\id LUK - Nobonob NT [gaw] -Papua New Guinea 1990 (DBL 2014) \h Lukas \toc1 Kayaknu Nai Lukas Yom \toc2 Lukas \toc3 Luk \mt1 KAYAKNU NAI LUKAS YOM \c 1 \s1 LUKAS NUG NAI IMU TIOPILASNU YOM \p \v 1 O danab naḏi Tiopilas, danab kuḏum ag tatam keeke ig oonigp̱a bep̱ig, amunu nai yaap̱ig. \v 2 Dig makp̱anu uḵe batakp̱a danab ag keeke amu anidp̱ig ele ag aeg doout yaap̱ig. Ag am Nai Ena mehuqak danab daanna, nai amu aeg doomut. \v 3-4 O danab Naḏi Tiopilas, na ele keeke amunu aeg doome. Aeg doome amunu da ele na nai doome am genab dooḵutnu nahipnu nai amu baula yaaḵulnu ool dayom amunu da keeke amu dig makp̱anu uḵe batakp̱a ele ohnu oḏ mak tutuḵu elelenab hei, aeg doyen, iiḵu elelep̱a yaaṯem. \s1 ENGEL SAKARIAS AMEGP̱A NID MENUḴUNU AUM \p \v 5 Aria haen Herodes oḵai nug Juda dilag king dayeye, mana meṯak danab laa dayom. Nug am ameg laa onig Abaisa ameg, amu oop̱anu, nug onig Sakarias. Nug wau am onig Elisabet. A oh am Aron buḏub. \v 6 A oh Kayak noobp̱a tutuḵu oiṯapiḏ. Ḏo nai oh ena dim lamidya, Kayak amegp̱a ele daadṯapiḏ. \v 7 Amge a nid iiṯa. Elisabet nug ah maṯoi amunu a hamu oiya, kaino mepiḏ. \p \v 8 Aria haen laa Sakarias laiḵud ele ag uḏat ahilag heḵulagnu haen be, ag henan daanna amu Sakarias nug ele Kayak noobp̱a mana meṯak uḏat nuhig heum. \v 9 Nug heehe amu ag nug uḵa, kalu, kahug nuhig muṯuḏig ena ele, amu amotḵunu meeg, nug mana meṯak lag oo gun ele amup̱a noum. \v 10 Kalu amotom, haen amup̱a danab ah kuḏum ag dimiṯim qag mena, unuqidnana daap̱ig. \p \v 11 Daaegeg, Sakarias nug uḏat nuhig heehe, Kayaknu engel nug kalu, kahug muṯuḏig ena ele, amu amotaknu qaḏab heqo laih naḏiap̱anu hibaiṯa dayeye, Sakarias nug anṯom. \v 12 Sakarias engel anṯa, nug huan oṯaia, oo ele baḏom. \v 13 Oo baḏom amge engel nug Sakarias amegp̱a aum. “Na aib baḏame. Unuqiṯak nahip amu Kayak Nug aaḵu doyom. Na waat Elisabet nug geha nid danab menueb amu na nid onig Johanes ataḏe! \v 14 Geha na oot ena dayeb, gaman ele ahebeb amu danab ah kuḏum ele nug doumnu gamalag ahaḵu. \v 15 Nug Kayak noobp̱a onig ele daaḵu. Nug wain amu kaaka qaknu le laa oh ele ii lama. Nug anig oop̱a dayebeb amu Kayak Ouḏi am nug oop̱a am beḵu. \v 16 Dimp̱a nug heeb, Israel danab kuḏum ag Kayaknu kobol dim lamidḵulagnu dab mebep̱eg, ag oolag eḏuḵu. \v 17 Nug Kayaknu propet Eliasnu hak g̱agaṯag amubia awa, Naḏi nob awa, anuqa uḵa heeb, danab ag ahilkad nid naunau ele oo mak daaglag. Nug heeb amu nai tap̱e nak danab ag oolag eḏueb, dab mak ena tutuḵu op̱ia awak ele aon daaglag. Nug heeb, danab ah kuḏum Jesus uḏiḵunu babaiṯak daaglag,” awa aum. \v 18 Nug anam a, Sakarias nug engel amegp̱a aum. “Da aṯem heina, nai amuam genab daaṯe dooḵul? Da kaino memi amu ah dahil ele kaino meum,” awa aum. \v 19 A amu engel nug oḏep̱a awa aum. “Da am Gabriel. Da Kayak noobp̱a daaṯem ele. Kayak nuḵa he, da amenp̱a nai ena imu ap̱i dooḵutnu uḏimi. \v 20 Amge na da nai ami amu ootp̱a genab ii doome amunu na oḏen qamuteb, nai ii maṯimna. Iiṯa, na anam daap̱e uḵeb, haen keeke amu oh genab beeb, na eḏun nai madiḵut. Da nai ami amu haen dob, genab meu beḵu,” awa aum. \p \v 21 Aria engel nug nai amu maṯieye, Sakarias nug lag oop̱a dayeye, danab ah ag nug ameg mena daanna, dab mak kuḏum aona, aḵa aḵa ap̱ig. “Lag oo gunp̱a keeke aṯem be, nug haen elab daaṯe?” aon ap̱ig. \v 22 Dimp̱a nug dimiṯim doa, nug oḏep̱a ag amelagp̱a nai aḵunu elele iiṯa amunu ag doop̱ig, Kayak Nug mana meṯak lag oop̱a keeke laa ip̱uniṯom. Ag amu doop̱ig amu nug oḏe qamute, nai ii maṯiaya, ep̱egp̱aib he doop̱ig. \p \v 23 Aria anam daye dimp̱a Sakarias nug nuhig uḏat haen, mana meṯak laḵanu, amu male, nug eḏua ap̱agp̱a uḵom. \v 24 Uḵa dayeye, dimp̱a nug wau Elisabet oo ele daya, nug kalam tanig ele laḵa loḵuma dayaya nug aum. \v 25 “Naḏi Nug dahilnu oo doye, ehaniḏa, uḏa nak dahil danab oh amelagp̱a op̱iom,” awa aum. \s1 ENGEL MARIA AMEGP̱A JESUS MENUḴUNU AUM \p \v 26 Amu Elisabet nug oo ele dayeye, kalam eblaih laip̱u ele oop̱a Kayak Nug engel Gabriel me, Nug Galelia wanp̱a, ab laa onig Nasaret, ap̱a uḵom. \v 27 Nug nai awa, ah maḵun laa danab aoḵunu tituanp̱ig ele gumiṯa uḵom. Danab amu onig Josep, nug Dawit buḏub. Ah maḵun amu onig Maria. \v 28 Gabriel gumiṯa noa, humiṯa aum. “O ah maḵun, na maḏoḏ ele daye! Kayak Nug na itiṯom. Nahip itiṯak am ah laa oh dilag itiṯak eḏidṯe. Nug na ele daaṯep,” awa aum. \p \v 29 Maria nug nai amu doya, nug oṯaia, dab mak kuḏum awa, nug nuḵa nuhig dab makp̱a aum. “Nai amu aṯemunab?” awa aum. \v 30 Anam a amu engel nug amegp̱a aum. “Maria, na aib baḏame. Kayak nahipnu oo ena daaṯe. \v 31 Doye, geha na oot ele daanna, nid danab menuna, na Nug onig Jesus ataḏḵut. \v 32 Nug am dimp̱a danab Naḏi daaḵu. Ag nuhignu, ‘Kayak aṯannunab beḵa,’ aon aḵulag. Kayak Nug heeb, nug king alag Dawit dayom bia daaḵu. \v 33 Nug haen oh Jakop buḏubnu king daaḵu. Nuhig ḏo maḏoḏ amu ii tuqa aoma,” awa aum. \v 34 Anam a amu Maria engel amegp̱a aum. “Keeke amuam aṯemutai beḵu? Da danab ii aomi,” awa aum. \v 35 Anam a amu engel nug oḏep̱a awa aum. “Geha Kayak Ouḏi nahipp̱a uḏieb, Kayak aṯannunab, nuhig g̱agaṯag na tonidḵu amunu na nid amu, Nug am hak tutuḵuib, Nug ham bup̱uak nakok laa iiṯa, am Nug op̱ia awak ele, amu na Nug menup̱e, ag nuhignu, ‘Kayak Beḵa,’ aona aḵulag. \v 36 Doye, na gayap Elisabet nug kaino meum amge nug oo ele. Nug nid danab menuḵu. Anuḵa nug nid menuaknu elele iiṯa amge gemu nug oo ele dayeye, nuhig kalam eblaih laip̱u ele daaṯe. \v 37 Anṯe! Kayak Nug keeke oh heḵunu elele,” awa aum. \v 38 Anam a amu Maria nug aum. “Da amu Naḏinu uḏat ah. Na ame bia amu Nug dahilp̱a anam heḵu,” awa aum. Awa a amu engel nug eḏua uḵom. \s1 MARIA ELISABET GUMIṮA UḴOM \p \v 39 Engel uḵe haen amup̱a Maria nug aha, paha aben qauko elep̱a, Juda dilag ab laap̱a uḵom. \v 40 Uḵa, Sakarias laugp̱a ta, nug Elisabet humiṯom. \v 41 Anam he amu Elisabet nug Marianu nai amu doyeye, nid oop̱a niiom amu nug oṯaia, oola te, Kayak Ouḏi Nug Elisabet oop̱a am beum. \v 42 Nug oop̱a am be, Elisabet nug Maria amegp̱a ewa aum. “Na am itiṯak ele. Nahip itiṯak amu ah laa oh dilag itiṯak eḏidṯe amu na ootp̱anu nid, Nug ele itiṯak ele. \v 43 Naḏi dahil amu, Nug anig da gumiḏa uḏiom amu da amunu ool ena, iṯag qeṯe. \v 44 Doye, da daulp̱a nahip humiṯak dooiyi, da oolp̱a nid nug ele gamag ahe, nug oṯaia, oola teum. \v 45 Kayak a, na ootp̱a genab doome amunu na Kayaknu itiṯak aome daaṯem. Nug aum amu genab anam beḵu.” Elisabet nug anam aum. \s1 MARIANU AHI \p \v 46 Elisabet nug anam a amu Maria nug aum. “Da ool nug Naḏi binag humaṯe. \v 47 Ehaniṯak dahil am Kayak. Da nuhignu gamal ahaṯe. \v 48-49 Aḏinu? Da am nuhig uḏat ah, keeke hamu amge Nug dahilnu oo doyom! Kayak Ebehi Oh Ele Nug keeke naḏinab dahilp̱a heum amunu gemu, buṯi aḏi, dimp̱a ele danab ah buḏub ohp̱a ag aḵulag. ‘Kayak Nug itiṯak oḵai nug meṯom,’ aon aḵulag. Nug onig am inam, Hak Tutuḵuib, Ham bup̱uak Laa Iiṯa, Op̱ia Awak Ele. \v 50 Nug danab laala ag nuhignu enanag doon, oolag ele oṯaiṯe amu, Nug amu dilagnu oo gai iiṯa dooṯe. Aun aḏi ag Nug waap̱a daanna oiṯeb ele amu, Nug ahilagnu hanhan anamib dooṯe. \v 51 Nug nuhig g̱agaṯagp̱a uḏat haaha, danab ag aḵa binalag humaṯeb ele amu, Nug ag amu ahilag dab mak ele aḵe gop̱ig. \v 52 Nug king ebehilag ele tabaṯe noeg, danab onilag iiṯa amu humaṯom. \v 53 Nug danab enug aqak doop̱ig ele amu Nug he, oolag am beum. Danab ag enulag ele amu Nug aḏaṯe, ag keeke laa ii aḏap̱ig, hamu gop̱ig. \v 54-55 Nug uḏat danab nuhiḵud Israel ehanaṯom. Nug ig alanḵad Abraham aḏi amu ag buḏulḵad ele, Nug amu dilagnu hanhan oo gai iiṯa dooḵunu ig alanḵad amelagp̱a aum, amubia Nug nai amu daug ii atiṯe. Iiṯa, Nug anam heṯe,” awa aum. \p \v 56 Anam a amu Maria nug Elisabet ele kalam ewam anam dayoya, dimp̱a nug eḏua ap̱agp̱a uḵom. \s1 ELISABET LAYAṮAK JOHANES MENUOM \p \v 57 Maria nug eḏua ap̱agp̱a uḵe, Elisabet nug nuhig nid awak haen be, nug nid danab menuom. \v 58 Menue amunu Elisabet mudip̱anu amu nuhiḵudp̱a ele ag Naḏi nuhignu oo gai iiṯa doya ehaniṯom amu doona, ag nug ele gamalag ahom. \v 59 Amu deḏ eblaih ewamp̱a ag nid gaḏa otaḏḵulagnu gona, ag nid amu nug mameg onig Sakarias oela qeṯaglagnu ap̱ig \v 60 amge nid anig nug aum. “Iiṯa! Ig nug onig Johanes ataḏḵunig,” awa aum. \v 61 A amu ag nug amegp̱a ap̱ig. “Na buḏunadp̱a ag onilag anam laa ele iiṯa,” ap̱ig. \v 62 Anana, ag ep̱elagp̱a nid amu nug onig aun aḵulagnu nug mameg oḏ medap̱ig. \v 63 Ep̱elagp̱a anam heeg amu Sakarias nug ep̱egp̱a yaknu uḏug nug meṯaglagnu heum. He meṯaeg amu nug, “Nid onig amu Johanes,” yom. Anam ye amu ag dab mak kuḏum aop̱ig. \v 64 Nug nid onig ye anidna, ag dab mak kuḏum aoegeg amu haen amup̱anab Sakarias nug oḏe op̱ate, lemaḏu ug iiṯa me, nug nai maṯiaya, Kayak binag meum. \v 65 Anam he, nug mudip̱anu laiḵud ag oh baḏap̱ig. Aria ag ahan, nai amu tuḏiṯeg, Juda ab aben qauko elep̱a daaṯeb amu ohp̱a uḵom. \v 66 Danab oh ag nai amu doona oolagp̱a dab mak kuḏum aona ap̱ig. “Dimp̱a nid amu ena ma amu nug aḏi heḵu,” aon ap̱ig. Aḏinu? Naḏinu g̱agaṯag nug ele dayom amu ag anidp̱ig. \s1 SAKARIASNU AHI \p \v 67 Amu Kayak Ouḏi Nug Johanes mameg Sakarias nug oop̱a am be, Sakarias nug Kayak oḏe mehuqa aum. \v 68-69 “Ig Naḏi, Israel dilag Kayak, Nug binag metu. Aḏinu? Nug Israel danab nuhiḵud ehanaṯa uhuqaṯom. Nug ig eheḏ daamtanu eḏua awiḵak danab g̱agaṯag, nuhig uḏat danab Dawit, nug buḏubp̱a me uḏiom. \v 70 Nug anuḵa nuhiḵud propet ag oḏelagp̱a anam heḵunu mehuqa maṯiaya aum amu Nug amu aaḵu heum. \v 71 Nug ig kekeḏ ihinḵad ep̱elagp̱anu amu danab laa ag ihinignu oolagp̱a nau, ninig ele dooṯeb amu, ag ep̱elagp̱anu ele eḏua awiḵunu aum. \v 72 Nug ig alanḵad dilagnu oo gai iiṯa dooḵunu, Nug ag tituanaṯa, keeke laa heeb beḵunu nai qaḵa aum ele amu, Nug nai aḏit amu daug ii atimanu aum. \v 73-75 Nug ig nuhiḵud begbeg, baḏak iiṯa ele daagnignu, ig Nug noobp̱a danab tutuḵu, op̱ia awak, ham bup̱uak iiṯa, ihinig deḏ oh daagnignu nai genab g̱agaṯag ig alanig Abraham amegp̱a nai qaḵa aum amu Nug keeke amu oh aaḵu ha malom,” awa aum. \v 76-77 Sakarias nug anam anana, nug nai baula tuḏiṯa aum. “O nid dahil, na Naḏinu ib bap̱aidḵutnu, na Kayak, Nug danab nuhiḵud, hip̱unin uhuqak ibp̱a eḏua diiḵunu ip̱uanadḵutnu amu na Naḏi noob aon, anuqna goḵut amunu ag nahipnu, ‘Nug am Kayak aṯannabnu propet,’ aon aḵulag \v 78 Kayak ihinig Nug oo gai iiṯa doyak naḏi ele amunu Nug ig ehanigḵu. Geha Nug heeb, hab aṯannu amahlak uḏia, ig amahaligḵu. \v 79 Danab ag gatatup̱a mauhḵulagnu miag daaṯeb amu amahlak madaḵu. Nug ig ib oo mak maḏoḏ ele amu tap̱at goḵunignu ulum daaḵu,” awa aum. \p \v 80 Aria dimp̱a nid nug ena meeme, Kayaknu Ouḏi Nug ehaniṯom. Ehaniṯeṯe, nug atu taḏakp̱a dayaya, dimp̱a Israel amelagp̱a Kayak nai dig ma mehuqom. \c 2 \s1 MARIA JESUS MENUOM \p \v 1-2 Amu Elisabet nug Layaṯak Johanes menue, haen amu nakok dimp̱a Sarinus nug Siria dilag danab oḵai dayeye amu Kaisa Agastas nug Rom danab ah oh onilag yaaglagnu ḏo meum. Ag onilag awak uḏat amu haen amup̱a dig mep̱ig. \v 3 Kaisa nug ḏo me, onilag yaaglagnu ap̱alag diigp̱a uḵaegeg, \v 4-5 Josep nug Dawit buḏub amunu nug Maria ele, a layam daapiḏ amu, a ab oḵai Nasaret, Galelianu ahaya, Juda wanp̱a, ab onig Betlehem, ap̱a onilah meḵulahnu gopiḏ. Maria nug oo ele dayom \v 6 amu a ap̱a daaeheh, Marianu nid awak haen do, \v 7 nug nid danab tatamnu menuom. Menua, niiak lag am beum amunu nug beḵa lamen elabp̱a ehaḵa, doḏ dilag e lanak taḏaḏ oop̱a me niiom. \s1 SIPSIP GUMAK DANAB AG JESUS DOUMNU DOOP̱IG \p \v 8 Amu tuqan amup̱a Betlehem ab guguiṯak doḏ sipsip gumaṯak danab ag sipsip gumadna daaegeg, \v 9 Kayaknu engel gumaṯa ne, Naḏinu amahlak ag taliliaṯa honaḏom. Honaḏe amu ag huanak baḏan heeg, \v 10 engel nug amelagp̱a aum. “Ag aib baḏap̱ig. Da oo gamag ahaknu nai ena danab oh dilagnu awe nemi. \v 11 Gemu deḏ imup̱a Betlehem abp̱a ah laa nid awom. Nid amu Nug ag eḏua diiadḵu, Nug amu Naḏi, Kristus. \v 12 Ag Nug anidḵulagnu ep̱onak keeke amu inam. Nug anig Nug lamen elabp̱a ehaḵa, doḏ dilag e lanak taḏaḏ oop̱a me niiṯe,” awa aum. \p \v 13 Engel nug amelagp̱a ana male, pahanab Kayaknu engel kuḏum neeg, moitan daanna, ahi eṯana ap̱ig. \v 14 “Kayak Nug aṯannab daaṯe. Ig Nug binag aṯan humaṯem. Wanp̱anu danab, ag nuhignu daaṯeb amu, ag maḏoḏ maṯom,” aon ap̱ig, \v 15 Engel ag anam awona, ag eḏun, hab aṯan teeg amu sipsip gumak danab ag ahan, aḵa aḵa nai inam madip̱ig. “Ig Betlehem gota, kobol Naḏi Nug amenigp̱a aum amu anidtu!” \p \v 16 Anam anana amu ag paha gona, Maria Josep amu nid yuḏ ele, nug doḏ dilag taḏaḏp̱a niieye, anaṯona, \v 17 ag eḏun gonana, danab laala amelagp̱a nid amunu nai doop̱ig amu ag mehuqp̱ig. \v 18 Mehuqeg doona amu ag oolag oṯaie, ootot ele aqom. \v 19 Amge Maria nug nai amu oop̱a me dayeye, dab meṯom. \v 20 Anam dayeye amu gumak danab ag oolag gamag ahehe, eḏun gona, ag kobol oh ag amelagp̱a anidna, nai daulagp̱a doop̱ig ele amu, ag amunu Kayak onig binag ele humap̱ig. \s1 JOSEP WAU ELE JESUS AOYA, MANA MEṮAK LAḴA GOPIḎ \p \v 21 Dimp̱a, deḏ eblaih ewamp̱a, ag nid nakok gaḏa otaḏna, ag Nug onig Jesus ataḏp̱ig. Nug anig oop̱a ii dayeye, engel nug onig amu aḵulagnu aum. \p \v 22 Aria ah beḏu babaiṯak daaḵunu, Moses ḏop̱a yom amu, haen amu iiṯa me, Josep wau ele a nid Kayak ep̱egp̱a meḵulahnu Jerusalem tepiḏ. \v 23 Kayaknu ḏop̱a ag anam heḵulagnu yak daaṯe. Yak am inam. “Nid danab tatamnu, ag anilḵad menuadp̱eg amu ag diin, Naḏi ep̱egp̱a maadḵulag.” \v 24 A anam heḵulahnu teya amu a Maria beḏu babaiṯak daaḵunu mana meṯak amu ele heḵulahnu tepiḏ. Ḏop̱a, amu haknu yak inam daaṯe. “Ag up̱uḏil oḵai aḏit Kayak main meṯaglag o iiṯa up̱uḏil nakok aḏit main meṯeg!” \p \v 25 Haen amup̱a danab laa Jerusalem dayom, nug onig Simon. Nug Kayak noobp̱a tutuḵu oiyaya, Kayak binag ena maama, Israel dilag ehanaṯak danab ameg meum. Kayak Ouḏi Nug ele daapiḏ. \v 26 Nug Kayak Ouḏi ele daapiḏ amu Kayak Ouḏi Nug danab amu nug paha ii mauhma, tatam nug Naḏi Kristus aniṯowa amu dimp̱a nug mauhḵunu ip̱uniṯom. \v 27 Aria Josep wau ele gopiḏ, deḏ amup̱a Kayak Ouḏi Nug he, Simon nug aha uḵa, mana meṯak lag oop̱a no, anig mameg ele a nid nakok omalya, ḏo aṯe bia heḵulahnu tepiḏ. \v 28 Teeh, Simon anata, nug nid awa, ep̱egp̱a aḏa, Kayak binag ma aum. \v 29-31 “O Naḏi, na anuḵa da amelp̱a da nid imu, ihinig ehaniṯak, na danab ah oh anidna dooglagnu me neum ele amu, da anidḵulnu ame amu da gemu iiḵu amelp̱a anidmi amunu da mauhḵul am nai iiṯa. \v 32 Nug iiṯa aḏi ag nahip ib anidḵulagnu, Nug Israel ag binalag aoglagnu, amahlak daaṯe,” awa aum. \v 33 Nug anam a amu Josep Maria ele a Simon Jesusnu anam maṯie doya, a nai amunu dab mak kuḏum aoeheh, \v 34 Simon nug itiṯak matowa, nid anig Maria amegp̱a aum. “Doye, nid imu heeb, Israel danab ah kuḏum ag nena qeḵulag amge heeb, kuḏum ag eḏun ahaglag. Nug amu Kayak anidḵunignu ep̱onak keeke daaḵu amge danab kuḏum nuhignu nai nau aḵulag. \v 35 Amunu danab kuḏum dilag dab mak aaḵu miag atiak daaḵu. Amu oo doyak oḵai, qep aegp̱a yak bia, na yaaidḵu,” awa aum. \p \v 36 Aria propet ah laa dayom onig Ana. Nug Asa buḏub, Panuel aḏeg. Anuḵa nug danab awe amu gamu ele maḏ sewenib daapiḏ. \v 37 Anam daaiya, nug gamu mauhe, qab ma, hamu maḏ 84 dayaya, nug mana meṯak lag ii uuṯom. Nug Kayak binag meḵunu e laḵunu haen kuḏum kud ma dayaya, unuqiṯaṯa, tuqan amun ele binag maama dayom. \v 38 Haen amup̱aib nug ele uḏia, Kayak amegp̱a, “Ena heme,” aum. Anana nug nid amunu nai mehuqa, danab oh Jerusalem daanna, Kayaknu ḏo maḏoḏ ameg mep̱ig ele amu Jesusnu amelagp̱a aum. \p \v 39 Amu a keeke oh Naḏinu ḏo aṯe bia heya malaeh, ag Galelia, ahilag ab oḵaip̱a, Nasaret gop̱ig. \v 40 Gona daanna, nid ena ma, doyak ena awa, g̱agatag ele awe, Kayak Nug nuhignu ena doya, Nug ehaniṯom. \s1 JESUS MAḎ TUELP DAYAYA, MANA MEṮAK LAḴA UḴOM \p \v 41 Amu Jesus anig mameg ele a haen oh maḏ ohp̱a meṯid oḵai Pasowa, amuam bret yis iiṯa lanaknu hobul, amup̱a daaglahnu Jerusalem tedapiḏ. \v 42 Haen Jesus Nug maḏ nuhig tuelp aria ag meṯid oḵai amunu kobol dim lamidna, Jerusalem tep̱ig. \v 43 Dimp̱a Pasowa deḏ amu male, ag eḏun uḵaegeg, Jesus Nug Jerusalem dayom amge Nug mameg anig ele a Nug dayom amu a ii doopiḏ. \v 44 A ahilah dab makp̱a, “Nug danab oolagp̱a oiṯe,” ayaya, deḏ laip̱u oiyeh, tueb me, a baeltip̱a mudip̱an lailti oolagp̱a ele nug madipiḏ. \v 45 A madip̱iḏ amge a ii anidpiḏ amunu a eḏuya, maṯiya, Jerusalem gopiḏ. \v 46 Goya, a Nug maṯieheh, deḏ aḏit uḵe, dimp̱a deḏ ewamp̱a a Nug mana meṯak lag oop̱a dayeye anidpiḏ. Nug Juda dilag ip̱uniṯak danab oolagp̱a dayeye, ag nai maṯiegeg doya, Nug eḏua oḏ madeṯe daap̱ig. \v 47 Amu danab oh ag nuhig nai doop̱ig ele amu, ag nuhig doyaknu amu oḏ maknu nob meum amunu ele dab mak kuḏum aop̱ig. \p \v 48 Daaegeg, mameg anig ele a Nug anidya, huanak oṯaiya, anig Nug amegp̱a aum. “O nid dahil, na aḏinu anam he, i inam oiṯep? Na mamen nug da ele i oonih ugnab dayeye, na maṯidmuḏ,” awa aum. \v 49 Anam a amu Nug eḏua amelahp̱a inam aum. “A aḏinu ahaya, da matiḏṯep? Da Mamelnu uḏat heḵulnunab daaṯem amu a iite dooṯep?” awa aum. \v 50 Ge nai Nug amelahp̱a aum amu a diig ii doopiḏ. \p \v 51 Aria Jesus Nug a ele eḏun, Nasaret gona amu Nug a oḏelah dim lamiṯeṯe, anig nug keeke amu ohnu oop̱a me dayeye, dab maama dayom. \v 52 Amu Jesus Nug ena meeme, nuhig doyak ele oḵai meeme, Kayak noobp̱a, danab noolagp̱a ele Nug ena oiya, tuḏiṯa he, enaib doop̱ig. \c 3 \s1 LAYAṮAK JOHANES NAI MEHUQOM \p \v 1 Amu Kaisa Taibirias nug Rom danab gumadḵunu dig me uḵe uḵe, maḏ 14 uue, nuhig gumak maḏ 15 oop̱a, Romnu wan oḵai laa onig Palastin oop̱a, Pontius Pilatus nug wan obatak laa onig Juda gume, Herodes tetrak nug wan obatak laa onig Galelia gume, amag Pilip nug wan obatak aḏit laa onilah Ituri amu Trokonaitis ele gumate, Laisenias nug wan obatak laa onig Abilini gumom. \v 2 Amu Anas Kaiapas ele a mana meṯak dilag iḵi daaeheh, haen amup̱a Sakarias beḵa Johanes, nug atu taḏakp̱a dayeye, Kayak Nug uḏat heḵunu nug amegp̱a aum. \v 3 A amu Johanes nug aha, Jodan atu ohp̱a uḵa, nug danab amelagp̱a Kayak Nug ahilag hip̱unin uhuqa madaḵunu, ag oolag eḏueb, layaṯak aoglagnu aum. \v 4 Johanes nug Jesaia Kayak oḏe awa, bukp̱a yom bia heum. Nai amuam inam. “Danab laa atu taḏakp̱a dayaya, danab amelagp̱a nai inam mehuqa ewa aḵu. ‘Ag hip̱unin ahilag di meṯana, ag oolagp̱a ihinig Naḏinu ib babaiṯeg! \v 5 Aben qe ta qe nak amu ag hepeg, uḏem meeb, qauko oḵai nakok ele amu, ag amu oh buupeg elele dayeb, ib kaliak oh tutuḵu medap̱eg, ib men ele amu oh bap̱aidp̱eg, ena dayaḏ! \v 6 Danab oh geha Kayak Nug ig eḏua awigḵunu uḏat heeb anidḵulag,’” awa aum. \v 7 Aria Johanes nug nai mehuqeqe, danab ameg ohnu layaṯak aoglagnu Johanes gumidna gop̱ig. Uḵaeg nug ag amelagp̱a aum. “Ag am danab nau, mat nau bia. Aun aum amunu ag hip̱uninnu bu aqak, Kayak ep̱egp̱anu uḏiṯe amu, ag amu ii aomnanu hamu uḏip̱ig. \v 8 Ag oolag ii eḏueb, ag aoglag amge ag oolag eḏueb, kobol ena dim lamidna, ag ahilag eheḏ haknu nob amu ii aomna. Amu ele ag oolagp̱a inam aib ap̱ig. ‘Abraham nug ig mamenig, nug am danab tutuḵu, ig nug buḏub daaṯem amunu nuhig hak enap̱a ig nob ii aomta.’ Da ag amelagp̱a aṯem, Kayak Nug men imu ag eḏun, Abraham beḵod daaglagnu heḵunu elele. \v 9 Epeḏiak haen am miag. Ad meu ii oṯe amu nug mameg o qiie, ab aḏup̱a maoe te eoṯe, amubia danab nug ena ii heṯe ele amu nuhigp̱a anamib beḵu,” awa aum. \p \v 10 Johanes nug ag amelagp̱a anam a amu danab ag nug oḏ medap̱ig. “Ig amu aṯem heḵunig?” aon ap̱ig. \v 11 Aon aeg amu nug eḏua ag amelagp̱a aum. “Danab aun laa nug lamen aḏit ele daaṯe, nug lamen laa amu awa, danab lamen iiṯa ele medaḵu. Danab nug e ele amu nug ele anam heḵu,” awa aum. \p \v 12 Aria gabman dilag takis awak danab laala ele ag layaṯak aoglagnu gumidna uḏin, ag oḏ medap̱ig. “Ip̱uniṯak danab, ig aṯem heḵunig?” aon ap̱ig. \v 13 Aon aeg amu Nug amelagp̱a aum. “Ag men doḏo, Rom danab oḵai aum bia, elelep̱a aweg! Aib tip̱alna laa ele aop̱ig,” awa aum. \p \v 14 Anam a amu ban danab laala ele ag oḏ medap̱ig. “Ig amu aṯem heḵunig?” aon ap̱ig. Aeg amu nug amelagp̱a aum. “Ag danab ham bup̱ualadnana, ahilag men doḏo yab aib aop̱ig. Ag ham bup̱una, danab eheḏ heum aib ap̱ig amu ag ahilag uḏatnu nob tutuḵu aona, baubau awaknu aib dab mep̱ig. Ag aoṯeb ele amu, ag amunu elele doonna dayeg!” awa aum. \p \v 15 Johanes nug anam heehe, danab ah ag oṯaina, oolag ii maiṯe, oolagp̱a dab mak kuḏum daye ap̱ig. “Johanes nug Kristustai,” aon ap̱ig. \v 16 Anam aeg amu Johanes nug amelagp̱a aum. “Da ag lep̱a layadṯem, amge danab Nug da dimulp̱a uḏiṯe amu nuhig g̱agaṯag amu dahil eḏidṯe, Nug am danab oḵainab, da am oḵai iiṯa. Dahil hak imu nuhignu ele elele iiṯa. Nug amu ag Kayak Ouḏi, ab aḏu elep̱a ag layadḵu,” awa aum. \v 17 Awa anana amu nug nai baula tuḏiṯa aum. “Nug wit aeg amu wit gaḏa ele piḏe piḏe daaḵunu uḏat amu haknu keeke babaiṯom daaṯe. Nug uḏat amu ha, elelenab mewowa, Nug wit meu amu e mak laḵa meḵu. Mewowa, Nug wit gaḏa amu ab aḏu ii qauhṯe elep̱a maneb eoḵu,” awa aum. \v 18 Johanes nug nai kuḏum laalap̱a ele ag doop̱eg oolag maidḵunu nai ena anam mehuqa, danab ah amelagp̱a aum. \p \v 19 Anam haaha amu nug Herodes Antipas eheḏ ha, nug amag Pilip wau Herodias aḏiṯa awa, kobol nau kuḏum laala ele heum doya, Johanes nug amunu Herodes daug batom. \v 20 Daug bate amu Herodes nug daug batak nai amu doya, nug kobol nau nuhig amu tuḏiṯa, Johanes awa, mani guiṯakp̱a meum. \s1 JOHANES JESUS LAAIṮOM \p \v 21 Amge Johanes mani guiṯakp̱a ii dayom haenp̱a danab oh ag layaṯak aoegeg, Jesus ele layaṯak awom. Nug layaṯak awa malowa, Nug unuqiṯeṯe, hab obate, \v 22 Kayak Ouḏi Nug ai up̱uḏil bia nuhigp̱a ne, baag laa hab aṯannu Nug amegp̱a aum. “Na am da beḵal, da nahipnu ool mauhte. Nahip haknu ele amu da ool ena daaṯe,” awa aum. \s1 JESUS MEMETAP̱UD ONILAG \p \v 23 Jesus Nug layaṯak awom, dimp̱a Nug nuhig maḏ 30 anam dayaya, Nug uḏat dig ma heum. Nug am Kayak Beḵa amge danab ah ag nuhignu, “Nug Josep beḵa,” aon ap̱ig. Josep mameg am Hilai. \v 24 Hilai mameg am Matat. Matat mameg am Lewi. Lewi mameg am Melkai, Melkai mameg am Janai, Janai mameg am Josep. \v 25 Josep mameg am Matataias, Matataias mameg am Amos, Amos mameg am Neam, Neam mameg am Eslai, Eslai mameg am Nagai. \v 26 Nagai mameg am Meat, Meat mameg am Matataias, Matataias mameg am Semen, Semen mameg am Josek, Josek mameg am Joda. \v 27 Joda mameg am Joanan, Joanan mameg am Resa, Resa mameg am Serababel, Serababel mameg am Sialtiel, Sialtiel mameg am Nerai. \v 28 Nerai mameg am Melkai, Melkai mameg am Edai, Edai mameg am Kosam, Kosam mameg am Elmedam, Elmedam mameg am Er. \v 29 Er mameg am Josua, Josua mameg am Eliese, Eliese mameg am Joram, Joram mameg am Matat, Matat mameg am Lewi. \v 30 Lewi mameg am Simion, Simion mameg am Juda, Juda mameg am Josep, Josep mameg am Jonam, Jonam mameg am Elaiakim. \v 31 Elaiakim mameg am Melia, Melia mameg am Mena, Mena mameg am Matata, Matata mameg am Natan, Natan mameg am Dawit. \v 32 Dawit mameg am Jesi, Jesi mameg am Obet, Obet mameg am Boas, Boas mameg am Salmon, Salmon mameg am Nason. \v 33 Nason mameg am Aminadap, Aminadap mameg am Atmin, Atmin mameg am Anai, Anai mameg am Hesron, Hesron mameg am Peres, Peres mameg am Juda. \v 34 Juda mameg am Jakop, Jakop mameg am Isak, Isak mameg am Abraham, Abraham mameg am Tira, Tira mameg am Naho. \v 35 Naho mameg am Serak, Serak mameg am Reu, Reu mameg am Pelek, Pelek mameg am Ebe, Ebe mameg am Sela. \v 36 Sela mameg am Kanan, Kanan mameg am Apaksat, Apaksat mameg am Sem, Sem mameg am Noa, Noa mameg am Lamek. \v 37 Lamek mameg am Metusala, Metusala mameg am Inok, Inok mameg am Jaret, Jaret mameg am Mahalalil, Mahalalil mameg am Kanan. \v 38 Kanan mameg am Inos, Inos mameg am Set, Set mameg am Adam, Adam mameg am Kayak. \c 4 \s1 SATAN JESUS OO EEḎOM \p \v 1 Aria Jesus Nug layaṯak awe, Kayak Ouḏi Nug Jesus oop̱a noa am ba, Jesus omala, Jodan lep̱anu awa, atu taḏakp̱a uḵom. \v 2 Uḵa deḏ 40 dayeye, Satan nug Jesus eheḏ heḵunu oo eeḏeḏe, haen amu ohp̱a Jesus Nug e laa ii laum amunu haen amu male, Nug enug qeum. \v 3 Enug qe, Satan nug Jesus amegp̱a aum. “Na Kayak beḵa daaṯem dayeb amu, na ap̱e, men imu eḏua bret maḏ!” awa aum. \v 4 Awa a amu Jesus Nug Satan oḏep̱a awa aum. “Kayak naip̱a yak inam daaṯe, ‘Danab ah ep̱aib bau daanna ii oiṯeb,’” awa aum. \v 5 Awa a amu Satan nug Jesus omala, qaukop̱a ta, pahanab wan oh, ahilag gumak aben aben ele ip̱uniṯowa, \v 6 Satan nug aum. “Keeke amu oh gumaknu g̱agaṯag amu onig binag ele da na medaḵulnu heṯem. Keeke umu oh amu laa Nug da meḏom amunu da danab laa medaḵulnu ool dayeb amu da medaḵul. \v 7 Amge na da noolp̱a dup nona, gaten qaun ona, da binal mep̱e amu keeke umu oh amu da na medaḵul,” awa aum. \v 8 A amu Jesus Nug Satannu nai nob ma aum. “Kayak naip̱a yak daaṯe, ‘Na Naḏiib binag me! Nug am nahip Kayak amunu na nuhig uḏat aaḵuib he!’” awa aum. \v 9 Anam a amu Satan nug Jesus omala, Jerusalem uḵa, mana meṯak lag aṯan te dayeye, amegp̱a aum. “Na Kayak Beḵa daaṯem dayeb, na ip̱anu oolna honap no! \v 10-11 Aḏinu? Kayak naip̱a yak inam daaṯe. ‘Na baen men yaamanu, Nug engel amelagp̱a nahipnu ab, ag na ep̱elagp̱a mawidḵulag,’” awa aum. \v 12 A amu Jesus Nug Satannu nai nob ma aum. “Kayak naip̱a yak inam daaṯe. ‘Na Naḏi, nahip Kayak, Nug keeke laa heḵunu aum am genab heḵutai o iiṯatai dooḵutnu amu na Nug aib eeḏme,’” awa aum. \v 13 Satan nug Jesus ib amu ohp̱a eheḏ heḵunu oo eeḏowa, nug uuiṯa uḵom. Deḏ ena laa baula heḵunu ameg meum. \s1 JESUS GALELIA UḎAT DIG MEUM \p \v 14 Aria Satan nug Jesus oo eeḏa male amu Jesus Nug Kayak Ouḏinu g̱agaṯag ele eḏua, Galelia uḵe, nuhignu nai amu uḵe, ap̱anu oh doop̱ig. \v 15 Hanhan Nug ahilag nai doyak laḵa nai mehuqaqa, danab ah ip̱uanaṯeṯe, danab ah oh ag Nug binag mep̱ig. \p \v 16 Anam dayeye, deḏ laa Jesus Nug Nasaret uḵom. Nug ap̱a nid nakok dayeye, anig mameg ele a atog noeheh, ena meum. Nug Nasaret uḵa amu Nug Juda dilag Meṯidp̱a, Juda dilag nai doyak laḵa, Nug haen oh heṯom bia ha noum. Noa amu Nug Kayak nai eb qekunu hibaiṯeṯe, \v 17 ag Kayaknu propet Jesaianu buk laa medap̱ig. Nug buk awa kola, Nug Kayak naip̱a nai inam daaṯe, amu anṯa eb qeum. \v 18 “Naḏinu Ouḏi amu dahilp̱a daaṯe, amunu Nug da Nai Ena daḏek danab noolagp̱a mehuqḵulnu, da mani guiṯak danab ag dimiṯim doḵulagnu, danab amelag gaḏuak ele ag ena neegḵulagnu amu danab ag laala waalagp̱a eheḏ nau daaṯeb ele, ag uhuqak aoglagnu amelagp̱a aḵulnu \v 19 amu Naḏinu ḏo maḏoḏnu nai mehuqp̱i, nuhiḵud danab ah oh ag amu dooglagnu otiḏe uḏimi.’” \p \v 20 Jesus Nug buk eb qewowa, eḏua gumak danab meṯowa, aaḵu balalp̱a dayom. Dayeye, danab ah oh ahilag nai doyak lag oop̱a daap̱ig amu ag neegna, Jesusib anidp̱ig. \v 21 Anṯegeg amu Nug dig ma amelagp̱a aum. “Gemu da nai imu eb qeiyi, Kayaknu yak amu aaḵu meu oum,” awa aum. \p \v 22 Nug a, ag doonna, ag Nug binag menana, ag nai genab iṯag ele Nug maṯiom amu ag amunu dab mak kuḏum ele aop̱ig. Amu ag ap̱ig, “Adeḵutai? Danab umu Nug am Josep beḵa iiṯatai?” aon ap̱ig. \v 23 Aon aeg aria Nug ag amelagp̱a aum. “Genabnab genab ag dahilnu inam aḵulag, ‘Dokta, na naḵa na beḏun babaiṯe! Kobol na Kapenaum abp̱a he, ig nai doomut ele amu, amubia ip̱a, imu am na ap̱an diig, ip̱a ele he!’ aon aḵulag.” \v 24 Anam awowa amu Nug tuḏiṯa aum. “Da genab ag amelagp̱a aṯem. Propet ap̱ag diigp̱an danab amu ag nug ii aomna. \v 25 Ag doyeg! Eliasnu haenp̱a Israel oolagp̱a ah qab kuḏum daaegeg, haen amup̱a maḏ ewam, kalam siks ele gu ii ne, wan ohp̱a enug haen naḏi dayom. \v 26 Amge Kayak he, Elias nug Israel dilagp̱a ah qab gumaṯa ii uḵom. Iiṯa, Nug he, Saidonnu ab laa onig Sarpat, ah qab laa ap̱a dayeye, nug gumiṯa uḵom. \v 27 Am laa ele, Kayaknu propet Eliesanu haenp̱a, danab kuḏum ag gaḏa oḏe ele Israel oolagp̱a daap̱ig amge ag oolagp̱anu danab laip̱u laa nuhig oḏe amu iiṯa meumte? Iiṯa. Siria ted Neaman nuḵaib,” awa aum. \p \v 28 Jesus Nug anam a amu danab oh, Juda dilag nai doyak laḵa daap̱ig ele, ag am Juda danab amu ag ham bup̱un, “Ig Judaib ig oop̱a genab doyak ena ele,” dab mep̱ig amunu amu ag nai amu doona, op̱oḏilag huana be, \v 29 ag ahan, Jesus aona, ab oḵai dimiṯim gop̱ig. Ab oḵai ahilag amu qauko aṯan ap̱a dayom amunu ag Jesus aona, qauko amup̱a tena, aon ab giginp̱a wana, buḏip̱eg baip̱a noḵunu hep̱ig \v 30 amge Jesus Nug ag oolagp̱anu aha, uuaṯa uḵom. \s1 JESUS NUG OUḎI NAU LAMIṮOM \p \v 31 Amu Jesus Nug eḏua Galelia wanp̱a ab oḵai Kapenaum ap̱a uḵa, amup̱a nug Juda dilag Meṯidp̱a nai ipuanaṯom. \v 32 Nug am nai diig tutuḵu g̱agaṯag ipuanaṯe anidna, ag dab mak kuḏum aop̱ig. \p \v 33 Aria Juda dilag nai doyak laḵa ap̱a amu danab laa dayaya, nug beḏup̱a ouḏi nau ele amu, nug Jesus anṯa, nug baag oḵaip̱a ewa aum. \v 34 “Jesus, Nasaret ted, na ig aṯem heigḵutnu uḏime? Na hep̱e, ig nauhḵunignu uḏimete? Da na dooidṯem. Na am Kayaknu Laa, Op̱ia Awak Ele?” awa aum. \v 35 Nug anam aum amge Jesus Nug ouḏi nau amegp̱a aum. “Na oḏen qamutna, danab amu uuidna uḵe!” awa aum. Jesus Nug anam a amu ouḏi nau nug ag oolagp̱anu he, danab amu wanp̱a na qe, nug uuiṯa ugaḵa, danab amu nug beḏup̱a eheḏ laa ii heum. \v 36 Amunu danab oh ag dab mak kuḏum aona, aḵa aḵa Jesusnu ap̱ig. “Nai umu amu aṯemunnab? Danab amu Nug ehah ena, g̱agaṯag ena ele amunu Nug ouḏi nau amelagp̱a, ‘Ag uḵeg!’ aṯe amu ag uuadna goṯeb,” aon ap̱ig. \v 37 Anana, ag Jesus keeke heum, nai amu pahanab tuḏiṯeg, wan amunu ab ohp̱a uḵom. \s1 JESUS OḎE DANAB KUḎUM BAP̱ALAṮOM \p \v 38 Aria Jesus Nug Juda dilag nai doyak laḵanu aha, Simon laug oop̱a noum. Simon nome nug oḏe, beḏu g̱akaḏak huanaknab amunu ag Jesus ehanidḵunu amegp̱a ap̱ig. \v 39 Aeg amu Jesus Nug noa, gumiṯa hibaiṯa dayaya he, oḏe uuiṯe, nug paha aha, ahilag e babaiṯom. \p \v 40 Babaiṯe aria deḏ amu aam noono amu danab ab mudip̱an, ag lailḵad oḏe diigdiig ele amu aḵan, Jesus top̱a uḵaeg, Nug danab amu ep̱egp̱a aḏalaṯe, ena daap̱ig. \v 41 Ele amu Jesus Nug he, ouḏi nau ag danab ah kuḏum uuadna, “Na amu Kayak Beḵa,” ana enan gop̱ig amge ag doop̱ig, Nug am Kristus amunu Nug ag baula maṯimnanu ag amelagp̱a, “Aib!” a, ag oḏelag qamutp̱ig. \v 42 Aria waḵaḏeḏe, buṯuanab Nug ab amu uua aha, aben laih danab haen oh ii daaṯebp̱a uḵe, danab ag Nug maṯin oin oin, gumidna uḵan, Nug ag uuaṯa ii gomanu hagaḵa aon hep̱ig \v 43 amge Nug ag amelagpa aum. “Da Kayaknu ḏo maḏoḏnu Nai Ena amu ab oḵai laalap̱a ele mehuqḵul. Aḏinu? Kayak Nug da anam heḵulnu meiḏe uḏimi,” awa aum. \v 44 Nug anam anana amu Juda dilag nai doyak lag laalapa noawa, nai mehuqom. \c 5 \s1 JESUS A AMU PETRUS NUG KAKAI KUḎUMNAB AWOM \p \v 1 Deḏ laa Jesus Nug le ameg Genesaret, le amu ihip̱a hibaiṯa dayeye, danab ah kuḏum ag Kayak nai dooglagnu uḏin itun daaegeg, \v 2 Nug ub nakok aḏit laa le ameg ihip̱a eeḏya daaeheh anatom. Kakai awak danab ag ub aḏit amu uuatna nena, uhui ihanna daap̱ig. \v 3 Nug ub aḏit daapiḏ amu oolahp̱a laip̱u laa, ub amuam Simonnu, amup̱a oola teum. Nug ta, Simon nug ub le ihip̱anu duṯuneb, nakok waḵunu amegp̱a a, nug anam he amu Nug ub aṯan dayaya, danab ah nai maṯom. \p \v 4 Nug nai maṯa malowa aria dimp̱a nug Simon amegp̱a aum. “Ub el qep̱e, le gamag oḵaip̱a wab, ag uhui kakai aoglagnu eig!” awa aum. \v 5 A amu Simon oḏep̱a awa aum. “Danab Naḏi, tuqan imu ohp̱a ig uḏat naḏi hemut amge ig kakai laa ii aomut amge na ame amunu ig uhui eḵunig,” awa aum. \v 6 Nug anam a amu ag Jesus aum bia heeg, kakai eb qaknu iiṯa noeg, uhui paguḵunu heum. \v 7 Anam anidna, ag ahilḵad uḏat laip̱u, ub laap̱a daap̱ig amu, ag dona ehanadḵulagnu ep̱elagp̱aib onilagp̱a ep̱ig. Eeg doeg, ub aḏit ohp̱a kakai amu inap̱ig. Inaeg, ub aḏit amu oh tuadiglahnu hepiḏ. \p \v 8 Ag anam anṯegeg, Simon Petrus nug kakai anam aona anṯa, nug Jesus baegp̱a dup noa, iḵi wan ya aum. “Naḏi, na da uuiḏna uḵe! Da hip̱unin danabde,” awa aum. \v 9 Nug kakai huanak aop̱ig amu anṯom amunu nug oṯaia, dab mak kuḏum awom. Danab laa nug ele oh daap̱ig, ag ele anamib doop̱ig. \v 10 Sebedi bekoḏ aḏit, Jakobus Johanes ele, a Simon ele layam batan uḏat laip̱u hep̱ig ele amu, a ele eheḏ baḏaeheh, Jesus Nug Simon amegp̱a aum. “Na aib baḏame, geha dimp̱a uḏat laap̱a na danab ah anam bia diiadḵut,” awa aum. \v 11 Aria ag ub eeḏateg, audam teeh amu ag keeke amu oh uuadna, ag gona, Jesus dim lamidp̱ig. \s1 JESUS DANAB AḎIT BAP̱ALATOM \p \v 12 Jesus Nug ab oḵai laap̱a nakok dayeye amu danab laa gaḏa oḏe am bak ele, nug Jesus anṯa, nug Jesus noobp̱a dup noa, iḵi wan ya, unuqiṯa aum. “Naḏi, na oot heeb, na hep̱e, oḏe dahil am iiṯa meḵu,” awa aum. \v 13 A amu Jesus Nug ep̱eg bahia, danab amu aḏa aum. “Da ool anam daaṯe, na ena daye!” awa aum. Aria geha aaḵu pahanab gaḏa oḏe amu uuiṯom. \v 14 Uuiṯe amu Jesus Nug danab amu amegp̱a aum. “Na danab laa amegp̱a da na bap̱aidminu amu aib ame! Iiṯa, na gona, na beḏun mana meṯak danab ip̱unidna, na Mosesnu ḏo aṯe bia, na doḏ main, Kayak meṯe! Aḏinu? Danab oh ag amup̱a, na oḏe iiṯa, dooglag,” awa aum. \v 15 Nug anam aum amge Jesus Nug keeke heumnu nai amu uḵe, ag tuḏiṯeg uḵe, oh doona, danab kuḏumnab ag ahan, Jesusnu nai dooglagnu, Nug oḏe ahilag bap̱aladḵunu ele uḏip̱ig \v 16 amge Nug hanhan aben laih, danab ii daaṯebp̱a uḵa, Nug unuqiṯom. \p \v 17 Deḏ laa Jesus Nug danab ah nai ip̱uanaṯaṯa dayeye, ḏo gumak danab-Parasia amu ḏo mehuqak danab ele, ag Galelia ab ohp̱anu, Judanu, amu Jerusalemnu ele uḏin daaegeg, Jesus Nug nai mehuqom. Kayaknu g̱agaṯag amu Jesus Nug oḏe danab heeb ena daaglagnu ele nuhigp̱a dayom. \v 18 Dayeye, danab laala ag danab laa, nug baeg ep̱eg ele mauhak ele amu, ag nug qaḏaqaḏp̱a maon uḏip̱ig. Ag maona, lag oop̱a nona, Jesus gumidna wana meḵulagnu hep̱ig \v 19 amge aben oh danab ah kuḏum ituak daaegeg, ag oḏe danab maon noḵulagnu amu ib iiṯa amunu ag lag aṯan tena, lag amu koḏoḵo uḏem meṯak ele amunu ag tena, lag koḏoḵo lop̱aḏna, danab qaḏaqaḏp̱a niieye, ag nug paḏaeg, danab oh oolagp̱a Jesus noobp̱a meeg, noa dayom. \p \v 20 Meeg dayeye, Jesus Nug ahilag oop̱a genab doyak am oḵai ele anṯa, Nug oḏe danab amegp̱a aum. “Layal, nahip hip̱unin oh amu da uhuqe medaṯem,” awa aum. \v 21 Nug anam a amu ḏo mehuqak danab amu ḏo gumak danab-Parasia ele ap̱a daana, ag aḵa aḵa dab makp̱a inam ap̱ig. “Danab imu amu Nug am aun? Nug nai umu aṯe amu Nug Kayak dabiṯa, awa awa qedaṯe. Kayak Nug nuḵa hip̱unin uhuqa megaḵunu elele,” aon ap̱ig. \v 22 Aeg, Jesus Nug nuhig dab makp̱a ahilag dab mak amu doya, Nug ag amelagp̱a aum. “Aḏinu ag dab mak anam ele? \v 23 Aḏi nai am anaknu ug iiṯa? Hip̱unin uhuqa meṯaknu nai amute am ug iiṯa o iiṯa aha tap̱a uḵaknu nai, amutai am ug iiṯa? Amu oh iiṯa. Aḏit amu oh am ug ele, danabib heḵunu elele iiṯa \v 24 amunu ag Danab Beḵalag da, da wan imup̱a hip̱unin uhuqen madaḵulnu g̱agaṯag ele, ag amu dooglagnu amu da hep̱i, aha goḵu,” awa aum. Jesus Nug anam anana amu Nug eḏua, oḏe danab amegp̱a aum. “Na ahan, qaḏaqaḏ nahip aon, laḵa uḵe!” awa aum. \v 25 Nug anam a amu oḏe danab nug aha, niiak qaḏaqaḏ nuhig awa, ag nolagp̱anu dimiṯim uḵa, laugp̱a taata, Kayak binag meum. \v 26 Ugeḵe amu ag dab mak kuḏum aona, Kayak binag menana, ag nuhignu enanag doonna, oolag ele oṯaie, ag ap̱ig. “Gemu ig kobol imu laanab anidmut,” aon ap̱ig. \s1 JESUS LEWI ONIGP̱A EUM \p \v 27 Aria dimp̱a Jesus Nug aha oiyaya, Nug takis awak danab laa, onig Lewi, nug takis awaknu laḵa dayeye anṯom. Jesus Nug anṯa, amegp̱a aum. “Na dona, da dim lamiḏe!” awa aum. \v 28 Nug anam a amu Lewi nug aha, nuhig keeke oh uuaṯowa, Jesus dim lamiṯom. \p \v 29 Dim lamiṯowa, Lewi nug Jesusnu e naḏi laugp̱a he amu takis awak danab amu laala kuḏum ele ag uḏieg, ag ele daanna, e lap̱ig. \v 30 Laegeg amu ḏo gumak danab-Parasia amu ḏo mehuqak danab laala, ag ḏo gumak danab-Parasia huup̱a daap̱ig ele amu, ag ele Jesusnu ip̱uniṯak awak danab noolagp̱a nai hena, amelagp̱a ap̱ig. “Aḏinu ag takis awak danab, hip̱unin danab amu danab laa, ag ihinig ḏo oh ii dim lamidṯeb ele amu, ag ele oh daanna, e lanana, le ele laṯeb?” aon ap̱ig. \v 31 Anam aeg amu Jesus Nug ag amelagp̱a aum. “Danab nug oḏe iiṯa amu nug dokta top̱a ii goṯe. Iiṯa, danab oḏe ele nug goṯe. \v 32 Amubia amu da hep̱i, danab kobol tutuḵu enaib heṯeb ele ag oolag eḏuḵunu ii uḏimi. Iiṯa. Da hep̱i, danab kobol tutuḵu ena ii heṯeb ele ag oolag eḏuḵunu uḏimi,” awa aum. \s1 E LANAKNU KUD MA DAYAKNU NAI \p \v 33 Amu laala ag Jesus amegp̱a ap̱ig. “Layaṯak Johanesnu ip̱uniṯak awak danab ag am deḏ kuḏum e oh lanaknu kud mena daanna, hanhan unuqidṯeb. Amu ḏo gumak danab-Parasia dilag ip̱uniṯak awak danab ag ele anamib heṯeb amge ip̱uniṯak awak danab nahipad ag amu anam ii heṯeb, ag hamu e le ele laṯeb,” aon ap̱ig. \v 34 Ag Jesus amegp̱a anam ap̱ig amu Jesus Nug aum. “Da amu danab nug ah aoṯe bia. Aria dahil ip̱uniṯak awak danab amu ag am da lailad. Amu ig dooṯem, nug awak haen am oo gamag ahak ele amunu danab nug ah aoṯe amu, nug laiḵud ele ag e oh lanaknu kud mena daaglagnu am iiṯa. Ag oolag gamag ahak ele amunu ag e ii uumna, ag laḵulag. \v 35 Anam aaḵu daaṯe amge deḏ laa dimp̱a ag lailag, ah awom ele amu, nug laih uḵeb, haen amup̱a ag oolag ug ele amunu ag e oh lanaknu kud mena daaglag. Amu da ami. Da amu danab ah aoṯe bia. Dahil ip̱uniṯak awak danab ag am da lailad bia. Da gemu ag ele daaṯem amunu ag e oh lanaknu kud mena daaglagnu elele iiṯa. Dimp̱a da gop̱i am ag anam heḵulag,” awa aum. \p \v 36 Amunu Jesus Nug keeke danab ag dooṯeb ii dooṯeb ele amu ou aqata, ip̱uanaṯa, nai laa inam amelagp̱a aum. “Danab nug lamen qaṯi bau awa, lamen alagnu giḏo amup̱a tona ii koit-ṯe. Iiṯa! Nug anam helo amu dimp̱a nug lamen iheb, lamen bau nug eḏua nakok ep̱a, lamen alag eeḏeb, giḏo oḵai ele daaḵu. Ele amu lamen bau, lamen nau alag ele am nakok laip̱u iiṯa,” awa aum. \v 37 Anam anana amu Nug nai keeke amunu baula inam aum. “Laa ele amu danab nug grep lep̱u bau le itaknu doḏ gaḏa alagp̱a ii inaṯe. Nug anam helo amu grep lepu nug eḏua, wain baaba, titiḏa heebeb, doḏ gaḏa alag nug g̱agatag ep̱om, oḵai meḵunu elele iiṯa amunu nug aoḏeb, wain, doḏ gaḏa ele oh iiṯa meḵulah. \v 38 Ag anam ii heṯeb. Danab nug grep lep̱u bau amu le itaknu doḏ gaḏa baup̱a inaglagnuib daaṯe. Ag anam heḵulag am grep lep̱u amu doḏ gaḏa ele am ena daaglah,” awa aum. \v 39 Jesus Nug anam anana amu Nug nai tuḏiṯa aum. “Amu danab nug grep lep̱u alag lanana amu nug grep lep̱u bau hak amu laḵunu oo uuṯe. Uua nug aṯe. ‘Grep lep̱u alag nug lanak ena,’ awa aṯe,” awa aum. \c 6 \s1 JUDA DILAG MEṮIDNU ḎO TIP̱ALAKNU NAI \p \v 1 Aria Juda dilag Meṯid deḏ laap̱a Jesus Nug nuhiḵud ip̱uniṯak awak danab ele ag ibp̱a wit dad laa oop̱a gonana, ip̱uniṯak awak danab nuhiḵud ag wit aeg laala aon, ep̱elagp̱a oḏoḏna lap̱ig. \v 2 Aon laeg amu ḏo gumak danab-Parasia ag hep̱ig amunu inam ap̱ig. “Ag aḏinu ḏo nug danab laa Meṯidp̱a e daṯanu ii aomanu ip̱unigṯe amu ag Juda dilag Meṯidnu ḏo amu tip̱alna, ag e aon laṯeb,” aon ap̱ig. \v 3 Anam aeg amu Jesus Nug oḏelagp̱a awa aum. “Ag Kayak naip̱a Dawitnu nai laa daaṯe amu ag nai amu iite eb qep̱ig? Haen amu Dawit nug laiḵud ele oiyegeg, enug aqeqe, \v 4 ag gona tena, Dawit nug Kayaknu lag oop̱a noa, nug bret dayom amu awom. Bret amu danab oh lanaknu gun ele, mana meṯak danab agib laḵulagnu elele amge Dawit nug awa lanana, laiḵud ele maṯe lap̱ig,” awa aum. \v 5 Anam awowa Jesus Nug baula ag amelagp̱a aum. “Danab Beḵalag da amu da Meṯid deḏ gumaṯem,” awa aum. \p \v 6 Deḏ laa, Juda dilag Meṯidp̱a, Jesus Nug Juda dilag nai doyak laḵa noa, danab ah nai ip̱uanaṯeṯe, danab laa ep̱eg naḏiap mauhak ebehiṯak ele ap̱a dayeye anṯom. \v 7 Ḏo gumak danab-Parasia amu ḏo mehuqak danab ele ag ap̱a daana, Jesus Nug aḏi heeb anidḵulagnu meidp̱ig. Nug Meṯidp̱a danab ep̱eg nau ele ehaniṯeb, elele dayeb amu ag Jesus heṯoḏiak abenp̱a meḵulagnu oolag dayom. \v 8 Anam daaegeg, Jesus Nug ahilag dab mak doyaya, Nug danab ep̱eg nau ele amegp̱a aum. “Na ahan, gamagp̱a hip̱aidna daye!” awa aum. \v 9 Nug anam a, danab nug hibaiṯa dayeye, Jesus Nug ḏo gumak danab-Parasia amu nai mehuqak danab ele oḏ maṯom. “Ḏo ihinig aḏi aṯe? Ig danab Meṯidp̱a ehanidp̱ut elele daaḵu amu enatai o iiṯa ig danab hep̱ut nauhḵu amuam enatai? Ig hep̱ut, danab laa nug mauhḵunu heṯe, nug elele daaḵu am enatai o iiṯa ig uup̱ut mauhḵu amu enatai?” awa aum. \v 10 Nug anam awowa, Nug neeḵa, danab oh anaṯowa, Nug danab ep̱eg nau ele amegp̱a aum. “Na ep̱en tai eṯe!” awa aum. Jesus Nug anam a amu danab amu nug ep̱eg tai eṯe, ep̱eg eḏua, laih bia, ena dayom. \v 11 Aria danab ag Jesus meidna daap̱ig ele amu ag anam anidna, ag Jesusnu op̱oḏilag be, guaṯak bia doona, aḵa aḵa maṯinna ap̱ig. “Ig Jesus nuhigp̱a aṯem heḵunig?” aon ap̱ig. \s1 JESUS NUG IP̱UNIṮAK AWAK DANAB 12 DIIOM \p \v 12 Haen amup̱a Jesus Nug tuqan Kayak unuqidkunu qaukop̱a teum. Ta, Nug tuqan amu oh unuqiṯeṯe uḵe, wagḏom. \v 13 Wagḏe, aam be, nuhiḵud ip̱uniṯak awak danab diiḵunu oo daye, Nug ag onilagp̱a e, gumidna uḏieg, Nug danab tuelp tituanaṯa, ag onilag totol danab ataḏom. \v 14 Laa am Simon. Amu Jesus Nug onig laa, Petrus ataḏom. Laa am Andreus, nug Simon ele, a am eamag. Aria, Jakobus Johanes ele amu Pilipus Batolomiu ele. \v 15 Mateus Tomas ele amu Jakobus laa nug amu Alpias beḵa. Amu Simon laa, nug am selot. \v 16 Laa am Judas, nug Jakobus beḵa amu Judas Iskariot ele, nug amu dimp̱a Jesus awa, kekeḏ ep̱elagp̱a meum. \s1 JESUS NAI MEHUQAQA, OḎE DANAB BAP̱ALAṮOM \p \v 17 Amu Jesus Nug ag ele oh nona gona, Nug wan uḏem enap̱a hibaiṯa dayom. Nuhiḵud ip̱uniṯak awak danab ameg naḏi laa amu danab ah kuḏumnab laa, ag Judanu, Jerusalemnu amu ab oḵai aḏit, onilah Taia Saidon ele, amu dilah wanp̱anu ele oh uḏieg daap̱ig. \v 18 Ag nai nuhig dooglagnu, Nug ag oḏe ahilag bap̱aidḵunu ele uḏip̱ig. Ag uḏin daaegeg, danab laa ag ouḏi nau ele amu Jesus Nug ouḏi nau amu lamaṯe ena daap̱ig. \v 19 Danab ah oh ag ep̱elag bahin, Jesus beḏu aḏaglagnu oolag dayom. Aḏinu? Ag aḏaeg, nuhig g̱agaṯag amu beḏulagp̱a uḵa he, danab oh ag ena daap̱ig. \p \v 20 Ag anam heeg amu Jesus Nug ameg huma, nuhiḵud ip̱uniṯak awak danab amu neeḵaṯaṯa, Nug aum. “Ag gemu enulag iiṯa, ag itiṯak ena aop̱ig daaṯeb. Aḏinu? Ag Kayaknu ḏo maḏoḏ aop̱ig daaṯeb. \v 21 Ag gemu enug aqaṯe ele amu ag itiṯak ena aop̱ig daaṯeb. Aḏinu? Kayak Nug heeb, ag oolag didiḵu. Ag gemu oolagp̱a ug doon gaaṯeb ele amu ag itiṯak ena aop̱ig daaṯeb. Aḏinu? Ag oolag gamag ahaḵu. \v 22 Ag da dim lamiḏṯeb amunu haen danab laala ag amu anidna, ag ahilagnu oolagp̱a nau, ninig ele doon, ag geḏadna, nai nau ahilagnu anana, ag am danab nau ele aṯeb amu ag dahilad amu ag itiṯak ena aop̱ig daaṯeb. \v 23 Danab kobol nau amu heṯeb ele amu, anuḵa ag alalḵad, ag Kayaknu propet beḏulagp̱a ele anam hep̱ig amunu ag ahilagnu ele anam hep̱eg amu aria ag gamalag ahebeb, oolag enaib dayaḏ! Aḏinu? Nob ahilag hab aṯan amu oḵainab. \v 24 Amge o gadon ag danab enulag ele. Ag dab meig! Keeke ahilag, ag oolag ena daaḵunu amu, ag wan imup̱a aaḵu aon malap̱ig. \v 25 O gadon ag danab ag gemu laeg, oolag didiṯe ele. Ag dab meig! Geha dimp̱a ag enug aqaḵu. O gadon ag danab ag gemu imṯeb ele. Ag dab meig! Geha dimp̱a ag ug doon gaap̱eg, amelag leb neḵu! \v 26 Amu haen danab laa oh ag binalag meḵulag amu ahilagnu am gadon. Ag amunu dab meig! Anuḵa amu ag alalḵad ag anamib propet ham bup̱uak dilagp̱a hep̱ig. \p \v 27 Amge ag dahil nai dooṯeb ele, da ahilagnu aṯem. Ag ahilag kekeḏnu amu ag oolag mauhaḏ! Amu aun aḏi ag ahilagnu oolagp̱a nau, ninig ele dooṯeb amu ag kobol ena ahilagp̱a heig! \v 28 Danab laala ag nob nau aoglagnu ap̱eg, ag dahilad amu ag ahilagnu eḏun anam aib hep̱ig. Iiṯa! Ag itiṯak ena maṯeg! Amu aun laala ag ahilagnu awa awa qeṯak nai madiṯeb amu ag ehanadna, ahilagnu unuqiṯeg! \v 29 Am danab laa nug na hip̱en laih ob amu na eḏun nob nau aib meṯame. Iiṯa. Na eḏun hip̱en laih amu ele medaḵut. Am danab laa nug lamen nahip aweb amu na elele daaḵutnu ḏo noobp̱a wagai aib meme. Iiṯa! Na lamen laa nahip amu ele medaḵut. \v 30 Am danab laa nug keeke medaḵutnu oḏ meṯeb amu na nug meṯe! Aria danab laa nug aḏi keeke nahip aweb amu na aib eḏua medaḵunu wagai meme. \v 31 Amu ag dahilad amu ag danab ag kobol aṯemun ahilagp̱a heḵulagnu oolag daaṯe amu ag anamib ahilagp̱a heig! \v 32 Amge ag danab ag ahilagnu oolag mauhṯe ele, ag amu dilagib oolag mauhebeb amu kobol amup̱a Kayak Nug ag binalag madaḵute? Iiṯa. Hip̱unin danab ag ele anam heṯeb. Yo, hip̱unin danab ag danab ag ahilagnu oolag mauhṯe ele amu, ag amu dilag oolag mauhṯe. \v 33 Amu ag danab laa ag kobol ena ahilagp̱a heṯeb ele, ag amu dilagp̱aib kobol ena hep̱eg amu kobol amup̱a Kayak Nug ag binalag meḵute? Iiṯa. Hip̱unin danab ag ele anam heṯeb. \v 34 Amu ag keeke ahilag danab laa nob eḏua madaḵunu maṯona amu ag dimp̱a eḏun nob aoglagnu oolag dayeb amu kobol amup̱a Kayak Nug binalag meḵute! Iiṯa! Hip̱unin danab ag ele anam heṯeb. Yo hip̱unin danab ag hip̱unin danab laa nob eḏua madaḵunu, ag keeke meṯona amu ag eḏun keeke ahilag, nob anamib aoglagnu medaṯeb. \v 35 Amge ag kekeḏ ahilḵadnu ag oolag mauhaḏ! Amu ele ag ahilagp̱a kobol ena heig! Danab ag ahilagnu keeke nob eḏua maṯaknu aoglagnu ap̱eg amu maṯeg! Maṯona, dimp̱a ag ahilagp̱a keeke amu eḏun aoglagnu aib dab mep̱ig. Ag anam hep̱eg amu nob ena ahilag amu oḵai daaḵu. Ag Kayak aṯannab daaṯe ele amu, Nug beḵod daaglag. Aḏinu? Nug nuhig oo doyakp̱a danab laala, nuhignu dab ii meṯeb ele, danab ag aḵa ahilagib dab meṯeb ele amu, Nug amu dilag ele keeke ena madaṯe. \v 36 Amunu ag Mamelag, Nug danab dilagnu oo gai iiṯa dooṯe, amubia ag laa dilagnu oolag gai iiṯa doyeg!” awa aum. \s1 LAILḴAD EPEḎIAṮAKNU NAI \p \v 37 Jesus Nug anam anana amu Nug baula aum. “Ag nob nau g̱agaṯagnab aomnanu amu ag laa dilag ag nob nau g̱agaṯagnab aoglagnu aib dab mep̱ig. Laa ag, ag onilag hep̱eg nauhmanu amu ag laa onilag aib hep̱eg nauhom. Ag laa dilag hip̱unin uhuqna madap̱eg amu laa ag ahilag hip̱unin uhuqna maṯaglag. \v 38 Ag danab keeke madap̱eg amu ag eḏun mep̱eg, keeke am beeb, yaap̱eg nob, baubau inap̱eg, am ba goḵaḏebeb, ag maṯaglag. Ag danab melemel madaṯeb amu melemel amup̱aib geha ag maṯaglag,” awa aum. \p \v 39 Jesus Nug anam anana amu Nug nai tuḏiṯa keeke danab ag dooṯeb ii dooṯeb ele ou aqata, ip̱uanaṯa, nai laa inam ele amelagp̱a maṯia aum. “Danab ameg gaḏuak, nug layag ele ameg gaḏuak amu, laa nug laa ib ip̱unidḵunu elelete? Iiṯa. Nug anam heeb amu a oh goya, moḏp̱a neya qeḵulah. \v 40 Ip̱uniṯak awak nid nug ip̱uniṯak danab nuhig ii eḏidṯe. Nug ip̱uniṯak nai oh awa malowa amu nug ip̱uniṯak danab nuhig bia daaḵu. \v 41 Aḏinu na layap amegp̱a kinipan hup̱u nakok daaṯe amunu na neegṯem amge na amenp̱a, ad maha oḵai daaṯe na amunu dab ii meṯem? \v 42 Na dab mak aṯem aona, na layap amegp̱a, ‘Lai, da kinipan hup̱u nakok na amenp̱a daaṯe amu aoḵulnu heṯem,’ aṯem? Na anam aṯem amge na naḵa amenp̱a ad maha oḵai daaṯe amu na ii anidṯem. Na am ham bup̱uak danab! Tatam na ad maha oḵai, na amenp̱a daaṯe ele, amu mautp̱e na uḵeb, aria dimp̱a na peheṯan neegnana amu dimp̱a na layap amegp̱a kinipan amu maute!” awa aum. \p \v 43 Anana amu Nug baula aum. “Amu ad ena nug meu nau ii oṯe, amubia ad nau nug meu ena ii oṯe. \v 44 Danab ag nuhig meup̱a ad anidna dooṯeb. Amu danab ag ad pig meu amu muḏi qaun elep̱anu ii aoṯeb, ag grep meu amu ad nakok qaun elepanu ele ii aoṯeb. \v 45 Danab ena nug nuhig dab mak enaib oop̱a daaṯe amunu nug kobol enaib heṯe. Danab nau nug nuhig dab mak nauib oop̱a daaṯe amunu nug kobol nau heṯe. Nug oop̱a am bak daaṯe amuib amu oḏep̱a ele madiṯe. \s1 JESUSNU NAI AWA OIYAKNU IP̱UNIṮAK NAI \p \v 46 Aḏinu ag dahilnu, ‘O Naḏi, O Naḏi,’ aon aṯeb amge ag dahil nai dim ii lamidṯeb? \v 47 Amu danab laa nug da gumiḏa uḏia, dahil nai doya, nug dim lamidṯe ele, da nuhig kobol amunu ag inam ip̱uanadp̱i anidna oolag maidḵu. \v 48 Nug am danab laa amu nug lag buuḵunu ha, nug tatam moḏ awe, uma noa uḵe, wan oop̱a men naḏi qaḏep̱a nug lag mawa daaḵuknu keeke aḏe, men aḏa dayeye aria dimp̱a nug amu aṯan lag heum bia daaṯe. Danab amu nug lag anam heum amunu dimp̱a le ui na duṯune amu lag na qeḵunu elele iiṯa. Aḏinu? Danab nug lag enanag heum. \v 49 Amge danab nug dahil nai doya ii dim lamidṯe ele amu, nug am danab laa lag hamu wanp̱aib he dayom bia. Nug wan oop̱a men qaḏep̱a lag mawa daaḵunu keeke ii aḏom amunu dimp̱a le ui na, lag amu duṯune, pahanab na qa, lop̱aḏa, iiṯa meum,” awa aum. \c 7 \s1 JESUS DAUP IḴINU BEGBEG HE, ENA DAYOM \p \v 1 Jesus Nug danab ah keeke amu oh amelagp̱a awowa aria Nug Kapenaum uḵom. \v 2 Amu Rom danab laa, nug daup 100 dilag iḵi amu, nuhig begbeg laa, nuhignu oo dooṯe ele amu, nug oḏe ma mauhḵunu heum. \v 3 Nug anam dayom amu daup iḵi nug Jesus ap̱a uḏiom doya, nug Juda dilag iḵi danab laala ag gona, Jesus ap̱eg uḏia, begbeg nuhig amu heeb ena daaḵunu he gop̱ig. \v 4 Ag Jesus gumidna gona, daup iḵinu ii daye daye ap̱ig. “Nug am danab ena, na nug ehanidḵutnu elele. \v 5 Nug am ig Juda ihinignu oo mauhṯe. Nug nuḵa ihinig nai doyak lag amu buuom,” aon ap̱ig. \v 6 Anam aeg amu Jesus ahe, oh gona, guguiṯegeg amu daup iḵi nug laiḵud laa Jesus ap̱eg dooḵunu amelagp̱a a, ag gona, nug aum oḏe Jesus amegp̱a ap̱ig. “Danab Naḏi na hamu uḏie nidṯe. Da am danab enate amu na uḏin da laul oop̱a neḵut? \v 7 Am da ele da dooṯem, da danab ena iiṯa amunu da na gumiṯen goḵulnu amu da elele ii doomi amge na begbeg dahil eḏua ena daaḵunu naiib a! Na anam naiib ap̱e amu begbeg dahil nug eḏua ena daaḵu. \v 8 Da amu dooṯemnu diig am, da ele uḏat imunu danab oḵai waalagp̱a daaiyi, ag da gumiḏegeg amu dahilad daup ag da waalp̱a daaṯeb. Amunu da laa amegp̱a, ‘Na uḵe!’ ai aria nug goṯe. Amu da laa amegp̱a, ‘Na do!’ ai aria nug doṯe. Dahil begbeg ele amegp̱a, ‘Na uḏat imu he,’ ai aria nug heṯe amunu na naiib ap̱e, keeke amuam beḵu dooṯem.” Danab amu ag oḵai ahilag oḏe amu aon, Jesus amegp̱a ap̱ig. \v 9 Ag anam aeg, Jesus Nug doya, Nug dab mak kuḏum awawa, Nug eḏua, danab ah ameg naḏi ag Nug dim lamidp̱ig ele amu, Nug ag amelagp̱a inam aum. “Da ag amelagp̱a aṯem. Da Israel danab oolagp̱a oop̱a genab doyak imubia amu da laa ii anidmi,” awa aum. \v 10 Aria danab daup iḵi nug he, ag Jesus top̱a gop̱ig ele amu, danab amu ag eḏun nug laugp̱a gona, begbeg nuhig amu eḏua ena dayeye anidp̱ig. \s1 JESUS NUG NEN NID MAḎ EṮOM \p \v 11 Amu nakok dimp̱a Jesus Nug ab oḵai laa onig Nen uḵe, nuhig ip̱uniṯak awak danab amu danab ah ameg naḏi ag Nug ele oh gop̱ig. \v 12 Nug uḵa, ab amunu od oḵai amu guguiṯa noono, ag danab mauhak laa maon dop̱ig. Danab mauhom nug anig am ah qab, nug beḵa laip̱u amu aaḵuib. Amu danab ah ameg naḏi ab amup̱anu ag ah amu, nug ele uḏip̱ig. \v 13 Jesus Nug ah amu anṯa, nuhignu oo doye, Nug ah amu amegp̱a aum. “Na aib gaame,” awa aum. \v 14 Anam anana, Nug qaḏaqaḏ maop̱ig amu gukuiṯa wana, ep̱eg bahia, danab mauhak niiom ele qaḏaqaḏ amu aḏe, danab qaḏaqaḏ maop̱ig ele, ag hip̱aidna daap̱ig. Daaegeg Jesus Nug aum. “Nid bau, da aṯemde, na ahe!” awa aum. \v 15 Anam a, danab mauhom amu eḏua aha dayaya, nai maṯie, Jesus Nug eḏua awa, anig meṯom. \v 16 Danab ah oh ag amu anidna, Kayaknu ena doona, ag oolag oṯaie, ag Kayak binag mena ap̱ig. “Propet naḏi laa ig oonigp̱a uḏiom. Kayak Nug ig ehanigḵunu uḏiom,” aon ap̱ig. \v 17 Amu danab ag Jesus keeke heum amunu ag maṯieg uḵe, Juda wan ohp̱a amu wan laala, Juda taliliṯak ele uḵe, ap̱an danab ag doop̱ig. \s1 JOHANESNU DANAB AḎIT JESUS GUMIDYA GOPIḎ \p \v 18 Ag Jesus heumnu maṯiegeg amu Johanesnu ip̱uniṯak awak danab ag keeke amu ohnu nug amegp̱a aeg doyom. \v 19 Doya amu Johanes nug nuhiḵud ip̱uniṯak awak danab aḏit onilahp̱a e, gumidya doeh, a goya Jesus inam oḏ meṯaglahnu aum. “Danab laa uḏiḵunu aeg doomut am na aaḵute o iiṯa ig laate ameg meḵunig?” Nug anam amelahp̱a anana, nug he gopiḏ. \v 20 Anam a amu danab aḏit amu Jesus gumidya goya, a apiḏ. “Layaṯak Johanes nug he, i na oḏ meṯagnihnu gumidḏa uḏimuḏ. Oḏ mak am inam. Danab laa uḏiḵunu aeg doomut am na aaḵute o iiṯa, ig laate ameg meḵunig?” aoya apiḏ. \v 21 Haen amup̱anab Jesus Nug danab ah kuḏum ag oḏe diigdiig ele amu he ena daaegeg, Nug ouḏi nau kuḏum lamaṯaṯa, ameg gaḏuak kuḏum Nug he, ag amelag op̱ate ag neegp̱ig. \v 22 Amunu Jesus Nug ahilah nai amu eḏua nob ma amelahp̱a aum. “A goya, keeke oh gemu a anidya doopiḏ, aaḵude Johanes apeḏ doyaḏ! ‘Danab ag amelag gaḏuak amu gemu ag eḏun neegṯeb. Diḏilag aḏak amu ag ena oiṯeb. Amu gaḏalag oḏe ele amu oḏe amu iiṯa meṯe, daulag ituak ele ag eḏun, nai dooṯeb, danab mauhp̱ig ele amu ag eḏun bau daaṯeb, daḏek danab ag ele Nai Ena dooṯeb.’ \v 23 Amu danab aun nug nuhig oop̱a genab doyak dahilnu ii paḏe neṯe ele amu, Kayak Nug danab amu itiṯak medaṯe,” awa aum. \p \v 24 Am danab aḏit Johanesnu nai aoya uḏipiḏ ele amu, a eḏuya uḵaeheh, Jesus Nug Johanesnu danab ah amelagp̱a inam aum. “Ag anuḵa ag Johanes gumidna atu taḏakp̱a gop̱ig amu ag aḏi keeke anidḵulagnu gop̱ig? Ag keeke gai iiṯa, qaiṯobṯob bia, ulah he uḏalṯe amu anidḵulagnu gop̱igte? \v 25 Iiṯa, ag gop̱ig am aḏi keeke anidḵulagnu gop̱ig? Ag gona danab laa lamen enanagnab, kobol ele taḵom amu anidḵulagnu gop̱igte? Iiṯa. Danab ag lamen enanagnab, kobol ele tagaṯeb amu ag king laugp̱a daaṯeb. \v 26 Amge ag aḏi keeke anidḵulagnu gop̱ig? Ag propet laa anidḵulagnu gop̱igte? Da ag amelagp̱a aṯem, ao, ag am propet anidḵulagnu gop̱ig. Nug am propet amge propetib iiṯa. Nug amu propet laa oh eḏaṯak. \v 27 Nug am laa, Kayak Nug nuhignu a, propet laa nug Kayak oḏe awa, Kayak naip̱a yom daaṯe. Nai am inam. ‘Anṯe! Da hep̱i, dahil nai awa uḵa maṯiaknu danab laa nug na noom awa, nahip ib bap̱aidḵu.’” \v 28 Jesus Nug anam awowa, Nug nai tuḏiṯa aum. “Da ag amelagp̱a aṯem. Layaṯak Johanes nug danab anuḵa propet daap̱ig amu oh eḏaṯom amge danab laa nug Kayaknu ḏo maḏoḏ oop̱a danab nakokib daaṯe, nug nuhig itiṯak amu Johanesnu eḏidṯe. \p \v 29 Danab ah oh am takis awak danab ele ag Johanesnu nai doop̱ig amunu ag, ‘Kayak Nug tutuḵuib heṯe,’ aon anana, ag Johanes ep̱egp̱a layaṯak aop̱ig. \v 30 Amge Juda dilag ḏo mehuqak danab amu ḏo gumak danab-Parasia ele ag amu ag Kayak Nug ib ena ipuanaṯom amu ag uun, di meṯaeg, Johanes nug ag ii layaṯom,” awa aum. \p \v 31 Jesus Nug anam anana amu Nug nai tuḏiṯa aum. “Da danab ah haen geha imunu da ahilagnu aḏi bia aḵul? Ag am aḏi danab?” \v 32 Ag am nid naunau haḏapp̱a daanna, ameg laa amu ameg laa amelagp̱a enana, ‘Ig ahilagnu dumuṯum iwalmut amge ag ahi ii edap̱ig. Ig ahi oo doyak ele eṯamut, amge ag ii gaap̱ig,’ aṯeb amubia heṯeb. \v 33 Aḏinu? Layaṯak Johanes nug uḏia amu nug e diigdiig ii laum, wain ele ii laum amunu ag, ‘Nug beḏup̱a ouḏi nau ele,’ aon aṯeb. \v 34 Aria Danab Beḵalag da, da uḏien, da e lain, le ele lami amunu ag, ‘Anṯeg, nug e huanak lanana, wain ele huanak laṯe. Nug laiḵud am takis awak danab, hip̱unin danab amu danab laa, ag ig Juda, ihinig ḏo oh ii dim lamidṯeb,’ aon aṯeb. \v 35 Amge Kayaknu doyak am keeke genab amu nuhig hakp̱a ag am genab anidḵulag,” awa aum. \s1 AH JESUS BAEGP̱A GOḎEN GOKAḎOM \p \v 36 Amu ḏo gumak danab-Parasia laa nug Jesus ele e laḵulahnu Jesus onigp̱a e, nug laugp̱a uḵe, a e laḵulahnu daapiḏ. \v 37 Daaeheh, ab oḵai amup̱anu hip̱unin ah laa dayom, nug, “Jesus uḏia, ḏo gumak danab-Parasia laugp̱a e laṯe,” amu doya, nug men botol goḏen enanag laa awa uḏia, \v 38 Jesus baegp̱a, guguiṯa dimugp̱a hibaiṯa gayaya dayom. Ameg leb goḵaḏa, Jesus baegp̱a ne amu iḵi uḏugp̱a op̱iaya, Jesus baeg ootuqiṯaṯa, goḏen amu Jesus baeg laaiṯom. \p \v 39 Amu ḏo gumak danab-Parasia, Jesus onigp̱a e uḏiom ele, nug keeke amu anṯa, inam dab mak awom. “Danab umu Nug genab propetlob amu ah umu ep̱eg bahia aḏaṯe amu nuhig kobol ele doolo. Ah umu nug hip̱unin ah,” awa aum. \v 40 A amu Jesus Nug danab amu nuhig dab makp̱a anam aawo doya, Nug miag matula oḏ meṯa aum. “Simon, da nai laa madip̱i na dooḵutnu ool daaṯe,” awa aum. Awa a Simon nug aum. “Ip̱uniṯak danab, nahip nai amu mehuqe!” awa aum. \v 41 Anam a amu Jesus Nug nai imu maṯia aum. “Danab aḏit laa a beḏulahp̱a danab laanu keekenu nob ele. Danab laa nug nuhig daden nob amu 100 kina amu laa nuhig daden nob amu 10 kina ele. \v 42 Amu a keeke nob amu eḏuglahnu amu elele iiṯa amunu danab amu nug ahilah keeke nob amu uua, oo ii daye, uhuqa matom. Aria a oolahp̱a danab aun nug danab men doḏo matom, nuhignu oo oḵainab mauhḵu?” awa aum. \v 43 Awa a amu Simon nug Jesus nai maṯie doya, oḏep̱a awa aum. “Dahil dab makp̱a amu danab nug keeke nob oḵai uua, uhuqa meṯom ele, nug am anam dooḵu,” awa aum. A amu Jesus eḏua amegp̱a aum. “Dab mak amu tutuḵu, na nob ena meme,” awa aum. \p \v 44 Jesus Nug anam anana amu Nug eḏua, ah neeḵiṯaṯa, Simon amegp̱a aum. “Na ah imu anidṯem. Da na laut oop̱a nemi amu na le aon dona, da bael ii ihame amge ah imu nug ameg lebp̱a da bael ihaha, nug iḵi uḏugp̱a op̱iom. \v 45 Na da ii ootuqilme amge da lag oop̱a neiyi, ah imu nug dig ma, da bael ootuqiṯaṯa daaṯe. \v 46 Amu na da iḵil goḏen ii laaidme amge ah imu nug goḏen awa uḏia, da bael laaidṯe. \v 47 Amunu da na amenp̱a aṯem. Nug hip̱unin kuḏum heum amu da aaḵu uhuqa medaṯem. Aḏinu? Nug dahilnu oo huanak mauhṯe. Amge danab nug hip̱unin nakok he, da hip̱unin nuhig uhuqen meṯai, nug dahilnu oo nakokib mauhṯe,” awa aum. \v 48 Nug anam anana amu Nug ah amegp̱a aum. “Da hip̱unin nahip amu uhuqen medaṯem,” awa aum. \v 49 Jesus Nug ah amegp̱a nai anam a amu danab nug ele oh balalp̱a daap̱ig ag aḵa aḵa nai maṯin ap̱ig. “Nug am danab aun, Nug hip̱unin uhuqa meṯak danabte?” \v 50 Anam aeg amge Jesus Nug baula ah amu amegp̱a aum. “Na ootp̱a genab doome amunu da hei, na ena daaṯem. Na maḏoḏ ele uḵe!” awa aum. \c 8 \s1 DANAB E HAḎAG DAṮA TAOḎOMNU NAI \p \v 1 Haen laa dimp̱a Jesus Nug uḵa, ab oḵai ab nakok ele laalap̱a taliliaṯa oiyaya, Kayaknu ḏo maḏoḏnu Nai Ena amu mehuqa, danab ah ip̱uanaṯom. Nuhiḵud ip̱uniṯak awak danab tuelp ag Nug ele oiegeg \v 2 amu ah laala ag ele oh gop̱ig. Anuḵa ah amu ag ena ii daap̱ig. Laa am oḏe ele, laa am ouḏi nau ele amu Jesus Nug he, ena daap̱ig. Laa, Magdala ted Maria, nug anuḵa ouḏi nau eblaih aḏit ele beḏup̱a daaegeg Jesus lamaṯom. \v 3 Laa Joana, nug amu Herodes laug gumap̱ig ele dilag oḵai onig Susa, nug wau. Amu Susana aria ah laala ele gop̱ig. Ah amu ag ahilag keekep̱a Jesus amu nuhiḵud ip̱uniṯak awak danab ele ehanadp̱ig. \p \v 4 Jesus Nug anam oiyeye, danab ah ameg naḏi ag uḏin, Jesus top̱a qag meeg amu danab ah ab oḵai ohnu ele uḏieg, Nug keeke danab ag dooṯeb ii dooṯeb ele ou aqata, ip̱uanaṯa inam maṯia aum. \v 5 “E ep̱ak danab nug e haḏag ebaḵunu aha, daṯa uḵa oiyaya, e haḏag taoḏom. Nug taoḏe ugeḵe, haḏag laala amu danab ib oiṯebp̱a nena qena niiegeg, danab ag tap̱aegeg, ai ag uḏin, haḏag amu lap̱ig. \v 6 E haḏag laala ag wan men duqe uḵak ele amup̱a nena qena bep̱ig amge wan tep̱u iiṯa amunu ag diḏilag bau dayak elele iiṯanu qaḏa eṯe bunaḏp̱ig. \v 7 Aria e haḏag laala ag wan muḏi qaun elep̱a nena qeeg, muḏi qaun ele ba, naḏi ma teguaṯom. \v 8 E haḏag laala ag wan enap̱a nena qena, ena bena, meulḵad kuḏumnab op̱ig. Wan handat, wan handat anam.” Jesus Nug anam anana Nug ewa, “Danab nug daug ele dayeb amu nug doyaḏ!” awa aum. \p \v 9 Aria dimp̱a nuhiḵud ip̱uniṯak awak danab ag Jesusnu nai amu meu nuhig am aḏi amunu oḏ medap̱ig. \v 10 Oḏ meṯaeg amu Jesus Nug aum. “Ag am Kayaknu ḏo maḏoḏnu keeke diig loḵumak amu dooglagnu maṯom amunu ag dooṯeb amge danab laala ag nai, danab nug keeke danab ag dooṯeb ii dooṯeb ele ou aqata, ip̱uanadṯe, nai amup̱aib anidṯeb amunu Jesaia nai yom, nai amu elele medaṯe. Nai am inam. ‘Ag neegna amu ag diig tutuḵu ii anidṯeb. Ag nai daulagp̱a dooṯeb amu ag nai meu am tutuḵu ii dooṯeb,’” awa aum. \p \v 11 Jesus Nug anam anana amu Nug nai baula tuḏiṯa aum. “Keeke danab ag dooṯeb ii dooṯeb ele ou aqaṯen, ip̱uanaṯen maṯimi amu, nuhig meu am inam. E haḏag amu Kayaknu nai. \v 12 Amu haḏag laala ibp̱a nena qep̱ig ele amu, nai amu inam ip̱unigṯe. Danab laala ag nai doop̱ig amge dimp̱a Satan nug uḏia, ag oolagp̱a noa he, Kayak nai iiṯa meṯe. Satan nug nuhig dab makp̱a, ‘Ag nai amu oolagp̱a genab doop̱eg, Kayak Nug ag eḏua diima,’ anana heṯe. \v 13 Amu e haḏag laala men duqe uḵakp̱a nena qep̱ig ele amu, nai amu inam ip̱unigṯe. Danab laa ag nai doon, oolag gamalag ahehe, pahanab aoṯeb amge ahilag oop̱a genab doyak am g̱agaṯag iiṯa, haen tutuib daaṯe amunu deḏ laa ahilag oop̱a genab doyak iiṯa meḵunu ug laa be amu ag paha ahilag oop̱a genab doyak amu paḏaṯeb. \v 14 Amu e haḏag laa wan muḏi qaun elep̱a nena qep̱ig ele amu, nai amu inam ip̱unigṯe. Danab amu ag nai dooṯeb amge ag gona oiyegeg, wan imup̱a ug laala amu enub awaknu uḏat amu ameg qak kobol ele, keeke amu oh ag oolagp̱a he, Kayak nai iiṯa ma, danab tutuḵu elelenab daaḵunu meu ii oṯe. \v 15 Amge e haḏag wan enap̱a nena qep̱ig ele amu, nai amu inam ip̱unigṯe. Danab laa ag nai doon, ag aona, oolagp̱a meeg, tutuḵu oolagp̱a ena dayeye, ag g̱agaṯag daanna amu ag meu oṯeb,” awa aum. \s1 DANAB AG LAM TAP̱IḎ WAAP̱A II MEṮEB \p \v 16 Aria Jesus Nug nai imu ele maṯiom. “Danab laa nug lam amota, tap̱iḏ waap̱a o balal waap̱a ii meṯe. Iiṯa, nug amota, balal aṯan me ewewe, danab ag lag amu oop̱a nona, ag amahlak anidṯeb. \v 17 Amubia gemu keeke laala loḵumak daaṯe amge dimp̱a miag atiglag. Keeke oh danab ag loḵump̱ig daaṯeb amu dimp̱a ag miag atip̱eg, danab oh anidḵulag. \v 18 Ag nai dahil dooṯeb ele amu, ag amu dab menan dayeg! Am danab laa nug Kayak Nai aḏaṯe ele amu, dimp̱a Kayak Nug baula ele tuḏiṯa, nug medaḵu amge danab nug Kayak nai laa tutuḵu ii aḏaḏa, nug, ‘Da keeke matu aḏami,’ awa aṯe amu geha Kayak Nug amu eḏua aḏidku,” awa aum. \s1 JESUS ANIG AMU AMAḴUD ELE \p \v 19 Jesus Nug anam anana dayeye amu Nug anig amaḵud ele anidḵulagnu uḏip̱ig amge danab kuḏum ag itun daap̱ig amunu ag Jesus gumidna waḵulagnu ib iiṯa. \v 20 Ag uḏin daaegeg, danab laala ag Jesus amegp̱a ap̱ig. “Na anin amapad ele ag na anidḵulagnu uḏin, dimiṯim daaṯeb,” aon ap̱ig. \v 21 Aon aeg amu Jesus Nug amelagp̱a aum. “Danab ah ag Kayaknu nai doon dim lamidṯeb ele, ag amu da anil, amalad ele,” awa aum. \s1 JESUS ULAH NAḎI AMEGP̱A A TO EṮOM \p \v 22 Deḏ laa Jesus Nug ub laa aṯan te, nuhiḵud ip̱uniṯak awak danab ele teeg amu Nug ag amelagp̱a aum. “Ig le ameg mataḏta, laih up̱a goḵunig,” awa aum. A amu gop̱ig. \v 23 Ub ugeḵe amu Jesus Nug niiom. Niieye, ulah naḏi laa laip̱un na, le amegp̱a he, le ite, ub oop̱a noa am beḵunu he, ag mauhḵulagnu hena, \v 24 nuhiḵud ip̱uniṯak awak danab ag wana, Jesus maḏ eṯan ap̱ig. “Ip̱uniṯak danab, ip̱uniṯak danab, ig mauhḵunignu heṯem!” aon ap̱ig. Aon aeg am Jesus Nug aha, ulah le koḏkoḏ qeum ele amu, Nug a amelahp̱a a anam hemayanu a amu ulah nug iiṯa me, le ele to eṯa, manin dayom, le nug baula ii uḏalom. \v 25 Aria Jesus Nug ip̱uniṯak awak danab amelagp̱a aum. “Ag ahilag oop̱a genab doyak amu adep̱a daaṯe?” awa aum. Nug anam heum amu ag nuhignu enanag doon, ag oolag ele oṯaie, ag dab mak kuḏum aona, ag aḵa aḵa maṯin ap̱ig. “Ulah le ele amu danab imu ahilahnu nai aum amu dim lamidpiḏ amunu am aṯemun? Nug am aun?” aon ap̱ig. \s1 JESUS OUḎI NAU DANAB LAA BEḎUP̱ANU LAMIṮOM \p \v 26 Dimp̱a ag el qena gona, laih Gerasa wanp̱a eeḏp̱ig. Wan amuam Galelia le ihi laih daaṯe. \v 27 Amu Jesus Nug ubp̱anu aha, honap le ihip̱a no amu danab laa ab oḵai amup̱anu Nug gumiṯa doum. Danab amu nug ouḏi nau kuḏum ele. Haen elab nug bam iiṯa oiyaya, laḵa ii daaṯom. Iiṯa, nug matmatp̱a daaṯom. \v 28 Danab amu nug Jesus anṯa, ewawa, wanp̱a Jesus baegp̱a na qa, huanaknab ewa aum. “Jesus, na Kayak Aṯannab Beḵa, na da aṯem heiḏḵut heṯem? Da na unuqidṯem. Na da guiṯak aib meḏame,” awa aum. \v 29 Am Jesus Nug matu ouḏi nau nug danab uuidḵunu aum amunu nug anam aum. Haen kuḏum ouḏi nau nug danab amu aḏeḏe, danab ag nug gumanna, senp̱a qaḵan, baegp̱a aḏaḵunu keekep̱a ele qagṯap̱ig amge nug sen keeke amu oh paḵua awe, ouḏi nau nug nug awa aḏe, laih atu taḏakp̱a goṯom. \v 30 Aria Jesus Nug oḏ meṯom. “Na onin aun?” Awa a nug aum. “Da onil amu, ‘Daup kuḏum,’” awa aum. Aḏinu? Ouḏi nau kuḏumnab nug oop̱a nona daap̱ig. \v 31 Ouḏi nau ag Jesus amegp̱a, “Na aib ig lamigp̱e, Satan amu nuhiḵud daup daaṯebp̱a eḏut gomut,” aon ii daye daye unuqidp̱ig. \p \v 32 Amu bo ameg naḏi laa qauko nakok amup̱a e lanana daap̱ig amunu ouḏi nau ag Jesus unuqidna ap̱ig. “Na hep̱e, ig bo umu oolagp̱a gotu!” aon ap̱ig. Aon aeg aaḵu Jesus Nug he gop̱ig. \v 33 Ouḏi nau ag danab amu uuidna, ag gona bo oolagp̱a noeg amu bo ag oolna, huana gona, aben oola noakp̱a nona, le amegp̱a le lana mauhp̱ig. \p \v 34 Amu bo gumak danab ag keeke beum, amu anidna, ag oolna gona, ag keeke amunu ab oḵaip̱a amu nuhig wan taliliak ele amup̱a keeke aḏi anidp̱ig amu aeg doop̱ig. \v 35 Maṯieg doona amu danab ah ag keeke amu anidḵulagnu Jesus gumidna gona, ag danab ouḏi nau uuidp̱ig amu anidp̱ig. Nug lamen taḵa, dab mak ena ele Jesus baegp̱a heḏep na dayeye anidp̱ig. Danab ah ag anam anidna, ag baḏap̱ig. \v 36 Danab ag anidp̱ig ele amu, ag Jesus Nug danab ouḏi nau ele amu he ena dayom, ag keeke amu ohnu madip̱ig. \v 37 Maṯieg, laih Gerasa, ap̱an danab oh ag Jesus uuaṯa gokunu unuqidp̱ig. Aḏinu? Ag huan baḏap̱ig. Aeg aaḵu Jesus Nug ub aṯan ta, Nug eḏua uḵom. \p \v 38 Danab ouḏi nau uuidp̱ig ele nug Jesus ele goḵulahnu ii daye daye oḏ meṯom. Nug anam aum amge Jesus Nug he, eḏua ugeḵe, amegp̱a aum. \v 39 “Na eḏun, na ap̱anp̱a gona, Kayak keeke oh nahip̱a heum amu na mehuqe!” awa aum. A amu danab amu uḵa, ab oḵai nuhigp̱a ta, danab ah oh amelagp̱a nuhigp̱a Jesus keeke oh heum amu mehuqom. \s1 IḴI DANAB AḎEG AM AH JESUS LAMEN AḎOM ELE \p \v 40 Jesus Nug Galelia le ameg heqo laihnu eḏua uḏieye, danab ah oh ag Nug uḏiom amunu gamalag ahom. Aḏinu? Ag oh Nug ameg mena daap̱ig. \v 41 Jesus uḏieye amu danab laa onig Jairas, nug Juda dilag nai doyak lag gumak danab laa, nug uḏia, Jesus noobp̱a dup noa, iḵi wan ye, Jesus Nug laugp̱a goḵununab unuqiṯom. \v 42 Aḏinu? Nug aḏeg laip̱u, maḏ 12 ele, nug mauhḵunu heum. A amu Jesus Nug ugeḵe, danab ah kuḏumnab ag talilidna daaegeg gop̱ig. \p \v 43 Uḵaegeg, ah laa ele ap̱a dayom amu nug kalam qak oḏe maḏ tuelp haen oh anidṯom. Iiṯa ii meṯom. Nug dokta gumaṯa uḵe babaiṯegeg, nug men doḏo nuhig iiṯa meum amge nug eḏua ena ii dayom. \v 44 Aria ah amu nug Jesus dimugp̱a doa, ep̱eg bahia, Jesusnu lamen daug nakok aḏom. Aḏe amu pahanab oḏe amu iiṯa meum. \v 45 Iiṯa me amu Jesus Nug dayaya, oḏ meum. “Aun da aḏailom?” awa aum. Oḏ me amu ag ap̱ig. “Da iiṯa, da iiṯa,” aon ap̱ig. Aon aeg, Petrus nug aum. “Ihinig oḵai, danab ah ameg naḏi talilidna daaṯeb amunu aḏinu na, ‘Aun da aḏailom?’ aon aṯem?” awa aum. \v 46 Amge Jesus Nug aum. “Da dooṯem, laip̱u laa ep̱egp̱a da aḏaele, g̱agaṯag laa uuiḏa uḵom,” awa aum. \v 47 Aria ah amu nug doya, loḵumḵunu elele iiṯa amunu nug baḏa hahaḏaḏa, danab ah oh noolagp̱a Jesus baegp̱a gateg qaun wa, nug aḏinu ep̱eg bahia Jesus aḏe, laip̱un oḏe nuhig iiṯa meum ele amunu aum. \v 48 Amu Jesus Nug ah amu amegp̱a aum. “O aḏel, na ootp̱a genab doome amunu na eḏun ena daaṯem. Na maḏoḏ ele uḵe!” awa aum. \p \v 49 Jesus Nug nai amu maṯiaya dayeye, danab laa nug iḵi danab Jarius, amu nug laugp̱anu nai awa uḏia, Jairas amegp̱a aum. “Na aḏen mauhomde amunu na ip̱uniṯak danab imu aib uḏat meṯame,” awa aum. \v 50 A amu Jesus Nug nai amu doya, Nug Jairas amegp̱a aum. “Na aib baḏame. Iiṯa, na ootp̱a genab doye! Na anam hep̱e amu na aḏen nug eḏua bau daaḵu,” awa aum. \v 51-53 Aria Jesus Nug iḵi danab amu laugp̱a uḵa, Nug Petrus, Johanes, Jakobus, nid mameg anig ele aaḵuib diiaṯe, Nug ele lag oop̱a nop̱ig. Laa oh ag lag oop̱a noḵulagnu aib aum. Nug lag oop̱a noa, Nug danab ah ag nid amunu oolag doye, mahinna, qanak ele henan daaegeg anaṯa, Jesus Nug ag amelagp̱a aum. “Ag aib gaap̱ig! Nug ii mauhom, nug niiṯe,” awa aum. Jesus Nug anam a amu ag imidp̱ig. Aḏinu? Ag doop̱ig, nid ahin nug mauhom. \v 54 Ag anam heegeg, Jesus Nug ag lamaṯowa, Nug nid ahin amu ep̱egp̱a aḏa aum. “Nid ahin, na ahe!” awa aum. \v 55 Amu nid ahin amu nuhig ouḏi eḏua uḏie, laip̱un bau eḏua ahom. Ahe, Jesus Nug ag e medap̱eg laḵunu amelagp̱a aum. \v 56 Nid ahin mameg anig ele a anam anidya, a oṯaiya, dab mak kuḏumnab aopiḏ amu Jesus Nug g̱agaṯag amelahp̱a aum. “A keeke imunu danab laa amegp̱a aib apiḏ,” awa aum. \c 9 \s1 JESUS IP̱UNIṮAK AWAK DANAB 12 UḎAT MAṮOM \p \v 1 Jesus Nug ip̱uniṯak awak danab tuelp onilagp̱a e uḏieg, Nug ag ouḏi nau lamadnana, oḏe diigdiignu ele hep̱eg ena daaglagnu g̱agaṯag maṯom. \v 2 Nug he, ag goḵulagnu daaegeg, amelagp̱a aum. “Ag gona, Kayaknu ḏo maḏoḏnu nai mehuqnana, danab oḏe ele hep̱eg ena dayeg!” awa aum. \v 3 Nug anam anana, Nug nai tuḏiṯa amelagp̱a aum. “Ag oiyaknu keeke, hoḵat, baṯam, e, men doḏo ele, aon aib oip̱ig. Aria ag lamen aḏit ele aib aon gop̱ig. \v 4 Ag lag laap̱a tena amu agup̱aib daanna, ap̱a uḏat malona aria ahan uḵeg!” awa aum. \v 5 Nug anam anana amu Nug nai tuḏiṯa aum. “Ge danab ag diiadna laulagp̱a ii maadp̱eg amu ag ab amu uun gonana, ab amup̱an danab ag eheḏ hep̱ig dooglagnu ag gap̱ud baelag gaḏap̱anu qeqalp̱eg neeb, ag ab amu uun uḵeg!” awa aum. \v 6 Anam a amu ip̱uniṯak awak danab ag ahan, ab ab gona, Nai Ena amu mehuqnana, oḏe danab atu ohp̱anu ele heeg, ena daap̱ig. \p \v 7 Aria, Herodes Antipas nug Galelia wan guma dayeye, Jesus Nug uḏat heehe, Herodes Antipas nug uḏat oḵam oh heum amunu doya, nug dab mak kuḏum awom. Aḏinu? Danab laala ag, “Herodes nug Layaṯak Johanes baag otaḏom amge Layaṯak Johanes nug eḏua hibaiṯa oiṯe,” aegeg doyom. \v 8 Ag anam aegeg am laala ag, “Nug am Elias, eḏua hibaiṯom,” aegeg, laala ag, “Nug propet anuḵanu laa eḏua hibaiṯom,” aon ap̱ig. \v 9 Ag anam aeg am Herodes anam doya, nug aum. “Genab da Layaṯak Johanes baag otaḏmi amge danab umu Nug am aun, ag nuhignu nai amu unam aṯeb?” awa aum. Awa anana nug Jesus anidḵunu heum. \s1 JESUS DANAB 5000 E MAṮOM \p \v 10 Aria deḏ laa Jesusnu ip̱uniṯak awak danab tuelp ag eḏun uḏin, Jesus amegp̱a, ag gona keeke oh hep̱ig amunu aeg doya, Nug aha omalaṯe, ab laa Betsaida, amup̱a aḵa gop̱ig. \v 11 Uḵaeg dimp̱a, danab ah ameg naḏi ag amu doon, ag dim lamidna gona, gumidna waeg, Jesus Nug ag uḏip̱ig amunu gamag ahe, Nug Kayaknu ḏo maḏoḏnu nai amelagp̱a mehuqaqa, oḏe danab amu he ena daap̱ig. \p \v 12 Deḏ amu tueb, aam noono, nuhiḵud ip̱uniṯak awak danab tuelp ag Jesus gumidna dona ap̱ig. “Na ap̱e, danab ah ag ab ab gona, danab laulagp̱a ele gona, ag e aon lawona niiglag. Aḏinu? Aben ig daaṯem imup̱a amu danab ag ii daaṯeb,” aon ap̱ig. \v 13 Aon ap̱ig amge Jesus Nug amelagp̱a aum. “Ag e madap̱eg laig!” awa aum. A amu ag ap̱ig. “Ig e kuḏum iiṯa. Bret kunum tanig ele, kakai aḏit eleib daaṯe. Am na oot aṯem daaṯe? Ig gota, danab ah ameg imu oh dilag e daden meḵunigte?” aon ap̱ig. \v 14 Danab ag ele ap̱a daap̱ig amu 5000 anam. Ag anam aeg amu Jesus Nug nuhiḵud ip̱uniṯak awak danab tuelp amelagp̱a aum. “Ag danab ah hep̱eg, ameg laip̱u laip̱u eb qak anen anen pipti keeke, anam dayeg!” awa aum. \v 15 Amu Jesus aum bia ip̱uniṯak awak danab ag anam heegeg, danab ah ag daap̱ig. \v 16 Daaegeg, Jesus Nug bret tanig ele, kakai aḏit amu ele diia aḏa, hab aṯan neeḵaḵa unuqiṯom. Unuqiṯowa, pane ne, ip̱uniṯak awak danab ag aon panin, danab ah maṯaglagnu maṯe, ag panieg uḵom. \v 17 Ag oh e amu laeg, oolag diṯie, e big dayom amu ip̱uniṯak awak danab ag aona, kaleg tuelp inaeg am beum. \s1 PETRUS NUG JESUS AM KRISTUS MIAG ATIA AUM \p \v 18 Deḏ laa Jesus Nug nuḵa unuqiṯaṯa dayeye, nuhiḵud ip̱uniṯak awak danab ag gumidna uḵaeg, nug oḏ maṯa aum. “Danab ag dahilnu amu aḏi aṯeb?” awa aum? \v 19 A amu ag ap̱ig. “Laa ag nahipnu, ‘Layaṯak Johanes,’ aṯeb amge laa ag, ‘Nug am Elias,’ aṯeb. Aria laa ag nahipnu, ‘Nug am Kayaknu propet anuḵanu laa eḏua hibaiṯom,’ aon aṯeb,” ap̱ig. \v 20 Nuhig ip̱uniṯak awak danab ag anam aeg amu Jesus eḏua ag oḏ maṯom. “Anam aaḵu amge ag aḵa amu dahilnu aḏi aon aṯeb?” awa aum. A amu Petrus nug aum. “Na amu Kristus, Kayak Nug na tituaniṯom. Kayak Nug na Israel ehanadḵutnu aum!” awa aum. \v 21 Petrus nug anam a amu Jesus Nug ag danab laa amelagp̱a nai amu maṯimnanu ḏo g̱agaṯag meum. \v 22 Jesus Nug anam anana, Nug nai amu tuḏiṯa aum. “Danab Beḵalag da, geha dimp̱a Juda iḵi danab, mana meṯak danab oḵai amu ḏo mehuqak danab ele ag da di meḏan, guiṯak meḏan, iup̱eg mauhḵul amge dimp̱a deḏ ewamp̱a Kayak heeb, da eḏuen hip̱aidḵul,” awa aum. \p \v 23 Anam anana amu Nug nuhiḵud ip̱uniṯak awak danab oh amelagp̱a aum. “Laa nug da dim lamiḏḵunu oo dayeb amu nug nuhig dab mak dim lamidḵunu dab ii mema, nug nuhig ad emaitak deḏ oh mawa, da dim lamiḏaḏ! \v 24 Aria danab laa nug wanp̱anu bau daaḵunu dab mak anuqak aoṯe amu nug bauklel hanhannu ii aoma amge laa nug dahilnu anuqak dooṯe, nug wanp̱an bau dayak amunu anuqak ii dooṯe amu, nug am bauklel hanhannu aoḵu. \v 25 Danab nug wanp̱anu keeke oh aoṯe amge nug bau dayak hanhannu ii aoṯe amu keeke amu nug aṯem ehanidḵu? Kayak Nug danab amu di medaḵu amu nuhig keeke am aṯem ehanidḵu? \v 26 Amu danab nug dahilnu am dahil nainu ele uḏa neeb amu dimp̱a da dahil g̱agaṯag, Kayaknu g̱agaṯag amu nuhiḵud engel dilag g̱agaṯag elep̱a eḏue uḏiḵul, haen amup̱a danab amunu da ele uḏal neḵu,” awa aum. \v 27 Jesus Nug anam anana, Nug nai baula tuḏiṯa aum. “Da genab aṯem, danab laala gemu ip̱a hip̱aidna daaṯeb ele amu, ag paha ii mauhmana. Iiṯa. Tatam ag Kayaknu ḏo maḏoḏ amu dig ma beeb anidna, mauhḵulag,” awa aum. \s1 JESUS BEḎU EḎUOM \p \v 28 Amu Jesus Nug nai amu maṯie, dimp̱a deḏ eblaih ewam keeke anam uue amu Jesus Nug unuqidḵunu, Petrus, Johanes amu Jakobus ele omalaṯe, qaukop̱a tep̱ig. \v 29 Tena unuqiṯaṯa dayeye amu Nug iḏu eḏuom. Nuhig lamen amu eḏua, haḵabnab diṯiag apinak bia dayom. \v 30 Jesus Nug anam dayeye, danab aḏit laa, Moses Elias ele, a tulai doeh, Nug ele nai madip̱ig. \v 31 Danab aḏit a Kayaknu amahlak ele beeh, Jesus Nug Jerusalem ap̱a Kayak uḏat meṯom amu hewowa, wan imu uua goḵu amunu nai madip̱ig. \v 32 Jesus Nug Moses Elias ele nai maṯiegeg am Petrus nug laikuḏ ele ag amelag ug meṯe, niiglagnu hep̱ig amge ag niin autna ii aop̱ig. Iiṯa. Ag anam daaeg uḵe, amelag eḏua obate, ag Jesus binag oḵai ele, amu danab aḏit a Jesus ele hip̱aidna daaegeg, am anadp̱ig. \v 33 Moses Elias ele a Jesus uuiṯeheh, Petrus nug Jesus amegp̱a aum. “Ip̱uniṯak danab, ig aben imup̱a daagnignu am enanag amunu na ap̱e, ig peh ewam buugnig, nahip laip̱u, Mosesnu laip̱u, Eliasnu laip̱u ele,” awa aum. Petrus nug nai amu diig tutuḵu ii doyaya, nug nai aum. \p \v 34 Petrus nug anam aawo amu lombig laa tonaṯe, ag baḏap̱ig. \v 35 Baḏaegeg, lombig oop̱anu baag laa inam a doop̱ig. “Imu am nid dahil, da nuhignu ool huanak mauhṯe. Ag nuhig nai doyeg!” awa aum. \v 36 Baag anam a doyona amu ag Jesus nuḵa dayeye anidna, ag aḵa aḵa dab mep̱ig. Ag keeke anidp̱ig amu ag amunu danab laala amelagp̱a haen amup̱a ii ap̱ig. \s1 JESUS NID LAA BEḎUP̱ANU OUḎI NAU LAMIṮOM \p \v 37 Amu deḏ amu uue, wagḏe deḏ amup̱a ag qaukop̱anu noeg, danab ah ameg naḏi ag uḏin Jesus uḏa tep̱ig. \v 38 Amu danab ah ameg naḏi amu oolagp̱a danab laa nug ewa aum. “Ip̱uniṯak danab, da na unuqidṯem. Dahil nid imu anṯe, da nid dahil laip̱u iiḵuib, \v 39 amu ouḏi nau laa nug haen kuḏumnab aḏeḏe, eheḏ eewo, ouḏi nau nug he, huana hahaḏeḏe, hipaḏu neene, ouḏi nau nug he, beḏu nauha auta awe amu paha ii uuidṯe. \v 40 Am da nahipad ip̱uniṯak awak danab ag ouḏi nau lamidḵulagnu unuqadmi amge ag elele iiṯa!” awa aum. \v 41 Anam a amu Jesus oḏep̱a awa aum. “Ag oolagp̱a genab doyak iiṯa. Ag nai genab amu kobol tutuḵu ele ii heṯeb. Da ag ele haen elab daamut amge ag dahilnu oolagp̱a genab ii dooṯeb amunu da ool ug ele. Ag haen ganeb ag dahilnu oolagp̱a genab dooglag? Na nid nahip omalna do!” awa aum. \v 42 Nug anam a amu nug nid amu awa, Jesus top̱a doodo, ouḏi nau am nid buḏie, na qa, wanp̱a hahaḏom. Nug anam heum amge Jesus Nug ouḏi nau amegp̱a, “Na uḵe!” awa a, nid ena daye, awa eḏua, mameg meṯom. \v 43 Jesus Nug anam he, danab ah ag Kayaknu g̱agaṯag anidna amu ag oṯaip̱ig. Ag keeke oh heum amunu dab mak kuḏum aoegeg, Jesus Nug nuhiḵud ip̱uniṯak awak danab amelagp̱a aum. \v 44 “Ag nai imu daulagp̱a tutuḵunab doyeg! Dimp̱a haen elab iiṯa, laa ag Danab Beḵalag da, ag da awiḏna, danab ep̱elagp̱a meḵulag,” awa aum. \v 45 Nug anam aum amge ag nai amu ii doop̱ig, nai amunu diig am ag oolagp̱a loḵumak dayom amunu ag tutuḵu ii doop̱ig. Ag ii doop̱ig amge ag nai amunu Jesus oḏ meṯaglagnu baḏap̱ig. \s1 KAYAKNU ḎO MAḎOḎ OOP̱A AMU AUN NUG AM OḴAI \p \v 46 Am haen laa ip̱uniṯak awak danab ag oolagp̱a aun nug oḵai daaṯe, dab mak amu be, ag amunu aeg ona aeg doum. \v 47 Amu Jesus Nug dab mak amu ag oolagp̱a dayeye doyom amunu Nug nid nakok laa awa do, Nug guguiṯa heqo laih me, hip̱aidya daaiya, \v 48 Nug ag amelagp̱a aum. “Danab nug da onilnu nid nakok imu oo meṯa humidṯe amu nug da oo meḏa, humiḏṯe. Danab nug da oo meḏa humiḏṯe amu nug Laa, Nug he da uḏimi ele amu, Nug oo meṯa humidṯe. Ag oh oolagp̱anu danab nug nakoknab daaṯe amu nug amu anuqak,” awa aum. \p \v 49 Jesus Nug anam a amu Johanes nug aum. “Ip̱uniṯak danab, ig danab laa nug am na oninp̱a ouḏi nau lamaṯe anidmut amge nug am ig dim lamiḵe ii oiṯem amunu ig nug ouḏi nau lamadmanu ḏo memut,” awa aum. \v 50 Nug anam aum amge Jesus Nug amegp̱a aum. “Aun nug am ahilag kekeḏ iiṯa, nug am ag lailag amunu ag nuhig uḏat amu aib oḵulp̱ig,” awa aum. \s1 SAMARIA DANAB LAA AG JESUS AWAK UUP̱IG \p \v 51 Amu Jesus Nug eḏua Mameg top̱a goḵunu haen miag do doyaya, Nug Jerusalem goḵunu dab mak g̱agaṯag awom. \v 52 Dab mak amu awom amunu Nug danab laala he, ag nai aon, anuqna gona, ag Samaria dilag ab laap̱a tena, ap̱a ag nuhig keeke bap̱aidḵulagnu hep̱ig. \v 53 Amge danab ab amup̱anu ag Jesus Nug ag laulagp̱a daaḵunu amu uup̱ig. Aḏinu? Ag doop̱ig, Nug Jerusalem teḵunu g̱agaṯag dab meum. \v 54 Ag anam heeg, ip̱uniṯak awak danab aḏit, Jakobus Johanes ele, a anam anidya a apiḏ. “Naḏi, i ap̱uḏ hab aṯannu ab aḏu na, danab amu ewadḵunu oot daaṯete?” aoya apiḏ. \v 55 Anam apiḏ amge Jesus Nug eḏua, a daulah batom. \v 56 Daulah bate amu ag ahan, ab laap̱a gop̱ig. \s1 DANAB NUG JESUS DIM LAMIDḴUNU NAI \p \v 57 Ag gona ibp̱a uḵaegeg, danab laa Jesus amegp̱a aum. “Na adep adep goḵut amu da na dim lamidḵul,” awa aum. \v 58 Anam a amu Jesus Nug amegp̱a aum. “Doḏ laa onig poks, biun bia, ag wan oḏep̱a niiaknu aben ele, ai ag ele teḏ ele amge Danab Beḵalag da amu da niiaknu aben laa iiṯa,” awa aum. \v 59 Anam anana, Nug danab laa amegp̱a aum. “Na dona, da dim lamiḏe,” awa aum amge danab amu nug aum. “Naḏi na ap̱e, da tatam uḵen, mama boomoya, da eḏuen na dim lamidḵul,” awa aum. \v 60 Anam a amu Jesus Nug oḏep̱a awa aum. “Uup̱e! Mauhak aḏi, ag dahil uḏat haknu dab ii meṯeb ele amu, ag mauhak lailḵad boomadḵulag amge na gona, Kayaknu ḏo maḏoḏnu nai mehuqe!” awa aum. \v 61 Anam a amu danab laa nug aum. “O Naḏi, da na dim lamidḵul amge na ap̱e, da tatam gop̱i, baeladp̱a ele sigan mewota, da eḏuen dim lamidḵul,” awa aum. \v 62 Nug anam aum amge Jesus Nug amegp̱a aum. “Aun nug dahilnu oo aḏit ele amu nug Kayaknu ḏo maḏoḏ oop̱a daaḵunu ele iiṯa.” \c 10 \s1 JESUS DANAB 72 MISIN UḎATNU MAAṮE GOP̱IG \p \v 1 Amu dimp̱a Naḏi Nug danab 72 laa, ag aḏit aḏit anuqna, ab oḵai nakok ele ohp̱a, Nug goḵunu dab meum ele, amup̱a gop̱eg, dimp̱a Nug nuḵa ele amup̱a dim lamaṯa goḵunu otiaṯom. \v 2 Nug otiaṯa, Nug amelagp̱a aum. “Danab ah kuḏumnab ag dahilnu oolagp̱a genab ii dooṯeb amu, ag am daṯanu e bia. E amu oh oḏua malom amge uḏat danab kuḏum iiṯa amunu ag dad Mameg unuqidp̱eg, nug uḏat danab baula maaṯeb gona, e meu aḵan qag meḵulag,” awa aum. \v 3 Nug anam anana amu Nug nai baula tuḏiṯa aum. “Ag aaḵude uḵeg! Da ag maaṯi, ag sipsip naḵud wolp oolagp̱a goṯeb bia goṯeb. \v 4 Ag men doḏo inaknu hogot amu baṯam, baelag gaḏa ele amu aib aop̱ig. Ag gonana, dab mak laa aona, uḏat imu aib uup̱ig. \p \v 5 Amu ag lag laa oop̱a nona aria ag tatam inam aḵulag. ‘Danab ah lag imup̱anu ag oolag maḏoḏ ele daaglagnu oonig daaṯe,’ aon aig! \v 6 Amu danab laa oo maḏoḏ ele lag amup̱a dayeb amu aria nug nai amu doya gamag ahebeb awa humadḵu. Amge danab laa nug anam ele iiṯa amu aria nug nai amu doya ii humadma. \v 7 Ag lag laip̱u humadp̱ig ele, amup̱aib daanna, lanaknu keeke, e le ele madap̱eg laig! Aḏinu? Uḏat danab nug nuhig uḏatnu, nob aaḵu aoṯe. Ag lag laala ohp̱a aib daap̱ig. \v 8 Am ag gona, ab oḵai laap̱a nop̱eg, ag diiadna, laulagp̱a gona, e panin madap̱eg amu ag laig! \v 9 Ab amup̱an oḏe danab amu ag hep̱eg, ena daap̱eg, ag amelagp̱a, ‘Kayaknu ḏo maḏoḏ ahilagp̱a miag doum,’ aon aig! \v 10 Amge ag gona, ab oḵai laap̱a nop̱eg, ap̱anu danab ag diiadna laulagp̱a ii gop̱eg amu ag gona, ab oḵai amunu ibp̱a daanna \v 11 ag inam aon aeg! ‘Ahilag abnu gap̱ud, ig baenigp̱a teum daaṯe amu, ag eheḏ hep̱ig amu ip̱uanadḵunignu, ig gap̱ud amu iiḵu op̱iut neṯe amge ag imu dab mena autna aweg! Kayaknu ḏo maḏoḏ miag doum!’ aon aig! \v 12 Anam aaḵu amu da ag amelagp̱a aṯem. Wan haen maleb, ab amu nug Sodom nob awom amu eḏiṯak aoḵu,” awa aum. \p \v 13 “O gadon Korasin, o gadon Betsaida ele! Da ahilah danab oolagp̱a oiyeye, kobol diigdiig danab heḵunu elele iiṯa hemi amu danab laa nug Taia Saidon ele, danab ap̱a daaṯeb ag am iiṯa aḏi danab amu, nug danab amu ahilagp̱a kobol amubia helo amu Taia Saidon ele dilah danab ag anuḵanab lamen nau heḏiag ele taḵan, uhuḏp̱a daanna, ag oolag eḏulo. \v 14 Amunu da ag amelagp̱a aṯem, epeḏiak haenp̱a amu Taia Saidon ele dilah danab ah, ag ug aoglag amge ag danab ah ag Korasin Betsaida ele daaṯeb amu, ag amu dilag ug eḏiṯak, ug oḵainab aoglag. \v 15 Amu Kapenaum na onin oḵai, laa oh eḏaṯak, aoḵut-te? Iiṯa! Geha na padal meḵut,” awa aum. \v 16 Jesus Nug anam anana, Nug ip̱uniṯak awak danab amelagp̱a aum. “Danab nug ahilag nai dooṯe amu nug dahil nai dooṯe. Am danab nug ag di madaṯe amu nug da di meḏaṯe. Danab nug da di meḏaṯe, nug laa Nug he, da uḏimi ele amu Nug di medṯe,” awa aum. \p \v 17 Dimp̱a danab 72 ag gamalag huan ahehe, eḏun uḏin ap̱ig. “Naḏi, ig na onin diiutut, ouḏi nau ag ihinig nai dim lamidp̱ig,” aon ap̱ig. \v 18 Anam aeg am Jesus Nug ag amelagp̱a aum. “Da Satan nug amemḏi bia hab aṯannu na qeeqe anidmi. \v 19 Amu doyeg! Da ag g̱agaṯag maṯai, ag mat, apiap ele tap̱adna, kekeḏnu g̱agaṯag amu oh eḏadḵulagnu elele daaṯeb. Keeke laip̱u laa heeb, ag ii nauhmana. \v 20 Amge ouḏi nau ag nai ahilag dim lamidṯeb, amunu ag oolag aib gamag ahom! Iiṯa. Kayak Nug ag onilag hab aṯan yom amunu ag gamalag ahaḏ!” awa aum. \p \v 21 Haen amup̱a Kayak Ouḏi Nug he, Jesus oo gamag ahe, Nug aum. “O Mame, na hab wan ele dilah Oḵai daaṯem amu, na danab dab mak ele, doyak danab ele, na amu dilagp̱a keeke imu loḵumna, nid naunau ip̱uanadme amunu da na onin humaṯem. Yo Mame, na nahip dab makp̱a amu nahip doyakp̱a ele heme,” awa aum. \v 22 Jesus Nug anam anana amu Nug nai baula tuḏiṯa aum. “Da Mamel Nug keeke oh da ep̱elp̱a meum. Amu danab laip̱u laa nug Kayak Beḵa ii dooṯe, Kayak Nug nuḵaib dooṯe. Am danab laip̱u laa nug da Mamel ele ii dooṯe. Nug Beḵa daib Nug dooṯem amu danab, da ag da Mamel ip̱uanadṯem ele, ag da Mamel dooṯeb,” awa aum. \v 23 Aria Jesus Nug nai amu oh maṯia mala, Nug eḏua, ip̱uniṯak awak danab aaḵuib amelagp̱a aum. “Ag enanag daaṯeb. Ag itiṯak aop̱ig daaṯeb. Aḏinu? Ag da amu dahil hak amu dahil nai ele iiḵu anidṯeb. \v 24 Da ag amelagp̱a aṯem. Anuḵa propet kuḏum, king ele ag keeke gemu ag anidṯeb amu anidḵulagnu oolag dayom amge ag ii anidp̱ig. Amu nai gemu ag dooṯeb amu ag dooglagnu oolag dayom amge ag ii doop̱ig,” awa aum. \s1 SAMARIA TED NUG JUDA DANAB LAANU OO DOYOMNU NAI \p \v 25 Aria deḏ laa ḏo doyak danab laip̱u laa aha, nug Jesus eheḏ ab anidḵunu oḏ ma aum. “Ip̱uniṯak danab, da aṯem hein bauklel hanhan ena dayaknu aoḵul?” awa aum. \v 26 Anam a amu Jesus Nug amegp̱a aum. “Ḏop̱a, nai yak amunu aḏi daaṯe? Na ap̱a aḏi eb qeṯem?” awa aum. \v 27 Jesus anam a, Nug oḏep̱a awa aum. “Naḏi Nug am Kayak nahip amunu na nuhignu oot mauhaḏ! Na ootp̱a, na ouḏinp̱a, nahip g̱agaṯag ohp̱a amu nahip dab mak ohp̱a ele anam he! Amu laa amu na naḵa nahipnu oot mauhṯe, amubia nahip mudip̱anu dilag ele oot mauhaḏ!” awa aum. \v 28 Awa a amu Jesus Nug amegp̱a aum. “Na tutuḵu ame, na anam henana, na bauklel hanhannu aoḵut,” awa aum. \v 29 Nug anam aum amge ḏo doyak danab nug nuḵa onig ena daaḵunu ha, nug Jesus oḏ meṯa aum. “Am dahil mudip̱an danab am aun?” awa aum. \v 30 Awa a aria Jesus Nug oḏep̱a awa aum. “Danab laa Jerusalemnu aha, nug Jeriko goḵunu noum. Noono, yab danab ag nug ibp̱a anidna, ag nuhig keeke amu oh aḏidna, ag nug eheḏ maḵuḏp̱ig. Ag maḵuḏeg, ibp̱a anam mauhḵunu ha niieye, ag gop̱ig. \v 31 Haen amup̱a Juda dilag mana meṯak danab laa nug ele goḵunu ib amu noum. Am nug danab amu andaṯa, nug qe eḏiṯa, ib daug aiḏa, wana uḵom. \v 32 Ugeḵe, Lewi buḏup̱anu laa ele nug ib amuib dim lamiṯa uḵa, nug danab amu andaṯa, qe eḏiṯa, ib daug aiḏa, wana uḵom. \v 33 Amge Samaria danab laa, Samaria Israel ele ag layam ena iiṯa amu, nug ib amup̱a uḏia, danab amu gumiṯa doa, danab amu anṯa, nug oo doyom. \v 34 Nug oo doye, gumiṯa wana, nug goḏen wain ele awa goḵaḏe, danab amu ihiudp̱a no, itom. Itowa nug danab amu huma awa, nuhig donki aṯan ma, awa uḵa, ḏo lag amup̱a ma nug gumom. \v 35 Gume uḵe, deḏ amu uue, wagḏe, deḏ amup̱a nug men doḏo deḏ aḏitnu uḏatnu nob, 10 kina bia awa, ḏo lag mameg amu medaṯa, amegp̱a aum. “Na men doḏo imup̱a danab imu dab meṯan autna awe! Na danab imu ehanidp̱e, men doḏo imu iiṯa meeb, nug ena daaḵunu, na keeke laa men doḏo nahip̱a daden meḵut dayeb amu aria dimp̱a da eḏue uḏien amu nob na medaḵul,” awa aum. \v 36 Jesus Nug anam awowa, Nug eḏua danab tatam nug amunu oḏ meṯom ele amu, nug oḏ meṯa aum. “Nahip dab mak amu aṯem daaṯe? Danab ewam amu oolagp̱a aun nug danab yab danab maḵuḏp̱ig ele amu, nuhig mudip̱an bia heum?” awa oḏ meṯom. \v 37 Anam a amu ḏonu doyak danab nug aum. “Danab nug oo gai iiṯa doya ehaniṯom ele, amu,” awa aum. A amu Jesus Nug amegp̱a aum. “Na gona amu na ele anam he!” awa aum. \s1 MATA MARIA ELE DILAH NAI \p \v 38 Jesus Nug nuhiḵud ip̱uniṯak awak danab ele ag gonana amu Nug ab nakok laap̱a no, ah laa onig Mata, nug omalaṯa, laugp̱a uḵom. \v 39 Mata nug maḵeg amu onig Maria. Jesus Nug laḵa te amu Maria nug Naḏi gumiṯa doa, baegp̱a heḏep na dayaya, Jesus nai maṯiom ele amu, nug doyom. \v 40 Amge Mata nug e hak uḏatib ha, hik qe, dab mak nuhig ib piḏe piḏe dayom amunu Mata nug Jesus gumiṯa wana aum. “Naḏi, da maḵel nug da ii ehaniḏṯe, da daḵaib e hak uḏat heṯem. Na amunu dab iite meṯem? Na amegp̱a ap̱e doa, da ehaniḏaḏ!” awa aum. \v 41 Amge Naḏi Nug oḏep̱a awa aum. “Mata, Mata, na dab mak kuḏum ootp̱a dayeye, na keeke kuḏumnu oṯaiṯem \v 42 amge keeke laip̱uib am oḵai daaṯe am Maria nug keeke ena amu tituanom. Keeke ena nuhig amu ig aḏidta ii aomta,” awa aum. \c 11 \s1 UNUQIṮAKNU KOBOL \p \v 1 Haen laa Jesus Nug aben laap̱a unuqiṯaṯa dayom. Unuqiṯa male, dimp̱a nuhig ip̱uniṯak awak danab laa amegp̱a aum. “Naḏi, Layaṯak Johanes nug anuḵa nuhiḵud ip̱uniṯak awak danab ip̱uanaṯom bia, na ig unuqidḵunignu ip̱uniḵe!” awa aum. \v 2 A amu Jesus amelagp̱a aum. “Ag unuqidna amu inam aig! Mame, na hep̱e, danab oh ag na onin, nug onilag laa oh eḏadṯe doon, aṯannab human dab menan oiyeg! Na hep̱e, ḏo maḏoḏ nahip wan imup̱a dayaḏ! \v 3 Ig e megṯem ele amu gemunu ele meḵe! \v 4 Laa hip̱unin megṯeb, ig uhuqta madaṯem amubia na hip̱unin ihinig uhuqna meḵe! Na ip̱un ena, ig nau heḵunignu eeḏak iiṯap̱a omaigp̱e gotu!” \p \v 5-6 Jesus Nug anam anana amu Nug baula ip̱uniṯak awak danab amelagp̱a aum. “Ag oolagp̱anu laa nug tuqan tugmag uḵa, layag amegp̱a, ‘Lai, da layal laa oiya oiya uḏia, da gumiḏa be, da e laa nug medaḵulnu amu iiṯa amunu na bret kunum ewam meḏe!’ awa aḵu dayeb \v 7 amu nug layag, nug lag oop̱a daaṯe amu, nug oḏep̱a awa, inam aḵutai. ‘Na da uḏat aib meḏame. Od manak, nid naunau dahilad da ele abenp̱a niiṯem. Da ahe na keeke medaḵulnu amu elele iiṯa,’ awa aḵu. \v 8 Anam aaḵu amu da ag amelagp̱a aṯem. Lag mameg nug danab amu layag, nug amu dab ma aha, keeke ii medaḵutai amge nug layag dimiṯim dayaya, tap̱aḏa, ge iiṯa eeb, bahi yeeb, nug aha, nug keeke oh iiṯanu aum amu medaḵu. \p \v 9 Anam daaḵu amunu da ag amelagp̱a aṯem. Ag Kayak unuqidp̱eg, Nug ag keeke madaḵu. Ag keeke maṯina amu anidḵulag. Ag od qeqalp̱eg, Kayak Nug ahilag od matulḵu. \v 10 Danab nug Kayak unuqidṯe amu nug aoṯe. Danab nug keeke madiṯe amu nug anidṯe. Danab nug od qeqalṯe amu Kayak Nug od matulṯe. \p \v 11 Am ag oolagp̱anu danab laa beḵa nug mameg kakai laa medaḵunu oḏ meṯeb amu mameg nug mat nau laa awa medaḵute? Iiṯa! \v 12 Aria nid nug mameg matuk op̱a medaḵunu oḏ meṯeb amu mameg nug apiap awa medaḵute? Iiṯa! \v 13 Anam amunu ag danab nau ag keeke ena ag nid ahilḵad madaṯeb amunu ig tutuḵu doognig, ig Mamenig, hab aṯan daaṯe, Nug danab ag Nug unuqidp̱eg amu Nug nuhig Ouḏi ag madaḵu,” awa aum. \s1 JESUS BELSEBUB ONIGP̱A UḎAT HEṮE AP̱IG \p \v 14 Aria haen laa Jesus Nug oḏetup danab laa, ouḏi nau laa nug he, danab amu nug oḏetup dayom amu, Jesus Nug danab amu anṯa, Nug ouḏi nau lamiṯe uḵe, aria danab oḏe op̱ate, nai maṯie, danab ah ag amu anidna, oṯaina, dab mak kuḏum aop̱ig. \v 15 Amge danab laala ag ap̱ig. “Nug Belsebub, ouḏi nau iḵilag ele amu, nuhig g̱agaṯagp̱a ouḏi nau lamadṯe,” aon ap̱ig. \v 16 Ag anam aeg amu danab laala ag Jesus aḏaglagnu ib anidḵulagnu, ag henana, ag Nug hab aṯannu ep̱onak keeke, danab haknu elele iiṯa, amu laa heeb anidḵulagnu ap̱ig \v 17 amge Nug ahilag dab mak oh doya, Nug ag amelagp̱a aum. “Amu wan laip̱up̱an danab ag ahan, opatna, ameg aḏit bena, nug qeḵulag amu wan amu nug elele iiṯa, g̱agaṯag ii daama. Laa ele, ab iḵi laip̱up̱anu ag opatna, nug qeḵulag amu ab iḵi amu nug na qeḵu. \v 18 Amubia Satannu daup ag opatna, ameg aḏit bena, aḵa aḵa nug qeṯeb amu Satannu ḏo amu aṯem ha g̱agaṯag daaḵu? Ag dahilnu aṯeb. ‘Nug ouḏi lamadṯe amu, Nug Belsebub g̱agaṯagp̱a heṯe,’ aon aṯeb. \v 19 Da genab Belsebub g̱agaṯagp̱a ouḏi nau lamadṯem dayeb amu, ag Juda, ag beḵalḵad laala ag uḏat imu ele heṯeb amu, ag ele anamib amge amu oh iiṯa amunu ag beḵalḵad, ag epeḏiadp̱eg, ag Juda ag eheḏ hak ahilag miag atiḵu. \v 20 Amge Kayak Nug da ehaniḏe, da ouḏi nau lamadṯem dayeb amu ag doyeg, Kayaknu ḏo maḏoḏ aaḵu ahilagp̱a uḏiom,” awa aum. \p \v 21 Jesus Nug anam anana amu Nug nai tuḏiṯa aum. “Amu danab g̱agaṯag laa nug ban aeg ele keeke aḏa, nug laug guma g̱agaṯag dayeb amu aria nuhig keeke oh amu ena daaḵu. \v 22 Amge danab g̱agaṯagnab laa, nug danab amu eḏiṯak, nug uḏieb, a nug qeya, aria nug keeke oh, ban qep elab ehaniṯom, amu aḏiṯa awa, nug keeke oh pania, danab laa madaḵu. \v 23 Danab nug da ele layam iiṯa amu nug dahil kekeḏ. Danab laa nug da ele uḏat laip̱u ii heṯep amu nug Satan ehanidṯe. \p \v 24 Haen ouḏi nau laa nug danab laa uuidṯe amu nug uḵa, atu taḏakp̱a nug aben laa anṯa, hik awa daaḵunu oiṯe. Oiya oiya, nuhig dayaknu aben ena laa ii anidṯe dayeb amu nug aṯe. ‘Da eḏuen, anuḵa daamip̱a uḵen daaḵul,’ awa aṯe. \v 25 Anana amu nug uḵa, tatam dayom amup̱a ta, lag amu oo tatak, bala mak ele anṯa, \v 26 aaḵu nug eḏua uḵa, ouḏi nau eblaih aḏit laa ele, ag ahilag g̱agaṯag, kobol nau heḵulagnu am nug eḏiṯak ele, nug amu diie, nug ele uḏiṯeb. Uḏin, ag lag amu oop̱a nona daaṯeb. Noeg amu danab amu nug anuḵa nau dayom amu gemu nug naunab daaṯe,” awa aum. \p \v 27 Jesus Nug nai amu maṯiom am haen amup̱a danab ah ameg naḏi daaegeg, ag oolagp̱anu ah laa ewa aum. “Ah na menuiṯa, nug na huh meṯom ele amu, nuhignu am ena,” awa aum. \v 28 Amge Jesus Nug aum. “Anam iiṯa! Danab ag Kayak nai doon dim lamidṯeb ele amu, ahilagnu am ena,” awa aum. \s1 DANAB LAA AG EP̱ONAK KEEKE ANIDḴULAGNU AP̱IG \p \v 29 Danab ah kuḏum ag uḏin qag meegeg, Jesus Nug ag amelagp̱a inam aum. “Danab ah haen gemu imunu ag danab ah nau. Ag ep̱onak keeke danab heḵunu elele iiṯa laa anidḵulagnu aṯeb amge da laa ii hepa. Propet Jona nuhigp̱a aḏi beum aaḵuib ag ip̱uanadḵul. \v 30 Jona nug Niniwe dilag ep̱onak keeke dayom amubia amu da gemu imun danab ah dilag ep̱onak keeke daaḵul. \v 31 Am dimp̱a haen Kayak Nug danab ah epeḏiadḵu, haen amup̱a wan laap̱an ah oḵai, wan amuam yau uḏiṯep̱anu daaṯe, nug aha, danab ah haen gemunu dilag eheḏ hak amu miag atiḵu. Aḏinu? Nug wan batakp̱anu amge nug Solomonnu doyak ena amu nug dooḵunu Solomon gumiṯa uḏiom amge gemu laa Solomon eḏiṯak am iiḵu daaṯe. \v 32 Haen Kayak Nug danab ah epeḏiadḵu amu Niniwe danab ah ag ahan, danab ah haen gemunu dilag eheḏ hak amu miag atiglag. Aḏinu? Niniwe danab ag Kayak nai Jona oḏep̱a doona, ag oolag eḏuom amge gemu laa Jona eḏiṯak am iiḵu daaṯe,” awa aum. \s1 BEḎUNU AMAHLAK \p \v 33 Jesus Nug nai amu anana amu Nug nai baula tuḏiṯa aum. “Am danab ag lam amotna ii loḵumṯeb. Ag lag heḏḵud, oḏe amup̱a ii inaṯeb o tap̱iḏ oḵai waap̱a ii meṯeb. Iiṯa. Ag balal aṯan meeg, danab ag oop̱a nonana, amahlak anidṯeb. \v 34 Na amen amu na beḏun laih laih oh amahlak madaṯe. Na amen nug ena dayeb amu na beḏun laih laih laa oh amu amahlak ele daaglag amge na amen am nau dayeb amu na beḏun laih laih laa oh amu gatatu manak oop̱a daaglag. \v 35 Amunu na Kayak keekenu dab meḵutnu elele iiṯa daamnanu amu na dab me! \v 36 Am na beḏun oh amahlak ele dayeb, na beḏun laih laa gatatu iiṯa amu aria na beḏun laih oh ag amahlak ele. Amuam lamnu amahlak amahalidṯe amubia,” awa aum. \s1 JESUS NUG DANAB LAALANU GADONNAB AUM \p \v 37 Jesus Nug nai amu maṯia male, ḏo gumak danab-Parasia laa nug laugp̱a e laḵulagnu onigp̱a e, Jesus Nug uḵa, laḵa ta, Nug balalp̱a dayom. \v 38 Dayom amge ḏo gumak danab-Parasia amu nug Jesus tatam ahilag ḏo aṯe, kobol amup̱a Nug ep̱eg ii ihowa e laum amu anṯa, Nug dab mak kuḏum awom. \v 39 Anam heum amge Jesus Nug amegp̱a aum. “Ag ḏo gumak danab-Parasia ag tap̱iḏ hai goḵoḏ ele beḏu dimiṯim amuib ihaṯeb. Amubia ag danab noolagp̱a ena bia oiṯeb amge ag oolagp̱a amu yab awak, eheḏ hak laa ohnu ele am am bak. \v 40 Ag am dab mak ena iiṯa ele. Kayak keeke heum amu dimiṯimnuib ii heum, oop̱a ele heum \v 41 amunu ag danab daḏek ehanadp̱eg, ii nauhp̱eg, ag oolag op̱ia awak ele daaḵu. \p \v 42 Amge o gadon ḏo gumak danab-Parasia ag dab meig! Ag qanai, lombu am keh laa oh ag opateg, ameg eblaih tanig ele neeg, ag laip̱u Kayak medaṯeb amge ag danab kobol tutuḵup̱a epeḏiaknu kobol, Kayaknu oo mauhak kobol ele amu ag eḏatp̱ig. Ag kobol amu anam henana, laala ele ii uuadlob amuib am tutuḵu. \v 43 O gadon ḏo gumak danab-Parasia, ag dab meig! Ag nai doyak lag oop̱a danab ah noolagp̱a anuqak daaglagnu amu qag mak abenp̱a danab ah ag humadḵulagnu amunuib heṯeb. \v 44 O gadon, ag dab meig! Ag amu matmat wan oop̱a loḵumak dayeye, danab ii doonna, qaḏep̱a oiṯeb amubia daaṯeb,” awa aum. \p \v 45 Jesus Nug anam a amu ḏonu doyak danab laa nug oḏep̱a awa aum. “Ip̱uniṯak danab, na nai ame amu na nai g̱agaṯagp̱a ig ele yaaigṯem,” awa aum. \v 46 A amu Jesus Nug aum. “O gadon ag ḏonu doyak danab, ag dab meig! Ag keeke ug ele danab ah qaḏelagp̱a meegeg, ag maoglagnu uḏat oḵai heṯeb amge ag aḵa amu ag ep̱elag doḏo laa ug amu maoglagnu nakok ii meeg oṯe. \p \v 47 O gadon, ag dab meig! Ag alalḵad amu anuḵa ag Kayaknu propet aqaeg mauhp̱ig amge gemu ag ahilag matmat amu ag bala medṯeb. \v 48 Ag kobol amup̱a ag alalḵad anuḵa hep̱ig, ag amunu oolag ena dayeye, ag danab ip̱uanadṯeb. Ag alalḵad ag Kayaknu propet aqaeg mauhp̱ig. Ag gemu daaṯeb amu, ag alalḵad bia, ag ele oolag ena iiṯa amunu ag ahilag uḏat tuḏidna, matmat ahilag bala medṯeb. \v 49 Amu Kayak nuhig doyak enap̱a amunu Nug matu aum. ‘Da am dahil totol danab am propet ele maadp̱i, ahilagp̱a gop̱eg, ag danab amu laala lamadḵulag amu ag laala aqap̱eg mauhḵulag!’ awa aum. \v 50 Anuḵa ag Kayaknu propet aqaeg mauhegeg uḏie, gemu ele aqaeg mauhṯeb amu danab ah haen geha imunu ag hip̱unin amu ohnu ug anidḵulag. \v 51 Amu dig mak Abel mauhe uḏie, Sakarias batak, ag nug qaḏab, lag gun ele gamagp̱a heeg mauhom ele amu, hip̱unin amu oh danab ah haen geha imunu ag qaḏelagp̱a daaḵu. Ao, da ag amelagp̱a aṯem. Hip̱uninnu nob nau amu oh danab ah haen gemu daaṯeb amu qaḏelagp̱a beḵu. \p \v 52 O gadon, ag ḏonu doyak danab, ag dab meig! Ag doyak awaknu ki amu maweg uḵom. Od ag aḵa matulna ii nop̱ig amu ag danab ah ag noḵulagnu heṯeb ele amu, ag nomananu, ag ib oo nep̱ig,” awa aum. \p \v 53 Amu Jesus Nug lag amu uua noa, dimiṯim no, am ḏo gumak danab-Parasia amu ḏo mehuqak danab ele ag gakaḏak bia doonna, ag ib diigdiigp̱a Jesus eheḏ heeb anidna aḏaglagnu hep̱ig. \v 54 Nug nai laa ab, ag Nug dimug meḵulag amunu hep̱ig. \c 12 \s1 KOBOL NAUNU DAB MEṮAKNU NAI \p \v 1 Danab ah ameg tausen kuḏum ag qag mena, qata eṯan am laala ag aḵa aḵa nug baeg tap̱an daaegeg amu Jesus Nug tatam nuhiḵud ip̱uniṯak awak danab amelagp̱a aum. “Ag ḏo gumak danab-Parasia dilag hak amunu dab meig! Da ahilag ham bup̱uak kobolnu aṯem. \v 2 Amu keeke oh itak daaṯe am geha tula miag beḵu. Loḵumak nai ele geha danab ag dooglag. \v 3 Amunu nai oh ag gatatup̱a madip̱ig am geha aam neeb, danab ah dooglag. Amu nai oh ag lag oop̱a otiptipp̱a madip̱ig amu geha lag aṯan hip̱aidna daanna mehuqp̱eg goḵu,” awa aum. \p \v 4 Jesus Nug nai amu anana amu Nug nai tuḏiṯa aum. “O lailad, da ag amelagp̱a imu aṯem. Ag laa ag beḏulagib hep̱eg nauhḵunu elele daaṯeb amu ag ahilagnu aib baḏadp̱ig. Ag anam henana, ag keeke laa heḵulagnu elele iiṯa. \v 5 Amge aun ag baḏidḵulagnu amu da ag ip̱uanadḵul. Laa nug danab qeeb mauheb, buḏieb padal mak abenp̱a goḵunu g̱agaṯag ele amu, ag nuhignu baḏeg! Ao, da ag amelagp̱a aṯem, ag nuhignu baḏeg! \v 6 Danab ag ai naunau tanig ele toea aḏitp̱a daden meṯeb amge Kayak Nug ai nakok laip̱unu am daug ii atiṯe. \v 7 Nug ag iḵilag uḏug ele amu oh eb qeum amunu ag aib baḏap̱ig, ag ai naunau kuḏumnab amu ag eḏadp̱ig amunu Kayak Nug ahilagnu daug ii atima. \p \v 8 Am da ag amelagp̱a aṯem. Danab laa nug da onil danab ah amelagp̱a mehuqḵu amu geha Danab Beḵalag da amu, da ele danab amu onig Kayaknu engel amelagp̱a mehuqḵul. \v 9 Amge danab nug danab ah noolagp̱a da di meḏaṯe am geha da ele Kayaknu engel noolagp̱a danab amu di medaḵul. \v 10 Am danab nug Danab Beḵalag da, da onilnu hamu doya, qeeb neḵunu heeb amu geha Kayak Nug hip̱unin amu uhuqa medaḵu. Amge danab nug Kayak Ouḏi dabiṯa, awa awa qeṯeb amu Kayak nug hip̱unin amu uhuqa ii meṯama. \v 11 Amu laa ag ag diiadna, nai doyak laḵa o gabman noolagp̱a o epeḏiak danab noolagp̱a keeke gop̱eg amu ag aib dab mak inam aop̱ig. ‘Ig nai nob meta aḏi aḵunig?” o iiṯa, “Ig aḏi nai aḵunig?’ \v 12 Aḏinu? Am aua amup̱aib geha Kayak Ouḏi Nug ag aḏi aḵulagnu amu ag ip̱uanaṯeb, ag amelagp̱a maṯiglag,” awa aum. \s1 ENUB DANABNU KAYA \p \v 13 Jesus Nug anam a amu danab laa danab ah ameg amu oolagp̱anu, nug amegp̱a aum. “Ip̱uniṯak danab, na da awal amegp̱a ap̱e, nug i mamenihnu keeke amu otia laih da meḏaḏ!” awa aum. \v 14 Amge Jesus Nug amegp̱a aum. “Amu aṯemun? Aun nug da a epeḏiatḵulnu meiḏa amu ahilah keeke otiḵulnu ele meiḏom,” awa aum. \v 15 Anam anana, Nug amelagp̱a aum. “Ag dab mena, tutuḵu doyeg! Ag keeke kuḏum aoglagnu aib amelag qeum. Aḏinu? Danab nug keeke ohnu elelenab daaṯe amu nug nuhig keekep̱a bau dayak ii aoṯe,” awa aum. \v 16 Anana amu Jesus Nug keeke danab ag dooṯeb ii dooṯeb ele ou aqata, ip̱uanaṯa, inam amelagp̱a aum. “Enub danab laa nug omep̱a e meu huanak ele anṯa, \v 17 Nug oop̱a nuhig dab mak inam dayom. ‘Da e dahil huanak imunu aṯemtai heḵul, da e dahil oh qag meḵulnu amu e maknu lag elele iiṯa,’ awa aum. \v 18 Aria nug anam anana, nug baula aum. ‘Da inam heḵul. Da e maknu lag oh lop̱aḏena, e mak lag oḵai oḵai heina amu da wit qag mein, keeke ena dahil oh ele lag amup̱a qag mep̱i dayebeb, \v 19 da inam dab meḵul. Da lagnu laa ii bahuhupa, dahil keeke ena ena daaṯe, maḏ kuḏum daaḵunu elele. Aria da hik awe dayeye amu keeke oh lanakib lainne, gamag ahakp̱a daaḵul,’ awa aum. \v 20 Nug dab mak nuhigp̱a anam aum amge Kayak Nug amegp̱a aum. ‘Na kaaka danab! Na gemu tuqan imup̱a amu na mauhḵut. Amu na keeke oh bap̱aidme daaṯe amu aun nug aoḵu,’ awa aum?” \v 21 Jesus Nug nai amu anana, Nug nai gog ta aum. “Danab ag keeke kuḏum ahilagnu qag meṯeb amge Kayak noobp̱a amu ag danab ena iiṯa daaṯeb, ag am amubia anidḵulag,” awa aum. \s1 UG DOYA DAB MAK KUḎUM AWAK KOBOLNU NAI \p \v 22 Aria Jesus Nug nuhiḵud ip̱uniṯak awak danab amelagp̱a aum. “Anam daaṯe amunu da ag amelagp̱a aṯem, ag beḏulag bauklel dayaknu dab mena, ‘Ig aḏi laḵunig,’ o iiṯa beḏulagnu, ‘Ig aḏi keeke aot, beḏunig taḵidḵunig?’ aib ap̱ig. \v 23 Beḏu bauklel dayak amu e lanakib iiṯa, beḏu nug lamen taḵaknuib ele iiṯa. \v 24 Ag ai aaḵude anadna doyeg! Ag wit ii ebṯeb, e qag meḵulagnu uḏat ele ii heṯeb. Ag ep̱ulag enulag ele meḵulagnu lag laa iiṯa amge Kayak Nug e madaṯe. Am danab ah ag ai iite eḏadṯeb? Yo, ag huana eḏadṯeb. \v 25 Am ag oolagp̱anu danab laa hik qeeb, wagai ma, nug nuhig haen nakok tuḏiṯeb, nuhig bau dayak haen elab daaḵunu elelete? Iiṯa. \v 26 Ag keeke nakok laa anam heḵulagnu elele iiṯa amu aria aḏinu ag keeke laanu dab mak huana aoṯeb? \p \v 27 Ag bala haḏag onig lili umu anṯeg! Ag uḏat ii heṯeb, lamen ele ii heṯeb amge da ag amelagp̱a aṯem. Anuḵa Solomon nug bala nuhig oh meum amge nuhig bala ena, bala haḏag amubia laa iiṯa. \v 28 Ao ud nug daṯa gemu hip̱aiṯa daaṯe amu buṯi ag oḵulna, ab aḏup̱a maop̱eg teḵu. Ud nug keeke hamu amge Kayak Nug bala medaṯe amunu ag tutuḵu doyeg, Kayak Nug ag ele genabnab dab madaḵu. Ag oolagp̱a genab nakokib dooṯeb. \v 29 Amu ag aḏi laḵulagnu hik aib aqom. Ag baalag qaḏa eṯeb, ag aḏi laḵulagnu amu ag amunu ele aib hik aqom. \v 30 Amu wan imup̱anu iiṯa aḏi ag keeke amu oh aoglagnu wagai huan mena, keeke amu ohnu madiṯeb amge ag dahilad amu, ag Mamelag Nug ag keeke amu aoglagnu matu doyom. \v 31 Amge ag Kayaknu ḏo maḏoḏ amunu anuqak doop̱eg am geha Nug keeke amu oh ele ag madaḵu. \p \v 32 O lailad, ag aib baḏap̱ig. Da Mamel Nug nuhig ḏo maḏoḏ ag madaḵunu oo daaṯe. \v 33 Ag ahilag keeke oh maadp̱eg, danab daden mep̱eg, men doḏo aona, daḏek danab ehanadna maṯeg! Ag anam heḵulag amu ag hogot, alag ma nauhḵunu elele iiṯa amu, ahilag en ele, nug ii iiṯa mema, hab aṯan qag meḵulag. Ap̱a amu yab danab laa nug ii daama, gauat ele ag keeke laa ii hep̱eg nauhma. \v 34 Am aben adekup̱a ahilag keeke ena ena daaṯe ele amu, ahilag dab mak ele am ap̱aib daaḵu,” awa aum. \s1 BABAIṮAK DAYAKNU NAI \p \v 35 Jesus Nug nai amu anana, Nug nai imu ele maṯiom. “Ag lamen maṯagiḏ ele taḵan, lam amotna, uḏat heḵulagnu bap̱aidna, \v 36 ag uḏat danab, ag ahilag danab oḵai, nug danab ah ele dilah nug awak hobulp̱anu eḏua uḏia, od qeqaleb, od paha matulḵulagnu ameg men daaṯeb bia dayeg! \v 37 Am danab oḵai nug uḏia, nuhiḵud uḏat danab ag ii niip̱eg anadḵu aria uḏat danab amu, ahilagnu am ena. Da genab ag amelagp̱a aṯem. Geha danab oḵai nug nuḵa lamen tutu maṯagiḏ ele taḵowa, nug ab, uḏat danab amu ag balalp̱a daap̱eg, nug nuḵa ag e madaḵu. \v 38 Amu nug tuqan tugmagtai uḏiḵu, iiṯa matuk laip̱u gayebtai uḏia ag ii niip̱eg anadḵu, uḏat danab amu ahilagnu am ena. \v 39 Ag keeke imu tutuḵu anṯeg! Lag mameg nug yabhoi danab uḏiḵunu haen doolo amu yabhoi danab nug laug lop̱aḏa noḵunu am elele iiṯa. \v 40 Amunu ag ele bap̱aidna dayeg! Aḏinu? Danab Beḵalag da amu da haen laa ag ii dab meḵulag ele, haen amup̱a uḏiḵul,” awa aum. \p \v 41 Awa a aria Petrus nug aum. “Naḏi, na keeke danab ag dooṯeb ii dooṯeb ele ou aqatna, ip̱uniṯak nai maṯime ele amu, na ihinignuib amete o iiṯa na danab oh dilag amete?” awa aum. \v 42 A amu Naḏi Nug aum. “Aun nug am uḏat gumak danab dab mak ena ele, nug nuhig uḏat tutuḵu dooṯe, nuhig danab oḵai nug uḏat nid nuhiḵud amu gumaṯaṯa, haenp̱a e madaḵunu elele daaṯe anṯa, nug amu heḵunu meum amu, da nuhignu madiṯem. \v 43 Uḏat danab nug anam dayebeb, dimp̱a nuhig danab oḵai nug eḏua uḏia, danab amu nug danab oḵai nuhig anuḵa amegp̱a aumbia heṯe anidḵu amu nuhignu am ena. \v 44 Da genab ag amelagp̱a aṯem. Danab oḵai nug uḏat danab amu, nuhig keeke ohnu iḵilag meeb daaḵu. \v 45-46 Amge uḏat danab amu nug oop̱a, ‘Danab oḵai dahil nug paha ii uḏima,’ dab meḵu dayeb amu nug dig ma, uḏat nid laa, uḏat ah laa ele ag maḵuḏaṯaṯa, nug e lanana, le g̱agaṯag ele lana, kaaka qeeb amu nuhig danab oḵai nug haen deḏ ele, uḏat danab amu nug ii doyom, ii dab meum ele, amup̱a eḏua uḏiḵu. Uḏia amu danab oḵai nug uḏat danab amu eheḏnab heṯowa, awa meeb, danab laala ag oolagp̱a genab ii dooṯeb ele amu, ag ele daaglag. \p \v 47 Am uḏat nid nug nuhig danab oḵainu dab mak amu doyom amge nug dig ma ii babaiṯa, nuhig danab oḵainu dab mak amu dim ii lamiṯom, geha danab oḵai nug huana maḵuḏḵu \v 48 amge uḏat danab nug nuhig danab oḵainu dab mak ii doyom amge nug bu aoḵunu kobol heum amu geha nuhig danab oḵai nug nakok maḵuḏḵu. Danab ag keeke kuḏum aop̱ig amu ag eḏun keeke kuḏum nob meḵulag. Am danab ah ag keeke kuḏum danab laa ep̱egp̱a meḵulag, geha ag nug keeke huanak eḏua nob madaḵunu onigp̱a eḵulag,” awa aum. \s1 DANAB AG AMEG AMEG OPATḴULAG \p \v 49 Jesus Nug baula tuḏiṯa aum. “Da hep̱i, hip̱uninnu g̱agaṯag wan imup̱a iiṯa meḵunu uḏimi. Nuhig g̱agaṯag aaḵu iiṯa melo am ena \v 50 amge ug laa da maoḵulnunab daaṯe amunu da ool ug ele daaṯe. \v 51 Da uḏimi amunu wanp̱a maḏoḏib daaḵu amu ag anam aib dab mep̱ig. Da uḏimi amunu maḏoḏib ii daama. Iiṯa, danab ag opatna, ameg ameg daaglag. \v 52 Am gemu, dimp̱a ele, geha lag laip̱up̱an tanig ele ag daanna, laa ag da dim lamiḏp̱ep̱eg, laa ag iiṯa amunu ag geha opatna, ameg aḏit daaglag. Ewam amu ameg laa daaglag, aḏit amu a ameg laa daaglah. \v 53 Am anamib mameg nug beḵa ele a maḏoḏ ele ii daamya. Geha anig nug aḏeg ele a maḏoḏ ele ii daamya. Amu anig nug geha beḵa wau ele a maḏoḏ ele ii daamya,” awa aum. \s1 KEEKE DIMP̱A BEḴUNU DOYAKNU NAI \p \v 54 Jesus Nug danab ah ameglagp̱a ele anana aum. “Ag anidna dooṯeb. Lombig nug aam nodep̱a teṯe anidna, paha ag, ‘Gu neḵunu heṯe,’ aon aṯeb amu genab gu nug neṯe. \v 55 Am yau uḏiṯe amu ag, ‘Geha aam nug gakaḏḵu,’ aṯeb amu genab, anam aaḵu heṯe. \v 56 Ag ham bup̱uak danab, ag wanp̱anu keeke amu hab waap̱anu keeke ele tutuḵu dooṯeb amunu aḏinu ag dahil haknu tutuḵu ii dooṯeb? \v 57 Am aḏinu ag aḵa kobol amu tutuḵu ii dab mena, tutuḵu ele ii epeḏiṯeb? \p \v 58 Aria haen na nahip eheḏnu danab laa nug heṯoḏiakp̱a meidḵunu goyaya, ibp̱a a nai amu babaiṯeḏ! Iiṯa amu nug na heṯoḏiakp̱a meidḵutai. Meiṯeb amu epeḏiak danab nug na heṯoḏiaknu daup laa ep̱egp̱a meiṯeb amu daup amu nug na mani guiṯakp̱a meidḵu. \v 59 Meiṯeb amu da na amenp̱a aṯem. Na mani guiṯakp̱a daanna, nahip eheḏ hak nob ohnab eḏun medap̱e, ag od matulp̱eg, dimiṯim doḵut,” awa aum. \c 13 \s1 DANAB NUG OO II EḎUEB AMU NUG PADAL MEḴU \p \v 1 Haen amup̱anab amu danab laala ag daanna, Galelia danab laala ag mana meṯak heegeg, Pilatus he, aqaeg mauhp̱ig amunu Jesus amegp̱a ap̱ig. \v 2 Amu aeg amu Jesus Nug amelagp̱a aum. “Ag ahilag dab makp̱a, ‘Galelia danab amu ag hip̱unin danab nau, Galelia laa oh eḏaṯak amunu aqap̱ig,’ aon aṯebte? \v 3 Am da tutuḵunab ag amelagp̱a aṯem, amu iiṯa. Amunu ag dab meig! Ag oolag ii eḏueb amu ag ele laa amu mauhp̱ig bia mauhḵulag. \v 4 Laa ele, danab 18, anuḵa Siloam ap̱a lag elab na qa, aqe mauhp̱ig amu ag ahilag dab makp̱a ag amu dilagnu amu ag, ‘Danab amu, eheḏ hak ahilag amu danab laala Jerusalem daaṯeb ele amu, ahilag eheḏ hak oh eḏaṯak,’ aon aṯebte? \v 5 Am da tutuḵu ag amelagp̱a aṯem, amu iiṯa. Amunu ag dab meig! Ag oolag ii eḏueb amu ag ele laa amu mauhp̱ig bia mauhḵulag,” awa aum. \p \v 6 Jesus Nug nai baula tuḏiṯa, keeke danab ag dooṯeb ii dooṯeb ele ou aqata, ip̱uanaṯa, nai laa maṯia aum. “Danab laa nug nuhig wain dadp̱a ad pig laa ep̱om, am dimp̱a nug uḏia meu anidḵunu dab meum amge meu iiṯa anṯom \v 7 amunu nug dadnu uḏat danab amegp̱a aum. ‘Doye, maḏ ewam uue iiḵu da ad pig meu anidḵulnu uḏimi amge meu iiṯa amunu na op̱e qiiaḏ! Aḏinu nug wannu iṯag hamu laṯe?’ awa aum? \v 8 Amu dadnu uḏat danab nug amegp̱a aum. ‘Danab oḵai, uup̱e! Maḏ imuib dayebeb, da diigp̱a wan buuen, wan iṯag nug diigp̱a meḵul. \v 9 Anam hep̱i, maḏ laap̱a geha nug meu oḵutai. Oḵu am ena amge nug meu ii oḵu aria na op̱e qiiḵu,’ awa aum.” Jesus Nug anam aum. \s1 JESUS NUG AH LAA BABAIṮOM \p \v 10 Aria Juda dilag Meṯidp̱a Jesus Nug ahilag nai doyak lag oop̱a danab ah nai ip̱uanaṯeṯe \v 11 amu ah laa ap̱a dayom, nug beḏup̱a ouḏi nau ele. Maḏ 18 ouḏi nau nug beḏup̱a dayaya, beḏu oḏe meṯe, nug gomelmel oiyom. \v 12 Jesus Nug ah amu anṯa, onigp̱a e do, amegp̱a aum. “Ah da oḏe nahip amu uhuqṯem,” awa aum. \v 13 Nug anam awowa, Nug ep̱eg ah amu qaḏep̱a me amu pahanab nug tutuḵu hibaiṯa, Kayak binag meum. \v 14 Amge Juda dilag nai doyak lagnu iḵi nug Jesus Juda dilag Meṯidp̱a Nug ah amu he ena dayom amunu op̱oḏi be, nug danab ah amelagp̱a aum. “Deḏ eblaih laip̱u ele amu uḏat haknu daaṯeb amunu ag danab nug oḏe ahilag heeb ena daaglagnu dayeb amu aria ag uḏat deḏp̱aib uḏina, ehaniṯak amu aoglag. Amge Meṯidp̱a ag amunu aib uḏip̱ig,” awa aum. \v 15 Anam a amu Naḏi Nug eḏua aum. “Ag am ham bup̱uak danab. Juda dilag Meṯidp̱a amu ag oh doḏ laulagp̱a goṯeb. Gona ahilḵad bulmakau donki ele diin gona, le madaṯeb. \v 16 Amu ah imu, nug amu Abraham aḏeg laa, am Satan nug maḏ 18 oḏe meṯa aḏa dayom. Amu diig aḏinu da Juda dilag Meṯidp̱a da nug beḏu ii uhuqḵul? Am aḏinu amuam elele iiṯa?” awa aum. \v 17 Nug anam a amu nuhiḵud kekeḏ ag uḏalag eheḏ neum amge danab ah laa oh ag nuhignu gamalag ahom. Aḏinu? Nug keeke oh ena heum. \s1 JESUS NUG MASTET AEGNU YISNU ELE AUM \p \v 18 Am Jesus Nug nai imu ip̱uanaṯa aum. “Kayaknu ḏo maḏoḏ amu nug aḏi keeke bia daaṯe? Da aḏi keeke laa ip̱uanadp̱i, ag Kayaknu ḏo maḏoḏnu oolag maidḵu? \v 19 Nug am ad mastet aeg beṯe amubia. Danab laa nug ad mastet aeg amu awa, dad nuhigp̱a ep̱e, dimp̱a nug ba, ad oḵai me, ai ag uḏin ep̱egp̱a daaṯeb,” awa aum. \p \v 20 Nug nai amu anana amu Nug eḏua aum. “Da aḏi keeke laa ip̱uanadp̱i, ag Kayaknu ḏo maḏoḏnu oolag maidḵu? \v 21 Nug am yis bia, amu ah laa nug yis nakok awa, plaua ele kabolie dayeye, am dimp̱a plaua oh titiḏṯe,” awa aum. \p \v 22 Anam anana amu Jesus Nug aha uḵa, ab oḵai nakok elep̱a oiyaya, danab ah nai ip̱uanaṯaṯa, Nug Jerusalem goḵunu uḵom. \v 23 Am danab laa nug Jesus oḏ meṯom. “Naḏi, dimp̱a Kayak Nug danab laip̱u laip̱uib eḏua diiadḵute?” oḏ meṯom. Oḏ meṯe amu Jesus Nug amelagp̱a aum. \v 24 “Amu ag od oḏe nakokp̱a noaknu elele daaglagnu amu ebehilag qai eṯaḏ! Da ag amelagp̱a aṯem, danab kuḏum ag od oḏe nakokp̱a noḵulagnu heḵulag amge ag elele iiṯa. \v 25 Lag mameg nug aha, lag od maneb amu ag uḏina, dimiṯim daanna, od qeqalnana, inam aḵulag. ‘Naḏi na od ihinignu matule,’ aon aḵulag. Amu geha nug ag amelagp̱a aḵu. ‘Da ag ii doyadṯem, ag adep̱anu uḏip̱ig?’ \v 26 Nug anam ab amu ag nug amegp̱a aḵulag. ‘Ig amu na ele e, le ele lamut. Na ig ip̱unigp̱a daanna, amenigp̱a ip̱uniṯak nai ele ame,’ aon aḵulag. \v 27 Ag anam aḵulag amge nug ag amelagp̱a aḵu. ‘Da ag ii doyadṯem, ag adep̱anu uḏip̱ig? Ag nauhak danab. Ag oh uuiḏna uḵeg!’ \v 28 Amge ag oop̱a ii nop̱ig ele amu, ag Abraham, Isak, Jakop amu propet oh ag Kayaknu ḏo maḏoḏ oop̱a daap̱eg anadnana, ag am geḏaṯak dimiṯim daaṯeb doonna amu ag gaanna, aelag ele kikiḏḵulag. \s1 IB OḎE NAKOK \p \v 29 Amu geha danab ag laih laih ohnu uḏina, ag Kayaknu ḏo maḏoḏ amu oop̱a nona daaglag. \v 30 Ao danab laala gemu dim daaṯeb amu geha ag anuqḵulag amu danab laala gemu ag anuqak daaṯeb amu geha ag dim daaglag,” awa aum. \s1 JESUS JERUSALEMNU GAYOM \p \v 31 Jesus Nug nai maṯieye, aam ameg amup̱anab Juda dilag ḏo mehuqak danab amu ḏo gumak danab-Parasia laala ele ag dona, nug amegp̱a ap̱ig. “Na ab imu uun, ahan laih uḵe! Herodes Antipas nug na niṯeb mauhḵutnu heṯe,” aon ap̱ig. \v 32 Am Jesus Nug amelagp̱a aum. “Ag gona, hip̱eg qaḵak danab amu amegp̱a inam ap̱eg dooḵu. ‘Doye, da gemu, buṯi ele am ouḏi nau lamaṯeṯe, oḏe danab amu ele hep̱i, ena daap̱eg am deḏ ewamp̱a amu da geha uḏat dahil gog teḵul.’ \v 33 Amge gemu, buṯi, laatu ele amu da oiḵul. Aḏinu? Ag amu propet danab laa ab laap̱a qep̱eg ii mauhma. Iiṯa. Ag Jerusalem ap̱a nug qep̱eg mauhḵu. \p \v 34 O Jerusalem, O Jerusalem, na propet aqae mauhṯeb, uḏat danab amu Kayak nahipp̱a maaṯe uḏiṯeb ele amu na ag ele menp̱a aqae mauhṯeb. Da haen kuḏum da na begapad, matuk anig nug naḵud haugp̱a qag maaṯa tonadṯe, amubia qag maadḵulnu hemi amge ag uup̱ig. \v 35 Amunu da ag oolagp̱a ii daapa, ag hamu daaglag. Da ag amelagp̱a aṯem. Ag da baula paha ii aniḏmana. Iiṯa. Ag, ‘Danab umu Nug Kayak onigp̱a uḏiṯe. Kayak Nug itidṯe,’ anana, ag da eḏun aniḏḵulag,” awa aum. \c 14 \s1 JESUS NUG ḎO GUMAK DANAB-PARASIA LAUGP̱A UḴOM \p \v 1 Am Juda dilag Meṯid laap̱a Jesus Nug ḏo gumak danab-Parasia dilag iḵi laa laugp̱a e laḵunu uḵom. Uḵe amu ḏo gumak danab-Parasia ag nug meidna daap̱ig. \v 2 Amu danab laa nug leele agiṯak ele amu nug ele ap̱a dayom. \v 3 Am Jesus Nug danab amu anṯa, nug ḏonu doyak danab amu ḏo gumak danab-Parasia ele oḏ maṯa aum. “Ḏop̱a aḏi yak niiṯe? Ig Meṯidp̱a danab oḏe ele bap̱aidḵunignu am elelete o iiṯate?” awa aum. \v 4 Nug anam aum amge ag Nug amegp̱a amunu nai laa ii madip̱ig amunu Nug danab amu awa, oḏe nuhig amu babaiṯowa, he uḵe, \v 5 Nug ag amelagp̱a aum. “Ag oolagp̱anu danab laa nug nuhig nidtai o doḏ nuhigtai le moḏp̱a nob amu danab nug Meṯidp̱a paha eeḏeb iite bema?” awa aum. \v 6 Nug nai amu maṯia oḏ maṯom amu ag nob meḵulagnu nai laa ii anidp̱ig. \p \v 7 Aria Jesus Nug danab ag hobulp̱a uḏip̱ig amu ag balalp̱a daaglagnu, ag balal anuqak tituanaṯegeg anaṯa, Nug keeke danab ag dooṯeb ii dooṯeb ele ou aqata, ip̱uanaṯa, nai maṯiaya amelagp̱a aum. \v 8 “Am danab laa nug, nug awaknu hobul naḏip̱a goḵutnu na oninp̱a eeb amu na gona, na balal anuqakp̱a aib daame. Aḏinu? Danab nug hobul amu heṯe ele amu nug danab laa, binag oḵai ele, na binan eḏiṯak, nug ele onigp̱a eeb uḏiḵutai. \v 9 Anam dayeb amu a oh hobulp̱a uḏipeḏ aria danab onilahp̱a eum ele nug doa, na balal anuqakp̱a daap̱e aniṯa amu nug na amenp̱a, ‘Na balal amu danab oḵai binag ele imu meṯe!’ aḵu. Anam ab am na geha uḏan eheḏ neebeb, na gona dimulagp̱anab daaḵut. \v 10 Amge danab laa nug hobul amup̱a goḵutnu na oninp̱a eeb amu na gona, na laa dimulagp̱a daye! Na anam daap̱e, danab oninp̱a eum ele nug geha amenp̱a, ‘Lai na uḏin balal anuqak imup̱a daye!’ awa aḵu. Nug anam heeb amu na geha e lanakp̱a danab oh noolagp̱a am na binan ele daaḵut. \v 11 Am danab aun nug onig humaṯe amu Kayak Nug heeb, danab amu nug onig neḵu amge danab aun nug onig qe neṯe amu Kayak Nug danab amu onig am humaḵu,” awa aum. \p \v 12 Aria Jesus Nug ag amelagp̱a anam anana, Nug danab nug ele e laḵulahnu onigp̱a eum ele amu, nug amegp̱a aum. “Am na hobul heḵutnu oot dayeb, na laipad, na awanad amapad, na buḏunad, nahip mudip̱an, ag enulag kuḏum ele amu, ag dimp̱a na ahilag hobulp̱a eḏun daaḵutnu oninp̱a emananu, na amup̱a nob ena eḏun aomnanu, na ag onilagp̱a aib eme. \v 13 Iiṯa. Na e naḏi hewona aria na daḏek danab, beḏulag nauhak, baelḵad nau, amelag gaḏuak ele amu onilagp̱a eḵut. \v 14 Am danab amu, ag am nahip e amu nob meṯaglagnu elele iiṯa, am na anam hep̱e amu Kayak na itiṯak medaḵu. Yo dimp̱a Kayak Nug amunu haen danab tutuḵu ag eḏun hip̱aidḵulag amu Nug na nob ena medaḵu,” awa aum. \s1 HOBUL OḴAINU NAI \p \v 15 Nug nai maṯia male, ag daap̱ig ele amu ag oolagp̱anu danab laa nug nai amu doya, Jesus amegp̱a aum. “Danab nug geha Kayaknu ḏo maḏoḏ oop̱a e laḵu amu, nuhignu am ena,” awa aum. \v 16 Amge Jesus Nug amegp̱a aum. “Am danab laa nug hobul oḵai heḵunu ha, nug danab kuḏum ag nuhig hobul oḵai amup̱a uḏin, e laḵulagnu onilagp̱a eum. \v 17 Aria e lanak haen amu do amu danab amu nug begbeg nuhig nug uḵa, danab anuḵa uḏiglagnu deḏ maaṯom ele amu, nug ag amelagp̱a inam aḵunu aum. ‘Ag uḏieg! Keeke oh amu babaiṯa malak.’ Nug anam amegp̱a a, nug uḵa anam aum. \v 18 Nug anam aum amge danab amu ag oh ahilag dab mak anen anen aḏaeg be maṯina, ag hobul amu anuqak iiṯa doona uup̱ig. Anam maṯin, danab laa nug amegp̱a aum. ‘Da amu dad laa daden memi amunu da uḵen anidḵul. Gadon, hobulp̱a goḵulnu am elele iiṯa. Amu na oḵai nahip amunu amegp̱a ap̱e doya, nug oo ug aib qeum,’ awa aum. \v 19 Am laa nug amegp̱a aum. ‘Da amu bulmakau uḏat haknu eblaih tanig ele daden maadmi amunu da uḵen uḏat maṯe anidḵul. Gadon, da hobulp̱a goḵulnu am elele iiṯa amu na oḵai nahip amunu amegp̱a ap̱e doya, nug oo ug aib qeum,’ awa aum. \v 20 Amu laa nug aum. ‘Ge da amu geha iiḵu ah aomi amunu da am goḵulnu elele iiṯa,’ awa aum. \v 21 Aria begbeg amu nug eḏua uḵa, nug nuhig danab oḵai amegp̱a ag ap̱ig amu maṯiom. Aaḵu lag mameg nug op̱oḏi be, nuhig begbeg amu amegp̱a aum. ‘Na paha gona, ab oḵai imunu ib oḵai ohp̱anu, ib nakok ohp̱anu ele daḏek danab amu danab beḏulag nauhaṯak ele, amelag gaḏuak, baelag nauhak ele amu, na amu oh omaladp̱e, ag da laul oop̱a uḏieg!’ awa aum. \v 22 Nug anam a am dimp̱a begbeg nug nuhig oḵai amegp̱a aum. ‘Naḏi, da na ame amu dim lamiṯen hein malami amge balal laa oh am ii beum,’ awa aum. \v 23 Anam a amu danab oḵai nug begbeg amegp̱a eḏua aum. ‘Na gona, ib oḵai ohp̱a, dad ohnu aḏ ele maṯan gonana amu na danab ah oh eeḏadp̱e uḏin, oop̱a noig! Da laul imu nug am beḵunu da ool daaṯe. \v 24 Am imu da na amenp̱a ele aṯem. Danab amu oh da ag anuḵa onilagp̱a emi ele amu, ag e dahil iinab aomna,’ awa aum.” Jesus Nug anam aum. \s1 DAB MAK TUTUḴU AWA JESUS DIM LAMIDḴUNU NAI \p \v 25 Aria dimp̱a danab ah ameg naḏi ag Jesus dim lamiṯeg gonana, Nug eḏua ag amelagp̱a aum. \v 26 “Am danab nug dahilp̱a uḏiṯe amge nug am mameg, anig, am nuhig ah, beḵod dilag am awag amag ap̱inḵud dilag, nug nuḵa nuhig bau dayak ele amunu anuqak dooṯe ele, aria nug dahil ip̱uniṯak awak danab daaḵunu am elele iiṯa. \v 27 Am danab nug nuḵa nuhig ad emaitak mawa, da dim ii lamiḏṯe, nug am dahil ip̱uniṯak awak danab daaḵunu am elele iiṯa. \p \v 28 Am ag oolagp̱anu danab laa nug lag elab laa heeb, aṯan teḵunu ha am aṯemtai heḵu? Nug tatam dayaya, nug lag amunu nob amun dab ma tutuḵu dooḵu. Nuhig men doḏo, lag amu ha malaḵunu am elelete o elele iiṯate amu dooḵunu anam heḵu. \v 29 Amu nug tatam anam ii heḵu amu aria dimp̱a nug lag amunu mawa daaḵunu keeke hewowa, lag malaḵunu amu elele iiṯa dayeb, danab oh ag nug anidna, geha ag nug imidna, \v 30 inam aḵulag. ‘Danab umu nug am lag umu heḵunu dig meum amge nug ha malaḵunu elele iiṯa,’ aon aḵulag. \p \v 31 Amu anamib king laa nug king laa ele ban heḵulag aria nug am tatam dayaya, dab mak tutuḵu aoḵu. Aḏinu? Nug am nuhig daup 10 tausenib, am king laa nug nuhig daup am 20 tausen amunu nug tatam dooḵu, nug am king laa amu ele ban heya, nug lamidḵunu elele o elele iiṯa. \v 32 Amu nug dab ma, nug elele iiṯa anṯa amu aria haen nuhig kekeḏ amu nug uma dayebeb amu, nug nuhiḵud danab laala heeb, ag gop̱eg, ag ban hep̱eg ii bemanu nai maṯiglag. \v 33 Amge amubia ag oolagp̱anu danab nug nuhig keeke oh uuaṯa ii di madaṯe aria nug dahil ip̱uniṯak awak danab daaḵunu am nug elele iiṯa,” awa aum. \v 34 Jesus Nug anam anana, Nug nai tuḏiṯa aum. “Yu kalu amuam keeke ena amge yu kalu nug nuhig ubuhi amu iiṯa meeb aria geha danab laa nug heeb, yu amu nug eḏua ena daaḵunu aṯem heḵu? \v 35 Am yu kalu anam amu danab ag wanp̱a o iiṯa aben laap̱a uḏat meṯaglagnu elele iiṯa. Ag hamu maop̱eg goḵu. Danab nug daug ele dayeb amu nug doyaḏ!” awa aum. \c 15 \s1 SIPSIP QETOḎOMNU NAI \p \v 1 Amu takis awak danab, hip̱unin danab amu danab ag Juda dilag ḏo oh ii dim lamidp̱ig ele, ag Jesus gumidna uḏina, nuhig nai doop̱ig. \v 2 Amunu ḏo gumak danab-Parasia amu ḏo mehuqak danab ele ag nai hena ap̱ig. “Danab amu Nug hip̱unin danab amu danab laa, ag ihinig ḏo oh ii dim lamidṯeb ele amu, Nug ag ele layam batan, ag ele oh e laṯeb,” aon ap̱ig \v 3 amunu Jesus Nug keeke danab ag dooṯeb ii dooṯeb ele ou aqata, ip̱uanaṯa, imu amelagp̱a aum. \v 4 “Ag oolagp̱anu danab laa nug sipsip 100 ele amge nug nuhig sipsip laip̱u nug am padal meeb, aria geha sipsip mameg nug 99 laa amu uuaṯeb, ag aben laap̱a e lanana daap̱eg, nug am uḵa sipsip laip̱u amu maṯia maṯia nug anidḵu. \v 5 Anṯa amu aria nug gamag ahebeb, huma awa, mawa goḵu. \v 6 Nug mawa uḵa, laugp̱a ta amu nug laiḵud am nuhig mudip̱an ele ag onilagp̱a eeb, ag uḏin qag mep̱eg amu nug amelagp̱a, ‘Da dahil sipsip laip̱u imu nug padal meum amge da nug maṯien eḏuen aomi amunu da ag ele ig oh gamanig ahaḵu,’ awa aḵu. \v 7 Amunu da ag amelagp̱a aṯem, amubia hab aṯan ap̱a ag danab tutuḵu 99, amu dilag gamalag ahaṯe, oo eḏuak uḏat ahilag am malom amge hip̱unin danab laip̱u laa nug oo eḏueb, haen amup̱a am gamag ahak naḏinab hab aṯan daaḵu. \s1 MEN DOḎO QETOḎOMNU NAI \p \v 8 Am laa ele inam. Ah laa nug amu silwa men doḏo ten ele amge laip̱u laa qetoḏeb am geha nug lam amota, laugp̱a kinipan tateb uḵeb, maṯia neeḵa auta awa haaha amu nug anṯa aoḵu. \v 9 Anṯa awa amu aria geha nug laiḵud am mudip̱an ele onilagp̱a eeb, ag uḏin qag mep̱eg, nug ag amelagp̱a, ‘Men doḏo dahil laip̱u qetoḏom amge da maṯie eḏuen aomi amunu da ag ele ig oh gamanig ahaḵu,’ awa aḵu. \v 10 Amunu da ag amelagp̱a aṯem. Amubia am hip̱unin danab laip̱u laa nug oo eḏuṯe amu Kayaknu engel ag gamalag ahaṯe,” awa aum. \s1 NID BAU NUG MAMEG UUIṮA UḴOMNU NAI \p \v 11 Jesus Nug anam awowa, Nug baula maṯiom. “Danab laa bekoḏ aḏit. \v 12 Amu nid gehanu nug aha, mameg amegp̱a aum. ‘Mame, keeke oh na geha da awai ele i ihinih aognihnu otiḵut amu otiak dahil aoḵulnu amu na gemu da meḏe!’ awa aum. Aria mamelah nug nuhig keeke oh bekoḏ aoglahnu otia mate aopiḏ. \p \v 13 Nug a mate aoeh, haen elab iiṯa amu beḵa gehanu nug aha, keeke am oh aḵa, qag ma awa, ab laap̱a umanab uḵom. Nug nuḵa ap̱a wan amup̱a dayaya am nuhig men doḏo amu enaen mak kobolp̱a oh aḵe uḵom. \v 14 Amu nug nuhig keeke oh aḵe uḵa male, dimp̱a wan amup̱a enug haen naḏi beum, ge nug keeke laa iiṯa. \v 15 Amunu nug uḵa, wan amup̱anu danab laa nuhig uḏat heḵunu he, danab amu nug he, nid amu uḵa, danab amu nuhig bo gumaṯom. \v 16 Amu nug bo dilag e laḵunu baag uḵom amge danab laa nug lanak keeke laa nid amu ii meṯom. \p \v 17 Aria nug qagaiṯak dayaya, nug nuḵa oop̱a be, dab ma, nug nuḵa nuḵa nai maṯia aum. ‘Da mamelnu begbeg oh ag am e kuḏumnab ele amge da ip̱a daaṯem amu enug huanaknab niḏe, mauhḵulnu heṯem. \v 18 Amu da aṯem heḵul? Da gemu ahe eḏue, mame top̱a uḵen am da nug amegp̱a inam aḵul. “Mame da Kayak amegp̱a, na noomp̱a ele hip̱unin hemi. \v 19 Am gemu na dahilnu, ‘Na am nid dahil,’ aon aḵutnu elele iiṯa amunu na hep̱e, da nahip begbeg laa bia daaḵul,” awe aḵul.’ Nug nuḵa nuhignu anam aum. \v 20 Aria nug anam anana, nug aha uḵom amge nug uḵa, uma up̱a piḏe uḏieye, mameg nug anṯa, nuhignu oo huanak doye, qaibaḏ uḵa, beḵa aḏa ootuqiṯom. \v 21 Ootuqiṯe amu beḵa nug mameg amegp̱a aum. ‘Mame, da Kayak amegp̱a, na noomp̱a ele hip̱unin hemi amunu na dahilnu, “Na am nid dahil,” aon aḵutnu elele iiṯa,’ awa aum. \v 22 Nug dig ma anam aum amge nug mameg nug begbeg nuhiḵud onilagp̱a e doeg amelagp̱a aum. ‘Lamen ena paha aon dona tagiṯona, enag laa aon dona, ep̱eg doḏop̱a aḏap̱eg nob, baeg gaḏa ele aona, baegp̱a aḏap̱eg taḏ! \v 23 Amu makau nag iṯag ele laa aon dona qep̱eg, ig latata gamanig ahaḏ! \v 24 Am aḏinu? Dahil nid imu nug mauhom amge nug eḏua bau daaṯe. Nug padal meum amge ig nug eḏut aomut,’ awa aum. Amunu ag hobul laa hep̱ig. \p \v 25 Heegeg, nid tatamnu nug daṯa dayaya, dimp̱a nug uḏia, nug lag guguiṯa ba amu ag ahi eṯana, goḏana heegeg doya, nug dumuṯum baag ele doya, \v 26 nug begbeg laa onigp̱a e do, oḏ meṯom. ‘Umu aḏi henana heṯeb?’ awa aum. \v 27 A amu begbeg nug amegp̱a aum. ‘Na amap nug eḏua uḏie, na mamen nug bulmakau nag iṯag ele qeum. Aḏinu? Nug nid eḏua awe, nug ena daaṯe, ii padal meum,’ awa aum. \v 28 A amu nid tatamnu nug anam doya, op̱oḏi be, nug lag oop̱a noak uuom. Uue aria mameg aha dimiṯim doa, nug oo meḵunu oo mak nai amegp̱a aum \v 29 amge nug eḏua mameg amegp̱a aum. ‘Da maḏ kuḏum nahip begbeg bia, nahip uḏat hemi. Deḏ laip̱u laa da na oḏen tap̱ai ii neum amge na meme nag laip̱uib laa, da lailad ele gamag ahak heḵunignu, ii meḏame. Amu iiṯanab. \v 30 Amge nid nahip amu, nug ib baag ah ele oinna, nahip keeke oh aḵe uḵom ele amu, nug eḏua uḏie, na nuhignu oot doye, na makau nag iṯag ele aḵu qeme,’ awa aum. \v 31 Aaḵu mameg nug beḵa amegp̱a aum. ‘Nagpi, haen oh i oh daaṯep amunu dahil keeke oh amu nahip \v 32 amge gemu amu ig gamag ahak doop̱ut, ig oonig ele ena daaḵunu elele. Aḏinu? Na amap imu nug mauhom amge gemu nug am bau daaṯe. Nug padal meum amge ig nug anidta aomut,’ awa aum.” Jesus Nug nai amu maṯiom. \c 16 \s1 UḎAT GUMAK DANAB LAANU NAI \p \v 1 Aria Jesus Nug nuhiḵud ip̱uniṯak awak danab amelagp̱a maṯia aum. “Enub danab laa nug dayaya, nug uḏat danab laa nuhig keeke oh gumaḵunu tituane dayom. Am danab laa ag enub danab amu gumidna uḏin, uḏat gumak danab nuhig amu dimug mena inam ap̱ig. ‘Nahip uḏat gumak danab nug nahip keeke hamu kakidṯe,’ aon ap̱ig. \v 2 Anam aeg amu nug uḏat gumak danab nuhig onigp̱a e uḏie, amegp̱a aum. ‘Na keeke heme amu nai amu da doomi amunu na gona, dahil keeke oh na aḏaṯem amu uḏug laap̱a yaaḵut. Aḏinu? Na baula uḏat gumak danab daaḵutnu am elele iiṯa,’ awa aum. \v 3 Anam a amu uḏat gumak danab amu nug nuḵa nuḵa nai maṯia aum. ‘Da aṯemtai heḵul? Danab oḵai nug am dahil gumaknu uḏat amu eḏua aoṯe. Da wan opatḵulnu amu da g̱agaṯag elele iiṯa, laa amu da danab laa unuqadp̱i, e meḏaglagnu amu da uḏal neṯe,’ awa aum. \v 4 Anam anana am nug baula dab makp̱a aum. ‘Oḵai dahil nug uḏat dahil eḏua aweb, da danab laala ag da ag laulagp̱a daaḵulnu aḵulagnu amu da inam heḵul. Danab amu ag dahil oḵainu keeke nob eḏun meṯaglagnu aop̱ig amu da ag ehanadp̱i, dimp̱a ag da ehaniḏḵulag,’ awa aum. \v 5 Anam anana amu nug danab laip̱u laip̱u ag beḏulagp̱a nuhig danab oḵainu keeke nobnu ele amu ag onilagp̱a e, gumidna uḏip̱ig. Aaḵu danab laa nug tatam be, uḏat gumak danab nug oḏ meṯom. ‘Na amu beḏunp̱a dahil danab oḵainu keeke nobnu am gane ele?’ awa aum. \v 6 A am nug, ‘Tri tausen lita olip goḏen,’ awa aum. A am uḏat gumak danab nug amegp̱a aum. ‘Na keeke nobnu yak qaṯi nahip iiḵude aon, na paha daanna, na amunu big laih wan tausen paip handatib ye!’ awa aum. \v 7 Nug anam he dimp̱a amu uḏat gumak danab nug danab laa oḏ meṯom. ‘Nahip keeke nobnu amu gane?’ A am nug, ‘Wan tausen bek wit,’ awa aum. A amu nug amegp̱a aum. ‘Na keeke nobnu yak qaṯi nahip iiḵude aona, na amunu big laih eit handatib ye!’ awa aum. \v 8 Gumak danab nug anam he, dimp̱a danab oḵai nug danab nau amu binag meum. Aḏinu? Nug am danab dab mak ele bia kobol heum. Wan imup̱an danab ag amu, ag ahilag uḏat heḵulagnu elelenab, ag amup̱a amu ag danab amahlakp̱anu amu ag eḏadṯeb,” awa aum. \v 9 Jesus Nug anam anana, Nug baula aum. “Amunu da ag amelagp̱a aṯem. Ag wan imunu enub nau, men doḏo, amup̱a ag hep̱eg, danab ah amu ag lailḵad daaglag. Am dimp̱a men doḏo iiṯa meeb aria ag omaladp̱eg, ag hanhan ena daaglagnu laulagp̱a goḵulag. \p \v 10 Am danab laa nug keeke nakok amu ena elele dab meṯak dooṯe aria geha nug keeke oḵai am ele ena elele dab medaḵu. Amu danab nug keeke nakokp̱a uḏat tutuḵu haknu am ii dooṯe am geha nug am keeke oḵaip̱a uḏat tutuḵu haknu am ii dooma. \v 11 Am anamib ag enub nau, men doḏo, wan imunu ag amu ena dab meṯaknu ii dooṯeb am geha aun nug ag keeke genab gumaglagnu madaḵu. \v 12 Am ag danab laanu keeke amu ag atog ii nop̱eg am geha aun nug ag keeke aḵa ahilagnab atog noḵulagnu amu ag madaḵu? \p \v 13 Danab laip̱u nug gumak danab aḏit dilahnu uḏat heḵunu elele iiṯa. Am nug laanu oo mauhebeb, laanu amu nug oop̱a nau, ninig ele dooḵu. Doyaya, laaib amu nug dim lamiṯaṯa, laa amu di medaḵu. Amu ag Kayaknu uḏat amu enub uḏat ele oh heḵulagnu elele iiṯa,” awa aum. \p \v 14 Amu ḏo gumak danab-Parasia, ag am men doḏonuib oolag dayom, amunu Jesus Nug nai amu oh maṯie doona amu ag ahan, nuhignu guhuḏiṯak nai madip̱ig \v 15 amge Nug ag amelagp̱a aum. “Ag amu danab noolagp̱aib kobol miag atiak tutuḵu heḵulagnu amunuib oolag daaṯe amge Kayak Nug am ag oolag diig amu dooṯe. Danab ag aḏi keekenu enanag dooṯeb ele amu Kayak noobp̱a keeke amuam hamuib. \p \v 16 Ḏo nai amu Kayaknu propet dilag nai ele, anuḵa danab ag amu mehuqegeg uḏie uḏie, Layaṯak Johanesnu haen batak amu Layaṯak Johanesnu haenp̱a uḏie, gemu ele amu ag Kayaknu ḏo maḏoḏnu nai genab ena amu ag mehuqṯeb. Amu danab oh ag Kayaknu ḏo maḏoḏ amu oop̱a noḵulagnu wagai meṯeb. \v 17 Geha dimp̱a hab wan ele amu iiṯa meḵulah amge Kayaknu ḏo nai, nuhig hup̱u laip̱u laa amu iinab qetoḏma. \p \v 18 Amu danab oh ag ahilḵad ah am lamadna, ag ah bau laa diiṯeb amu ag gap̱ai kobol heṯeb. Amu danab nug ah laa nug gamu anuḵa uuiṯe oiyeye aoṯe, danab amu nug ele gap̱ai kobol heṯe,” awa aum. \s1 ENUB DANAB LASARUS ELE \p \v 19 Jesus Nug ele aum. “Anuḵa enub danab laa dayom am nug hanhan beḏup̱a lamen kokoḏ bala ena ena eleib meṯom. Am nug hanhan e ena enaib laṯom. \v 20 Amu nug laug od guguiṯak amu daḏek danab laa hanhan meeg daaṯom. Nug onig amu Lasarus. Nug beḏu ihiud nau am bak ele. \v 21 Nug am enub danab amu nug e labob, e hup̱u neeb amu awa lalonu dab ma daaṯom. Nug anam dayeye, qai ag dona, lemaḏulagp̱a nug ihi nau amu hoḏuegeg daaṯom. \p \v 22 Am dimp̱a daḏek danab amu nug mauhom. Mauhe am engel ag nug aon meeg, Abraham ele daapiḏ. Daaeheh amu enub danab nug ele mauhe, ag nug boomeg, \v 23 nug uḵa, Hadesp̱a guiṯak naḏi ele dayom. Anam dayaya, nug neeḵe aṯan uḵe, Abraham umanab dayeye, Lasarus nug ele daaeheh anatom. \v 24 Anata amu enub danab nug ewa aum. ‘Mame Abraham, na dahilnu oot gai iiṯa doon, na hep̱e, Lasarus nug uḏia, nug ep̱eg hiqal nob nakok lep̱a ma, lemaḏulp̱a meeb, oug nakok maḏ! Aḏinu? Da ab gakaḏak imup̱a guiṯak naunab dooṯemde,’ awa aum. \v 25 Awa a amu Abraham nug aum. ‘Nagpi, keeke laip̱u imu na dautp̱a doḵu. Anuḵa haen na bau daanna amu na keeke ena oh aome amu Lasarus nug am keeke oh nau awom. Amge gemu aben imup̱a nug am oo ena dayeye, ge na amu guiṯak nau dooṯem. \v 26 Amu keeke laa ele, ig ag ele oh gamagp̱a Kayak Nug bai naḏi umanab noa uḵak laip̱u meum daaṯe amunu danab ip̱a daaṯeb ele amu ag ahan, bai amu nona tena, ag daaṯebp̱a waḵulagnu amu ag elele iiṯa. Am danab ap̱a daaṯeb ag ahan, bai amu nona bena, ig daaṯemp̱a doḵulagnu amu ag elele iiṯa,’ awa aum. \v 27 Anam a amu enub danab nug aum. ‘Mame, anam dayeb amu da na oḏ medṯem, na hep̱e, Lasarus nug da mamel laugp̱a uḵa, \v 28 da amalad tanig ele amu, ag ele aben guiṯak naḏi imup̱a uḏimnanu, Lasarus nug dab mak awaknu nai ab, ag dooglag,’ awa aum. \v 29 Amge Abraham nug aum. ‘Ag amu Mosesnu nai am Kayaknu propet dilag nai ele, ag am nai amu doyeg!’ awa aum. \v 30 A am enub danab nug aum. ‘Iiṯa mame Abraham! Ag amu dooṯeb amge laip̱u mauhom ele, nug matmatp̱anu eḏua aha uḵa amelagp̱a ab, ag oolag eḏuḵu,’ awa aum. \v 31 Nug anam aum amge Abraham nug amegp̱a aum. ‘Ag Mosesnu nai amu Kayaknu propet dilag nai ele doona ii dim lamidp̱eg amu aria laip̱u laa nug mauhom, matmatp̱anu aha uḵa amelagp̱a ab amu, ag amu ele geha ag oolagp̱a amunu genab ii doomna,’ awa aum.” Jesus Nug nai amu maṯiom. \c 17 \s1 KOBOL NAU DANABNU OOP̱A GENAB DOYAK HE NAUHṮE \p \v 1 Amu Jesus Nug nuhiḵud ip̱uniṯak awak danab amelagp̱a aum. “Am keeke diigdiig kuḏum bena hep̱eg, danab ah ag hip̱uninp̱a nena qeḵulag amge danab nug heeb, danab laala ag nena qeḵulag amu nuhignu gadonnab. \v 2 Amu laa nug heeb, nid naunau imunu laip̱u laa nug hip̱uninp̱a na qeeb amu danab he na qeum ele, ag nug ii heum haenp̱a ag baagp̱a men oḵai laa qaḵan, buḏip̱eg, yup̱a nolo am nakok nau amge nug dayaya heeb, nid laa hip̱uninp̱a na qelo amuam naunab nau. \v 3 Am ag aḵa ahilagnu ele dab meig! Amu ag awalag o amalag laa nug hip̱unin heeb amu na nug daug bate! Amu nug oo eḏueb amu na nuhig hip̱unin uhuqna meṯe! \v 4 Amu nug nahipp̱a deḏ laip̱u hip̱unin heeb, uḵa eblaih aḏit teeb, haen eblaih aḏit nug eḏua na gumiṯa uḏia, ‘Gadon da eheḏ hemi,’ awa ab amu na nuhig hip̱unin amu uhuqna meṯe!” awa aum. \p \v 5 A amu ip̱uniṯak awak danab ag Naḏi amegp̱a ap̱ig. “Na hep̱e, ig ihinig oop̱a genab doyak amu oḵainab maḏ!” aon ap̱ig. \v 6 Aeg amu Naḏi Nug aum. “Ag ahilag oop̱a genab doyak amu mastet aeg bia anam dayeb am geha ag ad onig Mulber imu, nuhignu, ‘Na diḏin ele oh kakeḏinna, gona yup̱a be!’ aḵulag amu nug geha ahilag nai am dim lamidḵu. \v 7 Amu ag oolagp̱an laip̱u laa nug nuhig begbeg, nug daṯa wan opatḵunu ab, o iiṯa nug doḏ sipsiptai gumadḵunu ab, begbeg nug uḵa ha, dimp̱a nug eḏua laḵa uḏieb amu gumak danab nuhig nug nug amegp̱a, ‘Na paha dona daanna e la!’ awa aḵute? \v 8 Iiṯa. Nuhig oḵai nug nug amegp̱a inam aḵu. ‘Na dahil e bap̱aidna, maṯagiḏ taḵana, na dahil e yaan aon dop̱e, da tatam lawoya, le ele lap̱i, dimp̱a amu na e lawona, le la!’ awa aḵu. \v 9 Begbeg nug anam heeb amu nuhig oḵai amu nug begbeg nug nuhig nai dim lamiṯom amunu nug amegp̱a, ‘Ena heme,’ awa aḵute? Iiṯa. \v 10 Amubia ag ele keeke oh Kayak aum amu ag hena malona, ag, ‘Ig am begbeg nau, ig keeke hemut ele amu ig ihinig uḏat aaḵuib hemut,’ aon aḵulag,” awa aum. \s1 JESUS DANAB 10 GAḎALAG OḎE ELE BAP̱ALAṮOM \p \v 11 Amu Jesus Nug Jerusalem uḵaknu ib amu dim lamiṯa, nug Samaria Galelia ele tomp̱a uḵa, \v 12 ab laap̱a teete amu danab eblaih tanig ele, ag gaḏa oḏe ele, ag ibp̱a anidp̱ig. Ag uma piḏe up̱a hip̱aidna daanna, \v 13 ag am huana enan ap̱ig. “O danab Naḏi Jesus, na ihinignu oot gai iiṯa doye!” \v 14 Ag anam aon eeg, Nug ag anaṯa, Nug amelagp̱a aum. “Ag gona, beḏulag amu mana meṯak danab ip̱uanaṯeg!” awa aum. Nug anam a aria ag wana uḵaegeg, ibp̱a oḏe ahilag amu iiṯa meum. \v 15 Amu ag oolagp̱anu danab laip̱u, nug beḏu eḏua ena dayom anṯa, nug eḏua uḵa, huana ewa, Kayak binag meum. \v 16 Nug am uḵa, Jesus baegp̱a gomela, gateg qaun wa, iḵi wan ye, “Na ena heme,” anana, Nug humiṯom. Danab amu nug am Samaria danab. Samaria Juda ele ag am layam ena iiṯa. \v 17 Am Jesus Nug danab amu nug anam he anṯa, Nug aum. “Am da dooṯem, ag danab eblaih tanig ele beḏulag eḏua ena dayom amge danab eblaih waḏele laa amu ag adep̱a daaṯeb? \v 18 Danab laa nug eḏua uḏia, Kayak binag meḵunu amu iiṯatai? Danab imu nug am laihnu, nug nuḵa iiḵuibte?” awa aum. \v 19 Nug anam anana amu Nug danab amu amegp̱a aum. “Na ahan uḵe! Na ootp̱a genab doome amunu na eḏun ena daaṯem,” awa aum. \s1 KAYAK ḎO MAḎOḎ GEHA UḎIḴU \p \v 20 Amu haen laa ḏo gumak danab-Parasia ag Jesus oḏ meṯan ap̱ig. “Haen ganeb Kayaknu ḏo maḏoḏ am uḏiḵu?” aon ap̱ig. Aon aeg amu Jesus Nug nai ahilag amu nob ma aum. “Amu Kayaknu ḏo maḏoḏ uḏieb amu danab ah ag amelagp̱a anidḵulagnu am elele iiṯa. \v 21 Amu ele danab ah ag, ‘Anṯeg, ip̱a ina daaṯe,’ o iiṯa ‘Anṯeg, laih up̱a uma daaṯe,’ ii amana. Aḏinu? Kayaknu ḏo maḏoḏ amu ag oolagp̱a daaṯe,” awa aum. \p \v 22 Awowa Jesus Nug eḏua, nuhiḵud ip̱uniṯak awak danab amelagp̱a aum. “Geha dimp̱a haen laa uḏiebeb, ag am Danab Beḵalag da ele deḏ laip̱u oignignu oolag huanak daaḵu amge geha anam ii daamna. \v 23 Am geha danab laala ag amelagp̱a inam aḵulag. ‘Anṯeg! Nug am laih up̱a uma daaṯe,’ o iiṯa, ‘Anṯeg! Nug am ip̱a ina daaṯe,’ aon aḵulag amge ag am aib dim lamadna gop̱ig. \v 24 Amemḏi awa amahalṯe amu ag dooṯeb. Amemḏi awa nuhig amahlak amu atu ohp̱a amahalṯe, loḵumak iiṯa. Am Danab Beḵalag da, geha dahil haenp̱a da ele loḵumak ii uḏipa amunu ag laa amu aib dim lamadna gop̱ig. \v 25 Amge tatam amu da guiṯak kuḏum aop̱i, danab haen gemu imunu amu ag da di meḏaglag,” awa aum. \p \v 26 Nug anam anana amu Nug baula aum. “Amu danab ag kobol Noanu haenp̱a hep̱ig, anamib geha Danab Beḵalag da, dahil haenp̱a amu ag ele anam heḵulag. \v 27 Haen amup̱a amu ag e lanana, le lanana, nug aona, ah ele nug medap̱ig. Ag anam henan daaegeg uḵe, haen Noa nug ub oop̱a noum batak. Ag anam heegeg, le hiḏ naḏi ba, danab ah amu ohnab diie padal mep̱ig. \v 28 Amu Lotnu haenp̱a am ele anamib hep̱ig. Ag e lanana, le lanana, keeke daden menana, keeke danab laa maṯaeg, daden meegeg, e aona, lag buunna daap̱ig. \v 29 Amge Lot nug Sodom uua uḵom, deḏ amup̱a amu ab aḏu hab aṯannu gu bia na, danab ah ewaṯe, padal mep̱ig. \v 30 Amu geha Danab Beḵalag da amu, da dahil deḏp̱a miag beḵul amu danab dilag kobol am anamib daaḵu. \v 31 Amu deḏ amup̱a danab laa nug hik awak abenp̱a, lag aṯan daaṯe amu, agup̱a dayaya, nug oolḵunuib dab maama, nug nuhig keeke lag oop̱a daaṯe ele amu nug keeke amu aoḵunu lag oop̱a ii noma. Anamib danab laa nug daṯa dayaya amu nug oolḵunuib dab maama, keeke laa aoḵunu eḏua laḵa ii goma. \v 32 Ag Lot wau daulagp̱a doaḏ! \v 33 Am danab laip̱u laa nug wan imup̱anu bau dayak nuhig amu aḏaḵu, aria geha bauklel nuhig amu iiṯa meḵu amge danab laa nug wan imup̱anu bau dayak amu uuṯe am geha nug bauklel hanhan daaḵu. \v 34 Am da ag amelagp̱a aṯem, geha tuqan amup̱a danab aḏit laa niak aben laip̱up̱a niiglah am Kayak Nug laip̱u awawa, laa amu uuiṯeb daaḵu. \v 35 Am ah aḏit laa a aben laip̱up̱ bretnu plaua neḵunu hebep̱eḏ, am Kayak Nug laip̱u awawa, laa amu uuiṯeb daaḵu. \v 36 [Am geha danab aḏit laa daṯa daap̱eḏ am geha Kayak Nug laip̱u amu aoḵu, laa am uuiṯeb daaḵu,” awa aum.] \v 37 Jesus Nug anam a, ag amu doona, ag ap̱ig. “Naḏi amuam geha adep̱a beḵu?” Ag anam aeg am Jesus Nug amelagp̱a aum. “Mauhak gaḏalag niiṯeb, aben amup̱a ai laa kaub bia uḏin, ap̱a qag meṯeb,” awa aum. \c 18 \s1 AH QAB EPEḎIAK DANAB ELE DILAH KAYA \p \v 1 Amu Jesus Nug keeke danab ag dooṯeb ii dooṯeb ele ou aqata, ip̱uanaṯa, ag haen oh unuqidḵulagnu, ag bahilag yaamanu ele amelagp̱a aum. \v 2 Amu Nug inam aum. “Amu ab oḵai laap̱a epeḏiak danab laa nug Kayaknu am keeke hamu doyaya, danab dilagnu ele dab ii madaṯa dayom. \v 3 Am ah qab laa ab amup̱a ele dayom, nug haen oh uḏia amegp̱a aum. ‘Kekeḏ dahil nug da hip̱el qagaṯe amunu na da ehaniḏna, ug dahil babaiṯe!’ awa aum. \p \v 4 Ah amu nug anam heehe, epeḏiak danab nug laa ehanidḵunu amu kobol amu nug beḏup̱a ii daaṯom amge dimp̱a nug oop̱a aum. ‘Da Kayaknu am keeke hamu bia dooṯem amu danab dilagnu ele am da dab ii meṯem \v 5 amge ah qab imu nug da duṯuniḏa heehe, da beḏul bahi ye amunu da nuhig nai amu da bap̱aidḵul. Iiṯa am nug eḏua uḏieb uḏieb, da oolp̱a nokuhkuh oḵai qeḵu amunu nuhig nai amu bap̱aidp̱i, uua goḵu,’ awa aum.” Jesus Nug keeke danab ag dooṯeb ii dooṯeb ele ou aqata, ip̱uanaṯa, nai amu maṯiom. \p \v 6 Aria Jesus Nug nai amu maṯia mala, Nug nai tuḏiṯa aum. “Ag epeḏiak danab nau amu nuhig nai imu doyeg! \v 7 Nug ah amu ehanidḵunu aum amu Kayak Nug danab ah nuhiḵud, Nug ag tituanaṯom ele amu, ag hanhan tuqan amun ele deḏ oh unuqidp̱ep̱eg amu Kayak Nug ag iite ehanadma? Nug am ag amelag maama, paha iite ehanadma? Anam iiṯa. \v 8 Amu da ag amelagp̱a aṯem. Nug am paha ag ehanadḵu. Amge Danab Beḵalag da, da eḏue uḏien, haen amup̱a geha ag wan danab ah amu ag oop̱a genab doyak ele anidḵultai,” awa aum. \p \v 9 Am Jesus Nug danab laala ag aḵa ahilagnuib, “Igib danab tutuḵu,” anana amu ag danab laa dilagnu, “Ag nau, hip̱unin ele,” aon ap̱ig ele amu, Jesus Nug ag amelagp̱a keeke danab ag dooṯeb ii dooṯeb ele amu ou aqata, ip̱uanaṯa, nai imu maṯiom. \v 10 Nug aum. “Danab aḏit laa a unuqidḵulahnu mana meṯak lag oop̱a teya daapiḏ. Laa amu ḏo gumak danab-Parasia. Laa amu takis awak danab. \v 11 Amu ḏo gumak danab-Parasia nug hibaiṯa, aṯan neeḵa dayaya, nuḵa nuhignu unuqiṯa aum. ‘Kayak, da am danab laala oh bia iiṯa. Ag am yab aoṯeb, hak ena iiṯa heṯeb am gap̱ai ele heṯeb. Da am anam iiṯa, takis awak danab imu heṯe bia ele iiṯa amunu da na amenp̱a, “Ena heme,” aṯem. \v 12 Am da haen oh meṯid laip̱u oop̱a deḏ aḏit amu e oh lanaknu kud mein dayeye amu da keeke aoṯem oh amu op̱ati, ameg eblaih tanig ele neeg, amu da na ameg laip̱u medaṯem,’ awa aum. \p \v 13 Nug anam aum amge takis awak danab nug am piḏe dayaya, dup noa, hab aṯan ii neeḵom. Iiṯa. Nug eheḏnab doyom amunu nug ep̱egp̱a gamag qeutata, nug aum. ‘Kayak, da am hip̱unin danab amunu na dahilnu oot gai iiṯa dooḵutnu oḏ medaṯem,’ awa aum.” \v 14 Am Jesus Nug nai amu maṯiowa, Nug baula amelagp̱a aum. “Da ag amelagp̱a aṯem, Kayak he, takis awak danab nug tutuḵu daye, eḏua laugp̱a uḵom amge danab laa nug am anam iiṯa. Amunu laa nug onig humaṯe amu Kayak Nug heeb, danab amu nug onig neḵu amge danab nug onig qe neṯe amu Kayak Nug danab amu nug onig humaḵu,” awa aum. \s1 JESUS NID NAUNAU ITIṮAK MAṮOM \p \v 15 Amu danab ah ag nid yuḏ ahilḵad diiadna, Jesus Nug ep̱eg beḏulagp̱a ma, itiṯak madaḵunu gop̱ig amge nuhiḵud ip̱uniṯak awak danab ag amu anidna aladp̱ig. \v 16 Ag anam ap̱ig amge Jesus Nug nid naunau onilagp̱a e, gumidna doeg, Nug nuhiḵud ip̱uniṯak awak danab amelagp̱a aum. “Danab ag nid nakok bia daaṯeb, ag am Kayaknu ḏo maḏoḏ oop̱a daaṯeb amunu ag nid naunau uuadp̱eg, ag dahilp̱a doig! Ag ahilag ib aib oo nep̱ig,” awa aum. \v 17 Anam anana Nug amelagp̱a aum. “Da genab ag amelagp̱a aṯem. Danab nug Kayaknu ḏo maḏoḏ nid nakok aoṯe amubia ii aoḵu amu nuhugnu ib laa iiṯa,” awa aum. \s1 IḴI DANAB LAA KEEKE KUḎUM ELE \p \v 18 Aria Juda dilag iḵi laa nug Jesus inam oḏ meṯom. “Ip̱uniṯak danab ena, da aṯem heina, da bauklel hanhannu aoḵul?” awa aum. \v 19 Anam a, Jesus Nug eḏua amegp̱a aum. “Kayak Nug nuḵa am ena amunu na dahilnu, ‘Danab ena,’ ame amu na nai amu tatam dab mewonate ame o iiṯa na hamute ame? \v 20 Amge nahip oḏ maknu amu na ḏo oh dooṯem. Na gap̱ai aib heme. Na danab aib qep̱e mauhom. Na yabhoi aib heme. Na danab laanu ham bup̱uak nai aib maṯime. Na mamen anin ele oḏelah dim lamidna binalah me!” awa aum. \v 21 Jesus Nug anam a amu Juda iḵi danab nug aum. “Da nid nakokp̱anu ḏo amu dim lamiṯi uḏie, gemu ele anamib heṯem,” awa aum. \v 22 Nug anam a, Jesus Nug nai amu doya, amegp̱a aum. “Keeke laip̱u amup̱aib na elele iiṯa. Na gona, na enun oh mep̱e, danab laala ag daden mep̱eg, na men doḏo amu oh aon, daḏek danab maṯona, na hab aṯan enun oḵai ele daaḵut. Na anam hewona, na uḏin dim lamiḏe!” awa aum. \v 23 Nug anam a amu iḵi danab nug nai anam doya, nug oo ugnab dayom. Aḏinu? Nug enub kuḏum ele. \v 24 Amu Jesus Nug danab amu nug oop̱a ug doyom anṯa, Nug aum. “Danab ag enulag kuḏum ele amu ag Kayaknu ḏo maḏoḏ oop̱a goḵulagnu am ug oḵai ele. \v 25 Amu kamel nug koitaknu tutui giḏop̱a noḵunu amu ug ele amge danab enub oḵai ele, nug Kayaknu ḏo maḏoḏ oop̱a goḵunu am ug oḵainab,” awa aum. \p \v 26 Am danab ag nai amu doop̱ig ele ag ap̱ig. “Anam dayeb amu aun nug bauklel aoḵunu elele?” aon ap̱ig. \v 27 Aeg amu Jesus Nug aum. “Keeke danab ag aḵa heḵulagnu elele iiṯa daaṯeb amu Kayak Nug heḵunu elele,” awa aum. \v 28 A amu Petrus nug aum. “Anṯe, ig ihinig keeke oh uuta, na dim lamidṯem,” awa aum. \v 29 Anam a, Jesus Nug eḏua, ag oh amelagp̱a aum. “Da genab ag amelagp̱a aṯem. Danab aun nug Kayaknu ḏo maḏoḏnu ha amu nug laug, nug anig mameg, nug laiḵud, nug wau, beḵod, aḏeḵud ele uuaṯa, da dim lamiḏṯe amu nug geha haen imup̱a hamu ii daama. Iiṯa, \v 30 nug haen imup̱a keeke uua oiyom amu nob huana eḏaṯak awa amu dimp̱a haen uḏieb, nug bauklel hanhannu ele aoḵu,” awa aum. \s1 JESUS MAUHOWA EḎUA HIP̱AIDḴUNU BAULA AUM \p \v 31 Amu Jesus Nug nuhiḵud ip̱uniṯak awak danab tuelp diia, piḏe bia wana, amelagp̱a aum. “Doyeg, ig gemu iiḵu Jerusalem goṯem. Kayaknu propet ag anuḵa Danab Beḵalag da, dahilnu Kayak aum, oḏe madip̱ig, nai amu meu gemu miag beḵu. \v 32 Ag geha da aiḏna, iiṯa aḏi ep̱elagp̱a meiḏp̱eg, ag aon aon iuna, guhuḏilna amu hunu iuglag. \v 33 Amu ag da wipp̱a eheḏ mataḏilna, ag iup̱eg mauhḵul amge deḏ ewamp̱a da eḏuen hip̱aidḵul,” awa aum. \v 34 Am Jesus Nug nai amu maṯiom amge ip̱uniṯak awak danab ag oolag ii maiṯom. Nai amu, diig nuhig amu ag oolagp̱a loḵumak dayom amunu ag Nug nai aum amu ag ii doop̱ig. \s1 JESUS AMEG GAḎUAK LAA BABAIṮOM \p \v 35 Aria Jesus Nug uḵa, Jeriko guguiṯeṯe, danab ameg gaḏuak ele laa ib daugp̱a dayaya, danab ah men doḏo meṯaglagnu ewa unuqaṯaṯa dayom. \v 36 Am nug anam haaha dayeye, danab ah ameg naḏi ag uḏiegeg doyaṯa, nug danab laala oḏ maṯa aum. “Umu ag aḏi diignu unam heṯeb?” awa aum. \v 37 A amu ag nug amegp̱a ap̱ig. “Jesus, Nasaret ted, Nug uḏiṯe,” aon ap̱ig. \v 38 Ag aeg, nug doya, ewa aum. “Jesus, Dawit Beḵa, na dahilnu oot gai iiṯa doye!” anana eum. \v 39 Am danab ameg laa anuqna gop̱ig ele amu ag nug aidna ap̱ig. “Na oḏen qamute!” aon ap̱ig amge nug eḏua, huanaknab ewa aum. “Dawit Beḵa, na dahilnu oot gai iiṯa doye!” awa aum. \v 40 Nug anam eewo, Jesus Nug doa hibaiṯa dayaya, amelagp̱a aum. “Ag nug aon, da gumiḏna doig!” awa aum. Nug anam a amu ag nug aon, Jesus gumidna doeg amu Jesus Nug oḏ meṯom. \v 41 “Da nahipp̱a aḏi heḵulnu oot daaṯe?” awa aum. Awa a amu nug aum. “Naḏi, da neegḵulnu ool daaṯe,” awa aum. \v 42 Amu Jesus Nug amegp̱a aum. “Na amen eḏua op̱ateb, amahlak anṯe! Na dahilnu ootp̱a genab doome amunu na ena daaṯem,” awa aum. \v 43 Anam aawo, pahanab nug ameg amu obata, ena daye, neeḵa amahlak anṯom. Aria nug geha aaḵu Jesus dim lamiṯa uḵa, Kayak binag meum. Danab ah ag amu anidna, ag ele Kayak binag mep̱ig. \c 19 \s1 JESUS SAKEUS ELE DILAH KAYA \p \v 1 Amu Jesus Nug tutuḵu noa, Jeriko oop̱a ugeḵe, \v 2 am danab laa ap̱a dayom, nug onig amu Sakeus. Nug am danab takis aoṯeb amu dilag iḵi. Danab amu nug enub oḵai ele. \v 3 Amu nug Jesus Nug am danab aṯemunab anṯa dooḵunu oo dayom amge danab ah ameg naḏi Jesus qehaḵeg, Sakeus nug ele am danab tutu amunu nug Jesus anidḵunu elele iiṯa. \v 4 Elele iiṯa amunu Jesus Nug ib amup̱a uḏiṯe doyom amunu nug qaibaḏ anuqa uḵa, Jesus anidḵunu ha, ad sikimon laa teum. \p \v 5 Amu Jesus Nug uḵa uḵa, Sakeus dayomp̱a ta, baeg ya dayaya, ameg huma aṯan neeḵa, nug amegp̱a aum. “Sakeus na paha ne! Gemu da na lautp̱a daaḵul,” awa aum. \v 6 Nug anam aum amunu Sakeus nug oo gamag ahe, paha honap na, Jesus omale nug laugp̱a gopiḏ. \v 7 Am Jesus Nug Sakeus laugp̱a goya daaeheh, danab oh ag amu anidna, ag aḵa naituḏ maṯin Jesusnu ap̱ig. “Nug uḵa, hip̱unin danab umu laugp̱a ḏo danab daaḵunu teum,” aon ap̱ig. \v 8 Aria Sakeus aha hibaiṯa, Jesus amegp̱a aum. “Naḏi, gemu da dahil keeke oh amu gamagp̱anab op̱aten, laih awe, daḏek danab madaḵul. Amu da danab laa ham bup̱uiṯen, nuhig keeke yab aomi dayeb amu aria da amu eḏuen, nob amu tuḏiṯen, ewam laa ele nug medaḵul,” awa aum. \v 9 Anam a, Jesus Nug Sakeus amegp̱a aum. “Gemu Kayak Nug lag imup̱anu danab ah eḏua diiom. Danab imu ele amu nug Abraham beḵa,” awa aum. \v 10 Anam anana, Nug nai tuḏiṯa aum. “Danab Beḵalag da amu da danab ag padal mep̱ig daaṯeb ele, da ag eḏuen diiadḵulnu uḏimi,” awa aum. \s1 BEGBEG 10 AG MEN DOḎO, TUḎIDḴULAGNU AOP̱IG \p \v 11 Jesus Nug Sakaeus laugp̱a dayaya, nai amu maṯie doyeg, Nug Jerusalem guguiṯa dayeye, danab ah ag, “Kayaknu ḏo maḏoḏ am geha iiḵu miag atiḵu,” dab menan doop̱ig amunu ag anam dab memananu, Jesus amu Nug nai tuḏiṯa, keeke danab ag dooṯeb ii dooṯeb ele amu ou aqata, ip̱uanaṯa, inam maṯiom. \v 12 Nug maṯia aum. “Wan laap̱an gumak danab laa nug aha, wan laap̱a uma uḵeb, geha ag nug ahilag oḵai daaḵunu mep̱eg, dimp̱a amu nug eḏua uḏia, uḏat aḏit amu oh heḵunu dab meum. \v 13 Nug anam dab maama aria nug nuhiḵud uḏat danab eblaih tanig ele onilagp̱a ewowa, nug am siks handat kina anen anen anam pania madaṯa, amelagp̱a aum. ‘Ag imu tuḏidna, qag mebep̱eg, da eḏue uḏip̱i, meḏap̱eg aoḵul,’ awa aum. \p \v 14 Amge nug mudip̱an laiḵud ag anuḵa ag oolagp̱a nuhignu nau, ninig ele doop̱ig amunu nug uḵe, am danab laala ag heeg, ag oolagp̱an danab laa ag nug dim lamidnana amu ag inam ap̱ig. ‘Ig am danab imu nug ihinig king daaḵunu amu ig oonig ii daaṯe,’ aon ap̱ig. \v 15 Ag anam ap̱ig amge wan laap̱a ag nug king meeg, dimp̱a nug eḏua uḏia, nug wanebp̱an danab amelagp̱a aum. ‘Uḏat danab anuḵa da men doḏo maṯami ele amu onilagp̱a ep̱eg, ag oh anen anen men doḏo amu tuḏidna tuḏiṯak gane aop̱ig amu da dooḵul,’ awa aum. \v 16 Eeg dona amu danab laa ba nug aum. ‘Naḏi, da siks handat kina nahip imu bau laa tuḏiṯe qag mein, tuḏiṯak siks tausen kina aomi,’ awa a am king nug amegp̱a aum. \v 17 ‘Na uḏat danab ena, na uḏat enanag heme, na keeke nakoknab dab meṯan autna aome amunu gemu da na ab oḵai ten gumadḵutnu g̱agaṯag medaṯem,’ awa aum. \v 18 Aria laa dim ba aum. ‘Naḏi, da siks handat kina nahip imu bau laa tuḏiṯe qag mein, tuḏiṯak tri tausen kina aomi,’ awa a, king nug amegp̱a aum. \v 19 ‘Da na ab oḵai tanig ele gumadḵutnu g̱agaṯag medaṯem,’ awa aum. \v 20 Amu uḏat danab laa nug aum. ‘Naḏi, nahip siks handat kina amu ina daaṯe. Da lamen qaṯi laa oop̱a iten mei dayom. \v 21 Aḏinu? Da na anidṯem, na danab g̱agaṯag ele, danab laa nug keeke me daaṯe amu na aona, danab laa e ep̱om amu na amunu meu ele aoṯem. Amunu da nahipnu baḏami,’ awa aum. \v 22 A amu king nug nid amu amegp̱a aum. ‘Na uḏat danab nau, bodo eṯaknab. Amu da na naḵa nahip nai amup̱a na epeḏidḵul. Amu genabnabte na doome, da am danab g̱agaṯag ele? Amu keeke oh danab laala meeg, da aoṯem amu danab laala e ep̱aeg, da hiḏaṯem, da anam heiyi doomete? \v 23 Na genab da am danab g̱agaṯag doolom amu na da baḏilna, na men doḏo dahil amu benkp̱a melom, dimp̱a da eḏue uḏien, men doḏo amu, am nuhig tuḏuiṯak ena ele aolom amge na anam ii heme,’ awa aum. \v 24 Nug anam anana amu nug danab guguiṯak hip̱aidna daaegeg amelagp̱a aum. ‘Ag nug ep̱egp̱a siks handat kina daaṯe amu aḏidna aon, danab laa siks tausen kina ele amu meṯeg!’ awa aum. \v 25 Nug anam a amu ag ap̱ig. ‘Naḏi nug am siks tausand kina awa aḏate,’ aon ap̱ig. \v 26 Anam aeg nug aum. ‘Da ag amelagp̱a aṯem, danab nug keeke aḏate ele amu da baula ele medaḵul amge danab laa nug keeke nakok tatam awom aaḵuib aḏeb amu da aḏidḵul,’ awa aum. \v 27 Gumak danab amu nug anam anana, nug nai tuḏiṯa aum. ‘Aria laa ag da kekeḏ meḏan, da ahilag king daaḵulnu uup̱ig ele amu ag diin, da noolp̱a ip̱a dona, aqap̱eg mauheg!’ awa aum.” \s1 JESUS KING BIA JERUSALEM TEUM \p \v 28 Amu Jesus Nug nai amu maṯia malowa, Nug aha anuqa, Jerusalem ukaknu ib awa uḵom. \v 29 Nug uḵa Betpasi, Beṯani ele guḵuata, ab aḏit amu a qauko Olip ele aṯeb, qauko amu guguiṯak amu, ap̱a nug he, nuhikuḏ ip̱uniṯak awak danab aḏit laa anuqya goḵulahnu aum. \v 30 Nug a amelahp̱a inam aum. “A goya, ab nakok miag amup̱a teya, ap̱a ab daugp̱a a donki nag laa nakok oḵai meum ele amu, qaḵak daaṯe anidḵulah. Anuḵa danab laa amu aṯan ii oiyom ele. A anidya amu a uhuqya aoya uḏieḏ! \v 31 A anam aop̱eḏ amu danab laa, ‘Aḏinu a donki amu uhuqṯep?’ awa oḏ maṯeb amu aria a nug amegp̱a inam aiḏ! ‘Naḏi Nug nuhignu uḏat ele amunu i uhuqṯeb,’ aḵulah,” awa aum. \p \v 32 Jesus Nug danab aḏit otiatom ele amu a goya, keeke oh a amelahp̱a aum ele amu anidpiḏ. \v 33 Anidya, a donki qaḵak, muḏi amu uhuqeheh, donki mameg ag a oḏ matan ap̱ig. “Aḏinu a donki nag bau amu uhuqṯep?” aon ap̱ig. \v 34 Aon aeg amu a apiḏ. “Naḏi Nug nuhignu uḏat ele,” aoya apiḏ. \v 35 Aria a donki amu aoya, Jesus gumidya uḵaeh, ag lamen ulahnu ahilag aon, donki gomep̱a duqona amu Jesus ehaniṯeg, donki aṯan ta dayom. \v 36 Am Jesus Nug donki aṯan ugeḵe, danab ah ag lamen ulahnu ahilḵad aḵan ibp̱a duqadp̱ig. \p \v 37 Am Jesus Nug uḵa, ib laih qauko Olip amu eḏiṯa no amu nuhiḵud ip̱uniṯak awak danab kuḏum laa ele ag oh nuhignu gamalag ahom. Aḏinu? Nug uḏat danab heḵunu elele iiṯa kuḏum he anidp̱ig amunu ag baalag oḵaip̱a enan Kayak binag humap̱ig. \v 38 Ag Kayak binag human, baalag oḵai enan ap̱ig. “Ig king binag metu, Nug Naḏi onigp̱a uḏiṯe! Kayak Nug itidṯe. Nuhigp̱a Kayak Nug ig danab, ihinignu oo ena daaṯe. Ig Kayak Ebehi Ele, Nug binag aṯannab humatu.” \v 39 Ag anam heegeg, Juda dilag ḏo gumak danab-Parasia ag danab ah ameg amu oolagp̱a daanna, ag Jesus amegp̱a ap̱ig. “Ip̱uniṯak danab, na nahipad ip̱uniṯak awak danab amelagp̱a ap̱e, ag to eṯeg!” aon ap̱ig. \v 40 Aon aeg amu Jesus Nug ag anam ap̱ig amunu amelagp̱a aum. “Da ag amelagp̱a aṯem, imu ag oḏelag qamutp̱eg, aria men amu ag eḵulag,” awa aum. \p \v 41 Anam anana Jesus Nug uḵa, Jerusalem guguiṯa wana, Nug ab oḵai amu anṯa, ameg leb ne, \v 42 Nug aum. “O gadon, ag maḏoḏ daaglagnu ib ii dooṯeb. Ug awak haen ahilag am miagnab amge ag aṯemun maḏoḏ daaglagnu ib amu anidlob, ag ug amu ii anidlob amge ib amuam ag amelagp̱a loḵumak daaṯe. \v 43 Amunu ag doyeg! Geha dimp̱a haen amu uḏieb, ahilag kekeḏ ag aqaglagnu uḏin, talilidna, wan buup̱eg uḵeb amu qalana wana, ag aben ohp̱a ag oo maṯan autanab aoglag. \v 44 Amu geha kekeḏ, ag amu ag buḏulḵad ele, ag tap̱aladna oḏoḏadna autna aoglag. Abnu aḏ, lag ele menp̱a hep̱ig amu kekeḏ ag men laip̱u uup̱eg abenp̱a ii daama. Kayak Nug ag Juda ehanadḵunu heum amge ag amu ii doop̱ig amunu kekeḏ ahilagnu ag anam heḵulag,” awa aum. \s1 JESUS NUG LAA MANA MEṮAK LAG OOP̱ANU LAMAṮOM \p \v 45 Amu Jesus Nug mana meṯak lag oop̱a noa, nug danab lag amu oop̱a mana meṯaknu keeke dadennu maadp̱ig amu, Nug dig ma ag lamaṯom. \v 46 Nug amelagp̱a inam aum. “Kayak naip̱a yak inam daaṯe. ‘Da laul amu unuqiṯak lag,’ amge ag heeg, yabhok danab dilag loḵumak aben bia daaṯe,” awa aum. \p \v 47 Nug anam hewowa amu Nug deḏ oh mana meṯak lag oop̱a noa, danab ah Kayak nai ip̱uanaṯom. Nug anam heehe amu mana meṯak danab oḵai amu ḏo mehuqak danab am danab ah gumaṯak iḵi ele ag ahan, Nug qep̱eg mauhḵunu ib madip̱ig. \v 48 Amge danab ah oh ag nuhig nai dooglagnu wagai mena hep̱ig amunu iḵi danab ag Nug qep̱eg mauhḵunu ib laa ii anidp̱ig. \c 20 \s1 AG JESUS AUN G̱AGAṮAG MEṮOMNU OḎ MEDAP̱IG \p \v 1 Am deḏ laa Jesus Nug mana meṯak lag oop̱a danab ah nai ip̱uanaṯaṯa, Nug Nai Ena amelagp̱a mehuqeqe, mana meṯak iḵi danab amu ḏo mehuqak danab am Juda dilag iḵi danab ele ag Jesus gumidna gona, \v 2 Nug amegp̱a inam ap̱ig. “Na ap̱e ig dootu! Na g̱agaṯag aḏip̱a uḏat imu heṯem? Danab aun nug g̱agaṯag amu meṯom?” aon ap̱ig. \v 3 Amu Nug ag ap̱ig amu nob ma amelagp̱a inam aum. “Amu da ele keeke laip̱unu ag oḏ madap̱i amu ag ap̱eg dooḵul. \v 4 Oḏ mak dahil am inam. Johanesnu layaṯak am adep̱anu beum? Keeke amuam hab aṯannu keeke o iiṯa amuam danabnu keekeib?” awa aum. \v 5 Am Jesus Nug anam oḏ maṯe aria ag aḵa aḵa maṯin ap̱ig. “Ig, ‘Habnu keeke,’ ap̱ut amu Nug, ‘Anam amunu ag aḏinu oolagp̱a genab ii doop̱ig?’ awa aḵu. \v 6 Amge ig, ‘Danabnu keeke,’ ap̱ut am geha danab oh ag Layaṯak Johanesnu, nug am propet, oolagp̱a genab dooṯeb amunu ag menp̱a iqaglag,” aon ap̱ig. \v 7 Ag aḵa anam anana, ag Jesus aum amu nob mena ap̱ig. “Ig ii dooṯem,” aon ap̱ig. \v 8 Aeg am Jesus Nug amelagp̱a aum. “Aaḵu amunu da ele g̱agaṯag aḏip̱a uḏat heṯem amu ap̱i ii doomna,” awa aum. \s1 DANAB NAU WAIN DAD GUMAP̱IGNU NAI \p \v 9 Jesus Nug anam awowa, Nug dig ma keeke danab ag dooṯeb, ii dooṯeb ele ou aqata, ip̱uanaṯa, danab ah amelagp̱a maṯia inam aum. “Danab laa nug grep dad ep̱om. Nug grep dad ep̱owa amu awa, uḏat hak danab ep̱elagp̱a mewowa amu nug aha laih umanab uḵa, haen elab dayom. \v 10 Am nug ap̱a dayeye, grep meu awak haen be, nug begbeg nuhig me, nug uḏat danab grep meu laih, danab oḵainu aoḵunu gumaṯa uḵom amge danab dad amup̱a uḏat hep̱ig ele ag uḏat nid amu maḵuḏna, geḏidna lamiṯeg, hamu eḏua uḵom. \v 11 Am dad mameg nug begbeg laa he, gumaṯa uḵom amge ag nug ele eheḏ maḵuḏna, kobol eheḏ laala nuhigp̱a hewona, ag lamidna geḏiṯeg, hamu eḏua uḵom. \v 12 Aria nug begbeg laa me uḵom. Amu ag ahan qena, guiṯak oḵai meṯona, aon dad dimiṯim buḏieg uḵom. \p \v 13 Ag anam heeg, dad mameg nug aum. ‘Geha da aḏitai heḵul,’ awa aum. Nug anam anana amu nug aum. ‘Nid danab dahil, da nuhignu ool mauhṯe ele amu, da nug mep̱i goḵu. Uḵeb geha ag nuhig nai amu dooglagtai,’ awa aum. \v 14 Amge danab dad amup̱a uḏat heṯeb ele, ag nug beḵa amu uḏieye anidna, ag aḵa aḵa nai maṯina ap̱ig. ‘Nid umu nug geha dimp̱a mamegnu keeke oh aoḵu amunu ahap̱eg, ig nug qep̱ut mauheb amu ig dad imu aognig,’ aon ap̱ig. \v 15 Ag anam awona, ag ahan, beḵa amu aḏan buḏieg, grep dad dimiṯim uḵe, ag qeeg mauhom,” awa aum. Jesus Nug anam awowa, Nug nai tuḏiṯa aum. “Aria ag anam hep̱ig amunu grep dad mameg nug ahilagnu aḏi heḵu? \v 16 Nug inam heḵu. Nug aha uḵa, nuhig dad hak danab amu oh aqeb mauhp̱eg, nug grep dad amu eḏua awa, danab laala ep̱elagp̱a meḵu,” awa aum. Am Jesus Nug nai amu maṯie, ag doyona ap̱ig. “Keeke anam amu aib beum!” \p \v 17 Ag anam ap̱ig amge Jesus Nug ag neeḵaṯaṯa aum. “Anam amunu Kayak naip̱a yak daaṯe am aḏi ip̱unigṯe? Nai amuam inam. ‘Men laa, uḏat danab ag men amu uup̱ig amge lag mameg nug men amu awa, lagnu men anuqak me daaṯe.’ Nai amu diig am aḏi? \v 18 Am laa nug men amu aṯan na qeḵu amu nug nakok nauhḵu amge men amu nug laa qaḏep̱a na qeḵu amu nug nauha auta aoḵu,” awa aum. \p \v 19 Amu mana meṯak iḵi danab amu ḏo mehuqak danab ele ag Jesus Nug keeke danab ag dooṯeb ii dooṯeb ele ou aqata, ip̱uanaṯak nai amu ag eheḏ hak ahilag anidḵulagnu maṯiom doona, ag haen amup̱anab ahan aḏaglagnu ib madip̱ig amge ag danab ah dilag baḏap̱ig. \s1 AG JESUS KAISA TAKIS MEṮAKNU OḎ MEDAP̱IG \p \v 20 Aria ag Jesus meidnana daanna heeg, ameg qaḵak danab laala ag ahan gumidna gop̱ig. Ag gona, Nug amegp̱a danab tutuḵu bia daanna, ag nuhig nai maṯiak amup̱a, ag ib laa anidna, aon gabmannu heṯoḏiak ep̱egp̱a meḵulagnu hep̱ig. \v 21 Ag inam oḏ medap̱ig. “Ip̱uniṯak danab, ig dooṯem, nahip nai am genab tutuḵu, na nai genabib danab ah ip̱uanadnana amu na danab oḵai onig ele o danab onig iiṯa amu na amu dab menan, na nai baolin, ag amelagp̱a ii madiṯem. Iiṯa. Na danab ah Kayaknu nai ena tutuḵuib ip̱uanadṯem. \v 22 Amunu na keeke imu ap̱e doognig. Na aṯem dooṯem? Ig takis Kaisa meṯagnig am ena o ena iiṯa?” aon oḏ medap̱ig. \v 23 Amge Jesus Nug ahilag ameg qaḵak oḏ mak amu matu doyom amunu nug amelagp̱a aum. \v 24 “Ag men doḏo laa onig danarius ip̱uniḏp̱eg anṯei!” awa aum. A amu ag men doḏo ip̱uniṯeg anṯa, Nug oḏ maṯom. “Men doḏo amup̱a amu aun onig doṯog ele daaṯe?” Nug anam awa oḏ maṯe ag ap̱ig. “Amu Kaisanu,” aon ap̱ig. \v 25 Anam aeg, Nug ag amelagp̱a aum. “Aria ag Kaisanu keeke amu Kaisa meṯaglag amge ag Kayaknu keeke amu Kayak meṯeg!” awa aum. \v 26 Ag nuhignu ameg qaḵak hep̱ig amu ag Nug danab ah noolagp̱a amu Nug nai laa ii eṯom. Nuhig nai amu ahilag ameg qaḵak nai eḏiṯom amunu ag dab mak kuḏum aona, nai laa ii madip̱ig. \s1 AG JESUS EḎUA HIBAIṮAKNU OḎ MEDAP̱IG \p \v 27 Amu dimp̱a amu ḏo gumak danab-Sadusi ag Jesus top̱a uḏip̱ig. Danab amu ag, “Danab mauhṯeb ag eḏun ii hip̱aidmana,” aon adap̱ig amunu ag \v 28 Jesus oḏ meṯan ap̱ig. “Ip̱uniṯak danab, Moses nug ihinignu nai laa inam yom. ‘Danab laa nug ah awa, nug nid laa ii awa mauheb, amu aria nug amag nug ah amu aweb, nid menuglah amge a nid menuglah amu nid amuam danab amu nuhig nid iiṯa, awagnu daaḵu.’ Moses nug anam yom. \v 29 Aria amu e amaḵud eblaih aḏit ele ag daap̱ig. Ag anam daanna, awalag tatamnu nug ah awa, nug nid iiṯa mauhom. \v 30 Mauhe amag nug aha, ah amu awom amu nug ele nid iiṯa mauhom. \v 31 Dimp̱a amalah laa eḏua ah amuib awom amge nug ele nid iiṯa mauhom. Anamib e amaḵud eblaih aḏit ele ag oh ah laip̱u amuib aop̱ig. Ag oh ah laip̱u amuib aop̱ig amge ag nid laa ii aop̱ig, hamu mauhadp̱ig. \v 32 Ag mauheg, dimp̱a ah amu ele nug mauhom. \v 33 Aria eamaḵud amu oh ag ah amu aaḵuib aweg, nug ag waalag dayom amunu eḏua hibaiṯak haenp̱a ah amu nug eamaḵud eblaih aḏit amu ag oolagp̱a aunnab wau daaḵu? Ah amu nug danab eblaih aḏit amu oh ahilag ah dayom,” aon ap̱ig. \p \v 34 Ag anam aeg amu Jesus ag amelagp̱a aum. “Danab ah gemu haen imunu amu ag ewau daaglagnu nug aoṯeb \v 35 amge dimp̱a Kayak Nug danab ah haen amu daaglagnu elele anaṯeb, ag eḏun hip̱aidna amu danab ag ah ii diimna, ah ele ag danab ii diimna. Iiṯa. \v 36 Ag engel bia daaglag amunu ag mauhḵulagnu elele iiṯa. Ag eḏun hip̱aidna daaglag amunu ag am Kayak beḵod. \v 37 Amu Moses nug ele danab mauhp̱ig eḏun hip̱aidḵulagnu ad nakok ab ewewe, ii iiṯa meum, kaya amup̱a nug amu ip̱unigṯe. Moses nug haen amup̱a Naḏinu amu, ‘Nug am Abrahamnu Kayak, Isaknu Kayak, Jakopnu Kayak ele,’ awa aum. \v 38 Anam aum amunu ig dooṯem, danab ewam amu ag gemu daaṯeb. Ag mauhp̱ig amge ag iiṯa ii mep̱ig amunu Kayak Nug danab daaṯeb dilag Kayak daaṯe amunu Nug ele heeb, ag eḏun hip̱aidḵulag. Amu Kayak Nug nuhig dab makp̱a danab oh bau daaṯeb,” awa aum. \v 39 Am Jesus Nug anam a amu ḏo mehuqak danab laala ag, “Ip̱uniṯak danab na ena ame,” ap̱ig. \v 40 Amu ag Nug baula keeke laanu oḏ meṯaglagnu ib iiṯa. \s1 JESUS NUG IḴI DANAB KRISTUSNU OḎ MAṮOM \p \v 41 Anam dayeye amu Nug ag amelagp̱a aum. “Laa ag, ‘Kayak Nug laa tituanom, amuam Kristus, Nug am Dawit beḵa?’ aon aṯeb amge ag aṯem doona, anam aṯeb? \v 42 Dawit nug nuḵa buk Samp̱a amu inam yom. ‘Kayak Jehowa Nug dahil Naḏi amegp̱a inam aum. “Na da ep̱el naḏiapp̱a daap̱e uḵeb, \v 43 da nahip kekeḏ na waatp̱a maadḵul.” ’ \v 44 Ag iiḵud anṯeg! Danab nug, nug beḵanu, ‘Naḏi,’ ii aṯe amge Dawit nug, nug beḵanu, ‘Naḏi,’ aum amunu ig aṯemun Kristusnu, ‘Nug am Dawit beḵaib,’ aḵunig?” awa aum. \p \v 45 Amu danab ah oh ag daanna, Jesusnu nai doyegeg, Nug nuhiḵud ip̱uniṯak awak danab amelagp̱a aum. \v 46 “Ḏo mehuqak danab ag lamen enanag elab ele taḵan, danab ah noolagp̱a oiglagnu oolag anuqak dayeye, e oḏiak abenp̱a danab ah ag humadḵulagnu oolag oḵai ele daaṯe. Ag nai doyak laḵa, amu hobul haenp̱a ele amu ag aben anuqakp̱a daaglagnu iṯag aqaṯe amge ag dahilad amu, ag ahilag kobol amubia hemananu dab meig! \v 47 Ḏo mehuqak danab amu ag ah qab ham bup̱ualadna, ag laulḵad yab awona, ahilag hip̱unin amu danab ah amelagp̱a loḵumḵulagnu ag unuqiṯak elab heṯeb amunu epeḏiak haenp̱a geha ag ug oḵainab aoglag,” awa aum. \c 21 \s1 AH DAḎEK MEN DOḎO KOLEKTA KUNUPP̱A MEUM \p \v 1 Jesus Nug mana meṯak laḵa dayaya, Nug anam awowa, Nug neeḵa dayeye amu danab ah ag men doḏo, ahilag kolekta, kunupp̱a meegeg anaṯom. \v 2 Am nug ah qab daḏek ele, nug men doḏo aḏit, wan toea bia, kunupp̱a meum. \v 3 Nug me, Jesus Nug aum. “Da genab ag amelagp̱a aṯem, ah qab daḏek ele imu, nuhig men doḏo meum amu danab laala mep̱ig ele, amu oh eḏadṯe. \v 4 Aḏinu? Laa oh ag men doḏo kuḏum amu ag laih nakok amup̱an aon mep̱ig amge ah imu nug amu men doḏo nakoknab nuhig, nug ehanidḵunu dayom amu oh meum,” awa aum. \s1 JESUS NUG KEEKE DIMP̱A BEḴUNU AUM \p \v 5 Amu dimp̱a ip̱uniṯak awak danab laala ag mana meṯak lagnu nai inam madip̱ig. “Ag mana meṯak lag imu hep̱ig ele amu, ag men enap̱a heegeg, danab ah ag keeke ena Kayak medap̱ig ele, keeke amup̱a bala enanag medap̱ig,” aon ap̱ig. Ag anam aeg, Jesus Nug aum. \v 6 “Gemu keeke imu oh ag anidṯeb amu haen laa ana beeb, men imu ag lop̱aḏp̱eg, nena qena, laa nug laa qaḏep̱a iinab daama. Ohnab lop̱aḏp̱eg, honap nena qeḵulag,” awa aum. \v 7 Nug anam a, ag Nug oḏ medap̱ig. “Ip̱uniṯak danab, na ig amenigp̱a ame amu kobol amu haen ganeb beḵu? Amu ele ep̱onak keeke aḏi tatam beeb, ig doognig, ug aaḵu beḵunu miag daaṯe?” aon ap̱ig. \v 8 Ag anam aeg, Jesus Nug aum. “Laa ag ham bup̱ualadmanu, ag dab meig! Aḏinu? Danab kuḏum ag da onilp̱a uḏin, ‘Da amu Kristus,’ anana, ‘Haen miag aaḵu doum,’ ele aon aḵulag amge ag ahan, ag aib dim lamadna gop̱ig. \v 9 Am ag bannu doonna amu ag ab iḵi iḵi ag ahan ban heṯebnu nai amu ele dooglag. Keeke amu genab beḵulag amge doyeg, ag aib oṯaip̱ig. Wan haen malak iiṯa,” awa aum. \p \v 10 Anam anana Nug amelagp̱a ele aum. “Danab beḏulag laa amu ag danab beḏulag laa ele nug qeḵulag. Wan laa amu wan laa ele nug qeḵulag. \v 11 Aben laalap̱a amu mim oḵai nebep̱eg, enug haen oḵai amu oḏe haen naḏi ele beḵulag. Habp̱a amu ep̱onak keeke oḵai oḵai keeke diigdiig ena iiṯa ele beḵulag. \v 12 Amge keeke amu oh ii bebep̱eg, geha danab laa ag ahan, ag dahilad amu ag ag aḏualadna, ag eheḏ hadna, nai doyak laḵa ap̱a dimulag mena, diin mani guiṯakp̱a maadḵulag. Da onil ahilagp̱a daaṯe amunu ag diin, king gabman ele noolagp̱a maadp̱eg, epeḏiadḵulag. Da onil ahilagp̱a daaṯe amunu ag kobol amu ahilagp̱a heḵulag. \v 13 Ag epeḏiadp̱eg amu haen amup̱a ag dahilnu nai ena ag amelagp̱a mehuqḵulagnu elele daanna, ag anam heḵulag,” awa aum. \v 14 Nug anam anana, Nug nai tuḏiṯa aum. “Ag nai amu nob aṯem aḵulagnu aib ug aqeb, dab mak kuḏum aop̱ig. \v 15 Geha da daḵa ag nai aḵulagnu oḏelagp̱a mein, dab mak ena ele madaḵul. Geha kekeḏ ahilḵad ag da nai madaḵul amu otaḏna tabap̱eg noḵunu ele iiṯa. \v 16 Haen amup̱a ag mamelḵad, anilḵad, awalḵad, amalḵad, lailḵad, buḏulḵad ele amu, ag geha ag diin, kekeḏ ep̱elagp̱a maadḵulag. Amu geha ag oolagp̱anu laala aqap̱eg mauhḵulag. \v 17 Am geha danab oh ag oolagp̱a ahilagnu nau, ninig ele dooglag. Aḏinu? Da onil ahilagp̱a daaṯe. \v 18 Ag anam heḵulag amge ag dahilad amu ag iḵilag uḏug laip̱u laa ii qeṯoḏma. \v 19 Ag g̱agaṯag daan, bauklel hanhannu aoglag! \p \v 20 Amge dimp̱a haen amunu ami amu laa ag uḏin, Jerusalem talilidp̱ep̱eg, amup̱a ag dooglag, ab oḵai imu he nauhaknu haen aaḵu miag daaṯe. \v 21 Am haen amup̱a Juda danab ah ag oolna qaukop̱a uḵeg! Amu danab Jerusalem oop̱a daaṯeb amu ag ab uun laih uḵeg! Danab ab dimiṯim daanna, ag eḏun oop̱a ii nomana. \v 22 Aḏinu? Haen amu Kayak Nug ahilag eheḏ hak nob eḏua madaḵu. Kayak naip̱a nai daaṯe amu, nai amunu meu beḵu. \v 23 Amu haen amup̱a ah oolag ele, ah ag nid yuḏ huh madaṯeb ele amu, ahilagnu gadonnab. Aḏinu? Haen amu ug oḵainab wan imup̱a beḵu amu Juda danab ah haen amup̱a ag hip̱uninnu bu aqak, Kayak ep̱egp̱anu uḏiṯe amu, ag amu aoglag. \v 24 Geha laala ag qep elabp̱a mauhḵulag am laala, ahilḵad kekeḏ, ag ag diin gona, danab ah ameg laa ohnu oolagp̱a maadp̱eg daaglag. Amu iiṯa aḏi ag uḏin, Jerusalem aon daana, Jerusalem nug ag waalagp̱a dayeb, uḵeb uḵeb, ahilag haen, Kayak tituanom, amu maleb amu malaḵu. \p \v 25 Dimp̱a kobol aḏi iḏu iḏu aam, kalam, hoḏop̱ai elep̱a heebeb amu wanp̱a danab ah ameg ohp̱a ag oolag huan oṯaiebeb, yup̱a duban oḵai koḏkoḏ qeebeb amunu baḏaglag. \v 26 Geha danab ah kuḏum ag keeke wanp̱a beḵu amunu dab menana, ag oolag huan baḏeb, amelag uu edaḵu. Aḏinu? Habp̱an hoḏop̱ai ag uḏalnana, ag ip̱ulag tutuḵu ii dim lamidmana. \v 27 Ag anam hebep̱eg, Danab Beḵalag da, da lombigp̱a g̱agaṯag oḵai amahlak oḵai ele uḏip̱i aniḏḵulag. \v 28 Dimp̱a keeke amu beḵunu dig ma heebeb, haen amup̱a ag ahan goḵulagnu babaiṯeg! Kayak Nug ag eḏua diiḵunu aaḵu miag daaṯe,” awa aum. \p \v 29 Jesus Nug nai amu amelagp̱a maṯiowa amu Nug keeke danab ag dooṯeb ii dooṯeb ele ou aqata, ip̱uanaṯa, maṯia aum. “Ag ad pig, ad laala ele dab menan anṯeg! \v 30 Ag uḏulag bau haulegeg anadna amu ag, ‘Aam haen ena dig meṯe,’ aon aṯeb. \v 31 Ad uḏug bau beḵulagnu dig men haulṯeb anidna, ag, ‘Aam haen ena miag daaṯe,’ dooṯeb amubia ag kobol diigdiig oh, da ami ele, amu bebep̱eg anidna ag, ‘Kayaknu ḏo maḏoḏ aaḵu miag doum daaṯe,’ dooglag. \v 32 Da genab ag amelagp̱a aṯem, danab ah haen imunu oh ii mauhadp̱eg, geha keeke amu oh beḵu. \v 33 Amu hab wan ele iiṯa meḵulah amge nai dahil amu iiṯa iinab mema,” awa aum. \p \v 34 Jesus Nug anam anana, Nug nai tuḏiṯa aum. “Keeke amu beḵun daaṯe amunu ag daulag atieb, ag hanhan e lanaknuib hik aqeb, le g̱agaṯag labep̱eg, kaaka aqebeb, beḏu ena dayak amunu guaṯebeb hebep̱eg, kobol amuib aha ag tonadmanu tutuḵu dab meig! Kobol amu ag tonaṯeb, Naḏinu deḏ amu paha eṯak, doḏ pelemp̱a noṯe bia ag anadḵu. \v 35 Amu deḏ amu danab ah oh wan ohp̱a daaṯeb ag beeb anidḵulag. \v 36 Amunu ag hanhan tutuḵu dab mena daanna, keeke amu oh anidmananu amu ag Danab Beḵalag da, da noolp̱a hip̱aidḵulagnu elele daaglagnu ele unuqiṯeg!” awa aum. \p \v 37 Deḏ oh Jesus Nug mana meṯak lag oop̱a ag nai ip̱uanaṯaṯa, tuqan amu Nug uḵa, qauko laa onig Olip amup̱a niiṯom. \v 38 Nug anam heehe, danab ah oh ag buṯuanab ahan, ag nai dooglagnu mana meṯak laḵa uḏiṯap̱ig. \c 22 \s1 JUDAS NUG JESUS IḴI DANAB MADAḴUNU NAI QAḴOM \p \v 1 Aria meṯid hobul laa, hobul amup̱a ag bret yis iiṯa laṯeb, hobul amuam onig Pasowa, amu beḵunu miag dayeye, \v 2 mana meṯak danab oḵai, ḏo mehuqak danab ele ag danab ah baḏadna ap̱ig. “Ig aṯem heta, Jesus qep̱ut mauhḵu,” aon madip̱ig. \v 3 Ag anam maṯieg amu Satan nug Judas Iskariot, nug oop̱a noum. Nug amu ip̱uniṯak awak danab tuelp amunu laip̱u. \v 4 Satan nug oop̱a no amu Nug uḵe, mana meṯak danab oḵai, mana meṯak lag gumaknu daup iḵi aḏi ele nug ib adeḵup̱a Jesus awa, ag ep̱elagp̱a meḵunu nai madip̱ig. \v 5 Nug anam he, ag gamalag ahe, men doḏo laa meṯaglagnu nai qagap̱ig. \v 6 Ag anam aeg, Judas nug men doḏo aoḵu amunu oo ena dayeye, nug deḏ laa danab ah ameg naḏi ag Jesus ele ii daap̱eg, nug Jesus awa, danab nug ele nai madip̱ig amu ag ep̱elagp̱a meḵunu ib maṯiom. \s1 JESUS IP̱UNIṮAK AWAK DANAB ELE PASOWA LAP̱IG \p \v 7 Aria Pasowa meṯid hobulnu babaiṯaknu deḏ beum. Kayak Nug anuḵa ag deḏ amup̱a Pasowanu sipsip naḵud aqaglagnu ḏo meum. \v 8 Amu deḏ amu be, Jesus Nug Petrus Johanes ele he uḏieh, amelahp̱a aum. “A goya, Pasowa ihinig bap̱aidpeḏ, ig laḵunig,” awa aum. \v 9 Nug anam a amu a Nug amegp̱a apiḏ. “Adep̱a bap̱aidḵunihnu oot daaṯe?” aoya oḏ medapiḏ? \v 10 Oḏ meṯaeh, Nug amelahp̱a aum. “Doyeḏ! A goya, ab oḵaip̱a nopeḏ, danab laa nug nip̱ud, le am bak ele, amu mawa doa, a uḏalah teeb amu a nug dim lamidpeḏ, nug lag laa oop̱a nob amu a lag amup̱a ele noiḏ! \v 11 Noya lag mameg amegp̱a inam aiḏ! ‘Ip̱uniṯak danab ihinig Nug nahipnu inam aum. “Da dahilad ip̱uniṯak awak danab ele ig na lautp̱a oo aṯenp̱a Pasowa laḵunig?” ’ aoya aḵulah \v 12 A anam ap̱eḏ, geha nug lag oo oḵai aṯan, balal dayak aben ele ip̱uanateb, a lag oo amup̱a Pasowanu e babaiṯeḏ!” awa aum. \v 13 Aria a goya, Jesus amelahp̱a aum amubiaib anidya, a amup̱a aaḵu Pasowa bap̱aidpiḏ. \p \v 14 Pasowa babaiṯeh, haen male, Jesus Nug nuhiḵud ip̱uniṯak awak danab tuelp ele ag balalp̱a daap̱ig. \v 15 Daanna, Nug amelagp̱a aum. “Da ag ele Pasowa e imu tatam laḵunignu ool huanak daaṯe. Aria dimp̱a da guiṯak maoḵul. \v 16 Da ag amelagp̱a aṯem. Da ag ele e Pasowa baula paha ii lamata. Dayebeb uḵeb, Kayaknu ḏo maḏoḏp̱a keeke imu gogp̱a teeb amu da baula laḵul,” awa aum. \v 17 Nug anam awowa, Nug hai goḵoḏ laa awa, Nug Kayak unuqiṯowa aum. “Ag imu aon panin aweg! \v 18 Da ag amelagp̱a aṯem. Da baula grep lep̱u paha ii lapa. Iiṯa, haen uḵeb, dimp̱a Kayaknu ḏo maḏoḏ beeb, da eḏue laḵul,” awa aum. \v 19 Nug anam awowa, Nug bret awa, Kayak unuqiṯowa, pane ne, pania madaṯa Nug aum. “Imu amu da beḏul, da amup̱a ag ehanadḵulnu madaṯem. Ag dahilnu dab meḵulagnu kobol imu heig!” awa aum. \v 20 Ag e lana malona, dimp̱a Nug hai goḵoḏ awa madaṯa aum. “Hai goḵoḏ imup̱a da tituanak bau heṯem. Da tiil ag ehanadḵunu gokaḏṯem. \v 21 Amge iiḵud anṯeg! Danab da kekeḏ ep̱elagp̱a meiḏḵu ele amu nug da ele oh iiḵu balalp̱a daaṯem. \v 22 Danab Beḵalag da, da Kayak anuḵa aum amubia mauhḵul amge danab nug da kekeḏ ep̱elagp̱a meiḏḵu ele amu, nuhignu am gadonnab,” awa aum. \v 23 Nug anam a amu ag ahan, aḵa aḵa nug oḏ meṯan ap̱ig. “Aun nug kobol amu heḵu?” aon ap̱ig. \p \v 24 Amu hewona, ip̱uniṯak awak danab ag ahilag dab makp̱a, ag oolagp̱anu aun nug am anuqak amunu aḏaeg be, maṯin aeg ona aeg do heegeg \v 25 amu Jesus Nug ag amelagp̱a aum. “Iiṯa aḏi danab ag ahilḵad king waalagp̱a daaṯeb amu king ag danab amu dilag aḏi heḵulagnu aṯeb amu ag heṯeb. Ag nai amu uuglagnu ib iiṯa \v 26 amge ag dahilad daaṯeb ele amu, ag am anam iiṯa. Ag oolagp̱a danab aun nug anuqak daaṯe amu nug amu danab dimnab daaṯe bia dayaḏ! Aun nug iḵi daaṯe amu nug ahilag uḏat nid dayaḏ!” awa aum. \v 27 Nug anam awowa Nug baula aum. “Wannu kobolp̱a amu aun nug am anuqak? Laa nug balalp̱a dayaya e laṯe, nug am anuqakṯe, o iiṯa begbeg nug laa balalp̱a daaṯeb ele, nug ag e madaṯe amu, nug am anuqaktai? Iiṯa. Laa balalp̱a e laṯe, danab amuam anuqak daaṯe amge da amu ag oolagp̱a begbeg bia ag ehanaṯen daaṯem amunu amup̱a ag dooṯeb, danab nug anuqak daaḵu, nug begbeg bia dayaḏ! \v 28 Aria haen ug diigdiig dahil beum amu ag da ele daadmut, ag da ii uuiḏp̱ig. \v 29-30 Amu da Mamel, Nug ḏo maḏoḏ da meḏom amu, anamib da ag ḏo maḏoḏ dahil, amup̱a ag dahil balalp̱a e le ele lanan daaglagnu, Israel buḏub tuelp amu ele gumadḵulagnu, g̱agaṯag madaṯem,” awa aum. \p \v 31 Jesus Nug nai amu maṯiowa Nug Simon onig diia, baula aum. “Simon, Simon, na doye! Satan nug matu ag ahilag oop̱a genab doyak am g̱agaṯag o g̱agaṯag iiṯa anṯaknu, ug madaḵunu Kayak oḏ meṯom \v 32 amge da na ehaniṯen, oop̱a genab doyak nahip amu iiṯa ii memanu Kayak unuqidmi. Amu geha na eḏun g̱agaṯag daanna, na laipad g̱agaṯag daaglagnu ehanaṯe!” awa aum. \v 33 Nug anam a, Petrus nug Jesus amegp̱a, “Naḏi da na ele mani guiṯakp̱a goḏa, oh mauhḵunihnu ug ii dooṯem. Heḵulnuib dooṯem,” awa aum. \v 34 Amge Jesus Nug aum. “Petrus, da na amenp̱a aṯem, tuqan imup̱a na dahilnu, ‘Da Nug ii dooṯem,’ aon, haen ewam batak aḵut. Na haen ewam anam ap̱e, dimp̱a matuk dawai nug gaaḵu,” awa aum. \p \v 35 Jesus Nug Petrus amegp̱a nai amu awowa, Nug nai baula tuḏiṯa ip̱uniṯak awak danab tuelp amelagp̱a aum. “Anuḵa da hei, ag gonana amu men doḏo inaknu hogot, baṯam, baelag gaḏa ele ii aḵan gop̱ig, haen amup̱a amu ag keeke laanu tutu mak doop̱igte o iiṯa?” oḏ maṯom. Oḏ maṯe amu ag, “Iiṯa,” ap̱ig. \v 36 Ag anam aeg, Nug ag amelagp̱a inam aum. “Amge gemu danab nug men doḏo inak hogot amu baṯam ele aoḵu. Danab nug qep elab iiṯa, nug lamen nuhig awa meeb, danab laa men doḏo medap̱eg, nug qep elab awaḏ! \v 37 Aḏinu? Kayak naip̱a nai laa daaṯe. Nai amuam inam. ‘Ag Nug danab nau ele laip̱u qag maadḵulag.’ Nai amu daaṯe amunu da ag amelagp̱a aṯem, keeke amu geha dahilp̱a beḵu. Ao genab, nai oh Kayak naip̱a dahilnu daaṯe amu gemu meu oḵu,” awa aum. \v 38 Nug a amu ag ap̱ig. “Naḏi, na anṯe! Ig amu qep elab aḏit iiḵu,” aon ap̱ig. Aon aeg Nug ag amelagp̱a, “Aaḵu elele,” awa aum. \s1 JESUS GETSEMANI DAṮA UNUQIṮOM \p \v 39 Nug anam awowa, Nug dimiṯim noa, Nug haen kuḏum heṯom bia Nug Olipnu qaukop̱a uḵom. Nug ugeḵe, nuhiḵud ip̱uniṯak awak danab ag Nug dim lamidp̱ig. \v 40 Uḵa Nug qaukop̱a ta amu ip̱uniṯak awak danab amelagp̱a aum. “Satan ag eeḏaṯeb, ag eheḏ gomananu amu ag unuqiṯeg!” \v 41 Nug amelagp̱a anam anana, uuaṯa nakok piḏe waum, danab men doḏo maoe goṯe amubia. Wana gategp̱a wan ya, dup noa, unuqiṯa aum. \v 42 “O Mame, ug oh da maoḵul ele, amuam lep̱u mua eheḏ hai goḵoḏp̱a daaṯe bia amu na ib laa anidna ap̱e, da le hai goḵoḏ amup̱anu amu da ii laap̱a amge na da ool daaṯe imuib aib dim lamidme. Iiṯa na oot niiṯe amuib dim lamidḵut,” awa aum. \v 43 [Nug unuqiṯe, engel laa hab aṯannu na, g̱agaṯag meṯa ehaniṯom. \v 44 Jesus Nug beḏup̱a ug nau, mauhak bia doyaya, Nug g̱agaṯag unuqiṯeṯe, heḏi tiig bia na, wanp̱a noum.] \p \v 45 Nug unuqiṯa mala, aha hibaiṯa, nuhiḵud ip̱uniṯak awak danab gumaṯa wana, ag oolag ug naḏi ele amu ag beḏulag ug meṯe niiegeg anaṯom. \v 46 Anaṯa Nug amelagp̱a aum. “Ag aḏinu niiṯeb? Satan ag eeḏaṯeb, ag eheḏ gomananu amu ag ahan unuqiṯeg!” awa aum. \s1 JUDAS NUG JESUS KEKEḎ EP̱ELAGP̱A MEUM \p \v 47 Jesus nai amu amelagp̱a anana dayeye, danab ameg naḏi uḏip̱ig. Judas, nug am ip̱uniṯak awak danab tuelp oolagp̱anu, nug anuqa uḏia, Jesus ootuqidḵunu gumiṯa uḵom. \v 48 Uḵe amu Jesus aum. “Judas, na Danab Beḵalag da, da ootuqiṯakp̱a awiḏna kekeḏ ep̱elagp̱a meiḏṯemte,” awa aum? \v 49 Jesus Nug Judas amegp̱a anam aawo, ip̱uniṯak awak danab ag Jesus ele daanna, laa ag aḏi heḵulagnu heeg anidna, Jesus amegp̱a ap̱ig. “Naḏi ig qep elab imup̱a aqadp̱ut mauhḵulagte?” aon ap̱ig. \v 50 Ag anam awona, ag oolagp̱anu laa aha, qep nuhig awa, mana meṯak danab dilag iḵi, nuhig begbeg laa daug naḏiap hoiyom. \v 51 Jesus Nug ip̱uniṯak awak danab nug anam he anṯa, Nug aum. “Kobol amu uueg!” awa aum. Anana Nug danab amu nug daug nakok aḏe, daug eḏua dayom bia tuaḏiom. \v 52 Jesus Nug amu hewowa, Nug mana meṯak danab oḵai, mana meṯak lag gumaknu iḵi danab, amu Juda iḵi danab, ag Nug aḏaglagnu uḏip̱ig, Nug amu dilag aum. “Da yabhok danabte daaṯem amunu ag qep elab amu daḏib ele aon aḏailḵulagnu uḏip̱ig? \v 53 Deḏ oh da ag ele mana meṯak lag oop̱a daamut amge ag ii aḏailp̱ig amge haen imu amu ahilag haen amu Satan nug uḏat nuhig ahilagp̱a heṯe,” awa aum. \s1 PETRUS NUG JESUS II DOOṮENU AUM \p \v 54 Jesus Nug nai amu amelagp̱a ana male, ag Nug aḏan, aon gop̱ig. Ag Nug aon, mana meṯak danab dilag iḵi laugp̱a uḵaeg, Petrus nug dim lamaṯa uḵom amge nug nakok piḏe dim lamaṯa uḵom. \v 55 Amu danab ag lag amunu haḏapp̱a ab ilan uḏigna daaegeg, Petrus ele oh daap̱ig. \v 56 Daaegeg, uḏat hak nid ahin laa Petrus ab uḏiḵa dayeye anṯa, ah amu nug Petrus neeḵiṯaṯa, “Danab imu nug Jesus ele oipiḏ,” awa aum. \v 57 Ah nug aum amge Petrus nug amegp̱a aum. “Iiṯa, da Nug ii dooṯem,” awa aum. \v 58 Nug anam awowa, nakok dayeye amu danab laa nug Petrus anṯa, nug amegp̱a, “Na ele nuhig danab laa,” awa aum. Amge Petrus nug amegp̱a aum. “Da am iiṯanab,” awa aum. \v 59 Nug anam a, dimp̱a aua laip̱u uḵe, danab laa nug Petrusnu inam aum. “Danab umu nug amu Galelia danab amunu genabnab, nug Jesus ele oh oipiḏ,” awa aum. \v 60 Nug anam aum amge Petrus nug aum. “Danab, da na nai amu ame amu da ii dooṯem!” Nug anam aawo, matuk dawai paha gayom. \v 61 Anam he, Naḏi Nug eḏua Petrus neeḵiṯe, nug ameg qewoya, Petrus aaḵu Jesusnu nai, “Tuqan imup̱a na dahilnu, ‘Da Nug ii dooṯem,’ aon, haen ewam batak aḵut. Na haen ewam anam ap̱e, dimp̱a matuk dawai nug gaaḵu,” nai amu Petrus daugp̱a doum. \v 62 Nai amu daugp̱a do, aaḵu Petrus dimiṯim uḵa, oo doyak huanak ele gayom. \s1 AG JESUS AON AON QEDAP̱IG \p \v 63 Amu danab ag Jesus aḏap̱ig ele amu, ag Nug aon aon qeṯan, Nug maḵuḏp̱ig. \v 64 Ag ele lamenp̱a ameg qaḵan, ep̱elagp̱a Nug iḏu owona amu ag ap̱ig. “Kayak na ehaniṯeb, aun nug na oiṯom ap̱e dootu!” aon ap̱ig. \v 65 Ag anam henan, ag Nug aon aon qedap̱ig. \s1 LAALA JESUS HEṮOḎIDP̱IG \p \v 66 Ag anam heegeg, aam be, Israel iḵi danab, mana meṯak danab oḵai amu ḏo mehuqak danab ele ag uḏin qag meeg, ag Jesus aon gona, ag noolagp̱a meeg dayom. \v 67 “Nug ap̱a dayeye amu ag Nug oḏ medap̱ig. Na amenigp̱a a! Na amu Kristuste o iiṯa?” aon ap̱ig. Aeg amu Nug ag amelagp̱a aum. “Da ag amelagp̱a ap̱i amu ag genab ii doomna,” awa aum. \v 68 Anana Nug aum. “Da keeke laanu oḏ madaḵul amu ag nai dahil amu nob eḏun ii aḵulag \v 69 amge dimp̱a Danab Beḵalag da, da Kayak g̱agaṯag oh ele amu, da Nug ep̱eg naḏiapp̱a, amuam anuqak aben, amup̱a daaḵul,” awa aum. \v 70 Jesus anam a amu ag oh ap̱ig. “Aaḵu amunu na amu Kayak beḵate?” aon ap̱ig. Aeg amu Nug amelagp̱a aum, “Ag anam aṯeb,” awa aum. \v 71 Anam a amu ag ap̱ig. “Ig danab laala danab imu eheḏ heumnu maṯiglagnu ii maṯimta. Nug nuḵa Nug oḏep̱a aawo, ig nuhig nai aaḵu doomut,” aon ap̱ig. \c 23 \p \v 1 Ag Jesus aum amu doona, ag oh ahan, omalna Pilatus top̱a gona, nug ep̱egp̱a mep̱ig. \v 2 Ag gona, ap̱a ahan, nug beḏup̱a nai huanak yaan ap̱ig. “Ig danab imu aniṯutut, Nug ihinig kobol kaboliṯe, ig kaisanu takis mematanu gun ma, Nug nuḵa hume, aṯan te aum. ‘Da Kristus, da king laa,’ awa aum,” aon ap̱ig. \v 3 Ag anam aeg amu Pilatus nug Jesus oḏ meṯom. “Na Juda dilag kingte?” A amu Jesus aum, “Na aaḵu aṯem,” awa aum. \v 4 Aaḵu Pilatus nug mana meṯak iḵi danab amu danab ah ameg naḏi ag amelagp̱a aum. “Da danab imu nuhigp̱a eheḏ hak laa da ii anidmi,” awa aum. \v 5 Nug anam aum amge ag huana g̱agaṯagnab enan ap̱ig. “Nug danab ah oh biilagp̱a yak nai madeṯe, laih Judanu ag oh dab mak kuḏum aoṯeb. Nug kobol amu Galelianu dig me uḏia, ip̱a ele beum,” aon ap̱ig. \v 6 Ag anam aon aeg, Pilatus doya amu nug ag oḏ maṯom. “Danab imu Nug am Galelia danabte?” awa aum. \v 7 Aria nug Jesus am Galelianu, Herodes Antipas wan amu gumom ele, ap̱anu uḏiom doya, nug me Herodes Antipas top̱a uḵom. Haen amup̱a Herodes Antipas nug Jerusalem dayom. \p \v 8 Uḵe, Herodes Antipas anṯa, oo gamag ahom. Nug Jesusnu nai doya, haen elab nug Jesus anidḵunu dab meum. Aḏinu? Nug Jesus kobol danab heḵunu elele iiṯa laa heeb anidḵunu oo dayom. \v 9 Amunu Herodes Antipas nug keeke kuḏumnu Jesus oḏ meṯom amge Jesus Nug oḏ mak amu oh eḏua nob laa ii meum. \v 10 Amu mana meṯak danab oḵai amu ḏo mehuqak danab ele ag uḏin, beḏup̱a nai huana yaap̱ig. \v 11 Herodes Antipas nug nuhiḵud daup ele ag Nug aon aon qeṯan, di meṯan, lamen kokoḏ laa aon, taḵidna meeg, eḏua Pilatus top̱a uḵom. \v 12 Anuḵa Herodes Antipas nug Pilatus ele a kekeḏ daapiḏ amge deḏ amup̱a amu a layam batapiḏ. \s1 PILATUS AG JESUS AD EMAITAKP̱A ATULḴULAGNU AUM \p \v 13 Aria Jesus Nug eḏua uḵe, Pilatus nug mana meṯak danab oḵai amu ab gumak iḵilḵad amu danab ah ele ag onilagp̱a e, ag gumidna uḵaeg, \v 14 nug ag amelagp̱a aum. “Ag danab imu aon, da gumiḏna uḏin, ‘Nug danab ah ag gabman ele ban heḵulagnu maḏ adaṯe,’ ap̱ig amu da Nug ag amelagp̱a heṯoḏimi amge da nuhig eheḏ hak laa ii anidmi,” awa aum. \v 15 Herodes Antipas nug ele eheḏ hak laa ii anṯa, eḏua me, ihinigp̱a uḏiom amunu doyeg! Danab imu ig Nug qep̱ut mauhḵunu eheḏ laa ii heum. \v 16 Anam daaṯe amunu da Nug bup̱a guiṯakib meṯoya, hep̱i goḵu,” awa aum. \v 17-18 Aria Pilatus nug anam a, danab ah ameg naḏi ag daanna, ag oh enan ap̱ig. “Danab amu Nug qep̱e mauhaḏ! Barabas eḏun aon meḵe!” aon ep̱ig. [Ahilag kobol laa anam daaṯom. Haen oh Pasowa deḏp̱a Pilatus nug mani guiṯak danab laip̱u uhuqe do, madaṯom.] \v 19 Barabas nug am ab oḵai amup̱a gabman kekeḏ meṯa, ban ha, danab laa aqe mauheg, mani guiṯakp̱a dayom. \v 20 Aria Pilatus nug Jesus uhuqḵunu oo dayom amunu nug danab ah ameg naḏi amelagp̱a Jesus uhuqḵunu baula aum \v 21 amge ag enan ap̱ig. “Ad emaitakp̱a atule, ad emaitakp̱a atule!” aon ep̱ig. \v 22 Aria Pilatus nug baula, amuam haen ewam, amelagp̱a aum. “Aḏinu? Nug aḏi eheḏ heum? Nuhigp̱a eheḏ hak laa, ig Nug qep̱ut mauhḵunu da laa ii anidmi. Anam amunu da nug bup̱a guiṯak meṯoya, hep̱i goḵu,” awa aum. \v 23 Pilatus nug anam aum amge Juda ag wagainab mena, huanak g̱agaṯagnab enana, Pilatus nug Jesus ad emaitakp̱a atulḵunu ep̱ig. Ahilag ewak amu Pilatus nai aum amu eḏiṯom \v 24 amunu Pilatus nug ahilag nai dim lamidḵunu dab ma, \v 25 nug danab gabman kekeḏ meṯa, ban ha, danab laa aqe mauhp̱ig amunu mani guiṯakp̱a dayom, ag nug aoglagnu ep̱ig ele amu, Pilatus nug danab amu awa maṯa, nug Jesus, ag Nug qep̱eg mauhḵunu, daup danab ep̱elagp̱a meum. \s1 JESUS AD EMAITAKP̱A ATULP̱IG \p \v 26 Pilatus nug Jesus daup ep̱elagp̱a me, daup ag Jesus aon gonana, ibp̱a ag Sairini ted onig Simon anidp̱ig. Nug ab dimiṯimnu uḏia, ab oḵaip̱a noḵunu doodo, ag nug duṯunna hena, ad emaitak aon, nug gugap̱a meeg, nug mawa, Jesus dim lamiṯa uḵom. \v 27 Danab ah ameg naḏi ag Jesus dim lamidna gonana, ah kuḏum ag nuhignu oo doyak doonna gaap̱ig. \v 28 Ag anam hep̱ig amge Jesus Nug eḏua amelagp̱a aum. “Jerusalem ah, ag dahilnu amu aib gaap̱ig! Ag aḵa ahilagnu amu ag beḵalḵad aḏelḵad dilagnu ele gayeg! \v 29 Ag doyeg, dimp̱a haen nau laa uḏieb amu danab ag aḵulag. ‘Ah ag nid iiṯa, ah ag nid ii menup̱ig, ah ag deḏ laa nid huh ii madap̱ig ele amu, ahilagnu am ena,’ aon aḵulag. \v 30 Geha haen amu uḏieb, ag qaukonu aḵulag. ‘Na nena qaḏenigp̱a qe!’ Amu qauko nakoknu aḵulag. ‘Na nena toniḵe!’ aon aḵulag. \v 31 Aḏinu? Ag gemu haen nakok enap̱a kobol nau imu heṯeb amunu dimp̱a haen naup̱a amu mua naunab ag tonadḵu,” awa aum. \p \v 32 Haen amup̱a ag Jesus aon gonana, ag danab aḏit laa ele diiatna gop̱ig. A kobol nau hepiḏ amunu a Jesus ele aqaglagnu diiadna gop̱ig. \v 33 Ag gona, aben laa onig Iḵilag Ebehi, ap̱a tena, ap̱a Jesus ad emaitakp̱a atulp̱ig. Danab nau aḏit a ele oh atuladp̱ig. Ag danab laa Jesus ep̱eg naḏiapp̱a atulona, laa amu ep̱eg nanehp̱a atulp̱ig. \v 34 Ag anam heeg, Jesus Nug unuqiṯa aum. “Mame, na ahilag hip̱unin imu uhuqna maṯe! Ag heṯeb imu amu, ag ii doona heṯeb,” awa aum. Amu daup amu ag nuhig lamen aoglagnu amu ag otina, ameg waḏele mewona, aun nug ameg aṯen aoḵu amu ag keeke laa onig dais amup̱a qiḏ hena aop̱ig. \p \v 35 Danab ah ag hip̱aidna daanna anṯegeg amu iḵi danab ag nug aon aon qeṯan ap̱ig. “Nug danab laala ehanaṯom amunu Nug genab Kayak beḵa, Kayak tituanom dayeb amu, Nug nuḵa Nug ehaniṯaḏ!” aon ap̱ig. \v 36 Ag anam aegeg, daup danab ag ele aon aon qeṯan, gumidna dona, wain nau mua ele meṯaglagnu hep̱ig. \v 37 Ag anam henan amu inam ap̱ig. “Na Juda dilag king daaṯem dayeb amu na naḵa beḏun uhuqe!” aon ap̱ig. \v 38 Amu nuhignu nai laa inam aon yaana, ad emaitak igip̱a atulp̱ig. “Danab imu nug amu Juda dilag king.” \p \v 39 Danab nau aḏit atulatp̱ig amu laa nug ele Jesus awa awa qeṯa aum. “Na am Kristusde! Na naḵa na beḏun uhuqna, i ele uhuqite!” awa aum. \v 40 Am laa nug anam aum amge laa nug laa aum amu doya, daug bata, amegp̱a aum. “Na anam aib ame! Na Kayak iite baḏidna, kobol nau nahip amu tuḏidna heḵutnu heṯem? \v 41 I nitaeg mauhṯep imunu am ena, ag kobol elele hep̱ig. I nob imu aognihnu am nai iiṯa. Aḏinu? Ihinih eheḏ hemuḏ nob iiḵu aoṯep amge danab imu Nug eheḏ laa ii heum,” awa aum. \v 42 Nug anam anana, nug Jesus amegp̱a aum. “Jesus, na nahip ḏo maḏoḏp̱a daanna amu na dahilnu dab meḵutnu ool daaṯe,” awa aum. \v 43 Nug anam a amu Jesus Nug amegp̱a aum. “Da genabnab na amenp̱a aṯem. Gemu na da ele Paradisp̱a daagnih,” awa aum. \s1 JESUS MAUHOM \p \v 44-45 Ag anam heeg uḵe, aam ameg tuelpp̱a aam gatatu me, gatatu wan oh tona male uḵe, tueb aam ameg ewamp̱a batom. Anam he, lamen oḵai mana meṯak lag oop̱a aiheg dayom amu katiḏa aḏit meum. \v 46 Anam he, Jesus Nug baag oḵaip̱a ewa aum. “Mame, da ouḏil na ep̱enp̱a meṯem,” awa aum. Nug anam awowa, Nug mauhom. \p \v 47 Jesus mauhe, daup 100 dilag iḵi nug amu anṯa, nug Kayak binag ma aum. “Genabnab danab imu Nug danab tutuḵu,” awa aum. \v 48 Danab ah oh anidḵulagnu uḏip̱ig, ag kobol beum amu anidna, ag oolag ug ele eḏun gop̱ig. \v 49 Keeke amu oh beum amu Jesus laiḵud amu ah laala Galelianu ahan uḏip̱ig ele, ag piḏe daanna, kobol amu oh anidp̱ig. \s1 JESUS GAḎA AMU MEN MOḎP̱A MEP̱IG \p \v 50-51 Aria danab laa, onig Josep, nug Juda dilag ab oḵai Arimatia aṯeb, ap̱anu, nug amu danab ena tutuḵu, nug am Juda dilag heṯoḏiak oḵai onig Sanhidren amup̱a uḏat heum amge nug heṯoḏiak laala ahilag dab mak, ahilag kobol ele Jesusnu hep̱ig amu, nug uuom. Nug Kayaknu ḏo maḏoḏ ameg ma dayom. \v 52 Danab amu nug Pilatus gumiṯa uḵa, Jesus gaḏa aoḵunu oḏ meṯe, Pilatus nug aoḵunu elele aum. \v 53 Nug anam a, Josep nug Jesus gaḏa awa, linen lamenp̱a ita, nug moḏ laa oop̱a meum. Moḏ amu ag menp̱a bap̱aidp̱ig. Moḏ bap̱aidp̱ig amup̱a mauhak gaḏa laa ii mep̱ig, hamu dayom. \v 54 Deḏ amup̱a amu ag Juda dilag Meṯidnu keeke babaiṯaknu deḏ, Meṯid ahilag amu dig meḵunu heum. \p \v 55 Josep nug anam heehe, ah ag Galelianu ahaeg Jesus ele uḏip̱ig, ag Josep dim lamidna gona, moḏ amu anidna, Josep nug Jesus gaḏa aṯem meum amu ele ag anidp̱ig. \v 56 Ag anṯona amu ag eḏun laḵa gona, ag marasin goḏen muṯuḏig ena ele Jesus beḏu laaiṯaknu amu babaiṯona, ag Juda dilag Meṯid amu, ḏo aṯe bia, hik aop̱ig. \c 24 \s1 JESUS EḎUA HIBAIṮOM \p \v 1 Aria Juda dilag Meṯid uḵa male, buṯuanab amu ah ag ahan moḏp̱a gop̱ig. Ag goḏen muṯuḏig ena ele babaiṯeg dayom, amu ele aḵan gop̱ig. \v 2 Ag gona, men naḏi moḏ ameg tonom amu laa nug duṯune uḵa, moḏ amegp̱a ii daye anidna, \v 3 ag moḏ oop̱a nop̱ig amge Naḏi Jesus gaḏa amu ag ii anidp̱ig. \v 4 Ii anidna, ag amunu dab mak kuḏum aona, ootot aqe henana amu ag danab aḏit miag hip̱aidya daaeheh anatp̱ig, ahilah lamen amu haḵab diṯiag apinak ele. \v 5 Anidna, ah ag baḏan, wanp̱a dup nop̱ig amge danab aḏit a ag amelagp̱a apiḏ. “Aḏinu ag danab bau am ag mauhak gaḏalag maadṯeb abenp̱a maṯin oiṯeb? Nug ip̱a iiṯa. Nug eḏua hibaiṯom,” aoya apiḏ. \v 6 A anam ayaya amu amelagp̱a nai tuḏidya apiḏ. “Nai imu haen Nug Galelia dayaya, ag amelagp̱a maṯiom amu, ag daulagp̱a doaḏ! \v 7 Nug ag amelagp̱a inam awa aum. ‘Ag amu Danab Beḵalag da, da aḏailna, iiṯa aḏi danab ep̱elagp̱a meiḏp̱eg, ag amu da ad emaitakp̱a atuliḏp̱eg amu geha deḏ ewamp̱a Kayak Nug heeb, da eḏue hip̱aidḵul,’ awa aum,” aoya apiḏ. \v 8 Aria ag Jesus Nug nai amu anuḵa amelagp̱a aum amunu dab mep̱ig. \p \v 9 Aaḵu moḏp̱a daap̱ig amu ag uun, eḏun gona, ip̱uniṯak awak danab elewen amu amelagp̱a awona amu danab laala ele amelagp̱a ag keeke oh anidp̱ig, amunu madip̱ig. \v 10 Maria, Magdala ted, Joana amu Maria, Jakobus anig, aria ah laala ag ele ag nai amu ip̱uniṯak awak danab amelagp̱a madip̱ig. \v 11 Ah ag nai amu amelagp̱a madip̱ig amge ip̱uniṯak awak danab ag ahilag dab makp̱a, “Ah ag nai ulah hamu madiṯeb,” aon anana, ag nai maṯieg doop̱ig amunu oolagp̱a genab ii doop̱ig. \v 12 Oolagp̱a genab ii doop̱ig amge Petrus nug aha, qaibaḏ moḏp̱a uḵa, gomela, moḏ oop̱a neeḵe no amu linen lamenib dayeye anṯowa amu nug eḏua uḵa, keeke amunu dab mak kuḏum awom. \s1 DANAB AḎIT EMAUS IBP̱A JESUS ANIDPIḎ \p \v 13 Amu deḏ amup̱aib ag oolagp̱a danab aḏit a ab nakok onig Emaus ap̱a gopiḏ. Ib Jerusalemnu aha Emaus uḵak amu 11 kilomita anam. \v 14 A goyaya amu a keeke oh Jerusalem ap̱a hep̱ig amunu madipiḏ. \v 15 A amu maṯiiya, nug oḏ meṯaiya uḵaeheh, Jesus Nug tula do, a ele oh gop̱ig. \v 16 Ag oh gop̱ig amge a Nug am Jesus a ii doopiḏ. Aḏinu? A amelah ii op̱atom. \p \v 17 Amunu Nug a oḏ mata, amelahp̱a aum. “A amu aḏi keekenu nai maṯiya goṯep?” Anam awa a amu danab aḏit amu oolahp̱a elele ii dooya, iḏulah nauhe, hip̱aidya daapiḏ. \v 18 Anam daaiya, danab onig Kliopas nug aha amegp̱a aum. “Amu danab ab laih laihnu oh ag gemu Jerusalem daaṯeb amu ag oolagp̱a na naḵa aḵuibtai keeke oh haen imup̱a Jerusalem beum am iite dooṯem?” awa aum. \p \v 19 Nug anam awa a amu Jesus Nug a oḏ matom. “Aḏi keeke?” Awa a amu aria a Nug amegp̱a kobol oh Jesusnu hep̱ig amu maṯiya inam apiḏ. “Jesus, Nasaret ted, Nug amu Kayaknu propet, Nug Kayak nai diig genab g̱agaṯag ele Kayak noobp̱a danab ah amelagp̱a ele maṯia mehuqaqa, uḏat g̱agaṯag ele haaha oiyom. \v 20 Amu mana meṯak danab oḵai, amu ihinḵad iḵi danab ele ag aon, gabman ep̱elagp̱a mena, qep̱eg mauhḵunu aeg, gabman ag nug ad emaitakp̱a atulp̱ig. \v 21 Amge ig nuhignu amu genab doomut, Nug amu Israel dilag eḏua awiḵak danab. Ag anam heeg uḏie, gemu am deḏ ewam iiḵu. \v 22 Amu laa ele amu gemu ig oonigp̱an ah laala, ag heeg ig oṯaimut. Ag buṯuanab ahan moḏp̱a gop̱ig \v 23 amge ag Jesus gaḏa ii anidp̱ig. Ii anidna amu ag eḏun uḏin, ag engel aḏit anategeg, ‘Jesus Nug bau daaṯe,’ apiḏ amu aeg doomut. \v 24 Ag anam aeg amu ig oonigp̱an danab laala ag moḏp̱a gona, keeke ah ag ap̱ig ele amuib anidp̱ig amge Nug amu ag ii anidp̱ig,” aoya apiḏ. \p \v 25 Anam aeh, Jesus Nug amelahp̱a aum. “A danab dab mak iiṯa ele. Kayaknu propet dilag nai amu mehuqp̱ig amge a oolahp̱a amu a genab ii doopiḏ,” awa aum. \v 26 Nug anam anana, Nug a amelahp̱a nai tuḏiṯa aum. “Kristus Nug guiṯak awa, amup̱a anuqak abenp̱a daaḵu amu propet laa nug Kayak oḏe awa iite yom?” awa aum. \v 27 Nug anam amelahp̱a awowa, Nug Mosesnu naip̱a dig me uḵe, Kayaknu propet oh dilag nai amu amelahp̱a mehuqom. Nug Kayak nai yak oop̱a nuhignu nai aum niiṯe amu oh diig mehuqom. \p \v 28 Nug mehuqeqe, ag gona, ab a gopiḏ ele amu guḵuidnana, Jesus Nug anam haaha, uuata goḵunu heum \v 29 amge a Nug hagaḵa aoya apiḏ. “Na i ele daatu! Aam no, uu doumde!” Anam aeh, amu Nug lag oop̱a no, oh daap̱ig. \v 30 Daanna dimp̱a e laḵulagnu hena, Jesus Nug ele oh daanna, Nug bret awa, Kayak unuqiṯa, pane ne, Nug matete, \v 31 a amelah op̱ate, a Nug amu Jesus anidya doyeheh, Nug uḵom. Uḵe, a Nug baula ii anidya \v 32 amu aya aya inam apiḏ. “I ibp̱a uḏiuḏuḏ, Nug Kayak nai meu tutuḵu mehuqe doomuḏ amu i oonihp̱a nuhig nai meu elenab iite doomuḏ?” aoya apiḏ. \p \v 33 A anam ayaya, a deḏ amup̱aib ahaya, eḏuya Jerusalem goya, ip̱uniṯak awak danab elewen ap̱a daap̱ig amu laala ele ag qag mena daaegeg anadpiḏ. \v 34 Anaṯeh amu ag a amelahp̱a ap̱ig. “Genabnab, Naḏi Nug eḏua hibaiṯom, Simon nug anṯom,” aon ap̱ig. \v 35 Ag anam aeg amu danab aḏit a ibp̱a keeke oh be anidpiḏ amunu maṯiya amu tuḏidya apiḏ. “Nug Kayak unuqiṯa, bret pana mete, i nug anidḏa, aaḵu i Nug doomuḏ,” aoya apiḏ. \s1 IP̱UNIṮAK AWAK DANAB AG JESUS ANIDP̱IG \p \v 36 Ip̱uniṯak awak danab amu danab laala ele ag nuhignu aaḵu maṯinna daaegeg, Jesus Nug nuḵa tula doa, oolagp̱a hibaiṯa, amelagp̱a aum. “Ag oo mak, maḏoḏ ele dayeg!” awa aum. \v 37 Nug anam a, ag oṯaina, baḏan ag dab makp̱a ap̱ig. “Ig doṯog laa anidṯem,” ap̱ig. \v 38 Amge Nug ag amelagp̱a aum. “Ag aḏinu oṯaina oolagp̱a dab mak laala aoṯeb? \v 39 Ag da ep̱el bael ele iiḵud anṯeg! Daib iiḵu daaṯem. Ag ep̱elag bahina aḏailna anṯeg! Doṯog nug beḏu, ebehi ele iiṯa, ag da aniḏṯeb bia,” awa aum. \v 40 Nug anam anana amu Nug ep̱eg baeg ele ip̱uanaṯom. \v 41 Ag Nug anidna, ag oolag gamag huan ahom amunu ag oolagp̱a genab ii doop̱ig, ahilag dab mak piḏe piḏe ele anaṯa amu amelagp̱a aum. “Ag e laa ana daaṯete?” awa oḏ maṯom. \v 42 A amu ag kakai laih maip̱ig amu aon meṯaeg, \v 43 Nug aḏa lanana anṯegeg, \v 44 Nug amelagp̱a aum. “Anuḵa da ag ele daatta ag amelagp̱a dahilnu nai oh Mosesnu ḏop̱a amu Kayaknu propet dilag yakp̱a ele nai amu oh beḵununab ami amu aaḵu meu beum,” awa aum. \p \v 45 Nug anam anana, Nug nai yak amu oolagp̱a tutuḵunab genab maiṯeb dooglagnu ip̱uanaṯaṯa, \v 46 amelagp̱a aum. “Kayaknu yak inam ip̱unigṯe. Kristus Nug guiṯak awowa amu deḏ ewamp̱a nug eḏua hip̱aidḵu. \v 47 Amu danab ag oolag eḏuḵunu amu ag hip̱unin uhuqa meṯak aoglagnu, laala ag Nug onigp̱a nai amu danab buḏub ohnu oolagp̱a mehuqp̱ep̱eg dooglag. Ag uḏat amu Jerusalem dig meḵulag. Kayak nai anam ip̱unigṯe. \v 48 Amu ag gemu da ele iiḵu daaṯem amu ag dahilp̱a keeke oh anidp̱ig,” awa aum. \v 49 Jesus Nug anam anana, Nug baula tuḏiṯa aum. “Doyeg! Da Mamel Nug keeke amu anuḵa ag madaḵunu nai qaḵa aum amu da hep̱i neḵu amge ag ab oḵaip̱a daap̱eg, hab aṯannu g̱agaṯag amu ahilagp̱a neeb, ag uḏat dig meḵulag,” awa aum. \p \v 50 Nug anam awowa, Nug aha, diie gona, Betani ap̱a Nug ep̱eg huma itaṯom. \v 51 Nug itaṯeṯe amu Kayak awe, nug uuaṯe, hab aṯan uḵom. \v 52 Nug anam he, ag oolag gamag ahak naḏi ele Nug binag mena, ag eḏun Jerusalem gop̱ig. \v 53 Gona ag hanhan mana meṯak laḵa daanna, ag Kayak binag menan daadṯp̱ig.