\id 1TI - Wipi NT -Papua New Guinea 2001 (web -2013) \h 1Timote \toc1 Polɨmna Ɨrɨki Naskanyam Timotem pɨlwa Leta \toc2 Naskanyam Timote Leta \toc3 1Tm \mt1 Naskanyam Timote Leta \mt2 Polɨmna Ɨrɨki Naskanyam Timotem pɨlwa Leta \imt1 Isɨpkita Yɨtkak \ip Onggɨtyam Naskanyam Timote Leta ɨrɨka rɨga re Polte. Ɨ ton ɨtemb leta yɨrɨkonj tina gar ke utkunda ke b'ɨga Timotem pɨlwa na. Timote ade ukendonj Listra taun wa, ɨ ti b'u re Grik rɨga na ajɨ ti mog re Ju kongga na yepiya re tin kesam yɨna peba youyaenenonda b'ɨga sobijogɨnd. \ip Ɨ opimemb kwa nɨnda Polɨmna ɨrɨki leta, opi re naskanyam Timote, Nɨmogɨm Timote, ɨ dɨde Tito, onggɨtyam nowa leta agenaeranj re pasto wɨko gatab leta kaim. Mop nokɨp opimemb leta yɨtnono aenanj re pasto rɨga waina wɨko gatab wumɨr okatenam mim dɨde sosi wɨngɨrɨnd sɨram b'ɨrari kesa omnɨkam mɨle gatab mim. Ɨ ket Timote Pol kɨma yikonj, re Pol nɨmogɨm menon yokatenonj misnari wɨkom. Ɨ ton ket Polɨnd yɨm okaena yiyenonj sosi wɨko omnɨkam. Ɨ re Timote Epeso taunɨnd sosi rɨga ouyaena eyeninonj dɨde sosi wɨp yomnenonj, Pol temb leta ti yɨrɨkawonj. \ip Sɨ Timote re sisɨl rɨga na ngai yɨbnonj odede ukoijog wɨko ɨt re sosi wɨp omnenam. Sɨ onggɨt penaemb Pol Timotem leta yɨrɨkawonj. Ɨ ket onggɨt letand Pol Timotem nɨnda yɨm b'akawa yɨt dɨde yɨmak yɨt yogoniny tina sosi wɨko gatab. Ɨ kwa Pol nonony yomneny b'anygɨnena ouyaena rɨga wa gatab dɨde towaina ouyaena gatab. Nokɨp b'anygɨnena ouyaena rɨgap opima Godɨmna yɨtkak askamkenenanj. Pol re ma sobijog na Timotend yɨr ɨtena yiyenonj, sɨ odedep Pol Timotend yɨmak yɨt yogoniny rɨdede wɨp e Godɨmna rɨga awowɨm. \c 1 \s1 Simesime Yɨtkak \p \v 1 Simesime! Kon Pol re Keriso Yesumna ɨtmɨkitijog rɨga en. Sɨ mera yɨrkokar okawayam God dɨde mera warɨm b'ogɨl ɨsma okatam rɨga Keriso Yesu, Tonpiya ken ningawonda onggɨtyam nyɨ okatam. \v 2 Sɨ kon ɨte re leta yɨrɨken re gar ke utkunda ke koina ɨmɨnjog b'ɨga Timote mor pɨlwa e. Sɨ Abu Godɨm pɨlke dɨde mera Yonggyam Keriso Yesum pɨlke wurar ɨ kear ɨ dɨde ngɨmbla man kɨma. \s1 B'anygɨnena Ouyaena gatab Nonony Yɨtkak \p \v 3 Ɨ re kon Makedoniya eriya wa nekond, kon men mugowond demb de Epeso taunɨnd wɨmenam, nokɨm da ɨdenat man nɨnda b'anygɨnena ouyaena rɨga tengaeninyɨt ɨswangam da goro sosi rɨga rauyaeninem b'anygɨnena ouyaena nya ke. \v 4 Ɨ kwa ten tengaeninyɨt da goro ton kupkakupka nonykok b'akaeninem kakyɨt wa dɨde dad ke b'usmureni rɨga nyɨ gatab yɨt wa. Mop nokɨp onggɨtyam yɨtɨp abgendenanj re yɨt b'ugwatena mɨle nena im, ajɨ odede yɨtɨp ma ɨta Godɨmna wɨko oranga yiyi, nokɨp God ma wɨko omnɨkam re gar ke utkunda nena kae. \v 5 Sɨ kon onggɨtyam b'ingawa yɨt gatab mingaen re nok paemb jɨ da ton singi b'iyena mɨle omnɨka yeyene rɨnte re opekeneny kɨlkɨp kesa gar ke, ɨ b'ogɨl kukɨpɨnd nonykok ke, ɨ dɨde b'anygɨnena kesa gar ke utkunda ke. \v 6 Ɨ nɨnda ouyaena rɨgap re opima onggɨtyam mop esungaya yiyenyi, ɨ ket kɨp kesa yɨt b'usenenand dɨde yɨt b'ugwatenand kɨnyɨr aena wuweny. \v 7 Sɨ ton singi aena wuweny re gog yɨt ouyaena rɨga awou mim, ajɨ ton ma wumɨr im nangga gatab im ton yɨtnono aenanj ɨ dɨde nangga yɨt im ton emjatenanj. \p \v 8 Ajɨ men wumɨr im da ra yɨpa rɨgat onggɨtyam gog yɨt Godɨmna singind dɨmdɨm nya ke ingaeny, sɨ ɨtemb gog yɨt re b'ogɨljog e tinɨm. \v 9 Ɨ men b'ogla nonyɨnd yawamu da gog yɨt re ma negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga wanɨm oramiti e, ajɨ towanɨm mim, opi re gog erbeka rɨga dɨde negɨrjog mɨle rɨga, ɨ Godɨnd ewangaya kesa rɨga dɨde negɨr mɨle rɨga, ɨ yɨna omni kesa rɨga dɨde yɨna mɨle kɨlkɨl omnɨka rɨga, ɨ b'u ake mog onganda rɨga dɨde rɨga onganda rɨga, \v 10 ɨ yɨgyɨg b'iyena rɨga, ɨ rɨga ke rɨga o kongga ke kongga b'iyena rɨga, ɨ wɨko rɨga osoga rɨga, ɨ b'anygɨnena yɨt opurena rɨga, ɨ b'anygɨnena nya ke God ma nyɨ kɨma yɨt tɨrɨr omna rɨga, ɨ dɨde kwa nɨnda rɨga yepim re Godɨmna ɨmɨnjog dɨmdɨm yɨtkak kak eaenanj. \v 11 Sɨ ɨtemb yɨtkak pɨta awonj re God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨtɨm pɨlkena. Ɨ b'ogɨl God ket ken nony nɨjawonj onggɨtyam b'ogɨl ɨnyomarena kɨma yɨtkak pɨtapɨta omnenam. \s1 Polɨm pɨlɨnd Godɨmna Kear \p \v 12 Ɨ kon mera Yonggyam Keriso Yesund sɨteket yɨt omnena yiyenyɨn yet re kor danda nokawonj kornɨm Tina wɨko omnɨkam. Mop nokɨp Ton ken nony nɨjawonj Tina b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnenam dɨde ket nogenonj onggɨtyam Tina wɨko pɨpmetɨnd oramitam. \v 13 Ɨ naskand kon nɨbnond re Keriso Yesund ɨsadrena rɨga na, ɨ kon Tina sosind bebɨg kɨma b'ɨdgotnena aramkeneninond dɨde ket nenegɨr kana ɨtemb sosi yomnɨkenenond. Ajɨ Yesu kea ken kear nomnonj, nokɨp kon odede mɨle amnɨkeninond re wumɨr kesa mapena dɨde gar ke utkunda kesa mapena. \v 14 Ɨ mera Yonggyamɨmna wurarɨt ken kupkakupka yɨndangɨr nomnonj gar ke utkunda mɨle dɨde singi b'iyena mɨle kɨma rɨnsi re Keriso Yesum pɨlɨnd ebnya. \v 15 Ɨ Keriso Yesu ikonj onggɨt gowukoi wa re negɨr mɨle rɨga yɨrkokar okawa mana, sɨ ɨtemb yɨt re nony ɨjawa kɨma e dɨde komkesa rɨga wa rɨrɨrkɨpjog e ɨmjatenam. Ɨ kon re negɨr mɨle rɨga wɨngɨrɨnd mopyam e nɨbnyɨn koina omnɨki negɨr mɨle map. \v 16 Ajɨ ɨnaemb jɨ mop nangga pena God kear nomnonj, nokɨm da ɨdenat Keriso Yesu Tina kupka musɨk wɨmena mɨle pɨtapɨta omɨny kor pɨlɨnd, nangga ma jɨ da kon re negɨr mɨle rɨga wɨngɨrɨnd mopyam na. Ɨ nokɨm da ɨdenat Ton ket ken wɨngata rɨgam nitngau towanɨm yepiya ra menon okatenyi Ti pɨlwa Tin gar ke utkunda ke okatam dɨde ket dadal ngɨrpu kesa yɨrkokar okasi. \v 17 Sɨ ɨsnawa dɨde b'ogɨl ɨnyomarena Ti pɨlwa ngɨrpu kesa ngɨrpu kesa yete re dadal ngɨrpu kesa King yɨbɨm, ɨ uj kesa dɨde yɨr ongong kesa yɨpaina God yɨbɨm, ɨmɨnjog. \s1 Wɨngawɨnga ke B'ogɨl Geja Omnɨkam \p \v 18 Kor b'ɨga Timote! Kon mor pɨlnate onggɨtyam b'ingawa yɨt oramisɨn re onggɨt God ma bage yɨt rɨrɨr nate rɨna re bageyamɨp naska kana apurento mor gatab. Nokɨm da ɨdenat man wɨngawɨnga ke b'ogɨl geja omnɨkam metkenyɨt. \v 19 Ɨ wɨn b'ogla waina gar ke utkunda mɨle dɨde b'ogɨl kukɨp ke nonykok amorkina. Ɨ nɨnda rɨgap re kea towaina onggɨtyam b'ogɨl kukɨp ke nonykok ateakento ɨ ket towaina gar ke utkunda mɨle re kea negɨr aukɨto. \v 20 Ɨ onggɨt rɨga wɨngɨrɨnd kea de Imenayo ake Aleksandro ebnonda, ɨ kon ten sosi ke eaukenond, sɨ ket ton Satanamna yɨm kumb wa awonda, nokɨm da ɨdenat ton bebɨg takateneninya dɨmdɨm awowɨm ɨ ket maka Godɨnd ɨsadrena iyenya. \c 2 \s1 Sosind Yɨr Opmita Mɨle gatab Yɨt \p \v 1 Sɨ onggɨt paemb kon naskajog men mutgoen da man b'ogla Godɨm pɨlwa komkesa rɨga wa gatab b'ɨtena oramitenyɨt ɨ yɨr opmitena metkenyɨt ɨ rɨga nyɨ tuwateninyɨt ɨ dɨde sɨteket yɨt omnenyɨt. \v 2 Sɨ man b'ogla odede nya ke towanɨm yɨr topmitenenyɨt, opi re king ɨ dɨde komkesa ukoi nyɨ rɨga. Nokɨm da ɨdenat men mumakesand dɨde ngɨmbland wɨmena tuwenyɨn Godɨnd ewangaya mɨlend dɨde yɨna mɨlend komkesa gatab ke. \v 3 Sɨ ɨtemb re b'ogɨljog mɨle e dɨde rɨrɨrkɨpjog mɨle e omnɨkam mera yɨrkokar okawayam Godɨm wɨpɨnd. \v 4 Ɨ God singi e da komkesa rɨgap yɨrkokar okasi dɨde tuweny ɨmɨnjog Tina yɨtkak wumɨr okatenam. \q1 \v 5 Mop nokɨp God re ɨnta yɨpaina, \q2 ɨ dɨde ɨnta yɨpaina ɨnyɨnyam yɨr iyena rɨga God dɨde rɨga ganggand, \q2 ɨt re Keriso Yesu yet re rɨga jɨwɨm awonj. \q1 \v 6 Sɨ ɨtemb rɨga Keriso Yesu Tilenggyam negɨr mɨle ɨrabam b'akawonj komkesa rɨga wanɨm. \q2 Ɨ Tina onggɨtyam yɨr ungata mɨle aukonj re Godɨmna obagendi wɨnjog nat. \m \v 7 Ɨ onggɨt mop penaemb God nobagendonj Tina b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnena rɨgam dɨde ɨtmɨkitijog rɨgam. Sɨ kon God ma obagɨki kesa rɨga wanɨm ouyaena rɨga awond, nokɨm da ɨdenat ton Kerisond gar ke utkunda ke okasi dɨde ɨmɨnjog God ma yɨtkak okasi. Sɨ kon re ma b'anygɨnenyɨn-a, ajɨ ɨmɨnjog yɨtkak im apureninyɨn. \p \v 8 Sɨ onggɨt paemb kon ɨtmɨkitijog rɨga nyɨ kɨma rɨga wa pɨlwa singi oramisɨn wanɨm omnɨkam da wɨn rɨga b'ogla yɨna mɨlend wɨmena tuwenyɨt komliu kesa dɨde yɨt b'ugwatena kesa, ɨ ket Godɨm pɨlwa onggɨtyam waina yɨna mɨle kɨma yɨm urowatena kɨma yɨr opmitena tuwenyɨt komkesa sosi b'eomapund. \v 9 Ɨ kongga daka b'ogla odede yɨpa wɨp nya ke wɨmena wowen. Sɨ ton b'ogla towaina b'ajga auka gatab b'obogɨl b'ajga dɨde towalenggyam b'agoka wowen, dɨde ket odede nony menamena kɨma b'obogɨl kobɨrgɨm ke b'ikoka wowen. Ajɨ goro rɨga nony kesa omnam mopngɨi b'ɨjobɨka wowen, ɨ goro gold ke o b'ogɨl ngɨndngɨnd timtim jag ke b'ajga wowen, ɨ dɨde goro ukoi wulkɨp kɨma b'ogɨljog kobɨrgɨm ke b'ikoka wowen. \v 10 Ajɨ ton b'ogla b'ogɨl mɨle omnɨka ke b'ajga wowen. Mop nokɨp ɨtemb re rɨrɨrkɨpjog mɨle im kongga wa omnɨkam yepim re b'agenairanj da, “Sɨn re Godɨnd ewangaya kongga im.” \v 11 Sɨ kongga b'ogla sosi wɨp iyoi rɨga wa pɨlwa b'akaena wowen komkesa gatab ke, ɨ ɨdenatemb ket mɨmkam ke b'auyaena tuweny. \v 12 Ɨ kon ma opima kongga ten tenjɨkeneninyɨn rɨga ouyaenam dɨde rɨga wa kumbɨnd danda ondratenam. Ajɨ ton b'ogla mɨmkam ke wɨmena tuweny. \v 13 Mop nokɨp God naska Adam na yomnɨkonj, ɨ onggɨt kak ke ket Ibɨnd womnɨkonj. \v 14 Ɨ kwa Satanat ma Adam na rabem yomnonj, ajɨ ti kongga na ɨmɨnjogjog rabem womnonj, ɨ ɨngkenaemb ket negɨr mɨle pɨta awonj. \v 15 Ajɨ ra kongga odede mɨlend wɨmena tuweny, opi re gar ke utkunda mɨlend ɨ singi b'iyena mɨlend ɨ dɨde towalenggyam b'agoka kɨma yɨna b'amnena mɨlend, dɨde ra ket ton b'ɨga ukka teyenanj Godɨmna oramiti bebɨg rɨrɨrɨnd, sɨ ɨngkaimemb ket ton yɨrkokar okasi. \c 3 \s1 Sosi Elda dɨde Diyakona Imda gatab Yɨt \p \v 1 Ɨ ɨte re jɨ yɨt ɨmɨnjog e da yet ra gar ke singi tainy sosi eldam, sɨ ton b'ogla tina kupka gar yaramit ɨsnawa kɨma b'ogɨl wɨko omnɨkam. \v 2 Sɨ onggɨt paemb elda rɨga ra b'ogla odede rɨga na ɨbɨm, ɨte re b'injawa kesajog rɨga, ɨ yɨpaina nena kongga kɨma b'ogɨl wɨmena rɨga, ɨ b'obogɨl nonyɨk b'amdena kɨma rɨga, ɨ tilenggyam b'agoka mɨle kɨma rɨga, ɨ b'ogɨl multekɨp ke nonyɨk b'amdena kɨma rɨga, ɨ rɨga b'obogɨl obai omnena rɨga, ɨ dɨde b'obogɨl ouyaena rɨga. \v 3 Ɨ kwa ton b'ogla odede rɨga na ɨbɨm, yet ra maka ɨk onaika rɨga ɨbɨm, ɨ yet ra maka b'ipowa rɨga ɨbɨm. Ajɨ ton b'ogla ngolekak dɨde b'ipowa kesa rɨga na ɨbɨm, ɨ dɨde ton b'ogla maka wulkɨp singind ɨbɨm. \v 4 Ɨ ton b'ogla b'obogɨl wɨp tamneniny tinajog b'ɨgawar dɨde tinajog rɨga yepim re wekeny tina metɨnd, ɨ ɨngkaemb ket tina b'ɨgawarɨp tin yɨt utkundenyi komkesa gatab ke b'obogɨl ɨsnawa kɨma. \v 5 Mop nokɨp yet ra maka ra wumɨr ɨbɨm rɨdede nya kae tinajog b'ɨgawar wɨp omnenam, sɨ rɨdede nya kae ton kwa Godɨmna sosi yɨr ɨpka iyeny. \v 6 Ɨ ton goro sisɨl ai gar ke utkunda rɨga ɨbɨm, nokɨp ton ke b'asourena mɨlend yeken, ɨ ket ke onggɨt b'asourena mɨle ke negɨr ma b'ɨsagɨka yakat odede rɨja na re Satana negɨr ma b'ɨsagɨka yokatonj tina b'asourena mɨle ke. \v 7 Ajɨ ton b'ogla odede rɨga na ɨbɨm ya gatab im re rɨgap b'ogɨl yɨr ungata yɨt apurenanj yepim re sosi bau ke wekeny. Nokɨm da ɨdenat ton maka rɨga wa pɨlke negɨr yɨt okateny dɨde Satanamna disɨt maka tin okas. \p \v 8 Ɨ diyakona todaka b'ogla odede yɨpa wɨp nya ke b'obogɨl ɨsnawa kɨma rɨga na tekeny. Sɨ ton b'ogla maka nonytak ke opurena teyenanj, ɨ ton b'ogla maka ɨk onaikand tekeny, ɨ dɨde ton b'ogla maka butum mɨle omnɨka teyenanj. \v 9 Ɨ ton b'ogla odede rɨga tekeny yepiya ra towaina kukɨp ke nonykok kɨlkɨp kesa owama teyenanj, ɨ kwa ton b'ogla Kerisond gar ke utkunda gatab kupka ouyaena yɨtkak danda kɨma emorka teyenenanj rɨna re naskand wɨgawɨga egiti yɨbnonj rɨga wa pɨlke ajɨ Godɨt Kerisom pɨlɨnd pɨta yomnonj. \v 10 Sɨ ton b'ogla naska otonkena rakasinem rɨka ton rɨrɨr im diyakona wɨko omnɨkam. Ɨ onggɨt kak ke rada ton b'injawa kesa rɨrɨrkɨp taukanj onggɨt diyakona wɨkom, sɨ ɨdenasimemb ket ton diyakona wɨko tatomkanj. \v 11 Ɨ odede yɨpa wɨp nya ke diyakona waina konggawarɨp todaka b'ogla b'obogɨl ɨsnawa kɨma kongga na tekeny. Sɨ ton goro kwa odede kongga tekeny yepiya ra nɨnda rɨga wa gatab negɨr ugaga yɨt tapurenanj. Ajɨ ton b'ogla b'obogɨl nonyɨk b'amdena kɨma kongga na tekeny dɨde komkesa gatab ke nony ɨjai kongga na tekeny. \v 12 Ɨ kwa diyakona b'ogla yɨpaina nena kongga kɨma b'ogɨl wɨmena rɨga na tekeny, dɨde ton ket b'ogla b'obogɨl wɨp tamnenanj towainajog b'ɨgawar dɨde towainajog rɨga yepim re wekeny towaina metɨnd. \v 13 Mop nokɨp ra ton b'obogɨl diyakona wɨko omnɨka teyenanj, sɨ ton towalenggyam opima b'ogɨl ɨsnawa takatenanj yɨpand sosi kɨma, dɨde ton opima moga kesa ukoi danda kɨma towɨnkanj Keriso Yesund gar ke utkunda mɨlend. \s1 Sosi dɨde Ɨmɨnjog Yɨtkak \p \v 14 Ɨ kon wɨn e yɨr ungawa yiyenyɨn wanakana menonɨm mor pɨlwa. Ajɨ kon naska e onggɨtyam leta mor mɨrɨkaen. \v 15 Nokɨm da ra kor wɨn nɨtɨulitau mor pɨlwa menonɨm, sɨ ɨdenat man onggɨt leta ke wumɨr okasɨt rɨdede im rɨgap b'ogla mɨle omnɨka teyenanj Godɨmna metɨnd. Sɨ ɨtemb met re yilo wɨmena Godɨmna sosi e. Ɨ ɨtemb Godɨmna sosi re ɨmɨnjog yɨtkak ke ɨmnɨnena kesa orangi e, sɨ onggɨt paemb sosi wɨngɨrɨnd komkesa gar ke utkunda rɨgap b'ogla ɨtemb ɨmɨnjog yɨtkak b'obogɨl danda kɨma ɨrmeka yeyene odede rɨngmim re rortep met danda kɨma ɨrmeka eyenanj. \v 16 Ɨ ɨtemb re ma b'arkena kɨma e, ajɨ pɨta nate da onggɨtyam meraina Godɨnd ewangaya mɨle re ukoijog wɨgawɨga mɨle e. Sɨ ɨtemb jɨ wɨgawɨga Godɨnd ewangaya mɨle. \q1 Sɨ Keriso re kea rɨgaina jɨ ke pɨta awonj. \q2 Ɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨngat Tin pɨtapɨta yomnonj da, “Ton re negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga e.” \q1 Ɨ kwa anerup kea Tin yɨr yongo. \q2 Ɨ rɨgap kea Tin pɨtapɨta yomneno komkesa b'engabenga yɨtam wɨngɨrɨnd, \q1 dɨde ket kea rɨgap Tin gar ke utkunda ke yokateno yepim re wekeny onggɨt gowukoyɨnd. \q2 Ɨ dɨde ket God b'ogɨl ɨnyomarena kɨma Tin yurowatonj pumb tungg wa. \c 4 \s1 Nonony Yɨtkak B'anygɨnena Ouyaena Rɨga gatab \p \v 1 Ajɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨnga pɨtakɨp nate yindeny da yɨmta ke nɨnda rɨgap opima Kerisond gar ke utkunda mɨle ke tewaikenanj dem dɨde ket b'atkaenanj dem b'anygɨnena wɨngawɨnga wa pɨlwa dɨde negɨr wɨngawɨnga waina ouyaena wa pɨlwa. \v 2 Sɨ opimemb ouyaena rɨga re gɨm ke b'ogɨl ajɨ ngor wa negɨr mɨle ke b'anygɨnena ouyaena rɨga im, nokɨp towaina kukɨp ke nonykokɨnd re dadal negɨr wɨngawɨnga waina outɨnti mal oramiti im wekeny odede rɨngma ra rɨgat tina wɨko rɨgam pɨlɨnd ayɨn imbrɨki ke tinɨm outɨnti mal oramis. \v 3 Sɨ odede b'anygɨnena ouyaena rɨgap opima rɨga ogoka teyenanj dem da, “Goro leo o kongga b'imda tuwenɨm.” Ɨ kwa ton opima ingaena teyenanj nɨnda owou uwabɨkam. Ajɨ God onggɨtyam owou atobarkinonj re owowɨm imda mana. Sɨ men gar ke utkunda rɨga yepim re Godɨmna ɨmɨnjog yɨtkak wumɨr okati wekenyɨn, men b'ogla Godɨnd sɨteket yɨt kɨma owou teyenindam. \v 4 Mop nokɨp komkesa Godɨmna otobarki gasa re b'ogɨljog im, sɨ makwa ɨta yɨpa gasa b'ɨskam yɨbɨm. Ajɨ men b'ogla Godɨnd sɨteket yɨt omnena kɨma komkesa gasa takatenindam. \v 5 Nokɨp God komkesa gasa yɨnam amneniny re Tina yɨtkak kae dɨde meraina b'ɨtena kae. \s1 Kerisomna B'ogɨl Wɨko Rɨga \p \v 6 Ɨ ra man gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar odede yɨt tamneninyɨt b'obogɨl wumɨr omnena kɨma, ɨ ɨngkaemb man moina tabɨnd wɨko rɨrɨrkɨp omnɨket. Sɨ ɨdenat man ket taet Keriso Yesumna b'ogɨl wɨko rɨga. Ɨ ɨngkaemb man molenggyam b'angenka metkenyɨt gar ke utkunda gatab ɨmɨnjog yɨtkak ke dɨde b'ogɨl ouyaena ke rɨnte re man yɨmta undoka yiyenyɨt. \v 7 Ɨ man b'ogla odede ɨjongki kakyɨt bond tepeneninyɨt rɨnsim re yɨna mɨle kɨlkɨl omnɨka eyenanj. Ajɨ man b'ogla molenggyam wɨngawɨnga ke b'ogɨl mɨlend kao b'ɨtnɨnena metkenyɨt, nokɨm da ɨdenat man b'obogɨl Godɨnd ewangaya rɨga taet. \v 8 Mop nokɨp jɨ ke kao b'ɨtnɨnena mɨlem re opima ngai tida sobijog b'ogɨl ɨsma gasa. Ajɨ Godɨnd ewangaya mɨle ke kao b'ɨtnɨnenam re opima komkesa gatab ke b'ogɨljog ɨsma gasa. Sɨ onggɨtyam b'ogɨljog ɨsma gasa re Godɨmna tɨrɨr omni yɨt kɨma im rɨnsim re yunɨm yɨrkokarɨm b'ogɨl aukanj dɨde kwa rɨnsim ra warɨm yɨrkokarɨm b'ogɨl taukanj. \v 9 Ɨ ɨtemb yɨt re nony ɨjawa kɨma ɨmɨnjog yɨtkak e, sɨ komkesa rɨga wa rɨrɨrkɨpjog e okatenam. \v 10 Sɨ onggɨt mop paemb men b'asowa wuwenyɨn dɨde b'ɨdgotnena akatenindam. Mop nokɨp men opima yilo wɨmena Godɨm pɨlɨnd warɨm b'ogɨl ɨsma oramka eyenindam. Sɨ ɨtemb God re komkesa rɨga wa yɨrkokar okawa rɨga e, ajɨ gar ke utkunda rɨga wanɨm re dadal ngɨrpu kesa yɨrkokar okawa rɨga e. \p \v 11 Sɨ man b'ogla odede yɨt ke rɨga tengaeninyɨt dɨde b'obogɨl ouyaena teyeninyɨt. \v 12 Ɨ goro yet men merɨnen nokɨp man re sisɨl rɨga et. Ajɨ man b'ogla odede mɨle ke b'ogɨl wɨngata rɨga na taet gar ke utkunda rɨga wanɨm, opi re yɨtkak opurena mɨle ke, ɨ yɨrkokar wɨmena mɨle ke, ɨ singi b'iyena mɨle ke, ɨ gar ke utkunda mɨle ke, ɨ dɨde kɨlkɨp kesa mɨle ke moina omnɨka wɨngɨrɨnd dɨde nony menamena wɨngɨrɨnd. \v 13 Sɨ man b'ogla odede mɨlend kɨnyɨr aena metkenyɨt, opi re da man rɨga wa yɨna peba ogenka teyenainyɨt, ɨ rɨga ugowa teyeninyɨt gar ke utkundand onyitam, ɨ dɨde man b'obogɨl God ma yɨt ke rɨga ouyaena teyeninyɨt. \v 14 Ɨ man goro onggɨtyam yiyag wurar nony b'etɨdatenɨm rɨnte re mor pɨlɨnd yɨbɨm. Sɨ man Godɨmna bage yɨt kena onggɨtyam yiyag wurar yokatot, re elda rɨgap mor pɨlɨnd yɨm aramkɨto mornɨm danda okawam. \v 15 Sɨ man b'ogla onggɨtyam komkesa mɨle ɨtaikena teyeninyɨt, ɨ kwa molenggyam b'atkaenyɨt onggɨtyam mɨle ɨtaikenam. Nokɨm da ɨdenat komkesa rɨgap pɨtakɨpɨnd yɨr tangranj moina mɨle rɨnsim re danda kɨma b'ogɨl auka wuweny. \v 16 Ɨ man b'ogla molenggyam dɨde moina ouyaena gatab b'obogɨl yɨr b'itiyenyɨt. Sɨ man b'ogla onggɨtyam mɨle dɨmdɨm omnɨkand metkenyɨt, mop nokɨp ra man odede omnɨkand metkenyɨt, God ɨta mor yɨrkokar motkau, ɨ dɨde kwa Ton opima towa yɨrkokar takainy yepiya ra men yɨt utkundena mitiyenyi. \c 5 \s1 Sosi Rɨga Wɨp Omnena gatab Yɨt \p \v 1 Ɨ man goro midmid danda kɨma samany iyowa teyeninyɨt, ajɨ ɨja na wɨp ngɨmbla kɨma tugoinyɨt da ton re moinajog b'uwar im. Ɨ man b'ogla ɨja na wɨp sisɨl rɨga tamneninyɨt da ton re moinajog nanywar im o yɨngganwar im. \v 2 Ɨ man b'ogla molegmoleg ɨja na wɨp tamneninyɨt da ton re moinajog mogwar im dɨde kwa man sisɨl kongga ɨja na wɨp kupka kɨlkɨp kesa nony menamena kɨma tamneninyɨt da ton re moinajog ngɨmɨrwar im. \p \v 3 Ɨ man b'ogla odede mik kongga ɨsnawa teyeninyɨt yepim re tentajog wekeny. \v 4 Ajɨ rada opima mik konggamna b'ɨgawar o dadwar wekeny, ton b'ogla naska b'atouyaenanj rɨdede im ton Godɨnd ewangaya mɨle omnɨka teyenanj towainajog b'u ake mogwar o dadwar wa pɨlwa yepiya re ten oraka dɨde ukka teito, dɨde ket todaka ten mɨra yɨr ɨpka teyenanj. Mop nokɨp ɨtemb mɨle re rɨrɨrkɨpjog mɨle im Godɨm wɨpɨnd omnɨkam. \v 5 Ajɨ tentajog wɨmena mik konggap re Godɨm pɨlnate warɨm b'ogɨl ɨsma yoramitenyi dɨde ket ɨpendi kesa bibɨr dɨde sɨwɨny Godɨnd ɨgekena yiyenyi dɨde yɨr opmitena wuweny. \v 6 Ɨ odede mik kongga yepim re gowukoi sam mɨle singind wɨmena wuweny, ton re yilo im wekeny, ajɨ wɨngawɨnga ke re uj im wekeny. \v 7 Sɨ man b'ogla rɨga tengaeninyɨt onggɨt yɨt ke, nokɨm da ɨdenat komkesa rɨga b'injawa kesajog tekeny Godɨm wɨpɨnd. \v 8 Ajɨ yet ra maka yɨrɨk unjomkena teyeniny tinajog kus rɨga, ajɨ ukoijog re tinajog b'u ake mog dɨde dadwar, ton re kea gar ke utkunda mɨle yoeny. Sɨ ton re ukoijog negɨr mɨle rɨga e, ajɨ ma ɨja e ɨt re gar ke utkunda kesa rɨga re dɨde. \v 9 Ɨ man b'ogla odede mik kongga nena moina peband nyɨ oramka teyeninyɨt sosit ten yɨm okaenam yepim re siksti (60) kemag kɨma o pumb wa dɨde yɨpaina leo okati mik kongga. \v 10 Ɨ ton kwa b'ogla ongwati na tekeny odede towaina b'ogɨl wɨko omnɨka mɨle gatabɨm, opi re da ton towaina b'ɨgawar b'obogɨl yɨr epkenento, ɨ ton towaina met wa rɨga b'obogɨl obai amnɨkenento, ɨ ton yɨna rɨga b'obogɨl yɨm akaenento, ɨ ton rɨga yɨm b'obogɨl akaenento yepiya re b'ɨdgotnenand wekenenonj, ɨ dɨde ton komkesa b'engabenga wɨp b'ogɨl mɨle omnɨkand b'akaenento. \v 11 Ajɨ man b'ogla b'ɨtɨsaet sisɨl mik kongga nyɨ oramkam moina peband, mop nokɨp onggɨt wɨnɨnd ra ton towaina garɨnd pɨl b'asopaya singi tepɨndenanj, ton ɨta Kerisond kak ɨaenyi dɨde ket singi taenanj leo okatam. \v 12 Sɨ ton opima b'ɨsagɨka takatenanj, mop nokɨp ton kea towaina naska tɨrɨr omni yɨt yerbeko rɨna re ton endento da ton makwa opima leo temdanj ajɨ Keriso nena e yɨmta undoka iyenyi. \v 13 Ɨ kwa daka ton b'auyaena wuweny dɨnder wɨmena mɨlend dɨde ket wɨn esomnena kɨma metta metta wuweny. Ɨ ton ma odede dɨnder wɨmena nena e yokatenyi, ajɨ ton kwa b'ugaga mɨlend wuweny, ɨ jabakɨpɨnd nɨnda rɨgaina wɨko gatab ngɨmbla kɨma yɨt opurena eyenanj, ɨ dɨde ton yɨtkak opurena eyenanj rɨnsim re towanɨm makwa rɨrɨrkɨp im opurenam. \v 14 Sɨ onggɨt paemb kon singi en da sisɨl mik kongga b'ogla leo kɨma raukinem, ɨ ton b'ogla b'ɨga rukukinem, ɨ ton b'ogla towainajog b'ubɨgawar b'obogɨl yɨr repkinem, ɨ dɨde goro geja rɨga wa rɨl okatenam gangga rakaeninem ten negɨr yɨt omnenam. \v 15 Mop nokɨp kea nɨnda mik konggap sosi kak yɨaeno dɨde ket Satanand yɨmta undoka yiyenyi. \v 16 Ɨ rada yɨpa gar ke utkunda konggam opima mik kongga wɨbnainy tina kus rɨga wɨngɨrɨnd, sɨ ton b'ogla ten yɨm rakaenin ajɨ goro sosit towaina bebɨg rurowatenin. Nokɨm da ɨdenat sosit daka tentajog wɨmena mik kongga yɨm takaeniny. \p \v 17 Ɨ elda yepiya ra b'obogɨl towaina tabɨnd wɨko omnɨka teyenanj, sɨ sosi rɨgap b'ogla nɨnda nya ke mɨra ogona kɨma nɨmogpyam towa ukoi kana ɨsnawa takaenanj, ajɨ ukoijog re towanɨm mim yepiya ra b'asowa tuweny yɨtkak pɨtapɨta omnenam dɨde ouyaenam. \v 18 Mop nokɨp yɨna pebat ɨja emb jɨ onggɨt rɨga gatab yindeny da, “Ɨ onggɨt wɨnɨnd ra kau owoukɨp erɨngokand ɨbɨm, goro man kau tugɨmɨnd utwangkapu gasa ikitɨm ogokam da goro owou tawinɨm.” Ɨ kwa daka yindeny da, “Ɨtemb re rɨrɨrkɨpjog e ra wɨko rɨgat tina mɨra takateniny.” \v 19 Ɨ man goro elda rɨga gatab sosind kot omnɨkam yɨt ɨmjatenyɨt, ra maka ra nɨmog o nowa yɨr ungata rɨga taukanj onggɨt towaina b'injawa gatab. \v 20 Ɨ yepiya ra negɨr mɨle omnɨka teyenanj, man b'ogla komkesa sosi rɨga wa wɨpɨnd ten samany iyowa teyeninyɨt da, “Nangga paim wɨn odede negɨr mɨle omnɨka eyenindam?” Nokɨm da ɨdenat nɨnda rɨgap daka moga okatenyi Godɨm wɨpɨnd odede negɨr mɨle gatab. \v 21 Ɨ kon kupkakupka danda kɨma men mitngaen Godɨm wɨpɨnd ɨ Keriso Yesum wɨpɨnd ɨ dɨde Godɨmna obagɨki yɨna aneru wa wɨpɨnd, da man b'ogla onggɨtyam yɨtkak b'obogɨl dɨmdɨm yɨmta tundokinyɨt, ajɨ goro mor nony ke rɨga ɨkalka teyeninɨm dɨde goro bu b'iyena mɨle ke ɨsagɨka teyeninyɨt. \v 22 Ɨ goro man wanakana ɨsanikesa yɨpa rɨgam pɨlɨnd yɨm taramisinyɨt sosim wɨko rɨga nyɨ okawam. Sɨ ra man tina negɨr mɨle ongwati kesand wanakana yɨm taramisinyɨt, sɨ ɨngkaemb man ket tina onggɨtyam negɨr mɨle yingg takateninyɨt. Sɨ goro man odede nya ke nɨnda rɨgaina negɨr mɨle yingg takateninɨm. Ajɨ man b'ogla onggɨtyam mɨle dɨmdɨm nya ke tamnɨkeninyɨt, sɨ ɨngkaemb man b'injawa kesa kɨlkɨp kesa mɨlend mɨtɨbnyɨt. \v 23 Ɨ man goro nyɨ nena tanaikeneninɨm, ajɨ b'ogla ngai sobijog sobijog ɨk tanaikeneninyɨt kopa awɨr omnam, nokɨp moina kom re ma danda e dɨde man ɨta ita wɨnɨnd kopa aukenenyɨt. \p \v 24 Ɨ nɨnda rɨgaina negɨr mɨle re pɨtakɨp nasim aukenenanj, sɨ ton naska kana im b'ɨsagɨka okatam wuweny. Ɨ nɨnda rɨgaina negɨr mɨle re ma odede pɨtakɨp nasim aukenenanj, ajɨ towaina negɨr mɨle todaka opima yɨmta ke pɨta taukanj dem b'ɨsagɨka okatam. \v 25 Ɨ b'ogɨl mɨle omnɨka todaka odede yɨpa wɨp nya kaim aukenenanj. Sɨ nɨnda re naska kana im pɨtakɨpɨnd aukenenanj, ajɨ nɨnda todaka makwa rɨrɨr im egurki tekeny dem. \c 6 \p \v 1 Ɨ komkesa wɨko rɨga yepim re towaina yonggyamwar waina danda wɨrand wekeny, ton b'ogla towainajog yonggyamwar wa komkesa nya ke rɨrɨrkɨpjog ɨsnawa rɨgam ramneninem. Nokɨm da ɨdenat maka yɨpa rɨgat Godɨmna nyɨ dɨde sowaina Tina yɨtkak ouyaena gatab ɨsadrena teyeniny. \v 2 Ɨ rada wɨko rɨga wa gar ke utkunda yonggyamwar tebnauranj, ton goro maka towa yonggyamwar b'obogɨl resnaeninem, nokɨp ton re towa gar ke utkunda nanywar im o yɨngganwar im. Ajɨ ton b'ogla towaina wɨko rɨgamna wɨko b'obogɨl omnɨka reyeninem towa yonggyamwar wa. Mop nokɨp towa yonggyamwar yepim re towaina b'asowa ke b'ogɨl akatenanj, ton re gar ke utkunda rɨga im dɨde towaina singi iyena rɨga im. Sɨ man ɨnsimemb yɨtkak rɨga ouyaena teyeninyɨt dɨde ugowa teyeninyɨt yɨmta undokam. \s1 Nonony Yɨtkak Wulkɨp Singi Iyena gatab \p \v 3 Ɨ nɨnda b'anygɨnena ouyaena rɨgap opima b'enga wɨp ouyaena eyenanj sosi wa. Sɨ towaina ouyaena re ma opima mera Yonggyam Yesu Kerisomna ɨmnɨnena kesa ɨmɨnjog yɨtkak kɨma dɨde Godɨnd ewangaya rɨrɨrɨnd ouyaena yɨtkak kɨma yɨpand b'obogɨl b'ɨmjatenanj. \v 4 Ɨ ton ket b'asourena wuweny dɨde ket ton makwa opima nangga wumɨr im awamanj, ajɨ ton singi aenanj re nɨnda yɨtkak gatab yɨt b'ɨpatena mɨle mim dɨde yɨt b'ugwatena mɨle mim. Ɨ ɨngkaimemb ket odede mɨle pɨta aukenenanj, opi re nonyɨk b'ɨponena mɨle, ɨ b'ipowa mɨle, ɨ ɨsadrena mɨle, ɨ dɨde negɨrjog nonyɨk ɨponena mɨle. \v 5 Sɨ opimemb b'anygɨnena ouyaena rɨgaina gar re kupka ɨtkɨkijog im wekeny, sɨ ton ita wɨnɨnd bebɨg kɨma yɨt b'ugwatena mɨle omnɨka eyenenanj. Ɨ God ma ɨmɨnjog yɨtkak re awɨr e kwa yɨbɨm towa pɨlɨnd. Ɨ ton ɨja im nony menamena omnɨka eyenanj da Godɨnd ewangaya mɨle re wulkɨp imdam nya e. \v 6 Ajɨ yepim re towaina gasa kɨma nony rɨrɨrkɨp wekeny rɨnsim re ton awamanj, sɨ ɨtemb Godɨnd ewangaya mɨle re towanɨm ukoijog b'ogɨl imdam nya e. \v 7 Mop nokɨp re men ukuktondam onggɨt gowukoi wa, men maka nangga gasa na teitondam. Ɨ kwa ra men uj taukindam, sɨ men makwa rɨrɨr im men kɨma nanggamog gasa iyoyɨm. \v 8 Sɨ rada mera opima owou dɨde kobɨrgɨm wekeny ingaenam, men opima nony rɨrɨrkɨp tainindam onggɨt gasa ke. \v 9 Ɨ yepim re singi aenanj jogjog gasa kɨma rɨga awowɨm, ton ɨsendenanj re negɨr ma otonkena wa im ɨ dis wa im ɨ dɨde jogjog korɨrkorɨr dɨde negɨr guda kɨma singi wa im. Sɨ odede mɨlepim ten negɨr amnɨkenenanj dɨde eomnenenanj. \v 10 Mop nokɨp wulkɨp singi iyena mɨle re komkesa b'engabenga wɨp negɨrjog mɨlemna rɨgɨb e. Sɨ nɨnda rɨgap re kea gar ke utkunda mɨle yɨrarenyi, nokɨp ton singi aenanj re wulkɨp usausapyam tumɨnd angurka mim. Ɨ kwa ton ket towalenggyam jogjog gar kopa ke sejgarsejgar auka wuweny towaina garɨnd. \s1 Polɨmna Kikitumam B'ingawa Yɨt \p \v 11 Ajɨ man re Godɨmna rɨga et, sɨ man b'ɨkene onggɨtyam mɨle wa pɨlke. Ajɨ man b'ogla egaregar rɨga na mɨtɨbnyɨt odede mɨle orakam, opi re negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle, ɨ Godɨnd ewangaya mɨle, ɨ gar ke utkunda mɨle, ɨ singi b'iyena mɨle, ɨ mɨmkam wɨmena mɨle, ɨ dɨde nony kɨma musɨk wɨmena mɨle. \v 12 Sɨ man b'ogla b'obogɨl geja omnɨka yiyene gar ke utkunda mɨlend danda kɨma onyitam. Ɨ ɨngkaemb ket man okasɨt dadal ngɨrpu kesa yɨrkokar. Sɨ God re onggɨt manaemb men mobagendonj. Ɨ kwa man onggɨt manaemb b'ogɨl ɨmjati yɨt ke b'agenayot Kerisond gar ke utkunda gatab jogjog yɨr ungata rɨga wa wɨpɨnd. \v 13 Ɨ kon men mitngaen Godɨm wɨpɨnd yete re komkesa gasa wa yilo ogona eyeniny ɨ Keriso Yesum wɨpɨnd yet re b'obogɨl b'agenayonj re ton yɨr ungata yɨt yopulitonj Pontiyo Pilatom pɨlwa. \v 14 Sɨ man b'ogla onggɨtyam b'ingawa yɨt kɨlkɨp kesa dɨde b'injawa kesa owama iyenyɨt, ngɨrpu mera Yonggyam Yesu Keriso pɨta tainy dem. \v 15 Ɨ God yete re b'ogɨlɨm rɨgɨb rɨga dɨde yɨpaina dandam rɨgɨb rɨga yɨbɨm, Ton ɨta Tinajog obagendi wɨnɨnd Kerisond pɨta omɨny dem. Ɨ God re komkesa king wa King e dɨde komkesa yonggyam wa Yonggyam e. \v 16 Ɨ God re ɨnta yɨpaina rɨga yɨbɨm yet ra maka uj tainy. Ɨ Ton wɨmena yikeny re ngaya nate rɨnte ra rɨgat ma rɨrɨr e yik wus wa. Ɨ makwa ke yɨpa rɨgat Tin yɨr yongonj dɨde kwa makwa yɨpa rɨgat rɨrɨr e Tin yɨr ongongɨm. Sɨ ɨsnawa dɨde danda Ti pɨlwa dadal ngɨrpu kesa, ɨmɨnjog. \p \v 17 Ɨ man b'ogla odede rɨga tengaeninyɨt sosind yepim re yu onggɨt gowukoyɨnd jogjog gasa kɨma wekeny. Sɨ ton goro towalenggyam pumb wa b'urowateninem towaina jogjog gasa map. Ɨ kwa ton goro warɨm b'ogɨl ɨsma raramiteninem gowukoi gɨm ke gasa wa pɨlɨnd rɨnsim ra maka pɨnjog tekeny. Ajɨ ton b'ogla warɨm b'ogɨl ɨsma raramiteninem Godɨm pɨlɨnd yete re mera komkesa gasa rɨrɨrkɨpjog ogona niyeneniny sam kɨma ngolengole aenam. \v 18 Ɨ ton kwa b'ogla b'ogɨl esourena kɨma wɨko omnɨka reyeninem, dɨde ton kwa b'ogla b'ogɨl wɨko rɨrɨrkɨpjog omnɨka reyeninem. Ɨ kwa ton b'ogla ngolekak waken towaina gasa b'obogɨl ogonam ingaena gasa kesa rɨga wa, dɨde b'angonyjeni waken gasa yingg iyenam rɨnsim ra God ogona teyeniny. \v 19 Sɨ ton odede mɨle kaimemb towalenggyam wɨngawɨnga ke b'ogɨl gasa angurka teyenanj dɨde ket ɨmnɨnena kesa danda kɨma met orangapu pɨpmet ongonyjena teyenanj warɨm yɨrkokar wɨmenam. Nokɨm da ɨdenat ton onggɨtyam ɨmɨnjog yɨrkokar okasi dem de pumb tungg wa. \p \v 20 Timote-wɨi, man b'obogɨl gasa yɨr tepkinyɨt rɨna re God nony b'ɨjawa kɨma mor mogoninonj yɨrgong omnɨkam. Ɨ kwa man ewaikena metkenyɨt kɨp kesa korɨrkorɨr yɨt b'ɨpatena mɨle wa pɨlke rɨnsim ra rɨga Godɨnd ewangaya kesam tamneniny, ɨ dɨde b'anygɨnena wumɨr kɨma yɨt b'ugwatena mɨle wa pɨlke rɨnsim ra Godɨmna ɨmɨnjog yɨtkak gejam omnenyi. \v 21 Ɨ nɨnda rɨgap kea pɨtapɨta aenanj da ton kea onggɨtyam b'anygɨnena wumɨr yokateno. Sɨ ton odede nya kenaemb gar ke utkunda mɨlem pɨlke ewaikento. \p Godɨmna wurar wɨn kɨma.