\id 2CO - Wipi NT -Papua New Guinea 2001 (web -2013) \h 2Korinto \toc1 Polɨmna Ɨrɨki Nɨmogɨm Korinto Sosim pɨlwa Leta \toc2 Nɨmogɨm Korinto Leta \toc3 2Kor \mt1 Nɨmogɨm Korinto Leta \mt2 Polɨmna Ɨrɨki Nɨmogɨm Korinto Sosim pɨlwa Leta \imt1 Isɨpkita Yɨtkak \ip Onggɨtyam Nɨmogɨm Korinto Leta ɨrɨka rɨga re Polte. Ɨ ton ma jog mobi kak kena yɨrɨkonj tina naskanyam leta ɨrɨki kak ke. \ip Rɨna re jɨ bu b'iyena mɨle ɨ nɨnda bebɨg esɨpkeninonj Naskanyam Korinto Leta wɨngɨrɨnd, maka seg aukɨto ajɨ omanda wekenonj onggɨt Korinto sosi wɨngɨrɨnd. Pol kea mukupmukup menon yokatonj Korinto sosi wa, ajɨ kea ton kwa wanakana ewaikitonj, mop nokɨp nɨnda rɨgap onggɨt sosind b'ɨsaito nony b'engendam o Polɨnd ɨmɨnjog ke okatam da ton re yɨpa ɨmɨnjog ɨtmɨkitijog rɨga e. \ip Yɨmta kena Pol ɨtendonj Makedoniya wa, ajɨ naska ton ma sobijog sam na awonj re Tito b'ogɨl yɨt itiyawonj odedemb da rɨga Korinto sosind re kea yɨr angto towaina bebɨg dɨde towaina negɨr mɨle. Sɨ ton singi na ket nony b'engendam. Sɨ onggɨt wɨn natemb ket Pol nɨmogɨm leta yɨrɨkonj Korinto sosim pɨlwa. \ip Sɨ onggɨt letand naskajog gasa yisɨpkis re Polɨmna ukoijog gar sam dɨde sɨteket yɨt gatab e, nokɨp re ton utkundonj da Korinto sosi rɨgap kea kear yɨt endento towaina negɨr mɨle gatab ɨ dɨde ton ket wɨmena wuweny re Godɨmna yɨt rɨrɨr nasim. Ɨ nɨmogɨm gasa yisɨpkis re Polɨmna tilenggyam b'ɨrmeka gatab e. Nɨnda b'anygɨnena ouyaena rɨgap Polɨnd negɨr yɨt ke yomneno da Pol re yɨpa b'anygɨnena ɨtmɨkitijog rɨga e. Sɨ Pol tilenggyam b'ɨrmekonj onggɨtyam towaina b'anygɨnena yɨt gatab. \c 1 \s1 Simesime Yɨtkak \p \v 1 Simesime! Kon Pol ten. Ɨ God naska nata kea singi yoramitonj kor pɨlwa Keriso Yesumna ɨtmɨkitijog rɨga awowɨm. Sɨ yu kon ɨta onggɨtyam ɨtmɨkitijog rɨga wɨko omnɨka yiyenyɨn wanɨm. A sɨ kon dɨde gar ke utkunda yɨnggan Timote, sɨn ɨtemb peba ɨrɨkaya ra Godɨmna sosim pɨlwa e rɨnte re yɨbɨm Korinto taunɨnd, ɨ dɨde komkesa yɨna rɨga wa pɨlwa e yepim re wekeny Akaya eriya nata. \v 2 Sɨ wurar dɨde ngɨmbla wɨn kɨma mera B'u Godɨm pɨlke dɨde Yonggyam Yesu Kerisom pɨlke. \s1 Polɨmna Sɨteket Yɨtkak Godɨm pɨlwa \p \v 3 Komkesa esourena Godɨm pɨlwa. Ton re mera Yonggyam Yesu Kerisom B'u e, ɨ komkesa kearɨm God e, ɨ dɨde Ton re komkesa b'ogɨlɨm b'ugowa God e. \v 4 Sɨ re sɨn komkesa b'ɨdgotnena akatenentondam, God kea sɨn b'obogɨl ugowa niyeneninonj. Nokɨm da ɨdenat onggɨtyam b'ogɨl ugowa mɨle ke sɨdaka kwa danda okatenyu rɨga b'obogɨl ugowam yepim re komkesa b'engabenga b'ɨdgotnenand wekeny. Sɨ sɨn rɨrɨr im rɨga b'obogɨl ugowam onggɨtyam yɨpaina b'ogɨl ugowa mɨle ke rɨna re sɨn akatenentondam Godɨm pɨlke. \v 5 Mop nokɨp re sɨn Kerisond yɨmta undoka yiyenonda, sɨn ma sobijog na odede wɨp b'ɨdgotnena akatenentondam rɨja na re Keriso b'ɨdgotnena akateninonj. Sɨ ɨngkenaemb jɨ sɨn odede ukoijog Godɨmna b'ogɨl ugowa mɨle daka yokatenenonda. \v 6 Sɨ rada sɨn b'ɨdgotnena okatenyu, ɨngkaemb wɨdaka b'ogɨl ugowa mɨle dɨde yɨrkokar okatam mɨle takatenindam. Ɨ rada sɨn b'ogɨl ugowa mɨle okatenyu, sɨ ɨngkaemb ket wɨdaka b'ogɨl ugowa mɨle okatenya. Sɨ onggɨtyam sowaina okateni mɨle ke wɨdaka Godɨm pɨlke danda okatenya mɨmkam ke wɨmenam odede wɨp waina b'ɨdgotnena wɨngɨrɨnd rɨja na re sɨn b'ɨdgotnena yokatenonda Kerisond yɨmta undokand. \v 7 Sɨ sɨn wa gatab warɨm b'ogɨl ɨsma yɨr yungau re ɨmnɨnena kesa e. Nokɨp sɨn wumɨr im da wɨdaka onggɨtyam Kerisomna b'ɨdgotnena yingg ɨta yokatenya sɨn kɨma yɨpand, sɨ wɨn ɨta b'ogɨl ugowa mɨle yingg daka yokatenya rɨja e re sɨn yokatenyu. \p \v 8 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Sɨn ma singi im da wɨn wumɨr kesa tekenyɨt sowaina b'ɨdgotnena gatab rɨna re aukenento Asiya eriya wɨngɨrɨnd. Sɨ sɨn ma sobijog na bebɨg yokatenonda. Ɨ sɨn ma rɨrɨr na aukenentondam sowaina danda ke onggɨtyam sowa pɨlɨnd auki b'ɨdgotnena wɨp owarkitam. Ajɨ ma odede nena na, ajɨ daka sɨn makwa ngai rɨrɨr na odede nony menamena omnɨkam da sɨn opima yilo tekenyɨn. \v 9 Sɨ onggɨt penaemb sɨn kea sowaina garɨnd ɨmɨnjogɨm yomnenenonda da sowaina uj re momtakɨp e auka ik. Ajɨ nangga pena onggɨtyam mɨle aukonj re nok mana da ɨdenat sɨn maka sowalenggyam nony b'ɨtɨjaindam, ajɨ Godɨm pɨlwa nena yama re danda yɨbnau uj rɨga utnɨkam. \v 10 Ɨ God kea onggɨt ujɨmna ukoijog moga kɨma b'ɨdgotnenam pɨlke sɨn nɨtrɨngasinonj, ɨ kwa ɨtrɨngka nitiyeniny. Ɨ kwa sɨn ɨmɨnjog God nena e nony yɨjau da Tonte sɨn ɨtrɨngka nitiyeneniny. Sɨ ɨmɨnjog e Ton opima sɨn ɨtrɨngka nitiyeneniny. \v 11 Ɨ wɨdaka b'ogla sɨn kɨma yɨpand gɨlgɨl wɨko tamnɨkindam sowa gatab yɨr opmita ke. Nokɨm da ɨdenat God sowa b'ogɨl mɨra notgoniny waina jogjog yɨr opmita kɨma, ɨ ɨngkaimemb jogjog rɨgap Godɨnd sɨteket yɨt omnenyi onggɨtyam sowa pɨlɨnd auki b'ogɨl mɨle map. \s1 Pol Tina Ɨsamki Menon Yengendonj \p \v 12 Ɨ sɨn yɨdɨr yɨt utkundenonda da wa wɨngɨrɨnd nɨnda rɨgap sɨn ɨsadrena im niyenanj da, “Ton re b'anygɨnena rɨga im.” Ajɨ ɨtemb jɨ sowaina b'asourena. Sɨ sɨn sowaina kukɨp ke nonykok kaim ɨmɨnjog ɨmjati yɨt pɨtapɨta omnenyu da ra sɨn nanggamog mɨle omnɨka teyenindam onggɨt gowukoyɨnd, sɨn opima sowalenggyam ɨmɨnjog b'agoka wuwenyɨn Godɨmna yɨna mɨle ke dɨde kɨlkesa dɨmdɨmjog mɨle ke. Ajɨ wa pɨlwa re ɨmɨnjog ukoi nony kɨma im odede mɨle omnɨka eyenindam. Sɨ sɨn odede mɨle omnɨka eyenindam re ma rɨgaina gɨm ke multekɨp kaim ajɨ Godɨmna wurar kaim. \v 13 Mop nokɨp sɨn wanɨm ɨnsimemb jɨ ɨrɨka eyenindam nanggamog im re wɨn rɨrɨr im ogenkam dɨde wumɨr okatam. Ajɨ kon gar ke singi en da wɨn onggɨt sowaina mɨle gatab kupkakupka wumɨr okasya dem. \v 14 Wɨn sowaina mɨle gatab sobijog nena im wumɨr aenindam, ajɨ wɨn kea odede wumɨr yokasya da sɨn ra wanɨm esourena rɨga im taukindam dem, ɨ odede yɨpa wɨp nya ke wɨdaka ra sowanɨm b'asourena rɨga im taukindam dem Godɨm wɨpɨnd ra mera Yonggyam Yesumna ɨtenda bibɨr ik dem. \p \v 15 Sɨ kon opima onggɨtyam yɨt ɨmɨnjog ke amneninyɨn. Sɨ onggɨt penaemb kon tɨrɨr yomnond naska wa pɨlwa menonɨm, nokɨm da ɨdenat kon b'usaya nɨmogɨm wen tadarinyɨn dem wen sam okawam. Ɨ ɨngkaemb wɨn nɨmogpyam wurar okasya dem Godɨm pɨlke. \v 16 Sɨ kon ɨja naemb jɨ yɨsamkond da kon netken dem Makedoniya wa ɨ nyatnyata im wen tadarinyɨn dem, ɨ kwa kon b'usaya wa pɨlwa netken dem Makedoniya ke. Ɨ dɨde ra wɨn yɨm notkaenya dem nyawɨnd ingaena gasa ke, sɨ kon ket neken dem Yuda eriya wa. \v 17 Sɨ nɨnda rɨgap onggɨtyam koina ɨsamki gatab endenanj da ɨtemb re ɨsanikesa e, dɨde ma ɨmɨnjog nony kɨma e. Sɨ rɨngma, re kon onggɨt menon gatab yɨsamkond, rɨka kon ɨsanikesa na yomnɨkond? Ɨ rɨka kon gɨm ke gowukoi rɨgaina mɨle rɨrɨr nat ɨsamka yiyenond, nokɨm da ɨdenat kon ɨmjatenyɨn gɨm nena ke da “Owɨ, owɨ,” dɨde kwa daka ɨmɨnjog gar ke ɨmjatenyɨn ra “Nayɨ, nayɨ”? \v 18 Ajɨ God re ɨmɨnjog nony ɨjai God e, sɨ rɨna re sɨn wa usekautondam re ma odede b'anygɨnena mɨle e da gɨm nena ke “owɨ”, dɨde kwa daka gar ke da “nayɨ”. \v 19 Sɨ kon ɨ Sila ɨ dɨde Timote, sɨn kea Godɨmna B'ɨga Yesu Kerisond pɨtapɨta yomnenonda wa wɨngɨrɨnd. Sɨ ɨtemb Keriso re ma odede b'anygɨnena mɨle rɨga na ɨte re da gɨm nena ke ɨmjas da “owɨ”, dɨde kwa daka gar ke da “nayɨ”. Ajɨ Ti pɨlɨnd mɨle re “owɨ” nena e. \v 20 Mop nokɨp komkesa Godɨmna tɨrɨr omni yɨt re Kerisom pɨlnat rɨrɨrkɨp aukɨto, sɨ Tina tɨrɨr omni yɨt re “owɨ” nena im. Sɨ onggɨt mop paemb ra men Godɨnd b'ogɨl ɨnyomarena kɨma esourenyu, sɨ men Godɨm pɨlwa nindenenindam re Kerisomna nyɨ kɨma im da “Ɨmɨnjog”. \v 21 Ɨ ɨtemb re Godte yete re sɨn danda kɨma owɨnka niyeniny yɨpand wɨn kɨma Kerisomna wɨko rɨgam. Sɨ kwa onggɨt Godɨt men nobagɨkinonj Tina wɨko omnɨka mana. \v 22 Ɨ ket Ton kwa mera pɨlɨnd mal youtɨntonj re Tina rɨga mana, dɨde Ton kwa ket meraina garɨnd Yɨnayɨna Wɨngawɨnga nokainonj, nokɨm da ɨdenat Tina tɨrɨr omni yɨt rɨrɨrkɨp taukanj mera pɨlɨnd. \p \v 23 Ɨ kon Godɨnd nyɨ yogenaen kornɨm yɨr ungata rɨgam, nokɨp Ton re wumɨrjog e yɨbɨm koina gar. Sɨ kon maka netkond wa pɨlwa de Korinto taun wa, nokɨp kon ma singi na wen mong tedngainyɨn gar bebɨg omnɨkam, ajɨ nok mana da kon wa gangga takainyɨn walenggyam b'angapam. \v 24 Sɨ sɨn ma singi im wa yonggyam taindam waina gar ke utkunda ke mɨle omnɨkand. Ajɨ sɨn re wɨn kɨma yɨpand wɨkomad im aindam wanɨm sam okatam. Mop nokɨp wɨn kea danda kɨma im owɨnkindam gar ke utkunda mɨlend. \c 2 \pc \v 1 Ɨ kwa mop nokɨp kon kor nony mana danda kɨma odede tɨrɨr yomnond da ra kon yɨmta ke netken dem wa pɨlwa, makwa b'usaya gar bebɨg kɨma e dem. \v 2 Mop nokɨp rako kon netkond wa pɨlwa dɨde ket wen gar bebɨgɨm amninond, sɨ wɨn re keakoa gar bebɨg nat wekenot. Sɨ yet rako ket ken samɨm nomnonj? \v 3 Sɨ nok penaemb jɨ kon yɨpa peba yɨrɨkond wa pɨlwa, nokɨm da ra kon netken wa pɨlwa, ɨdenat kon maka gar bebɨg okatenyɨn towa pɨlke yepim ra ken b'ogla samɨm notɨnenyi. Ɨ kon ɨmɨnjog ke yokatenond da ra kon sam taen, sɨ ɨngkaimemb wɨdaka kwa sam okatenya. \v 4 Ɨ re kon ɨtemb peba yɨrɨkond, kon re ma sobijog b'ɨdgotnena kɨma na dɨde gar kopa kɨma na nɨbnond. Sɨ kon ma sobijog yɨrekɨp kɨma na wa peba erɨkawond. Ajɨ kon wa erɨkawond re ma nok mana da wɨn gar bebɨg okasya, ajɨ nok mana da wɨn wumɨr okasya koina singi b'iyena mɨle rɨja im kon ukoijog wen singi eyeninyɨn. \s1 Negɨr Mɨle Rɨgaina Negɨr Awɨr Omnam B'ingawa Yɨt \p \v 5 Sɨ yet re wa wɨngɨrɨnd rɨga gar bebɨgɨm amninonj, ton ma kena gar bebɨgɨm nomnonj, ajɨ wa wɨngɨrɨnd nɨnda rɨga na gar bebɨgɨm amninonj. Sɨ kon ra ɨmɨnjogjog e nitinjɨn da ton re wena komkesa gar bebɨgɨm amninonj. \v 6 Ɨ rɨna re wa wɨngɨrɨnd jogjog rɨgap yɨpand onggɨt rɨgand bebɨgɨnd oramitena yiyenonda, sɨ ɨtemb re kea tinɨm rɨrɨrkɨpjog e. Sɨ wɨn omanda ket seg taindam. \v 7 Ajɨ yu wɨn b'ogla tina negɨr mɨle awɨr omnaindam dɨde ket b'obogɨl ugoya. Nokɨm da ɨdenat ton maka pɨnjog onggɨt gar kopand ɨbneneny dɨde ɨdenat onggɨt gar kopat maka tin kupkakupka negɨr omɨny. \v 8 Sɨ onggɨt paemb kon wen tugoinyɨn da wɨn sosi rɨgap b'ogla ɨmjasya b'ogɨl nya ke ti pɨlɨnd singi b'iyena mɨle omnɨkam. \v 9 Sɨ nok paemb jɨ kon odede yɨrɨken da ɨdenat kon ɨmɨnjog wumɨr taen wa gatab da rɨka wɨn opima komkesa koina b'ingawa yɨtkak yɨmta undoka eyenindam. \v 10 Sɨ ra wɨn tina negɨr mɨle awɨr tamnindam, kodaka kwa opima tina negɨr mɨle awɨr tamninyɨn. Ɨ ra kon nanggamog negɨr mɨle awɨr tamnɨkinyɨn, sɨ kon negɨr mɨle awɨr amnɨkinyɨn re komkesa wanɨm b'ogɨl onyita ma Kerisom wɨpɨnd. \v 11 Nokɨm da ɨdenat men maka Satanam gangga okau men negɨr nya wa wɨp omnenam. Mop nokɨp men wumɨrjog im wekenyɨn tina komkesa b'anygɨnena nya rɨngkaim re ton men ɨsamka niyeneniny negɨr omnɨkam. \s1 Keriso re Yɨrkokar Okawam Ngɨrangngɨrang Gasa e \p \v 12 Sɨ kon opendond Trowa taun wa re Kerisomna b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnena mana. Ɨ ademb de Yonggyam kea mora nɨpangendawonj kornɨm onggɨtyam wɨko omnɨkam. \v 13 Ajɨ kon maike de koina gar ke utkunda yɨnggan Titond yodarond, sɨ odedep kon maike gar ngɨmbla awond. Ajɨ ademb de ket Trowa taunɨnd kon sosi rɨga wɨdaemb yɨt nena na amninond dɨde ket nekond Makedoniya eriya wa. \p \v 14 Sɨ men mera Godɨnd sɨteket yɨt yamnu. Mop nokɨp Tonɨt mera Kerisond yɨtmɨkitonj komkesa geja rɨga gou wa omnenam, ɨ Tonte men wɨp omnena niyeniny onggɨtyam Kerisomna geja rɨga gou wa omni mɨle wa. Ɨ dɨde Ton kwa men nɨtmɨkeneniny komkesa gatab wa Tina b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt warabag omnɨkam, ɨ komkesa rɨgap onggɨtyam yɨt utkundena wuweny re odede im rɨngmim re rɨgap b'ogɨl ngɨrangngɨrang gasa utkundenenanj. \v 15 Mop nokɨp men re kea Godɨm pɨlwa oramiti rɨga im dɨde men re Kerisomna ngɨrangngɨrang gasa im wekenyɨn yɨrkokar okati rɨga wa wɨngɨrɨnd dɨde b'edamkuri rɨga wa wɨngɨrɨnd. \v 16 Sɨ men b'edamkuri rɨga wa pɨlwa uj ma ngɨrang im aindam rɨnte ra ten ujɨm tamniny. Ajɨ daka men yɨrkokar okati rɨga wa pɨlwa yɨrkokarɨm ngɨrang im aindam rɨnte ra ten dadal ngɨrpu kesa yɨrkokarɨm tamniny. Sɨ yete rɨrɨrkɨpjog rɨga onggɨtyam wɨko omnɨkam? \v 17 Sɨ sɨnsim onggɨtyam ɨmɨnjog Kerisomna wɨko rɨga. Mop nokɨp sɨn ma odede jogjog rɨga pɨla im yepim re wulkɨp oraka singind God ma yɨtkak wɨko yiyenyi, ajɨ sɨn ɨmɨnjog gar kae onggɨtyam wɨko omnɨka yiyenyu. Ɨ kwa sɨn God ma yɨtkak pɨtapɨta amnenenindam re Ti pɨlke okati yɨtkak rɨrɨr nasim ɨ Ti wɨpjog nasim ɨ dɨde Kerisomna danda kɨma im. \c 3 \s1 Godɨmna Sisɨl Outɨnti Tɨrɨr Omnijog Yɨtkakɨmna Wɨko Rɨga Pol \p \v 1 Sɨ nɨnda rɨgap sowanɨm negɨr yɨt apurenenanj da sɨn nɨnda sosi wa wuwenyɨn re sowanɨm ongwata peba kesa im. Sɨ rɨngma, ma sɨn b'usaya sowalenggyam sowaina danda im pɨtapɨta tamnenenindam sɨn ongwatam? Sɨ rɨngma, rɨka sɨn singi aindam re nɨnda rɨga pɨla im yepim re towanɨm ongwata peba eyenanj wa pɨlwa o wa pɨlke emdanj towaina danda pɨtapɨta omnenam? \v 2 Sɨ wɨn walenggyam re sowanɨm ongwata peba im, dɨde ɨtemb ongwata peba ɨrɨki yɨbɨm re sowaina gar nate. Sɨ komkesa sosi rɨga re wumɨr im dɨde ɨta ogenka yiyenyi. \v 3 Ɨ sɨn wa wɨngɨrɨnd yotomonda Yesum gatab b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnenam, ɨ ɨdenatemb ket Yesu waina garɨnd peba erɨkinonj ngɨrpu komkesa sosip kea pɨtakɨpɨnd wumɨr auka wuweny wa gatab. Ɨ wɨn re ma pen ke ɨrɨki peba im, ajɨ yilo wɨmena Godɨmna Wɨngawɨnga ke ɨrɨki peba im. Ɨ kwa wɨn re ma gɨmopagpagɨnd ɨrɨki peba im odede rɨngma na re God gog yɨt erɨkinonj gɨmopagpagɨnd Mosem okawam. Ajɨ wɨn re gar kuwarɨnd ɨrɨki peba im. \p \v 4 Sɨ sɨn Kerisom pɨlkaim onggɨtyam yɨtkak kupkakupka ɨmɨnjog wumɨr akatenindam Godɨm wɨpɨnd. \v 5 Ɨ kon ma nok ma nindenyɨn da sɨn sowalenggyam rɨrɨrkɨpjog rɨga mim b'agenaindam sowaina danda ke onggɨtyam wɨko omnɨkam. Ajɨ sɨn danda yokatenyu onggɨtyam wɨko rɨrɨrkɨpjog omnɨkam re Godɨm pɨlkae. \v 6 Ɨ Godɨt sɨn rɨrɨrkɨpjog rɨga nomninonj sisɨl outɨnti tɨrɨr omnijog yɨtkakɨmna wɨko rɨgam. Ɨ ɨtemb yɨtkak re ma ɨrɨki gog yɨt kae, ajɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨngamna e. Mop nokɨp ɨrɨki gog yɨtɨt rɨga im uj andrɨkiny, ajɨ daka Yɨnayɨna Wɨngawɨngat rɨga wa yɨrkokar im agoniny. \p \v 7 Ɨ gog yɨt re gɨmopagpag nat ɨrɨki wekenonj dɨde gog yɨtɨmna wɨko re rɨga ujɨm oramita ma. Ajɨ onggɨtyam gog yɨtɨm tida kea b'ogɨl ɨnyomarena yɨbnawonj. Sɨ Mosemna wɨpkak re onggɨt b'ogɨl ɨnyomarena kɨma na yɨbnonj rɨnte ra b'eteomneny. Sɨ onggɨt penaemb Israel rɨgap makwa rɨrɨr na dɨmdɨm tina wɨpkak yɨrɨk unjomkenam. \v 8 Sɨ rɨngma, ma Yɨnayɨna Wɨngawɨngam wɨko re ukoijog b'ogɨl ɨnyomarena kɨma e? \v 9 Sɨ rada gog yɨtɨmna rɨga negɨr ma b'ɨsagɨka wɨko re b'ogɨl ɨnyomarena kɨma na yɨbnonj, sɨ b'ogla negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨlemna wɨko ra ukoijog b'ogɨl ɨnyomarena kɨma e ɨbɨm. \v 10 Mop nokɨp gog yɨt re b'ogɨl ɨnyomarena kɨma na yɨbnenonj, ajɨ re onggɨt sisɨl outɨnti tɨrɨr omnijog yɨtkakɨmna ukoijog b'ogɨl ɨnyomarena pɨta awonj, sɨ ɨdenatemb onggɨtyam gog yɨtɨmna b'ogɨl ɨnyomarena re kea b'eomnenonj. \v 11 Mop nokɨp onggɨtyam b'eomnenam gog yɨt ikonj re b'ogɨl ɨnyomarena kɨma na, ajɨ tidaka onggɨtyam ngɨrpu kesa wɨmenam yɨtkakɨm re ukoijog e b'ogɨl ɨnyomarena yɨbnau. \p \v 12 Sɨ onggɨt paemb sɨn onggɨt sisɨl tɨrɨr omnijog yɨtkakɨm pɨlke warɨm b'ogɨl ɨsma yokatenyu, ɨ ket sɨn moga kesa onggɨtyam gatab pɨtapɨta amnenindam. \v 13 Ɨ sɨn ma odede im ɨt re Mose re dɨde. Sɨ Mose tina wɨpkakɨnd utwangkapu kobɨrgɨm yoramitonj re, nok mana da ɨdenat Israel rɨgap maka dɨmdɨm yɨrɨk unjomkenyi onggɨtyam tina engdeni wɨpkak rɨnte ra b'eteomneny yɨpa wɨnɨnd. \v 14 Ajɨ Israel rɨgaina gar re rogɨlkak im wekeny ngɨrpu yu odede ɨt re utwangkapu kobɨrgɨm oramiti re dɨde. Sɨ rada ton ogenka teyenanj kesam outɨnti tɨrɨr omnijog yɨtkak, ton ma opima nony taukenenanj. Nokɨp towaina utwangkapu kobɨrgɨm re ɨndaima towa pɨlɨnd otogɨki kesa wekeny. Sɨ onggɨtyam utwangkapu kobɨrgɨm ɨdenata totokenj, ra rɨgap Kerisond gar ke utkunda ke okasi. \v 15 Sɨ ngɨrpu yu rɨdenat ra rɨgap Mosemna gog yɨt tagenkanj, towaina gar re utwangkapu kobɨrgɨm ke ɨkangɨndi im wekeny. Sɨ onggɨt paemb ton ma opima onggɨt gog yɨt gatab nony aukenenanj. \v 16 Ajɨ rɨdenat ra ton tengenj Yonggyamɨm pɨlwa, onggɨtyam utwangkapu kobɨrgɨm ɨta totokenj. Sɨ ɨndamaemb ket nony auka ikeny. \v 17 Ɨ daka Yonggyam re Wɨngawɨnga e yɨbɨm, sɨ rokate ra onggɨtyam Yonggyamɨmna Wɨngawɨnga ɨbɨm, toda ɨta dɨkɨnd b'ɨtrari mɨle. \v 18 Sɨ men komkesa re onggɨtyam wɨpkak utwangkapu kobɨrgɨm otogɨki im wekenyɨn. Sɨ men Yonggyamɨmna b'ogɨl ɨnyomarena pɨta wa yomnenyu dɨde ket Tonsim men netɨngkiny Tina wɨpkak pɨla. Sɨ Yonggyamɨmna Wɨngawɨngat ɨta ket mera pɨlɨnd onggɨtyam Kerisomna b'ogɨl ɨnyomarena oikɨndena iyeny. \c 4 \s1 B'ogɨljog Gasa Pam ke Omnɨki Dɨsikakɨnd \p \v 1 Ɨ God kea sɨn kear nomninonj, sɨ ɨngkaimemb sɨn onggɨtyam Kerisomna wɨko omnɨka eyenindam. Sɨ onggɨt paemb sɨn ma opima danda kesa ainindam onggɨt wɨko omnɨka wɨngɨrɨnd. \v 2 Ajɨ sɨn erarkɨtondam komkesa ɨngar kɨma wɨgawɨga mɨle, ɨ sɨn ma opima engaenenindam rabem b'amnena mɨle, ɨ dɨde sɨn kwa ma opima God ma yɨtkak askamkenenindam. Ajɨ sɨn ɨnta ɨmɨnjog yɨtkak nena rɨga wa pɨlwa pɨtapɨta amnenenindam. Sɨ komkesa rɨga wumɨr im onggɨtyam sowaina mɨle gatab rɨnsim re sɨn dɨmdɨmjog amnɨkenenindam Godɨm wɨpɨnd. Ɨ daka towaina kukɨp ke nonykokɨp kwa yɨpand gɨlgɨl emjatenanj onggɨtyam sowa gatab. \v 3 Ɨ sɨn God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt e pɨtapɨta yomnenyu. Ajɨ rada onggɨtyam yɨt nony auki kesa utwangki e yɨbɨm, sɨ ɨtemb nony auki kesa utwangki mɨle re towanɨm nena ma yepiya ra negɨr okasi. \v 4 Ɨ onggɨt gowukoyɨmna god, Satanate gar ke utkunda kesa rɨgaina gar dumdum omnɨka eyeniny, nokɨm da ɨdenat ton maka God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨtɨmna ngaya yɨr ongong iyenyi. Sɨ onggɨt b'ogɨl ɨnyomarenamna b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt re Kerisom pɨlkae yete re Godɨmna wɨpkak e yɨbɨm. \v 5 Mop nokɨp sɨn ma sowainajog gatab im pɨtapɨta amnenindam, ajɨ sɨn pɨtapɨta yomnenyu da Yesu Keriso re Yonggyam e dɨde kwa da sɨn sowalenggyam re waina wɨko rɨga pɨla im wanɨm bebɨg kɨma wɨko omnɨka eyenindam Yesu map. \v 6 Ɨ God naska yindonj da, “Ngaya b'ogla b'anyoraten sɨbɨb bora ke!” Sɨ onggɨt Godtemb meraina garɨnd ngaya enyorka eyeniny wumɨr okatenam Tina b'ogɨl ɨnyomarena gatab. Ɨ ɨtemb ngaya re Yesu Kerisomna wɨpkak nate yɨbɨm. \p \v 7 Sɨ sɨn kea onggɨtyam b'ogɨljog gasa yokatonda, ajɨ sɨn ɨtemb b'ogɨljog gasa owama yiyenyu re pam ke omnɨki dɨsikak pɨla ɨsambɨka kɨma jɨ nate. Nokɨm da ɨdenat sɨn ongwasu da ɨtemb b'ogɨljog gasa owamam ukoijog danda ikonj re Godɨm pɨlkena ajɨ ma sowa pɨlkena. \v 8 Sɨ sɨn komkesa gatab ke bebɨg kaim ɨwatɨnti wekenyɨn, ajɨ maike kwa onggɨtyam bebɨgɨp rɨrɨr na sɨn gou wa omnenam nomnento. Ɨ sɨn nonysɨpsɨp map makwa wumɨr na wekenond rɨja im mɨle omnɨka eyenindam, ajɨ sɨn maike kwa danda kesa aukɨtondam. \v 9 Ɨ sɨn negɨr ma b'ɨdgotnena yokatenenyu, ajɨ God maike kwa nɨrareninonj. Ɨ rɨgap sɨn ipowa niyenenanj gou wa omnenam, ajɨ sɨn maike kwa negɨr yokatonda. \v 10 Sɨ ita wɨnɨnd sɨn ma sobijog im b'ɨdgotnena akatenenindam sowaina jɨwɨnd, sɨ odede nya kaemb sɨn Yesumna uj yingg yokatenenyu. Nokɨm da ɨdenat Godɨmna dandat Yesumna yilo yɨrkokar daka kwa pɨta omnena iyeny sowaina jɨwɨnd. \v 11 Ɨ sɨn re yilo im wɨmena wuwenyɨn, ajɨ ita wɨnɨnd sɨn uj okatenam bebɨg im wɨp awarkenenindam Yesu map. Nokɨm da ɨdenat Godɨmna dandat Yesumna yilo yɨrkokar daka kwa pɨta omnena iyeny sowaina jɨwɨnd rɨnsim ra uj taukanj. \v 12 Ɨ sɨn wanɨm yɨrkokar yɨtkak pɨtapɨta yomnenenyu re odede bebɨg kɨma im. Sɨ onggɨt paemb ujɨt wɨko omnɨka yiyeny sowa pɨlɨnd, ajɨ onggɨtyam sowaina uj ɨsma kaemb yilo yɨrkokarɨt wɨko omnɨka yiyeny wa pɨlɨnd. \v 13 Ɨ yɨna peband ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da, “Kon Godɨnd gar ke utkunda ke yokatond, sɨ onggɨt penaemb kon yɨtnono aenond.” Ɨ sɨda odede yɨpa wɨp gar ke utkunda kɨma im wekenyɨn. Sɨ sɨn Godɨnd gar ke utkunda ke yokasu, sɨ onggɨt paemb sɨn yɨtnono aenindam. \v 14 Ɨ men wumɨr im da God yet re Yonggyam Kerisond yutnyitonj, Ton ɨta kwa men nutnɨkiny dem Yesu kɨma yɨpand awowɨm, dɨde kwa sɨn wɨn kɨma yɨpand Ti wɨpɨnd notowɨnkiny dem yɨpand sam okatenam. \v 15 Mop nokɨp sɨn wanɨm b'ogɨl mim onggɨtyam komkesa b'ɨdgotnena akatenenindam, nokɨm da ɨdenat Godɨmna wurar ukoi kana b'usmurena ikeny jogjog rɨga wa pɨlwa, ɨ ɨngkaimemb b'ogɨl ɨnyomarena kɨma sɨteket yɨt ukoi kana b'usmurena tuweny Godɨm pɨlwa. \p \v 16 Sɨ onggɨt paemb sɨn ma opima danda kesa aukenenindam. Ajɨ nangga ma jɨ rada sowaina gɨm ke jɨ re pɨl im ɨtrɨngka wuweny b'ɨdgotnena map, ajɨ sowaina kukɨpɨp re sisɨl danda im okatena eyenenanj bibɨr weanjweanj. \v 17 Mop nokɨp onggɨtyam sowaina b'ɨdgotnena re yiyoyoi im dɨde sobijog im, ajɨ sɨn onggɨtyam b'ɨdgotnena ke ngɨrpu kesa b'ogɨl ɨnyomarena e okasu dem. Sɨ onggɨtyam b'ɨdgotnena re yiyoyoi e dɨde sobijog e, ajɨ onggɨtyam b'ogɨl ɨnyomarena re ngɨrpu kesa e dɨde ukoijog e dem. \v 18 Sɨ sɨn ma opima kɨnyɨr ainindam onggɨtyam gasam rɨnsim re yɨr ongong eyenindam, ajɨ onggɨt gasa mim rɨnsim re maka yɨr ongong eyenindam. Mop nokɨp opimemb yɨr ongong gasa re yiyoyoi im ajɨ onggɨtyam yɨr ongong kesa gasa re ngɨrpu kesa im. \c 5 \s1 Sisɨl Jɨ Pumb Tunggɨnd \p \v 1 Mop nokɨp men wumɨr im da meraina gowukoi jɨ re plaimet pɨla im, sɨ ra onggɨtyam meraina gowukoi jɨ uj taukanj odede im rɨngma ra plaimet tosmulis, sɨ men Godɨm pɨlke sisɨl jɨ im takasindam dadal ngɨrpu kesa wɨmenam pumb tunggɨnd. Ɨ opimemb sisɨl jɨ ra ma rɨgaina yɨm ke orangi met pɨla im dem. \v 2 Sɨ men onggɨt gowukoi jɨ ke wɨmena wɨngɨrɨnd ma sobijog nony pumbpumb im wekenyɨn, sɨ sɨn ukoi singi im ainindam da sɨn wanakana im pumb tunggɨnd sisɨl jɨ taukindam kobɨrgɨm b'ikoka re dɨde. \v 3 Sɨ men odede sisɨl jɨ im b'itkokindam dem, ɨ ɨdenatemb meraina wɨngawɨnga jɨ kɨma taukanj dem pumb tunggɨnd wɨmenam. \v 4 Ɨ men onggɨt gowukoi jɨ ke bebɨg kɨma wɨmena wɨngɨrɨnd ma sobijog gar kopa kɨma im wekenyɨn. Sɨ onggɨt paemb men singi ainindam re ma onggɨt gowukoi jɨ otogɨka mim ajɨ sisɨl jɨ b'ikoka mim. Nokɨm da ɨdenat onggɨtyam ujɨmna jɨ tengendanj sisɨl jɨ wa ngɨrpu kesa yɨrkokar wɨmenam. \v 5 Sɨ God kea onggɨtyam sisɨl jɨ awowɨm nya yongonjenonj meranɨm dadal ngɨrpu kesa yɨrkokar wɨmenam de pumb tungg wa, ɨ Ton ket mera Yɨnayɨna Wɨngawɨnga nokainonj, nokɨm da ɨdenat onggɨtyam Tina ongonjeni mɨle rɨrɨrkɨp tainy mera pɨlɨnd. \p \v 6 Sɨ onggɨt paemb men ɨmɨnjog nony ɨjawa kɨma gar sam aukenenindam. Ajɨ men wumɨr im wekenyɨn da opi re men onggɨt gowukoi jɨ kɨma wɨmena wuwenyɨn, men ma opima Yonggyam kɨma wɨpwɨp aena wuwenyɨn onggɨt jɨ ke. \v 7 Sɨ men wɨmena wuwenyɨn re gar ke utkunda kaim, ajɨ ma ɨngkaim nangga im re men yɨr ongong eyenindam. \v 8 Ɨ men ɨmɨnjog nony ɨjawa kɨma im wekenyɨn, ajɨ daka men nony menamena amnɨkenenindam da ɨtemb re b'ogɨljog e meranɨm onggɨtyam gowukoi ɨraram dɨde ket wɨmenam Yonggyam kɨma de pumb tunggɨnd. \v 9 Sɨ onggɨt paemb men gar singi kɨma nony nɨsonggaeneniny Yonggyamɨm sam okaena rɨga awowɨm, nangga ma jɨ rada men onggɨt gowukoyɨnd tekenyɨn o rada demb de tekenyɨn pumb tungg wa. \v 10 Mop nokɨp men komkesa opima towɨnkindam dem Kerisomna b'ɨsagɨkapu pɨpmet wɨpɨnd. Nokɨm da ɨdenat men yɨpayɨpa rɨgap mɨra imda teyenindam dem meraina jɨ ke wɨko omnɨka rɨrɨrrɨnd b'ogɨl mɨra o mɨnda negɨr mɨra. \s1 Rɨgarɨga Omnenam Wɨko Rɨga \p \v 11 Sɨ onggɨt paemb sɨn onggɨtyam Kerisomna b'ɨsagɨka gatab ukoijog moga yuwadenenyu dɨde rɨga danda kɨma ɨl ongka eyenindam Kerisond moga uwadam. Sɨ God opima pɨtakɨpɨnd sɨn yɨr nongeneniny rɨja im re sɨn ɨmɨnjog dɨmdɨm wɨko omnɨka yiyenyu. Ajɨ daka kon kwa gar ke singi aenyɨn da wɨn b'ogla pɨtakɨpɨnd wumɨr okasya onggɨtyam kor gatab waina kukɨpɨnd nonykok ke ɨmjatena kɨma. \v 12 Sɨ ma nok mim wa erɨkaindam da wɨn sɨn b'usaya notɨngwasindam, ajɨ nok ma da sɨn wa b'ogɨl gangga takau onggɨtyam sowaina wɨko gatab b'obogɨl wumɨr okatenam. Ɨ ɨngkaimemb wɨn ket b'asourena tuwenyɨt sowa gatab da sɨn ɨmɨnjog dɨmdɨm im gar ke wɨko omnɨka eyenindam. Nokɨm da ɨdenat wɨn ten b'obogɨl mɨra tamnenindam yepim re b'asourena wuweny gɨm ke gasa nenam, ajɨ ma gar ke gasa mim. \v 13 Sɨ onggɨt gɨm gasam b'asourena rɨgap sowa gatab endenanj da sɨn re korɨrkorɨr rɨga im. Sɨ b'ogla, rada ton sɨn nogenairanj korɨrkorɨr rɨga mim, sɨ ɨtemb re Godɨm b'ogɨl ɨnyomarena okawam e. Ɨ rada kwa ton sɨn nogenairanj b'ogɨl nony menamena rɨga mim, sɨ ɨtemb re wanɨm b'ogɨlɨm e. \v 14 Mop nokɨp Kerisomna singi b'iyena mɨlete sɨn danda kɨma ningaeneniny ɨmɨnjog dɨmdɨm mɨle omnɨkam. Nokɨp sɨn wumɨr im onggɨt gatab ɨt re da yɨpaina rɨga Yesu Keriso re kea uj awonj komkesa rɨga map, sɨ sɨn ɨmɨnjog ke yokatenyu da sowaina komkesa gɨm ke gowukoi rɨga re kea uj aukɨto Tina uj kɨma yɨpand. \v 15 Ɨ Keriso kea komkesa rɨga map uj awonj, nokɨm da ɨdenat Ti pɨlke yɨrkokar okati rɨga maka ket wɨmena tuweny towaina singind, ajɨ Tinɨm nenam yet re towanɨm map uj awonj dɨde utnyitonj uj ke. \p \v 16 Sɨ onggɨt paemb sɨn otade ke makwa ɨta yɨna rɨga yɨr iyenyu gɨm ke gowukoi rɨgaina nonyɨk b'amdena ke. Nangga ma jɨ rada sɨn naskand kea Kerisom gatab yɨr yiyenenonda gɨm ke gowukoi rɨgaina nonyɨk b'amdena ke, ajɨ yu sɨn makwa opima ket odede ainindam. \v 17 Sɨ onggɨt paemb yet ra Kerisond gar ke utkunda ke okas, ton re kea sisɨl otobarki rɨga e ainy. Sɨ tina kesam gɨm ke gowukoi rɨga re kea b'eomneny, dɨde ket sisɨl yɨrkokar kɨma rɨga e ainy. \v 18 Ɨ opimemb komkesa mɨle re Godɨm pɨlkaim. Sɨ God kea Kerisond wul b'agbagɨnd yoramitonj ɨ ɨngkenaemb ket Ton Tilenggyam rɨgarɨga awonj men kɨma, ɨ daka ket mera wɨko nokainonj ɨt re da rɨga iyenam Ti pɨlwa Ton kɨma rɨgarɨga awowɨm. \v 19 Ɨ isɨpkita ɨja emb jɨ da God kea Kerisom pɨlɨnd yɨbnonj, nokɨm da ɨdenat Ton Tilenggyam gowukoi rɨga kɨma rɨgarɨga tainy. Sɨ Ton maka rɨgaina negɨr mɨle agenkinonj mɨra omnam, ajɨ eomnenainonj Keriso map, ɨ daka ket mera pɨlɨnd onggɨtyam rɨgarɨga omnena yɨtkak yoramitonj ɨt re da rɨga iyenam Ti pɨlwa Ton kɨma rɨgarɨga awowɨm. \v 20 Sɨ onggɨt paemb sɨn re Godɨmna nyɨ kɨma opurena rɨga im Kerisond pɨtapɨta omnenam. Ɨ Godte sɨn ningaeniny danda kɨma rɨga ugowam. Sɨ odede nya kaemb sɨn wen tengaindam Kerisomna nyɨ kɨma da, “Wɨn God kɨma rɨgarɨga aina!” \v 21 Sɨ Keriso re negɨr mɨle kesa rɨga na yɨbnonj, ajɨ God kea meraina negɨr mɨle Ti pɨlɨnd aramisinonj, ɨ ɨngkenaemb Keriso ket negɨr mɨle rɨga awonj ngɨrpu Ton ket onggɨtyam meraina negɨr mɨle eomnenam uj awonj. Nokɨm da ra men Kerisond gar ke utkunda ke okasu, sɨ ɨngkaemb ket men Godɨmna negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ okasu. \c 6 \pc \v 1 Ɨ sɨn re God kɨma yɨpand wɨkomad im, sɨ onggɨt paemb sɨn wen tugoindam da, “Wɨn goro onggɨtyam Godɨmna wurar yɨtkak kɨp kesa gɨm ke okatena!” \v 2 Mop nokɨp God yindeny yɨna peband da, \q1 “Kon utkundond moina yɨr opmita re ɨmɨnjog wɨn nat. \q2 Ɨ Kon men yɨm mokawond re yɨrkokar okatam bibɨr nat.” \m Sɨ yɨr de, yu re ɨmɨnjog onggɨtyam wɨn e ainy onggɨtyam Godɨmna wurar yɨtkak okatam. Ɨ yɨr de, yu re kwa ɨmɨnjog onggɨtyam bibɨr e ainy yɨrkokar okatam. \s1 Polɨmna Bebɨg Okateni gatab Yɨt \p \v 3 Sɨ sɨn ma opima odede mɨle amnɨkenenindam rɨnsim ra yɨpa rɨgand negɨr wa ombombrenam omneny. Sɨ nangga paim sɨn odede yɨr b'ɨpka wuwenyɨn re, nokɨm da ɨdenat maka yɨpa rɨgat onggɨtyam sowaina Godɨm pɨlwa rɨga iyena wɨko b'injawam omneny. \v 4 Ɨ sɨn b'ingaenenindam sowaina komkesa mɨlend sowalenggyam b'angwatam da sɨn re ɨmɨnjog Godɨmna wɨko rɨga im. Sɨ sɨn ɨnsimemb jɨ b'engabenga wɨp bebɨg mɨmkam kɨma wɨp owarkena eyenindam, opi re ukoi b'ɨdgotnena, ɨ ukoi bebɨg kɨma negɨr mɨle, ɨ dɨde gar bebɨg omnɨka mɨle. \v 5 Ɨ kwa sɨn odede mɨle na wɨp owarkena eyentondam sowalenggyam b'angwatam da sɨn re ɨmɨnjog God ma wɨko rɨga im. Sɨ rɨgap koi kɨma nenegɨr kana ipowa niyenento, ɨ sɨbɨbmetɨnd oramka niyenento, ɨ dɨde rɨga bobop soro kɨma geja niyenento. Ajɨ sɨn God ma wɨko omnɨkand wɨram kesa b'asowa wuwenond, ɨ yutunga kesa aukenentondam, ɨ dɨde owoupand wekenenond. \v 6 Ɨ kwa sɨn odede mɨle im omnɨka eyenindam sowalenggyam b'angwatam da sɨn re ɨmɨnjog God ma wɨko rɨga im. Sɨ sɨn kɨlkesa mɨle im omnɨka eyenindam, ɨ God ma yɨt wumɨr okati kɨma im mɨle omnɨka eyenindam, ɨ musɨk wɨmena mɨle omnɨka eyenindam, ɨ wurar mɨle im omnɨka eyenindam, ɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨngamna danda kaim mɨle omnɨka eyenindam, ɨ dɨde ɨmɨnjog singi b'iyena kɨma mɨle im omnɨka eyenindam. \v 7 Ɨ sɨn kwa ɨmɨnjog God ma yɨtkak nena im pɨtapɨta omnena eyenindam, sɨ Godɨmna dandate wɨko omnɨka yiyeny sowa pɨlɨnd. Ɨ sɨn negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle im omnɨka eyenindam. Sɨ onggɨt mɨletemb sɨn b'ɨrmekam nomneniny dɨde ten ejgatenam nomneniny yepim re sɨn b'engabenga nya ke negɨr omnɨka niyenenanj. \v 8 Ɨ sowaina wɨko wɨngɨrɨnd, nɨndap sɨn esourena im niyenenanj, ajɨ daka nɨndap re ɨsnawa kesa ɨngar mim nomnɨkenenanj. Ɨ nɨndap re nenegɨr kana im sɨn nɨjongkenenanj, ajɨ daka nɨndap re b'obogɨl kana im sɨn nusenenanj. Ɨ kwa nɨnda rɨgap sɨn usenena niyenenanj da sɨn re b'anygɨnena rɨga im, ajɨ sɨn apurenindam re ɨmɨnjog yɨtkak nena im. \v 9 Ɨ nɨnda rɨgap sɨn usenena niyenenanj da sɨn re ma ongwati rɨga im, ajɨ sɨn re ɨmɨnjog ongwati rɨga im. Ɨ rɨgap sɨn uj mim numunenenanj, ajɨ yɨr de, sɨn re yilo im wɨmena wuwenyɨn. Ɨ rɨgap sɨn negɨr ma b'ɨsagɨka wa oramitena niyenenanj, ajɨ sɨn makaima uj aukindam. \v 10 Ɨ sɨn gar bebɨg kɨma im wɨmena wuwenyɨn, ajɨ sɨn ita wɨnɨnd ukoi sam im aukenenindam Godɨm wɨpɨnd. Ɨ sɨn gasa kesa rɨga pɨla im wɨmena wuwenyɨn, ajɨ sɨn rɨga wɨngawɨnga ke jogjog gasa kɨma rɨga mim amnɨkenenindam. Ɨ kwa sɨn ma gasa tɨb kɨma im wɨmena wuwenyɨn, ajɨ sɨn komkesa gasam awɨr im b'araka wuwenyɨn. \p \v 11 Korinto rɨga! Sɨn kea pɨtakɨpɨnd yɨt opurena eyentondam wanɨm, ajɨ maka nangga na yoimantonda. Dɨde sowaina gar re ingolendi im wekeny wanɨm. \v 12 Sɨ ma sɨnpiya waina gar ɨdokam amnentondam, ajɨ wada waina ɨpɨndenapiya waina gar ɨdokam amnento. \v 13 Sɨ kon wen yɨt tatainyɨn ra kor b'ɨgawarjog pɨla im da wɨn b'ogla sowanɨm waina gar engolenjinam. \s1 Gar ke Utkunda kesa Rɨga kɨma B'inkɨndena gatab Nonony Yɨtkak \p \v 14 Sɨ wɨn goro gar ke utkunda kesa rɨga kɨma b'eteomkeninam gɨlgɨl wɨko omnɨkam. Mop nokɨp negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga ake negɨr mɨle rɨga ma rɨrɨr i kekeg taya, dɨde ngaya ake sɨbɨb ma rɨrɨr i yɨpand b'itɨnkɨndenya. \v 15 Sɨ rɨdede i Keriso ake Beliyar, ɨt re Satana, yɨpand nonykok taramisinya? Ɨ rɨdede e gar ke utkunda rɨga wɨkomad tainy gar ke utkunda kesa rɨga kɨma? \v 16 Ɨ Godɨmna yɨnamet re makwa rɨrɨr e b'anygɨnena god aidol kɨma yɨpand tainy. Mop nokɨp men re yɨrkokar Godɨmna yɨnamet im, odede rɨja e re God yindeny yɨna peband da, \q1 “Kon ɨta nɨtɨbnyɨn ton kɨma, ɨ ɨta kwa netkenyɨn towa wɨngɨrɨnd. \q2 Sɨ Kon towanɨm ra God e taen, ɨ dɨde ton ra Koina rɨga im taukanj.” \m \v 17 Sɨ onggɨt paemb Yonggyam God yindeny da, \q1 “Wɨn rɨga wa pɨlke ewaikisinam, ɨ ket wenta bobo ainam yɨna mɨle omnɨkam. \q2 Ɨ wɨn goro tasopainam kɨl kɨma gasa, sɨ ɨngkaimemb Kon wen takasinyɨn.” \m \v 18 Ɨ kwa Komkesa Dandam Rɨgɨb Rɨga Yonggyam God yindeny da, \q1 “Sɨ Kon wanɨm taen ra B'u e. \q2 Ɨ dɨde wɨn Kornɨm taindam ra leo b'ɨga im dɨde ngɨmngai b'ɨga im.” \c 7 \pc \v 1 Sɨ onggɨt paemb, kor rɨgawar yena re kon singi eyeninyɨn, men opima onggɨtyam komkesa tɨrɨr omni yɨt awamindam, sɨ men b'ogla meralenggyam kɨlkesa raukinum komkesa kɨlkɨl mɨle ke gɨm ke dɨde wɨngawɨnga ke. Ɨ men kwa b'ogla Godɨnd moga yuwadenu, ɨ ɨngkaimemb men kupkakupka yɨna taukindam. \s1 Korinto Sosimna Engenda Mɨle dɨde Polɨmna Sam \p \v 2 Sɨ wɨn b'ogla waina gar engolenjinam sowanɨm. Nokɨp sɨn makwa ya pɨl mana negɨr kɨma kaokao mɨle amnɨktondam. Ɨ kwa sɨn makwa ya mana gar ke utkunda mɨle negɨr yomnɨkawonda. Ɨ dɨde kwa sɨn makwa yena b'anygɨnena nya ke ɨl ongka eyentondam sowanɨm b'ogɨl okatam. \v 3 Ɨ kon ma wen negɨr ma b'ɨsagɨka mim amninyɨn. Mop nokɨp kon naska nata nindenond da wɨn b'ogla sowaina garɨnd tekenyɨt, nokɨm da ɨdenat men yɨpand b'inkena tuwenyɨn yilo wɨngɨrɨnd ngɨrpu uj. \v 4 Ɨ Kon wanɨm ukoi danda kɨma b'obogɨl yɨmjatenyɨn, ɨ dɨde kon ma sobijog im wen asoureninyɨn. Sɨ nangga ma jɨ rada sɨn jogjog b'engabenga wɨp b'ɨdgotnena im akatenindam, ajɨ kon b'ogɨl seo nate nɨbnenenyɨn, dɨde ukoi samte ken nɨgwandeny. \p \v 5 Mop nokɨp re sɨn Makedoniya wa tuwond, sowaina jɨwɨp maka wɨram yokateneno, ajɨ sɨn komkesa gatab ke b'ɨdgotnena na akatentondam. Sɨ sɨn bau ke leny b'agawa na wuwenond nɨnda rɨga kɨma dɨde gar wa moga na aukenentondam. \v 6 Ajɨ God re ɨrɨnena rɨga wa b'ogɨl b'ugowa rɨga e. Sɨ re Tito opendonj sowa pɨlwa, God kea sowa b'ogɨl b'ugowa nogoninonj tina openda ke. \v 7 Ajɨ ma tina openda gatab nena kena b'ogɨl b'ugowa akatentondam, ajɨ daka kwa kea onggɨt b'ogɨl b'ugowa yɨt ke rɨna re wɨn ti yogontondam. Sɨ Tito kea sowa b'agenayonj da wɨn ma sobijog e ken singi niyenya yɨr ongongɨm, ɨ wɨn ma sobijog gar kopa kɨma e kear nomnenya waina omnɨki negɨr mɨle map, ɨ dɨde kwa wɨn ma sobijog im kor gatab ɨrmekam singi ainindam. Sɨ kon onggɨt tina yɨdɨr yɨt map ma sobijog e b'usaya gar sam aenyɨn. \v 8 Ɨ nangga ma jɨ rada ke koina letat wen nony bebɨgɨm amninonj, yu kon ma ɨta nony ke yɨrɨnenyɨn onggɨtyam koina leta gatab. Mop nokɨp nangga ma jɨ rada naskand kon yɨrɨnenond, kon kea wumɨr yokasɨn da onggɨt koina letat wen nony bebɨgɨm amninonj re sobijog gangga nena nat. \v 9 Sɨ yu kon ukoi sam nate nɨbnyɨn. Ajɨ ma onggɨt pae da wɨn kea nony bebɨg yokatenonda koina leta ke, ajɨ nok pae da wɨn kea onggɨt nony bebɨg ke gar engkɨtondam waina negɨr mɨle ke de Godɨm pɨlwa. Mop nokɨp wɨn nony bebɨg yokatenonda re Godɨmna singi nat, nokɨm da ɨdenat wɨn maka kɨp kesa b'ɨdgotnena okasya sowa pɨlke. \v 10 Mop nokɨp Godɨmna oramiti nony bebɨgɨt rɨgam pɨlɨnd wɨko omnɨk ra tina negɨr mɨle ke engenda ma Godɨm pɨlwa, ɨ ket wɨp yii ra yɨrkokar okatam nya wa e. Sɨ ɨtemb re ma ɨrɨnena kɨma e. Ajɨ gowukoi rɨgaina oramiti nony bebɨgɨt rɨgam pɨlɨnd wɨko omnɨk ra uj okata ma. \v 11 Sɨ yɨr de, wɨn kea onggɨtyam nony bebɨg yokatenonda rɨna re God Tina singind yoramitonj. Sɨ rɨdede na onggɨtyam Godɨmna oramiti nony bebɨgɨt wɨko omnɨka yiyenonj wa wɨngɨrɨnd? Sɨ opimemb jɨ ɨsma: sɨ wɨn ɨta ita wɨnɨnd ken nony kɨkɨb nomnɨkenya, ɨ kwa wɨn waina mɨle pɨtakɨpɨnd isɨpkena niyenaindam ɨrmekam, ɨ kwa wɨn walenggyam ma sobijog gar soro kɨma im yɨr ongong eyenindam waina omnɨki negɨr mɨle gatab, ɨ kwa wɨn ma sobijog e Godɨnd moga yuwadenenya koina wɨp iyena danda gou wa omnena map, ɨ kwa wɨn ma sobijog im singi aenindam kon kɨma b'inkɨndenam, ɨ kwa wɨn ma sobijog gar ke singi im aenindam kor gatab ɨrmekam, ɨ dɨde kwa wɨn ma sobijog danda kɨma b'ɨsagɨka e omnɨka yiyenya negɨr mɨle gatab. Sɨ wɨn walenggyam pɨta wa aukindam onggɨtyam komkesa mɨle wɨngɨrɨnd da wɨn re kɨlkesa im mɨle amnɨkenindam. \v 12 Sɨ nangga ma jɨ rada konɨt naskand wa leta erɨkawond, ajɨ kon ma onggɨt rɨga mop penaemb leta yɨrɨkond yet re onggɨtyam negɨr kɨma kaokao mɨle yomnɨkonj, o mɨnda onggɨt rɨga mop penaemb yet re onggɨtyam negɨr kɨma kaokao mɨle ke negɨr yokatonj. Ajɨ kon onggɨt mop penaemb leta yɨrɨkond da ɨdenat waina nony kɨkɨb omnɨka mɨle pɨta wa tainy Godɨm wɨpɨnd rɨna re wɨn omnɨka yiyenonda sowa gatab. \v 13 Sɨ onggɨt mop paimemb sɨn b'ogɨl b'ugowa yokatenyu. \p Ɨ ma sɨn onggɨtyam b'ogɨl b'ugowa nena e yokatenyu, ajɨ Titote b'usaya kwa ukoijog gar sam nomnɨkeneniny tina sam ke. Mop nokɨp ton komkesa wa pɨlkena gar sam kɨma nony b'ogɨl yokatenenonj, re ton wɨmena yikenonj wa wɨngɨrɨnd. \v 14 Sɨ kon kea wen asoureninond Titom pɨlwa, sɨ onggɨtyam koina b'asourena wanɨm re maka ɨngarɨm awonj, nokɨp wɨn kea onggɨtyam koina b'asourena yɨt rɨrɨrɨnd mɨle amnɨktondam. Ɨ sɨn wanɨm yɨt apurentondam re komkesa ɨmɨnjog yɨtkak na. Sɨ kwa daka yɨpa wɨp nya kena onggɨtyam b'asourena re kea ɨmɨnjogɨm awonj rɨna re sɨn Titom pɨlɨnd asourentondam. \v 15 Ɨ Titomna kukɨp ke singi b'iyena wanɨm re kea b'usmurena e yik. Nokɨp ton ɨta nonyɨk eyeneniny rɨdede na re wɨn komkesa tin moga kɨma dɨde kaktɨtɨ kɨma simesime omnam yɨsnaenonda, dɨde kwa wɨn komkesa tinɨm b'akaenentondam. \v 16 Sɨ kon ma sobijog nony sam e aenyɨn, nokɨp kon ɨta kupkakupka nony b'ɨjawa yoramisɨn wa pɨlɨnd. \c 8 \s1 Gar ke Utkunda Rɨgaina Wurar Mɨle gatab Yɨt \p \v 1 Sowa gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Sɨn wen ɨnsim wumɨr tamnenindam rɨja na re God wurar mɨle omnɨkam wurar agoninonj sosi nata Makedoniya eriya wɨngɨrɨnd. \v 2 Sɨ nangga ma jɨ rada b'engabenga wɨp b'ɨdgotnenap kea ten otonkena eyento, ton ukoijog sam na aukenento Keriso map. Sɨ onggɨt paemb nangga ma jɨ rada ton gasa kesajog na wekenonj, towaina ukoijog wurar mɨle kea ukoi kana b'usmurena yikenenonj. \v 3 Mop nokɨp kon yɨr ungata yɨt nitinjɨn da ton kea towaina danda rɨrɨrɨnd wurar wulkɨp aramkenento, ɨ ma ɨna nena na, ajɨ ton kea kwa towaina danda yɨgwandeneno b'usaya wurar wulkɨp tumɨnd oramkam. Sɨ ton odede aramkenento re towainajog singi rɨrɨr nat. \v 4 Sɨ ton jogjogpyam sɨn ɨl ongka niyenento odede b'arkena kɨma da, “Sɨn singi im onggɨtyam wurar mɨle omnɨkam wurar okasu dɨde yɨna rɨga wa yɨm okawam wulkɨp tasaindam yepim re Yuda eriyand wekeny.” \v 5 Sɨ ton ma ɨja na yomnɨko rɨja na re sɨn singi yoramitonda towanɨm omnɨkam. Ajɨ ton Godɨmna singi rɨrɨrɨnd naska towalenggyam kupkakupka b'akauto Yonggyamɨm pɨlwa ɨ dɨde ket sowa pɨlwa. \v 6 Sɨ onggɨt penaemb sɨn Titond yugowonda, nokɨm da ɨdenat ton onggɨtyam wurar mɨle undwas rɨna re ton naskand yotomonj wa wɨngɨrɨnd. \v 7 Sɨ wɨn ukoijog danda kɨma im onggɨtyam komkesa mɨle omnɨka eyenindam, opi re gar ke utkunda mɨle, ɨ yɨtkak opurena mɨle, ɨ wumɨr okata mɨle, ɨ kupkakupka yɨm b'akawa singi mɨle, ɨ dɨde singi b'iyena mɨle rɨna re wɨn yokatonda sowa pɨlke. Sɨ wɨn b'ogla kwa onggɨtyam wurar mɨle daka odede yɨpa wɨp ke ukoijog danda kɨma omnɨka iyenya. \p \v 8 Sɨ kon ma b'ingawa yɨt im amninyɨn onggɨt wurar mɨle omnɨkam. Ajɨ kon Makedoniya rɨgaina gar ke singi kɨma wurar mɨle omnɨka gatab e nindenyɨn, ɨ ɨngkaimemb kon wen atonkisinyɨn ɨmjatam da rɨka waina singi b'iyena mɨle re ɨmɨnjog e towaina mɨle re dɨde. \v 9 Mop nokɨp wɨn wumɨr im mera Yonggyam Yesu Kerisomna wurar. Sɨ Ton re jogjog gasa kɨma rɨga na yɨbnonj de pumb tunggɨnd, ajɨ Ton wa map gasa kesa rɨga awonj onggɨt gowukoyɨnd. Nokɨm da ɨdenat Ton Godɨmna jogjog gasa wa tagoniny jogjog gasa kɨma rɨga omnɨkam, ɨ ɨngkaemb wɨdaka wurar mɨle omnɨka iyenya gasa kesa rɨga wa pɨlwa. \v 10 Sɨ yɨto kemagɨnd wɨnpiya naska yotomonda onggɨtyam wurar mɨle omnɨkam, ɨ ma ɨna nena na, ajɨ wɨn kea kwa singi daka aukɨtondam onggɨt mɨle omnɨkam. Sɨ onggɨt paimemb kon wen ugoinyɨn onggɨt mɨle undwatam nokɨp ɨtemb re wanɨm b'ogɨljog e. \v 11 Ɨ yu wɨn yundwata onggɨtyam wurar mɨle odede rɨngma na re wɨn otomapu ke ukoi singi yoramitonda omnɨkam. Sɨ wɨn b'ogla onggɨtyam wurar mɨle undwasya onggɨt rɨrɨrɨnd rɨnsim re gasa wa pɨlɨnd wekeny. \v 12 Mop nokɨp ra wɨn gar ke singi oramisya wurar mɨle omnɨkam, wɨn wurar mɨle tamnɨkindam onggɨt gasa kaim nangga im re wa pɨlɨnd wekeny. Sɨ God opima b'obogɨl temjasiny onggɨtyam waina wurar mɨle, ajɨ Ton ma onggɨt gasa kaim temjasiny rɨnsim re maka wa pɨlɨnd wekeny. \v 13 Ɨ kon ma nok ma nindenyɨn da ɨdenat wɨn b'ɨdgotnena okasya ukoijog wurar mɨle omnɨka map dɨde onggɨtyam waina wurar mɨlet nɨnda rɨgaina bebɨg awɨr tamnauranj. Ajɨ kon nok ma nindenyɨn da ɨdenat wɨn dɨde ton komkesa yɨpa rɨrɨrkɨp wɨmena okatenya. \v 14 Sɨ yu wɨnɨnd, waina jogjog gasapim ten yɨm akauranj nanggamog ingaena gasa mim ton b'arakanj. Nokɨm da ra wɨdaka nanggamog ingaena gasam b'atrakindam, ɨdenat ton towaina jogjog gasa ke wen yɨm takauranj. Sɨ odede walenggyam yɨm b'akaena kaim wɨn dɨde ton yɨpa rɨrɨrkɨp wɨmena okatenya. \v 15 Sɨ ɨja emb jɨ yɨna peband daka ɨrɨki yɨbɨm mana owou gatab da, “Jogjog owou buruburu omnɨki rɨgat, ton onggɨt bibɨr rɨrɨrɨnd tawiny, ajɨ ma opima umam tangapiny. Ɨ sobijog owou buruburu omnɨki rɨgat, todaka onggɨt bibɨr rɨrɨrɨnd tawiny, ajɨ ma ɨta b'atrak.” \s1 Tito dɨde Ti Yɨm Okawa Rɨga \p \v 16 Ɨ kon Godɨnd sɨteket yomnenyɨn yet re Titond wanɨm onggɨtyam nony ɨsonggaya mɨle yokawonj rɨnte re kon yowamen. \v 17 Sɨ Tito re ma sowaina b'ugowa yɨt nena na yɨmjasɨm wen b'usaya odaram, ajɨ daka ton tilenggyam ti nony kena ukoijog gar ke singi yoramisɨm wa pɨlwa menonɨm. \v 18 Ɨ sɨn kwa yɨpa ongwati gar ke utkunda rɨga ɨta ton kɨma ɨtmɨkisu. Sɨ ɨtemb re rɨga God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt b'obogɨl pɨtapɨta omnena rɨga e, sɨ onggɨt mop paemb komkesa sosip tin esourena yiyenyi. \v 19 Ajɨ ma ɨna nena na ajɨ daka sosip kea tin yobagendo sɨn kɨma menonɨm de Yuda eriya wa onggɨtyam towanɨm wurar wulkɨp iyenam. Sɨ men odede nya ke ɨtemb wɨko omnɨka yiyenyu re, nok ma da ɨdenat Yonggyam b'ogɨl ɨnyomarena okateny dɨde kwa ɨdenatemb meraina gar ke singi b'obogɨl pɨta wa tainy. \v 20 Ɨ sɨn odede nya ke yɨrgong auka wuwenyɨn re, nok mim da ɨdenat maka yet sɨn nitinjainy odede da sɨn negɨr nya kae onggɨtyam ukoijog wurar wulkɨp yiyenyu. \v 21 Mop nokɨp sɨn kea naska nata yɨr yiyenonda b'ogɨl nya odaram onggɨt wurar wulkɨp b'obogɨl iyenam. Sɨ sɨn ma Yonggyamɨm wɨp nena nat dɨmdɨm nya yorakonda, ajɨ kwa daka rɨga wa wɨp nat. \v 22 Ɨ sɨn kwa yɨpa gar ke utkunda rɨga ɨta ton kɨma ɨtmɨkisu. Sɨ sɨn kea tin otonkena yiyenonda jogjog b'engabenga nya ke, nokɨm da ɨdenat sɨn ɨmjasu tina ɨmɨnjog gar ke singi wanɨm yɨm okawam. Ɨ otade ton ɨta ukoijog gar ke singi ainy wen yɨm okawam, nokɨp ton b'usaya kupkakupka nony b'ɨjawa yoramiteny wa pɨlnate. \v 23 Ɨ kon Titom gatab nitindenyɨn. Sɨ ton re kornɨm yɨm okawa rɨga e, dɨde ton re kor wɨkomad e wanɨm. Ɨ kwa kon nitindenyɨn osiemb sowa gar ke utkunda rɨga nɨmog gatab yena ra sɨn tetmɨkisu wa pɨlwa. Sɨ sosipiya ten abagendo ɨtmɨkitam Yuda eriya wa onggɨtyam wurar wulkɨp iyenam, dɨde ton re Kerisond b'obogɨl esourena rɨga i. \v 24 Sɨ onggɨt paemb wɨn b'ogla ten tauyaindam waina b'ogɨl singi b'iyena mɨle. Ɨ dɨde wɨn kwa tauyaindam towanɨm ɨmjatam da sowaina b'asourena wa gatab re ɨmɨnjog e. Sɨ ɨngkaemb komkesa sosip daka waina ɨmɨnjog gar ke wurar mɨle gatab pɨtakɨpɨnd wumɨr okatenyi dem. \c 9 \s1 B'ogɨl Ongonjeni Wurar Mɨle gatab Yɨt \p \v 1 Ɨ wɨn wumɨr im wekenyɨt onggɨtyam yɨna rɨga yɨm okawam wurar mɨle gatab yepim re wekeny Yuda eriyand. Sɨ kon ma nangga ma b'usaya kwa onggɨt gatab wanɨm ɨrɨken. \v 2 Mop nokɨp kon wumɨr en waina gar ke singi ten yɨm okawam. Sɨ kon ke Makedoniya rɨga wa pɨlwa onggɨtyam waina gar ke singi gatab b'asourenond da wɨn Akaya eriya rɨga re yɨto kemag kena b'angonjena tuyɨmɨt onggɨt wurar mɨle omnɨkam. Sɨ re ton nutkundeno waina ukoi gar ke singi gatab, ma yɨpa kɨma rɨgapiya gar pumbpumb aento onggɨtyam wurar mɨle omnɨkam. \v 3 Ajɨ kon opima onggɨtyam gar ke utkunda rɨga tetmɨkisinyɨn wa pɨlwa. Nokɨm da ɨdenat sowaina b'asourena maka kɨp kesa tainy waina b'angonjena gatab, ajɨ ɨdenatemb wɨn b'angonjeni tekenyɨt wurar wulkɨp ɨtmɨkitam Yuda eriya wa odede rɨngma na re kon wen asoureninond towa pɨlwa. \v 4 Sɨ wɨn maka ra odede omnɨkya, ɨ daka ra nɨnda Makedoniya rɨga kon kɨma tui wa pɨlwa dɨde wen tadaranj b'angonjeni kesa, sɨ ma wɨn nenapim ɨngar taukindam ajɨ sɨda kwa opima, nokɨp sɨn kea wa gatab ɨmjateni yɨt kɨma b'asourentondam. \v 5 Sɨ onggɨt penaemb kon nony menamena yomnɨkond da kon b'ogla tugoinyɨn opimemb gar ke utkunda rɨga, nokɨm da ɨdenat ton wen naska tadaranj dɨde wen naska naska b'angonjenam tamnanj waina tɨrɨr omni wurar mɨle omnɨkam. Sɨ wɨn ɨja na b'angonjeni tekenyɨt, ngɨrpu ra sɨn topenjindam wa pɨlwa. Sɨ odede b'angonjeni wurar mɨle re ɨmɨnjog gar ke singi kaim, ajɨ ma nony bond kaim. \s1 Wurar Mɨlem pɨlke B'ogɨl Ɨsma \p \v 6 Ɨ wɨn b'ogla onggɨtyam yɨtkak b'obogɨl nonyɨnd tawamindam da ra tuny ɨtot rɨgat sobijog kana ɨtot teyeniny, ton kwa odede sobijog kana e erngoka ikeny. Ɨ ra tuny ɨtot rɨgat jogjog kana ɨtot teyeniny, ton kwa odede jogjog kana e erngoka ikeny. \v 7 Sɨ wɨn yɨpayɨpa rɨga b'ogla naska tɨrɨr omnya waina garɨnd da kon leamog im wurarɨm wulkɨp taramkinyɨn. Ɨ onggɨt tɨrɨr omni rɨrɨrɨnd oramka teyenindam, ajɨ goro nony bond ke o ɨl ongka ke. Mop nokɨp God ɨntemb rɨga singi yiyeny yete re nony sam kɨma wurar mɨle omnɨka yiyeny. \v 8 Sɨ God rɨrɨr e komkesa wurar ukoi kana tusmureniny wanɨm. Nokɨm da ɨdenat wɨn ita wɨnɨnd komkesa gatab ke komkesa gasam b'araka kesa tekenyɨt, ɨ ɨngkaimemb wɨn ukoi kana yɨm b'utusmurenindam komkesa b'ogɨl wɨko omnɨkam. \v 9 Ɨ yɨna peband daka ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da, \q1 “Ton singi rɨrɨrɨnd wurar gasa jabajaba egmarkinonj re gasa kesa rɨga wa pɨlwa na. \q2 Sɨ Tina negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle yɨbɨm re dadal ngɨrpu kesa e.” \m \v 10 Ɨ God tuny ogona eyeniny tuny ɨtot rɨga wa, dɨde kwa owou ogona eyeniny owowɨm. Ɨ daka Tonte kwa wa tuny ogona eyeniny dɨde kwa nangg awɨnkenenainy jogjog kɨp erngokam. Sɨ ra wɨn odede wurar mɨle tamnɨkenenindam tuny ɨtot re dɨde, sɨ God opima wa jogjog negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle warabag tamnɨkaeniny. \v 11 Sɨ waina komkesa gasa re Godɨm pɨlke okati im, ɨ wɨn onggɨt gasa kaim ukoi kana jabajaba wurar mɨle omnɨka eyenindam ita wɨnɨnd. Ɨ ra wɨn wurar wulkɨp sowa yɨmɨnd taramisindam, ɨ dɨde ra sɨn Yuda eriya rɨga wa tagonindam, ton opima onggɨtyam waina wurar mɨle ke ukoi kana Godɨnd sɨteket yɨt omnena iyenyi dem. \v 12 Sɨ ɨtemb waina wurar omnɨka wɨko re ma ɨna nena e ɨt re yɨna rɨga waina gɨm ke ingaena gasa rɨrɨrkɨp omnɨka mɨle e towaina b'araka wɨngɨrɨnd. Ajɨ daka kwa onggɨt wɨko ke Godɨnd sɨteket omnena mɨle e ukoi kana b'aikɨndena yikeny towa wɨngɨrɨnd. \v 13 Sɨ rɨgap opima onggɨt waina wurar mɨle ke wen temjatenanj dem da wɨn Kerisomna b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt ɨmɨnjog gar ke utkunda ke yokatonda dɨde yɨmta yundokenenya, sɨ ɨngkaimemb wɨn odede jabajaba wurar wuwenyɨt towa pɨlwa dɨde komkesa rɨga wa pɨlwa. Ɨ ɨngkaimemb ket ton Godɨnd b'ogɨl ɨnyomarena okaena iyenyi dem. \v 14 Sɨ ton opima wa gatab yɨr opmitena tuweny dem ɨmɨnjog gar singi kɨma. Mop nokɨp God kea wa ukoijog wurar agoninonj. \v 15 Ɨ Godɨmna yiyag wurar re ma isɨpkita pɨla e, sɨ onggɨt paemb men Godɨnd sɨteket yɨt yamnenu. \c 10 \s1 Polɨmna B'ɨrmeka Yɨt Tina Danda gatab \p \v 1 Sɨ nɨnda rɨgap odede negɨr yɨt kɨma im kor gatab endenanj da re kon wɨn kɨma nɨbnond, kon moga map goujog rɨga pɨla na wɨmena nekenond, ɨ dɨde ɨt re yu kon wa pɨlke ewaikiti nɨbnyɨn, kon moga kesa im yɨt omnena eyeninyɨn. Ajɨ kon Pol, konjog wen tugoinyɨn ra b'ogɨl yɨt kaim rɨja na re Keriso nony kɨma musɨk wɨmena mɨle ke dɨde musɨk ɨsnawa nony kɨma mɨle ke rɨga yɨt amneneninonj. \v 2 Ɨ ton nony auka wuweny da sɨn wɨmena wuwenyɨn re gɨm ke gowukoi rɨgaina nya nasim. Sɨ kon yɨsamken da ra kon netken wa pɨlwa, kon opima ten moga kesa danda kɨma yɨt tamneninyɨn. Ajɨ kon wen tarkisinyɨn da wɨn walenggyam opimemb rɨga b'obogɨl yɨt tamnenindam, nokɨm da ra kon netken wa pɨlwa, ɨdenatemb kon maka ten bebɨgɨnd oramitam danda kɨma yɨt tamneninyɨn wa wɨpɨnd. \v 3 Ɨ sɨdaka re gɨm ke gowukoyɨnd wɨmena rɨga im, ajɨ sɨn ma opima geja amnɨkenindam gɨm ke gowukoi rɨgaina mɨle rɨrɨrɨnd. \v 4 Mop nokɨp sowaina geja gasa re ma ɨja im opi re gowukoi rɨgaina geja gasa re dɨde, ajɨ sowaina geja gasa re Godɨmna danda kɨma im. Sɨ opimemb sowaina geja gasap b'ogla geja rɨgaina danda kara iyenyi ɨ tungg negɨr tamnɨkanj. Sɨ sɨn b'ogla rɨgaina negɨr b'ugaga yɨt awɨr tamnɨkindam rɨnsim re geja rɨga Satanam pɨlke wuweny. \v 5 Ɨ sɨn kwa onggɨt danda ke b'ogla awɨr tamnɨkindam komkesa b'asourena mɨle rɨnsim re Godɨmna ɨmɨnjog wumɨr yɨtkakɨm pɨlɨnd gejam owɨnkanj. Ɨ kwa sɨn b'ogla komkesa b'engabenga ouyaena gou wa tamnindam rɨga wa pɨlke dɨde ten tauyaenindam Kerisond yɨmta undokam. \v 6 Ɨ wɨn b'ogla naska onggɨtyam b'anygɨnena ouyaena rɨga tauyaenindam ɨ ɨdenat ket kupkakupka sosit Kerisond yɨmta undok. Ɨ yepiya ra maka Kerisond yɨmta undoki, sɨn opima b'angonjeni wekenyɨn opimemb komkesa utkunda kesa rɨga bebɨgɨnd oramitam. \p \v 7 Sɨ wɨn rɨga ɨkalnena eyenindam re gɨm ke yɨr ongong kaim, ajɨ ma wɨngawɨnga nya kaim. Ɨ nɨnda b'anygɨnena ouyaena rɨgap b'asourena kɨma b'agenaya wuweny da, “Sɨn re Kerisomna wɨko rɨga im.” Sɨ wɨn odede rɨga angwatenindam re odede towaina b'agenaya kaim. Ɨ sɨn re ɨmɨnjog Kerisomna obagendi wɨko rɨga im. Sɨ onggɨt rɨgap b'ogla b'usaya sɨda kwa yɨpa wɨp ke nangwasine da sɨda re Kerisomna wɨko rɨga im odede rɨngmim re ton towalenggyam b'asourena kɨma b'agenairanj da, “Sɨn re Kerisomna wɨko rɨga im.” \v 8 Mop nokɨp nangga ma jɨ rada kon odede ukoijog b'asourena nekenyɨn sowaina danda gatab rɨna re Yonggyam nokainonj, kon ma ɨta ɨngar taen. Ɨ Yonggyam nok mana onggɨtyam danda nokainonj da ɨdenat sɨn wen yɨm okawa teyenindam b'obogɨl danda kɨma onyitam gar ke utkundand, ajɨ ma sɨn wen negɨr im omnɨka teyenindam. \v 9 Ɨ kon ma singi en wɨn odede nony menamena ke notɨngwasya da kon jabakɨp nasim koina leta ke wen mogam amneninyɨn ajɨ mop nasim. \v 10 Mop nokɨp nɨnda b'anygɨnena ouyaena rɨgap kor gatab endenanj da, “Tina leta re ukoijog yɨtkak im dɨde danda kɨma im. Ajɨ ra ton sowa wɨpɨnd ɨbɨm, ton re danda kesa e. Ɨ dɨde tina opurena re ma b'ogɨljog im, ɨrɨnena kɨma im.” \v 11 Ɨ odede opurena rɨgap b'ogla b'obogɨl sɨn nangwasine. Sɨ yu sɨn re wa pɨlke ewaikiti im wekenyɨn, sɨ sɨn leta kaim wen yɨt amnenindam. Ajɨ ra sɨn tuyɨn dem wa pɨlwa, sɨn opima odede leta yɨtkak rɨrɨrɨnd wɨkond b'itngaenindam dem. \p \v 12 Ɨ nɨnda b'anygɨnena ouyaena rɨgap towalenggyam b'agenairanj da, “Sɨn re ukoijog rɨga im.” Ajɨ sɨn moga im aindam odede rɨga pɨla sowalenggyam sowainajog tondon ke b'akalnenam dɨde yɨr b'iyenam. Ajɨ ton towalenggyam towainajog tondon kaim b'akatenanj dɨde towalenggyam towainajog nony menamena kaim yɨr b'iyenenanj. Sɨ ton re korɨrkorɨr im. \v 13 Ajɨ sɨn ma opima b'asourena wuwenyɨn onggɨt wɨko gatab rɨna re God maka wulpok nomninonj sowanɨm omnɨkam. Ajɨ sɨn ɨna nena wɨko ngɨrpu nasim b'asourena wuwenyɨn rɨna re God wulpok nomninonj sowanɨm omnɨkam. Sɨ sɨn onggɨtyam Godɨmna wulpok omni rɨrɨr nat wuwenond Tina b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnenam ngɨrpu kwa daka de wa pɨlwa. \v 14 Sɨ rako sɨn maka wa pɨlwa wuwenond, sɨ sɨn sowalenggyam ma rako ukoi kana na b'asourena wuwenyɨn. Ajɨ sɨn rɨrɨr im wa gatab b'asourenam, nokɨp sɨnpiya naskajog Kerisomna b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt kɨma wuwenond, ngɨrpu dea ta wa pɨlwa. \v 15 Ɨ sɨn ma opima b'asourena wuwenyɨn b'enga rɨgaina omnɨki wɨko gatab rɨna re God maka wulpok nomninonj sowanɨm omnɨkam. Ajɨ sɨn warɨm b'ogɨl ɨsma ɨnte yɨr yungau da waina gar ke utkunda ɨnɨka yik dɨde kwa sɨn onggɨtyam sowaina wɨko ukoijog warabag omnɨka iyenyu wa wɨngɨrɨnd rɨna re God wulpok nomninonj sowanɨm omnɨkam. \v 16 Ɨ sɨn kwa singi im da sɨn wa kak ke nɨnda b'enga eriya nata tuwenyɨn God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnenam rɨkɨnd re maka yɨpa rɨgat onggɨtyam God ma bage yɨt yiyonj. Nokɨp sɨn ma singi im menamenam onggɨt eriya nata rɨna re God wulpok amninonj b'enga rɨga wa omnɨkam, dɨde sɨn kwa ma rɨrɨr im towaina b'asowa ke omnɨki wɨko gatab b'atɨsourenindam. \v 17 Ɨ yɨna pebat daka ɨja emb jɨ yindeny da, “Yet ra b'asourenam singi tainy, ton b'ogla ɨna nenam b'asouren nangga na re Yonggyam amnɨkinonj.” \v 18 Mop nokɨp yet ra tilenggyam b'atgenai ukoi rɨgam, ton re ma ɨmɨnjog ukoi rɨgam ongwati rɨga e Godɨm wɨpɨnd. Ajɨ ɨnte ɨmɨnjog ukoi rɨga yena ra Yonggyam ɨmjas ukoi rɨgam. \c 11 \s1 Pol dɨde B'anygɨnena Ɨtmɨkitijog Rɨga \p \v 1 Ɨ wɨn gangga nokawa. Ɨ be kon korɨrkorɨr rɨga pɨla sobijog yɨtnono raenɨn. Sɨ wɨn muske utkundena kor gatab yɨt. \v 2 Sɨ kon ukoi kana wen gar ke singi eyeninyɨn re onggɨt garjog singi kae rɨnte re Godɨm pɨlke ik. Mop nokɨp kon kea tɨrɨr yomnond da kon wen tamninyɨn ra pɨl esopai kesa kɨlkesa ngɨmngai mim, nokɨm da ɨdenat wɨn tonyisindam dem yɨpaina leo Kerisom wɨpɨnd molkongga omnam. \v 3 Ajɨ kon moga e aenyɨn da ke wɨn yɨrara waina ɨmɨnjog dɨde kɨlkɨp kesa Kerisond yɨmta undoka mɨle dɨde kwa ke Satanat waina nony menamena negɨr nya wa wɨp ramnin odede ɨt re rɨngma na re gɨremɨt tina b'anygɨnena multekɨp ke Ibɨnd rabem womnonj. \v 4 Mop nokɨp wɨn b'obogɨl im b'anygɨnena ouyaena rɨga enjɨkenindam waina sosi wa opi re ton wuweny wa pɨlwa b'enga Yesund pɨtapɨta omnenam yena re sɨn maka pɨtapɨta yomnenonda wanɨm. Ɨ kwa wɨn ɨta towa pɨlke b'obogɨl yokatenya b'enga wɨngawɨnga yena re wɨn maka yokatonda sowa pɨlke. Ɨ dɨde kwa wɨn ɨta towa pɨlke b'obogɨl yokatenya b'enga b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt rɨna re wɨn maka yokatonda sowa pɨlke. \v 5 Ɨ onggɨt b'anygɨnena ouyaena rɨgap towalenggyam b'agenairanj da, “Sɨn re ukoijog ɨtmɨkitijog rɨga im.” Ajɨ kon ma ɨja e nonyɨk b'amdenyɨn da kon re goujog rɨga en towa pɨlke. \v 6 Ɨ nangga ma jɨ rada nɨnda b'anygɨnena ɨtmɨkitijog rɨgap endenanj da koina opurena re ma b'obogɨl b'auyaeni kɨma im. Ajɨ kon ukoijog wumɨr en God ma yɨtkak dɨde mɨle gatab. Sɨ sɨn sowaina komkesa ouyaena kena dɨde mɨle kena onggɨt gatab pɨtapɨta omnena eyentondam wa pɨlwa. \p \v 7 Ɨ kwa re kon God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta yomnenond wa pɨlwa, kon maike mɨra wulkɨp akateneninond wa pɨlke. Ajɨ kon kolenggyam gou wa aenenond, nokɨm da ɨdenat wen nyɨ pumb wa turowasinyɨn. Sɨ rɨngma, rɨka onggɨtyam koina mɨle re negɨr mɨle na? \v 8 Ɨ onggɨt wɨnɨnd re kon wa wɨngɨrɨnd wɨko omnɨka yiyenond, kon nɨnda sosi wa pɨlkena mɨra wulkɨp akateneninond. Ɨ onggɨt wulkɨp ke kon rɨrɨr na awond wanɨm wɨko omnɨkam. Ajɨ onggɨt wɨnɨnd kon maka towanɨm wɨko amnɨkainond, sɨ kon onggɨtyam wulkɨp akateneninond re yurowam wɨp nya kena. \v 9 Ɨ re kon naskand wɨn kɨma nɨbnenenond, nangga ma jɨ rada kon wulkɨp b'araka nat nɨbnenond, kon maike wen ejeneninond. Mop nokɨp yepiya re gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar tuwonj Makedoniya eriya ke, tonpiya wulkɨp ke rɨrɨrkɨp nomnɨkeneno wulkɨp b'arakand. Sɨ kon kea kolenggyam ita wɨnɨnd ingaena gasa ke b'uwogenenond wen maka gar bebɨgɨm omnenam. Ɨ kon kwa ɨta ita wɨnɨnd kolenggyam ingaena gasa ke b'utuwogenenyɨn, nokɨm da ke kon wen bebɨgɨnd raramiteninɨn. \v 10 Ɨ Kerisomna ɨmɨnjog yɨtkak re ɨta kor pɨlɨnd yɨbɨm. Ɨ kon ɨmɨnjog nitinjɨn da kon ma ɨta ket mɨra wulkɨp takasinyɨn wa pɨlke. Sɨ makwa yɨpa rɨgat ɨta ken nɨtɨswang onggɨtyam koina b'asourena gatab Akaya eriya wɨngɨrɨnd. \v 11 Sɨ nangga pae kon odede nindenyɨn? Mɨnda rɨka nok pae kon nindenyɨn kor awɨr e singi b'iyena wanɨm? Nayɨ, God wumɨr e koina singi b'iyena mɨle wanɨm. \p \v 12 Ajɨ b'anygɨnena ɨtmɨkitijog rɨgap b'asourenam mop im oraka eyenanj da ton wɨko omnɨka eyenanj re odede sɨn kɨma yɨpa rɨrɨr im, nokɨm da ɨdenat ton mɨra wulkɨp takatenanj wa pɨlke. Sɨ onggɨt paemb kon mɨra wulkɨp kesa wɨko omnɨka iyenyɨn dem wa wɨngɨrɨnd rɨja na re kon naskand wɨko omnɨka yiyenond. Nokɨm da ɨdenat kon towaina onggɨtyam b'asourenam mop oraka nya kupkakupka tepenjinyɨn. \v 13 Mop nokɨp opimemb rɨga re b'anygɨnena ɨtmɨkitijog rɨga im, ɨ ton re b'anygɨnena God ma wɨko rɨga im. Ɨ dɨde ton re Kerisomna ɨtmɨkitijog rɨga pɨla im wɨp aukenenanj. \v 14 Sɨ goro kɨd kesa taininam! Mop nokɨp Satana toda ɨta tilenggyam wɨp aukeneny da ngayamna aneru e. \v 15 Sɨ onggɨt paemb ɨtemb re ma b'enga e, ra onggɨt Satanamna wɨko rɨgap odede wɨp taukenenanj da ton re negɨr kesa dɨmdɨmjog wɨko rɨga im. Sɨ ra kikitum b'ɨsagɨka wɨn ik dem, ton opima negɨr ma b'ɨsagɨka takatenanj dem towaina komkesa omnɨki wɨko rɨrɨrɨnd. \s1 Polɨmna B'ɨdgotnena gatab Yɨt \p \v 16 Ɨ kon b'usaya kwa nitinjɨn. Sɨ goro wɨn ken notgenaya korɨrkorɨr rɨga ke. Ɨ rada wɨn ken notgenaya korɨrkorɨr rɨga ke, wɨn b'ogla ken nutkunda odede rɨngmim re wɨn korɨrkorɨr rɨga yɨt utkundenindam. Sɨ kodaka b'ogla sobijog kana ngai b'asourenɨn. \v 17 Sɨ ra kon tapureninyɨn, kon ma Yonggyamɨmna singi nate tapureninyɨn. Ajɨ kon korɨrkorɨr rɨga pɨla e tapureninyɨn, nokɨp kon nony ke yɨmjasɨn da ɨtemb re b'ogɨljog e wanɨm kor gatab b'asourena yɨt opurenam. \v 18 Sɨ jogjog b'anygɨnena ɨtmɨkitijog rɨga b'asourena wuweny re gɨm ke gowukoi rɨgaina nya rɨrɨr nasim. Sɨ koda kwa ɨta odede nya ke b'asourena netkenyɨn. \v 19 Mop nokɨp wɨn b'agenaindam da sɨn re b'ogɨl multekɨp kɨma rɨga im, ajɨ wɨn nony sam kɨma im opimemb korɨrkorɨr rɨga ɨmɨnjog ke utkundenenindam. Ajɨ wɨn ma opima ɨmɨnjog ke ken nutkundenya. \v 20 Sɨ nangga ma jɨ rada ton wen towaina wɨko rɨga mim amnenanj, ɨ kwa nangga ma jɨ rada ton waina komkesa gasa emdenenanj, ɨ kwa nangga ma jɨ rada ton dis im uwoka eyenanj wen bebɨg wa oramitam, ɨ kwa nangga ma jɨ rada ton towalenggyam pumb wa b'urowatenenanj wen gou wa omnenam, ɨ dɨde kwa nangga ma jɨ rada wen ana epokenenanj wen ɨngarɨm, ajɨ wɨn opima ten ɨmɨnjog ke utkundenenindam. \v 21 Ɨ sɨn re ma danda im odede b'asourena yɨt opurenam, ajɨ kon ɨsanikesa e yɨtnono tainyɨn. Nokɨp onggɨt rɨgap moga kesa im b'asourena wuweny onggɨtyam nɨnda gasa gatab. Sɨ kon ton pɨla e korɨrkorɨr b'asourena yɨt tapureninyɨn. Ɨ koda kwa ɨta moga kesa tainyɨn. \v 22 Sɨ ton b'asourena wuweny da, “Sɨn re Ibru rɨga im,” sɨ koda re yɨpa Ibru rɨga en. Ɨ kwa ton da, “Sɨn re Israel rɨga im,” sɨ koda re yɨpa Israel rɨga en. Ɨ dɨde kwa ton da, “Sɨn re Abraamɨmna kus ke b'ɨga im,” sɨ koda re kwa yɨpa Abraamɨmna kus ke b'ɨga en. \v 23 Ɨ ton kwa b'asourena wuweny da, “Sɨn re Kerisomna wɨko rɨga im,” sɨ onggɨtyam yɨt kornɨm opurenam awɨk re ngong kɨma e. Ajɨ kon re ɨmɨnjog Tina wɨko rɨga en. Mop nokɨp konsim mogjog Tina wɨko urowateninyɨn, ɨ kwa konte mogjog sɨbɨbmet wa nekenenyɨn Tina wɨko map, ɨ kwa konɨt-a mogjog ipowa yokatenenond Tina wɨko map, ɨ kwa rɨgap jogjogpyam uj ondrɨkam nomneneno Tina wɨko map. \v 24 Ɨ kwa kon paibpyam (5) Ju rɨga wa pɨlke ɨraska wɨn akateninond towaina ɨraska mɨle ke rɨnsim re ton negɨrjog rɨga teti nainpyam (39) ɨraska eyenenanj.\f + \fr 11:24 \ft Gog yɨtɨt yindeny da ɨraskam ngɨrpu re potipyam (40) e, ajɨ Ju rɨgap teti nainpyam (39) nena na yomnɨkeneno. Ɨ jogjog rɨga kea uj aukenento onggɨt ɨraska wɨngɨrɨnd.\f* \v 25 Ɨ kwa kon re nowapyam na kibam ke ipowa wɨn akasinond, ɨ kwa rɨgap yɨpapyam gɨmo ke nɨdrɨko uj ondrɨkam. Ɨ kwa re kon gɨga nya menon yokatenenond Tina yɨtkak pɨtapɨta omnenam, nowapyam gɨga kea negɨr aukenento. Sɨ kon bebɨg kɨma gɨl ɨpkenenond. Ɨ onggɨt nowa wɨn wɨngɨrɨnd yɨpa wɨnɨnd kon sɨwɨny dɨde bibɨr omanda sɨpa ɨnyɨnyɨnd bebɨg kɨma nɨbnond. \v 26 Ɨ kwa re kon jogjogpyam menon yokatenond Tina yɨtkak pɨtapɨta omnenam, kon b'engabenga wɨp moga kɨma mɨle na wɨp owarkena eyeninond, opi re kɨlɨm ɨjendenam moga kɨma mɨle, ɨ raskol rɨga wa pɨlke moga kɨma mɨle, ɨ Ju rɨga wa pɨlke moga kɨma mɨle, ɨ God ma obagɨki kesa rɨga wa pɨlke moga kɨma mɨle, ɨ nɨnda taun nata negɨr rɨga bobo wa pɨlke moga kɨma mɨle, ɨ wul kesa tungg nata menonɨm moga kɨma mɨle, ɨ sɨpa ɨjendenam moga kɨma mɨle, ɨ dɨde b'anygɨnena gar ke utkunda rɨga wa pɨlke moga kɨma mɨle. \v 27 Ɨ kon kwa wɨko amnɨkeneninond re ukoi b'asowa kɨma na dɨde gɨm yarɨm kɨma na. Ɨ kwa kon jogjogpyam yɨtut na nekenenond. Ɨ dɨde kon kwa owoupa na nekenenond. Ɨ kwa nyɨpa na nekenenond. Ɨ kwa jogjogpyam owi kesa na nɨbnenenond. Ɨ dɨde kwa kon ukoi gɨbɨl na nɨbnenenond, ajɨ ma b'ogɨl pemb owamam kobɨrgɨm kɨma na. \v 28 Sɨ onggɨtyam komkesa bebɨg re ma ukoi mɨle im, ajɨ kon bibɨr weanjweanj koina garɨnd ukoijog nony bebɨg aenyɨn re komkesa sosi b'obogɨl yɨr ɨpka mim. \v 29 Ɨ ra kon yɨpa rɨgand yɨr ongen gar ke utkunda danda kesa wɨmenand, sɨ koda ɨta ita wɨnɨnd nony bebɨg aukenenyɨn. Ɨ kwa ra kon yɨpa rɨgand yɨr ongen yɨpa rɨgand negɨr mɨle wa wɨp omnenand, sɨ kodaka ɨta soro kɨma gar pembpemb aukenenyɨn towa pɨlwa. \p \v 30 Ɨ rada kon rɨrɨr e b'atɨsourenyɨn, kon b'ogla ɨna nena rasoureninɨn koina danda kesa mɨle nena. \v 31 Sɨ Yonggyam Yesum B'u, God yete re dadal ngɨrpu kesa esourena yokateneny, Ton wumɨr e kor gatab da kor ma ɨta b'anygɨnena. Sɨ wɨn ken nutkunda! \v 32 Ɨ naskand re kon Damasko taun wa nɨbnond, king Aretamna yɨpa mopyam wɨko rɨga kea komkesa Damasko taun mora nata yɨr ɨpka rɨga etmɨkeninonj ken yɨmɨnd okatam. \v 33 Ɨ nɨnda gar ke utkunda rɨgap ken niyo yɨpa met wa rɨna re onggɨt taun dɨr papkak kumbɨnd yɨbnonj. Ɨ ket ton ga bora wa ken nɨgaro, ngɨrpu ket inka niyo onggɨt met rɨb mora ke de taun bau wa. Ɨ odede nya kena kon ɨtrɨngendond onggɨt kingɨmna mopyam wɨko rɨgam pɨlke. \c 12 \s1 Polɨmna Liyalliyal Yɨr Ongong dɨde Kagar kɨma Nɨm gatab Yɨt \p \v 1 Ɨ nɨnda b'anygɨnena ɨtmɨkitijog rɨga b'asourena wuweny towaina liyalliyal yɨr ongong gatab. Ɨ awɨr e kwa yɨpa nya wanɨm wumɨr omnam kor gatab. Sɨ nangga ma jɨ rada koina b'asourenam pɨlɨnd makwa ɨta nangga b'ogɨl e yɨbɨm, ajɨ kon b'ogla b'asourenɨn. Sɨ kon ɨnsima tapureninyɨn rɨna re Yonggyam liyalliyal gasa dɨde yɨtkak nouyaukinonj. \v 2 Sɨ kon wumɨr en yɨpa Kerisond gar ke utkunda rɨga yena re God yokatonj dɨde yiyonj nowam wub kumb wa. Ɨ onggɨtyam mɨle aukonj re yu ke potinɨm (14) kemag nat. Ɨ kon ma wumɨr en rɨka ton jɨ kɨma na yikonj, o mɨnda wɨngawɨnga nena kena yikonj. Ajɨ Godta wumɨr. \v 3 Sɨ kon onggɨt rɨgam wumɨr en. Ɨ kon ma wumɨr en rɨka ton jɨ kɨma na yikonj, o mɨnda wɨngawɨnga nena kena yikonj. Ajɨ Godta wumɨr. \v 4 Ɨ God tin yokatonj dɨde ket yiyonj de otomanti samsam tungg wa. Sɨ ton ket isɨpmarena kesa b'enga wɨpjog yɨtkak utkundenonj. Ɨ ɨtemb yɨt ma rɨrɨr e yɨpa rɨgat ingaeny opurenam. \v 5 Sɨ kon ɨta b'atɨsourenyɨn onggɨt rɨgam gatab. Ajɨ ɨtemb jɨ rɨga re konten. Sɨ kon ma ɨta kolenggyam kor gatab b'atɨsourenyɨn, ajɨ ɨnta koina danda kesa mɨle nena. \v 6 Ɨ nangga ma jɨ rada kon singi taen b'asourenam kor gatabɨm, ajɨ kon taen ra ma korɨrkorɨr rɨga ma. Mop nokɨp kon \m b'asourena yɨt tapureninyɨn ra ɨmɨnjog yɨtkak nena im. Ajɨ kon ma ɨta onggɨtyam b'asourena yɨt tapureninyɨn. Nokɨp kon ma singi en da rɨgap ukoijog nyɨ rɨgam notgenai, ajɨ kon singi en da ɨja na ken nagenaye rɨja e re ton ken yɨr nongenenyi dɨde nutkundenenyi. \v 7 Ɨ kon etama kɨma ukoijog liyalliyal mɨle yɨr ongong eyeninond. Ajɨ God ma singi na da kon kolenggyam pumb wa b'uturowatenyɨn onggɨt gatab ke. Sɨ Ton ket Satanand yingawonj yɨpa negɨr nɨm oramitam koina jɨwɨnd. Sɨ Satana ket tina bageyam yɨtmɨkitonj koina jɨ ɨpopɨm kopam. \v 8 Sɨ kon onggɨt gatab nowapyam Yonggyamɨnd yerkenond da, “Man kor pɨlke onggɨtyam nɨm yewaikite!” \v 9 Ajɨ Yonggyam daka mɨra nomnenonj da, “Koina wurar re ɨta yɨndangɨr e yɨbɨm mor pɨlɨnd. Mop nokɨp koina dandat ɨta men kupkakupka mɨtkangɨnj ra man danda kesa wɨngɨrɨnd mɨtɨbnyɨt.” Sɨ onggɨt paemb kon ɨta ɨsanikesa ukoi nony sam kɨma tasoureninyɨn koina danda kesa mɨle gatab. Nokɨm da ɨdenat Kerisomna danda kor pɨlɨnd wɨmena ikeny. \v 10 Sɨ onggɨt mop paemb kon sam aukenenyɨn Keriso map, ɨte re kon danda kesa wɨngɨrɨnd nɨbnenenyɨn, ɨ ɨte re rɨgap ken ɨngar kɨma yɨt ke nɨrɨnenenyi, ɨ ɨte re kon rɨga wa pɨlke negɨr omnɨka mɨlemna bebɨg akateneninyɨn, ɨ ɨte re kon negɨr kɨma b'ɨdgotnena wɨp awarkeneninyɨn, ɨ dɨde ɨte re kon rɨga wa pɨlke soro kɨma mɨlemna bebɨg akateneninyɨn. Mop nokɨp ra kon danda kesa taen odede bebɨg map, sɨ kon ɨndamaemb ket ɨmɨnjog danda yokatenyɨn Kerisom pɨlke. \s1 Pol Nonykubɨr Awonj Korinto Sosi gatab \p \v 11 Ɨ kon b'asourenyɨn re korɨrkorɨr rɨga pɨla na, ajɨ wɨnpiya ken ɨl ongka niyenonda odede yɨt opurenam. Mop nokɨp wɨn ɨta pop ken b'obogɨl nongwatenya, ajɨ wɨn b'anygɨnena ouyaena rɨga nena im b'obogɨl angwatenindam. Sɨ nangga ma jɨ rada kon goujog rɨga en, kon re ma goujog rɨga en towa pɨlke yepim re b'agenairanj da, “Sɨn re ukoijog ɨtmɨkitijog rɨga im.” \v 12 Sɨ re kon wa wɨngɨrɨnd nɨbnond, kon kea odede ɨmɨnjog ɨtmɨkitijog rɨga ongwatam mal wɨko amnɨkinond ukoi mɨmkam wɨmena wɨngɨrɨnd, opi re kɨd kesa kɨma danda wɨko, ɨ moga kɨma danda wɨko, ɨ dɨde kwa nɨnda danda kɨma wɨko. \v 13 Ɨ kon komkesa sosi nata yɨpa rɨrɨrkɨp wɨko na omnɨka eyeninond. Sɨ kon makwa nangga mɨle na iyanga wen eyeninond. Ajɨ ɨna yɨpaina mɨle nena kon wa wɨngɨrɨnd maka yomnɨkond ɨt re da kon maike kwa wa pɨlke mɨra wulkɨp akateninond. Ɨ rada wɨn opima nony negɨr aukenenindam onggɨt gatab, sɨ toko ngai wɨn kear nomna! \v 14 Sɨ yɨr de, kon b'angonjeni e nɨbnyɨn nowam menonɨm wa pɨlwa. Ɨ ra kon wa wɨngɨrɨnd nɨtɨbnyɨn dem, kon makwa opima nangga gasa mim wen tejeneninyɨn dem. Mop nokɨp kon oraka eyeninyɨn re ma waina gasa im, ajɨ wena arakinyɨn b'ogɨl gar ke utkunda rɨga omnɨkam. Mop nokɨp ma b'ɨga wa ma jɨ wɨko ɨt re b'u ake mog yɨr ɨpkam gasa ongapam, ajɨ b'u ake mog towa ma emb jɨ wɨko towa b'ɨgawar wa yɨr ɨpkam gasa ongapam. Sɨ b'u ake mog b'asowa wuweny re towa b'ɨgawar b'ogɨl omnɨka mim. \v 15 Ɨ kon re wa b'u en wɨngawɨnga ke. Sɨ kon opima waina wɨngawɨnga map ukoi sam kɨma komkesa koina gasa esomnena teyeninyɨn, ɨ dɨde kwa kon ɨta kolenggyam b'atkaenenyɨn yɨrkokar ɨsɨngkandena kɨma. Sɨ rɨngma, rada kon odede ukoi kana im wen singi eyeninyɨn, rɨka wɨn sobijog kana e singi nitiyenya? \v 16 Ajɨ nɨnda b'anygɨnena ouyaena rɨgap endenanj da kon Pol ɨmɨnjog maike wa pɨlke mɨra wulkɨp akateneninond. Ajɨ kon rabem nya kena wen engaeninond wurar wulkɨp bobo omnɨkam, nokɨm da ɨdenat kon kornɨm tergɨnasinyɨn onggɨtyam ukoi wulkɨp. \v 17 Sɨ kon kea naskand nɨnda wɨko rɨga etmɨkisinond wa pɨlwa. Sɨ rɨngma, ke towa wɨngɨrɨnd yet wen rabem nya ke ɨl ongka eyeninonj kornɨm wulkɨp oramitam? \v 18 Ɨ kon kea Titond yugowond yɨpa gar ke utkunda rɨga kɨma menonɨm wa pɨlwa. Sɨ rɨngma, ke Tito rabem nya ke waina wulkɨp akasinonj? Ɨ kwa rɨngma, ma ma sɨn yɨpaina nonykok kena wɨko omnɨka yiyenonda? Ɨ ma ma sɨn yɨpaina Yesumna lomena na yɨmta yundokonda? \p \v 19 Yama wɨn opima nony ainindam da sɨn pɨnjog im wa pɨlɨnd sowalenggyam b'ɨrmeka wuwenyɨn. Ma ɨja e, ajɨ sɨn Kerisomna nyɨ kɨma yɨtnono aenindam re Godɨm wɨp nasim. Sowa rɨgawar yena re sɨn singi eyenindam! Sɨ komkesa onggɨtyam sowaina yɨtkak re waina gar ke utkunda danda okawa mim. \v 20 Ɨ kon ɨta wa pɨlwa netken. Ajɨ rada wɨn makaima wa wɨngɨrɨnd negɨr mɨle ke b'angapindam rɨnsim re kon wen omnena eyeninyɨn ɨrarkam, kon ma sobijog gar bebɨg e okasɨn dem. Ɨ dɨde kon opima onggɨtyam negɨr mɨle rɨga dɨng kɨma b'ɨsagɨkam tamneninyɨn dem. Sɨ ɨngkaemb wɨdaka kwa ukoijog gar bebɨg okatenya dem. Nokɨp wɨn singi ainindam da kon netken wa pɨlwa ra ngɨmbla kɨma e. Sɨ kon moga e aenyɨn da ke kon odede mɨlend wen radarinɨn, opi re leny b'agawa mɨlend, ɨ nonyɨk b'ɨponena mɨlend, ɨ komliu kɨma gar soro mɨlend, ɨ nɨnda rɨga gou wa omnenam b'urowatena mɨlend, ɨ negɨr yɨt opurena mɨlend, ɨ b'ugaga mɨlend, ɨ b'asourena mɨlend, ɨ dɨde nenegɨr nya ke ɨsanikesa b'ingaena mɨlend. \v 21 Sɨ kon ɨta yɨmta ke wen tadarinyɨn dem, ajɨ kon kwa moga e aenyɨn da God ke ken ɨngar kɨma gou wa namɨn dem. Ɨ kwa naskand kea wa wɨngɨrɨnd jogjog rɨgap odede negɨr mɨle omnɨka eyento, opi re kɨlkɨl b'iyena mɨle, ɨ negɨr b'iyena mɨle, ɨ dɨde ɨsanikesa b'ɨsɨngkandena b'iyena mɨle. Ajɨ rada wɨn makaima koina ɨtmɨkitijog rɨga nyɨ kɨma b'ingaena yɨt rɨrɨrɨnd b'atngapindam onggɨt rɨga wa gatab, dɨde rada ton ma engendi im tekeny onggɨtyam towaina omnɨki negɨr mɨle ke de Godɨm pɨlwa, kon ma sobijog e gar kopa kɨma yii b'ɨtrɨnenyɨn dem. Sɨ onggɨt paemb kon kwa moga e aenyɨn odedend wen odaram. \c 13 \s1 Polɨmna Kikitum Nonony Yɨtkak \p \v 1 Sɨ kon ɨta nowam menon okasɨn wa pɨlwa. Ɨ kon opima ɨsagɨka teyeninyɨn dem onggɨt yɨna peba yɨt rɨrɨrɨnd da, “B'ɨsagɨka rɨgat b'ogla ɨna komkesa b'ɨsagɨka yɨt remjatenin rɨna ra nɨmog o nowa yɨr ungata rɨgap yɨpa rɨrɨrkɨpɨnd yɨt ɨmjatenyi.” \v 2 Ɨ re kon naskand nɨmogɨm netkond wa pɨlwa dɨde wɨn kɨma wɨmena nekenond, kon kea onggɨtyam kesam negɨr mɨle omnɨka rɨga dɨde komkesa rɨga naskanaska nonony amneninond. Ɨ yu re kon wa pɨlke ewaikiti e nɨbnyɨn, ajɨ kon b'usaya ɨja im wen nonony tamneninyɨn rɨja na re wen nonony amneninond re kon nɨmogɨm wen adarinond. Sɨ ra kon b'usaya netken wa pɨlwa, kon ma ɨta yena kear tamninyɨn b'ɨsagɨkam. \v 3 Ɨ wɨn amaya ɨnsim singi ainindam odede ɨmjati yɨtkak utkundam da Kerisot ɨmɨnjog onggɨt danda kɨma yɨt apureninonj kor pɨlɨnd dɨde ɨngkaemb kon opurena eyeninyɨn wa pɨlwa. Sɨ ɨtemb jɨ koina ɨmjati yɨt da Keriso re ma danda kesa e wa wɨngɨrɨnd, ajɨ Ton re danda kɨma im wɨko omnɨka eyeniny wa wɨngɨrɨnd komkesa negɨr mɨle ongapam. \v 4 Mop nokɨp Keriso ikonj onggɨt gowukoi wa re danda kesa jɨ kɨma \pc na, sɨ rɨgap Tin wul b'agbagɨnd yɨdrɨko, ajɨ Ton yilo yokatonj Godɨmna danda kena. Sɨ sɨda kwa Tina ɨtmɨkitijog rɨga re danda kesa im wekenyɨn Ton re dɨde. Ajɨ daka sɨn kwa Ton kɨma yɨpand Godɨmna danda yokatonda rɨngkaim ra sɨn yilo okasu. Sɨ sɨn onggɨt danda kaim negɨr mɨle tangapindam wa wɨngɨrɨnd. Ɨ ɨngkaimemb wɨn notɨngwasindam da sɨn ɨmɨnjog Kerisom pɨlke ɨmjati yɨtkak im apurenindam. \p \v 5 Ɨ wɨn walenggyam b'obogɨl yɨr b'iyeninam rɨka wɨn gar ke utkunda mɨle nasim wekenyɨt o awɨr im. Ɨ ɨngkaimemb ket wɨn walenggyam b'ɨtɨmjasindam. Ajɨ ra wɨn walenggyam maka b'atɨngwasindam da Yesu Keriso ɨta yɨbɨm wa wɨngɨrɨnd, sɨ wɨn ra wɨngawɨnga ke b'edamkuri rɨga im taukindam. \v 6 Ajɨ kon singi en da wɨn wumɨr okasya sowa gatab. Sɨ sɨn re kea sowa wɨngɨrɨnd sowalenggyam b'obogɨl yɨr b'iyentondam odedemb da rɨka sɨn ɨmɨnjog ɨtmɨkitijog rɨga im. Sɨ sɨn rɨrɨrkɨpjog na b'angwatentondam. \v 7 Ɨ sɨn Godɨm pɨlwa yɨr opmita amnɨkenenindam da wɨn makwa opima nanggamog negɨrjog mɨle tamnɨkindam. Sɨ sɨn odede yɨr opmita amnɨkenindam re ma nok mim da sɨn pɨtapɨta taindam da sɨn re rɨrɨrkɨpjog ɨtmɨkitijog rɨga im, ajɨ nok mim da wɨn b'ogɨl mɨle tamnɨkindam Godɨm wɨpɨnd, nangga ma jɨ rada sɨn sowalenggyam pɨtapɨta tainindam odede wɨp ke da sɨn re ma rɨrɨrkɨpjog ɨtmɨkitijog rɨga im. \v 8 Mop nokɨp sɨn ma rɨrɨr im onggɨtyam wɨko omnɨkam nanggate ra ɨmɨnjog yɨtkak gou wa omneny, ajɨ nanggate ra ɨmɨnjog yɨtkak pumb wa urowateny. \v 9 Ɨ ra wɨn danda kɨma towɨnkindam walenggyam negɨr mɨle ongapam, sɨn ukoi sam im taukindam ra sɨn sowaina negɨr mɨle b'ɨsagɨkam danda gou wa omnyu. Sɨ sɨn odede im wa gatab yɨr opmita amnɨkenindam da wɨn gar ke utkunda ke rɨgajog taukindam walenggyam owɨnkam. \v 10 Sɨ onggɨt mop paemb kon naskanaska ɨtemb leta yɨrɨken wa pɨlwa, nokɨm da ɨdenat wɨn walenggyam negɨr mɨle tangapindam onggɨt leta yɨtkak rɨrɨrɨnd. Sɨ onggɨt kak ke ra kon netken wa pɨlwa, ɨdenat kon maka dɨng kɨma b'ɨsagɨkam tamneninyɨn dem koina ɨtmɨkitijog rɨga danda rɨrɨrɨnd. Nokɨp kor Yonggyam ɨtemb danda nokawonj re nok mana da ɨdenat kon wen yɨm okawa teyeninyɨn b'obogɨl danda kɨma onyitam gar ke utkunda mɨlend, ajɨ ma nok mana da kon wen negɨr omnɨka teyeninyɨn. \s1 Undwatapu Yɨtkak \p \v 11 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Kon kikitum nitinjɨn. Wɨn ngolengole aininam! Ɨ wɨn bea dɨmdɨmjog mɨle wa ɨtekinam! Ɨ wɨn walenggyam b'ugowa tuwenyɨt koina yɨt rɨrɨrɨnd! Ɨ yɨpaina nonykok kɨma tekenyɨt! Ɨ dɨde wɨn ngɨmbland tekenyɨt! Singi b'iyena dɨde ngɨmbla God wɨn kɨma! \v 12 Ɨ wɨn walenggyam simesime aininam yɨna b'amongnena kɨma. Sɨ komkesa yɨna rɨgap wen wɨdaemb yɨt amnanj. \p \v 13-14 Sɨ Yonggyam Yesu Kerisomna wurar dɨde Godɨmna singi b'iyena mɨle ɨ dɨde Yɨnayɨna Wɨngawɨngamna b'inkɨndena mɨle komkesa wɨn kɨma!