨde ket Polɨnd wumɨr yomnonj onggɨt yɨt gatab. \v 17 Seg ket Pol yɨpa andred (100) Roma geja rɨga mopyam ara yemokonj, ɨ yomnonj da, “Man yiye onggɨt kewarɨnd wan tausɨn (1,000) Roma geja rɨga mopyamɨm pɨlwa! Ti ɨta yɨpa wɨgawɨga yɨt tin wumɨr omnam.” \v 18 Sɨ onggɨt penaemb ɨtemb andred (100) Roma geja rɨga mopyamɨt tin yokatonj, ɨ ket yiyonj wan tausɨn (1,000) Roma geja rɨga mopyamɨm pɨlwa. Ɨ ton ket tin yomnonj da, “Sɨbɨbmet rɨga Polɨt ara nemok ɨ nerkis onggɨt kewarɨnd iyoyɨm mor pɨlwa, mop nokɨp ti ɨta yɨpa wɨgawɨga yɨt men wumɨr omnam.” \v 19 Seg ket wan tausɨn (1,000) Roma geja rɨga mopyamɨt tin yɨmɨnd yemoratonj, ɨ ket ekonda tentawar wa. Sɨ ton ket tin yerkitonj da, “Nangga wɨgawɨga yɨt e man kor nitiyaet wumɨr omnam?” \v 20 Ɨ kewarɨt ket mɨra yomnonj da, “Ju rɨgap ke yɨmjasi men b'anygɨnena nya ke ɨgekitam odede da, ‘Sɨn singi im mep Polɨnd b'obogɨl erkenam, sɨ man tin iyɨt dem sowaina Sanedrin kot wa.’ \v 21 Ajɨ man goro ten ɨmɨnjog ke takasinɨm, mop nokɨp towa wɨngɨrɨnd ma yɨpa kɨma rɨgapim, ama rɨka poti (40) o pumb wa, Polɨnd nya yowami, dɨde b'angonjeni im wekeny tin ongandam. Ton re kea towalenggyam danda kɨma tɨrɨr yomnyi da, ‘Men ma opima owou tawindam dɨde nyɨ tanaindam, ngɨrpu ra men tin onganju.’ Sɨ yu ton moina ɨmjata yɨt e yɨr yungai.” \v 22 Tina yɨt seg ke ket, re wan tausɨn (1,000) Roma geja rɨga mopyam ɨtemb kewar yɨtmɨkitonj, ton tin yomnonj da, “Goro ya pɨlnat b'atgenayɨm nangga yɨt na re man wumɨr nomnyɨt.” \s1 Polɨnd Ɨtmɨkitam Kaisareya wa \p \v 23 Ɨ onggɨt kak ke wan tausɨn (1,000) Roma geja rɨga mopyam nɨmog andred (100) Roma geja rɨga mopyam ara emokonj, ɨ ten amnonj da, “Wɨn tabagɨkinya tu andred (200) geja rɨga, ɨ sebenti (70) oso kumbɨnd angiti geja rɨga, ɨ dɨde tu andred (200) yɨm ke nɨm b'ɨskena geja rɨga. Ɨ b'atngonjenya menonɨm de Kaisareya wa yu sɨwɨny nain (9) kɨlokɨnd. \v 24 Ɨ wɨn kwa yɨpa oso Polɨm okaya tinɨm angitam. Ɨ wɨn b'ogla tin ket b'obogɨl yɨr ɨpka iyenya dor, dɨde ket negɨr kesa yiya dor de Roma gabmani mopyam Pelikɨm pɨlwa yete re Yuda kantri yɨr ɨpka yiyeny.” \v 25 Ɨ wan tausɨn (1,000) Roma geja rɨga mopyam ɨja naemb jɨ peba yɨrɨkonj Pelikɨm pɨlwa da, \pi1 \v 26 “Simesime, ukoyam Roma gabmani mopyam Pelik! Kon Klaudiyo Lisiyaten. \v 27 Ju rɨgap onggɨt rɨgand yɨmɨnd yokato, dɨde ton ket momta na tin ongandam yomno. Ajɨ re kon wumɨr yokatond da ton re Roma rɨga nyɨ kɨma e, kon ket nekond koina geja rɨga kɨma, dɨde ket tin yopendond towa pɨlke. \v 28 Ɨ ket Kon singi awond wumɨr okatam nangga rɨl pena Ju rɨgap tin negɨr ma b'ɨsagɨkam yomno. Sɨ onggɨt penaemb kon tin yiyond towaina Sanedrin kot wa. \v 29 Ɨ re kon towaina yɨt utkundenond, kon ɨna yodarond da ton re towainajog gog gatab kena tin negɨr ma b'ɨsagɨkam yomno. Ajɨ kon makwa yɨpa Roma gabmani gog erbeka mɨle yodarond ti pɨlɨnd, sɨ kon ma rɨrɨr na ti pɨlɨnd negɨr ma b'ɨsagɨka omnɨkam ujɨm o mɨnda sɨbɨbmetɨnd oramitam. \v 30 Ajɨ yɨpa rɨgat ken wumɨr nomnonj Ju rɨga waina ɨsamki yɨt tin wɨgawɨga ongandam. Sɨ onggɨt paemb kon odenja e ket tin yɨtmɨkisɨn mor pɨlwa. Ɨ nɨnda Ju rɨga singi aukom tin kot wa oramitam. Sɨ kon kea ten wumɨr amninond da ton kot omnɨki ra man kɨma e ti gatab. Sɨ ɨtemb yɨt ngɨrpu. Madaemb!” \p \v 31 Ɨ geja rɨgap towaina mopyam waina b'ingawa yɨt rɨrɨrɨnd Polɨnd yokato dɨde ket yiyo de Antipatri tungg\f + \fr 23:31 \ft Antipatri tungg re Yerusalem taun ke siksti powa (64) kilomita pɨn na yɨbnonj.\f* wa onggɨt sɨwɨnyɨnd. \v 32 Ɨ ɨspari ke ket oso kumbɨnd angiti geja rɨga nenap Polɨnd wang yiyo de Kaisareya taun wa. Ajɨ komkesa geja rɨga re kea ɨtekto de towaina wɨmenapu pɨpmet wa de Yerusalem taunɨnd. \v 33 Ɨ re ton Kaisareya taun kara bora wa b'ɨgarto, ton ket wan tausɨn (1,000) Roma geja rɨga mopyamɨmna peba yokawo Roma gabmani mopyamɨm pɨlwa. Ɨ kwa ket Polɨnd yiyo ti pɨlwa, dɨde ket yonyito ti wɨpɨnd. \v 34 Sɨ Roma gabmani mopyam ɨtemb wan tausɨn (1,000) Roma geja rɨga ma peba yogenkonj. Seg ket ton Polɨnd yerkitonj da, “Man nangga eriya ke rɨga et?” Ɨ Pol daka mɨra yomnonj da, “Kon re Kilikiya eriya ke rɨga en.” Sɨ ton ket kea wumɨr yokatonj da ton re Kilikiya eriya ke rɨga e. \v 35 Ɨ ton Polɨnd yomnonj da, “Ra rɨga topendanj dɨkɨnd yepiya re singi yoramito men kot wa oramitam, kon ket tutkunjɨn dem moina bebɨg gatab.” Seg ket ton b'ingawa yoramitonj Polɨnd yɨr ɨpkam king Erodɨmna orangi metɨnd rɨkɨnd re Roma gabmani mopyam wɨmena yikenonj. \c 24 \s1 Ju Rɨgap Polɨnd Kot wa Yoramito \p \v 1 Ɨ paib (5) bibɨr kak ke, yɨna mopyam sɨ rɨga Ananiya nɨnda Ju rɨga waina elda rɨga dɨde yɨpa kot yɨt ɨrmeka rɨga Tertilo kɨma tuwonj Kaisareya wa. Ɨ ton ket kea Polɨm gatab yɨt yoramito Roma gabmani mopyamɨmna kot wa. \v 2 Sɨ ket ton Polɨnd ara yemokonj. Ɨ re ket ton opendonj de b'ɨsagɨkapu pɨpmet wa, Tertilo ket Polɨm gatab negɨr yɨt usenena b'atomonj. Sɨ ton ket yindonj da, “Ukoyam Pelik! Man b'obogɨl im yɨr ɨpka niyeneninyɨt, sɨ onggɨt paimemb sowa wɨngɨrɨnd ma sobijog ngɨmbla kɨma gasa im pɨta auka wuweneny. Dɨde kwa man b'ogɨl multekɨp kaim gasa omnɨka eyeninyɨt, sɨ onggɨt paimemb onggɨt kantri wɨngɨrɨnd re ma sobijog b'ogɨl gasa im auka wuweneny. \v 3 Sɨ sɨn ita wɨnɨnd dɨde ita tungg nata onggɨtyam b'ogɨl gasa im akatenenindam. Sɨ ukoi sɨteket Pelik mor pɨlwa! \v 4 Ɨ kon ma singi en kwa bebɨg angitam mor pɨlɨnd onggɨt kot gatab. Sɨ onggɨt paemb kon yɨt kutjog omnyɨn. Ɨ man muske sowaina yɨt utkundenine! \v 5 Sɨ sɨn ɨja naemb jɨ ti gatab negɨr adarkɨtondam. Ton re ukoi bebɨg omnɨka rɨga e. Ɨ tonɨt ugungateninonj komkesa Ju rɨga onggɨt komkesa gowukoyɨnd ukoijog bebɨg omnɨkam. Ɨ ton re mopjog rɨga e onggɨt b'anygɨnena rɨga bobo wɨngɨrɨnd yepim re Najaret tunggamɨnd yɨmta yundoki. \v 6 Dɨde ton kwa yotonkenonj yɨnamet kɨl kɨma omnɨkam. Sɨ ket sɨn tin yɨmɨnd yokatonda. [Ɨ sɨn singi aukɨtondam tin ɨsagɨkam sowaina gog yɨt ke. \v 7 Ajɨ wan tausɨn (1,000) Roma geja rɨga mopyam Lusiya ikonj, dɨde ket sowaina yɨm ke tin danda kɨma yɨrgɨnatonj. Seg ton ket tin yɨtmɨkitonj mor pɨlwa. \v 8 Ɨ ti gatab bebɨg kot wa oramiti rɨgat sɨn ningaeninonj menonɨm mor pɨlwa kot omnɨkam.]\f + \fr 24:8 \ft Nɨnda Grik yɨna peba wɨngɨrɨnd awɨr e onggɨtyam yɨt.\f* Ra man molenggyam tin erkenyɨt, man rɨrɨr e wumɨr okasɨt komkesa onggɨtyam yɨt rɨnsim re sɨn ti gatab teyindam mor pɨlwa.” \v 9 Ɨ Ju rɨgap kea b'atoukɨto Tertilomna yɨt ɨmjatam da, “Onggɨtyam tina yɨt re ɨmɨnjog im.” \s1 Pol Tina B'ɨrmeka Yɨt Apulisinonj Pelikɨm Wɨpɨnd \p \v 10 Seg ket Roma gabmani mopyam Polɨnd mongɨk yomnonj todaka yɨt opurenam. Sɨ Pol ket yindonj da, “Kon wumɨr en da man re ma yɨpa kɨma kemag e mɨbnyɨt b'ɨsagɨka rɨga onggɨt Ju yɨtam rɨga wɨngɨrɨnd, sɨ man kea wumɨrjog et komkesa sowaina mɨle. Sɨ onggɨt paemb kon sam kɨma kor gatab yɨt b'ɨtɨrmeken mor wɨpɨnd. \v 11 Man rɨrɨr e wumɨr okasɨt da kon yɨr opmitam netkond de Yerusalem wa, dɨde kon demb de nɨbnond re ma jog bibɨr na. Ajɨ twelp (12) bibɨr undwati kesand Ju rɨgap kea ken yɨmɨnd nokato. \v 12 Sɨ ton maka ken nodaro yana kɨma yɨt b'ugwatenand yɨnametɨnd. Dɨde ton kwa maka ken nodaro rɨga bobo soro kɨma ejgatenand Ju rɨga waina yɨr opmitenapu met nata o Yerusalem taun nata. \v 13 Sɨ ton ma rɨrɨr im mor ɨmɨnjog motouyaukanj towaina odede ɨmjati yɨt rɨnsim re ton apurenanj kor gatab. \v 14 Ajɨ kon b'atgenaen mor pɨlwa yɨpa gasa gatab. Ton ɨmɨnjog e da kon re sowa b'uwar waina God na yewangaenenyɨn Yesumna ouyaena nya ke rɨnte re ton b'anygɨnena rɨga bobo ke yogenai. Ɨ kon komkesa gar kaim akateninyɨn rɨnsim re komkesa God ma gogɨp dɨde bageyam waina pebap apurenanj. \v 15 Ɨ kor kwa re ɨta nɨbnau warɨm b'ogɨl ɨsma da God opima tutnɨkiny dem negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga dɨde negɨr kɨma kaokao rɨga. Dɨde kon re onggɨtyam warɨm b'ogɨl ɨsma ɨta yɨr ungaenenyɨn toda re dɨde. \v 16 Sɨ kon ɨta yɨr ungaenenyɨn ɨtemb warɨm b'ogɨl ɨsma. Sɨ onggɨt paemb kon ita wɨnɨnd kolenggyam b'obogɨljog e yɨr b'ɨpkenenyɨn nɨnda bebɨg okatena kɨma, nokɨm da ɨdenat kon koina kukɨp ke nonykokɨnd b'injawa kesa dɨmdɨm mɨle owamenenyɨn Godɨm wɨpɨnd dɨde rɨga wa wɨpɨnd. \v 17 Ɨ kon Yerusalem taun ke yiwatond re ma emb jɨ. Ɨ jogjog kemag kak ke kwa kon ket ɨtendond onggɨt taunɨnd koina Ju yɨtam rɨga wa ogonam kear omna gasa dɨde kwa Godɨm sɨ gasa okawam. \v 18 Ɨ re kon sowa Ju rɨga waina nya ke kɨlkesa omna mɨle yundwatond dɨde ket nɨbnond de yɨnamet aband, ademb de Ju rɨgap ken nodaro. Onggɨt wɨnɨnd kon re ma bobo rɨga kɨma na nɨbnond dɨde kwa makwa nangga guglam na yomnɨkond demb de. \v 19 Ajɨ nɨnda Ju rɨgap yepiya re tuwonj Asiya eriya ke, ken ket ɨsanikesa nokato. Rada ton ke yodaro nanggamog koina omnɨki negɨr mɨle, ton b'ogla naska tou mor pɨlwa, ɨ ket ken kot wa notramisi. \v 20 O re kon onyitond Ju rɨga waina Sanedrin kotɨnd, opi re rɨga dɨkɨnd yepiya re kor gatab b'ɨsagɨka yiyeno demb de, ton maka nanggamog gog erbeka negɨr mɨle na yodaro kor pɨlɨnd. Rada ton ke yodaro, sɨ ton b'ogla towalenggyam men wumɨr mamne. \v 21 Sɨ onggɨt wɨnɨnd re kon onyitond towa wɨpɨnd, kon ɨna yɨpaina gasa gatab nena na b'okta obailitond odede da, ‘Kon ɨta ɨmɨnjog ke yokatenyɨn da rɨga opima uj ke tutnɨkanj dem.’ Sɨ onggɨt rɨl paemb rɨgap ken noramisi wa wɨpɨnd onyitam dɨkɨnd b'ɨsagɨkapu pɨpmetɨnd.” \p \v 22 Pelik re ukoijog wumɨr na yɨbnonj Yesumna onggɨtyam ouyaena nya gatab. Sɨ ton ma rɨrɨr na b'ɨsagɨka omnɨkam. Sɨ ton ket b'ɨsagɨkam wɨn yɨsonkitonj, dɨde ket ten amninonj da, “Yɨmta ke ra wan tausɨn (1,000) Roma geja rɨga mopyam Lisiya ik dem dɨkɨnd, kon amaemb ket kikitum b'ɨsagɨka omnɨken wa gatab.” \v 23 Ɨ ton ket b'ingawa yoramitonj tina andred (100) Roma geja rɨga mopyamɨnd Polɨnd yɨr ɨpkam, dɨde tin yomnonj odede yɨt kɨma da, “Man ti gangga okaenyɨt tina singi gasa omnɨkam, dɨde goro ogoka teyeninyɨt tina rɨga tin odarenam dɨde tin yɨm okaenam.” \p \v 24 Ɨ nɨnda bibɨr kak ke Pelik ikonj ti kongga Durusila kɨma. Ti kongga re Ju kongga na. Ɨ Pelik ket Polɨnd yɨngaukonj tina yɨt utkundam. Ɨ re Pol opendonj towa wɨp wa, ton ket usekainonj Keriso Yesund gar ke utkunda gatab yɨt. Sɨ ton kea tina onggɨtyam yɨt utkundenonda. \v 25 Ɨ Pol kea yɨtnono aenonj negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle gatab, ɨ molenggyam b'agoka mɨle gatab, ɨ dɨde Godɨmna b'ɨsagɨka mɨle gatab rɨnte ra tawɨk dem. Ɨ re ton utkundonda onggɨtyam yɨt, Pelik ma sobijog na moga awonj. Ɨ ton ket Polɨnd yomnonj da, “Yunɨm ke seg ainy, man meke! Ra kon gangga okasɨn dem, kon ɨta kwa mɨtngauken dem.” \v 26 Onggɨt wɨnɨnd Pelikɨm kwa yɨpa singi yɨbnawonj da, “Pol ama rɨka kor opima wulkɨp notkainy dem ra kon tin openjɨn kot ke.” Onggɨt penaemb ton ita wɨnɨnd yikenonj Polɨm pɨlwa, dɨde ket ton kɨma yɨt b'usenenonj. \p \v 27 Ɨ Pelik ket Polɨnd adea sɨbɨbmetɨnd ɨjobɨki yowamenenonj nɨmog kemag kɨma. Ɨ onggɨt kak ke Roma mopyam kingɨt Porkiyo Pestond yoramitonj Pelikɨmna pɨpmetɨnd. Ajɨ Pelik singi awonj Ju rɨga nony b'ogɨl omnam. Sɨ onggɨt penaemb Pelik Polɨnd yɨraronj dɨkɨnda sɨbɨbmetɨnd. \c 25 \s1 Pol Onyitonj Pestomna Kotɨnd \p \v 1 Ɨ re Pesto ti wɨko yotomonj dɨde nowa bibɨr seg awonj, ton ket Kaisareya ke yiwatonj de Yerusalem wa. \v 2 Ɨ re Pesto Yerusalem taun wa opendonj, yɨna mopyam sɨ rɨga dɨde Ju rɨga waina wɨp iyoi rɨgap Polɨm gatab b'ɨsagɨka yɨt teito ti pɨlwa. \v 3 Ɨ ton kea wɨgawɨga yɨsamko Polɨnd nya owamam dɨde ongandam nyawɨnd. Sɨ onggɨt penaemb ton Pestond ɨl yongko da, “Man sɨn nony b'ogɨl notɨninyɨt! Sɨ man ɨngauket Polɨnd menonɨm dɨkɨnd Yerusalem taunɨnd kot omnɨkam.” \v 4 Ajɨ Pesto mɨra amninonj da, “Pol re amaemb de sɨbɨbmetɨnd yɨbɨm Kaisareya wa. Dɨde kon kolenggyam re ma pɨn e taen menonɨm demb de. \v 5 Sɨ onggɨt paemb wa wɨngɨrɨnd nɨnda wɨp iyoi rɨga b'ogla kon kɨma yɨpand menon okasi dem de Kaisareya wa. Ɨ rada nangga negɨr omnɨki e yɨbɨm ti pɨlɨnd, onggɨt rɨgapim ket tin kot wa oramisi dem.” \p \v 6 Ɨ Pesto re ton kɨma yɨbnonj eit (8) o ten (10) bibɨr kɨma demb de Yerusalem taunɨnd. Seg ket ton yikonj de Kaisareya wa. Ɨ ɨspari ke ket, ton kot yɨpangendonj, ɨ ton ket b'ɨsagɨkapu pɨpmetɨnd omitonj. Ɨ dɨde ton ket b'ingawa yoramitonj Polɨnd iyoyɨm b'ɨsagɨkapu pɨpmet wa. \v 7 Ɨ re ket Pol opendonj, Ju rɨga yepiya re Yerusalem taun ke tuwonj, tin yewatɨnto, dɨde ton ket Polɨm gatab jogjog bebɨgjog yɨtkak opurena eyento Pestom pɨlwa. Ajɨ ton makwa rɨrɨr na aukɨto ɨmɨnjog ouyawam towaina opureni yɨtkak. \v 8 Seg ket Pol tilenggyam b'agenayonj da, “Kon re maka nangga negɨr na yomnɨkond Ju rɨga waina gog gatab o yɨnamet gatab o Roma mopyam king Kaisam pɨlɨnd.” \v 9 Ɨ Pesto singi awonj Ju rɨga nony b'ogɨl okawam. Sɨ ton ket Polɨnd yerkitonj da, “Rɨka man singi et menonɨm de Yerusalem taun wa moina onggɨtyam bebɨg gatab b'ɨsagɨka okatam kor wɨpɨnd?” \v 10 Ɨ Pol ket mɨra yomnonj da, “Yu kon onyisɨn re onggɨtyam kot naten rɨnte re Roma mopyam king Kaisamna gog danda wɨrand yɨbɨm. Sɨ kon b'ogla b'ɨsagɨka okasɨn onggɨt Roma gabmani kotɨnd. Sɨ kon maike nangga negɨr na yomnɨkond Ju rɨga wa pɨlwa, dɨde man re kea wumɨrjog e mɨbnyɨt onggɨtyam koina mɨle gatab. \v 11 Rada kon ke ɨmɨnjog negɨr yomnɨkond dɨde ra man Roma gabmani gog yɨt ke ken uj ma b'ɨsagɨkam notɨnyɨt, kon re ma ɨta b'ɨtɨsaen uj okatam. Ajɨ rada opimemb kor gatab negɨr yɨt rɨna re Ju rɨgap apurenanj kotɨnd ma ɨmɨnjog im, makwa yɨpa rɨgat rɨrɨr e ken jabajaba notramis towa pɨlwa towanɨm sam okawam. Sɨ yu kon singi yoramisɨn onggɨtyam kot iyoyɨm de Roma mopyam king Kaisam pɨlwa de Roma taun wa.” \v 12 Sɨ re Pol opurena seg awonj, Pesto yɨtnono aenonj ti ugowa rɨga kɨma. Seg ton ket tin mɨra yomnonj da, “Ke man singi yoramisɨt onggɨtyam kot iyoyɨm de Roma mopyam king Kaisam pɨlwa, sɨ man ɨta meket dem Kaisam pɨlwa kot omnɨkam.” \s1 Pol Onyitonj King Agripam Wɨpɨnd \p \v 13 Ɨ nɨnda bibɨr kak ke king Agripa dɨde ti ngɨmɨr Bernike opendonda de Kaisareya wa, ɨ ket Pestond simesime omnam yodaronda, nokɨp Pesto re kea sisɨl Roma gabmani nyɨ yokatonj towaina eriya yɨr ɨpkam. \v 14 Ɨ re ton jogjog bibɨr kɨma ebnonda demb de, Pesto ket king Agripa kɨma yɨtnono aenonj Polɨm gatab ti pɨlke nɨnda b'ugowa yɨt okatam. Sɨ ton yindonj da, “Ɨta dɨkɨnd yɨpa rɨga yena re Pelik sɨbɨbmetɨnd yɨraronj. \v 15 Ɨ re kon nekond Yerusalem taun wa, yɨna mopyam sɨ rɨgap dɨde Ju rɨga waina elda rɨgap yɨtkak teito kor pɨlwa tin kotɨnd oramitam, ɨ kwa ken nerkito tin negɨr ma b'ɨsagɨka omnɨkam. \v 16 Sɨ kon ten mɨra amninond da, ‘Roma gabmanim kotɨm mɨle re ɨja emb jɨ. Ra rɨgap yɨpa rɨga kot wa oramisi, ton b'ogla naska b'ɨsagɨkapu pɨpmetɨnd b'atgenai tina b'ɨrmekam yɨt towa wɨpɨnd. Ɨ ra tina omnɨki negɨr mɨle pɨta tainy, b'ɨsagɨka rɨgat tin negɨr ma b'ɨsagɨkam omɨny. Ɨ ket onggɨt b'ɨsagɨka yɨt rɨrɨrɨnd tin oramis towa pɨlwa yepim re tin kot wa yoramisi. Sɨ kon ma rɨrɨr en tin oramisɨn wa pɨlwa wen nony b'ogɨl omnam.’ \v 17 Sɨ onggɨt penaemb opimemb Ju rɨga kon kɨma tuwonj dɨkɨnd kot omnɨkam, ɨ kon maka onggɨtyam kot wɨn pɨnjog yomnond. Sɨ ɨspari ke ket kon kot yɨpangendond, dɨde ket omitond b'ɨsagɨkapu pɨpmetɨnd. Seg kon ket yɨngaukond onggɨt rɨgand iyoyɨm b'ɨsagɨkapu pɨpmet wa. \v 18 Ɨ re Pol opendonj b'ɨsagɨkapu pɨpmet wa, ton ket rɨga yepiya re tin kot wa yoramito, owɨnkɨto dɨde apurento tina omnɨki negɨr gatab yɨt. Ɨ kon pop singi awond tina omnɨki Roma gabmani gog erbeka gatab yɨt utkundam, ajɨ ton makwa ngai odede negɨr gatab yɨt teito. \v 19 Ajɨ ton re ɨna nena na apurento towaina yɨna mɨle gatab yɨt dɨde yɨpa uj rɨga Yesum gatab yena re Pol ɨmɨnjogɨm yomnenonj da Ton kea uj ke utnyitonj. \v 20 Sɨ kon onggɨtyam towaina opurena gatab ma sobijog nonysɨpsɨp na aukond, nokɨp kon ma wumɨr na towaina mɨle. Sɨ kon Polɨnd yerkitond da, ‘Rɨka man singi et menonɨm Yerusalem taun wa, dɨde demb de b'ɨsagɨka omnɨkam ɨtemb mor gatab?’ \v 21 Ajɨ Pol ken nɨgekitonj tin yɨr ɨpkam, mop nokɨp ton singi awonj ɨtemb kot iyoyɨm de Roma mopyam king Kaisamna kot wa. Sɨ kon yɨr ɨtena rɨga engainond da, ‘Wɨn tin yɨr ɨpkya, ngɨrpu kon ra tin ɨtmɨkisɨn dem de Kaisam pɨlwa.’” \v 22 Ɨ re Agripa Pestomna yɨt utkundonj, ton Pestond yomnonj da, “Kon singi en da konjogɨt tutkunjɨn onggɨt rɨgamna kot gatab.” Ɨ Pesto daka mɨra yomnonj da, “B'ogɨl e, toko mep yutkunde!” \p \v 23 Sɨ onggɨt penaemb ɨspari ke ket Agripa ake ti ngɨmɨr Bernike otomantijog b'ajgi kingɨmna kobɨrgɨm b'ikoki ekonda Erodɨmna orangi ukoi b'eomapu met wa rɨkɨnd re Roma gabmani mopyam yɨbnenenonj. Ɨ ton ket b'ɨgaronda wan tausɨn (1,000) Roma geja rɨga mopyam dɨde ukoijog nyɨ rɨga kɨma taunɨnd de b'ɨsagɨkapu pɨpmet wa. Seg ket Pesto tina yɨr ɨtena rɨga engainonj Polɨnd iyoyɨm. \v 24 Ɨ re Pol opendonj onggɨt b'ɨsagɨkapu pɨpmet wa, Pesto ket yindonj da, “King Agripa dɨde komkesa rɨga yepim re sɨn kɨma wekeny dɨkɨnd, yɨr yonga jɨ rɨga! Komkesa Ju rɨga yepim re wekeny Yerusalemɨnd dɨde dɨkɨnd Kaisareyand, danda kɨma nerkito ti gatab, dɨde ket ara ognento da, ‘Goro tin pɨnjog yilo owama!’ \v 25 Ajɨ kon makwa yɨpa tina omnɨki negɨr mɨle gatab yɨt yodarond tinɨm uj okatam. Ajɨ ton singi yoramitonj onggɨtyam kot iyoyɨm de Roma mopyam king Kaisam pɨlwa. Sɨ onggɨt penaemb kon tɨrɨr yomnond tin ɨtmɨkitam Kaisam pɨlwa. \v 26-27 Sɨ kor nony ke da ɨtemb re ma b'ogɨl e sɨbɨbmet rɨga ɨtmɨkitam Kaisam pɨlwa tin kot omnɨkam ɨmɨnjog rɨl odari kesand. Ajɨ kon makwa yɨpa ti gatab kot omnɨkam rɨl yodarond rɨnte ra kon ɨrɨken kor yonggyam Kaisam pɨlwa. Sɨ onggɨt paemb kon Polɨnd iyɨn komkesa wa wɨp wa, ajɨ ukoijog re king Agripa mor pɨlwa e. Sɨ wɨn b'ogla tin ɨgekenya onggɨt bebɨg gatab. Ɨ ra wɨn ti gatab nangga rɨl na tadarkindam onggɨt kotɨnd, sɨ ɨngkaemb ket kon ɨrɨkainyɨn Kaisam.” \c 26 \s1 Polɨmna Yɨtpɨam Agripam Wɨpɨnd \p \v 1 Seg ket Agripa Polɨnd yomnonj da, “Kon mor gangga motkaen molenggyam b'ɨrmeka yɨt opurenam.” Ɨ Pol ket yɨm b'ɨtnɨkonj yɨt opurenam, dɨde ket b'ɨrmeka yɨt b'atomonj. \v 2 “King Agripa! Kon nony aen da yu kon b'ogɨljog gangga e yokasɨn kornɨm mor wɨpɨnd b'ɨrmeka yɨt opurenam komkesa kor gatab negɨr yɨt rɨna re Ju rɨgap apurento ken kot wa oramitam. \v 3 Kon re ma sobijog sam en, nokɨp man re wumɨrjog et komkesa Ju rɨga sowaina mɨle gatab dɨde kwa sowa wɨngɨrɨnd b'engabenga wɨp yɨt b'ugwatena gatab. Sɨ onggɨt paemb kon metɨrkisɨn, koina yɨt man musɨk utkundene! \v 4 Sɨ komkesa Ju rɨga ukoi wumɨr im komkesa koina mɨle gatab rɨja na re kon ukendond dɨde onyitond koinajog Ju yɨtam rɨga wɨngɨrɨnd, dɨde kwa rɨdede wɨp yɨrkokar nat kon wɨmena nekenenond Yerusalem taunɨnd. \v 5 Sɨ ton kornɨm wumɨr aukɨto re ma emb jɨ. Ɨ ra ton singi taukanj kor gatab ɨmɨnjog yɨt ouyawam onggɨt b'ɨsagɨkapu pɨpmetɨnd, ton b'ogla tapurenanj da kon re yɨpa b'ogɨl Parisai rɨga na nɨbnond, ɨ Parisai rɨga bobo re dɨmdɨmjog danda kɨma Godɨnd ewangaya rɨga im sowa wɨngɨrɨnd. \v 6-7 King Agripa! Yu kon onyitenyɨn dɨde b'ɨsagɨka yokatenyɨn, mop nokɨp kon yɨpa warɨm b'ogɨl ɨsma yokatenyɨn. Sɨ ɨja emb jɨ yɨtkak. Naska God re kea nɨnda tɨrɨr yɨt aramisinonj sowaina b'uwar wa pɨlɨnd. Ɨngkenaemb sowaina twelp (12) gu rɨgap onggɨtyam tɨrɨr omni yɨt akatenento. Ɨ ton warɨm b'ogɨl ɨsma yokateno da God ma onggɨtyam tɨrɨr omni yɨt opima rɨrɨrkɨp taukanj, dɨde ket yɨr yungaeneno onggɨtyam warɨm b'ogɨl ɨsma rɨrɨrkɨp awowɨm. Sɨ onggɨt yɨr ungawand ton ket kupka gar ke Godɨnd yewangaeneno ita bibɨr dɨde sɨwɨny. Ɨ yu koda re ɨta onggɨtyam yɨpaina warɨm b'ogɨl ɨsma ɨmɨnjog ke yokatenyɨn. Sɨ onggɨt penaemb Ju rɨgap ken kot wa noramito dɨde kwa yu kon onyisɨn onggɨt b'ɨsagɨkapu pɨpmetɨnd. \v 8 Nangga pae wɨn nonyɨk b'amdenindam odede da, ‘Sɨn ma rɨrɨr im ɨmɨnjog ke okatam da God opima rɨga tutnɨkiny uj ke'? \v 9 Koda re naskand kolenggyam kea odede nonyɨk b'amdenenond da, ‘Kon b'ogla rɨga ogoka teyeninyɨn Najaret tunggam Yesu ma nyɨ awɨr omnam.’ \v 10 Sɨ re kon yɨna mopyam sɨ rɨga wa pɨlke danda yokatond onggɨtyam mɨle omnɨkam, kon kea ket jogjog Yesund gar ke utkunda rɨga sɨbɨbmetɨnd aramkeneninond Yerusalemɨnd. Dɨde kwa re rɨgap ten uj ondrɨkam amnenento, kon kea singi kɨma emjateneninond ten ongandam. \v 11 Ɨ kon jogjogpyam nekenenond komkesa Ju rɨga waina yɨr opmitenapu met nata, dɨde negɨr kɨma b'ɨdgotnena aramkeneninond Yesund gar ke utkunda rɨga wa pɨlɨnd, ɨ dɨde kwa kon kea danda kɨma ten ɨl angkeneninond Yesund ɨsadrenam. Ɨ dɨde kon towa pɨlwa ma sobijog na soro aukenenond, dɨde towa pɨlɨnd negɨr kɨma b'ɨdgotnena aramkeneninond, ngɨrpu kon ket nekenenond nɨnda taun nata b'enga kantri wɨngɨrɨnd odede mɨle omnɨkam. \s1 Polɨmna Engenda gatab Yɨt \r (Ɨtai 9:1-19; 22:6-16) \p \v 12 “Ɨ onggɨt wɨnɨnd yɨna mopyam sɨ rɨgap danda dɨde b'ingawa peba nokawo onggɨtyam wɨko omnɨkam de Damasko wa. Sɨ kon ket nekond Damasko wa. \v 13 King! Re kon menon yokatond Damasko nyawɨnd, lomtɨk gatabɨnd, kon yɨr yongond ukoi danda kɨma ɨnyomarena ngaya rɨna re wub kumb ke ken dɨde kon kɨma meni rɨga nɨnyowainonj. Ɨ onggɨtyam ɨnyomarena re ma sobijog danda na, ajɨ lomkonggamna ɨnyomarena re ma danda e. \v 14 Sɨ sɨn komkesa gou wa sap otektondam. Ɨ onggɨt wɨnɨnd kon ket ara utkundond, ɨ ken Ibru yɨt ke nomnonj da, ‘Saul, Saul! Nangga pae man kor pɨlɨnd negɨr kɨma b'ɨdgotnena yoramitenenyɨt? Sɨ odede moina omnɨki mɨle ke man molenggyam ma sobijog e negɨr auka mekenyɨt odede wɨp rɨngma ra kaut tilenggyam menggɨp ke ɨtarɨk ti yonggyamɨmna oramiti soksok gasa.’\f + \fr 26:14 \ft Ra rɨgayam kau singi kesa tainy gou unganka wɨko wɨngɨrɨnd, ton pɨs ke ɨtarɨk ti yonggyamɨnd. Sɨ kau yonggyamɨp soksok gasa aramkenento kau waina pɨs kak ke ten ogokam pɨs ke ɨtarkam.\f* \v 15 Sɨ kon yerkitond da, ‘Yetet man Yonggyam?’ Ɨ Yonggyam daka mɨra nomnonj da, ‘Kon re Yesuten ya pɨlnate re man negɨr kɨma b'ɨdgotnena yoramitenenyɨt? \v 16 Sɨ man utnyite, dɨde onyite moina pɨs ke! Ɨ kon mor pɨlɨnd pɨta aen re men obagenda ma kor wɨko rɨgam dɨde kor yɨr ungata rɨgam. Sɨ man tapureninyɨt dem onggɨt gatab rɨna re man ken yɨr nonget dɨde rɨnte ra kon men motouyauken dem. \v 17 Ɨ Kon b'ogla men mɨtɨtmɨkisɨn dem Ju rɨga wa pɨlwa dɨde God ma obagɨki kesa rɨga wa pɨlwa. Ɨ ra ton men negɨr ma b'ɨdgotnena wa oramitena mitiyenenyi dem, Kon ɨta men ɨtrɨngɨndena mitiyenyɨn dem towa pɨlke. \v 18 Sɨ man b'ogla ten wumɨr tamneninyɨt onggɨtyam kor gatab yɨr ungata yɨt, mop nokɨp ɨdenat ton yɨr tepangkanj, ɨ sɨbɨbɨm pɨlke tengendanj de ngayam pɨlwa, dɨde Satanamna danda ke de Godɨm pɨlwa. Ɨ ɨngkaimemb ket God towaina negɨr mɨle awɨr tamnɨkiny, ɨ dɨde toda ɨta pɨpmet okatenyi dem God ma pumb tungg rɨga wɨngɨrɨnd yepiya re naska Ken gar ke utkunda ke nokateno ɨ ɨngkenaemb God yɨna amninonj.’ \p \v 19 “King Agripa! Onggɨt paemb kon ma ɨta b'ɨsaenenyɨn Tin utkundam yet re wub kumb ke pɨta awonj kor wɨpɨnd. \v 20 Ajɨ kon ɨta Tina yɨt yɨmta yundokenenyɨn. Sɨ onggɨt penaemb kon naskand nekenond Damasko taun rɨga wa pɨlwa, ɨ Yerusalem taun rɨga wa pɨlwa, ɨ komkesa Yuda eriya nata, ɨ dɨde ket God ma obagɨki kesa rɨga wa pɨlwa. Ɨ kon ket kea towa pɨtapɨta amnenainond da, 'Wɨn b'ogla gar tengenjindam waina negɨr mɨle ke de Godɨm pɨlwa. Ɨ ra wɨn ɨmɨnjog gar b'etngenjindam negɨr mɨle ke de Godɨm pɨlwa, wɨn b'ogla b'ogɨl mɨle nena tamnɨkindam gar ke utkunda rɨgaina mɨle rɨrɨrɨnd. Ɨ ɨdenat rɨgap tangwatenanj da wɨn re ɨmɨnjog Yesund gar ke utkunda rɨga im.’ \v 21 Sɨ onggɨtyam ouyaena mapenaemb Ju rɨgap ken yɨmɨnd nokato yɨnamet aband, dɨde ɨl nongko uj ondrɨkam. \v 22 Ajɨ God ɨta ken ita wɨnɨnd yɨm nokaeneny, dɨde negɨr ke nɨtrɨngendeneny ngɨrpu yu. Sɨ onggɨt paemb kon onyitenyɨn ukoi nyɨ rɨga wa wɨpɨnd dɨde jaba rɨga wa wɨpɨnd, dɨde ket Yesum gatab yɨr ungata yɨt towa pɨtapɨta amnenainyɨn. Kon ma nangga gatab im apureninyɨn towa pɨlwa, ajɨ ɨnsima rɨna re bageyamɨp dɨde Mose apurento warɨm aukam. \v 23 Sɨ ɨja naemb jɨ ton opurena teito da Keriso ɨta negɨr kɨma b'ɨdgotnena okateny dem ngɨrpu uj, ɨ ɨta ton naskajog tutnyis dem uj ke, dɨde ton ɨta yɨrkokar okawam ngaya pɨtapɨta omneny dem Tinajog Ju rɨga wa pɨlwa dɨde God ma obagɨki kesa rɨga wa pɨlwa.” \s1 Pol Danda kɨma Agripand Yugowonj Yesund Gar ke Okatam \p \v 24 Ɨ re Pol onggɨtyam b'ɨrmeka yɨt agenainonj, Pesto b'okta ara yikenonj da, “Pol! Man korɨrkorɨr rɨga et! Moina ukoijog wumɨrte men korɨrɨm momneny.” \v 25 Ajɨ Pol mɨra yomnonj da, “Ukoyam Pesto! Kon re ma korɨrkorɨr en, ajɨ kon re b'ogɨl nony menamena kɨma en. Ɨ kon apureninyɨn re ɨmɨnjog yɨtkak im, dɨde dɨmdɨm nony menamena ke opurena im. \v 26 King Agripa! Man kea wumɨr et onggɨt gasa gatab rɨja na re Yesum pɨlɨnd aukɨto. Sɨ onggɨt paemb kon rɨrɨr en jabajaba opurenam mor pɨlwa. Sɨ kon ɨmɨnjog e motɨnyɨn da onggɨtyam gasa re makwa ɨta yɨpa egiti yɨbɨm mor pɨlke. Mop nokɨp onggɨtyam gasa re ma wugɨnd wɨgawɨga egiti na aukɨto. \v 27 King Agripa! Rɨka man opima ɨmɨnjogɨm amneninyɨt rɨna re bageyamɨp apurento? Kon wumɨr en da man opima ɨmɨnjog ke amneninyɨt.” \v 28 Ajɨ daka king Agripa Polɨnd yomnonj da, “Rɨka man ɨja e nony aet odede da man rɨrɨr e ken notɨnyɨt Kristiyan rɨga omnam onggɨt sobijog ganggand?” \v 29 Ɨ Pol mɨra yomnonj da, “Nangga ma jɨ sobijog wɨnɨnd o ukoi wɨnɨnd yɨtkak utkundam. Ajɨ kon ɨta gar ke singi yoramitenyɨn Godɨm pɨlwa odede da ma man nenate ajɨ komkesa rɨga yepim re yu ken nutkundenyi, toda kwa b'ogɨl im Yesund gar ke utkunda rɨga taukanj odede kon re dɨde. Ajɨ ɨnte ton maka okasi onggɨtyam mɨle rɨnte re kon ɨjobɨki nɨbnyɨn.” \v 30 Seg ket king Agripa, ɨ Roma gabmani mopyam Pesto, ɨ Bernike, ɨ dɨde ton kɨma omnɨki rɨga utnɨkto. \v 31 Ɨ re ton ewaikurto onggɨt b'ɨsagɨkapu pɨpmet ke, ton towalenggyam towalenggyam apurento da, “Ɨtemb re rɨga makwa ngai yɨpa negɨr mɨle yomnɨkonj uj okatam o sɨbɨbmetɨm okatam.” \v 32 Ɨ king Agripa Pestond yomnonj da, “Rako ton maka yoramitonj onggɨtyam kot de Roma mopyam king Kaisam pɨlwa, keako yu men rɨrɨr na tin yopenju.” \c 27 \s1 Polɨnd Gɨga Nya Yiyo Roma wa \p \v 1 Ɨ re ket Pesto tɨrɨr yomnonj sowaina kot iyoyɨm de Roma mopyam king Kaisam pɨlwa, ton ket nya \m yongonjenonj sowanɨm gɨga nya menonɨm de Roma taun wa Italiya kantri wɨngɨrɨnd. Ɨ ton ket Pol dɨde nɨnda sɨbɨbmet rɨga aramkinonj yɨpa andred (100) Roma geja rɨga mopyamɨm pɨlwa nyɨ da Yuliyo yet re yɨbnonj Roma mopyam king Kaisamna geja rɨga bobo wɨngɨrɨnd. Ɨ ɨtemb geja rɨga bobo nyɨ re Sebaste na. \v 2 Ɨ sɨn yɨpa gɨga wa angurkɨtondam, rɨna re ikonj Adramiteno ke ɨ iwatam awonj nɨnda Asiya tungg nata. Re sɨn wuwond onggɨt gɨgand, kea dɨkɨnd yɨpa rɨga yɨbnonj sɨn kɨma Aristarko yet re ikonj Tesalonika taun ke Makedoniya eriya wɨngɨrɨnd. \v 3 Ɨ ɨspari ke ket opektondam de Sidon taun wa. Ɨ andred (100) Roma geja rɨga mopyam Yuliyo Polɨnd rɨgarɨga yomnonj, ɨ kea yingawonj menonɨm ti rɨgawar wa pɨlwa ɨ towa pɨlke okatam nɨnda ti ingaena gasa. \v 4 Ɨ ɨngkek ket sɨn yiwatonda, ɨ gɨga nya wuwond, ajɨ rɨb re sowa wɨpwɨp na yikenonj. Sɨ onggɨt penaemb sɨn ket Kipriyo ailan bargubo gatab wa gɨga yengendonda dɨde onggɨt ailan yɨuyɨu wuwond. \v 5 Ɨ sɨn Kilikiya eriya dɨde Pampiliya eriya eukitonda sɨpa ɨnyɨny nata. Ɨ ket opektondam de Mira taun wa Likiya eriyand. \v 6 Ɨ ademb de andred (100) Roma geja rɨga mopyamɨt yɨpa Aleksandrea taun ke gɨga yodaronj rɨna re menonɨm awonj Italiya kantri wa. Ɨ ton ket sɨn ningainonj angurkam onggɨt gɨga wa. \v 7 Ɨ gɨga re musɨk na yikenonj jogjog bibɨr kɨma dɨde ukoi bebɨg kɨma, ngɨrpu opendonj de Nido tungg wus wa, nokɨp rɨb re ma sobijog na yikenonj. Ɨ ɨngkek ket rɨbɨt sowa nya yɨdokonj dɨmdɨm menonɨm. Sɨ sɨn gɨga so yengendenonda Krit ailan gatab wa, ɨ wuwond Salmone taun wus nata. \v 8 Ɨ sɨn ukoi bebɨg kɨma Krete ailan yɨuyɨu wuwond, ngɨrpu opektondam yɨpa tungg wa, nyɨ yogenayo da, “Otomanti Grogot” rɨna re Lasaya taun wusɨnd yɨbnonj. \p \v 9 Ɨ re sɨn tuwond, sɨn kea jogjog bibɨr ɨskoka teitondam, dɨde wɨn re kea Ju rɨga waina owou uwabɨka bibɨr b'undwatonj. Sɨ sowa menonɨm re bebɨgjog wɨn na yokatonj. Sɨ onggɨt penaemb Pol towa pɨlwa b'ugowa yɨt yoramitonj da, \v 10 “Kor rɨgawar! Kon yɨr yongen da ra men menon okasu, men opima moga kɨma jɨ ke ukoi bebɨg takatenindam dem, dɨde meraina gasa tedamkurindam dem, ɨ dɨde gɨga kwa negɨr tawɨk dem. Ma onggɨtyam nena im dem, ajɨ meraina yɨrkokar opima kwa tedamkurindam dem. Sɨ ɨtemb re b'ogɨljog e ra men dɨkɨnd tekenyɨn.” \v 11 Ajɨ andred (100) Roma geja rɨga mopyam maike Polɨmna b'ugowa yɨt akasinonj, ajɨ ton gɨga iyena rɨga dɨde gɨga yonggyam waina yɨt nena na akasinonj. \v 12 Ɨ onggɨt grogotɨnd re ma b'ogɨl pɨpmet na sowanɨm wɨmenam gɨbɨl wɨnɨnd. Sɨ jogjog rɨgap singi yoramito da, “Ra rɨrɨr tainy opendam de Poinika taun wa, onggɨt grogot ke ket iwasu, dɨde ket amaemb de gɨbɨl wɨn owamu.” Poinika re yɨpa taun na Krete ailanɨnd, ɨ onggɨt grogotɨt sɨpa wɨp owarkiti yowam re iye ake kemag gangga dɨde bargubo ake kemag gangga i. Sɨ ɨtemb pɨpmet re otomanti e gɨbɨl wɨnɨnd wɨmenam rɨb b'uturena kesa. \s1 Ukoi Depu Rɨb \p \v 13 Ɨ onggɨt wɨnɨnd rɨb iye gatab ke yikenonj re musɨk na, sɨ rɨgap ɨja na nony aukɨto da towaina singi re kemb rɨrɨrkɨp ainy. Sɨ gɨga wɨko rɨgap angka angurkɨto gɨga wa, dɨde sɨn wuwond Krete ailan yuru nata. \v 14 Ajɨ re sɨn sobijog b'ɨsonkittondam, yɨpa ukoijog depu rɨb ogenaya da, ‘Yurakilon,’ sowa pɨlwa ikonj bargubo ake ɨle gatab ke. \v 15 Sɨ onggɨt depu rɨbɨt kea gɨga yokatonj, ɨ sɨn ma rɨrɨr na gɨga iyoyɨm rɨtata re sɨn menonɨm singi yoramitonda. Ajɨ rɨbɨt gɨga kea otoukena yiyonj, sɨ sɨn menon nena na yokatonda rɨtata re rɨbɨt gɨga wɨp yomnɨkonj. \v 16 Ɨ sɨn wuwond yɨpa sobijog ailan yɨuyɨu ogenaya da Kauda. Ɨ onggɨt wɨnɨnd rɨb danda re kea sobijog gou wa awonj. Sɨ sɨn yotonkitonda sobijog gɨga angitam ukoi gɨga kumb wa, ajɨ ma sobijog bebɨg kɨma na aukonj. \v 17 Ajɨ kea ket gɨga rɨgap sobijog gɨga yurowato gɨga kumb wa angitam. Ɨ dɨde ton ket ukoi gɨga yɨpand owamam danda kai ke danda kɨma ɨjobɨka yiyeno yɨrgong omnɨkam, nokɨp rɨga moga na aukɨto da ke koipop gɨga negɨr yamnɨke. Onggɨt gatab sɨpa nyɨ borand opima odede koipo wekeneny ogenaya da Sirti. Ɨ ton ket awa gou wa yomno, ɨ ket rɨbɨt gɨga wɨp yomnonj. \v 18 Ɨ ɨspari ke ket ma sobijog rɨb ake wuro na yikenonj sɨpand, ɨ sowaina gɨga re oskandena na yiyenonj. Sɨ gɨga wɨko rɨgap rɨgaina gasa b'ɨskokto sɨpa wa gɨga bebɨg wewa omnam. \v 19 Ɨ re nowam bibɨr awonj, gɨga iyena rɨgap towalenggyam towaina yɨm ke jogjog gɨga iyena gasa b'ɨskokto de sɨpa wa. \v 20 Ɨ ket sɨbɨbɨt sɨpa yɨkangɨndonj jogjog bibɨr kɨma, sɨ maka lomkongga dɨde ɨki pɨta aento. Ɨ daka depu rɨb re ma sobijog danda kɨma na yikenonj. Ngɨrpu kea sɨn ket kupkakupka nony b'edattondam warɨm b'ogɨl ɨsma yilo wɨmenam. Sɨ sɨn ket ɨja na nony aukɨtondam da, “Uj im taukindam.” \p \v 21 Ɨ ket rɨga re pɨnjog diyam ai kesa na wekenonj. Sɨ onggɨt wɨnɨnd Pol ket onyitonj towa wɨngɨrɨnd, ɨ ket amninonj da, “Kor rɨgawar! Wɨn rako koina yɨt na yokatonda da ma opima iwasu Krete ailan ke, ma rako men odede moga kɨma jɨ ke ukoi bebɨg akatenindam dɨde meraina gasa edamkurindam. \v 22 Ajɨ yu kon wen danda kɨma tugoinyɨn sam awowɨm. Nokɨp ma opima ngai men meraina yɨrkokar tedamkurindam, ajɨ gɨga nena e negɨr tawɨk. \v 23 Mop nokɨp kon God ma rɨga en dɨde Godɨnd yewangaenenyɨn, ɨ ket yu sɨwɨny kea Tina aneru kor yɨu ke onyis. \v 24 Ɨ ton kea ket odede nomɨny da, ‘Pol! Goro moga tawɨm! Man b'ogla tonyisɨt Roma mopyam king Kaisam wɨpɨnd. Yɨr de, Godɨt mor mokainy komkesa rɨga yepim re man kɨma gɨgand wui.’ \v 25 Ɨ kon Godɨmna ɨtemb yɨt ɨmɨnjog kae yokasɨn da ɨta tawɨk odede rɨngma na re naska kana Ton ken wumɨr nomɨny. Sɨ onggɨt paemb kor rɨgawar, wɨn sam ainam! \v 26 Ajɨ meraina gɨga ɨta yɨpa ailan wusɨnd ena b'atɨgnas koipond.” \p \v 27 Ɨ re nɨmog sande awonj onggɨt menonɨnd, onggɨt sɨwɨnyɨnd gɨga ɨja na yikenonj rɨtata re rɨbɨt wɨp yomnenonj ɨukitam Adriya sɨpa. Ama rɨka sɨdɨr gatab nat ket gɨga iyena rɨgap kea yongwato da, “Men re yɨpa gɨl wa im wuyɨn.” \v 28 Ɨ ton ket yɨpa tondon kai b'ɨsko sɨpa wa tondon okatam, sɨ ton yodaro re poti (40) mita na. Ɨ re gɨga sobijog paja wa b'ɨsonkitonj, ton kwa ket b'usaya tondon yokato dɨde ket yodaro re teti (30) mita na. \v 29 Ɨ re ton tondon gatab wumɨr nomnɨto, sɨn ket moga na aukɨtondam da, “Ke gɨga yek orkakorkak koipo motɨr kumbɨnd dɨde negɨr yamɨn!” Sɨ onggɨt penaemb gɨga wɨko rɨgap powa (4) angka b'ɨskokto kibi gatab ke gɨga dɨkɨndemb ena ognatam, ɨ ton ma sobijog na gar ke singi aento da bibɨr wanakana pɨta rain. \v 30 Ɨ onggɨt wɨnɨnd nɨnda gɨga iyena rɨgap b'atonkitto b'ɨkenam onggɨt gɨga ke, ɨ ton sobijog gɨga sɨpa wa inka yiyo. Ajɨ ton singi aukɨto rɨga rabem omnam da ton angka im b'ɨskokanj gɨga sokak ke. \v 31 Ɨ ket Pol andred (100) Roma geja rɨga mopyam dɨde geja rɨga amninonj da, “Ra opimemb rɨga maka gɨgand tekeny, wɨn ma rɨrɨr im yɨrkokar okatam.” \v 32 Sɨ ket geja rɨgap kai epkɨto rɨna re onggɨt sobijog gɨgand ɨjobɨki wekenonj, ɨ ton ket onggɨtyam sobijog gɨga yɨraro ɨsendam. \p \v 33 Ɨ ɨspara momtand ket Pol rɨga ugoinonj diyam awowɨm da, “Wɨn owi kesa tuyɨmɨt b'ogɨl wɨn yɨr ungawand, dɨde yu kemb nɨmog sande b'undwasya. Ajɨ wɨn makwa ngai diyam auromam. \v 34 Sɨ onggɨt paemb kon wen ugoinyɨn diyam awowɨm. Ɨ ɨngkaim wɨn danda okasya yilo wɨmenam. Wa wɨngɨrɨnd makwa ɨta yɨpa rɨgat negɨr okas, ɨ dɨde makwa ɨta ngai yɨpa mopngɨi b'etɨdamkis dem.” \v 35 Onggɨt yɨt seg ke ket Pol yɨpa sana nganja yokatonj, ɨ ket Godɨm pɨlwa sɨteket yɨt yindonj komkesa rɨga wa wɨpɨnd. Ɨ ton ket sana nganja yipkendonj dɨde ket owowɨm b'atomonj. \v 36 Sɨ komkesa rɨga re sam na aukɨto, dɨde ket towalenggyam owou auto. \v 37 Ɨ sɨn komkesa rɨga onggɨt gɨgand re tu andred sebenti siks (276) na. \v 38 Ɨ komkesa rɨga ngor aukɨto. Seg ton ket owou gasa eskokto sɨpa wa gɨga bebɨg wewa omnam. \s1 Gɨga Negɨr Awonj \p \v 39 Ɨ re ket yɨsparkonj, gɨga iyena rɨgap yɨpa gɨl yɨr yongo, ajɨ maka yongwato da ɨnte. Ɨ ton kwa yɨpa grogot yɨr yongo sɨpa yurund. Sɨ ton singi auto da ra rɨrɨr tainy, men gɨga yiyu de onggɨt grogot wa. \v 40 Sɨ ton ket angka kai etrekto, ɨ erarto ɨsendam sɨpa wa. Ɨ odenata kwa kibind ɨjobɨki kai yɨtreko gɨga b'obogɨl wɨp iyenam de onggɨt grogot wa. Ɨ ket awa pumb wa yurowato nokɨm da ɨdenat rɨbɨt gɨga wɨp omɨny wɨp wa menonɨm de sɨpa yuru wa. \v 41 Ajɨ re ket wuwond, gɨga ket b'ɨkonj koipo kumbɨnd, ɨ ket ena b'agnatonj. Sɨ gɨga sokak re kea danda kɨma b'ɨmlonj sɨpa ɨnyɨnyɨnd, dɨde makwa mumamuma awonj. Ajɨ kibi tab re kea ukoi danda wurop ɨsambɨka yiyeno. \v 42 Ɨ onggɨt wɨnɨnd geja rɨgap singi aukɨto sɨbɨbmet rɨga uj ondrɨkam, nokɨp ton ke aendaaenda b'ekenine. \v 43 Ajɨ andred (100) Roma geja rɨga mopyam Yuliyo singi awonj da Pol yilo ɨbɨm. Sɨ ton kea agokinonj geja rɨgaina singi. Ɨ ton ket engainonj rɨga yepiya re aendaaenda wumɨr wekenonj da, “Wɨn naska tunykurindam menonɨm de gɨl wa.” \v 44 Ɨ daka ton ket engainonj komb rɨga yepiya re maka wumɨr wekenonj aendena da, “Wɨn temjindam timba o nɨnda gasa gɨga kumb ke, ɨ onggɨt kumb nasim aulaul tuwenyɨt de gɨl wa!” Sɨ odede nya kenaemb komkesa rɨga gɨl wa aukɨto dɨde ket yilo yokato. \c 28 \s1 Pol Malta Ailanɨnd Yɨbnonj \p \v 1 Ɨ re sɨn yilo yokatonda, sɨn kea yongwatonda da ɨtemb ailan nyɨ re Malta e. \v 2 Ɨ onggɨt ailan tunggyam rɨgap ma sobijog na kear nomnento, dɨde sɨn komkesa simesime nomnento. Dɨde ket wul atankɨto sowanɨm gɨbɨl b'ɨrnam, nokɨp onggɨt bibɨrɨnd piro yikenonj re gɨbɨl kɨma na. \v 3 Ɨ onggɨt wɨnɨnd Pol ket wulbil yomnɨkonj, dɨde ket yoramitonj ɨtani wul kumbɨnd. Onggɨt wɨnɨnd yɨpa negɨrjog guda kɨma gɨrem wul gungarɨt yopendonj onggɨt wulbil ke, dɨde ɨtemb gɨrem Polɨmna yɨmɨnd b'eoromkonj dɨde yongkɨndonj. \v 4 Ɨ re ailan rɨgap ɨtemb gɨrem yɨr yongo Polɨmna yɨm b'akanti, ton towalenggyam towalenggyam apurento da, “Ɨtemb rɨga re ɨmɨnjog rɨga uj ondrɨka rɨga e. Sɨ nangga ma jɨ rada ton sɨpa ke yilo yokas, ajɨ meraina dɨmdɨmjog godɨt ke tina negɨr mɨle mɨra yokau dɨde ket maka yɨnjɨkis tinɨm yilo wɨmenam onggɨt gowukoyɨnd.”\f + \fr 28:4 \ft Onggɨt ailanɨnd rɨgap ɨja na nony aukenento da ɨta jɨ god ogenaya da dɨmdɨmjog yete re negɨr mɨleyam rɨga wa pɨlɨnd negɨr ma b'ɨsagɨka yoramiteneny.\f* \v 5 Ajɨ Pol ɨtemb gɨrem ti yɨm ke b'ɨskantonj wul wa. Ɨ ton ket makwa yɨpa nangga negɨr na yokatonj. \v 6 Sɨ rɨgap ɨja na nony aukɨto da ɨta ton koi tawɨk, o ɨta uj sap totenj. Sɨ ton re pɨnjog na wekenonj tin yɨr ɨpkand. Ajɨ makwa yɨpa nangga negɨr na ti pɨlɨnd aukonj. Sɨ onggɨt penaemb ton towaina nony menamena b'engento, ɨ endento da, “Ton re yɨpa god e!” \v 7 Ademb de yɨpa onggɨtyam ailan mopyam rɨga yɨbnonj nyɨ da Popliyo. Ɨ ti gou kɨpol re wetaweta na yɨbnainonj, dɨde ma yɨpa kɨma na tina gou kɨpol wekenonj demb de rɨkɨnd re sɨn wekenond. Ɨ ton ket sɨn nɨngaukinonj tina met wa, ɨ ton b'obogɨl sam kɨma yɨr nɨpkinonj nowa bibɨr kɨma. \v 8 Onggɨt wɨnɨnd Popliyomna b'u re juwar dɨde liya kɨnj kopa ma pena pasɨnd yɨbnonj. Ɨ re Pol ti gatab wumɨr awonj, ton b'ɨgaronj wɨngɨr wa rɨkɨnd re ton yɨbnonj. Ɨ re ket ton yɨr opmitonj dɨde ti kumbɨnd yɨm aramisinonj, ton ket b'ogɨl awonj. \v 9 Ɨ re rɨgap utkundeno onggɨtyam mɨle gatab, ton ket eyento komkesa kopa rɨga onggɨt ailanɨnd, ɨ kopa rɨga re kea b'ogɨl aukɨto. \v 10-11 Ɨ re sɨn nowa mobi kɨma wekenond onggɨt ailanɨnd, ailan rɨgap sɨn ma sobijog na ɨsnawa niyento komkesa mɨle ke. Onggɨt kak ke sɨn ket yɨpa Aleksandrea ke gɨga yokatonda rɨna re gɨbɨl wɨn yowamonj onggɨt ailanɨnd. Ɨ onggɨt gɨga wɨp ke nyɨ ɨrɨki yɨbnonj re Aleksandrea rɨga waina damdam god ma nyɨ na da, ‘Diyoskuros’.\f + \fr 28:10-11 \ft Onggɨt wɨnɨnd Grik kakyɨt wɨngɨrɨnd nɨmog damdam god Kasto ake Poluk ebnonda re kwa towa yɨpa nyɨ ogenaya da Diyoskuros.\f* Ɨ re sɨn b'angonjentondam gɨga nya menonɨm, onggɨt ailan rɨgap sowanɨm ingaenam gasa oramka eyento gɨga wa. Ɨ sɨn ket Malta ailan ke yiwatonda. \s1 Polɨmna Openda Roma wa \p \v 12 Ɨ gɨga opendonj Sirakusa taun wa, ɨ demb de nowa bibɨr kɨma wekenond. \v 13 Ɨ ɨngkenaemb ket kwa gɨga nya wuwond, ɨ ket Regiyo taun wa opektondam. Ɨ ɨspari ke ket rɨb yikenonj re iye gatab kena, sɨ sɨn onggɨt rɨb danda kena wuwond, ngɨrpu onggɨt ɨspari ke ket sɨn opektondam de Potiyoloi taun wa. \v 14 Ɨ ademb de sɨn nɨnda gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar adarkɨtondam. Ɨ ton ket sɨn nɨngaukɨto ton kɨma yɨpa sande owamam. Ɨ ɨngkenaemb ket sɨn gɨl nya wuwond Roma taun wa. \v 15 Ɨ nɨnda gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwarɨp yepiya re wekenonj Roma taunɨnd, ton kea utkundo sowaina menon gatab. Ɨ ton ket sɨn nya owaskenam nopento nɨnda re de yɨpa tungg Apiyo Maket wa,\f + \fr 28:15 \ft Apiyo Maket re yɨpa tungg nyɨ e, ɨtemb re Roma taun ke poti tri (43) kilomita pɨn e.\f* ɨ kwa nɨnda re b'usaya sobijog b'ɨsonkitto de yɨpa tungg Nowa Wungapu Met wa.\f + \fr 28:15 \ft Nowa Wungapu Met re yɨpa tungg nyɨ e, ɨtemb re Roma taun ke poti eit (48) kilomita pɨn e.\f* Ɨ re Pol ten yɨr anginonj, ton ket Godɨnd sɨteket yɨt yomnonj, dɨde ket ma sobijog na gar ke danda yokatonj. \p \v 16 Ɨ re sɨn Roma wa opektondam, Polɨmna yɨr ɨpka mopyamɨt yingawonj tinta wɨmenam yɨpa metɨnd yɨpa ti yɨr ɨtena geja rɨga kɨma. \s1 Pol God ma Yɨt Pɨtapɨta Yomnonj Roma Taunɨnd \p \v 17 Ɨ nowa bibɨr kak ke, Pol ket Ju rɨga waina wɨp iyoi rɨga ara emokinonj b'eomam. Ɨ re ton b'eomkurto, ton ket ten amninonj da, “Kor nany dɨde yɨngganwar! Kon re makwa nangga negɨr na yomnɨkond mera Ju rɨga wa pɨlɨnd, o mera b'uwar waina get ke mɨlem pɨlɨnd. Ajɨ Ju rɨgap ken yɨmɨnd nokato Yerusalem taunɨnd, dɨde ket noramito de Roma gabmani rɨgaina yɨm kumb wa. \v 18 Ɨ re Roma gabmani rɨgap ken nɨsagɨko, ton makwa nangga ujɨm rɨl na yodaro kor pɨlɨnd. Sɨ onggɨt penaemb ton singi aukɨto ken opendam. \v 19 Ajɨ Ju rɨgap yɨwaineno kor openda gatab. Sɨ kor makwa nangga yɨt na opulitam rɨrɨr awonj, ajɨ ɨna kor yɨpaina nya nɨbnawonj koina kot iyoyɨm de Roma mopyam king Kaisam pɨlwa. Ɨtemb koina singi re ma nok mana da koinajog Ju yɨtam rɨga iyoyɨm de onggɨt kot wa. \v 20 Sɨ onggɨt rɨl paemb kon wen ara emokinyɨn yɨr ongongɨm dɨde yɨt omnenam. Kon yokatenyɨn re Ju rɨga waina warɨm b'ogɨl ɨsma e da Keriso opima rɨga wa yɨrkokar takainy dem. Ɨ kon pɨtapɨta amneninyɨn da kemb onggɨtyam warɨm b'ogɨl ɨsma rɨrɨrkɨp awonj. Sɨ onggɨt paemb kon yu ɨjobɨki nɨbnyɨn.” \v 21 Ɨ todaka mɨra yomno da, “Sɨn re maka mor gatab peba yokatonda Yuda eriya ke, ɨ dɨde kwa Ju rɨga mera nany dɨde yɨngganwar wɨngɨrɨnd yepiya re wuwenonj Yuda eriya ke makwa yet mor gatab negɨr kɨma yɨt b'agenayonj o b'usekonj. \v 22 Ɨ sɨn wumɨr im da komkesa wɨnɨnd rɨga kea usenena yiyeno negɨr yɨt kɨma ɨtemb waina rɨga bobo gatab yepim re Yesund gar ke yokatenyi. Sɨ onggɨt paemb da sɨn b'ogla mor pɨlke rutkundeninum nangga wumɨr ke nony menamena im mɨbnainy wa gatab.” \p \v 23 Sɨ ton yɨpa bibɨr yobagendo Polɨmna yɨt utkundam. Ɨ re onggɨtyam bibɨr awonj, ma yɨpa kɨma bobo rɨga na wuwenonj Polɨm pɨlwa rɨkɨnd re ton yɨbnonj tina yɨt utkundam. Seg ket ton God ma pumb tungg gatab yɨt pɨtapɨta amnenainonj towa nony aukam sɨtawarjog ke ngɨrpu re ket sɨ yimokonj. Ɨ ton ket Yesum gatab pɨtapɨta amninonj Mosemna gog yɨt ke dɨde bageyam waina peba ke, ɨ ɨngkenaemb ket danda kɨma ten ugoinonj Yesund gar ke utkunda ke okatam. \v 24 Ɨ re ton Polɨmna yɨtkak utkundeno, nɨnda rɨgap re kea Polɨmna yɨtkak ɨmɨnjog ke akatento, ajɨ nɨndap re maka. \v 25 Ɨ ton towalenggyam towalenggyam Polɨmna yɨtkak gatab b'awaenena wuwenonj. Sɨ re ton momta wetaweta aukam aukɨto, Pol ket kikitum yɨtkak apulisinonj da, “Yɨnayɨna Wɨngawɨngat bageyam Isayamna tugɨm ke kea b'obogɨl apulisinonj mera b'uwar wa pɨlwa. \v 26 Sɨ Ton Isayand odede yomnonj da, \q1 ‘Man meket onggɨt Israel rɨga wa pɨlwa, ɨ ten yɨt tamninyɨt da, \q1 “Wɨn yɨpya ke tutkundenindam, ajɨ makwa opima nony taukindam. \q2 Ɨ dɨde yɨr ke yɨr ongong teyenindam, ajɨ makwa opima wumɨr taukindam.” \q1 \v 27 Mop nokɨp onggɨtyam rɨgaina gar re rogɨlkak im aukanj, \q2 ɨ towaina yɨpya re dum im, \q2 ɨ dɨde towaina yɨr re ɨdoki im. \q1 Nokɨm da ke ton yɨr ongong reyeninem towaina yɨrkɨp ke, \q1 ɨ ke ton rutkundeninem towaina yɨpya ke, \q1 ɨ dɨde ke ton nony raukinem dɨde gar rengenjinem Kor pɨlwa. \q2 Sɨ onggɨt paemb ke Kon ten b'ogɨl ramnɨkinɨn.’ \m \v 28 Sɨ wɨda re odede yɨpa wɨp nya kaim God ma yɨt b'ɨsaindam. Sɨ onggɨt paemb kon wen wumɨr tamninyɨn da yu God yɨtmɨkis onggɨtyam Tina yɨrkokar yɨtkak Tina obagɨki kesa rɨga wa pɨlwa, ɨ ton ket tutkundenanj.” \v 29 (Awɨr e)\f + \fr 28:29 \ft Nɨnda Grik peband da [Ɨ Polɨmna onggɨtyam yɨt seg ke, re Ju rɨgap yiwateno, towa wɨngɨrɨnd ma sobijog soro kɨma na ukoi yɨt b'ugwatena wuwenonj.]\f* \p \v 30 Ɨ Pol re nɨmog kupka kemag kɨma na yɨbnenenonj yɨpa wulkɨp kɨma ingaena metɨnd. Ɨ ton ket simesime amneneninonj komkesa rɨga yepiya re tin yɨr ongongɨm yopeneno. \v 31 Ɨ Pol ket God ma pumb tungg gatab yɨt towa pɨtapɨta amnenenainonj, dɨde Yonggyam Yesu Kerisom gatab yɨtkak moga kesa danda kɨma auyaeneninonj. Ajɨ makwa yɨpa rɨgat tin ogoka yiyenonj.