\id HEB - Nobonob NT [gaw] -Papua New Guinea 1990 (DBL 2014) \h Hibru \toc1 Hibru Dilag Nai \toc2 Hibru \toc3 Hib \mt1 HIBRU DILAG NAI \c 1 \s1 KAYAK NUG BEḴA OḎEP̱A NAI AUM \p \v 1 Kayak Nug haen tatam amu ig memetanḵad dilagp̱a nai haen kuḏum ib laalap̱a ele propet oḏelagp̱a aawo beum \v 2 amge Nug gemu, gog tak haen imup̱a amu, Nug Beḵa oḏep̱a ihinignu nai maṯiom. Kayak Nug Beḵa amu nuhig keeke oh aoḵunu aum, nuhigp̱a amu Nug keeke oh ele haṯom. \v 3 Kayak Beḵa amu Nug Kayaknu amahlak bianab dayaya, Nug Mameg daaṯe amubianab daaṯe. Nug keeke oh nuhig naip̱a g̱agaṯag aqaṯe. Nug mauhom, amup̱a danab dilag hip̱unin uhuqa maṯa malowa, Nug eḏua hab aṯan ta, Nug Kayak, onig binag ele, Nug ep̱eg naḏiapp̱a, amuam anuqak aben, amup̱a daaṯe. \s1 KAYAK BEḴA NUG ENGEL EḎAṮOM \p \v 4 Engel ag am onilag ele, amu Jesus ele onig ele amge Nug onig amu engel onilag huana eḏidṯe, amubia Jesus Nug engel eḏadṯe. \v 5 Kayak Nug engel dilag inam iinab aum. “Na am da beḵal, gemu da na Mamen bemi.” Iiṯa. Laa amu Kayak Nug engel laip̱u laa nuhignu, “Da nug Mameg daaḵul, nug am da beḵal daaḵu,” ii aum amunu ig nai amup̱a Jesus Nug engel eḏadṯe anidṯem. \v 6 Laa ele amu Kayak Nug beḵa tatamnu wanp̱a meeb uḏiḵunu haaha, Nug inam ele aum. “Kayaknu engel oh ag Nug binag meig!” awa aum. \v 7 Kayak Nug engel dilagnu madiḵunu ha, Nug inam aum. “Nug he, engel ag ulah bia daaṯeb. Nug he, nuhig uḏat danab amu ag ab diṯiak gaḵaḏak bia daaṯeb.” \v 8 Amge Kayak Nug Beḵanu amu inam aum. “O Kayak, nahip ḏo maḏoḏ am hanhan daaḵu, iiṯa ii mema. Na hanhan nahip kobol tutuḵup̱aib danab ah nahip̱ad gumadṯem. \v 9 Amu na kobol tutuḵunu oot daaṯe, kobol tutuḵu iiṯa amu na amunu na ootp̱a nau, ninig ele dooṯem amunu Kayak, Nug am nahip Kayak, Nug na tituaniṯa, Nug oo gamag ahak, binan ele, na laipad oh dilag eḏiṯak, na meṯom.” \v 10 Kayak Nug baula ele Nug Beḵa amegp̱a inam aum. “Naḏi, anuḵanab na wan imu heme amu g̱agaṯag daaṯe. Na hab ele na ep̱enp̱a heme. \v 11 Hab wan ele iiṯa meḵulah amge na am bauklel daaḵut. Hab wan ele a oh amu lamen alag meṯe amubia alag meḵulah amge na anam ii hemana. \v 12 Geha na danab lamen mapiṯeb bia hatḵut. Amu geha na danab lamen baolin, laa meṯeb bia hatḵut amge na amu hanhan iḏu laip̱u anamib daaḵut, na ii baoliṯem amu na nahip gog tak haen ele iiṯa.” \v 13 Kayak Nug Beḵa amegp̱a anam aum amge Nug anuḵa engel nuhig laa amegp̱a inam laa iinab aum. “Na da ep̱el naḏiapp̱a, amuam anuqak aben, amup̱a daap̱p̱e, dimp̱a da nahip kekeḏ na waatp̱a maadp̱i daaglag.” Iiṯa, Nug Jesus amegp̱a aaḵuib amu aum. \v 14 Nug engel laa amegp̱a anam ii aum. Iiṯa! Engel ag am ouḏi, ag am Kayaknu uḏat heṯeb. Kayak Nug ag gona, danab Nug eḏua diiḵunu dab meṯe ele amu, ag ehanadḵulagnu maaṯe goṯeb. \c 2 \s1 KAYAKNU EḎUA DIIAK AM KEEKE OḴAINAB \p \v 1 Kristus Nug onig binag oḵai ele amu awom daaṯe, Nug Kayak nai ip̱uniḵom, diig amunu amu ig Nai Ena ig eḏigmanu, ig nai doomut ele, nai amu ig aḏat, dab meta autanab aot, dim lamidtu! \v 2 Anuḵa Kayak Nug engel oḏelagp̱a ḏo nai aawo be, nai amu g̱agaṯag daaṯom. Danab ag tap̱aeg ne di meṯona amu ag nob nau, ahilag eheḏ hak elelep̱a aodp̱ig. \v 3 Aria gemu amu Kayak Nug ig eḏua awigḵunu ib babaiṯom, uḏat naḏi nuhig aaḵu daaṯe amunu ig Kayaknu uḏat amu di meṯagnig dayeb amu ig eheḏ hak ihinignu nob naunu dekaḏta oolta goḵunignu elelete? Iiṯa! Ig elele iiṯanab. Naḏi Jesus Nug nuḵa, eḏua awiḵak amunu amu Nug tatam a, danab ag Nug oḏep̱a aawo doop̱ig ele ag ig amenigp̱a nai amunu am genabnab ip̱unigp̱ig. \v 4 Kayak Nug ep̱onak keeke, danab heḵunu elele iiṯa diigdiigp̱a nai amu g̱agaṯag qeṯom amu Nug nuhig Ouḏinu ehah diigdiig ele, Nug oo niiom bia, danab maṯom. \s1 JESUS NUG IG EḎUA AWIḴAK DANAB ANUQAK \p \v 5 Aria ig gemu wan laa, buṯi aḏi beḵunu aṯem amu, Kayak Nug engel ag amu gumaglagnu laa ii maaṯom. Iiṯa. Nug nuhiḵud danab ag gumaglagnu maaṯom. \v 6 Kayak naip̱a, laa nug amunu inam yom. “Danab am aḏi keeke amunu na ag uḏat amu heḵulagnu dab meṯem? Danab beḵalḵad am aḏi keeke amunu na binalag anam madaṯem? \v 7 Haen tutunuib na engel waalagp̱a maadme amge na binalag maṯan, g̱agaṯag ele maṯame. \p \v 8 Amu na keeke oh ag waalagp̱a maaṯe, ag gumadḵulagnu daaṯeb.” Yo, Kayak Nug keeke oh danab waalagp̱a meum, Nug keeke laip̱u laa ii uuiṯom daaṯe amge gemu ig anidṯem, danab ag keeke oh ii gumadṯeb. \v 9 Amge ig Jesus anidṯem. Kayak he, Nug Nug onig oḵainab uua, Nug engel onilag oḵai, onig amubia ii aḏa, onig nakok bia aḏa dayaya, ig danab ig ehanigḵunu mauhom amunu Kayak Nug humiṯa, binag onig oḵai ele meṯom. Kayak Nug ig danab ig ehaniṯak oḵai hamu megaḵunu dab maama he, Jesus Nug ihinignu mauhom. \p \v 10 Kayak, Nug keeke oh diig, keeke oh Nug haṯom ele, amu Nug beḵod kuḏum oh diia, aṯan teeb, ena binalag ele daaglagnu dab maama, Nug Jesus Nug guiṯak doyaya, ib amup̱a Nug eḏua diiaknu anuqak danab elelenab ba daaḵunu aum. Amup̱a Kayak Nug kobol elelenab heum. \v 11 Laa amu Jesus Nug he, danab op̱ia awak beṯeb. Amu danab op̱ia awak beṯeb ele, ag Nug ele oh am Mamelag laip̱u waap̱a daaṯeb amunu Jesus Nug amu dilagnu “Da lailad,” aḵunu Nug uḏa ii neṯe. \v 12 Amuam Nug aṯe amubia. Nug inam aṯe. “Kayak, da geha nahipnu da lailad amelagp̱a madip̱i dooglag amu da geha qag mak naḏi noolagp̱a na binan meḵulnu ahi edaḵul.” \v 13 Nug baula ele inam aṯe. “Da nuhignu oolp̱a genab dooḵul.” Nug laa ele inam aṯe. “Aria, da iiḵu nid naunau, Kayak Nug da meḏom ele amu, da ag ele daaṯem,” awa aṯe. \s1 JESUS DANAB BEḎU AWA BA, DANAB AH EHANAṮOM \p \v 14-15 Nid naunau amu ag anilḵad mamelḵad ag beḏulag bia beḏulag aon oiṯeb amunu Jesus Nug Satannu g̱agaṯag, g̱agaṯag amup̱a nug he, danab mauhṯeb ele amu, Nug g̱agaṯag amu heeb iiṯa meḵunu, Nug danab ag wan imup̱an oiyak ahilagp̱a haen oh mauhaknu baḏak doon, ag amup̱a hip̱alak daap̱ig ele amu, ag amunu uhuqak ele madaḵunu, Nug ele danab beḏu awa, Nug mauhom. \v 16 Genabnab Nug engel ehanadḵunu uḏat ii heum. Iiṯa. Nug Abraham buḏup̱ud ehanaṯom. \v 17 Amunu, diig amunu, Nug mana meṯak danab dilag iḵi, Nug oo gai iiṯa ele dooṯe daaḵunu, Nug uḏat nuhig amu peheṯak ha Kayak medaḵunu, Nug danab dilag hip̱unin uhuqa madaḵunu elele daaḵunu amu Nug ib ohp̱a Nug laiḵud bia beḵununab dayom. \v 18 Amu Nug nuḵa hip̱unin heḵunu eeḏak doyaya, ug mawom amunu Nug danab ag hip̱unin heḵulagnu eeḏak dooṯeb ele amu, Nug ag ehanadḵunu elele. \c 3 \s1 JESUS NUG MOSES EḎIDṮE \p \v 1 Amunu ag Kayak baegp̱an danab, ag am ig lainḵad, Nug ag hab aṯan daaglagnu tituanaṯom ele, ag Kristus Jesus, Nug am ihinig oop̱a genab doyaknu mana meṯak danab dilag iḵi, Nug am ihinig oop̱a genab doyaknu totol danab daaṯe ele amu, ag nuhignu atog nona dab mena autna aweg! \v 2 Kayak Nug uḏat amup̱a meum amu Nug Kayak oḏe genab dim lamiṯa heum. Amu Nug anuḵa Moses Kayaknu danab oolagp̱a Kayak oḏe tutuḵu dim lamiṯa, uḏat heum bia heum. \v 3 Amge Kayak Nug Jesus onig oḵai, Moses onig eḏiṯak ele, onig amu meṯom. Aḏinu? Jesus Nug am lag hak danab bia dayeye, Moses nug am lag ebehi bia dayom amu danab nug lag heṯe amu nug onig, lag onig eḏiṯak daaṯe, amubia Jesus onig am Moses onig eḏidṯe. \v 4 Amu lag oh am danab heeg daaṯeb amge keeke ohnu hak diig am Kayak. \v 5 Moses nug am Kayaknu tamaniak oop̱a uḏat danab dayaya, Kayak oḏe genab dim lamiṯa, dimp̱a keeke beḵunu amu Kayak oḏep̱anu awa madiṯom. \v 6 Amge Kristus Nug am Kayak Beḵanab, Nug Kayaknu danab dilag iḵi dayaya gumadṯe. Nug genab Kayak oḏe dim lamiṯa uḏat heṯe amunu ig hanhan ig ihinig oop̱a genab doyakp̱a ehaniṯak aognignu dab meḵunig dayeb, ig oonig gamag ahebeb, Naḏi ameg ele meḵunig dayeb amu ig aaḵu nuhig danabnab daagnig. \s1 OOP̱A GENAB II DOYAK KOBOL AIB DAYOM \p \v 7 Amunu ig Kayak Ouḏi, Nug oḏe doognig. Nug aṯe. “Gemu ag Kayak oḏe doon \v 8 amu ag anuḵa danab ag hib guiṯa hena, dahil nai tap̱aeg neum amubia aib hep̱eg oolag ituom. Haen amu ag atu taḏakp̱a daanna, ag da aḏi heḵulnu ami amu genab heḵulte, o iiṯa iite heḵul amu anidḵulagnu eeḏilp̱ig. Haen amup̱a ag oolag kel dop̱ig. \v 9 Aben amup̱a, ag gemu daaṯeb amu, ag alalḵad, ag da maḏ 40 anam keeke oh heiyi anidp̱ig amge ag hamu bia doona, anam eeḏilp̱ig. \v 10 Amunu da danab amu dilagnu op̱oḏil be inam ami. ‘Danab imu ag haen oh dahil ib amu apiḏidṯeb. Ag dahil kobol ena amup̱a elele ii oiṯeb.’ \v 11 Da op̱oḏil be, nai dahil g̱agaṯag qeṯen inam ami. ‘Ag hik awak dahil iinab aomna!’” Kayak Ouḏi Nug anam aum. \v 12 O lailad, ag lailag laa ag oolagp̱anu nug dab mak nau, amu oop̱a genab doyak ele iiṯa, amubia oiyaya, Kayak bauklel di meṯamanu, ag dab mena autna aweg! \v 13 Ag Kayak ii di meṯamna. Iiṯa. Ag gemu haen imup̱a Nug baag dooglagnu elele daaṯeb amunu Nug haen imunu, “Gemu,” awa aṯe, amunu ag haen imup̱a deḏ ohp̱a eheḏ hak kobol laa ag oolag bubuiṯeb, ag g̱agaṯag qeṯamnanu amu ag ag lailḵad Nai Ena amelagp̱a maṯinna, dab mak ahilag maḏ aṯeg! \v 14 Aḏinu? Ig Kristus ele tamanit, laip̱u daagnignu ib am laip̱uib. Laa iiṯa. Ib amuam inam. Ig tatam Kristusnu oonigp̱a genab doomut amu, ig amuib aḏap̱ut uḵeb, mauhak haen ihinigp̱a ele oop̱a genab doyak nuhignu amu aaḵuib aḏagnig dayeb amu amup̱a ig genab Kristus ele tamanit daaṯem. \v 15 Amuam nai ig geha iiḵu anidmut amubia. Nai amuam inam. “Gemu ag Kayak oḏe doona amu ag anuḵa danab ag hib guiṯa hena, Kayak oḏe tap̱aeg neum ele, amubia aib hep̱eg oolag ituom.” \v 16 Anuḵa aun aḏi ag Kayak oḏe doona, hibguiṯa hena, nai nuhig tap̱aeg neum? Amuam danab oh Moses nug omalaṯe, Igipta uun, ahan gop̱ig ele. Ag kobol amu hep̱ig. \v 17 Kayak Nug maḏ 40 haen amu ohp̱a aun aḏi dilagnu op̱oḏi bak doyom? Nug danab ag hip̱unin qenana, mauhna atu taḏakp̱a niip̱ig ele, ahilagnu op̱oḏi bak doyom. \v 18 Amu Kayak Nug aun aḏi dilagnu genabnab nuhig hik awak ii aoglagnu aum? Nug danab ag nuhig nai tap̱aeg neum ele, amu dilagnu aum \v 19 amunu ig anidta dooṯem, ag oolagp̱a genab ii doop̱ig amunu ag Kayaknu hik awaknu abenp̱a waḵulagnu elele iiṯa. \c 4 \s1 KAYAKNU DANAB AH DILAG HIK AWAK \p \v 1 Aria Kayak Nug tatam nai qaḵa aum daaṯe. Nug inam aum. “Ag dahil hik awak aoglagnu elele daaṯeb,” amunu danab laa ag oolagp̱anu nug hik awak amu eṯa ii aomanu amu ig dab meta auta aotu! \v 2 Aḏinu? Ig anuḵa Israel ag Nai Ena doop̱ig bia, ig ele doomut amge ag am hamu bia doonna, ag oolagp̱a genab ii doop̱ig amunu Nai Ena ag doop̱ig ele amu, ii ehanaṯom. \v 3 Aria ig Jesusnu oonigp̱a genab doomut ele amu, ig amunu Kayak aum bia aaḵu Kayaknu hik awak aoṯem amge laa ag oolagp̱a genab ii dooṯeb ele, Kayak Nug ahilagnu inam aum. “Da op̱oḏil be, nai dahil g̱agaṯag qeṯen inam ami. ‘Ag hik awak dahil iinab aomna!’” Nug hik awak aben amu ii babaiṯom amunu ag ii aop̱ig, anam iiṯa. Nug hik awak aben amu matu dig mak haenp̱a babaiṯom daaṯe. Ag oolagp̱a genab ii doop̱ig amunu ag ii aop̱ig. \v 4 Amu Kayak naip̱a nai laap̱a Kayak Nug deḏ eblaih aḏitnu inam aṯe. “Kayak Nug uḏat nuhig oh ha malowa amu Nug deḏ eblaih aḏitp̱a hik awom.” \v 5 Aria Kayak Nug hik awak laa, danab ag hik aoglagnu babaiṯa malom. Nug ele deḏ eblaih aḏitp̱a hik awom amge Israel dilagnu Nug inam aṯe. “Ag dahil hik awak iinab aomna,” \v 6 amunu ig anidṯem, danab ag hik aoglagnu daaṯeb amge danab ag anuḵa Nai Ena doona, tap̱aeg neum ele, ag oolagp̱a genab ii doop̱ig amu, ag ii aop̱ig amge hik awak amu babaiṯom daaṯe amunu laa ag aoglag. \v 7 Amunu Kayak Nug deḏ baula, deḏ amuam onig, “Gemu,” meum. Tatam meum, dimp̱a maḏ kuḏum laa uue, Kayak Nug Dawit oḏep̱a nai tatam anak daaṯe amubia aawo beum. Nai amuam inam. “Gemu ag Nug oḏe doon amu ag aib hep̱eg, oolag ituom.” \v 8 Amu Josua nug danab amu Kayaknu hik awak maṯalo amu Kayak Nug dimp̱a deḏ laanu ii maṯilo \v 9 amunu Kayak Nug nuhiḵud danab ag hanhan hik enanag aon daaglagnu hik awak amu babaiṯom daaṯe. Amuam deḏ eblaih aḏit elenu hik awaknab ahilag. \v 10 Aḏinu? Aun nug Kayaknu hik awak aoṯe, nug uḏat nuhig ii heṯe. Nug hik aoṯe, Kayak Nug hab wan ele ha malowa deḏ eblaih aḏitp̱a hik awom amubia. \v 11 Amunu ig ele hik awak amu aot daagnignu amu Kayak Nug amunu aḏi aṯe amu ig hetu! Ig anuḵa Israel ag Kayak oḏe tap̱aeg neum bia padal meḵunignu ii hemata. \p \v 12 Kayak nai am keeke bau, uḏat haaha daaṯe. Nug am qep laa aeg laih laih ele, uḏat nuhig enanag heṯe amu, Kayak nai nug uḏat nuhigp̱a qep amubia eḏidṯe. Nug keeke qata eṯaknab daaṯep am oḵula aoḵunu elele. Danab nug dab makp̱a aḏi dab meṯe amu nug oop̱a aḏi dooṯe amu Kayak nai keeke amu oh epeḏiadṯe. \v 13 Amu keeke laip̱u laa Kayak Nug amegp̱a loḵumak iinab daaṯe. Iiṯa, keeke oh am Nug amegp̱a miagib amahlakp̱a daaṯeb. Amu dimp̱a ig Nug noobp̱a daata, ihinig haknu maṯignig. \s1 MANA MEṮAK IḴI AMU JESUS \p \v 14 Anam daaṯe amunu ig oop̱a genab doyak ihinig, ig heut miag atiṯe ele amu, ig amu aḏat auta aotu! Aḏinu? Ig ihinig mana meṯak danab dilag iḵi, Nug hab aṯan teum daaṯe. Nug am Jesus, Kayak Beḵa, Nug daaṯe. \v 15 Ele amu ihinig mana meṯak danab dilag iḵi, Nug am danab laa ihinignu oo ii dooḵunu laa iiṯa, hip̱unin heḵunu eeḏak kobol oh ihinigp̱a beṯe amu, amu ele nuhigp̱a beum amge Nug hip̱unin laa iinab heum amunu keeke nuhigp̱a beum bia ihinigp̱a beebe, ig gai iiṯa bia daautut amu Nug ihinignu oo doyak dooḵunu elelenab daaṯe. \v 16 Amunu Kayak Nug ihinignu oo gai iiṯa dooḵunu, ug haenp̱a Nug ig ehaniṯak oḵai hamu megaḵunu amu ig ii baḏaṯa, Kayak gumiṯa goḵunig. \c 5 \s1 KRISTEN LAA NUG KRISTUS DI MEṮAMANU NAI \p \v 1 Aria mana meṯak danab dilag iḵi tituanaknu kobol amu inam. Kayak Nug danab oh oolagp̱anu danab laa, nug danab ah oḏelag awa, Kayak amegp̱a aḵunu, Kayaknu uḏat ele heḵunu, tituana meṯe. Danab amunu uḏat am nug Kayak ḏo medaḵunu, amu Kayak Nug danab ah dilag hip̱unin uhuqa madaḵunu, nug doḏ ele mana, Kayak medaḵunu daaṯe. \v 2 Nug ele hip̱unin heḵunu eeḏak aoṯe amunu nug danab ag ootot daaṯeb, ag ib apiḏidṯeb ele amu, nug oo bodo eṯakp̱a atog noadḵunu elele daaṯe. \v 3 Amu mana meṯak danab amu, nug ele hip̱unin heḵunu eeḏak aoṯe, hip̱unin danab ele daaṯe amunu Kayak Nug danab amu, nuhig hip̱unin uhuqa medaḵunu, danab laa oh dilag hip̱unin ele uhuqa madaḵunu, mana meṯak danab amu nug doḏ mana, Kayak medaṯe. \p \v 4 Aria mana meṯak uḏat amuam binag ele, amu danab laa nug nuḵa nug nuhig dab makp̱a nug binag amu awa, uḏat amu heḵunu ii hema. Iiṯa! Kayak Nug tatam, anuḵa Aron uḏat amu heḵunu onigp̱a eum amubia, Nug danab uḏat amu maoḵunu, danab amu onigp̱a eṯe. \v 5 Amu Kristus Nug ele am anam. Nug nuḵa binag amu awa, mana meṯak danab dilag iḵi ii beum. Iiṯa! Kayak amegp̱a aum. “Na amu da beḵal. Gemu da na Mamen bemi daaṯem,” awa aum. \v 6 Kayak naip̱a aben laap̱a amu Nug inam ele aum. “Na am Melkisedek bia, mana meṯak danab hanhannu daaṯem,” awa aum. \p \v 7 Aria anuḵa Jesus Nug danab beḏu awa, wanp̱a dayom, haen amup̱a Nug Kayak unuqiṯaṯa, Nug ele Kayak keeke laala heḵunu oḏ meṯom. Nug mauhowa, ib laap̱a eḏua hip̱aidḵunu elele iiṯa, Kayak Nug anam ehanidḵunu elele dayom amunu Jesus Nug Kayak amu heḵunu g̱agaṯag oḏ medaṯa, ameg leb ne, Nug nuḵa binag qe ne, Kayak oḏe dim lamiṯom amunu Kayak Nug nuhig oḏ mak amu oḏep̱a awom. \v 8 Jesus Nug am Kayak Beḵanab amge Nug ug mawa, Kayaknu nai dim lamiṯa mauhom, amup̱a Nug ip̱uniṯak awa auta awom. \v 9 Jesus Nug ug amu oh mawom amup̱a Nug mana meṯak iḵi daaḵunu elelenab meṯom amunu Nug danab oh nuhig nai dim lamidṯeb ele am ehanaṯa, eḏua diie, ag hanhan ena daaglagnu diig daaṯe. \v 10 Nug anam dayeye, Kayak tituana aum. “Na am Melkisedek bia, mana meṯak danab dilag iḵi daaḵut,” awa aum. \p \v 11 Aria Melkisedeknu nai amu unuqagnab, ig nota ap̱ut, ag nai imu aoṯeb ele amu, ag dooglagnu ana daaṯe amge ag oolag ootot ele daaṯeb, ag paha oolag maidḵunu elele iiṯa amunu ig ap̱ut dooglagnu amu ig uḏat naḏi heta, nai diignab ap̱ut dooglag. \v 12 Ag ip̱uniṯak danab bena daaglagnu haen elelenab dayom amge iiṯa, ag doyak ahilag qaḵub amunu laa nug ag Kayak nainu diig eḏua ip̱uanaṯeb aoglagnu daaṯeb. Ag am e g̱agaṯag laḵulagnu amu elele iiṯa, ag huhib lanana daaglagnu elele. \v 13 Ig dooṯem, danab oh ag huhib laṯeb ele, ag am nid yuḏ daaṯeb. Amu ag kobol tutuḵu iinab dooṯeb. \v 14 Amge e g̱agaṯag am danab kalulag ele, ahilagnu daaṯe. Danab anam amu ahilag dab mak am oḵai meum, ag dab mak elele aon oiṯeb amunu ag kobol ena, nau ele epeḏin dooglagnu elele. \c 6 \s1 KAYAK AḎI AUM AM GENAB HEḴU \p \v 1 Amunu ig Kristusnu nai dig makp̱an baubau haen oh ii maṯimta. Ig danab kalu ele ma nai madiṯe, amubia daagnignu hetu! Amu ig dig maknu nai, amuam ig oonig eḏueb, kobol nau oh genab iiṯa ele di meṯagnignu nai, ig Kayaknu oonigp̱a genab doognignu nai, \v 2 layaṯak diigdiignu nai, ep̱eg danab baḏep̱a maknu nai, Kayak Nug mauhak danab maḏ eṯeb eḏua hibaiṯaknu nai, Kayak Nug danab ah oh ag epeḏiaṯeb, ag hanhan nob ena o iiṯa nob nau aon daaglagnu nai ele amu, ig nai amuib ii maṯimta. \v 3 Iiṯa! Kayak Nug ig ehaniḵeb, ig nai unuqag daaṯe ele, amunu maṯignig. \p \v 4 Aḏinu? Danab ag Kayak Nai Ena aop̱ig, ag matu hab aṯannu ḏo ena aon oolagp̱a mep̱ig, ag Kayak Ouḏi ele aop̱ig, \v 5 ag Kayaknu nai doona, enanag anana, Kayaknu haen ena dimp̱a ahilagp̱a beḵunu ele doop̱ig amu, \v 6 danab amu ag nena qena, Kayak di meṯaglag dayeb amu, ag anam henana, ag oolag eḏueb, Kayak top̱a waḵulagnu ib laa iiṯa. Aḏinu? Ag kobol amup̱a Kayak Beḵa baula ad emaitakp̱a atulna, ag Nug ad emaitakp̱a danab ag nuhignu uḏa laaiṯak nai aḵulagnu aihṯeb. \p \v 7 Am imubia. Haen kuḏum gu wanp̱a ne, wan nug lep̱u amu awa, danab ehanaṯe, e ebap̱ig ele am ena beṯe amunu Kayak Nug wan amu itiṯak ena medaṯe. \v 8 amge wan laa ud nau diigdiig amup̱a beṯeb, wan amu uḏat ena ii heṯe amu wan amu nug itiṯak nau waap̱a daaḵunu miagnab daaṯe. Danab ag maiglagnu daaṯe. \p \v 9 O lailad, genab gemu ig nai ug ele amu ag dooglagnu madiṯem amge ig genab dooṯem, ag padal mak anam bia ii aomna. Iiṯa! Kayak Nug eḏua diiom amup̱a ag ehaniṯak aoṯeb. \v 10 Kayak Nug epeḏiak eheḏ laa ii heṯe amunu ag uḏat nuhig hep̱ig, ag nuhignu oolag mauhṯe dab menana, nuhiḵud danab ehanadp̱ig, gemu ele anam heṯeb amu Nug amu oh daug ii atima. \v 11 Amu ag dimp̱a gogtak haenp̱a aḏi aḏi aoglagnu dab meṯeb ele amu, ag amuib aoglagnu elele daaglagnu, ig ag uḏat ahilag gemu ena heṯeb amu ag anamib hep̱eg uḵeb, gogtak haenp̱a malaglagnu oonig daaṯe. \v 12 Ig ag paha oolag bahi yak dooglagnu oonig ii daaṯe. Iiṯa. Ag danab ag oolagp̱a genab doona, oolag bahi ii ye, Kayak ep̱egp̱a ehaniṯak aoṯeb ele amu, ag amu ahilag kobol dim lamidna, ag keeke oh anuḵa Kayak Nug beḵod ele madaḵunu nai qaḵa aum amu aoglagnu oonig daaṯe. \p \v 13 Aria anuḵa haen Kayak Abraham amegp̱a keeke heḵunu nai qaḵa aum amu, danab laa nug Kayak eḏiṯak laa iiṯa amunu Kayak Nug, Nug onigp̱a nai nuhig g̱agaṯag qeṯa aum. \v 14 Nug inam aum. “Da genabnab aṯem, da itiṯak naḏi medeṯe hep̱i, na buḏun ag ap̱atna, kuḏum daaglag,” awa aum. \v 15 Amunu Abraham nug oo makp̱aib, bahi yak ele iiṯap̱a nai amu ameg ma dayaya, keeke oh anuḵa Kayak medaḵunu nai qaḵa aum amu aaḵu awom. \p \v 16 Aria, nai g̱agaṯag qeṯaknu kobol am inam. Danab nug nai nuhig danab laa onigp̱a g̱agaṯag qedṯe. Danab laa am laa, nai g̱agaṯag qedṯe ele amu, nug eḏiṯak amunu danab laa nug layagnu nai amu nuhig nai eḏidmanu amu nug laa onig awa, aṯan ma, nuhig nai onig amup̱a g̱agaṯag qedaṯa, layagnu nai oḵulṯe. \v 17 Anuḵa Kayak Nug ig Nug beḵod ehanigḵunu nai qaḵa aum, Nug nai amu iinab baolimanu ip̱uniḵa auta aoḵunu amu, Nug nai nuhig Nug onigp̱a g̱agaṯag qeṯom. \v 18 Aria gemu am keeke aḏit, laa am Kayak Nug keeke genab heḵunu nai qaḵa aum, laa am Nug nuhig nai, Nug onigp̱a g̱agaṯag qeṯom, keeke aḏit amuam baoliglahnu elele iiṯa amu, Kayak Nug keeke aḏit amunu hamu bia ii doyata, Nug keeke aḏit amu uuata, keeke laa heḵunu elele iiṯa, amup̱a ig danab ig Kayak noobp̱a ena daaṯem ele amu, ig oonig genab g̱agaṯag qedṯem. Amunu Kayak Nug ig gog tak haenp̱a bauklel meḵeb aognignu ameg meḵunignu aum amu ig elele dootta, ameg meṯem. \v 19 Amu gog tak haenp̱a ig genab bauklel aognig, dab mak amuam ig dab mak diigdiig dim lamidmatanu, ub mameg nug ubnu keeke ug ele, onig anga, eum daaṯe amubia aḏaiḵe daaṯem. Ihinig ehaniṯak amuam keeke genab, hab aṯannu mana meṯak lag oo gun elep̱anu uḏiṯe. \v 20 Amu mana meṯak danab ag danab ehanadḵulagnu doḏ main Kayak medaṯeb amubia Jesus Nug tatam lag oo amup̱a, Nug nuḵa Nug beḏu Kayak meṯeb, ig ehanigḵunu noum. Nug am mana meṯak danab dilag iḵi, Melkisedek bia hanhan beum daaṯe. \c 7 \s1 MELKISEDEK NUG AM MANA MEṮAK DANAB ONIG ELE \p \v 1 Melkisedek nug am Salemnu king amu nug am Kayak aṯannabnu mana meṯak danab. Anuḵa Abraham nug ban ha, king aqowa, eḏua ap̱agp̱a ugeḵe, Melkisedek nug Abraham ele ibp̱a nug uḏa teya, itiṯak meṯom. \v 2 Meṯe amu Abraham nug keeke nuhig op̱ate, ameg eblaih tanig ele neeg, ameg laa Melkisedek meṯom. Melkisedek onig, nuhig mehuqak am, “Kobol tutuḵunu gumak danab.” Melkisedek nug am Salemnu gumak danab. Salemnu diig am, “Maḏoḏnu gumak danab.” \v 3 Kayak nai am nug anig mameg amu nug mametab ele ii ip̱unigṯe. Menuak deḏ nuhig amu mauhak deḏ nuhig ele ii ip̱unigṯe. Nug am Kayak Beḵa bianab daaṯe. Nug am mana meṯak iḵi hanhannu daaṯe. \p \v 4 Aria Melkisedek nug am danab onig oḵai ele amu, ag anṯeg! Nug am onig oḵai iiṯa ele daalo amu Abraham nug ban ha, keeke awom amu ameg laip̱u nug ii meṯalo amge anam iiṯa. Nug ameg laip̱u meṯom. \v 5 Amu Jakop beḵa Lewi buḏub oop̱anu laala ag mana meṯaknu uḏat aoṯeb ele amu, ḏo ag keeke ameg eblaih tanig ele oop̱anu laip̱u, Israel dilagp̱anu aoglagnu aṯe. Amu Israel laa oh ag am buḏub amunuib, ag lailḵadnab, ag oh am Abraham buḏub daaṯeb amge ḏo nug ag mana meṯak danab keeke ameg laip̱u maṯaglagnu aṯe. \v 6 Melkisedek nug am Lewi buḏub oop̱anu iiṯa amge nug Abrahamnu keeke ameg laip̱u awowa, nug danab, Kayak nug amegp̱a keeke laa heeb beḵunu nai qaḵa aum ele amu, nug itiṯak meṯom. \v 7 Aria ig dooṯem, danab nug itiṯak medṯe ele amu nug am oḵai, onig ele. Nug laa itiṯak aoṯe ele amu, nug eḏidṯe. \v 8 Am gemu Lewi buḏub, ag am danab mauhṯeb ele amu, ag keeke ameg laip̱u aoṯeb amge Melkisedek, Nai Ena aṯe amubia, nug bau daaṯe ele, nug keeke ameg laip̱u amu awom. \v 9 Amunu ig inam aḵunignu elele. Lewi nug gemu keeke ameg laip̱u aoṯe amge Melkisedek, nug anuḵa keeke ameg laip̱u Abraham ep̱egp̱anu awom, amunu nug aaḵu Lewi ep̱egp̱anu keeke ameg laip̱u ele awom bia daaṯe. \v 10 Aḏinu? Melkisedek nug Abraham ibp̱a anṯe, Abraham nug keeke ameg laip̱u meṯom. Amu Abraham nug am Lewi memetab amunu Lewi nug beḏup̱a aaḵu dayom. \s1 JESUS AMU MANA MEṮAK DANAB HANHANNU, MELKISEDEK BIA \p \v 11 Aria, Lewi buḏub ag ahilag uḏatp̱a Israel danab ehanadp̱eg, Israel danab ag ḏo waap̱a elele daaglagnu daap̱ig amge uḏat ahilag amu heeb, danab ag elelenab bena daalob amu aḏinu mana meṯaknu danab laa, Aron bia iiṯa, Nug am Melkisedek bia, beḵunu dayom? \v 12 Aria ḏo nug Lewi buḏub oop̱anu ag mana meṯak danab daaglagnu aṯe amunu buḏub laa oop̱anu laa nug mana meṯak ba daaḵunu dayeb amu Kayak Nug do ele baoliḵu. \v 13 Amu danab imu, Kayak Nug Nug amegp̱a, “Na am hanhan mana meṯak danab Melkisedek bia daaṯem,” aum ele amu, Nug am buḏub laap̱an, buḏub amup̱a amu danab laip̱u laa anuḵa qaḏabp̱a mana meṯaknu uḏat laa ii heum. \v 14 Amu ig doot auta aoṯem. Ihinig Naḏi, Nug Juda buḏubp̱a doum. Amu Moses nug buḏub amup̱anu mana meṯaknu uḏat danab laa beḵunu amu nug laa ii aum. \v 15 Aria nai imu diig amu miag atiaknab daye, ig anidta dooṯem. Mana meṯaknu danab laa nug beum amu Melkisedek bianab daaṯe. \v 16 Laa nug ḏo laap̱a, o iiṯa aun tiigp̱a, o iiṯa aun buḏubp̱a he, Naḏi Nug mana meṯaknu danab ii beum daaṯe. Iiṯa! Nug bauklel hanhan dayaknu, gogtak nuhig iiṯa ele, g̱agaṯag amunup̱a mana meṯaknu danab beum daaṯe. \v 17 Am Kayak naip̱a nuhignu yak daaṯe amubia. Nai amuam inam. “Na am mana meṯak danab, Melkisedek bia, hanhan daaṯem.” \p \v 18 Kayak Nug ḏo anuḵanu amu qe, iiṯa meum. \v 19 Aḏinu? Ḏo amu nug ebehi iiṯa, nug ig ehanigḵunu ele elele iiṯa. Ḏo nug am ebehi iiṯa amunu nug keeke laa he, tutuḵu elelenab iinab beum amge Kayak Nug ib laa oḏom. Ib amu nug ḏo eḏiṯak, enanag. Amu ib amup̱a ig Kayak top̱a waḵunignu elele daaṯem. \p \v 20 Aria Kayak Nug Jesus Nug mana meṯak danab daaḵunu hamu ii tituanom daaṯe. Iiṯa! Nug nuḵa Nug onigp̱a nuhig nai g̱agaṯag qeṯa anana tituanom. \v 21 Mana meṯak danab anuḵa ag am anamnab iiṯa. Auntai laa nug onigp̱a nuhig nai g̱agaṯag qeṯa anana he, mana meṯak danab bep̱ig? Laa iiṯa amge Jesus nuhignu aaḵuib Kayak Nug nuḵa Nug onigp̱a nuhig nai g̱agaṯag qeṯa, mana meṯak danab daaḵunu a, Nug beum daaṯe. Kayak Jesusnu aum. “Naḏi Nug nuḵa Nug onigp̱a nuhig nai g̱agaṯag qeṯa, ‘Na amu mana meṯak danab hanhannu daaṯem,’ aum amu Nug dab mak nuhig iinab baolima.” \v 22 Kayak Nug Jesus mana meṯak danab daaḵunu, nuhig nai g̱agaṯag qeṯa aum, laa ag anuḵa mana meṯak danab daap̱ig, ahilagnu anam ii aum, diig amunu ig dimp̱a tituanak nai bau, ig nob ena aḏi aḏi aognignu aṯe amu, ig genab aognignu dooṯem. \v 23 Aria anuḵa am mana meṯak danab kuḏum daap̱ig. Aḏinu? Ag am danabib, ag mauhadp̱ig amunu ag hanhan anamib daaglagnu elele iiṯa. \v 24 Amge Jesus Nug am hanhan bauklel daaṯe amunu Nug mana meṯaknu uḏat hanhan heḵu. Baoliak laa iiṯa. Uḏat amuam danab laa ep̱egp̱a iinab wama \v 25 amunu Nug bauklel dayaya, Nug Kayak danab ehanadḵunu hanhan unuqidṯe amunu diig amunu Nug danab, ag Nug onigp̱a Kayak guḵuidna waṯeb ele amu, Nug ag eḏua diieb, bauklel hanhan daaglagnu elele. \p \v 26 Mana meṯak danab dilag iḵi anam amu ig ehanigḵunu daaḵunu am enanag. Nug am op̱ia awak, eheḏ hak kobol laa Nug beḏup̱a iinab daaṯe. Nug am dubuṯid iiṯa, hip̱unin danab bia ele iiṯa. Nug onig aṯannab teum daaṯe. \v 27 Jesus Nug am mana meṯak danab anuḵanu, ag deḏ oh doḏ main, Kayak Nug hip̱unin ahilag tatam uhuqa maṯowa, danab dilag ele uhuqa madaḵunu medap̱ig bia ii heṯe. Nug uḏat nuhig anam iiṯa. Kayak Nug danab ah dilag hip̱unin uhuqa madaḵunu amu Jesus Nug amu haen laip̱u aaḵuib Nug nuḵa Nug beḏu oh Kayak meṯom amunu Nug baula ii hema. \v 28 Amu ḏo tatamnu am danab gai iiṯa tituanaṯe, ag mana meṯak danab dilag iḵi daaṯeb amge nai Kayak Nug nuḵa Nug onigp̱a g̱agaṯag qeṯa aum, ḏo nai dayeye dimp̱a beum ele amu, nai amup̱a Kayak Nug beḵa tituanom. Kayak Nug he, Nug Beḵa amu Nug mana meṯak danab dilag iḵi daaḵunu elelenab ba amu Nug hanhan anamib daaṯe. \c 8 \s1 JESUS NUG HAB AṮAN AP̱A UḎAT HEṮE \p \v 1 Aria, nai ig aṯem ele, nuhig diig am inam. Ig mana meṯak danab dilag iḵi Melkisedek bia ele, Nug am matu hab aṯan Kayak Binag Ele ep̱eg naḏiapp̱a, amuam anuqak aben, amup̱a heḏep neum daaṯe. \v 2 Nug am mana meṯak uḏat, Kayaknu mana meṯak lag, aben op̱ia awaknab ele, amup̱a heṯe. Aben amuam, mana meṯak lag genab, amup̱a daaṯe. Danab laa lag amu ii heum. Iiṯa! Naḏi nuḵa lag amu babaiṯom. \p \v 3 Mana meṯak danab dilag iḵi anen anen amu ag ahilag uḏatp̱a ag amu mana meṯak diigdiig Kayak medṯeb amunu Jesus Nug ele mana meṯak laa Kayak medaḵununab dayom. Nuhig mana meṯak am Nug beḏu. \v 4 Amu Nug wanp̱a gemu daalo amu Nug mana meṯak danab laa iinab daalo. Aḏinu? Mana meṯaknu danab laala matu bep̱ig daaṯeb, ag mana meṯak diigdiig Kayak medṯeb, ḏo niiṯe amubia heṯeb. Ag uḏat amu gumaṯeb, laa ele dayaya gumaḵunu ib ii daaṯe. \v 5 Mana meṯak uḏat, ag wan imup̱a heṯeb ele amu, ag hab aṯan op̱ia awak abenp̱a kobol niiṯe ele amubianab doṯog aaḵu heṯeb. Nai laa amu ip̱unigṯe am nai anuḵa Kayak Nug Moses amegp̱a aum. Nai amuam haen Moses nug mana meṯak lag doḏ gaḏap̱a hep̱ig ele, lag amu galaḵunu heehe, Kayak aum. “Na dab mena autna aona, keeke doṯog da qaukop̱a ip̱unidmi ele amu, na amu bianab he!” awa aum. \s1 TITUANAK BAU NUG TITUANAK ALAG EḎIDṮE \p \v 6 Amge mana meṯak danab ag wanp̱a heṯeb, ag am hab aṯannu hak, amunu doṯog bia heṯeb. Jesus Nug mana meṯak uḏat awom ele amu, uḏat amuam mana meṯak uḏat alag eḏiṯom. Nug tituana nai qaḵak bau amu nug tituana nai qaḵak alag eḏidṯe aumbia Jesusnu mana meṯak uḏat am mana meṯak uḏat alag eḏidṯe. Nug tituana nai qaḵak baunu diig am ele alagnu diig eḏidṯe. Amu ele, nug tituana nai qaḵak bau diigp̱a amu keeke Kayak heeb beḵulagnu nai qaḵa aum ele amu ag alag amunu eḏadṯe. \p \v 7 Amu nug tituana nai qaḵak tatamnup̱a eheḏ laa ii daalo ele amu, Kayak Nug nug tituana nai qaḵak baunu ii dab melo. \v 8 Amge Kayak Nug nug tituana nai qaḵak alag, nug danab ehanadḵunu elele iiṯa, nai laap̱a ip̱uniḵa, miag atia aum. Nai amuam inam. “Naḏi Nug aṯe, ‘Doyeg! Dimp̱a, haen laap̱a, geha Israel buḏulḵad amu Juda buḏub ele, da ag oh ele nug tituana nai qaḵak baup̱a ag ele nug tituanta, nai qaḵagnig. \v 9 Nug tituana nai qaḵak bau amu da tatam ag memetalḵad anuḵa haen da ep̱elag aḏen omalaṯi, Igipta wan uun, ahan gop̱ig ele, haen amup̱a da ag ele nug tituanta nai qaḵamut amubia iiṯa. Haen amu ag nug tituana nai qaḵak nai dahil ii dim lamidp̱ig amunu da di maṯami.’” Naḏi anam awa aṯe. \v 10 Naḏi Nug tuḏiṯa inam ele aum. “Haen amunu am iiṯa meeb, geha da nug tituana nai qaḵak baup̱a Israel ele nug tituanta nai qaḵagnig. Nug tituana nai qaḵak amuam inam. Geha da ḏo dahil oh dab mak ahilagp̱a mein, da geha ag oolagp̱a ele mep̱i daaḵu. Geha da Kayak ahilag daaḵul, ag am dahil danab daaglag. \v 11 Amu geha danab oh ag Kayaknu, nug ip̱uniṯak lailḵad mudip̱an dilagp̱a ii hemana. Iiṯa. Amu lailḵad laala ag lailḵad laala ele ip̱uanadnana, ‘Ag Naḏi doye!’ ii amana. Aḏinu? Haen amup̱a geha danab oh anen anen ag da dooiḏna autna aoglag. Nid naunau, danab oḵai oḵai ele, ag oh da dooiḏḵulag. \v 12 Da ahilagnu ool gai iiṯa doyen, da hip̱unin ahilag uhuqe maṯen amu da hip̱unin ahilag baula dab ii mepa,” awa aum. \v 13 Nug nug tituana nai qaḵak baunu anam anana, nug tituana nai qaḵak tatamnu amu Nug he, alag meum. Amu keeke nug alag ma, nug kaino bia nakoknab dayaya, iiṯa meṯe. \c 9 \s1 MANA MEṮAK TATAMNU AMU AG DOḎ TIIGP̱A HEP̱IG \p \v 1 Aria nug tituana nai qaḵak tatamnup̱a amu Kayak Nug ḏo laala ele meṯid haknu amu danab ag ep̱elagp̱a mana meṯak lag doḏ gaḏap̱a hena galaglagnu ele meum. \v 2 Doḏ gaḏa mana meṯak lag amu oop̱a, maḵulak anuqakp̱a amu lam, balal amu bret, ag Kayak medap̱ig ele amu, keeke amu oh agup̱a daap̱ig. Lag oo maḵulak amuam onig, “Gun Aben.” \v 3 Aria lag oop̱a, lamen naḏi dimugp̱a, lag oo maḵulak laa, maḵulak amunu ag, “Gunnab Aben,” aṯeb, amup̱a dayom. \v 4 Aben amup̱a amu ab kah muṯuḏig ele ahaḵunu qaḏab golp̱a hak amu nug tituana nai qaḵak kunup, ag amu adp̱a hewona, ad amu qaḏep̱a oop̱a ele gol mewona, ag nug ameg am golp̱aib hep̱ig amu, keeke aḏit amu a agup̱a daapiḏ. Amu ḵunup amu oop̱a amu gol id laa, amup̱a ag bret onig mana inap̱ig, aria Aronnu bu, ita beum ele amu, men otala aḏit, amup̱a ḏo nai yaalaṯak ele amu, keeke amu oh kunup amu oop̱a daap̱ig. \v 5 Kunup amu aṯan am engel aḏit, onilah oḵai ele amu, a doṯolah daapiḏ. A Kayak aben amup̱a daaṯe amu danab ah ip̱uanadpiḏ. A waalahp̱a amu hip̱unin uhuqa meṯaknu tiig goḵaḏak aben dayom, amuam kunup ameg golp̱aib hak. Amge gemu amu keeke amunu oh mehuqaknu haen iiṯa \p \v 6 Aria, keeke oh anam babaiṯak daye amu mana meṯaknu danab ag haen oh lag oo maḵulak dimiṯim amup̱a uḏat ahilag heḵulagnu nodap̱ig \v 7 amge mana meṯak danab dilag iḵi, nugib am lag oo maḵulak oop̱anab amup̱a hip̱unin nuhig amu danab oh dilag ele, doḏ tiilagp̱a mana meṯak heḵunu maḏ laip̱u oop̱a, haen laip̱uib noa heṯom. Nug hamu iinab noṯom. Iiṯa! Nug doḏ tiig awa, amu ele goṯom. \v 8 Kobol amup̱a Kayak Ouḏi Nug inam ip̱unigṯe. Haen danab ag lag amup̱a Kayak binag mep̱ig ele amu, danab ah oh ag Kayak noobp̱a tutuḵu waḵulagnu ib iiṯa. Ib amuam oo nak. \v 9 Mana meṯak lag amu nug ig gemu haen imu daaṯem amu keeke ip̱unigṯe. Lag amup̱a keeke ḏo iḏu iḏu Kayak meṯanna amu mana meṯak iḏu iḏu ele hep̱ig amge keeke amu oh, danab hep̱ig ele amu, oolag bap̱aiṯa heeb, ag tutuḵu elelenab beḵulagnu elele iiṯa. \v 10 Mana meṯak anam amu e lanak keeke, le lanak keeke amu le laaiṯak kobol, ele. Ḏo amu oh am danab beḏulagnuib. Kayak Nug ḏo amu oh danab ag dim lamidp̱eg uḵeb, dimp̱a Nug eḏua keeke oh elele medaḵunu heum. \s1 KRISTUS NUG NUḴA NUG TIIGP̱A HIP̱UNIN UHUQA MEGṮE \p \v 11 Anam dayom amge Kristus Nug itiṯak ena diigdiig, Kayak megaḵunu dab meṯe ele amu, Nug amunu mana meṯak danab dilag iḵi daaḵunu uḏia dayom. Amu Nug mana meṯak lag elelenab, mana meṯak lag tatamnu eḏiṯak amu, uḏat nuhig heḵunu oop̱a noum. Mana meṯak lag amu danab ag ep̱elagp̱a ii hep̱ig, amu ele wan imup̱an keeke iiṯa. \v 12 Kristus Nug meme tiig amu bulmakau tiig ele awa, mana meṯak lag amunu Gunnab Abenp̱a ii noum. Iiṯa! Nug nuḵa Nug tiig awa, haen laip̱u aaḵuib Gunnab Aben amup̱a noa, Nug tiigp̱a Nug ig eḏua hanhannu awiḵom. \v 13 Am inam bia. Ḏo alagp̱a danab laala Kayak noobp̱a beḏulag uḏig wak ele daap̱ig amu, mana meṯaknu danab ag meme amu bulmakau dawai tiilag amu bulmakau balat manaeg, uhuḏ meum ele amu, ag tiig uhuḏ amu ele aon, danab dubuṯid ele amu qaḏelagp̱a taoḏeg, Kayak amegp̱a danab amu ag beḏulagib op̱ia awak daap̱ig \v 14 amunu gemu ig Kristus tiigp̱a genab op̱ia awaknab daagnig. Nug beḏup̱a eheḏ laa iiṯanab, Nug Ouḏi bauklel ele g̱agaṯagp̱a, Nug nuḵa Nug beḏu, mana meṯak bia, Kayak meṯom amunu Nug tiig ig beḏunigib ii ihom. Iiṯa! Nug ig oonig ele iha amu kobol laa oh, bauklel iiṯa ele amu, Nug amu ele op̱ie uḵom. Anam amu ig Kayaknu uḏat bauklel ele amu aḏat auta aognig. \s1 KRISTUS TIIG NUG TITUANAK BAU G̱AGAṮAG QEṮOM \p \v 15 Amunu Kayak Nug danab onilagp̱a eum ele amu, ag itiṯak haen ohnu ele, Kayak anuḵa Nug beḵod madaḵunu nai qaḵa aum amu, ag amu aoglagnu, Kristus Nug tituanak baunu gamag danab daaṯe. Kayak Nug amu madaḵunu elele daaṯenu diig am Kristus mauhom amunu danab ag tituanak alag waap̱a daana, eheḏ hep̱ig amu mauhak amup̱anu ag uhuqak aoṯeb. \p \v 16-17 Danab nug dimp̱a mauhḵu amu doya, nug aun en nuhig aoḵunu dab meṯe amu nug nai amu uḏugp̱a ya, onig ele yeeb, danab laa ele nug anṯa onig yeeb am, g̱agaṯag aaḵu daaḵu. Aria danab laa oh ag tatam keeke mameg mauhom doop̱eg amu keeke mameg nug laa, nuhig keeke aoḵun yom ele amu, nug keeke aoḵu. Keeke mameg ii mauhom haenp̱a amu laa nug keeke ii aoma. Nai amuam mauhak dimp̱a aaḵuib keeke mamegnu dab mak g̱agaṯag qedṯe. \v 18 Diig amunu danab ag anuḵa tituanak tatamnu g̱agaṯag qeṯaglagnu amu ag doḏ aqaeg mauhna, tiilag goḵaḏṯap̱ig. \v 19 Tatam amu Moses nug ḏo oh danab dooglagnu mehuqa malowa, dimp̱a nug bulmakau nag amu meme nag ele diia aqa, ag tiilag le ele kobolia, nug sipsip uḏig kokoḏ amu ud laa onig hisop gumup̱a ita, amu tiig le ele amu ḏo yaalaṯaknu buk qaḏep̱a taoḏ qeṯowa amu danab oh ele taoḏ aqom. \v 20 Nug aum. “Tiig imu tituanak Kayak Nug ag dim lamidḵulagnu maṯom ele amu g̱agaṯag qedaṯe,” awa aum. \v 21 Anamib nug tiilag mana meṯak lag doḏ gaḏap̱a hak taoḏ qedaṯa, uḏat lag amup̱a heṯeb ele, amunu keeke naunau laa oh ele taoḏ aqaṯom. \s1 KRISTUS HAEN LAIP̱UIB HIP̱UNIN UHUQA MEGAḴUNU MAUHOM \p \v 22 Aria ḏo kobolp̱a, tiigp̱aib keeke oh op̱ia awak daaḵunu dayom. Amu tiig ii ne amu Kayak Nug hip̱unin ii uhuqṯe. \v 23 Mana meṯak keeke amu, ag hab aṯan kobol niiṯe doṯog ip̱unigṯe ele amu, ag ib amup̱a op̱ia awak beḵununab dayom amge hab aṯannu mana meṯak lag genab, nug op̱ia awak daaḵunu amu doḏ tiilag taoḏ aqaḵunu elele iiṯa. Iiṯa, keeke laa doḏ tiig eḏiṯaknab aaḵuib am elele. \v 24 Amuam Kristusnu mauhakp̱a beum. Kristus Nug mana meṯak lag, Kayak Nug laugnab doṯog, danab ag ep̱elagp̱a hep̱ig ele amu, oop̱a ii noum. Iiṯa! Nug hab aṯan ap̱anab uḵom amunu gemu Nug Kayak noobp̱a miag atia teum dayaya, danab ig ehaniḵaḵa daaṯe. \v 25 Maḏ ohp̱a wan imup̱a mana meṯak danab dilag iḵi nug doḏ tiilag awa, lag oo gunnab, aben amup̱a qaḏabp̱a taoḏṯeb. Tiig amuam, nug tiig iiṯa, am doḏ tiilag. Wan imup̱an mana meṯak danab dilag iḵi amu ahilag uḏat am anam amge Jesus Nug amubia ii heum. Iiṯa. Nug nuḵa Nug beḏu mana meṯak bia Kayak meṯom amu Nug kobol amu he, haen kuḏum heḵunu ii daaṯe, laip̱uib heum. \v 26 Nug laa heṯeb bia helo amu Nug haen kuḏum, Kayak dig ma, wan heum uḏie, gemu haen imu ele guiṯak awawa daalo amge anam iiṯa. Haen nakok malele, Kristus Nug haen laip̱u aaḵuib wanp̱a na, hip̱unin uhuqḵunu nuḵa beḏu Kayak meṯom. \v 27 Amu danab oh ag haen laip̱uib mauhona, dimp̱a ag heṯoḏiakp̱a daaglag, \v 28 amubia Kristus Nug nuḵa haen laip̱u aaḵuib, Nug beḏu mana meṯak bia Kayak meṯowa, Nug danab kuḏum dilag hip̱unin uhuqa madaḵunu heum. Nug anam heum amu dimp̱a Nug baula eḏua uḏiḵu amge hip̱unin uhuqḵunu iiṯa. Nug danab ameg mena daaṯeb ele amu eḏua diiḵunu uḏiḵu. \c 10 \p \v 1 Aria ḏo nug am keeke ena, genab buṯi aḏi beḵu ele, amu doṯogib aaḵu dayeye anidṯem amge keeke ohnu doṯog elelenab ii daaṯe. Amu ḏo nug mana meṯak iḏu iḏu anamib maḏ ohp̱a haknu aṯe amunu ḏo nug danab ag gunnab abenp̱a noḵulagnu elele daaglagnu bap̱aladḵunu elele iiṯa. Ḏo nug heeb, ag tutuḵu elelenab ii bemana. \v 2 Amu ḏo nug heeb, danab ah ag ena beḵulagnu elele daalo amu ag mana meṯak baubau ii helob. Aḏinu? Danab ag meṯid heṯeb ele amu ag mana meṯak haen laip̱up̱aib op̱ia awak bep̱ig doolob, ag hip̱uninnu beḏulagp̱a ab ele ii doolob, ag mana meṯak uḏat baula ii helob. \v 3 Amge iiṯa. Maḏ ohp̱a mana meṯak amu he, ag hip̱unin ahilag daulagp̱a doṯe. \v 4 Aḏinu? Bulmakau, meme ele amu ag tiilag nug hip̱unin uhuqḵunu elele iiṯanab. \v 5 Amunu haen Kristus Nug wanp̱a uḏia, Nug Kayak amegp̱a aum. “Ag doḏ aqan main na meṯaglagnu amu na oot ii daaṯe amge keeke amu ag abenlag aoḵunu amu na da beḏul imu bap̱aidna meḏame. \v 6 Ag doḏ kuḏum ahilag hip̱unin uhuqaknu qaḏabp̱a maiṯeb amge ag doḏ amu main na medaṯeb amu na amunu ele oot ii heṯe. \v 7 Amunu da ami. ‘Kayak, da ina daaṯem. Anuḵa dahilnu nahip naip̱a yaap̱ig bia amu gemu da nahip dab mak dim lamidḵulnu uḏimi,’” awa aum. \v 8 Aria tatam Jesus Nug mana meṯak ag heṯeb ele amunu inam aum. “Ag doḏ aqan, main meṯaglagnu amu na oot ii daaṯe. Ag doḏ kuḏum hip̱unin ahilag uhuqaknu qaḏabp̱a main na meṯaglagnu amu na amunu ele oot ii heṯe.” Ag amu ḏo aṯe amubia heṯeb amge Kristus Nug Kayak amunu oo ii heṯe awa aum. \v 9 Nug laa ele aum. “Kayak da ina daaṯem. Da nahip dab mak dim lamidḵulnu uḏimi.” awa aum. Amunu Kayak Nug kobol gehanu amu heeb, g̱agaṯagnab daaḵunu, Nug kobol tatam dayom amu he, iiṯa meum. \v 10 Jesus Kristus Nug Kayaknu dab mak dim lamiṯa, haen laip̱u aaḵuib Nug nuḵa Nug beḏu mana meṯak bia Kayak meṯom. Amup̱a Nug he, ig op̱ia awak danab bemut daaṯem. \p \v 11 Aria mana meṯak danab oh ag deḏ ohp̱a uḏat ahilagp̱a hip̱aidṯeb. Ag mana meṯak iḏu iḏu amuib haen oh heṯeb amge mana meṯak anam am hip̱unin uhuqaknu elele iiṯanab. \v 12 Amge Kristus Nug am haen laip̱u aaḵuib hip̱unin uhuqaknu mana meṯak hanhannu aaḵu heum. Nug anam ha, gemu amu Nug Kayak Onig Ele ep̱eg naḏiapp̱a, amuam anuqak aben, amup̱a heḏep neum daaṯe. \v 13 Amu Kayak Nug kekeḏ nuhiḵud Nug waap̱a maadḵunu haen amu ameg meum daaṯe. \v 14 Nug mauhak laip̱up̱a mana meṯak heum amup̱a Nug he, danab ag Kayak he ag op̱ia awak danab daaṯeb ele amu, Nug he, ag tutuḵu elelenab daaṯeb. Amu hanhan ele anamib daaglag. \v 15 Kayak Ouḏi Nug ele Jesus Nug keeke oh ihinig hip̱unin uhuqa megaḵunu ha malom ip̱uniḵa, nai aḏit meḵom. Laa am nug inam ip̱unigṯe. \v 16 “Kayak Nug aum. ‘Haen amup̱a da ag ele nug tituanta nai qaḵagnig. Da ag oolagp̱a ahilag dab makp̱a ele ḏo dahil meḵul.’ \v 17 Aria nai laa am, ‘Ag hip̱unin aḏi aḏi hep̱ig ele amu ag nob aomnanu da uhuqen madaḵul,’” awa aum. \v 18 Kayak Nug danab laanu hip̱unin uhuqa meṯa malom dayeb amu danab amu nug hip̱unin amu uhuqḵunu mana meṯak baula heḵunu ii dab mema, aaḵu malak. \s1 KRISTEN AG KAYAK GUMIDNA WANA G̱AGAṮAG DAYEG \p \v 19 Amunu o lailad, ig Jesus tiigp̱a mana meṯak lag oo gunnabp̱a goḵunignu ib babaiṯak daaṯe. \v 20 Jesus Nug ib bau, ib amup̱a ig bauklel aoṯem ele amu, buua meḵom. Anuḵa danab ag aben gunnabp̱a goḵulagnu am ib kel doak dayom. Lamen naḏi laa aihak dayom ele amu, nug ib amu kel doum amge Jesus Nug mauhak nuhigp̱a lamen naḏi amu paṯiḏa, ib babaiṯa meḵe, ig Kayak top̱a goḵunignu elele. \v 21 Laa ele amu ig am mana meṯak danab dilag iḵi ele, Nug Kayaknu danab ehanaṯaṯa atog noadṯe. \v 22 Aria, ig ib ele, mana meṯak iḵi ele amunu ig Kayak gumidta gotu! Ao, ig oonigp̱a ham bup̱uak laa iiṯa ele daatta, ig oonigp̱a genab dootta, Nug he ig beḏunigp̱a ab iiṯa dootta, Nug ig beḏunig le op̱ia awakp̱a babaiṯa male oitta, ig Nug gumiṯa watu! \v 23 Amu Kayak Nug keeke heḵunu nai qaḵa aum amu genab meu beḵu amunu ig oop̱a genab doyak ihinig miag atitta, keeke ena meu oḵunu ameg meṯem ele amu, ig aḏat auta aotu! \v 24 Amu ig lainḵad dilag, ag danab laa dilagnu oolag mauhḵunu amu kobol ena ele heḵulagnu maḏ aṯagnignu amu, ig amu ele dab metu! \v 25 Amu ig laala ag heṯeb amubia ig Kristen lainḵad ele qag mak laip̱u haknu kobol ii uumta. Iiṯa. Ig qag metata, lainḵad oolag g̱agaṯag aqatu! Ig Kristusnu deḏ miag doum daaṯe anidṯem amunu ig uḏat amu tuḏidta huana hetu! \p \v 26 Amu ig dootta, hip̱unin baubau heṯem dayeb amu ig hetata, ihinig hip̱unin uhuqaknu mana meṯak laa ii anidmata. \v 27 Anam dayeb amu ig Kayaknu heṯoḏiak oḵai amu ab gaḵaḏaknab, Kayaknu kekeḏ oh ewadḵu ele, amuib baḏidta ameg meḵunig. \v 28 Ig dooṯem, danab laa nug Mosesnu ḏo tip̱ale, danab aḏit laa o danab ewam laa ag anidna, nug eheḏ heum amunu heeg, miag atie amu ag nuhignu oolag gai iiṯa ii doop̱ig. Iiṯa! Nug aaḵu qep̱eg mauhḵunuib dayom. \v 29 Aria anuḵa danab nug ḏo tip̱alom amu ag nug qep̱eg mauhḵunu dayom amunu gemu amu danab laa nug Kayak Beḵa di medṯe ele amu, nuhignu amu aṯemnab? Danab amu nug geha qagaeṯak naḏinab anidḵunu elele. Aḏinu? Nug Kristusnu, Nug am keeke hamu doya, Nug tiig ele, amup̱a Kayak nug ele nug tituanpiḏ, amup̱a danab amu nug op̱ia awak beum amge danab amu nug tiig amunu keeke hamu bia doyom. Laa ele amu nug Kayak Ouḏi, Nug hanhan ehaniṯak oḵai hamu megṯe ele amu, nuhigp̱a ele kobol eheḏnab heum. \v 30 Amunu danab ag kobol eheḏ amu heṯeb ele amu, ag epeḏiak genab aoglag amu ig dooṯem. Aḏinu? Kayak Nug nuḵa Nug aum. “Eheḏ hak kobolnu eḏua nob maknu uḏat am dahil. Danab ag eheḏ heṯeb ele amu, da ag nob madaḵul.” awa aum. Nug laa ele aum. “Naḏi Nug nuḵa geha nuhiḵud danab epeḏiadḵu,” awa aum. \v 31 Amu danab laa nug hip̱unin nuhignu, Kayak bauklel ele ep̱egp̱a epeḏiak aoḵunu goḵunu am keeke hamu iiṯa. Keeke amuam keeke ug naunab ele. \p \v 32 Aria ag haen Kristus aop̱ig daanna, dimp̱a ug oḵai laala ahilagp̱a beebe doop̱ig ele, haen amu amelagp̱a doaḏ! Haen amu ag ug kuḏum maoegeg, laa ag guiṯak oḵai ele madap̱ig amge ag g̱agaṯag hip̱aidna daanna maop̱ig. \v 33 Amu haen laala danab laa ag qag mak nau noolagp̱a ag guiṯak maṯon, aon aon aqan, ihaklel aqanna, guiṯak naḏi ele madap̱ig. Haen laala ag kristen ag lailḵad ug anam dooglagnu beḏulagp̱a beum amu ag lailḵad ehanadna, ug amu ele maop̱ig. \v 34 Amu ag danab mani guiṯakp̱a daap̱ig, amu dilag oolag doyom. Amu haen laala dimiṯim danab ag uḏin, ahilḵad keeke ena ena aḏadna diip̱ig amge ag amunu oolag ii nauhom. Iiṯa, ag oolag bodo eṯe, uueg aop̱ig. Aḏinu? Ag ahilag keeke ena hanhannu, dimp̱a aoglagnu ap̱a ana daaṯe doop̱ig. \v 35 Amunu ag oop̱a genab doyak g̱agaṯag ahilag amu aib maop̱eg uḵom. Aḏinu? Geha ag keeke amunu nob enanag aoglag. \v 36 Amu ag oolag maḏoḏ ele g̱agaṯag hip̱aidna daanna, Kayak oḏe dim lamidna amu ag keeke ena, anuḵa Nug ag madaḵunu nai qaḵa aum amu, geha aoglagnu daaṯe amunu ag g̱agaṯag daaglag am ena. \v 37 Amuam Kayak naip̱a nai laa daaṯe amubia. Nai am inam. “Haen elab iiṯa, nakoknab laa ele, danab uḏiḵunu daaṯe amu Nug uḏiḵu. Nug am kagi ele ii hema, pahanab uḏiḵunu daaṯe. \v 38 Tutuḵu danab dahilad, ag oolagp̱a genab dooṯeb ele amunu ag am geha bauklel aon daaglag. Amu laip̱u laa nug di meḏaḵu amu da nuhignu amu da oolp̱a elelenab ii dooḵul.” \v 39 Amge ig am danab ag Jesus di meṯan padal meṯeb ele, danab amu oolagp̱a ii daaṯem. Iiṯa! Ig am danab ag nuhignu oolagp̱a genab doon, bauklel aoṯeb ele amu, ag oolagp̱a daaṯeb. \c 11 \s1 OOP̱A GENAB DOYAK NAI DIIGDIIG \p \v 1 Danab nug oop̱a genab doyak ele amu nug aḏi keeke aoḵunu ameg meṯe amu nug genabnab genab aoḵunuib dab meṯe, nug ii aomanu nakok laa ii dab meṯe. Amu ele nug keeke amegp̱a ii anidṯe ele amu, nug anamib genab anidḵunu dab meṯe. \v 2 Amu danab anuḵanu, ag am oolagp̱a genab doop̱ig amunu Kayak Nug ahilagnu oo ena doyaya, ahilagnu ena aum. \p \v 3 Amu Kayak Nug oḏep̱a nai aawo, wan, atu, keeke oh ele bep̱ig daaṯeb, ag aḵanab ii bep̱ig amu, ig amuam oonigp̱a genab dooṯem. \p \v 4 Abel nug Kayaknu oop̱a genab doyom amunu nug mana meṯak, Kain eḏiṯak, mana meṯak enanag heum amu Kayak nuhig mana meṯaknu amu enanag anṯa nuhignu, “Danab tutuḵu,” awa aum. Abel nug am anuḵa mauhom amge nuhig oop̱a genab doyak amu ig aḏi heḵunignu gemu ele ig ip̱uniḵa auta aoṯe. \p \v 5 Amu Inok nug ele am Kayaknu oop̱a genab doyom amunu nug am ii mauhom. Iiṯa, Nug bau dayaya, Kayak top̱a waum. Kayak Nug nuḵa awom amunu laa ag nug iinab anidp̱ig. Inok hab aṯan ii uḵom haenp̱a tatam Kayak Nug nuhignu oo ena dayom amu Nug he, amu miag atiom. \v 6 Danab laip̱u laa nug oop̱a genab ii dooṯe ele amu Kayak Nug nuhignu oo ena dooḵunu elele iiṯa. Aḏinu? Danab ag nuhigp̱a waḵulagnu amu ag, “Kayak Nug daaṯe amu danab ag Nug maṯin oiṯeb ele amu, Nug ag nob ena madaḵu,” oolagp̱a genab dooglagnab. Ib laa iiṯa. \p \v 7 Noa nug Kayaknu oop̱a genab doyom, nuhignu ele enanag doya, oo ele oṯaiom amunu Kayak Nug dimp̱a kobol beḵunu a amu Nug oḏe doyom. Noa nug Kayak nainu oop̱a genab doyom amunu nug baeḵudp̱a ele oh ag bau daaglagnu nug aaḵu ub itom. Oop̱a genab doyak nuhig amup̱a amu nug danab laa oh, ag oolagp̱a genab ii doop̱ig ele amu, ag eheḏ hep̱ig aaḵu ip̱uanaṯa, amup̱a ele nug am danab tutuḵu beum. \p \v 8 Abraham nug ele Kayaknu oop̱a genab doyom amunu nug Kayak oḏe dim lamiṯa, Kayak Nug wan atu laa medaḵunu aum amup̱a uḵom. Amu nug ap̱ag diignab uua aha, ab aṯenp̱anab uḵa daaḵunu am nug oo ii maiṯeṯe uḵom. \v 9 Amu nug Kayaknu oop̱a genab doya uḵa, wan Kayak medaḵunu nai qaḵa aum amu atu amup̱a danab laa atu laihnu uḏia daaṯe bia dayom. Amu nug doḏ gaḏap̱a lag ha amup̱aib daaṯom. Aria nug beḵa Isak amu nug alag Jakop ele, a nug buḏub amu, Kayak Abraham amegp̱a keeke medaḵunu nai qaḵa aum ele amu, a nai amu ele aopiḏ. Amu a ele wan amup̱a doḏ gaḏap̱a lag anen anen heya, amup̱aib wan amup̱a daadṯapiḏ. \v 10 Abraham nug ab oḵai laa, Kayak dab ma heum, ab amuam hanhan daaḵu ele amu, ab amup̱a daaḵunu ameg ma dayom amunu nug wan amup̱a doḏ gaḏap̱a lag hak amup̱a daaḵunu ug ii doyom. \p \v 11 Sara nug am ah maṯoi, nug kainonab ele meum amge Kayak Nug nug nid menuḵunu nai qaḵa a, Sara nug Kayaknu oop̱a genab doyom amunu Kayak he, Sara nug nid menuḵunu elele dayom \v 12 amunu danab laip̱u amu nuhigp̱a danab ap̱atna, wan atu oh am bep̱ig daaṯeb. Nug am mauhom bia dayom amge nug buḏub ag gemu eb qaknu elele iiṯa daaṯeb. Amu hoḏop̱ai aṯannu bia amu yu ihip̱a abuḏ bia wan atu oh am bena daaṯeb. \p \v 13 Danab amu oh ag ahilag oop̱a genab doyak amuib aḏan mauhp̱ig. Ag Kayak keeke madaḵunu nai qaḵa aum, nai amuib aop̱ig daanna mauhp̱ig, keeke amu ii aop̱ig amge buṯi aḏi keeke amuam beḵunu genab anidp̱ig. Ag am doop̱ig, wan imu am ag ap̱alag diignab iiṯa, ag am laihnu hamu uḏin daaṯeb bia daap̱ig. \v 14 Danab ag aḵa ahilagnu anam dooṯeb ele amu, ag amup̱a miag atiak ip̱unigṯeb. Ag ap̱alag diignab anidḵulagnu neegna daaṯeb. \v 15 Ag wan imup̱an ap̱alag tatamnu uun Kanan wanp̱a uḏip̱ig ele, amun ii dab mep̱ig. Ag anam dab melob amu ag eḏun goḵulagnu elele daalob \v 16 amge anam am iiṯa. Ag ap̱alag ena dimp̱anu, hab aṯan amunuib dab mep̱ig amunu Kayak Nug, “Da ahilag Kayak,” aḵunu amu uḏa ii neṯe. Iiṯa, Nug ab enanag, ag daaglagnu babaiṯom daaṯe. \p \v 17-19 Abraham nug Kayaknu oop̱a genab doyom amunu haen Kayak Nug Abraham diig dooḵunu ug meṯom, haen amup̱a Abraham nug beḵa mana, Kayak medaḵunu keeke oh babaiṯa dayom. Dayeye, Kayak he, nug beḵa ii qeum amge Kayak Nug Abraham amu oh helo bia doyom. Tatam Kayak Nug Abraham amegp̱a Isaknu inam aum. “Isak buḏub aaḵuib ag na buḏunadnab daaglag,” awa aum. Yo, Kayak anam a, Abraham nuhig nai amu awom amge dimp̱a nug Kayak oḏe dim lamidḵunu, Isak mana, Kayak medaḵunu keeke oh babaiṯom. Aḏinu? Abraham nug anam heḵunu haaha, nug Kayaknu inam dab meum. “Da beḵal mauha, eḏua hip̱aidḵunu amu Kayak Nug amu heḵunu elele.” Nug anam dab ma, keeke oh Isak mana, Kayak medaḵunu babaiṯa mala dayom amunu ig inam aḵunignu elele. “Abraham nug beḵa mauhak abenp̱anu eḏua awom,” aot aḵunig. \p \v 20 Isak nug Kayaknu oop̱a genab doyom amunu dimp̱a ahilahp̱a aḏi keeke beḵunu amu nug Jakop Esau ele itiṯak matom. \p \v 21 Jakop nug Kayaknu oop̱a genab doyom amunu nug mauhḵunu haen miag dayeye, nug Josep bekoḏ aḏit itiṯak matom. Nug amu dud qaknu hoḵat nuhig iḵi aḏe ehaniṯe dayaya, Kayak binag meum. \p \v 22 Josep nug Kayaknu oop̱a genab doyom amunu haen nug mauhḵunu haaha amu nug Israel ag dimp̱a Igipta uun, ahan goḵulagnu anana amu, nug beḏu aṯem boomḵulagnu ele aum. \p \v 23 Moses anig mameg ele a ele Kayaknu oolahp̱a genab doopiḏ amunu anig nug Moses menue, nid enanag anidya, kalam ewam loḵumeh niiṯom. A Paronu oolah ii baḏeḏe hepiḏ. \p \v 24 Moses nug Kayaknu oop̱a genab doyom amunu haen nug oḵai ma dayom ele amu, nug ag, “Nug am Paro aḏeg beḵa,” aḵulagnu oo ii dayom. \v 25 Iiṯa, nug amu uua, amu Kayaknu danab ah ele ag oh ug laip̱u maoglagnu oo dayom. Nug hip̱unin kobol dim lamiṯa oiyaya, oo gamag ahak haen tutunuib aoḵunu amu nug oo ii niiom. \v 26 Nug nob ena, buṯi aḏi Kayak medaḵu amunuib dab meum amunu nug Kristus onigp̱a uḏa nak aoḵunu ena doya, Igipta dilag enubnu amu, nug keeke hamu doyom. \v 27 Moses nug Kayaknu oop̱a genab doyom amunu nug Igipta wan uua, aha uḵom. Nug Paronu op̱oḏi bak amunu oo ii baḏom. Amu danab ag Kayak amelagp̱a anidḵulagnu elele iiṯa amge Moses nug anṯom bia dayaya, nug g̱agaṯag dayom. \v 28 Moses nug Kayaknu oop̱a genab doyom amunu nug Igipta uua ii uḵak haenp̱a nug Israel ag anam heḵulagnu aum amunu Nug Israel ele ag Pasowa meṯid hobul hena, ag sipsip tiilag laulḵad od ugup̱a tauḏ qedap̱ig. Ag doḏ tiilagp̱a anam hep̱eg, nid tatamnu menuaṯak aqaknu engel amu nug ag guḵuaṯa ii wamanu heum. \p \v 29 Israel danab ag Kayaknu oolagp̱a genab doop̱ig amunu ag le kokoḏ wan qaḏa eṯakp̱a oiṯem, amubia mataḏna laih wap̱ig. Amge Igipta ag anam heḵulagnu heegeg, le tonaṯe, ag oh mauhp̱ig. \p \v 30 Israel ag Kayaknu oolagp̱a genab doop̱ig amunu ag Jeriko ab taliliak men aḏ naḏi haen eblaih aḏit ele talilidna oiyegeg, men aḏ naḏi pana, na qeum. \p \v 31 Rahab, nug am ib baag ah, nug Kayak aḏi heḵunu aum doya amu nug Kayaknu oop̱a genab doyom amunu ḏo danab aḏit laa, ab italaknu uḏipiḏ ele amu, nug ahilahnu maḏoḏ doya, a ehanatom amunu nug padal mak eheḏ hak danab ag aop̱ig ele amu, nug amup̱a padal ii meum. \p \v 32 Amu oh ag anam hep̱ig amunu gemu am da aḏi nai laa tuḏiṯe madiḵul. Amu da Gidionnu kaya, Bereknu kaya, Samsonnu kaya, Jeptanu kaya, Dawitnu kaya, Samuelnu kaya amu propet dilag kaya ele madiḵulnu elele amge haen iiṯa. \v 33 Danab amu ag Kayaknu oolagp̱a genab doop̱ig amunu ag ban eḏidna, wan imup̱an gumak danab daanna, kobol nau kuḏum tap̱alaṯeg nop̱ig. Ag am Kayak keeke madaḵunu nai qaḵa aum amu aop̱ig. Amu ag laion oḏelag qamutp̱ig. \v 34 Amu ag heeg, ab nau qauhom. Ag am qep aeg hawaḏ ele aqamanu deḵaḏp̱ig. Ag gai iiṯa daap̱ig amge dimp̱a ag g̱agaṯag aop̱ig. Ag ban danab g̱agaṯag bena amu ag ab laalap̱anu ban daup lamaṯeg gop̱ig. \v 35 Aria danab ag oolagp̱a genab doop̱ig ele amu ag heeg, danab laala mauhp̱ig ele amu, ag eḏun, hip̱aidna, ag waalḵad ele baula daap̱ig. Amu laa ag oolagp̱a genab doop̱ig ele amu, ag oolagp̱a laala ag qagaeṯakp̱a daaegeg, kekeḏ ahilḵad ag eheḏnab hadnana, beḏulag heeg nauha auta awom amge ag Kayak di medap̱eg, kekeḏ uuadp̱eg goḵulagnu dab ii mep̱ig, kekeḏ oḏelag ele ii dim lamidp̱ig. Ag am mauhna, dimp̱a eḏun hip̱aidna, bauklel aoglag amunuib dab mep̱ig. \v 36 Oop̱a genab doyak danab laala amu kekeḏ ahilḵad ag kalemlem aqanna, laala ag bu aqanna amu laala muḏi g̱agaṯagp̱a hip̱aladna, mani guiṯakp̱a ele maaṯeg daap̱ig. \v 37 Oop̱a genab doyak danab laala amu ahilḵad kekeḏ ag menp̱a maḵuḏaṯeg mauhp̱ig. Laala amu ag hahp̱a beḏulag otaḏaṯeg ne, mauhp̱ig. Laala amu qep aeg hawaḏ elep̱a aqaeg mauhp̱ig. Kekeḏ ag oop̱a genab doyak danab amu eheḏ haṯeg, ag lamen ena iiṯa taḵan, ag keekenu ele daḏek daap̱ig. \v 38 Ag laala ag matatun gona, atu taḏakp̱a, danab ap̱a iiṯa elep̱a oiyegeg, laala ag gona, qaukop̱a oiyegeg, laala ag men oḏep̱a ele daap̱ig. Wan imup̱an danab nau ag am oop̱a genab doyak danab amu ele elele iiṯanab. \p \v 39 Oop̱a genab doyak danab amu ag Kayaknu oolagp̱a genab doon, ag Kayak noobp̱a onig ena aop̱ig amge ag aḵa Kayak keeke ena madaḵunu aum am ag haen amup̱anab ii aop̱ig. \v 40 Aḏinu? Kayak Nug ag haen Nug tituanom ele amu haen amu ameg mebep̱eg, Jesus uḏieb, geha ag ig ele oh elelenab megaḵunu dab meum. \c 12 \s1 JESUS DIM LAMIṮAKNU NAI \p \v 1 Aria ihinignu amu ig anuḵanu danab kuḏumnab ag ig oop̱a genab doyak kobol ip̱uniḵeg anidṯem amunu ig oop̱a genab doyak ip̱u tutuḵu dim lamidtu! Ig danab laa ag nug eḏid eḏid qai eṯan goṯeb ele amu, ag keeke oh beḏulag ug medaṯe ele, ag amu buḏieg uḵe, qai eṯan goṯeb amubia ig aḏi keeke, ig amu aḏat oop̱a genab doyaknu ip̱u tutuḵu ii dim lamidḵunig amu ig keeke amu buḏip̱ut uḵeb, ig aḏi hip̱unin, nug ig beḏunigp̱a ta aḏaiḵom daaṯe ele amu, ig amu ele qep̱ut, na uḵeb, ig Kayak Nug ip̱unig meḵom amu amup̱a bahi yak ele iiṯap̱a qai eṯat gotu! \v 2 Amu ig amenig uḵeb, Jesus, Nug am oop̱a genab doyaknu diig daaṯe, Nug oop̱a genab doyak ihinig elelenab medaḵu diig ele amu, ig Nug anidtu! Jesus Nug anuḵa oo gamag ahak geha dimp̱a anidḵunu dab meum amunu Nug g̱agaṯag dayaya, ad emaitakp̱a ug doyaya, guiṯak awa mauhom. Ad emaitakp̱a mauhaknu amu uḏanak ele amge Nug dimp̱a oo gamag ahak oḵai aoḵunu dab maama, uḏanak amunu dab ii meum, am keeke hamu bia doyom. Gemu amu Nug hab aṯan, Kayak ep̱eg naḏiapp̱a, amuam anuqak aben, amup̱a daaṯe. \v 3 Ag Jesus aḏi ipunigṯe am anṯeg! Hip̱unin danab anuḵa ag Jesus kekeḏ oḵai medap̱ig amge Nug g̱agaṯagnab dayom. Ag gemu oolagp̱a genab dooṯeb amu ag keeke amu dab mena, ag ele aib bahilag yom amu ag ebehilag ele aib bodo eṯom. \p \v 4 Ag am hip̱unin qep̱eg neḵunu ban hep̱ig amge ban amup̱a ag tiilag ii neum. \v 5 Ag oolag g̱agaṯag qedaḵunu Kayak Nug nai laa aum amu ag nai amu ag daulag atiomtai? Nug nai amup̱a ahilagnu amu Nug beḵod doyaya aum. Nai amuam inam. “O Nid dahil, Naḏi Nug na ena beḵutnu toliṯa, bu niṯeb amu na amunu keeke hamu bia aib doome. Nug na ena beḵutnu daut bateb amu na oot aib nauhom. \v 6 Aḏinu? Naḏi Nug danab laanu oo mauhṯe amu Nug danab amu ena daaḵunu toliṯa, bu qeṯe. Nug danab laa awa, nuhignu, “Nid dahil,” aṯe ele amu, Nug danab amu ena beḵunu guiṯak nakok medṯe.” \p \v 7 Nai anam daaṯe amunu Kayak ag ena beḵulagnu ug madaṯe amu ag anen anen haen amup̱a, “Kayak ehaniḏṯe,” doona, g̱agaṯag dayeg! Kayak Nug ahilagnu, Nug beḵodnab doyaṯa atog noadṯe. Danab aun laa nug nid nuhig, nug ena beḵunu, ii toliṯa, bu ele ii qeṯe? Laa iiṯa. \v 8 Danab ag nid ahilḵad ena beḵulagnu toliadna, bu aqaṯeb amunu Kayak Nug ag oolagp̱a genab dooṯeb ele ag ii toliaṯa, bu ele ii aqaṯe ele dayeb amu ag Nug beḵodnab iiṯa, ag am ib imuagnu nid bia daaṯeb. \v 9 Amu ag imu ele anṯeg! Ig mamenḵad wan imup̱anu amu ag ig ena beḵunignu toligna, bu iqaeg, ig ag binalag meṯem. Anam amunu ig Mamenig hab aṯan daaṯe ele amu, ig Nug waap̱anab daatu! Ig anam daatta, bauklel aognig. \v 10 Ig mamenḵad, wan imup̱anu amu, ag ig ena beḵunignu amu haen tutuib, ag oolag anam daaṯe ele, amu dim lamidna toligna, bu iqap̱ig amge Kayak Nug ig ehanigḵunu, Nug op̱ia awak daaṯe, ig ele amubia daagnignu toliḵa, bu iqaṯe. \v 11 Danab nug ena beḵunu toliṯa, bu qak aoṯe ele amu haen nug aoṯe amu danab amu nug oo gamag ii ahaṯe. Iiṯa. Nug oop̱a guiṯak dooṯe amge Kayak Nug danab amu nug ena beḵunu uḏat amu ha male amu danab aun nug toliṯa, bu qak amu peheṯak aoṯe ele amu, nug tutuḵu oiyaya, maḏoḏ ele daaṯe. \p \v 12 Amunu ag Kayaknu toliṯa bu qak aoglag amu ag oolag aib nauhom. Iiṯa. Ag danab nug ep̱egte iiṯa nug gategte gai iiṯa meum, g̱agaṯag qedṯe amubia ag aḵa g̱agaṯag aqeg! \v 13 Amu ag oolagp̱a laa ag baelag nau ele amu ag nauhna autna aomnanu, ag eḏun ena daaglagnu, ag ib tap̱an goṯeb ele amu, ag bap̱aidna autna aweg! \s1 DAB MEṮAKNU NAI \p \v 14 Amu ag danab laala ele ag oh maḏoḏ ele daanna oiglagnu uḏat g̱agaṯag henana, ag op̱ia awak kobolp̱a daaglagnu ele wagai meig! Aḏinu? Danab laa nug op̱ia awak iiṯa ele amu nug Naḏi anidḵunu elele iiṯa. \v 15 Danab laa nug Kayaknu ehaniṯak oḵai hamu megṯe ele amu di meṯa na qemanu dab meig! Ag oolagp̱a danab laa nug ad laa tiig mua ele, danab lanana mauhṯeb ele, amubia dayaya, nug heeb, ag Kayak amegp̱a dubuṯid ele daamnanu ele dab mena autna aweg! \v 16 Danab laa nug gap̱ai kobol dim lamidmanu amu laa nug Esau, nug Kayaknu ii dab maama oiṯom, nug nid danab menuak tatamnu itiṯak amunu hamu doya, Jakop nug e nakoknab, geha iiḵunuib meṯeb, nug itiṯak amu Jakop medaḵunu a meṯe laum ele amu, laa nug Esau bia oimanu ele dab meig! \v 17 Aḏinu? Ag dooṯeb dimp̱a Esau nug Isak ep̱egp̱a itiṯak aoḵunu heum amge nug elele iiṯa dayom. Esau nug itiṯak aoḵunu gayak huana heum amge nug ib nakoknab laa ii anṯom. \s1 TITUANAK AḎIT DILAH NAI \p \v 18 Israel ag anuḵa Sinai qauko, qauko amuam danab nug aḏa dooḵunu elele, qauko amup̱a ab naḏi ewa diṯieye amu ag qauko amu gumidna wap̱ig. Ag qauko amup̱a gatatu tep̱u ele dayeye wap̱ig. Ag qauko amup̱a ulah naḏinab uḏieye wap̱ig. \v 19 Ag qauko amup̱a biugal baag oḵai gayeye doonna wap̱ig. Ag qauko amup̱a Kayak baag doon, ag baḏana Moses amegp̱a inam ap̱ig. “Ig baula baag amu doyak uumut,” aon ap̱ig. \v 20 Haen amup̱a ag Kayak nai maṯom amunu baḏan autna aop̱ig. Nug nai inam aum. “Danab laa nug ep̱eg bahia qauko imu aḏeb amu ag menp̱a maḵuḏp̱eg mauhaḏ! Doḏ ag ele qauko imu lauḏidp̱eg amu aqap̱eg mauheg!” awa aum. \v 21 Yo, Israel danab ag keeke amu anidna, oolag huana baḏom. Amu Moses nug ele aum. “Da baḏen hahaḏṯem,” awa aum. Israel ag keeke amu oh gumidna wap̱ig. \p \v 22 Amge ag gemu daaṯeb, ag am oolagp̱a genab dooṯeb ele amu, ag keeke anamp̱a ii wap̱ig. Iiṯa! Ag amu Sion qaukop̱a tep̱ig. Ag am Kayak ap̱agp̱a, Jerusalem hab aṯannu, Kayak bauklelnu ap̱agp̱a tep̱ig. Ag amu engel tausen tausen qag mena, oo gamag ahak oḵai henan daaṯeb ele, amup̱a tep̱ig. \v 23 Amu ag Kayak beḵod tatamnu, Kayak Nug ag onilag matu awom daaṯe, ag amu dilag qag mak naḏi amup̱a wap̱ig. Ag Kayak, Nug am danab oh epeḏiadṯe ele amu, Nug guḵuidna wap̱ig. Amu ag danab anuḵanu, Kayak Nug ahilagnu, “Danab tutuḵu,” aum, ag mauhadna hab aṯan tutuḵu elelenab daaṯeb ele amu, ag gemu daaṯeb, ag oolagp̱a genab dooṯeb ele amu, ag amu gumadna, ahilagp̱a tep̱ig. \v 24 Amu ag Jesus, Nug am gamag danab, Nug tituanak bau heum daaṯe ele amu, ag nuhigp̱a wap̱ig. Kain Abel qe mauhom, haen amup̱a Abel tiig neum amunu nob mak dayom amge Jesus ehanigḵunu he, Nug tiig neum amu ag amup̱a wap̱ig. \p \v 25 Amunu ag dab meig! Ag aib daulag itun, Kayak nai madiṯe amu nai nuhig qep̱eg neum. Anuḵa wan imup̱a, Sinai ap̱a, Kayak Nug nai g̱agaṯag danab amelagp̱a aum amge ag nuhig nai tap̱aeg neum. Ag tap̱aeg neum amunu ag ahilag hip̱uninnu nob qe eḏidna goḵulagnu elele iiṯa daap̱ig. Gemu Kayak Nug hab aṯan dayaya, nai g̱agaṯag ig megṯe amunu ig Nug di metata amu ig oolta hip̱unin ihinignu nob qe eḏidḵunignu elelete? Iiṯanab! \v 26 Anuḵa Kayak Nug oḏep̱a nai aawo, wan uḏalom amge geha Nug nai qaḵa inam aum daaṯe. “Da geha baula wan hep̱i uḏalḵu amge wanib iiṯa, hab ele oh uḏalḵulah,” awa aum. \v 27 Amu, “baula,” nai amu inam ip̱unigṯe. Kayak Nug anuḵa keeke haṯom ele amu, keeke amu oh geha uḏalḵulag. Keeke oh diignab iiṯa ele daaṯe amu, uḏalak amu heeb, iiṯa meḵu, baula ii daamna. Keeke laa, diignab ele amu, keeke amu aaḵuib geha daaḵu. \p \v 28 Keeke diignab ele aaḵuib daaḵu amu ig amup̱a daagnignu daaṯem amunu ig oonig gamag ahebeb, ig amunu Kayak amegp̱a, “Ena hen meḵame,” aot atu! Amu ig Nug binag metata, uḏat, kobol ele, Nug amunu oo daaṯe amu, ig dim lamidta hetu! Ig Nug binag metata, nuhignu enanag doota, oonig ele oṯaiaḏ! \v 29 Aḏinu? Ihinig Kayak Nug am genab, ab aḏu naḏinab bia. \c 13 \s1 KAYAK OO NIIṮE DIM LAMIṮAKNU NAI \p \v 1 Ag Kayak baeḵudp̱a daaṯeb ele amu, ag lailḵad dilagnu nug oo mauhak aib uup̱ig. \v 2 Ag ḏo danab diin atog noadḵulagnu ele aib daulag atiom. Anuḵa laa anam hena, Kayaknu engel diin atog noadp̱ig amge ag am engel amu, ag oolag tutuḵu ii maiṯeṯe atog noadp̱ig. \v 3 Lailḵad laa mani guiṯak oop̱a daaṯeb ele amu, ag amu dilag dab menan dayeg! Ag ahilagnu dab mena, ag ele danab mani guiṯakp̱a daaṯeb bia doona dayeg! Laa oolag ug ele dooṯeb amubiaib ag ele oolag ug ele bia doon dab maṯanna dayeg! \p \v 4 Ewau dayaknu amu ag oh ena doyeg! Ewau a hanhan ewau genab daaglahnu ele ena anṯeg! Kayak Nug geha laa gap̱ai aoṯeb ele amu epeḏiadḵu. \v 5 Ag oolag men doḏonu aib mauhom. Amu ag keeke aḏaṯeb ele amu, ag amup̱a elele doyeg! Aḏinu? Kayak Nug aum aaḵu daaṯe. “Da ag ii uuadpa, da ag ii di madapa,” awa aum. \v 6 Diig amunu ig oonigp̱a baḏak iiṯa ele aḵunig. “Naḏi Nug dahil ehaniṯak daaṯe, da ii baḏapa, danab laa nug aḏi dahilp̱a laa heḵu? Iiṯa.” \p \v 7 Toliak danab tatam tatam ag Kayak nai maṯiegeg, ag doop̱ig amu daulagp̱a dayebeb, ag dab mep̱eg uḵeb, ag aṯem daanna oinna, uḏat henana mauhadp̱ig amu amelagp̱a doobob, ag ele amubia doon, oolagp̱a genab doyeg! \v 8 Amu Jesus Kristus Nug aṯem daaṯe amu, Nug tumai, gemu, hanhan ele anamib daaṯe. \p \v 9 Ip̱uniṯak kobol laa hanhan ahilagp̱a ii daaṯe ele amu, ag anidna aib dim lamidp̱ig. Aḏinu? Ig Kayaknu ehaniṯak oḵai hamu megṯe amup̱a, Nug dim lamidḵunignu g̱agaṯag aognig am ena. Ig enu ḏo kuḏum dim lamidta, g̱agaṯag amu aognignu heḵunig am ena iiṯa. Danab laala ag anam henan oip̱ig amge ii ehanaṯom. \v 10 Aria ig kristen ele, ig am qaḏab laa, amuam Jesusnu ad emaitak, am mana meṯak danab ag doḏ gaḏa laḵa ap̱a uḏat heṯeb ele amu, ag ap̱a henana, ag ihinig qaḏabp̱a ehaniṯak aoglagnu elele iiṯa. \p \v 11 Juda dilag mana meṯak danab dilag iḵi nug sipsip amu bulmakau ele tiilag awa, Kayak Nug danab ah dilag hip̱unin uhuqa madaḵunu lag oo gunnab amup̱a mana meṯak heṯe amge doḏ amu meulag amu ab dimiṯim manaṯeg eoṯe. \v 12 Amunu amubia Jesus Nug ele am ab oḵainu aḏ od dimiṯim, Nug danab dilag hip̱unin Nug tiigp̱a uhuqa maṯeb, op̱ia awak daaglagnu, ug mawa mauhom. \v 13 Amunu ig ele aḏ dimiṯim nuhigp̱a gota, Nug uḏanak, ug ele awom bia aotu! \v 14 Ig dooṯem, wan imup̱a ab oḵai haen elab hanhan daaḵunu, ig ap̱a daagnignu, laa ii daaṯe. Amge ig am ab oḵai buṯi aḏi beḵu ele amunuib ameg metata daaṯem. \p \v 15 Danab laa ag Kayak binag meḵulagnu amu ag doḏ keeke main, Nug medaṯeb amubia ig Jesus uḏat naḏi ihinignu heum, amup̱a Kayak binag metu! Ig amu heḵunignu amu ig oḏenigp̱a Kayak Nug am ihinig Naḏi aḵunig. \v 16 Amu ag lailḵad dilagp̱a ena henana, ag lailḵad keekenu tutu mak ele amu, ag nug ehaniṯak kobol ele heḵulagnu aib daulag atiom. Aḏinu? Kayak Nug amunu mana meṯak bia doya, oo enanag daaṯe. \p \v 17 Ag tamaniak oop̱a daaṯeb ele amu, ag ahilḵad toliak waalagp̱a daanna, ahilag nai ele dim lamidḵulag. Toliak ag ehanadḵulagnu hena, hanhan ag atog noadnana uḏat heṯeb amu, toliak ag amunu geha Kayak amegp̱a mehuqḵulag amunu toliak ag ug doomnanu, ag oolag gamag ahaḵunu amu ag laa ag ag waalagp̱a daanna, ahilag nai dim lamiṯeg! Tamaniak danab ah ag ug doonna, toliak dilag nai dim lamidḵulag dayeb amu ag kobol amup̱a ehaniṯak ena ii aomna. \p \v 18 Ig oonig am Kayak amegp̱a tutuḵuib daaṯe amu oonigp̱a genab dooṯem, ig haen oh tutuḵuib oignignu oonig daaṯe amunu ag Kayak ig ehanigḵunu unuqiṯeg! \v 19 Dahilnu ele amu ag Kayak da ehaniḏeb, da eḏue paha ahilagp̱a goḵulnu Nug unuqidḵulagnu ag unuqadṯem. \s1 UNUQIṮAK LAA \p \v 20-21 Aria Kayak, Nug am maḏoḏ diig daaṯe amu, Nug he, ihinig Naḏi Jesus Nug mauhak oolagp̱anu eḏua hibaiṯom. Jesus tiig ne mauhom, amup̱a Nug, nug tituana nai qaḵak bau hanhannu g̱agaṯag qeṯom ele amu, Kayak Nug Jesus tiig amup̱a heeb, keeke ena oh ag nuhig dab mak dim lamidḵulagnu elele daaglagnu ahilagp̱a dayeb, Nug ihinigp̱a aḏi heḵunu oo daaṯe amu heḵunu ool daaṯe. Jesus Nug am ihinig gumak danab anuqak oḵai daaṯe. Ig hanhan Nug binag metu! Genab! \s1 BAG QAK NAI \p \v 22 O lailad, uḏug imu tutuib yaami amunu ag daulag human, oolag g̱agaṯag qedaḵunu nai g̱agaṯag yaami imu, ag dooglagnu oḏ madaṯem. \v 23 Amu ele ag dooglag, ig lainig Timotius amu ag nug mani guiṯakp̱anu uhuqeg doum daaṯe. Nug ip̱a haen elelep̱a uḏieb amu i oh geha ag gumadḏa goḵunih. \v 24 Amu ag ihinig humiṯak nai ahilḵad toliak oh maṯanna amu Kayaknu danab ah oh ele maṯeg! Amu Kayak baeḵudp̱an danab Italinu amu ag humiṯak nai ahilagp̱a meeg goṯe. \p \v 25 Kayaknu ehaniṯak oḵai hamu megṯe amu, ag oh ahilagp̱a dayaḏ!