\id 1CO - Wipi NT -Papua New Guinea 2001 (web -2013) \h 1Korinto \toc1 Polɨmna Ɨrɨki Naskanyam Korinto Sosim pɨlwa Leta \toc2 Naskanyam Korinto Leta \toc3 1Kor \mt1 Naskanyam Korinto Leta \mt2 Polɨmna Ɨrɨki Naskanyam Korinto Sosim pɨlwa Leta \imt1 Isɨpkita Yɨtkak \ip Onggɨtyam leta ɨrɨka rɨga re Polte. Ɨ ton ɨtemb leta yɨrɨkonj re Korinto sosi mana rɨka gɨbɨl wɨn nat A.D. pipti paib (55) kemagɨnd. \ip Ɨ re Pol yɨbnonj Epeso taunɨnd, kea ton yɨpa leta yokatonj Korinto sosim pɨlke. Seg todaka ket mɨra leta erɨkawonj Korinto sosim pɨlwa. Sɨ ɨntemb jɨ leta rɨnte re men nyɨ yogenayu da Naskanyam Korinto Leta. \ip Ɨ onggɨt wɨnɨnd Korinto re yɨpa ukoijog Grik taun na dɨde mop tungg na yɨbnonj Akaya eriyand. Ɨ dɨde ɨtemb taun yɨbnonj re yɨpa ongwatijog wulkɨp dɨde gasa jogjog taun na ɨ dɨde negɨrjog b'iyena mɨle kɨma taun na. \ip Sɨ Pol ma sobijog na ɨtemb Korinto sosind nony kubɨr yomnɨkonj, nokɨp kea jogjog negɨr mɨle ukuka wuwenonj onggɨt sosi wɨngɨrɨnd. Sɨ Pol ukoijog nony kubɨr ainy re onggɨt bebɨgɨm pɨlnasim, opi re b'u b'iyena mɨle, ɨ negɨrjog b'iyena mɨle, ɨ molkongga wɨmena mɨle gatab b'arkita, ɨ kukɨp ke nonykok mɨle gatab yɨt, ɨ b'obogɨl sosi ongonjena yɨt, ɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨngamna yiyag wurar gatab yɨt, ɨ dɨde utnyita gatab yɨt. Sɨ onggɨt mop penaemb ket onggɨt peband Pol samany iyowa eyeninonj dɨde singi kɨma ouyaena eyeninonj b'obogɨl wɨmenam Godɨmna yɨtkak rɨrɨrɨnd. \c 1 \s1 Simesime Yɨtkak \p \v 1 Simesime! Kon Pol ten rɨna re God Tina singind ara nemokonj Yesu Kerisomna ɨtmɨkitijog rɨgam. A sɨ kon koina gar ke utkunda yɨnggan Sostene kɨma e wanɨm peba yɨrɨkya, \v 2 God ma sosim pɨlwa rɨnte re yɨbɨm Korinto taunɨnd ɨ yepiya re wɨn onggɨt sosind Yesum pɨlke yɨna aukɨtondam, sɨ ket yɨna rɨga im wekenyɨt, ɨ kwa komkesa yɨna rɨga wa pɨlwa yepim re mera Yonggyam Yesu Kerisond towa Yonggyamɨm nyɨ yogenai komkesa eriya wɨngɨrɨnd. \v 3 Wurar dɨde ngɨmbla wɨn kɨma mera B'u Godɨm pɨlke dɨde Yonggyam Yesu Kerisom pɨlke. \s1 Godɨm pɨlwa Sɨteket Yɨt \p \v 4 Wɨn Keriso Yesum pɨlnasim wekenyɨt, sɨ God wa wurar agoneneniny. Sɨ onggɨt paemb kon koina Godɨnd wa gatab sɨteket yɨt yomnɨkenenyɨn ita wɨnɨnd. \v 5 Mop nokɨp wɨn komkesa gatab ke rɨrɨrkɨpjog im wekenyɨt Yesund yɨmta undokand komkesa opurena ke dɨde komkesa wumɨr ke. \v 6 Nokɨp Kerisom gatab yɨr ungata yɨt re kea wa pɨlɨnd ɨmjati e yɨbɨm. \v 7 Sɨ onggɨt paemb wɨn ma opima oraka eyenindam nanggamog wɨngawɨnga ke yiyag wurar ajɨ wɨn nony b'ogɨl kɨma yɨr ungawa nasim wekenyɨt mera Yonggyam Yesu Kerisomna liyalliyal menon. \v 8 Sɨ mera Yonggyam Yesu Keriso, Tontemb kwa danda kɨma wen ɨmjatena teyeniny ngɨrpu undwatapu wɨn. Nokɨm da ɨdenat wɨn b'injawa kesa rɨga taindam dem Tina menon bibɨrɨnd. \v 9 Ɨ God wen ara emokinonj re yɨpand yingg okatena mana Tina B'ɨga Yesu Keriso mera Yonggyam kɨma. Sɨ onggɨt paemb Ton kwa opima ɨmɨnjogjog tamnɨkiny Tina yɨtkak rɨrɨrɨnd. \s1 Sosind Bu B'iyena Mɨle \p \v 10 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Kon wen danda kɨma tugoinyɨn mera Yonggyam Yesu Kerisomna nyɨ kɨma im. Sɨ komkesa wɨn b'ogla yɨpaina gasand ɨmjati yɨt tapurenindam dɨde goro bu b'iyena mɨle ke wetaweta tekenyɨt wa wɨngɨrɨnd. Ajɨ wɨn b'ogla waina gar dɨde waina nony menamena tangapindam yɨpand awowɨm. \v 11 Mop nokɨp, kor gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar, Kloemna b'ubɨgawar wɨngɨrɨnd nɨndap kea ken wumɨr nomno da wa wɨngɨrɨnd opima leny b'agawa mɨle. \v 12 Ajɨ odede mop penaemb kon ninjɨn da wɨn wa wɨngɨrɨnd opurena eyenindam da, “Kon re Polɨm tab ke rɨga en,” ɨ yɨpat da, “Kon re Apolom tab ke rɨga en,” ɨ yɨpat da, “Kon re Petrom tab ke rɨga en,” ɨ dɨde kwa yɨpat da, “Kon re Kerisom tab ke rɨga en.” \v 13 Sɨ rɨka Keriso kɨb omnɨki e yɨbɨm? Ɨ rɨka Polɨt wanɨm uj awonj wul b'agbagɨnd? Ɨ rɨka wɨn kwa Polɨmna nyɨ kɨma na baptiso yokatenonda? Nayɨ. \v 14 Sɨ kon onggɨt paemb Godɨnd sɨteket yɨt yomnenyɨn da kon makwa yena baptiso yomnond wa wɨngɨrɨnd, ajɨ Krispo ake Gaiyo nena na. \v 15 Nokɨm da ɨdenat maka yet indeny da, “Kon Polɨmna nyɨ kɨma na baptiso yokatond.” \v 16 Sɨ kon kwa kea Stepana b'ubɨgawar baptiso amnɨkinond, ajɨ kon ma wumɨr en rɨka kon ke yena rɨga baptiso amnɨkinond. \v 17 Mop nokɨp Keriso ma ken baptiso omnɨka mana nɨtmɨkitonj wa pɨlwa, ajɨ God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnena mana. Sɨ kon ma nony b'akatena kɨma opurenam multekɨp na yingaenenond, nokɨm da ɨdenat Kerisomna wul b'agbag maka kɨp kesa tawɨk. \s1 Godɨmna Multekɨp dɨde Wul B'agbag \p \v 18 Mop nokɨp wul b'agbag gatab yɨtkak re korɨrkorɨr opurena yɨtkak e towanɨm yepiya ra negɨr okatenyi dem. Ajɨ yepiya ra men yɨrkokar okasu dem ɨtemb wul b'agbag gatab yɨtkak re Godɨmna danda e meranɨm. \v 19 Mop nokɨp yɨna peband ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da, \q1 “Kon opima negɨr tamnɨkeninyɨn b'ogɨl multekɨp rɨgaina multekɨp. \q2 Ɨ Kon kwa opima awɨr tamnɨkeninyɨn b'ogɨl wumɨr rɨgaina wumɨr.” \m \v 20 Sɨ rokate b'ogɨl multekɨp rɨga yɨbɨm? Ɨ rokate b'ogɨl wumɨr rɨga yɨbɨm? Ɨ kwa rokate b'ogɨl yɨt b'ɨrmeka rɨga yɨbɨm? Awɨr e. Ma sɨ God kea onggɨtyam gowukoyɨmna multekɨp korɨrkorɨr amninonj? Owɨ. \v 21 Mop nokɨp God kea Tina multekɨp ke gowukoi rɨgaina multekɨp edokinonj Tinɨm wumɨr okatam. Sɨ Godɨmna wɨko rɨgaina pɨtapɨta omneni Tina b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt re korɨrkorɨr yɨtkak e gowukoi rɨgaina multekɨp ke ongwatam. Ajɨ God opimemb korɨrkorɨr yɨtkak sam kɨma e yingaeneny rɨga wa yɨrkokar okawam yepiya ra gar ke utkunda ke onggɨtyam yɨtkak okatenyi. \v 22 Sɨ Ju rɨgap b'arkena yoramitenyi re kɨd kesa kɨma danda wɨko mim onggɨtyam yɨtkak ɨmjatam. Ɨ dɨde kwa Grik rɨgap onggɨtyam yɨtkak ɨmjatam oraka yiyenyi re towaina multekɨp ke ongwata mim. \v 23 Ajɨ sɨn Keriso na pɨtapɨta yomnenyu yena re wul b'agbagɨnd yɨdrɨko. Sɨ onggɨtyam yɨtkak re b'uwombenapu e Ju rɨga wa, ɨ daka God ma obagɨki kesa rɨga wa re korɨrkorɨr e. \v 24 Ajɨ Keriso re Godɨmna danda e dɨde Godɨmna b'ogɨl multekɨp e towanɨm yena re God ara emokinonj Ju rɨga wa wɨngɨrɨnd dɨde Grik Rɨga wa wɨngɨrɨnd. \v 25 Mop nokɨp Godɨmna multekɨp rɨnte re rɨgap yogenaenenyi korɨrkorɨr ke re ton b'ogɨl multekɨp e yɨbɨm rɨga wa wɨpɨnd. Ajɨ rɨgaina b'ogɨl multekɨp re ma b'ogɨl multekɨp e yɨbɨm Godɨm wɨpɨnd. Ɨ Godɨmna danda rɨnte re rɨgap yomnenenyi sobijog ke re ton ukoijog danda e rɨga wa wɨpɨnd, ajɨ rɨgaina ukoijog danda re sobijog danda e Godɨm wɨpɨnd. \p \v 26 Sɨ kor nany dɨde yɨngganwar, wɨn b'obogɨl nonyɨk b'amdeninam wa gatab re God wen ara emokinonj. Sɨ gɨm ke gowukoi rɨgaina nya ke re wɨn ma jog na wekenot b'ogɨl multekɨp rɨga ɨ ma jog na gɨm ke danda kɨma rɨga ɨ dɨde ma jog na pumbjog nyɨ rɨga. \v 27 Ajɨ God Tina rɨga abagɨkinonj yepiya re gowukoi rɨgap korɨrkorɨr ke agenaento, nokɨm da ɨdenat Ton ɨngarɨnd taramiteniny b'ogɨl multekɨp kɨma rɨga. Ɨ kwa God Tina rɨga abagɨkinonj yepiya re gowukoyɨnd danda kesa wekenonj, nokɨm da ɨdenat Ton ukoi danda kɨma rɨga ɨngarɨnd taramiteniny. \v 28 Sɨ God obagɨka eyeniny re gowukoyɨmna goujog nyɨ rɨga im dɨde ɨsai rɨga im. Sɨ nok paimemb Ton odede rɨga obagɨka eyeniny yepim re ongwati kesa rɨga wekeny gowukoyɨnd, nokɨm da ɨdenat ten teomneniny yepim re ongwati rɨga wekeny gowukoyɨnd. \v 29 Sɨ God odede mɨle omnɨka eyeniny re nok mim da ɨdenat komkesa rɨga maka b'atɨsourenanj Ti wɨpɨnd. \v 30 Ajɨ wɨn re Godɨm pɨlkaim dɨde Keriso Yesum pɨlnasim wekenyɨt. Ɨ Keriso re Godɨm pɨlkena ikonj dɨde meranɨm b'ogɨl multekɨp na awonj. Sɨ Ton re meranɨm negɨr kesa dɨmdɨmjog e ɨ yɨnayɨna e ɨ dɨde negɨr mɨlem pɨlke ɨtrɨngendam mɨra e. \v 31 Sɨ onggɨt paemb yɨna peband ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da, “Yet ra singi tainy b'asourenam, ton b'ogla Yonggyam nenam pɨlɨnd b'asouren.” \c 2 \s1 Kerisomna Wul B'agbag gatab Yɨt \p \v 1 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Re kon naskajog nekond wa pɨlwa, kon kea Godɨmna ɨmɨnjog yɨrkokar yɨtkak wa pɨtapɨta amnenawond. Ajɨ kon koina opurena maka engaeninond b'ogɨl ɨsakaurena kɨma yɨtkak dɨde b'ogɨl multekɨp ke yɨtkak. \v 2 Mop nokɨp re kon wɨmena nekenond wa wɨngɨrɨnd, kon kea kolenggyam yɨmjatond da, “Kon komkesa gasa nony redasinɨn, ajɨ kon ɨna pɨtapɨta ramnenɨn Yesu Keriso dɨde Tina uj gatab wul b'agbagɨnd.” \v 3 Ɨ kwa kon wɨn kɨma nɨbnenenond re danda kesa wɨngɨr nat ɨ moga wɨngɨr nat ɨ \m dɨde ukoi kaktɨtɨ kɨma wɨngɨr nat. \v 4 Sɨ koina ouyaeni yɨtkak dɨde koina pɨtapɨta omneni yɨtkak re ma rɨgaina b'ogɨl multekɨp ke ɨl ongka yɨtkak na. Ajɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨngat danda kɨma utkunda rɨgaina gar akateninonj. \v 5 Sɨ kon onggɨt penaemb odede mɨle yomnɨkenenond, nokɨm da ɨdenat waina gar ke utkunda maka tekeny rɨgaina multekɨpɨm pɨlɨnd, ajɨ tekeny ra Godɨmna dandam pɨlnasim. \s1 Godɨmna B'ogɨl Multekɨp \p \v 6 Ajɨ men re b'ogɨl multekɨp gatab e opurena yiyenyu towa pɨlwa yepim re wɨngawɨnga ke rɨgajog owɨnki wekeny. Ajɨ ɨtemb b'ogɨl multekɨp re ma onggɨt gowukoyɨm pɨlkae dɨde ma onggɨtyam gowukoi wɨp iyoi rɨga wa pɨlkae rɨnte ra b'eteomneny. \v 7 Ajɨ re God maka gowukoi yotobarkonj, Ton kea naska nata meranɨm b'ogɨl ɨnyomarena okatam yɨsamkonj onggɨt b'ogɨl multekɨp gatab rɨna re wɨgawɨga egiti yɨbnenenonj. Sɨ men ket ɨntemb jɨ Godɨmna b'ogɨl multekɨp gatab opurena yiyenyu. \v 8 Sɨ onggɨt gowukoi wɨp iyoi rɨga wɨngɨrɨnd makwa yɨpat wumɨr yokatonj Godɨmna ɨtemb b'ogɨl multekɨp gatab. Mop nokɨp rako ton wumɨr yokato, ton ma rako b'ogɨl ɨnyomarena kɨma Yonggyamɨnd yɨdrɨko wul b'agbagɨnd. \v 9 Ajɨ yɨna peband ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da, \q1 “God gasa angonjeninonj towanɨm mana yepim re Tin singi yiyenyi. \q2 Sɨ makwa yɨpa rɨgat onggɨtyam gasa yɨr anginonj tina yɨrkɨp ke. \q2 Ɨ makwa yɨpa rɨgat onggɨtyam gasa gatab utkundeninonj tina yɨpya ke. \q2 Ɨ dɨde makwa yɨpa rɨgat onggɨtyam gasa nonyɨk epɨndeninonj tina gar ke.” \m \v 10 Ajɨ Godɨt Yɨnayɨna Wɨngawɨngand yingaenonj men ouyaukuram onggɨtyam wɨgawɨga gasa. Mop nokɨp Yɨnayɨna Wɨngawɨnga re komkesa gasam dɨde Godɨmna ngor wa wɨgawɨga egurki gasa gatabɨm wumɨrjog e yɨbɨm. \v 11 Mop nokɨp rɨga wɨngɨrɨnd ɨta yete wumɨr yɨbɨm yɨpa rɨgamna komkesa gar ke gasa gatab? Nayɨ, makwa ɨta yete, ajɨ onggɨt rɨgamna wɨngawɨnga nena ta wumɨr yɨbɨm yete re ti pɨlɨnd yɨbɨm. Sɨ odede yɨpa wɨp nya ke makwa yɨpat ɨta wumɨr yɨbɨm Godɨmna komkesa gar ke gasa gatab, ajɨ Godɨmna Wɨngawɨnga nena ta wumɨr yɨbɨm. \v 12 Sɨ men yokatonda re ma gowukoyɨmna wɨngawɨnga na, ajɨ Godɨm pɨlke Wɨngawɨnga na. Nokɨm da ɨdenat men wumɨr taukindam komkesa gasa gatab rɨna re God mera yiyagyiyag nogoninonj. \v 13 Sɨ men apurenindam onggɨtyam komkesa gasa gatab re ma rɨgaina b'ogɨl multekɨp ke ouyaeni yɨtkak kaim, ajɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨngamna ouyaeni kaim. Sɨ men wɨngawɨnga gasa gatab esɨpkenaindam re towanɨm mim ya pɨlnate re Yɨnayɨna Wɨngawɨnga b'imuri yɨbɨm. \v 14 Ajɨ rɨga ya pɨlnate re maka Yɨnayɨna Wɨngawɨnga b'imuri yɨbɨm, ton ma opima takasiny onggɨtyam komkesa gasa rɨnsim re Godɨmna Wɨngawɨngam pɨlke wuweny. Mop nokɨp opimemb re tinɨm korɨrkorɨr gasa im. Sɨ ton ma rɨrɨr e wumɨr okatam nokɨp rɨgap onggɨtyam gasa angwatenanj re wɨngawɨnga nya nena kaim. \v 15 Ajɨ ya pɨlnate re Yɨnayɨna Wɨngawɨnga b'imuri yɨbɨm, ton rɨrɨr e onggɨtyam komkesa gasa tekalneniny ongwatam. Ajɨ makwa yɨpa rɨgat rɨrɨr e tin ɨsagɨk ongwatam. \v 16 Sɨ yɨna peband ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da, “Yete wumɨr yɨbɨm Yonggyamɨmna gar, ɨ ton ket Tin ugou?” Ajɨ men re kea Yonggyam Kerisomna gar e okati yowamu. \c 3 \s1 Wɨngawɨnga ke Papa B'ɨga \p \v 1 Ɨ kor nany dɨde yɨngganwar, kon ma rɨrɨr na opurenam awond wa pɨlwa odede ɨt re kon apureninyɨn towa pɨlwa yepim re wɨngawɨnga ke rɨgajog owɨnki wekeny. Ajɨ kon ɨja na wɨp wen yɨt amninond opi re gɨm ke gowukoi rɨga re dɨde o papa b'ɨga re dɨde yepim re Yesund gar ke utkunda ke yokasi. \v 2 Sɨ kon wen okɨka eyeninond re ngom mebo kena, ajɨ maka angeninond owoujog ke. Mop nokɨp wɨn re ma rɨrɨr na aukɨtondam onggɨtyam owoujog owowɨm, ajɨ daka kwa yu ke wɨn ma rɨrɨr im. \v 3 Mop nokɨp wɨn wekenyɨt re gɨm ke gowukoi rɨga im-a ngɨrpu yu. Sɨ wa wɨngɨrɨnd opima nonyɨk b'ɨponena mɨle dɨde leny b'agawa mɨle. Sɨ rɨka wɨn ma gɨm ke gowukoi rɨga im-a wekenyɨt? Dɨde rɨka wɨn ma gowukoi rɨgaina mɨle rɨrɨr nasim wɨmena wuwenyɨt? \v 4 Sɨ ra wa wɨngɨrɨnd yɨpa rɨgat b'atgenai, ɨ ton bu b'iyena yɨt indeny da, “Kon re Polɨm tab ke rɨga en,” ɨ kwa yɨpat da, “Kon re Apolom tab ke rɨga en.” Sɨ rɨngma, ma wɨn gowukoi rɨga im-a wekenyɨt? \s1 Godɨmna Wɨkomadwar \p \v 5 Sɨ yete jɨ Apolo? Ɨ daka yete jɨ Pol? Sɨn re Godɨmna wɨko rɨga i ya pɨlkena re wɨn gar ke utkunda yokatonda. Sɨ sɨn yɨpayɨpa ɨna wɨko omnɨka eyeninonda rɨna re Yonggyam sowa nokawonj omnɨkam. \v 6 Sɨ kon tuny esinond ɨ Apolo daka nyɨ ɨsanka eyeninonj. Ajɨ Godɨt ket owɨnka eyeninonj. \v 7 Sɨ onggɨt paemb ɨtot rɨga re ma ukoi e ɨ daka nyɨ ɨsanka rɨga kwa ma ukoi e. Ajɨ God yet re owɨnka eyeninonj re ukoijog e. \v 8 Ɨ ɨtot rɨga ake nyɨ ɨsanka rɨga re yɨpa rɨrɨr wɨko rɨga i ebnya. Ajɨ ton yɨpayɨpa towainajog mɨra takasinya ra dem towainajog b'asowa rɨrɨr nasi. \v 9 Mop nokɨp sɨn re Godɨmna wɨkomad i nɨbnya. Ɨ wɨn re Godɨmna sopapu im dɨde Godɨmna met im. \s1 Met Oranga gatab Tendam Yɨt \p \v 10 Sɨ God kea wurar nokawonj ɨ kon onggɨt wurar rɨrɨrɨnd met orangapu pɨpmet yɨspɨkond b'ogɨl multekɨp kɨma met oranga rɨga re dɨde. Ajɨ kwa nɨnda rɨgap daka ket ɨta met oranga yiyenyi onggɨt ɨspɨki met orangapu pɨpmet kumbɨnd. Sɨ ton yɨpayɨpa b'ogla b'obogɨl yɨr yeyene rɨdede e ton onggɨtyam ɨspɨki met orangapu pɨpmet kumbɨnd b'obogɨl met oranga iyenyi. \v 11 Mop nokɨp met orangapu pɨpmet re kea ɨspɨki e, sɨ makwa yɨpa rɨgat rɨrɨr e b'enga met orangapu pɨpmet ɨspɨk. Sɨ ɨtemb met orangapu pɨpmet isɨpkitam re Yesute. \v 12 Sɨ ra met oranga rɨgap onggɨtyam met orangapu pɨpmetɨnd met oranga iyenyi, ton rɨrɨr im odede gasa ingaenam, opi re gold, ɨ silba, ɨ b'ogɨl ngɨndngɨnd gɨmo, ɨ wul ɨ tɨb, ɨ dɨde papar. \v 13 Ɨ yɨpayɨpa rɨgaina omnɨki wɨko opima pɨta taukanj dem, mop nokɨp b'ɨsagɨka bibɨrte wul ke imbrɨka ke pɨta wa tamnɨkiny dem. Sɨ onggɨt wulte yɨpayɨpa rɨgaina omnɨki wɨko tatonkeniny dem rɨdede wɨp wɨko im. \v 14 Ɨ ra onggɨt wulɨt maka imbrɨk dem yɨpa rɨgamna wɨko ke orangi met, ton ɨta b'ogɨl mɨra okas dem. \v 15 Ɨ ra wulɨt tina wɨko ke orangi met imbrɨk, ton makwa ɨta b'ogɨl mɨra okas dem. Ajɨ ton tilenggyam ɨta yɨrkokar okas dem, ajɨ odede wɨp e dem ɨt re wul dɨmɨl wɨngɨr ke edata re dɨde. \v 16 Sɨ ma wɨn wumɨr im da wɨn re Godɨmna yɨnamet im dɨde Godɨmna Wɨngawɨnga wɨmena yikeny re wa wɨngɨr nate? \v 17 Ɨ yet ra Godɨmna yɨnamet negɨr omnɨk, God ɨta onggɨt rɨgand negɨr omnɨk. Mop nokɨp Godɨmna yɨnamet re yɨnayɨna e yɨbɨm. Sɨ wɨdaka re onggɨtyam yɨnamet im. \s1 Komkesa Gasa re Godɨmna im \p \v 18 Goro yɨpa rɨgat molenggyam b'atɨnygɨnenɨm! Wa wɨngɨrɨnd yet ra man nonyɨk b'atɨmdenyɨt da, “Kon re b'ogɨl multekɨp rɨga en onggɨt gowukoyɨnd,” sɨ man b'ogla korɨrkorɨr rɨga ae! Nokɨm da ɨdenat man ket ɨmɨnjog b'ogɨl multekɨp rɨga taet. \v 19 Mop nokɨp onggɨt gowukoyɨmna b'ogɨl multekɨp re Godɨm wɨpɨnd korɨrkorɨr e. Nokɨp yɨna peband ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da, “God gowukoi b'ogɨl multekɨp rɨga imda eyeniny re towaina multekɨp ke rabem b'amnena mɨle kaim.” \v 20 Ɨ kwa b'usaya yindeny da, “Yonggyam gowukoi b'ogɨl multekɨp rɨgaina nonyɨk b'amdena wumɨr e yɨbɨm odede da opimemb re kɨp kesa im.” \v 21 Sɨ onggɨt paemb wɨn goro b'atɨsoureninam rɨga wa gatab. Mop nokɨp komkesa gasa wekeny re wa mima. \v 22 Pol, ɨ Apolo, ɨ Kepa ɨt re Petro, ɨ gowukoi, ɨ yɨrkokar, ɨ uj, ɨ yunɨm gasa, ɨ dɨde warɨm gasa, opimemb komkesa re wa mima. \v 23 Ɨ wɨn re Keriso mima, dɨde Keriso re God ma. \c 4 \s1 B'ɨsagɨka gatab Yɨt \p \v 1 Sɨ rɨga, wɨn b'ogla sɨn nongwasinam da sɨn re Kerisomna wɨko rɨga im dɨde mopyam wɨko rɨga im Godɨmna wɨgawɨga yɨrkokar yɨtkak yɨr ɨpkam. \v 2 Sɨ onggɨt paemb onggɨt mopyam wɨko rɨgap b'ogla b'obogɨl dɨmdɨm wɨko nena ramnɨkinem, nokɨm da ɨdenat towa Yonggyam temjatenainy towaina nony b'ɨjawa mɨle. \v 3 Sɨ kon ma ɨta nony kubɨr taen, nokɨp onggɨtyam re sobijogjog gasa e, ra wɨn ken nɨtɨsagɨkya, o ra rɨgap ken nɨtɨsagɨki. Ɨ koda kwa ma ɨta kolenggyam b'ɨsagɨka mɨle omnɨken kor gatab. \v 4 Mop nokɨp kon kolenggyam ɨmɨnjog wumɨr yokasɨn da awɨr e kwa negɨr kor pɨlɨnd. Ajɨ kon ma onggɨt kaemb negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga taen Godɨm wɨpɨnd. Sɨ Yonggyamta jɨ rɨga yete re ken nɨsagɨkeny ɨmjatam. \v 5 Sɨ onggɨt paemb wɨn goro naskanaska ya pɨlnat ɨmjatenam b'ɨsagɨka mɨle taramiteninam, ngɨrpu de onggɨt wɨnɨnd ra Yonggyam ik dem. Ra Yonggyam ik dem, Ton ɨta komkesa sɨbɨbɨnd egurki gasa ngaya pɨtand tamniny dem. Ɨ Ton pɨta wa tapekiny dem rɨgaina garɨnd egurki mɨle. Sɨ onggɨt wɨn natemb dem God rɨga yɨpayɨpa esourena tagoniny dem towaina pɨta omnɨki mɨle rɨrɨrɨnd. \s1 B'asourena gatab Samany Yɨt \p \v 6 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Kon onggɨtyam yɨtkak wɨngata ke kor pɨlɨnd dɨde Apolom pɨlɨnd aramitenyɨn re wanɨm b'obogɨl nony auka mim. Nokɨm da ɨdenat wɨn sowa pɨlke b'atouyaenindam odede yɨtkak rɨnte re yindeny da, “Goro ɨgwantɨm yɨna peband ɨrɨki yɨtkak.” Ɨ ɨngkaemb wɨn maka yɨpa rɨgand esourenya dɨde yɨpand daka ɨsaya. \v 7 Sɨ yet ukoijog rɨgam men mɨmjatonj? Ma man ke komkesa gasa emjinot Godɨm pɨlke rɨnsim re man awaminyɨt? Sɨ rada man kea Godɨm pɨlke emjinot, sɨ rɨdede pae man asoureninyɨt odede wɨp da man maka emjinot? \v 8 Sɨ wɨn opima amaya nonyɨk b'amdenindam da wɨn kea ngor im wekenyɨt, ɨ kea jogjog gasa kɨma im wekenyɨt, ɨ dɨde wɨn kea sowa kesa ke kingɨm aukindam. Sɨ kon singi en pop da wɨn rako ɨmɨnjog kingɨm aukindam, nokɨm da ɨdenat sɨda kwa wɨn kɨma yɨpand gɨlgɨl kingɨm taukindam. \v 9 Mop nokɨp koina nony menamena ke ɨja e wɨp awɨk da God sɨn ɨtmɨkitijog rɨga kikitumpu wa pɨta wa nondrasiny re odede im opi re rɨga bajbajɨnd uj ma b'ɨsagɨka okatam rɨga re dɨde. Sɨ sɨn re ɨtabɨna rɨga im aukindam kupka gowukoyɨm, ɨ aneru wa ɨ dɨde rɨga wa. \v 10 Sɨ sɨn re Keriso map korɨrkorɨr im wekenyɨn, ajɨ wɨn re depemop im wekenyɨt Kerisom pɨlɨnd. Ɨ sɨn re danda kesa im wekenyɨn, ajɨ wɨn re danda kɨma im wekenyɨt. Ɨ kwa wɨn re b'ogɨl ɨsnawa kɨma rɨga im wekenyɨt, ajɨ sɨn re ɨsnawa kesa rɨga im wekenyɨn. \v 11 Sɨ ngɨrpu otade wɨnɨnd, sɨn re owoupa dɨde nyɨpa nasim wekenyɨn, ɨ gujguj kobɨrgɨm kɨma im wekenyɨn, ɨ ipowakɨp nasim wekenyɨn, ɨ dɨde met tɨb kesa im wekenyɨn. \v 12 Ɨ sɨn sowainajog yɨm kaim wɨkom b'asowa wuwenyɨn sowalenggyam yɨr b'ɨpkam. Ɨ sɨn b'ogɨl omna yɨt ke ten amnɨkenindam yepim re jɨ malɨk nomnɨkenenanj. Ɨ sɨn mɨmkam wɨmena wuwenyɨn towa wɨpɨnd yepim re sowa pɨlɨnd bebɨg kɨma b'ɨdgotnena aramkenenanj. \v 13 Ɨ sɨn ten b'ogɨl yɨt ke ugoenenindam yepim re negɨr yɨt ke nomnenenanj. Sɨ sɨn gowukoyɨmna au pɨla dɨde komkesa gasa waina pɨpla pɨla im aukenenindam ngɨrpu otade wɨnɨnd. \s1 Polɨmna B'ugowa Yɨt \p \v 14 Sɨ kon ɨtemb peba yɨrɨken re ma nok mim da wɨn ɨngar taukindam, ajɨ nok mim da kon wen nonony tamninyɨn koina singi iyena b'ɨgawar pɨla. \v 15 Mop nokɨp nangga ma jɨ rada wa opima ten tausɨn (10,000) yɨr ɨpka dɨde ouyaena rɨga ebnainy Kerisom pɨlɨnd, ajɨ wa ma jog b'u im ebnainy. Mop nokɨp kon God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnena ke wa b'u awond Keriso Yesum pɨlɨnd. \v 16 Sɨ onggɨt paemb kon wen ugoinyɨn da wɨn b'ogla koina wɨngata rɨrɨrɨnd aukina. \v 17 Ɨ onggɨt mop penaemb kon wa pɨlwa Timotend yɨtmɨkitond. Ɨ ton re koina singi iyeni b'ɨga e dɨde Yonggyamɨm pɨlɨnd re nony ɨjai rɨga e. Sɨ tontemb wen nonony tamniny dem koina yɨrkokar wɨmena gatab Keriso Yesum pɨlɨnd. Sɨ ɨtemb jɨ koina wɨmena yɨrkokar da kon opima rɨga ouyaena eyeninyɨn komkesa eriya nata ɨ komkesa sosi nata. \v 18 Sɨ wa wɨngɨrɨnd nɨnda rɨgap opima b'asourena wuweny odede nony menamena kɨma da kon ma ɨta neken wa pɨlwa. \v 19 Ajɨ ra Yonggyam singi tainy kornɨm menon wa pɨlwa, kon ɨta wanakana neken wa pɨlwa. Ɨ kon ma b'asourena rɨgaina opurena yɨtkak im oraka teyeninyɨn dem, ajɨ kon oraka teyeninyɨn dem towa pɨlke ɨnte da rɨka towa opima Godɨm pɨlke danda ebnainy. \v 20 Mop nokɨp God ma pumb tungg yɨbɨm re ma yɨtkak opurenam pɨlnate ajɨ Godɨmna dandam pɨlnate. \v 21 Sɨ nangga e wɨn singi yomnya? Rɨka kon komliu kɨma e neken wa pɨlwa, o mɨnda singi b'iyena mɨle dɨde nony kɨma musɨk wɨmena mɨle kɨma e neken? \c 5 \s1 Negɨr B'iyena Mɨle gatab Yɨt \p \v 1 Sɨ ɨmɨnjog e ɨtemb re ɨmjatam bebɨg e waina b'agenaya yɨtkak gatab da wa wɨngɨrɨnd opima negɨr b'iyena mɨle wekeny. Sɨ yɨpa rɨgat ti b'uɨmna kongga kɨma negɨr b'iyena mɨlend wɨmena yikeny. Sɨ daka odede ti b'uɨmna kongga kɨma negɨrjog b'iyena mɨle re awɨr im wekeny gar ke utkunda kesa rɨga wa wɨngɨrɨnd. \v 2 Ajɨ wɨn re b'asourena nena nasim wekenyɨt! Ɨ nangga paim wɨn maka gar bebɨg kɨma yii b'aenam ainindam onggɨt gatab? Sɨ wɨn rakoa onggɨt mɨle omnɨka rɨgand yewaikitonda waina sosi wɨngɨr ke. \v 3 Mop nokɨp nangga ma jɨ rada kon jɨ ke ma ɨta de wɨn kɨma nɨbnyɨn, kon ɨta de wɨn kɨma \m nɨbnyɨn wɨngawɨnga ke. Sɨ kon re kea b'ɨsagɨka yomnɨkond onggɨt rɨgam pɨlɨnd ɨja na wɨp ɨt re da kon ɨta de waina sosi b'eoma wɨngɨrɨnd nɨbnyɨn tin b'ɨsagɨka omnɨkam. \v 4 Sɨ ra wɨn mera Yonggyamɨm nyɨ kɨma sosi b'eoma okasya, kon ɨta de wɨn kɨma nɨtɨbnyɨn wɨngawɨnga ke, ɨ kwa mera Yonggyam Yesumna danda daka ɨta ɨbɨm wɨn kɨma. \v 5 Sɨ wɨn b'ogla onggɨt rɨgand sosi ke yewaikita de Satanam pɨlwa. Nokɨm da ɨdenat tina gɨm ke gowukoi rɨgat negɨr okas, ajɨ tina wɨngawɨngat yɨrkokar okas dem Yonggyamɨmna bibɨrɨnd. \v 6 Ɨ waina b'asourena mɨle re ma b'ogɨl e. Ma sɨ wɨn wumɨr im da sobijog yistɨt ɨta kupka dampa ɨnɨka yiyeny? Sɨ rada odede negɨr mɨle ɨta yɨbɨm sosi wɨngɨrɨnd, ton wanakana e warabag auka ikeny. \v 7 Sɨ wɨn b'ogla kesam yist pɨla kesam negɨr mɨle awɨr amnɨkinam waina sosim pɨlke! Nokɨm da ɨdenat wɨn sisɨl dampa pɨla kɨlkɨp kesa taukindam odede ɨt re wɨn negɨr kesa wekenot yist kesa dampa re dɨde. Mop nokɨp meraina Uj Ɨgwanti Nony Iyena Diyamdiyamɨm Mamoi B'ɨga Keriso re kea ongandi e yɨbɨm men kɨlkɨp kesa omnam. \v 8 Sɨ men goro ɨtemb diyamdiyam yamnɨku kesam yist kɨma o negɨrjog mɨle dɨde negɨr kɨlkɨljog mɨlemna yist kɨma. Ajɨ men b'ogla yamnɨku yist kesa kɨlkɨp kesa mɨle dɨde ɨmɨnjog mɨle ke. \p \v 9 Ɨ kon ke wa peba erɨkawond da wɨn goro b'itɨnkeninam negɨr b'iyena mɨle rɨga kɨma sosi wɨngɨrɨnd. \v 10 Sɨ kon ma odede mana yɨrɨkond da wɨn goro komkesa gowukoi negɨr mɨle rɨga kɨma b'itɨnkeninam, opi re negɨr b'iyena mɨle rɨga, ɨ butum mɨle rɨga, ɨ yurowamam rɨga, ɨ dɨde b'anygɨnena god aidol ewangaya rɨga. Sɨ rada wɨn ma opima odede gowukoi negɨr mɨle rɨga kɨma b'inkenindam, sɨ ɨja emb jɨ pop da wɨn b'ogla tewaikisindam onggɨt gowukoi ke. \v 11 Ajɨ yɨr de, kon odede mana emb jɨ wa erɨkawond da yet ra tilenggyam nyɨ b'atgenai gar ke utkunda rɨgam ɨ ra ton odede negɨr mɨle tamnɨkiny opi re negɨr b'iyena mɨle, o butum mɨle, o b'anygɨnena god aidol ewangaya mɨle, o kar mɨle, o ɨkpɨp wɨmena mɨle, o yurowam mɨle, sɨ goro wɨn ton kɨma b'itɨnkeninam. Ɨ daka goro kwa ngai odede rɨga kɨma diyam taeninam. \v 12 Sɨ rɨka kor ma jɨ wɨko rɨga b'ɨsagɨkam yepim re sosi bau ke wekeny? Nayɨ, ma kor maemb jɨ. Sɨ rɨka wa ma jɨ wɨko rɨga ɨsagɨkam yepim re sosi wɨngɨrɨnd wekeny? Owɨ, wa maemb jɨ wɨko. \v 13 Sɨ Godsimemb jɨ rɨga tesagɨkiny yepim re sosi bau ke wekeny. Ajɨ wɨn b'ogla ɨtemb negɨrjog mɨle rɨga yewaikita waina sosi ke. \c 6 \s1 Kot Omnɨka gatab Ongonykena Yɨt \p \v 1 Ɨ ra wa wɨngɨrɨnd yɨpa rɨga mor bebɨg mɨtɨbnau yɨpa b'enga rɨga kɨma, nangga pae man onggɨtyam bebɨg ɨsagɨkam yiyɨt gowukoi b'ɨsagɨka rɨga wa pɨlwa yepim re Godɨm wumɨr kesa wekeny? Ɨ nangga pae man maka yiyɨt yɨna rɨga wa pɨlwa? \v 2 Sɨ ma wɨn namb wumɨr im da yɨna rɨgapim Yonggyam kɨma yɨpand gowukoi rɨga ɨsagɨka teyenanj dem kikitum b'ɨsagɨka wɨnɨnd? Ɨ rada gowukoi rɨgap b'ɨsagɨka okasi wa pɨlke, sɨ ma wɨn rɨrɨrjog rɨga im aindam odede sobijogjog bebɨg ɨsagɨkam? \v 3 Ɨ wɨn kea wumɨr aindam da gar ke utkunda rɨgap menpim aneru tesagɨkindam dem. Sɨ nangga pae wɨn maka odede gowukoi sobijog gasa gatab bebɨg b'obogɨl tesagɨkindam bebɨg awɨr omnam? \v 4 Sɨ onggɨt paemb, rada wa opima gowukoi gasa gatab bebɨg pɨta aenanj sosi wɨngɨrɨnd, rɨrɨr im wɨn odede rɨga tabagɨkindam b'ɨsagɨkam yepim re maka sosind wekeny? \v 5 Sɨ kon onggɨtyam yɨt nindenyɨn re wen ɨngar omnɨka mim. Sɨ rɨka wanɨm ɨmɨnjog bebɨg e odede yɨpa b'ogɨl multekɨp kɨma rɨga okatam wa wɨngɨrɨnd, yete re rɨrɨrkɨp rɨga yɨbɨm gar ke utkunda rɨga wa wɨngɨrɨnd auki bebɨg ɨsagɨkam? \v 6 Ajɨ wa ɨja emb jɨ mɨle ebnau da yɨpa gar ke utkunda rɨgat ɨta tina gar ke utkunda nany o yɨngganɨnd gowukoi kot wa oramitam yii. Sɨ rɨka wɨn b'ogɨl im onggɨtyam bebɨg teyenindam gar ke utkunda kesa rɨga wa pɨlwa? \v 7 Sɨ wa wɨngɨrɨnd kea pɨtakɨpɨnd negɨr pɨta aeny, mop nokɨp wɨn opima walenggyam walenggyam gowukoi kot wa b'aramitenindam. Sɨ rɨngma, rada wa wɨngɨrɨnd yɨpa rɨgat mor bebɨg motramitenau negɨr kɨma kaokao mɨle ke, sɨ ma ɨtemb re b'ogɨljog e mornɨm da man ɨtemb negɨr kɨma kaokao mɨle ke bebɨg okatenyɨt? Ɨ kwa rada wa wɨngɨrɨnd yɨpa rɨgat mor bebɨg motramitenau rabem b'amnena mɨle ke, sɨ ma ɨtemb re b'ogɨljog e mornɨm da man ɨtemb rabem b'amnena mɨle ke bebɨg okatenyɨt? \v 8 Ajɨ wɨn opima walenggyam rɨga wa pɨlɨnd rabem b'amnena mɨle dɨde negɨr kɨma kaokao mɨle amnɨkenindam sosi wɨngɨrɨnd. Sɨ ton re waina gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwarjog im Kerisomna kus ke. \v 9 Ma sɨ wɨn wumɨr im da negɨr kɨma kaokao mɨle rɨgap ma opima owabɨnsi dem God ma pumb tungg? Nayɨ, makwa opima. Ɨ wɨn goro b'anygɨnena ouyaena wa b'ɨtgarinam. Sɨ odede rɨga opi re negɨr b'iyena rɨga o b'anygɨnena god aidol ewangaya rɨga o gigɨr dɨde yɨgyɨg b'iyena mɨle rɨga o iyenapu rɨga o rɨga ake rɨga b'iyena mɨle rɨga, \v 10 o yurowamam rɨga o butumam rɨga o ɨkpɨp rɨga o kar rɨga o raskol rɨga, ton ma opima God ma pumb tungg owabɨnsi dem. \v 11 Sɨ wa sosi wɨngɨrɨnd nɨnda rɨga wɨn re odede rɨga naemb jɨ wekenot. Ajɨ God wen Yonggyam Yesu Kerisomna nyɨwɨm pɨlkena dɨde mera Godɨmna Yɨnayɨna Wɨngawɨngam pɨlkena waina negɨr mɨle esekinonj, ɨ yɨna amninonj, ɨ dɨde negɨr kesa dɨmdɨmjog rɨga nyɨ akainonj. \s1 Waina Jɨ Engaeninam Godɨm B'ogɨl Ɨnyomarena Okawam \p \v 12 Ɨ komkesa gasa re kornɨm rɨrɨr im omnɨkam, ajɨ ma komkesa gasapim rɨga b'ogɨl tamnɨkenenanj. Sɨ onggɨt paemb nangga ma jɨ rada komkesa gasa re rɨrɨr im kornɨm omnɨkam, ajɨ kon ma ɨta nangga negɨr mɨlemna wɨko rɨga nɨtɨbnyɨn tina danda wɨrand. \v 13 Ɨ kwa wa wɨngɨrɨnd nɨnda rɨgap gowukoi gɨm ke gasa ukoi omnena kɨma endenenanj da, “Owou wekeny re komɨnd oramita mim, ɨ daka kom yɨbɨm re owou okata ma.” Ajɨ God osiya nɨmognɨmog negɨr tamɨny dem. Ɨ God rɨgamna jɨ yomnɨkonj re ma negɨr b'iyena mɨlend ingaena mana, ajɨ Yonggyamɨmna wɨkond ingaena mana. Sɨ Yonggyamte onggɨtyam jɨ yɨr ɨpka yiyeny. \v 14 Sɨ God kea Yonggyamɨnd yutnyitonj uj ke, ɨ Tonsimemb kwa men Tina danda ke nutnɨkiny dem kupka jɨ kɨma. \v 15 Sɨ wɨn kea wumɨr im da waina jɨ re Kerisomna jɨwɨm kɨpear im wekeny. Sɨ rɨka rɨrɨr e kon ɨtemb Kerisomna kɨpear yɨpand inkitam yiyɨn yiyagyiyag iyenapu konggamna kɨpear omnɨkam? Nayɨ, makwa rɨrɨr e. \v 16 Ɨ ma wɨn wumɨr im da yet ra b'iyena mɨle omnɨk iyenapu kongga kɨma, ton re kea yɨpaina jɨ i aya onggɨt yiyagyiyag iyenapu kongga kɨma? Mop nokɨp ɨja emb jɨ yɨna pebat yindeny da, “Ra rɨga ake kongga b'itɨnkisya, ton osiemb nɨmog rɨga re kea yɨpaina jɨ i aya.” \v 17 Ajɨ yet ra b'itɨnkis Yonggyam kɨma, ton re kea wɨngawɨnga ke yɨpaina i aya Yonggyam kɨma. \v 18 Sɨ wɨn ewaikurinam onggɨt negɨr b'iyena mɨlem pɨlke. Ɨ komkesa negɨr mɨle wekeny re rɨgaina jɨ bau kaim rɨnsim re rɨgap amnɨkanj. Ajɨ yet ra negɨr b'iyena mɨle omnɨk, ton negɨr mɨle yomnɨk re tinajog jɨwɨm pɨlwa e. \v 19 Ma sɨ wɨn ma wumɨr im da wɨn kea yokatonda Yɨnayɨna Wɨngawɨngand yete re wa pɨlɨnd wɨmena yikeny, sɨ waina jɨ re Tina yɨnamet e yɨbɨm? Sɨ waina jɨ yɨbɨm re ma wanɨm ingaena ma ajɨ God ma. \v 20 Sɨ wɨn waina jɨ ke Godɨnd b'ogɨl ɨnyomarena yokaina, mop nokɨp God wen akasinonj re ukoi mɨra kena. \c 7 \s1 Molkongga gatab B'ugowa Yɨt \p \v 1 Sɨ kon wen mɨra tamninyɨn ra waina b'arkena gatab e rɨna re wɨn nɨrɨkautondam. Sɨ ɨtemb re b'ogɨljog e ra rɨgat maka konggand pɨl tesopai. \v 2 Ajɨ rɨga re negɨr b'iyena mɨle singi nasim wekeny. Sɨ onggɨt paemb yɨpayɨpa rɨga wa b'ogla towainajog kongga rebnain dɨde kwa yɨpayɨpa kongga wa b'ogla towainajog leo rebnain. \v 3 Ɨ leot b'ogla ita wɨnɨnd ti konggamna singi rɨrɨrkɨp wamnɨkaenenin nokɨp ton re ti leo e. Ɨ konggat daka b'ogla odede yɨpa wɨp nya ke ti leomna singi rɨrɨrkɨp yamnɨkaenenin nokɨp ton re ti kongga o. \v 4 Sɨ konggat ma rɨrɨr o tinajog jɨwɨm yonggyam tainy ajɨ ti leote. Ɨ odede yɨpa wɨp ke leot daka ma rɨrɨr e tinajog jɨwɨm yonggyam tainy ajɨ ti konggato. \v 5 Sɨ wɨn goro waina jɨ b'ɨsaya tuwenɨm molkongga wɨngɨrɨnd. Ajɨ wɨn ɨna onggɨtyam mɨle nena omnɨkenenya ɨt re da wɨn molkongga b'ogla naska yɨpand tɨrɨr omnya b'ɨsaya gangga okatam, nokɨm da ɨdenat wɨn b'atkaenya yɨr opmitenam. Ajɨ onggɨt kak ke wɨn b'ogla b'usaya yɨpa wa taukenenya, nokɨm da ɨdenat Satana maka waina b'agoka kesa b'iyena singi tengaeniny wen negɨr nya ke otonkenam. \v 6 Ajɨ kon onggɨt gatab apureninyɨn re ma b'ingawa yɨt na ajɨ b'ugowa yɨt na. \v 7 Ɨ kon singi en da rako ɨja na komkesa rɨga b'imdi kesa wekeny odede kon re dɨde. Ajɨ yɨpayɨpa rɨgap b'engabenga yiyag wurar im akatenenanj Godɨm pɨlke. Sɨ nɨnda rɨgap yiyag wurar akatenanj re b'imda wɨmena mim, ɨ kwa daka nɨnda rɨgap re b'imda kesa wɨmena mim. \p \v 8 Sɨ kon onggɨtyam yɨt nitindenyɨn ra b'imdi kesa rɨga dɨde mik kongga wa pɨlwa e. Ɨ ɨtemb re b'ogɨljog e towanɨm ra ton b'imdi kesa tenta wɨmena tuweny odede kon re dɨde. \v 9 Ajɨ ra ton maka rɨrɨr taukanj towalenggyam b'agokam b'iyena singi mɨlem pɨlke, ton b'ogla kongga kɨma, o leo kɨma raukinem. Mop nokɨp ɨtemb re b'ogɨljog e towanɨm b'imdam, ajɨ ma b'ogɨl e towanɨm onggɨtyam b'iyena mɨle yɨrngɨi tekeneny. \v 10 Ɨ kon onggɨtyam b'ingawa yɨt nitinjɨn ra towanɨm ma yepim re b'imdi wekeny. Ɨ ma konten tengainyɨn ajɨ Yonggyamte. Sɨ konggat goro kwa rewaikit ti leom pɨlke. \v 11 Ajɨ rada ke konggat ti leom pɨlke ewaikis, ton b'ogla b'enga leo okati kesa wɨmena weken, o ton b'ogla b'usaya ti leom pɨlwa rɨtend yɨpand awowɨm. Ɨ kwa leot daka goro kwa ti konggand bondɨk wamɨn. \v 12 Ɨ kwa kon onggɨtyam yɨt nitindenyɨn ra towanɨm ma yepim re wa wɨngɨrɨnd nɨnda komb rɨga wekeny. Ajɨ Yonggyam maike onggɨtyam yɨt yopulitonj. Sɨ ra ya mana yɨpa gar ke utkunda rɨgam kongga ɨbnau yeto re maka Yesund gar ke utkunda ke yokas, ɨ ra ket ɨtomb konggat ti leond singi iyeny yɨpand wɨmenam, ti leot goro kwa onggɨt konggand bondɨk wamɨn. \v 13 Ɨ kwa ra ya mana yɨpa gar ke utkunda konggam leo tɨbnau yete re maka Yesund gar ke utkunda ke yokas, ɨ ra ket ɨtemb leot ti konggand singi tiyeny yɨpand wɨmenam, ti konggat goro kwa onggɨt leond bondɨk yamɨn. \v 14 Mop nokɨp gar ke utkunda konggamna b'ogɨl molkongga wɨmena mɨlete gar ke utkunda kesa ti leond daka Godɨm wɨpɨnd yɨna rɨgam omɨny. Ɨ kwa gar ke utkunda leomna b'ogɨl molkongga wɨmena mɨlete gar ke utkunda kesa ti konggand daka Godɨm wɨpɨnd yɨna konggam tomɨny. Ajɨ ra maka ra wɨn odede omnɨkya, waina b'ɨgawar ra kɨlkɨl im tekeny Godɨm wɨpɨnd. Ajɨ yu ton re kea yɨna auki im wekeny Godɨm wɨpɨnd. \v 15 Ajɨ ra onggɨt gar ke utkunda kesa leot o konggat singi tainy ewaikitam, sɨ ton b'ogla rewaikit. Sɨ wɨn gar ke utkunda rɨga o kongga ma opima odede mɨle bebɨg ke takatenindam. Ajɨ wa omanda nonyɨnd owamya da God wen molkonggam ara emokinonj re ngɨmbla kɨma wɨmena mana. \v 16 Mop nokɨp wɨn gar ke utkunda kongga, ma wɨn wumɨr im da ra wɨn b'obogɨl gar ke utkunda wɨmenand tuwenyɨt, sɨ waina leowarɨp opima amaya yɨrkokar okasi? Ɨ kwa wɨn gar ke utkunda rɨga, ma wɨn wumɨr im da ra wɨn b'obogɨl gar ke utkunda wɨmenand tuwenyɨt, sɨ waina konggawarɨp opima amaya yɨrkokar okasi? \p \v 17 Ɨ Yonggyam wen yɨpayɨpa rɨrɨr nat yingg amnɨkinonj dɨde God kwa wen yɨpayɨpa rɨrɨr nat ara emokinonj b'engabenga nya ke wɨmenam. Sɨ wɨn b'ogla ɨja na onggɨt rɨrɨrɨnd wɨmena tuwenyɨt. Ɨ ɨntemb jɨ kon komkesa sosi nata b'ingawa yoramitenyɨn. \v 18 Sɨ yet re God ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨle yokatonj re God tin ara yemokonj, ton goro kwa wugɨm yergɨnat onggɨtyam mal eomnenam. Ɨ kwa yet re maka ɨtemb God ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨle yokatonj re God tin ara yemokonj, ton goro kwa ɨtemb God ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨle yakat onggɨt gɨm ke mal okatam. \v 19 Ɨ onggɨt God ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨlet re makwa ɨta nangga e yisɨpkis, ɨ daka God ma obagendi tɨrɨr omni mal wugɨm ɨpka mɨle kesat re makwa ɨta nangga e yisɨpkis. Ajɨ ukoijog yisɨpkis re Godɨmna b'ingawa yɨt yɨmta undokam e. \v 20 Sɨ wɨn yɨpayɨpa rɨgap b'ogla omanda onggɨt mɨlend wɨmena tuwenyɨt rɨkɨnd re wɨn wekenot re God wen ara emokinonj. \v 21 Ɨ yet re man wɨko rɨga mɨbnot re God men ara memokonj, sɨ man goro nony kubɨr taet onggɨt gatab. Ajɨ rada mor ɨta nya mɨbnau b'ɨtrari rɨga awowɨm, sɨ ɨtemb re b'ogɨljog e b'ɨtrari rɨga awowɨm. \v 22 Mop nokɨp yet re wɨko rɨga yɨbnonj re God tin ara yemokonj Yonggyam kɨma yɨpand awowɨm, ton re Yonggyamɨmna rɨga e. Sɨ kwa ton re b'ɨtrari rɨga e. Ɨ kwa odede yɨpa wɨp nya ke yet re b'ɨtrari rɨga yɨbnonj re God tin ara yemokonj, ton re Kerisomna wɨko rɨga e. \v 23 Ɨ God wen akasinonj re ukoi mɨra kena. Sɨ wɨn goro ket kwa rɨga wa wɨko rɨga taukinam! \v 24 Sɨ kor nany dɨde yɨngganwar, wɨn yɨpayɨpa rɨga omanda God kɨma yɨpand wɨmena tuwenyɨt onggɨt mɨlend rɨkɨnd re God wen ara emokinonj. \p \v 25 Ɨ kon maka Yonggyamɨm pɨlke pɨl esopai kesa ngɨmngai gatab b'ingawa yɨt yokasɨn. Ajɨ kon re nony ɨjai rɨga en, nokɨp kon kea Yonggyamɨm pɨlke kear yokatenond wumɨr okatam. Sɨ kon onggɨtyam wumɨr e yingg yiyenyɨn wa pɨlwa. \v 26 Sɨ kon nony aen da ɨtemb re b'ogɨljog e wanɨm dɨdea ngɨmngai wɨmenam rɨja im re wɨn yu wekenyɨt, nokɨp yu re bebɨg kɨma b'ɨdgotnena wɨn e. \v 27 Ɨ rada man kongga kɨma e mɨbnyɨt, goro man nya oraka teyeninyɨt mor konggam pɨlke b'ɨtrari wɨmenam. Ɨ kwa rada man kongga kesa b'ɨtrari e mɨbnyɨt, man goro nya oraka teyeninyɨt kongga okatam. \v 28 Ajɨ yet ra man kongga o leo okasɨt, ɨtemb re ma negɨr mɨle e mornɨm. Ajɨ ra man molkongga mɨlend mɨtɨbnyɨt, man opima bebɨg takasinyɨt onggɨt molkongga wɨmena wɨngɨrɨnd. Sɨ kon ma singi en wɨn onggɨtyam bebɨg takatenenindam. Sɨ onggɨt paemb kon wen yɨmak yɨt amneninyɨn. \v 29 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Kon kwa onggɨtyam yɨt nitindenyɨn ra wanɨm ma. Sɨ gowukoi wɨn re kea tuko e awɨk. Sɨ yu ke yepim re kongga kɨma wekeny, ton b'ogla b'obogɨl wɨn rakateninem Godɨmna wɨko omnɨkam odede ɨt re kongga kesa rɨga pɨla re dɨde. \v 30 Ɨ yepim re yii b'ɨrɨnenand wekeny, ton b'ogla ɨja na wɨmena wowen odede wɨp da ton ma opima yii b'ɨrɨnenanj. Ɨ kwa yepim re samɨnd wekeny, ton b'ogla ɨja na wɨmena wowen odede wɨp da ton ma sam im. Ɨ kwa yepim re gasa imdand wekeny, ton b'ogla ɨja na wɨmena wowen odede wɨp da towa awɨr im gasa ebnainy. \v 31 Ɨ yepim re onggɨtyam gowukoi gasa ingaena eyenanj, ton b'ogla ɨja na wɨmena wowen odede wɨp da onggɨtyam gowukoi gasa re ma ukoi im towanɨm. Mop nokɨp onggɨt gowukoi wɨmena yɨrkokar mɨle re kea b'edamkena e yik. \v 32 Sɨ kon singi en da wɨn onggɨt gowukoi nony bebɨgɨm pɨlke b'ɨtrari rɨga na tekenyɨt. Ɨ kongga kesa rɨga nony bebɨg aukeneny re Yonggyamɨmna wɨko gatab nate odedemb da, “Kon rɨdede nya kae Yonggyamɨnd samɨm omnenyɨn?” \v 33 Ajɨ kongga kɨma rɨgat nony bebɨg aukeneny re gowukoi wɨko gatab nate odedemb da, “Kon rɨdede nya kae kor konggand samɨm tomnenenyɨn?” \v 34 Sɨ ton re nony nɨmognɨmog e aukeneny. Ɨ kwa leo kesa kongga dɨde pɨl esopai kesa ngɨmngayɨt nony bebɨg aukeneny re Yonggyamɨmna wɨko gatab nato. Sɨ ton kupkakupka jɨ ke dɨde wɨngawɨnga ke Yonggyamɨm pɨlwa b'akaeneny yɨna omnenam. Ajɨ leo kɨma konggat nony bebɨg aukeneny re gowukoi gasa gatab nato odedemb da, “Kon rɨdede nya kae kor leond samɨm omnenenyɨn?” \v 35 Ɨ kon onggɨtyam yɨt apureninyɨn re wanɨm b'ogɨl mim, ajɨ ma gar bebɨg wa oramita mim wen ɨl angkinyɨn. Ajɨ kon ɨnte singi aenyɨn da wɨn wɨmena tuwenyɨt b'ogɨljog dɨmdɨm mɨlend, dɨde kwa wɨn kupkakupka b'akaena tuwenyɨt Yonggyamɨm pɨlwa, ajɨ goro b'akaena tuwenɨm nɨnda mɨle wa pɨlwa. \p \v 36 Ajɨ yet ra nony menamena omnɨk da ton ma b'ogɨl nya kae b'ingaeny tina konggam ogeni ngɨmngayɨm pɨlwa, nokɨp ton kea onggɨt ngɨmngayɨnd yɨr wong da tina kemag re kea ɨgoukena yii leo kɨma awowɨm. Ɨ ton rɨgat b'ogla yamnɨk rɨrɨrkɨp omnam tina tɨrɨr omni molkongga gatab. Sɨ ton b'ogla tina singi rɨrɨrɨnd onggɨt ngɨmngayɨnd wakat ti konggam. Ɨ ɨtemb re ma negɨr mɨle e tinɨm. Sɨ ton b'ogla b'akata! \v 37 Ajɨ yet ra tina garɨnd danda kɨma ɨmjas da, “Kon ma ɨta kongga tokasɨn,” dɨde rada ti awɨr e nanggamog omnɨkam yɨbnau. Sɨ ton rɨrɨr e tinajog singi rɨrɨrɨnd omnɨkam. Ɨ rada ton kea tɨrɨr yomnonj tinajog garɨnd da, “Kon koinajog ogeni ngɨmngai okati kesa towamen,” sɨ ton b'ogɨljog mɨle e yomnɨk. \v 38 Sɨ onggɨt paemb ra yɨpa rɨgat tinajog ogeni ngɨmngayɨnd ti konggam tokas, sɨ ton ma negɨr mɨle e yomnɨk. Ajɨ ra ton kwa maka tin tokas, sɨ ton ɨmɨnjog b'ogɨl mɨle e yomnɨk. \p \v 39 Ɨ kongga re ti leomna b'ingawa wɨra nato wɨbɨm ɨt re onggɨt wɨnɨnd ti leo yilo wɨmena yikeny. Ajɨ ra ti leo uj tainy, ton re b'ɨtrari kongga o tɨbɨm yɨpa b'enga leo okatam. Sɨ ton b'ogla tina singi rɨrɨrɨnd yɨpa b'enga leo yakat, ajɨ ɨna rɨga yete re gar ke utkunda rɨga yɨbɨm. \v 40 Ɨ kon koina nonyɨk b'amdena ke nitindenyɨn. Sɨ ra ton b'enga leo okas, ɨtemb re ma negɨr mɨle e tinɨm. Ajɨ ra ton dɨdea leo kesa tɨbɨm, ɨtemb re b'ogɨl omnijog mɨle e tinɨm. Ɨ kon nony aen da Godɨmna Wɨngawɨngate ken ningaeny onggɨt yɨt opurenam. \c 8 \s1 Aidolɨm pɨlwa Sɨ Omni B'angga gatab Yɨt \p \v 1 Ɨ kon nitindenyɨn b'anygɨnena god aidolɨm pɨlwa sɨ omni b'angga gatab e. Sɨ men wumɨr im da men komkesa opima wumɨr awamindam onggɨt b'anygɨnena god aidolɨm sɨ omni b'angga gatab. Ɨ onggɨt wumɨrtemb wen b'asourenam amneniny, ajɨ singi b'iyena mɨlete wa wɨngɨrɨnd dandam awɨnkeneniny. \v 2 Ɨ rada yɨpa rɨgat nony menamena omnɨk da, “Kon ukoi wumɨr en,” sɨ ɨmɨnjog e tinɨm da ton makaya wumɨr awɨk onggɨt gatab rɨnte ra ton b'ogla wumɨr tawɨk. \v 3 Ajɨ yet ra Godɨnd singi iyeny, ton ɨntemb jɨ rɨga yanɨm ma re God wumɨr ainy dɨde yɨr ɨpka yiyeny. \v 4 Sɨ onggɨt paemb men wumɨr im wekenyɨn b'anygɨnena god aidolɨm pɨlwa sɨ omni b'angga ongong gatab. Sɨ b'anygɨnena god aidol re makwa nanggamog e yisɨpkis onggɨt gowukoyɨnd. Ɨ makwa ɨta yɨpa god, ajɨ ɨnta ɨmɨnjog yɨpaina nena God yɨbɨm. \v 5 Sɨ ɨmɨnjog e da opima b'engabenga god wekeny wub kumbɨnd dɨde gowɨnd rɨnsim re rɨgap godɨm agenaenenanj. Sɨ onggɨt paemb ton re ma yɨpa kɨma god im dɨde ma yɨpa kɨma yonggyam im wekeny. \v 6 Ajɨ meranɨm re ɨnta yɨpaina nena ɨmɨnjog God yɨbɨm. Sɨ Ton re mera B'u e ya pɨlkena re komkesa gasa b'atobarkɨto ɨ yamim re men yilo wekenyɨn. Ɨ kwa yɨpaina nena e ɨmɨnjog Yonggyam yɨbɨm. Sɨ Ton re Yesu Kerisote ya pɨlkena re komkesa gasa b'atobarkɨto ɨ meda kwa re ti pɨlkena yɨrkokar yokatonda. \p \v 7 Ajɨ ma komkesa rɨgapim onggɨt gatab b'obogɨl wumɨr wekeny waina sosi wɨngɨrɨnd. Sɨ ngɨrpu yu wa wɨngɨrɨnd nɨnda rɨga wa re opima wumɨr ebnainy b'anygɨnena god aidol ewangaya mɨle gatab. Sɨ ra kwa nɨnda rɨgap opimemb rɨga yɨr ongong teyenanj b'anygɨnena god aidolɨm pɨlwa sɨ omni b'angga ongongɨnd, ton ɨja im nony taukanj da, “Ton ɨmɨnjog b'anygɨnena god aidol e yewangai.” Sɨ ra todaka towalenggyam onggɨtyam b'angga tangranj, towaina kukɨp ke nonykok ra gorogoro im taukanj dɨde ɨta ɨpɨndena okatenyi odedemb da, “Men kea negɨr mɨle e yomnɨku Godɨm wɨpɨnd.” \v 8 Sɨ owowɨt ma ɨta men ongapa nitiyeneniny God kɨma yɨpand b'inkɨndena mɨle omnɨkam. Sɨ nangga ma jɨ rada men maka owou tawindam, men makwa ɨta nanggamog e edamkisu Godɨm wɨpɨnd. Ɨ kwa nangga ma jɨ rada men owou tawindam, men makwa ɨta nangga b'ogɨl e okasu Godɨm wɨpɨnd. \v 9 Sɨ wa ɨta danda komkesa b'angga dɨde owou owowɨm. Ajɨ wɨn yɨr kɨma tekenyɨt da ke onggɨtyam waina dandat rɨga b'uwombenam ramnenin yepim re gar ke utkunda ke danda kesa wekeny. \v 10 Ɨ ɨta jɨ wa pɨlɨnd wumɨr yɨbɨm odedemb da men rɨrɨr im sɨ omni owou owowɨm b'anygɨnena god aidol sɨ omnɨkapu metɨnd. Ajɨ rada yɨpa gar ke utkunda ke danda kesa rɨgat wen owowɨnd yɨr tanginy onggɨt metɨnd, sɨ waina mɨlet ɨta tina kukɨp ke nonykok gorogoro omɨny dɨde kwa ti danda okau negɨr mɨle omnɨkam. Sɨ nangga ma jɨ rada ton nony menamena yomnɨkeny da b'anygɨnena god aidolɨm pɨlwa sɨ omni owou owowɨm re ɨmɨnjog negɨr mɨle e Godɨm wɨpɨnd, ajɨ ton ɨta onggɨtyam owou tawiny wɨn re dɨde. \v 11 Sɨ onggɨt paemb onggɨtyam moina wumɨrte onggɨt gar ke utkunda ke danda kesa rɨgand negɨr yomɨny. Sɨ ton re moina gar ke utkunda nany e o yɨnggan e ya map re Keriso uj awonj. \v 12 Sɨ wɨn odede nya kae waina gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar wa pɨlwa negɨr mɨle amnɨkenenindam dɨde towaina kukɨp ke nonykok gorogoro amnɨkenenindam negɨr mɨle omnɨkam. Sɨ wɨn onggɨtyam negɨr mɨle amnɨkenenindam re Kerisom pɨlwa im. \v 13 Sɨ onggɨt paemb rada kon koina gar ke utkunda nanyɨnd o yɨngganɨnd negɨr mɨle wa sap otendenam omnyɨn koina owou mɨle ke, kon dadal b'angga ongong tuwaben. Nokɨm da ɨdenat kon maka kor gar ke utkunda nanyɨnd o yɨngganɨnd sap otendenam omnyɨn negɨr mɨle wa. \c 9 \s1 Polɨmna Ɨtmɨkitijog Rɨga Danda gatab Yɨt \p \v 1 Sɨ ma kon ɨmɨnjog b'ɨtrari rɨga en b'angga ongongɨm? Ɨ ma kon ɨmɨnjog yɨpa ɨtmɨkitijog rɨga en? Ɨ ma kon ke ɨmɨnjog yɨr yongond mera Yonggyam Yesund? Ɨ dɨde ma wɨnpim ɨmɨnjog koina b'asowa wɨkom pɨlke kɨp rɨga Yonggyamɨm pɨlɨnd? \v 2 Sɨ nangga ma jɨ rada kon ma ɨtmɨkitijog rɨga en nɨnda rɨga wanɨm, ajɨ kon re ɨmɨnjog ɨtmɨkitijog rɨga en wanɨm, mop nokɨp wɨn kea Yonggyamɨnd gar ke utkunda ke yokatonda koina ɨtmɨkitijog rɨga wɨko map. Sɨ wɨn re ɨmɨnjog yɨr ungata rɨga im kornɨm da kon re ɨtmɨkitijog rɨga en. \p \v 3 Ɨ nɨnda rɨgap ɨta koina ɨtmɨkitijog rɨga nyɨ gatab jɨ malɨk omnɨka niyenenyi. Sɨ kon b'ɨrmeka yɨt nitindenyɨn ra kornɨm ma. \v 4 Ɨ sɨn sosi wɨko omnɨka yiyenya. Sɨ ma sɨn rɨrɨr i sosim pɨlke gasa takateninya sowa owowɨm dɨde onayam? \v 5 Ɨ kwa sɨdaka rɨrɨr i sowa gar ke utkunda kongga kɨma yɨpand menon okatenya, opi re ton re dɨde nɨnda ɨtmɨkitijog rɨga ɨ Yonggyamɨmna yɨngganwar ɨ dɨde Kepa yete re Petro? \v 6 Sɨ kon dɨde Banaba, nangga pae sɨn nenap b'ogla wulkɨp wɨko omnɨka iyenya sowalenggyam yɨr b'ɨpkam? \v 7 Ɨ ɨta yete geja rɨga tinajog wulkɨp ke tilenggyam yɨr b'ɨpka yikeny? Ɨ yet ra owoukɨp wul nangg tesiny ɨngkind, sɨ ma ɨta ton onggɨt sopapu ke kɨp owou teyeniny? Ɨ kwa yet ra mamoi yɨr ɨpka teyeniny, sɨ ma ɨta ton onggɨt mamoi wa pɨlke ngom mebo tanaikiny? \v 8 Sɨ kon rɨgaina nony menamena kae nindenyɨn. Ajɨ rɨngma, ma todaka Mosemna gog yɨtɨt odede yɨpa wɨp yɨtkak e yindeny? Owɨ. \v 9 Mop nokɨp Mosemna gog yɨt peband ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da, “Goro tugɨm utwangkapu gasa oramitɨm kau tugɨmɨnd ra ton owoukɨp erngoka wɨko iyeny!” Sɨ onggɨtyam yɨtkak yisɨpkis re ma nok ma da God nony kubɨr aeny re kaum gatab e, ajɨ wɨko rɨgam gatab e. \v 10 Sɨ ma onggɨt yɨtkakɨt kupkakupka yindeny meranɨm ma? Owɨ, ton onggɨtyam yɨtkak yɨrɨkonj re meranɨm mana. Mop nokɨp gou oska wɨko rɨgat warɨm b'ogɨl ɨsma nony kɨma e gou oska yiyeny, ɨ kwa erngoka wɨko rɨgat daka b'ogɨl ɨsma nony kɨma e owoukɨp terngok warɨ erngoki owou yingg okatam. \v 11 Ɨ sɨda kwa odede yɨpa wɨp wɨko rɨga im. Ɨ sɨn kea wa pɨlwa wɨngawɨnga ke tuny ɨgmarka eyentondam. Sɨ ra sɨn gɨm ke gasa temjindam wa pɨlke, sɨ rɨngma, rɨka sɨn nonygor rɨga im? \v 12 Sɨ nɨnda sosi wɨko rɨgap kea towaina danda engaenanj dɨde mɨra akatenanj wa pɨlke. Ɨ ra ton odede mɨle tamnɨkanj, sɨ rɨngma, rɨka sowa ma rɨrɨr im ukoi danda tengaindam wa pɨlke mɨra okatenam? \p Ajɨ sɨn ma opima onggɨtyam danda engaenindam, ajɨ sɨn mɨmkam wɨmena mɨle kaim sowalenggyam yɨr b'ɨpka wuwenyɨn. Nokɨm da ɨdenat sɨn maka nanggamog bebɨg oramisu Kerisomna b'ogɨl yɨrkokar bage yɨtɨm pɨlɨnd. \v 13 Ɨ kwa yɨnamet wɨko rɨgap opima onggɨtyam owou awenenanj rɨnsim re rɨgap eyenenanj Godɨm pɨlwa. Sɨ kwa yepim re wɨko yomnɨkenenyi yɨna sɨ omnɨkapu kapɨnd, ton opima onggɨtyam owou awenenanj rɨnsim re rɨgap sɨ omnɨkam aramkenenanj yɨna sɨ omnɨkapu kap wa. Sɨ wɨn re kea b'obogɨl im wumɨr aukindam onggɨt mɨle gatab. \v 14 Ɨ Yonggyam daka kea odede yɨpa wɨp ke engaeninonj da yepim re God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta yomnenenyi, ton b'ogla onggɨtyam owou ke yilo wɨmena yakatene rɨnsim re rɨgap aramkenenanj God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt map. \v 15 Ajɨ kon b'asourena kɨma nindenyɨn da kon makwa yɨpa onggɨtyam danda yingawond. Ɨ kon ma nok pae odede yɨrɨken, nokɨm da ɨdenat wɨn kor notɨnkaindam onggɨtyam koina danda rɨrɨrɨnd. Ɨ ra kon onggɨtyam singind ɨrɨken, wɨn ma ɨta b'usaya ken yɨmta ke wɨp yɨr notngya dem. Sɨ kon ɨmɨnjog ma singi en wa pɨlke mɨra okatam, nokɨm da ɨdenat maka yɨpa rɨgat koina b'asourena kɨp kesa notɨnau. \v 16 Mop nokɨp nangga ma jɨ rada kon God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt e pɨtapɨta yomnenenyɨn, kor awɨr e nanggamog b'asourena e nɨbnau, nokɨp ɨtemb re God ma b'ingawa wɨko e kornɨm omnɨkam. Onggɨt paemb ra kon maka God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnenenyɨn, kor ɨta sake nɨbnau. \v 17 Sɨ ra kon gar ke singind onggɨtyam wɨko omnɨkenenyɨn, kor ɨta Godɨm pɨlke mɨra nɨbnau. Ajɨ nangga ma jɨ rada kon gar singi kesa nate omnɨkenenyɨn, kon b'ogla yamnɨkenenɨn, nokɨp God kena nony nɨjawonj Tina wɨko rɨgam onggɨt wɨko omnɨkam. \v 18 Sɨ onggɨt paemb nangga mɨra e kon okasɨn dem Godɨm pɨlke? Sɨ ɨntemb jɨ koina mɨra Godɨm pɨlke okatam, ɨt re da kon God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt mɨra kesa e pɨtapɨta yomnenenyɨn, nokɨm da ɨdenat kon maka komkesa opimemb koina danda tengaeneninyɨn mɨra wulkɨp okatam. \p \v 19 Ɨ kon komkesa rɨga wa pɨlke b'ɨtrari e nɨbnyɨn. Ajɨ kon kolenggyam komkesa rɨgaina wɨko rɨga na awond, nokɨm da ɨdenat kon jogjog rɨga teyeninyɨn Kerisom pɨlwa. \v 20 Sɨ ɨte re kon Ju rɨga wa pɨlwa nekenenyɨn, kon Ju rɨga waina mɨle im amnɨkeneninyɨn Ju rɨga pɨla, nokɨm da ɨdenat kon opimemb Ju rɨga teyeninyɨn Kerisom pɨlwa. Ɨ kwa ɨmɨnjog e da kon re ma gog owama rɨga en, ajɨ ɨte re kon gog owama rɨga wa pɨlwa nekenenyɨn, kon ɨja e wɨp aukenenyɨn da kon re gog owama rɨga en, nokɨm da ɨdenat kon opimemb gog owama rɨga teyeninyɨn Kerisom pɨlwa. \v 21 Ɨ kwa ɨmɨnjog e da kon re ma God ma gog kesa rɨga en ajɨ kon re Kerisomna gog owama rɨga en. Ajɨ ɨte re kon gog kesa rɨga wa pɨlwa nekenenyɨn, kon gog kesa rɨga pɨla e aukenenyɨn, nokɨm da ɨdenat kon opimemb gog kesa rɨga teyeninyɨn Kerisom pɨlwa. \v 22 Ɨ ɨte re kon gar ke utkunda ke danda kesa rɨga kɨma nɨbnenenyɨn, kon towaina danda kesa mɨle rɨrɨr nate aukenenyɨn, nokɨm da ɨdenat kon onggɨtyam gar ke utkunda ke danda kesa rɨga teyeninyɨn Kerisom pɨlwa gar ke utkunda danda okawam. Ɨ dɨde kwa kon komkesa b'engabenga rɨgaina mɨle wa aukenenyɨn, nokɨm da ɨdenat kon towa wɨngɨrɨnd leamog rɨga yɨrkokar wa teyeninyɨn koina kupka danda rɨrɨrɨnd. \v 23 Sɨ kon God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt map komkesa mɨle amnɨkeneninyɨn. Nokɨm da ɨdenat kon God ma onggɨtyam b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt warabag omnɨkand b'ogɨl yingg okatenyɨn. \p \v 24 Ɨ nangga ma jɨ rada komkesa b'ɨkena rɨga b'ɨtkenanj wɨbapu aband, ajɨ yɨpaina nenat komkesa rɨga terariny ɨ tontemb ket mɨra okas. Ɨ wɨn re kea onggɨt mɨle gatab b'obogɨl wumɨr aindam. Sɨ wɨdaka ɨja na yɨpa wɨp b'ɨtkenindam, nokɨm da ɨdenat wɨn b'ogɨl mɨra okasya Godɨm pɨlke. \v 25 Ɨ komkesa wɨba rɨga yepiya ra b'atonkena tuweny naskajog pɨpmet okatam, ton ma sobijog b'asowa kɨma im b'auyaena tuweny towalenggyam yɨrgong auka kɨma. Ɨ onggɨt wɨba rɨgap odede mɨle omnɨka eyenanj re nok mim da ɨdenat ton mɨra dɨra temdanj rɨnsim ra tɨtkɨkanj. Ajɨ men gar ke utkunda rɨgap odede mɨle omnɨka eyenindam re nok mim da ɨdenat men mɨra dɨra temjindam rɨnsim ra maka tɨtkɨkanj. \v 26 Sɨ onggɨt paemb kon dɨmdɨm e b'ɨkenenyɨn undwatapu mal wa odede rɨngmim re wɨba rɨga dɨmdɨm b'ɨkenenanj. Ɨ kon kwa yɨmkɨk b'ɨskenenyɨn re tunkɨpjog wa e, ajɨ ma odede b'ipowa wɨba rɨga pɨla im yepim re yɨmkɨk b'enga tab wa b'ɨskenanj. \v 27 Sɨ kon koinajog jɨ e ipowa yiyenyɨn ukoi koi kɨma, ɨ odede b'agoka kaemb kon koina jɨ wɨko rɨgam yomnenenyɨn b'ogɨl dɨmdɨm mɨle omnɨkam Godɨm wɨpɨnd. Nokɨm da ke God maka kor nenjɨkitau dem b'ogɨl mɨra okawam, onggɨt kak ke ra kon nɨnda rɨga wa God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnena teyenawainyɨn. \c 10 \s1 Israel Rɨga waina Mɨle ke Nonony Yɨtkak \p \v 1 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Kon ma singi en da wɨn onggɨt gatab wumɨr kesa tekenyɨt. Ɨt re da komkesa mera b'uwar wekenenonj moyɨmna pɨp wɨra nat re ton gɨnggɨl kɨkɨbɨnd wekenenonj wul kesa tunggɨnd, dɨde ton kea komkesa gɨl nya ɨjendo Kuskus Sɨpa. \v 2 Sɨ ton komkesa Mosemna yɨmta undoka rɨga awowɨm baptiso yokato re onggɨt moi kena dɨde onggɨt sɨpa kena. \v 3 Ɨ ton komkesa ɨna yɨpaina nena owou yoweneno wul kesa tunggɨnd rɨna re God pumb ke akainonj wɨngawɨnga nya ke. \v 4 Ɨ ton komkesa kwa ɨna yɨpaina nena nyɨ yonaeneno rɨna re God wɨngawɨnga nya ke akainonj. Sɨ onggɨtyam nyɨ yonaikeneno re onggɨt wɨngawɨnga ke kɨla kena rɨna re ton kɨma yɨpand yikenonj wul kesa tungg nata. Sɨ onggɨt paemb ɨtemb kɨla re Kerisot yebɨm. \v 5 Ajɨ God maka sam aukenenonj towa wɨngɨrɨnd momta komkesa rɨga kɨma. Sɨ onggɨt penaemb ton komkesa uj auka wuwenonj wul kesa tungg nata. \v 6 Sɨ komkesa opimemb mɨle re meranɨm wɨngata im aukɨto. Nokɨm da ɨdenat men maka singi teyenindam negɨrjog mɨle odede rɨja na re onggɨt rɨgap singi eyenento. \v 7 Ɨ goro wɨn b'anygɨnena god aidol ewangaya mɨle rɨga taukinam odede towa wɨngɨrɨnd nɨnda rɨga re dɨde. Nokɨp yɨna peband towaina ewangaya mɨle gatab ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da, “Onggɨt rɨgap omnɨkto owowɨm dɨde onaikam, ɨ ket owɨnkɨto omarnena kɨma b'engabenga mɨle omnɨkam.” \v 8 Ɨ towa wɨngɨrɨnd nɨnda rɨgap kea negɨr b'iyena mɨle amnɨkto, sɨ ɨngkenaemb twenti tri tausɨn (23,000) rɨga uj sap otekto yɨpa bibɨr wɨngɨrɨnd. Sɨ onggɨt paemb meda goro kwa negɨr b'iyena mɨle ramnɨkinum odede ton re dɨde. \v 9 Ɨ kwa towa wɨngɨrɨnd nɨnda rɨgap kea Kerisond negɨr nya ke otonkena yiyeno, sɨ ton uj aukɨto re gɨrem waina ongi kena. Sɨ onggɨt paemb meda goro kwa Kerisond negɨr nya ke otonkena yeyenu odede ton re dɨde. \v 10 Ɨ dɨde kwa towa wɨngɨrɨnd nɨnda rɨgap Godɨnd soro kɨma yɨt yɨpateno, sɨ God aneru yɨtmɨkitonj dɨde ket ten uj andrɨkinonj. Sɨ onggɨt paemb wɨn goro kwa Godɨnd soro kɨma yɨt ɨpatena iyenya! \v 11 Sɨ opimemb komkesa towa pɨlɨnd auki mɨle re wɨngata im. Ɨ kwa opimemb mɨle ɨrɨki wekeny yɨna peband re meranɨm nonony omnena mim yepim re men wɨmena wuwenyɨn onggɨt gowukoi kikitum wɨnɨnd. \v 12 Sɨ onggɨt paemb yet ra nonyɨk b'atɨmdeny da, “Kon wɨngawɨnga ke danda kɨma onyiti rɨga en,” sɨ ton b'ogla tilenggyam yɨr b'epɨk odede nony kɨma da, “Ke kon sap rotendɨn.” \v 13 Ɨ negɨrɨmna otonkena rɨnsim re wɨn wɨp awarkenindam re ɨna nena im rɨnsim re rɨgap rɨrɨr im takatenanj. Ajɨ God re nony ɨjai rɨga e wanɨm. Sɨ onggɨt paemb Ton ma ɨta nangga bebɨgjog negɨrɨmna otonkena tenjɨkisiny wanɨm wɨp owarkenam rɨnsim re wɨn ma rɨrɨr im wɨp owarkenam. Ajɨ rada wɨn bebɨgjog negɨrɨmna otonkena nasim wekenyɨt, Ton ɨta wa nya tamnɨkau opendam. Sɨ ɨngkaemb wɨn danda takatenindam onggɨtyam negɨrɨmna otonkena wɨp owarkenam. \s1 Areto dɨde Aidolɨm Sɨ Omni Owou gatab Yɨt \p \v 14 Kor nany dɨde yɨngganwar yena re kon singi eyeninyɨn! Sɨ onggɨt paemb wɨn b'anygɨnena god aidol ewangaya mɨlem pɨlke ewaikurinam! \v 15 Ɨ kon wanɨm nitindenyɨn ra b'ogɨl multekɨp kɨma rɨga pɨla e. Sɨ wɨn walenggyam yɨr eyeninam nangga im ra kon tapureninyɨn. \v 16 Ɨ men areto kapo b'ogɨl yomnenyu areto omnɨkam. Sɨ ɨtemb re Kerisomna kus yingg okatena e. Ɨ kwa daka men sana nganja yipkɨkenenyu areto omnɨkam. Sɨ ɨtemb re kwa Kerisomna jɨ yingg okatena e. \v 17 Sɨ men jogjog rɨga re yɨpaina jɨ im aukindam, mop nokɨp sana nganja re yɨpaina e dɨde men komkesa yingg yokatenenyu re onggɨt yɨpaina nena sana nganjam pɨlkae. \v 18 Sɨ wɨn yɨrɨk eyeninam Israel kus rɨga! Sɨ ton re opima sɨ omnɨki owou awenenanj, sɨ tonpimemb jɨ yɨna sɨ omnɨkapu kap yingg okati rɨga God kɨma yɨpand b'inkitam. \v 19 Sɨ nangga e kon nindenyɨn b'anygɨnena god aidolɨm sɨ omni owou gatab dɨde b'anygɨnena god aidol gatab? Kon ma nok ma nindenyɨn da b'anygɨnena god aidolɨm sɨ omni owou re ukoijog im dɨde b'anygɨnena god aidol re kwa ukoijog e. \v 20 Ajɨ kon nok ma nindenyɨn da b'anygɨnena god aidolɨm sɨ omna mɨle re negɨr wɨngawɨnga wa pɨlwa e, ajɨ ma Godɨm pɨlwa e. Sɨ kon ma singi en da wɨn negɨr wɨngawɨngamna yingg iyena rɨga taukindam negɨr wɨngawɨnga kɨma yɨpand b'inkitam. \v 21 Sɨ wɨn ma rɨrɨr im Yonggyamɨmna areto kapo onayam yɨpand negɨr wɨngawɨnga waina kapo kɨma. Ɨ kwa daka wɨn ma rɨrɨr im yingg okatam yɨpand Yonggyamɨmna areto kasam pɨlke dɨde negɨr wɨngawɨngamna kasam pɨlke. \v 22 Sɨ ra men odede mɨle tamnɨkindam Israel rɨga re dɨde, Yonggyam ɨta gar soro kɨma nonyɨk b'ɨponena mɨle okas. Sɨ rɨngma, rɨka men rɨrɨr im odede mɨle omnɨkam Yonggyamɨm wɨpɨnd? Ma rɨrɨr e! Ɨ kwa rɨka men dandajog rɨga im, ajɨ Yonggyam re ma danda rɨga e? \s1 Gar ke Utkunda Rɨgamna B'ɨtrari Mɨle Ingawam Nya \p \v 23 Ɨ komkesa gasa re rɨrɨr im kornɨm omnɨkam, ajɨ ma komkesa gasapim rɨga b'ogɨl amnɨkenenanj. Ɨ kwa komkesa gasa re rɨrɨr im kornɨm omnɨkam, ajɨ ma komkesa gasapim rɨga gar ke utkunda danda akaenanj. \v 24 Ɨ goro kwa yɨpa rɨgat nanggamog na oraka yeyen tinɨm b'ogɨlɨm, ajɨ nɨnda rɨga wa b'ogɨl mana. \v 25 Ɨ ra wɨn nanggamog b'asoga b'angga yɨr tangindam maketpund, wɨn goro b'arkena tuwenɨm da, “Ma ɨtemb re b'anygɨnena god aidolɨm sɨ omni e?” Ajɨ wɨn b'ogla jaba imda nena teyenindam ongongɨm. Nokɨp rada wɨn ma wumɨr im onggɨt gatab, waina kukɨp ke nonykokɨp ra ma opima bebɨg takatenanj. \v 26 Mop nokɨp yɨna peband ɨja emb jɨ yindeny da, “Onggɨtyam gowukoi dɨde komkesa gasa onggɨt gowukoyɨnd re Yonggyamɨmna im.” \v 27 Ɨ rada gar ke utkunda kesa rɨga wɨngɨrɨnd yɨpa rɨgat wen tengaukiny diyamɨm dɨde ra ket wɨn singi taindam menonɨm, wɨn b'ogla komkesa owou dɨde b'angga tawindam rɨnsim re wa wɨpɨnd oramki wekeny. Ajɨ wɨn goro b'arkena tuwenɨm da, “Ma ɨtemb re b'anygɨnena god aidolɨm sɨ omni e?” Nokɨp rada wɨn ma wumɨr im onggɨtyam gatab, waina kukɨp ke nonykok ra ma opima bebɨg takatenanj. \v 28 Ajɨ ra yɨpa rɨgat wen wumɨr tamniny da, “Ɨtemb owou re b'anygɨnena god aidolɨm sɨ omni e,” sɨ wɨn goro owa onggɨtyam owou. Mop nokɨp ra wɨn ouya ton ɨta tina kukɨp ke nonykokɨnd wa gatab nony menamena tamnɨkiny da wɨn kea b'anygɨnena godɨmna yingg yokatenya. \v 29 Sɨ re kon kukɨp ke nonykok gatab nindenyɨn re ma wainajog kukɨp ke nonykok im, ajɨ yɨpa rɨgamna e. Ɨ kon re b'ɨtrari rɨga en, sɨ kon rɨrɨr en komkesa owou owowɨm. Ajɨ nangga pae yɨpa rɨgamna kukɨp ke nonykokɨt koina b'ɨtrari mɨle b'ɨsagɨkam omneny? \v 30 Ɨ ra kon Godɨnd sɨteket yɨt omnenyɨn koina owou gatab dɨde ra ket tawinyɨn onggɨtyam owou, sɨ nangga pae kon b'ɨsadrena yɨt akateninyɨn rɨga wa pɨlke onggɨtyam koina sɨteket yɨt omneni owou gatab? \v 31 Sɨ onggɨt paemb rada wɨn owou tawindam o rada nyɨ tanaikindam o rada nanggamog wɨko tamnɨkindam, wɨn b'ogla komkesa tamnɨkindam Godɨnd b'ogɨl ɨnyomarena okaenam. \v 32 Sɨ wɨn goro ombombrena kɨma rɨga taindam towa pɨlwa opi re Ju rɨga, ɨ Grik Rɨga ɨ dɨde Godɨmna sosi! \v 33 Sɨ kon ma opima odede mɨle oraka eyeninyɨn kornɨm b'ogɨlɨm, ajɨ jogjog rɨga wanɨm b'ogɨl mim. Ɨ ɨdenat kon komkesa rɨga gar sam okaena teyeninyɨn komkesa koina mɨle ke, nokɨm da ɨdenat ton yɨrkokar okasi. Sɨ wɨdaka ɨja na odede mɨle tamnɨkenindam ɨt re kon re dɨde. \c 11 \p \v 1 Sɨ wɨn b'ogla ɨja na koina lomena yɨmta undoka rɨga aukinam rɨja im re kon Kerisomna lomena yɨmta undoka eyeninyɨn. \s1 Yɨr Opmita Wɨnɨnd Kongga waina Mop Utwangka gatab Yɨt \p \v 2 Ɨ wɨn ɨta ken nonyɨk niyenenya koina komkesa omnɨka gatab ke, ɨ kwa wɨn ɨtmɨkitijog rɨga wa pɨlke b'ɨsateni sosi ma get ke mɨle emorka eyenindam odede rɨngmana re kon wa ogona eyeninond. Sɨ onggɨt paemb kon wen esourena eyeninyɨn. \v 3 Ajɨ kon singi en wɨn wumɨr okasya onggɨt gatab. Sɨ opi re da yɨpayɨpa rɨgaina mopyam re Kerisote, ɨ konggaina mopyam re ti leote, ɨ dɨde Kerisomna mopyam re Godte. \v 4 Sɨ komkesa rɨga yɨpayɨpa yet ra kobɨrgɨm ke mop b'utwangki yɨr opmita omnɨk o bage yɨt pɨtapɨta omneny, ton kea tina mopyam Kerisond ɨngarɨm omnena yiyeny. \v 5 Ajɨ komkesa kongga yɨpayɨpa yet ra kobɨrgɨm ke mop b'utwangki kesa yɨr opmita omnɨk o bage yɨt pɨtapɨta omneny, ton kea tina mopyam ti leond ɨngarɨm omnena yiyeny. Mop nokɨp odede kongga re yɨpa rɨrɨr o onggɨt negɨr ɨngar kongga kɨma yeto re komkesa mopngɨi b'ɨjgi wɨbɨm. \v 6 Sɨ ra konggat maka ra kobɨrgɨm ke mop b'utwangɨk, ton b'ogla tina komkesa mopngɨi b'epɨk. Ajɨ ra ton ɨngar ke b'atkas onggɨtyam mopngɨi b'ɨpki dɨde mopngɨi b'ɨjgi gatabɨm, ton b'ogla kobɨrgɨm ke tina mop b'etwangɨk. \v 7 Ɨ rɨga re God pɨla omnɨki e dɨde Tina b'ogɨl ɨnyomarena kɨma e. Sɨ onggɨt paemb rɨgat goro kwa kobɨrgɨm ke tina mop b'etwangɨk. Ajɨ kongga re ti leomna b'ogɨl ɨnyomarena kɨma o. \v 8 Mop nokɨp rɨga re ma konggam pɨlkena aukonj ajɨ konggat rɨgam pɨlke aukonj. \v 9 Ɨ kwa God rɨga yotobarkonj re ma konggam yɨm okawa mana, ajɨ kongga wotobarkonj re rɨgam yɨm okawa mana. \v 10 Ɨ kwa daka anerup gar ke utkunda rɨga im yɨr ɨpka eyenanj. Sɨ onggɨt paemb kongga b'ogla kobɨrgɨm ke tina mop b'etwangɨk ouyawam da ton re ti leomna danda wɨra nato wɨbɨm. \v 11 Ajɨ rɨga ake kongga re Yonggyamɨm pɨlnasi yɨpand ebnya, sɨ kongga ma ɨta tinta tɨbɨm rɨga kesa, ɨ daka rɨga kwa ma ɨta tinta ɨbɨm kongga kesa. \v 12 Mop nokɨp kongga re rɨgam pɨlkae b'atobarkonj, dɨde rɨga daka odede yɨpa wɨp ke konggam pɨlkena pɨta awonj. Ajɨ komkesa rɨga ake kongga Godɨm pɨlkaim. \v 13 Sɨ wɨn walenggyam b'obogɨl yongwata! Rɨngma, rɨka b'ogɨl e konggat Godɨm pɨlwa yɨr opmitena tikeny kobɨrgɨm ke tina mop b'utwangki kesa? \v 14 Ɨ waina get ke nony menamena mɨlet daka wen pɨta kɨpɨnd ouyaena eyeniny da rada rɨgam mopngɨi pɨnpɨn im yɨbnainy, ɨtemb re tinɨm ɨsnawa kesa mɨle e. \v 15 Ajɨ rada konggam mopngɨi pɨnpɨn im wɨbnainy, ɨtemb re tinɨm b'ogɨl ɨnyomarena e. Mop nokɨp God konggam mopngɨi pɨnpɨn wokainonj re tina mop utwangka mana. \v 16 Ɨ nangga ma jɨ rada nɨnda rɨga opima yɨt b'ugwatenanj onggɨt gatab, ajɨ ma osiya odede mopngɨi omnɨka mɨle ebnya sowa pɨlɨnd dɨde kwa ma osiya Godɨmna sosim pɨlɨnd. \s1 Areto gatab Yɨt \r (Mat 26:26-29; Mak 14:22-25; Luk 22:14-20) \p \v 17 Ɨ kon ma opima wen tasoureninyɨn onggɨt b'ingawa yɨt gatab rɨnte ra kon nitindenyɨn. Mop nokɨp waina b'eoma b'engka wuweny re ma b'ogɨljog omnɨka mɨle wa im, ajɨ negɨrjog omnɨka mɨle wa im. \v 18 Ɨ ɨntemb jɨ naskajog mop. Sɨ kon ɨta yɨdɨr yɨt utkundena nekenyɨn da opima waina sosi wɨngɨrɨnd bu b'iyena mɨle wekeny, opi re wɨn b'eomenenindam yɨr opmitenam. Sɨ kon opima nɨnda onggɨtyam yɨt ɨmɨnjog ke amneninyɨn. \v 19 Sɨ wa wɨngɨrɨnd nɨnda rɨgap b'ogla b'engabenga bu b'iyena rɨga bobo auka wowen dɨde ket yɨt b'ugwatena mɨle pɨta raukinem onggɨt rɨga bobo wɨngɨrɨnd. Nokɨm da ɨdenat God wen tatonkeniny da waina mɨle ɨmɨnjog im o kaokao im ɨ ɨngkaim ket ɨmɨnjog ɨmjati rɨga pɨta wa tapekiny rɨga wa ongwatam. \v 20 Sɨ onggɨt paemb wɨn opima b'eomenenindam areto omnɨkam, ajɨ ɨtemb waina mɨle re ma Yonggyamɨmna areto owowɨm omnɨka mɨle e. \v 21 Mop nokɨp wɨn yɨpayɨpa rɨgap naska naska im waina owou akatenenindam owowɨm, sɨ nɨnda rɨga re owoupa im aukenenanj, ajɨ daka nɨnda rɨga re ɨkpɨp im aukenenanj. \v 22 Sɨ wɨn nangga pae odede nenegɨr nya ke areto amnɨkenenindam? Sɨ rɨngma, rɨka wa awɨr im met owowɨm dɨde onaikam? Sɨ nangga pae wɨn odede Godɨmna sosi ɨsnawa kesa yomnɨkenenya dɨde odede gasa kesa rɨga ɨngarɨm amnɨkenenindam? Sɨ b'ogla nangga yɨt im kon wen tamninyɨn? Rɨka rɨrɨr en kon wen tasoureninyɨn? Nayɨ, kon ma opima wen tasoureninyɨn onggɨt gatab. \p \v 23 Mop nokɨp kon ɨnaemb jɨ areto gatab yɨt Yonggyamɨm pɨlke yokatond rɨna re kon wa akainond. Sɨ onggɨt sɨwɨnyɨnd re Yonggyam Yesund tɨb yiyo, Ton ket sana nganja yokatonj, \v 24 dɨde Godɨnd sɨteket yɨt yomnonj ngɨrpu ket yipkɨkonj. Ɨ Ton ket yindonj da, “Ɨtemb sana nganja re Koina jɨ e rɨnte ra wanɨm takaen. Sɨ wɨn onggɨtyam mɨle emb omnɨka iyenenya Ken nony iyenam.” \v 25 Ɨ re ton diyam seg auto, Yesu kwa yɨpa wɨp nya ke yɨpa kapo yokatonj dɨde ket yindonj da, “Ɨtemb kapo re Koina kus ke oramiti outɨnti sisɨl tɨrɨr omnijog mal e. Sɨ wɨn onggɨtyam mɨle emb omnɨka iyenenya Ken nony iyenam ita wɨnɨnd ra wɨn onggɨtyam kapo onaikenenya.” \v 26 Mop nokɨp wɨn ita wɨnɨnd ra ɨtemb sana nganja owenenya dɨde ɨtemb kapo onaikenenya, wɨn Yonggyamɨmna uj gatab e pɨtapɨta omnena iyenenya ngɨrpu ra Ton tɨtenj dem. \p \v 27 Sɨ onggɨt paemb yet ra maka rɨrɨrkɨp mɨle omnɨka teyeniny Yonggyamɨm wɨpɨnd, ɨ ra ton onggɨtyam sana nganja ou dɨde onggɨtyam kapo onai, ton onggɨtyam tina mɨle ke Yonggyamɨmna jɨ dɨde kus kɨl kɨma i amnɨk dɨde ton kea negɨr ma b'ɨsagɨka mɨle yokas tina garɨnd. \v 28 Sɨ rɨgat b'ogla tilenggyam b'obogɨl b'angwatena yeken, ɨ ɨngkek ket ton b'ogla ɨtemb sana nganja yau dɨde ɨtemb kapo yanayɨk. \v 29 Mop nokɨp yet ra maka onggɨtyam Yonggyamɨmna jɨ b'obogɨl ongwas, ajɨ ra ton areto ou dɨde onai, ton onggɨtyam owou dɨde onaika mɨle ke Godɨmna negɨr ma b'ɨsagɨka okatena yiyeny re tinɨm ma. \v 30 Sɨ onggɨt mop penaemb wa wɨngɨrɨnd jogjog rɨga kea jɨ ke danda kesa aukenento dɨde kopa aukenento ɨ dɨde kwa ma yɨpa kɨma rɨga na uj aukenento. \v 31 Ajɨ rada men meralenggyam b'obogɨl im yɨr b'iyenindam meraina mɨle ongwatam, sɨ men ma opima onggɨtyam negɨr ma b'ɨsagɨka okatena teyenindam. \v 32 Ajɨ men re kea Godɨm pɨlke onggɨtyam negɨr ma b'ɨsagɨka akatentondam onggɨt gowukoyɨnd. Sɨ ɨngkaimemb men kwa Yonggyam Godɨm pɨlke b'auyaena yokatenyu b'ogɨl mɨle omnɨkam. Nokɨm da ɨdenat men maka negɨr ma b'ɨsagɨka okatenyu yɨpand komkesa gowukoi rɨga kɨma. \v 33 Sɨ onggɨt paemb, kor gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar, ra wɨn b'eoma tuwenyɨt areto owowɨm, wɨn b'ogla wa wɨngɨrɨnd yɨr b'ungauka tuwenyɨt yɨpand gɨlgɨl areto omnɨkam. \v 34 Ɨ yet ra owoupa tainy, ton b'ogla diyam rau tina metɨnd. Nokɨm da ɨdenat waina b'eoma maka taukanj negɨr ma b'ɨsagɨka okatam. Ɨ kwa kon nɨnda areto gatab b'ingawa yɨtkak terarinyɨn ra yɨmta ke ouyaena mim, ra kon netken dem wa pɨlwa. \c 12 \s1 Yɨnayɨna Wɨngawɨngam pɨlke Yiyag Wurar \p \v 1 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Kon ma singi en da wɨn wumɨr kesa tekenyɨt Yɨnayɨna Wɨngawɨngamna yiyag wurar gatab. \v 2 Ɨ wɨn re kea wumɨr aukɨtondam da wɨn re gar ke utkunda kesa rɨga na wekenot, wɨn menon yokatenonda re yɨt kesa b'anygɨnena god aidol wa pɨlwa na ɨ dɨde ton wen wɨp amnɨkenento re b'engabenga omnɨka nya wa na. \v 3 Sɨ onggɨt paemb kon wen wumɨr tamninyɨn ra Yɨnayɨna Wɨngawɨngamna yiyag wurar gatab b'obogɨl ongwatam yɨt e. Sɨ onggɨt rɨgam ya pɨlnat ra Godɨmna Wɨngawɨnga b'imuri ɨbɨm yɨt opurenam, ton ma rɨrɨr e odede indeny da, “Yesu sake yakat!” Ɨ kwa onggɨt rɨgam ya pɨlnat ra Yɨnayɨna Wɨngawɨnga maka b'imuri ɨbɨm, ton ma rɨrɨr e odede indeny da, “Yesu re kor Yonggyam e.” \p \v 4 Ɨ opima b'engabenga yiyag wurar wekeny sosi wɨngɨrɨnd, ajɨ yɨpaina Yɨnayɨna Wɨngawɨngate onggɨtyam yiyag wurar rɨga wa ogona eyeniny. \v 5 Ɨ kwa daka opima b'engabenga pɨpmet wekeny God ma wɨko omnɨkam, ajɨ kwa daka yɨpaina Yonggyamte onggɨtyam pɨpmet rɨga wa ogona eyeniny. \v 6 Ɨ dɨde opima b'engabenga wɨko wekeny sosi wɨngɨrɨnd, ajɨ yɨpaina Godte onggɨtyam komkesa wɨko ogona eyeniny komkesa rɨga wa omnɨkam. \v 7 Ajɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨngat re b'engabenga danda im pɨtapɨta amneniny yɨpayɨpa rɨga wa pɨlwa, nokɨm da ɨdenat yɨpayɨpa rɨgap Yɨnayɨna Wɨngawɨngam pɨlke onggɨtyam okati yiyag wurar tengaenenanj kupka sosi b'ogɨl omnam. \v 8 Sɨ onggɨt paemb yɨpaina Yɨnayɨna Wɨngawɨngat yɨpa rɨgam yokau re b'ogɨl multekɨp kɨma yɨtkak e rɨga b'obogɨl ugowam, ajɨ kwa yɨpa rɨgam yokau re b'ogɨl wumɨr kɨma yɨtkak e rɨga ouyaenam. \v 9 Ɨ kwa yɨpaina Yɨnayɨna Wɨngawɨngat yɨpa rɨgam yokau re danda kɨma gar ke utkunda yiyag wurar e, ajɨ kwa onggɨt yɨpaina Yɨnayɨna Wɨngawɨngat yɨpa rɨgam daka yokau re kopa ke rɨga ɨsakendam yiyag wurar e. \v 10 Ɨ Ton kwa yɨpa rɨgam yokau re kɨd kesa kɨma danda wɨko omnɨkam yiyag wurar e, ɨ kwa yɨpa rɨgam re bage yɨt opurenam yiyag wurar e, ɨ kwa yɨpa rɨgam re b'engabenga wɨngawɨnga ongwatenam yiyag wurar e, ɨ kwa yɨpa rɨgam re b'engabenga yɨt opurenam yiyag wurar e, ajɨ kwa yɨpa rɨgam re b'engabenga yɨt engendurkenam yiyag wurar e. \v 11 Ɨ Yɨnayɨna Wɨngawɨnga re yɨpaina e, dɨde onggɨt yɨpaina Yɨnayɨna Wɨngawɨngate opimemb komkesa yiyag wurar yɨr ɨpka eyeniny, sɨ Tonsim onggɨtyam yiyag wurar yɨpayɨpa rɨga wa ogona eyeniny Tina singi rɨrɨrɨnd. \s1 Yɨpaina Jɨwɨnd Jogjog Kɨpear \p \v 12 Ɨ jɨ re yɨpaina e, ajɨ ton jogjog kɨpear kɨma e. Ɨ opimemb komkesa jɨwɨmna kɨpear yɨpand b'inkuranj re jɨ e ainy. Ɨ odede yɨpa wɨp ke Keriso daka re yɨpa jɨ e, ajɨ Ton re jogjog kɨpear kɨma e. \v 13 Mop nokɨp men komkesa, Ju rɨga dɨde Grik rɨga, ɨ wɨko rɨga dɨde b'ɨtrari rɨga, yɨpaina Yɨnayɨna Wɨngawɨnga na yokatonda ɨ ɨngkenaemb baptiso yokatonda yɨpaina jɨ awowɨm. Sɨ men komkesa onggɨtyam yɨpaina Yɨnayɨna Wɨngawɨngam pɨlkaim nyɨ onaya pɨla danda akatenenindam yɨpand awowɨm. \v 14 Mop nokɨp kwa jɨ daka re ma yɨpaina nena kɨpear kɨma e, ajɨ jogjog kɨpear kɨma e. \v 15 Sɨ nangga ma jɨ rada pɨsɨt indeny da, “Kon re ma yɨm en, sɨ kon ma jɨwɨm pɨlnate nɨbnyɨn,” ajɨ ɨtemb pɨs re ma ɨta tina opureni yɨt map jɨwɨm pɨlke ewaikiti yɨbɨm. \v 16 Sɨ nangga ma jɨ rada yɨpyat indeny da, “Kon re ma yɨrkɨp en, sɨ kon ma jɨwɨm pɨlnate nɨbnyɨn,” ajɨ ɨtemb yɨpya re ma ɨta tina opureni yɨt map jɨwɨm pɨlke ewaikiti yɨbɨm. \v 17 Ɨ rada kupka jɨ re yɨrkɨp e, sɨ rokate yɨpya ara utkundam? Ɨ kwa rada kupka jɨ re yɨpya e ara utkundenam, sɨ rokate sokak ngɨrang ɨsngɨnenam? \v 18 Ajɨ God komkesa yɨpayɨpa kɨpear jɨwɨnd oramka eyeninonj re towaina pɨpmet nat Tina ɨsamki singi rɨrɨrɨnd. \v 19 Sɨ rako komkesa kɨpear yɨpaina wɨp kɨpear wekeny, sɨ rɨkɨnd rako jɨ yɨbɨm? \v 20 Ajɨ ɨja emb jɨ da kɨpear re jogjog im, ajɨ jɨ re yɨpaina e. \v 21 Sɨ yɨrkɨpɨt ma rɨrɨr e yɨmɨnd omɨny da, “Kon ma ɨta men singi motɨnenyɨn ingaenam.” Ɨ kwa daka moptekɨpɨt ma rɨrɨr e pɨs tamɨny da, “Kon ma osiya wen singi tamnenenyɨn ingaenam.” \v 22 Ɨ kwa daka men jɨwɨnd nɨnda kɨpear opima ɨrɨnena eyenindam da ton re danda kesa kɨpear im wekeny. Ajɨ ton jɨwɨnd wekeny re ɨmɨnjog ingaenam kɨpear im. \v 23 Ɨ kwa men nɨnda jɨwɨnd kɨpear opima nonyɨk ɨrɨnena eyenindam da ton re ma b'ogɨl ɨsnawa kɨma kɨpear im wekeny. Ajɨ men opima onggɨtyam kɨpear b'ogɨl ɨsnawa kɨma ejga eyenindam. Ɨ men kwa opima b'obogɨl yɨr ɨpka eyenindam onggɨtyam kɨpear rɨnsim re men ma singi im rɨga wa ouyawam. \v 24 Ajɨ men ma opima singi eyenindam onggɨtyam kɨpear b'obogɨl yɨr ɨpkam rɨnsim re men singi rɨga wa ouyawam. Ajɨ God opimemb kɨpear ukoijog esnaeneniny rɨnsim re men yɨr ke awaenenindam. Sɨ odede nya kenaemb God komkesa kɨpear jɨwɨnd eomkisinonj. \v 25 Nokɨm da ɨdenat jɨwɨnd kɨpearɨp maka b'u b'iyena mɨle tamnɨkenanj, ajɨ b'ogla komkesa kɨpear yɨpaina nonykok kɨma towalenggyam towalenggyam nony kubɨr aena wowen. \v 26 Sɨ rada yɨpa kɨpearɨt b'ɨdgotnena okas, sɨ komkesa kɨpear opima yɨpand gɨlgɨl onggɨtyam b'ɨdgotnena okatenyi. Ɨ kwa rada yɨpa kɨpearɨt esourena okas, sɨ komkesa kɨpear opima yɨpand gɨlgɨl onggɨtyam sam okatenyi. \p \v 27 Sɨ wɨn yɨpand sosi aindam re Kerisomna jɨ e, dɨde wɨn yɨpayɨpa rɨga re Tina kɨpear im. \v 28 Sɨ Godɨt onggɨt sosind b'engabenga pɨpmet aramkinonj rɨga wa ogonam, naskajog re ɨtmɨkitijog rɨga, ɨ nɨmogɨm re bageyam, ɨ nowam re ouyaena rɨga, ɨ onggɨt kak ke re kɨd kesa kɨma danda wɨko omnɨkam yiyag wurar okati rɨga, ɨ onggɨt kak ke re kopa rɨga ɨsakendam yiyag wurar okati rɨga, ɨ kwa yɨm b'akawam yiyag wurar okati rɨga, ɨ kwa wɨp iyenam yiyag wurar okati rɨga, ɨ dɨde kwa b'engabenga yɨt opurenam yiyag wurar okati rɨga. \v 29 Sɨ rɨngma, rɨka komkesa re ɨtmɨkitijog rɨga im? Ɨ rɨka komkesa re bageyam im? Ɨ rɨka komkesa re ouyaena rɨga im? Ɨ rɨka komkesa re kɨd kesa kɨma danda wɨko omnɨkam yiyag wurar okati rɨga im? \v 30 Ɨ rɨka komkesa re kopa rɨga ɨsakendam yiyag wurar okati rɨga im? Ɨ rɨka komkesa rɨgap apurenanj b'engabenga yɨt im? Ɨ rɨka komkesa rɨgapim engendurkenanj b'engabenga yɨt? Nayɨ, ma ɨja im. \v 31 Ajɨ wɨn b'ogla ukoijog yiyag wurar na oraka teyenindam! \s1 Singi B'iyena Mɨle \p Sɨ kon ket wa yɨpa ukoijog b'ogɨl nya e tauyaeninyɨn onggɨtyam komkesa yiyag wurar ingaenam. \c 13 \pc \v 1 Ɨ nangga ma jɨ rada kon opima apureninyɨn nɨnda rɨgaina yɨt dɨde kwa aneru waina yɨt, ajɨ ra kon maka ra singi b'iyena mɨle kɨma tapureninyɨn, sɨ koina opurena re utkunda kesa b'iyounena mim taukanj odede ɨt re pletokak ipowa re dɨde o dramkak ipowa re dɨde. \v 2 Ɨ kwa nangga ma jɨ rada kon bage yɨt opurenam yiyag wurar yokasɨn, sɨ kon komkesa wɨgawɨga gatab dɨde komkesa wumɨr gatab wumɨr akasinyɨn, ɨ dɨde nangga ma jɨ rada kon kupka danda kɨma gar ke utkunda kɨma en, sɨ kon rɨrɨr en yɨpa dor ingaen ewaikitam tina pɨpmet ke, ajɨ ra kon maka ra singi b'iyena mɨle kɨma onggɨtyam yiyag wurar tengainyɨn, sɨ opimemb koina omnɨka mɨle re kɨp kesa im taukanj. \v 3 Ɨ dɨde kwa nangga ma jɨ rada kon koina komkesa gasa tagoninyɨn gasa kesa rɨga wa, ɨ dɨde nangga ma jɨ rada kon koina jɨ b'atkaen wul ke imbrɨkam, nokɨm da ɨdenat kon b'atɨsourenyɨn, ajɨ ra kon maka ra singi b'iyena mɨle kɨma opimemb mɨle tamnɨkinyɨn, sɨ opimemb koina omnɨki mɨle re makwa opima b'ogɨl kɨp kɨma taukanj. \p \v 4 Sɨ singi b'iyena mɨle kɨma rɨga re mɨmkam kae wɨmena yikeny, dɨde singi kɨma wurar mɨle omnɨka teyeniny. Ajɨ singi b'iyena mɨle kɨma rɨgat ma opima odede mɨle tamnɨkiny opi re nonyɨk b'ɨponena mɨle, ɨ tubor mɨle, ɨ b'asourena mɨle, \v 5 ɨ b'ɨsnawa kesa mɨle, ɨ butum mɨle, ɨ soro mɨle, ɨ dɨde nonyɨk iyena mɨle rɨgaina omnɨki negɨrjog mɨle gatab. \v 6 Ɨ ton sam kɨma ngolengole omnɨka mɨle tamnɨkiny ra ma negɨr kɨma kaokao mɨle kɨma e, ajɨ God ma ɨmɨnjog mɨle kɨma e. \v 7 Ɨ dɨde kwa ton opima komkesa bebɨg mɨle wɨp tawarkeniny mɨmkam wɨmena kɨma, ɨ komkesa gasa gar ke utkunda kaim takateniny, ɨ komkesa gatab ke warɨm b'ogɨl ɨsma yɨr ungauka teyeniny, ɨ dɨde komkesa mɨle tamnɨkiny mɨmkam wɨmena kɨma im. \p \v 8 Ɨ singi b'iyena mɨle ma ɨta b'eteomneny, ajɨ bage yɨt opurena mɨle ɨta awɨr tainy, ɨ b'engabenga yɨt opurena mɨle ɨta kwa seg tainy, ɨ dɨde b'ogɨl wumɨrɨm yiyag wurar toda kwa ɨta awɨr tainy. \v 9 Mop nokɨp men kombkomb im wumɨr akatenindam dɨde kombkomb im bage yɨt opurena eyenindam. \v 10 Sɨ ra kupka mɨle rɨrɨrkɨp aukam wɨn ik dem, onggɨtyam kombkomb mɨle opima awɨr taukanj dem. \v 11 Ɨ re kon b'ɨga sobijogɨnd nɨbnond, kon yɨt apureninond re b'ɨga sobijog pɨla na, ɨ wumɨr akateninond re b'ɨga sobijog pɨla na, ɨ dɨde nonyɨk b'amdenenond re kwa b'ɨga sobijog pɨla na. Ajɨ re ket kon rɨgajog awond, kon awɨr amnɨkinond opimemb komkesa b'ɨga sobijog omnɨka mɨle. \v 12 Sɨ yu men ma pɨta kɨp nasim gasa yɨr ongong eyenindam odede rɨngma re rɨgat wɨp b'atapnenapu sɨbɨbsɨbɨb glasɨnd tina wɨpkak yɨr b'angeneny re dɨde. Ajɨ warɨ men pɨtakɨp nasim gasa yɨr ongong teyenindam dem odede rɨngmim re rɨgap wɨp ke wɨp ke yɨr b'angenenanj re dɨde. Ɨ yu kon kombkomb im wumɨr akateninyɨn, ajɨ ra wɨn ik dem, kon kupkakupka wumɨr takasinyɨn dem odede rɨngma re God kornɨm kupkakupka wumɨr auki yɨbɨm re dɨde. \v 13 Sɨ ɨnsimemb jɨ nowa mɨle wekeny meranɨm opi re gar ke utkunda mɨle, ɨ warɨm b'ogɨl ɨsma yɨr ungawa mɨle, ɨ dɨde singi b'iyena mɨle. Ajɨ onggɨtyam nowa mɨle wɨngɨrɨnd ukoijog mɨle ainy re singi b'iyena mɨle e. \c 14 \s1 B'engabenga Yɨt Opurenam Yiyag Wurar dɨde Bage Yɨt Opurenam Yiyag Wurar \p \v 1 Sɨ wɨn b'ogla onggɨtyam singi b'iyena mɨlend wuwene! Ajɨ wɨn b'ogla ukoi singi kɨma Yɨnayɨna Wɨngawɨngamna yiyag wurar oraka teyenindam, ajɨ ukoijog singi iyenam re bage yɨt opurenam e. \v 2 Mop nokɨp yete re b'engabenga yɨt yopureny, ton opurena yiyeny re ma rɨga wa pɨlwa e, ajɨ Godɨm pɨlwa e. Mop nokɨp makwa yɨpa rɨgat ɨta nony tawɨk, ajɨ ton wɨgawɨga yɨt im apureniny wɨngawɨngam pɨlke. \v 3 Ajɨ yete re bage yɨt yopureny, ton opurena yiyeny rɨga wa pɨlwa towanɨm danda okawa ma, ɨ towanɨm ugowa ma, ɨ dɨde towanɨm ɨrmeka ma. \v 4 Sɨ yete re b'engabenga yɨt yopureny, ton tinɨm nena e danda b'akaeny. Ajɨ yete re bage yɨt yopureny, ton kupka sosi ma danda yokaeny. \v 5 Ajɨ kon singi en da komkesa wɨn b'engabenga yɨt na tapurenindam, ajɨ koina ukoijog singi ɨnte da wɨn bage yɨt na tapurenindam. Ajɨ yet ra b'engabenga yɨt tapureniny, dɨde ra yɨpa rɨgat maka ra tina opureni yɨtkak tengendurkeniny kupka sosind danda okawam, ton re ma ukoi yɨt e yopureny. Ajɨ yet ra bage yɨt tapureniny, ton re ukoijog yɨt e yopureny. \p \v 6 Sɨ gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Yɨr de, ra kon netken wa pɨlwa b'engabenga yɨt opurenam, ajɨ ra kon maka ra wen yɨt tamneninyɨn liyalliyal ouyawa ke, o wumɨr yɨtkak ke, o bage yɨtkak ke, o ouyaena yɨtkak ke, sɨ nangga b'ogɨl e wɨn okasya kor pɨlke? \v 7 Ɨ kon odede yɨpa wɨp wɨngata yɨt e nitindenyɨn yɨrkokar kesa ɨpaya gasa gatab. Sɨ ra wugewuge o gita maka ra arara taeny tinajog ɨpaya ger nonykok rɨrɨrɨnd, sɨ rɨdede nya kae rɨgap ongwasi da, “Ɨtemb re onggɨtyam nonykok wugewuge ɨpaya ara e,” o da “Ɨtemb re onggɨtyam nonykok gita ɨpaya ara e?” \v 8 Ɨ kwa ra mowɨr maka ra b'obogɨl pɨtand arara taeny, sɨ yete b'atngonjeny geja omnɨkam? \v 9 Sɨ wa pɨlɨnd daka yɨpa wɨp e. Sɨ ra wɨn maka ra nony auka kɨma yɨt tapurenindam b'engabenga yɨt ke, sɨ rɨdede nya kae rɨgap wumɨr okasi nangga im wɨn apurenindam? Sɨ opimemb waina opurena re jaba epaurena im wuweny pumb nata. \v 10 Ɨ ɨmɨnjog e da ma yɨpa kɨma yɨt im wekeny onggɨt gowukoyɨnd, ajɨ komkesa yɨt opurenam re isɨpmarena kɨma im. \v 11 Sɨ ra kon maka yɨpa rɨgamna opureni yɨtkak takasinyɨn, kon ra wumɨr kesa rɨga e taen tinɨm yete re onggɨtyam yɨt yopureny. Ɨ kwa daka ra yɨpa rɨgat maka koina opureni yɨtkak takasiny, ton kornɨm wumɨr kesa rɨga e tainy. \v 12 Sɨ wa pɨlɨnd daka yɨpa wɨp e. Sɨ wɨn re Yɨnayɨna Wɨngawɨngamna yiyag wurar ukoi kana singi omnena rɨga im, sɨ wɨn b'ogla onggɨtyam yiyag wurar oraka teyenindam kupka sosind danda okaenam, nokɨm da ɨdenat wɨn sosi ukoi warabag omnɨka iyenya. \v 13 Sɨ onggɨt paemb yet ra b'engabenga yɨt tapureniny, ton b'ogla yɨr ropmit da ton tengendurkeniny tina opureni yɨtkak. \v 14 Mop nokɨp ra kon yɨr topmisɨn b'engabenga yɨt opurena ke, koina wɨngawɨngate yɨr topmis, ajɨ koina gar re b'enga nony e ɨbɨm. \v 15 Sɨ kon nangga e omnɨken? Sɨ kon b'ogla yɨr topmitenyɨn koina wɨngawɨnga ke, ajɨ kon b'ogla kwa koina gar ke daka yɨr topmitenyɨn. Ɨ kon b'ogla Godɨm ewangaya ger tatanginyɨn koina wɨngawɨnga ke, ajɨ kon b'ogla kwa koina gar ke daka onggɨtyam ger tatanginyɨn. \v 16 Sɨ ra man Godɨnd esoulisɨt moina wɨngawɨnga nena ke sosi b'eomapund, ajɨ maka ra man nony auka kɨma yɨt ke tapulisinyɨt, sɨ moina opureni yɨt wumɨr okati kesa rɨga yete re yɨbɨm onggɨt b'eomapund, rɨdede e ton ɨtemb moina esoulita yɨt ɨmjas da “Ɨmɨnjog”? Ma ɨta. Mop nokɨp ton maka wumɨr yokas nangga yɨt na re man apureninyɨt. \v 17 Sɨ nangga ma jɨ rada man b'obogɨl e Godɨnd sɨteket yɨt yomnyɨt, ajɨ onggɨtyam moina opureni yɨtkakɨt maka danda yokau utkunda rɨgam wumɨr okatam. \v 18 Ɨ kon b'ogla Godɨnd sɨteket yɨt yamnɨn, nokɨp kon wumɨrjog rɨga en b'engabenga yɨt opurenam ajɨ wɨn komkesa re ma ngai wumɨrjog im. \v 19 Ajɨ kon singi en koina gar ke wumɨr okati paib (5) yɨtkak tapureninyɨn sosind rɨga ouyaenam, ajɨ kon ma singi en wumɨr okati kesa ten tausɨn (10,000) yɨtkak tapureninyɨn b'engabenga yɨt opurena ke. \p \v 20 Kor nany dɨde yɨngganwar! Goro b'ɨga sobijog pɨla multekɨp tengaeninam odede ukoi gasa wumɨr okatam, ajɨ wɨn b'ogla rɨgajog pɨla na multekɨp b'obogɨl tengaenindam danda kɨma wumɨr okatenam. Ajɨ wɨn b'ogla papa b'ɨga pɨla na nony kesa taukindam negɨrjog mɨle omnɨka gatabɨm. \v 21 Ɨ yɨna peband ɨja emb jɨ ɨrɨki yɨbɨm da, \q1 “Yonggyam yindeny da Kon opimemb Israel rɨga yɨt tamneninyɨn dem ra \q2 b'enga yɨt kaim dɨde b'enga kantri rɨgaina tugɨm kaim. \q2 Ajɨ nangga ma jɨ ra kon odede nya ke ten yɨt tamneninyɨn, ton makwa ɨta ken yɨt nutkundenyi dem.” \m \v 22 Sɨ ket b'engabenga yɨt opurena re ma gar ke utkunda rɨga towanɨm Godɨmna danda ongwatam mal e, ajɨ gar ke utkunda kesa rɨga towanɨm mal e. Ajɨ bage yɨt opurena re ma gar ke utkunda kesa rɨga towanɨm Godɨmna danda ongwatam mal e, ajɨ gar ke utkunda rɨga towanɨm mal e. \v 23 Sɨ onggɨt paemb ra kupka sosit yɨpand b'eoma okas dɨde ra komkesa rɨga b'engabenga yɨt opurena teyenanj, ajɨ ra b'engabenga yɨt opurena gatab wumɨr okati kesa rɨga o gar ke utkunda kesa rɨga b'ɨtgarkanj onggɨt b'eomapu wa, sɨ ma ton opima opurena teyenanj da “Wɨn korɨrkorɨr im”? \v 24 Ajɨ ra komkesa rɨga bage yɨt opurena teyenanj onggɨt b'eomapund, dɨde ra ket gar ke utkunda kesa rɨga o wumɨr okati kesa rɨga demb de b'ɨtgarkanj, sɨ opimemb komkesa towaina bage yɨtkakɨp opima towaina gar takatenanj da, “Sɨn re negɨr mɨle rɨga im.” Ɨ kwa onggɨt yɨtkakpim towaina gar tajgatenanj ra ɨkalnena mim. \v 25 Sɨ kwa onggɨt yɨtkakpim komkesa towaina garɨnd wɨgawɨga egurki mɨle pɨta wa tapekanj, ɨ ɨngkaim ket ton as ɨrouki sap totekanj dɨde Godɨnd ewangai, ngɨrpu ton ket pɨtakɨpɨnd b'atgenairanj da, “God re ɨmɨnjog wa wɨngɨr nate yɨbɨm.” \s1 Yiyag Wurar Ingaenam B'ogɨl Nya Sosind \p \v 26 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Sɨ kon rɨdede e nitindenyɨn? Ra wɨn yɨpand b'eomkena tuwenyɨt yɨr opmitenam, rɨga yɨpayɨpap odede mɨle imemb omnɨka eyenanj, opi re Godɨnd ewangaya ger, ɨ God ma yɨt ouyaena mɨle, ɨ Godɨmna ouyauki yɨtkak pɨta omnena mɨle, ɨ b'engabenga yɨt opurena mɨle, ɨ dɨde b'engabenga yɨt engendurkena mɨle. Sɨ wɨn b'ogla onggɨtyam komkesa mɨle tamnɨkindam sosi danda okaenam. \v 27 Ɨ ra onggɨt b'eoma wɨngɨrɨnd b'engabenga yɨt opurena teyenanj, sɨ wɨn b'ogla nɨmog rɨga o ra jogjog nowa rɨga tabagɨkindam opurenam. Ajɨ pɨpmet na b'agona wowen yɨpam naska yɨpam ti yɨmta, ɨ ket yɨpa rɨgat b'ogla towaina opureni b'engabenga yɨt tengendurkeniny. \v 28 Ajɨ maka ra engendurkena rɨga ɨbɨm, sɨ ton b'ogla mumakesa waken sosind. Ajɨ ton b'ogla b'engabenga yɨt rapureninem towanɨm nenam dɨde Godɨm pɨlwa. \v 29 Ɨ kwa nɨmog o nowa bageyamɨp b'ogla bage yɨt rapureninem. Ɨ nɨnda komb rɨgap ket b'ogla onggɨt bageyam waina opureni yɨtkak b'obogɨl ɨkalnena kɨma remjateninem. \v 30 Ɨ ra yɨpa bageyam bage yɨt opurenand ɨbɨm, ajɨ daka yɨpa bageyam yete re ti wusɨnd omiti yɨbɨm, ra ton Godɨmna ouyaukuri yɨtkak takasiny opurenam, sɨ ton onggɨtyam ouyaukuri yɨtkak naska rapurenin, ajɨ naskanyam opurena bageyamɨt mumakesa rau. \v 31 Sɨ wɨn komkesa rɨrɨr im bage yɨt opurenam yɨpam naska yɨpam ti yɨmta, nokɨm da ɨdenat komkesa rɨga onggɨt komkesa bage yɨtkak ke b'auyaena okatenyi dɨde b'ugowa yɨt takatenanj danda okatam. \v 32 Ɨ ra bageyamɨp bage yɨt opurena teyenanj, ton b'ogla towalenggyam b'agoka wowen komkesa sosim b'ogɨlɨm. \v 33 Mop nokɨp God re ma nenegɨr nya ke ɨsanikesa b'ingaena God e, ajɨ ngɨmbla kɨma God e. \p Sɨ komkesa yɨna rɨgap b'ogla komkesa sosi wɨngɨrɨnd odede b'ogɨl nya ke mɨle ramnɨkinem. \v 34 Ɨ konggap b'ogla mumakesa tekeny sosi b'eoma wɨngɨrɨnd, mop nokɨp ɨtmɨkitijog rɨgap ma opima ten enjɨkenanj yɨt opurenam b'eoma wɨngɨrɨnd. Ajɨ ton b'ogla b'atkauranj odede rɨngma re gog yɨtɨt yindeny. \v 35 Ajɨ ra ton singi taukanj wumɨr okatam nɨnda gasa gatabɨm, ton b'ogla rarkeninem towa leowar towaina metɨnd. Mop nokɨp ɨtemb re ɨngar kɨma e kongga wa yɨt opurena sosind. \v 36 Sɨ rɨka Godɨmna yɨtkak wa pɨlkena b'atobarkonj? O rɨka Godɨmna yɨtkak wa pɨlwa nena mana ikonj? \p \v 37 Ɨ yet ra tilenggyam b'ɨtɨmjas da ton re bageyam e o Yɨnayɨna Wɨngawɨngamna yiyag wurar okati rɨga e, sɨ ton b'ogla wumɨr yakat da yɨtkak rɨnsim re kon wanɨm erɨkinyɨn re Yonggyamɨmna b'ingawa yɨtkak im. \v 38 Ajɨ yet ra opimemb koina yɨtkak b'ɨtɨsainy, sɨ God daka ɨta tin ɨsai. \v 39 Kor gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Sɨ onggɨt paemb wɨn b'ogla ukoi singi kɨma na tuwenyɨt bage yɨt opurenam. Ajɨ wɨn goro rɨga ogoka teyeninam b'engabenga yɨt opurenam. \v 40 Sɨ komkesa gasa raukinem dɨmdɨm omnɨka ke dɨde b'ogɨl omnɨka nya ke. \c 15 \s1 Kerisomna Utnyita gatab Yɨt \p \v 1 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Kon wen nonony tamninyɨn ra God ma onggɨtyam b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt gatab e rɨna re kon wa pɨtapɨta amnenawond, ɨ kwa rɨna re wɨn gar ke utkunda ke yokatonda, ɨ kwa daka rokasim re wɨn dɨkɨnd danda kɨma owɨnki wekenyɨt. \v 2 Ɨ ra wɨn God ma onggɨtyam b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt danda kɨma tamorkindam rɨna re kon wa pɨtapɨta amnenainond, sɨ wɨn yɨrkokar yokasya re onggɨt yɨt kae. Ajɨ ra wɨn maka ra gar ke utkunda oramisya onggɨt yɨtkakɨm pɨlɨnd, wɨn gar ke utkunda yoramisya re yɨrkokar kesa gasam pɨlnate. \v 3 Mop nokɨp ukoijog re kon naska wa akainond onggɨtyam yɨtkak rɨrɨr nat rɨna re kon akasinond Yonggyamɨm pɨlke. Sɨ ɨja emb jɨ yɨtkak da Keriso meraina negɨr mɨle mapena uj awonj odede rɨja e re yɨna pebat yindeny Ti gatab. \v 4 Ɨ kwa ɨja emb jɨ yɨtkak da rɨgap Tin yeungito ɨ Godɨt Tin yutnyitonj nowam bibɨrɨnd odede rɨja e re yɨna pebat yindeny Ti gatab. \v 5 Ɨ Ton ket pɨta awonj Kepam pɨlwa kwa yɨpa nyɨ da Petro, ɨ onggɨt kak ke Tina twelp (12) ɨtmɨkitijog rɨga wa pɨlwa. \v 6 Ɨ onggɨt kak ke Ton kwa pɨta awonj re yɨpaina wɨn nat paib andred (500) ɨ kwa nɨnda tumɨnd gar ke utkunda rɨga wa pɨlwa. Ɨ towa wɨngɨrɨnd jogjog rɨga re opima wɨmena wuweny ngɨrpu yu, ajɨ nɨnda re kea uj aukɨto. \v 7 Ɨ onggɨt kak ke Ton kwa pɨta awonj Ti yɨnggan Yakobom pɨlwa, ɨ ket kwa komkesa Tina ɨtmɨkitijog rɨga wa pɨlwa. \v 8 Ɨ kikitumamjog Ton kwa ket pɨta awonj kor pɨlwa yet re yɨmtajog ɨtmɨkitijog rɨga awond odede wɨp rɨngma ra b'ɨgat maka tina wɨn rɨrɨrɨnd tukenj. \v 9 Mop nokɨp kon kolenggyam re ɨtmɨkitijog rɨga wɨngɨrɨnd sobijog rɨga en. Ɨ kon ma rɨrɨrkɨpjog rɨga en onggɨt ɨtmɨkitijog rɨga nyɨ ke ogenayam, nokɨp kon kea Godɨmna sosi negɨr ma b'ɨdgotnenand yoramitenond. \v 10 Ajɨ Godɨmna wurarte odede rɨgam ken nomnonj ɨt re kon yu ɨtmɨkitijog rɨga nɨbnyɨn. Ɨ ɨtemb Tina wurar rɨna re kornɨm awonj re maka kɨp kesa awonj. Ajɨ onggɨt komkesa ɨtmɨkitijog rɨga wa wɨngɨrɨnd kon nenat ukoijog b'asowa yokatenond. Sɨ ma konɨt ajɨ Godɨmna wurarɨt rɨnte re kon kɨma yɨpand yɨbneneny. \v 11 Sɨ onggɨt paemb kon dɨde onggɨtyam nɨnda ɨtmɨkitijog rɨga, sɨn ɨntemb jɨ yɨpaina God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta yomnenyu, ɨ ɨntemb jɨ kwa wɨn gar ke utkunda ke yokasya. \s1 Gar ke Utkunda Rɨgaina Utnyita gatab Ɨmjatam Yɨt \p \v 12 Sɨ sɨn kea Kerisomna b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnena yiyenyu da Ton re kea uj ke utnyitonj. Sɨ rɨdede pae wa wɨngɨrɨnd nɨnda rɨgap endenanj da uj rɨga ma opima tutnɨkanj dem? \v 13 Ɨ rada uj rɨga ma opima tutnɨkanj dem, sɨ Keriso daka maka utnyitonj. \v 14 Ɨ rako Keriso maka utnyitonj, sɨ meraina pɨtapɨta omnena yɨtkak re keako kɨp kesa na, ɨ dɨde waina gar ke utkunda re kwa keako kɨp kesa na. \v 15 Ɨ kwa daka rɨgap sɨn, ɨtmɨkitijog rɨga, nongwatenanj da sɨn re b'anygɨnena yɨr ungata rɨga im Godɨm gatab. Mop nokɨp wɨn kea pɨtapɨta yomnenonda da Godɨt Kerisond yutnyitonj uj ke. Sɨ rada uj rɨga ma opima tutnɨkanj, keako God todaka maka Kerisond yutnyitonj uj ke. \v 16 Mop nokɨp rada uj rɨga ma opima tutnɨkanj, sɨ Keriso daka maka utnyitonj uj ke. \v 17 Sɨ rada Keriso maka utnyitonj, waina gar ke utkunda ra kak im tekeny. Sɨ wɨn ra ɨndaima waina negɨr mɨlend tekenyɨt. \v 18 Ɨ kwa daka uj rɨga kea negɨr aukɨto yepiya re Kerisond gar ke utkunda ke yokato towaina yilo wɨnɨnd. \v 19 Ɨ ra men Kerisom pɨlɨnd warɨm b'ogɨl ɨsma oramisu onggɨt gowukoi b'ogɨl yɨrkokar wɨmena nenam, sɨ men re ukoijog kear kɨma rɨga im komkesa gowukoi rɨga wɨngɨrɨnd. \p \v 20 Ajɨ Keriso ɨmɨnjog kea uj ke utnyitonj dɨde naskajog utnyita rɨga na awonj. Sɨ Ton re ɨmɨnjog mal e da komkesa gar ke utkunda uj rɨga opima tutnɨkanj dem Ton re dɨde. \v 21 Mop nokɨp uj b'atomonj re yɨpa rɨga Adamɨm pɨlkena, ajɨ uj rɨga utnyita daka b'atomonj re yɨpa rɨga Kerisom pɨlkena. \v 22 Sɨ komkesa rɨga uj auka wuweny re Adamɨmna uj nya nasim, ɨ kwa ɨja ima yɨpa wɨp nya ke daka komkesa rɨga yepim re Kerisond gar ke utkunda ke yokasi, ton tutnɨkanj dem ra Kerisomna utnyita nya nasim. \v 23 Ajɨ opimemb komkesa yɨpayɨpa rɨga utnɨka tuweny ra dem towainajog wɨn nasim yɨpa naska yɨpa ti yɨmta, sɨ naskajog re Kerisote, ɨ onggɨt kak ke ra tonpim yepiya ra Kerisom pɨlɨnd tekeny Tina ɨtendapu wɨnɨnd. \v 24 Ɨ onggɨt kak kaemb ket undwatapu wɨn ik dem. Sɨ onggɨt wɨnɨnd Keriso ket Abu Godɨm okau dem pumb tungg. Ɨ dɨde onggɨt yɨpaina wɨnɨnd God kwa negɨr tamnɨkiny dem komkesa Satanamna wɨp omnena danda, dɨde komkesa gowukoi b'engabenga danda yepim re geja omnɨka yiyenyi yɨna rɨga kɨma. \v 25 Mop nokɨp Keriso b'ogla king rain dem ngɨrpu ra God komkesa Kerisomna geja rɨga taramisiny dem Tina pɨs wɨrand danda ondratenam towa kumbɨnd. \v 26 Ɨ ket Ton Tina kikitumam geja rɨga, uj na eomneny dem. \v 27 Ɨ yɨna pebat Kerisom gatab yindeny da, “God opima komkesa gasa taramisiny Tina pɨs wɨrand danda ondratenam towa kumbɨnd.” Sɨ onggɨtyam yɨt yisɨpkis re da God Tilenggyam opima komkesa gasa taramisiny. Sɨ onggɨt paemb men pɨtakɨpɨnd wumɨr yokasya da God re ma ɨta onggɨt komkesa gasa wɨngɨrɨnd b'inkis. \v 28 Sɨ ra God komkesa gasa Kerisomna danda wɨrand taramisiny dem, sɨ B'ɨga Tilenggyam ɨta b'atkaeny dem B'u Godɨm pɨlwa yet ra komkesa gasa taramisiny Tina danda wɨrand. Nokɨm da ɨdenat God Yonggyam ɨbɨm kupkakupka komkesa gasa wa. \p \v 29 Ɨ nɨnda rɨgap baptiso yokatenyi towanɨm mim yepiya re uj aukɨto. Sɨ ra ton maka ra warɨm b'ogɨl ɨsma yɨr ungai, sɨ ton nangga paim onggɨtyam wɨko yomnɨkenyi? Ɨ ra uj rɨga maka ra ngai tutnɨkanj, sɨ nangga mop paim ton towanɨm baptiso yokatenyi? \v 30 Sɨ sɨdaka rɨngmim? Nangga paim sɨn ita wɨnɨnd sowaina yɨrkokar esɨngkandenindam God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnena map? \v 31 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Kon wa gatab b'asourena yokatenyɨn re mera Yonggyam Keriso Yesum wɨp nate. Sɨ kon wanɨm ɨmɨnjog e nitinjɨn da kon uj e wɨp yowarkenenyɨn bibɨr weanjweanj God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnena map. \v 32 Ɨ re kon Epeso taunɨnd nɨbnond God ma b'ogɨl yɨrkokar bage yɨt pɨtapɨta omnenand, ma yɨpa kɨma onggɨt taun rɨgapiya tɨbam b'angga pɨla ɨgmarento kor pɨlwa bebɨg kɨma b'ɨdgotnena oramitam. Sɨ onggɨt wɨnɨnd rako kon rɨgaina nya ke b'ɨkenond onggɨt bebɨgɨm pɨlke ewaikitam, sɨ nangga b'ogɨl na rako kor nɨbnau onggɨt mɨle ke? Rada uj rɨga ma opima tutnɨkanj, men b'ogla odede nenjinum da, “Yu men diyam aenand wakenɨn dɨde nyɨ onaikand wakenɨn, mop nokɨp men mep im uj taukindam.” \v 33 Sɨ goro yet wen b'anygɨnena wa wɨp ramnenin! Nokɨp ra wɨn wa rɨgawar kɨma b'itɨnkenindam, sɨ opimemb wa rɨgawar wɨngɨrɨnd nɨnda negɨr rɨgap opima wen b'ogɨl mɨle ke negɨr kaokao mɨle wa wɨp tamnenanj. \v 34 Sɨ wɨn nony epangkinam negɨr kesa dɨmdɨmjog mɨle omnɨkam! Ɨ goro negɨr mɨle tamnɨkinam! Ɨ wa wɨngɨrɨnd nɨnda rɨga makwa wumɨr im Godɨm. Sɨ kon nindenyɨn re wanɨm ɨngar ma. \s1 Utnyiti Jɨ gatab Yɨt \p \v 35 Sɨ nɨnda rɨgap amaya b'ogɨl im tendenanj kor pɨlwa da, “Rɨdede im uj rɨga tutnɨkanj dem? Ɨ rɨdede wɨp jɨ kɨma im topekanj dem?” \v 36 Sɨ korɨrkorɨr rɨga, wɨn opima tuny ɨgmarka eyenenindam. Ajɨ ra opimemb tuny gɨm uj taukanj, ɨ ton ket opima pok tɨkkanj. \v 37 Ɨ wɨn ma ɨnsim nangg bɨgɨl kɨma ɨtot eyenindam, ajɨ jaba tuny nena im ɨgmarka eyenindam, rɨka kɨnɨ tuny im o nɨnda b'enga tuny im. \v 38 Ajɨ God re Tina singi rɨrɨr nate onggɨt tunyɨm bɨgɨl omnɨkau. Sɨ ɨngkaimemb yɨpayɨpa tunyɨp towainajog bɨgɨlɨm b'etɨngkanj. \v 39 Sɨ komkesa yilo gasa waina jɨ re ma yɨpaina wɨp jɨ im, ajɨ b'engabenga wɨp im. Ɨ rɨga wa re towada b'enga wɨp jɨ e, ɨ b'angga wa towada b'enga e, ɨ ngena wa towada b'enga e, ɨ dɨde kabum wa towada b'enga e. \v 40 Sɨ b'engabenga wɨp jɨ opima wekeny de pumb tunggɨnd dɨde onggɨt gowukoyɨnd. Ajɨ pumb tunggɨmna jɨ re towada b'enga wɨp b'ogɨl ɨnyomarena kɨma e, ɨ dɨde gowukoyɨmna jɨ re towada b'enga wɨp b'ogɨl ɨnyomarena kɨma e. \v 41 Ɨ lomkonggam b'ogɨl ɨnyomarena re tida b'enga e, ɨ mobim b'ogɨl ɨnyomarena re tida b'enga e, ɨ dɨde ɨki wa b'ogɨl ɨnyomarena re towada b'enga e. Ɨ kwa yɨpayɨpa ɨki towaina b'ogɨl ɨnyomarena re daka b'engabenga im. \p \v 42 Sɨ ra uj rɨga tutnɨkanj, sɨ ɨja imemb jɨ towaina jɨ b'engabenga wɨp taukanj dem. Sɨ ra men uj auka tuwenyɨn ngɨrpu rɨgap ujgɨm euka teyenanj, sɨ meraina jɨ ra gopmet nasim tɨtkɨkanj odede rɨngmim re tuny waina gɨm ɨtkɨkenenanj gou borand. Ɨ ra men uj ke tutnɨkindam dem, sɨ men ra ɨtkɨka kesa b'enga wɨp jɨ im taukindam dem odede rɨngmim ra tuny bɨgɨlɨm b'etɨngkanj. \v 43 Ɨ meraina jɨ wekeny re ma ɨsnawa kɨma im onggɨt gowukoyɨnd ngɨrpu rɨgap gop wa euka teyenanj. Ajɨ ra men tutnɨkindam dem, meraina jɨ ra b'ogɨl ɨnyomarena kɨma im taukanj dem. Ɨ kwa meraina jɨ wekeny re ma danda kɨma im onggɨt gowukoyɨnd, ngɨrpu rɨgap gop wa euka teyenanj, ajɨ ra men tutnɨkindam dem, meraina jɨ ra kupka danda kɨma im taukanj dem. \v 44 Sɨ rɨgap ujgɨm euka eyenanj re meraina gɨm ke jɨ im, ajɨ ra men tutnɨkindam dem, meraina jɨ b'etɨngkanj dem wɨngawɨnga ke jɨ wa im. Ɨ rada ɨta gɨm ke jɨ yɨbɨm, sɨ todaka kwa ɨta yɨbɨm wɨngawɨnga ke jɨ. \v 45 Sɨ yɨna peband daka odede yɨpa wɨp e ɨrɨki yɨbɨm da, “Naskajog rɨga Adam aukonj re yilo wɨmena rɨga mana.” Ajɨ daka kikitumam Adam, Keriso aukonj re Wɨngawɨnga mana yete re rɨga wa yɨrkokar ogona eyeniny. \v 46 Sɨ ma wɨngawɨnga ke rɨga na naska ikonj, ajɨ gɨm ke rɨga na. Ɨ onggɨt kak kena ket wɨngawɨnga ke rɨga ikonj. \v 47 Ɨ naskajog rɨga Adam aukonj re gowukoi sungar kena, ajɨ nɨmogɨm rɨga ikonj re pumb tungg kena. \v 48 Sɨ komkesa gowukoi rɨgaina jɨ re gou sungar ke omnɨki im odede Adam re dɨde yet re gou sungar ke aukonj. Ajɨ ra men tutnɨkindam dem, meraina jɨ taukanj dem pumb tungg rɨgaina jɨ im odede Keriso re dɨde yet re pumb tungg ke ikonj. \v 49 Sɨ yu men Adam pɨla gou sungar ke omnɨki jɨ kɨma im wɨmena wuwenyɨn yet re gou sungar ke aukonj. Ajɨ ra men tutnɨkindam dem, men kwa opima Keriso pɨla pumb tunggɨmna jɨ kɨma wɨmena tuwenyɨn dem yet re pumb tungg ke ikonj. \p \v 50 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Kon ɨmɨnjog wen tamninyɨn da onggɨtyam meraina mɨ dɨde kus kɨma gɨm ke jɨ re ma rɨrɨr e God ma pumb tungg owabɨntam. Ɨ ɨtkɨka kɨma gasa re ma ɨta dadal ɨbɨm, ajɨ pumb tungg re dadal e ɨtkɨka kesa ɨbɨm. Sɨ onggɨt paemb makwa ɨta yɨpa ɨtkɨka kɨma gasat owabɨnjis dem ɨtemb ɨtkɨka kesa pumb tungg. \v 51 Yɨr de, kon ɨtemb wɨgawɨga yɨt wen wumɨr tamninyɨn. Ma men komkesa im uj taukindam, ajɨ men komkesa, uj rɨga dɨde yilo rɨga, opima b'etɨngkindam dem. \v 52 Mop nokɨp ra bibol kikitum ara ikeny dem, odede sobijogjog ganggand rɨngma ra rɨgat yɨpapyam yɨrkɨp tosmanjis, uj rɨga opima b'etɨngkɨranj dem ɨtkɨka kesa jɨ wa, ɨ dɨde ket komkesa medaka kwa yilo rɨga b'etɨngkindam dem ɨtkɨka kesa jɨ wa. \v 53 Mop nokɨp onggɨt meraina ɨtkɨka kɨma gɨm ke jɨwɨt b'ogla b'ekit ɨtkɨka kesa dadal wɨmena jɨ. Ɨ kwa onggɨt meraina uj kɨma jɨwɨt b'ogla b'ekit uj kesa dadal wɨmena jɨ. \v 54 Sɨ ɨtemb meraina ɨtkɨka kɨma gɨm ke jɨwɨt ɨta b'itkis ɨtkɨka kesa dadal wɨmena jɨ, ɨ kwa ɨtemb meraina uj kɨma jɨwɨt ɨta b'itkis uj kesa dadal wɨmena jɨ. Ɨ ra onggɨtyam wɨn ik dem, onggɨt yɨna peband ɨrɨki yɨtkak ɨta ɨmɨnjogɨm tainy dem da, \q1 “God kea uj ma danda dadal gou wa yomɨny.” \q1 \v 55 “Uj! Rokate moina yɨrkokar gou wa omnenam danda? \q2 Uj! Rokate moina rɨga ɨdrɨkam nɨm?” \m \v 56 Sɨ ujɨmna rɨga ɨdrɨkam nɨm re negɨr mɨle e, ɨ dɨde negɨr mɨlemna danda re gog yɨt e. \v 57 Ɨ God mera Yonggyam Yesu Kerisom pɨlkena onggɨtyam komkesa mɨle gou wa amninonj, ɨ ket Ton mera danda nokainonj onggɨtyam komkesa mɨle gou wa omnenam. Sɨ men Godɨnd ukoi sɨteket yɨt yamnu! \v 58 Sɨ onggɨt paemb kor gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar yena re kon singi eyeninyɨn, wɨn b'ogla danda kɨma towɨnkindam onggɨt yɨtkakɨm pɨlɨnd, dɨde goro nanggamog yɨtɨt wen mumamuma ramnenin b'anygɨnena nya wa. Ajɨ wɨn b'ogla ita wɨnɨnd kɨnyɨr tainindam Yonggyamɨmna wɨko omnɨkam. Mop nokɨp wɨn wumɨr im da ra wɨn b'asowa tuwenyɨt Yonggyamɨmna wɨkond, sɨ opimemb waina b'asowa re ma opima kɨp kesa taukanj dem, ajɨ opima mɨra dem. \c 16 \s1 Godɨm Wulkɨp Oramka Mɨle gatab B'ingawa Yɨt \p \v 1 Ɨ kon yɨna rɨga yɨm okawam wulkɨp oramka gatab yɨt e nitindenyɨn. Sɨ kon kea Galatiya sosind onggɨt gatab b'ingawa yɨt yoramitond. Sɨ wɨdaka odede yɨpa wɨp nya ke wulkɨp oramka mɨle omnɨka teyenindam. \v 2 Sɨ wɨn opima yɨpayɨpa wɨko bibɨr wɨngɨrɨnd wulkɨp imda eyenindam. Sɨ wɨn b'ogla onggɨt imdi wulkɨp wɨngɨrɨnd nɨnda obagɨka teyenindam Godɨm pɨlwa oramkam. Ɨ ket wɨn b'ogla ita Sandend yɨr opmita wɨnɨnd wulkɨp oramka teyenindam, ngɨrpu bobo tamnɨkindam ongapam. Nokɨm da ɨdenat wɨn maka kor liyal wulkɨp oramka teyenindam dem ra kon netken wa pɨlwa. \v 3 Sɨ ra kon netken dem wa pɨlwa, wɨn waina nony ɨjai rɨga na tabagɨkindam dem. Ɨ kon ket opimemb waina obagɨki rɨga tetmɨkisinyɨn dem koina peba kɨma. Sɨ tonpimemb ket onggɨtyam waina ongapi wurar wulkɨp eiranj dem de Yerusalem taun wa. \v 4 Ajɨ rada ɨtemb re b'ogɨljog e kornɨm daka menonɨm ton kɨma, sɨ ton toko kon kɨma wou dem. \s1 Polɨmna Ɨsamki gatab Yɨt \p \v 5 Ɨ kon ɨta menon okatenyɨn Makedoniya eriya nata. Ɨ onggɨt kak kaemb ket kon netken dem wa pɨlwa. \v 6 Ɨ kon ama rɨka wɨn kɨma sobijog pɨnjog e ngai nɨtɨbnyɨn dem, o rɨka kon ama de gɨbɨl wɨn undwasɨn dem. Nokɨm da ɨdenat wɨn yɨm notkaenya dem nyawɨnd ingaena gasa ke ɨ ket nɨtmɨkisya dem rɨtata ra kon menon okasɨn. \v 7 Mop nokɨp kon ma singi en nyatnyata wen yɨr ongongɨm sobijog ganggand, ajɨ kor ɨta singi sobijog pɨnjog ngai wɨmenam wɨn kɨma rada Yonggyam ɨta nɨtɨnjɨkis dem. \v 8 Ajɨ kon kwa ɨndama nɨtɨbnyɨn Epeso taunɨnd, ngɨrpu ra Pentikos diyamdiyam wɨn okas dem. \v 9 Mop nokɨp God kor mora ukoi kana nɨpangendau kornɨm danda kɨma Tina wɨko omnɨkam dɨkɨnd Epeso taunɨnd, ajɨ jogjog rɨgap ken opima negɨr omnam ɨl ongka niyenyi. \p \v 10 Ɨ ra Timote ik wa pɨlwa, wɨn b'obogɨl yɨr ɨpkya, nokɨm da ɨdenat ton moga kesa wɨn kɨma ɨbɨm. Mop nokɨp ton Yonggyamɨmna wɨko e omnɨka yiyeny odede koda re dɨde. \v 11 Sɨ onggɨt paemb wɨn goro somop ke tin yɨr ongya dem. Ajɨ ra ton menon okas dem, wɨn b'ogla tin yɨm usmurena iyenya dem tinɨm nyawɨnd ingaena gasa ke dɨde ket ɨtmɨkisya ngɨmbla kɨma kor pɨlwa menonɨm. Mop nokɨp kon tina yɨr yungaen nɨnda gar ke utkunda rɨga kɨma opendam. \p \v 12 Ɨ kon kwa ket gar ke utkunda yɨnggan Apolom gatab nitindenyɨn. Kon jogjogpyam tin yugoenond menonɨm wa pɨlwa nɨnda gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar kɨma. Ajɨ ton yu makwa ɨta singi aeny menonɨm. Ajɨ ra tinɨm b'ogɨl wɨn tainy, ɨta ton menon okas wa pɨlwa. \s1 Undwatapu Yɨtkak \p \v 13 Ɨ wɨn yɨr kɨma wekene, ɨ danda kɨma owɨnki wekene gar ke utkundand, ɨ rɨgajog pɨla moga kesa mɨle amnɨkina, ɨ dɨde jɨjab kɨma wekene. \v 14 Ɨ wɨn b'ogla singi b'iyena kɨma komkesa gasa amnɨkinam! \p \v 15 Gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar! Wɨn wumɨr im wekenyɨt Stepana b'ubɨgawar gatab da ton re naskajog gar ke utkunda rɨga na aukɨto Akaya eriya wɨngɨrɨnd. Ɨ dɨde ton ket towalenggyam b'abagento yɨna rɨga wa wɨko omnɨkam. Sɨ kon wen tugoinyɨn da, \v 16 wɨdaka b'atkaindam odede rɨga wa pɨlwa dɨde kwa komkesa rɨga wa pɨlwa yepim re yɨpand gɨlgɨl God ma wɨko omnɨka eyenanj dɨde b'asowa wuweny onggɨt wɨkond. \v 17 Ɨ opi re waina obagɨki rɨga, Stepana ɨ Portunato ɨ dɨde Akaiko, ɨ ton kea ken nodarmi, ɨ dɨde tonpiya ket waina bebɨg gatab kombkomb wɨko rɨrɨrkɨp yomnyɨmi. Sɨ onggɨt paemb kon sam aenyɨn. \v 18 Sɨ ton kea ken dɨde wen gar ngɨmbla nomnɨto. Sɨ onggɨt paemb wɨn b'ogla odede rɨga b'obogɨl ɨsnawa teyenindam. \p \v 19 Ɨ sosi rɨnsim re wekeny Asiya eriya wɨngɨrɨnd wen wɨdaemb yɨt amnanj. Ɨ Akwila ake Priskila molkongga yɨpand onggɨtyam sosi rɨga kɨma yepim re towaina metɨnd b'eomenenanj, ton gar ke wɨdaemb yɨt amnanj Yonggyamɨm nyɨ kɨma. \v 20 Ɨ kwa komkesa gar ke utkunda nany dɨde yɨngganwar yepim re wekeny dɨkɨnd wen wɨdaemb yɨt amnanj. Ɨ wɨn b'ogla walenggyam walenggyam simesime taenindam yɨna b'amongnena kɨma. \p \v 21 Ɨtenemb kon Pol, konsim koinajog yɨm ke wa wɨdaemb yɨt erɨkainyɨn. \v 22 Sɨ yet ra maka Yonggyamɨnd singi iyeny, sɨ ton negɨr sake yakat! \it Marana ta!\it* —Metkɨm ayo, sowa Yonggyam! \v 23 Yonggyam Yesumna wurar wɨn kɨma! \v 24 Ɨ koina singi komkesa wɨn kɨma Keriso Yesum nyɨwɨnd, ɨmɨnjog!