\id ROM - Nobonob NT [gaw] -Papua New Guinea 1990 (DBL 2014) \h Romnu Nai \toc1 Rom Dilag Nai Paulus Yom \toc2 Romnu Nai \toc3 Rom \mt1 ROM DILAG NAI PAULUS YOM \c 1 \s1 DIG MAKNU NAI \p \v 1 Da Paulus, da Kristus Jesusnu uḏat danab. Nug da totol daaḵulnu otiḏa amu Kayaknu Nai Ena mehuqḵulnu ele tituaniḏom. \v 2 Nai Ena amu anuḵa Kayak Nug nai qaḵa a, nuhiḵud propet ag aon, Kayak naip̱a yaaeg noum. \v 3 Nai ena amuam Kayak Nug beḵa, ihinig Naḏi Jesus Kristus, nuhignu nai. Nug wan imup̱an menuakp̱a amu Nug Dawit buḏubp̱a aaḵu doum. \v 4 Nug doa, ad emaitakp̱a mauhe, Kayak Nug g̱agaṯag nuhig oḵaip̱a he, Nug eḏua hibaiṯowa, dimp̱a Nug Kayak Ouḏi me neum, keeke aḏit amup̱a amu Nug am genab Kayak beḵa daaṯe anidta dooṯem. \v 5 Kayak Nug Jesusnu uḏat oḵaip̱a da Jesus onig humaḵulnu, Nug nuhig ehaniṯak oḵai hamu megṯe, amu meḏa, Nug da totol danab ele daaḵulnu otiḏom. Nug da danab iḏu iḏu oh ag nuhignu oolagp̱a genab doon, nuhig nai dim lamidḵulagnu onilagp̱a eḵulnu anam heum. \v 6 Amu ag Jesusnu danab ag Rom daaṯeb ele amu ag ele am Jesus Kristusnu ewak baag doon dim lamidṯeb. \v 7 Amu da Paulus, da ag Rom danab, Kayak ahilagnu oo mauhe, ag danab nuhiḵudnab daaglagnu onilagp̱a eum ele amu, da ahilagnu yaaṯem. Ag Kayak, ig Mamenig, ihinig Naḏi Jesus Kristus ele, ahilah ehaniṯak oḵai hamu megṯep amu ahilah maḏoḏ ele ahilagp̱a daaglahnu ool daaṯe. \s1 PAULUS NUG ROM ANADḴUNU OO DAYOM \p \v 8 Aria tatam da ahilag ohnu Jesus Kristus onigp̱a Kayak dahil amegp̱a, “Ena heme,” awe aṯem. Aḏinu? Ahilag oop̱a genab doyaknu amu danab wan atu ohp̱a ag aegeg dooṯeb. \v 9 Amu Kayak, da hanhan nuhig uḏat g̱agaṯag hein, Nug Beḵanu Nai Ena mehuqṯem ele amu, Nugnab da nai yaaṯem imu am genabib yaaṯem doya malom daaṯe amunu da iiḵu yaaṯem. Am inam. Da haen oh unuqiṯak dahilp̱a ag onilag diie, \v 10 Nug oo dayeb amu da ahilagp̱a gemu goḵulnu ib laa ha meḏaḵunu haen oh Nug oḏ medṯem. \p \v 11 Da ag anadḵulnu ool oḵai daaṯe. Amunu diig am, da ag Kayaknu ehaniṯak ena, dahilp̱a daaṯe ele amu madap̱i, ag oolag g̱agaṯag aqaḵunu ool daaṯe. \v 12 Da inam dab meṯem. Ahilag oop̱a genab doyak da ehaniḏeb amu dahil oop̱a genab doyak ag ehanadḵunu ool daaṯe. Anam dayeb amu ig oh ehaniṯak ena aognig. \v 13 O lailad, da ag imu doon autna aoglagnu ool daaṯe. Haen kuḏum da uḏat dahilp̱a, da iiṯa aḏi danab laala ehanaṯi, ag ele Kayak baeḵudp̱a daaṯeb amubia da ag Rom daaṯeb, ag ele ehanadḵulnu ool dayom amunu da ahilagp̱a goḵulnu dab memi amge haen oh keeke laa nug da ip̱ul oo neum. \v 14 Amu Kayak Nug da Grik danab amu danab laala ele, doyak danab, danab doyak iiṯa ele, ag oh ehanadḵulnu uḏat meḏom \v 15 amunu da ag Rom ap̱a daaṯeb ele ahilagp̱a Nai Ena mehuqḵulnu ool oḵai daaṯe. \p \v 16 Da Jesusnu Nai Enanu amu da uḏa nak ii dooṯem. Aḏinu? Kayak Nug nai amup̱a danab aun aḏi ag oolagp̱a genab dooṯeb ele amu, Nug ag eḏua diiṯe. Juda ag tatam doyegeg, iiṯa aḏi ag aaḵu geha dooṯeb. \v 17 Nai Ena amup̱a Kayak Nug ib aṯenp̱a ihinignu, “Danab tutuḵu,” aḵunu ip̱unigṯe. Tutuḵu daagnignu ib am oop̱a genab doyak aaḵuib. Ib laa iiṯa. Kayak naip̱a yak inam daaṯe amubia. “Danab nug oop̱a genab dooḵu amu geha Kayak Nug danab amu, nuhignu ‘Danab tutuḵu,’ awa ab, danab amu nug bauklel awa daaḵu,” awa aṯe. \s1 DANAB OH AG KAYAK DI MEDAP̱IG \p \v 18-19 Aḏinu ib laa ii daaṯe? Kayak Nug hab aṯan he, op̱oḏi bak, Nug danab dilag hip̱uninnu dooṯe ele amu, op̱oḏi bak amu aaḵu miag atiom daaṯe. Yo, danab ag Kayak Nug aṯem daaṯe, doyak amu oh amu loḵumak ii daaṯe, Kayak Nug nuḵa ag ip̱uanaṯe, doyak amu ahilagp̱a miag atiak daaṯe amge ag ii dim lamidṯeb, diig amunu ag Kayaknu kobol ena di meṯan, kobol nau hena, ahilag kobol nau amup̱a ag nai genab qeeg neṯe amunu Kayak Nug hak nau ahilagnu op̱oḏi bak dooṯe ele, Nug amu he, miag atiom. \v 20 Kayak nuḵa nuhignu ag ip̱uanaṯomnu amu anuḵanab Nug keeke oh haṯom, haen amup̱anu uḏie gemu ele danab ag Nug keeke haṯom am anidṯeb, amup̱a danab ag Kayaknu kobol laala, danab ag ii anidṯeb ele, amu dooglagnu elele. Amu ag genab Kayaknu kobol diig anidna amu nuhig g̱agaṯag naḏi hanhan daaṯe ele, amu ele anidp̱ig amunu danab ahilag eheḏ hak loḵumidna, ag anen anen, “Da ii doomi,” aḵulagnu elele iiṯanab. \v 21 Amu ag Kayak doop̱ig amge ag Nug am Kayak oolagp̱a genab ii doonna, ag Nug onig ii humana, ag nug amegp̱a, “Ena heme,” aon ii ap̱ig. Iiṯa. Dab mak ahilag kaakanab daye amu ag oolag ootot aqe, gatatu manom. \v 22 Amu ag hibguiṯa hena, “Ig am doyak ele,” ap̱ig amge ag kaakanab aqe, \v 23 ag Kayak ii mauhṯe ele di meṯan, baula Nug binag ii mep̱ig. Ag baolina, danab mauhṯe ele doṯog hena, ai doṯog hena, doḏ laala ele doṯolag hadna amu mat keeke doṯolag ele hadna, binalag mep̱ig. \v 24 Amunu Kayak Nug uuaṯe, ahilag dab mak nau amuib dim lamiṯegeg, kobol nau amu eeḏaṯeg, ahilagp̱a uḏie, ag gap̱ai kobol nau hena, beḏulag heeg nauhom. \v 25 Danab anam amu ag Kayaknu nai genab uun baolin amu ag nai ham bup̱uak aop̱ig. Amu ag keeke, Kayak Nug haṯom ele, keeke amu binalag mena, ag Kayak, Nug am keeke ohnu diig daaṯe ele amu, ag Nug di medap̱ig. Kayak amu ig hanhan Nug binag metu! Genab. \v 26 Danab ag anam eheḏ hep̱ig amunu Kayak danab amu uuaṯe, ag dubuṯid kobol oop̱a daap̱ig. Ah ag danab uuadna, ag nug awak kobol tutuḵu uuna, danab ele iiṯa, ah lailḵad ele gap̱ai hep̱ig. \v 27 Amu danab ag ele ah ele nug awak kobol tutuḵu uueg, ag oolag ab diṯiak bia huana ahe amu ag danab lailḵad ele gap̱ai hep̱ig. Danab ag uḏa nak kobol danab laa ele anam hep̱ig. Ag aḵa anam hena, nob nau eheḏ hak ahilag amunu elelep̱a aop̱ig. \p \v 28 Laa ele amu ag Kayaknu dab mak aḏan oiglagnu uup̱ig amunu Kayak Nug ag ahilag kobol nau amuib dim lamidḵulagnu uuaṯom. Amu ag kobol nau, danab ag heḵulagnu elele iiṯa amu, aaḵu heṯeb. \v 29 Amu ag kobol tutuḵu iiṯa diigdiig, kobol nau diigdiig, en oh ib nau diigdiigp̱a awak amu gap̱ai hak diigdiig ele heṯeb. Ag danab laa nug keeke ena ele daaṯe amu ag nuhignu oo aeg bak dooṯeb. Ag layag kekeḏ meṯa dug wak kobol, nai hak kobol, layag bubuiṯak kobol amu layag he nauhak kobol ele, ag kobol nau amu oh henan daaṯeb. \v 30 Ag layag dimug maṯiak, layagnu nai eheḏ anak, Kayaknu nau, ninig ele doyak, laa dilagnu eheḏ doyak, ag aḵa binalag mak, ag aḵa beḏulag humana amunu nai maṯiak ele heṯeb. Ag kobol nau bau diigdiignu dab mena heṯeb amu ag anilḵad mamelḵad oḏelag tap̱aeg neṯe. \v 31 Amu ag am doyak iiṯa ele bia heṯeb. Ag aaḵu nai qaḵan aṯeb amge ag ii dim lamidṯeb amu ag lailḵad dilagnu ele nug ehaniṯak, nug oo meṯa oo mauhak ele ii heṯeb. \v 32 Amu ag Kayaknu ḏo ena tutuḵu, nug danab ag kobol nau amu heṯeb ele, ag mauhḵulagnu aṯe amu ag dooṯeb amge ag kobol nau amu heḵulagnuib oolag heṯe. Amge anamib iiṯa. Danab amu ag aḵa heḵulagnuib ii heṯeb. Iiṯa. Ag danab laa kobol nau amu heṯeb ele amu ag binalag meṯeb. \c 2 \s1 KAYAKNU EPEḎIAK AMU TUTUḴUNAB \p \v 1 Amunu na danab na laipad epeḏiadna, eheḏ hep̱ignu nob nau aoglagnu aṯem ele amu, na am aṯemun? Na ele eheḏ amu heṯem amunu na Kayak noobp̱a, “Da hemi amuam da beḏulp̱a iiṯa,” aḵutnu elele iiṯanab. Na laipad epeḏiadna, ag eheḏ hena, nob nau aoglagnu aṯem, haen amup̱a na ele eheḏ nahipnu nob nau aoḵutnu, na naḵa na beḏun iite yaaṯem? \v 2 Na naḵa na anam epeḏiak peheṯak ii heṯem amge ig dooṯem, Kayak Nug anam ii heṯe, Nug danab kobol nau anam heṯeb ele amu, Nug ag nob nau tutuḵuib madaṯe \v 3 amunu na danab, na laipad laa kobol anamnu epeḏiadṯem ele amge na ele kobol nau anamib ele heṯem amu na aṯem dooṯem? Na naḵa Kayaknu heṯoḏiak eḏidna oolna goḵutnu elelete? \v 4 Kayak Nug nahipnu ha auta awa, amen mak haen elab daya, Nug nob nau paha ii medṯe amu na amunu keeke hamu biate dooṯem? Amu na Kayak Nug na oot eḏuḵunu oo daaṯe amunu Nug nahipnu kobol enanag heṯe iite dooṯem? \p \v 5 Kayak Nug na oot eḏuḵunu oo daaṯe amge na naḵa na oot he itue, na oot ii eḏuṯe. Kobol amup̱a amu na naḵa eheḏ hak nahipp̱a op̱oḏi bak, Kayak Nug danab dilag hip̱uninnu dooṯe ele amu, na amu huana aaḵu qag meṯem. Yo, deḏ laa op̱oḏi bak, Kayak Nug danab dilag hip̱uninnu dooṯe ele, amu miag atieb, Kayak Nug nuhig kobol tutuḵup̱a na epeḏiṯeb amu na geha nob nau aoḵut. \v 6 Kayak Nug geha danab oh kobol ag hep̱ig ele amunu nob elele madaḵu. \v 7 Danab laala ag Kayak ele hab aṯan ena daaglagnu, ag binag oḵai aoglagnu amu ag bau dayak ena aoglagnu ib maṯiak uḏat g̱agaṯag henana, kobol tutuḵu heṯeb amu geha Kayak Nug danab amu bauklel hanhan daaglagnu madaḵu. \v 8 Amge danab laala ag aḵa ahilagnu dab menana, ag nai genab amu di meṯan, kobol tutuḵu iiṯa amuib dim lamidṯeb ele amu, geha hip̱uninnu bu aqak, Kayak ep̱egp̱anu uḏiṯe ele, ag amu aona, ag nob naunab aoglag. \v 9 Danab oh kobol tutuḵu iiṯa heṯeb ele, ahilagp̱a qagaiṯak oḵai, guiṯak oḵai ele beḵu, Juda ag doop̱eg amu iiṯa aḏi danab ag ele dooglag. \v 10 Amge Kayak Nug geha g̱agaṯag ena, binag oḵai amu maḏoḏ ele danab oh kobol enaib heṯeb ele madaḵu, Juda ag maṯowa amu iiṯa aḏi danab ele madaḵu. \v 11 Aḏinu? Kayak Nug danab onig ele, nuhignu oo daye, ii epeḏia, laa onig iiṯa ele amu nuhignu oo ii daye epeḏiṯe, amubia ii heṯe. Iiṯa. Nug danab oh melemel laip̱up̱a ag kobol hep̱igp̱a epeḏiadṯe. \p \v 12 Danab oh ag ḏo ii dooṯeb ele amu, ag oolagp̱anu laala ag hip̱unin heṯeb ele amu, ag am geha ag ḏo ii doonna, padal meḵulag. Am danab oh ag ḏo waap̱a daaṯeb ele amu, ag oolagp̱anu laala ag hip̱unin heṯeb ele amu, geha Kayak Nug ag ḏop̱a epeḏiaṯeb, padal meḵulag. \v 13 Amu danab ag daulagp̱aib ḏo am hamu bia dooṯeb ele amu, ag amu Kayak amegp̱a danab tutuḵu ii daaṯeb. Iiṯa. Danab ag ḏo dim lamidṯeb ele, danab amuib geha Kayak Nug ahilagnu, “Danab tutuḵu,” awa aḵu. \v 14 Iiṯa aḏi danab ag ḏo ii dooṯeb amge laala ag aḵa ahilag dab makp̱a ḏo kobol dim lamidṯeb, danab amu ag ḏo laa iiṯa amge aḵa ahilag dab mak amu aaḵu ḏo ahilag bia daaṯe. \v 15 Anam amunu ahilag kobol anamp̱a ḏonu uḏat Kayak Nug ag oolagp̱a yom amu aaḵu miag atiṯe. Amu ag oolagp̱anu ulum nug ele ḏo amu aaḵu yom daaṯe miagib aṯe. Aḏinu? Ulum amu nug haen laala dab mak ahilag, kobol ag heṯeb elep̱a epeḏiaṯaṯa, ag eheḏ heṯeb ip̱uanaṯa amu haen laala kobol ag heṯeb ele amu, elelenab ip̱uanadṯe. \v 16 Amunu epeḏiak deḏ ana uḏieb, Kayak Nug geha danab oh dilag kobol, ahilag dab mak loḵumak daaṯe ele amu Jesus Kristus nuhigp̱a, da Nai Ena mehuqṯem bia, epeḏiadḵu. \s1 JUDA AMU KAYAK ḎONU NAI ELE \p \v 17 Amge ag aḵa ahilagnu amu aṯemu? Ag, “Ig Juda danab,” anana, ag ḏo tutuḵunab dim lamidna, enaib daaglagnu dab mena, ag aḵa Kayak binag menana, “Ig amu Kayaknu danab,” anana, \v 18 ag Kayak oo daaṯe amu ag doonna, ag ḏo oh doop̱ig amunu ag ib ena amu aaḵuib dim lamidḵulagnu amu, ag amunu ele ena doona, \v 19 ag danab amelag gaḏuak ib ip̱uanadḵulagnu, ag aḵa ahilagnu ag elele doona, ag danab gatatup̱a daaṯeb dilag amahlak danab daaṯeb dab mena amu \v 20 ag, “Ḏo nug ig doyak amu nai genabnu ele diig ip̱unigṯe,” dab meṯeb amunu ag danab laa doyak iiṯa ele dilagp̱a ip̱uniṯak heḵulagnu elele doona, ag nid naunau ip̱uniṯak maṯaglagnu ele elele daaṯeb dooṯeb \v 21 amunu ag aḏinu danab laa dilagp̱a ip̱uniṯak heṯeb amge ag aḵa ahilagp̱a ip̱uniṯak ii heṯeb? Amu ag danab laa keeke yab ii aomanu ip̱uniṯak heṯeb amunu aḏinu ag aḵa amu ag anamnab heṯeb? \v 22 Ag danab ag gap̱ai kobol ii hemananu aṯeb amunu aḏinu ag aḵa gap̱ai kobol heṯeb? Amu ag kayak ham bup̱uaknu oolag ii daaṯe amunu aḏinu ag aḵa iiṯa aḏi dilag kayak ham bup̱uak binag mak laḵanu keeke yab aoṯeb? \v 23 Amu ag aḵa binalag human aṯeb. “Ig Kayaknu ḏo dooṯem,” aon aṯeb amunu aḏinu ag aḵa ḏo tip̱alṯeb? Ag kobol anamp̱a ag Kayak onig heeg nauhṯe. \v 24 Kayak naip̱a yak daaṯe amubia ag heṯeb. Nai am inam. “Ag aḵa ahilag diig eheḏ, amup̱a iiṯa aḏi danab ag Kayak onig dap̱idna, aon aon qedaṯeb.” \p \v 25 Genab, ag ḏo tutuḵu dim lamidṯeb dayeb amu gaḏa otaḏak kobol amu keeke ena amge ag ḏo tip̱alṯeb ele dayeb amu, gaḏa otaḏak amu keeke hamu, ag danab gaḏa ii otaḏp̱ig bia aaḵu daaṯeb. \v 26 Amu danab ag gaḏalag ii otaḏp̱ig ele, ag ḏo kobol tutuḵu dim lamidṯeb dayeb, danab amu ag onilag danab gaḏalag otaḏp̱ig ele bia aon daaṯeb. \v 27 Amu danab laa nug gaḏa ii otaḏom amge nug ḏo tutuḵu dim lamidṯe dayeb amu, ag Juda ag ḏo nai yak aṯe bia gaḏalag otaḏp̱ig amge ag ḏo tip̱alṯeb dayeb amu, danab laa amu nug geha, “Ag eheḏ heṯeb,” nai amup̱a ag yaaladḵu. \v 28 Amu danab laa nug beḏup̱aib Juda daaṯe, nug amu Juda danab genab iiṯa. Amu gaḏa otaḏak kobol amu beḏup̱anuib kobol iiṯa. \v 29 Iiṯa. Danab nug Juda danabnab amu Nug Jesusnu oop̱a genab doye, Kayak Ouḏi Nug danab amu oo babaiṯom. Amuam gaḏa otaḏak genab aaḵu. Oo babaiṯak amuam ḏo yak niiṯe amu dim lamiṯaknu keeke iiṯa, Ouḏinu keeke. Danab amu nug danab amelagp̱a nug binag iiṯa amge Kayak amegp̱a nug binag ele. \c 3 \p \v 1 Anam daaṯe amunu ag Juda danab ag Juda daanna, ena dooglagnu ib laa elete? Ag gaḏa otaḏak aona, keeke ena laa anidḵulagnu elelete? \v 2 Yo, ag Juda daanna, gaḏa otaḏak aona, ehaniṯak diigdiig anidp̱ig. Keeke anuqaknab amu inam, Kayak Nug nai nuhignab Juda ag atog nona dim lamidḵulagnu maṯom. \v 3 Genab Juda danab laala ag nai amu ii dim lamidp̱ig amge aṯemun? Kobol nau ahilag amu heeb, Kayak Nug nai genab nuhig amu uuḵute? \v 4 Iiṯanab! Danab oh ag ham bup̱ulob amge Kayak Nug nai ham bup̱uak ii maṯima. Iiṯa, Nug genabib madiṯe. Amu Kayak naip̱a nai laa Kayaknu daaṯe amubia. Nai amuam inam. “Danab oh ag nai nuhig dooglag amu genabib dooglag. Amu laa ag Nug heṯoḏiakp̱a mep̱eg, heṯoḏiak amu Nug eḏidḵu.” \v 5 Amge kobol nau ihinig nug heeb, Kayaknu kobol ena miag atieb amu aṯemu? Ig aḏi aḵunig? (Da danab ihinig dab mak amu dim lamiṯe madiṯem.) Ig, “Kayak Nug ihinig eheḏ haknu nob nau megṯe amunu kobol nuhig amuam nau heṯe.” aot aḵunigte? \v 6 Iiṯanab! Kayak Nug danab dilag hip̱uninnu nob nau ii maṯalo amu Nug aṯemnab danab oh dilag kobol epeḏiadlo? \v 7 Danab laa nug inam aḵutai. “Amu ham bup̱uak dahilp̱a Kayaknu nai genab daaṯe miag atiṯe dayeb, Kayak Nug amup̱a onig naḏinab aoṯe ele dayeb amu, aḏinunab Nug da epeḏilna, dahilnu, ‘Hip̱unin danab,’ anana, eheḏ hak dahilnu nob nau meḏaḵu? \v 8 Aḏinu ig kobol ena beḵunu amu ig kobol nau ii heḵunig?” Laa nug anam aḵutai amge anam iiṯanab. Am elele iiṯanab amge danab laala ag nai nau amu yabḏu menan, “Paulusnu nai ele anamib,” aon aṯeb. Amu dimp̱a geha Kayak Nug danab amu nob nau tutuḵu eheḏ hak ahilagnu elelep̱aib madaḵu. \s1 DANAB LAA NUG NUḴA DANAB TUTUḴU II BEUM \p \v 9 Aria aṯemnab? Ig Juda ig iiṯa aḏi danab eḏadta, enaib daaṯemte? Iiṯanab! Ig matu amut, Juda, iiṯa aḏi ele amu hip̱unin nug ig oh toniḵom daaṯem. \v 10 Amu Kayak naip̱a, nai amunu daaṯe am inam. “Danab laip̱u laa nug tutuḵu danab iinab daaṯe. \v 11 Danab laip̱u laa doyak elelenab ele iiṯa. Amu danab laip̱u laa Kayak madiḵunu ii heṯe. \v 12 Danab oh ag ib apiḏidna wana amu ag oh eheḏ hak danab bep̱ig. Danab laip̱u laa kobol tutuḵu ii heṯe, laa iiṯanab iiṯa.” \v 13 “Amu ag oḏelagp̱anu nai nau, boomaknu moḏ oḏep̱anu uḏig nau oṯe amubia beṯe, ag lemaḏulagp̱a nai ham bup̱uak kuḏum madiṯeb.” “Amu ag mat nau, danab emalaṯeg mauhṯeb ele bia, oḏelagp̱a nai madiṯeb.” \v 14 “Haen oh ag nai nautud danab ug madaḵunu amu madiṯeb.” \v 15 “Amu ag danab kekeḏ maṯan aqaglagnu paha eṯak heṯeb. \v 16 Ag haen oh keeke kuḏum heeg nauhegeg amu ug kuḏum danab maṯan, \v 17 ag danab laala ele maḏoḏ daaglagnu ii dooṯeb” \v 18 “Ag Kayaknu enanag iinab doonna, nuhignu ag oolag ele nakok laa iinab oṯaiṯe.” \v 19 Ag anam daaṯeb amu ig danab laip̱u laa nug, “Da amu danab tutuḵu,” aḵunu elele iiṯanab daaḵunu, danab wan atu ohp̱anu ag Kayaknu epeḏiak waap̱a daaglagnu, ḏo nai nug aḏi aṯe amu nug danab oh dilagnu aṯe dooṯem. \v 20 Ḏo nai am danab oh dilag daaṯe amge danab oh ag peheṯak ii dim lamidṯeb amunu ḏo dim lamiṯak kobolp̱a amu danab laip̱u laa Kayak amegp̱a danab tutuḵu daaḵunu elele iiṯanab. Aḏinu? Ḏo nai am ig hip̱unin ihinig uhuqa megaḵunu keeke iiṯa. Ḏo nug he, eheḏ hak ihinig miag atiṯe aaḵuib. \s1 DANAB KRISTUSNU OOP̱A GENAB DOOṮE AM DANAB TUTUḴU \p \v 21 Amge gemu Kayak Nug he, ig Nug noobp̱a tutuḵu daagnignu ib laa, ḏo nai amu propet dilag nai ele a ib amunu mehuqpiḏ ele amu, ib amu miag atiom. Ib amuam ig ḏo dim lamidta, Kayak noobp̱a tutuḵu daagnignu, ib amu iiṯa. \v 22 Da ib laanu aṯem amuam inam. Danab nug Jesus Kristusnu oop̱a genab dooṯe amu, Kayak nuhignu, “Danab tutuḵu,” awa aṯe. Ib amup̱a amu aun aḏi oh ag oolagp̱a genab dooṯeb ele amu, Kayak Nug ahilagnu, “Danab tutuḵu,” awa aṯe. Danab laip̱u laa nug ib laap̱a tutuḵu beḵunu ib laa ii daaṯe. \v 23 Aḏinu? Ig danab oh ig hip̱unin hemut amunu ig Kayak Nug ihinignu ig aṯem daagnignu dab meum amu ig amubia laa ii daaṯem. \v 24 Amge Kayak Nug ehaniṯak oḵai hamu megaḵa, ig eḏua awiḵa, Nug ihinignu, “Danab tutuḵu,” awa aṯe. Ig danab, ig amu keeke laap̱a ii daden memut, Kayak Nug nuḵa Kristus Jesus nuhig uḏatp̱a amu heṯe. \v 25 Anuḵa Kayak Nug eheḏ haknu nob elele eḏua meṯak uua, danab dilag hip̱uninnu nob nau paha ii maṯom amunu Kayak Nug tutuḵuib daaṯe, Nug amu ip̱unigḵunu haaha, Nug he, Jesus, Nug ihinignu mauhe, tiig ne, danab oh ag nuhignu oolagp̱a genab dooṯeb ele amu, ahilag hip̱unin uhuqa madaḵunu tituanom. \v 26 Nug ig gemu daaṯem, ig Kayak Nug am tutuḵuib daaṯe doognignu amu Nug anam heum. Nug ig anam doognignu amu Nug danab oh ag Jesusnu oolagp̱a genab dooṯeb ele amu, Nug ahilagnu, “Danab tutuḵu,” awa aṯe ele ip̱unigḵunu Nug anam heum. \p \v 27 Anam daaṯe amunu ig iḵa oninig humagnignu amu ib adeḵu daaṯe? Iiṯa. Ib amu matu kel doum daaṯe. Amu aḏi keeke nug ib amu kel doum? Amu ḏo dim lamiṯak kobolte? Iiṯanab! Oop̱a genab doyak, kobol amu ib amu aaḵu kel doum daaṯe. \v 28 Aria ig inam aṯem. “Danab nug oop̱a genabib dooṯe ele amu, Kayak Nug nuhignu, ‘Danab tutuḵu,’ awa aḵu,” aot aṯem. “Amu danab nug ḏo dim lamidṯe, Kayak Nug nuhignu, ‘Danab tutuḵu’ ii ama,” aot aṯem. \v 29 Amu aṯemu? Kayak Nug am Juda dilagib Kayakte? Iiṯa. Nug am iiṯa aḏi dilag Kayak ele daaṯe. \v 30 Aḏinu? Kayak laip̱uib daaṯe. Nug danab gaḏa otaḏak ele amu nuhig oop̱a genab doyak, diig amunu, danab amunu, “Danab tutuḵu,” awa aḵu. Amu danab nug gaḏa ii otaḏak ele amu Nug danab amu ele, nuhig oop̱a genab doyak, diig amunu, danab amunu, “Danab tutuḵu,” awa aḵu. \v 31 Amunu ig oop̱a genab doyak amup̱atai ḏo qeut neumte? Iiṯanab! Ig ḏo aaḵu qap̱amut daaṯe. \c 4 \s1 ABRAHAMNU OOP̱A GENAB DOYOMNU NAI \p \v 1 Aria, Abraham nug am danab ig bia, nug amu ig mamenig amunu ig nuhignu aḏi aḵunig? Nug aḏi doyom? \v 2 Abraham nug ḏo dim lamiṯom amup̱a nug danab tutuḵu beum dayeb amu nug nuḵa onig humaḵunu elele daaḵu amge amup̱a nug Kayak onig ii humama. \v 3 Kayak nai amunu aḏi aṯe? Inam aṯe. Abraham nug Kayak nai aum amunu oop̱a genab doyom amunu Kayak Nug oop̱a genab doyak amu anṯa, “Nug am danab tutuḵu,” aum. \p \v 4 Ig dooṯem, danab nug uḏat ha, daden nob aoṯe, nob amunu ig ḏo hamu meṯak ii aṯem. Iiṯa. Keeke amuam ig uḏat haknu nob aaḵu aoṯe aṯem. \v 5 Amge danab nug uḏat heḵunu ibp̱a danab tutuḵu beḵunu ii dab meṯe, iiṯa, nug Kayaknu oop̱a genab dooṯe, Kayak, Nug he eheḏ hak danab ag danab tutuḵu daaṯeb amu, Nug danab amu nuhig oop̱a genab doyak anṯa, “Nug am danab tutuḵu,” awa aṯe. \v 6 Dawit ele, nug danab Kayak danab amunu uḏat ii dab meṯe amge Nug danab amunu, “Danab tutuḵu,” aṯe, danab amu nug itiṯak ena awom daaṯe amunu anana, nug ele danab nug oop̱a genab doyak, ib amup̱a danab tutuḵu daaḵunu aum. \v 7 Nug inam aum. “Danab oh Kayak Nug eheḏ hak ahilag uhuqa maṯom, Nug hip̱unin ahilag tiigp̱a tonom ele amu, ag amu itiṯak ena aop̱ig daaṯeb. \v 8 Naḏi Nug danab laa, nuhig hip̱unin uhuqa meṯeb, danab amu nug itiṯak ena awom daaṯe.” \p \v 9 Amu danab gaḏalag otaḏak ele amu agib itiṯak amu aoglagte? Iiṯa, danab gaḏalag ii otaḏak ele ag ele itiṯak amu aoglag, ig matu amut amubia. Nai amuam inam. “Kayak Nug Abrahamnu oop̱a genab doyak anṯom amunu, ‘Nug am danab tutuḵu,’” aum. \v 10 Amu Abraham nug aṯemnab dayeye Kayak nuhignu, “Danab tutuḵu,” aum. Amu nug gaḏa otaḏom dimp̱atai o iiṯa gaḏa ii otaḏomp̱atai? Nug gaḏa ii otaḏom dayeye, Kayak nuhignu, “Danab tutuḵu,” aum. \v 11 Nug gaḏa ii otaḏom, haen amup̱a nug oop̱a genab doye, Kayak Nug nuhignu, “Danab tutuḵu,” awa anana amu Nug amunu ep̱onak keeke daaḵunu amu Kayak nug gaḏa otaḏḵunu aum amunu Abraham nug am danab oh, ag gaḏalag ii otaḏp̱ig daanna, Kayaknu oolagp̱a genab dooṯeb, Kayak ahilagnu, “Danab tutuḵu,” aṯe ele amu, nug ag mamelag anuqak daaṯe. \v 12 Amu ele, nug am danab gaḏalag otaḏak ele amu ele ag mamelag daaṯe. Amu gaḏa otaḏaknuib iiṯa. Iiṯa. Ag gaḏalag otaḏna, ag Abraham baeg dim lamidna, ag oolagp̱a genab dooṯeb amunu Abraham nug anuḵa gaḏa ii otaḏom dayaya heum bia heṯeb. \s1 KAYAK NAI QAḴOM, AMUAM OOP̱A GENAB DOYAKNU NAI \p \v 13 Anuḵa Kayak Nug Abraham amu nug buḏup̱ud ele Nug ag geha wan atu oh madaḵunu nai qaḵa aum. Nug nai nuhig amu qaḵa aum amge Abraham nug ḏo dim lamiṯom amunu Kayak anam ii aum. Iiṯa. Abraham nug oop̱a genab doye, Kayak nuhignu, “Danab tutuḵu,” awa anana, Nug nai nuhig amu qaḵa aum. \v 14 Amunu danab ag ḏo dim lamidṯeb ele, agib keeke amu oh aoglagnu daalob amu oop̱a genab doyak kobol am hamu daalo amu Kayak Nug nai qaḵa aum ele, nai amuam bodo eṯak daalo. \v 15 Ḏop̱a keeke ena amu beḵunu elele iiṯa. Aḏinu? Ḏo nug hip̱uninnu bu aqak, Kayak ep̱egp̱anu uḏiṯe amu, nug amu he beṯe amge ḏo iiṯa dayeb amu danab ag ḏo tip̱alḵulagnu am elele iiṯa. \p \v 16 Amu Kayak Nug nai qaḵa, ig eḏua awigḵunu aum amge ig amu hamu mauhnoak aognignu ii aum. Iiṯa. Ig nuhignu oonigp̱a genab doota, ig aognignu aum. Ig ḏo dim lamidta aognignu ii aum. Ig ib amup̱a aognignu diig amu, ig Kayak Nug ehaniṯak oḵai hamu megṯe, kobol nuhig amup̱aib ig aognignu babaiṯom. Aria, ib amup̱a awaknu dayeb amu ig Abraham buḏub oh, laa ag Juda danab, laa ag nug oop̱a genab doyom amubia ag oolagp̱a genab doona, nug buḏub daaṯeb ele amu, ig oh ib amup̱a Kayaknu keeke ena genabnab aognignu doognig. Aḏinu? Ib amuam danab oh tonadḵunu elele daaṯe. Anam daaṯe amunu Abraham nug am ig oh ig mamenig daaṯe, \v 17 Kayak naip̱a, nai inam daaṯe bia. “Da na danab iḏu iḏu ohnu mamelag meidṯem.” Abraham, nug Kayaknu oop̱a genab doyom amu, Kayak nuhignu, nug ig oh ig mamenig daaṯe dab meṯe. Kayak Nugib danab mauhp̱ig ele bauklel madaṯe amu Nug keeke ii bep̱ig ele, keeke bep̱ig bia onilagp̱a eṯe. \p \v 18 Amu Kayak Nug Abraham nugnab beḵa laa menuḵunu a amu Abraham amu doya, nug oop̱a genab doyom. Keeke amu beḵunu am ib iiṯa amge Kayak Nug Abraham beḵa laa medaḵunu a, Abraham nug oop̱a genab doyom amunu nug aaḵu danab diig ohnu, Kayak aum bia, mamelag beum. Kayak Nug inam aum. “Geha na buḏun anam aaḵu beḵu,” awa aum. \v 19 Abraham nug doyom, nug maḏ nuhig 100 guguiṯak, nug beḏu amu bodo eṯak amu Sara nug ele ah maṯoi amge Abraham nug amu doyaya, oop̱a genab doyak nuhig ii paḏom. Iiṯa, nug oop̱a genab doyaya dayom. \v 20 A anam daapiḏ amge Kayak Nug keeke dimp̱a beḵunu nai qaḵa aum amunu Abraham nug amunu oo aḏit ii daye, oop̱a genab doyak nuhig ii paḏe neum. Iiṯa. Nug g̱agatag oop̱a genab doyaya, Kayak binag meum. \v 21 Nug doyom, Kayak Nug haen matu keeke heḵunu nai qaḵa aum amu heḵunu elele. \v 22 Kayak Nug Abrahamnu oop̱a genab doyak amu anṯa doyom, diig amunu nug nuhignu “Danab tutuḵu,” awa aum. \v 23 Nai imu, “Kayak nuhignu amu, ‘Danab tutuḵu,’ awa aum,” nai amuam Abrahamnuib ii daaṯe. \v 24 Iiṯa. Ihinignu ele aaḵu aṯe. Ig Kayak, Nug he, Jesus, ihinig Naḏi, eḏua hibaiṯom ele amu, ig nuhignu oonigp̱a genab dooṯem amu Kayak Nug ihinig oop̱a genab doyaknu amu ele anṯa, ihinignu, “Ag am danab tutuḵu,” aṯe. Amunu nai amuam ig oh, ihinignu nai. \v 25 Kayak Nug Jesus me uḏia, ihinig eheḏ hak uhuqa megaḵunu mauhom. Kayak Nug ihinignu, “Danab tutuḵu,” aḵunu Nug he, Jesus eḏua hibaiṯom. \c 5 \s1 OOP̱A GENAB DOYAKNU DIIG AM KRISTUS \p \v 1 Aria ig oonigp̱a genab doout, Kayak Nug ihinignu, “Danab tutuḵu,” awa aum amunu ihinig Naḏi Jesus Kristus nuhigp̱a amu ig Kayak ele maḏoḏ daaṯem. \v 2 Ig oonigp̱a genab doout, Naḏi Jesus, nuhig uḏat oḵaip̱a, ig Kayaknu ehaniṯak oḵai hamu megṯe ele amu aot, g̱agaṯag daaṯem. Amu ig Nug ele hab aṯan enanagnab daagnignu ameg meta, ig oonig gamag ahaṯe. \v 3 Ig amunuib oonig gamag ii ahaṯe. Iiṯa. Ug laa beḏunigp̱a uḏiṯe amup̱a ele ig oonig gamag ahaṯe. Aḏinu? Ig dooṯem, ig ug doop̱ut, ug amu ag ig oonig g̱agaṯag qedap̱eg, ig danab ug diigdiig maot oignignu elele beḵunig. \v 4 Amu ig anam beta hebup̱ut uḵeb amu ig danab nug ug mawak haenp̱a nug g̱agaṯagib dayaya maoṯe amubia beḵunig. Aria ig amubia ele beta hebup̱ut uḵeb amu ig oonig maḏoḏ ele daata, keeke ena anidḵunignu ameg meṯa daagnignu, amu ele elele beḵunig. \v 5 Ig anam hetata, ig gogp̱a ii tematanu baḏak laa ii dooṯem. Aḏinu? Kayak Nug nuhig Ouḏi ig meḵa, nuhigp̱a amu Kayak Nug nuhig oo mauhak ig oonigp̱a me am bete. \p \v 6 Anṯeg! Anuḵa ig g̱agaṯag iiṯa daamut, haen amup̱aib Kristus Nug ig danab, ig Kayak di meṯamut ele amu, ig eḏua awigḵunu mauhom. \v 7 Amu danab laip̱u laa nug danab tutuḵu ehaniṯa, nuhignu mauhḵu amu iiṯa bia amge deḏ laip̱u laip̱u danab laa nug oo g̱agaṯag qeṯa, danab ena laa ehaniṯa, nuhignu mauhḵutai \v 8 amge ig am hip̱unin danab daautut, Kristus Nug ihinignu mauhom, amup̱a Kayak Nug ihinignu oo mauhṯe amu Nug ig ip̱unigṯe. \p \v 9 Kristus ig ounig mauha, Nug tiig goḵaḏom amunu ig ib amup̱a danab tutuḵu bemut daaṯem. Aria ig nau daautut, Kristus ehaniḵom dayeb amu, gemu Nug ig op̱oḏi bak, Kayak Nug danab dilag hip̱uninnu dooṯe ele, Nug amup̱anu genabnab genab iite eḏua awigḵu? Yo, Nug eḏua awigḵu. \v 10 Aḏinu? Anuḵa ig Kayaknu kekeḏ daautut, Nug Beḵa ihinignu mauha amu mauhak nuhig amup̱a Nug kekeḏ kobol he, iiṯa me, gemu ig Kayak ele oonig laip̱u daaṯem. Amunu Nug Beḵa bau daaṯe, diig amunu Nug genabnab genab geha op̱oḏi bak, Kayak Nug danab dilag hip̱uninnu dooṯe ele amu, Nug op̱oḏi bak amup̱anu eḏua awigḵu dooṯem \v 11 Amuib iiṯa, ihinig Naḏi Jesus Kristus Nug he, ig Kayak ele tamanimut amunu uḏat nuhig amup̱a gemu ig Kayaknu oonig gamag ahaṯe. \s1 ADAM JESUS ELE DILAH NAI \p \v 12 Amu ig dooṯem, danab laip̱u laa hip̱unin heum amup̱a hip̱unin kobol oh wanp̱a daaṯe. Hip̱uninnu nob am mauhak amunu mauhak nug danab oh dilagp̱a uḏiom daaṯe. Aḏinu? Danab oh ag hip̱unin aaḵu hep̱ig daaṯeb. \v 13 Ḏo nug ii beebe, hip̱unin nug tatam wanp̱a dayom amge ḏo iiṯa dayom amunu hip̱unin hedap̱ignu ḏo laa ii dayom, ag nob nau madaḵunu iiṯa. \v 14 Anam dayom amge mauhak am Adamnu haenp̱anu daye uḵe, Mosesnu haenp̱a ele dayom. Mauhak am danab oh tonaṯom. Amu danab laala ag Adam ḏo tap̱e neum bia ii hep̱ig amge mauhak nug danab amu ele tonaṯom. Adam nug he, danab oh ag mauhak waap̱a daaṯeb, amubia laa uḏiḵunu dayom ele amu Nug uḏia he, danab ah ag bauklel waap̱a daaglagnu elele daaṯeb. \p \v 15 Amge Jesus Kristusnu uḏatp̱a Kayak Nug danab dilagnu, “Danab tutuḵu,” aṯe amuam Adam nug hip̱unin ha, na qeum bia iiṯa. Am inam. Ig Adam nug hip̱unin he, danab kuḏum ag mauhak waap̱a daaṯeb amunu genabnab dooṯem dayeb amu ig Kayak Nug Jesus Kristusnu uḏatp̱a danab kuḏum ehaniṯak oḵai hamu madaṯa, ahilagnu, “Danab tutuḵu,” aṯe amunu genabnab genab doognig. \v 16 Baula ele amu Kayak Nug Jesusnu uḏatp̱a danab dilagnu, “Danab tutuḵu,” aṯe, amunu gog tak amu Adamnu hip̱unin nobnu gog tak eḏidṯe. Aḏinu? Hip̱unin laip̱uib hak dimp̱a amu danab oh ag epeḏiak aon mauhaknu nai waap̱a daaṯeb amge Kayak Nug danab dilag hip̱unin hak kuḏum dimp̱a Nug Jesus Kristusnu uḏatp̱a ahilagnu, “Danab tutuḵu,” a, ag danab tutuḵu beṯeb. \v 17 Amunu genab, ig danab laip̱unu hip̱uninp̱a mauhak aaḵu naḏi ma dayaya, danab oh tap̱alaṯe noṯeb dooṯem amge ig genabnab genab Kayak Nug ehaniṯak oḵai hamu megṯe amup̱a aun aḏi ag Kayaknu ehaniṯak oḵai hamu megṯe amu nuhig tutuḵu oiyak ele aona, ag bauklel daaṯeb dooṯem. \p \v 18 Amunu danab laip̱u nug ḏo tip̱alom, hip̱unin amup̱a danab oh padal mep̱ig, amubia danab laip̱u laa Nug kobol tutuḵu he, Kayak Nug kobol amunu dab ma, ig danab ihinig ohnu, “Tutuḵu danab,” aum. \v 19 Danab laip̱u nug nai tap̱e neum, kobol nuhig amup̱a danab oh hip̱unin danab daaṯeb. Amubia danab laip̱u laa Nug nai dim lamiṯom, kobol nuhig ena amup̱a danab oh geha danab tutuḵu beḵulag. \v 20 Aria Kayak Nug danab ḏo maṯe, danab ag hip̱unin tuḏidna, kuḏum hep̱ig amge hip̱unin oḵai meeme, Kayaknu ehaniṯak oḵai hamu megṯe amu oḵainab meum \v 21 amunu hip̱unin nug he, danab oh mauhṯeb amubia Kayaknu ehaniṯak oḵai hamu megṯe amuam he, ihinig Naḏi Jesus Kristus, nuhigp̱a danab ag danab tutuḵu bena, bauklel aoṯeb. \c 6 \s1 HIP̱UNIN NUG KRISTEN AIB TONOM \p \v 1 Amunu ig aḏi nai aḵunig? “Ig hip̱unin kuḏum hetata daap̱ut, Kayak Nug ehaniṯak oḵai hamu meḵaḏ!” aḵunigte? \v 2 Iiṯanab. Aḏinu? Ig am danab mauhom, kobol nau, kobol ena laa ele ii heṯe, amubia ig kobol nau matu uumut. Amu ig aṯem heta, gemu ig kobol uumut ele amu eḏut baula hetat oignig? \v 3 Ag imu am iite dooṯeb? Ig Kristus Jesus ele tamanit, layaṯak aomut amu, kobol amup̱a ig ele mauhak nuhigp̱a laip̱u mauhmut bia daamut. \v 4 Amunu ig layaṯak aomut, amup̱a ig aaḵu Kristusnu mauhak amu ig ele laip̱u mauhut, Kayak Nug ig Kristus ele laip̱u boomiḵom daamut. Ig anam daamutnu diig am Mama Nug nuhig g̱agaṯag oḵai amup̱a he, Kristus eḏua hibaiṯom amubia Nug heeb, ig ele oiyak bau aot oignignu elele daagnig. \p \v 5 Ig genab Nug ele laip̱u tamanit, Nug ele oh mauhta daamut dayeb amu genabnab ig Nug ele laip̱u tamanit, Nug eḏua hibaiṯom bia, ig ele eḏut hip̱aidḵunig. \v 6 Amu ig dooṯem, hip̱uninnu g̱agaṯag ig beḏunigp̱a uḏat heṯe ele, amu qeeb, iiṯa meḵunu, ig hip̱uninnu begbeg baula daamtanu amu ig oonig eḏue, layaṯak aot amu ihinig oo alag nug aaḵu mauhom, Jesus Nug ad emaitakp̱a mauhom bia. \v 7 Ig hip̱uninnu begbeg ii daamtanu diig am danab nug mauhṯe amu nug baula hip̱uninnu g̱agaṯag waap̱a ii daaṯe. \p \v 8 Amu ig Kristus ele mauhmut dayeb amu ig geha Nug ele bauklel daagnignu amu ig oonigp̱a genab dooṯem. \v 9 Am ig dooṯem, Kristus Nug eḏua hibaiṯom amunu Nug baula ii mauhma. Mauhak nug Kristus aḏeb, Nug mauhak waap̱a daaḵunu elele iiṯa. \v 10 Jesus Nug haen laip̱uib ihinig hip̱unin uhuqa megaḵunu mauhom. Nug baula ii mauhma amge gemu Nug bau daaṯe amu Nug Kayak oo niiṯe amu dim lamidḵunu bau dayaya dab meṯe. \p \v 11 Amubia ag aḵa aḵa ag hip̱uninnu g̱agaṯag waap̱a ii daaṯeb amge ag Kristus Jesus, ihinig Naḏi, nuhigp̱a ag Kayak oo niiṯe amuib dim lamidḵulagnu daaṯeb, ag amu oh dab menan oiyeg! \v 12 Ag anam oina, ag hip̱unin waap̱a, nug ag eeḏaṯeb, ag beḏulagnu dab mak nau dim lamidḵulagnu aib hep̱ig. \v 13 Ag ep̱elag, baelag amu beḏulag oh ag hip̱unin heḵulagnu Satan aib medap̱ig. Iiṯa. Ag aḵa ag danab mauhp̱ig eḏun hip̱aidp̱ig bia amu ag beḏulag oh kobol tutuḵu heḵulagnu Kayak meṯeg! \v 14 Hip̱unin am ahilag oḵai baula aib dayom. Aḏinu? Gemu ag ḏo waap̱a ii daaṯeb. Ag am Kayaknu ehaniṯak oḵai hamu megṯe amu waap̱a daaṯeb. \s1 KRISTEN NUG KOBOL TUTUḴU WAAP̱A DAAḴU \p \v 15 Amunu ig aṯem heḵunig? Ig ḏo waap̱a baula ii daaṯem, ig Kayaknu ehaniṯak oḵai hamu megṯe waap̱a daaṯem amunu ig hip̱unin heḵunig am enate? Iiṯanab iiṯa! \v 16 Am ag imu iite dooṯeb? Ag beḏulag danab laa meṯona, nuhig nai dim lamidna amu ag aaḵu nuhig begbeg daaṯeb. Am ag eheḏ hak kobolnu begbeg daaṯeb dayeb amu ag mauhak amup̱a aoglag, o iiṯa ag Kayak oḏe dim lamidṯeb dayeb am ag danab tutuḵu daaglag. \v 17 Ib aḏit amu oh daaṯep amge ig ahilagnu Kayak amegp̱a, “Ena heme,” aot aṯem. Aḏinu? Anuḵa ag hip̱uninnu begbeg daap̱ig amge dimp̱a Kayak Nug ag nuhig nai waap̱a maaṯe, ag Nug oḏe dim lamidna autna aoṯeb. \v 18 Amu Kayak Nug ag eheḏ hak kobol oop̱anu uhuqaṯe, ag aaḵu tutuḵu kobolnu begbeg bep̱ig daaṯeb. \p \v 19 Amu dab mak ahilag g̱agaṯagnab ii qeum amunu da danab ihinig kobol laap̱a imu ip̱uanadḵulnu heinne aṯem. Anuḵa ag beḏulag laih oh dubuṯid kobol amu ḏo tap̱e naknu kobol elenu begbeg maṯon amu ag ḏo tap̱e nak kuḏum baubau ele tuḏidna heḵulagnu hep̱ig amubia ag gemu ag beḏulag laih oh kobol tutuḵunu begbeg maadna amu ag op̱ia awak danab beig! \v 20 Anuḵa ag hip̱uninnu begbeg daap̱ig amu haen amup̱a ag kobol tutuḵunu begbeg iinab daap̱ig. \v 21 Amu ag kobol nau hep̱ig, ag gemu kobol amunu uḏalag neṯe ele amu, kobol amup̱anu ag aḏi keeke ena aop̱ig? Kobol amuam mauhakib he beṯe. \v 22 Amge Kayak Nug ag hip̱uninnu kobolp̱anu uhuqaṯa, Nug ag nuhig begbeg maaṯom amunu ag nuhig keeke ena aonna, op̱ia awak danab beṯeb. Ag anam beṯebnu gogtak amu ag bauklel hanhannu aoglag. \v 23 Hip̱uninnu nob am mauhak amge Kayak Nug ig bauklel, Jesus Kristus, ihinig Naḏi, nuhigp̱a hamu meḵom. \c 7 \s1 KOBOL BAUP̱A OIYAK \p \v 1 O lailad, ag ḏo nai dooṯeb amunu ag ḏo nug danab bau daaṯe, haen amup̱a aaḵuib nug danab amu tonaṯe ele dooṯeb. \v 2 Ag amu anidḵunignu amu da nai imu madip̱i dooglag. Ah laa nug danab awom amu gamu nug bau daaṯe haenp̱a, ah nug aaḵu ḏo aṯe bia, nug gamu eleib ewau daaglahnu daaṯe. Amge gamu mauheb amu ḏo amu ah amu geha ii toneb, nug aaḵu ḏo amu waap̱a ii daama. \v 3 Amu gamu nug bau dayebeb, wau nug uuiṯa, danab laa aweb amu ag ah amunu amu, “Gap̱ai ah,” aon aḵulag. Amge gamu mauhom dayeb, ḏo amu nug baula ii tonaṯe amunu nug danab baula aweb amu nug aaḵu gap̱ai ah ii daama. \p \v 4 Amunu o lailad, gemu ag laa, Nug mauhowa, eḏua hibaiṯom ele amu, nuhig daaglagnu, ag ig ele oh ig Kayaknu kobol ena heḵunignu, ag Kristusnu mauhakp̱a, danab laa mauha ḏo waap̱a ii daaṯe, amubia ag ḏo waap̱a ii daaṯeb. \v 5 Amu ig hip̱unin kobolp̱a daamut, haen amu ḏo nug beḏunignu dab mak nau maḏ eṯe ahe, hip̱unin hemut. Kobol amu beḏunig laih naunau ohp̱a heehe amup̱a mauhak aaḵu beum. \v 6 Amge gemu ig danab laa nug mauha, ḏo waap̱a baula ii daaṯe, amubia ig ḏo, nug ig toniḵe daamut ele amu, nug waap̱a ii daaṯem. Gemu ig ḏo yaap̱ig ele, amu waap̱a daata, amuib dim lamidḵunignu uḏat ii heṯem. Iiṯa, ig am kobol bau, Kayak Ouḏi ihinigp̱a maḏ eṯe ahom ele amu, ig amu heṯem. \s1 HIP̱UNIN AMU ḎO ELE DILAH NAI \p \v 7 Amunu ig aḏi aḵunig? Ig, “Ḏo amu hip̱unin ele a am keeke laip̱u,” aḵunigte? Iiṯanab! Amge genab, ḏo nug da hip̱unin ii ip̱uniḏlo amu da aḏi kobol am hip̱unin ele amu, da ii doolom. Amu inam bia. Ḏo aṯe, “Na aib danab laanu keeke amen qeum.” Ḏo anam ii alo amu da ameg qak kobol am nau amu, da ii doolom. \v 8 Amge hip̱unin nug ḏo amup̱a ameg qak kobol oh da oolp̱anu he beum. Amu ḏo ii daaṯe dayeb amu hip̱unin am bodo eṯak daaṯe. \v 9 Anuḵa dahilp̱a ḏo ii dayeye, haen amup̱a da bau daami. Amge dimp̱a Kayaknu ḏo dahilp̱a uḏie, hip̱unin dahilp̱a ele uḏie, da mauhmi. \v 10 Kayak Nug tatam da bauklel aoḵulnu ḏo meḏom amge da ḏop̱a bauklel ii aomi, ḏo nug da iwe mauhmi. \v 11 Aḏinu? Ḏo uḏiom amup̱a hip̱unin nug ib ele dayaya, nug da hip̱unin heḵulnu da bup̱uiḏa, ḏo he, da aaḵu hip̱unin hei amu Kayak Nug dahilnu, “Na mauhḵut,” aum. \v 12 Amunu ig dooṯem, ḏo nuḵa am enanag, op̱ia awak ele. Amu ḏonu nai oh ele am enanag, op̱ia awak amu tutuḵu ele. \p \v 13 Aria, gemu amu aṯemu? Keeke ena amute da iwe mauhmi? Iiṯanab! Hip̱unin da iwe mauhmi. Amup̱a amu hip̱unin miag atie, nug keeke naunab daaṯe, ig dooṯem. Hip̱unin nug keeke ena amu awa, uḏat amup̱a haaha, oiḏe mauhmi amunu hip̱uninnu diig miag atiṯe, nug am keeke naunab. \v 14 Ig dooṯem, Kayak Ouḏi Nug ḏop̱a amu Kayaknu dab mak ip̱unigṯe amge da ool alag ele amunu da Kayaknu dab mak ii dim lamidṯem. Hip̱unin da hip̱aliḏom amunu da nuhig begbeg daaṯem. \v 15 Amu kobol da heṯem ele, diig amuam da ii dooṯem. Kobol da amunu ool heṯe ele amu da ii heṯem. Amge kobol da amunu oolp̱a nau, ninig ele dooṯem amu, da amu heṯem. \v 16 Aria da kobol oh, da heḵulnu ool iinab heṯe ele amu, da kobol amu heṯem dayeb amu da dahil kobol amup̱a amu da, “Ḏo am ena,” awe aṯem. \v 17 Amunu da gemu dooṯem, da daḵa kobol amu ii heṯem. Iiṯa! Hip̱unin da oolp̱a niiṯe ele amu, nug kobol anam heṯe. \v 18 Amu da dooṯem, da oolp̱a am keeke ena laa iinab daaṯe. Amuam da ool alagnu aṯem. Amu genab, da kobol ena heḵulnu ool heṯe amge da heḵulnu elele iiṯa. \v 19 Amu kobol ena da heḵulnu ool heṯe amu da ii heṯem. Kobol nau, da heḵulnu ool iinab heṯe ele amu, da amu aaḵu heṯem. \v 20 Amunu da kobol da ool iinab heṯe ele, da amu heṯem dayeb amu da daḵa kobol amu ii heṯem. Iiṯa! Hip̱unin, da oolp̱a niiṯe ele amu, nug aaḵu heṯe. \p \v 21 Anam amunu kobol inam da oolp̱a daaṯe amu anidmi. Da kobol ena heḵulnu ool heṯe amge kobol nau nug dahil ib kel doṯe. \v 22 Aḏinu? Da dahil dab mak unuqagp̱a amu da Kayaknu ḏonu enanag dooṯem \v 23 amge da ḏo laa ele dahilp̱a daaṯe anidṯem. Ḏo laa, amuam Kayaknu ḏo, dab mak dahilp̱a daaṯe amu ḏo laa, amuam hip̱uninnu ḏo, dahilp̱a uḏat haaha daaṯe ele amu, ḏo aḏit amu a dahilp̱a daaṯep. A daaiya, ban heyaya, nau nug da hip̱aliḏe, da danab nug mani guiṯakp̱a dayaya, nuhig dab mak dim lamidḵunu elele iiṯa, amubia da kobol ena dim lamidḵulnu am elele iiṯa. \v 24-25 Gadonnab! Da qagaiṯaknab daaṯem! Da daḵa dab mak dahilp̱a Kayaknu ḏo waap̱a daaṯem amge ool alagp̱a amu da hip̱uninnu ḏo waap̱a daaṯem. Aun nug da ehaniḏeb, da baula hip̱uninnu ḏo, nug he da mauhṯem ele amu, da nug waap̱a ii daapa? Amu da Kayak amegp̱a, “Ena heme,” awe aṯem. Aḏinu? Jesus Kristus, ihinig Naḏi, nuhigp̱a da uhuqak ena aomi daaṯem. \c 8 \s1 OIYAK LAA KAYAK OUḎI NUG GUMAṮE \p \v 1 Amunu ig danab ah ig Kristus Jesus ele tamanimut daaṯem ele amu, ig hip̱uninnu nob nau aognignu ii daaṯem. \v 2 Aḏinu? Da Kristus Jesus ele tamaniḏa laip̱u daaṯem amunu Kayak Ouḏinu ḏo, ig oh bauklel megṯe ele amu, Nug da hip̱uninnu ḏo amu mauhak elep̱anu eḏua awiḏe amu gemu da baula amu ele ii tamaniṯem. \v 3 Amu inam. Ig oonig alag nug ḏonu g̱agaṯag lop̱aḏom amunu ḏo nug heeb, ig ena beḵunignu elele iiṯanab amge keeke ḏo nug heḵunu elele iiṯa amu, keeke amu Kayak nuḵa heum. Kayak Nug nuḵa Nug Beḵa me uḏia, danab beum. Nug beḏu am, ig hip̱unin danab ig beḏunig bia tagiṯom amge Nug am hip̱unin laa iiṯa. Nug ihinig hip̱unin uhuqa megaḵunu uḏie, Kayak Nug ig danab, ihinig hip̱uninnu nob Jesus nuhigp̱a me, ig baula hip̱uninnu g̱agaṯag waap̱a ii daaṯem. \v 4 Nug anam heeb, ḏo nug tutuḵu oiyak kobol ip̱unigṯe amu ig laa, ig oonig alagnu kobolp̱a ii oiṯem, ig Kayak Ouḏinu kobolp̱a oiṯem ele amu, oiyak amu ihinigp̱a beḵunu heum. \p \v 5 Danab ag beḏu kobolp̱a oiṯeb, ag keeke alagnuib dab mak aoṯeb amge danab ag Kayak Ouḏinu kobolp̱a oiṯeb, ag am Kayak Ouḏinu kobol amunuib dab mak aoṯeb. \v 6 Danab nug oo alagnu keekenuib dab maama oiḵu, danab amu nug mauhḵu. Danab nug Kayak Ouḏinu keekenuib dab maama oiḵu, danab amu nug bauklel awa, maḏoḏ daaḵu. \v 7 Anam daaṯenu diig amu danab nug oo alagnu keeke dab meṯe amu nug aaḵu Kayaknu kekeḏ daaṯe. Aḏinu? Nug Kayaknu ḏo waap̱a ii daaṯe amu nug anam heḵunu amu elele iiṯa \v 8 amunu danab ag oolag alagp̱a oiṯeb ele, danab amu ag Kayak oo daaṯe ele, kobol amu ag heḵulagnu elele iiṯa. \p \v 9 Amge ag Rom danab, ahilagnu amu Kayak Ouḏi Nug ahilagp̱a daaṯe dayeb amu ag oo alagnu kobolp̱a ii daaṯeb. Iiṯa. Ag am Kayak Ouḏinu kobolp̱a daaṯeb. Amu danab laa nug oop̱a Kristusnu Ouḏi iiṯa, nug am Kristusnu danab iiṯa. \v 10 Ag hip̱unin hep̱ig amunu ag beḏulag mauhṯe amge Kristus ag oolagp̱a daaṯe dayeb amu ag ouḏilag bauklel daaṯe. Aḏinu? Kayak Nug ahilagnu, “Danab tutuḵu,” aum. \v 11 Kayak Nug he, Jesus eḏua hibaiṯom ele amu, Nug nuhig Ouḏi ag oolagp̱a daaṯe dayeb amu, Kayak he, Jesus eḏua hibaiṯom ele, Nug geha ag beḏulag mauhṯeb ele amu bauklel, Ouḏi nuhig, ag oolagp̱a daaṯe ele amu, nuhigp̱a ag madaḵu. \p \v 12 Amunu o lailad, ig Jesus dim lamidḵunignunab dootu! Ig oonig alag aḏi heḵunignu aṯe, ig nug oḏe doot dim lamidḵunignu aib dab memut. \v 13 Aḏinu? Ag beḏunu kobol dim lamidḵulag amu ag mauhḵulag amge ag Kayak Ouḏinu g̱agaṯagp̱a beḏunu kobol di meṯan, ii dim lamidḵulag amu, ag bau daaglag. \p \v 14 Danab aun aḏi ag Kayak Ouḏi Nug ib tutuḵu uḵaknu ip̱uanaṯe, ag ib amu dim lamidṯeb ele amu, ag am Kayak beḵod. \v 15 Ag Kayak Ouḏi aop̱ig amu Nug he, ag begbeg danab, ag ahilḵad oḵai baḏadna oiṯeb, amubia ii oiṯeb. Iiṯa, ag Kayak Ouḏi aop̱ig amu Nug he, ag Kayak beḵod daaṯeb. Kayak Ouḏi Nug he, ig “Mame, Mame” aot aṯem. \v 16 Kayak Ouḏi Nug ig am Kayak beḵod daaṯem amu, Nug amu ip̱unigṯe. \v 17 Amu ig Kayak beḵod daaṯem dayeb amu ig geha keeke Nug megaḵunu dab meṯe ele amu aognig. Laa ele amu Kayak Nug keeke Kristus medaḵunu dab meṯe amu ig Nug ele oh amu aognig. Yo, ig Kristus ug mawom, ug amu tuḏidta maognig amu dimp̱a ig Nug hab aṯan dayak enanag awom ele amu, ig amu ele aognig. \s1 HAB ABP̱A DAYAK ENANU NAI \p \v 18 Ig gemu ug imu dooṯem amu dahil dab makp̱a keeke amuam dimp̱a ig keeke ena ena aognig amu ii eḏidṯe. Iiṯa. Keeke ena amu nug ug imu huana eḏidṯe! \v 19 Amunu keeke oh Kayak haṯom ele amu, keeke amu oh ig Kayak beḵod, ig geha miag atiak beḵunignu haen amu, ag amu ameg mena, iḵilag human neegna daaṯeb. \v 20 Gemu am keeke oh eheḏ daanna nauhṯeb. Keeke amu ag aḵa ahilag dab mak dim lamidna anam ii daaṯeb. Iiṯa, Kayak Nug nuḵa nuhig doyak ena dim lamiṯa, hip̱alaṯom daaṯeb. Amge ag gog taknu keeke ena, Kayak madaḵunu aum amu, ag amu ameg mep̱ig daaṯeb. \v 21 Aḏinu? Kayak Nug geha keeke oh gemu ag nauhaknu hip̱alakp̱a daaṯeb ele amu, Nug ag amup̱anu uhuqaṯeb, keeke amu oh ag ig Kayak beḵod, ig ele oh enanag beta daagnig. \p \v 22 Amu ig dooṯem, keeke oh Kayak haṯom ele, ag daanna, ah nid menuḵunu guiṯak doyaya aeqagṯe, ag amubia henan daaegeg uḏie, gemu ele anamib henana daaṯeb \v 23 amge Kayak keeke haṯom, keeke amu aaḵuib ag anam ii dooṯeb. Iiṯa. Ig Kayak Ouḏi aomut, Nug am hanhan ena dayak awaknu hapin pania meḵom daaṯe, ig ele Kayak Nug heeb, ig beḏunig bau aot, ig Nug beḵodnab daagnignu aeqaḵata, ameg meta daaṯem. \v 24 Kayak Nug ig eḏua awiḵom amu, gemu ig amu gogp̱a teḵunu, keeke ena amu ameg meṯem. Amge ig gogp̱a taknu keeke ameg meṯem ele amu, ig amu anidta malalom amu gogp̱a taknu ameg mak laa ii daalo. Danab nug gogp̱a tak anṯom ele, nug aḏinu baula gog taknu ameg ma daaḵu? \v 25 Amge ig keeke ena amu aognignu genab dab meṯem dayeb amu ig maḏoḏp̱aib ameg meta daaṯem. \p \v 26 Kayak Ouḏi Nug ele ig danab ig g̱agaṯag iiṯa amu ehanigṯe. Ig aḏinu unuqidḵunig amu ig ii dooṯem, ig oonigp̱aib gaaṯem, ig miag matulta ii aṯem amge Kayak Ouḏi Nug am ig ehaniḵa, ihinignu Kayak unuqidṯe. \v 27 Amu Kayak, Nug danab oo unuqagnab anidṯe ele, Nug nuhig Ouḏinu unuqiṯak amu dooṯe. Aḏinu? Kayak Ouḏi Nug danab dilag unuqiṯak awa, Nug Kayak oo niiṯe bia amunu unuqidṯe. \p \v 28 Amu ig dooṯem, danab aun aḏi ag Kayaknu oolag mauhṯe, Kayak Nug nuhig dab mak dim lamiṯa, Nug ag eḏua diiḵunu anana, Nug ag onilagp̱a eum ele amu, Kobol aḏi aḏi ahilagp̱a beṯeb amu ag beegeg, Kayak Nug danab amu gumaṯa atog noaṯe, ena beṯeb. \v 29 Aḏinu? Danab Kayak Nug ag matu doyaṯom ele amu, ag Nug Beḵa daaṯe bia daaglagnu, ag geha beḵod kuḏumnab daap̱eg amu Kristus Nug am ahilag anuqak dayebeb daaglagnu tituanaṯom daaṯeb. \v 30 Amu Nug danab anuḵa tituanaṯom ele amu, Nug ag ele onilagp̱a eum. Nug danab onilagp̱a eum ele amu, Nug ahilagnu ele, “Danab tutuḵu,” awa aum. Nug danab laala, Nug ahilagnu, “Danab tutuḵu,” aum ele amu, Nug he, ag Nug Beḵa bianab beṯeb. \s1 KAYAKNU OO MAUHAK \p \v 31 Amunu ig Kayak keeke heum ele, amu ohnu ig aḏi aot aḵunig? Ig inam aot aḵunig. “Kayak Nug ig ehanigṯe dayeb amu aun nug ig kekeḏ megaḵu?” aot aḵunig. \v 32 Nug Beḵa ig megaḵunu amu Nug amunu oo ii qe, Nug ig oh ehanigḵunu me uḏiom. Nug anam heum amunu geha, keeke laa oh ele amu, Nug ig hamu iite megaḵu? Yo, Nug megaḵu. \v 33 Kayak nug danab ah tituanaṯom amu aun laa nug ag heṯoḏiakp̱a maadḵu? Auntai, laa iiṯa. Aḏinu? Ag Jesusnu oolagp̱a genab dooṯeb amunu Kayak ahilagnu, “Ag am hip̱unin danab iiṯa,” aum. \v 34 Aun nug danab ah amu hip̱uninnu nob nau aoglagnu aḵu? Auntai, laa iiṯa. Aḏinu? Jesus Kristus Nug nuḵa aaḵuib mauhowa, Nug eḏua hibaiṯa, gemu Nug hab aṯan ap̱a Kayak ep̱eg naḏiapp̱a, amuam anuqak aben, amup̱a dayaya, ihinignu Kayak amegp̱a unuqidṯe. \v 35 Ig Kristusnu oo mauhak oop̱a daaṯem amu aun nug amup̱anu mataḵiḵa aoḵu? Ug laate, o iiṯa keeke ig oonig ii heṯe ele amute, o iiṯa guiṯak meḵak amute, o iiṯa enug haen amute, o iiṯa keekenu tutu mak amute, o iiṯa qagaiṯak haen amute, o iiṯa mauhak amute nug Kristusnu oo mauhak oop̱anu mataḵiḵa aoḵute? Iiṯanab. \v 36 Ug amu oh, amuam Kayak naip̱a, nai laa daaṯe bia. “Ig danab ah nahipad daaṯem amunu deḏ oh danab laala ag ig iqap̱eg mauhḵunignu ib amu tap̱at goṯem. Am genab, ag ihinignu, ig am keeke hamu, doḏ bia doonna, iqap̱eg mauhḵunignu dab meṯeb” \v 37 Amge keeke amu oh ig eḏigḵulagnu am elele iiṯa. Iiṯa, Kristus Nug haen oh ihinignu oo huana mauhṯe amunu ig kobol nau amu oh eḏadṯem. \v 38 Amu da imu genab dooṯem. Ig Kristusnu oo mauhakp̱a daaṯem amunu aḏitai keeke laa iinab amup̱anu mataḵigma. Yo mauhak, o iiṯa bau dayak, o iiṯa engel, o iiṯa ouḏi nau, o iiṯa g̱agaṯag laa, o iiṯa gemu haen imu aḏi keeke beṯe, o iiṯa buṯi keeke aḏi aḏi beḵu, \v 39 o iiṯa wan qaḏep̱anu keeke, o iiṯa wan unuqagnu keeke, amu oh oolagp̱anu laip̱u laa nug ig Kayaknu oo mauhakp̱a daaṯem imu iinab mataḵigma. Genab keeke oh Kayak heum daaṯeb ele, amu oolagp̱a keeke laip̱u laa nug Kayaknu oo mauhak, Nug Kristus Jesusnu mauhakp̱a amu ip̱uniḵom ele amu, keeke laa oo mauhak nuhig amu oop̱anu iinab mataḵigma. \c 9 \s1 KAYAK NUG TATAM ISRAEL TITUANAṮOM \p \v 1 Da Kristusnu danab dayeye, nai imu genabib madiṯem. Da ham ii bubuṯem. Ulum meṯaknu dab mak Kayak megṯe dahil amu, Kayak Ouḏi Nug amu gumeme, amup̱a ele da ham ii bubuṯem dooṯem. \v 2 Nai amuam inam. Israel danab ag Jesus di medap̱ig amunu da oolp̱a ug doyeye, haen oh ug naunab dooṯem. \v 3 Kayak Nug da lailad, ag am da ele tiinig laip̱u, Nug ag eḏua diiḵunu ool oḵai daaṯe amunu ib laa elele daalo, Kristus da geḏileb, da laih wain padal melom, ib amup̱a da Israel danab ah ag Kayak noobp̱a ena daaglagnu ehanadḵulnu elele daalom amu da anam helom. Amge ib anam bia laa iiṯa. \v 4 Ag am Kayaknu danab amu ag Nug beḵod maaṯom daaṯeb. Amu ag nuhig amahlak, nuhig g̱agaṯag ele anidp̱ig daaṯeb. Amu ag Nug ele nug tituanna, nai qagap̱ig, nuhig ḏo ele aona, binag meṯak kobol doyeg amu Nug ag ehanadḵunu nai qaḵa maṯia maaṯom. \v 5 Kayaknu danab anuḵanu amu, ag am Israel danab memetalḵadnab. Amu Kristus ele amu, Nug danab daaḵunu, Nug Israel buḏulagp̱a doum. Nug am keeke oh dilag iḵi daaṯe. Nug am Kayak genab, ig Nug binag hanhan metu! Genab. \p \v 6 Israel ag amu oh aop̱ig, Kayak Nug ele ag nuhiḵudnab daaglagnu aum amunu ig aḏi aḵunig? Ig, “Kayak nai nug gai iiṯa meum,” aḵunigte? Iiṯanab. Aḏinu? Danab oh ag Israel buḏub bep̱ig ele, ag oh am genab Israel danab ii daaṯeb. \v 7 Ele amu laa oh ag Abraham tiigp̱an dop̱ig ele amu, Kayak Nug ag ahilag ohnu nai ii qaḵom amunu danab oh ag Abraham tiigp̱an dop̱ig, ag oh am nug beḵodnab ii daaṯeb. Aḏinu? Anuḵa Kayak Abraham amegp̱a inam aum. “Na buḏunnab am Isak buḏubp̱aib beḵu,” awa aum. \v 8 Nai amuam inam ip̱unigṯe. Aun aḏi ag wan imup̱an kobolp̱a Abraham buḏub bep̱ig daaṯeb ele amu, ag amunu Kayak beḵod ii daaṯeb. Iiṯa, laa ag Kayak Nug nai nuhig qaḵa aum, ag amunu oolagp̱a genab dooṯeb ele amu, ag am Kayak beḵod, Abraham buḏubnab daaṯeb. \v 9 Kayak Nug nai nuhig qaḵa aum am inam. “Haen da memip̱a, da geha da eḏue uḏien hep̱i, Sara nug elele daya, nid danab nahip menuḵu.” \p \v 10 Amuib iiṯa. Rebeka bekoḏ aḏit, a mamelah laip̱u Isak, ig mamenig, nugnab oop̱anu \v 11 amge Kayak Nug danab tituanadṯe, Nug tituanak amu danabnu uḏat dab medaṯa ii heṯe, Nug nuḵa nuhig doyak dim lamiṯa heṯe ele amu, Nug amu miag atiak daaḵunu amu haen a anilah nid aḏit amu ii menuatom amunu a kobol ena, kobol eheḏ laa ii hepiḏ ele, haen \v 12 amup̱a Kayak Rebeka amegp̱a aum. “Nid tatamnu am nid gehanu waap̱a daaḵu,” awa aum. \v 13 Kayak naip̱a yak amunu inam daaṯe. “Da Jakopnu ool huana mauhṯe amge Esaunu amu da ool ii heṯe.” \v 14 Amunu ig aḏi aḵunig? Ig, “Kayak Nug kobol tutuḵu ii heum,” aḵunigte? Iiṯanab. \v 15 Aḏinu? Nug Moses amegp̱a aum. “Da danab laanu oo gai iiṯa dooḵulnu ool heeb amu da anam heḵul. Amu da danab laanu oo doyak dooḵulnu ool heeb amu da nuhignu anam heḵul,” awa aum. \v 16 Amunu keeke amuam danab laa nuhig dab makp̱anu keeke iiṯa, uḏat ena heṯe amup̱a ele iiṯa. Amuam Kayak Nug oo gai iiṯa doyak kobol nuhig, Nug amup̱a heṯe. \v 17 Amu Kayak nug Paro amegp̱a aḏi aum amu, nai amuam Kayak naip̱a inam daaṯe. “Da dahil g̱agaṯag nahipp̱a danab oh ip̱uanadḵulnu, ag geha da onil wan atu ohp̱a mehuqḵulagnu, da na king meiṯi, na oḵai aaḵu daaṯem.” \v 18 Amunu ig dooṯem, Kayak Nug danab laip̱u laa nuhignu oo gai iiṯa dooḵunu oo heṯe amu Nug aaḵu anamib heṯe, o iiṯa Nug danab laip̱u laa oo ituak medaḵunu oo heṯe amu Nug aaḵu heṯe. \p \v 19 Amunu laa nug da amelp̱a inam aḵu. “Anam dayeb amu aḏinu Kayak Nug danab laa, nug beḏup̱a nai yaaṯe? Aun nug Kayaknu dab mak qeeb neḵunu elele?” \v 20 Amge danab na amu aḏi, na Kayaknu nai nob meḵutnu elelete? Wan hinai nug danab nug heṯe ele amu, nug amegp̱a, “Na aḏinu inam heiḏṯem?” oḏ medaṯete? \v 21 Danab wan hinai heṯe ele amu, nug wan lekoh iḏu laip̱up̱a hinai aḏit, laa bala enanagnab, uḏat ena haknu amu laa bala iiṯa, uḏat mauhnoak haknu hatḵunu dab maama, nuhig dab mak dim lamiṯa heḵunu elele iiṯate? \p \v 22 Amu inam bia. Danab ag eheḏ heegeg, Kayak Nug op̱oḏi bak, Nug danab dilag hip̱uninnu dooṯe ele amu, Nug op̱oḏi bak amu, nuhig g̱agaṯag ele miag atiḵunu dab meṯe amge Nug anam paha ii heṯe, Nug danab amu ag nob nau aoglagnu elelenab daaṯeb amge Nug ahilagnu amu maḏoḏp̱aib amelag meum daaṯe dayeb amu Nug eheḏ laa heṯete? Iiṯa. Kayak Nug tatam ag nob nau aoglagnu daaṯeb anṯom. \v 23 O iiṯa Nug nuhig amahlak, bala ele danab nuhiḵud, Nug danab amu dilagnu Nug oo gai iiṯa dooṯe ele amu, Nug nuhig amahlak amu bala ele heeb anidna oo daye heṯe dayeb amu Nug aaḵu eheḏ laa heṯete? Iiṯa. Nug danab amu anuḵa Nug ele daaglagnu tituanaṯom amu \v 24 danab amuam ig danab ig Jesusnu oonigp̱a genab dooṯem. Nug ig Juda danab amu iiṯa aḏi danab ele ig anam heḵunignu oninigp̱a eum. \v 25 Amuam Kayak naip̱a, nai laa Hosia yom, nai amu daaṯe amubianab. Nai amuam inam. “Danab dahiladnab ii daaṯeb ele, geha da ahilagnu ele, ‘Dahilad danab,’ aḵul. Danab da ahilagnu ool ii mauhom ele, da ahilagnu ele geha ool mauhḵu. \v 26 Ahilagnu amu da, ‘Ag am danab dahilad iiṯa,’ ami amu ag aben amu doop̱igp̱anab amu geha da ahilagnu, ‘Ag am Kayak bauklel beḵod,’ awe aḵul.” Hosia nug Kayak oḏe anam awa yom. \p \v 27 Aria Jesaia nug Israel dilagnu Kayak naip̱a inam yom daaṯe. “Israel danab ag yu ihip̱a, abuḏ daaṯe bia, eb qak ahilag anam daaglagtai amge Kayak Nug geha eb qak honapib eḏua diiḵu. \v 28 Aḏinu? Geha Naḏi Nug epeḏiak heeb, iiṯa meeb, wanp̱anu danab paha nob madaḵu,” awa aum. \v 29 Haen matu laa Jesaia amunu inam aum. “Kayak Naḏi Nug buḏunḵad laala ii uuaṯeb daalob amu ig Sodom bia beta amu Gomora bia daalom.” Nug anam yom. \s1 ISRAEL AG OOLAGP̱A GENAB II DOOP̱IG \p \v 30 Amunu ig inam aot aḵunig. Iiṯa aḏi danab ag Kayaknu tutuḵu oiyak kobol aoglagnu uḏat ii hep̱ig amge ag tutuḵu oiyak amu aop̱ig. Kayaknu tutuḵu oiyak, amu awaknu ib am oop̱a genab doyak. \v 31 Amu Israel ag am ḏo tutuḵuib dim lamidna, tutuḵu oiyak aoglagnu hep̱ig amge ag ḏo kobol elelenab ii hep̱ig amunu ag tutuḵu oiyak ii aop̱ig. \v 32 Aḏinu ag ii aop̱ig? Ag oolagp̱a genab doyak uup̱ig amunu ag ii aop̱ig. Ag am uḏatib henana aoglagnu dab mep̱ig. Amu men baelag yaaladṯe ele amu, men amu ag baelag yaalaṯe nena qep̱ig. \v 33 Kayak naip̱a, nai amunu inam daaṯe. “Anṯeg! Sion ap̱a da men laa, danab baelḵad yaaladḵunu ep̱ami daaṯe. Men amu danab baelag yaalaṯeb, nena qeḵulag ele amu, da ep̱ami daaṯe amge danab laa ag nuhignu oolagp̱a genab dooglag, ag geha uḏa nak iinab aomna,” awa aṯe. \c 10 \s1 KAYAK NUG DANAB AH OH EḎUA DIIḴUNU OO DAAṮE \p \v 1 O lailad, Kayak Nug danab dahilad, Israel, ag eḏua diiḵunu ool unuqag ele doyeye, da hanhan amunu Kayak unuqidṯem. \v 2 Da Juda ahilagnu doye aute aoṯem amunu miag iiḵu aṯem. Ag am Kayaknu kobol dim lamidḵulagnu amu ag oolag oḵainab daaṯe amge ag doyak ena iiṯa ele amu heṯeb. \v 3 Amu ag Kayak, Nug kobol tutuḵu dim lamiṯa, ihinignu, “Danab tutuḵu,” aḵunu heum ele amu, ag amunu ootot aqe daanna, ag aḵa ag oolagp̱anu kobol laap̱a tutuḵu daaglagnu amuib heṯeb. Amu ag Kayaknu ibp̱a tutuḵu beḵulagnu, Nug ahilagnu, “Danab tutuḵu,” aḵunu amu ag uup̱ig. \v 4 Juda ag anam heṯeb amge Kristusnu uḏat oḵaip̱a, ig oonigp̱a genab dooṯem ele amu, ig ib amup̱a danab tutuḵu bemut daaṯem. Ig ḏop̱a tutuḵu beḵunignu ii heṯem. Uḏat amu Kristusnu uḏat oḵaip̱a aaḵu iiṯa meum amunu danab oh ag Kristusnu oolagp̱a genab dooṯeb aaḵuib Kayak Nug ahilagnu amu, “Danab tutuḵu,” awa aṯe. \p \v 5 Moses nug danab ag ḏo kobol dim lamiṯeg, Kayak ahilagnu, “Danab tutuḵu,” aḵunu dab meṯeb ele amu, nug ahilagnu inam yom. “Danab laa nug kobol imu oh heḵu, nug amup̱a bauklel daaḵu.” \v 6-7 Amge danab nug oop̱a genab doyak ibp̱a danab tutuḵu beḵunu, nug uḏat ha aoḵunu ii dab memanu amu, nai amunu Kayak naip̱a, nai daaṯe am inam. “Na ootp̱a, ‘Aun nug hab aṯan teḵu?’ aon aib ame. (Amuam nug ta, Jesus omala neḵunu aṯe.) O iiṯa “Na, ‘Aun nug mauhak abenp̱a noḵu?’ aon aib ame.” (Amuam nug noa, Jesus omala beḵunu aṯe.) \v 8 Nai amuam inam ip̱unigṯe. Nai laa, nai amuam danab ag oop̱a genab doyak ibp̱a danab tutuḵu beḵulagnu nai, ig nai amu mehuqṯem ele amu, nai amuam na qata nidaṯe, nai amu na oḏenp̱a amu na ootp̱a ele daaṯe. \v 9 Nai amuam inam. Na Jesus Nug am Naḏi aḵut, na Kayak Nug mauhakp̱anu he eḏua hibaiṯom ootp̱a genab dooḵut amu geha Kayak na eḏua awiṯeb, ena daaḵut. \v 10 Amunu diig amu ig oonigp̱a genab doout am Kayak Nug ihinignu, “Danab tutuḵu,” awa aṯe. Ig oḏenigp̱a ihinig oop̱a genab doyak amu miag aut, Kayak Nug ig eḏua awigṯe. \v 11 Kayak naip̱a, nai laa kobol amunu daaṯe am inam. “Danab laa nug Kayaknu oop̱a genab dooḵu amu nug geha uḏa ii nema,” awa aṯe. \v 12 Nai amuam Juda amu iiṯa aḏi ele ag am piḏe piḏe daaṯeb ii ip̱unigṯe. Iiṯa! Kayak laip̱uib, Nug am danab oh dilag Naḏi daaṯe, amunu danab aun aḏi ag Nug onigp̱a eṯeb ele amu Nug ag itiṯak madaṯe. \v 13 Kayak naip̱a, nai laa daaṯe bia. Nai amuam inam. “Danab oh ag Naḏi Nug eḏua diiḵunu onigp̱a eḵulag, geha Nug ag eḏua diiḵu,” awa aṯe. \p \v 14 Amge laa ag nuhignu oolagp̱a genab ii dooṯeb ele amu, ag aṯem hena, onigp̱a eḵulag? Amu laa ag nuhignu nai ii doop̱ig ele amu, ag aṯem hena, ag oolagp̱a genab dooglag? Amu laa nug ag amelagp̱a ii mehuqeb amu ag aṯem hena dooglag? \v 15 Amu laa ag mehuqak danab laa ii otialadḵulag amu ag aṯem hena, nai mehuqḵulag? Kayak naip̱a, nai daaṯe bia. “Danab ag maḏoḏnu Nai Ena aon goṯeb, ag am kobol ena dim lamidna heṯeb!” awa aṯe. \p \v 16 Amge Juda danab oh ag Nai Ena imu aon, ii dim lamidp̱ig. Propet Jesaia nug amunu inam aum. “Naḏi, aun aḏi ag nai ihinig doona amu ag oolagp̱a genab doop̱ig?” \v 17 Amunu oop̱a genab doyaknu diig amu nai doyak, amu nai amunu diig amu Jesus Kristusnu nai. \v 18 Amge da oḏ meṯem. Israel danab amu ag Jesusnu nai iitai doop̱ig? Yo, Kayak nai aṯe amubia ag doop̱ig. Nai amuam inam. “Ag baalag oqoṯi amu wan ohp̱a uḵa malom. Nai ahilag amu uḵa, atu batakp̱a waum.” \v 19 Da baula oḏ meṯem. Israel danab ag nai amunu oolag iitai maiṯom? Moses nug oḏ mak amunu nob ma, nug tatam Kayak oḏe awa, Kayak naip̱a inam yom daaṯe. Nai amuam inam. “Geha da danab laala, ag Israel ag ele laip̱u iiṯa, da ag diip̱i, ag Israel ag amunu oolag aeg beeb amu ag kobol ena, da danab amu dilagp̱a hep̱i amu ag amelag qeḵu. Geha da danab diig laa, ag doyak iiṯa ele, da ag diip̱i amu ag Israel amu ag danab amu dilag op̱oḏilag beḵu.” Nug anam yom. \v 20 Anamib Jesaia nug ele oo ii baḏe, Nug Kayak oḏe awa, Kayak naip̱a keeke amunu nai yom daaṯe. Nai amuam inam. “Danab laa ag da aniḏḵulagnu uḏat ii hep̱ig ele, ag am da aniḏp̱ig. Danab laa ag dahilnu danab laala ii oḏ madap̱ig ele amu, da ahilagp̱a miag atiak tule bemi.” \v 21 Amge Israel dilagnu amu nug Kayak oḏe awa, Kayak naip̱a inam yom. “Haen elabnab da danab ag nai tap̱aeg ne, da di meḏaṯeb ele amu, ag onilagp̱a emi.” \c 11 \s1 ISRAEL AMEG LAA KAYAKNU OOP̱A GENAB DOOP̱IG \p \v 1 Amunu da oḏ meṯem. Kayak Nug danab nuhiḵud geḏaṯomte? Iiṯanab iiṯa! Da ele am Israel ted. Da amu Abraham buḏub amu Benyamin buḏubp̱anu domi daaṯem. \v 2 Kayak Nug anuḵa danab tituanaṯa, doyaṯom ele, Nug ag ii geḏaṯom. Amu Eliasnu kaya Kayak naip̱a daaṯe amu ag amu iitai dooṯeb? Elias nug unuqiṯakp̱a Israel danab naip̱a maaṯa, Nug Kayak unuqiṯa inam aum. \v 3 “Naḏi, danab amu ag nahip propet oh aqaeg mauheg amu ag qaḏab nahip ele lop̱aḏp̱ig. Da daḵa amu bau iiḵu daaiyi, ag da iup̱eg mauhḵulnu maṯiḏṯeb.” \v 4 Nug anam a amu Kayak Nug nai nuhig aṯem nob meum? Kayak aum. “Da danab dahilad 7,000, ag ham bup̱uak kayak onig Bal amu nug binag ii mep̱ig ele amu, da ag aḏualaṯi, ag dahilad daaṯeb,” awa aum. \v 5 Amu bianab aaḵu haen imup̱a ele Juda oolagp̱an eb qak ameg laa Kayak Nug ag ehaniṯak oḵai hamu madaṯa tituanadṯe. \v 6 Amu Kayak Nug danab amu ehaniṯak oḵai hamu madaṯa tituanaṯom dayeb amu Nug ag uḏat hep̱ig amup̱a ii diiom. Ag uḏat hep̱ig amunu Kayak Nug diiom daalo amu Kayak Nug ehaniṯak oḵai hamu meṯakp̱a danab diiṯenu kobol amu keeke hamu daalo, ehaniṯak oḵai hamu meṯak kobol amuam meu iiṯa daalo. \v 7-8 Amunu ig aḏi aḵunig? Israel danab kuḏum ag Kayak noobp̱a danab tutuḵu daaglagnu, keeke amu aoglagnu uḏat oḵai hep̱ig amu ag ii aop̱ig. Amge laa, Kayak Nug tituanaṯom ele amu, ag tutuḵu dayak amu aop̱ig. Laa oh ag Kayak naip̱a, nai daaṯe amubia ag oolag ituak ele daap̱ig. Nai amuam inam. “Kayak he, ag oolag amu dab mak ahilag ele niiak bia daap̱ig. Nug he, ag amelag neeḵaknu elele iiṯa daaegeg, daulag ele nai dooglagnu elele iiṯa daap̱ig. Ag anamib daaeg uḏie, gemu ele anamib daaṯeb.” \v 9 Amu Dawit ele ahilagnu yom daaṯe. Nai amuam inam. “Ag hobul henana amu ag doḏ pelemp̱a tena qaḵak daaṯeb amubia hobul ahilagp̱a dayeg! Ag nena qeig! Ag nob nau aweg! \v 10 Ag amelag gatatu manaṯeg, ag neegḵulagnu elele iiṯa dayeg! Amu na hep̱e, ag hanhan ug ahilag maon, gomelag top̱ieb oiyeg!” Dawit anam yom. \p \v 11 Aria nai anam daaṯe amunu da baula oḏ meṯem. Ag eheḏnab nena qep̱ig, amup̱anu ag eḏun ii hip̱aidmanate? Iiṯanab! Ag ib ena apiḏidp̱ig, amup̱a Kayak Nug danab laa, iiṯa aḏi, Israel ag anidna oolag aeg beḵunu diiom. \v 12 Amu ag ib apiḏidp̱ig amup̱a Kayak Nug wanp̱anu danab oh dilagp̱a ehanaṯak oḵai heṯe. Ag Kayaknu Kobol ena uup̱ig amup̱a Kayak Nug iiṯa aḏi dilagp̱a kobol enanag heṯe. Anam amunu Israel ag eḏun Kayak top̱a doḵulag haenp̱a amu geha danab amu oh ag enanagnab daaglag. \s1 KAYAK NUG IIṮA AḎI EḎUA DIIOM \p \v 13 Imu am da iiṯa aḏi ahilagnu aṯem. Kayak Nug da Kristus onig awe, ag oolagp̱a uḏat heḵulnu meiḏe uḏimi amunu da uḏat imunu amu da nug binag meṯem. \v 14 Da amu heṯemnu diig am da kobol amup̱a da Juda danab, ag da ele buḏub laip̱u amu, ag iiṯa aḏi ag gemu Kayaknu kobol enanag aoṯeb anidna, ag oolag aeg beeb, kobol amup̱a Juda danab oolagp̱anu laala ag Kayak baeḵudp̱a daaglagnu doḵulagtai. \v 15 Am genab, Israel dilag na qakp̱a wan atu ohp̱an danab ag Kayak ele laip̱u daaglagnu elele daaṯeb amunu dimp̱a Israel ag oolag eḏueb, Kayak Nug ag eḏua diieb, keeke enanagnab beḵu. Amuam mauhakp̱anu eḏua hibaiṯak. \v 16 Bret maha nakok laa tatamnu Kayak medap̱eg, amu nuhig daaṯe dayeb amu bret kunum oh am Kayaknu ele daaṯe. Ad diḏi laa Kayaknu daaṯe dayeb amu ad ep̱eḵud oh amu Kayaknu ele daaṯeb, amubia gemu Juda laip̱u laip̱u ag oolagp̱a genab doona, Kayaknu danab daaṯeb amunu ag oh anamib daaglag. \p \v 17 Kayak Nug danab laa, nug ad laa olip aṯeb, amu ep̱eḵud laala otaḵaṯowa, abenlagp̱a olip daḵuḏ ep̱eḵud diia tuḏiṯe bau daaṯeb, amubia Kayak Nug he, ag iiṯa aḏi ag gemu ena bau daaṯeb. Ag iiṯa aḏi ag gemu amu ag am olip daḵuḏ ep̱eḵud bia, gemu amu ag g̱agaṯag amu kobol ena ele Kayaknu aoṯeb, ep̱eḵud diḏip̱a keeke ena aoṯeb bia. \v 18 Amge ag ep̱eḵud otaḵaṯak, hamu daaṯeb ele, ag amu dilag nai aib eheḏ ap̱ig. Ag nai eheḏ amananu amu ag dab mena autna aweg! Ag diḏi ii gumaṯeb. Iiṯa. Diḏi ag gumadṯe. Ag am ep̱eḵudib daaṯeb. \v 19 Amge ag inam aḵulag. “Kayak Nug ep̱eḵud otaḵaṯom ele amu, Nug ag abenlagp̱a ig awiḵa tuḏiṯom,” aon aḵulag. \v 20 Genab! Ep̱eḵud otaḵaṯak amu ag oolagp̱a genab ii doop̱ig amunu Nug ag otaḵaṯom. Ag iiṯa aḏi ag Kristen bep̱ig daaṯeb ele amu, ag am oolagp̱a genab dooṯeb amunu ag aaḵu ena daaṯeb amge ag dab mena autna aweg! Ag aib hibguiṯa hep̱ig. Iiṯa, ag dab meig! \v 21 Aḏinu? Anuḵa Kayak Nug olipnab ep̱eḵud otaḵaṯe, abenlagp̱a ii daap̱ig amubia ag, ag am olip daḵuḏ bia amu, ag oop̱a genab doyak uup̱eg, Nug ag ele otaḵaṯeb, ag daaṯebp̱a ii daaglag. \p \v 22 Anam amunu ag Kayaknu oo bodo eṯak kobol amu nuhig g̱agaṯag hak kobol ele ag anṯeg! Danab ag nuhig kobol di medap̱ig ele amu, Nug g̱agaṯag kobol nuhig ag ip̱uanadṯe amge ag iiṯa aḏi ag gemu nuhig oo bodo eṯak kobol anidṯeb. Amu ag oo bodo eṯak kobol nuhig amu oop̱a daap̱eg amu Nug ena hadḵu amge ag anam ii daap̱eg am Nug ag otaḵaṯeb, hamu daaglag. \v 23 Ele amu ep̱eḵud laa ag oop̱a genab doyak eḏun aop̱eg amu Kayak Nug eḏua tuḏiṯeb, ag ele ad ep̱eḵud aaḵu daaglag. Kayak Nug eḏua tuḏiṯeb daaglagnu elele. \v 24 Doyeg! Ag iiṯa aḏi ag anuḵa amu ag olip daḵuḏ ep̱eḵud daaegeg, Kayak Nug olip ad amup̱anu ag otaḵaṯa diia, olip ad ena amup̱a tuḏiṯom. Ad amuam ahilagnab iiṯa. Juda ag am olip ad ena ep̱eḵudnab bia amunu Kayak Nug ag diia, eḏua tuḏiṯeb daaglagnu elelenab daaṯe. \s1 KAYAK NUG ISRAEL ELE EḎUA DIIḴU \p \v 25 O lailad, ag aḵa ahilagnu dab mena, “Ig doyak binanig ele oḵainab,” aon amananu da ag nai anuḵa tonak dayom amu da geha iiḵu miag atiak madiḵulnu heṯem ele amu, ag amunu ootot ii aqamanu ool daaṯe. Da anam dooṯem amunu da nai anuḵa tonak dayom ele imu ahilagp̱a diig matule madiṯem. Amu inam. Israel danab laala oolag ituom ele, kobol amu ahilagp̱a dayebeb uḵeb, iiṯa aḏi ag wap̱eg, eb qak melemel elele aoḵu. \v 26 Kobol anamp̱a Kayak Nug Israel eḏua diiḵu. Amu Kayak naip̱a, Kayaknu nai laa daaṯe bia. Nai anuam inam. “Ehaniṯak laa Sionnu uḏia, Kayak oḏe tap̱e nak kobol Jakop top̱anu amu Nug aoḵu. \v 27 Da matu ag ele nug tituanta, nai qaḵamut ele amu, haen da hip̱unin ahilag oh uhuqen maṯoya, haen amup̱a da tituanak amunu uḏat dahil aaḵu hein malaḵul.” \p \v 28 Juda ag Jesusnu Nai Ena doon uuna, ag Kayaknu kekeḏ daaṯeb amunu iiṯa aḏi ag ehaniṯak aoṯeb amge Kayak Nug anuḵa Juda ag tituanaṯa, Nug ag alalḵad dilag dab maama, ahilagnu oo mauhak ele dooṯe. \v 29 Aḏinu? Kayak Nug danab tituana, ḏo meṯak kobol ha, onigp̱a eum ele amu, Nug nuhig dab mak dimp̱a amunu ii baoliṯe. \v 30 Anuḵa ag iiṯa aḏi ag Kayak oḏe tap̱aeg neum amge gemu Israel ag Kayak oḏe tap̱aeg neṯe amunu Kayak Nug ag iiṯa aḏi, ahilagnu oo gai iiṯa doye daaṯeb \v 31 amubia Kayak Nug Israel dilagnu oo gai iiṯa dooḵunu, Nug ag iiṯa aḏi, ahilagnu anam oo gai iiṯa doyom bia, Israel ag nuhig nai tap̱aeg neṯe. \v 32 Anam daaṯeb, amunu diig amunu Kayak Nug geha danab ah oh dilag oo gai iiṯa dooḵunu dab maama, Nug danab oh ahilag nai tap̱e nak kobol, amunu hip̱alaṯom daaṯeb. \s1 KAYAK BINAG HUMAKNU NAI \p \v 33 Genab! Kayaknu dab mak doyak ele amu am bak unuqagnab daaṯep. Ig danab ig dab mak nuhig oh diig maṯit anidḵunignu elele iiṯanab. Amu ig ib oh Nug dim lamidṯe ele amu, ig elelenab doognignu ele elele iiṯa. \v 34 Amuam Kayak naip̱a, nai laa daaṯe amubia. Nai amuam inam. “Aun laa nug Naḏinu dab mak anṯom? Aun laa nug Naḏi dab mak medaḵunu elele? \v 35 Aun laa nug tatam keeke Naḏi meṯeb amu Nug eḏua keeke nob medaḵu?” \v 36 Iiṯanab! Nug nuḵa aaḵuib keeke oh diig daaṯe. Nug nuḵa aaḵuib keeke ohnu Mamelag daaṯe. Keeke oh am nuhignuib daaṯeb. Amunu ig hanhan Nug binag metu! Genab. \c 12 \s1 KAYAKNU UḎAT HAKNU NAI \p \v 1 Amunu o lailad, da Kayaknu oo gai iiṯa doyak kobol dab mein, ag ag beḏulag, ahilag dab mak, ag oolag amu ag beḏulag laa oh ele aon, danab ag doḏ main Kayak medaṯeb amubia, ag ag beḏulag, ahilag dab mak, ag oolag amu ag beḏulag laa oh ele, nuhig uḏat heḵunu Kayak meṯaglagnu unuqadṯem. Ag beḏulag, ahilag dab mak, ag oolag amu ag beḏulag laa oh ele op̱ia awak, Kayak oo niiṯe bia ele Nug meṯeg! Kayak Nug ahilagnu keeke oḵainab ha malom amunu ag beḏulag, ahilag dab mak, ag oolag amu ag beḏulag laa oh ele ag eḏun, Nug meṯaglagnu am keeke oḵaite? Iiṯa. \v 2 Danab laa ag wan imup̱an kobolnuib guaṯak oiṯeb amubia aib oip̱ig. Iiṯa! Kayak Nug heeb, ahilag dab mak ena bau beeb, ag oiyak baup̱a oiyeg! Ag anam hena amu ag Kayak, Nug ag aḏi heḵulagnu dab meṯe amu ag dooglag. Ag amu doona amu ag Kayak Nug aḏi haknu ena dooṯe, aḏi haknu enanag dooṯe, aḏi haknu elelenab dooṯe amu ag amu ele dooglag. \p \v 3 Kayak Nug da ehaniṯak oḵai hamu meḏom amu da amup̱a ag anen anen amelagp̱a aṯem. Ag aḵa anen anen ahilagnu amu laa oh eḏaṯak, ag enanag daaṯeb aib doop̱ig. Iiṯa, Kayak Nug oop̱a genab doyak ahilag ag anen anen maṯe, ag uḏat heṯeb ele amu, ag amu dab menan, ag aḵa anen anen ag ahilagnu dab mak tutuḵu aon oiyeg! \v 4 Ig danab ig oh anen anen amu ig beḏunig piḏe piḏe. Aria ig beḏunig piḏe piḏe amu ag am laih kuḏum amu laih kuḏum amu ag ahilag uḏat ele laip̱u iiṯa daaṯeb. \v 5 Amubia ig oh Kristus ele tamanidta laip̱u daaṯem, ig danab nug beḏu laih kuḏum amge beḏu amu laip̱u daaṯe, amubia ig am kuḏum amge laip̱u daaṯem. Beḏu laip̱u oop̱anu laih naunau ag nug ehanidnana daaṯeb, amubia Kristen tamaniak nug ele anam daaṯe. \v 6 Kayak Nug ig anen anen uḏat laala heḵunignu ehah meḵom amunu danab laa nug nai mehuqṯe amu nug oop̱a genab doyak nuhig dim lamiṯa, nai mehuqaḏ! \v 7 Aria danab laa nug laiḵud laa ehanadṯe amu nug laiḵud laa ehanaṯak uḏat genab haḏ! Danab laa nug laiḵud keeke ip̱uanadṯe amu nug ip̱uanaṯak uḏat tutuḵu haḏ! \v 8 Danab nug laiḵud, dab mak ahilag maḏ adaṯe amu nug dab mak maḏ eṯak uḏat tutuḵu haḏ! Amu danab laa nug layag keeke medaṯe amu nug keeke hap̱iak meṯaḏ! Danab laa nug gumak uḏat heṯe amu nug uḏat amu gumaḵunu oo ahak enap̱a gumaḏ! Danab laa nug layagnu oo gai iiṯa doya ehanidṯe amu nug oo gamag ahak oḵai enap̱a ehaniṯaḏ! \s1 LAYAGNU NUG OO MAUHAKNU KOBOLNAB \p \v 9 Ag lailḵad dilag genab huana oolag mauhaḏ! Ag aib ham bup̱uak bia hep̱ig. Ag kobol nau oh di maṯana amu ag kobol ena amuib aḏan autna aweg! \v 10 Amu ag lailḵad oolag maṯan, ahilagnu oolag mauhaḏ! Ag oh nug binag meṯak elelenab heig! \v 11 Amu ag aib bahilag yom. Ag hanhan uḏat g̱agaṯag heig! Ag anam hebep̱eg amu Kayak Ouḏi ag maḏ aṯebeb, Naḏinu uḏat heḵulagnu oolag meṯeg! \v 12 Amu ag Naḏi ehanadḵunu ameg meṯeb ele amu, ag amunu dab menan daanna, ag oolag gamag ahaḏ! Ug laa ahilagp̱a uḏieb amu ag g̱agaṯag dayeg! Amu ag hanhan unuqiṯeg! \v 13 Kayaknu danab laa ag keekenu tutu daap̱eg amu ag ehanaṯeg! Danab laihnu, ag ii doyadṯeb ele amu, ag uḏip̱eg, ag diin atog noadḵulagnu dab menan heig! \p \v 14 Danab laa ag ahilagp̱a eheḏ hep̱eg amu ag Kayak Nug danab amu ehanaṯa, kobol ena ahilagp̱a heḵunu unuqiṯeg! Ag aib Nug nob nau madaḵunu unuqidp̱ig. \v 15 Danab ag oolag gamag aheb, ag ele oh oolag gamag ahaḏ! Danab gaap̱eg, ag ele oh gayeg! \v 16 Amu ag aḵa ahilagnu dab meṯeb amubia amu ag lailḵad dilag dab mena anam heig! Ag aḵa ag am binalag ele amu, ag anam aib dab mep̱ig. Iiṯa. Amu ag danab binag oḵai iiṯa ele oh oiyeg! Ag aḵa ahilagib dab mena, “Da daḵa iiḵu doyak ena ele,” aib ap̱ig. \p \v 17 Amu laa ag ahilagp̱a eheḏ laa hep̱eg, ag aib nob mena, amu dilagp̱a eheḏ hep̱ig. Ag danab oh amelagp̱a kobol enap̱a oiglagnu dab mak aweg! \v 18 Maḏoḏ dayaknu amu ag aḏi aḏi hena, maḏoḏ ba daaḵunu daaṯe amu ag amu henana, laa dilag ele maḏoḏ daaglagnu ib daaṯe ele amu ib amu dim lamiṯeg! \v 19 O lailadnab, laa ag ahilagp̱a eheḏ hep̱eg amu ag nob aib mep̱ig. Uup̱eg, Kayak nuḵa heeb, ag hip̱uninnu bu aqak, Kayak ep̱egp̱anu uḏiṯe amu, ag amu aoglag. Amuam Kayak naip̱a, nai daaṯe amubia. “Nob eḏua maknu amu dahil uḏat. Da daḵa geha nob nau madaḵul.” Naḏi Nug anam aṯe. \v 20 Amge Kayak Nug uḏat amu heḵunu Kayak naip̱a, nai daaṯe ag amubia heḵulag. Nai amuam inam. “Kekeḏ nahip enug qeeb amu na e meṯe! Amu baag qaḏa eṯeb, lenu heeb, na le meṯe! Na anam hep̱e amu geha nug kobol nau nuhig amunu uḏa neḵu,” awa aṯe. \v 21 Aria na aib hep̱e, kobol eheḏ na toniṯom. Na kobol tutuḵu henana amu na kobol nau qep̱e naḏ! \c 13 \s1 WAN TOLIAK WAAP̱A DAYAKNU NAI \p \v 1 Wannu toliak uḏat amu nuḵa ii beum. Iiṯa. Wannu toliak uḏat oh amu Kayak nuḵa meum amu danab ag uḏat amu heṯeb ele amu, Kayak Nug ag maaṯe heṯeb amunu danab oh ag ag waalagp̱a dayeg! \v 2 Amunu danab ag wannu toliaknu ḏo tap̱aeg neṯe amu ag Kayaknu kobol ele aaḵu tap̱aeg neṯe. Amu danab ag kobol anam heṯeb amu ag geha ahilag hak nau amunu nob nau aoglag. \v 3 Aḏinu? Wannu toliak danab ag danab kobol tutuḵu heṯeb ele ag ag baḏadḵulagnu ii daaṯeb amge ag danab kobol tutuḵu ii heṯeb ele, ag baḏaglagnu daaṯeb. Amunu ag wannu toliak nug ii baḏidḵulagnu dayeb amu ag kobol tutuḵuib heig! Ag anam hena, ag wannu toliak, nuhigp̱a binalag aoglag. \v 4 Ag binalag aoglagnu diig am danab wannu toliak uḏat heṯe ele amu, Nug ele am Kayaknu uḏat danab, ag ehanaṯeb ena daaglagnu daaṯe. Amge ag kobol tutuḵu ii henana amu ag baḏaglag. Ag dooṯeb, nuhig g̱agaṯag amu keeke hamu iiṯa. Uḏat amu Kayak Nug meṯom amunu danab ag kobol tutuḵu ii hep̱eg, nob nau madaḵunu daaṯe. \v 5 Amunu ig wannu toliak waap̱a daatun! Ig nob nau awaknuib baḏata, nug waap̱a ii daamta. Iiṯa. Ig tutuḵu oiyaknu ulum, Kayak Nug amu ig oonigp̱a meum ele amu, dab mak amu ig anam heḵunignu ele ip̱unigṯe amunu, diig amunu ele ig wannu toliak waap̱a daatu! \p \v 6 Laa ele amu wannu toliak danab ag ele Kayaknu uḏat danab daaṯeb, ag uḏat amu ena goḵunu dab medṯeb ele amu, diig amunu ele ag ag takis madaṯeb. \v 7 Aria ag keeke iḏu iḏu wannu toliak maṯaglagnu daaṯe amu ag maṯaglag. Wannu toliaknu takis awaknu danab amu ag amunu men doḏo aoglagnu dayeb amu ag maṯeg! Ag danab laa waap̱a daan doon amu ag aaḵu nug waap̱a dayeg! Amu ag danab laanu oolag meṯan amu ag oolag nug aaḵu meṯeg! \s1 ḎO TUTUḴU DIM LAMIṮAKNU MEU AM OO MAUHAK \p \v 8 Ag danab laanu keeke eḏua meṯaknu aona amu ag eḏun meṯaglagnu haen anidna, ag aib uup̱eg, hamu dayom. Laip̱uib, ag laa dilagnu oo mauhak kobol amu ag hep̱eg, iiṯa meḵunu elele iiṯa amunu ag amu heḵulagnu haen oh dab meṯeg! Aḏinu? Aun nug kobol anam dim lamidṯe amu nug ḏo oh amu elele medṯe. \v 9 Ḏo imu oh, “Na gap̱ai kobol aib heme; na danab dug aib ome; na yab aib heme; na layapnu keeke amen aib qeum,” ḏo amu, amu ḏo laala ele daaṯeb, amu oh dilag iḵi tamaniak ḏo oḵai laip̱u daaṯe amu inam. “Na naḵa nahipnu oot mauhṯe, amubia na laipad dilag oot mauhaḏ!” \v 10 Danab nug layagnu oo mauhṯe amu nug layagnu eheḏ laa ii heṯe amunu danab laa nug layagnu oo mauhṯe, nug amu ḏo laa oh ele tutuḵu dim lamidṯe. \p \v 11 Laa ele amu ag haen gemu ig daaṯem ele imu ag dooṯeb, gemu am ag niiak uuna ahaglagnu haen daaṯe. Amu ag dooṯeb, anuḵa ig baubunab oop̱a genab doyak aomut amu Kayak ig eḏua awigḵunu haen uma dayom bia amge gemu am haen amu nakok guḵuiḵak doum daaṯe. \v 12 Tuqan iiṯa meḵunu heehe, wagḏak beḵunu miagnab daaṯe amunu ig gatatunu kobol oh di madatta amu ig amahlaknu bannu bala aot beḏunigp̱a metu! \v 13 Amu ig danab nug amunp̱a tutuḵu kobolp̱a oiṯe bia oitu! Ig aib goḏak, qiḏ ena iiṯa hetata amu ig kaaka qaknu le g̱agaṯag nau ele lamut. Ig aib gap̱ai kobol hetata amu dubuṯid kobol laala ele hemut. Ig aib nug aidtata amu laa dilag keekenu amenig ele qeum. \v 14 Ag amu oh aib hep̱ig. Ag Naḏi Jesus Kristus ele ou qena, nuhig kobol ele aon oiyeg! Am ag beḏulagnu dab mak nau dim lamidḵulagnu aib dab mep̱ig. \c 14 \s1 KRISTEN AG LAILḴAD II EPEḎIADMANA \p \v 1 Aria, danab laa nug oop̱a genab doyak nuhig g̱agaṯag iiṯa dayeb amu ag nug aon tamaniak ahilag oop̱a omalna noig amge ag aib dab mak laala ele nug ele nai ap̱eg on ap̱eg doum. \v 2 Danab laa nuhig oop̱a genab doyak am g̱agaṯag ele nug e oh lanana, Kayak noobp̱a ena daaṯe dooṯe. Amu danab laa nug oop̱a genab doyak nuhig g̱agaṯag iiṯa ele amu, nug Kayak noobp̱a ena daaḵunu nug doḏ tep̱u ii lamanu dooṯe amunu nug doḏ tep̱u ii laṯe. \v 3 Danab nug e oh laṯe ele nug danab doḏ tep̱u ii laṯe ele, nuhignu aib dab mak nau awom. Amu danab doḏ tep̱u ii laṯe ele nug danab e oh laṯe ele nuhignu, “Am hip̱unin heṯe,” anam aib dab meum. Iiṯa. Kayak Nug danab amu ele am tituanom daaṯe. \v 4 Na am danab aun amunu na danab laanu uḏat nidnu nai eheḏ nuhignu aṯem? Am nahip keeke iiṯa, nug am Kayaknu uḏat danab. Nug uḏat nuhigp̱a g̱agaṯag hip̱aidḵutai o iiṯa nuhig uḏatp̱a na qeḵutai, amu oh am nuhig gumak danabnuib keeke daaṯe amge nug geha g̱agaṯag hip̱aidḵu. Aḏinu? Naḏi Nug nuḵa g̱agaṯag qeṯeb amu nug g̱agaṯag daaḵu. \p \v 5 Aria danab laa nug deḏ laip̱unu, amuam deḏ gunnab, deḏ laala eḏaṯak, dooṯe. Amu danab laa nug deḏ oh am iḏu laip̱u anam dooṯe. Amu ag anen anen ag kobol amunu amu ag ahilag dab makp̱a aḏi heḵulagnu ag doon autna aweg! \v 6 Amu danab laa nug deḏ laanu gun dooṯe, danab amu nug Naḏinu dab maama anam dab meṯe. Amu danab laa nug e oh laṯe, nug Kayaknu, “Ena ha meḏom,” anana laṯe amunu nug ele Naḏi dab maama anam heṯe. Aria danab laa nug e oh ii laṯe, nug ele Naḏinu dab maama, tep̱u laa lamanu gun meṯe amup̱a nug ele am Kayaknu, “Ena ha meḏom,” awa aṯe. \v 7 Amu ig dooṯem, oonigp̱anu danab laip̱u laa nug bau dayak nuhignu amu nuḵa nuhig keekeib iiṯa. Danab laip̱u laa nug mauhak nuhig amu nuḵa nuhig keekeib iiṯa. \v 8 Amunu ig bau daaṯem dayeb amu, keeke amuam Naḏinu keeke. Ig mauhṯem dayeb amu, keeke amu ele am Naḏinu keeke amunu ig bau daagnigte, o iiṯa mauhḵunigte, amu oh am keeke oḵai iiṯa, ig am Naḏinuib daaṯem. \p \v 9 Kristus Nug danab ag mauhp̱ig, danab ag bau daaṯeb ele, amu oh dilag Naḏi daaḵunu, diig amununab mauhowa, eḏua hibaiṯom. \v 10 Ig oh geha Kayaknu heṯoḏiak abenp̱a daagnig amunu na aḏinu layap epeḏiṯem? Aḏinu na layapnu keeke hamu bia dooṯem? \v 11 Kayak naip̱a ig oh nuhig heṯoḏiakp̱a daagnignu nai daaṯe am inam. “Naḏi aṯe. ‘Da genab bauklel daaṯem amubia geha danab oh ag genab gatelag qaun ona, da binal meḵulag. Amu danab oh ag dahilnu, “Nug am Kayak genab,” aon aḵulag.’” \v 12 Amunu ig oh anen anen geha kobol oh heṯem elenu diig amu Kayak amegp̱a aḵunig. \p \v 13 Amunu ig lainḵad laa dilag kobol naunu amu ig ii epeḏiadmata. Iiṯa. Ig lainig laa hip̱uninp̱a na qemanu dab meta, keeke laa ig hep̱ut na qeḵunu ii hematanu dab metat oitu! \v 14 Amu da am Naḏi Jesusnu danab amu Nug da ip̱uniḏa auta awe, da e laip̱u laa nug nuḵa Kayak amegp̱a am eheḏ iiṯa dooṯem. Amge danab nug nuḵa keeke aṯen laa amunu nug eheḏ ele dooṯe, nuhigp̱a aaḵuib eheḏ daaṯe dooṯem. \v 15 Aria laa nug keeke laa laḵunu eheḏ dooṯe dayeb amge na e amu laṯem amu kobol nahip amup̱a na hep̱e, na layap nug oop̱a guiṯak dooḵu amunu na dooḵut, kobol amup̱a na layapnu oot ii mauhṯe. Amu Kristus Nug na layap amu eḏua aoḵunu mauhom amunu na nahip e lanak kobolp̱a nuhig oop̱a genab doyak aib hep̱e nauhom. \v 16 Amu ag keeke laalanu ena dooṯeb ele amu, ag lap̱eg, danab laala anam ii dooṯeb ele, ag amunu nai nau laa amananu ag dab meig! \v 17 Aḏinu? E lanak amu le lanaknu kobol ele a Kayaknu ḏo maḏoḏnu diig iiṯa. Kayaknu ḏo maḏoḏ diig amu tutuḵu oiyak kobol, maḏoḏ kobol amu oo gamag ahak kobol ele. Keeke amu oh am Kayak Ouḏi Nug he beṯe. \v 18 Danab laa nug Kayak waap̱a dayaya, kobol amu dim lamidṯe ele amu, geha Kayak Nug kobol nuhignu oo enanag dayebeb amu danab ag ele nuhignu amu danab ena dooglag. \p \v 19 Amunu ig kobol laala, ig kobol amu dim lamitutut, danab laa ele maḏoḏ daaṯem amu, kobol laala ig kobol amu dim lamidtata, ig lainḵad dilag oop̱a genab doyak g̱agaṯag qedṯem ele amu, ig kobol amuib dim lamidta heḵunig. \v 20 Ag aib e lanaknuib dab mena, Kayaknu uḏat hep̱eg nauhom. Am genab, keeke oh am lanaknu ena amge na keeke laa lae, amu he, danab laa nug oo eeḏak doya, na qeṯe dayeb amu na aaḵu kobol elele ii heṯem. \v 21 Amu kobol elele haknu am inam. Na doḏ tep̱u lap̱e, na layap nug na aniṯa na qeḵu dayeb amu na aib doḏ tep̱u lame. Amu wainnu ele anam dayeb amu na aib lame o keeke laa ele anam dayeb amu na aib heme. \p \v 22 Na Kayak noobp̱a e lanaknu aḏi ootp̱a genab dooṯem amu na amu heḵutnu elele amge danab oh nahip dab mak dim lamidḵulagnu aib heme. Danab laa nug keeke laanu ena dab meṯe, dab mak nuhig keeke amunu ii heṯoḏidṯe amu nug oo gamag ahak ele daaṯe. \v 23 Amge danab laa nug keeke laip̱unu oo aḏit dayeye laṯe amu nuhigp̱a am hip̱unin. Aḏinu? Nug oop̱a genab ii doyaya laṯe. Keeke oh danab ag oolagp̱a genab ii doona heṯeb, amuam hip̱unin. \c 15 \s1 KRISTUSNU DAB MAK DIM LAMIṮAKNU NAI \p \v 1 Danab ig onigp̱a genab g̱agaṯag dooṯem ele, ihinig uḏat am danab ag oolagp̱a genab g̱agaṯag ii dooṯeb ele ag ehanadḵunignu daaṯe. Ag aḵa ahilag ug maoglagnu elele iiṯa amunu ig ehanadta, ug ahilag maotu! Amu ig iḵa, ig aḏi heḵunignu oonig daaṯe amu, ig ihinig dab mak amuib aib dim lamidta oimut. \v 2 Ig anen anen ig lainḵad ag ena beḵulagnu ehanadp̱ut, ag geha g̱agaṯag aoglag. \v 3 Aḏinu? Kristus ele, Kayak naip̱a, nai nuhignu daaṯe, Nug nuḵa nuhig dab mak ii dim lamidṯom. Nai amuam inam. “Danab ag Kayak nahipnu nai nau aṯeb, ahilag nai nau amu da toniḏṯe.” \v 4 Danab ag Kayak nai yaap̱ig amu ig nai amup̱a ulum aognignu amu ig nai amu eb qetata, ig g̱agaṯag amu ehaniṯak ele aoṯem amu ig amu aot gogp̱a teḵunignu dab meḵunignu amu ag anuḵa keeke oh Kayak naip̱a daaṯe amu yaap̱ig. \v 5-6 Amu ig Kayak, Nug am oo maḏoḏ ele dayak amu g̱agaṯag dayak elenu diig amu Nug ag ehanaṯeb, ag Kristus Jesus tutuḵu dim lamidna, ag dab mak laip̱u aḏan oinna, ag oolag laip̱u daanna, oḏelag oh ob, ag Kayak, Nug am ihinig Naḏi Jesus Kristus Mameg, Nug binag meḵulagnu oonig daaṯe. \p \v 7 Ag anam daaglagnu am ena amunu Kristus Nug Kayak binag medaḵunu dab maama, Nug ag diiom bia ag oh ag lailḵad diip̱eg, oolag laip̱up̱a dayeg! \v 8 Da inam aṯem. Kristus, Nug Kayaknu nai elelenab medaḵunu, Kayak Nug ig alanḵad amelagp̱a nai qaḵa aum, nai amu ele meu miag atiḵunu, Kristus Nug Juda dilag begbeg danab beum. \v 9 Nug diig aḏit amup̱a heum amu iiṯa aḏi ag Kayaknu oo gai iiṯa doyak kobol anidna, Nug binag meḵulagnu ele heum. Kayak naip̱a, nai amunu inam daaṯe. “Diig amunu da geha iiṯa aḏi dilagp̱a na onin mehuqḵul. Da geha ahi eṯen, na onin humaḵul.” \v 10 Kayak naip̱a, nai laa am inam. “Iiṯa aḏi ag amu danab Kayak tituanaṯom ele, ag oh oo gamag ahak doyeg!” awa aṯe. \v 11 Aria Kayak naip̱a, nai laa ele am inam. “Iiṯa aḏi ag oh Kayak binag meig! Danab oh ag Nug binag meig!” awa aṯe. \v 12 Amu Kayak naip̱a Jesaia nug ele nai laa inam yom. “Genab, Jesi buḏubp̱anu danab laa ba dayaya, Nug geha iiṯa aḏi dilag gumiṯa danab daaḵu. Nug beeb amu iiṯa aḏi ag geha nuhignu oolagp̱a genab doon, nuhigp̱a ehaniṯak aoglagnu oolag maḏoḏ ele ameg meḵulag.” \v 13 Amu ag Kayak, Nug am maḏoḏ doya g̱agaṯag dayaknu dab mak diig amu, ag nuhignu oolagp̱a genab dooṯeb, amup̱a Nug heeb, ag oolagp̱a oo gamag ahak oḵai amu maḏoḏ ele naḏi dayeḏ! Ag anam doon daanna amu Kayak Ouḏi g̱agaṯagp̱a ag buṯi aḏi hab aṯannu keeke aoglagnu maḏoḏ ele ameg mena daaglag. \s1 PAULUS NUG IIṮA AḎI DILAG UḎAT HEUM \p \v 14 O lailad, da daḵa am da ag haen oh kobol ena heṯeb, ag doyak ena oḵainab aop̱ig amu ag lailḵad laala dab mak ena maṯaglagnu elele daaṯeb amu da amu ohnu oolp̱a genab dooṯem. \v 15 Amge da nai laala ahilagnu nakok g̱agaṯag yaaladmi amu da nai amup̱a dab mak ahilag maḏ edaḵulnu dab memi. Aḏinu? Kayak Nug da ehaniṯak oḵai hamu meḏa he, \v 16 da iiṯa aḏi ag oolagp̱a uḏat heḵulnu Kristus Jesusnu uḏat danab bemi. Da hep̱i, iiṯa aḏi ag Kayak Nug oo daaṯe amubia daaglagnu, Kayak Ouḏi Nug heeb, ag op̱ia awak danab bena daap̱eg, da ag diie, Kayak medaḵulnu mana meṯak danab bia bein, Kayaknu Nai Ena mehuqṯem. \p \v 17 Amunu da Kristus Jesus ele tamaniḏa daaḏḏa, da dayeye, uḏat heinne, da Kayak uḏat heṯemnu amu da ool gamag ahaḵunu elele. \v 18-19 Da keeke laalanu amu ii madipa. Iiṯa. Da keeke laip̱unuib madiḵul. Amuam Kristus Nug dahil naip̱a, dahil uḏatp̱a ele Nug he, da ep̱onak keeke danab heḵunu elele iiṯa diigdiig hei, danab ag amunu g̱agaṯag anidp̱ig amup̱a amu Kayak Ouḏi nuhig g̱agaṯagp̱a ele Nug iiṯa aḏi omalaṯe, Kayak top̱a doeg, ag nuhig nai dim lamidḵulagnu heum amu da amunuib madiḵulnu heṯem. Nug anam ehaniḏom amunu da Jerusalem ap̱a dig mein, Kristusnu Nai Ena mehuqeqe, aben ohp̱a ele oii uḵe uḵe, Ilirikam abp̱a batami. \v 20 Da uḏat amu heinne amu da danab laa ag tatam tamaniak buueg beum daaṯe amup̱a nai mehuqḵulnu ool ii daaṯe. Iiṯa, da aben laalap̱a Kristus onig ii doop̱ig ele, ahilagp̱a Nai Ena madiḵulnu amu da ool oḵainab daaṯe. \v 21 Amge amuam Kayak naip̱a, nai daaṯe amubia. Nai amuam inam. “Danab ag nuhignu aeg ii doop̱ig ele ag geha Nug anidḵulag. Amu danab ag nuhig nai ii doop̱ig ele ag geha doon autna aoglag.” \s1 PAULUS ROM ANṮOWA SPEN GOḴUNU DAB MEUM \p \v 22 Da uḏat amu heinne daami amunu da ag Rom daaṯeb, da ahilagp̱a goḵulnu dab meiyi, haen kuḏum uḏat amu da oḵuliḏom. \p \v 23 Amge gemu amu da laih ip̱a amu uḏat hein malami. Amu da matu ami, da maḏ kuḏum ahilagp̱a goḵulnu dab meṯami \v 24 amu da geha wan laa onig Spen ap̱a goḵulnu dab meṯem amunu da ap̱a ugeḵe, da tatam ag anaṯoya goḵul. Da ag ele ap̱a nakok daat, ool meeb amu ag da ehaniḏp̱eg, Spen goḵul. \v 25 Amge geha iiḵu amu da Kayaknu danab Jerusalem daaṯeb amu ag ehanadḵulnu goṯem. \v 26 Aḏinu? Makedonia Grik danab ele ag Kayaknu danab Jerusalem daaṯeb ag keekenu tutu men daaṯeb amu, ag ehanadḵulagnu keeke nakok laa qag maadna, ag mep̱eg goḵunu maidp̱ig. \v 27 Am genab ag oolag ena daye, aḵa ahilag dab makp̱a anam hep̱ig amge ag Jerusalem dilagnu keeke nob eḏua meṯak bia heḵulag. Aḏinu? Kristusnu nai nug Juda ahilagp̱anu aha, iiṯa aḏi dilagp̱a uḵom amunu iiṯa aḏi ag beḏunignu keeke, amup̱a Juda danab keeke nob eḏun maṯaglag am ena. \v 28 Amunu da uḏat amu hep̱i gog teḵunu goṯem. Da keeke ena amu Jerusalem danab da ep̱elp̱anab maṯoya amu da geha Spen goḵulnu ugeḵe, ag ele anaṯoya goḵul. \v 29 Da dooṯem, geha Kristusnu itiṯak ena dahilp̱a naḏi dayebeb, ag gumaṯe waḵul. \p \v 30 O lailad, da ag ihinig Naḏi Jesus Kristusnu, amu Kayak Ouḏinu oo mauhak, ihinignu dooṯe, amu ele dab mebep̱eg, ag da ele oh dahilnu Kayak unuqidḵunignu ool daye, oḏ madaṯem. \v 31 Amu ag Kayak da ehaniḏa, Juda laala ag oolagp̱a genab ii dooṯeb ele amu, Nug da ag ep̱elagp̱anu eḏua awiḏḵunu unuqiṯeg! Ag Kayak Nug heeb, danab nuhiḵud Jerusalem daaṯeb ele amu, da uḏat ag ehanadḵunu heḵulnu heṯem imu amu ag amunu oolag heḵunu unuqiṯeg! \v 32 Anam dayeb amu Kayak Nug ele oo dayeb amu da ool gamag ahak ele ahilagp̱a wain, ag ele haen tutu laa daat, hik aoḵul. \v 33 Kayak, Nug am maḏoḏ diig, Nug ag oh ele daaglagnu ool daaṯe. Genab. \c 16 \s1 PAULUS NUG DANAB AH KUḎUM HUMIṮAK NAI MAṮOM \p \v 1 Ig ap̱inanig Pibi, nug ahilagp̱a goḵu amunu nug uḵebeb, ag oṯaimananu da nug onig iiḵu diien, ag ip̱uanadṯem. Nug nuhig uḏatp̱a amu Senkria kristen tamaniak ehanidṯe. \v 2 Nug ag ele oh ag Jesusnu oolagp̱a genab dooṯeb amunu ig Kayaknu danab, ig laa nug bia ehanidḵunignu dooṯem, amubia ag nug aon ehanidḵulagnu oḏ madaṯem. Nug keeke laanu oo ug dayeb amu ag ehaniṯeg! Aḏinu? Nug danab kuḏum laa ehanaṯom amu da ele ehaniḏom. \p \v 3 Amu Prisila Akwila ele, Kristus Jesusnu uḏatp̱a ig kadoi laip̱u amu, ag dahil humiṯak nai a mateg! \v 4 A da mauhpanu amu a mauhak ib oḏep̱anab oiiya ehaniḏpiḏ. Da a amelahp̱a, “Ena hepiḏ,” awe aṯem amge da daḵa anam ii heṯem. Iiṯa! Iiṯa aḏi dilag kristen tamaniak oh ele ag anam dooṯeb. \v 5 Amu humiṯak dahil kristen tamaniak a laulahp̱a qag meṯeb amu ele maṯeg! Amu ag humiṯak dahil Epinitas, da layalnab, nug ele meṯeg! Nug tatam Asia wanp̱anu danab oh ag oolagp̱anu Kayak baegp̱an danab beum. \v 6 Amu ag humiṯak dahil Maria meṯeg! Nug uḏat naḏi ag ehanadḵunu heum. \v 7 Amu ag humiṯak dahil Andronaikas Junias ele mateg! A am da ele ig oh Juda danab amu ig haen laip̱u oh mani guiṯakp̱a daamut. Totol danab ag danab aḏit amu ag a doyatna autna aoṯeb. Amu da Kayak baegp̱an danab ii bein daaiyi, a tatam Kristen bepiḏ. \v 8 Amu ag humiṯak dahil Amplietas meṯeg! Nug am Naḏinu kobolp̱a dahil layamnab. \v 9 Ag humiṯak dahil Eban meṯeg! Nug am Kristusnu uḏatp̱a ehaniṯak ihinig laa. Amu humiṯak dahil Stekis ele meṯeg! Nug am da layalnab. \v 10 Amu ag humiṯak dahil Apelis meṯeg! Nug am Kristus genab dim lamidḵunu amu onig ele. Amu ag humiṯak dahil danab Aristobulas laugp̱anu ele maṯeg! \v 11 Ag humiṯak dahil Herodion meṯeg! Nug am da ele i Juda danab. Amu ag humiṯak dahil Nasisas laugp̱anu danab laala ag Jesusnu oolagp̱a genab dooṯeb ele amu, ag maṯeg! \v 12 Ag humiṯak dahil Traipina amu Traiposa ele mateg! A Naḏinu uḏatp̱a wagai meṯep. Ag humiṯak dahil Pesis meṯeg! Nug am da layalnab. Nug Naḏinu uḏat oḵainab heum. \v 13 Amu ag humiṯak dahil Rupus meṯeg! Nug Naḏi dim lamidḵunu amu danab enanag. Nug anig ele nug hanhan dahilnu ele da anil bia heṯe amu, nug ele humiṯak dahil meṯeg! \v 14 Amu ag humiṯak dahil Asinkritas, Pligon, Hemis, Patobas, Hemas amu ag lailḵad ag ele oh daaṯeb amu, ag ele humiṯak dahil maṯeg! \v 15 Ag humiṯak dahil Pilolaga Julia, Neraias, nug ap̱inag, amu Olimpas ele, amu Kayaknu danab oh ag ele daaṯeb, amu oh ele maṯeg! \v 16 Ag Kayaknu danab dilag kobolp̱a ag oh lailḵad ele anen anen humaṯeg! Kristusnu tamaniak oh ag ahilag humiṯak ag madaṯeb. \s1 BATAKNU NAI \p \v 17 O lailad, da ag danab laala tamaniak kabolinna, nai ag aop̱ig, amu tap̱aeg neṯe ele, ahilagnu dab mena autna aoglagnu, dab mak ahilḵad maḏ edaṯem. Danab amu ag kobol eheḏ amup̱a ag danab haṯeg, nena qeṯeb amunu ag danab amu dilagnu awaidna, deḵaḏnana dayeg! \v 18 Danab amu ag ihinig Naḏi Kristusnu uḏat ii heṯeb. Iiṯa, ag am beḏulagnu dab mak nau amuib dim lamidṯeb. Amu nai nau iṯag ele amup̱a ag danab kobol nau ii dooṯeb ele amu, ag bup̱ualadṯeb. \v 19 Ag Rom danab ag Kayak oḏe dim lamidṯeb ele, nai amu danab oh ag doon malap̱ig daaṯeb amunu da ahilagnu am ool gamag ahaṯe amge da ag kobol enanu doona autna aona amu kobol tutuḵu iiṯanu amu dab ii melobnu ool oḵai daaṯe. \s1 DANAB LAALA AG ROM DILAG HUMIṮAK NAI MEEG UḴOM \p \v 20 Haen elab iiṯa Kayak, Nug am maḏoḏ diig amu, Nug geha Satan tap̱eb na, ag baelag waap̱a daaḵu. Naḏi Jesusnu ehaniṯak oḵai hamu megṯe ele amu ahilagp̱a dayaḏ! \v 21 Dahil uḏat laip̱u Timotius, nug ele ag humadṯe. Lusias, Jeson amu Sosipata ele, ag da ele ig oh am Juda danab amu, ag ele ag humadṯeb. \v 22 Aria, da amu Tetias, da Paulus oḏe awe, nai imu ahilagnu yaami amu, da Kristus onigp̱a ag humadṯem. \v 23 Amu Gaias, da nug laugp̱a daaiyi, nug da atog noiḏṯe, kristen tamaniak nug laugp̱a ele qag meṯeb amu, nug ele ag humadṯe. Amu Erastas, nug am ab imunu men doḏo gumak danab amu ig lainig Kwotas ele a ele ag humadṯep. \v 24 [Ihinig Naḏi Jesus Kristus nuhig ehaniṯak oḵai hamu meṯak amu ahilagp̱a dayaḏ! Genab.] \s1 KAYAKNU BINAG MAKNU NAI \p \v 25 Ig Kayak binag metu! Nug da Jesus Kristusnu Nai Ena mehuqṯem bia amu nai loḵumak anuḵanu dayom, nai amu aṯe amubia ele Kayak Nug ag ahilag oop̱a genab doyakp̱a g̱agaṯag daaglagnu ehanadḵunu elele daaṯe. \v 26 Nai loḵumak dayom ele amuam genab loḵumak dayom amge gemu propet dilag yakp̱a, nai amu aaḵu miag atiom. Amu Kayak Nug a, ig danab iḏu iḏu oh, ag oolagp̱a genab dooglagnu, ag Nug oḏe dim lamidḵulagnu nai amu mehuqṯem. \v 27 Kayak, Nug nuḵa doyak ele amu, Nug hanhan Jesus Kristus nuhig uḏatp̱a hanhan binag awaḏ! Genab.