\id GAL - Nobonob NT [gaw] -Papua New Guinea 1990 (DBL 2014) \h Galata \toc1 Galata Dilag Nai Paulus Yom \toc2 Galata \toc3 Gal \mt1 GALATA DILAG NAI PAULUS YOM \c 1 \s1 NAI ENA AMU LAIP̱U DAAṮE \p \v 1 Da Paulus, da am Jesusnu totol danab. Da am danab dilag totol iiṯa. Laa ele amu danab laa nug da Jesusnu totol uḏat heḵulnu ii meiḏom. Iiṯa. Jesus Kristus amu ig Mamenig Kayak, Nug Kristus moḏp̱anu bau maḏ eṯom ele amu, Nug ele, a aaḵuib da meiḏpiḏ. \v 2 Da lailad oh, da ele daaṯem ele, ig uḏug imu ag kristen tamaniak Galata ap̱a daaṯeb, ahilagnu yaaṯem. \v 3 Kayak, ig Mamenig, amu Naḏi Jesus Kristus ele, ahilah ehaniṯak oḵai hamu megṯep amu ahilah maḏoḏ ele ahilagp̱a daaglahnu oonig daaṯe. \v 4 Kristus Nug Kayak, ig Mamenig, Nug oo dayom amu dim lamiṯa, Nug ihinig hip̱unin uhuqa megaḵunu, Nug nuḵa bau dayak nuhig uua, ad emaitakp̱a mauhom. Nug anam heumnu diig am, Nug ig kobol nau, gemu wanp̱a daaṯe, amu waap̱a ii daamtanu heum. \v 5 Amunu ig hanhan Kayak onig humagnig. Genab. \p \v 6 Ag Galata ag kobol heṯebnu amu da oolp̱a eheḏ dooṯem. Kayak Nug ag Kristusnu ehaniṯak oḵai hamu maṯom, uḏat naḏi amup̱a ag onilagp̱a eum amu ag pahanab Nug uuna, ag Jesusnu Nai Ena di meṯan, ag nai laa, danab laala ag gona mehuqeg doona, ag nai laa amunu ag, “Nai ena,” aon aṯeb ele amu, ag nai amu dim lamidṯeb. \v 7 Amge Nai Ena laa ii daaṯe. Iiṯa. Amge danab laala ag heeg, ahilag dab mak kabolie, danab amu ag Kristusnu Nai Ena amu eḏuegeg, ib laap̱a goḵunu heṯeb. \v 8 Amge ig, ig Nai Ena anuḵa ag amelagp̱a mehuqmut, ig nai amubia iiṯa mehuqḵunig dayeb, o iiṯa hab aṯannu engel laa nug Nai Ena anuḵa ig ag amelagp̱a mehuqmut amubia iiṯa mehuqḵu dayeb amu, aria danab amunu amu, Kayak Nug nuhigp̱a eheḏ haḏ! \v 9 Da ag amelagp̱a ami, amubia da aaḵu baula aṯem. Am danab laa nug nai laa, Nai Ena anuḵa ig ag amelagp̱a mehuqut aop̱ig amubia iiṯa amu, nug ag amelagp̱a nai laa amu mehuqeb, aria Kayak Nug danab amu eheḏ haḏ! \v 10 Nai da gemu aṯem imu amu danab ag dahilnu oolagp̱a ena dooglagnute aṯem? Iiṯa! Da Kayak Nug dahilnu oo ena dooḵunu heṯem. Da am danab ag oolag iṯag qeḵunuib heṯemte? Am da danab iṯag qeḵunu heṯem dayeblob amu aria da Kristusnu uḏat nid iiṯa daalom. \s1 PAULUS NUG TOTOL DANAB BEUMNU NAI \p \v 11 O lailad, da tutuḵu ag amelagp̱a iiḵu aṯem. Nai Ena anuḵa da ag amelagp̱a mehuqmi amu danab laa he ii beum. \v 12 Da amu danab laa nuhigp̱anu ii aomi. Laa ele amu danab laa nug da amu ii ip̱uniḏom. Iiṯa. Jesus Kristus Nug nuḵa da ip̱uniḏom. \p \v 13 Am da kobol anuḵa, haen da Juda dilag kobol amu dim lamiṯe, kobol hemi amu ag amu dooṯeb. Kayaknu kristen tamaniak aqak danab am da iiḵu, ag iiṯa meḵulagnu da wagai mein, huana hemi. \v 14 Da lailad oolagp̱a, danab bau kuḏum da ele huu laip̱u amu da ag eḏaṯe, da Juda dilag kobolnab dim lamidmi. Da alalad aḏi dilag kobol amu, da amu oh g̱agaṯagnab dim lamidḵulnu hemi. \v 15 Amge Kayak, Nug anai da ii menuiḏom haenp̱a, Kayak Nug da tituaniḏa, nuhig ehaniṯak oḵai hamu megṯe, amup̱a Nug da onilp̱a eum ele amu, Nug nuḵa dahilnu dab ma, \v 16 Nug da Nug Beḵanu Nai Ena amu iiṯa aḏi amelagp̱a mehuqḵulnu da ip̱uniḏom amge da haen amup̱a aḏi nai mehuqḵulnu danab laala ele nai ii maṯimut. \v 17 Amu danab tatam ag Jesusnu totol danab daap̱ig amu da ag gumaṯe Jerusalem ii gomi. Iiṯa. Da Arabia wanp̱a gomi. Uḵoya dimp̱a am da eḏue Damaskus gomi. \p \v 18 Aria dimp̱a maḏ ewam uḵe amu da Petrus ele nai maṯignihnu Jerusalem gomi. Am da Petrus ele deḏ 15 anam daamuḏ \v 19 amge da Jesusnu totol danab laa ag ii anadmi. Da Jakobus, Naḏi amag, nugib da anidmi. \v 20 Nai imu gemu da ahilagnu yaaṯem amu da Kayak noobp̱a nai genab aṯem, da ag ii bup̱ualadṯem. \v 21 Amu dimp̱a amu da laih Siria am Silisia dilagp̱a gomi. \v 22 Amge Juda kristen tamaniak, ag Kristus ele tamanip̱ig amu, ag da iḏul anidna ii doop̱ig. \v 23 Ag nai inam aaḵuib maṯieg doop̱ig. “Anuḵa danab nug ig iqom, nug aun aḏi ag oop̱a genab doyak ele, ahilagnu eheḏ heum amu, gemu nug Nai Ena amu mehuqṯe,” anam ap̱ig. \v 24 Kayak Nug dahilp̱a anam he, ag nai doonna amu ag Nug onig humap̱ig. \c 2 \s1 TOTOL DANAB LAA PAULUS ELE OOLAG LAIP̱U DAYOM \p \v 1 Da anam hei uḵe, maḏ 14 uue amu da Banabas ele amu i oh eḏuḏ Jerusalem goḏa, da Titus ele omali, ig oh gomut. \v 2 Kayak Nug da ip̱uniḏe, da aaḵu gomi. Da uḵen, “Da totol danab amelagp̱a, da iiṯa aḏi oolagp̱a Nai Ena mehuqṯem amu da amunu ii aḵul amu uḏat da gemu heṯem imu, uḏat tatam hemi ele amu, uḏat amu oh hamu uḵa qeṯoḏḵutai,” dab memi amunu da totol danab ap̱a daap̱ig ele amu, da ag aḵa aaḵuib ele daatta, da amu ip̱uanadmi. \v 3 Ag Nai Ena da mehuqṯem ele amu, ag amunu eheḏ doon aib aḵulagnu baḏami amge iiṯa. Ag ena doona, ag Titus nug da ele daamuḏ, nug am Grik danab amunu nug am gaḏa otaḏak iiṯa amge qag makp̱a ag ig nug gaḏa otaḏḵunignu ii ap̱ig. \v 4 Am genab lainḵad laala, ag gaḏalagib kristen, ag, “Ig ag ele oh oop̱a genab doyak laip̱up̱a daaṯem,” anana, ag gaḏa otaḏak kobol dab menana amu ag Titus gaḏa otaḏaknu madip̱ig amge ig ahilag nai ii dim lamidmut. Ag Kristus Jesus, nuhig ehaniṯak kobol ig meḵom amup̱a qe lamidna, ag ig Jesus dim lamidtata, uhuqak ena aot daaṯem, ag amu ameg qaḵak kobolp̱a anidḵulagnu hep̱ig. Ḏo nug ig ataḏ guiḵom amunu Kristus Jesus Nug ig ḏo waap̱a daamtanu uhuqiḵom amge danab amu ag eḏun ig aigna, ḏo waap̱a daagnignu Titus gaḏa otaḏḵunignu hep̱ig. \v 5 Amge ig Nai Ena amu ag iiṯa aḏi, ahilagp̱a hanhan daaḵunu oonig dayom amunu ig amu dilag nai amu nakoknab laa ii dab memut. \p \v 6 Aria danab da ele daamut, ag da nai mehuqṯem ele amu, ag nai amu ii tuḏidp̱ig. Eleleib doop̱ig. Danab laa ag amu dilagnu, “Danab oḵai,” aṯeb amge amuam genab o genab iiṯa, da amunu dab ii meṯem. Aḏinu? Kayak Nug danab onignu dab ii meṯe. \v 7 Danab amu ag nai dahil ii tuḏidp̱ig. Iiṯa, ag doop̱ig, Kayak Nug Petrus Juda oolagp̱a Nai Ena mehuqḵunu meum bia, da Nai Ena, iiṯa aḏi amelagp̱a mehuqḵulnu meiḏom. \v 8 Ao, Kayak Nug Petrus Juda oolagp̱a Jesusnu totol uḏat heḵunu g̱agaṯag meṯom amubia Kayak Nug da iiṯa aḏi oolagp̱a Jesusnu totol danab daaḵulnu g̱agaṯag meḏom. \v 9 Jakobus, Petrus, Johanes ele, laa ag ahilagnu, “Ag am iḵi danab,” aon aṯeb amu, ag Kayak Nug ehaniṯak oḵai hamu megṯe amup̱a Nug da uḏat imu heḵulnu meḏom doop̱ig. Ag anam doop̱ig amunu ag da Banabas ele i ep̱enih aḏaeg, ig oonig laip̱u meta, da Banabas ele i am iiṯa aḏi oolagp̱a uḏat hebupuḏ, ag am Juda danab oolagp̱a uḏat heḵulagnu amut. \v 10 Ig anam atata, ag i daḏek danab dilag dab meḵunihnu aaḵuib ap̱ig. Keeke amunu amu, da ool huana heṯe, da amu heḵulnu da uḏat g̱agaṯag heinne daaṯem. \s1 PAULUS NUG PETRUSNU EHEḎ HAK MIAG ATIOM \p \v 11 Ig anam hemut amge Petrus nug Antiok uḏie, da nug noobp̱a nuhig nai amu da oḵulmi. Aḏinu? Nug eheḏ imu heum. \v 12 Haen Jakobusnu danab laala Antiok ii bep̱ig, haen amup̱a Petrus nug iiṯa aḏi danab ele daanna, oh e lap̱ig amge danab amu ag beeg amu, aria nug danab amu, ag am gaḏa otaḏak kobolnu g̱agaṯag dab meṯeb ele amu, nug ag baḏaṯa, Juda dilag ḏo dim lamidḵunu ha, iiṯa aḏi ele daap̱ig amu eḏua uuaṯa, laiḵudib ele daap̱ig. \v 13 Petrus anam he amu Juda danab laala ele ag nug ele kobol ham bup̱uak amu hep̱ig. Am ag kobol ham bup̱uak dim lamiṯeg uḵe, Banabas ele nuhig dab mak eḏue, kobol amup̱a noum. \p \v 14 Aria ag Nai Ena ip̱unigṯe amubia ii oip̱ig anidmi amunu da ag noolagp̱a Petrus amegp̱a ami. “Na Juda danab amge na matu Juda dilag kobol uuna, iiṯa aḏi ele e lap̱ig. Na ag kobol dim lamidṯeb bia heme amunu aḏinu na gemu iiṯa aḏi, ag Juda kobol amu dim lamidḵulagnu g̱agaṯag heṯem? \v 15 Am genab, ig Juda danab ig iiṯa aḏi, ag Mosesnu ḏo iiṯa ele amu, ig ag ḏo amu iiṯa ele oiṯeb bia ii oiṯem. Iiṯa. \v 16 Amge ig dooṯem, Kayak Nug danab ḏo dim lamidṯe amunu, danab amunu, ‘Danab tutuḵu,’ ii aṯe. Iiṯa. Danab nug Kristusnu oop̱a genab dooṯe, danab amunu aaḵuib Kayak Nug, ‘Danab tutuḵu,’ awa aṯe. Am ig ele, ig Kayak noobp̱a, ihinig oop̱a genab doyakp̱a, ig ḏo dim lamiṯakp̱a iiṯa, ig danab tutuḵu daagnignu Jesusnu oonigp̱a genab doomut. Aḏinu? Danab laa nug ḏo dim lamidṯe, diig amunu Kayak Nug danab amunu, ‘Danab tutuḵu,’ aṯe laa iinab daaṯe. Iiṯa. \p \v 17 Aria, ig Mosesnu ḏo oh dim lamidta, danab tutuḵu beḵunignu elele iiṯa amge ig Jesusnu oonigp̱a genab dooṯem amunu Kayak Nug ihinignu, ‘Danab tutuḵu,’ aṯe. Amu ig ib amup̱a danab tutuḵu daatta, ig haen amup̱a ig iiṯa aḏi ag Mosesnu ḏo laala tip̱alṯeb, amubia tip̱alṯem dayeb amu, ig, ‘Kristus Nug hip̱unin heḵunignu eeḏiḵom,’ aḵunigte? Iiṯanab! \v 18 Danab laa nug tatam kobol laanu, amuam kobol eheḏ doya uua, dimp̱a nug eḏua kobol amu dim lamidṯe amu nug aaḵu hip̱unin heṯe miag atiṯe. Amubia da tatam iiṯa aḏi ele e laḵunignu, ‘Am ena,’ ainne, dimp̱a da amunu, ‘Amuam nau,’ aḵul dayeb amu amup̱a da Nai Ena aomi ele amu da ii dim lamidṯem amunu da am hip̱unin heṯem miag atiṯe. \v 19 Ḏo nug da iwe mauhmi, nug gemu da ii hip̱aliḏṯe amunu da Kayak waap̱aib daaḵulnu daaṯem. \v 20 Da Kristus ele oh ad emaitakp̱a aihlop bia mauhmi amunu da gemu bau daaṯem, bau amuam daḵa dahilp̱aib iiṯa. Iiṯa. Kristus Nug da oolp̱a bau daaṯe. Anam daaṯe amunu dahil oiyak wan imup̱anu oh amu da Kayak Beḵanu oolp̱a genab doyeye oiṯem. Nug dahilnu oo mauhe amu dahilnu ele mauhom. \v 21 Da Kayaknu ehaniṯak oḵai hamu megṯe ele amu, da amunu amu da keeke hamu bia ii dooṯem. Am ig danab ig ḏo dim lamidta, danab tutuḵu beḵunignu elele daalom amu Kristus Nug ihinignu mauhom amu Nug aaḵu hamu mauhlo.” Da anam Petrus amegp̱a ami. \c 3 \s1 ḎO DIM LAMIṮAK, OOP̱A GENAB DOYAK KOBOL ELE \p \v 1 Galata ag am kaaka danab. Da Jesus Kristusnu ag amelagp̱a maṯiiyi, ag geha aaḵu Nug ad emaitakp̱a atuleg dayeye anidp̱ig bia doop̱ig. Amu aun nug he, gemu ag kaaka aqom? \v 2 Keeke laip̱uib da ag oḏ madap̱i ag ap̱eg doyei! Ag Kayak Ouḏi aop̱ig, ag aṯem hena Nug aop̱ig? Ag ḏo dim lamidna aop̱igte? O iiṯa ag Nai Ena doona, oolagp̱a genab doop̱ig amup̱ate ag Kayak Ouḏi aop̱ig? \v 3 Ag genab kaakanab aqomte? Ag Kayak Ouḏinu g̱agaṯagp̱a uḏat dig mep̱ig amu gemu ag aḵa ahilag g̱agaṯagp̱a uḏat malan, tutuḵu elelenab beḵulagnu heṯebte? \v 4 Anuḵa ag keeke ena aop̱ignu amu gemu ag amu daulag atie, paḏaeg ne, meu ii oṯete? Genab o genab iiṯa ag keeke ena amunu hamu doona paḏap̱igte? \v 5 Ib aṯenp̱a Kayak Nug nuhig Ouḏi ag maṯa, ag oolagp̱a uḏat laala, danab heḵunu elele iiṯa ele, heṯe? Nug ag ḏonu uḏat hep̱ig amup̱a Nug anam heṯetai? O iiṯa, Nug ag Nai Ena doon, ag oolagp̱a genab doop̱ig, ib amup̱a anam heṯetai? Ib laa iiṯa, Nug oop̱a genab doyak agup̱aib heṯe. \p \v 6 Amuam Kayak naip̱a Abrahamnu yak daaṯe amubia. Nai amuam inam. “Abraham nug Kayaknu oop̱a genab doye, Kayak Nug Abrahamnu oop̱a genab doyak anṯa, nuhignu, “Danab tutuḵu,” awa aum. \v 7 Anam daaṯe amunu ag doyeg! Danab ag Nai Ena oolagp̱a genab dooṯeb ele, danab amu ag am Abraham beḵodnab. \v 8 Am Kayak Nug anuḵa iiṯa aḏi ag geha Nai Ena aona, ag oolagp̱a genab doop̱eg, ahilagnu Nug, “Danab tutuḵu,” aḵunu doya he, ag Kayak naip̱a yaap̱ig daaṯe. Nug anam doyom amunu Nug anuḵa Abraham amegp̱a Nai Ena mehuqaqa, inam aum. “Nahipp̱a geha, danab buḏub oh ag itiṯak aoglag,” awa aum. \v 9 Amunu danab ag oolagp̱a genab dooṯeb ele amu, ag Abraham, nug am danab oop̱a genab doyak ele amu, ag nug itiṯak awom bia aoṯeb. \p \v 10 Amge danab ag danab tutuḵu beḵulagnu amu ag, “Ig ḏo dim lamidta tutuḵu beḵunig,” dab menan aṯeb ele amu, danab amu ag nob nau aoglagnu daaṯeb. Aḏinu? Kayak naip̱a nai amunu inam daaṯe. “Danab oh ag nai hup̱u oh ḏo yak uḏugp̱a daaṯe amu oh tutuḵunab ii dim lamidna, oh elele ii hena amu ag nob nau aoglag.” \v 11 Laa ele amu Kayak naip̱a yak laa daaṯe am inam. “Danab nug oop̱a genab dooṯe amu geha Kayak Nug danab amunu, “Danab tutuḵu,” awa ab, danab amu nug bau daaḵu. Anam daaṯe amunu ig imu dooṯem, danab laip̱u laa ḏo dim lamidṯe, Kayak Nug danab amunu, “Danab tutuḵu,” aḵunu amu ib laa iiṯa. \v 12 Ḏo dim lamiṯa, tutuḵu beḵunu kobol diig am oonigp̱a genab doyak iiṯa. Iiṯa. Kayak naip̱a kobol amu diignu nai inam daaṯe. “Danab nug ḏo ohnab dim lamidṯe ele amu, nug geha bau dayak aoḵu.” Amup̱a ig ḏo nug am uḏatnu keeke anidṯem. \v 13 Ḏo nug ig nob nau aognignu aṯe amge Kristus Nug Kayak naip̱a yak laa, “Danab oh ag ad aṯan aihadṯeb ele amu, danab amu ag nob nau aoṯeb,” Nug nai amu aṯe amubia ig ounig daya, nob nau amu awa ehaniḵa, ig eḏua awiḵom. \v 14 Kayak Nug Abraham itiṯak meṯom, Nug itiṯak amu aaḵuib Jesusnu uḏat naḏip̱a, Nug iiṯa aḏi ele madaḵunu, ig kristen oh ig Nai Ena doout, oonigp̱a genab dooṯem, amup̱a ig nuhig Ouḏi megaḵun nai qaḵa aum amu, ig Nug aognignu, Kristus Nug ig ounig anam beum. \s1 ḎO NAI, KAYAK NAI QAḴOM ELE DILAH NAI \p \v 15 O lailad, gemu da ig danab ihinig kobol daaṯe amup̱a aṯem. Danab laa nug geha dimp̱a mauhḵu, nug amunu dab ma, nug enub oh beḵod aoglagnu amu nuhig dab makp̱a elele otia, anen anen aḏi aoglagnu ad uḏugp̱a yeeb, danab laa ele nai amu anṯa, onig yeeb amu danab laa nug nai amu ii qeeb nema, o laa nug nai amu baolia nai laa ii tuḏidma. \v 16 Aria Kayak Nug dimp̱a keeke ena beḵunu amu Abraham amegp̱a nai qaḵa aum. Nug nai qaḵa aum amu Nug Abraham amu nug buḏub oop̱anu laa ele, ahilahnuib nai qaḵa aum. Nug buḏub oh amelagp̱a ii aum. Iiṯa, Nug laip̱unuib amegp̱a nai qaḵa aum, amu nid amu Nug am Kristus. \v 17 Nai dahil imu, nuhig diig amu inam. Kayak Nug tatam Abraham tituana, keeke laa heeb beḵunu nai qaḵa a, dimp̱a maḏ 430 uḵe amu aria ḏo aaḵu beum. Ḏo amu dim beum. Ḏo amu nug Kayaknu tituana nai qaḵak amu qeeb neḵunu elele iiṯa. Nai qaḵa aum ele amu, ḏo nug amu lop̱aḏḵunu ele elele iiṯa. \v 18 Am ig ḏo dim lamiṯak kobolp̱a keeke ena, Kayak ig aognignu tituaniḵom ele amu, ig amup̱a aognignu elele daalom, aria am ig dooṯem, keeke ena amu nai qaḵa anakp̱a ii aolom. Amge anam iiṯa. Kayak Nug Abraham amegp̱a keeke heḵunu nai qaḵa aum amunu Nug heum. \p \v 19 Aria, aḏinu Kayak Mosesnu ḏo meum? Amuam iiḵu. Kayak Nug hip̱unin diig amu geha miag atiḵunu oo dayom amunu Nug ḏo amu tuḏiṯe, dimp̱a aaḵu beum. Amu ḏo nug dayeb uḵeb, geha Jesus beḵu amu batak daaḵunu meum. Kayak a, engel ag Moses ḏo ip̱uniṯeg, nug gamag danab dayaya ḏo awa, danab ah ip̱uanaṯom. \v 20 Aria gamag danab nug danab laip̱u nug nai nuhig qaḵa, keeke laa heḵunu aṯe amu, gamag danab nug haen amup̱a uḏat laa ii heṯe. Iiṯa. Danab aḏit o ewam keeke, ag tituanḵulagnu heṯeb dayeb amu gamag danab nug daaḵunu elele amunu Moses nug gamag danab dayeye, Israel ag ḏo aop̱ig. Amge Kayak anuḵa Abraham amegp̱a nai qaḵa, keeke laa heḵunu aum, Kayak nuḵaib nai amu keeke heḵunu aum. \p \v 21 Anam amunu ḏo nug am Kayak anuḵa nai qaḵa aum ele, amunu kekeḏte? Iiṯanab iiṯa! Aḏinu? Ib aḏit amu oh am ig danab tutuḵu beḵunignu uḏat heṯep amge ḏo nug ehanigḵunu elele iiṯa. Amge ḏo laap̱a ig tutuḵu danab bauklel ele beḵunignu daalo amu ig ib amup̱a danab tutuḵu belom. \v 22 Amge Kayak nai danab oh hip̱unin waap̱a daaṯeb ip̱unigṯe amunu danab oh, ag Jesus Kristusnu oolagp̱a genab dooṯeb ele, Kayak Nug keeke madaḵunu Abraham amegp̱a nai qaḵa aum ele amu, ag aoglagnu elele daaṯeb. \p \v 23 Jesus Kristus Nug ii nak haenp̱a, ḏo nug ig hip̱aliḵe, ig nuhig uḏat heutut uḵe, Jesus Kristus Nug uḏia he, ig Kayak noobp̱a tutuḵu daagnignu ib laa, amuam oop̱a genab doyaknu ib, ib amu aaḵu miag atiom. \v 24 Ḏo nug am gumiḵak danab ihinig bia, nug ig omaiḵa, Kristus top̱a wab, ig Nai Ena oonigp̱a genab doop̱ut amu Kayak Nug ihinignu, “Danab tutuḵu,” awa aḵunu dayom. \v 25 Gemu Jesus Kristus Nug uḏat nuhig ha malom daaṯe amunu ḏo nug baula gumiḵak danab ihinig ii daaṯe. \s1 OOP̱A GENAB DOYAKP̱A KAYAK BEḴOD DAYAKNU NAI \p \v 26 Ag oh Kristus Jesus ele ou qena, ag nuhignu oolagp̱a genab doop̱ig amunu ag Kayak beḵod daaṯeb. \v 27 Ag Kristus ele ou qena, Kristusnu layaṯak aop̱ig amu ag Kristus oiyom bia oiglagnu daaṯeb. Ag oh Kristus ele ou qak daaṯeb. \v 28 Amunu gemu Juda danab am ena, Grik danab am nau, dab mak amu ii daaṯe. Begbeg danab ag am keeke hamu, danab ena ag am keeke genab, dab mak amu ele gemu ii daaṯe. O iiṯa danab ag am onilag ele, ah ag am onilag iiṯa, dab mak amu ele ii daaṯe. Iiṯa! Ag oh amu Jesus Kristus nuhigp̱a oh laip̱u daaṯeb. \v 29 Amu ag Kristusnu daaṯeb dayeb amu, aria ag am Abraham buḏub aaḵu daaṯeb amunu ag aaḵu Kayak Nug anuḵa Abraham amegp̱a keeke laa heeb beḵunu nai qaḵa aum amu, ag amu aoglag. \c 4 \p \v 1 Aria tuḏiṯaknu amu nid nug mamegnu keeke oh aoḵun daaṯe, nug keeke amu oh gumaḵunu daaṯe amge haen nug danab ii meum amu nug begbeg bia daaṯe. \v 2 Nug gumak danab laala waalagp̱a daye uḵe, dimp̱a mameg nug abenab aoḵunu haen meṯa tituanom amup̱a nug aben amu aoṯe. \v 3 Ig ele am anamib. Jesus ii neum haenp̱a amu ig nid naunau bia daat, ig wan imup̱an ḏo g̱agaṯag iiṯa ele amu ig amu waap̱a daamut. \v 4 Amge anam daye uḵe, haen Kayak aum amu elele meṯe, Kayak Nug Beḵa me ne, ah nug menue, Nug ḏo waap̱a ba dayom. \v 5 Nug ig ḏo amu waap̱a daamut amunu eḏua awiḵeb, uhuqak ena daagnignu, ig Kayak beḵod beta daagnignu ele anam heum. \v 6 Gemu ag Kayak beḵod daaṯeb amunu Kayak Nug beḵa Jesusnu Ouḏi, Nug Kayak amegp̱a, “Mame, Mame!” aṯe ele amu, Nug Nug me, ig oonigp̱a daaṯe. \v 7 Amunu na baula begbeg ii daaṯem. Iiṯa. Na nuhig nid daaṯem. Am Kayak Nug na awiṯom, na Nug beḵa daaṯem amunu Nug beḵod keeke aoglagnu aum amu na aoḵutnu daaṯem. \s1 PAULUS NUG GALATA DILAGNU DAB MAK KUḎUM AWOM \p \v 8 Genab, anuḵa amu ag Kayak ii doop̱ig amunu ag kayak bau iiṯa ele, keeke Kayak heum ele, amu dilag begbeg uḏat hep̱ig \v 9 amge gemu ag Kayak doop̱ig (da Kayak Nug ag doyaṯom alom am ena) amunu aḏinu ag eḏun, bitumtum gona, wanp̱an ḏo g̱agaṯag iiṯa amunu hik aqeqe, ag eḏun uḏat nob iiṯa, hamu begbeg uḏat heḵulagnu heṯeb? \v 10 Ag Kayak noobp̱a ena daaglagnu amu ag hanhan deḏ oḵai amu kalam bau bak, meṯid oḵai amu maḏ bau ele anidna, amup̱a gun mena daaṯeb. Amu elele iiṯa. \v 11 Ag anam heṯeb amunu da ahilagnu uḏat oḵai hemi ele amu, da amunu, “Da hamutai kakidmi,” ainne, baḏe daaṯem. \p \v 12-13 O lailad, da ag oiṯeb bia oimi amunu gemu ag da oiṯem bia oiglagnu unuqadṯem. Ag dooṯeb, da tatam diig mein, Nai Ena ag amelagp̱a mehuqmi ele amu haen amup̱a da oḏe ele amunu da ahilagp̱a nai mehuqmi amge haen amup̱a ag diig amunu ag dahilp̱a eheḏ laa ii hep̱ig. \v 14 Genab, oḏe dahilnu amu ag amunu ug maop̱ig amge ag da ii guhuḏilp̱ig. Amu ag oolag da meḏan, amup̱a ag da ii uuiḏp̱ig. Iiṯa. Ag Kayaknu engel laa aolob amubia da awiḏp̱ig. Ag Jesus Kristus aolob anam bia ag da awiḏp̱ig. \v 15 Oo gamag ahak ahilagp̱a dayom amuam gemu adep mep̱ig? Da genab ag amelagp̱a kobol ahilag ena amunu aṯem. Haen amup̱a ag amelag kehaknu elelelob amu, aria ag kehan da amelp̱a melob. \v 16 Gemu da nai genab ag amelagp̱a aṯem amunu ag dahilnu, “Nug eheḏ heigḵunu heṯe,” aṯebte? \p \v 17 Genab, danab laala ahilagp̱a uḏat heṯeb amu ag wagai mena eeḏadḵulagnu amelag qagaṯeb amge nai iṯag amuam kobol enap̱a ii goṯe. Danab amu ag hep̱eg, ag Galata danab ag ig ele ou qak ii daap̱ut, ag Galata ag eḏun danab amu binalag meḵulagnu heṯeb. \v 18 Am ig Nai Ena dim lamidḵunignu, kobol ena ele heḵunignu wagai meḵunig am ena. Ag haen oh, ig ou qak daaṯem, ou qak ii daaṯem ele amu, ag anam heḵulagnu am ena. \v 19 O nid dahilad, da ag kristen beḵulagnu guiṯak naḏi, ah nid menuḵunu guiṯak dooṯe amubia doomi amu gemu da ag Kristus daaṯe bia beḵulagnu guiṯak amubia baula dooṯem. \v 20 Gemu da ag ele oh daatta, da oḏelp̱anab ag amelagp̱a nai maṯilomnu ool daaṯe. Aḏinu? Gemu da ahilag kobolnu amu dab mak kuḏum aoṯem. \s1 HAGA SARA ELE DILAH NAI \p \v 21 Ag Galata danab, ag eḏun ḏo waap̱a daaglagnu heṯeb ele amu, ag gemu ap̱eg doyei! Ag ḏo nai aṯe amu ag iitai dooṯeb? \v 22 Kayak naip̱a yak laa Abrahamnu amu inam daaṯe. Abraham nug bekoḏ aḏit, begbeg ah nug laa menue amu Sara, nug am begbeg iiṯa, nug nid laa menuom. \v 23 Ismael anig amu, nug am begbeg ah, amu nug danab ah menuak kobolp̱a Ismael menuom. Aria Abraham Sara ele, a nid menuglahnu elele iiṯa amge Kayak Nug a nid menuglahnu nai qaḵa ana he, a nid menuglahnu elele daaiya, Sara nug nid amu menuom. \p \v 24 Amunu kaya amup̱a ig keeke laa anidḵunignu elele. Ah aḏit amu a nug tituana nai qaḵak aḏit ip̱unigṯep. Laa am Sinai qaukop̱a ḏo nai Moses nug Kayak ep̱egp̱an awom. Nug tituana nai qaḵak amu begbeg ah Haga, beḵod ḏo waap̱a daaṯeb, nug amu ip̱unigṯe. Laa amu Kayak nai qaḵa aum. Nug tituana nai qaḵak amu, Sara nug ip̱unigṯe. \v 25 Qauko Sinai, amuam Arebia dilag qauko laa, nug danab ag Jerusalem oop̱a gemu daaṯeb, ag ḏo waap̱a begbeg daaṯeb, amun ip̱unigṯe. \v 26 Amge Jerusalem laa, Sara amu ip̱unigṯe amu, amuam hab aṯan daaṯe, am Kayaknu. Nug amu nid genab, begbeg iiṯa. Amuam ig kristen, ig aninig aaḵu daaṯe. \v 27 Kayak naip̱a amunu nai laa inam daaṯe. “Ah na oot kel doak, na nid menuaknu laa iiṯa, na gaman ahaḏ! Ah, nid awaknu guiṯak ii doome ele amu, na ootp̱a ena doye! Na oḏen op̱atna eḵut! Aḏinu? Ah oo kel doak Nug am beḵod kuḏumnab, eb qak ahilag amu ah danab ele beḵalti dilag eb qak amu eḏiṯak.” \p \v 28 O lailad, ig am Isak bia. Kayak Nug Isak doḵunu nai qaḵa a, nug doum amubia ig nuhig naip̱a ig Nug beḵod bemut. \v 29 Amge Abraham haenp̱a, nuhig nid laa, nug anig danab ah nid menuṯeb kobolp̱a menuom ele amu, nug am nid laa amu guhuḏiṯom. Nid nug guhuḏiṯom ele amu, nug anig Sara, nug Ouḏi kobolp̱a menuom. Gemu ele kobol anamib aaḵu daaṯe, laa nidnab ii daaṯeb am laa nidnab daaṯeb guhuḏadṯeb. \v 30 Amge Kayak naip̱a nai amunu aḏi daaṯe? Nai inam daaṯe. “Begbeg ah nug beḵa ele amu lamate! Begbeg ah beḵa amu nid Kayak a, Sara menuom ele amu, a oh mamelahnu keeke ii aomya. Iiṯa. Saranu nid aaḵuib aoḵu.” \v 31 Anam amunu o lailad, ig am begbeg ah beḵod iiṯa. Ig am Kayak a, ah nid menuom ele, ah amu beḵod daaṯem. \c 5 \s1 KRISTUS NUG AM UHUQAKNU DIIG \p \v 1 Kristus Nug ig ḏonu mani guiṯak hip̱aliḵakp̱anu uhuqiḵom, ig hamu ena daaṯem, ig begbeg ii daaṯem amunu ag ahan g̱agaṯag dayeg! Ag ḏonu mani guiṯakp̱a baula aib daap̱ig. \p \v 2 Doyeg! Da am Paulus amu da ag amelagp̱a aṯem. Ag am Kayak noobp̱a ena daaglagnu henana, ag ḏo dim lamidna, gaḏalag otaḏḵulag dayeb amu geha Kristus uḏat heum daaṯe amu ag ii ehanadma. Iiṯanab iiṯa. \v 3 Am danab oh ag gaḏalag otaḏṯeb amu da iiḵu miag amelagp̱a aṯem. Ag kobol amu heṯeb amu, ag ḏo oh dim lamidḵulagnab aaḵuib am elele. \v 4 Am ag ḏo dim lamidḵulag, amup̱a Kayak Nug geha ahilagnu, “Danab tutuḵu,” awa aḵunu dab meṯeb amu, amup̱a ag aaḵu Kristus uup̱ig, ag am Kayaknu ehaniṯak oḵai hamu megṯe amu, ag amup̱a ii daaṯeb. \v 5 Amge ihinignu amu Kayak Ouḏi Nug ehaniḵeḵe, ig oop̱a genab doyak ihinigp̱a, ig Kayak Nug ihinignu, “Danab tutuḵu,” awa aḵunu ameg meṯem. \v 6 Am danab nug Kristus Jesus ele ou qak daaṯep amu nuhigp̱a gaḏa otaḏak kobol, o iiṯa gaḏa ii otaḏak kobol, aḏit amu oh am keeke hamu. Nuhigp̱a keeke laip̱uib am oḵai daaṯe. Amuam danab nug oop̱a genab doye, laa dilagnu oo mauhṯe. \p \v 7 Anuḵa ag am ena oip̱ig. Am aun nug ib oo ne, ag nai genab amu baula ii dim lamidṯeb? Nug aṯem he, ag amu uup̱ig? \v 8 Kayak, Nug ag onilagp̱a eum ele amu, Nug dab mak ag gemu dim lamidṯeb ele amu, ag ii maṯom. \v 9 Yis nakoknab amu he, bret oh titiḏṯe amubia dab mak nau nakoknab, amuam heeb, ag oh padal memananu dab meig! \v 10 Da Naḏinu oolp̱a genab dooṯem amubia Nug ag ehanaṯeb, geha ag nai da amelagp̱a aṯem imu dim lamidna, ag geha dab mak laa amu ii aḏaglagnu oolp̱a genab dooṯem. Amge danab auntai nug ag kaboliadḵunu heṯe amu, nug geha nuhig eheḏ haknu nob nau aoḵu. \v 11 O lailad, genab da danab ag gaḏalag otaḏḵulagnu nai mehuqṯem dayeb amu, aḏinu laala ag da iuglagnu meiḏṯeb? Am da nai anam mehuqlom amu laa ag ad emaitak nainu dab mak eheḏ aolobte? Iiṯa. \v 12 Am danab ag heeg, ag Galata danab ag kaboliadṯeb ele amu, danab nau amu ag, ag Galata danab uuadna goḵulagnu, tamaniak oop̱a ii daaglagnu, ool oḵai daaṯe. \p \v 13 Genab o lailad, Kayak Nug ag uhuqak elele daaglagnu onilagp̱a eum amge ag ahilag dab makp̱a aib inam ap̱ig. “Ig uhuqak elele daaṯem amunu ig beḏunu kobol ele heḵunig.” Ag anam aib ap̱ig amge ag lailḵad dilagnu oolag mauheb, ahilag begbeg daanna, ehanaṯeg! \v 14 Aḏinu? Ḏo oh amu nai laip̱u imu oop̱a daaṯeb. “Na naḵa nahipnu oot mauhṯe, amubia na danab laa dilag ele oot mauhaḏ!” \v 15 Amge ag oolagp̱a aḵa aḵa naip̱a nug qemananu, ag nug emalak hemananu amu dab meig! Ag anam heḵulag am ag oh padal meḵulag! \s1 KAYAK OUḎINU KOBOL AMU OO ALAGNU KOBOL ELE \p \v 16 Da inam aṯem. Kayak Ouḏi Nug oiyak ahilag gumebeb, ag Nug dim lamidna oiyeg! Ag anam hena amu ag beḏunu kobol ii dim lamidmana. \v 17 Beḏunu kobol amu Kayak Ouḏinu kobol ele a laip̱u iiṯa, a piḏe piḏe amunu Kayak Ouḏi Nug beḏunu kobol guhuḏiṯeṯe, beḏu amu Kayak Ouḏi guhuḏidṯe. Anam daaṯe amunu ag keeke laa heḵulagnu oolag unuqagp̱a daaṯe amu ag elele iiṯa. \v 18 Anam daaṯe amge ag Kayak Ouḏinu ehaniṯak aon oiṯeb dayeb amu ag ḏo dim lamiṯak uḏat amu ii hemana. \p \v 19 Ag beḏunu kobol amu ag aaḵu dooṯeb. Amu inam. Gap̱ai kobol diigdiig, \v 20 kayak ham bup̱uak binag meṯak, onig awak kobol, kekeḏ meṯak kobol, heqop̱a qak kobol, oo aeg bak kobol, op̱oḏi huana bak kobol, ameg qak kobol, enaen ma binag mak kobol, huu obatak kobol, \v 21 laanu keeknu ameg qak kobol, le g̱agaṯag la kaaka qak kobol, hak nau iḏu iḏu ele aaḵu daaṯe. Da anuḵa ag amelagp̱a ami amu gemu baula ag amelagp̱a aṯem. Danab oh ag kobol amu heṯeb amu ag Kayaknu ḏo maḏoḏ ii aomna. \p \v 22 Beḏunu kobol am aaḵu amge Kayak Ouḏi Nug he, oiyak ihinigp̱a meu laala imu beṯe. Oo mauhak kobol, oo gamag ahak kobol, oo maḏoḏ kobol, oo doyak kobol, oo bodo eṯak kobol, diig tutuḵu genab ele hak kobol, \v 23 oo gai iiṯa doyak kobol, oiyak dab mak ele hak kobol. Kobol amunu oh, amu haknu ḏo laa ii daaṯe. \v 24 Kristusnu danab oh ag oolag alag amu nuhig beḏunu kobol amu oo ahak kobol ele oh ad emaitakp̱a atulp̱ig daaṯeb \v 25 amunu Kayak Ouḏi Nug ig bau megṯe dayeb amu ig Nug waap̱a ele daatu! \v 26 Ig aḏi kobol hep̱ut, ig lainḵad op̱oḏilag beḵu amu ig kobol amu ii hemata, ig ahilag keekenu ele amenig ii qema. Ig amubia ii hetata amu ig oninig ele aib humamut. \c 6 \s1 LAILḴAD DILAG EHANAṮAKNU KOBOL \p \v 1 O lailad, danab laa nug hip̱unin laa heeb, ag anidna amu ag danab ag Kayak Ouḏi ele, ag danab amu eḏun aoglagnu nai bodo eṯak maḏoḏp̱a oo babaiṯeg! Ag aib nuhignu guhuḏiṯak kobol hep̱ig. Ag oh anen anen ahilagnu dab meig! Satan nug ag ele eeḏadḵunu daaṯe. \v 2 Ag lailḵad ehanadp̱eg, ug ahilag amu oh maweg! Ag kobol amu hena, ag Kristusnu ḏo amu elele dim lamidḵulag. \v 3 Danab laa nug ham bup̱ua, hamu diig iiṯap̱a, “Da onil ele,” anana, nug nuḵa onig humaṯe, amuam meu iiṯa. Danab amu nug nuḵa nug oo bup̱uidṯe. \v 4 Danab oh ag anen anen ahilag uḏat melemel meṯan epeḏieg! Ag anam hena amu ag ena heṯebte o eheḏte heṯeb dooglag. Danab nug anam heṯe amu nug nuḵa nuhig kobolnu gamag ahaḵu. Nug danab laanu kobol amu nuhig kobol ele melemel ma aib epeḏiom. \v 5 Aḏinu? Danab oh ag anen anen ahilag uḏat amu maoglagnu dab meḵulag am ena. \p \v 6 Danab nug Kayak nai dooḵunu ip̱uniṯak danab laa waap̱a daaṯe amu nug nuhig keeke ena oh elele op̱aṯa, laih amu nuhig ip̱uniṯak danab amu meṯaḏ! \v 7 Laa nug ag bup̱ualaṯeb, dim lamidmananu am dab meig! Laa nug Kayak ham bup̱uidḵunu elele iiṯa. Amu inam. Danab nug e tumu ebaṯe amu geha dimp̱a e tumu ep̱om amuib meu amu aoḵu. \v 8 Amubia danab laa nug beḏunu kobolib haaha oiṯe amu nug beḏu kobolnu meu nau, padal mak aoḵu. Amge danab nug Kayak Ouḏinu ehaniṯak awa aḏa, amup̱a oiyaya, Ouḏi kobol amu dim lamiṯa oiṯe, Ouḏi Nug danab amu bauklel meṯeb, nug hanhan bau ena daaḵu. \v 9 Amunu ig kobol ena heḵunignu amu ebehinig aib bodo eṯom. Ig ebehinig bodo ii edaḵu amu aria geha meu awak haenp̱a ig meu ena aaḵu aognig. \v 10 Amunu ig hanhan danab oh ehanadḵunignu ib anidta amu ig ehanadtu! Amu ig Naḏinu oop̱a genab doyak lainḵad dilagp̱a kobol amubia heḵunignu dab mak aot auta aognig. \s1 BAG QAK NAI \p \v 11 Ag dahil yak geha iiḵu dig meṯem imu am yak oḵaip̱a ag tutuḵu dab meḵulagnu yaaṯem. \v 12 Danab laala ag onilag oḵai ele daaglagnu heṯeb, ag Galata danab ag gaḏalag otaḏḵulagnu wagainab meṯeb ele amu, ag diig laip̱up̱aib heṯeb. Amuam inam. Ag danab laala ag Kristus ad emaitakp̱a ehanigḵunu mauhom oolagp̱a genab ii dooṯeb dab menana, eheḏ hadmananu gaḏa otaḏak nai amu huana madiṯeb. \v 13 Danab amu ag gaḏa otaḏak aop̱ig amge ag ḏo tutuḵu dim ii lamidṯeb. Danab amu ag ḏo tutuḵu ii dim lamidṯeb amge ag amunu ii dab menana, ag Galata daaṯeb ele amu ag eeḏaṯeg, ag gaḏalag otaḏeg, laa amu ag lailḵad amelagp̱a ag aḵa ag onilag humaglagnu heṯeb. Ag ahilagp̱a hena, ag beḏulag amup̱a ag onilag oḵai aoglagnu heṯeb. \v 14 Amge da keeke laa binag ii mepa. Iiṯa. Da Jesus Kristus, Nug ad emaitakp̱a mauhom amu nuhig uḏat amu oh am da binag meḵul. Kristusnu ad emaitak g̱agaṯagp̱a amu wan imup̱an kobol oh da ii toniḏṯeb. Da ele da kobol amu dim lamidḵulnu ii daaṯem. \v 15 Danab nug gaḏa otaḏṯe, amuam keeke hamu amu danab gaḏa ii otaḏṯe amu ele keeke hamu. Kayak Nug he, ig danab Kristusnu uḏat oḵaip̱a bau menuak aot daaṯem amuib am keeke ena, keeke genabnab daaṯe. \v 16 Danab oh ag imunu dab mena, aon oolagp̱a mena, aḏan dim lamidna oiṯeb ele amu ag maḏoḏ doop̱eg, Kayak Nug ahilagnu oo gai iiṯa dooḵunu ool daaṯe. Danab amu ag am Kayaknu danab, da ag oh anam aoglagnu ool daaṯe. \p \v 17 Aria bataḵulnu amu da danab laa nug gaḏa otaḏaknu nai amunu ug laa meḏaḵunu amu da ool ii daaṯe. Aḏinu? Danab ag Jesus onignu oiḏeg, duḏup̱al da beḏulp̱a daaṯe, amup̱a nai da aṯem amuam genab daaṯe ip̱unigṯe. \v 18 O lailad, ihinig Naḏi Jesus Kristusnu ehaniṯak oḵai hamu megṯe amu ahilagp̱a dayaḏ! Genab!