\id PHP - shell for translator's use \ide UTF-8 \h Pilipai \toc3 Pil \toc2 Pilipai \toc1 Pola Pilipainandmo Tiratna Timbiŋ Rapar \mt1 Pola Pilipainandmo tiratna timbiŋ rapar \imt Outna kam \ip Na an mɨnna Pola macait aniaca kataca Iuropna pitrik waŋmo outta taŋga laruatke, ma taŋga kam wembaŋ laŋmo Masedoniana pitrik waŋna auŋ aniac Pilipaia tɨkca wiwitirina. Na u, Iesusna Up Aŋgɨrena Ramtaɨrta Aiŋna Nininina Timbigta Kapna sapta 16 wes 8 taŋca wes 15na inikca wat, an kamma an ndeacrena. Na iŋmbaia ma kabena auŋa taŋga eacri, mina manmo kac ŋgoreaca tɨkrina. Na ma kac ŋgoreac ndeacrina mɨnna ma waracrinanna, ramtaɨr ndeida Pilipaina Iesusa rɨpacrena laiplacarta rɨtɨpaikca mo pauririna. Aintik aia gan timbiŋ rapara Pola Pilipainanda neaŋga taŋrinanna, aia watrina, an reikca Polmo makukca mba neaŋrina. Wanaiŋ. Ma Iesusmo matau ŋgoinna rɨpaca ma toŋtoŋ ŋgoinna eacrena. \ip Na ŋgaua Pola ma kitukndukca matpiatke, na Pilipainanda manmo kitukndukca neaŋga taŋga manmo otacatna. Ainda moca gan timbiŋ rapar mbuŋa mina manmo an reikca morinanna, moca ma minmo kam laŋa neaŋrinan. Na ma toco, mina rɨtɨpaikca moi gagrana mori, moca mina mana moca tamtam ndamŋi nari, na mina iroar inkarca wewettara mba eacitndait. \ip Na Pola minmo an reac laŋ aniaca Raraŋ Aetaniaca minmo neaŋrina kam ndoprina, na anna an eteacna wat ŋgamma, mina Karais Iesus ndambuŋnan aŋgɨrinan. Na ma minmo gaindoprina, mina Iudanaŋgepta tɨpemb wandikta kirara mba raŋgaica an reac laŋa aŋgɨrinan. Wanaiŋ. Mina Iesus niŋgikca rɨpaca aŋgɨrina. Na Pola toŋgorinanna, Pilipainanda Karaisna tɨpemb kirarira aŋgɨna. Na Karaisa ma gaind ndamŋirina, ma irembta ramootta wanaiŋ, na ma ndona toŋtoŋ mbuŋa mba raŋgairena. Wanaiŋ. Ma ndomo aŋgɨca irikca an aiŋa Raraŋ Aetaniaca manmo neaŋrinanna, ma anna morina. Na Pol aindoprina, meikramtaɨra Karaismo matau ŋgoinna mɨkrenan, mina Raraŋ Aetaniacna iroar inkar wewettara aŋgɨrena, na mina toŋtoŋ ŋgoin. \ip Na an mɨnna aia gan timbiŋ rapara tirrinan, aia gaind ndamŋirina, Pola ma an Pilipaina Iesusna rɨtɨpaikta meikramtaɨrta tumbunmo toŋtoŋ ŋgoin. \c 1 \ms Pilipainaŋgepca Polmo mataua mɨkca ma minmo toŋtoŋ ŋgoin \mr (1—4) \p \v 1 \x - \xo 1.1: \xo*\xt Up 16.12-40\xt*\x*Aŋga Polapa Timoti, aŋga Iesus Karaisna aiŋa morena ramootniŋ, aŋga Pilipai auŋ aniacna Karais Iesusna Raraŋ Aetaniacna meikramtaɨr muruŋcamiŋapa, ne Iesusna rɨtɨpaikta meikramtaɨrta tumbunna ŋginaiŋga mona ramtaɨr paŋaindapa, aiŋa morena ramtaɨr paŋaindmo, gan timbiŋ rapara neaŋga makɨpek. \v 2 \x - \xo 1.2: \xo*\xt Ro 1.7, na Gal 1.3, na Pm 1.3\xt*\x*Na aina Aet, Raraŋ Aetaniacapa Iesus Karaisa nenmo kadmaica nena iroar inkarmo moi wewettaca laŋ ndeacnandet. \s Pola Raraŋ Aetaniacmo kam laŋ neaŋrinan \p \v 3 \x - \xo 1.3: \xo*\xt Ro 1.8, na 1 Ko 1.4, na Epe 1.15-16\xt*\x*Na memetmbaca aku nenmo lamŋirenan, na aku ndona Raraŋ Aetaniacmo kam laŋ neaŋrenan. \v 4-5 Na aku nenmo toŋtoŋ ŋgoin, an mɨnna ne rɨpacatna ra tɨkca kɨpca mandeacna mɨn, ne aiap mɨkca aia kam wembaŋ laŋna kambmo nenmo wiwitirinan. Aintik mbembendeiara aku nenmo otacna morenanna, memetmbaca aku toŋgoca mbembendeia morenan. \v 6 \x - \xo 1.6: \xo*\xt In 6.29, na 1 Ko 1.8, na Pil 1.10, na 2.13, na 1 Te 1.3\xt*\x*Aintik aku lamŋirinan, Raraŋ Aetaniaca ma ndo aiŋ laŋa moa ŋgeprinan. Na ma moi taŋ, taŋi an aiŋirta mamamai. Aintik Karais Iesusna kɨkɨpna Ra tɨkca, an aiŋira mainandet. \v 7 Na aku kac ŋgoreaca eacrenan, co, otaca kam wembaŋ laŋa moa gagararenanna, ne muruŋa aukap mɨkca an aiŋa Raraŋ Aetaniacna kakadmaina opotac mbuŋa aukmo neaŋrinan, na ne otacrenan. Aintik ne aukna iro inikca eacrenan, anna wandoŋ ŋgoin, aku nenmo iro laŋap. \v 8 \x - \xo 1.8: \xo*\xt Ro 1.9, na 2 Ko 1.23\xt*\x*Na Raraŋ Aetaniaca lamŋirenan, Karais Iesusna mamatŋia aukna nikinik iromo moa toŋtoŋ aniac ŋgoinna moa nenmo muruŋa watna. \p \v 9 \x - \xo 1.9: \xo*\xt 1 Te 3.12, na Pm 1.6\xt*\x*Na memetmbaca aku gainda mbendeirenan, kabena meacramootmo matŋirena tɨpna kirara ma gagaraca nena eteacna watta larua eacraŋ, te, ne landamŋiara wɨt aŋgɨnandet, na nena iroara mataua pɨarnandet. \v 10 \x - \xo 1.10: \xo*\xt Ro 12.2, na Epe 5.10, na Pil 1.6, na 2.16, na 1 Te 3.13, na Ib 5.14\xt*\x*Ainda moca ne tɨpemb kirarirmo, muruŋa mataui watrapaca tɨpemb kirarir laiŋmo riac aŋgɨ. Na Karaisa meikramtaɨr muruŋcamiŋmo ritri waparaca mona Ra, ne ratar koind teacnandet, na reac ianna makukca ne mba aŋgɨitndai. \v 11 Na an tɨpemb kirarir wandoik laiŋga Karaisa moa larurenanna, nenmo mɨn ŋgoinna tɨknandet. Te, meikramtaɨra an mbatca mina Raraŋ Aetaniacmo i aniaca neaŋnandet, na mana imo aŋgɨ ŋgepnandet. \s Pola kac ŋgoreaca eacri, na anna ndo kam wembaŋ laŋa otaca moa gagararenan \p \v 12 \x - \xo 1.12: \xo*\xt 2 Ti 2.9\xt*\x*Na ne Iesusa rɨpacrena laiplacar, aku toŋgorinanna ne gaind ndamŋi, aku kac ŋgoreaca eacrinanna, anna ma kam wembaŋ laŋmo mba leacrinan, wanaiŋ ŋgoin. Anna ma kam wembaŋ laŋmo moa gagrarenan. \v 13 \x - \xo 1.13: \xo*\xt Up 28.30, na Epe 3.1\xt*\x*Ainda moca Sisana kaca bubuocrena lapoca ruŋrena ramtaɨrapa kabena meikramtaɨr toco, mina malamŋiat, anna aku Karaisna aiŋa morinan, aintik mina aukmo kac ŋgoreaca tɨkrinan. \v 14 Na Iesusa rɨpacrena laiplacarta wiwit aniaca, mina aukmo kac ŋgoreaca eacrenanna ndamŋireke, na anna ndo mina nikinik iroarmo, moa gagraca mina Kacootmo gagraca rɨpacrinan. Na mina nanambi ŋgocor, mina gagraca Raraŋ Aetaniacna kam wiwitina morena. \p \v 15 Na anna gidik, mina ramtaɨr ndeida watrinanna, meikramtaɨra aukmo i aniaca neaŋrenan, na mina aukmo ŋaterenan, na mina aukmo mo irikrenan, na anna mɨnɨŋ mbuŋa mina Karaisna kam wiwitirenan. Na mina ndeidta iroara landamŋi laiŋgap tik, mina kambmo wiwitirinan. \v 16 Na an ramtaɨra lamŋirenan, aku kac ŋgoreaca eacrenanna, aku kam wembaŋ laŋna kambmo mo gagaranan, aintik mina aukmo mamatŋi ŋgoin, na mina kammo wiwitirenan. \v 17 Na aukmo nda mboprena ramtaɨra mina ndorita irembmo aŋgɨ ŋgepna morenanna, ainda moca mina Karaisna kammo wiwitirenan. Na mina iroara landamŋi laiŋ kocor tik, mina ainda morinan. Na aku kac ŋgoreaca eacrenanna, mina aukmo kabena makuk mac neaŋna morena. \v 18 Ainda moca mina iroar laiŋgap, co, iroar ŋgorikcap, mina muruŋa Karaisna kambmo wiwitirenan, na anna aukna nikinik iroa moca toŋtoŋ ŋgoin. \s Pola gainda lamŋirinan ma eacraŋ te, ma Pilipainandmo otacnandet \p \v 19 \x - \xo 1.19: \xo*\xt 2 Ko 1.11\xt*\x*Na aku toŋgoraŋnandet, anna aku lamŋirenan, memetmbaca ne mbendeica Raraŋ Aetaniacmo digica ma aukmo otacrenan, na Iesus Karaisna Ŋeroŋa aukmo mo gagrarenan, na an taup mbuŋa Raraŋ Aetaniaca aukmo otaca, aku kac ŋgoreacmo tɨkcarica laruca raekca eacraŋ. \v 20 \x - \xo 1.20: \xo*\xt Ro 5.5, na 8.19, na Epe 6.19-20, na 1 Pi 4.16\xt*\x*Ainda moca aku toŋgorinanna aku reac ianmo katti mo nari, moca aku anna numbir aŋgɨ nari. Wanaiŋ. Na aku gaind ndamŋirinan, mandeac, co, iŋmbai toco aku gargar ŋgoinna wɨtɨkca aku tɨpemb kirarir laiŋga moraŋ, na an tɨpemb kirarira aku memetmbaca morenan. Na aku eacrenan, co, aku menac te, an reiki aku muruŋa morenanna, mina Karaismo i aniaca neaŋnandet. \v 21 \x - \xo 1.21: \xo*\xt Gal 2.20\xt*\x*Na aukna iro landamŋia gaind. Na aku eteacna watap eacraŋ te, aku Karaisap eacraŋnandet. Na aku menac te, aku reac laŋ ŋgoinna aŋgɨnandet. \v 22 \x - \xo 1.22: \xo*\xt Ro 1.13\xt*\x*Na aku menac ŋgocora eacraŋ te, aku meikramtaɨr wɨt aniacmo otacnandet. Na aku titocna taupca raŋgaiit? Aku mba lamŋireke. \v 23 \x - \xo 1.23: \xo*\xt 2 Ko 5.8, na 2 Ti 4.6\xt*\x*Na anmo aku iro mbuniŋap. Aku toŋgorinanna, aku taŋca Karaisap eacna. Na anna ma laŋ, laŋ ŋgoin. \v 24 Na aku gan tiacarpaikca eacraŋ te, aku nenmo otacnandet. \v 25 Na aku gagraca rɨpacrenanna, aku nenmo otacna aiŋap, aintik aku lamŋirenan, aku eacraŋnandet, nenapmo aiŋa moraŋnandet, na nenmo otaca moi gagraca ne rɨpaca toŋtoŋa eacnande. \v 26 Ainda moca an mɨnna aku nenmo mac nda kɨpi laru te, ne aukmo toŋgoca Karais Iesusna imo aŋgɨ ŋgepnandet. \s Raraŋ Aetaniaca Pilipainandmo moa laŋa moca minmo watcarica mina makukara aŋgɨrinan \p \v 27 \x - \xo 1.27: \xo*\xt 1 Ko 1.10, na Epe 4.1, na Pil 4.3, na Kol 1.10, na 1 Te 2.12\xt*\x*Na reac aniac ianna gaind, nena tataŋ eteaca ma wandoŋ niŋgik ndeacraŋ, na ne Karaisna kam wembaŋ laŋ niŋgikmo matau raŋgairaŋ. Na aku nenmo kɨpca wat te, co, aku nena kamb tiŋgikca warac te, aku lamŋinandet, ne gagraca wɨtɨkca eacrenan, na iro kabea eacrenan, na an iro kabe mbuŋa ne meikramtaɨrmo, mo ŋgepca mina kam wembaŋ laŋmo rɨpacna. \v 28 Na aku lamŋinandet, nena puŋnaŋgepca nenmo moca ne rugutta mba moitndai. Na mina nenmo wat te, ne nanambi ŋgocor, mina gainda lamŋinandet, mina topnandet. Na Raraŋ Aetaniaca ndo nenmo moca ne laiŋ koind teacnandet. \v 29 \x - \xo 1.29: \xo*\xt Up 5.41, na Ro 5.3, na Epe 2.8\xt*\x*Na ne warac. Raraŋ Aetaniaca nenmo mataua morenan, na nenmo watcarica, ne Karaisna aiŋa morenan. Na ma nenmo Karais niŋgikmo rɨpacna mba watari, wanaiŋ. Ma nenmo watcarica ne toco mana i mbuŋa gɨrgɨr aŋgɨrinan. \v 30 \x - \xo 1.30: \xo*\xt Up 16.19-40, na Pil 1.13, na Kol 2.1, na 1 Te 2.2\xt*\x*Ainda moca ŋgaua ne watrinanna, aku an runduŋa ruŋrinanna, aku an runduŋ maeacreke, na mandeaca ne waracrina kamma aku maruŋreke. Aintik ne gɨgɨrar aŋgɨrenan, na anna ne aukap mɨkca an runduŋa eacrenan. \c 2 \s Aia iro kabea eaca kabena meikramtaɨrmo tɨpemb kirarir laiŋga moraŋ \p \v 1 Na Karaisa ma nena nikinik iroara moa gagararenan ki? Na ma nenmo matŋica toŋtoŋ ŋgoinna morena ki? Na anna nena iroar inkara moa wewettarena. Na ne Ŋeroŋ Ratta mɨkca eacrenan. Na ne kabena meikramtaɨrmo kadmaica minmo otacrena. \v 2 Na ainda mo te, ne tɨpemb kirarir laiŋga moraŋ te, aukna toŋtoŋa mɨnna tɨknandet. Na ne muruŋa iro kabe niŋgikca utiŋ, na kabena meikramtaɨrmo matŋia toŋgorena tɨp kirar kabea raŋgairaŋ. Na ne nikinik iro kabe ŋgoinna eacraŋ. \v 3 \x - \xo 2.3: \xo*\xt Ro 12.10, na Gal 5.26, na Epe 5.21, na Pil 1.15-16, na Ie 3.14\xt*\x*Na ne ndori koindmo kai lamŋiraŋ teac, na ndorita irembmo mo ŋgepraŋna. Wanaiŋ. Ne ndorimo mo irik, na gaind ndamŋi, kabena meikramtaɨra nenmo kunda tamuŋmbai. \v 4 \x - \xo 2.4: \xo*\xt 1 Ko 10.24, na 10.33, na 13.5\xt*\x*Na ne ndorita reik tiŋgikca kai bubuocraŋ teac, kari ŋgoin. Ne kabe, kabea nena kabena meikramtaɨrta reikmo ne bubuocraŋ, na minmo otaca mina laiŋ ndeacnandet. \s Karaisa ndomo mo irikri, na Raraŋ Aetaniaca manmo aŋgɨ ŋgeprinan \p \v 5 \x - \xo 2.5: \xo*\xt Mt 11.29, na In 13.15, na 1 Pi 2.21, na 1 Io 2.6\xt*\x*Na an iro landamŋia Karais Iesusa utiŋrinanna, ne toco an kirar kabemo utiŋ. \v 6 \x - \xo 2.6: \xo*\xt In 1.1-2, na 5.18, na 10.33, na 17.5, na 2 Ko 4.4, na Kol 1.15, na Ib 1.3\xt*\x*Na ma Raraŋ Aetaniac, gidik ŋgoinna laruca eacrinan. Na Karaisa gainda mba mbopatke, “Aku Raraŋ Aetaniac toc ndeacna.” Wanaiŋ. \v 7 \x - \xo 2.7: \xo*\xt In 1.14, na 2 Ko 8.9, na Gal 4.4, na Ib 2.14, na 2.17\xt*\x*Ma an tɨpna kirarmo tɨkcarica, ma ramootna kirara laruca, na tuomna aiŋ kamaindna aiŋa mona ramoot ian toc malaruat. \v 8 \x - \xo 2.8: \xo*\xt Mt 26.39, na 26.42, na In 10.17-18, na Ro 8.3, na Ib 5.8, na 12.2\xt*\x*Na meikramtaɨra manmo watrinanna, ma ramoot ŋgoin ndarua eacrinan. Na ma ndomo mo irikca ma Raraŋ Aetaniacna kambca raŋgairenan, taŋga ma menacrinan, na anna gidik, ma taŋga ik naaŋgɨ keraca mamenacat. \v 9 \x - \xo 2.9: \xo*\xt In 17.1-5, na Up 2.33, na Epe 1.20-21, na Ib 1.3-4\xt*\x*Na anna mɨnɨŋna moca Raraŋ Aetaniaca manmo aŋgɨca ŋgepca manmo tamuŋ ŋgoinna tɨkrinan. Na ma manmo i laŋ ian ŋgoin neaŋrinan, na an ia ma kabena irembmo tamuŋ ŋgoin. \v 10 \x - \xo 2.10: \xo*\xt Mt 28.18, na Ro 14.11, na KIEK 5.13\xt*\x*\x - \xo 2.10-11: \xo*\xt Ais 45.23\xt*\x*Na an ia ma Iesusa neaŋrinan, te, ŋerŋgaurapa, meikramtaɨr muruŋcamiŋapa, an auŋ tamuŋnanapa, gan tiacarpaikapa, mana pitrik mbinnannap, mina muruŋcamiŋa Iesusna lamnɨac ŋgoutmo, tutpemb rɨmbɨtca mana kaŋgaukca eacnandet. \v 11 \x - \xo 2.11: \xo*\xt In 13.13, na Up 2.36, na Ro 10.9, na 1 Ko 8.6\xt*\x*Na mina muruŋcamiŋa aindopnandet, “Iesus Karaisa ma Kacoot.” Na an tɨpna kirar mbuŋa mina Raraŋ Aetaniac Aetmo, i aniac neaŋnandet. \s Na aia meikramtaɨrta rɨkmo tacna memetac toc ndeacna \p \v 12 \x - \xo 2.12: \xo*\xt Ŋap 2.11, na Epe 6.5, na Pil 1.5, na 1 Pi 1.17\xt*\x*Aintik aukna aikndamtaɨr, memetmbaca ne aukna kambca raŋgairenan, na mandeac toco ne ainda moraŋ. Na aku nenap eacrena kɨdrɨk niŋgikca ne kambmo kai raŋgai teac, wanaiŋ. Na mandeaca aku tawanna eacrenan, na ne matau ŋgoinna an kammo raŋgai. Na Raraŋ Aetaniaca ma nenmo mac nda aŋgɨrinan, na mandeaca ne an reac laŋmo aŋgɨnanna, ma larapacrinan, na ne Raraŋ Aetaniacmo rugut moca nanambia gidik ŋgoinna aiŋa moi gagraca wandacraŋ. \v 13 \x - \xo 2.13: \xo*\xt In 15.5, na 1 Ko 12.6, na 15.10, na 2 Ko 3.5, na 1 Te 2.13, na Ib 13.21\xt*\x*Na aia lamŋirenan, Raraŋ Aetaniaca ma nena nikinik iroarmo, ma aiŋa morenan. Na ma ndo nena toŋtoŋmo mo ŋgepca, ma ndo toŋgorina tɨpna kirara ne monandet. Na ma nenmo an tɨpemb kirarira momona gagara neaŋrinan. \p \v 14 \x - \xo 2.14: \xo*\xt Ro 14.1, na 1 Ko 10.10, na 1 Pi 4.9\xt*\x*Na reikca ne morenanna, ne laŋanna eaca ne moraŋ. Na ne an nake, kai kekelamun ke teac. \v 15-16 \x - \xo 2.15-16: \xo*\xt TW 32.5, na Ais 49.4, na Dan 12.3, na Mt 5.14-16, na 5.45, na 10.16, na Gal 2.2, na Epe 5.1, na 5.8, na Pil 1.10, na 1 Te 2.19, na 3.5, na 1 Pi 2.12\xt*\x*Na ne aind ŋgoinna mo te, ne Raraŋ Aetaniacna mombonik wandoik teac te, ne makukar kocor, na mitkar kocor. Na an kamma iarwarna eteacna watapnanmo, ne waraca utiŋ, te, ne gan tiacarpaikna meikramtaɨrta wiwitmo, tiacarpaikna memetacna kirarira mina rɨk ndeacraŋnandet. Na anna an meikramtaɨrta wiwitna tɨpemb kirarir laiŋmo raŋgaina karica tɨpemb ŋgorik wɨtta morinan. Ainda moca Karaisna ritri waparacna Ra, ma meikramtaɨrmo ritri waparaca mo te, aku nena tɨpemb kirarirta moca toŋtoŋ ŋgoinna monandet. Na aku gaind ndamŋinandet, an aiŋir aku nena rɨkca morinanna, anna aku wanaiŋa mba morinan. \p \v 17 \x - \xo 2.17: \xo*\xt Ro 15.16, na 2 Ti 4.6\xt*\x*Na nena rɨtɨpaca anna ne Raraŋ Aetaniacmo gɨmbamba neaŋrena kirar. Na aku gaind ndamŋirina, mindacniŋ, mina aukna racaindpaikmo wainna puk toco nena gɨmbambaap ruŋki te, aku toŋgonandet. Na aku nenap toŋgonandet. \v 18 \x - \xo 2.18: \xo*\xt Pil 3.1, na 4.4\xt*\x*Na an tɨpna kirara ne toco toŋgoraŋnandet. Na ne aukap gidik ŋgoinna toŋtoŋa moraŋnandet. \s Pola Timotimo Pilipaia mandaca taŋna kam ndoprinan \p \v 19 Na Kacoot Iesusa toŋgo te, rocotta wanaiŋ ecte, aku nenmo Timotimo mbagɨrica ma kɨpnandet. Na an mɨnna ma aukmo kamma mac nda neaŋ kɨp te, ma nenmo morina reikca aukmo mbopnandet, te, aku toŋgonandet. \v 20 Na aukap eacrina ramoot Timoti, ramoot ianna mana kirara wanaiŋ. Timoti ma ramoot gidik, ma aukap iro kabea morenan, na memetmbaca ma nen ŋgotacna ndamŋireke, na ma taupembta ŋgorerenan. \v 21 \x - \xo 2.21: \xo*\xt 1 Ko 10.24, na 10.33, na 13.5, na 2 Ti 4.10, na 4.16\xt*\x*Na meikramtaɨr wɨtta mina ndorita reikta moca bubuocrenan, na mina Iesus Karaisna aiŋa mo taŋraŋna iroar landamŋiar kocor. \v 22 \x - \xo 2.22: \xo*\xt 1 Ko 4.17, na 1 Ti 1.2, na 2 Ti 1.2\xt*\x*Na ne Timotina tɨpemb kirarir laiŋga ne lamŋirenan. Na ne lamŋirenanna, ma aukmo otaca kam wembaŋ laŋna aiŋa morina, na an kirara nuoca aetmo otacrena kirar ŋgoin. \v 23 Ainda moca aku emtemma pac lambica watna, kaina reac ŋgoinna aukmo laruit, te, iŋmbaia aku manmo nen ndambuŋmo tawi mbagɨrica ma kɨpnandet. \v 24 Na aku gainda rɨpacrinan, Kacootta taup tɨk te, iŋmbai te, auk toco tawi kɨpca nenmo watnandet. \s Pola Epaproditusmo Pilipaia mandaca taŋna kam ndoprinan \p \v 25 \x - \xo 2.25: \xo*\xt Pil 4.18\xt*\x*Na aku gaind ndamŋirenan, aku Epaproditusmo mbagɨrica ma nen ndambuŋ nakɨpnandet. Na ma aukna kaka, na ma aukna lapoca ruŋrena aiŋ kabena ramoot, na ne manmo mbagɨrica ma kɨpca aukmo otacrena. \v 26 Na ma nenmo mac watna iro aniacap. Na ma lamŋirenan, ne waracrinanna ma roumbap, na anna manmo nikinik iroa moa makukurinan. \v 27 Na anna gidik, ma ŋgaua ma roumbap, na ma maica menaca kattatnan. Na Raraŋ Aetaniacna kakadmaina opotaca manmo otaca ma laŋa morinan. Na man niŋgikmo Raraŋ Aetaniaca mba kadmaia otacrinan, wanaiŋ. Ma auk motocmo kadmaica otacrinan, na an kɨdrɨkca makuk aniac ianna aukmo kai mac kɨtac teac. \v 28 Ainda moca aku manmo nen ndambuŋa mbagɨrica kɨpna toŋtoŋ aniacap. Te, ne manmo mac watna, na toŋgonandet. Na auk toco nikinik iroa mba makukuitndai. \v 29 \x - \xo 2.29: \xo*\xt 1 Ko 16.16-18, na 1 Ti 5.17\xt*\x*Ainda moca ne Epaproditusmo Kacootna i mbuŋa toŋgoca aŋgɨ. Na ainta ramtaɨrmo ne minmo iremb anik neaŋraŋ. \v 30 \x - \xo 2.30: \xo*\xt 1 Ko 16.17, na Pil 4.10\xt*\x*Na ma Karaisna aiŋa moca ma menaca katrinan. Na ma ndomo laŋa eteaca mba lamŋirenanna, wanaiŋ. Na ne muruŋa kɨpca aukmo otacna mɨnna wanaiŋ tik, Epaproditusa kɨpca ne manmo auk ŋgotacna neaŋrina aiŋa, ma anna mori, na ma an aiŋ niŋgikna ndamŋica, ainda moca ma ndona roumbmo mindacniŋa moca roumbmbaia tɨkca ma an aiŋa morenan. \c 3 \s Ramootta Karaisa rɨpac te, ma ramoot wandoŋ ŋgoin \p \v 1 \x - \xo 3.1: \xo*\xt 2 Ko 13.11, na Pil 2.18, na 4.4\xt*\x*Aintik Iesusa rɨpacrena laiplacar, an kambta mamamaia aku gaindopnandet, ne Kacootmo toŋgoraŋ. Na an kammo nenmo mac tirnanna, aku mba ŋaterenan, an kambca ma nenmo otaca nenmo bubuocnande. \p \v 2 \x - \xo 3.2: \xo*\xt Ŋap 22.16, na 22.20, na Ro 2.28, na 2 Ko 11.13, na Gal 5.2, na 5.15, na KIEK 22.15\xt*\x*Na ne ndoritake, matau wat, ramtaɨra raŋna piriŋ kunarta kirarira aiŋir ŋgorikca morenan, na an ramtaɨra gaind ndamŋirena, aia muruŋa Israelna tɨpna kirara raŋgaica ndorita tikemb iŋirmo kataca, mo ŋgocrainandet.\f + \fr 3.2 \fr*\ft Ramtaɨr ndeida ramtaɨrmo gaindoprinan, an mɨnna mina Iesusa rɨpacrena laiplacar ndaru te, mina Israelna tɨpna kirara raŋgaica ndorita tikna iŋit katacrena. Na Pola mina kamma mba toŋgorenan ŋgoin, aintik ma Pilipainaŋgepmo kam gargar mbuŋa aindopatna, ne ndoritake, matau wat.\ft*\f* \v 3 \x - \xo 3.3: \xo*\xt Ro 2.29\xt*\x*Na aia ndori tiŋgikca Raraŋ Aetaniacna Israelnaŋgep gidikna wiwitnan. Na Raraŋ Aetaniacna Ŋeroŋna gargar mbuŋa aia manmo mbendeirena, na Karais Iesusna imo aŋgɨ ŋgeprenan. Na aia lamŋirenan, reikca ramtaɨra ndorita tikembca morinan, ma minmo emtemma mba otacitndai. \v 4 \x - \xo 3.4: \xo*\xt 2 Ko 11.18, na 11.21-29\xt*\x*Na ne warac, tikna reaca aimo otacna mɨn te, aku ndo, aku laŋ ŋgoinna eacnandet. Na an ramtaɨra ndorita tikembmo, reikca ndarurinanna toŋgorenanmo, aku minmo kunda outmbai. \v 5 \x - \xo 3.5: \xo*\xt Lk 1.59, na Up 23.6, na 26.5, na Ro 11.1, na 2 Ko 11.22\xt*\x*Na aukna aemma aukmo mɨrca rai par kabeapa mbutremb mbonkaca moca, mina aukna tikiŋitmo katacrinan. Na aku Israelnaŋgepta ramoot. Na aku Bensamenna barna wiwitnan. Na aku ndona aemaeta Iburuna kam mbuŋ ndoprena kirar ndoprena. Na aku Parisiarta tɨpemb kirarira raŋgaica Tɨp Wandɨkmo aku matau ŋgoinna raŋgairena. \v 6 \x - \xo 3.6: \xo*\xt Up 8.3, na 22.4, na 26.9-11\xt*\x*Na aku gagraca Raraŋ Aetaniacna aiŋa morina, na ŋgaua aku Iesusna rɨtɨpaikta meikramtaɨrta tumbunmo, mo topna morinan. Na ramtaɨra Tɨp Wandɨkna kambta ndamŋi te, na mina aukna tɨp kirar wandoŋa wat garac te, aku makukar kocor. \v 7 \x - \xo 3.7: \xo*\xt Mt 13.44-46\xt*\x*Na aku mbopatna reikta taupca, aku anna raŋgai te, aku kabena ramtaɨrmo kunda tamuŋ ŋgoin ndeacnandet. Na aku an reikmo muruŋa watrinanna mina reik wanaiŋ koind, aintik aku Karaisna taupca raŋgairenan. \v 8 \x - \xo 3.8: \xo*\xt Ier 9.23-24, na 1 Ko 2.2, na Kol 2.2\xt*\x*Na aku Iudanaŋgepta reik tiŋgikta kambtake mba mboprenanna, wanaiŋ. Aku Karais Iesusmo lamŋirenan, ma aukna Kacoot, na aku an landamŋia watca ma reac gidik laŋ ŋgoin. Na gan tiacarpaikna reik laiŋga, anna reik kokoit ŋgorik. Aintik aku Karais niŋgikca raŋgairenan, na aku kabena reikmo tɨkcaririnan, na aku Karaismo utiŋa mɨkri, \v 9 \x - \xo 3.9: \xo*\xt Ro 3.21-22, na 9.30, na 10.3-6, na Gal 2.16\xt*\x*na manap mɨkca eacrenan. Na aku Tɨp Wandɨkmo raŋgaia ramoot wandoŋ ŋgoin ndarurinan, na aku anna mba lamŋireke, wanaiŋ. Aku kabena taup mbuŋa ramoot wandoŋ ndarurinan, na anna Karaisa rɨpacrena taup. Na aia Karaismo rɨpacrenan tik, Raraŋ Aetaniac ndoa aimo meikramtaɨr wandoik ndoprenan. \v 10 \x - \xo 3.10: \xo*\xt Ro 6.3-5, na 8.17, na 2 Ko 4.10-11, na Gal 6.17, na 2 Ti 2.11-12, na 1 Pi 4.13\xt*\x*Ainda moca aku toŋgorinanna, aku Karaismo matau ŋgoinna lamŋina, ma muk ŋgetacndiŋa ŋgepca, ma gargar aniacap, na aku mana an gargar aniac mananmo garacrinan. Na aku mana gɨrgɨr aŋgɨrena tɨpna kirara manap mɨkna. Na an mɨnna ma menaca ma utiŋrina landamŋi, an landamŋi kabea auk toco anmo utiŋna. \v 11 \x - \xo 3.11: \xo*\xt Lk 14.14, na Up 4.2, na 1 Te 4.16, na KIEK 20.5-6\xt*\x*Ainda moca aku gainda lamŋirinan, auk toco muk ndiŋa mac ŋgepnandet. \s Pola gagraca ootta ŋgaŋganŋgɨa taŋ laruna morena \p \v 12 \x - \xo 3.12: \xo*\xt Up 9.5-6, na 1 Ti 6.12, na 6.19, na Ib 12.23\xt*\x*Na aku gainda lamŋirinan, aku Karaisna tɨpna kirara mba kocnaia aŋgɨreke, na ramoot laŋ ndarurinan, wanaiŋ. Na memetmbaca aku gagraca an tɨpna kirarmo utiŋrenan, na an kirar mbuŋa Karais Iesusa aukmo utiŋgatnan. \v 13 \x - \xo 3.13: \xo*\xt 1 Ko 9.24-26, na 2 Ko 5.16, na Ib 6.1\xt*\x*Na ne Iesusa rɨpacrena laiplacar, aku gaind ndamŋirenan, aku an tɨpna kirara mba kocnaia aŋgɨreke. Na aku iro kabe niŋgikap, aintik aku ŋgauna reikmo muruŋa ndarekrekena iroap, ainda moca aku gagraca aiŋa moca an iŋmbai ndaruna opoik laŋmo aŋgɨna. \v 14 \x - \xo 3.14: \xo*\xt 1 Ko 9.24, na 2 Ti 4.7-8, na Ib 3.1, na 12.1\xt*\x*Na an ŋgaŋganŋgɨa mina tɨkrinanna, aku gagaraca ootta mina neaŋ ndoprina opoik laŋmo aŋgɨrina. Na an reac laŋa ma gaind. Karais Iesusna aiŋ mbuŋa, Raraŋ Aetaniaca aukmo aca aku tamuŋna auŋa ŋgaca, manapmo eteac laŋ ndeacna. \p \v 15 \x - \xo 3.15: \xo*\xt 1 Ko 2.6, na 14.20, na Gal 5.10\xt*\x*Na aina iroar landamŋiar, anna landamŋiarta ramtaɨrta iroar landamŋiar laiŋta kirarir toc ndaru te, aia muruŋa anna raŋgairaŋ. Na ne kabena iroar landamŋiarap te, Raraŋ Aetaniaca ma nena an iroar landamŋiar motocmo ma tiŋara monandet. \v 16 \x - \xo 3.16: \xo*\xt Ro 12.16, na 15.5, na Gal 6.16\xt*\x*Na tɨp laŋna kirara aia aŋgɨrinan, na anna aia gagaraca utiŋraŋ. \p \v 17 \x - \xo 3.17: \xo*\xt 1 Ko 4.16, na 11.1, na Pil 4.9, na 1 Te 1.6-7, na 1 Pi 5.3\xt*\x*Aintik ne Iesusa rɨpacrena laiplacar, ne muruŋa aukna tɨpna kirara raŋgai. Te, ne an ramtaɨra aina tɨpembta kirarirmo raŋgairenanna, ne mina tɨpemb kirarirmo matau watca anna raŋgaina. \v 18 \x - \xo 3.18: \xo*\xt 1 Ko 1.23, na Gal 1.7, na 2.21, na 6.12, na Pil 1.15-16\xt*\x*Na kakadmai ŋgoin, meikramtaɨr wɨtta Karaisna ik nakeracmo puŋndamoota moca eacrenan. Na memetmbaca aku nenmo an mina tɨpembta kirarirmo mboprinan, na mandeaca aku nenmo mac mambopek. Na aukna lamnɨaca timbca irikrenan. \v 19 \x - \xo 3.19: \xo*\xt Ro 8.5-6, na 16.18, na 2 Ko 11.12, na 11.15, na 2 Pi 2.1\xt*\x*Na mina ndorita tikembta toŋtoŋgara raŋgairenan, na an toŋtoŋgara anna mina mɨrɨpraraŋna kirar toc ndeacrenan. Na memetmbaca mina gan tiacarpaikna reikta ndamŋirenan, na mina titocna numbirta tɨpemb kirarira mona toŋgorenan. Na an meikramtaɨra Raraŋ Aetaniaca minmo kocnaia mo topnande. \v 20 \x - \xo 3.20: \xo*\xt Epe 2.6, na 2.19, na 1 Te 1.10\xt*\x*Na aia, aia auŋ tamuŋna meikramtaɨr ndeacnandet. Te, Kacoot Iesus Karaisa tamuŋna auŋmo tɨkcarica irikca aimo mac nda aŋgɨna moca aia anna lambirenan. \v 21 \x - \xo 3.21: \xo*\xt Ro 8.29, na 1 Ko 15.28, na 15.43-53, na Epe 1.19, na Kol 3.4\xt*\x*Ainda moca Karaisna gargar mbuŋa ma reikmo moca mina mana kaŋgaukca eacnandet, na an gargar mbuŋa ma aina gɨrgɨr neaŋrena tikembmo ŋgetrikinandet. Te, aina an tikembca laiŋ, laiŋ koinda mana tikna kirar toc ndarunandet. \c 4 \s Aia iro kabe aŋgɨca toŋgoca iroar landamŋi laiŋ aŋgɨ \p \v 1 \x - \xo 4.1: \xo*\xt 1 Te 2.19-20\xt*\x*Ainda moca aukna Iesusa rɨpacrena laiplacar laiŋ, ne Kacootna moca gagraca wɨtɨk, an aku mboprina kirar. Na aku nemo matŋirena, na aku nenmo watna toŋtoŋ aniacap. Na nena morena tɨpemb kirarira aku toŋgorenan, na nena imo aŋgɨ ŋgeprenan, na aku nemo toŋtoŋ ŋgoin. \p \v 2 Na Iuodiaapa, Sintike oŋgo warac. Oŋgo muruŋniŋa Kacootna wiwitna meacniŋ, aintik oŋgo iro kabea tɨk. \v 3 \x - \xo 4.3: \xo*\xt Ŋap 69.28, na Lk 10.20, na KIEK 3.5, na 20.12\xt*\x*Na Susugos, u aukna aiŋ kabe ŋgoin, aku unmo mambopek, u an meacniŋmo otac. Na maniŋa aukmo matau ŋgoinna mɨkca otacrena, na aku kam wembaŋ laŋna aiŋa wiwitirinan. Na Kelemenapa aukna aiŋ kabe ndeida, mitoco aiap aiŋa morinan. Na an wiwitna irembca muruŋa iarwarna watna timbigta kapna inikca eacrenan. \p \v 4 \x - \xo 4.4: \xo*\xt Ro 12.12, na Pil 3.1, na 1 Te 5.16, na 1 Pi 4.13\xt*\x*Ainda moca ne memetmbaca Kacootmo toŋgoraŋ. Na aku mac mambopek, ne manmo toŋgoraŋ. \p \v 5 \x - \xo 4.5: \xo*\xt Ib 10.25, na 10.37, na Ie 5.8-9, na 1 Pi 4.7, na 2 Pi 3.8\xt*\x*Aintik ne meikramtaɨrap muruŋa laŋan ndeac te, minmo watcarica mina nena tɨpemb kirarir laiŋta kirarira watna. Na ne lamŋi, Kacootta kɨpna marambuŋaiek. \v 6 \x - \xo 4.6: \xo*\xt ML 16.3, na Mt 6.25-34, na Lk 12.22-31, na Kol 4.2, na 1 Pi 5.7\xt*\x*Na ne reikta moca tamtamma kai lamŋi teac, wanaiŋ. Ne memetmbaca Raraŋ Aetaniacmo nena makukarta kambmo mbopraŋ. Na Raraŋ Aetaniacmo mbendei, na ne manmo kam laŋ neaŋ, na manmo ndori ŋgotacna digiraŋ. \v 7 \x - \xo 4.7: \xo*\xt Ais 26.3, na In 14.27, na Ro 5.1, na Kol 3.15\xt*\x*Na nikinik iro wetwetta Raraŋ Aetaniaca aimo neaŋrenanna, anna reac laŋ ŋgoin, aintik aia ramootta mana an mɨnɨŋa mba garacitndai. Ainda moca ma nenmo moa iroar inkara wewettar koind teacnandet, na an tɨpna kirara Karais Iesusa nenmo bubuocnandet, te, nena iroar inkara laiŋ koinda eacnandet. \p \v 8 \x - \xo 4.8: \xo*\xt Ro 12.17\xt*\x*Ainda moca Iesusa rɨpacrena laiplacar, aku kabena kam mac mbopna mamoek. Na memetmbaca ne kamb gidkarapa tɨpemb kirarir gidkarta tamŋiraŋ, na meikramtaɨra mona tɨpemb kirarir rattar laiŋta tamŋiraŋ, na tɨpemb kirarir wandoikta tamŋiraŋ, na tɨpemb kirarir tamŋiraŋ, na reik taror laiŋta tamŋiraŋ, na reik laiŋ koindta tamŋiraŋ, na an tɨpemb kirarira out ŋgoinnanmo tamŋiraŋ, na aia meikramtaɨra muruŋa morena tɨpembta kirarirmo toŋgoca watrenanmo tamŋiraŋ. \v 9 \x - \xo 4.9: \xo*\xt Ro 16.20, na 1 Ko 14.33, na Pil 3.17, na 1 Te 5.23, na Ib 13.20\xt*\x*Na aku nenmo riptirina tɨpemb kirarira ne muruŋa mo, na ne minmo mataua lamŋirenan, na an tɨpembta kirarira ne waracrinanna, aku mina kambmo wiwitirinan, na aku morenanna ne watrinan, an tɨpembta kirarirmo, ne muruŋcamiŋa memetmbaca moraŋ. Na Raraŋ Aetaniaca ma nikinik iro wetwetna tɨpna kirarna mɨnɨŋ, na ma nenap eacnandet. \s Pola toŋgoatna Pilipainaŋgepca manmo reik laiŋga neaŋga taŋgatna \p \v 10 Na mandeaca ne aukmo otacna iro mac mo ŋgeprinan, ainda moca aku Kacootmo toŋtoŋ ŋgoin. Na anna gidik, ne ŋgaua auk ndamŋirinan, na ne aukmo otacna taupemb kocor. \v 11 \x - \xo 4.11: \xo*\xt 1 Ti 6.6-8\xt*\x*Na aku reikca mba matpirinan, na aku gan kambca mboprinan, wanaiŋ. Aku nikinik iro wetwet ndeteacna tɨpna kirara lamŋirinan, na kaina reaca aukmo laru te, aku mba nduitndai. \v 12 \x - \xo 4.12: \xo*\xt 1 Ko 4.11, na 2 Ko 6.10, na 11.27\xt*\x*Na aku mba ndurenan, aku reik kocor ŋgoin, co, aku reik wɨtapnan, aku laŋanna eacrenan. Na laŋanna eacrena tɨpna kirara aku lamŋirenan, na anna aku mba ndurenan, aku amna reik wɨtap, co, nik wapataia eacrena, co, reik wɨtap, co, aku reikca matpirena. Ainta reikca aukmo muruŋa laruna mɨn, na aku laŋan ndetecapa, nikinik iro wetwetta eacrenan. \v 13 \x - \xo 4.13: \xo*\xt In 15.5, na 2 Ko 12.9-10, na 2 Ti 4.17\xt*\x*Na Karaisa aukmo mo gagrarenan, na mana gargar mbuŋa aku reikca muruŋa mona mɨn. \p \v 14 Na ne aukmo otacrina tɨpemb kirarira aku toŋtoŋ ŋgoin, ne aukap mɨkca aukna makukara mbukrinan. \v 15 \x - \xo 4.15-16: \xo*\xt 2 Ko 11.9\xt*\x*Na ne Pilipaina meikramtaɨr, ne lamŋirenan, an mɨnna aku kam wembaŋ laŋna kammo nen ndambuŋa mandebca mo ŋgeprinanna, aku Masedoniana pitrik waŋa tɨkcaririnanna, kabena Iesusna rɨtɨpaikta meikramtaɨrta tumbuna aukmo mba mɨkca kitukndukmo opotacna tɨpna kirara mba otaca neaŋrinan, wanaiŋ. Anna ne ndori tiŋgikca aukmo otacrenan. \v 16 \x - \xo 4.16: \xo*\xt Up 17.1\xt*\x*Na an mɨnna aku Tesalonika eacrinanna, ne aukmo kɨdrɨk ndeida opotaca morenan. \v 17 Na ne gainda kai lamŋi teac, aku nenmo reik laiŋta digirenan, wanaiŋ. Aku toŋgorinanna, nena tɨpembta kirarira laiŋga laruraŋna, te, Raraŋ Aetaniaca nenmo moi laiŋga moraŋnandet. \v 18 \x - \xo 4.18: \xo*\xt NA 29.18, na Esi 20.41, na 2 Ko 9.12, na Epe 5.2, na Pil 2.25, na Ib 13.16\xt*\x*Na an mɨnna ne aukmo reikca neaŋga kɨprinan, aku minmo muruŋcamiŋa aŋgɨrinan. Na an reikca ne Epaproditusmo neaŋrina reik laiŋga, aukmo otaca aku reikca mɨn mɨn ŋgoin. Na an reikca Raraŋ Aetaniacmo ma iŋpai laŋna gɨmbambna kirara toc ndarurinan, na anna manmo moca ma toŋtoŋ ŋgoin. \v 19 \x - \xo 4.19: \xo*\xt Ŋap 23.1, na 2 Ko 9.8, na Epe 1.7\xt*\x*Na aukna Raraŋ Aetaniac, ma nenmo muruŋa neaŋnandet, an mana laimnembta iniknanapa, Iesus Karaisna gargar aniac mbuŋa, ma titocna reik laiŋ laiŋmo, meikramtaɨrmo larapacrinan. Aintik kainta reikca ne matpi te, ma nenmo kocnaia moa mɨnna tɨknandet. \v 20 \x - \xo 4.20: \xo*\xt Ro 16.27, na Gal 1.5\xt*\x*Na Raraŋ Aetaniac, ma Raraŋ Aetaniac, na ma aina Aet, aintik aia mana i aniacmo memetmbaca iarwar naaŋgɨ ŋgepraŋ. Na anna gidik. \s Pola Pilipainaŋgepmo ra laŋ neaŋrinan \p \v 21 Na aku Karais Iesusna Raraŋ Aetaniacna meikramtaɨrmo, muruŋcamiŋa ra laŋa neaŋrinan. Na aukap eacrena Iesusa rɨpacrena laiplacara nenmo ra laŋ toco neaŋrina. \v 22 \x - \xo 4.22: \xo*\xt Pil 1.13\xt*\x*Na Raraŋ Aetaniacna meikramtaɨra muruŋcamiŋa nenmo ra laŋna kam ndoprinan, na an Sisana kacna aiŋa morena wiwitta aukmo gagarac mbopca aku nenmo ra laŋna kam ndopna morinan. \p \v 23 Aintik Kacoot Iesus Karaisa nenmo kadmaica nena kabe, kabena ŋeroŋap eacnandet.