\id ACT - Nobonob NT [gaw] -Papua New Guinea 1990 (DBL 2014) \h Apostel \toc1 Totol Uḏatnu Nai \toc2 Apostel \toc3 Apo \mt1 TOTOL UḎATNU NAI \c 1 \s1 JESUS HAB AṮAN TEUM \p \v 1-2 O Tiopilas, yak dahil da tatam yaami amu da yak amup̱a Jesus Nug uḏat oh heumnu, Nug danab ah keeke ip̱uanaṯomnu ele yaami. Nug uḏat amu dig me uḏie, deḏ Nug hab aṯan teum batak amu Nug uḏat amu oh heum. Heehe da amunu yaami. Aria da nai yaami anidme ele amu, Nug mauha bau hibaiṯe, deḏ 40 uue Nug hab aṯan teum. Amge ii uḵom haenp̱a Nug goḵunu haaha, tatam Nug nuhiḵud totol danab elewen, Nug tituanaṯom ele amu, ag nai amu tuḏidna heḵulagnu, Nug Kayak Ouḏi g̱agaṯagp̱a nai maṯom. \v 3 Aria Nug guiṯak nau amu awa mauhowa, dimp̱a genab eḏua hibaiṯom amu Nug nuhiḵud totol danab elewen haen gamag deḏ 40 amup̱a gumaṯa ona, ib kuḏump̱a keeke amu ip̱uanaṯom. Nug deḏ 40 amup̱a Kayaknu ḏo maḏoḏnu nai ele mehuqe doop̱ig. \v 4 Amu ele deḏ 40 amup̱a Nug ag ele oh haen laa e lanan daanna, Nug amelagp̱a aum. “Ag Jerusalem paha aib uup̱ig. Am ag keeke ena, da Mamel Nug ag keeke amu madaḵunu nai qaḵa aum, keeke amunu ele da ag ai doop̱ig amu, ag Nug ameg meḵulag. \v 5 Am genab Johanes nug danab ah lep̱a layaṯom amge haen elab iiṯa amu ag Kayak Ouḏip̱a layaṯak aoglag,” awa aum. \p \v 6 Nug anam a, haen laa ag oh qauko onig Olip ap̱a qag mena, Nug aum amunu ag Nug oḏ medap̱ig. “Naḏi, haen imup̱anab na hep̱e, Rom ag ahap̱eg, ig Israel ig eḏut wan ihinig gumagnigte?” aon ap̱ig. \v 7 Aeg amu Nug ag amelagp̱a aum. “Amu ahilagte keeke amunu ag da Mamel Nug haen deḏ ele aum amu ag dooglag? Iiṯa. Nug nuḵa keeke amu gumaṯe. \v 8 Amge geha dimp̱a Kayak Ouḏi Nug ahilagp̱a neeb, ag g̱agaṯag aon amu geha ag dahil nai Jerusalem mehuqna amu Juda wan ohp̱a amu Samaria amu uḵeb wan atu ohp̱a ele gona mehuqḵulag,” awa aum. \v 9 Am Nug nai amu amelagp̱a ana male, ag neegna daaegeg, Kayak he, Nug aṯan teete amu lombig laa haute, ag baula Nug ii anidp̱ig. \v 10 Nug uḵe, ag hab aṯan neegna daaegeg am danab aḏit, a lamen haḵab ele, a tulai doeh, ag ele hip̱aidna daanna, \v 11 a apiḏ. “Galelia danab, aḏinu ag hip̱aidna daanna, hab aṯan neegna daaṯeb? Amu gemu Kayak Nug Jesus ahilagp̱anu awe, hab aṯan uḵom. Aria geha Nug hab aṯan ugeḵe anidp̱ig bia eḏua uḏiḵu,” aoya apiḏ. \s1 TOTOL DANAB AG JUDAS OU OTIP̱IG \p \v 12 Aria ag qauko, Olip aṯeb, ap̱anu eḏun Jerusalem wap̱ig. Qauko amup̱anu Jerusalem wanak amu miag, kilomita laip̱u maha ele. Juda dilag ḏop̱a danab nug ahilag Meṯidp̱a tap̱a uḵak elab amubia goḵunu elele. \v 13 Ag ab oḵaip̱a tena amu ag gona, ag lag oo aṯan, ag daap̱ig ele amup̱a tep̱ig. Ag onilag amu Petrus, Johanes, Jakobus, Andreus, Pilipus, Tomas, Batolomiu, Mateus, Alpias beḵa Jakobus, Simon, nug am Selot, amu Jakobus beḵa Judas aaḵu. \v 14 Danab amu ag oh oolag laip̱u mena, haen kuḏum danab ah laala ele oh qag mena, unuqidnana daap̱ig. Danab ah amuam Jesus anig Maria, Jesus amaḵud amu ah laala ele. \p \v 15 Ag anam daanna, haen amup̱a Petrus nug laiḵud, ag Jesusnu oolagp̱a genab doop̱ig ele, ahilag eb qak 120 anam amu nug ag oolagp̱a aha, hibaiṯa, Judasnu nai maṯiom. \v 16-19 Danab amu nug eheḏ ha, uḏat amunu men doḏo awom ele amup̱a ag wan laih nakok laa daden mep̱ig. Aria nug nuḵa wan amup̱a nug beḏu aiha na qe, oo aoḏe, biig oh wanp̱a ne, dimp̱a danab Jerusalem daap̱ig ag oh amu doop̱ig amunu ag ahilag naip̱a, ag aben amunu, Akeldama aṯeb. Amu eḏuak am, Wan Tiig ele. Amu Petrus nug inam aum. “O lailad, Kayak Ouḏi Nug laa oḏep̱a keeke laa Judas nuhigp̱a beḵunu a, beḵununab dayaya aaḵu beum. Danab amu nug ig ele daatta, ig ele oh uḏat laip̱u hemut amge nug ele danab ag Jesus aḏaglagnu ib dayom. \v 20 Kayak Ouḏi nug anam heḵunu doya amu Nug he, Judasnu nai imu Dawit oḏep̱a be, buk Samp̱a inam yak daaṯe. ‘Lag nuhig amu hamu dayaḏ! Danab laa ap̱a aib dayom!’ Amu Sam laap̱a yak daaṯe amu, ‘Danab laa nug nuhig uḏat amu aoḵu,’ \v 21 amunu gemu ig danab laa, nug ig ele haen oh oidmut amu nug Judas aben aoḵunu tituanḵunig. \v 22 Haen Naḏi Jesus Nug Johanesnu layaṯak awe uḏie uḏie, deḏ Kayak Nug awe, hab aṯan teum batak amu danab laala ag ig ele laip̱u oimut, ag oolagp̱anu laa tituanḵunig. Amu nug ig ele, Jesus eḏua hibaiṯom, nai amu mehuqḵunig,” awa aum. \p \v 23 Petrus nug anam a, aria ag danab aḏit otiatp̱ig. Laa amu Sabas beḵa Josep, onig laa Jastus. Am danab laa amu Mataias. \v 24-25 Ag danab aḏit otiatona, ag inam unuqidp̱ig. “Naḏi, na danab oh oolag diig dooṯem amunu danab aḏit imu oolahp̱an na aun nug Judas abenp̱a ba, totol uḏat imu aoḵunu tituanme amu na ig ip̱uniḵe! Judas nug nuhig abenp̱a goḵunu uḏat amu uuom,” unuqidna anam ap̱ig. \v 26 Anam unuqiṯona, aria ag Kayaknu dab mak dooglagnu kobol ahilag hena, Mataias anidna aop̱ig. Ag nug aona, totol danab elewen amu ele tuḏidp̱ig. \c 2 \s1 KAYAK OUḎI NEUM \p \v 1 Aria Juda dilag deḏ oḵai laa onig Pentikos, deḏ amu uḏie amu ag oh uḏin, aben laip̱u ap̱a qag mep̱ig. \v 2 Qag men daaegeg, hab aṯannu oqoṯi paha laip̱un uḏiom. Oqoṯi amu ulah naḏi g̱agaṯag uḏiaya, oqoṯi oṯe bia. Uḏie, ag daap̱ig ele amu, ag lag amu oo ohp̱a oqoṯi huana doop̱ig. \v 3 Ag keeke amu doyeg amu ab ewawa, lemaḏmaḏ qeṯe amubia haaha, pane ne, danab daap̱ig amu oh anen anen dilagp̱a paniom anidp̱ig. \v 4 Anam he amu danab oolagp̱a genab doop̱ig ele, danab amu ag oh Kayak Ouḏi ag oolagp̱a am be, ag ahan, nai diigdiigp̱a nai madip̱ig. Amu Kayak Ouḏi Nug he, ag oḏelagp̱a anam nai madip̱ig. \p \v 5 Haen amup̱a wan ohp̱anu Juda danab, ag Kayak dab medap̱ig ele amu, ag gona ab ab daap̱ig, ap̱anu uḏin Jerusalem daap̱ig. \v 6 Ag haen amu oqoṯi amu doona, danab ah ameg naḏi uḏin qag mena, danab piḏe piḏenu ag oh totol danab, ag ahilag naip̱a nai mehuqegeg doop̱ig. \v 7 Ag nailagp̱a nai mehuqeg doonna, ag oṯaina, ag dab mak kuḏum aona ap̱ig. “Umu aḏi? Aṯem hena heṯeb? Danab nai madiṯeb ele umu ag amu Galelia danab. \v 8 Amu aṯemun ig oh danab ab laalap̱anu amu ig nainigp̱a nai dooṯem? Ig aninḵad mamenḵad maṯiegeg dooṯem amubia dooṯem. \v 9 Ig amu Patia, Midia, Ilam, amu Mesopotemia ele daaṯem. Amu Juda, Kapadosia, Pontus Asia ele daaṯem. \v 10 Amu Prisia, Pampilia, Igipta amu laih Libianu, Sairini guguiṯaknu ele daaṯem. Amu Rom danab ele ig oh uḏimut daaṯem. \v 11 Ig Juda amu laala Juda kobol awak ele, amu ig Krit amu Arabia ap̱anu ele uḏimut. Uḏit, ig oh nainig aben abenp̱a Kayak uḏat enanag heumnu mehuqegeg dooṯem,” aon ap̱ig. \v 12 Ag anam anana, ag oh eheḏ oṯaina, dab mak kuḏum aona, ag aḵa aḵa, “Keeke umu amu aṯemunnab?” aon ap̱ig. \v 13 Ag anam ap̱ig amge laala ag awa awa qeṯak nai maṯin, inam ap̱ig. “Umu amu ag wain huana laeg, kaaka aqe heṯeb,” aon ap̱ig. \s1 PETRUS NAI MEHUQOM \p \v 14 Ag anam aon aeg amu Petrus aha hibaiṯe, totol danab elewen amu ele ahaeg, nug g̱agaṯag ewa, danab ah ag tutuḵu doona maidḵulagnu inam aum. “Juda danab ag amu danab uḏip̱ig gemu Jerusalem daaṯeb ele ag oh, da nai madip̱i, ag daulag human dab mebep̱eg, da keeke amunu diig mehuqp̱i doyeg! \v 15 Ag, ‘Danab imu wain laegeg, kaaka aqaṯe,’ aṯeb amge danab imu ag anam ii heṯeb. Iiṯa! Geha iiḵu am buṯua 9 kilokib amu ag dooṯeb, ig buṯuanab wain ii laṯem. \v 16 Kobol imu am kaaka aqaknu iiṯa. Kobol imu amu anuḵa propet Joel nug Kayak oḏe awa, nai maṯiom amu, nug maṯiomnu iiḵu beṯe. \v 17 Kayak Nug inam Joel amegp̱a a doya yom. ‘Dimp̱a haen nug malaḵunu heebeb, haen gamag amup̱a da dahil Ouḏi, danab ah madaḵul. Madap̱i amu ag Kayak Ouḏi aop̱ig ele, ag oolagp̱anu amu laala geha ag propet dahil nai mehuqḵulag. Amu geha da laala keeke diigdiig tuleglegp̱a ip̱uanadḵul am laala ag amu doyak tul niiakp̱a madaḵul. \v 18 Amu geha haen amup̱a da uḏat nid, uḏat ah dahilad ele Ouḏi dahil madap̱i, ag dahil nai mehuqḵulag. \v 19-20 Da geha kobol diig laa habp̱a hep̱i, aam nug gatatu manebeb, kalam am tiig eḏuḵu. Aria wanp̱a da ep̱onak keeke, tiig, ab aḏu amu kahug naḏi ele hep̱i, geha beḵulag. Amu Naḏinu deḏ am geha dim beḵu. \v 21 Amu danab ah oh ag Naḏi eḏua diiḵunu eḵulag amu, ag ehaniṯak amu aoglag.’ Joel anam yom. \p \v 22 Amu Israel danab ag nai imu doyeg! Da ag amelagp̱a Jesus, Nasaret ted, nuhignu ap̱i dooglag. Ag aḵa aaḵu dooṯeb, Kayak Nug ehaniṯe, Nug ag oolagp̱a ep̱onak keeke, danab heḵunu elele iiṯa diigdiig heum. Kayak he, Jesus anam heum, amuam Kayak Nug Jesus me neum ip̱uanadṯe. \v 23 Kayak Nug anuḵa nuhig doyakp̱a anam heḵunu nai maṯiom amu Nug Jesus awa, ag ep̱elagp̱a me, ag danab nau, ahilag ehaniṯakp̱a, ad emaitakp̱a atulna qeeg mauhom. \v 24 Amge Kayak Nug mauhak oolagp̱anu uhuqa he, eḏua hibaiṯom. Mauhak amu Nug aḏaḵunu elele iiṯa. \v 25 Amuam Dawit nuhignu yom amubia. Dawit nug inam yom. ‘Naḏi Nug ou iwa daaṯe anidṯem. Nug da ele ou qeḏa, g̱agaṯag meḏeḏe amunu keeke laa nug da ii uḏaliḏma. \v 26 Amunu da oo maḏoḏ enanag ele dayeye, oo gamag ahak nai maṯieye, da daḵa dimp̱a keeke ena aoḵul amunu ameg meṯem. \v 27 Aḏinu? Na geha da ii uuiḏmana amunu da mauhak daaṯeb abenp̱a ii daapa. Am geha na nahip danab tutuḵu op̱ia awak ele amu, na ii uuidmana amunu mauhak nug heeb, beḏu ii nauhma. \v 28 Na bau dayaknu ib da ip̱uniḏme. Na da ele daagnih amunu da oo gamag ahak oḵainab dooḵul,’ awa yom.” Petrus nug anam awa aum. \p \v 29 Nug anam anana, nug nai baula tuḏiṯa aum. “O lailad, Dawit nug nai amu maṯiom amu nug nuhignu dab maama ii maṯiom. Ig amu aṯem doognig am Dawit nug mauhe boomeg, nuhig boomak aben ig oonigp̱a iiḵu daaṯe. \v 30 Dawit nug propet dayom amu Kayak Nug nuḵa nuhig nai g̱agaṯag qedaṯa, Dawit amegp̱a inam a doyom. ‘Dimp̱a na buḏunp̱an da king laa otip̱i ba, nahip king uḏat amu Nug heḵu,’ awa aum. Nug anam a, Dawit doyom amge \v 31 amu ii nak haenp̱a nug dimp̱a Kayak Nug heeb, Kristus Nug mauhakp̱anu eḏua hip̱aidḵu, mauhak abenp̱a ii daama, Nug beḏu ele ii beḏamanu aum. \v 32 Aria anam amunu ag doyeg! Kayak Nug he, Jesus eḏua hibaiṯom. Ig oh Nug anam heum amu anidmut amunu ig iiḵu madiṯem. \v 33 Nug hab aṯan teum, Kayak ep̱eg naḏiapp̱a, amuam anuqak aben, amup̱a daaṯe. Mameg Kayak Nug nuhig Ouḏi, anuḵa medaḵunu nai qaḵa aum bia amu, Nug meṯom. Meṯe, Jesus Nug ig ele iiḵu gemu Kayak Ouḏi meḵom amunu ag keeke imu gemu anidna dooṯeb,” awa aum. \v 34-35 Amu Petrus nug anam anana, nug nai imu tuḏiṯa amelagp̱a aum. “Dawit nug nai laa ele aum am inam. ‘Naḏi Nug Naḏi dahil amegp̱a inam aum. Na am dahil dayaknu aben anuqak imup̱a daap̱e uḵeb, dimp̱a da geha kekeḏ nahipad oh tap̱aladp̱i, ag na waatp̱a daaglag,’ awa aum. Aria Dawit nai amu maṯiom haenp̱a nug nuḵa nuhignu dab maama ii maṯiom. Iiṯa. Nug mauhe, beḏu hab aṯan ii teum. Iiṯa. Ag nug boomp̱ig amunu nug nai amup̱a Jesus ip̱uniḵa heum. \v 36 Amunu Israel beḵod, ag oh tutuḵunab doyeg! Kayak Nug he, Jesus Nug Naḏi, am Kristus ele daaṯe. Ag Nug ad emaitakp̱a atulp̱ig.” Petrus amelagp̱a anam maṯie doop̱ig. \p \v 37 Ag nai maṯie doona, nai amu ag oolagnab yom amunu ag ahan, Petrus amu totol danab elewen ele ag amelagp̱a inam ap̱ig. “O ig lainḵad, geha ig aṯemtai heḵunig?” aon ap̱ig. \v 38 Aon aeg am Petrus nug amelagp̱a aum. “Kayak Nug ahilag hip̱unin uhuqa madaḵunu amu ag oh aḵa anen anen ag oolag eḏueb, Jesus Kristus onigp̱a layaṯak aweg! Ag anam hep̱eg, Kayak Nug nuhig Ouḏi ag hamu madaḵu. \v 39 Am Kayak Nug anuḵa Nuhig Ouḏi ag amu ag beḵalḵad amu wan laa adep̱a danab ah daaṯeb ag ele madaḵunu nai qaḵa aum. Yo aun aḏi ag ihinig Naḏi Kayak Nug ag onilagp̱a eḵu amu, ag madaḵunu nai qaḵa aum,” awa aum. \v 40 Am Petrus nug nai kuḏum laala ele dab mak awaknu nai mehuqaqa, nug amelagp̱a inam aum. “Ag lailḵad ag Jesusnu oolagp̱a genab ii dooṯeb amubia ag aib hep̱ig. Iiṯa! Ag oolag eḏueb, Kayaknu ehaniṯak aweg!” awa aum. \s1 KRISTEN BAU AMU AHILAG HAK ENA \p \v 41 Am danab Petrus nai maṯiom amu genab doonna, ahilag eb qak 3000 keeke amu ag layaṯak aop̱ig. Aona ag Jesusnu oolagp̱a genab doop̱ig ele amu oolagp̱a uḵaeg, oh laip̱u daanna \v 42 amu ag totol danab tuelp nai mehuqegeg doonna, laip̱u dayak ena daanna, nug ehanidnana, e laip̱u lanan, Kayak unuqidp̱ig. \v 43 Ag anam henana, danab ah oh ag Kayaknu enanag doona, ag oolag ele oṯaiom. Amu Kayak Nug totol danab tuelp ep̱elagp̱a ep̱onak keeke, danab heḵunu elele iiṯa amu kuḏum diigdiig ele heum. \v 44 Anam heehe, danab oh ag Kristusnu oolagp̱a genab doop̱ig ele amu, ag oolag laip̱u mena, laip̱u qag mak daanna, danab laala ag keeke ele amu aḵa ahilagnuib ii aḏap̱ig. Iiṯa, ag laip̱u qag mak daaṯeb ag oh ahilag dayom. \v 45 Am danab laala ag wan ele amu laala ag keeke ele amu ag heeg, danab laa daden meeg, ag men doḏo amu aona, danab laala e aon laḵulagnu elele iiṯa daap̱ig amu otin madap̱ig. \v 46 Ag anam henan, ag oh oolag laip̱u daanna amu deḏ oh mana meṯak laḵa gonana, Kayak nai doop̱ig. Amge ag laulag anen anen oh oina, ag oo gamag ahak doonna, ag Kayak amegp̱a, “Ena hen meḵame,” anana, e lap̱ig. \v 47 Anam henana, haen oh Kayak binag meegeg, danab ah laala oh ahilagnu oolag enaib dayom. Haen amu deḏ ohp̱a Kayak Nug danab ah laala eḏua diieye, ag kristen tamaniak oop̱a daap̱ig ele amu, ag ele tuḏidp̱ig. \c 3 \s1 DANAB BAEG NAU ELE EḎUA ENA DAYOM \p \v 1 Haen amu deḏ laa Petrus Johanes ele a aam ameg ewamp̱a, unuqiṯak haenp̱a, mana meṯak laḵa unuqidḵulahnu gopiḏ. \v 2 Uḵaeh, danab laa dayom, nug baekuḏ baag batak, wan tabṯe ele, a oh mauhpiḏ. Nug anig oop̱anu anam doum. Ag deḏ oh nug aon gona, mana meṯak lagnu aḏ odp̱a, od amunu ag, Anṯaknu Enanag aṯeb, amu guḵuidna meeg dayaya, danab ah ag mana meṯak lag oop̱a noegeg, men doḏo meṯaglagnu unuqaṯaṯa dayom. \v 3 Danab amu nug Petrus Johanes ele a mana meṯak lag oop̱a noeheh anata, nug keeke meṯaglahnu unuqatom. \v 4 Unuqata, Petrus Johanes ele a nug g̱agaṯag neeḵidyaya amu Petrus nug aum. “Na i anite!” awa aum. \v 5 Anam a, danab amu eḏua, oo ekuḏe, ahilahp̱a uḵe amu nug oop̱a, “A keeke meḏaglahnu heṯep,” awa aum. \p \v 6 Amge Petrus nug aum. “Da men doḏo iiṯa amge da dahil keeke daaṯe amu da na medaḵul. Jesus Kristus, Nasaret ted, Nug onigp̱a da na amenp̱a aṯem. Na ahan oiye!” awa aum. \v 7 Petrus nug anam awowa, ep̱eg bahia, ep̱eg naḏiapp̱a aḏa, hume, pahanab baekuḏ oh g̱agaṯag qepiḏ. \v 8 Nug baekuḏ g̱agaṯag ep̱aeh, nug paha aha hibaiṯa tap̱a oiyeye, nug Petrus Johanes ele oh mana meṯak lag oop̱a nonana, nug aha oola ta oola nana oiyaya, Kayak binag meum. \v 9 Danab amu aha, Kayak binag maama oiyeye, danab ah oh ag nug anidna, \v 10 ag nug doop̱ig, nug am danab laa iiṯa, nug aaḵu hanhan mana meṯak lagnu aḏ odp̱a, od amunu ag, Anṯaknu Enanag aṯeb, amup̱a meeg dayaya, danab ah lag oop̱a noegeg, nug men doḏo meṯaglagnu unuqaṯaṯa daaṯom ele, nugib aaḵu gemu ena dayom, ag amu anidna, ag oṯaina, dab mak huana aop̱ig. \s1 PETRUS MANA MEṮAK LAG OOP̱A NAI MEHUQOM \p \v 11 Amu ag anam dab mak huana aoegeg, nug aha, Petrus Johanes ele aḏualatete amu danab ah oh ag ahan qaibaḏ dona, mana meṯak lagnu aḏ oop̱a aben laa, Solomonnu Aben aṯeb, amup̱a qag mep̱ig. Aḏinu? Ag huana oṯaina hep̱ig. \v 12 Ag anam heeg, Petrus nug anaṯa, nug amelagp̱a inam aum. “Israel danab, ag aḏinu keeke imunu dab mak kuḏum aonna, ag i neeḵit-teb? Amu aṯemun ag i iya, ihinih g̱agaṯagp̱a o iiṯa i iya ihinih ena hakp̱a i heuḏ, danab imu nug aha oiṯe aṯeb? Anam iiṯanab, iiṯa. \v 13 Abrahamnu, Isaknu, Jakop elenu Kayak, Nug am ig alanḵad dilag Kayak, Nug aaḵu nuhig uḏat imup̱a nuhig nid Jesus binag humaṯe. Amge ag Nug aon kekeḏ ep̱elagp̱a meeg, Pilatus nug uhuqḵunu aum amge iiṯa, ag am danab amu di medap̱ig. \v 14 Ag am danab amu, Nug hip̱unin laa ii heum, Nug am op̱ia awak danab amu, ag Nug di meṯan, ag Pilatusnu eeg, nug danab laa, nug danab aqe mauhp̱ig ele amu, nug danab amu uhuqa awa, ag maṯa, heeb goḵunu enan, \v 15 ag danab ena, Nug ig bau hanhan ena dayaknu ib, ib amup̱a omaigṯe ele amu, ag Nug qeeg mauhom. Ag qeeg mauhom amge Kayak Nug he, eḏua hibaiṯe, i nuhig nai amunu mehuqṯep. \v 16 Amu i Jesusnu oonihp̱a genab doomuḏ amup̱a Jesus Nug he, danab imu, ag nug anidna dooṯeb ele amu, nug enanagib daaṯe. Yo, i Jesusnu oonihp̱a genab dooṯep, ib amup̱a Nug he, danab imu nug eḏua, ag anidṯeb bia ena daaṯe,” awa aum. \p \v 17 Petrus anam anana, nug nai tuḏiṯa aum. “O lailad, da genab dooṯem, ag Jesus nuhigp̱a eheḏ hep̱ig amu, ag tutuḵu ii doonna, ag kobol amu hep̱ig, ahilḵad iḵi danab ele anamib aaḵu. \v 18 Kayak Nug anuḵa nuhiḵud propet oh oḏelagp̱a, nuhig Kristus, Nug guiṯak nau amu aoḵunu ana mehuqa aum. Nai amu niie uḏie, ag amu hep̱ig amu, amup̱a Kayak he, nuhig nai aaḵu meu oum. \v 19-20 Amunu Kayak Nug ahilag hip̱unin op̱ieb, ag op̱ia awak daaglagnu, geha Kayak oo gamag ahak haen madaḵunu, Nug heeb, Kristus, Kayak Nug ahilag ehaniṯak daaḵunu tituanom ele amu, Nug uḏiḵunu, ag oolag eḏueg! Kayak Nug anuḵa laa tituanom ele amu, Nug am Jesus. \v 21 Amu gemu Nug Kayaknu dayak aben anuqakp̱a daaṯe. Nug ap̱a dayaya, Kayak keeke oh eḏua bau heḵunu anuḵa maṯia, nuhiḵud propet, ag op̱ia awak ele amu, ag oḏelagp̱a Nug mehuqom, haen amu ameg meṯe. \v 22 Nuhignu Moses nug inam aum. ‘Kayak, Naḏi ahilag, Nug geha ag lailag laa heeb aha, Nug propet ahilag daaḵu, da bia. Nug aḏi ab amu ag doyeg! \v 23 Am danab ag propet amu, nuhig nai ii doonna, ag mauhḵulag. Ag Israel oolagp̱a baula ii daamna,’ awa aum. \p \v 24 Amu propet oh anuḵa nai mehuqp̱ig amu Samuelnup̱a dig mak, propet daaeg uḏiom amu ag oh haen gemu ihinigp̱a doum daaṯe imunu ap̱ig amu iiḵu ig anidṯem. \v 25 Kayak Nug propet oḏelagp̱a aḏi beḵunu aum, nug Abraham ele tituana, keeke laa heeb beḵunu nai qaḵom ele amu, ag gemu daaṯeb, ag nai aḏit amu a meulah aoglagnu daaṯeb. Nai Nug Abraham amegp̱a qaḵa aum am inam. ‘Da hep̱i, na buḏunp̱a wan ohp̱an danab ag itiṯak aoglag,’ awa aum. \v 26 Amunu Israel danab, Kayak Nug nuhig uḏat danab otia he, Nug tatam ahilagp̱a ag itiṯak madaḵunu uḏiom. Nug heeb, ag oh aḵa anen anen ahilag eheḏ hak naup̱anu eḏun, Nug dim lamidḵulagnu heum,” awa aum. \c 4 \s1 AG PETRUS JOHANES ELE AḎALATP̱IG \p \v 1-2 Petrus Johanes ele a danab ah Jesusnu ip̱uanadyaya, nuhig g̱agaṯagp̱a danab mauhp̱ig ele ag eḏun hip̱aidḵulagnu ele mehuqeheh, mana meṯak danab amu mana meṯak lag gumaknu daup iḵilag amu ḏo gumak danab-Sadusi aḏi ele ag a nai madipiḏ amunu ahilahnu oolagp̱a aeg bak nau doyegeg, danab aḏit amu a nai amu maṯieheh, iḵi danab amu ag ahilahp̱a uḏip̱ig. \v 3 Uḏin, tueb meum amunu ag aḏualatna, mani guiṯak oop̱a maateg, tuqan laip̱u daapiḏ. \v 4 Ag anam hep̱ig amge danab ah kuḏum, a nai madipiḏ ele amu, ag nai amu doona, ag oolagp̱a genab doop̱ig. Amu haen amup̱a, oh ag oolagp̱a genab doop̱ig ele amu, ag oolagp̱anu danabnuib eb qak am 5,000 anam. \p \v 5 Aria Petrus Johanes ele a mani guiṯak oop̱a daaeheh, wagḏe amu Juda dilag danab oḵai amu Juda iḵi danab am ḏo mehuqak danab ele amu ag uḏin, Jerusalem qag mep̱ig. \v 6 Am mana meṯak danab dilag iḵi Anas, amu Kaiapas, Johanes, Aleksanda amu danab laala ele, ag oh buḏub laip̱unu amu, ag laa qag mep̱ig ele amu, ag oh qag mena, \v 7 ag totol danab aḏit amu diiatna, ag heṯoḏiakp̱a maatna oḏ matap̱ig. “A g̱agaṯag aḏip̱a o a aun onigp̱a uḏat amu hepiḏ?” aon oḏ matap̱ig. \p \v 8 Aria ag anam aon oḏ mataegeg, Kayak Ouḏi Nug Petrus oop̱a am be, nug aha ag amelagp̱a aum. “Israel danab oḵai amu ag iḵi danab ele, \v 9 ag adeḵu? Gemu ag i danab baeg nau ele amegp̱a auḏ, nug ena dayom, amunutai iiḵu oḏ metaṯeb. \v 10 Anam dayeb amu aria gemu ag oh tutuḵu doop̱eg am Israel buḏub oh ag ele amu inamib dooglag. Jesus Kristus, Nasaret ted, ag gemu daaṯeb imu, ag Nug ad emaitakp̱a atulp̱ig amge Kayak Nug he, eḏua hibaiṯom ele amu, Nug he, danab imu eḏua ena daya oiyeye, ag anidṯeb. \v 11 Amu lag hak danab ag lagnu men anuqak daaḵunu, amu anidna uup̱ig bia ag gemu daaṯeb, ag Jesus anidna di medap̱ig amge Nug anuqak beum daaṯe. \v 12 Wan imup̱an danab aun nug ig eḏua awiḵeb, ig hip̱unin waap̱a ii daamta? Iiṯa! Jesus Nug nuḵaib elele. Wan imu ohp̱a ig laa onigp̱a ehaniṯak amu aognignu iiṯa, Jesus nuḵa,” awa aum. \p \v 13 Juda dilag danab oḵai amu ag Petrus Johanes ele a ii baḏapiḏ anidna, amu a sul oḵai ii hepiḏ ele doona, ag dab mak kuḏum aop̱ig. Anam henana amu ag Petrus Johanes ele a Jesus ele oip̱ig amu dab mep̱ig. \v 14 Ag dab meegeg, danab beḏu ena dayom amu nug Petrus Johanes ele ag oh hip̱aidna daaegeg anadna, ag a nai apiḏ amu eḏun nob meḵulagnu ib laa ii anidp̱ig. \v 15 Ag anam daanna amu ag Petrus Johanes ele, a Juda dilag heṯoḏiak oḵai, onig Sanhidren, lag oo amu a uuya, dimiṯim goḵulahnu aeg uḵaeh, ag aṯem heḵulagnu amu maṯina ap̱ig. \v 16 “Ig danab aḏit umu am aṯemtai hatḵunig? Aḏinu? A kobol danab heḵunu elele iiṯa amu hepiḏ. A heeh, Jerusalem danab ah daaṯeb umu ag oh doon malap̱ig amunu ig a ii hepiḏ aot aḵunignu am elele iiṯa. \v 17 Amge danab laih laihnu ag doomnanu, ig danab aḏit imu a baula Jesus onigp̱a nai ii maṯimyanu ap̱ut doyeḏ!” aon ap̱ig. \p \v 18 Ag anam awona, eḏun aeg waeh, ag a amelahp̱a ap̱ig. “A Jesus onigp̱a nai baula eḏui danab ah amelagp̱a iinab mehuqmaya! A baula iinab ip̱uanadmaya.” Ag a amelahp̱a g̱agaṯag anam ap̱ig. \v 19 Ag amelahp̱a anam ap̱ig amge Petrus Johanes ele a apiḏ. “I Kayak nai imu uuḏa, ahilag nai dim lamidḵunih am Kayak Nug keeke amunu am ena awa aḵute? Ag tutuḵu anidna dab mak aweg!” aoya apiḏ. \v 20 A anam awoya am baula tuḏidya apiḏ. “I amu oḏenih qamutḵunihnu ele iiṯa. Aḏinu? I keeke oh amenihp̱a anidḏa, nuhig nai doomuḏ ele amu, ib laa iiṯa, mehuqḵunihnab,” aoya apiḏ. \p \v 21 A anam aeh, aria danab oḵai ag a amelahp̱a nai g̱agaṯag ap̱ig amu, ag nai anam bia laala ele tuḏidna awona, ag danab ah oh ag Kayak keeke he anidna, amunu oolag gamag ahe, ag Nug binag mep̱ig anidna, ag danab ah amu diig amunu baḏap̱ig amunu ag Petrus Johanes ele guiṯak mataglagnu ib ii anidna, heeg gopiḏ. \v 22 A aeh, Jesus he, danab eḏua ena dayom ele amu, nug nuhig maḏ 40 anam amunu danab ah ag Kayak binag mep̱ig. \s1 KRISTEN G̱AGAṮAG AOGLAGNU UNUQIDP̱IG \p \v 23 Aria danab oḵai ag heeg, Petrus Johanes ele a goya, a lailti gumadya goya, mana meṯak danab oḵai amu iḵi danab ele ag heṯoḏiakp̱a nai ap̱ig amu oh aeh doop̱ig. \v 24 Amu ag oh doona, baalag laip̱u mena, Kayak unuqidna inam ap̱ig. “Naḏi, na hab wan yu amu keeke oh agup̱a daaṯeb ele amu, keeke amu oh na hadme. \v 25 Amu anuḵa na he, nahip Ouḏi Nug nai nahip imu ig alanig Dawit, nug am uḏat nid nahip amu, nug amegp̱a a doya, nug aum. ‘Amu aḏinu iiṯa aḏi danab ag Kayaknu oolagp̱a aeg bak nau dooṯeb? Aḏinu danab ah buḏub amu ag Nug eḏidḵulagnu qag men, nai hamu madiṯeb? \v 26 Wanp̱anu oḵai oḵai ag Kayak amu laa Nug tituanom ele, ag a ele ban heḵulagnu bap̱aidna amu wanp̱anu oḵai laala ag bannu qag mep̱ig.’ \v 27 Dawit nug aum bia amu ag genab anam hep̱ig. Herodes Antipas, Pontius Pilatus ele am iiṯa aḏi danab amu ag Israel ele, ag oh ab oḵai imup̱a qag mena, ag Jesus geḏidp̱ig, Nug am uḏat danab nahip, op̱ia awaknab ele. Na Nug anuḵa tituanme. \v 28 Ag anam heḵulagnu qag mena anam hep̱ig amu, Kayak na keeke oh anam beḵunu anuḵa ib amunu ame amu ag amuib hep̱ig. \v 29 Naḏi, danab amu, ahilag nai maṯiak ena iiṯa amu anṯe! Anidna amu nai ig, nahipad uḏat danab amu, na ig ehanigp̱e, ig baḏak iiṯap̱a nahip nai mehuqḵunig. \v 30 Laa ele amu na Jesus, nahip uḏat danab op̱ia awak ele amu, na Nug onigp̱a ep̱en bahin, oḏe danab aḏaladp̱e, ag eḏun ena dayeg! Kobol danab heḵunu elele iiṯa amu na amu ele Jesus onigp̱a he!” aon unuqidp̱ig. \v 31 Ag unuqidna, baag qeegeg, lag ag daap̱ig ele amu uḏalele, Kayak Ouḏi ag oolagp̱a am be, ag ii baḏana, Kayak nai mehuqp̱ig. \s1 KRISTEN AG NUG EHANIṮAK HEP̱IG \p \v 32 Ag anam aaḵu henana, oolagp̱a genab doop̱ig ele ag oh dab mak laip̱up̱a oolag laip̱u dayeye amu danab laa nug keeke ele amu nuhignuib ii aḏom. Iiṯa. Keekep̱a amu ag nug ehaniṯeg \v 33 amu totol danab tuelp ag Naḏi Jesus eḏua hibaiṯomnu nai amu g̱agaṯag ele mehuqegeg, Kayaknu ehaniṯak oḵai hamu megṯe ele amu, ahilagp̱a oḵai dayom. \v 34 Anam dayeye, ag oolagp̱a danab laa nug keekenu, enu ele tutu mak hamu ii dayom. Iiṯa. Danab laala ag wan o lag ele, ag aeg, danab laa daden meeg, men doḏo amu aon uḏin, \v 35 totol danab tuelp maṯaegeg, ag otin, danab laala elele iiṯa amu madap̱ig. \v 36 Ag anam heegeg, danab laa ap̱a dayom, nug onig Josep, nug am Lewi buḏub, Saipras ted. Nug onig Josep amge danab tuelp ag am nug onig Banabas ataḏp̱ig. Onig amu diig eḏuak amu inam, heeb oolag g̱agaṯag qak danab. \v 37 Aria danab amu nug wan laih nuhig he, danab laa awe, nug men doḏo amu awa uḏia, totol danab maṯom. \c 5 \s1 ANANIAS SAPIRA ELE \p \v 1 Amu danab laa onig Ananias, nug wau onig Sapira, nug wan laih me, danab laa awe, nug men doḏo awa, \v 2 nug otia laih amu nuhig maama, nug men doḏo laih amu awa uḏia, totol danab tuelp maṯa, “Wan dahilnu nob oh iiḵu,” awa aum. Nug wau ele oh a totol danab anam ham bup̱ualadḵulahnu oolah laip̱u dayom. \v 3 Nug anam a amu Petrus nug aum. “Ananias, aḏinu Satan na ootp̱a am be, na Kayak Ouḏi amegp̱a ham bup̱uak nai maṯinna, ‘Da wan mei, laa nug daden me, men doḏo aomi amu oh iiḵu,’ ame amge na laih nahip daaḵunu loḵumna, laihib aon uḏime? \v 4 Na tatam wan amu laa aoḵunu ii meeme amu naḵa nahip dayom. Am dimp̱a na ae, daden meeg, men doḏo amu ele nahipib. Amu aḏinu na kobol amu heḵutnu ootp̱a dab meme? Na heme amu danab ii bup̱uidme. Iiṯa. Na Kayak amegp̱a ham bup̱uak nai maṯime,” awa aum. \v 5 Aria Ananias nug Petrus nai aum amu doya, nug na qa mauhe, danab oh ag amunu nai doona amu ag huan baḏap̱ig. \v 6 Aria nid bau ag ahan dona, lamen laap̱a beḏu hautna, aon gona boomp̱ig. \p \v 7 Amu aam ameg ewam uḵe, Ananias wau nug uḏia, lag oop̱a noum. Nug amunu nai laa ii doyom. \v 8 Nug no, Petrus oḏ meṯa aum. “Na ap̱e doyei! Aṯemu? A wannu daden nob amu elele iiḵuibte?” awa aum. A am ah nug aum. “Amu aaḵuib,” awa aum. \v 9 Ah nug anam a, Petrus nug amegp̱a aum. “Amu aḏinu a oh nai laip̱u maṯiya, a Naḏi Ouḏi, Nug ahilah eheḏ hak amunu nob mataḵu o iiṯa anidḵulahnu heya eeḏpiḏ? Doye, danab ag na gamut boomona dop̱ig, ag odp̱a hip̱aidp̱ig daaṯeb, geha ag na ele boomidḵulagnu mawidḵulag,” awa aum. \v 10 Petrus nug anam aawo, ah amu laip̱un nug baegp̱a na qa mauhe, nid bau ag lag oop̱a nona, ah mauhom anidna, ag aon maon gona, gamu boomp̱igp̱a ou qen boomp̱ig. \v 11 Amu kobol amu be, kristen tamaniak oh amu danab ag keeke amunu nai doop̱ig ele, ag ele huan baḏap̱ig. \s1 TOTOL DANAB AG DANAB BAP̱ALADP̱IG \p \v 12-14 Aria haen amup̱a totol danab tuelp, kristen tamaniak amu abp̱an danab laala ele ag hanhan mana meṯak lagnu aḏ oop̱a, aben laa Solomonnu aben aṯeb, amup̱a qag medap̱ig. Qag menan oinna, totol danab tuelp ag abp̱an danab oolagp̱a ep̱onak keeke, danab heḵunu elele iiṯa kuḏum diigdiig ele hep̱ig. Ag anam qag mena oip̱ig amge Juda laa ag, ag ele qag meḵulagnu uup̱ig. Ao, Juda laa ag, ag ele oh qag meḵulagnu uup̱ig amge abp̱an danab ag kristen tamaniaknu oolag enaib dayom. Ag oolagp̱a ena dayeye, danab ah ele kuḏumnab ag Jesusnu oolagp̱a genab doona, ag kristen tamaniak oop̱a gop̱ig. \v 15 Aria totol danab tuelp ag uḏat danab heḵunu elele iiṯa heegeg, danab laala ag oḏe danab amu qaḏaqaḏp̱a aḵan uḏin, ib daugp̱a maaṯeg niip̱ig. Amunu diig am Petrus oiyebeb amu nuhig itotog amu oḏe danab qaḏelagp̱a uḵeb, ena daaglagnu oolag dayom. \v 16 Ag anam heegeg amu danab ah, ab laala Jerusalem guguiṯak daaṯeb, ap̱an ag ele ahan, danab oḏe ele amu danab ouḏi nau ele aḵan uḏiegeg amu ag oh eḏun ena daap̱ig. \s1 LAA AG TOTOL DANAB EHEḎ HADP̱IG \p \v 17 Ag anam heegeg amu mana meṯak danab dilag iḵi amu nuhiḵud ehaniṯak danab laala, ag am ḏo gumak danab-Sadusi oolagp̱anu, ag oolagp̱a aeg bak nau doop̱ig. \v 18 Ag anam hena ahan, totol danab tuelp aḏaladna, mani guiṯak oḵai amup̱a maadp̱ig \v 19 amge tuqan amup̱a Naḏinu engel nug mani guiṯak lag od matula he, dimiṯim doeg, nug amelagp̱a aum. \v 20 “Ag eḏun gona, mana meṯak lag oop̱a nona, danab ah amelagp̱a kristen bau oiyaknu diig, amunu mehuqp̱eg doyeg!” awa aum. \p \v 21 Engel anam a amu wagḏe buṯuanab totol danab tuelp ag ahan gona, mana meṯak lag oop̱a nona, danab ah amelagp̱a engel aḵulagnu aum ele amu, ag nai amu danab ah ip̱uanadp̱ig. Amu totol danab tuelp ag mana meṯak lag oop̱a daaegeg, mana meṯak danab dilag iḵi amu nuhiḵud ehaniṯak danab ele ag qag mena, Juda dilag heṯoḏiak oḵai, onig Sanhidren, amunu danab amu Israel dilag iḵi danab oh onilagp̱a eeg, ag uḏieg amu ag ahilag daup ag mani guiṯak laḵa gona, totol danab tuelp diin uḏiglagnu ap̱ig. \v 22 Ag aeg, daup ag mani guiṯakp̱a gop̱ig amge totol danab tuelp ag ap̱a ii daap̱ig anidna amu ag eḏun qag mep̱igp̱a gona, ag keeke aṯem aṯem anidp̱ig amu aeg doop̱ig. \v 23 Ag inam ap̱ig. “Ig gota, mani guiṯak lag amu od lok g̱agaṯag aqak daaegeg, daup ag od oh gumap̱ig anidmut. Aria ig od matulmut amu ig lag oop̱a danab laa daaegeg ii anadmut,” aon ap̱ig. \v 24 Anam aeg doona aria mana meṯak danab dilag iḵi amu daup iḵi ele ag dab mak kuḏum aonna ap̱ig. “Keeke aṯemtai laa ana daaḵutai,” aon ap̱ig. \p \v 25 Amu ag anam maṯiegeg, danab laa uḏia amelagp̱a aum. “Doyeg! Danab ag mani guiṯakp̱a inadp̱ig ele amu, ag mana meṯak lag oop̱a, Jesusnu nai danab ah ipuanadṯeb,” awa aum. \v 26 Danab amu anam a doona, daup iḵi amu daup ele ag gona diip̱ig amge ahilagnu eheḏ laa ii hep̱ig. Aḏinu? Ag baḏan inam ap̱ig. “Ig ag maḵuḏadp̱ut amu danab ah ag ig menp̱a iqaglag,” aon ap̱ig. \p \v 27 Ag anam anana, diin uḏin heeg, heṯoḏiak oḵai, onig Sanhidren, amup̱a hip̱aidna daaegeg, mana meṯak danab dilag iḵi nug amelagp̱a aum. \v 28 “Amu ig ag amelagp̱a ag Jesus onigp̱a nai baula danab ah iinab ip̱uanadmananu amut. Aḏinu ag amu anam heegeg, danab ah oh Jerusalem daaṯeb ele aaḵu doop̱ig. Amu ag danab ag ihinignu amu, ‘Jesus Nug danab ena, ag qeeg mauhom,’ aon aḵulagnu heṯeb,” awa aum. \p \v 29 Nug anam a amu Petrus nug totol danab tuelp ele ag oh eḏun ap̱ig. “Ig am Kayaknu nai amu dim lamidḵunig. Danabnu nai amu ig ii dim lamidmata. \v 30 Amu ag Jesus ad emaitakp̱a atulna qeeg mauhom amu ig alanignu Kayak Nug he, eḏua hibaiṯom. \v 31 Nug am King amu ihinig ehaniṯak daaḵunu, Nug ihinig gamag danab amunu Nug heeb, ig Israel ig oonig eḏueb, Kayak Nug hip̱unin ihinig uhuqa megaḵunu amu Kayak he, Nug eḏua hibaiṯa, aṯan ta, Nug Kayak ep̱eg naḏiapp̱a, amuam anuqak aben, amup̱a daaṯe. \v 32 Amu ig keeke amu ohnu nai mehuqak danab daaṯem. Kayak Ouḏi ele nai amunu mehuqa aṯe. Kayak Nug danab ah ag nai nuhig dim lamidṯeb amu nuhig Ouḏi madaṯe,” aon ap̱ig. \v 33 Ag nai amu aeg doonna, ag oolagp̱a aeg naunab be, totol danab tuelp aqap̱eg mauhḵulagnu ap̱ig. \s1 GAMALIEL TOTOL DANAB EHANAṮOM \p \v 34 Ag anam heḵulagnu ap̱ig amge Juda dilag heṯoḏiak oḵai, onig Sanhidren, amunu danab laa aha hibaiṯom. Nug am ḏo gumak danab-Parasia onig Gamaliel. Nug danab ah ḏo ip̱uananadṯom amu ag nug binag humap̱ig. Nug aha, ag amelagp̱a totol danab tuelp ap̱eg, nakok dimiṯim goḵulagnu aum. \v 35 Nug a, ag heeg, dimiṯim uḵaeg, nug heṯoḏiak oḵainu danab laa daap̱ig amu amelagp̱a aum. “Ag Israel danab, ag kobol aḏi danab imu dilag heḵulagnu heṯeb amu ag dab meig! \v 36 Aḏinu? Ag imu dooṯeb. Matu haen Tiudas nug aha, ‘Da danab oḵai,’ anana nug nuḵa binag ma, ham bup̱ualaṯa he, danab 400 ag ahan dim lamidp̱ig. Amge gabman nug Tiudas qe mauhe amu danab ag nuhignu oolagp̱a genab doop̱ig ele amu, ag ele gona qeṯoḏeg, nuhig uḏat aaḵu iiṯa meum. \v 37 Amu Tiudas onig iiṯa me, nug heum bia haen gabman nug danab ah onilag awewe, Galelia ted Judas nug aha, danab ah laala biilagp̱a ya he, ag nug dim lamiṯeg gona, Rom dilag gabman lamidḵulagnu ban hep̱ig. Amge nug ele qe mauhe amu danab oh nug diie oip̱ig ele amu ag matatun gona, hamu oip̱ig. \v 38 Ig amu anam anidmut amunu da ag amelagp̱a aṯem. Ag danab umu amu, ag uuadp̱eg dayeg! Uup̱eg, ag daanna hebep̱eg, keeke amu diig am danabnu dayeb amu, geha na qeeb, iiṯa meḵu. \v 39 Amge genab Kayak Nug keeke amu he beṯe amu ag Nug ip̱u oo neḵulagnu am elele iiṯa. Ag anam hena amu ag aaḵu Kayak ele ban heḵulag,” awa aum. \p \v 40 Gamaliel nug anam a, ag nuhig nai dim lamidna, totol danab tuelp ii aqap̱ig amge ag diin, bup̱a eheḏ mataḏaṯona, nai Jesus onignu amu ii maṯimnanu g̱agaṯag amelagp̱a awona, heeg gop̱ig. \v 41 Ag anam heeg, totol danab tuelp ag Juda dilag heṯoḏiak oḵai, onig Sanhidren, amup̱anu dimiṯim gona, ag oolag gamag ahehe, ena doona, inam dab mep̱ig. “Ig Jesus onignu uḏanak guiṯak ele aomut amuam ena,” Ag anam dab mep̱ig. \v 42 Ag anam awona, deḏ oh ag mana meṯak laḵa amu danab ah laulagp̱a ele oina, Jesus Nug am Kristus, amu mehuqnana ip̱uanadp̱ig. Ag Nai Ena amu mehuqḵulagnu ii uup̱ig. \c 6 \s1 AG DANAB EBLAIH AḎIT ELE OTIADP̱IG \p \v 1 Ag Jesus Kristusnu Nai Ena amu mehuqegeg, haen amup̱a danab kuḏum Jesusnu oolagp̱a genab doyegeg, ameg amu tuḏiṯegeg, oḵai meum. Anam beebe, ag oolagp̱a ameg laa, ag Grik nai dooṯeb ele amu, ag ahan, ameg laa Hibru nai dooṯeb ele amu, ag ele aeg ona aeg do amelagp̱a ap̱ig. “Ag deḏ oh uḏat imu tip̱alṯeb. Ag ah qab ahilḵad, ag e iiṯa ele amu, ag e madaṯeb amge ag ihinḵad ah, qab daaṯeb amu, ag ii ehanadṯeb,” aon ap̱ig. \v 2 Anam daye, totol danab tuelp ag aeg, danab Jesusnu oolagp̱a genab doop̱ig ele amu ag oh uḏin, qag meeg, amelagp̱a ap̱ig. Ig Kayak nai maṯiak uḏat ii uumta. Ig anam heḵunig am Kayak noobp̱a ena iiṯa \v 3 amunu o lainḵad, ig inam, heḵunig. Ag oh oolagp̱anu ag danab eblaih aḏit laa, danab ah ag danab amunu eheḏ laa ii aṯeb, ag Kayak Ouḏi aop̱ig, ahilag doyak ele am ena amu, ag danab eblaih aḏit amubia anaṯeg! Danab amu ig uḏat amu madap̱ut, ag heḵulag. \v 4 Amge ig totol danab amu, ig hanhan unuqidtata, Kayak nai amu danab ah ip̱uanadḵunig,” aon ap̱ig. \v 5 Ag anam aeg, danab ah oh ag nai amunu oolag laip̱u daye, ag danab otiadp̱ig. Ag otiadp̱ig ele amu ag onilag am Stepanus, nug oop̱a genab doyak nuhig am g̱agaṯag, Kayak Ouḏi nug oop̱a am bak ele. Aria laa am Pilip amu laa am Prikoras, laa Naikena, laa am Timon, laa Pemenas, amu laa am Nikolas. Nikolas nug am Antiok ted amu nug Juda dilag meṯid dim lamiṯom. \v 6 Ag danab amu otiadna heeg, totol danab tuelp noolagp̱a hibaiṯeg, ag ep̱elag qaḏelagp̱a mena, ahilagnu unuqidp̱ig. \p \v 7 Ag Kayak nai mehuqegeg, danab ah kuḏum ag oolagp̱a genab doop̱ig. Jerusalem ap̱a danab kuḏum ag oolagp̱a genab doona, kristen tamaniak oop̱a uḵaeg, nuhig eb qak oḵai meeme, mana meṯak danab kuḏum ele oolag eḏuom. \s1 STEPANUS AḎAP̱IG \p \v 8 Amu Kayak Nug Stepanus ehaniṯak oḵai ele meṯe, nug ep̱onak keeke danab heḵunu elele iiṯa amu danab ah oolagp̱a heum \v 9 amge danab laala ag ahan, Stepanusnu nai nau ham bup̱uak beḏup̱a yaan aegeg, nug ag ele nai aeg ona aeg doum. Danab amu ag am Juda dilag nai doyak laḵa, ag lag amunu, Danab Begbeg Iiṯa aṯeb ele amu, amup̱a ag Kayak nai doodp̱ig. Danab amu ag am Sairini, Aleksandria, Silisia, Asia elenu uḏiak. \v 10 Am Kayak Ouḏi Nug doyak ena Stepanus meṯa he, ag nuhig nai eḏidna, tabap̱eg noḵunu elele iiṯa. \v 11 Ag anam anidp̱ig amunu ag kobol ham bup̱uakp̱a hena, danab laala eeḏaṯeg, ahan ap̱ig. “Ig nug, Moses Kayak ele dabata, awa awa aqatete doomut,” aon ap̱ig. \v 12 Ag anam ham bup̱ueg, danab ah amu, Juda iḵi danab amu ḏo mehuqak danab ele ag oṯaina, Stepanusnu eheḏ doop̱ig. Eheḏ doyeg, danab ag Stepanus ele nai aeg ona aeg doum ele amu, ag gona, nug aḏan, aon Juda dilag heṯoḏiak oḵai, onig Sanhidren, ap̱a gona, \v 13 ag qag mak amup̱a heeg, danab laala ag oolagp̱anu ahan, Stepanusnu nai ham bup̱uak inam aon ap̱ig. “Danab imu nug hanhan lag imunu, ḏo nai elenu nai eheḏ madiṯe. \v 14 Amu nug maṯiaya, inam aawo ig doomut. ‘Jesus, Nasaret ted, geha nug ab imu heeb nauheb, anuḵa Moses nug kobol ig meḵom amu ele Nug eḏuḵu,’ awa aum,” aon ap̱ig. \v 15 Ag anam ham bup̱ueg, danab heṯoḏiak oḵai, onig Sanhidren, ap̱a daap̱ig, ag oh Stepanus neeḵidna, ag nug iḏu engel bia anidp̱ig. \c 7 \s1 STEPANUS IḴI DANAB DILAG QAG MAKP̱A NAI MAṮIOM \p \v 1 Anam anidna amu mana meṯak danab dilag iḵi nug Stepanus amegp̱a aum. “Nai ap̱ig umu am genabte?” awa aum. \v 2 Amu Stepanus nug mehuqa amelagp̱a aum. “Da lailad mamelad ele ag doyeg! Anuḵa ig alanig Abraham nug Mesopotemia dayaya, nug Haran ii uḵom, haen amup̱a Kayak, nuhig amahlak enanag ele, nug gumiṯa noa, amegp̱a aum. \v 3 ‘Na ahan, wan nahip imu uuna, laipad ele uuadna amu, wan laa da na ip̱unidḵul amup̱a uḵe!’ awa aum. \p \v 4 Kayak aum amu Abraham nug Kaldia wan uua, aha uḵa, Haran dayom. Ap̱a dayeye, dimp̱a mameg mauhe amu Kayak Nug he, aha Kanan wan, gemu ag daaṯeb ele imu, igup̱a uḏiom. \v 5 Amu Kayak Nug wan imup̱a laih nakok laa Abraham ep̱egp̱anab daaḵunu ii meṯom amge Kayak Nug dimp̱a wan amu Abraham amu nug buḏub ele madaḵunu nai qaḵa aum. Amu haen Abraham nug nid iiṯa oiyeye, Kayak Nug nai amu amegp̱a qaḵa aum. \v 6 Amu Kayak Nug inam amegp̱a aum. ‘Na buḏunad ag geha danab buḏub laa dilag wanp̱a daap̱eg amu buḏub laap̱an amu ag geha hep̱eg, na buḏunad ag ahilag begbeg maḏ 400 daap̱eg, ag eheḏ hadḵulag,’ awa aum. \v 7 Nug anam anana am Kayak Nug tuḏiṯa ele aum. ‘Geha dimp̱a da danab ah amu, ag na buḏunad, ag ahilag begbeg uḏat heḵulagnu aḏaladḵulag amu, da ag kobol nau amunu nob madaḵul. Aria da anam hep̱i, dimp̱a amu na buḏunad ag wan amu uun uḏin, wan imup̱a amu geha ag da unuqilnana, binal meḵulag.’ Kayak Nug anam awa aum. \v 8 Amu Kayak Nug Abraham tituana, amegp̱a nai qaḵa anam awowa, dimp̱a Nug tituanak amunu ḏo laa Abraham meṯa, Abraham amu nug buḏub ele ag oh gaḏalag otaḏadḵulagnu aum. Kayak aum amunu dimp̱a Abraham nug beḵa Isak menua, deḏ eblaih ewamp̱a gaḏa otaḏom. Aria Isak nug Jakop menua, gaḏa otaḏe, Jakop nug dimp̱a beḵod tuelp menuaṯa, gaḏalag otaḏom. \p \v 9 Aria ig alanḵad ag Josepnu oolag aeg be, ag nug aon, danab laa maṯaeg, men doḏo maṯanna, ag aon, Igipta gop̱ig amge Kayak Nug Josep dab medeṯe \v 10 Josep nug ug diigdiigp̱a dayeye amup̱a ele Kayakib ehaniṯom amunu haen nug Igipta dilag king ele nai maṯieheh, Kayak Nug doyak ena Josep meṯom amunu king nug Josepnu oo daye, awa me, Igipta dilag gabman anuqak dayaya, king laugp̱anu keeke oh amu gumama, nug kingib waap̱a dayom. \p \v 11 Anam dayeye, dimp̱a Igipta wanp̱a amu Kanan wanp̱a ele enug haen be, ag ug oḵai anidna amu ig alanḵad aḏi ag e laa aon laḵulagnu iiṯa \v 12 amge ag aeg, Jakop nug, ‘Igipta ap̱a e daaṯe,’ doyom. Aria nug he, alai aḏi ag e daden meḵulagnu Igipta gop̱ig. \v 13 Amu dimp̱a ag eḏun uḵaeg, Josep nug awaḵud amag ele noolagp̱a nuḵa miag, ‘Da am Josep,’ aum. Nug anam he amu haen amup̱a Paro nug ag am Josep awaḵud doyom. \v 14 Paro anam doye, Josep nug mameg Jakop, Jakop baeḵudp̱a ele oh, danab ah amu eb qak ahilag amu 75, ag nug gumidna goḵulagnu aum. \v 15 Aria Jakop nug noa, Igipta dayeye amu dimp̱a nug amu nug beḵod ele ag oh mauhadp̱ig. \v 16 Ag mauhaṯeg, gaḏalag amu eḏun aḵan gona, Sikem matmatp̱a boomadp̱ig. Anuḵa Abraham nug silwa men doḏop̱a wan amu Hamo buḏub, danab amu ag ep̱elagp̱anu awom. \p \v 17 Amu Kayak Nug anuḵa nai Abraham amegp̱a keeke laa heḵunu nai qaḵa aum amu haen amu aaḵu beḵunu miag doodo, Israel ag ap̱ategeg, agib Igipta wan am beḵunu heum. \v 18 Amge amu ii nak haenp̱a Igipta dilag king ag benana, Josep nug Igipta wan ena gumom, kaya amu ag doop̱ig. Anam daye uḵe, Kayak keeke heḵunu aum, haen amu miag do amu danab laa ba, king dayom. Nug am Josep uḏat ena heum, kaya amu ii doyom \v 19 amunu nug ig lainḵad ag nuhig uḏat hena, nugib ehanidḵulagnu ha, uḏatp̱a ug maṯom. Nug ig alanḵad dilagp̱a kobol nau eheḏ g̱agaṯagnab he, ahilḵad nid naunau bau amu uuadp̱eg, dimiṯim daana mauhḵulagnu wagai ma aum. \p \v 20 Ag ug nau amup̱a daanna, haen amup̱a Moses anig nug menuom. Nug Kayak noobp̱a nid ena daye amu nug anig mameg ele a kalam ewam anam laḵa loḵumeh dayom. \v 21 Anam loḵumeh daye, dimp̱a nug nakok oḵai me, a ub nakok itai, aoya lep̱a meeh dayeye amu King aḏeg nug anṯa awa, nuhig nid bia gumom. \v 22 Anam he, Moses nug oḵai ma amu Igipta dilag doyak amu oh doya malowa, nug danab, nuhig nai maṯiak amu nuhig uḏat ele am g̱agaṯag, anam dayom. \p \v 23 Dimp̱a Moses nug maḏ nuhig 40 dayeye amu nug laiḵud Israel anadḵunu dab mak awa, aha oiyaya, \v 24 amu Igipta ted laa aha, Israel laa eheḏ hedeṯe anṯa, nug Israel ted amu ehaniṯa, Igipta ted heum amu Moses nug nob ma, Igipta ted amu maḵuḏe mauhom. \v 25 Am nuhig dab mak am inam dayom. ‘Da hep̱i, da lailad ag da aniḏna ag, “Kayak heeb, Moses nug geha ig ehaniḵeb, ig baula nau ii daamta,” aon aḵulag.’ Nug dab mak amu awom amge Israel ag dab mak anam ii aop̱ig. \v 26 Nug anam he, wagḏe deḏ amup̱a Moses nug eḏua oiyaya amu Israel danab aḏit laa a nug qeeheh anata, uuglahnu amelahp̱a inam aum. ‘A diig laip̱u amu aḏinu a anam nug guiṯak meṯaya heṯep?’ awa aum. \p \v 27 Moses nug uuglahnu aum amge danab aha layag maḵuḏom ele amu, nug aha, Mosesnu nai otaḏa aum. ‘Aun na ig gumignana, ihinig ug bap̱aidḵutnu meiṯe, na uḏin aṯem? \v 28 Na tumai Igipta ted maḵuḏe mauhom bia da oiḏp̱e mauhḵulnu heṯemte?’ awa aum. \v 29 Nug nai amu a amu Moses aaḵu oola uḵa, Midian dilag wanp̱a ḏo danab dayaya, dimp̱a ah awa, nid danab aḏit menuatom. \p \v 30 Ap̱a dayeye, maḏ 40 uḵe, atu taḏakp̱a engel laa qauko Sinai guguiṯak ap̱a gumiṯa neum. Ab aḏu amu ad nakok laap̱a ewewe, engel nug ab ewom amu oop̱a dayom. \v 31 Moses nug ab ewak amu anṯa, nug oo ii maiṯe, dab mak kuḏum awa, nug peheṯa anidḵunu gumiṯa waawo, Naḏi Nug aum. \v 32 ‘Da am na alanad dilag Kayak. Da amu Abrahamnu Kayak, Isaknu Kayak, Jakopnu Kayak,’ awa aum. Awa a, Moses nug oṯaiya baḏa, Kayak anidmanu ii neeḵom. \p \v 33 Anam dayeye, Naḏi Nug amegp̱a aum. ‘Na hip̱aidna daaṯem, wan amuam gun ele amunu na baen gaḏa amu uḏe! \v 34 Da Igipta danab, ag dahilad danab Igipta daaṯeb ele amu, ahilagp̱a kobol eheḏ huanak heegeg anaṯe, danab dahilad dilag qanak ele dooṯem amunu da ag ehanaṯena, ahilag ug amu aotḵulnu nemi. Amu na ahan eḏun Igipta uḵe!’ awa aum. \p \v 35 Moses nugib aaḵu, anuḵa ag nug guhuḏidna, ‘Aun nug na ig gumignana, ihinig ug bap̱aidḵutnu meiṯe uḏime?’ aon ap̱ig, danab amuib aaḵu Kayak awa, gumak danab mewowa he, Israel diiḵunu uḵom. Kayak he, engel nug ad nakokp̱a, ab ewak oop̱a ba, Moses anam heḵunu aum. \v 36 Amu Moses nug danab amu ag Igiptanu omalaṯa goḵunu haaha, nug kobol danab heḵunu elele iiṯa diigdiig heum. Nug omalaṯa ugaḵa, nug le kokoḏp̱a amu atu taḏakp̱a ele, maḏ 40 batak anamib heum. \v 37 Amu Moses nugib nai imu Israel amelagp̱a aum. ‘Kayak Nug geha ag oolagp̱anu lailag laa heeb, nug propet, da bia, beḵu,’ awa aum. \v 38 Moses nugib dimp̱a Israel ele oh ag atu taḏakp̱a, Sinai qaukop̱a qag mena amu nug engel amu, ig alanḵad ele dilag gamag danab dayeye, Engel nug Kayak nai bau dayaknu amu meṯe, nug awa, ag maṯom. \p \v 39 Amge ig alanḵad ag Moses nug nai aum amu doyaknu uup̱ig. Ag nug guhuḏidnana, ag eḏun Igipta goḵulagnu amu oolag guaṯom. \v 40 Ag anam henana, ag Aron amegp̱a ap̱ig. ‘Na ihinig kayak laala doṯolag hena megap̱e, ig omaigḵulag. Moses nug Igiptanu aiḵa omaiḵe uḏimut amu adebtag uḵom, ig ii dooṯem?’ aon ap̱ig. \v 41 Aria ag anam anana, haen amup̱a ag makau nag doṯog laa hena, ag doḏ main kayak ham bup̱uak amu meṯanna, ag ep̱elagp̱a keeke hep̱ig ele amunu ag gamalag ahe, nuhig hobul oḵai hep̱ig. \v 42 Ag anam heeg, Kayak Nug heqo maṯa, ‘Ag eheḏ heḵulagnu oolag dayeb amu uuadp̱ut heig!’ awa aum amu ag kalam hoḏop̱ai ele amu unuqidnana, propet dilag naip̱a, nai daaṯe bia hep̱ig. Nai amuam inam. ‘Israel ag anuḵa atu taḏakp̱a maḏ 40 daanna, ag bulmakau, sipsip ele aqan mana meṯak hep̱ig amu dahil mana meṯak hep̱igte? Iiṯa! Ag dahil ii hep̱ig. \v 43 Ag kayak ham bup̱uak Molok, nuhig sel lag am kayak ham bup̱uak Repannu hoḏop̱ai ele aon oip̱ig. Ag keeke amu doṯolah hena, binalah mep̱ig. Ag anam hep̱ig amunu geha da ag diien, maadp̱i gona, laih Babilon eḏiṯak up̱a mani guiṯak daaglag,’ awa aum. \p \v 44 Aria amu ig alanḵad anuḵa ag atu taḏakp̱a daap̱ig amu haen amup̱a ag meṯid lag doḏ gaḏap̱a hena, oop̱a amu men tapel ḏo nai yak ele amu meeg dayeye, Kayak nug amahlak oḵai ele noa amup̱a dayaya, nai maṯom. Ag lag hep̱ig, amu heḵulagnu doṯog amu, Kayak Nug Moses ip̱uniṯom, amubia hep̱ig. \v 45 Dimp̱a Josua nug ig alanḵad ag diie, Kanan wan imup̱a uḏiegeg, Kayak Nug danab wan imup̱a daap̱ig ele amu lamaṯe, haen amup̱a doḏ gaḏa meṯid lag amu ag maon, uḏieg dayeye uḵe, dimp̱a Dawitnu haen batak. \v 46 Amu Kayak, Nug Dawitnu oo daye, Dawit nug Kayak, Nug am Israel dilag Kayak, Nug laug heḵunu unuqiṯom. \v 47 Amge nug ii heum. Iiṯa, nug beḵa Solomon nug amu heum. \p \v 48 Amge Kayak aṯannab, onig ele, Nug lag danab heṯeb amup̱a ii daaṯe. Amu propet laa nug nai amunu maṯiom am inam. \v 49 ‘Naḏi Nug inam aṯe. Hab amu dahil dayak aben, wan amu bael meḵulnu balal nakok. Ag lag aṯemnab laa dahil hep̱eg daaḵul? Aben aṯenp̱a geha da daye hik aoḵul? \v 50 Keeke amu oh da ep̱elp̱a hein malami.’ Kayak Nug anam aum. \p \v 51 Aria Israel ag am tap̱e nak danab, ag oolag daulag ele amu iiṯa aḏi danab bia amunu ag alalḵad hep̱ig amubia ag hanhan Kayak Ouḏi di medṯeb. \v 52 Amu propet aun laa dayom, ag alalḵad ag nuhigp̱a kobol eheḏ laa iite hep̱ig? Laa iiṯa. Anuḵa propet ag Danab Tutuḵu uḏiḵunu nai amu mehuqegeg, ag alalḵad ag aqaeg mauhp̱ig. Aria Danab Tutuḵu Nug uḏie, ag gemu daaṯeb amu ag Nug aon, kekeḏ ep̱elagp̱a mena, heeg mauhom. \v 53 Kayaknu ḏo nai amu engel nug ag maṯom amge ag amu dim ii lamidṯeb.” Stepanus anam aum. \s1 AG STEPANUS MENP̱A MAḴUḎP̱IG \p \v 54 Am Stepanus nug nai amu aum amunu ag oolag ye, guaṯe, oolag nauhe, op̱oḏilag huan be, amelag kokoḏ ep̱e, Stepanusnu aelag kikidp̱ig. \v 55 Ag anam hep̱ig amge Kayak Ouḏi amu Stepanus oop̱a am be, tutuḵunab hab aṯan neeḵa, Kayaknu amahlak enanag kobol kobol ele hab abp̱a andaṯa, Jesus Nug Kayak ep̱eg naḏiapp̱a, amuam anuqak aben, amup̱a Nug hibaiṯa dayeye anṯom. \v 56 Anṯa Stepanus nug aum. “Anṯeg! Da hab obate, Danab Beḵalag Nug Kayak ep̱eg naḏiapp̱a, amuam anuqak aben, amup̱a hibaiṯa dayeye anidṯem,” awa aum. \p \v 57 Nug anam a, ag doona, ag huanaknab enana, daulag itun, ag oh ahan qaibaḏ wana Stepanus aḏap̱ig. \v 58 Ag aḏan aon, ab oḵai amu dimiṯim gona, ag menp̱a nug maḵuḏp̱ig. Tatam danab ag nug beḏup̱a nai yaap̱ig ele amu ag ahilag ulahnu lamen amu uḏan, nid bau laa gumaḵunu medap̱ig. Nid amu onig Saul. \p \v 59 Ag men aon, Stepanus maḵuḏegeg, Stepanus nug unuqiṯa aum. “Naḏi Jesus, da ouḏil na ep̱enp̱a awe!” awa aum. \v 60 Nug unuqiṯa anam awowa, nug gateg qaun wa, nug huana ewa aum. “Naḏi na ahilag hip̱unin imu aib nob meme.” Stepanus nug anam ewowa, nug mauhom. \c 8 \s1 SAUL KRISTEN TAMANIAK DILAG EHEḎ HAṮOM \p \v 1-2 Stepanus menp̱a maḵuḏeg mauhe, Saul nug amunu oo ena dayeye amu danab laala Kayaknu oolagp̱a genab doop̱ig ele ag Stepanusnu oolagp̱a ug naḏi doona, gaḏa amu aon gona boomp̱ig. Ag Stepanus boomeg, haen amup̱a Juda dilag oḵai ag ahan dig mena, kristen tamaniak Jerusalem dayom amu heeg, nauha auta awom amunu kristen ag ahan, matatun gona, Juda Samaria ele oop̱a daap̱ig. Amu kristen ag amu ahan gop̱ig amge totol danab tuelp ag am Jerusalem ii uup̱ig, ag daap̱ig. \v 3 Amu Saul nug aha, kristen tamaniak heeb iiṯa meḵunu ug madaṯa, nug uḵa lag lag oiyaya, kristen danab amu ah ele diia uḵa, mani guiṯakp̱a inaṯom. \s1 PILIP NUG SAMARIA UḴA JESUSNU NAI MEHUQOM \p \v 4 Anam heehe, kristen ag oolna, matatun ab laalap̱a gona daanna, ag Nai Ena amu mehuqp̱ig. \v 5 Amu kristen ag anam heegeg, uḏat danab laa onig Pilip nug ab oḵai laa onig Samaria, ap̱a noa, ap̱a nug Kristusnu Nai Ena amu mehuqom. \v 6 Nug Kristusnu Nai Ena mehuqeqe, danab ah kuḏumnab ag nai amu doonna, nug kobol danab heḵunu elele iiṯa amu ele haṯeṯe anidna, ag Pilip nai mehuqom amu elele aop̱ig. \v 7 Ap̱an danab ah kuḏumnab ag ouḏi nau ele daap̱ig amu, ouḏi nau ag huan enana, ag uuadna dona uḵaegeg amu danab kuḏumnab beḏulag mauhak, amu baelḵad nau ele ag eḏun ena daap̱ig. \v 8 Amunu ab oḵai amup̱anu danab ah ag anam anidna, ag oolag gamag huana ahom. \s1 BAḎ MAK DANAB ONIG SAIMON, NUHIG KAYA \p \v 9 Ag oolag anam gamag ahehe amu danab laa ab oḵai amup̱a dayom, nug onig Saimon. Anuḵa nug am onig awak, baḏ mak kobol heehe, Samaria danab ah oh ag nuhignu dab mak kuḏum aoegeg, nug nuḵa binag ma, “Da am danab oḵai,” aṯom. \v 10 Nug anam aawo, danab ah laala onilag ele, laala onilag iiṯa ele, ag oh Saimonnu nai dooglagnu ii daye daye, wagai mena ap̱ig. “Ig g̱agaṯag laa, g̱agaṯag amunu amu ig, ‘G̱agatag oḵai,’ aot aṯem, g̱agaṯag amu Kayaknu uḏiṯe ele amu, danab umu nug g̱agaṯag amu aaḵu awom,” aon ap̱ig. \v 11 Ag anam anana, nuhig nai amu dim lamidḵulagnu am hik aqom. Aḏinu? Haen elabnab nug nuḵa nuhig ham bup̱uak kobol laap̱a, nug keeke danab heḵunu elele iiṯa he anidnana, ag dab mak kuḏum aop̱ig. \v 12 Amge Pilip nug Jesus Kristusnu amu Kayaknu ḏo maḏoḏnu Nai Ena mehuqe, ag doonna, haen amup̱a danab ah ele ag oolagp̱a genab doyeg layaṯom. \v 13 Ag layaṯak aoegeg, Saimon ele oop̱a genab doya, layaṯak awe, Pilip ele daaya, nug kobol danab heḵunu elele iiṯa diigdiig oḵai be anṯa, nug dab mak kuḏum awom. \p \v 14 Pilip nug layaṯe, totol danab tuelp Jerusalem daap̱ig ele amu, ag Samaria danab ah Kayak nai doop̱ig amu doona, ag heeg, Petrus Johanes ele noya anadpiḏ. \v 15 A gumadya noya, ag Kayak Ouḏi aoglagnu unuqidpiḏ. \v 16 Aḏinu? Kayak Ouḏi Nug ahilagp̱a ii neum. Ag Jesus onigp̱aib layaṯak aop̱ig. \v 17 Amunu a unuqiṯoya, a ep̱elah qaḏelagp̱a meeh, ag aaḵu Kayak Ouḏi aop̱ig. \p \v 18 Amu Saimon nug Petrus Johanes ele a ep̱elah danab ah qaḏelagp̱a meeheh, ag Kayak Ouḏi aoegeg anata, Nug men doḏo awa doa, ahilah g̱agaṯag amu daden meḵunu amelahp̱a inam aum. \v 19 “Danab aḏit, a uḏat heṯep ele, g̱agaṯag amu da laa meḏapeḏ amu, da ele danab laa qaḏep̱a ep̱el mep̱i, nug Kayak Ouḏi aoḵu,” awa aum. \v 20 Saimon nug aum amge Petrus nug amegp̱a aum. “Na Kayaknu keeke ena ena, nuhig oo meṯakp̱a hamu megṯe amu na men doḏop̱a aoḵutnu heṯem. Men doḏo nahip amu na ele oh iiṯa memayanu na dab me! \v 21 Na uḏat imu, ig heṯem ele amu, na amu oop̱a daaḵutnu elele iiṯanab. Kayak anidṯe, na oot am tutuḵu iiṯa. \v 22 Am na kobol nau nahip amunu oot eḏueb, dab mak nau nahip dab makp̱a beum amu, Kayak Nug amu uhuqa medaḵunu, na Kayak unuqiṯe! \v 23 Aḏinu? Da anidṯem, na hip̱uninnu nob nau mua ele aoḵutnu oiṯem,” awa aum! \v 24 Petrus anam awa a, Saimon nug inam aum. “A Kayak unuqidpeḏ, Nug da ehaniḏeb, keeke a aṯep amu dahilp̱a aib beum,” awa aum. \v 25 Amu Petrus Johanes ele a danab ah amelagp̱a Kayaknu mehuqeh doyeg, aria dimp̱a a eḏuya Jerusalem gopiḏ. A ibp̱a goyaya, Samerianu ab kuḏump̱a a Nai Ena mehuqpiḏ. \s1 PILIP ITIOPIA DANAB AMEGP̱A NAI MEHUQOM \p \v 26 Petrus Johanes ele a anam heyaya uḵaeheh, aria Kayaknu engel nug Pilip amegp̱a aum. “Na ahan, laih yau uḏiṯep̱a gona, ib laa Jerusalemnu Gasa uḵakp̱a daaṯe amu ap̱a te! Ib amuam atu taḏakp̱anu ib,” awa aum. \v 27 A amu aria Pilip nug aha uḵom. Amu ibp̱a nug Itiopia danab laa anṯom. Danab amu nug am Itiopia dilag Kuin Kandesi amu nuhig uḏat gumak danab laa. Nug am danab maṯoi. Nug Kandesinu keeke ena oh gumṯom. Danab amu nug meṯid heḵunu Jerusalem uḏiom. \v 28 Amu deḏ Pilip uḵom, deḏ amup̱a nug eḏua ugaḵa, nuhig karisp̱a dayaya, nug propet Jesaianu yak amu eb qaaqa uḵom. \v 29 Nug amu eb qaaqa ugeḵe, Kayak Ouḏi Nug Pilip amegp̱a aum. “Na karis umu guḵuidna uḵe!” awa aum. \p \v 30 Aria Pilip nug paha gumiṯa wana, danab amu nug propet Jesaianu yak amu eb qeeqe doya, oḏ meṯa aum. “Na nai eb qeṯem ele amu diig nuhignu amu na oot maidṯete, o iiṯa?” awa aum. \v 31 Am danab amu nug aum. “Danab laa da dooḵulnu ii ip̱uniḏebeb amu da aṯem hein doop̱i, ool maidḵu?” awa aum. Awa anana, nug Pilip amegp̱a aum. “Na bep̱e, da ele daaḏu!” awa aum. \v 32 Amu nug Kayak nai laih laa eb qeum amu iiḵu. “Ag doḏ sipsip qep̱eg mauhḵunu aon, qak abenp̱a goṯeb bia aon gop̱ig. Ag doḏ sipsip nag uḏig otaḏeg nug ii gaate, amubia Nug ele oḏe qamuta, toi eṯa dayom. \v 33 Ag Nug onig qeeg ne dayeye, nuhig heṯoḏiak amu, elele ii hep̱ig. Ag Nug qeeg mauhom amunu Nug wanp̱a buḏub iiṯa.” Laa nug Kayak naip̱a anam yom. \p \v 34 Aria gumak danab amu Pilip amegp̱a aum. “Da oḏ meṯem. Propet nug nai imu danab aunnunab aum? Nug nuḵa nuhignute aum o iiṯa danab laanute aum?” Nug anam oḏ meṯom. \v 35 Oḏ meṯe aria Pilip nug danab amu amegp̱a Kayak nai, nug eb qeum, amup̱a dig ma, nai laala ele awa, Jesusnu nai ena amu mehuqom. \v 36 A anam heyaya goya goya, le laa anidya, gumak danab nug aum. “Anṯe! Le iiḵu. Aḏi keeke laa da layaṯak ii aop̱anu da qaḵiḏṯe?” awa aum. \v 37 [Aria Pilip nug aum. “Na ootp̱a genab doona am na aoḵut.” Awa a, nug oḏep̱a awa aum. “Da Jesus Kristusnu oolp̱a genab dooṯem, Nug am Kayak Beḵa,” awa aum.] \v 38 Aria Kandesinu gumak danab nug a, karis dayeye, aaḵu Pilip, gumak danab amu ele, a le amup̱a noya amu Pilip nug danab amu layaṯak meṯom. \v 39 Nug laaiṯe, a le uuya teeh amu pahanab Kayak Ouḏi Nug Pilip awa uḵe, gumak danab nug baula ii anṯom amge nug oo gamag ahehe, ap̱agp̱a uḵom. \v 40 Anam uḵom amge Pilip nug Asdot ap̱a tula ba, ab oḵai laalap̱a uḵa oiyaya, nug Nai Ena mehuqom. Nug anam haaha uḵa, Sisaria waum. \c 9 \s1 SAUL OO EḎUE, KRISTEN BEUM \p \v 1 Amu haen gamag amup̱a ele Saul nug danab ah Jesusnu oolagp̱a genab doop̱ig ele amu, ag aqeb mauhḵulagnu, nug g̱agaṯag anana, wagai ma haaha, nug mana meṯak danab dilag iḵi gumiṯa uḵa \v 2 amegp̱a a, nug Juda dilag nai doyak lag Damaskus daaṯeb amunu iḵi danab dilag pas amu nug Saul meṯom. Pas amup̱a nug inam yom. “Saul nug danabte, iiṯa ahte ag Jesusnu oolagp̱a genab dooṯeb ele amu, ap̱a anadḵu, nug hip̱alaṯa diia, Jerusalem uḏiḵu,” ana yom. \v 3 Aria nug ya, Saul meṯe, nug uḵom. Uḵa Damaskus guguiṯeṯe amu laip̱un pahanab hab aṯannu amahlak laa na, huan amahaliṯom. \v 4 Amahaliṯe, Saul nug wanp̱a na qa, wanp̱a niieye, nai baag laa na, inam amegp̱a a doyom. “Saul Saul, na aḏinu da eheḏ heiḏṯem?” awa aum. \v 5 Anam awa a, Saul nug aum. “Naḏi na amu aun?” awa oḏ meṯom. Oḏ meṯe amu Naḏi Nug eḏua aum. “Da am Jesus amu na da eheḏ heiḏṯem. \v 6 Amge na ahan, ab oḵai oop̱a nona daap̱p̱e, geha na keeke aḏi heḵutnu amu danab laa nug na amenp̱a aḵu,” awa aum. \v 7 Nug amegp̱a amu aawo, danab Saul ele oip̱ig amu, ag nai iiṯa hip̱aidna daanna, baag aaḵuib doop̱ig, danab laa ii anidp̱ig. \v 8 Nug nai maṯia male, aria Saul nug aha goḵunu neeḵom amge nug ameg gatatu mane, ag nug ep̱eg aḏan, omalna Damaskus abp̱a nop̱ig. \v 9 Ag aon noeg, nug deḏ ewam ii neeḵom, ameg gatatuib dayeye, nug e le ele laa ii laum. \p \v 10 Nug anam dayeye, danab laa nug Jesusnu oop̱a genab doyom ele amu, nug Damaskus ap̱a dayom, nug onig Ananias. Nug dayeye, Naḏi nug onig diia, “Ananias,” awa aum. Awa a aaḵu nug oḏep̱a awa aum. “Naḏi, da ina daaṯem,” awa aum. \v 11-12 A amu Naḏi Nug amegp̱a aum. “Na ahan, ib onig Tutuḵu, amup̱a gona, Judas laugp̱a tena, na Tasus danab laa anidḵut, nug onig Saul. Nug unuqidṯe. Amu da hei, nug tuleglegp̱a, nug eḏua neegḵunu elele daaḵuknu amu nug danab onig Ananias nug uḵa, nug aḏe anṯom,” awa aum. \v 13 Naḏi Nug Ananias amegp̱a anam aum amu Ananias nug eḏua inam aum. “Naḏi, danab kuḏum ag danab amunu aeg doomi. Nug kobol ena iiṯa haaha, nahipad danab ah Jerusalem daaṯeb ele amu eheḏ haṯom. \v 14 Nug ip̱a ele anam heḵunu mana meṯak danab oḵai ep̱elagp̱anu pas awom. Nug danab ah ab imup̱anu ag nahipnu oolagp̱a genab doonna, na unuqidṯeb ele amu, ahilagnu ele nug anam heḵunu uḏiom,” awa aum. \v 15 Amge Naḏi Nug amegp̱a aum. “Na uḵe! Danab amu nug dahil uḏat danab, da nug tituanmi. Nug da onil awa uḵa, iiṯa aḏi amu king aḏi am Israel ele amelagp̱a ab dooglag. \v 16 Geha nug da onil ag ip̱uanaṯaṯa, amup̱a nug ug diigdiig maoḵunu daaṯe amu da nug ip̱unidḵul,” awa aum. \v 17 Amunu Ananias nug uḵa, Saul dayom ele, lag amu oop̱a noa, ep̱eg qaḏep̱a ma, nug amegp̱a aum. “Lai Saul, Naḏi Jesus Nug na ibp̱a gumiṯa neum ele amu, Nug aaḵu he, da na gumiṯen uḏimi. Aḏinu? Da hep̱i, na eḏun bau neegḵutnu, Kayak Ouḏi na ootp̱a am beḵu amunu ele uḏimi,” awa aum. \v 18 Anam awa a, Saul ameg laih laihp̱a keeke kakai gonelag bia aḏaya daapiḏ amu, nug ameg doḏop̱anu tolai neya qeeh, ameg ena daye, aha layaṯak awom. \v 19 Nug layaṯak awowa, dimp̱a nug e laawo, beḏu g̱agaṯag qeum. G̱agatag qe, Saul nug Damaskus ap̱a deḏ laala danab Jesusnu oolagp̱a genab doop̱ig ele amu, nug ag ele oh daap̱ig. \s1 SAUL DAMASKUS JERUSALEM ELE NAI MEHUQOM \p \v 20 Saul ag ele, ag ap̱a daanna nug ameg mak ii heum. Iiṯa, nug uḵa, Juda dilag nai doyak lag laalap̱a noa, nug Jesusnu nai mehuqa, amelagp̱a inam aum. “Jesus Nug Kayak Beḵa,” awa aum. \v 21 Nug Jesusnu nai amelagp̱a mehuqeqe doonna, danab oh ag nuhignu dab mak kuḏum aonna, ag ap̱ig. “Danab amu nug aaḵuib danab ah ag Jesusnu oolagp̱a genab doon unuqidṯeb ele amu, nug ag aqaṯe. Nug Jerusalem up̱a amu anam haaha, ip̱a ele nug ag hip̱alaṯa diia, mana meṯak danab oḵai ep̱elagp̱a meḵunu uḏiom,” aon ap̱ig. \v 22 Ag anam aegeg amu Saul nug Jesusnu, Kayak Nug Nug tituanom, Kristus daaṯe, amu tutuḵunab, nai ebehi elep̱a ip̱uanaṯe, Juda ag nuhig nai tabap̱eg noḵunu ib laa ii anidp̱ig. \p \v 23 Nug anam heehe, deḏ kuḏum uḵe, Juda ag qag mena, Saul qep̱eg mauhḵunu nai qagap̱ig \v 24 amge laa nug a, Saul nug nai amu aaḵu doyom. Juda ag nug qep̱eg mauhḵunu amun tuqan ele meidna, ib aḏan, abnu aḏ odp̱a daap̱ig \v 25 amge danab ag Saulnu nai dim lamidp̱ig ele, ag tuqan Saul aon, kalegp̱a inan, abnu aḏ oḏe laap̱a paḏeg, dimiṯim noa uḵom. \p \v 26 Aria Saul nug oiyaya, Jerusalem uḵa, nug danab Jesusnu oolagp̱a genab doop̱ig amu, nug ag ele oh daaglagnu heum amge ag oh nug baḏidp̱ig. Aḏinu? Ag nug oo eḏue, Jesusnu oop̱a genab doyom amu, ag amu oolagp̱a genab ii doop̱ig. \v 27 Ag nug baḏidp̱ig amge Banabas nug Saul omala, totol danab tuelp gumaṯa uḵa, ibp̱a Saul nug Naḏi Jesus anṯe, amegp̱a nai aum amu Banabas nug amunu amelagp̱a maṯiaya, nug Saul Damaskus dayaya nug Jesus onigp̱a nai mehuqḵunu wagai meum, nug ii baḏom amunu ele amelagp̱a aum. \v 28 Ag Saul oo eḏuom amu doyeg, nug ag ele Jerusalem daanna, nug ag oolagp̱a oiyaya, nug Naḏi Jesus onigp̱a nai mehuqḵunu wagai meum, nug ii baḏom. \v 29 Nug Juda laa, ag Grik nai dooṯeb amu ag ele nai maṯin, aeg ona aeg doum amu ag nug qep̱eg mauhḵunu ib madip̱ig. \v 30 Anam heeg dimp̱a nug kristen tamaniakp̱anu laiḵud ag amu doona, ag Saul omalna, Sisaria nona, meeg Tasus uḵom. \p \v 31 Saul nug oo eḏuom amu laih Juda oop̱a, Galelia ap̱a amu Samaria ele, aben amu ohp̱a kristen tamaniak nug ena dayeye, kekeḏ laa ii daye amu kristen tamaniak g̱agaṯag ba, Naḏinu enanag doon, oolag ele oṯaie, Kayak Ouḏi oolagp̱a uḏat ena heehe, danab ah kuḏum ag kristen tamaniak oop̱a nop̱ig. \s1 PETRUS NUG INIAS TABITA ELE EHANATOM \p \v 32 Petrus nug danab ag matatun ab ab gona daap̱ig ele amu ag anadḵunu oiyaya, ab oḵai onig Lida noa, ap̱a danab ah Kayaknu oolagp̱a genab doop̱ig ele amu anaṯe daap̱ig. \v 33 Daanna ab amup̱a Petrus nug danab laa anṯom, nug onig Inias. Nug beḏu oh mauhak ele, nug maḏ 8 anam abenp̱a niiakib niiom. \v 34 Petrus nug anṯa amegp̱a aum. “Inias, Jesus Kristus Nug na beḏun ehanidṯe amunu na ahan nahip niiak aben babaiṯe!” awa aum. Awa a aria Inias nug paha ahom. \v 35 Nug ahe, Lidanu danab ah oh amu Saron danab ah ele ag amu anidna, ag oolag eḏue, Jesusnu oolagp̱a genab doop̱ig. \p \v 36 Aria ab laa onig Jopa, ap̱a amu ah laa Jesusnu oop̱a genab doyaya dayom, nug onig Tabita, Grik naip̱a amu ag Dokas aṯeb. Nug hanhan kobol ena haaha, nug danab ah keeke iiṯa ele amu ehanaṯaṯa, keeke madaṯom. \v 37 Amu Petrus nug Lida dayeye, haen amup̱a ah amu nug oḏe awa mauhe, danab ah ag mauhom gaḏa amu le laaidna, lag oo aṯan laa amup̱a meeg dayom. \v 38 Lida Jopa ele ou qak daapiḏ amunu danab Jesusnu oolagp̱a genab doop̱ig ele ag, “Petrus Lida daaṯe,” amu doop̱ig amunu ag danab aḏit, a Petrus amegp̱a, “Na paha ihinigp̱a uḏie! Na ap̱a aib daame!” aḵulahnu heeg gopiḏ. \p \v 39 Aria Petrus nug ahe, danab amu ele oh gop̱ig. Nug uḵa te, ag nug omaleg lag oo aṯan amup̱a te amu ah qab ap̱anu ag oh uḏin, Petrus talilidna daanna, gaanna, ag lamen diigdiig Dokas ha maṯom amu ip̱unidp̱ig. \v 40 Ag anam heeg amu Petrus nug he, danab ah oh dimiṯim uḵaeg amu nug dup noa, gateg qaun wa unuqiṯowa, eḏua ah gaḏa amu neeḵiṯa, nug aum. “Tabita na ahe!” awa aum. Awa a, aaḵu ah ameg op̱ate neeḵa, nug Petrus neeḵiṯaṯa, aha heḏep na dayeye, \v 41 Petrus ep̱eg aḏa, hume hibaiṯom. Nug eḏua ahe, Petrus nug danab ah, Kayaknu oolagp̱a genab doop̱ig, ah qab ele, ag onilagp̱a e uḏieg, Tabita awa maṯom. \v 42 Petrus nug amu he, nai amu Jopa ab oḵaip̱a uḵe, danab ah oh doop̱ig. Doona amu kuḏum ag Naḏinu oolagp̱a genab doop̱ig. \v 43 Ag anam heeg, Petrus nug deḏ kuḏum Jopa dayom. Nug danab laa, makau gaḏa beḏamanu babaiṯaknu dooṯom amu, nug ele daapiḏ, nug onig Saimon. \c 10 \s1 ENGEL LAA BA, KONILIAS AMEGP̱A NAI AUM \p \v 1 Aria iiṯa aḏi danab laa Sisaria dayom, onig Konilias. Nug daup 100, onig Itali daup, amu dilag iḵi. \v 2 Danab amu nug baeḵudp̱a ele ag oh Kayaknu enanag doonna, oolag ele oṯaiom. Amu nug men doḏo kuḏum, Juda danab men doḏo iiṯa ele amu, nug ag ehanaṯa madaṯa, haen oh nug Kayak unuqidṯom. \v 3 Nug anam heehe amu deḏ laa aam ameg ewamp̱a nug tuleglegp̱a Kayaknu engel miag atiak nug laug oop̱a no anṯom. Engel nug noa, onig diia, “Konilias” aum. \v 4 A, Konilias nug engel neeḵiṯaṯa, huanak baḏaḏa nug aum. “Danab naḏi, amu aḏitai,” awa aum. A aria engel nug amegp̱a aum. “Kayak Nug nahip unuqiṯak amu daḏek ehaniṯak kobol nahip ele anṯa, nahipnu dab meṯe. \v 5 Amunu na gemu danab laala hep̱e, Jopa gona, ag danab laa, nug onig Simon, onig laa Petrus, amu anidna ap̱eg uḏiaḏ! \v 6 Simon Petrus nug Saimon, nug am makau gaḏa beḏamanu babaiṯak danab, nug laugp̱a daaṯe. Lag amu yu ihip̱a daaṯe. Ag nug ap̱a anidḵulag,” awa aum. \v 7 Engel nug Konilias amegp̱a anam awowa ugeḵe, aria Konilias nug nuhikuḏ uḏat hak danab aḏit laa amu daup laip̱u ele onilagp̱a e dop̱ig. Daup amu nug Kayaknu oop̱a genab doya, nug Konilias ehaniṯom. \v 8 Aria Konilias nug nai amu oh tutuḵu diig ihuhua, danab ewam amu amelagp̱a awowa he, ag gop̱ig. \s1 PETRUS TULEGLEGP̱A KEEKE ANṮOM \p \v 9 Amu danab ewam ag uḵaegeg, uu do, ibp̱a niiona, ahan uḵaegeg, aam ameg tutuḵu aoḵunu heehe Jopa guguiṯegeg, Petrus nug lag aṯan unuqidḵunu teum. \v 10 Petrus nug enug qak doya, e laḵunu dab meum. Dab meeme, lag amup̱a daap̱ig ag e lanaknu babaiṯegeg amu Petrus nug tuleglegp̱a \v 11 hab obate, keeke laa ne anṯom. Keeke amu lamen oḵai laa bia, muḏi waḏele daug waḏelep̱a qaḵak dayeye, paḏaeg wanp̱a neum. \v 12 Keeke amu oop̱a amu doḏ diigdiig oh daap̱ig, mat iḏu iḏu amu ai iḏu iḏu ele. \v 13 Nug amu anṯa dayeye am baag laa Petrus amegp̱a inam aum. “Petrus na ahan, doḏ imu aqan la!” awa aum. \v 14 Nug anam aum amge Petrus nug aum. “Naḏi, da Juda dilag ḏop̱a keeke nau dubuṯid ele daaṯe amu da ii laṯem amunu da uumi, ii lapa. Da anuḵa ele da laa lain ii anidmi!” awa aum. \v 15 Petrus nug anam awa a, baag amu eḏua Petrus amegp̱a inam aum. “Kayak keeke heum amu nau laa iiṯa, enaib daaṯe amunu na keeke amunu, ‘Am nau, ena iiṯa,’ aib ame,” awa aum. \v 16 Lamen oḵai amu nug ne, haen ewam bate, Petrus nug anṯa doyom amuib anṯe amu aria paha keeke amu eḏua, hab aṯan teum. \p \v 17 Am Petrus nug Kayak keeke amu ip̱uniṯe anṯowa, nug oo ii maiṯe, keeke amu diignu dab mak kuḏum awom. Nug anam dab mak awewe, aria danab Konilias he uḏip̱ig amu ag uḏin bena, ag Saimon laugnu oḏ meeg, ip̱uanaṯeg dona, lag odp̱a hip̱aidna daap̱ig. \v 18 Ag lag odp̱a daanna, enan inam oḏ mep̱ig. “Danab Simon, nug onig laa Petrus amu, nug ip̱ate daaṯe o iiṯa?” aon ap̱ig. \v 19 Aon oḏ meegeg, amu Petrus nug keeke anṯom, amunu dab meeme, Kayak Ouḏi amegp̱a aum. “Doye! Danab ewam ag na maṯidṯeb \v 20 amunu na ahan nop̱e, ag ele uḵeg! Ootp̱a ug aib doome. Da hei, ag uḏip̱ig,” awa aum. \v 21 Nug anam Petrus amegp̱a a, Petrus noa, danab amu anaṯa nug aum. “Ag date maṯiḏṯeb? Da iiḵu. Ag aḏinu uḏip̱ig?” awa aum. Nug anam awa oḏ maṯe, \v 22 ag nug amegp̱a ap̱ig. “Konilias, nug daup 100 dilag iḵi daaṯe, nug he ig uḏimut! Nug am danab ena. Nug am danab Kayaknu enanag doyaya, oo ele oṯaiṯe. Juda oh ag nuhignu amu, ‘Nug am danab ena,’ aon aṯeb. Amu Kayaknu engel laa na, Konilias amegp̱a nahipnu, na Konilias laugp̱a gona, na nai laala ap̱e nug dooḵunu aum amunu nug he, ig uḏimut,” aon ap̱ig. \v 23 Ag Petrus amegp̱a nai amu ana malaeg, nug omalaṯe, lag oop̱a noeg, tuqan amup̱a nug dab madeṯe, wagḏe nug ele oh uḵaegeg amu Jopan danab, Jesusnu oolagp̱a genab doop̱ig ele, ag oolagp̱an laala ele ahaeg, oh gop̱ig. \s1 PETRUS KONILIAS LAUGP̱A UḴOM \p \v 24 Aria ag gona, tuqan laip̱u ibp̱a niiona, ahan gona Sisaria tep̱ig. Konilias nug amelag ma dayeye, nug baeḵudp̱a amu nug laiḵudnab ele, nug ag onilagp̱a e uḏieg, ag ele qag mena daap̱ig. \v 25 Ag qag men daaegeg, gona tena, Petrus nug Konilias laug oop̱a no, Konilias nug doa, Petrus baegp̱a dup noa binag meum. \v 26 Nug anam heum amge Petrus nug Konilias hume ahehe, amegp̱a aum. “Na ahe! Da ele am danabib,” awa aum. \v 27 Am Petrus nug Konilias ele nai maṯiiya, lag oop̱a noya, danab ah kuḏum qag mena daaegeg anaṯom. \v 28 Petrus nug kuḏum daaegeg anaṯa, nug amelagp̱a aum. “Ig Juda amu ihinig ḏo g̱agaṯag laa am Juda danab laa nug iiṯa aḏi laa ele oh ou qak laip̱u ii daamya, o Juda laa amu nug iiṯa aḏi laa ele gumiṯa ii wama amge Kayak Nug da ip̱uniḏom, da danab laanu inam laa ii apa. ‘Da am Juda danab amunu Kayak amegp̱a da iiṯa aḏi amu da nug eḏidṯem!’ Da anam awe ii apa. \v 29 Amunu ag da gumaṯe uḏiḵulnu onilp̱a ep̱ig amu da ahilag ewak amu tap̱ai ii neum. Iiṯa! Ag da uḏiḵulnu ap̱ig am da iiḵu uḏimi. Aria ag da onilp̱a ep̱ig amunu diig nakok ap̱eg dooḵulnu ool daaṯe,” awa aum. \v 30 Awa a aria Konilias aha, nug keeke nuhigp̱a be anṯom amunu maṯia aum. “Keeke anidmi amu gemu deḏ waḏele iiḵu uḵom am inam. Da laulp̱a dayeye, da aam ameg ewamp̱a haen gemu inam iiḵu bia aaḵu da unuqiṯiṯi, danab laa, nuhig lamen amu amahlaknab ele, nug da noolp̱a hibaiṯa \v 31 nug aum. ‘Konilias, Kayak Nug nahip unuqiṯak doya amu na daḏek danab ehanadṯem amu ele anṯom. \v 32 Amunu na hep̱e, danab laala Jopa gona, danab Simon, nug onig laa Petrus, ap̱eg uḏiaḏ! Danab amu nug Saimon, makau gaḏa beḏamanu babaiṯak danab, nug laug amu yu ihip̱a daaṯe ele amu, nug danab amu ele daaṯep,’ awa aum. \v 33 Nug anam a amu da paha hei, danab laala na omaidḵulagnu uḵaeg, am na ena hena uḏime. Aria ig oh Kayak noobp̱a inam daatta amu Naḏi nuhig nai oh Nug na ap̱e doognignu a doome ele amu, na ap̱e doognignu daaṯem.” Konilias nug Petrus amegp̱a anam aum. \p \v 34 Konilias nug nai maṯia male amu Petrus nug inam awa aum. “Amu genabnab gemu da dooṯem, Kayak Nug danab buḏubnu dab maama, laa oo medaṯa, laa geḏiṯaṯa ii heṯe. \v 35 Iiṯa, Kayak Nug danab buḏub ohp̱anu laa ag nuhignu enanag doonna, oolag ele oṯaiṯe, ag kobol ena heṯeb ele amu, Kayak Nug ahilagnu amu oo mauhṯe. \v 36 Kayak Nug Jesus, Nug am wan ohp̱an dilag oḵai daaṯe amu, Nug ep̱egp̱a Israel danab ag maḏoḏnu Nai Ena madaṯa, Nug nai geha iiḵu ami ele amu, Nug nai amu ele ag maṯom. \v 37 Ag Juda wanp̱a keeke laa tumaiib beum amu ag dooṯeb. Layaṯak Johanes nug layaṯaknu nai mehuqe \v 38 dimp̱a Kayak he, nuhig Ouḏi Jesus, Nasaret ted, Nug oop̱a am be g̱agaṯag oḵai ele meṯom amunu Nug Galelia ap̱a dig ma, ab ab oiyaya, danab ah ehanaṯom. Kayak Nug ele daaiya, danab oh Satan he, ena ii daap̱ig ele amu, Nug bap̱alaṯe, ag eḏun ena daap̱ig,” awa aum. \v 39 Petrus nug anam anana, nug nai amu tuḏiṯa aum. “Amu Jesus Nug Juda wanp̱a amu Jerusalem abp̱a ele, Nug aḏi heum amu ig totol danab ig anidmut. Jerusalem ap̱a amu ag Nug ad emaitakp̱a atuleg mauhom \v 40 amge deḏ ewamp̱a Kayak he, Nug eḏua hibaiṯe, \v 41 danab kuḏum laa ag Nug anidp̱ig. Danab oh ii anidp̱ig. Iiṯa! Ig laala, ig Nug anidḵunignu, Kayak Nug ig tituaniḵom ele amu, Nug ig gumiḵa uḏie anidmut. Nug hibaiṯe, dimp̱a ig Nug ele e, le ele lamut. \v 42 Amu Nug ig nai mehuqḵunignu amu ig danab ah amelagp̱a Nug dimp̱a mauhak aḏi, bau dayak aḏi ele epeḏiadḵu, nai amu mehuqḵunignu ḏo meḵom. \v 43 Nuhignuib propet ag inam yaap̱ig. ‘Aun aḏi ag Jesusnu oolagp̱a genab dooṯeb ele amu Kayak Nug, Nug onigp̱a, hip̱unin ahilag uhuqa maḏaḵu.’” Petrus nug anam aum. \p \v 44 Petrus nug nai mehuqeqe, Kayak Ouḏi Nug danab oh, ag Kayak nai doop̱ig ele, ahilagp̱a neum. \v 45-46 Am Juda danab, ag Jesusnu oolagp̱a genab doop̱ig, ag Petrus dim lamidna uḏip̱ig ele amu, ag Konilias aḏi ag Kayak Ouḏi ne awona, ag nailag diigdiigp̱a nai maṯinna, ag Kayak binag meegeg anadna, ag Kayak Ouḏi Juda danab maṯom bianab, Nug iiṯa aḏi ag ele maṯom anidna, ag dab mak kuḏum aop̱ig. \v 47 Ag dab mak kuḏum aoegeg, Petrus nug aum. “Amu laa nug danab imu ag layaṯak aoglagnu gun meḵunu elelete? Ag Kayak Ouḏi ig aomut amubiaib aop̱ig,” awa aum. \v 48 Nug anam awowa, danab haen amup̱a Kayak Ouḏi aop̱ig amu dilag aum. “Ag Jesus Kristus onigp̱a layaṯak aweg!” awa aum. Nug anam a, ag aona amu ag nug amegp̱a ap̱ig. “Na ig ele deḏ laala ele daagnig,” aon ap̱ig. \c 11 \s1 PETRUS KEEKE BEUMNU MAṮIOM \p \v 1 Aria totol danab laa amu ag lailḵad Juda daap̱ig ele ag oh iiṯa aḏi ag ele Kayak nai aaḵu aop̱ig amu ag doop̱ig. \v 2 Doyeg, Petrus nug eḏua Jerusalem uḵe amu laa ag gaḏa otaḏaknu wagai meṯeb ele, danab amu ag Petrusnu oolag aeg beum. \v 3 Ag anam henana, ag Petrus aidna ap̱ig. “Na gona, danab gaḏalag ii otaḏak amu laulagp̱a tena, ag ele daanna, e laap̱ig,” aon ap̱ig. \p \v 4 Ag anam ap̱ig amge Petrus nug keeke oh be, nug heum ele amunu mehuqa, amelagp̱a inam aum. \v 5 “Da Jopa ab oḵai amup̱a unuqiṯeṯe dayeye, da tuleglegp̱a keeke laa anidmi. Hab aṯannu keeke laa lamen oḵai bia muḏi waḏele daug waḏelep̱a qaḵak dayeye, paḏaeg gumiḏa ne anidmi. \v 6 Keeke amu ne, da anṯena, da keeke aḏi amu tutuḵu anṯe dooḵulnu, lamen amu oop̱a neeḵe amu wanp̱an doḏ, doḏ daḵuḏ iḏu iḏu, mat diigdiig, ai diigdiig ele anam anadmi. \v 7 Anam aniṯiṯi amu baag laa nug amelp̱a aum. ‘Petrus na ahan, doḏ imu aqana la!’ awa aum. \v 8 Nug anam aum amge da ami. ‘Naḏi, da Juda dilag ḏop̱a keeke nau dubuṯid ele daaṯe amu da ii laṯem amunu da uumi, ii lapa. Da anuḵa ele da nakoknab laa lain ii anidmi,’ awe ami. \v 9 Ami amge baag hab aṯannu nug eḏua amelp̱a aum. ‘Kayak Nug keeke oh oolagp̱anu amu nau laa ii heum amunu na keeke enanu, “Nau,” aon aib ame,’ awa aum. \v 10 Lamen oḵai amu nug ne, haen ewam bate da anṯen doomi, anamib aniṯi amu keeke amu oh eḏua hab aṯan teum. \v 11 Da keeke amu anam aniṯi, eḏua teete amu danab ewam ag uḏin lag da daami ele amup̱a dop̱ig. Danab laa Sisaria daaṯe amu, nug he, da omaiḏḵulagnu uḏip̱ig. \v 12 Ag uḏieg amu Kayak Ouḏi Nug da amelp̱a aum. ‘Na ahap̱e ag ele uḵeg! Dab mak kuḏum aib aome!’ awa aum. Aaḵu da uḵaiyi, lailad danab eblaih laip̱u ele imu, ag Jopa danab, ag da ele oh gota, ig danab amu laugp̱a temut. \v 13 Laḵa teut, danab amu nug engel, nug laug oop̱a noa hibaiṯa dayaya, nai amegp̱a aum amu nug amunu ig amenigp̱a maṯiom. Konilias nug engel inam aumnu ig amenigp̱a aum. ‘Na danab hep̱e, Jopa gona, ag Simon, nug onig laa Petrus, nug ap̱eg uḏia, \v 14 nug geha na amenp̱a nai laala mehuqeb doop̱e, Kayak Nug na eḏua awidḵu. Nug na amu na baenadp̱a ag ele oh diiḵu.’ \v 15 Nug anam maṯie aria da ahen, nai dig mein maṯiyi, Kayak Ouḏi ahilagp̱a neum, Nug tatam dig makp̱a ihinigp̱a ne, ig aomut amubia aaḵu. \v 16 Am da amu anṯena amu Jesus nai aum amu, nai amu aaḵu daulp̱a doum. Nai amuam inam. ‘Layaṯak Johanes nug lep̱a danab ah layaṯom amge geha ag amu Kayak Ouḏip̱a layaṯak aoglag,’ awa aum. \v 17 Amu anuḵa tatam ig Naḏi Jesus Kristusnu oonigp̱a genab doomut, Kayak Nug Nuhig Ouḏi ig meḵom, anamib gemu ag ele Kayak Nug ag maṯom. Kayak heṯe amunu da nuhig ib oo ii nepa.” Petrus anam awa aum. \v 18 Petrus nug anam awa a, ag nai amu doona, ag nai ahilag madip̱ig amu uuna, ag Kayak binag mena ap̱ig. “Kayak heehe, iiṯa aḏi danab ele ag oolag eḏuṯe, bau dayak aoṯeb,” aon ap̱ig. \s1 KRISTEN TAMANIAK ANTIOK ABP̱ANU \p \v 19 Amu ag Stepanus qeeg mauhe, amu dimp̱a ag tamaniak hep̱eg nauhḵunu hep̱ig, diig amunu danab ag oolagp̱a genab doop̱ig ele amu, ag oolna matatun gop̱ig amu ag Pinisia, Saipras amu Antiok ele batak gona daap̱ig. Daanna, ag danab oh amelagp̱a Nai Ena amu ag ii mehuqp̱ig. Iiṯa, ag Juda danabib amelagp̱a Nai Ena amu mehuqp̱ig. \v 20 Aria ag anam hep̱ig amge ag oolagp̱anu danab laip̱u laip̱u, ag am Saipras amu Sairini danab ele, ag gona, Grik danab Antiok daap̱ig ele amu ag amelagp̱a Naḏi Jesusnu Nai Ena mehuqp̱ig. \v 21 Ag anam heegeg, Naḏinu g̱agaṯag ag ehanaṯeṯe, danab ah kuḏum ag oolag eḏue, oolagp̱a genab doon, ag Naḏi oolag medap̱ig. \p \v 22 Ag Naḏinu oolagp̱a genab doyeg, kristen tamaniak Jerusalemnu ag nai amu doona heeg, Banabas Antiok uḵom. \v 23 Nug Antiok uḵa, danab ah ag Kayaknu ehaniṯak oḵai hamu megṯe ele amu, ehaniṯak amu ag aweg, ag oolagp̱a uḏat heehe, ag Kayak dim lamidp̱ig anṯa amu nug oo gamag ahe, dab mak aoglagnu, ag hanhan ag oolag Naḏiib meṯan oiglagnu ib ip̱uanaṯom. \v 24 Banabas nug danab ena, Kayak Ouḏi nug oop̱a am bak daye, nuhig oop̱a genab doyak am ele g̱agaṯag amunu nug danab ah ehanaṯeṯe, danab ah ameg naḏi ag Naḏinu oolagp̱a genab doop̱ig. \p \v 25 Aria Banabas nug Saul anidḵunu Tasus uḵa \v 26 anṯa, nug omale Antiok uḵaeh, maḏ laip̱u kristen tamaniak ap̱anu ele daanna, a danab ah ameg naḏi Kayak nai ip̱uanadpiḏ. Antiok ap̱a danab ag tatam dig mena, danab ag Jesusnu oolagp̱a genab doop̱ig ele amu ahilagnu, Kristen ap̱ig. \p \v 27 Aria haen amup̱a propet laala ag Jerusalemnu ahan Antiok nop̱ig. \v 28 Ag noeg, Kayak Ouḏi Nug propet laa onig Agabas amu ip̱uniṯe aha, geha enug haen naḏi Rom wan ohp̱a beḵu amunu nai maṯiom. Amu dimp̱a Klodias nug king dayeye, haen amup̱a enug haen amu beum. \v 29 Amu be, kristen ag nai laip̱u anana, ag men doḏo ag lailḵad Juda ehanadḵulagnu mep̱eg goḵunu dab mep̱ig. Kristen oh ag beḏulagp̱a men doḏo gane daaṯe amu doona, ag laih uḏat amunu otip̱ig. \v 30 Ag men doḏo amu qag mena, Banabas Saul ele mataeg, a men doḏo amu aoi goya, tamaniak iḵi danab ep̱elagp̱a mepiḏ. \c 12 \s1 ENGEL PETRUS MANI GUIṮAKP̱ANU UHUQOM \p \v 1 Haen amup̱a King Herodes Agripa nug kristen tamaniaknu toliak laala ug madaḵunu aḏalaṯom. \v 2 Aḏalaṯa amu nug Jakobus qep elabp̱a dug o mauhom. Jakobus Johanes ele a am eamag. \v 3 Nug kobol am he, Juda danab ag Jesusnu oolagp̱a genab ii doop̱ig ele amu, ag oolag ena daye anṯa, nug Petrus ele aḏom. Kobol amu Pasowa meṯid hobul haenp̱a beum. \v 4 Nug aḏa amu nug Petrus mani guiṯak oop̱a meum. Nug amu mani guiṯak gumak danab ameg waḏele, ameg ohp̱a danab waḏele waḏele anam daap̱ig, ag guman daaglagnu ep̱elagp̱a meum. Herodes Agripa nug Pasowa meṯid hobul uueb, Juda noolagp̱a Petrus epeḏia, heeb mauhḵunu dab meum. \p \v 5 Amu Petrus nug mani guiṯak oop̱a dayeye, kristen tamaniakp̱anu danab ah ag nuhignu oolagp̱a genab g̱agaṯag ele Kayak unuqidp̱ig. \v 6 Unuqiṯegeg, deḏ Herodes Agripa Petrus danab noolagp̱a meḵunu ii wagḵaḏom, tuqan amup̱a gumak danab aḏit laih laih daaeheh, Petrus nug gamagp̱a niiom. Ag sen aḏitp̱a nug hip̱alp̱ig. Nug anam niieye, gumak danab aḏit laa a odp̱a daaiya, od gumapiḏ. \v 7 Ag anam daaegeg, laip̱un Naḏinu engel laa ap̱a hibaiṯa dayeye, amahlak lag amu oop̱a amahlom. Amahlele, engel nug Petrus qeṯi laih qeqala, maḏ eṯa aum. “Pahanab ahe!” awa aum. Awa a amu laip̱un sen Petrus ep̱egp̱anu amu uhuqya nepiḏ. \v 8 Neeh, engel aum. “Imuanp̱a maṯagiḏ taḵan, baen gaḏa ele maate!” awa aum. Petrus nug anam he amu engel aum. “Ulahnu lamen amu aon mena, dop̱e goḏu!” awa aum. \v 9 Awa a amu Petrus anam heum amge nug oo ii maiṯom. Nug, “Da tuleglegtai niiṯem,” awa aum. \v 10 Goyaya, gumak danab anuqakp̱anu amu a aben amu eḏidya waya, laa amu ele eḏidya wapiḏ. A danab amu oh eḏadyaya, uḏi uḏi, batakp̱a od aen elep̱a, ag matulna ab oḵaip̱a noṯeb ele, amup̱a wapiḏ. Waeh od g̱agaṯag amu nug nuḵa matule, a dimiṯim goya, ibp̱a noyaya, laip̱un engel nug Petrus uuiṯa uḵom. \p \v 11 Aaḵu Petrus nug aḏi kobol beum amu doya aum. “Herodes Agripa nug da aḏailele, Juda danab ag da eheḏ heiḏḵulagnu dab mep̱ig amge gemu da genab dooṯem, Kayak Nug he, engel nuhig uḏia, da ag ep̱elagp̱anu awiḏom.” awa aum. \v 12 Nug anam anana, kobol beum amunu dab maama, Jon Mak anig Maria, nug laugp̱a uḵom. Ap̱a danab kuḏum ag qag mena, unuqidnana daap̱ig. \v 13 Daaegeg, Petrus nug dimiṯim od qeqale, uḏat ah Roda, nug od matulḵunu doa, \v 14 Petrus baag doya, oo gamag ahe, od ii matulom. Iiṯa. Nug eḏua lag oop̱a qai eṯa uḵa, amegp̱a aum. “Petrus dimiṯim hibaiṯom daaṯe!” awa aum. Awa a amu ag qag mena daap̱ig ele ag ap̱ig. \v 15 “Na kaaka!” aon ap̱ig. Amge nug, “Iiṯa! da ham ii bubuṯem,” anana, wagai meum amunu ag ap̱ig. “Amu nuhig engel,” aon ap̱ig. \v 16 Anam maṯiegeg, Petrus nug od qeqalala dayeye, daaeg wana uḵe, ag od matulna, nug anidna oṯaip̱ig. \v 17 Oṯaieg, nug ep̱egp̱aib to eṯaglagnu awowa, Naḏi aṯem he nug mani guiṯak oop̱anu dimiṯim doum amunu amelagp̱a maṯiom. Nug amunu maṯia mala nug, “Ag Jakobus amu ig lainḵad laala ele imunu ap̱eg doyeg!” awa aum. Anam awowa, nug laih uḵom. \p \v 18 Aria waḵaḏe gumak danab ag ootot oḵai aqe, aḵa aḵa nai huan madip̱ig. Ag ap̱ig. “Petrus nug aṯem heum?” \v 19 Amu Herodes Agripa nug Petrus ii daaṯe amu doya, ag maṯiglagnu a madip̱ig amge nug ii anidp̱ig amunu nug he, gumak danab ag naip̱a daap̱ig. Daaegeg, nuhig dab makp̱a ag elele iiṯa anṯa amu ag aqap̱eg mauhḵulagnu aum. Imu dimp̱a Herodes Agripa nug Judanu aha, Sisaria uḵa ap̱a nakok dayom. \s1 HERODES AGRIPA MAUHOM \p \v 20 Aria Herodes Agripa nug Taia Saidon ele dilah danab ah dilagnu oo aeg beum. Anam dayeye, wan amun danab ag e Judanu hanhan daden mep̱ig amunu ag enug aqamanu, danab ah amu ag qag mena gumidna uḏin, ag Herodes ele nai bap̱aidḵulagnu hena, ag nuhig niiak lag oo gumak iḵi danab Blastas amegp̱a Herodes Agripa nug oo aeg bak amu uuḵunu gaaeg, nug ehanadḵunu aum. \v 21 Ag anam heeg aria Herodes Agripa nug doya, amu heḵunu deḏ laa mewowa, nug deḏ amup̱a king bala ma, kingnu balalp̱a dayaya, ag amelagp̱a nai maṯiom. \v 22 Nug nai maṯie, danab ah ag amu doona inam aon ep̱ig. “Nai maṯiom umu am kayak laa baag. Danab baag iiṯa,” aon ap̱ig. \v 23 Ag anam aegeg, Herodes Agripa nug nuḵa binag ma, Kayak binag ii meum amunu Naḏinu engel paha maḵuḏe, beḏu gauat qe, aaḵu mauhom. \p \v 24 Amge Naḏinu nai amu g̱agaṯag aha, ab kuḏum laa ohp̱a tuala uḵom. \v 25 Naḏinu nai amu anam aha ugeḵe, Banabas Saul ele a Jerusalem daaiya, uḏat ahilah maloya, eḏui Antiok goḵulahnu heya, a Jon Mak aoeh, nug ele oh gop̱ig. \c 13 \s1 BANABAS SAUL ELE MISIN UḎATNU MAATEG GOPIḎ \p \v 1 Aria Antiok kristen tamaniakp̱a propet amu ip̱uniṯak danab laala ele ap̱a daap̱ig. Ag onilag am Banabas, Simion, nug onig laa Naisa, Lusias, nug am Sairini ted, Maneyen, nug Herodes Antipas ele buḏub laip̱u, amu Saul aaḵu. \v 2 Ag am Naḏi binag mena, e oh lanaknu kud mena daaegeg, Kayak Ouḏi Nug ag amelagp̱a aum. “Da Banabas Saul ele a uḏat laa heḵulahnu otiaṯe onilahp̱a emi amunu ag diiatp̱eg, uḏat amu heḵulah,” awa aum. \v 3 Aria ag e oh lanaknu kud mena daanna, ag unuqidnana, ep̱elag qaḏelahp̱a mena heeg, a ahai gopiḏ. \s1 BANABAS SAUL ELE SAIPRAS GOPIḎ \p \v 4 Kayak Ouḏi Nug he, a ahai goya, Selusia noya, Selusia ap̱a a ub laa anidya teya, Saipras nudp̱a gopiḏ. \v 5 Saipras goya, a Salamis teya, ap̱a Juda dilag nai doyak lag laalap̱a teya, a Kayak nai mehuqeheh, Jon Mak nug ele oh daanna, nug ehanatom. \p \v 6 A nud Saipras ap̱a oii oii, nud amup̱a aben laih goya, Pepos teya, Pepos ap̱a a Juda danab laa anidpiḏ. Nug am baḏ nau mak danab, propet ham bup̱uak ele, Nug onig Ba-Jesus. \v 7 Nug gabman oḵai Sesias Polasnu ehaniṯak danab laa. Aria Sesias Polas nug nuhig dab mak ena ele amunu nug Banabas, Saul ele a uḏiglahnu onilahp̱a eum. Nug Kayaknu nai dooḵunu oo dayom. \v 8 A nai mehuqeh amu baḏ nau mak danab Ba-Jesus, Grik naip̱a nug onig am Elimas, nug awa awa aqata, a nai madipiḏ ele, amu tap̱eb noḵunu heum. Nug gabman oḵai amu nuhig dab mak heeb eḏueb, Kayaknu oop̱a genab ii doomanu heum. \v 9 Heum amu Saul, nug onig laa Paulus, nug Kayak Ouḏip̱a g̱agaṯag oḵai ele amunu nug Elimas g̱agaṯag neeḵiṯaṯa, amegp̱a aum. \v 10 “Na Satan beḵa. Na kobol ena oh dilag kekeḏ. Ham bup̱uak kobol oh amu kobol naunab oh ele na beḏunp̱a am baknab. Na Naḏinu ib tutuḵu oh he nauhṯe amu na kobol amu iite uumna? \v 11 Aria da ap̱i doye! Gemu Naḏi ep̱eg amu na oiṯeb, amen gaḏueb, na ib ii anidna, amunnu amahlak ii anidnana, nakok haen elab anam daaḵut,” awa aum. Paulus nug anam aawo, pahanab keeke bud bia Elimas ameg haute, ameg gatatu mane, ib ii anṯa dayaya, oiyaknu elele iiṯa amunu danab laa ehaniṯa, ib ip̱unidḵunu aum. \v 12 Am gabman oḵai nug keeke amu anṯa, nug oop̱a genab doyom. Amu Naḏinu nai ip̱unidpiḏ ele amunu nug dab mak kuḏum awom. \s1 BANABAS PAULUS ELE ANTIOK, PISIDIA WANP̱ANU, GOPIḎ \p \v 13 Am Paulus nug danab nug ele oh oip̱ig ele ag Pepos ap̱anu ub aon gona, Pampilianu ab laa Pega ap̱a gop̱ig. Teeg amu Jon Mak nug uuata, eḏua Jerusalem uḵom. \v 14 Uḵe amu a Peganu ahaya goya, ab onig Antiok, Pisidia wanp̱a dayom ele, amup̱a teya, Juda dilag Metidp̱a a Juda dilag nai doyak lag oop̱a noya daapiḏ. \v 15 Juda dilag nai doyak lag amunu iḵi danab ag ḏo nai yak amu propet dilag yak ele eb qewona, dimp̱a ag Paulus Banabas ele dilah nai meeg uḵe oḏ matan ap̱ig. “O lainti, nai laa danab ah g̱agaṯag aqaglahnu dayeb amu aria mehuqpeḏ dooglag,” aon ap̱ig. \p \v 16 Aon aeg aria Paulus nug aha, ep̱eg huma, nug aum. “Ag Israel danab amu danab laa ag Kayaknu enanag doon, oolag ele oṯaiṯe amu, ag doyeg! \v 17 Ig Israel buḏub ele daaṯem amu ihinig Kayak, Nug ig alanḵad tituanaṯa he, ag ap̱ateg, dimp̱a Nug nuhig g̱agaṯagp̱a Igiptanu eḏua diia uḏiom. \v 18 Nug eḏua diia uḏieye amu atu taḏakp̱a nug ahilag hak nau amu maḏ 40 Nug mawom. \v 19-20 Nug diia uḏia, Kanan wanp̱a amu danab buḏub eblaih aḏitnu Nug aqa lamaṯowa, wan ahilag awa, Israel maṯe, ag wan amu maḏ 450 anam daaegeg, ahilḵad gumak danab, ag am epeḏiak danab, ag benan gumaegeg, uḵe uḵe, propet Samuel haenp̱a batak. \v 21 Samuel dayeye, nuhig haenp̱a ag king aoglagnu aeg amu Kayak nug Kis beḵa Saul awa me, ahilag king maḏ 40 dayom. Nug am Benyamin buḏubp̱an danab. \v 22 Saul nug dayom amge Kayak Nug nug geḏiṯowa, Dawit awa, Israel dilag king daaḵunu tituanowa amu nug Dawitnu inam aum. ‘Da Jesi beḵa Dawit anidmi, da nuhignu ool mauhṯe, nug am geha dahil nai oh dim lamidḵu,’ awa aum. \v 23 Amu Kayak Nug anuḵa nai maṯia qaḵa, Nug heeb, Dawit buḏubp̱an danab laa nug uḏia, ig eḏua awiḵak danab daaḵunu aum. Eḏua awiḵak danab amuam Jesus aaḵuib. Kayak he uḏiom. \v 24 Amu Jesus ii nak haenp̱a Layaṯak Johanes nug Israel, ag oolag eḏueb layaṯak aoglagnu nai mehuqom. \v 25 Layaṯak Johanes nug a, uḏat malaḵunu miag dayeye, nug Juda danab amelagp̱a aum. ‘Ag dahilnu, “Nug am Kristus,” dab meṯebte? Anam iiṯa. Da am Nug iiṯa. Amge laa Nug da dimulp̱a uḏiṯe amu, danab amu nuhig g̱agaṯag amu dahil eḏidṯe. Nug am danab oḵainab, da am oḵai iiṯa. Dahil hak imu nuhig hak amu ele elele iiṯa,’ awa aum. \p \v 26 O lailad, ag laala Abraham buḏubp̱an danab, amu ag laala iiṯa aḏi danab ag Kayaknu enanag doon, oolag ele oṯaiṯe amu, ag doyeg! Kayak Nug Johanes oḏep̱a danab ehanadḵunu aum am ihinig ohnu aum. \v 27 Aria danab Jerusalem daaṯeb amu ahilḵad iḵi danab ele, ag am ehaniṯak danab amu anidna ii doop̱ig, ag propet dilag yak, haen oh Meṯidp̱a eb qeṯeb ele amu, ag amu diig tutuḵu ii anidna, ag Nug heṯoḏiakp̱a mena, qeeg mauhom amunu propet ag anuḵa nuhignu ap̱ig amubia hena, ag nai amu elele medap̱ig. \v 28 Ag nuhig eheḏ hakp̱a Nug qep̱eg mauhḵunu laa ii anidp̱ig amge ag Pilatus nug hamu qeeb mauhḵunu ep̱ig. \v 29 Ag keeke oh propet ag nuhigp̱a heḵulagnu yaap̱ig amu ag hena malaeg, ag ad emaitakp̱anu aona, moḏ laap̱a boomp̱ig. \v 30 Ag anam hep̱ig amge Kayak he, Nug eḏua hibaiṯom. \v 31 Nug eḏua hibaiṯowa amu Nug deḏ laala danab ag Galelianu ahaeg, nug ele Jerusalem gop̱ig ele amu, Nug ahilagp̱a tula be anidp̱ig. Danab amu ag am gemu Juda oolagp̱a nai amu mehuqṯeb,” awa aum. \p \v 32 Aria Paulus nug anam aum amu nug nai baula ele tuḏiṯa aum. “Ig nai ena mehuqṯem am inam. Kayak Nug anuḵa ehaniḵak danabnu ig alanḵad amelagp̱a nai qaḵa aum \v 33 amu Nug he, Jesus eḏua hibaiṯom amup̱a nai amu aaḵu meu oum. Amuam nai Sam tup̱a daaṯe bia. Nai amuam inam. ‘Na am dahil nid, da gemu na danab beḏu aon daaḵutnu awiṯen meidṯem.’ \v 34 Aria Kayak Nug he, Jesus Nug eḏua hibaiṯom, Nug baula ii mauhma amuam Kayak Nug anuḵa anam heḵunu Jesaia amegp̱a inam a, Israel dilagp̱a yom. ‘Da Dawit amegp̱a keeke laa heḵulnu ami, nai amuam dahilnu, beḵununab daaṯe, amu da hein madaḵul.’ \v 35 Nai amunu mehuqak diig am Sam laap̱a inam daaṯe. ‘Na geha nahip danab, op̱ia awak ele amu, Nug uup̱e ii beḏama,’ awa yom. \p \v 36 Amunu ig dooṯem nai amuam Dawitnu iiṯa. Aḏinu? Dawit nug danab ah nug ele daap̱ig, ag oolagp̱a Kayak oḏe dim lamiṯaṯa oiyaya, dimp̱a nug mauhe, alaḵud boomadp̱igp̱a boomeg, beḏu wan meum. \v 37 Amge danab imu, Kayak Nug me uḏia, danab beḏu awa beum amu, Nug beḏu ii beḏom. \v 38 Amunu, o lailad, ag doyeg! Ig Jesusnu uḏat oḵai, amup̱a ig hip̱uninnu uhuqa meṯaknu nai ag amelagp̱a mehuqṯem. \v 39 Ḏo Moses ep̱egp̱a uḏiom amu ag ahilag hip̱uninnu uhuqa meṯak amup̱a aoglagnu elele iiṯa. Amge danab imu, Jesus, aun aḏi ag nuhignu oolagp̱a genab dooṯeb, ag nuhigp̱a hip̱uninnu uhuqa meṯak aona, op̱ia awak danab daaglag. \v 40 Ib laa iiṯa amunu ag kobol laa, propet ag amunu anuḵa ap̱ig ele, ag amu hemananu dab meig! Propet ag inam ap̱ig. \v 41 ‘O ag awa awa qeṯak danab, ag anṯeg! Da ahilag haenp̱a uḏat laa heḵul. Da hep̱i, danab laa nug ag amelagp̱a uḏat amunu mehuqeb amu ag oolagp̱a genab ii doomna amunu ag amelagp̱a anidnana, dab mak kuḏum aonna, mauhḵulag.’” Paulus nug anam aum. \p \v 42 Aria Paulus Banabas ele a dimiṯim uḵaeheh amu danab ah ag ii daye daye inam ap̱ig. “Dimp̱a, meṯid laap̱a, a eḏuya nai amu baula mehuqpeḏ dootu!” aon ap̱ig. \v 43 Ag anam anana qatina, Juda kuḏum amu iiṯa aḏi danab ele, ag Juda dilag meṯid amu dim lamidp̱ig ele, ag ahan, Paulus Banabas ele dim lamatp̱ig. Amu a danab amu ag Kayaknu ehaniṯak oḵai hamu megaṯe ele amu ag amunu oolagp̱a genab doon oiglagnu apiḏ. \p \v 44 Anam aoya aeh, Juda dilag Meṯid laap̱a amu ab amup̱an danab ah oh bia ag Kayak nai dooglagnu uḏin qag mep̱ig. \v 45 Amge Juda oḵai ag danab ah oh qag meeg anadna, ag oolag aeg be, ahan, Paulus nai maṯiom amu, laa ag amu doomnanu, nai amu tabap̱eg noḵunu henana, nai iḏu iḏu maṯin, dap̱idna, aon aon qedap̱ig. \v 46 Ag anam hep̱ig amu Paulus Banabas ele a amunu ii baḏapiḏ. Iiṯa! A nai g̱agaṯag ele maṯiya amelagp̱a apiḏ. “Imu genab, i Kayak nai tatam ag amelagp̱a apuḏ dooglagnunab ib dayom amge ag nai imu dooglagnu uun, miag atiak heeg beṯe amunu ag imu doyeg! Gemu i ag uuadḏa, iiṯa aḏi gumadḏa goḵunih. \v 47 Aḏinu? Naḏi Nug i anam heḵunihnu ḏo inam metom. ‘Da na iiṯa aḏi, ag gatatup̱a daaṯeb, ag ib anidḵulagnu amahlak madaḵutnu otidmi. Na iiṯa aḏi ehanadp̱e, ag oolag eḏueb Kayak danab ah wan atu ohp̱anu amu eḏua diiadḵu.’ Naḏi anam awa aum.” \v 48 Am iiṯa aḏi ag nai amu doona, ag oolag gamag ahehe, ag Kayaknu nai amu humidnana amu danab ah laala, ag Kayaknu bau hanhan dayak aoglagnu daap̱ig ele amu, ag oolagp̱a genab doop̱ig. \p \v 49 Aria Naḏinu nai amu laih ap̱a amu aben ohp̱a tuala uḵe doop̱ig. \v 50 Ap̱anu ag Naḏinu nai doop̱ig amge Juda oḵai ag ahan, ab amup̱an iḵi danab amu ah laala onilag ele, ag Juda dilag meṯid ele dim lamidp̱ig amu, ag oolag yaaeg, ag ahan, Paulus Banabas ele amu a ab amup̱a daaeheh, eheḏ hatna geḏatp̱ig. \v 51 Ag anam heeg amu a baelahp̱anu wan gap̱ud amu ap̱an danab laala ag kobol eheḏ hep̱ig amunu ep̱onak keeke daaḵunu, a ab amu uuya goḵulahnu heyaya, a gap̱ud amu qeqaleh neene, a ahai, Aikoniam gopiḏ. \v 52 Amu kristen ag oolagp̱a gamag ahak ena doyegeg, Kayak Ouḏi Nug ag oolagp̱a am qak dayom. \c 14 \s1 BANABAS PAULUS ELE AIKONIAM AP̱A UḎAT HEPIḎ \p \v 1 Paulus Banabas ele a Antiok uuya, ahai Aikoniam goya, uḏat hanhan hepiḏ amu, ap̱a ele anam hepiḏ. A Juda dilag nai doyak lag oop̱a noya, nai mehuqpiḏ. A nai diig ena elele mehuqeheh, danab ah ameg naḏi, Juda Grik ele, ag oolagp̱a genab doop̱ig. \v 2 Amge Juda laala, ag oolagp̱a genab doyaknu uup̱ig ele amu, ag ahan, iiṯa aḏi amu ag oolag yaaeg, ag kristen dilag oolagp̱a aeg beum. \v 3 Amunu Paulus Banabas ele a haen elab Aikoniam ap̱a a Naḏinu nai mehuqeheh, Naḏi Nug g̱agaṯag mate, a ep̱onak keeke, danab heḵunu elele iiṯa kuḏum diigdiig ele hepiḏ. Anam heeheh, amup̱a Naḏi Nug nuhig nai, amuam genab, danab ah ip̱uanaṯom. \v 4 Ip̱uanaṯom amge danab ah ab amup̱an ag op̱atna, ameg aḏit daan, ameg laa ag Juda dilag nai amu doon, ag ele oolag laip̱u daap̱ig amge laa ag Paulus Banabas ele nai mehuqpiḏ amunu oolagp̱a genab doon, ag a ele oolag laip̱u daap̱ig. \v 5 Anam daaegeg, dimp̱a iiṯa aḏi laala amu Juda laala amu ahilḵad iḵi danab ele ahan, Paulus Banabas ele eheḏ hatna, men aon maḵuḏatp̱eg mauhḵulahnu dab mep̱ig \v 6 amge a amu dooya, a ahai oolya Likionia ab aḏit, Listra Debi ele, amu ab aḏit amu dilah wan taliliatak ele amu, a ap̱a goya oiya, \v 7 aria ap̱a a Nai Ena danab ah amelagp̱a mehuqpiḏ. \s1 BANABAS PAULUS ELE LISTRA AP̱A UḎAT HEPIḎ \p \v 8 Am Listra ap̱a danab laa dayeye anidpiḏ. Nug baekuḏ nau amunu ii oiyom, dayakib dayom. Nug anig oop̱an baekuḏ amu anam ele doa, laa ii oiyom. \v 9 Nug Paulus nai maṯieye doyeye, Paulus nug tutuḵu danab amu neeḵiṯa, nug nuhig oop̱a genab doyakp̱a eḏua ena daaḵunu elele anṯom \v 10 amunu Paulus nug baag oḵaip̱a amegp̱a inam aum. “Na ahan hibaiṯe!” awa aum. Awa a amu danab amu laip̱un qa oṯaiya, aha hibaiṯa oiyom. \p \v 11 Paulus nug anam heum amu ap̱an danab anidp̱ig ele, ag Likionia nailagp̱a inam ap̱ig. “Kayak aḏit aaḵu danab bia wanp̱a neya uḏiya, ihinigp̱a bepiḏ,” aon ap̱ig. \v 12 Ag anam anana, Banabasnu amu ahilag kayak ham bup̱uak onig Sus amu aḏatona, Paulus, nug am nai maṯiom amunu nuhignu amu ag ahilag kayak ham bup̱uak onig Hemis ataḏp̱ig. \v 13 Amu ahilag kayak ham bup̱uak Susnu mana meṯak lag amu ab daugp̱a heeg dayom. Amu lag amunu mana meṯak danab nug bulmakau dawai diiaṯa amu bala muḏip̱a giaṯak ele diiaṯa, ab amunu aḏ odp̱a uḏie, nug danab ah ele ag doḏ main, Paulus Banabas ele mataglagnu hep̱ig. \p \v 14 Amge totol danab aḏit, Banabas Paulus ele, a ag anam heḵulagnu heegeg, a nai amu dooya, ahilah lamen paṯiḏya, qaibaḏ danab ah oolagp̱a goya, eya apiḏ. \v 15 “Danab, ag aḏinu anam heṯeb? I ele am danab, ag biaib. I Nai Ena amu ag amelagp̱a mehuqṯep amu ag doon, ag keeke nau hamu meu iiṯa amu uuadna, ag Kayak bau daaṯe amu Nug dim lamidḵulagnu amelagp̱a aṯep. Nug am hab, wan, yu ele, amu keeke oh amup̱a daaṯeb ele, amu oh Nug haṯom. \v 16 Haen anuḵa, Kayak Nug danab ah buḏub ohnu ag ib diigdiig goḵulagnu aib ii aum \v 17 amge Nug daaṯe, Nug amunu haen amup̱a ele ag ip̱uanaṯaṯa, Nug hab aṯan dayaya he, gu ahilagp̱a neum, ahilag e ena beum, ag e elele aop̱ig amu ag gamalag ele ahom,” aoya apiḏ. \v 18 Paulus Banabas ele a nai amu amelagp̱a madipiḏ amunu danab ah amu ag main ii matap̱ig amge Paulus Banabas ele wagainab ii melop am main matalob. \s1 BANABAS PAULUS ELE EḎUIA, ANTIOK, SIRIA WANP̱ANU, GOPIḎ \p \v 19 Aria a Listra daaeheh, Juda laala Antioknu Aikoniamnu ele uḏiadp̱ig. Ag danab ah amu eeḏadna, Paulus qep̱eg mauhḵunu oolagp̱a noeg, ag menp̱a Paulus maḵuḏeg, mauhak bia niieye, ag eeḏna, ab giginp̱a gona mep̱ig. Ag, “Nug mauhom,” anana, anam hep̱ig. \v 20 Ag anam hep̱ig amge laala Jesusnu oolagp̱a genab doop̱ig ele, ag uḏin, Paulus niieye, talilidna daaegeg, nug eḏua aha, ab amup̱a noum. Aria deḏ amu uue wagḏe, nug Banabas ele a eḏui Debi gopiḏ. \v 21 Paulus Banabas ele a ab amup̱a Nai Ena amu mehuqya, ip̱uanadya heeh, danab ah kuḏum ag oolagp̱a genab doyegeg, dimp̱a a eḏui Listra, Aikoniam, Antiok ele gopiḏ. Antiok amuam Pisidia wanp̱a dayom. \v 22 A goya, kristen g̱agaṯag aqai, ahilag oop̱a genab doyak na qemanu, ag g̱agaṯag daanna oiglagnu ayaya, inam ele apiḏ. “Tatam ig ug kuḏum aot oit, ig Kayaknu ḏo maḏoḏ oop̱a nota, bau hanhan dayak aognig,” aoya apiḏ. \v 23 Anam heyaya amu a kristen tamaniak amu ohp̱a iḵi danab laala otiadya maadpiḏ. A e oh lanaknu kud meya daaiya, unuqidyaya, a kristen tamaniak amu oh diiya, Naḏi, ag nuhignu oolagp̱a genab doop̱ig ele amu, Nug ep̱egp̱a maadpiḏ. \v 24 Amu dimp̱a a goya, Pisidia gamag tiḵui goya goya, Pampilia tepiḏ. \v 25 A teya amu Pega abp̱a Nai Ena mehuqoya, dimp̱a amu a noya, Atelia gopiḏ. \p \v 26 A Atelia noya amu ub laa anidya teeh, ub amu a diiata Antiok uḵom. Ab amup̱a anuḵa kristen tamaniak danab ag a Kayak ep̱egp̱a maateg, nuhig oo meṯak amu ahilagp̱a dayeyeb, a nuhig uḏat heḵulahnu ap̱ig. A uḏat amu heyaya, gemu a eḏui ap̱a uḏipiḏ. \v 27 A uḏiya Antiok beya, a kristen tamaniak qag maaṯaya, a amelagp̱a Kayak ahilahp̱a aḏi heum amunu oh maṯiya, a inam ele apiḏ. “Kayak Nug he, iiṯa aḏi ag ele oolagp̱a genab doop̱ig,” aoya apiḏ. \v 28 A kristen tamaniak amelagp̱a goya uḏat hepiḏ amunu awoya, a deḏ kuḏum ag ele ap̱a daap̱ig. \c 15 \s1 KRISTEN TAMANIAKNU QAG MAK OḴAI JERUSALEM BEUM \p \v 1 Haen Paulus Banabas ele a Antiok ap̱a kristen tamaniak ele daaegeg amu danab laala ag Juda wanp̱anu uḏina, kristen amelagp̱a ap̱ig. “Laa nug Jesusnu oop̱a genab dooṯe amu nug gaḏa ele otaḏaḏ! Laa ag Mosesnu ḏo amu ii dim lamidna, gaḏalag ii otaḏḵulag amu aria geha Kayak Nug ag eḏua ii diiadma,” aon ip̱uanadna ap̱ig. \v 2 Ag anam aon aeg, Paulus Banabas ele nai amu dooya, amunu ena ii dooya ahaeh, Juda ele huanak aeg ona aeg doum amunu kristen ag Paulus Banabas amu danab laala ele ag ahan, Jerusalem gop̱eg, totol danab amu iḵi danab ele ag nai amu bap̱aidḵulagnu otiadp̱ig. \v 3 Amu kristen tamaniak ag heeg, ag ahan Pinisia Samaria ele gamalah tiḵun gonana, ag ap̱an kristen amelagp̱a, Kayak Nug he, iiṯa aḏi ag oolag eḏuom amunu amelagp̱a ap̱ig. Ag anam heegeg, kristen amu ag oolag gamag huana ahom. \v 4 Ag anam henana gona, Jerusalem teeg, kristen tamaniak danab ah amu totol danab am iḵi danab ele ag ena humaṯeg, Paulus Banabas ele a keeke oh Kayak he hepiḏ ele, amunu amelagp̱a madipiḏ. \v 5 A amu maṯieheh amu ḏo gumak danab-Parasia dilag huup̱an, ag Jesusnu oolagp̱a genab doop̱ig ele amu, ag ahan ap̱ig. “Kayak anuḵa gaḏa otaḏaknu ḏo meum niiṯe amunu iiṯa aḏi danab ag kristen daaglagnu oolag dayeb amu ag ele gaḏalḵad otaḏḵulagnab. Ele amu ig ap̱ut, ag Mosesnu ḏo oh ele dim lamidḵulag,” aon ap̱ig. \p \v 6 Aeg amunu totol danab amu kristen tamaniak iḵi danab ele ag nai amu bap̱aidḵulagnu qag mep̱ig. \v 7 Qag mena ag amunu nai kuḏum maṯin hena, Petrus nug aha amelagp̱a aum. “O lailad, ag imu dooṯeb. Anuḵa Kayak Nug uḏat ig meḵowa, Nug da iiṯa aḏi amelagp̱a Nai Ena amu ap̱i, ag doon oolagp̱a genab dooglagnu, otiḏom. \v 8 Amu Kayak, Nug danab ah oh oolag diig dooṯe ele amu, Nug iiṯa aḏi, ahilagnu oo ena dayom amu ig ip̱uniḵaḵa, Nug nuhig Ouḏi ig meḵom bia ag maṯom. \v 9 Nug ihinigp̱a kobol laa haaha, ahilagp̱a kobol laa ii heum. Iiṯa, ag nuhignu oolagp̱a genab doyeg, ahilag oop̱a genab doyak amup̱a he, ag oolag op̱ia awak dayom. \v 10 Ig anam anidṯem amge ag iiṯa aḏi ag Juda dilag ḏo oh dim lamidḵulagnu aṯeb, amup̱a ag keeke ug ele aon, kristen qaḏelagp̱a mena heṯeb. Anuḵa ig alanḵad amu ig ele ug amu mawaknu amu elele iiṯa. Ag aḏinu anam hep̱eg, Kayak Nug amunu op̱oḏi beḵunu heṯeb. \v 11 Doyeg! Ig Kayak, Nug ehaniṯak oḵai, Jesus Kristus Nug hamu megṯe ele, amup̱a Nug ig eḏua awiḵom amubiaib Nug iiṯa aḏi ag ele amup̱a eḏua diiṯe, oonigp̱a genab dooṯem,” awa aum. \p \v 12 Am Petrus nug nai amu anam maṯie, ag qag mak amup̱a daap̱ig ele, ag nai laa ii madip̱ig. Ag nai ii maṯieg amu Paulus Banabas ele a nai maṯieheh, amuib dab meṯaegeg, a Kayak Nug a ep̱elahp̱a ep̱onak keeke, danab heḵunu elele iiṯa kuḏum, diigdiig ele, iiṯa aḏi oolagp̱a heum amunu madipiḏ. \v 13 Paulus Banabas ele a nai amu maṯiya malaeh amu Jakobus nug aum. “O lailad, da nai imu ap̱i ag doyeg! \v 14 Simon nug ag amelagp̱a a, ag aaḵu doop̱ig. Dig makp̱a Kayak Nug iiṯa aḏi dilagp̱a neum, nug nuhiḵud danab ah ag oolagp̱an amu diiaṯom. \v 15 Amuam propet ag Kayak oḏe aon yaap̱ig amubia. Kayak naip̱a, nai amunu daaṯe am inam. \v 16-17 ‘Naḏi Nug aum. Da geha danab buḏub laa oh ag Naḏi maṯin anidḵulagnu, iiṯa aḏi oh, da ag dahilad tituanadmi amu, ag Naḏi maṯin anidḵulagnu, geha dimp̱a da eḏue uḏien, Dawit laug imu na qeeb, da geha eḏue hume qabaḵul. Lag imunu keeke oh nauheb, geha da bau eḏue hein qabaḵul. \v 18 Anuḵa Kayak Nug nai amu maṯia aum amu gemu ele Nug anamib aṯe.’ \p \v 19 Anam amu dahil dab mak amu inam, iiṯa aḏi ag oolag eḏueb, Kayak doop̱eg amu ig ag ug ii maṯamta. \v 20 Iiṯa. Ig imuib uḏugp̱a yaat ap̱ut dooglag. ‘Ag doḏ laa main kayak ham bup̱uak medap̱ig ele amu, ag ii lamana. Ag gap̱ai kobol ii hemana. Amu danab ag doḏ muḏip̱a o ep̱elagp̱a baag aḏaeg mauhom amu ag tep̱u amu ii lamana. Aria ag doḏ tiig amu ele ii lamana.’ Ig amuib ap̱ut dooglag. \v 21 Aḏinu? Ig dooṯem, anuḵan uḏie gemu ele, ab oḵai ohp̱a danab ag Mosesnu ḏo nai mehuqna, ag ele Juda dilag nai doyak lag ohp̱a nai amu eb qeṯeb,” awa aum. \s1 AD UḎUG IIṮA AḎI DILAGP̱A UḴOM \p \v 22 Jakobus nug nai amu a amu totol danab amu iḵi danab amu kristen tamaniak oh ele ag nai amu bap̱aidna, ag danab aḏit otiatp̱eg, a Paulus Banabas ele oh Antiok goḵulagnu dab mep̱ig. Ag anam dab mewona, ag Judas, onig laa Ba-Sabas amu Silas ele, danab aḏit amu a tamaniak oop̱a anuqak daapiḏ ele amu, a otiatona, \v 23 ag uḏug yak ele aoya goḵulahnu ep̱elahp̱a mep̱ig. Uḏugp̱a yaap̱ig am inam. “O lainḵad, ag Antiok, Siria amu Silisia ele daaṯeb, ag am iiṯa aḏi danab amu ig kristen tamaniaknu totol danab amu kristen tamaniaknu iḵi danab ele, ig ag lailḵad daaṯem amu ig pas imu ag eb qena dooglagnu iiḵu yaaṯem. O lainḵad ig ag humadṯem. \v 24 Amu ig aaḵu anidmut. Ihinigp̱an danab laala ag gona, ag nai mehuqegeg, ag ap̱anu ag nai amu doon oṯaip̱ig. Amu ihinigp̱anu ag gona, nai maṯinna, ag ahilag dab mak kabolip̱ig ele amu, ag gona, ap̱a anam heḵulagnu amu ig laa ii amut. \v 25 Ag gona anam heeg, nai amu uḏie ig doota, ig nai maṯit, oonig laip̱u meta, ig lainti aḏit goḵulahnu otiatmut. Amu ig lainti aḏit laa ele ig ahilahnu oonigp̱a huanak daaṯe ele, amuam Banabas Paulus ele, a ele aaḵu goḵulagnu amut. \v 26 A amu ihinig Naḏi Jesus Kristus onignu a ug maoya mauhḵulahnu amu a ii baḏaṯep. \v 27 Ig Judas Silas ele aaḵu heut, a oḏelahp̱a nai ig yaamut ele amu, a madipeḏ amu ag dooglag. \v 28 Kayak Ouḏi Nug ig ele daata, ig nai imu maṯit inam amut. ‘Ig ḏo laa aot, ag qaḏelagp̱a ii memata. Ig ag imu iiḵuib dim lamidḵulagnu maidmut. \v 29 Amu ag doḏ, laa ag main kayak ham bup̱uak medap̱ig ele amu, ag doḏ amu ii lamana. Ag doḏ tiig ele ii lamana. Amu danab ag doḏ muḏip̱a o ep̱elagp̱a baag aḏaeg mauhom amu, ag tep̱u amu ii lamana. Aria ag gap̱ai kobol ele ii hemana.’ Ag keeke amu oh tutuḵu dab meṯan, ii hemana am ena. Aaḵuib. Ag ena daaglagnu oonig daaṯe.” Ag anam yaap̱ig. \p \v 30 Aria kristen tamaniak ag otiadna, maaṯeg gona, Antiok nona amu ag kristen tamaniak qag maaṯan, ag uḏug yak amu madap̱ig. \v 31 Amu kristen tamaniak ag uḏug yak amu eb qena, ag g̱agaṯag aqak nai amunu ena doon, gamalag ahom. \v 32 Amu Judas Silas ele, a am propet amunu a nai meu ele kristen ip̱uanadya, g̱agaṯag aqapiḏ. \v 33 A anam heyaya, nakok haen elab Antiok daaeheh amu kristen ag ahilahnu oolag ena dayeye, a eḏuya Jerusalem tamaniakp̱a goḵulahnu heeh, “Enad uḵeḏ,” ap̱ig \v 34 [amge Silas nug Antiok daaḵunu dab meum.] \v 35 Aria Paulus Banabas ele a Antiok daaiya, Kayak nai danab ah ip̱uanaṯeheh, danab kuḏum laala ele oh uḏat amu henana, ag Jesusnu Nai Ena amu mehuqna ip̱uanadp̱ig. \s1 PAULUS BANABAS ELE A OPATPIḎ \p \v 36 Dimp̱a deḏ laala uḵe amu Paulus nug Banabas amegp̱a aum. “I ahaḏ eḏuḏ goḏa, ab ohp̱a anuḵa i Naḏinu Nai Ena amelagp̱a auḏ doop̱ig ele amu i laintad amu anadḵunih. Amu ag nai amu aḏan ena daaṯebtai o iiṯatai amu anadḵunih,” awa aum. \v 37 Paulus nug anam awa a amu Banabas nug Jon Mak ele aweb oh goḵulagnu aum. \v 38 Nug aum amge Paulus nug aum. “Jon Mak nug anuḵa Pampilia i uuite, nug ele oh uḏatp̱a ii gomut amunu i nug aopuḏ ii gomata,” awa aum. \v 39 Paulus anam awa a amu a amunu nai oḵai maṯiya hepiḏ amunu a uḏatp̱a laip̱u baula ii oidpiḏ. Iiṯa. Banabas nug Jon Mak awe goḵulahnu a, ub laap̱a teya, Saipras gopiḏ. \v 40 Uḵaeheh, Paulus nug Silas tituana awe amu kristen ag ap̱ig. “Naḏinu ehaniṯak oḵai hamu megṯe amu a ele uḵeḏ!” aon ap̱ig. \v 41 Paulus nug Silas otiowa, nug uḵa, Siria Silisia ele gamagp̱a oiyaya, kristen tamaniak g̱agaṯag aqom. \c 16 \s1 TIMOTIUS NUG AMU PAULUS SILAS ELE OH GOP̱IG \p \v 1 Nug anam haaha uḵa, Debi ta amu uḵa, Listra teum. Ab amup̱a kristen danab laip̱u laa dayom, nug onig Timotius. Nug Juda ah laa beḵa, mameg amu Grik danab. \v 2 Listranu kristen am Aikoniamnu kristen ele ag hak nuhig amu anidna, “Timotius nug danab ena,” aon ap̱ig. \v 3 Amu Paulus nug Timotius anṯa, oh goḵulahnu oo dayom amge Juda ag ap̱a daap̱ig ele amu ag doop̱ig, Timotius mameg nug am Grik danab amu Grik danab ag gaḏa otaḏak ii heṯeb, amunu Juda ag oolag nauhmanu Paulus nug aha, Timotius gaḏa otaḏom. \v 4 Paulus nug anam he amu ag gona, ab abp̱a oina, totol danab, kristen tamaniak iḵi danab ele ag tatam Jerusalem qag mena nai ap̱ig amu ag kristen amelagp̱a ag ḏo waḏele amu dim lamidḵulagnu ap̱ig. \v 5 Kristen tamaniak ag nai doyegeg, Jesusnu oop̱a genab doyak ahilag am oḵai meeme, deḏ oh kristen dilag eb qak amu tuḏiṯeg oḵai meum. \s1 PAULUS NUG TULEGLEGP̱A MAKEDONIA DANAB ANṮOM \p \v 6 Aria Paulus Silas amu Timotius ele ag oiyegeg, Kayak Ouḏi Nug ag Nai Ena amu Asia ap̱a mehuqmananu ib oo neum amu Paulus aḏit laa ele amu ag ahan wan obatak aḏit onilah Prisia Galata ele amu gamagp̱a gonana amu \v 7 ag gona, Misia tomp̱a ap̱anu ag ahan Bitinia goḵulagnu heeg amu Jesus Ouḏi Nug ap̱a ele gomananu ib oo neum. \v 8 Nug anam he amu ag Misia eḏidna nona, Troas gop̱ig. \v 9 Aria Troas ap̱a tena, tuqanp̱a Kayak he, Paulus nug tuleglegp̱a Makedonia danab laa hibaiṯa dayaya, Paulus onigp̱a ewa, “Na ahan, yu mataḏna uḏin, ig ehaniḵe!” awa onigp̱a eewo anṯom. \v 10 Paulus nug keeke amu anam anṯe aria wagḏe, ig ahat paha Makedonia goḵunignu ib maṯimut. Ig amut. “Ig doomut, Kayak Nug ig oninigp̱a eum, ig gota Nai Ena amu ag amelagp̱a mehuqp̱ut dooglagnu aum,” aot amut. \s1 LIDIA OO EḎUE, KRISTEN BEUM \p \v 11 Ig anam atata amu Troas ap̱anu ub laa aot teut, ub amu tutuḵu awiḵa, Samatres uḵe, wagḏe deḏ laa ap̱anu ahat, Niapolis gomut. \v 12 Amu Niapolis ap̱a ub nug ig meiḵe, ig ahat baenigp̱a gota, Pilipai temut. Ab amuam Rom dilag ab oḵai laa, Makedonia wanp̱a anuqak dayom. Ig deḏ laala ab oḵai amup̱a daamut. \p \v 13 Ap̱a daatta amu Juda dilag Meṯidp̱a ig, “Unuqiṯak aben le ihip̱a daaṯetai” atata, ig abnu aḏ odp̱a dimiṯim gota amu ig le ihip̱a gomut. Ig le amup̱a gota amu ah laala ag qag mena daaegeg anadta, ig daatta, ag amelagp̱a nai maṯimut. \v 14 Amu ah laa onig Lidia, nug amu Kayak Jehowa doya unuqidṯom ele amu, nug nai amu doyom. Nug am ab oḵai Tiatiranu ah amu nug lamen ed haaha, amup̱a men doḏo aoṯom. Naḏi he, nug oo eḏue, Paulus Nai Ena mehuqeqe doya, dooḵunu nug daug humom. \v 15 Nug nai doya, oo eḏue, layaṯak awe, nug baeḵudp̱a ele ag aop̱ig. Lidia layaṯak awowa, nug ig amenigp̱a aum. “Ag da Naḏinu oolp̱a genab dooṯem elele anidṯeb dayeb amu, aria ag uḏin, da laulp̱a dayeg!” awa aum. Nug anam anana, wagai ma he, ig nug oḏe dim lamidta, gota nug laugp̱a daamut. \s1 PAULUS SILAS ELE MANI GUIṮAKP̱A DAAPIḎ \p \v 16 Deḏ laa ig unuqiṯak abenp̱a uḵaut, begbeg ah laa, nug oop̱a ouḏi nau ele, nug ibp̱a uḏanig teum. Ouḏi nau amu nug he, ah amu nug buṯi aḏi keeke aḏi beḵunu amu miag atiom. Amunu ah amunu gumak danab ag men doḏo kuḏumnab aodp̱ig. \v 17 Nug Paulus ig ele dim lamiḵaḵa amu nug inam ewa aum. “Danab imu amu, ag am Kayak aṯannabnu uḏat danab! Kayak Nug aṯem ha, ig eḏua diiḵunu ib babaiṯom ip̱unigṯeb,” awa aum. \v 18 Nug kobol amu deḏ kuḏum he uḵe uḵe, Paulus nug oop̱a guiṯak doya, nug eḏua ouḏi nau amegp̱a aum. “Jesus Kristus onigp̱a na nug uuidḵutnu aṯem!” awa aum. Anam a amu ouḏi nau geha aaḵu ah amu uuiṯa uḵom. \p \v 19 Aaḵu ah amunu gumak danab ag ahilag men doḏo awaknu diig amu iiṯa meum anidna, ag Paulus Silas ele aḏualatna, diiatna, qag mak abenp̱a gop̱ig. \v 20 Ag Rom dilag heṯoḏiak danab noolagp̱a diiatna wana ap̱ig. “Danab aḏit imu, a am Juda danab amu, a kobol nau ig ap̱anigp̱a heṯep. \v 21 Heyaya, a kobol nau, ig Rom danab amunu gun dooṯem, ig amu aognignu elele iiṯa amu, ig amu dim lamidḵunignu aṯep,” aon ap̱ig. \p \v 22 Ag anam aegeg, ab amunu danab kuḏum laala ele anam aegeg, epeḏiak danab ag Paulus Silas ele beḏulahp̱anu lamen paṯiḏna, eheḏ mataḏatḵulagnu ap̱ig. \v 23 Aria eheḏ mataḏateg, mani guiṯakp̱a maatna, gumak danab nug gumata auta aoḵunu amegp̱a ap̱ig. \v 24 Aria mani guiṯak gumak danab nug nai g̱agaṯag amu doyowa, nug maate, mani guiṯak oop̱anab, aḏ nakok laap̱a noeh, adp̱a baelah qaḵom. \p \v 25 Qaḵe anam daaiya, tuqan tugmag Paulus Silas ele Kayak unuqidyaya ahi edapiḏ. Anam heeheh, mani guiṯak danab laa ag doyatp̱ig. \v 26 Ag anam daaegeg amu mim oḵai laa laip̱un na he, mani guiṯak lag amu oh uḏalele, od paha matulaṯe, muḏi g̱agaṯag hip̱aladp̱ig ele amu oh uhuqaṯom. \v 27 Anam heehe, gumak danab nug aha, mani guiṯak lag od matulak anaṯowa, nug mani guiṯak danab oh oolna gop̱ig anana, nug qep oḵai awa, nug nugaḵa dug wa mauhḵunu heum \v 28 amge Paulus nug huana ewa aum. “Na naḵa aib duut ome! Ig oh am iiḵu daaṯem,” awa aum. \v 29 A amu mani guiṯak gumak danab nug doya, amahlaknu ewa, lag oop̱a noa, nug oṯaia baḏaḏa, nug Paulus Silas ele baelahp̱a na qeum. \v 30 Na qa, eḏua aha, nug diiata dimiṯim wana, oḏ matom. “O danab aḏit, da aṯem hep̱i Kayak Nug da eḏua awiḏḵu?” awa aum. \v 31 Anam a amu a apiḏ. “Na Naḏi Jesusnu ootp̱a genab doop̱e, Kayak Nug na eḏua awidḵu, na amu na baenadp̱a ele oh eḏua diiadḵu,” aoya apiḏ. \v 32 Anam awoya a Kayak nai, nug amu nug baeḵudp̱a ele, ag oh amelagp̱a madipiḏ. \v 33 Amunu tuqan geha aaḵu nug a diiata, ihilah babaiṯe amu nug baeḵudp̱a ele oh ag layaṯak aop̱ig. \v 34 Aona amu nug diiata, laugp̱a uḵa, e matom. Nug, nug baeḵudp̱a ele oh ag oo gamag ahak aop̱ig. Aḏinu? Ag Kayaknu oolagp̱a genab doop̱ig. \p \v 35 Daaeheh wagḏe buṯua amu epeḏiak danab ag heeg, daup danab laala uḏin mani guiṯak lag gumak danab amegp̱a ap̱ig. “Na danab aḏit amu uuatp̱e uḵeḏ!” aon ap̱ig. \v 36 Amu gumak danab nug doya, Paulus amegp̱a aum. “Epeḏiak danab ag nai meeg uḏiom am da a uhuqatp̱i, a dimiṯim doya goḵulahnu ap̱ig amunu a oolah ena dayebeb uḵeḏ!” awa aum. \p \v 37 Ag ap̱ig amu nug Paulus amegp̱a a doya, nug aum. “I amu Rom danab, amge ag i heṯoḏiakp̱a meitna, i eheḏ hemuḏtai o iiṯatai amu ag ii doop̱ig. Iiṯa, ag i danab ah noolagp̱a hamu aḏaitna, maḵuḏitnana, mani guiṯakp̱a hamu meitp̱ig. Ag anam hewona amu aḏinu ag gemu loḵumakp̱a henana, i dimiṯim goḵunihnu heṯeb? Ag anam ii hemana. Iiṯanab! Ag aḵa uḏin, i omaitp̱eg dimiṯim goḵunih,” awa aum. \v 38 Paulus anam awa a aria daup ag nai amu aon eḏun gona, epeḏiak danab amelagp̱a aeg, epeḏiak danab ag Paulus Silas ele a am Rom danab doona, ag baḏap̱ig. Ag inam dab mep̱ig. “Ig Romnu ḏo tip̱almut amunu Paulus Silas ele apeḏ, Rom oḵai ag ig eheḏ laa heigḵulagtai,” aon ap̱ig. \v 39 Ag anam doona, ag gona, oo mak nai amelahp̱a anana, omalateg dimiṯim doeh amu ag a ab amup̱a ii daamya, a ahai laih goḵulahnu oḏ matap̱ig. \v 40 Ag anam aeg amu a mani guiṯak laḵanu doya, a Lidia laugp̱a goya, a kristen anadya, g̱agaṯag aqaknu nai laala amelagp̱a ayaya amu gopiḏ. \c 17 \s1 PAULUS SILAS TESALONIKA AP̱A UḎAT HEPIḎ \p \v 1 Paulus Silas ele a Pilipainu ahai goya, Ampiolis teya, ap̱anu amu goya, Apolonia teya, ap̱a ele ii daapiḏ, a ab amu eḏidya goya, Tesalonika tepiḏ. Ab amup̱a amu Juda dilag nai doyak lag laa dayom. \v 2 Amunu Paulus nug heṯom amubia ha, nug Juda dilag nai doyak lag oop̱a noa, Juda dilag Meṯid ewam amu oh nug anam heehe, nug ag ele Kayaknu yak amunu madip̱ig. \v 3 Nug Kayak nai amu diig mehuqaqa amelagp̱a aum. “Kristus Nug nuhig uḏat ha malaḵunu amu Nug guiṯak naup̱a mauha, eḏua hip̱aidḵunu dayom,” awa aum. Nug nai mehuqe doyegeg, nug aum. “Jesus, da nuhignu ag amelagp̱a aṯem ele amu, Nug amu Kristus,” awa aum. \v 4 Paulus nug Jesus Kristusnu nai mehuqe doona, Juda danab ah laala ag Jesusnu oolagp̱a genab doon, Paulus Silas ele dim lamatp̱ig. Grik danab kuḏum, ag Kayak doonna binag medap̱ig ele amu, ag ele Jesusnu oolagp̱a genab doop̱ig. Amu danab oḵai waalḵad kuḏum ele ag ele anam hep̱ig. \p \v 5 Ag anam hep̱ig amge Juda oḵai ag amunu oolag nauhom amunu ag ahan, daḏek danab nau, danab amu ag keeke he nauhak danab, ag qag mak abenp̱a hamu daap̱ig ele amu, ag danab amunu kuḏumnab diin, qag maadna heeg, ag ahan heeg, ab amup̱an danab ag ahan muṯub qenan heegeg, danab nau ag Jeson laug amu oo meṯan, Paulus Silas ele aḏalatna diiatna dimiṯim gona, danab ah maṯaglagnu hep̱ig. \v 6 Ag anam hep̱ig amge ap̱a ii anatna, ag Jeson amu kristen laala ele eeḏaṯeg neeg, diin ab amup̱anu iḵi danab gumadna gona, ag inam aon ep̱ig. “Danab nau amu kobol nau wan ohp̱a heeg beṯe ele amu gemu ag uḏin, ip̱a heṯeb. \v 7 Ag uḏieg, Jeson nug diiata, laugp̱a uḵom. Ele amu danab amu oh ag Kaisanu ḏo amu tap̱aeg ne henana, ag inam aṯeb. ‘King laa daaṯe, nug onig Jesus,’ aon aṯeb.” Ag anam ep̱ig. \v 8 Ab amup̱an danab oh, iḵi danab ele ag nai amu doona, ag oṯaina eheḏ doonna \v 9 amu iḵi danab ag heeg, Jeson nug laala ele ag dimp̱a genab heṯoḏiakp̱a eḏun beḵulagnu amu ag daden meeg, heeg gop̱ig. \s1 PAULUS SILAS ELE BERIA GOYA NAI MEHUQPIḎ \p \v 10 Anam heeg, kristen ag tuqan amup̱aib Paulus Silas ele maateg, ab amu uuya Beria gopiḏ. A Beria teya amu Juda dilag nai doyak lag oop̱a nopiḏ. \v 11 Am Juda danab Beria daap̱ig ele amu, ag dab mak ena ele, ag Juda danab Tesalonika daap̱ig amu eḏadna, ag oolag gamag ahak ena ele nai aon dab makp̱a mep̱ig. Ag Paulus nug nai aṯom amu genabte o iiṯa genab iiṯate amu dooglagnu deḏ ohp̱a Kayak nai eb qep̱ig. \v 12 Amu Paulus nai mehuqeqe, Juda danab ah ab amup̱an kuḏum laala ag Jesusnu oolagp̱a genab doop̱ig. Am Grik danab ah binalag ele kuḏum ele ag Jesusnu oolagp̱a genab doop̱ig. \p \v 13 Genab doyegeg, dimp̱a Juda Tesalonikanu ag Paulus nug Beria ap̱a nai mehuqṯe amu doonna amu ag ahan, Beria gona, ahilag hak nau amu aon, danab ah ap̱anu amu oolagp̱a noeg amu doon oṯaina, ahan heegeg, \v 14 amu kristen ag paha ahan, Paulus aon meeg noa, yu ihip̱a goḵunu ugeḵe, Silas Timotius ele a amu Beria daapiḏ. \v 15 Danab Paulus omaleg gop̱ig ele ag omalna gona, Atens tena, uuidna eḏun goḵulagnu heegeg, Paulus nug Silas Timotius ele dilah nai amu ag aon gona ap̱eg dooglahnu inam aum. “A paha uḏiya, da aniḏeḏ!” awa aum. \s1 PAULUS NUG ATENS UḴA NAI MEHUQOM \p \v 16 Amu Paulus nug Atens ap̱a Silas Timotius ele amelah maama, nug ab amup̱a kayak ham bup̱uak doṯolag amu kuḏumnab anaṯa, nug keeke amunu oo huanak nauhom. \v 17 Paulus nug oop̱a anam doyaya, nug Juda dilag nai doyak laḵa uḵe, Juda danab amu iiṯa aḏi danab ag Kayaknu doonna, binag mep̱ig ele amu, ag ele nai madip̱ig. Amu nug deḏ oh e oḏiak abenp̱a uḵe, danab ah uḏinna daaṯeb amu, ag ele nai madip̱ig. \v 18 Amu nug anam heehe, aria doyak danab ameg aḏit daap̱ig ag nug ele aeg ona aeg doum. Doyak danab ameg laa amu ag Epikuriannu nai aḏap̱ig, laa amu Stoiknu nai aḏap̱ig. Ag oolagp̱a laala Paulusnu inam ap̱ig. “Danab umu nug aḏi nai mauhnoak madiṯe?” Aegeg, Paulus nug Jesusnu amu mauha eḏua hibaiṯaknu nai ele maṯiom amunu laa ag ap̱ig. “Nug ab laap̱an dilag Kayak, ig ii dooṯem ele, amunutai nai mehuqṯe,” aon ap̱ig. \v 19 Ag anam maṯina, Paulus aon, ag qag ma nai maṯiak lag oḵai, ag amunu Ariopagas aṯeb amu, ag ap̱a gona, “Ig na nai bau danab ah ip̱uanadṯem amu doognignu oonig daaṯe,” aon ap̱ig. \v 20 Ag anam anana, ag tuḏidna ap̱ig. “Nai na maṯie doomut am nai baunab amunu ig nai amu diig doognignu oonig daaṯe,” aon ap̱ig. \v 21 Amu Atens danab oh amu danab laihnu uḏiak Atens daap̱ig ele oh, ag uḏat laanu amu dab ii mep̱ig. Iiṯa, ag nai baunu maṯin, diig anidna, nai bau amu dooglagnu amuib henan daap̱ig. \p \v 22 Aria ag Paulus aon uḵaeg, heṯoḏiak aben onig Ariopagas amup̱a tena, nug amegp̱a anam aeg amu nug aha amelagp̱a maṯia aum. “Atens danab, da ag anadmi, ag kayak diigdiig binalag maknu amu ag bahilag ii yaaṯe. \v 23 Da uḏien, da tatam ab maṯe oiyeye, ag ahilḵad kayak diigdiig amu binalag menan daaṯeb abenlag anadmi. Amu da qaḏab laa ele nuhigp̱a ag, ‘Imu nug am kayak laanu, ig nug ii dooṯem ele,’ anam yaap̱ig dayeye anidmi. Aria Kayak amu ag ii dooṯeb, ag Nug binag hamu meṯeb ele amu, gemu da nuhig nai amu mehuqp̱i, ag dooglag,” awa aum. \p \v 24 Paulus nug anam anana, nug tuḏiṯa aum. “Amu Kayak Nug wan imu hewowa, keeke oh wanp̱a daaṯeb, laa ig anadṯem, laa ig ii anadṯem ele amu, Nug heum. Kayak amu Nug habnu, wannu ele Naḏi daaṯe amunu Nug meṯid lag, danab ep̱elagp̱a heṯeb, amu oop̱a, Nug ii daaṯe. \v 25 Amu Kayak Nug keeke laanu tutu meṯete amunu ig danab ig Nug ehanidḵunig? Iiṯa. Nug nuḵa eleleib daaṯe. Nug nuḵaib bau dayaknu ouḏi, bau dayak amu keeke laa oh ele ig danab oh ig megaṯe. \v 26 Amu danab ah buḏub oh amu Nug ag alalag laip̱u heum amu nuhigp̱anuib ag bena ap̱atp̱ig. Ap̱ateg, Nug he, ag gona, wan ohp̱a daaegeg, Nug nuḵa haen ahilag maṯa, ap̱alag ele maṯom. \v 27 Amu Kayak Nug danab oh Nug dooglagnu oo daaṯe amunu ag wagai mena bahi qenana, Nug daaṯe tutuḵu anidḵulagnu keeke amu oh heum. Amge Nug ig laib laib ohp̱a uma ii daaṯe. \v 28 Aḏinu? Nuhigp̱a ig bau ena dayak aotut, Nug ig g̱agaṯag megeḵe, ig oiṯem. Amu ig nuhigp̱aib aaḵu ena daaṯem. Ahilḵad doyak danab laala ag ele amunu inam ap̱ig. ‘Ig ele Nug beḵod daaṯem,’ aon ap̱ig. \p \v 29 Aria ig Kayak beḵod daaṯem amunu ig ihinig dab makp̱a, ‘Danab ag gol, silwa, men ele aona, ahilag dab makp̱a ag ep̱elagp̱a doṯog heṯeb amu Kayak Nug keeke amubia daaṯe,’ ii doomta. \v 30 Anuḵa danab ag ii doonna, ag keeke ep̱elagp̱a hena, binag mep̱ig amunu ahilagnu amu Kayak Nug dab mak oḵai ii awom. Amge gemu amu keeke amunu Kayak Nug danab oh wan ohp̱a daaṯeb amelagp̱a inam aṯe. ‘Ag oolag eḏueb oinna amu ag baula kayak ham bup̱uak aib binalag mep̱ig!’ awa aṯe. \v 31 Aḏinu? Nug wanp̱an danab ah oh epeḏiadḵunu amu deḏ aaḵu otiom daaṯe. Dimp̱a geha, epeḏiak amup̱a amu danab ah oh ag ahilag hak amu kobol aḏi hep̱ig amup̱a Nug epeḏiadḵu. Epeḏiak nuhig amu tutuḵu elelenab. Amu Nug danab laa epeḏiak amu gumaḵunu otiom. Danab amu Nug mauhe, Kayak Nug he, Nug eḏua hibaiṯom amunu danab oh ag keeke amu genab beḵu amu ag oolagp̱a genab dooglagnu elele,” awa aum. \p \v 32 Aria nai doop̱ig ele amu, ag danab eḏua hip̱aidḵunu nai amu ag doon, laala ag ahan awa awa qeṯak nai maṯiegeg, laala ag ap̱ig. “Dimp̱a geha ig nahip nai keeke amunu maṯime amu baula ap̱e doognig,” aon ap̱ig. \v 33 Ag nai anam anam maṯieg amu Paulus nug aha, ag uuaṯa uḵom. \v 34 Paulus nug uuaṯa uḵom amge danab laala oolagp̱a genab doona dim lamidp̱ig. Laa amu Daionisias, nug am Ariopagasnu heṯoḏiak danab. Laa amu ah nug onig Damaris amu laala ele. \c 18 \s1 PAULUS NUG KORINT UḴA UḎAT HEUM \p \v 1 Amu dimp̱a amu Paulus nug Atens uua aha, Korint uḵom. \v 2 Nug uḵa, Korint ta amu Juda danab laa onig Akwila anṯom. Nug ap̱ag diig amu Pontus. Nakok matu bia, nug wau Prisila ele a ab oḵai Rom, ap̱anu ahai uḏipiḏ. Aḏinu? Rom dilag king Klodias, nug Juda danab ah amelagp̱a, “Ag Rom ii daamna, ag Rom uun, ab laalap̱a gona dayeg!” awa aum amunu Akwila Prisila ele a Korint ap̱a daapiḏ. Aria Paulus nug uḵa, a anate \v 3 nug a ele uḏat laip̱u amunu a nug ele oh daanna, uḏat amu hep̱ig. Ag doḏ gaḏap̱a sel lag koitak uḏat hep̱ig. \v 4 Ag uḏat amu henana, Paulus nug Juda dilag Meṯid deḏ ohp̱a amu Juda dilag nai doyak laḵa noono, nug ag ele nai maṯina, nug heeb, Juda amu Grik ele ahilag dab mak amu eḏun ag Jesusnu oolagp̱a genab dooglagnu oolag yom. \p \v 5 Am Paulus nug anam heehe, dimp̱a Silas Timotius ele a ahai, Makedonia uuya neeh, Paulus nug uḏat laa heum amu uua, nug Kayak naiib deḏ oh mehuqom. Nug Juda danab amelagp̱a, “Jesus Nug am Kristus,” maṯia aum. \v 6 Amge Juda ag nai amu tabap̱eg noḵunu wagai men hena, dap̱idna, aon aon qedap̱ig amunu nug uuaṯa ugaḵa, nug lamen nuhigp̱a kauko dayom amu qeqale neene, nug amelagp̱a aum. “Ag padal meḵulagtai amu aḵa beḏulagp̱a, da eheḏ ii hemi. Amunu gemu da iiṯa aḏi gumaṯe goḵul,” awa aum. \p \v 7 Paulus nug anam anana, nug Juda dilag nai doyak lag amu uua doa, danab laa onig Tisias Jastas laugp̱a uḵom. Tisias Jastas nug Kayak binag meṯom ele. Nug laug amu Juda dilag nai doyak lag amu guguiṯak dayom. \v 8 Paulus nug ap̱a dayeye amu Juda dilag nai doyak lag amunu iḵi, onig Krispas amu nug baeḵudp̱a ele ag am Jesusnu oolagp̱a genab doop̱ig. Korint kuḏum laa ele ag Paulus nai mehuqe, ag oolagp̱a genab doona amu layaṯak aop̱ig. \p \v 9-10 Amu deḏ laa tuqan Kayak he, Paulus nug tuleglegp̱a Jesus anṯe, nug amegp̱a aum. “Da na ele daaṯep amunu na aib baḏame! Na dahil nai ap̱e doyeg! Oḏen aib qamutme. Danab laa nug na ii niṯama. Aḏinu? dahilad danab ah kuḏum ag ab imup̱a daaṯeb,” awa aum. \v 11 Amu Paulus nug Naḏi anam a doyowa, nug Korint ap̱a maḏ laip̱u kalam eblaih laip̱u ele dayaya, nug Kayak nai ip̱uanaṯom. \p \v 12 Am Paulus nug Korint dayaya, anam heum amge dimp̱a Galio nug Grik dilag gabman oḵai dayeye, haen amup̱a Juda ag oh qag mena, Paulus kekeḏ meṯan, aḏan aon heṯoḏiak abenp̱a gop̱ig. \v 13 Ag Paulus aon heṯoḏiak abenp̱a gona, ag heṯoḏidna inam ap̱ig. “Danab imu nug danab ah oh ag ḏo nai daaṯe amu tabap̱eg neebeb, ag kobol laap̱a Kayak binag meḵulagnu ip̱uanadṯe,” aon ap̱ig. \p \v 14 Ag anam aeg, Paulus nug ag nai ap̱ig amunu nug nob eḏua aḵunu heehe, Galio nug aha, Juda amelagp̱a aum. “Danab imu nug ḏo laa tip̱allo o nug kobol nau laa helo amu ag nug heum amu ap̱eg, da nai amu dooḵulnu ib ele. \v 15 Amge ag uḏin, ag nainu, onig laalanu ele amu ag aḵa ahilag ḏonu ele da oḏ meḏaṯeb amunu da amu ii hepa, ag aḵa babaiṯeg! Da keeke amu epeḏiḵulnu, da uumi!” awa aum. \v 16 Nug anam anana amu nug ag heṯoḏiak aben amup̱anu lamaṯom. \v 17 Galio nug lamaṯe amu ag ahan heṯoḏiak aben guguiṯakp̱a Sostensis, nug am Juda dilag nai doyak lag amunu iḵi amu, ag nug aḏan maḵuḏp̱ig. Juda ag anam hep̱ig amge Galio nug amunu ii dab meum. \s1 PAULUS NUG EḎUA ANTIOK UḴOM \p \v 18 Juda danab ag Paulus aḏan anam hep̱ig amge Paulus nug paha ab laap̱a ii uḵom. Nug deḏ nakok kuḏum ap̱a dayowa, dimp̱a nug Senkiria abp̱a uḵom. Nug Kayak amegp̱a keeke laanu nai nuhig g̱agaṯag qeṯom amunu nug Juda dilag kobol dim lamiṯa, ap̱a nug he, danab laa nug Paulus iḵi uḏug hoiye uḵe, nug Siria goḵunu ubp̱a teum. Nug Prisila Akwila ele oh gop̱ig. \v 19-21 Aria ag gona Epesus tena, Paulus nug uḵa, Juda dilag nai doyak laḵa no, Juda danab ag nug ele nai madip̱ig. Nug ag ele nai maṯin, ag nug amegp̱a ap̱ig. “Na haen nakok elab ig ele daatu!” aon ap̱ig amge nug aum. “Da anam heḵulnu elele ii dooṯem,” awa aum. Paulus nug anam awowa, goḵunu haaha, nug ag amelagp̱a aum. “Kayak Nug ab amu da eḏue uḏie anadḵul,” awa aum. Nug anam awowa, nug Prisila Akwila ele ab amup̱a daaglahnu uuate daaeheh, nug ubp̱a ta, Epesusnu aha uḵom. \p \v 22 Aria ub amu uḵa Sisaria eeḏe, Paulus nug ubp̱anu noa, nug Jerusalem uḵom. Uḵa ta, nug kristen tamaniak humaṯaṯa amu nug noa, Siria wanp̱a ab onig Antiok ap̱a uḵom. \v 23 Amu Paulus nug uḵa Antiok noa, nug ap̱a haen nakok elab dayowa amu dimp̱a nug aha, Galata, Pinisia ele dilag wanp̱a ab laalap̱a uḵa oiyaya, kristen g̱agaṯag aqom. \s1 APOLOS NUG EPESUS UḴA NAI MEHUQOM \p \v 24 Paulus nug anam heehe amu Juda danab laa, onig Apolos, nug anig ab laa onig Aleksandria, Igipta wanp̱a ap̱a menue dayeye uḵe, Paulus Epesusnu aha oiyeye, Apolos nug uḵa Epesus dayom. Nug am doyak kuḏum ele amu nug amu Kayak nai, Juda ag aḏap̱ig ele amu, nug amu oh doyom. \v 25 Haen nug Epesus ii uḵom amu laa nug Layaṯak Johanes heumnu a doyeye, Layaṯak Johanes nug Jesusnu aḏi aum amu ele doyom. Nug Jesusnu nai doyom ele amu nug amunu danab ah elelenab ip̱uanaṯom amge nug Jesusnu nai oh am ii doyom. \v 26 Aria nug ii baḏaḏa, nug Juda dilag nai doyak laḵa noa, nai mehuqom. Amu Prisila Akwila ele a nug anam anidya, nug aoya, Kayak Nug ib ihinig babaiṯom amu a keeke amu ohnu ip̱unidpiḏ. \p \v 27 A ip̱uniṯeh amu dimp̱a Apolos nug Griknu wan obatak laa onig Akaia ap̱a goḵunu he, Epesusnu kristen oh ag nug nai doyom amu awa uḵa tuḏidḵunu dab mak nuhig amu g̱agaṯag qedap̱ig. Aria Grik danab kristen mep̱ig, amu dilag, ag uḏug yak laa uḵeb ag aoglagnu yaap̱ig. Yaaeg, Apolos uḵa Akaia te amu danab ah Kayaknu ehaniṯak oḵai hamu megṯe amu aona, ag oolagp̱a genab doop̱ig ele amu, Apolos nug ag g̱agaṯag aqom. \v 28 Nug Juda danab ele danab ah noolagp̱a nai maṯinna, nug Kayak naip̱anu, Jesus am Kristus, ip̱uanaṯaṯa maṯiaya heehe, nuhig nai am Juda dilag nai huana eḏiṯom. \c 19 \s1 PAULUS EPESUS UḴA UḎAT HEUM \p \v 1 Apolos nug Korint ap̱a dayeye, haen amup̱a Paulus nug uḵa, atu heqo laih qauko elep̱a oiya oiya, nug Epesus ta, ap̱a nug kristen laala daaegeg anaṯa, \v 2 Nug oḏ maṯom. “Ag oolagp̱a genab doyona amu ag Kayak Ouḏi aop̱igte?” awa aum. Awa a ag ap̱ig. “Iiṯa! Ig Kayak Ouḏi daaṯe, nai amu laa nug a ii doomut,” aon ap̱ig. \v 3 Aon aeg aria Paulus nug oḏ maṯa aum. “Aaḵu amunu ag layaṯak aḏi aop̱ig?” oḏ maṯom. Oḏ maṯe amu ag ap̱ig, “Ig am Johanes nai maṯiom, nai amu dim lamidta layaṯak aomut,” aon ap̱ig. \v 4 Anam aeg amu Paulus nug aum. “Anuḵa Johanes nug danab ah layaṯaṯa, nug inam amelagp̱a aum. ‘Kayak Nug ahilag hip̱unin uhuqa madaḵunu amu ag oolag eḏueb, ag layaṯak aweg!’ awa aum. Nug ele, ‘Danab nug da dimulp̱a uḏiṯe, ag nuhignu oolagp̱a genab doyeg!’ awa aum. Danab amu nug Jesus,” awa aum. \v 5 Paulus anam a, ag nai amu doona amu ag Naḏi Jesus onigp̱a layaṯak aop̱ig. \v 6 Paulus nug ep̱eg qaḏelagp̱a me, Kayak Ouḏi ne aona, ag ab ab nailagp̱a nai maṯinna, ag Kayak nai ele mehuqp̱ig. \v 7 Danab layaṯak aop̱ig ag oh amu 12 keeke anam. \p \v 8 Aria Paulus nug Juda dilag nai doyak lag oop̱a noa, nug Kayaknu ḏo maḏoḏnu nai g̱agaṯag mehuqom. \v 9 Nug kalam ewam anam mehuqeqe, laala ag nai amu ii aḏaglagnu g̱agaṯagnab daap̱ig amu ag oolagp̱a genab ii doop̱ig. Ag danab ah kuḏum amelagp̱a Naḏinu ib amu dap̱idna, nai nau madip̱ig. Anam heeg, Paulus nug ag uuaṯa, kristenib diia uḵa, deḏ oh Tiranasnu sul lag oop̱a noa, nai mehuqṯom. \v 10 Maḏ aḏit Paulus nug anam heehe, danab ah Asia daap̱ig, Juda amu Grik ele, ag oh Naḏinu nai doop̱ig. \v 11 Kayak Nug Paulus ep̱egp̱a kobol danab heḵunu elele iiṯa oḵainab heum. \v 12 Danab ag taḵaknu lamen amu lamen qaṯi laala ele aḵan uḏin, Paulus beḏup̱a mena aon, dimp̱a ag amu aon oḏe danab gumadna gona, beḏulagp̱a maaṯeg, danab oḏe ele ena daap̱ig. Ouḏi nau ele amu uuadna gop̱ig. \p \v 13 Am Juda laala ag oinna, ouḏi nau lamadp̱ig ele amu, ag Naḏi Jesus onigp̱a ap̱eg heeb, ouḏi nau danab ah uuadna goḵulagnu aon anana, ag inam ap̱ig. “Ig Jesus onigp̱a, Paulus nug nai nuhig mehuqṯe ele amu ig, ‘Ag danab imu uuidna uḵeg!’ ag amelagp̱a aṯem,” aon ap̱ig. \v 14 Aria Juda dilag mana meṯak danab oḵai laa Skiwa, nug am nid danab eblaih aḏit ele amu, nug beḵod ag kobol amu hedap̱ig. \v 15 Ag anam henana, ag Jesus onigp̱a ouḏi nau laa amegp̱a anam ap̱ig amge ouḏi nau amu eḏua amelagp̱a inam aum. “Jesus amu da dooṯem, Paulus ele amu da dooṯem amge ag am aun?” awa aum. \v 16 Ouḏi nau amu anam awa oḏ maṯe amu danab ouḏi nau nug beḏup̱a dayom ele amu, nug aha oola qaḏelagp̱a ta, eheḏ maḵuḏaṯa, beḏulag he nauha auta awe, ahilag lamen ele paṯiḏe ne, ag lag amup̱anu beḏulag miag ele dayeye, tiilag neene, ahan oolna gop̱ig. \p \v 17 Ag anam heeg, dimp̱a Juda danab amu Grik danab ele Epesus daap̱ig amu ag nai amu doon, ag oh baḏan, ag Naḏi Jesus binag mep̱ig. \v 18 Anam heegeg amu danab ah kuḏum ag oolagp̱a genab doop̱ig ele amu ag aḏi keeke nau anuḵa hep̱ig amu oh ag miag mena anam madip̱ig. \v 19 Amu ag oolagp̱anu danab kuḏum ag anuḵa onig awak, baḏ maknu buk ele aon aḏan, uḏat amu hep̱ig ele amu, ag buk amu aḵan qag mena, danab ah oh noolagp̱a manaṯeg ewom. Ag buk amunu ahilag nob men doḏo amu oh eb qep̱ig amu 50,000 men doḏo silwa. \v 20 Anam heegeg, Naḏinu nai tuala ugeḵe, kuḏumnab doona, kuḏum ag Jesusnu oolagp̱a genab doop̱ig. \p \v 21 Amu dimp̱a amu Kayak Ouḏi Nug Paulus dab mak meṯe, Paulus nug aha, Makedonia Akaia ele dilagp̱a uḵa oiyowa amu dimp̱a nug Jerusalem goḵunu dab meum. Dab ma amu nug aum. “Da Jerusalem ap̱a uḵoya, dimp̱a amu da uḵen ab oḵai onig Rom ele anidḵul,” awa aum. \v 22 Nug anam awowa amu danab aḏit nug ehanidpiḏ ele amu maate, Makedonia gopiḏ. A am Timotius Erastas ele. Paulus nuḵa Asia wanp̱a, ap̱a nakok dayom. \s1 EPESUS DANAB AHAN MUṮUB QEP̱IG \p \v 23 Paulus nug ap̱a dayeye, haen amup̱a danab laala ag Naḏinu ib amu kekeḏ meṯan, ahan muṯub naḏi qenana hep̱ig. \v 24 Kobol amu inam beum. Danab laa onig Demitrias nug am keeke silwap̱a haknu doyak ele. Aria danab laala ag ele uḏat amu doop̱ig amu ag nug waap̱a daanna uḏat amu henana, ag kayak ham bup̱uak onig Atmas, nuhig meṯid lag doṯog naunau henana, men doḏo oḵai aodp̱ig. \v 25 Nug danab amu qag maṯowa amu danab laala ag silwap̱a, keeke diig laala haknu doyak ele amu, ag ele he uḏieg, nug amelagp̱a aum. “O danab, ag dooṯeb, uḏat imup̱a men doḏo ihinig ena beṯe. \v 26 Amu danab laa onig Paulus nug uḏia, danab ah ameg naḏi eeḏaṯa ham bup̱uewe, ahilag dab mak am kaboliak daaṯe. Ag amu ele anidna dooṯeb. Anṯeg, nug Epesusib anam ii heum. Iiṯa! Nug Asia wan imu ohp̱a bia oiyaya, nug anam heṯe. Nug inam aṯe. ‘Nigul, ig ep̱enigp̱a heṯem imu am, Kayak iiṯa!’ Nug hanhan anam aṯe. \v 27 Paulus nai aṯe, amuam ihinig men doḏo aognignu uḏat imu onig aaḵu heeb nauhḵutai. Amuib iiṯa, nug nai aṯe amuam geha danab ah ag genab doop̱eg amu kayak ah onig Atmas amu nuhig mana meṯak lag amunu geha danab ah ag, ‘Umu am keeke genab iiṯa, keeke ham bup̱uak,’ aon aḵulagtai. Gemu Asia oop̱anu oh amu danab ah wan ohp̱anu ele ag kayak ah onig Atmas binag meṯeb amge Paulusnu nai heeb, Atmas onig naḏi aaḵu iiṯa meḵutai,” awa aum. \p \v 28 Demitrias nug anam awa a, ag nai amu doona, ag opoḏilag huana be, ag huanak qalan ena ap̱ig. “Atmas, nug amu ig Epesus ihinig kayak, nug am naḏi, anuqak,” aon ep̱ig. \v 29 Ag anam aon eeg amu ewak baag naḏinab ab amup̱a ahehe, danab ah oh ag muṯub qenana, ag ahan oh qaibaḏ qag mak abenp̱a gonana, ag Gaias Aristakus ele aḏualatna eeḏatna ag ele oh gop̱ig. A amu Makedonia danab aḏit, a Paulus ele oh oip̱ig. \v 30 Aria ag gona amup̱a daaegeg, Paulus nug noa danab ah noolagp̱a nai madiḵunu heum amge nug guiṯak aomanu kristen ag nug hagaḵa aop̱ig. \v 31 Asia gabman laala, ag Paulus ele layam batap̱ig amu, ag nai meeg uḵe, ag Paulus nug qag mak abenp̱a ii gomanu ii daye daye ap̱ig. \p \v 32 Danab ah ameg naḏi amu ag ahilag dab mak kaboliom, ag kuḏum ag aḏinu qag makp̱a uḏip̱ig amu ag ootot aqom amunu danab laala ag nai iḏu laa anan eegeg, laala ag nai iḏu laa anan ep̱ig. \v 33 Ag anam heegeg, Juda daap̱ig ele amu ag ab amup̱an danab ag ahilagp̱a nai yaaglagnu baḏan, ag ahan, Aleksanda duṯuneg noolagp̱a no amu danab laa ap̱a daap̱ig ele, ag nug nai madiḵunu heeg, Aleksanda nug ep̱eg huma, danab ah amelagp̱a nai ab dooglagnu dig ma aḵunu heum. \v 34 Amge muṯub qenan daap̱ig ele, ag nug anidna doop̱ig, nug am Juda amunu ag oh oḏelag ooho, ag huanak ep̱ig. “Atmas, nug am ig Epesus ihinig kayak, nug am naḏi, anuqak!” Ag anamib aam ameg aḏit anam anana ep̱ig. \p \v 35 Anam heegeg, dimp̱a Epesus abnu ḏo meṯak danab amu nug he, danab ah ag to eṯeg, nug amelagp̱a aum. “Epesus danab! Wan ohp̱an danab oolagp̱anu amu aun laa nug Epesus, ab imup̱an danab, ig naḏi Atmas, nug nigul hab aṯannu igup̱a na qeum amu, ig nuhig mana meṯak lag ele gumaṯem ii dooṯe? \v 36 Amu danab laa nai amu tap̱eb noḵunu elele iiṯa amunu ag uun to eṯeg! Ag aib ahan pahanab keeke laa hep̱ig. \v 37 Danab aḏit imu ag a diiatna uḏip̱ig amge a Atmasnu mana meṯak laḵanu keeke yab laa ii aopiḏ. A ihinig kayak ah ele dap̱idya, aoi aoi ii qedapiḏ. \v 38 Amu Demitrias nug nuhiḵud uḏat danab ele ag danab laa nug ahilagnu eheḏ laa heum dayeb amu ag danab amu heṯoḏiakp̱a meḵulagnu ib daaṯe. Gabman oḵai daaṯeb. Ag geha heṯoḏiakp̱a nai amu bap̱aidḵulag. \v 39 Amu ag oolagp̱a nai laala dayeb amu aria ag qag mak haenp̱a ag qag mena, nai amu bap̱aidḵulag. \v 40 Ag gemu hep̱ig imu am eheḏ laa ana beḵutai. Aḏinu? Gemu ag aaḵu muṯub qenan hep̱ig amu gabman oḵai amunu nai heḵulag bia, amuam aḏitai keeke laa eheḏ dayom amunu hep̱ig laa iiṯa. Aria am laa ag ig qag mak nau imunu oḏ megap̱eg amu geha ig nai laa aḵunignu elele iiṯa.” \v 41 Aria abnu ḏo meṯak danab nug amelagp̱a anam awowa he, danab ah amu qatiadna gop̱ig. \c 20 \s1 PAULUS NUG MAKEDONIA OIYAYA UḴA GRIK TEUM \p \v 1 Oqoṯilag ahom amu iiṯa me amu Paulus nug kristen onilagp̱a e, gumidna uḏieg, nug nai laala g̱agaṯag aqaḵunu amelagp̱a awowa, uuaṯa goḵunu humiṯak nai madaṯa amu nug aha Makedonia uḵom. \v 2 Nug ugaḵa, kristen laih ap̱anu amu amelagp̱a nug nai kuḏum ag g̱agaṯag aqeb daaglagnu maṯiom. Dimp̱a amu nug uḵa, Grik wanp̱a teum. \v 3 Grik wanp̱a ta, ap̱a nug kalam ewam dayowa amu dimp̱a nug aha, ub awa Siria goḵunu haaha, Juda ag nug qep̱eg mauhḵunu nai qagap̱ig doyom amunu nug eḏua Makedonia goḵunu dab mak awom. \v 4 Dab mak awom amunu Beria danab Sopata, nug am Pirias beḵa, amu Tesalonika danab aḏit Aristakus, Sekandas ele amu Debi danab Gaias amu Timotius amu Asia danab aḏit, Tikikas Tropimus ele, ag oh Paulus ele gop̱ig. \v 5 Danab amu Paulus ele gona, Troas tena, ig amenig mep̱ig. \v 6 Ig amu Juda hobul laa, amuam Bret Yis Iiṯa Laṯebnu Hobul, hobul amunu meṯid amu uḵa male amu dimp̱a ig ahat, Pilipai ap̱a ubp̱a teta, ig uḵautut, deḏ tanig ele uue, ig Troas teut, laa anuqna gop̱ig, ag ele qag memut. Ig deḏ eblaih aḏit ele ap̱a daamut. \p \v 7 Amu Sarere tueb, Juda kobolp̱a meṯid haen amup̱a dig meum amunu amup̱a ig kristen danab ele e laip̱u aognignu qag memut. Am Paulus nug waḵaḏeb goḵunu dayom amunu nug nai elab danab amelagp̱a maṯieye uḵa, tu meum. \v 8 Amu lam kuḏum lag oo aṯan, ig qag meta daamut ele, amup̱a eop̱ig. \v 9 Amu nid bau laa, nug onig Yutiḵas, nug am ulah ip̱u aṯan ta dayom. Amu Paulus nug nai elab maṯieye, Yutiḵas nug ameg na auta awe, nug niia gad ma, lag oo aṯan ewamp̱anu na qa uḵa, wanp̱a qa mauhe, ag nona aon doeg, \v 10 Paulus nug noa, nid bau amu guguiṯa ona, gomela nid oḏakia, nug aum. “Ag aib baḏap̱ig, nid imu bau daaṯe,” awa aum. \v 11 Aria Paulus nug eḏua aṯan ta, bret awa pane lawona, dimp̱a amu nug ag ele nai maṯiegeg wagḏom. Wagḏe amu Paulus nug uḵom. \v 12 Ugeḵe, ag nid bau amu nug bau ena dayeye, ag aon laḵa uḵaegeg, ag oolag eḏua enanag dayom. \p \v 13 Paulus nug baegp̱a Asos goḵunu dab maama heum amunu, nug babaiṯom bia ig ubp̱a ap̱a goḵunignu ahat, anuqta oolta ub aṯan teta gota, Asos teta, Paulus ap̱a anidta aop̱ut, oh ubp̱a goḵunignu gomut. \v 14 Paulus nug Asos uḵa, ig ap̱a aniḵe, ig nug aot ubp̱a teta amu ig Mitilini gomut. \v 15 Ub amu ig aiḵa uḵe, Mitilini teta niimut. Wagḏe ig ahat gota, Kaios guḵuidtata niiut, wagḏe amu ig ahat gota, Semos temut. Niiut wagḏe amu ig eḏut ahat gota, Mailitas temut. \v 16 Paulus nug Pentiḵosnu deḏ ii nak haenp̱a Jerusalem teḵunu dab mak awom amunu Asia wanp̱a haen amu eḏidmanu ig Epesus qe eḏidḵunignu aum. \s1 PAULUS HUMAṮAK NAI EPESUS IḴI MAṮOM \p \v 17 Amge ig Mailitas teta amu Paulus nug Epesus kristen tamaniak iḵi danab ag nug gumidna uḏiglagnu onilagp̱a eum. \v 18 Onilagp̱a e, ag uḏin nug gumidna beeg, nug amelagp̱a aum. “Ag da ag oolagp̱a dig mein uḏat hei uḵe uḵe, da ag uuadmi batak, haen gamag amu ag da kobol aḏi hemi amu ag aaḵu dooṯeb. \v 19 Ag dooṯeb, haen kuḏum Juda ag da tap̱iḏp̱eg noḵulnu hep̱ig, amup̱a amu da ug kuḏum aomi amge da onil qei, honap noono amu da Naḏinu uḏat hemi. \v 20 Amu da nai oh ig ehanigḵunu mehuqḵulnu dayom amu da madiḵulnu bodo ii eṯami. Iiṯa, da qag mak abenp̱a, ag laulḵadp̱a ele ip̱uanadmi. Amu ag amu ele dooṯeb. \v 21 Da anam heinne amu Juda danab amu Grik danab ele ag Kayak nai doonna, oolag eḏueb, Naḏi Jesusnu oop̱a genab doyak aoglagnu nai mehuqmi. \p \v 22 Aria doyeg, gemu da dahil dab mak g̱agaṯag da duṯuniḏa he, da iiḵu Jerusalem goṯem. Ap̱a aḏi keeke geha dahilp̱a beḵu amu da ii dooṯem. \v 23 Amge imuib amu da dooṯem, da ab ab ohp̱a oiṯem amu Kayak Ouḏi Nug da tutuḵu ip̱uniḏaḏa, amelp̱a inam aṯe. ‘Geha ag na mani guiṯakp̱a meidp̱eg, na ug kuḏum aoḵut,’ awa aṯe. \v 24 Amge da amunu ii dab meṯem. Da beḏul bau daaḵunu amu da dab mak amu g̱agaṯag ii aḏaṯem. Iiṯa! Da ib gomi ele amup̱a oiyeye, da Kayak Nug ehaniṯak oḵai hamu megaḵa, eḏua awiḵunu Nai Ena, nai amu mehuqp̱i danab oh dooglag amunu dab meṯem. \p \v 25 Ag doyeg! Anuḵa da ag oolagp̱a oiyeye, da Kayaknu ḏo maḏoḏnu nai amelagp̱a mehuqmi, am gemu da dooṯem, geha dimp̱a ag oh da iḏul baula ii anidmana. \v 26 Amunu gemu da ag amelagp̱a iiḵu madiṯem. Am ag oolagp̱anu laip̱u laa nug padal meḵu amuam dahil ab iiṯa. \v 27 Aḏinu? Da Kayaknu dab mak oh ag amelagp̱a mehuqḵulnu dayom amu da ii bodo eṯami. Iiṯa. Da maṯimi. \v 28 Amunu ag aḵa ahilagnu amu Kayaknu danab ah, Kayak Ouḏi Nug ag gumak danab ahilag daaglagnu otiaṯom ele amu, ag amu dilag ele oh dab menan dayeg! Ag kristen tamaniak, Kayak Nug nuḵa Nug tiigp̱a nuhig tamaniak amu daden meum ele amu, ag nuhig tamaniak amu tutuḵu gumaṯeg! \v 29 Amu da genab tutuḵu dooṯem, da ag uuaṯen gop̱i, dimp̱a ham bup̱uak ip̱uniṯak danab, ag qai nau bia, geha ag oolagp̱a bena, hep̱eg nauhḵulagnu heḵulag. \v 30 Am ag aḵa ahilḵad danab laala ag ahan, ag laa bup̱ualadnana, kristen eeḏadp̱eg, ahan dim lamadḵulag. \v 31 Amunu ag maḏ ewam, tuqan amun ele da ag laib laib ahilag dab mak maḏ edaḵulnu amu ii bodo eṯami, da amel leb neene, ag ip̱uanaṯena, ai doop̱ig, ag amunu dab mena, dimiṯimnu danab nau ag hep̱eg, ag padal memananu ag dab menan dayeg! \p \v 32 Am gemu da ag Naḏi ep̱egp̱a maaṯe, nuhig ehaniṯak oḵai hamu megṯe, nai amu waap̱a ele aaḵu maadṯem. Nai amu nug g̱agaṯag amu ulum ele madaḵunu elele. Ag ulum amu aona, ag keeke Kayak Nug op̱ia awak danab madaḵunu aum amu ag aoglag. \v 33 Amu da danab laanu silwa, gol, lamen keeke, da amunu amel ii qeum. \v 34 Ag aaḵu dooṯeb, da ep̱elp̱a uḏat hein, da keeke aḏinu tutu memi amu awewe, danab da ele uḏat hemut amu, da ag ele ehanadmi. \v 35 Da Jesusnu nai laa dab meinne, da ehaniṯak kobol amup̱a amu da ag danab ah, keeke iiṯa, hamu daaṯeb, ig ag ehanadḵunignu daaṯem amu, da kobol amup̱a ag amu dilag ehanadḵulagnu ib ip̱uanadḵulnu aaḵu uḏat amu hemi. Jesusnu nai amuam inam. ‘Danab nug danab laa keeke madaḵunu gamag ahaṯe, gamag ahak amuam danab nug keeke awa, gamag ahaṯe, gamag ahak amu eḏidṯe.’” \v 36 Paulus nai amu maṯia malowa, nug gateg qaun o, Epesus kristen tamaniak iḵi danab ele unuqidp̱ig. \v 37 Unuqiṯona amu iḵi danab ag oh huana gaanna, ag Paulus aḏan ootuqidp̱ig. \v 38 Ag Paulus nug, “Ag baula da iḏul ii anidmana,” aum, nai amunu ag ug naḏi doop̱ig. Ug doonna, ag Paulus omalna gona, ubp̱a uuidp̱ig. \c 21 \s1 PAULUS NUG JERUSALEM GOḴUNU UBP̱A OIYOM \p \v 1 Ig uuadta gota, ub aṯan teut, ub ahe, ig ahat tutuḵu Kos gomut. Wagḏe deḏ laap̱a amu ig gota, Ros teta, eḏidta gota, Patara temut. \v 2 Patara ap̱a ub laa wan onig Pinisia goḵunu heehe anidta, ig oolta ub amup̱a teut, aha awiḵa uḵom. \v 3 Aria gotata ig nud Saipras anidtata, nanehp̱a eḏidta gota, Siria nota amu Taia eeḏmut. Ubp̱an keeke ap̱a hip̱aglagnu dayom. \v 4 Anam dayeye amu ig gota, kristen danab anadta, ap̱a ig deḏ eblaih aḏit ele daamut. Amu Kayak Ouḏi Nug kristen amu dilag dab mak maḏ eṯe, ag Paulus amegp̱a, nug Jerusalem ii gomanu ap̱ig. \v 5 Aeg, ig ab amup̱anu ahat goḵunignu haen miag do amu kristen danab ag, amu ag waalḵad, beḵalḵad, aḏelḵad ele ag qag mena, omaiḵeg ab dimiṯim dota, yu ihip̱a gatenig qaun ota, unuqidmut. Unuqiṯota, ag ig goḵunignu humiḵegeg amu ig ag ena daaglagnu humadtata, \v 6 ig ub aṯan teta uḵautut amu ag eḏun laḵa gop̱ig. \s1 PROPET AGABAS PAULUSNU NAI AUM \p \v 7 Ig ub aṯan teta, Taia uuta, ig gota Tolemes teta, ig kristen humaṯut amu ig deḏ laip̱u ag ele daamut. \v 8 Deḏ amu uue wagḏe, deḏ amup̱a ig Tolemes uuta gota, Sisaria teta amu ig gota, totol danab Pilip laugp̱a nug ele daamut. Nug am dig makp̱a danab eblaih aḏit ele laa ag totol danab ehanadp̱ig ele, nug am amunu oolagp̱an laa. \v 9 Nug am aḏeḵud waḏele, ag danab ii aop̱ig. Aḏeḵud ag ele Kayak nai mehuqṯap̱ig. \p \v 10 Amu ig deḏ laala ele Sisaria daautut, propet laa, nug onig Agabas, nug Juda uua Sisaria neum. \v 11 Nug ig gumiḵa uḏia, nug Paulusnu maṯagiḏ awa, nug nuḵa nug baeg ep̱eg ele amup̱a qaḵowa, nug aum. “Kayak Ouḏi Nug inam awa aṯe. ‘Juda Jerusalemnu, ag geha maṯagiḏ imu mameg amu inam hip̱alna, aon gona, iiṯa aḏi maṯaglag,’” awa aum. \p \v 12 Nug anam ha, nai amu a doota amu ig danab ab amup̱anu ele ig Paulus nug Jerusalem ii temanu ii daye daye amut. \v 13 Ig anam amut amge Paulus nug aum. “Ag aḏinu amunu gaanna, ag dahil dab mak heeg nauhṯe? Da mani guiṯakp̱a daaḵulnu am elele dooṯem amge amu aaḵuib iiṯa. Da Jerusalem ap̱a, Naḏi Jesus Nug onig aṯan ta daaḵunu mauhḵulnu ele elele dooṯem,” awa aum. \v 14 Nug anam awa a, ig nuhig dab mak eḏugnignu elele iiṯa anidmut amunu ig nai amu baula ii maṯita inam amut. “Naḏi nuhig dab mak aaḵuib nug baḏ!” aot amut. \p \v 15-16 Amu deḏ laala uḵe dimp̱a Sisarianu kristen laala ag ig ele oh gota, Jerusalem teta, ag omaiḵeg, ig Nason laugp̱a gomut. Nug am Saipras danab, kristen anuḵanu. Ig nug laugp̱a daagnignu oo dayom. \s1 PAULUS JERUSALEM TEUM \p \v 17 Ig Jerusalem teut amu kristen ag ig awigḵulagnu gamalag ahom. \v 18 Gamalag ahe, deḏ amu dimp̱a Paulus nug ig ele oh Jakobus anidḵunignu uḵaut, kristen tamaniak iḵi danab oh ag Jakobus ele daaegeg \v 19 amu Paulus nug ag humaṯowa, nug keeke oh Kayak Nug iiṯa aḏi oolagp̱a uḏat nuhigp̱a heum amunu oh amelagp̱a maṯiom. \p \v 20 Paulus nug kaya amu maṯie doona, ag Kayak binag mewona, nug amegp̱a ap̱ig. “O lainig, na dooṯem, Juda tausen kuḏumnab ag kristen bep̱ig amge kristen amu oh ag ḏo ihinig ele dim lamidḵulagnu wagai huana meṯeb. \v 21 Ag anam wagai meegeg amu danab laala ag ahan, danab amu amelagp̱a nahipnu inam ap̱ig. ‘Paulus nug oiyaya, Juda laih laih, iiṯa aḏi oolagp̱a daaṯeb ele amu, nug ag Mosesnu ḏo di meṯanna, ag ahilḵad nid gaḏalag ii otaḏnana, ḏo anuḵanu ele amu ii dim lamidmananu aṯe,’ aon ap̱ig. \v 22 Aria na ip̱a uḏime daaṯem amu Juda, kristen bep̱ig daaṯeb, ag amu dooglag amunu nai nahipnu ap̱ig amu Juda kristen ag amuam genab iiṯa dooglagnu ig na inam heḵutnu oonig daaṯe. \v 23 Ig danab waḏele ag keeke laa heḵulagnu Kayak amegp̱a nai g̱agaṯag qeṯan daaṯeb amunu \v 24 na danab amu diin, mana meṯak laḵa gona, na Juda dilag ḏo laa, ḏo amuam danab nug op̱ia awak daaḵunu ip̱unigṯe amu, na anam bia daaḵutnu na kobol amu oh hep̱e, ag ele hep̱eg, na ag ele oh op̱ia awak daaglag. Uḏat amunu nob amu na mana meṯak danab madap̱e, ag iḵilag uḏug hoiglag. Na anam hep̱e amu danab oh ag dooglag, ag nahipnu ap̱ig, nai amuam genab iiṯa. Ag dooglag, na ele ḏo dim lamidṯem. \v 25 Amu iiṯa aḏi ag kristen bep̱ig daaṯeb ele amu, ag kobol aḏi ii hemananu amu ig anuḵa nai amu uḏugp̱a yaata, meut uḵe, ag amunu dab meḵulagnu doop̱ig. Iiṯa aḏi ag doḏ laa, danab ag doḏ amu main kayak ham bup̱uak medap̱ig ele amu, ag doḏ amu tep̱u amu doḏ tiig ele amu doḏ danab ag muḏip̱a o ep̱elagp̱a baag aḏaeg mauhom, amu ele ii lamananu, ag gap̱ai kobol ele ii hemananu yaamut.” Ag Paulus amegp̱a anam ap̱ig. \s1 JUDA AG MANA MEṮAK LAG OOP̱A PAULUS AḎAP̱IG \p \v 26 Aaḵu Paulus nug danab waḏele amu diie, deḏ amu dimp̱a ag gona, nug kobol oh nug ag ele op̱ia awak daaglagnu heum. Nug amu hewowa, nug mana meṯak lag oop̱a noa, mana meṯak danab amelagp̱a deḏ aṯenp̱a ag aaḵu op̱ia awak daap̱eg uḵeb malaglagnu amu ag anen anen ahilag mana meṯaknu doḏ aon doḵulagnu ele aum. \p \v 27 Nug anam he, dimp̱a deḏ eblaih aḏit amu malaḵunu heehe, Juda Asianu ag Paulus mana meṯak lag oop̱a anidna, ag ahan heeg, danab ah oh ag oolag nauhe, ag ahaeg, Asia danab ag Paulus aḏan huana inam ep̱ig. \v 28 “Israel danab, ag ig ehaniḵeg! Danab imu nug atu wan ohp̱an danab ihinig huunu, ihinig ḏonu amu mana meṯak lag ihinig imunu ele am ena iiṯa ip̱uanadṯe. Amuib iiṯa. Nug Grik danab laala ele diie uḏin, mana meṯak lag oop̱a nona, ag lag gun imu dubuṯid medṯeb!” Ag anam anana ep̱ig. \v 29 Deḏ laa ag Epesus danab Tropimus, nug Paulus ele ab oḵai amu oop̱a daaeheh anatp̱ig amunu ahilag dab mak ham bup̱uakp̱a amu Paulus nug Tropimus omala, mana meṯak lag oop̱a noum anana hep̱ig. \v 30 Ag anam heeg, Jerusalem oh oṯaina, ahan uḏin qag meeg, ag ahan Paulus aḏan eeḏna aon mana meṯak lag dimiṯim gonana, ag od oh manadp̱ig. \s1 ROMNU DAUP DILAG OḴAI LAA PAULUS EHANIṮOM \p \v 31 Ag Paulus qeḵulagnu heegeg amu Romnu daup Jerusalem daap̱ig, amu dilag oḵai nug, “Jerusalem danab oh ahan oṯaiṯeb,” doyom. \v 32 Nug doya, paha aha, daup 100 dilag iḵi laala amu daup laala ele diie, ag qaibaḏ Paulus Juda ele gumadna noeg, Juda ag daup dilag oḵai, daup ele nop̱ig anadna, ag Paulus baula ii maḵuḏp̱ig, uup̱ig. \p \v 33 Uueg daup dilag oḵai nug gumaṯa wana, Paulus aḏa, daup amelagp̱a, “Ag nug sen aḏitp̱a qaḵeg!” anana, nug Juda danab oḏ maṯom. “Imu danab aun, nug aḏi heum?” awa oḏ maṯom. \v 34 Oḏ maṯe danab ah ameg naḏi daap̱ig ag ahan, laa nai laa anana eegeg, laa ag nai laa anana eegeg, muṯub huanak ahe heeg, daup dilag oḵai nug nai amu diig dooḵunu elele iiṯa amunu nug daup nuhiḵud amelagp̱a, “Ag Paulus omalna gona, ag laulag oop̱a noig!” awa aum. \v 35 Ag Paulus omalna uḵaeg, Paulus nug uḵa lag amunu adqaḏp̱a teete, danab ah ag Paulus qeḵulagnu wagainab mep̱ig amunu daup ag Paulus aon maon gop̱ig. \v 36 Ag Paulus maon uḵaegeg, danab ah ameg naḏi ag dim lamadnana, huanak ena ap̱ig. “Qep̱eg mauhaḏ! Qep̱eg mauhaḏ!” aon ep̱ig. \s1 PAULUS JUDA AMELAGP̱A NAI MAṮIOM \p \v 37 Daup ag Paulus omalna lag oop̱a noḵulagnu heegeg amu Paulus nug daup dilag oḵai, nug amegp̱a nai laa madiḵunu oḏ meṯe, daup dilag oḵai nug Paulus Grik naip̱a nai maṯiom doya, oṯaia, Paulus oḏ meṯom. “Na Grik nai dooṯemte? \v 38 Amu na am Igipta danab nug nakok matu gabman ele ban heḵulagnu haaha, nug aha, danab 4,000 gabman ele ban heḵulagnu diie, qep elab aḏaegeg omalaṯe, ag atu taḏakp̱a gop̱ig amu na am nugtai iiṯa? Na am aun?” awa oḏ meṯom. \v 39 Oḏ meṯe am Paulus nug aum. “Da amu Juda danab, da ab onig Tasus, Silisia wanp̱a daaṯe, amup̱an danab. Ab oḵai dahil amu onig oḵai ele. Amu na ap̱e, da danab ah amelagp̱a nai madiḵulnu ool daaṯe,” awa aum. \v 40 Awa a amu daup dilag oḵai nug ena awa a, aria Paulus nug aha, adqaḏp̱a hibaiṯa, danab ah amelagp̱a ep̱eg huma heehe, ag oh to eṯan, oḏelag qamuteg, aria Paulus nug Hibru naip̱a ag amelagp̱a nai madiḵunu ha, nug inam aum. \c 22 \p \v 1 “O da lailad, mamelad aḏi, ag doyeg! Da geha iiḵu ahilag nai amu nob meḵulnu heṯem,” awa aum. \v 2 Aria ag Paulus nug Hibru naip̱a nai maṯie doona, ag oh to eṯan, oqoṯi iiṯa, oḏelag qamutna daaegeg, Paulus nug nai madiḵunu ha, nug aum. \v 3 “Da am Juda danab. Da anil amu nug da Tasus Silisia wanp̱a menuiḏom amge da ab oḵai imup̱a ena mein, Gamalielnu sulp̱a sul hei, nug ig alanḵad dilag ḏo amu oh nug da tutuḵu ip̱uniḏom. Ip̱uniḏe amu da Kayak dim lamidḵulnu wagainab memi, gemu ag ḏo amu dim lamidna, wagai mena heṯeb amubia. \v 4 Amu kristen danab ah ag Jesusnu oolagp̱a genab doona, ib imu dim lamidp̱ig ele amu, da ag eheḏ haṯen, danab ah ele aqai mauhegeg, laala senp̱a hip̱alaṯen, diie uḵen, mani guiṯakp̱a maadmi. \v 5 Da anam hemi amu mana meṯak danab dilag iḵi nug, amu Juda dilag heṯoḏiak oḵai, onig Sanhidren, amunu danab ele oh ag dooṯeb, ag amunu maṯiglagnu elele. Da hei, ag ig lainḵad Damaskus dilagnu uḏug yan, da meḏaeg, da Damaskus goḵulnu gomi. Da kristen danab ah ap̱anu amu hip̱alaṯen diien, Jerusalem uḏip̱i, ag heṯoḏiakp̱a guiṯak aoglagnu gomi,” awa aum. \p \v 6 Paulus nug nai amu anana, nug nai tuḏiṯa aum. “Da uḵen Damaskus guguiṯen uḵai, belo meeme amu hab aṯannu amahlak oḵainab na, da taliliḏa amahlom. \v 7 Amahlele amu da nein qein, da baag laa dooiyi amu Nug inam aum. ‘Saul, Saul, na aḏinu da eheḏ heiḏṯem?’ awa aum. \v 8 A amu da ami. ‘Naḏi, na am aun?’ Ai am Nug aum. ‘Da am Jesus, Nasaret ted. Na da eheḏ heiḏṯem,’ awa aum. \v 9 Aria danab laala ag da ele gomut amu ag amahlak anidp̱ig amge Naḏi Nug nai da amelp̱a maṯiom ele amu, ag amu ii doop̱ig. \v 10 Nug nai amu maṯia male amu da ami. ‘Naḏi, da aḏitai heḵul,’ awe ami. Ai amu Nug aum. ‘Na ahan, Damaskus gona daap̱e, ap̱a amu danab laa nug Kayak na aḏi aḏi heḵutnu tituaniṯom daaṯem amu, nug ab, na dooḵut,’ awa aum. \v 11 Nug anam ana male amu amahlak oḵainab amup̱a da neegḵulnu elele iiṯa amunu laala ag da ele gomut amu ag da ep̱el aḏan omaiḏeg nota, Damaskus daami. \p \v 12 Aria ap̱a danab laa dayom, nug onig Ananias. Nug am ḏo dim lamiṯak danab. Juda oh, Damaskus daaṯeb ele, ag nuhignu, ‘Nug am danab ena,’ aon aṯeb. \v 13 Da daaiyi, danab amu nug da gumiḏa uḏia, guḵuiḏa hibaiṯa dayaya, nug da amelp̱a aum. ‘Lai Saul, na amen eḏua obaṯeb, na neeḵe!’ awa aum. \v 14 Nug anam a da ena neeḵi, nug da amelp̱a aum. ‘Ig alanḵad dilag Kayak, Nug na nuhig dab mak dooḵutnu amu, na nuhig Danab Tutuḵu anidḵutnu, nuhig nai ele na dautp̱a dooḵutnu tituaniṯom. \v 15 Nug a doome amu na keeke oh anidna doome ele amu na geha nai amu danab amelagp̱a mehuqp̱e dooglag. \v 16 Aria na aib hamu daame! Na ahan, layaṯak aon amu na Jesus onigp̱a unuqidp̱ep̱e, Nug hip̱unin nahip uhuqa medaḵu.’ Ananias nug anam da amelp̱a aum. \p \v 17 Aria dimp̱a da eḏuen, Jerusalem uḏien amu da mana meṯak lag oop̱a unuqidmi. Unuqiṯiṯi amu amel eḏue, \v 18 aria da Naḏi aniṯi, Nug da amelp̱a aum. ‘Na paha ahan, Jerusalem uun uḵe! Na dahil nai ip̱a mehuqḵut amu ag nai amu dooglagnu oolag ii daama,’ awa aum. \v 19 A am da ami. ‘Naḏi ag da dooiḏṯeb. Anuḵa da Juda dilag nai doyak lag ohp̱a oiyeye, danab ah ag nahipnu oolagp̱a genab doop̱ig ele amu, da diie hip̱alaṯen, da ag bu aqami. \v 20 Amu anuḵa ag Stepanus qeeg mauhom, nug am nahip nai mehuqak danab, haen amup̱a amu da nug aniṯiṯi, ag nug qeeg mauhom amunu am da ool ena dayom. Amu ele da danab Stepanus qep̱ig, amu dilag lamen amu da gumami.’ Da anam awe, Kayak amegp̱a ami. \v 21 Anam ami amge Naḏi Nug da amelp̱a aum. ‘Na uḵe! Da na meidp̱i, na atu uma, iiṯa aḏi, amu gumadna goḵut,’ awa aum.” Paulus nug anam aum. \s1 ROMNU DAUP DILAG OḴAI NUG PAULUS GUMOM \p \v 22 Paulus nug nai amu maṯie, Juda danab ag Paulus nai maṯiom amu doyeg uḵe uḵe, nug iiṯa aḏi gumaṯa goḵunu aum, haen amup̱a ag ahan, huana qaṯiḏna, baalag oḵaip̱a ep̱ig. “Qep̱eg mauhaḏ! Danab anam amu nug daaḵunu elele iiṯa,” aon ap̱ig. \v 23 Ag anam anana, ahan muṯub qenana, lamen ulahnu beḏulagp̱anu amu uḏadna aḵaeg uḵe, gap̱ud aḵan, aḵaeg aṯan teum. \v 24 Ag anam heegeg amu daup dilag oḵai nug he, ag Paulus omalna, daup laulag oop̱a noeg, daup dilag oḵai nug aḏinu Juda ag Paulusnu anam henan ep̱ig ele amu, nug amunu diig dooḵunu, nug nuhiḵud daup ag Paulus wipp̱a eheḏ mataḏakp̱a heṯoḏiglagnu aum. \v 25 Nug anam a, Paulus muḏip̱a hip̱alegeg amu daup iḵi laa nug Paulus guguiṯa hibaiṯa dayeye, Paulus nug amu amegp̱a inam aum. “Rom dilag ḏo am aṯem ip̱unigṯe? Ag Rom danab amu nug tatam wipp̱a eheḏ mataḏp̱eg, dimp̱a nug heṯoḏiakp̱a, nug eheḏ heumtai o iiṯatai anidḵulagnu aṯete?” awa oḏ meṯom. \p \v 26 Daup 100 dilag iḵi amu nug nai amu doya, nug uḵa daup dilag oḵai amegp̱a aum. “Na imu aṯem heḵut? Danab imu nug Rom danab,” awa aum. \v 27 Daup dilag oḵai nug amu doya, nug Paulus gumiṯa uḵa, nug oḏ meṯom. “Na da amelp̱a ap̱e doyei! Na amu Rom danabte?” awa aum. A amu Paulus nug aum. “Ao, da Rom danab,” awa aum. \v 28 Nug anam a, aria daup dilag oḵai nug aum. “Da amu men doḏo naḏi ewoya, Rom danab daaṯem,” awa aum. Awa a amu Paulus nug aum. “Da am anam iiṯa, da anai Rom danab tutuḵu menuiḏom,” awa aum. \v 29 Amu danab ag nug wipp̱a eheḏ mataḏna oḏ meṯaglagnu hep̱ig ele, ag Paulus anam a doon, ag pahanab eḏun uuidna gop̱ig. Aria daup dilag oḵai nug Paulus nug am Rom danab doya, nug he hip̱alp̱ig amunu nug oo baḏom. \s1 PAULUS NUG JUDA DILAG HEṮOḎIAK OḴAIP̱A DAYOM \p \v 30 Ag anam heeg, wagḏe, deḏ amup̱a daup dilag oḵai nug Juda ag Paulus beḏup̱a nai yaan hep̱ig, amu diig dooḵunu nug Paulus senp̱a qagap̱ig amu uhuqowa, nug nai me uḵe, mana meṯak danab oḵai amu Juda dilag heṯoḏiak oḵai, onig Sanhidren, amunu danab oh ele qag meeg, nug Paulus omala doa, ag noolagp̱a he hibaiṯom. \c 23 \p \v 1 Paulus nug noolagp̱a hibaiṯa dayaya, heṯoḏiak oḵai danab daap̱ig amu oh neeḵaṯaṯa, nug aum. “O lailad, da oiiyi uḏie, gemu ele oiṯem amu da Kayak noobp̱a, da doyeye eheḏ laa ii hemi,” awa aum. \v 2 Paulus nug anam awa a amu mana meṯak danab dilag iḵi Ananias, nug aha, danab Paulus guguiṯak daap̱ig amu ag nug oṯi mataḏḵulagnu amelagp̱a aum. \v 3 Nug Paulus mataḏḵulagnu a amu Paulus nug amegp̱a aum. “Na am gilil dubuṯid tak amu, amup̱a gau haḵab hamu atantan laaidp̱ig amubia daaṯem! Geha Kayak Nug na oidḵu! Na ḏo aḏi aṯe amup̱a epeḏilḵutnu uḏime amge na danab imu amelagp̱a, ‘Ag nug oig!’ ame, amup̱a na ḏo tap̱ae neum,” awa aum. \v 4 Anam awa a amu danab ag guguiṯak hip̱aidna daap̱ig ele amu ag ap̱ig. “Na Kayaknu mana meṯak danab dilag iḵi, nuhignu nai nau aḵutnu iite baḏaṯem?” aon ap̱ig. \v 5 Aeg Paulus aum. “O lailad, nug mana meṯak danab dilag iḵi daaṯe amu da ii doomi. Kayaknu yak aṯe, ‘Nahip huup̱an iḵi danabnu amu na nai nau aib ame,’ amu da dooṯem,” awa aum. \p \v 6 Aria Paulus nug anam a daaegeg, nug doyom, heṯoḏiak oḵai danab laala ag am ḏo gumak danab-Sadusi amu laala ag ḏo gumak danab-Parasia amunu nug heṯoḏiak oḵaip̱a ewa aum. “O lailad, da am ḏo gumak danab-Parasia. Da mamel ele am ḏo gumak danab-Parasia. Danab mauhp̱ig amu dimp̱a ag eḏun hip̱aidḵulagnu amu da oolp̱a genab doyen, ameg meṯem amunu gemu ag da iiḵu heṯoḏiakp̱a meiḏeg daaṯem,” awa aum. \v 7 Paulus nug nai amu a amu ḏo gumak danab-Parasia amu ḏo gumak danab-Sadusi ele gamagp̱a oo aeg bak be, aeg ona aeg do, aaḵu qag mak amu lop̱aḏp̱ig. \v 8 Ḏo gumak danab-Sadusi ag, “Danab mauhṯeb, ag eḏun ii hip̱aidmana amu engel ele iiṯa amu ouḏi ele iiṯa”, aon adap̱ig. Amge ḏo gumak danab-Parasia ag amu nai amu oh genab daaṯe, ag amunu oolagp̱a genab doop̱ig. \p \v 9 Amunu qag mep̱ig ele amu ag ahan, wagai mena, huana baalag oḵai eegeg uḵe amu ḏo gumak danab laala, ag ḏo gumak danab-Parasia huup̱anu, ag ahan g̱agaṯag mena ap̱ig. “Ig danab amu anidṯem amu nuhigp̱a eheḏ hak laa daye ii anidṯem. Amu ouḏi laatai, iiṯa engel laatai ele nai madipiḏ,” aon ap̱ig. \v 10 Amu ag anam aon aeg, oo aeg bak oḵainab be, huana heeg, daup dilag oḵai nug anṯa, “Ag Paulus aḏan eeḏna, gamagp̱a pagup̱eg mauhḵutai,” anana, oo baḏe, nug daup amelagp̱a, “Ag nona, Paulus gamagp̱anu aon, omalna gona, ag laulag oop̱a noig!” awa aum. \v 11 Ag anam heeg, deḏ amu tuqan amup̱a Naḏi Nug Paulus guguiṯa hibaiṯa dayaya nug aum. “Na hip̱aidna g̱agaṯag daye! Na aib baḏame! Na dahil nai Jerusalem mehuqme amubia na dahil nai Rom ap̱a mehuqḵut.” Naḏi Nug anam awa aum. \s1 JUDA AG PAULUS QEP̱EG MAUHḴUNU AP̱IG \p \v 12 Naḏi Nug Paulus amegp̱a anam a, wagḏe deḏ amup̱a Juda laala ag qag mena, ag nai laip̱u g̱agaṯag qeṯan, ag inam ap̱ig. “Genab aṯan ig Paulus qep̱ut mauhḵu. Ig e le ele paha ii lamata. Iiṯa ig hamu daata, ig Paulus qep̱ut mauheb, ig eḏut e le ele laḵunig,” aon ap̱ig. \v 13 Amu danab Paulus qep̱eg mauhḵunu nai g̱agaṯag qedap̱ig ele amu, ahilag eb qak amu 40 eḏiṯak. \v 14 Ag anam hewona, ag ahan, mana meṯak danab oḵai amu Juda dilag iḵi danab ele gumadna gona ap̱ig. “Ig nai g̱agaṯag qeṯat, aṯan atata, ig inam amut. ‘Ig e nakok laa paha ii lamata. Iiṯa, ig hamu daap̱ut uḵeb, Paulus qep̱ut mauheb amu ig eḏut e laḵunig.’ Ig anam amut,” aon ap̱ig. \v 15 Ag anam anana amu ag nai baula tuḏidna ap̱ig. “Ig anam amut amunu ag amu heṯoḏiak oḵai danab ele ag gemu nai mep̱eg, daup dilag oḵai top̱a uḵeb, nug Paulus omala ag gumaṯa neḵunu oḏ meṯaglag. Ag inam aon amegp̱a aig! ‘Ig Paulusnu nai amu baula diignab doognignu oonig daaṯe!’ Ag anam ap̱eg, nug omala neebeb amu ig bap̱aidta meidta daagnig amunu Paulus nug ag gumaṯa ii beebeb, ig geha nug qep̱ut mauhḵu,” aon ap̱ig. \p \v 16 Ag anam heḵulagnu ap̱ig amge Paulus ap̱inag beḵa nug ag ib aḏan daap̱eg, Paulus noobob, qep̱eg mauhḵunu maṯiegeg doya amu nug uḵa, daup laulag oop̱a noa, nug Paulus amegp̱a amunu aum. \v 17 Paulus nug nai amu doya amu nug daup 100 dilag iḵi laa onigp̱a e do, nug aum. “Na nid bau imu omalna, daup dilag oḵai top̱a gop̱e, nug nai laa ab dooḵunu aṯe,” awa aum. \v 18 Aria daup 100 dilag iḵi nug nai amu doya, nug nid amu omala, daup dilag oḵai gumiṯa uḵa, nug aum. “Mani guiṯak danab Paulus, nug da onilp̱a e uḵai, nug nid bau imu omale nagatop̱a uḏiḵulnu amelp̱a a, da omale bemi. Nug nai laa ele na amenp̱a aḵunu oo daaṯe,” awa aum. \v 19 Aria nug omala uḵe, daup dilag oḵai nug nid amu ep̱eg aḏa, omale giginp̱a goya, aya daaiya, nug nid amu amegp̱a aum. “Na aḏi nai da amelp̱a aḵut amu na a!” awa aum. \v 20 Awa a amu nid bau amu nug amegp̱a aum. “Juda ag Paulusnu nai amu eḏun baula diig dooglagnu, na buṯi Paulus omalna heṯoḏiak oḵai qag makp̱a noḵutnu oḏ meṯaglagnu ap̱ig. \v 21 Amge ag ham bubuṯeb amunu na ahilag nai amu aib dim lamidme. Aḏinu? Ag ahilḵad danab 40 eḏiṯak amu ag Paulus qep̱eg mauhḵunu nai g̱agaṯag qeṯan, inam ap̱ig. ‘Ig e le ele paha ii lamata. Iiṯa, ig hamu daap̱ut uḵeb, ig Paulus qep̱ut mauheb dimp̱a ig eḏut e laḵunig.’ Ag anam ap̱ig. Ag anam heḵulagnu maṯin bap̱aidp̱ig amu geha iiḵu ag na ahilag nai amu doon, aḏi ap̱e dooglagnu dab mena, ameg mak daaṯeb” awa aum. \v 22 Daup dilag oḵai nug nid bau nai amu maṯie doyowa amu nug amegp̱a aum. “Na da amelp̱a nai imu miag ame amu na danab laa amegp̱a nai amunu iinab maṯimna!” Nug nai g̱agaṯag amu awowa, he uḵom. \s1 DAUP DILAG OḴAI NUG HE PAULUS SISARIA UḴOM \p \v 23 Aria daup dilag oḵai nug nai amu doya, nug daup 100 dilag iḵi aḏit onilahp̱a e doeh, amelahp̱a aum. “A daup 200 diiya, danab 70 hosp̱a goḵulagnu ele diiya, danab 200 laa amu ag ban aḏaglagnu ele diipeḏ bap̱aidna, ag tuqan nain kilok amu Paulus omalna Sisaria goḵulag. \v 24 Ag Paulusnu hos laala bap̱aidna medap̱eg, ena dayebeb, ag nug omalna gabman oḵai anuqak onig Piliks top̱a goḵulag,” awa aum. \v 25 Nug anam ana malowa aria daup dilag oḵai nug ad uḏug laa inam yom. \p \v 26 “Da Klodias Lisias, da ad uḏug imu danab oḵai, gabman danab anuqak oḵai, Piliksnu yaaṯem. Da na humidṯem. \v 27 Juda ag danab imu aḏan, qep̱eg mauhḵunu hep̱ig amge nug am Rom danab doomi amunu ag anam heegeg, da daup ele ig gota anadta, Paulus ag ep̱elagp̱an aomut. \v 28 Ag anam hep̱ig amunu da ag nai aḏi diignu hep̱ig amu da dooḵulnu danab imu omale, heṯoḏiak ahilag qag makp̱a nomi. \v 29 Noin, da oḏ maṯai, ag da amelp̱a ahilag ḏo naip̱anu nai laala nug beḏup̱a yaana madip̱ig amge ag nug keeke eheḏ heum amunu nug qep̱ut mauhḵunu o mani guiṯakp̱a meḵunignu laa maṯieg ii doomi. \v 30 Ag anam heeg, da nug aoi dayeye amu aria laa nug, Juda ag aḵa danab imu qep̱eg mauhḵunu loḵumakp̱a nai qagap̱ignu doya, da amelp̱a aum amunu da danab imu iiḵu paha awe mei, nahipp̱a uḵom. Amu da danab ag nuhignu nai ele amu ag gona, na amenp̱anab nug aḏi eheḏ heum madip̱eg, amu anidḵut.” Nug anam yom. \p \v 31 Amu daup ag ahilag oḵai oḏe dim lamidna, ag tuqan Paulus aon, Antipatris gop̱ig. \v 32 Gona tena daaegeg, wagḏe buṯua daup laa oh ag eḏun laulagp̱a uḵaegeg amu, danab hosp̱a gop̱ig amu ag Paulus omalna, Sisaria nop̱ig. \v 33 Danab hos ele ag Sisaria nona, ag yak uḏug amu gabman danab oḵai anuqak amu meṯona, Paulus ele omalna waeg, noobp̱a hibaiṯa dayom. \v 34 Paulus nug hibaiṯa dayeye, danab oḵai Piliks nug ad uḏug amu eb qa anṯowa, nug Paulus oḏ meṯom. “Na ap̱an diig am wan obatak oḵai adep̱a daaṯe?” A amu Paulus nug aum. “Da am Silisia danab,” awa aum. \v 35 Amu Piliks nug aum. “Laa ag na beḏunp̱a nai yaap̱ig ele amu, ag uḏip̱eg aria geha da nai nahip dooḵul,” awa aum. Awowa nug nuhiḵud daup amelagp̱a, “Ag Paulus aon, Herodesnu gabman laugp̱a inap̱eg dayaḏ!” awa aum. \c 24 \s1 PAULUS PILIKS NOOBP̱A DAYOM \p \v 1 Paulus lag amup̱a meeg dayeye, deḏ tanig ele uue, mana meṯak danab dilag iḵi Ananias, nug amu Juda iḵi danab laala ele ag danab laa onig Tetalas, nug heṯoḏiakp̱a Paulus aḏi eheḏ heum amu ag oh oḏelag ma, nug nai amu gabman oḵai Piliks amegp̱a madiḵunu otieg, nug ag ele oh Sisaria nop̱ig. \v 2 Noeg amu Piliks nug Paulus onigp̱a e, omalna doeg amu Tetalas aha, nug Paulus nug aḏi eheḏ heum amunu madiḵunu ha aum. “Danab naḏi Piliks, na am ig ena ehanigṯem. Ban hak iiṯa, hamu enaib daaṯem. Nahip dab mak enap̱a keeke ena iḏu iḏu beṯe. \v 3 Amup̱a ig ab ab ohp̱a ig oonigp̱a enanag doota, ig nahipnu, hanhan ena heme aot aṯem,” awa aum. \v 4 Tetalas nug anam awowa nug baula aum. “Anam aaḵu amge da nai elab madip̱i amel ii memananu, da na ihinig nai tutu imu ap̱i, na maḏoḏp̱a dooḵutnu unuqidṯem. \p \v 5 Danab imu ig nug anidmut. Nug eheḏ kuḏum he beṯe. Nug wan atu ohp̱a, Juda oh dilagp̱a, nug he, Juda ag ahan nug qak bia heṯeb. Aria huu ena iiṯa laa, ag amunu Nasaret huu aon aṯeb amu, danab imu nug ahilag anuqak danab daaṯe. \v 6 Nug anam haaha, mana meṯak lag ihinig amu ele dubuṯid medaḵunu heum amunu ig nug aḏamut. [Am ig ihinig ḏop̱a nug epeḏignignu hemut \v 7 amge daup dilag oḵai Lisias, nug aha, wagai ma, nug danab imu ig ep̱enigp̱anu awom. \v 8 Nug danab imu ig aḏamut ele amu awa, danab ag danab imu nug beḏup̱a nai yaap̱ig ele amu, nug ag amelagp̱a, ‘Ag Piliks gumidna gona heṯoḏieg!’ awa aum.] Amunu na naḵa danab imu nug heṯoḏidna, oḏ medap̱e, geha nug ab, na nug eheḏ he, ig nug beḏup̱a nai yaaṯem ele amu na amunu diig dooḵut.” Tetalas nug Piliks amegp̱a anam maṯiom. \v 9 Am Juda ap̱a daap̱ig ag ele Tetalas nug nai maṯiom amu ehanidna ag ap̱ig. “Nai amu oh amu genabib,” aon ap̱ig. \p \v 10 Am Tetalas nug nai maṯia male, gabman oḵai Piliks nug doyowa amu nug Paulus nug nai madiḵunu ep̱egp̱a he, aria Paulus nug nai amu nob ma inam maṯiom. “Danab naḏi, da dooṯem, na wan imup̱an epeḏiak danab matu dig mena dayeye uḏie, gemu ele anam daaṯem amunu da oolp̱a ena doyeye, na noomp̱a nai amu nob meḵul. \v 11 Na geha ag oḏ madap̱e amu ag ele inam ana ap̱eg na dooḵut. Haen matu iiṯa, meṯid laa amup̱aib da Jerusalem ap̱a Kayak binag meḵulnu gomi. \v 12 Da mana meṯak laḵa nomi amu, da lag oop̱a ap̱a danab laa ele auḏ ona auḏ ii doum. Juda ag da anam heiyi ii aniḏp̱ig. Amu ag da Juda dilag nai doyak lag ohp̱a amu ab oḵaip̱a ele da danab ah eheḏ heḵulagnu qag maaṯe hei, laa ii aniḏp̱ig! Iiṯanab. \v 13 Amu gemu ag nai da beḏulp̱a yan madiṯeb amu ag hep̱eg, na nai diig aaḵu am genab anidḵutnu laa iiṯa. \v 14 Amge da nai laip̱u imu ag amunu genab ap̱ig amu da ap̱i dooḵut. Da huu laa, Juda ag huu amunu, ‘Ena iiṯa,’ aon aṯeb, huu amu ib ip̱unigṯe amu, da ib amu dim lamidṯem. Da ib amu dim lamiṯe, ig alanḵad dilag Kayak amu da Nug binag meinne, ḏo nai niiṯe amu propet dilag yak amu oh ele, oolp̱a genab dooṯem. \v 15 Da amu oolp̱a genab dooṯem amu da Kayak Nug geha heeb, danab nuhiḵud ag eḏun hip̱aidḵulag, imu heṯeb amubia, da ameg meṯem. Op̱ia awak danab amu danab nau ele oh, Kayak Nug heeb, ag eḏun hip̱aidḵulagnu ameg meṯem. \v 16 Amunu da hanhan deḏ oh da ool op̱ia awak, keeke eheḏ laa Kayak noobp̱a, danab ah amelagp̱a ele ii daamanu, da wagai meṯem. \p \v 17 Amu da anam hein, maḏ laala da uḵen, ab laalap̱a dayeye oiyeye, dimp̱a amu da eḏuen, da men doḏo Judanu daḏek madaḵulnu amu doḏ manen Kayak medaḵulnu Jerusalem temi. \v 18 Am da uḏat anam heinne, da Juda dilag kobolp̱a op̱ia awak daaḵulnu kobol hein, mana meṯak lag oop̱a daaiyi amu ag da aniḏp̱ig. Danab ah kuḏum da ele laa ii daamut, ap̱a ele da hei, danab laala oqoṯilag laa ele ii hep̱ig. Iiṯa. \v 19 Amge Asianu Juda laala uḏip̱ig amu, ag da aḏailp̱ig amunu danab amu ag dahilnu nai ele dayeb amu ag uḏin, na noomp̱a da beḏulp̱a nai yaalob am ena. \v 20 Anam iiṯa amu haen da Juda dilag heṯoḏiak oḵai, onig Sanhidren, amunu qag makp̱a daaiyi, aḏi eheḏ laa dahilp̱a daaṯe anidp̱ig amu danab uḏin, gemu daaṯeb, ag tutuḵu ap̱eg doye! \v 21 Ag keeke laa ii anidp̱ig. Iiṯa, ag laip̱uib anidp̱igtai. Amuam da ag oolagp̱a hibaiṯe, da nai laip̱u imu ein ami. ‘Dimp̱a Kayak Nug heeb, danab mauhp̱ig amu ag eḏun hip̱aidḵulagnu oolp̱a genab dooṯem amunu da heṯoḏiakp̱a meiḏp̱ig.’ Da anam emi amunutai ag da na noomp̱a heṯoḏiakp̱a meiḏp̱ig,” awa aum. \s1 PAULUS MANI GUIṮAKP̱A MAḎ AḎIT DAYOM \p \v 22 Piliks nug Paulus nai amu maṯie doya, nug am kristen dilag oop̱a genab doyak amu kristen kobol ele tutuḵu doyom ele amunu nug Juda amelagp̱a, “Ag daap̱eg,” awowa, nug aum. “Dimp̱a daup dilag oḵai Lisias nug neeb amu da nai imu bap̱aidḵul,” awa aum. \v 23 Nug anam awowa, nug daup 100 dilag iḵi amegp̱a, “Na Paulus aona, mani guiṯakp̱a me!” awa aum. Nug mani guiṯakp̱a meḵu amge mani guiṯak g̱agaṯagnab ii memanu aum. Amu Paulus laiḵud ag nug ehanidna, keeke aon gona meṯaglagnu amu aib ii aum. \p \v 24 Am deḏ laala uue, Piliks nug wau Drusila ele, Drusila nug Juda buḏub, a uḏiya, Piliks nug Paulus nai laala maṯieb dooḵunu onigp̱a e, Paulus nug Kristusnu oop̱a genab doyaknu ib maṯieye doyom. \v 25 Paulus nug op̱ia awak kobolp̱a oiyak amunu mehuqa amu danab nug nuḵa nuhignu atog noa tutuḵu oiḵunu amu, geha dimp̱a Kayak Nug danab oh epeḏiadḵunu nai ele mehuqeqe amu, Piliks nug nai amu doya, oo baḏe, nug Paulus amegp̱a aum. “Ahan uḵe! Dimp̱a da haen ena laa dayeb amu da geha baula dooḵulnu na oninp̱a eḵul,” awa aum. \v 26 Nug oo baḏom amge nug ele inam dab meum. “Paulus nug men doḏo laala meḏeb uhuqḵul.” Anam dab maama, nug haen kuḏum Paulus onigp̱a e uḏie, nug ele nai madipiḏ. \v 27 Amu Piliks nug anam haaha dayeye, dimp̱a maḏ aḏit uḵe amu Porsias Pestus nug uḏia, Piliksnu uḏat amu nug aḏiṯa aoḵunu heum amge Piliks nug Juda ag oolag ena daaḵunu Paulus mani guiṯakp̱anu ii uhuqom. \c 25 \s1 PAULUS NUG PESTUS NOOBP̱A DAYOM \p \v 1 Pestus nug wan obatak oḵai amu gumaḵunu uḏia, Sisaria daye, deḏ ewam uue nug aha, Jerusalem teum. \v 2 Pestus nug Jerusalem te amu mana meṯak danab oḵai amu iḵi danab ele ag gumidna gona, ag Paulus eheḏ heum amunu amegp̱a awona, ag g̱agaṯag inam ele ap̱ig. \v 3 “Na ig ehanigna, danab amu aon mep̱e, ip̱a Jerusalem uḏiaḏ!” g̱agaṯag ap̱ig. Ag anam ap̱ig amge ag ib aḏan loḵumna daanna, Paulus qep̱eg mauhḵu amunu hep̱ig. \v 4 Ag anam aeg amu Pestus amelagp̱a aum. “Paulus nug Sisaria ap̱a mani guiṯakp̱a daaṯe amu haen elab iiṯa da eḏue Sisaria noḵul \v 5 amunu iḵi danab ag da dim lamiḏp̱eg oh noḵunig. Aria danab amu nug eheḏ heum dayeb amu aria ag nug beḏup̱a nai yaaglag,” awa aum. \p \v 6 Pestus nug Jerusalem ag ele deḏ eblaih ewamtai iiṯa ten anam dayona, nug eḏua Sisaria noum. Deḏ amu uue, wagḏe deḏ amup̱a nug aha, heṯoḏiak abenp̱a dayeye amu nug daup nuhiḵud amelagp̱a, “Ag Paulus omalna uḏieg!” awa aum. \v 7 Ag Paulus omalna doeg amu aria Juda Jerusalemnu nop̱ig amu ag dona daanna, ag nai kuḏum Paulus beḏup̱a yaan madip̱ig amge ag ahilag nai amu diig iiṯa. Ag heṯoḏiakp̱a nai hamu kuḏum Paulus beḏup̱a yaap̱ig. \p \v 8 Ag anam heeg amu Paulus aha, ahilag nai amu nob ma, inam aum. “Da keeke aḏitai eheḏ laa ii hemi. Da Juda dilag ḏonu amu mana meṯak lagnu amu Kaisanu ele eheḏ laa ii hemi,” awa aum. \v 9 Paulus anam awa aum amge Pestus nug Juda, ag oolag ena daaḵunu, ag oolagp̱a ya, nug Paulus amegp̱a inam aum. “Da hep̱i, ig oh Jerusalem teta, nahip heṯoḏiak ap̱a anidḵunignu elele dooṯemte?” awa aum. \v 10 Nug anam aum amge Paulus nug aum. “Da gemu Rom dilag heṯoḏiakp̱a daaṯem amuam ena. Da eḏuen Juda dilag heṯoḏiakp̱a ii daapa. Na aaḵu doome, da Juda dilagnu eheḏ laa ii hemi. \v 11 Da mauhḵulnu keeke laa hemi dayeb amu ag hep̱eg mauhḵul amu elele, ag ena da iup̱eg mauhḵul. Amge Juda ag da heṯoḏiakp̱a meiḏna, nai madip̱ig ele amu, nai amuam genab iiṯa dayeb amu danab laa nug da ag ep̱elagp̱a meiḏḵunu amu eheḏ amunu da Rom uḵen, Kaisa top̱a tein ap̱i, nug dahil heṯoḏiak amu nug dooḵunu ool daaṯe,” awa aum. \v 12 Paulus nug anam a amu Pestus nug kaunsil danab ele tatam nai maṯiona amu nug Paulus amegp̱a aum. “Na Kaisa nug nahip heṯoḏiak dooḵunu onigp̱a eṯem amunu aria na Kaisa gumidna goḵut,” awa aum. \s1 PESTUS PAULUSNU AGRIPA OḎ MEṮOM \p \v 13 Am deḏ laala uue amu king Agripa amu nug ap̱inag Benaisi ele a Pestus humidḵulahnu Sisaria uḏipiḏ. \v 14 A uḏiya, deḏ nakok kuḏum Sisaria daaeheh amu Pestus nug king amu amegp̱a Paulusnu nai amu maṯia aum. “Piliks nug danab laa nug anuḵa mani guiṯakp̱a meum ina daaṯe. \v 15 Anuḵa da Jerusalem tein daaiyi, mana meṯak danab oḵai amu Juda iḵi danab ele ag nai nug beḏup̱a yaan, ag da amelp̱a nuhig eheḏ hak amu nob medaḵulnu ap̱ig. \p \v 16 Amge da eḏuen ag amelagp̱a inam ami. ‘Ig Rom, ihinig kobol amu ig danab laa hamu qeut ii mauhṯe. Tatam danab nug eheḏ heumtai o iiṯatai heṯoḏiakp̱a anidṯem. Nug eheḏ heum anidta amu ig nug nob meṯagnig. Iiṯa am iiṯa,’ awe ami. \v 17 Ag anam heeg, da ai, ag da ele oh uḏit daamut. Amu da haen ii kakidmi. Iiṯa, deḏ amu uue wagḏe, deḏ amup̱a amu ig heṯoḏiak abenp̱a daata, danab amu omalna dooḵulagnu amelagp̱a ai, aon doeg, \v 18 danab ag nug beḏup̱a nai yaap̱ig ele ag ahan hip̱aidna, nug beḏup̱a nai yaap̱ig amge ag ahan, nug kobol laa eheḏ heumnu, da ag heḵulagnu dab memi bia laa ii madip̱ig. Ag anam iiṯa. \v 19 Ag ahilag meṯid hak kobolnu amu danab laa onig Jesus, Nug mauhom amge Paulus nug, ‘Danab amu Nug am bau daaṯe,’ awa aṯe amu ag amunu nug ele aeg ona aeg do hep̱ig. \v 20 Ag anam maṯieg amu da nai amu ool ii maiṯe, diig dooḵulnu hemi amge da elele iiṯa, ool ii maiṯom amunu da nug oḏ meṯami. ‘Na Jerusalem gop̱e, da geha ap̱a nai nahip amu oh dooḵulnu elele dooṯemte?’ awe ami. \v 21 Da anam ami amge Paulus nug mani guiṯakp̱a dayebeb, dimp̱a Kaisa nuhig nai amu bap̱aidḵunu oo daye aum amunu da nug mani guiṯak lag oop̱a dayebeb, haen laa da nug hep̱i, Kaisa top̱a goḵunu ai, ip̱a ina daaṯe,” awa aum. \v 22 Nug anam a amu, aria king Agripa nug Pestus amegp̱a aum. “Aaḵu amu da ele, da danab amu nuhig nai dooḵulnu ool daaṯe,” awa aum. A am Pestus nug aum. “Am ena, buṯi ab dooḵut,” awa aum. \s1 PAULUS NUG AGRIPA AMEGP̱A NAI MAṮIOM \p \v 23 Aria deḏ amu uue, wagḏe deḏ amup̱a king Agripa nug Benaisi ele a ahai, bala meya, deḏ amup̱a amu qag mak lag oop̱a noya daaeheh, daup danab oḵai oḵai amu ab oḵai amunu iḵi danab oh ele nona daaegeg, Pestus nug he, Paulus omalna wap̱ig. \v 24 Paulus omalna waeg, Pestus nug ag daap̱ig ele amu, nug ag amelagp̱a aum. “King Agripa na aaḵu daaṯem amu danab oh ig ele daaṯem ag danab imu anṯeg! Juda danab ah oh ag Jerusalem ap̱a am ip̱a ele, ag da amelp̱a nug dimug mena, ag huana ap̱ig. ‘Na danab amu qep̱e mauhaḏ! Nug ii daama,’ aon ap̱ig. \v 25 Amge da nug keeke eheḏ heum, nug mauhḵunu amu da laa ii anidmi. Amge nug nuḵa Kaisa nug nuhig nai dooḵunu onigp̱a e amu da nug Kaisa top̱a mep̱i goḵunu ai, nug amu ameg ma daaṯe. \v 26 Amge imu ele, da nug keeke aḏi heumnu nai amu genab anṯena, uḏug yaap̱i uḵeb, ihinig Kaisa anidḵunu amu ele laa ii anidmi. Anam daaṯe amunu king Agripa na iiḵu dayeye am danab laa oh ele ag daaegeg, da danab imu omale nahipp̱a domi. Ig oh nai nuhig anidta, da nuhignu nai laa uḏugp̱a yen mep̱i goḵunu anam hemi. \v 27 Aḏinu? Da mani guiṯak danab laa nug eheḏ aḏi heum uḏugp̱a ii yen mep̱i goḵunu oolp̱a ena ii dooṯem,” awa aum. \c 26 \p \v 1 Pestus nug anam a, Agripa nug eḏua Paulus amegp̱a aum. “Aria na aḏi heme amunu na heṯoḏiakp̱a daaṯem amu na amunu madiḵutnu elele.” Nug anam a amu Paulus nug ep̱eg huma, nug aḏi aḏi heum, nai amu inam dig ma maṯiom. \v 2 “O King Agripa, da na noomp̱a dayeye, Juda danab ag da aḏi aḏi heminu yaaiḏṯeb amu da keeke aḏi aḏi hemi amunu madiḵulnu ug ii dooṯem. \v 3 Aḏinu? Na Juda dilag kobol amu ahilag dab mak piḏe piḏe ele oh elelenab dooṯem amunu da ug ii dooṯem. Na amu oh dooṯem amunu na ootp̱a maḏoḏ ele nai dahil imu dooḵutnu unuqidṯem,” awa aum. \p \v 4 Paulus nug nai amu anana, nug nai tuḏiṯa inam aum. “Da nid nakokp̱an uḏia gemu batak aṯem aṯem oimi amu Juda danab ag dooṯeb. Yo, da ap̱al diig domip̱a amu Jerusalem ap̱a ele, da aṯem aṯem oimi amu ag dooṯeb. \v 5 Ag haen elabnab da aaḵu dooiḏṯeb amunu ag oolag dayeb, ag da ihinig meṯid laih laa, gun kuḏumnab ele, amuam ḏo gumak danab-Parasia, da huu amunu laa daami aḵulagnu elele daaṯeb. \v 6 Amu Kayak Nug anuḵa ig mamenḵad amelagp̱a Nug heeb, mauhak aḏi ag eḏun hip̱aidḵulagnu nai qaḵa aum amu da amu gog teḵunu dab meṯem amunu Juda ag da beḏulp̱a nai yaaṯeb. \v 7 Jakop beḵod tuelp, ag buḏulḵad, am Juda danab, ag Kayak binag amun tuqan ele meegeg, ag amu gog teḵunu oolag huana daaṯe. O King da ele nai qaḵa anak amu gog teḵunu dab meṯem amunu ag da eheḏ heminu aṯeb. \v 8 Amge Kayak Nug heeb, danab ag eḏun hip̱aidḵulagnu elele iiṯate? Aḏinu ag Juda ag amunu ug dooṯeb? \p \v 9 Da ele anuḵa Nasaret ted Jesus amu Nug onig hep̱i iiṯa meḵununab dab mak g̱agaṯag aomi. \v 10 Da anam aaḵu Jerusalem ap̱a hemi. Mana meṯak danab oḵai ag aeg amu da danab kuḏum, ag Jesus dim lamidp̱ig ele amu aḏalaṯen, mani guiṯakp̱a maadmi. Maaṯi amu laa mauhḵulagnu ap̱ig amu da ele anam ami. \v 11 Haen kuḏum da Juda dilag nai doyak laḵa uḵen, ag Jesus dap̱idna, aon aon qeṯaglagnu wagai mein, guiṯak maṯami. Da ahilagnu op̱oḏi bak huanaknab doomi amunu da atu laihp̱an ab laalap̱a ele ug madaḵulnu ap̱a dim lamadmi. \p \v 12 Anam heiyi, deḏ laa mana meṯak danab oḵai ag da Damaskus goḵulnu aeg aaḵu gomi. \v 13 O King, da aam ameg tutuḵup̱a oiiyi, amahlak laa hab aṯannu na, da amu laala da ele gomut amu ig taliliḵa amahale anidmi. Amahlak amuam aamnu amahlak eḏiṯak. \v 14 Amahlak amu taliliḵe, ig oh neta qeut, baag laa Hibru naip̱a inam a doomi. ‘Saul, Saul na aḏinu da eheḏ heiḏṯem? Na heṯem am genab, ena iiṯa. Na da waalp̱a ii daaṯem.’ \v 15 Nug anam a amu da ami. ‘Naḏi, na am aun?’ Ai am Nug aum. ‘Da am Jesus, na da eheḏ heiḏṯem. \v 16 Amge na hip̱aidna daye! Da na dahil uḏat nid daaḵutnu, na dahilp̱a aḏi anidme amu dimp̱a da na aḏi ip̱unidḵul, na amunu danab laala amelagp̱a madiḵutnu aaḵu tituanidṯem amunu da gumiṯen uḏimi. \v 17 Amu Israel danab amu iiṯa aḏi danab ele ag hep̱eg nauhḵutnu heḵulag amge da na ehanidp̱i, ena daaḵut. \v 18 Da hep̱i, na gona hep̱e, ag oolag eḏueb, ag Satannu gatatup̱a ii daamnanu, ag dahil amahlakp̱a oiglagnu, ag Satannu g̱agaṯag waap̱a ii daamnanu, ag Kayaknu g̱agaṯag waap̱a daaglagnu, ag hip̱unin uhuqa meṯak aoglagnu, ag danab laala, ag oop̱a genab doyak ahilagp̱a op̱ia awak daaṯeb ele amu, ag ag oolagp̱a ele daaglagnu, amelag op̱atḵulag.’ Nug da amelp̱a anam aum. \p \v 19 Aria King Agripa, Kayak da aḏi heḵulnu ip̱uniḏom amu da Nug oḏe tap̱ai ii neum. \v 20 Iiṯa. Da tatam Damaskus danab amelagp̱a nai maṯieye amu dimp̱a Jerusalem danab amu Juda danab amu iiṯa aḏi ele amelagp̱a ami. Da ag amelagp̱a nai inam maṯimi. ‘Ag oolag eḏueb, ag eḏun Kayak waap̱a daanna, danab laala ag genab oolag eḏuom anidḵulagnu, ag kobol tutuḵuib dim lamiṯeg!’ awe ami. \v 21 Da anam hemi amunu Juda danab ag iup̱eg mauhḵulnu mana meṯak laḵa ap̱a aḏailp̱ig. \v 22 Amge Kayak Nug da ehaniḏe uḏie, gemu ele ehaniḏṯe amunu da gemu iiḵu hibaiṯen dayeye, danab oḵai aḏi amu danab laa oh ele amelagp̱a nai imu madiṯem. Da nai laa ii madiṯem. Iiṯa. Propet aḏi am Moses ele ag aḏi beḵunu ap̱ig amu da amu aaḵuib madiṯem. \v 23 Nai amuam inam. ‘Kayak Nug anuḵa Kristus Nug guiṯak doyowa, Nug anuqa eḏua hibaiṯa, nug Juda danab amu iiṯa aḏi danab ele ehaniṯak aoglagnu ib ip̱uanadḵunu dab meum,’” awa aum. \p \v 24 Paulus nug anam aawo amu Pestus nug Paulusnu nai otaḏa eum. “Paulus na am kaaka niṯom. Na sul huanak heme amunu doyak oḵai nahip amu he, kaaka nidaṯe,” awa eum! \p \v 25 Pestus nug anam a amu Paulus nug aum. “O Naḏi Pestus, da am kaaka ii niḏaṯe! Da madiṯem imu am genab, nai kaaka iiṯa. \v 26 King imu amu nug keeke imu oh dooṯe amunu da nug amegp̱a ii baḏeḏe, da nai imu madiṯem. Keeke imu am loḵumakp̱a ii beum amunu da dooṯem, nug keeke imu oh doyom,” awa aum. \v 27 Paulus nug nai amu Pestus amegp̱a anana, nug eḏua Agripa amegp̱a aum. “King Agripa, na propet dilag nai ootp̱a genab dooṯemte?” awa aum. Paulus nug anam anana, nug nai tuḏiṯa, nug nuḵa oḏ mak nuhig nob ma aum. “Yo, da dooṯem. Na ootp̱a genab dooṯem,” awa aum. \v 28 Paulus nug anam a amu Agripa nug Paulus amegp̱a aum. “Nahip nai maṯiak haen tutu imup̱a da kristen beḵulnu miag dooṯemte?” awa aum. \v 29 Nug anam a amu Paulus nug aum. “Da haen elab madiḵul o da haen tutu madiḵul amuam keeke oḵai iiṯa. Keeke oḵai amu na da daaṯem bia daaḵut amu da amunu unuqidṯem. Na naḵa iiṯa. Gemu danab laa imu oh ag dahil nai dooṯeb, ag ele anam daaglagnu unuqidṯem. Sen imu aaḵuib am ag aoglagnu da ool ii daaṯe,” awa aum. \p \v 30 Paulus nug nai amu maṯia male, king Agripa amu gabman oḵai Pestus amu king ap̱inag Benaisi amu danab daap̱ig ele, ag ahan, \v 31 dimiṯim gona, aḵa aḵa inam madip̱ig. “Danab umu nug keeke laa, nug mani guiṯakp̱a daaḵunu o qep̱ut mauhḵunu laa ii heṯe.” \v 32 Am king Agripa nug Pestus amegp̱a aum. “Danab umu nug Kaisa nuhig heṯoḏiak dooḵunu ii elo amu na paḏap̱e golo,” awa aum. \c 27 \s1 PAULUS ROM GOḴUNU UBP̱A TEUM \p \v 1 Ag nai maṯin, ig Rom goḵunignu dab mak awona, ag Paulus nug am mani guiṯak danab laala ele amu ag daup 100 dilag iḵi nug gumadḵunu ap̱ig. Nug am Kaisa huunu daup iḵi onig Julias. \v 2 Ig goḵunignu ahat, oolta Adramtiam dilag ub laap̱a temut. Ub amuam Asia dilag ab oḵai oḵainu aben ilon daaṯebp̱a oiyaya eeḏḵunu uḵom. Aristakus, nug am Tesalonika ted, nug ig ele oh gomut. Tesalonika am Makedonianu ab oḵai laa. \p \v 3 Uḵautut, deḏ amu uue, wagḏe, deḏ amup̱a ig gota Saidon eeḏmut. Julias nug Paulus nuhigp̱a kobol enaib haaha amu Paulus nug laiḵud gumaṯa oiyebeb, e keeke meṯaglagnu aum. \v 4 Aria ap̱anu ig ahat, Saidon uuta uḵautut, ulah nug eheḏ duṯuniḵa heum amunu ig nud Saipras heqo laih ulah ii uḵomp̱a gomut. \v 5 Gota gota ig Silisia Pampilia ele dilah yu gamagp̱anab oḵulta gota, ig Maira, Lisia wanp̱a, ap̱a temut. \v 6 Ab amup̱a teta amu daup 100 dilag iḵi nug Aleksandrianu ub laa Rom goḵunu dayeye anṯa, nug omaiḵe, ub amup̱a temut. \v 7 Aria ig ahat, ub amu huana ii ugeḵe, deḏ laala qinonob gota gota, Kinidus guḵuidta gomut. Aria ulah nug he, ig ib goḵunignu dab memut am elele iiṯa amunu ig nud Krit heqo laih ulah huana ii uḵomp̱a gota, Salmani guḵuidta temut. \v 8 Ulah nug heehe, ig qinonob, kagi ele Krit lang aiḏta gota gota, aben laap̱a temut. Aben amunu ag, “Ilon Ena,” aon aṯeb. Amu ab oḵai Lasia guguiṯak. \p \v 9 Ig anam qinobnob gota, deḏ kuḏum kakidmut, Juda dilag kud ma e ii lanaknu deḏ amu uḵa iiṯa meum amunu yup̱a oiyaknu elele iiṯa haen aaḵu doum. Yu nauha auta awom amunu Paulus nug aha amelagp̱a aum. \v 10 “O danab, ig ahat goḵunig dayeb amu geha ig qagaiṯak oḵai anidḵunig dooṯem. Keeke kuḏum padal meḵulag. Ub oop̱anu keeke amu ub eleib ii padal memaya! Iiṯa. Ig beḏunig ele padal meḵu,” awa aum. \v 11 Paulus nug amelagp̱a aum amge daup 100 dilag iḵi nug ub gumak iḵi amu ulum aḏak danab ele, nug amu dilah nai oop̱a genab doya, Paulus nai aum amu oop̱a genab ii doyom. \v 12 Ilon amup̱a amu ulah naḏi haenp̱a ub eeḏa daaḵunu amu aben ena iiṯa amunu ubp̱an danab kuḏum ag aben amu eḏidna goḵulagnu ap̱ig. Ag gona, Piniks tena, aben amup̱a oug haenp̱a daaglagnu oolag dayom. Piniks amu Kritnu ilon laa amup̱a amu ulah heeb, loḵuma dayaknu aben ena. \s1 ULAH NAḎI YUP̱A EHEḎ NAUNAB AHOM \p \v 13 Am dimp̱a ulah yau uḏiom, nug am g̱agaṯagnab ii heum amunu ag ap̱ig. “Ig onig dayom bia, ulah imu uḏiṯe amunu ig ilon imu uut laih goḵunig,” aon maṯinna amu ag anga eeḏeg te, ig Kritnu langnab aiḏta gomut. \v 14 Amge ig nakokib wautut amu ulah yawalti g̱agaṯag Kritnu neum. \v 15 Na ulah amu ub duṯune, ub tutuḵu goḵunu elele iiṯa daye, ig hamu maya memut. \v 16 Maya meta gota, nud laa Koda aṯeb amu heqo laih gota, ig oolaknu ub nakok amu qaḵagnignu uḏat naḏinab heta, ig qaḵamut. \v 17 Aria ag muḏi laala aḵan, ub oḵai amu g̱agaṯag daaḵunu gamagp̱a itap̱ig amge ag baḏap̱ig. Aḏinu? Ag, “Ig eheḏ gota, Aprika guḵuidtata, malp̱a temata,” dab menan doop̱ig amunu ag ahan, ubnu lamen g̱agaṯag ulah duṯunṯe ele amu, uhuqeg ne, ig hamu maya memut. \v 18 Amu ulah duban ele ig eheḏ naunab iqom amunu deḏ amu dimp̱a ag ahan, dig mena ubp̱anu keeke aḵaeg yup̱a noum. \v 19 Ag anam heeg uḵe, deḏ ewamp̱a amu ag aḵa ep̱elagp̱a ubnu keeke laa autna buḏieg noum. \v 20 Am deḏ kuḏum ig aam hoḏop̱ai ele ii anadmut, ulah oḵainab hanhan ig duṯunigṯom. Anam heehe, ig ihinig dab makp̱a, “Geha ig gota aben laap̱a teta ena daagnig,” laa ii dab memut. Iiṯa, “Ig aaḵu padal meḵunig,” aot amut. \p \v 21 Anam dayeye, aria deḏ kuḏum ag e ii lap̱ig, baalag qeṯom. Amu dimp̱a anam daaegeg, Paulus nug aha, hip̱aiṯa aum. “Danab ag da tatam nai ami amu dim lamidna Krit ii uulob, ig ap̱a daalom am ena. Anamlob amu ig qagaiṯak imu ii anidlom. Amu keeke oh padal ii melo. \v 22 Amge da geha iiḵu ag amelagp̱a aṯem. Ag oolagp̱a maḏoḏ ena dayeg! Ig oonigp̱anu danab laip̱u laa ii mauhma. Ub nuḵa nauhḵu,” awa aum. \v 23 Paulus nug anam awowa amu nug baula tuḏiṯa aum. “Gemu tuqan imup̱a, Kayak, da nuhig daaṯem, da Nug binag ele meṯem amu, nuhig engel nug da guḵuiḏa hibaiṯa dayaya, \v 24 nug aum. ‘Paulus na aib baḏame! Na am gona, Kaisa noobp̱a hip̱aidḵut. Am doye! Danab oh na ele ubp̱a daaṯeb amu Kayak Nug unuqiṯak nahip doyom amunu geha ag ii mauhmana.’ Nug anam awa, da amelp̱a aum. \v 25 Amunu ag aib baḏap̱ig. Aḏinu? Da Kayak, Nug da amelp̱a nai aum amu keeke amu anam beḵunu oolp̱a genab dooṯem. \v 26 Anam aaḵu amge ig gota, nud laa guḵuidp̱ut ub aolḵu,” awa aum. \s1 ULAH HE UB LOP̱AḎOM \p \v 27 Aria deḏ amun tuqan ele eb qak 14 amup̱a ig maya meta, Adria yup̱a gotata, tuqan aam ameg tutuḵu aoḵunu heehe, ubp̱anu danab ag, “Ub uḏia, nud laa aaḵu guguiṯom,” doop̱ig \v 28 amunu ag melemel meḵulagnu melemel yup̱a buḏieg no amu melemel anidp̱ig, amu le noa uḵak 40 mita. Aria ig nakok wata gota, ag eḏun melemel mep̱ig am le noa uḵak 30 mita anidna, \v 29 aaḵu ag baḏan, “Ig gota gota, aben men elep̱a aolḵunigtai,” ap̱ig. Ag anam dab mena amu ag anga waḏele aḵan eeg, ub nob laih dimugp̱a noeg, ag ahan paha wagḏeb aam neḵunu tap̱aḏna unuqidp̱ig. \v 30 Anam henana, ubp̱anu uḏat danab ag ahan, ub uun goḵulagnu ib maṯin, ag oolaknu ub nakok amu uhuqeg noono, ag ham bup̱una, “Ub oḵai noobp̱a anga ep̱ut noḵulagnu heṯem,” anana hep̱ig \v 31 amge Paulus nug daup 100 dilag iḵi am daup ele amelagp̱a aum. “Am danab umu ag ubp̱a ii daaglag amu ag ubp̱a daaṯeb amu ag padal meḵulag,” awa aum. \v 32 Nug anam aum amunu daup ag oolaknu ub amunu muḏi otaḏeg, ub nakok maya ma uḵom. \p \v 33 Aria wagḏe, aam beḵunu heehe, Paulus nug aha, danab oh ag nakok beḏulag g̱agaṯag qeḵunu amu nug ag amelagp̱a aum. “Ag ahan, e nakok aon laig! Haen elabnab ag oolagp̱a maḏoḏ iiṯa daanna, oolag ug ele daap̱ig. E laa ii lap̱ig. Deḏ 14 iiḵu hamu daap̱ig. \v 34 Amunu da ag amelagp̱a iiḵu aṯem. Ag e laala aon lana, g̱agaṯag aweg! Doyeg! Ag oolagp̱a laip̱u laa nug ii mauhma,” awa aum. \v 35 Nug anam awa amelagp̱a anana amu nug bret awe, ag anṯegeg, nug ag noolagp̱a Kayak unuqiṯa, nug bret pana awa laum. \v 36 Paulus nug anam he amu danab oh ag anidna, ag oolagp̱a g̱agaṯag doon, ag ele e aon lap̱ig. \v 37 Ig danab ubp̱a daamut ele oh amu 276. \v 38 Ag e laeg elele daye amu aria ub amu ug iiṯa daaḵunu ag wit aḵaeg yup̱a noum. \p \v 39 Ag anam heeg, waḵaḏe, aam be, ag atu anidp̱ig amge ag wan amu adep̱a amu ag ii doop̱ig. Ag ii doop̱ig amge ag ilon laa wana uḵak ihi ena ele anidna, “Ap̱a gota ihip̱a teḵunignu eleletai,” ap̱ig. \v 40 Ag anam anana, anganu muḏi otaḏeg yup̱a noono amu ag muḏi ulum g̱agaṯag daaḵunu itap̱ig am ele uhuqnana, ulah lamen heeg te, ub ihi amup̱a teḵunu uḵom. \v 41 Uḵom amge yu gamagp̱a ihi duṯune bak, nud amu guguiṯak daaṯe ele amu, ub nug uḵa, amup̱a ta, aola g̱agaṯag ep̱om. Ub nob amu aola, g̱agaṯag ep̱a dayeye, aaḵu duban ub nob laih dimugp̱a o, ub aaḵu aoḏom. \p \v 42 Ub aoḏe, daup ag ahan mani guiṯak danab ilog mena oolna gomananu aqaglagnu hep̱ig. \v 43 Ag anam hep̱ig amge daup 100 dilag iḵi nug Paulus ehaniṯa, ag anam ii hemananu ana, nug danab oh laa ilog mak doodp̱ig ele amu ag tatam ubp̱anu oolna, yup̱a ilog men gona, yu ihip̱a goḵulagnu aum. \v 44 Aria danab laala amu ag ilog mak ii doodp̱ig ele amu ag ub aoḏom amunu ad maha laip̱u laip̱u diin, maya mena gona eeḏḵulagnu aum. Nug anam a amu ag anam henana, danab oh ag enaib gona, yu ihip̱a tep̱ig. \c 28 \s1 PAULUS MALTA DAYOM \p \v 1 Ig oh enaib gota, yu ihip̱a teut amu ag nud amu onig Malta aeg doomut. \v 2 Danab ah amup̱anu ag ihinignu kobol enaib hep̱ig. Am gu ne, atu oug meum amunu ag ab ilon, ig oh omaiḵeg, uḏigḵunignu guguiṯak gomut. \v 3 Am Paulus nug ab hiḏig laala aḵa, ab ewewe me, am mat nau laa ab hiḏigp̱a dayeye, ewe ba, Paulus emala, aegp̱a aiha ilul ewa dayom. \v 4 Mat Paulus ep̱egp̱a anam ha dayeye, ab amup̱anu danab ah ag mat amu Paulus ep̱eg emala, ilul ewa daye anidna, ag aḵa aḵa ahilag dab makp̱anu madip̱ig. “Danab umu nug amu danab laa qe mauhom bia dooṯem. Amup̱a nug nob awa mauhḵunu dayom amge nug yup̱a ii mauhom. Yup̱a ii mauhom amge geha nug Kayaknu nob meṯak qe eḏidḵunu elele iiṯa,” aon ap̱ig. \v 5 Ag anam aon ap̱ig amge Paulus nug mat amu maute, ab aḏup̱a no, nug beḏup̱a keeke aṯemtai laa iiṯa, eleleib ena dayeye, \v 6 abp̱an danab ag nug dab meṯan, neeḵidna mat emalom abenp̱a titiḏeb anidḵulagnu o iiṯa mauha na qeeb anidḵulagnu dab menan, ag haen elabnab daap̱ig. Daap̱ig amge Paulus nug beḏup̱a ug laa ii be anidp̱ig amunu ag dab mak eḏun, inam ap̱ig. “Nug am Kayak,” aon ap̱ig. \p \v 7 Aria aben amu guguiṯak amu, nud amunu gumak danab oḵainu wan laa dayom. Danab amu nug onig Pablias. Danab amu nug ig omaiḵe, nug laugp̱a gota, deḏ ewam ap̱a daautut, nug dab meḵa auta awom. \v 8 Ig ap̱a daatta, Pablias mameg nug beḏu gaḵaḏak oḏe amu hioḏak oḏe ele awom niieye, Paulus nug gumiṯa wana unuqiṯa, ep̱eg qaḏep̱a me, ena dayom. \v 9 Paulus nug anam he amu nud amup̱anu oḏe danab laa oh ele ag uḏin, ehaniṯak aon, ena daap̱ig. \v 10 Aria ag kobol enap̱a dab meḵaegeg, dimp̱a ig goḵunignu heutut, ag keeke kuḏum, ig keeke amunu iiṯa ele amu, ig aot goḵunignu megap̱ig. \s1 PAULUS ROM TEUM \p \v 11 Am ig nud amup̱a amu kalam ewam daamut dimp̱a ig Aleksandrianu ub laa, ulah naḏi amu iiṯa meḵunu ameg ma dayom ele amu, ig amup̱a teut, aiḵa uḵom. Ub amu noobp̱a kayak ham bup̱uak gani ele doṯolah daapiḏ. A onilah Kosta, Paluks ele. \v 12 Ig gota, Sairakyus teta, ap̱a ig deḏ ewam daamut. \v 13 Am ig Sairakyusnu ahat gota gota, Risiam teut, deḏ laip̱u uḵe amu ulah yau uḏiom. Deḏ amu uue, wagḏe deḏ amu ig Piutiolai temut. \v 14 Ab amup̱a am ig kristen laala anaṯut heeg, ig deḏ eblaih aḏit ag ele dayota, dimp̱a amu ig ahat baenigp̱a Rom teḵunignu gomut. \v 15 Ig Rom goḵunignu teutut, Romnu kristen ag ig uḵautut amu doona, laala ag ahan, e daden medap̱ig aben onig Apias ap̱a gona, laala ag aben laa onig Hik Awak Lag Oḵai Ewam ap̱a ele gona, ig ibp̱a aniḵeg, Paulus nug anaṯa, nug Kayak unuqiṯowa, oop̱a g̱agaṯag awom. \v 16 G̱agatag awe, ig Rom oop̱a nout am gabman nug a, Paulus nug nuḵa lag laap̱a dayeye, daup danab laip̱u gumeme daapiḏ. \s1 PAULUS NUG ROM ABP̱A NAI ENA MEHUQOM \p \v 17 Paulus nug ap̱a dayeye, deḏ ewam uue nug Juda dilag iḵi danab onilagp̱a e uḏin qag meeg, nug amelagp̱a inam aum. “O lailad, da ihinig huu amu tap̱adp̱i noḵulagnu o iiṯa ig alanḵad dilag kobol amu nau ainne maute laa ii hemi. Amge Juda ag da Jerusalem hip̱aliḏna Rom danab ep̱elagp̱a meiḏp̱ig. \v 18 Meiḏeg, Rom ag dahil heṯoḏiak doop̱ig amu ag da beḏulp̱a eheḏ hei, iup̱eg mauhḵulnu laa ii anidna, ag da uhuqilḵulagnu ap̱ig. \v 19 Amge Juda danab ag nai amu uun di meḏaeg, da dahil ib laa ii dayom amunu da Kaisa nug dahil heṯoḏiak dooḵunu ami. Amge dahil huup̱anu da laa heṯoḏiakp̱a ii maadmi am gemu ele laa ii maadpa. \v 20 Diig amunu da ag gemu daaṯeb, da ag ele maṯit, ap̱i anidna dooglagnu am da ag anadḵulnu ele ool daye onilagp̱a emi. Da keeke ig Israel ameg meṯem ele amu nuhignu da oolp̱a genab dooṯem. Amunu diig amup̱a gemu sen imu da ep̱el qaḵom,” awa aum. \p \v 21 Paulus nug anam awa a amu ag nug amegp̱a ap̱ig. “Juda danab laala ag nahipnu doognignu amu ad uḏug laa yaan meeg uḏie, ig ii doomut. Juda danab laa uḏia, nug kaya amunu amenigp̱a maṯiaya, nug na dimunnu laa ii aum. \v 22 Amge ig am na naḵa nahip dab mak amu oḏenp̱a madip̱e doognignu oonig daaṯe. Ig dooṯem, ab ab ohp̱a danab ah laala ag kristen dilagnu nai eheḏ iḏu laala madiṯeb.” Ag anam aon Paulus amegp̱a ap̱ig. \p \v 23 Ag Paulus ele nai anam maṯiona amu ag deḏ meeg, deḏ amup̱a danab ah kuḏum ag Paulus gumidna, nug dayom, lag amup̱a uḏieg, buṯuanu uḵe tueb batak nug Jesusnu nai diig amu amelagp̱a mehuqaqa, Kayaknu ḏo maḏoḏnu nai amu ele mehuqaqa, nai laala Mosesnu ḏop̱a niiṯe amu propet dilag yaknu ele, nug nai amup̱a ag Jesusnu oolagp̱a genab dooglagnu, ahilag dab mak maḏ eṯa ip̱uanaṯa maṯiom. \v 24 Nug nai mehuqe, danab laala ag doona, oolagp̱a genab doop̱ig amge laala ag oolagp̱a genab ii doop̱ig. \v 25 Ag anam henana ag goḵulagnu gonana, ag am aḵa aḵa ahilag dab mak ib piḏe piḏe dayeye, ag ahan gop̱ig. Ag anam henana gop̱ig amge Paulus nug tatam nai laa ahilagnu inam mehuqom. “Kayak Ouḏi Nug ig alanḵad amelagp̱a nai imu genabnab propet Jesaia oḏep̱a aum. Nai amuam inam. \v 26 ‘Na danab ah umu gumadna gona, inam ap̱e doyeg! Geha ag am nai daulagp̱a dooglag amge nai meu am tutuḵu ii doomna. Geha ag neegḵulag amge ag diig tutuḵu ii anidmana. \v 27 Aḏinu? Danab ah imu ag am oolag itua malom. Ag nai meu dooglagnu bahilag yaaṯe, amu ele ag amelag heeg gaḏuom. Amu iiṯa daalo, ag amelagp̱a keeke anidna, nai doonna, ag nai diig oolagp̱a tutuḵu doon, ag eḏun dahilp̱a dop̱eg, da eḏuen hep̱i, geha ag ena daaglag.’ Jesaia nug anam yom. \v 28 Amunu ag doyeg! Kayak Nug ig eḏua awigḵunu uḏat ena ihinignu heum imu, Kayak Nug he, iiṯa aḏi danab dilagp̱a uḵom. Ag am dooglag,” awa aum. \v 29 [Am Paulus anam a, Juda danab ag gona, ag aḵa aḵa naip̱a a ona a doak naḏi hep̱ig.] \p \v 30 Maḏ aḏit Paulus nug nuḵa lag daden meum amup̱a dayaya, danab ah oh nug gumidna uḏiegeg, nug kobol enaib ahilagp̱a heum. \v 31 Nug am Kayaknu ḏo maḏoḏnu nai amu danab ah ip̱uanaṯaṯa amu Naḏi Jesus Kristusnu nai ele nug nai amu baḏak iiṯa ele mehuqom. Nug anam heehe, danab laa nuhignu aib ii aum.