\id MRK - shell for translator's use \ide UTF-8 \rem Consultant checked 2013. \h Mak \toc3 Mk \toc2 Mak \toc1 Mak Tiratna Kam Wembaŋ Laŋ \mt1 Mak tiratna Kam Wembaŋ Laŋ \imt Outna kam \ip Makna outna timbigta kapna kamma ma gaindopatna, “Ganna Iesus Karaisna kam wembaŋ laŋ, na ma Raraŋ Aetaniacna Nuoc.” Na gan timbigta kap mbuŋa aia watnandet, Iesusa ma i aniacapa gargarap, na ainta aiŋira ma morena. Na aia watnandet, Iesus ma gargarapa i aniacap, aintik ma ainta aiŋira morena. Na mana gargarapa i aniaca aia watnandet, an mɨnna ma meikramtaɨrmo riptiar neaŋnande, na ma ŋerŋgaur ŋgorikca mo kecarinande, na ma meikramtaɨrta tɨpemb ŋgorikta makukara mo kecarinande. Na Iesusa ma ndomo gainda ŋgacnande, “Aku Ramootna Nuoc.” Na ma aindopnande, ma ndona eteacna wat neaŋna kɨprina, te, ma meikramtaɨr wɨtmo oiknandet. Ne sapta 10 wes 45na inikca wat. \ip Na Makca ma Iesusna aiŋna ninini wɨtta morina, na ma Iesusa meikramtaɨrmo ripti neaŋna kamb wɨtna nininia ma mba moatke. Na out ŋgoinna ma kɨtac puk neaŋrena ramoot Ionna aiŋna nininia moatna, na Iesusa kɨtac puk aŋgɨratke, na Ramoot Mbɨkca Iesusmo towairina. Na iŋmbaia aia watrinanna, Iesusa meikramtaɨra ainta makukar mbukca eacrenanmo kadmairena, na ma minmo ripti neaŋrina. Na out ŋgoinna mana iŋa raŋgairena ramtaɨra man morena reikta mɨniŋta moca mba gɨwaca lamŋiri, na mina laŋan, laŋanna landamŋi maaŋgɨat. \ip Na aia mac watnande, meikramtaɨra Iesusmo puŋndamootta morina, na mina makukar wɨtta mamo neaŋrina. Na gan kam wembaŋ laŋna mamamaina kamma, Makca Iesusna memenacapa nda ŋgeŋgepna nininia morina. \c 1 \ms Iesusa Raraŋ Aetaniacna bubuocna kam ndopna kɨprina \mr (1.1—3.6) \s Kɨtac puk neaŋrena ramoot Ionna kam wiwitiatna \r (Matiu 3.1-12 na Luk 3.1-9 na 3.15-17 na Ion 1.19-28) \p \v 1 Ganna Iesus Karaisna kam wembaŋ laŋ, na ma Raraŋ Aetaniacna Nuoc.\f + \fr 1.1 \fr*\ft An mɨnna Iesusa kɨprinanna, ma Raraŋ Aetaniacna kam wembaŋ laŋmo meikramtaɨrmo wiwitirina. Na an kam wembaŋ laŋ, anna reik laiŋga Raraŋ Aetaniaca toŋgoca meikramtaɨrmo mo ndoprina.\ft*\f* \p \v 2 \x - \xo 1.2: \xo*\xt Ais 40.3, na Mal 3.1, na Mt 11.10, na Lk 7.27\xt*\x*Na an kam wembaŋ laŋa ramma morina ramoot Aisaia, ma atuna tirrina kirar ndaruatna. Na Ionna aindopatna, “Ne warac. Aku ramoot ianmo mbagɨrica ma outta taŋca aukna kam ndop te. Ma una taupembca ma outta kocronande.” \v 3 \x - \xo 1.3: \xo*\xt Ais 40.3, na Mt 3.3, na Lk 3.4, na In 1.15, na 1.23\xt*\x*Na ramtaɨr kocorta taupca, ramoot ianna kam keca gaindopnandet, “Kacootna taup kocro, na mana taupembmo wandoŋai.” \p \v 4 \x - \xo 1.4: \xo*\xt Up 13.24, na 19.4\xt*\x*Ainda moca kɨtac puk neaŋrena ramoot Ion, ma an ramtaɨr ŋgocorta taup ndaruca anna tɨkca meikramtaɨrmo kam wiwitica, mina iroar inkar ŋgetrikica kɨtac puk aŋgɨatna. Te, Raraŋ Aetaniaca mina tɨpemb ŋgorikta makukarmo moi kecarinandet.\fig Ionna an ramtaɨr ŋgocorta taup ndeacri, meikramtaɨrmo kam wiwitirena|alt="John came to the desert and preach the talk and the people change their inner thoughts and were baptised" src="gw048.tif" size="col" copy="Wade" ref="1.4"\fig* \v 5 Na Iudiana pitrik waŋapa Ierusalem auŋ aniacna meikramtaɨra muruŋa Ion ndambuŋa taŋrina, mina ndorita tɨpemb ŋgorikta makukarmo mbopri, ma minmo oc Iodanna tɨkca kɨtac puk neaŋgatna. \p \v 6 \x - \xo 1.6: \xo*\xt TN 11.22, na 2 GRP 1.8, na Mt 11.8\xt*\x*Na Ion tikca, mana tik ŋgapaoca mina kamelna rɨkar puŋga moatna, na mana rɨktacniŋa ma weaond tɨkrena. Na mana gagamna reikca, ma raŋna kaborborarapa manoŋnoŋar ambrena. \v 7 \x - \xo 1.7: \xo*\xt Up 13.25\xt*\x*Na ma meikramtaɨrmo gan kammo gainda wiwitirina, “Ramoot ianna aukna iŋmbai nakɨprena, mana gargara aukmo tamuŋmbai ŋgoin. Na aku ramoot laŋ ŋgoinna wanaiŋ, aintik aku manmo tutupniŋ rɨmbɨtca mana ortɨmbɨkniŋna or ŋgapaocna ŋgatɨk pɨarna mɨnna wanaiŋ. \v 8 \x - \xo 1.8: \xo*\xt Ais 44.3, na Iol 2.28, na Up 2.4, na 10.45, na 1 Ko 12.13\xt*\x*Ainda moca aku nemo puk niŋgik mbuŋa kɨtac puk neaŋrena, na ma ndo nenmo Ŋeroŋ Rat mbuŋa kɨtac puk neaŋnande.” \s Ionna Iesusmo kɨtac // puk neaŋgatna \r (Matiu 3.13-17 na Luk 3.21-22) \p \v 9 Karica Iesusa an kɨdrɨkca Galilina pitrik waŋna inikna auŋ teker Nasaret tɨkcarica ma makɨpat. Ri, Ionna manmo oc Iodanna tɨkca kɨtac puk maneaŋgat. \v 10 Na ma kɨtac puk aŋgɨca gacatke, ma wattatnanna tamuŋna auŋa gootca, Ŋeroŋ Ratta ŋgorac riŋnaina kirar toc ŋgirikca manmo mambiracat. \v 11 \x - \xo 1.11: \xo*\xt RL 22.2, na Ŋap 2.7, na Ais 42.1, na Mt 3.17, na 12.18, na Mk 9.7, na Lk 3.22\xt*\x*Karica tamuŋna auŋa kam ianna keca gaindopatna, “U aukna Nuoc ŋgoin. Aku unmo matŋirena, na aukna iro inikca umo toŋtoŋ ŋgoin.” \s Ramoot Mbɨkca Iesusmo towaiatna \r (Matiu 4.1-11 na Luk 4.1-13) \p \v 12 Ainda moca Ŋeroŋ Ratta Iesusmo an mɨn ŋgoinna tɨkca manmo mandaca ma ramtaɨr kocorta taupca taŋgatna. \v 13 \x - \xo 1.13: \xo*\xt Ŋap 91.11-13\xt*\x*Ri, Ramoot Mbɨkca manmo ra kabe, kabea tɨkca towaia taŋ, taŋga rai 40na mɨn. Na ma raŋna amta ŋgoaebap eacrina. Ri, Raraŋ Aetaniacna mbaiŋna aiŋa morena ŋerŋgaura manmo otacatna. \s Iesusa ndona aiŋa Galilia // tɨkca moa ŋgepatna \r (Matiu 4.12-17 na Luk 4.14-15) \p \v 14 \x - \xo 1.14: \xo*\xt Mk 6.17\xt*\x*Karica mina kɨtac puk neaŋrena ramoot Ionmo kac ŋgoreaca tɨkatke, Iesusa Galilina pitrikca taŋga, Raraŋ Aetaniacna aiŋna kam wembaŋ laŋmo wiwitica taŋrina. \v 15 \x - \xo 1.15: \xo*\xt Dan 9.25, na Mt 3.2, na Gal 4.4, na Epe 1.10\xt*\x*Na ma gaindopatna, “Raraŋ Aetaniaca mbopatna kɨdrɨkca kɨpca malaruri, na mana bubuoca gade ma kɨpca marambuŋairi. Ne ndorita iroar inkar ŋgetrikica kam wembaŋ laŋa rɨpac.” \s Iesusa ramtaɨr paurmo aca mina mana raŋgaiatna \r (Matiu 4.18-22 na Luk 5.1-11) \p \v 16 Karica Iesusa taŋga, Galili mɨarna roumbca taŋri, na ma wattatnanna Saimonapa mana lapmbitac Andruap, maniŋa mɨarmo weaŋ keri. Na an aiŋ mbuŋa maniŋa kituknduk aŋgɨrena. \v 17 \x - \xo 1.17: \xo*\xt Mt 13.47, na Lk 5.1-11\xt*\x*Na ma maniŋmo aindopatna, “Oŋgo kɨpca aukmo raŋgai te, an oŋgo ŋgoaeb aŋgɨrena kirara, aku oŋmo meikramtaɨr aŋgɨna tɨpemb kirarir riptinande.” \v 18 \x - \xo 1.18: \xo*\xt Mt 4.20, na 19.27, na Lk 5.11\xt*\x*Aindopatke, maniŋa anduna weaŋgaɨr tɨkcarica ŋgepca manmo raŋgaica mataŋgat. \p \v 19 Karica ma mac taŋga mandaca, ma Sebedina nuocniŋ mawatat. Iemisapa Ion, maniŋa embarta kor inikca mbiraca ndoniŋna weaŋgaɨr titacrinanna urpemb iukri. \v 20 Ma tawi ŋgoin motemma maniŋmo aca mbopatke, maniŋa ndoniŋna aetapa mina aiŋa morina ramtaɨrmo kor inikca tɨkcarica, maniŋa gaca mana iŋa raŋgaiatna. \s Iesusa ramoot ianna ŋeroŋ ŋgoreacap eacrenanna // moa kecaririna \r (Luk 4.31-37) \p \v 21 \x - \xo 1.21: \xo*\xt Mt 4.13\xt*\x*Karica Iesusa an ramtaɨr paurap, Kapaneam auŋ mataŋgat. Ri, Wɨktɨtɨkna Ra laruatke, ma mina Iudana mimitpac aŋgɨrena kaca mbukca, meikramtaɨrmo riptirina. \v 22 \x - \xo 1.22: \xo*\xt Mt 7.28-29\xt*\x*Na mina mana kam mbaraca, mina ŋgep ŋgoreac naŋgepri. An kambca, ma minmo riptiri, an mina tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨr morina kirara mba riptiri. Wanaiŋ ŋgoin, ma an irembapta ramootna kirara ma minmo mariptiat. \p \v 23 Na an kɨdrɨk toco, ramoot ianna ŋeroŋ ŋgoreacapnanna, ma an mina Iudananta mimitpac aŋgɨrena kac inik ndeacrina. Ainda moca an ramootta kam keca gaindopatna, \v 24 \x - \xo 1.24: \xo*\xt Mk 5.7\xt*\x*“Nasaret auŋna Iesus, u aimo kaia mona kɨpapekna? U aimo mo ŋgocraina moa kɨpri ki? Na aku umo lamŋirena, u Raraŋ Aetaniacna Ramoot Rat.” \v 25 Ri, Iesusa an ŋeroŋmo kaega moca manmo gaindopatna, “U watitica, an ramootmo tɨkcarica laruca taŋ!” \v 26 \x - \xo 1.26: \xo*\xt Mk 9.26\xt*\x*Aindopatke, an ŋeroŋ ŋgoreaca an ramootmo moca ma nekca, kam aniaca keca, manmo tɨkcarica mataŋgat. \v 27 Na meikramtaɨra anna watca, ŋgep ŋgoreac naŋgepca, mina ndorita rɨkmo aindopatna, “Kaina reaca mandeaca gaind ndaruapekna? Gan ramootta kam ŋgam ianna riptiapekna, na anna irembta ramtaɨrta kirar. Na ma ŋerŋgaur ŋgorikmo kam ndop te, mina mana kam mbaracrena.” \v 28 \x - \xo 1.28: \xo*\xt Mt 4.24\xt*\x*Ainda moatke, tawi ŋgoinna, mana moatna reikta kambta nininia Galilina pitrik waŋna auŋembca muruŋ mataŋgat. \s Iesusa Pitana meacna aemna roumbmo moa laŋa moatna \r (Matiu 8.14-15 na Luk 4.38-39) \p \v 29 Karica Iesusapa meikramtaɨr ndeida mina Iudana mimitpac aŋgɨrena kac tɨkcarica laruca, mina anduna Saimonapa Andru mbaniŋna kac mataŋgat. Na Iemisap Ion toco minap mataŋgat. \v 30 Na mina kaca mbukca wattatnanna, Saimonna meacna aemma, ma tik owowaina roumbap tik, ma bara meraca eacri, mina tawi ŋgoinna mana roumbna kammo Iesusmo mbopca mawaracat. \v 31 Ke, Iesusa taŋga mana par ŋgutiŋga, manmo mana bara tɨkca aŋgɨa ŋgepatke, mana roumbca laŋ mamoat. Na ma mina gagamna amta reik maŋgombacri. \s Iesusa meikramtaɨr wɨtta // moa laŋa moatna \r (Matiu 8.16-17 na Luk 4.40-41) \p \v 32 Karica ra irikca wigwacmbaina mɨn mbuŋa tɨkatke, mina ŋerŋgaur ŋgorikta meikramtaɨrmo Iesus ndambuŋ naaŋgɨa makɨpat. \v 33 Na an auŋ aniacna meikramtaɨra muruŋa kɨpca Saimonapa Andru mbaniŋna kacna tɨŋ kamma punica eacri. \v 34 \x - \xo 1.34: \xo*\xt Mk 3.11-12, na Lk 4.41\xt*\x*Na ma an nanrirta roumbbebta meikramtaɨrmo moa laŋa mori, na an ŋerŋgaur ŋgoriktan motoca ma moa kecaririna. Na an ŋerŋgaur ŋgorikca manmo lamŋirena, aintik ma minmo wandɨk tɨkca mina mac mbopna towanaiŋ. \s Iesusa Galili inikna auŋembmo taŋrina \r (Luk 4.42-44) \p \v 35 \x - \xo 1.35: \xo*\xt Mt 14.23, na Mk 6.46, na Lk 4.42\xt*\x*Na auŋ raruri, Iesusa ŋgepca laruca taŋga ramtaɨr kocorta taupca taŋga mambendeiri. \v 36 Na Saimonapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨra ŋgepca, mina mana orena mataŋgat. \v 37 Na mina taŋga manmo watca, mina manmo gaindopatna, “Meikramtaɨra muruŋa una moca mina orerena.” \v 38 Ainda moca ma minmo aindopatna, “Watcari, aia an auŋembca rambuŋa eacrenanna taŋca, aku min motoca wiwitina. Aku an aiŋ niŋgikca mona nakɨprina.” \v 39 \x - \xo 1.39: \xo*\xt Mt 4.23, na 9.35\xt*\x*Aintik ma Galili inikna auŋembca muruŋa taŋga, mina Iudananta mimitpac aŋgɨrena kaikca mbukca minmo wiwitiri, na ma ŋerŋgaur ŋgoriktanmo moa kecarica mina laiŋ mamori. \s Iesusa roumb lepaapna ramoot ianmo moa laŋa moatna \r (Matiu 8.1-4 na Luk 5.12-16) \p \v 40 Karica roumb lepaapna ramoot ianna Iesusna kɨtɨm nakɨpca, tutupniŋ rɨmbɨtca aemaŋmaŋap, manmo aindopatna, “U toŋgo te, u aukmo moi ratta mo.” \v 41 Na ma mana moca kakadmai ŋgoin, aintik ma ndona parmo mana tikmo utiŋga, manmo aindopatna, “Aku toŋgorina. U rat ndaru.” \v 42 Aindopatke, an roumb lepa an ramootmo andu namamaiat, na mana tikca laŋ mamoat. \v 43 Ri, ma manmo tawi ŋgoinna mandaca taŋga, na ma manmo kam gargar mbuŋa aindopatna, \v 44 \x - \xo 1.44: \xo*\xt TN 14.1-32, na Mk 3.12, na 7.36, na Lk 5.14\xt*\x*“U matau wat, u ramoot ianmo kai mbop teac, an reaca unmo laruapekna. Kari ŋgoin. U taŋca ndona tikmo taup ndamootta wandac te, u gɨmbambaca mo, an tɨpna kirara atua Mosesa mbopatna. Te, mina watca lamŋinande, una roumbca mamairi.” \v 45 Na an ramootta ma taŋga meikramtaɨrmo, an reikca man ndarurinanmo, ma ninia mataŋri. Na an nininia ma auŋembmo tamtamma ninia taŋri. Aintik Iesusa meikramtaɨrta lamnikmo, an auŋembmo mbukna towanaiŋ, ma an auŋemb ŋgocorta taupca eacri, na auŋembta meikramtaɨra man ndambuŋ nakɨprena. \c 2 \s Iesusa tik memenacna ramootta moa laŋa moatna \r (Matiu 9.1-8 na Luk 5.17-26) \p \v 1 Karica rai ndepikca taŋgatke, Iesusa Kapaneam auŋ teker mac nda taŋgat ke, meikramtaɨra waracatnanna, ma taŋga kac ndeacri. \v 2 Mina taŋga punica kaca mɨnna tɨkatke. Na kacna tɨŋ kam toco, mɨnna tɨkca taup emtemma eac ŋgocor. Na anna tɨkca ma minmo kam wiwitiatna. \v 3 Karica ramtaɨr paura tik memenacna roumbbebta ramoot ianna mina Iesus ndambuŋa aŋgɨca makɨpat. \v 4 Na mina manmo aŋgɨca Iesusna kɨtɨmma tɨkna towanaiŋ, an taupca mɨnna tɨkrina. Aintik mina mamo aŋgɨca kac kopik tamuŋ nagaca, an kac kopik kataca poloca mana barmo ŋgaɨr ikca an Iesusa eacrenan motemmo, manapa mana barmo an ndiŋa kacrepca irikatna.\f + \fr 2.4 \fr*\ft Mina kac kopik kataca poloca mana barmo ŋgaɨr ikca an Iesusa eacrenan motemmo, manapa mana barmo an ndiŋa kacrepca irikatna. An ninini toco, Luk sapta 5 wes 19na inikna timbigta kap toco eacrena.\ft*\f* \v 5 \x - \xo 2.5: \xo*\xt Lk 7.48\xt*\x*Na Iesusa watri, mina rɨtɨpaikca gagrar koind tik, ma an roumbbebta ramootmo aindopatna, “Mooŋnuoc, aku una tɨpemb ŋgorikta makukara aku moa kecamacariri.” \p \v 6 Na tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨr ndeida an kac inikca mbiraca eacrinanna, mina iroar inkara gaind ndamŋiatna, \v 7 \x - \xo 2.7: \xo*\xt Iop 14.4, na Ais 43.25, na 1 Io 1.9\xt*\x*“Kaina moca gan ramootta gan kam tɨp ndopapekna, ma Raraŋ Aetaniacna taup aŋgɨna more ki? Na ramoot ianna tɨp ŋgoreacna makukca mo kecarina mɨnna wanaiŋ, anna Raraŋ Aetaniacna ndo kabe niŋgikna aiŋ.” \v 8 Ri, ma mina iroar inkarmo, ma ndona iro inik mbuŋa ma tawi ŋgoinna maaŋgɨat. Na ma minmo gainda digiatna, “Kaina moca nena iroar inkara gaind ndamŋirena? \v 9 Kaina kamma aku gan tik memenacna roumbapna ramootmo wetwet ndopit, ‘Una tɨp ŋgoreacna makukca aku moa kecamacariri,’ co, ‘U ŋgepca wɨtɨkca ndona bar aŋgɨca taŋ’?” \v 10 Aintik ne gaind ndamŋi, Ramootna Nuoca ma gan tiacarpaikmo ma gargar aniacap, na ma tɨpemb ŋgorikta makukarmo mo kecarina mɨn. Ri, ma gan tik memenacna ramootmo watta taŋga gaindopatna, \v 11 “Aku unmo mambopek, u ŋgep wɨtɨkca ndona bar aŋgɨca, ndona kaca taŋ.” \v 12 \x - \xo 2.12: \xo*\xt Mt 9.33\xt*\x*Ri, ma ŋgepca wɨtɨkca ndona barmo rukumbca aŋgɨca, mina lamnik ŋgoutta, ma tawi ŋgoinna ndona kac mataŋgat. Ainda moatke, mina muruŋa ŋgep ŋgoreac naŋgepca, mina Raraŋ Aetaniacna imo aŋgɨa maŋgepri. Na mina gaindopatna, “Ŋgaua aia ainta reac ianna mba watri, wanaiŋ ŋgoin.” \s Iesusa Liwaimo acatna \r (Matiu 9.9-13 na Luk 5.27-32) \p \v 13 Karica Iesusa Galili mɨarna maŋar mac nda mataŋgat. Na meikramtaɨr wɨt aniaca man ndambuŋ nakɨpri, ma minmo riptirina. \v 14 \x - \xo 2.14: \xo*\xt In 1.43\xt*\x*Ri, ma taŋga mandaca, ma Alpiusna nuoc Liwaimo mawatat, na ma kitukndukar iurena aiŋna taupca mbiraca eacrina. Na ma manmo aindopatna, “U kɨpca aukmo raŋgai.” Ri, ma ŋgepca manmo maraŋgaiat. \p \v 15 Karica ma taŋga Liwaina kaca amna mambiracat. Na kitukndukar iurena ramtaɨr wɨtapa, tɨpemb ŋgorikta makukara morena ramtaɨra mina Iesusapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨrap mbiraca ambri. Na aintocna ramtaɨr wɨt aniaca memetmbaca mina manmo raŋgairina. \v 16 \x - \xo 2.16: \xo*\xt Mt 11.19, na Lk 15.1-2\xt*\x*Ri, Parisina wiwitna tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨr ndeida, mina watri, ma an kitukndukar iurena ramtaɨrapa tɨpemb ŋgorikta makukara morena ramtaɨrap ambri. Na mina mana iŋa raŋgairena ramtaɨrmo gaind madigiat, “Kaina moca ma kitukndukar iurena ramtaɨrapa tɨpemb ŋgorikta makukara morena ramtaɨrap ambrena?” \v 17 Ainda moatke, ma an kamma waraca, ma an tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨrmo gaindopatna, “Roumbbeb kocorta meikramtaɨra mina pitir gagamna ramoot nake mba taŋca orerenan, wanaiŋ, roumbbebta meikramtaɨra mina ndori taŋca pitir gagamna ramootna orerena. An kirar kabe mbuŋa aku meikramtaɨr wandoikta, mba acna kɨprina, wanaiŋ, aku tɨpemb ŋgorikta makukara morena meikramtaɨrta ŋgacna moca kɨprina.”\f + \fr 2.17 \fr*\fk Pitir gagamna ramoot: \fk*\ft Aia an roumbca moa laŋa morena ramoot, co, rorairena ramootmo aia aind ŋgacrena, pitir gagamna ramoot.\ft*\f* \s Iesusa amna reacmo wariracna kam ndopatna \r (Matiu 9.14-17 na Luk 5.33-39) \p \v 18 Oit ianna kɨtac puk neaŋrena ramoot Ionna iŋa raŋgairena ramtaɨrapa Parisina ramtaɨra, mina wariraca eacri. Na ramtaɨr ndeida kɨpca Iesusmo gainda digiatna, “Kaina moca Ionna iŋa raŋgairena ramtaɨrapa Parisina ramtaɨra wariracreke, na una iŋa raŋgairena ramtaɨra mba wariracrena?” \v 19 Ri, ma minmo aindopatna, “Ramoot ianna laŋgona mo te, ma ndona kam kamkabeap eac te, mina amna reacmo mba waracitndai? Wanaiŋ. Na an mɨnna an laŋgona ramootta minap eac te, mina amna reacmo mba waracitndai. \v 20 Na iŋmbaia mina an ramootta laŋgona morinanna aŋgɨ taŋ te, na ma ndona kamkabearap eac ŋgocor te, ande an kɨdrɨkca mina amna reacmo wariracnandet. \p \v 21 “Na ramoot ianna raraŋit ŋgamna waŋa mba aŋgɨca, tik ŋgapaoc bagarna urupa mba iukrena. Na ma ainda mo te, mina an tik ŋgapaocmo tuki te, an raraŋit ŋgam waŋ anna, ma taŋi tekraicai te, ma an tik ŋgapaocmo mo titacnandet. Te, an iukrena raraŋit ŋgam anna, ma an tik ŋgapaocna urupa moca acnainandet. \v 22 Na ramootta wain ŋgamna pukca mba aŋgɨca memena iŋit bagara mba rurena. Ma ainda mo te, an wain pukca ma an memena iŋitmo mo titacnandet. Te, an wain pukapa memena iŋitta ŋgocrainandet. Aintik mina wain puk ŋgamma, mina memena iŋit ŋgamma, an mbuŋa rurena.” \s Ramootna Nuoca ma Wɨktɨtɨkna Rana Kacoot \r (Matiu 12.1-8 na Luk 6.1-5) \p \v 23 \x - \xo 2.23: \xo*\xt TW 23.25\xt*\x*Ri, Wɨktɨtɨkna Ra ianna Iesusapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨra witna warɨŋ rɨkca taŋri. Na mana iŋa raŋgairena ramtaɨra mina anna witna lour maaŋgɨat. \v 24 \x - \xo 2.24: \xo*\xt TW 23.25\xt*\x*Karica Parisina ramtaɨra mamo gainda digiatna, “U warac, Wɨktɨtɨkna Ra, mina aiŋa mba morena. Na kaina moca una iŋa raŋgairena ramtaɨra an Wɨktɨtɨkna Ramo aiŋa moapekna? An tɨpna kirara anna wandɨk.” \p \v 25 \x - \xo 2.25-26: \xo*\xt TN 24.9, na 1 Sml 21.6\xt*\x*Ri, ma minmo gaind marutiat, “Atua Dewitta moatna reacna nininia Raraŋ Aetaniacna timbigta kap ndeacrinanna, ne anna mba watri, a? Na aku Dewitapa mana ramtaɨrap mina nikembwataica eacrena kam ndoprena. \v 26 Na an mɨnna Abiatara ma taup ndamoot paŋan aniac ndeacri, Dewitta ma Raraŋ Aetaniacna Ndamma mbukca, ma an tapacar mina Raraŋ Aetaniacna outta tɨkrenanmo ma aŋgɨca ambca, ma ndona ramtaɨrmo neaŋga mina ambrina. Na an tapacar anna wandɨk, taup ndamtaɨr tiŋgikca ndori anmo ambrenan. Na ne an kamma mba watre ki, a?” \p \v 27 \x - \xo 2.27: \xo*\xt TW 5.14\xt*\x*Ri, ma minmo gaind mac mbopatna, “Raraŋ Aetaniaca ma meikramtaɨrmo Wɨktɨtɨkna Ramo otacna mba tɨkrina, wanaiŋ, ma Wɨktɨtɨkna Ramo meikramtaɨr otacna tɨkrina. \v 28 \x - \xo 2.28: \xo*\xt Mt 12.8\xt*\x*Aintik Ramootna Nuoca ma Wɨktɨtɨkna Rana Kacoot.” \c 3 \s Wɨktɨtɨkna Ra Iesusa par ŋgoreacna ramoot ianmo // moa laŋa moatna \r (Matiu 12.9-14 na Luk 6.6-11) \p \v 1 Karica Iesusa Iudananta mimitpac aŋgɨrena kaca mac nda taŋgatna. Na par gagar waŋembaia menacrina ramoot ianna, ma an ndeacrina. \v 2 Na ramtaɨr ndeida Iesusna ŋginaŋa matau ŋgoin mamori, moca ma an ramootmo an Wɨktɨtɨkna Ra, mamo mo laŋa moit, co wanaiŋ. Na Iesusa ainda mo te, mina mamo ritri waparaca monande. \v 3 Ainda moca ma an par ŋgoreacna ramootmo aindopatna, “U ŋgepca gan nakɨpca, gan meikramtaɨr wɨtna lamnik ndaru wɨtɨk.” \v 4 \x - \xo 3.4: \xo*\xt Lk 14.3\xt*\x*Ri, ma minmo gainda digirina, “Aia tɨp laŋa Wɨktɨtɨkna Ra moit ki? Co, aia tɨp ŋgoreaca moit? Co, aia meikramtaɨrmo otacnan, co, aia minmo mo menacnan?” Na ramtaɨrta ianna mana kamma mba rutiatke. \v 5 \x - \xo 3.5: \xo*\xt In 11.33\xt*\x*Ainda moca ma mina watca, ma nikkatacarica, mina iroara gagrar koind, aintik ma minmo kadmaica, ma an ramootmo aindopatna, “U ndona parmo lotai.” Ri, ma ndona parmo lotairi, mana para laŋ mamoat. \v 6 \x - \xo 3.6: \xo*\xt Mt 22.15-16\xt*\x*Ainda moatke, Parisiara anna watca, mina tawi ŋgoinna an kac inik tɨkcarica, mina laruca, mina taŋga Erotna tumbunap tɨkca mina mana mo menacna kam leacrina. \ms Iesusa ndona gargar wandacrina \mr (3.7—6.6) \s Meikramtaɨrta tumbun aniaca mɨar roumbca puniatna \r (Luk 6.17-19) \p \v 7 Karica Iesusapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨra an auŋ tɨkcarica mina Galili mɨar mataŋgat. Na meikramtaɨrta tumbun aniaca mana iŋa raŋgaica mataŋgat. \v 8 \x - \xo 3.8: \xo*\xt Mt 4.25\xt*\x*Ri, an auŋemb anikpaikta meikramtaɨra kɨprinanna, anna Ierusalem auŋ aniacnan, Tairnanapa Saidonnan, na kabena pitrik waŋnan toco kɨprinanna, anna Galilinan, na Iudianan, na Idumeanan, na Iodan ocna pitrik waŋmbainan, anna meikramtaɨrta wiwit aniac ŋgoinna kɨprinan, mina man mbopatna reikta kambapa, man morina reikta moca mina kɨpca mamo mapuniat. \v 9 \x - \xo 3.9-10: \xo*\xt Mt 9.21, na 14.36, na Mk 4.1, na 5.29, na 6.56, na Lk 5.1-3, na 7.21\xt*\x*Ainda moca ma ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo aindopatna, “Meikramtaɨrta tumbun aniac ŋgoinna maeacreke, aintik ne kor ianna aŋgɨrca kocro, moca mina aukmo mɨkca ndiaŋ te, aku an kor naŋgabuknande.” \v 10 Na ŋgaua ma roumbbebta meikramtaɨr wɨt aniacmo roumbbebtanna moa laŋa mori, aintik an roumbbebapnanna, mina ndorita par mbuŋmo man ŋgutiŋna morina, ainda moca mina an kabena meikramtaɨrmo ndiaŋ te, mina man ndambuŋa taŋi rambuŋaina moca mori. \v 11 \x - \xo 3.11: \xo*\xt Mk 1.23-24, na Lk 4.41\xt*\x*Na an ŋerŋgaur ŋgorikca manmo watca, mina tutpemb rɨmbɨtca, mina kamb keca aindoprina, “U Raraŋ Aetaniacna Nuoc.” \v 12 \x - \xo 3.12: \xo*\xt Mt 8.4, na 12.16, na Mk 1.34\xt*\x*Ainda moca ma an ŋerŋgaur ŋgorikmo wandɨk gargar ŋgoin matɨkat, na mina mamo raekca kai mo laru teac, ma mandai ŋgoin. \s Iesusa ndona up aŋgɨrena parniŋap mbut mbuniŋna ramtaɨrmo larapacatna \r (Matiu 10.1-4 na Luk 6.12-16) \p \v 13 Karica Iesusa takur tamuŋ nagacatke, ma ramtaɨr ndeidmo larapaca, ndoap eacna moca ma an ramtaɨrmo aca mina man ndambuŋ makɨpat. \v 14 Na ma larapacrina ramtaɨrta ndunduca parniŋapa mbut mbuniŋna mɨn, mina manap eacnande. Ri, ma minmo, mana up aŋgɨrena ramtaɨrta i matɨkat. Te, ma minmo mandaca mina Raraŋ Aetaniacna kammo wiwitina. \v 15 Na ma minmo ŋerŋgaur ŋgorikca mo kecarina gagrarapa iremb anikmo neaŋrina. \v 16 \x - \xo 3.16: \xo*\xt In 1.42\xt*\x*Na ma larapacrina parniŋapa mbut mbuniŋna mɨnna ramtaɨrta irembca gaind, ianna Saimon, na ma manmo i Pita matɨkat. \v 17 \x - \xo 3.17: \xo*\xt Lk 9.54\xt*\x*Na ma Sebedina nuocniŋ motocmo ma larapacrina, ianna Iemis, na mana lapmbitaca Ion. Na ma maniŋmo i Boanerges matɨkat, na an ina mɨnɨŋa gaind, “Meikramtaɨra riacapa weperacna mɨtmɨta morena kirar toc.” \v 18 Ri, ma gan ramtaɨr motocmo ma larapacatna, Andru, Pilip, Batolomiu, Matiu, na Tomas, na Iemis, ma Alpiusna nuoc, na Tadias, na Saimon ma Selotna wiwitna ramoot ian. \v 19 Na Iudas Iskariot, ma ande an ramoot, iŋmbaia ma Iesusmo, ramtaɨrta para tɨkca mina manmo mo ŋgocrainande. \s Mina aindoprina Iesusa ma Belsebulap aiŋa moatna \r (Matiu 12.24-32 na Luk 11.14-23 na 12.10) \p \v 20 \x - \xo 3.20: \xo*\xt Mk 6.31\xt*\x*Karica Iesusa kaca taŋgatke, meikramtaɨrta tumbun aniaca mac kɨpca mapuniri, na manapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨrpaikca, mina gagamna urpemb kocor. \v 21 \x - \xo 3.21: \xo*\xt In 7.5, na 10.20\xt*\x*Ri, mana aemmapa laiplacara an reikca ma morinanna waracatke, mina man aŋgɨ nakɨprina, na mina gaindopatna, “Ma ŋaŋaorina.” \p \v 22 \x - \xo 3.22: \xo*\xt Mt 9.34, na 10.25\xt*\x*Karica tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨr ndeida, Ierusalem ndiŋ ŋgirikca, mina gaindopatna, “Belsebula manap maeacreke. Aintik ma Belsebulna gargar mbuŋa ŋerŋgaur ŋgorikca moa kecarirena. Na ma ŋerŋgaur ŋgorikta ramoot paŋan.”\f + \fr 3.22 \fr*\ft Belsebul, anna Ramoot Mbɨkna i ian.\ft*\f* \v 23 \x - \xo 3.23: \xo*\xt Mt 4.10, na Lk 11.17-22\xt*\x*Ri, Iesusa minmo aca kɨpca ndona kɨtɨmma tɨkca, ma minmo kamb rour ndeid makeat. Na ma minmo aindopatna, “Ramoot Mbɨkca titoca tɨkca ndomo, nda mo kecarit? \v 24 Aintik pitrik waŋ ianna meikramtaɨra titaca, wiwit mbuniŋ ndaruca, mina ruŋ te, an pitrik waŋa ma mba gagraca eacitndai. \v 25 Na kamin ianna titaca, wiwit mbuniŋa ndaruca, mina ruŋ te, an kaminna mina mba gagraca eacitndai. \v 26 Aintik Ramoot Mbɨkca ndo titaca, mana tumbun toco titac te, mina mba gagraca eacitndai. Mina kocnai topnandet.” \p \v 27 \x - \xo 3.27: \xo*\xt Ais 49.24, na Mt 12.29\xt*\x*Ri, ma gaind mac mbopatna, “Ramoot ianna, ramoot gargarna kaca mbukca mana reik aŋgɨna toawanaiŋ. Outta ma an ramootmo ŋgatɨk gargar mbuŋa leac te, ma ainda mo te, ande ma an ramootna reikca kac inik ndeacrenanmo aŋgɨnandet.” \p \v 28 \x - \xo 3.28-29: \xo*\xt Mt 12.31-32, na Lk 12.10, na 1 Io 5.16\xt*\x*Aintik ma aindopatna, “Aku nenmo gidik ŋgoin mambopek, Raraŋ Aetaniaca ma meikramtaɨra muruŋcamiŋa morena tɨpemb ŋgorikta makukarapa Raraŋ Aetaniacmo peperena kamb ŋgorik ndoprenanmo, ma mo kecarinandet. \v 29 Na ramootta Ŋeroŋ Ratmo peperena kam ŋgoreac ndop te, Raraŋ Aetaniaca mana tɨp ŋgoreacna makukca mba mo kecariitndai. Na an tɨp ŋgoreacna makukca manap iarwar ndeacraŋnandet.” \v 30 Na an mɨnɨŋna moca mina manmo gaindopatna, “Ma ŋeroŋ ŋgoreacap.” \s Mandaia ndo Iesusna aemmapa laipitik? \r (Matiu 12.46-50 na Luk 8.19-21) \p \v 31 \x - \xo 3.31: \xo*\xt Mk 6.3, na In 2.12, na Up 1.14\xt*\x*Na an kɨdrɨkca Iesusna aemmapa laipitikca kɨpca malaruat. Ri, mina raekca wɨtɨkca manmo kam neaŋga taŋca manmo min ndambuŋ nakɨpna moca. \v 32 Na mana kɨtɨmma mbiraca korererina meikramtaɨrta tumbun aniaca mina mamo gaindopatna, “Una aemmapa laipitikca raekmbai, na mina una moca digirina.” \v 33 Ri, ma mina kammo rutica gaindopatna, “Mandaibinna ndori aukna amerapa laiplacar?” \v 34 Karica ma an mana kɨtɨmma mbiraca korererina meikramtaɨrmo watta korereri, ma gaindopatna, “Mandaibinna gan ndeacrenanna, mina aukna amerapa laiplacar! \v 35 Na mandaibinna Raraŋ Aetaniacna toŋtoŋa raŋgairenan, anna mina aukna amerapa, mbiarpaikapa laiplacar.” \c 4 \s Iesusa ramootta witna lourmo warɨŋa kerina kam roor makeat \r (Matiu 13.1-9 na Luk 8.4-8) \p \v 1 \x - \xo 4.1: \xo*\xt Mk 3.7-9, na Lk 5.1-3\xt*\x*Karica Iesusa meikramtaɨrmo ririptina aiŋmo mɨar roumbca tɨkca mac moa ŋgeprina. Ri, meikramtaɨr wɨt aniac ŋgoinna man ndambuŋ makɨpat. Ainda moca ma an mɨar roumbna kor ian naŋgabukca an mambiracat, ri, meikramtaɨra muruŋa an mɨar roumbmo mbatmbai maeacri. \v 2 \x - \xo 4.2: \xo*\xt Mt 13.34, na Mk 4.33-34\xt*\x*Na ma minmo kamb rour ndeid puŋga keca, mimo mariptiat. \p Na ma minmo kam roor ianmo gaind makeat, \v 3 “Ne warac, ramoot ianna ma wit lourmo warɨŋna kena moca mataŋgat.\f + \fr 4.3 \fr*\ft Iudananda mina witmo mba mutocrenan, mina warɨŋ inikmo kerena.\ft*\f* \v 4 Na ma an warɨŋmo, witna lourmo aŋgɨrca keca mataŋri, na lour ndeida, mina an taŋ, kɨp tɨkrena taup ŋgirikca, ŋgorikca kɨpca maammbat. \v 5 Na witna lour ndeida, an tiacarpaikca watura mana kaŋgauk ndeacrinan nambat mairikat, aintik ma tawina magat. \v 6 Ainda moca ra gacatke, ma an witna lour garenanmo moca mina marereri. Na mina iacndukara kacrir kocor, aintik mina maguruat. \v 7 Na witna lour ndeida, mina an lacarta katgarap kuria gaca, na an lacarta katgara gaca minmo wɨŋga kɨtaca mina mba kootatke. \v 8 \x - \xo 4.8: \xo*\xt Mt 13.8, na Lk 8.8, na In 15.5, na Kol 1.6\xt*\x*Ri, ndeida tiacarpaik waekeke laŋ ŋgirikca, mina amna reaca makotat. Na ndeida 30na mɨnna kootrina, ri, ndeida 60na mɨnna kootrina, ri, ndeida 100na mɨnna kootrina.” \v 9 Ainda moca ma minmo aindopatna, “U ramootta koarap, u gan kamma warac.” \s Witna kam roorna mɨnɨŋ \r (Matiu 13.10-17 na Luk 8.9-10) \p \v 10 Karica an meikramtaɨr wɨt aniaca taŋgatke, mana iŋa raŋgairena ramtaɨrpaikapa, manap eacrena ramtaɨra, mina mamo an kam roorna mɨnɨŋna madigiat. \v 11 Ri, ma minmo gaindopatna, “Raraŋ Aetaniaca ma nemo mana iŋgoroca eacrena bubuocna kamma ma nenmo wandacrina. Na an raekmbai ndeacrena meikramtaɨra, mina an kammo muruŋcamiŋa kam roor mbuŋa waracnande. \v 12 \x - \xo 4.12: \xo*\xt Ais 6.9-10, na In 12.40, na Up 28.26-27\xt*\x*Aintik Raraŋ Aetaniacna timbigta kapna kamma aindoprina, ‘Mina memetmbaca watraŋnandet, na mina reac ianna mba watta garacitndai. Na mina kamma memetmbaca waracraŋnandet, na mina mana mɨnɨŋa mba garacitndai. Moca mina iroar inkar uriraca, Raraŋ Aetaniaca mina tɨpemb ŋgorikta makukarmo mo kecarinande.’” \s Wit lourta kamb rourta // kamna mɨnɨŋ \r (Matiu 13.18-23 na Luk 8.11-15) \p \v 13 Karica ma ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo gaindopatna, “Kaica ne an kam roorna mɨnɨŋa lamŋi ŋgocor? Na titoca mo te, ne an kabena kamb rourta mɨniŋ nagaracit? \v 14 Na an ramootta wit loura kerinanna, anna ma warɨŋna amna reac mutocrina kirar toc, na ma Raraŋ Aetaniacna kam mutocrina. \v 15 Na meikramtaɨr ndeida, mina an wit loura taup ŋgirikrina kirar toc, mina Raraŋ Aetaniacna kamma waracri, na tawi ŋgoinna Ramoot Mbɨkca kɨpca an Raraŋ Aetaniacna kamma mina iro inikca eacrenanmo, ma mo kecarinande. \v 16 Na meikramtaɨr ndeida mina an tiacarpaikca watura mana kaŋgauk ndeacrenan nambat ŋgirikatna witna lourta kirar, aintik ma tawina magat. Ainda moca mina Raraŋ Aetaniacna kamma waraca, mina iroar inkara tawina maaŋgɨat, na mina toŋtoŋgar koindap. \v 17 Na mina kacrir kocor. Ainda moca an mɨnna meikramtaɨra minmo Raraŋ Aetaniacna kammo ipuŋi mbop te, na minmo makukara neaŋ te, mina rɨtɨpaikca tawi ŋgoinna ŋgiriknande. An meikramtaɨra mina mba gagraca eacitndai. \v 18 Na meikramtaɨr ndeida mina an witna loura lacarta ŋgaɨrta kɨdrɨk ŋgirikca garinanna kirar toc. Na an meikramtaɨra mina kam mbaracrena. \v 19 \x - \xo 4.19: \xo*\xt Mt 19.23-24, na 1 Ti 6.9, na 6.17\xt*\x*Na mina gan tiacarpaikna reik laiŋta moca landamŋi aniac ŋgoinna morenan, na mina kituknduk aŋgɨca wembacna iroar anikap, na mina reik laiŋ aŋgɨna toŋtoŋgarapnan. An reikca mina iroar wɨŋga kɨtaca mina Raraŋ Aetaniacna kammo mba aŋgɨitndai. \v 20 Na meikramtaɨr ndeida, mina an witna loura tiacar laiŋpaik ŋgirikrina kirar toc. Na mina kamma waracri, mina aŋgɨca ndorita iroar inkara tɨkrina, na mina gagamma aŋgɨnande. Ndeida 30na mɨn, na ndeida 60na mɨn, na ndeida 100na mɨnna gagam aŋgɨnande.” \s Tacna memetaca wɨnna kaŋgaukca mba tɨkitndai \r (Luk 8.16-18) \p \v 21 \x - \xo 4.21: \xo*\xt Mt 5.15, na Lk 11.33\xt*\x*Karica ma ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo gaindopatna, “Tacna memetaca mina aŋgɨca bar, co wɨnna kaŋgaukca tɨkit ki? Wanaiŋ ŋgoin, mina an tacna memetacmo aŋgɨca waekekena taupca tɨkrena. \v 22 \x - \xo 4.22: \xo*\xt Mt 10.26, na Lk 12.2\xt*\x*Aintik reikca muruŋa iŋgoroca eacrenan, iŋmbaia mina raek ndarunande. Na reikca meikramtaɨra kɨtaca tamaia eacrenan, iŋmbaia mitoco raek ndarunande. \v 23 Ainda moca ramootta koarapnanna, ma gan kammo koar tɨkca warac.” \p \v 24 \x - \xo 4.24: \xo*\xt Mt 7.2, na Lk 6.38\xt*\x*Karica ma minmo gaind mac mbopatna, “An kamma ne waracrenanna, anna ne matau ŋgoin ndamŋi. Na ne meikramtaɨrmo neaŋrina reikta ŋgaŋganŋgɨna mɨnna, an ŋgaŋganŋgɨna mɨnna kirara Raraŋ Aetaniaca nenmo nda neaŋnande. Te, ma nenmo emtemma an nambatta tɨknandet. \v 25 \x - \xo 4.25: \xo*\xt Mt 13.12, na 25.29, na Lk 19.26\xt*\x*Na ramoot ianna reik ndeidapnan, Raraŋ Aetaniaca mamo kabenan mac neaŋnande. Aintik ramootta reik kocortan, Raraŋ Aetaniaca an reik motimbba, manap eacrenanmo ma nda aŋgɨnande.” \s Witna loura gacrena kam roor \p \v 26 Karica Iesusa kam roor ianna gaind mac keatna, “Raraŋ Aetaniacna bubuoca, ma an ramootta witna lourmo ndona witna warɨŋ nakerina kirar toc. \v 27 \x - \xo 4.27: \xo*\xt Ie 5.7\xt*\x*Ainda moca mouŋembba ma ŋgorena, na raia ma ŋgepca ma ndona aiŋira morena, na an witna loura an warɨŋ inikca titoc nagacrenanna ma mba lamŋirena. \v 28 Na an witna loura garenanna, anna tiacarpaikca ndo moca mina garena, taŋca amna reac kootrena. Out ŋgoinna raprira laruca, taŋi ma kootca mina loura moca, iŋmbaia mina uri taŋca amna mɨnna tɨknande. \v 29 \x - \xo 4.29: \xo*\xt Iol 3.13, na KIEK 14.15-18\xt*\x*Na mina urica taŋca gagamna mɨnna tɨk te, min aŋgɨ waŋgopna ra laru te, an ramootta ma waca aŋgɨnandet.” \s Ik mastetna loorna kam roor \r (Matiu 13.31-32 na Luk 13.18-19) \p \v 30 Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Raraŋ Aetaniacna bubuoca aia titocna reac toc ndopit. Na aia manmo titocna kam roor mbuŋ nakecit? \v 31 Na Raraŋ Aetaniacna bubuocna wapatna kirara, ma ik mastetna loorna kirar toc, na mana loorca tekernoc ŋgoin, na mina manmo tiacarpaik inikca mutocrena. Na ma kabena ikirta lourmo ma tekernoc ŋgoin. \v 32 Na mina mamo mutoc te, ma gaca ik aniac ndarurena. Na ma ŋaik anik tɨkreke, ri, ŋgorikca kɨpca ndorita kaikca mana ŋaikta pacpacarta kaŋgaukca tɨkna morena.” \s Iesusa kamb rour niŋgik // mbuŋa kerena \r (Matiu 13.34-35) \p \v 33 Ainda moca Iesusa Raraŋ Aetaniacna kammo meikramtaɨrmo kamb rour wɨt puŋ nakerina, na ma gainda wiwitirinanna, ma mina landamŋiarta mɨn mbuŋ nakerena. \v 34 Na meikramtaɨrmo ma minmo kamb rour niŋgik mbuŋa keca riptirena, na ma minmo mana mɨnɨŋmo ma mba mbopca larurenanna. Ainda moca ma ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrap eac te, ma minmo an kamb rourta mɨniŋmo ma minmo muruŋcamiŋa mbopca larurena. \s Iesusa mbopatke, wat aniaca mamenacat \r (Matiu 8.23-27 na Luk 8.22-25) \p \v 35 Karica an rana wigwacmbaina mɨn mbuŋa, Iesusa ma ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo gaindopatna, “Aia mɨarmo monmbai waŋ nagacna.” \v 36 Ainda moca mina an meikramtaɨrta tumbun aniaca tɨkcarica, mina man mbiraca eacrena kor mbuŋ naŋgabukca, mina manap aŋgɨca mataŋgat. Na kabena kour ndeid toco minap mataŋgat. \v 37 Na watapa murmur aniac ianna makɨpat, ri, macaitta mina kormo putria mbukri, mina kormo moa bururuna morina. \v 38 Na Iesusa kormo iŋcait ndeacri, na ma memeracna reac nambatta meraca ŋgori, mina manmo omboŋga ŋgepca gaindopatna, “Riripti, aia maica ŋgocraina mamoek, na aia menacna mamoek, na u aina kakadmaiap ki, wanaiŋ?” \v 39 Aindopatke, ma ŋgepca watapa, murmur aniacapa macaitmo, kaega moca gaindopatna, “Ma mɨn, ne mamairi, na ne irik merac.” Ri, watapa murmura mairi, na macait toco nuknukir kocor. \v 40 Karica ma ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo ainda digiatna, “Kaina moca ne nanambirena? Na ne mba rɨpacre ki, a?” \v 41 Ainda moca mina rugdar moca, ndori puŋga gaindopatna, “An ramootta, ma mandai ŋgoin, na watapa macaitta mana kammo waracapekna?” \c 5 \s Iesusa ramoot ianna ŋeroŋ ŋgoreaca moa kecariatna \r (Matiu 8.28-34 na Luk 8.26-39) \p \v 1 Karica Iesusapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨra mina Galili mɨarmo kataca, waŋgembai magat, na anna ma Gerasananta pitrik waŋmbai ndeacrena. \v 2 \x - \xo 5.2: \xo*\xt Mk 1.23\xt*\x*Ri, Iesusa kor tɨkcarica gaca wɨtɨkatke, ŋeroŋ ŋgoreaca mbukca eacrina ramootta muk ndeacrinanna, ma tawi ŋgoin motemma man ndambuŋa ootta kɨprina. \v 3 Na an ramootta ma warir mutocrena mukna roumb ndeacrena, na ramoot ianna manmo ŋgatɨk mbuŋa leacna towanaiŋ, co lawirta ŋgatɨk mbuŋa leacna mɨnna wanaiŋ. \v 4 Ainda mori, memetmbaca ramtaɨra mana parniŋapa orniŋmo an lawirta ŋgatɨk mbuŋa leacri, na ma anmo ma moa katacrena, na ramoot ianna manmo muoc, iriki mbiracna mɨnna wanaiŋ, ma gargar ŋgoin. \v 5 Ainda moca mouŋ, ra, an ramootta an mina ramtaɨrta warir mutocrena mukna roumbapa takur tekerna roumbmo tamtamma ndada taŋrena. Na ma kamb anik keri, na anna watura mana tikmo katacrena. \p \v 6 Na ma wattatnanna Iesusa mon tawan ŋgoin nakɨpri, karica ma ootta taŋga Iesusna outta taŋga, mana outta tɨkca paŋan ramtukca tutupniŋ marɨmbɨtat. \v 7 \x - \xo 5.7: \xo*\xt Mk 1.24\xt*\x*Karica an ramootta kam aniac keca aind mambopat, “Iesus, u Tamuŋ Ŋgoin ndeacrena Raraŋ Aetaniacna Nuoc, u aukmo kaia mona moek? Na aku unmo Raraŋ Aetaniacna i mbuŋa digina mamoek, u aukmo gɨrgɨr ianna kai neaŋ teac!” \v 8 Na an ramootta aindopatna mɨnɨŋa gaind, Iesusa an ŋeroŋ ŋgoreacmo mboprina, “U ŋeroŋ ŋgoreac, u an ramootmo tɨkcarica laru!” \v 9 \x - \xo 5.9: \xo*\xt Lk 8.30\xt*\x*Karica Iesusa manmo madigiat, “Una ia mandai?” Ri, ma rutica gaindopatna, “Aukna ia Wɨt, aintik ŋerŋgaur ŋgorik wɨt aniaca aukap eacrena.” \v 10 Karica ma Iesusmo aemaŋmaŋap iŋambutta mambopat, ma minmo kai mandaca mina an pitrikmo kai tɨkcarica taŋ teac. \p \v 11 Na markɨmta tumbun aniaca, an takur roumbmo ambca taŋri. \v 12 Ri, an ŋerŋgaur ŋgorikca Iesusmo aemaŋmaŋap gaind mambopat, “U aimo mandaca aia mon markɨmbca mbukna, te, aia mina mbukna.” \v 13 Karica mina aindopatna mbatca, Iesusa minmo ainda moa mandacatna, mbatca an ŋerŋgaur ŋgorikca, an ramootmo tɨkcarica taŋga an markɨmbmo mbukatke, na an markɨmta tumbunna ŋgaŋganŋgɨa 2,000na mɨn, na mina an takur tamuŋ ŋgetacndiŋa aŋgɨa ootta irikca an pacpɨkɨnna mɨara pukca, puk ambca menaca mamaiat. \p \v 14 Ainda moatke, an markɨmta ŋginaŋa morina ramtaɨra kɨpcamacariat. Na mina taŋga an auŋ aniacapa an pitrikna auŋembta meikramtaɨr muruŋcamiŋmo an reacna kam ndopa, mina kɨpca an laruatna reaca watna moca. \v 15 \x - \xo 5.15: \xo*\xt Lk 8.27, na 8.35\xt*\x*Ri, an meikramtaɨra kɨpca Iesus ndambuŋ ndaruca watri, an ramootta, ŋerŋgaur ŋgorikca mbukca eacrinanna, ma ndona tik ŋgapaoc aoca iro laŋapa mbiraca eacri, na mina ainda watca nanambiatna. \v 16 Ainda moca an meikramtaɨr mandaibinna an laruatna reaca wattatnanna, mina taŋga, kabena meikramtaɨr ndeidmo, an ŋerŋgaur ŋgorikca mbukca eacrina ramootna kammo ninia mboprina. Na mina an markɨmta kam motoco ninia mbopatna. \v 17 Ainda moatke, an pitrik waŋna meikramtaɨra ŋgepca Iesusmo an pitrik waŋ tɨkcarina moca aemaŋmaŋap mambopri. \p \v 18 Ainda moca maica Iesusa kor naŋgabukna mori, ŋgaua an ŋerŋgaur ŋgorikca mbukca eacrina ramootta Iesusa moa laŋa moatna ramootta, ndomo Iesusap taŋna moca aemaŋmaŋap madigiat. \v 19 Ri, Iesusa manmo mba wattacarica ma mba taŋgatke, ma an ramootmo aindopatna, “U ndona kaca nda taŋca ndona wiwitmo mbop warac, titocna reik muruŋa Kacootta unmo kakadmaina opotaca morinan.” \v 20 \x - \xo 5.20: \xo*\xt Mt 4.25, na Mk 7.31\xt*\x*Karica an ramootta ŋgepca taŋga, an pitrik Dekapolisnanmo, ma minmo an kam wembaŋ laŋa Iesusa manmo moa laŋa moatna, ninia mbopca taŋri, na meikramtaɨra muruŋcamiŋa waraca tamtam malamŋiat. \s Iesusa menacatna mooŋ ianna wat mac nda neaŋgatke, na meac ianna roumbca moa laŋa moatna \r (Matiu 9.18-26 na Luk 8.40-56) \p \v 21 Karica Iesusa kor naŋgabukca, mɨarmo monmbai waŋ nagacat, na ma mɨarna roumb ndeacri, na meikramtaɨrta tumbun ianna manmo mac kɨpca aumb mamoat. \v 22 Ri, an Iudananta mimitpac aŋgɨrena kacna ramoot paŋan ianna mana ia Iairus, ma kɨpca anna tɨkca Iesusmo watca ma Iesusna outmo ma tutupniŋ marɨmbɨtat. \v 23 \x - \xo 5.23: \xo*\xt Mt 8.3, na Mk 7.32\xt*\x*Karica ma iŋambut ŋgoinna aemaŋmaŋap mambopri, “Aukna mooŋa ma menacna mamoek. Aintik u kɨpca ndona parmo man nambatta tɨk te, ma ndona wat mac nda aŋgɨca eacna.” \v 24 Ri, Iesusa ŋgepca an ramootap mataŋgat. \p Na meikramtaɨrta tumbun aniaca mana iŋa raŋgaica taŋri, ndorimo mana kɨtɨmma tɨkca aumba moca ratapaca moa mataŋri. \v 25 Na an meikramtaɨrta rɨkca meac ianna memetmbaca ma meikpitikta karwaina roumbap, na an roumbca manmo aŋgɨca eaca taŋga iarira parniŋapa mbut mbuniŋna mɨn mbuŋ. \v 26 Na an meac, ma an pitir gagamarmo kitukndukar anik puŋga ŋgoikri, na mina an meacmo moi laŋa mo ŋgocor, wanaiŋ ŋgoin, mina manmo gɨgɨrar neaŋrenan, na mana an roumbca mina manmo mba moa laŋa mori, wanaiŋ ŋgoin. \v 27\fig Na meac ianna Iesusna tik ŋgapaoc rocotmo pipikrina|src="LB00310C.TIF" size="col" copy="Knowles" ref="5.27"\fig*\x - \xo 5.27-28: \xo*\xt Mt 14.36\xt*\x*Ri, an meaca Iesusa kɨprina kam wembaŋa waraca, ma kɨpca an tumbun aniacna rɨk ndeaca, Iesusna iŋmbaia taŋca mana tik ŋgapaoc rocotmo pipikri, \v 28 na ma gaind ndamŋiatna, ma Iesusna tik ŋgapaoca pipik te, mana roumbca laŋa monande. \v 29 Ri, ma ainda moatna mbatca mana racainda anduna katacatke, ma ndona tik maraŋgaiat, mana roumbca laŋ mamoat. \v 30 \x - \xo 5.30: \xo*\xt Lk 5.17, na 6.19, na 8.46\xt*\x*Ainda moatke, Iesusa malamŋiat, mana gargara laruca mataŋgat, na ma uriraca minmo, madigiat, “Mandaia ndo aukna tik ŋgapaocmo pipikapekna?” \v 31 Ri, mana iŋa raŋgairena ramtaɨra mamo gaind mambopat, “U wat, meikramtaɨr wɨt ŋgoinna unap tɨkca ndada rapacrenan, na u madigiek, mandaia ndo unmo pipikapekna?” \v 32 Na Iesusa kocnaia meikramtaɨrmo watta korereri, mandai ŋgoinna ndo manmo pipikrina. \v 33 Karica an meac mbitaca ma lamŋiatna, an reaca manmo laruapekna, na ma kɨpca Iesusna out ŋgirikca tutupniŋ rɨmbɨtca nanambia nekca ma Iesusmo kamb gidkara muruŋ mambopat. \v 34 \x - \xo 5.34: \xo*\xt Mk 10.52, na Lk 7.50, na 17.19, na Up 14.9\xt*\x*Ri, ma an meac mbitacmo gaind mambopat, “Mooŋmbitac, u aukmo rɨpacri, aintik u laŋ mamoat. Na u taŋca una nikinik iro wetwet ndeac. Na una roumbca laŋ mamori.” \p \v 35 Na an mɨnna Iesusa an meacap mbopreke, ramtaɨr ndeida an Iairusna kac ndiŋ nakɨpca mina an ramoot paŋanmo gaind mambopat, “Una mooŋa mamenacri, aintik u ririptimo aiŋ wanaiŋa kai neaŋ teac.” \v 36 Ri, Iesusa an ramtaɨr mbopatna kamb mbaraca, ma an Iudananta mimitpac aŋgɨrena kacna ramoot paŋanmo aind mambopat, “U kai nanambi teac, u rɨpac niŋgik.” \v 37 Ainda moca ma meikramtaɨrmo manap taŋnarica wandɨk tɨkca ma Pitaapa, Iemisapa mana lapmbitac Ionap, na min mbonkac niŋgikmo aca aŋgɨra mina manap mataŋgat. \v 38 Ainda moca mina taŋga an Iudananta mimitpac aŋgɨrena kacna ramoot paŋanna kac ndaruca wattatnanna, meikramtaɨr wɨt aniaca punica gararar anikca mori, aea mboracarica. \v 39 Ri, Iesusa an kaca mbukca minmo gaindopatna, “Ne kaina moca gararar anikca moca aerena? An mooŋa, ma mba menacreke, ma maŋgoreke.” \v 40 \x - \xo 5.40: \xo*\xt Mt 9.25, na Lk 8.54, na In 11.11\xt*\x*Na mina manmo malaroŋgat. Ainda moatke, Iesusa minmo mbopca mina kacmo tɨkcarica muruŋcamiŋa raekmbai ndaruatke, ma an mooŋnuocna amepaetniŋapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨr mbonkacap aŋgɨca, mina an mooŋna waɨr tɨkca eacrina diab mambukat. \v 41 \x - \xo 5.41: \xo*\xt Lk 7.14\xt*\x*Ri, mina mbukca Iesusa an mooŋna par ŋgutiŋga, na gan kam tɨp mambopat, “\it Talita, koum\it*.” Na an kam tɨpna mɨnɨŋa gaind, “Meac teker u ŋgep!” \v 42 Ri, an mooŋa anduna ŋgepca taŋ kɨp tɨkri, na mina anna watca ŋgep ŋgoreac naŋgepca tamtam malamŋiat. Na an mooŋna iarira parniŋapa mbut mbuniŋna mɨn. \v 43 \x - \xo 5.43: \xo*\xt Mk 1.44, na 7.36, na Lk 8.55\xt*\x*Karica Iesus minmo an laruapekna reacna kammo, kabena meikramtaɨrmo mbop narica makɨracat. Ri, ma minmo an mooŋmo amna reac, emtem neaŋca amna mbopatna. \c 6 \s Nasaretnanda Iesusmo // iŋ maneaŋgat \r (Matiu 13.53-58 na Luk 4.16-30) \p \v 1 Karica Iesusa an auŋ tɨkcarica ma ndona auŋ mɨnɨŋ mac nda taŋgatna. Na mana iŋa raŋgairena ramtaɨra mana iŋmbai mataŋgat. \v 2 \x - \xo 6.2: \xo*\xt In 7.15\xt*\x*Na Wɨktɨtɨkna Ra, ma taŋga Iudana mimitpac aŋgɨrena kaca mbukca meikramtaɨrmo Raraŋ Aetaniacna kam riptiatke. Na meikramtaɨr wɨt aniaca an kam mbaraca, ŋgep ŋgoreac naŋgepca mina gaindopatna, “An ramootta ma an kammo tenna tɨkca aŋgɨratna? Na an landamŋi man ndambuŋ ndeacrenanna, anna titocna landamŋi? Na titoca moca ma ainta ŋgagatracarap morena? \v 3 \x - \xo 6.3: \xo*\xt In 6.42\xt*\x*Aia lamŋirena. An ramoot ma reikta muindira morena ramoot, na ma Mariana nuoc, na mana laipitikca Iemisapa, Iosepapa, Iudasapa Saimon, na mana mbiar toco gade aiap maeacreke.” Mina aindopca manmo iro ŋgoreac maaŋgɨat. \v 4 \x - \xo 6.4: \xo*\xt Mt 13.57, na Lk 4.24, na In 4.44\xt*\x*Ri, Iesusa minmo gaindopatna, “Ramma morena ramootta auŋembmo ma i aniacap eacrena. Na mana auŋ mɨnɨŋ ŋgoinapa, mana racaindpaiknandapa, mana kacnɨm ŋgoinnanda, ma iremb kocor.” \v 5 Aintik ma an auŋmo ainta ŋgagatrac ianna gidikca mba mac moitndaiit. Ma roumbbebta meikramtaɨr kaukimo par mbuŋa mina tikemb tiŋgik ŋgutiŋ te, minmo moi laŋa monande. \v 6 \x - \xo 6.6: \xo*\xt Mt 9.35, na Lk 13.22\xt*\x*Ri, ma ndoa rɨpac ŋgocorta meikramtaɨrta moca tamtam pac malamŋiri. \ms Iesusna iŋa raŋgairena ramtaɨra manmo wat rapac ŋgocor \mr (6.6—8.21) \s Iesusa ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo aiŋ maneaŋgat \r (Matiu 10.5-15 na Luk 9.1-6) \p Ainda moca Iesusa an kɨdrɨkna auŋembmo taŋga kambmo anna riptirina. \v 7 \x - \xo 6.7: \xo*\xt Lk 10.1\xt*\x*Ri, Iesusa ndona iŋa raŋgairena ramtaɨr parniŋapa mbut mbuniŋmo aca kɨpca, ma minmo ŋerŋgaur ŋgorikca mbukca eacrena meikramtaɨrtanmo, moa kecarina gagrar neaŋga, na minmo mbuniŋ, mbuniŋa mbagɨrica mataŋgat. \v 8 \x - \xo 6.8: \xo*\xt Mt 10.9-10\xt*\x*\x - \xo 6.8-11: \xo*\xt Lk 10.4-11\xt*\x*Na ma minmo gaindopatna, “Ne ndorita kombroormo ndɨpaca taŋrena ndɨndɨpacarmo aŋgɨ taŋ. Na ne kabena tataŋna reikap kai aŋgɨca ndoriap kai taŋ teac. Na ne tapaca kai aŋgɨ teac, na ne ndorita aŋgɨra taŋrena rambca kai aŋgɨ teac, na ne kitukndukap kai aŋgɨca taŋ teac, kari ŋgoin. \v 9 Na ne or ŋgapaocniŋ aocrenan, anna laŋ, an niŋgik aoc. Na ne tik ŋgapaoc mbuniŋa kai aoc teac.” \v 10 Ri, ma minmo gaind mac mbopatna, “Ne taŋi auŋ ian ndaruca kacnɨm ianna mbukca mbiracek, ne an niŋgik ndeaca, taŋi ne an auŋ tɨkcarica taŋ. \v 11 \x - \xo 6.11: \xo*\xt Up 13.51\xt*\x*Na auŋemb ndeida mina nenmo mina kaiknimbca actɨk ŋgocor ndacari te, na mina nena kamma warac ŋgocor, te, ne an auŋ tɨkcarica taŋ. Na maica ne taŋna naŋgepek, ne ndorita orniŋna tiacar kacopca ne taŋ, te, mina lamŋinandet, mina an tɨpna kirara laŋa mba moapeke.”\f + \fr 6.11 \fr*\ft Iudanaŋgepta tɨpna kirara gaind, an orniŋna tiacar kacoprenanna, anna mina an auŋmo mba mac nda taŋitndait. Na aina our tukica taŋrena tɨp toco anna kirar.\ft*\f* \v 12 Karica mana iŋa raŋgairena ramtaɨra ŋgepca taŋga meikramtaɨrmo an kam wiwitia mambopat, “Ne ndorita iroar inkar ŋgetriki.” \v 13 \x - \xo 6.13: \xo*\xt Ie 5.14\xt*\x*Na mina ŋerŋgaur ŋgorikcap eacrena meikramtaɨr wɨt aniktanmo moa kecariatke, na roumbbebta meikramtaɨr wɨt aniktanmo tabaɨr ndikca minmo moa laiŋ mamoat. \s Erotta Iesusmo anmo kɨtac puk neaŋrena ramoot Ion ndopa \r (Matiu 14.1-12 na Luk 3.19-20 na 9.7-9) \p \v 14 \x - \xo 6.14-15: \xo*\xt Mt 16.14, na Mk 8.28, na Lk 9.19\xt*\x*Na gagrirta ramoot paŋan Erot, ma an kamma waracatnanna an reikca aind ndaruri, Iesusna ia an inikca aniac malaruat. Ainda moca meikramtaɨr ndeida aindopca, “An kɨtac puk neaŋrena ramoot Ion, ma menacatnanna, ma mac nda ŋgepatna. Aintik ma an gargar aŋgɨca ma an ŋgagatracara morena.” \v 15 Na ndeida aind mambopat, “Anna Elaia.” Ri, ndeida aind mambopat, “Anna ramma morena ramoot, ma atuna rambca morina ramtaɨrta ramoot ianna kirar toc.” \v 16 Na Erotta an kamma waraca, ma aindopatna, “Aku an ramoot Ion, mana logotta aku atuna wawɨratna, na mandeaca ma mac nda maŋgepri.” \p \v 17-18 \x - \xo 6.17-18: \xo*\xt TN 18.16, na 20.21, na Mt 14.4, na Lk 3.19-20\xt*\x*Na ŋgaua Erot ma ndona lapmbitac Pilipna meac Erodiasmo tapica laŋgorina. Ri, Ionna Erotmo gaindopatna, “U ndona lapmbitacna meac tapica laŋgoapekna tɨpna kirara, anna laŋa wanaiŋ.” Ainda moatke, Erotta an kam mbaraca ŋgepca ramtaɨrmo mbopca mina Ionmo utiŋga manmo lawirta ŋgatɨk mbuŋa leaca maica aŋgɨca taŋga kac ŋgoreac matɨkat. \v 19-20 Aintik Erot, ma Ion narica rugut morena. Na ma lamŋirena, Ionna ma Raraŋ Aetaniacna lamnɨac ŋgoutta, ma ramoot wandoŋ rat ndeacrena ramoot. Ainda moca Erotta ma Ionna ŋginaŋ mbatrena. Na Ionna kam ian ndop te, ma mana kamma waraca ma tamtam ŋgoin ndamŋiraŋnande, iro inik mananna makuk ŋgoin ndamŋiraŋnande. Na ma Ionna kamma waracna toŋtoŋ ŋgoinna morena. Na Erodias ma nikkatta ŋgocraica ndomo Ionna mo menacna ndamŋirinanna, na ma mɨnna wanaiŋ. \p \v 21 Iŋmbaia Erodias ma taup ianna gainda watrina. Erot mana aemma mana mɨratna rana ndamŋica ma amtiam aniac ianna monande. Na an amtiam aniaca ma moeknanna, anna ma ndoap aiŋ kabea morena ramtaɨr paŋaindapa, lapoca ruŋrena ramtaɨr paŋaindapa, Galili inikna ramtaɨr paŋaindap amnande. \v 22 Karica mina ambca eacri Erodiasna mooŋa kɨpca mbukca mina outta kemma weri. Na Erotap mbiraca ambrina ramtaɨra an mooŋa kemma werenanna watca mina toŋgocarica. Ainda moca gagrirta ramoot paŋanna an mooŋ ŋgammo madigiat, “Aku umo kai laŋ ŋgoin neaŋ te, u toŋgoit? U aukmo pac mbop te, aku umo neaŋnande.” \v 23 \x - \xo 6.23: \xo*\xt Est 5.3, na 5.6, na 7.2\xt*\x*Ri, Erot, ma kam gargara manmo gainda babuca mambopat, “Gidik ŋgoin tamuŋ, u kaia toŋgoca digi te, aku umo neaŋnande. Na u aukmo gan tiacarpaik titac ndomo waŋgembai neaŋna ndop te, aku ainda monande.” \p \v 24 Ri, an mooŋa mac nda laruca taŋga ndona aemmo gaind madigiat, “Aku mamo kai aŋgɨna kam ndopit?” Na mana aemma aindopatna, “U taŋca manmo gaindop, u kɨtac puk neaŋrena ramoot Ionna paŋan wawɨrca aukmo mana paŋan neaŋ.” \v 25 Karica an mooŋ ŋgamma tawina mac nda taŋca gagrirta ramoot paŋan ndambuŋ ndaruca manmo gaindopatna, “Aku toŋgorinanna, u mandebanna u kɨtac puk neaŋrena ramoot Ionna paŋan wawɨrca tuoŋ ianna tɨkca aukmo neaŋ.” \v 26 \x - \xo 6.26: \xo*\xt Mt 14.9\xt*\x*Ri, gagrirta ramoot paŋanna an kamma waraca mana iro inikca tamtam malamŋiat. Na ma ndona babua mbopatna kamna malamŋiat, na ma ndoap mbiraca ambrena ramtaɨra watri, ma mina lamnikmo numbir aniac aŋgɨ narica. Ainda moca ma an mooŋna kam mawaracat. \v 27 Ri, gagrirta ramoot paŋanna, ndona lapoca ruŋrena ramoot ian mbagɨrica manmo tawi taŋca Ionna paŋan aŋgɨ kɨpna ndopca an lapoca ruŋrena ramootta taŋga kac ŋgoreaca mbukca Ionna logotmo mawawɨrat. \v 28 Karica ma Ionna paŋanmo tuoŋ ianna tɨkca aŋgɨra kɨpca an mooŋ ŋgammo neaŋca, ma aŋgɨca taŋca ndona aem maneaŋgat. \p \v 29 Ri, Erotta Ionmo ainda mo menacatna kamma waraca Ionna iŋa raŋgairena ramtaɨra kɨpca mana waɨr aŋgɨca taŋga mamutocat. \s Iesusa 5,000na mɨnna ramtaɨr tiŋgikmo amna reac neaŋga ambatna \r (Matiu 14.13-21 na Luk 9.10-17 na Ion 6.1-13) \p \v 30 \x - \xo 6.30: \xo*\xt Lk 10.9-10, na 10.17\xt*\x*Na Iesusna up aŋgɨrena ramtaɨra mina mac nda kɨpca man ndambuŋa mina manap puniri. Na mina ndori, morina aiŋirta kambca niniatke, na mina meikramtaɨrmo riptiatna kambca anmo muruŋ maniniat. \v 31 \x - \xo 6.31: \xo*\xt Mk 3.20\xt*\x*Ri, meikramtaɨr wɨt aniaca an motemma taŋ kɨp tɨkri, na Iesusapa mana up aŋgɨrena ramtaɨrap mina amta reik amna mɨnna wanaiŋ. Ainda moca ma ndona up aŋgɨrena ramtaɨrmo aindopatna, “Ne ŋgepca aia ndori tiŋgik ramtaɨr kocorta taup ianna taŋca ne wɨk emtem pac aŋgɨna.” \v 32 Karica mina kor ian naŋgabukca ramtaɨr kocorta taup ianna, mina ndori tiŋgik mataŋgat. \p \v 33 Na an meikramtaɨr wɨt aniaca mina watri mina taŋri, na mina minmo watta garacri. Ainda moca an auŋembta meikramtaɨra mina muruŋcamiŋa Iesusapa mana up aŋgɨrena ramtaɨr taŋca eacna taupca, mina atuna ootta taŋga laruca maeacri. \v 34 \x - \xo 6.34: \xo*\xt Ndu 27.17, na 1 GRP 22.17, na 2 Nin 18.16, na Esi 34.5, na Mt 9.36\xt*\x*Aintik Iesusa taŋga kor tundoca ma gaca wattatnanna meikramtaɨr wɨt aniaca muruŋa anna punica eacri. Na ma mina watca kakadmai aniac ŋgoin. Mina sipsiparta kirar toc, mina ŋginaŋa mona ramoot ian ŋgocor. Ainda moca ma minmo kamb wɨt ŋgoin riptiatna. \v 35 \x - \xo 6.35: \xo*\xt Mt 14.15, na Mk 8.1-9, na Lk 9.12\xt*\x*Iŋmbaia ra maica irik mbukna ŋgirikri. Iesusna iŋa raŋgairena ramtaɨra kɨpca manmo gaind mambopat, “Ganna ramtaɨr kocorta taup, na ra maica irik mbukna mamoek. \v 36 Karica u an meikramtaɨrmo mbagɨrica mina auŋembmo tamtamma taŋca, ndori amna reik ndeidta ore taŋca oikna.” \v 37 \x - \xo 6.37: \xo*\xt Ndu 11.13, na 11.22, na 2 GRP 4.43, na Mt 14.16, na Lk 9.13, na In 6.7\xt*\x*Na Iesusa ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrpaikna kam nda rutica gaindopatna, “Ne ndori minmo amta reik neaŋ.” Ri, mina manmo aindopca, “U toŋgo te, aia karwai par kabeapa mbut mbuniŋna aiŋa moca aŋgɨrena mɨnna kitukndukar puŋga tapacar tɨpemb ŋgoikca mina neaŋna?” \v 38 Ri, ma minmo madigiat, “Ne tapacar tɨpemb titpaikap eacrena? Na ne taŋca wat.” Mina taŋga wattacarica mac nda kɨpca Iesusmo gaind mambopat, “Aia tapacar tɨpemb parmbaiapa ŋgoaem mbuniŋ niŋgikap.” \p \v 39 Ri, Iesusa minmo gaindopatna, “Meikramtaɨra muruŋcamiŋa taŋca gan katgɨn laŋmo tumnambca moi mbirac.” \v 40 Karica mina taŋga ndeida 100na mɨn naaŋgɨra punica mbiracatke, ndeida 50na mɨn naaŋgɨra punica mbiraca maiatke. \v 41 \x - \xo 6.41: \xo*\xt Mk 7.34\xt*\x*Na Iesusa tapacar tɨpemb parmbaiapa ŋgoaem mbuniŋ aŋgɨca ma tamuŋna auŋa raia watca Raraŋ Aetaniacmo kam laŋ neaŋga. Karica ma tapacar tɨpemb witkica ndona iŋa raŋgairena ramtaɨra neaŋga, mina aŋgɨca an meikramtaɨrmo biŋairi, na ma ŋgoaemniŋ aŋgɨca witkia maica an meikramtaɨrmo muruŋcamiŋmo biŋaia maica. \v 42 Mina muruŋcamiŋa, ambca mɨn ŋgoin matɨkat. \v 43 Ri, tapacar tɨpembapa ŋgoaeb tɨpembca eacri, mina anmo aŋgɨa tumbunna tɨkca, larkambca parniŋapa mbut mbuniŋna mɨnpaik maaocat. \v 44 Na an tapacapa ŋgoaem ambatna ramtaɨr niŋgikna ŋgaŋganŋgɨa 5,000na mɨn. Na meikmombonikca mba nduatke. \s Iesusa Galili mɨarna puk nambatta wɨtɨkca taŋgatna \r (Matiu 14.22-33 na Ion 6.16-21) \p \v 45 Karica Iesusa ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo aindopatna, “Ne tawina kor aŋgɨca monmbaina auŋ Betsaidamo, ne out nagac.” Na ma ndo pac eaca, meikramtaɨrmo mandaca taŋna toŋtoŋap. \v 46 \x - \xo 6.46: \xo*\xt Mk 1.35, na Lk 5.16, na 6.12, na 9.28\xt*\x*Na ma meikramtaɨr mandaca mina taŋri, ma takur ian magat, ma anna tɨkca mbendeina moca. \v 47 Ri, maica wigwac ŋgoin motemma kora mɨarmo rɨk ndeacri, Iesusa irikca maŋara ndo kabe ndeacri. \v 48 Na ma watri, watta ŋgepca kor paŋan ndiŋ nakɨpca kormo nda tapacri, mina autna aiŋa moca taŋri. Maica auŋ raruri, Iesusa puk nambat ndiŋa wɨtɨkca min ndambuŋ nakɨpri. Na ma maica minmo kunna moatke, \v 49 \x - \xo 6.49: \xo*\xt Mt 14.26, na Lk 24.37, na In 6.19\xt*\x*ri, mana iŋa raŋgairena ramtaɨra watca, ma puk nambat ndiŋ nakɨpri, mina watca anmo raraŋ ian ndopca. Na mina larɨkca ŋgocrairi. \v 50 Na mina muruŋa mana watca rugdar mocaricatke. Ri, Iesusa minmo tawina gaindopatna, “Ne ndorimo moi gagraca eac. Ne kai nanambi teac. Ganna auk.” \v 51 \x - \xo 6.51: \xo*\xt Mk 4.39\xt*\x*Karica ma min ndambuŋna kor naŋgabukca, minap eacatke, watta mamaiat. Ri, mina ŋgep ŋgoreac ŋgoin maŋgepat. \v 52 \x - \xo 6.52: \xo*\xt Mk 8.17\xt*\x*Aintik Iesusa tapac rɨmbɨtca meikramtaɨra biŋaiatna mɨnna, mana ainda moatna reikta mɨniŋga, mina ŋaŋari lamŋi ŋgocor, mina iroara mboborac maeacreke. \s Genesaretnanta roumbbebta meikramtaɨrmo moa laiŋ mamoat \r (Matiu 14.34-36) \p \v 53 Karica Iesusapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨra mɨar kataca ga Genesaret auŋ ndaruca, mina ombca tundoca kormo mɨkndacrina. \v 54 Na mina kor tɨkcarica gacatke, meikramtaɨra mina watca, Iesusmo watta magaracat. \v 55 Ri, meikramtaɨra an inikna auŋembmo tamtamma ootta taŋca anna meikramtaɨrmo mbopca waracri. Na mina waraca maeacri, Iesusa taup ian ndeacekna kam mbarac te, mina ŋgepca roumbbebta meikramtaɨrmo barera tɨkca minmo Iesus ndambuŋ naaŋgɨca taŋnande. \v 56 \x - \xo 6.56: \xo*\xt Mt 9.20, na 14.36, na Up 19.12\xt*\x*Na Iesusa an auŋembapa auŋemb tekirapa an pitrikna auŋembmo muruŋa taŋga larurinanna, na mina ainda morena roumbbebta meikramtaɨrmo an punirena taupembca tɨkrena. Na mina Iesusmo roumbbebta meikramtaɨrmo watcarica mina mana tik ŋgapaoc waŋ ŋgutiŋ te, mina muruŋa laŋa mona moca aemaŋmaŋap digica mbopri, na roumbbebta meikramtaɨra muruŋa ainda morinanna, mina laiŋ mamori. \c 7 \s Raraŋ Aetaniacna Tɨp Wandɨkca nicar ŋgamrirta kammo tamuŋ ŋgoin ndeacrena \r (Matiu 15.1-9) \p \v 1 Na Parisiara kɨpca tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨr ndeidap tumbunna tɨkca, mina Ierusalem tɨkcarica ŋgepca kɨpca, mina Iesusa watna moca mataŋgat. \v 2 \x - \xo 7.2: \xo*\xt Lk 11.38\xt*\x*Ri, mina wattatnanna mana iŋa raŋgairena ramtaɨra ndorita paɨra tukica rat ŋgocora ambri. \v 3 \x - \xo 7.3: \xo*\xt Mk 7.5, na 7.8, na In 2.6, na Gal 1.14\xt*\x*Na Parisiarapa Iudananda muruŋa mina ndorita nicauna tɨpna kirara raŋgaica, mina paɨr ŋaŋari tuki ŋgocor te, mina mba amitndai. \v 4 \x - \xo 7.4: \xo*\xt Mt 23.25\xt*\x*Na mina mbik tɨkca oikrena taupca taŋca nda kɨpca, mina ru ŋgocor te, mina mba amitndai. Na mina raŋgairena tɨpembca kirara wɨt ŋgoin, mina ndorita nicar puŋga tɨkca aŋgɨratna tɨpemb kirarir ndeid toco gaind, mina kabarapa, wɨnne tuoŋgourapa barer, motoco mina tukirena. \v 5 Karica Parisiarapa tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨra Iesusmo gainda digiatna, “Tida moca una iŋa raŋgairena ramtaɨra nicauna tɨp kirara raŋgai ŋgocor? Na mina ndorita paɨra tukica rat ŋgocora ambapekna.” \v 6 \x - \xo 7.6-7: \xo*\xt Ais 29.13, na Mt 15.8-9\xt*\x*Ri, Iesusa mina kam rutica gaindopatna, “Ramma morina ramoot Aisaia ma nen ŋgoin ndopatna, ne paparuna ramtaɨr. Na ma tirra mbopatna kamma gaind, ‘An meikramtaɨr mina ndorimo aukna i aŋgɨra ŋgeprenanna, upa ndo mboprena, mina iroar inkara aukmo mon tawan ŋgoin maeacreke. \v 7 Na mina ramtaɨrta morena tɨpemb kirarirta kambca riptireke, aindoprena, “Ganna Raraŋ Aetaniacna kam.” Aintik mina aukmo wanaiŋ ŋgoinna tutupniŋ rɨmbɨtca mbendeirena.’ \v 8 Na ne Raraŋ Aetaniacna neaŋgatna Tɨp Wandɨkca kecariapeke, na ne ramtaɨrta tɨpemb kirarir tiŋgikmo mataua utiŋga gagraca maeacreke.” \p \v 9 Ri, Iesusa minmo gaind mac mbopatna, “Ne Raraŋ Aetaniaca neaŋgatna Tɨp Wandɨkca nda ipuŋrena, na ne ndorita tɨpemb kirarira raŋgaina landamŋina ramtaɨr laiŋ koind. \v 10 \x - \xo 7.10: \xo*\xt NA 20.12, na 21.17, na TN 20.9, na TW 5.16, na Mt 15.4\xt*\x*Na Moses ma aindopatna, ‘U ndona amepaetniŋna kaŋgauk ndeac te, maniŋna kam niŋgikca raŋgai.’ Na, ‘Ramootta ndona amepaetniŋmo kam ŋgoreac ndop te, ma menacnande.’ \v 11 Na ne gaindoprena, ‘Ramoot ianna ma kitukndukarapa ainta reikapnan te, na ma ndona aem co, aetmo otacnande, iŋmbaia ma maniŋmo aindopnande, “Gan kitukndukca aku Raraŋ Aetaniaca neaŋna baburina.”’ \v 12 Na ne aindoprena, ‘An ramootta ma an mbuŋa amepaet ŋgotacna reikca kai mo teac.’ \v 13 Aintik ne ndorita nicarta tɨpemb kirarir aŋgɨca anna raŋgaireke, na ne Raraŋ Aetaniacna kamma nda ipuŋrena. Na anmo reac wanaiŋa morenan. Na ne an reikta tɨpemb kirarirmo ainda morena.” \s Iesusa meikramtaɨrmo moi Raraŋ Aetaniacna lamnɨacmo patiŋpaikca morena reacna // kam ndopatna \r (Matiu 15.10-20) \p \v 14 Karica Iesusa meikramtaɨrmo mac aca punica, ma minmo gaindopatna, “Ne muruŋ ŋgoinna aukna kammo matau waraca lamŋi rapac. \v 15-16 \x - \xo 7.15-16: \xo*\xt Up 10.14-15\xt*\x*Na reaca ramoot ianmo raek ndiŋa mbuk te, ma an ramootmo moi ma patiŋga mba moitndai. Wanaiŋ. Reaca an ramootna nikinik ŋgetacndiŋ ndaru te, ande anna ndo an ramootmo moca ma patiŋga monandet.”\f + \fr 7.15-16 \fr*\ft Na landamŋina ramtaɨr ndeida gaind ndamŋirena, kabena kam tɨp toca gan timbigta kapna inik ndeacrena. Na an kamma gaind, \ft*\fq “U ramootta koarap, u gan kam mbarac.” \fq*\f* \p \v 17 Karica Iesusa an meikramtaɨr tɨkcarica kaca taŋgatke. Na mana iŋa raŋgairena ramtaɨra manmo an kam roorna mɨnɨŋna madigiat. \v 18 Na ma minmo gaind mac mbopat, “Ne toco iroar kocor, a? Na ne mba lamŋire ki, reik wɨt aniaca, ramootmo raekmbaia up ndiŋa mana nikinikca mbuk te, anna ramootmo patiŋga mba moitndaiit. \v 19 Aku aindopapeknanna anna gaind tocna reikca ramootna iro inikmo gidik ŋgoinna mba irikri. Wanaiŋ. Anna ma lota taupca taŋrena, iŋmbai ma loaepi kecarinande.” An kamma Iesusa mbopapeknanna ma gaindopapekna, aintocna amta reikca Raraŋ Aetaniacna lamnɨacmo mina rat niŋgik. \v 20 \x - \xo 7.20: \xo*\xt Mt 15.18, na Mk 7.23\xt*\x*Ri, Iesusa gaind mac mbopatna, “Reaca ramootna iro inik ndeacrenanna an ndiŋa laru te, anna ndo ramootmo moi patiŋga monandet. \v 21-22 Na aku mbopapekna kamma, anna reikca ramootna nikinik iro ŋgetacndiŋ ndarurenan, na an reikca gaind, iroar ŋgorik aŋgɨrena tɨpna kirar, na meacramootna kaŋtertaapna tɨp kirara morenan, na makɨmrena tɨpna kirar, na ramootta rɨŋga menacrena tɨpna kirar. Na laŋtaŋgoara laŋtaŋgona tɨpemb ŋgadudukca morena meikramtaɨrta tɨpemb kirarira morenan, na kabena meikramtaɨrta reikca mamatŋina tɨp kirar, na reac ŋgoreac ŋgoreaca morena tɨp kirar, na parureke, na ndondo ŋgoin ndopca tamtamma morena tɨp kirar, na iro ŋgoreac aŋgɨca kabena meikramtaɨrmo peperena kam ŋgoreac ndoprena tɨp kirar, na garurureke, ŋaŋaŋaona tɨp kirara morena. \v 23 Ainta tɨpemb kirarir, anna muruŋcamiŋa ŋgorik, na anna ramootna iro inik ndeacrenanna, an ŋgetacndiŋ ndarurenanna, anna Raraŋ Aetaniacna lamnɨac ŋgoutta, ramootmo mo, rat ŋgocor.” \s Ponisiana Pitrik waŋna meaca Iesusmo rɨtɨpac aniac ŋgoinap \r (Matiu 15.21-28) \p \v 24 Karica Iesusa an auŋ tɨkcarica, ma ŋgepca Tair auŋ aniacna waŋmbai mataŋgat. Na ma anna kac ianna inikca mbukri, na ma mba toŋgori, ramoot ianmo lamŋi narica ma anna eacrenan. Na ma iŋgoroca eacna mɨnna wanaiŋ. \v 25 Na meac ianna manmo an ndeacrena kamma waracrinan. Na an meaca ma mooŋ ianap, na ŋeroŋ ŋgoreac ianna manap eacri. Ainda moca an meaca tawina kɨpca Iesusna or kɨtɨmma tutupniŋ rɨmbɨtca mairikat. \v 26 An meaca mana aemma manmo Ponisiana pitrik waŋa tɨkca mɨrrinan, na Ponisia ma Siriana pitrik waŋnan. Na an meaca ma Girikna kam mbuŋ ndoprena, na ma Iesusmo ndona mooŋna ŋeroŋ ŋgoreaca moi kecarina moca aemaŋmaŋap madigiat. \v 27 Na Iesusa manmo gaindopatna, “Outta aia mombonikmo amna reac pac neaŋam. Na anna laŋa wanaiŋ, aia mombonikta amta reik aŋgɨca piriŋta ke taŋ nari.” \p \v 28 Na an meaca mana kam rutica gaindopatna, “Kacoot, piriŋga barna kaŋgauk maeacreke, mitoco mombonikta amta reik tɨpemb ambrena.” \p \v 29 Ri, Iesusa manmo aindopatna, “U gaindopapeke, laŋ u mac nda taŋ. Ŋeroŋ ŋgoreaca una mooŋmo tɨkcamacariri.” \v 30 Na an meaca ndona kac mac nda taŋga, mooŋnuocmo wattatnanna, ŋeroŋ ŋgoreac mamo tɨkcamacariri ma laŋa moca bara meraca maeacri. \s Iesusa koar ŋgoreacniŋapa kam ndop ŋgocorta ramoot ianna moa laŋa moatna \p \v 31 \x - \xo 7.31: \xo*\xt Mt 15.29-31\xt*\x*Karica Iesusa Tairna pitrik waŋmbai tɨkcarica, annan mac ŋgepca taŋga auŋ aniac Saidonna pitrik waŋmbai ndaruatna. Ri, ma mac taŋga mandaca taŋga irikca Galili mɨar ndaruca, ma Dekapolisna pitrik mambukat. \v 32 \x - \xo 7.32: \xo*\xt Mt 9.32, na Lk 11.14\xt*\x*Na mina koarniŋ rɨkdaca, mimma makukuca, kamma ŋaŋari mbop ŋgocorta ramoot ianna aŋgɨra kɨpca, Iesusmo aemaŋmaŋap digiatna, manmo para an ramootna tik nambatta tɨkna moca. \v 33 \x - \xo 7.33: \xo*\xt Mk 5.23, na 8.23, na Lk 4.40, na 13.13, na In 9.6\xt*\x*Ri, Iesusa an meikramtaɨrmo tɨkcarica, ma an ramootmo aŋgɨra taŋga, maniŋa ndoniŋ niŋgik ndeacri. Na Iesusa an ramootna koarniŋmo ndona patŋit loorniŋ rapaca mbukacarica. Iŋmbaia ma ndona patŋitmo taber tɨkca an ramootna mim matɨkat. \v 34 \x - \xo 7.34: \xo*\xt Mk 6.41, na In 11.33, na 11.38, na 11.41, na 17.1\xt*\x*Na Iesus ma tamuŋna auŋa raia watta gaca, ma ndona tikca raŋgairinanna, ma aenan toca moca wɨk malacat. Ri, ma an ramootmo gaindopatna, “\it Epata\it*.” An kamna mɨnɨŋa gaind, “U goot.” \v 35 \x - \xo 7.35: \xo*\xt Ais 35.5-6, na Mt 11.5\xt*\x*Ri, an ramootna koarniŋa tawi ŋgoinna gootca keatke, reac ianna mana mimma maŋtikica eacrinanna goarakeca ma kam ndopna mɨn. \v 36 \x - \xo 7.36: \xo*\xt Mk 1.43-45\xt*\x*Na Iesusa meikramtaɨrmo an laruapekke, mina watapekna reacna kamma kabena ramoot ian ndop narica wandɨk gargar matɨkat. Na wanaiŋ, mina an kammo anduna mbopca mataŋri. \v 37 \x - \xo 7.37: \xo*\xt Ais 35.5\xt*\x*Na an meikramtaɨra kam anna waraca, mina ŋgep ŋgoreac naŋgepca aindopatna, “Reac, reaca ma morenanna, ma laŋ ŋgoin mamoreke. Ma koara rɨkdaca maica eacrenanmo, moa laŋa moca mina matau mawaracreke, na kamma ŋaŋari mbop ŋgocortanna, kamma matau mambopreke.” \c 8 \s Iesusa 4,000na mɨnna ramtaɨr tiŋgikmo amna reac neaŋga ambatna \r (Matiu 15.32-39) \p \v 1 Karica an mɨn mbuŋa meikramtaɨr wɨt aniaca mac kɨpca punica, mina amna amta reik kocor. Ri, Iesusa ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo aca kɨpca, ma minmo gaindopatna, \v 2 \x - \xo 8.2: \xo*\xt Mt 15.32-39, na Mk 6.34-44\xt*\x*“Aku an meikramtaɨrta kadmaiacarica. Mina aukapmo rai mbonkac ndeacapeke, mina amna amta reik kocor. \v 3 Na aku minmo nikemb wapataiara aintanna ndorita kaikca mbagɨrica taŋ te, mina paŋainda korereca taupembca wɨnaci iriknande. Na mina ndeida taupemb tawan ŋgetacnan kɨprina.” \v 4 Ri, mana iŋa raŋgairena ramtaɨra mana kam rutica gaindopatna, “Gan motemma ramtaɨr kocorta taup. Na aia tenna tapacar aŋgɨca amna reaca moca minmo neaŋga mina ammit?” \v 5 Karica Iesusa minmo gainda digiatna, “Ne tapacar tɨpemb titpaikap eacrena?” Ri, mina aindopatna, “Parmbaiapa mbut mbuniŋ niŋgik.” \p \v 6 Karica Iesusa meikramtaɨrmo mbopca mina pitrik wɨkɨn mambiracat. Na ma an tapacar parmbaiapa mbut mbuniŋ aŋgɨca, ma Raraŋ Aetaniacmo mbendeica kam laŋ ndopacarica, ma an tapacar tɨpembmo otrea maica, ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo biŋa mona neaŋga. Mina meikramtaɨrmo mabiŋaiat. \v 7 Na mina ŋgoaeb tekir ndeid toca eacrina. Ri, Iesusa an ŋgoaeb tekir motoco ma Raraŋ Aetaniacmo mbendeica kam laŋ ndopacarica ma ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrpaikmo, an mac biŋaina maneaŋgat. \v 8 Na maica mina ambca mɨnna tɨkatke, am tipa eacari, mina aŋgɨa punica larkambca parmbaiapa mbut mbuniŋ maaocat. \v 9 Na an ramtaɨr tiŋgikta ŋgaŋganŋgɨa 4,000na mɨn. \p Karica Iesusa minmo mbagɨrica mina mataŋgat. \v 10 Na ma tawina kor naŋgabukca ndona iŋa raŋgairena ramtaɨr aŋgɨca, mina mon Dalmanutana pitrik waŋ mataŋgat. \s Mina Iesusmo ŋgagatraca // mona madigiat \r (Matiu 16.1-4) \p \v 11 \x - \xo 8.11: \xo*\xt Mt 12.38, na Lk 11.16, na In 6.30\xt*\x*Na Parisinanda kɨpca mina manap ipuŋga mbopca. Na mina manmo mbopca ma ŋgagatrac ianna mo te, anna ndo minmo wandac te, mina lamŋinande, anna gidik ma Raraŋ Aetaniacna aiŋa morena ramoot. Anna mina mana towai ndopca mbopatna. \v 12 \x - \xo 8.12: \xo*\xt Mt 12.39, na Lk 11.29\xt*\x*Ri, Iesusa ndona tikca raŋgaiatnanna mana tikca makukuatke, ma rutica aindopatna, “Tida moca gan mɨnna meikramtaɨra ŋgagatrac ŋgoin laru te, an ŋgoinna watna morena? Na aku nemo gidik ŋgoinna gaindopnande, mina ianna mba ŋgagatrac ianna mba mac watitndai.” \v 13 Karica ma minmo tɨkcarica kor mac ŋgabukca, mɨarmo monmbai waŋ magacat. \s Iesusa Parisiarta isapa Erotna isna kammo kam roor // mbuŋ nakecatna \r (Matiu 16.5-12) \p \v 14 Ri, mana iŋa raŋgairena ramtaɨrpaikca iroar ndarekrekeca tapacar tip ndeidap mba aŋgɨra kɨpatke, mina tapac tɨp kabe niŋgikap aŋgɨa kɨpca mina kor inikca tɨkcamacariat. \v 15 \x - \xo 8.15: \xo*\xt Lk 12.1\xt*\x*Na Iesusa minmo kam gargar mbuŋa gaindopatna, “Ne ndorimo Parisiarta isapa Erotna isna kam roor nake matau wat.” \v 16 Ri, mana iŋa raŋgairena ramtaɨrpaikca ndori puŋga aindopca, “Ŋarikca ma an kam ndopapeknanna, anna gidik, aia tapacar kocor.” \v 17 \x - \xo 8.17: \xo*\xt Mk 6.52\xt*\x*Na mina aindopatna kaina kambca Iesusa lamŋirina, na ma minmo gaindopatna, “Kaina moca ne tamtam ndamŋica kambca aindoprena, ‘Aia tapacar kocor?’ Ne mba lamŋire ki? Na ne landamŋiar kocor ki? Nena iroar inkara mboracapek ki, a? \v 18 \x - \xo 8.18: \xo*\xt Ier 5.21, na Esi 12.2, na Mk 4.12, na Up 28.26\xt*\x*Na ne lamnikap, na ne kaica an reikca wat ŋgocor, a? Na ne kourap, na ne kaica an kambca warac ŋgocor, a? Na nena iroara ndarekrekapeki, a? \v 19 Na aku tapacar tɨpemb parmbai rɨmbɨtca, 5,000na mɨnna ramtaɨra neaŋga mina ambca, tɨkcariatna am tipa, ne larkambca titpaikca aocatna?” Ri, mina rutica aindopatna, “Larkambca parniŋapa mbut mbuniŋna mɨn.” \v 20 Na Iesusa gaind mac mbopatna, “Aku tapacar tɨpemb parniŋapa mbut mbuniŋna kataca, an 4,000na mɨnna ramtaɨr tiŋgikca neaŋga mina ambca tɨkcariatna am tipa, ne larkambca titpaik ŋgaocatna?” Ri, mina rutica aindopatna, “Larkambca parmbaiapa mbut mbuniŋ.” \v 21 Na ma minmo aindopatna, “Ne mba watta rapacreke.” \ms Iesusa ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo riptiatna \mr (8.22—10.52) \s Iesusa Betsaida auŋna lamnɨac ŋgoreacna ramoot ianna moa laŋa moatna \p \v 22 Karica Iesusapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨr, mina mac taŋga Betsaida auŋ malaruat. Ri, an auŋnan, mina lamnɨac ŋgoreacna ramoot ianmo Iesus ndambuŋ naaŋgɨca makɨpat. Na mina Iesusmo aemaŋmaŋap digica mambopat, u mana par ŋgutiŋ. \v 23 Karica Iesusa an lamnɨac ŋgoreacna ramootna par ŋgutiŋga, manap aŋgɨca larua auŋmo raekmbaia taŋri. Na ma mana lamnɨacniŋmo taber iuca, ma ndona para mana lamnɨacniŋa tɨkca, ma manmo madigiat, “U reac ianna watre ki, wanaiŋ?” \v 24 Ainda moca an ramootta ndona lamnɨacniŋmo watukca watca, gaind mambopat, “Aku ramtaɨr ndeidmo mawatreke. Na aku ŋaŋari wat ŋgocor, na aku ramtaɨrmo watreke, ikir taŋ kɨpre toc.” \v 25 Ri, Iesusa ndona para mana lamnɨacniŋ mac tɨkatke. Na an ramootta mataua watukca watca, mana lamnɨacniŋa laŋ mamoat, ri, ma reikmo mataua watta marapacat. \v 26 Ri, Iesusa manmo mana kaca mbagɨriatke, manmo mambopat, “U taŋca auŋmo raekca kai laru teac.” \s Pita ma Iesusna kam ndopa laruatna, ma titocna ramoot \r (Matiu 16.13-20 na Luk 9.18-21) \p \v 27 Karica Iesusa ma ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrap ŋgepca, mina Sisariapilipai auŋ aniacna inikna auŋembca rambuŋ ndeacrenanna taŋri. Na ma ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo gainda digirina, “Meikramtaɨra mina aukmo mandai ŋgacit?” \v 28 \x - \xo 8.28: \xo*\xt Mk 6.14-15, na Lk 9.7-8\xt*\x*Na mina manmo gaindopatna, “Meikramtaɨr ndeida mina gaindoprena, u kɨtac puk neaŋrena ramoot Ion. Na ndeida gaindoprena, u Elaia. Na ndeida gaindoprena, u ramma morena ramoot ian.” \v 29 \x - \xo 8.29: \xo*\xt Mt 16.16, na Mk 9.9, na In 6.68-69, na 11.27\xt*\x*Ri, Iesusa minmo gaind mac madigiat, “Na ne ndori, ne aukmo mandai ŋgacit?” Na Pita mana kam rutica gaindopatna, “U gade gan ramoot, Raraŋ Aetaniaca babuca larapaca mbagɨrica kɨpca ai mac nda aŋgɨna ramoot.” \v 30 Ainda moca Iesusa minmo kabena meikramtaɨrmo ndo ndop laru narica minmo wandɨk matɨkat. \s Iesus ma aindopatna, ma menaca ma mac nda ŋgepnande \r (Matiu 16.21-28 na Luk 9.22-27) \p \v 31 \x - \xo 8.31: \xo*\xt Mt 17.22\xt*\x*Karica Iesusa ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo ripti neaŋga gaind mambopat, “Ramootna Nuoc ma gɨrgɨr bagaraniac aŋgɨnande, te, ramtaɨr paŋaindapa, taup ndamtaɨr paŋaindapa, tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨrap, mina manmo iŋ neaŋ te, manmo rɨŋ menacnande. Te, ma rai mbonkac ndeaca mac nda ŋgepnande.” \v 32 Na ma an kambmo, minmo mataua wiwitia mbopca mawaracri. Na Pita Iesusmo roumbmbai naaŋgɨa taŋga manmo kaeg mamoat. \v 33 Ri, Iesusa nda uriraca ndona iŋa raŋgairena ramtaɨra watta taŋga, ma Pitamo kaega moca gaind mambopat, “Ramoot Mbɨk, u aukmo iŋa tɨk. U Raraŋ Aetaniacna iroa mba raŋgaireke. Wanaiŋ ŋgoin. U ganna meikramtaɨrta iroar tiŋgik maraŋgaireke.” \p \v 34 \x - \xo 8.34-35: \xo*\xt Mt 10.38-39, na Lk 14.27\xt*\x*Karica Iesusa meikramtaɨrapa ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrap, minmo ndo ndambuŋ ŋgaca punica. Na ma minmo gaindopatna, “Na ramootta aukmo raŋgaina ndop te, ma ndona landamŋina iroar tɨkcarica, ma ndona keracna ik aŋgɨca mbukca aukna iŋa raŋgai. \v 35 \x - \xo 8.35: \xo*\xt Lk 17.33, na In 12.25\xt*\x*Aintik mandaia ma ndona eteacna watna ndamŋica utiŋ te, ma ndona an eteacna watmo kecarinandet. Na mandai aukna ndamŋireke, na aukna kam wembaŋ laŋna lamŋina morena ramoot, ma ndona wat kecari te, mana an eteacna watta, ma mba maiitndai. \v 36 Ŋarikca ramoot ianna ma gan tiacarpaikna reikmo muruŋcamiŋa aŋgɨr mai te, mana eteacna wat mai te, an reikca manmo titoc ŋgotacit? \v 37 Na ramootta ndona eteacna watmo ma titocna opoik mbuŋa oikca ma an eteacna wat mac nda aŋgɨrit? \v 38 \x - \xo 8.38: \xo*\xt Mt 10.33, na Lk 9.26, na Ro 1.16, na 2 Ti 1.8\xt*\x*Na gan mɨnna meikramtaɨr, mina Raraŋ Aetaniacmo iŋ neaŋgacarica ainta tɨpemb ŋgorikta makukara muruŋa morenan. Na mina ianna aukmo numbira mo te, na aukna kam mbarac narica morenan, iŋmbaia Ramootna Nuoca ma ndona Aetna memetacna tac aniacapa Raraŋ Aetaniacna mbaiŋna aiŋa morena ŋerŋgaur ratap kɨp te, ma an ramootmo numbira monande.” \c 9 \p \v 1 \x - \xo 9.1: \xo*\xt Mt 16.28, na 24.30, na 24.34, na Mk 13.30, na Lk 9.27, na 22.18\xt*\x*Karica Iesusa minmo gaindopatna, “Aku nenmo gidik ŋgoinna gaindopnande, ramtaɨr ndeida ganna wɨtɨkca eacrenanna, mina menac ŋgocor ndeac te, mina Raraŋ Aetaniacna bubuocapa, mana gargar aniacap larueknanmo mina watnande.” \s Iesusna tikna wapatta kirar // dam ŋgoin maŋgetrikiat \r (Matiu 17.1-13 na Luk 9.28-36) \p \v 2 \x - \xo 9.2-7: \xo*\xt 2 Pi 1.17-18\xt*\x*Karica rai parmbaiapa mbut kabea maiatke, Iesusa Pitaapa, Iemisapa, Ionap, min aŋgɨca mina takur ianna tamuŋ ŋgoin ndeacrinan magat. Na mina ndori tiŋgikca an ndeacri, watrinan mbuŋa Iesusna tikna wapatta kirar dam ŋgoinna ŋgetrikica mina watatna.\fig Iesusna tikna wapatta kirar dam ŋgoinna ŋgetrikirina|alt="Jesus body is change." src="gw020.tif" size="col" copy="Wade" ref="9.2"\fig* \v 3 \x - \xo 9.3: \xo*\xt Dan 7.9\xt*\x*Na mana tik ŋgapaocna reikca kocnaia metaca gogok ŋgoin. Na gan tiacarpaikna ramoot ianna an tik ŋgapaocna kirar toca mba moitndai. \v 4 Na Mosesapa Elaia mbaniŋa laruca Iesusap mbopri, na mana iŋa raŋgairena ramtaɨra watatna. \v 5 Ri, Pita anna watca ma Iesusmo aindoprina, “Riripti, anna laŋ aia gan ndeacrenanna. Aia nena ndamb mbonkaca monande, ianna unan, na ianna Mosesnan, na ianna Elaianan.” \v 6 Na Pita aindopatnanna, anna gaind, mina rugdar moca nanambirina, aintik Pita ma mba lamŋiri, ma titocna kamb ndopit. \v 7 \x - \xo 9.7: \xo*\xt TW 18.15, na Mt 3.17, na Mk 1.11, na Lk 3.22, na Up 3.22\xt*\x*Ainda moca wawɨrir ndepikca kɨpca minmo wɨŋga makɨtacat. Na an wawɨrpaikna inikca kam ianna gaindoprinan, “Anna aukna Nuoc ŋgoin, na aku manmo matŋirenan. Ne mana kamma waracraŋ.” \v 8 Na tawi ŋgoinna mana iŋa raŋgairena ramtaɨra tamtamma watrinanna, mina ramoot ianmo mba watatke. Iesusa ndo kabea minap eacrena. \p \v 9 \x - \xo 9.9: \xo*\xt Mt 12.16, na Mk 8.30\xt*\x*Karica mina an takur tamuŋ tɨkcarica mina mac nda mairikat. Na Iesusa minmo gaindoprina, “An reaca ne watrinanna, ne ramoot ianmo kai mbop teac, taŋca Ramootna Nuoca muk tɨkcarica ma mac nda ŋgepekna mɨn.” \v 10 Na mina an kambmo utiŋga eacri, mina ndorita rɨkmo gaindopatna, “An muk tɨkcarica mac nda ŋgepna kamma anna kaina reac?” \p \v 11 \x - \xo 9.11: \xo*\xt Mal 4.5, na Mt 11.14\xt*\x*Na mina Iesusmo gainda digiatna, “Kaina moca ririptina tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨra gaindoprena, Elaia ma outna kɨpnandet?” \v 12 \x - \xo 9.12: \xo*\xt Ŋap 22.1-18, na Ais 53.3, na Dan 9.26, na Mal 4.5, na Lk 23.11, na Pil 2.7\xt*\x*Ainda moca Iesusa mina kambmo gainda rutiatna, “An kamma anna gidik. Elaia, ma out nakɨpca reikmo muruŋcamiŋ mac moi wandoŋainandet. Na an kambca Raraŋ Aetaniacna timbigta kap ndeacrenanna tida moit? Na ma aindoprina, Ramootna Nuoca ma gɨgɨrar wɨt aŋgɨnandet, na meikramtaɨra manmo peperena kamb ndopnandet? \v 13 \x - \xo 9.13: \xo*\xt Mt 11.14, na 17.12, na Lk 1.17\xt*\x*Na aku nenmo gaindopnandet, ŋgaua Elaia makɨpatna. Na meikramtaɨra ndorita toŋtoŋgara raŋgairina, na mina manmo ainta tɨpemb kirarira morinan. Na anna Raraŋ Aetaniacna timbigta kap ndeacrena kamna kirar toc.” \s Iesusa nuocna mooŋnuoc teker ianna ŋeroŋ ŋgoreaca moa kecariatna \r (Matiu 17.14-21 na Luk 9.37-43) \p \v 14 Ri, Iesusapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨr mbonkaca takur ndiŋa nda irikca taŋga mana iŋa raŋgairena ramtaɨr tambuŋ ndaruca, mina watrinanna meikramtaɨrta tumbun aniaca minmo paria aŋgɨca eacrina. Na tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨr ndeida minap ipuŋga mboprenan mbuŋa. \v 15 Na an meikramtaɨra muruŋa watrinanna, Iesusa kɨprinanna watca mina ŋgep ŋgoreacna ŋgepatna. Ri, mina tawi ŋgoinna man ndambuŋ ŋgoota mataŋgat. Na mina manmo gaindopatna, “Ra laŋ ŋgoin, u makɨpca.” \v 16 Na Iesusa mana iŋa raŋgairena ramtaɨrmo gainda digirina, “Ne kaina reacna moca minap ipuŋrena?” \v 17 Ainda moca an meikramtaɨrta rɨkna ramoot ianna Iesusna kammo gainda nda rutiatna, “Riripti, ŋeroŋ ŋgoreac ianna kɨpca aukna nuocap eacrenan, na ma mana upmo leaca ma kamb ndopna mɨnna wanaiŋ. Aintik aku manmo un ndambuŋ naaŋgɨca kɨpapekna. \v 18 Na memetmbaca an ŋeroŋ ŋgoreaca manmo mbukca, manmo mo ŋaŋaoca manmo pitrikca mo irikrena. Na toptikca mana up ndiŋ ndarurenan, na ma ndona ndaɨrmo iriki ikca wirenan, na mana tikca kocnaia paŋpaŋiacarirena. Na aku una iŋa raŋgairena ramtaɨrmo an ŋeroŋ ŋgoreaca mo kecarina digirinan, na mina mona mɨnna wanaiŋ.” \p \v 19 Na Iesusa an kambca waraca ma meikramtaɨrmo gaindopatna, “Ne rɨtɨpaik kocorta meikramtaɨr, aku nenapmo kɨdrɨk titpaikca nenap eacit? Na aku nena makukara mbukit? Na aukmo an nuocmo aŋgɨ kɨp.” \v 20 Ri, mina an nuocmo man ndambuŋ naaŋgɨra taŋri. Na an ŋeroŋ ŋgoreaca Iesusa watca, ma tawi ŋgoinna an nuocmo moa ŋaŋaoca manmo laŋa mba moa nekatke. Na ma anna tamtamma upuria taŋri, na toptikca mana up ndiŋ ndarurina. \p \v 21 Ainda moca Iesusa an nuocna aetmo gainda digiatna, “Kɨdrɨkar titpaikca ma aind ndeacrinan?” Ri, aetta aindoprinan, “Manmo mooŋnuoc tekera tɨkca kɨprina. \v 22 Na memetmbaca an ŋeroŋ ŋgoreaca manmo mo menacna moca, manmo tac nake mbukrena, na manmo puk nake pukrena. Na u mɨn ecte, u aina kadmaica manmo otac.” \v 23 \x - \xo 9.23: \xo*\xt Mt 17.20, na 21.21, na Mk 11.23, na Lk 17.6, na In 11.40\xt*\x*Karica Iesusa manmo gaindopatna, “Kaina moca u aukmo gaindoprina, ‘U mɨn ecte’? Na u mandai u rɨpac te, u reikmo muruŋa mona mɨn.” \v 24 \x - \xo 9.24: \xo*\xt Lk 17.5\xt*\x*Na tawi ŋgoinna an nuocna aetta kam keca gaindopatna, “Aku rɨpacrena, na aukna rɨtɨpaca gargara wanaiŋ, u aukna rɨtɨpacmo mo gagra. Na u aukmo otac!” \v 25 Ri, Iesusa watrinanna meikramtaɨr wɨt aniaca min ndambuŋa ootta kɨpca rambuŋairinan. Ainda moca ma an ŋeroŋ ŋgoreacmo kaega moca aindopatna, “U ŋeroŋ ŋgoreac up mɨkrenanapa koar rɨkdacrenan, u an nuocmo tɨkcari.” Na u an mooŋnuocmo kai mac nda mbuk teac. \v 26 \x - \xo 9.26: \xo*\xt Mk 1.26\xt*\x*Ainda mocatke, an ŋeroŋ ŋgoreaca kam aniac keca, ma an nuocmo kocnaia moa nekca ŋgocraicarica, ma an nuocmo tɨkcarica mataŋgat. Na an nuoca ma waɨr toc ndeacrina. Ri, meikramtaɨr wɨtta anna watca aindoprina, “Ma mamenacri.” \v 27 Na Iesusa mana parmo utiŋga, manmo aŋgɨ ŋgepri, na ma ŋgepca wɨtɨkrina. \p \v 28 Karica iŋmbaia Iesusa kaca taŋga eacri, mana iŋa raŋgairena ramtaɨrap mina ndori tiŋgikca eacri, mina manmo gainda digirina, “Titoca moa aia an ŋeroŋ ŋgoreaca mo kecarina mɨnna wanaiŋ?” \v 29 Na ma minmo gaindoprina, “Mbembendeina tɨpna kirar niŋgik mbuŋa an ŋeroŋ ŋgoreaca mo kecarina mɨn. Na kabena taupemb kocor.” \s Iesusa ndona memenacna // kam an mac mbopatna \r (Matiu 17.22-23 na Luk 9.43-45) \p \v 30 \x - \xo 9.30-31: \xo*\xt Mk 8.31, na 10.32-34, na In 7.1\xt*\x*Karica Iesusapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨra an taup tɨkcarica mina Galilina pitrik waŋna rɨkca taŋrina. Na Iesusa ma toŋgorinanna, ma an ndeacrenanna, ramoot ianna kai lamŋi teac, ma an ndeacrenan. \v 31 Na anna mɨnɨŋa gaind, ma ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo ririptica neaŋrina. Na ma minmo gaindoprina, “Mina Ramootna Nuocmo ramtaɨrta para tɨknandet, na mina manmo mo menacnandet. Na mina manmo mo menaca, ma eaca rai mbonkacna mɨn mbuŋa ma mac nda ŋgepnandet.” \v 32 \x - \xo 9.32: \xo*\xt Lk 9.45, na 18.34\xt*\x*Na mina an kambta mɨnɨŋa mba lamŋia garacri. Ainda moca mina manmo digina rugdar mori. \s Mandaia ndo outta tɨkit \r (Matiu 18.1-5 na Luk 9.46-48) \p \v 33 Na Iesusapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨra taŋga Kapaneam auŋa larurinan. Na mina kacna inikca mbukca eacri, ma minmo gainda digiatna, “Aia taupna kɨpreke, ne kaina reacna kamna ipuŋga mbopca kɨprena?” \v 34 \x - \xo 9.34: \xo*\xt Lk 22.24\xt*\x*Na mina manmo kam ianna mbop ŋgocor. Na anna mɨnɨŋa gaind, mina taup ndiŋa kɨprinanna mina ndorimo ipuŋrinan, mandaia ndo mina ramoot paŋan ndeacit. \v 35 \x - \xo 9.35: \xo*\xt Mt 20.26-27, na 23.11, na Mk 10.43-44, na Lk 22.26\xt*\x*Ri, Iesusa mbiracatke, ma ndona iŋa raŋgairena parniŋapa mbut mbuniŋna mɨnna ramtaɨrmo aca kɨpca, ma minmo gaindoprina, “Ramootta outta tɨkna mo te, ma iŋmbai ŋgoin ndeacnande. Na ma meikramtaɨr muruŋcamiŋna aiŋa mona ramoot ndarunande.” \v 36 Na ma aindopacarica ma mooŋnuoc teker ianmo aŋgɨca mina rɨkca wɨtɨkrina. Ri, ma an mooŋnuocmo potaca minmo gaindoprina, \v 37 \x - \xo 9.37: \xo*\xt Mt 10.40, na Lk 10.16, na In 13.20\xt*\x*“Ramootta aukna iro landamŋiap eacrenan, na ma gaind tocna kirarna mooŋnuocmo otac te, ma aukmo otacrina. Na ramootta auk ŋgotacapeknan, ma auk niŋgikmo mba otacri. Wanaiŋ. Ma an Aetta aukmo mbagɨrica aku kɨprinan motocmo ma otacrina.” \s Ramootta aimo puŋndamootta mo ŋgocor ma aina aikndamoot \r (Luk 9.49-50) \p \v 38 \x - \xo 9.38: \xo*\xt Ndu 11.27-29, na Lk 9.49\xt*\x*Karica Ionna Iesusmo gaindoprina, “Riripti, aia watrinanna, ramoot ianna una i mbuŋa ŋerŋgaur ŋgorikca moa kecarireke. Na ma aina wiwitnanna wanaiŋ, aintik aia manmo mbopca, ma an aiŋa kai mo teac.” \v 39 \x - \xo 9.39: \xo*\xt 1 Ko 12.3\xt*\x*Na Iesusa minmo gaindopatna, “Ne manmo kai kɨrac teac. Na anna gaind, ramoot ianna aukna i mbuŋa ŋgagatraca ianna mo te, ma aukmo kam ŋgoreaca mba tawi mbopitndai.” \v 40 \x - \xo 9.40: \xo*\xt Mt 12.30, na Lk 11.23\xt*\x*Na ramootta aimo puŋndamootta mo ŋgocor, ma aina aikndamoot. \v 41 \x - \xo 9.41: \xo*\xt Mt 10.42\xt*\x*Na aku nenmo gidik ŋgoinna gaindopnande, an kammo ne matau warac. Na anna gaind, ramoot ianna nenmo gaind ndamŋi te, ne Karaisna aiŋna ramtaɨr, na anna moca ma nenmo puk neaŋam te, Raraŋ Aetaniaca manmo reac laŋ ian ŋgoin neaŋnande. \s Tɨp ŋgoreacna makukca ma rɨtɨpaca moa ŋgocrairena \r (Matiu 18.6-9 na Luk 17.1-2) \p \v 42 Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Ramoot ianna ganna mombonik tekira aukca rɨpacrenanna, mina ianmo moca, ma tɨp ŋgoreacna makukca irik te, mina an ramootmo waut aniac ian aŋgɨca mana logotmo anap leaca manmo aŋgɨca macait inik nake pukca, ma menac te, anna laŋ. \v 43-44 \x - \xo 9.43-44: \xo*\xt Mt 5.30\xt*\x*Na una para unmo tɨp ŋgoreacna makukca mona wɨŋ te, u kataca kecari. Anna laŋ u par kabe niŋgikap, te, u memetmbaca eteacna wat aŋgɨnande. Na moca u par mbuniŋapa mina unmo menac ŋgocorta iarwara wɨrrena tac nake irik nari.\f + \fr 9.43-44 \fr*\ft Na landamŋina ramtaɨr ndeida gaind ndamŋirena, kabena kam tɨp toca gan timbigta kapna inikca eacrenan. Na an kamma gaind. \ft*\fq An taupca nduipitikca mina warirmo amraŋnande, mina mba maiitndait. Na an taca mina warirmo loriraŋnande, na ma mba maiitndait. \fq*\ft Na wes 48na inik toco wat.\ft*\f* \v 45-46 Na una ora unmo tɨp ŋgoreacna makukca wɨŋ te, u anmo kataca kecari. Anna laŋ u kabe niŋgikap, te, u memetmbac ndeacrena wat aŋgɨnande. Na moca u or mbuniŋap, mina unmo menac ŋgocorta iarwara wɨrrena tac nake irik nari.\f + \fr 9.45-46 \fr*\ft Na landamŋina ramtaɨr ndeida gaind ndamŋirena, kabena kam tɨp toca gan timbigta kapna inikca eacrenan. Na an kamma gaind. \ft*\fq An taupca nduipitikca mina warirmo amraŋnande, mina mba maiitndait. Na an taca mina warirmo loriraŋnande, na ma mba maiitndait. \fq*\ft Na wes 48na inik toco wat.\ft*\f* \v 47 \x - \xo 9.47: \xo*\xt Mt 5.29\xt*\x*Na una lamnɨaca unmo tɨp ŋgoreacna makukca wɨŋ te, u ian tarki kecari. Anna laŋ u lamnɨac kabe niŋgikap, te, u Raraŋ Aetaniacna bubuoca mbuknande. Na moca u lamnɨac mbuniŋap mina umo menac ŋgocorta iarwara wɨrrena tac nake irik nari. \v 48 \x - \xo 9.48: \xo*\xt Ais 66.24\xt*\x*An taupca, ‘Nduipitikca mina warirmo amraŋnande, na mina mba maiitndait. Na an taca mina warirmo loriraŋnande, na ma mba maiitndait.’ \p \v 49 \x - \xo 9.49: \xo*\xt Esi 43.24\xt*\x*“Na mina mindaŋmo gɨmbambara muruŋa tɨkrenan, te, an gɨmbambara Raraŋ Aetaniacna lamnɨac ŋgoutta mina ratta mona. Na an tɨpna kirar mbuŋa taca meikramtaɨrmo muruŋa larunandet. \p \v 50 \x - \xo 9.50: \xo*\xt Mt 5.13, na Lk 14.34-35, na Ro 12.18, na Epe 4.29, na Kol 4.6, na Ib 12.14\xt*\x*“Na mindaŋa ma reac laŋ. Na mindaŋna tarara mai te, ne titoca moa, mana tarara mac nda kɨpit? Na mindaŋa ma amna ŋgoaebapa reikmo moa laŋa moca eacrenan, na an tɨpna kirar mbuŋa ne mindaŋ laŋna kirar toc ndaruca, eteac laŋmo laiplacarap eacnande.” \c 10 \s Iesusa laŋtaŋgo kakatacna tɨpna kirarna kam ndoprina \r (Matiu 19.1-12 na Luk 16.18) \p \v 1 Karica Iesusa ŋgepca an taup tɨkcarica, ma Iudiana pitrik waŋmo, oc Iodanna waŋgembaia taŋrina. Na meikramtaɨr wɨt aniaca man ndambuŋa mac kɨpca punirina. Na ma ndona tɨpna kirara raŋgaica meikramtaɨrmo mimitpac neaŋrina. \p \v 2 Ainda moca Parisina ramtaɨra man ndambuŋa kɨpca, manmo towaina moca. Na mina manmo gainda digirina, “Aina tɨp wandɨkca aimo aindoprina, ramootta ndona meac laŋtaŋgomo, laŋtaŋgo katacna laŋ ki, co, laŋa wanaiŋ?” \v 3 Ri, Iesusa mina kambmo gainda rutirina, “Na Mosesa nenmo titocna Tɨp Wandɨkmo nenmo neaŋrina?” \v 4 \x - \xo 10.4: \xo*\xt TW 24.1-4, na Mt 5.31\xt*\x*Na mina gaindoprina, “Mosesa aindoprina, ‘Ramootta laŋtaŋgo kakatacna timbiŋ rapara tirca meacmo neaŋga, manmo mandaca taŋ te, anna laŋ.’” \v 5 Na Iesusa minmo gaindoprina, “Ne garururena ramtaɨr, aintik Mosesa nenmo an Tɨp Wandɨkca tirca nenmo neaŋrina. \v 6 \x - \xo 10.6: \xo*\xt RL 1.27, na 5.2\xt*\x*Na ne warac, ‘Atu ŋgoinna Raraŋ Aetaniaca reikmo muruŋcamiŋa morina, na ma meikramtaɨr motocmo muruŋcamiŋa morina. Na ma minmo meacapa ramootta morina. \v 7 \x - \xo 10.7: \xo*\xt 1 Ko 6.16, na Epe 5.31\xt*\x*\x - \xo 10.7-8: \xo*\xt RL 2.24\xt*\x*Ainda moca ramootta ndona aemaetmo tɨkcarica taŋca ndona meacap mɨk te, \v 8 na maniŋa tik kabe niŋgik ndarunande.’ Na Raraŋ Aetaniaca aindoprinan tik, maniŋa ndamniŋa mba mac eacitndai. Wanaiŋ. Maniŋa tik kabe niŋgik ndarurina. \v 9 Aintik reaca Raraŋ Aetaniaca moa mɨkrinanna, anna ramootta titacna towanaiŋ.” \p \v 10 Ainda moca iŋmbaia Iesusapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨra kac mac taŋgatke, mina manmo an laŋtaŋgo kakatacna kambta moca manmo mac digiatna. \v 11 \x - \xo 10.11-12: \xo*\xt Mt 5.32, na 1 Ko 7.10-11\xt*\x*Na ma minmo gaindopatna, “Ramoot ianna ndona meac laŋtaŋgomo tɨkcarica, ma kabena meac laŋgo te, an ramootta ma tɨp ŋgadudukca morina. \v 12 Na meac ianna ndona kaŋgait tɨkcarica kabena ramoot laŋgo te, an meaca ma tɨp ŋgadudukca morina.” \s Iesusa aindoprina mina mombonik tekermo watcarica mina man ndambuŋ nakɨp \r (Matiu 19.13-15 na Luk 18.15-17) \p \v 13 Karica meikramtaɨra ndorita mombonikmo Iesus ndambuŋ naaŋgɨa kɨprina. Na mina toŋgorinanna, ma mina tikembmo utiŋga mbendeia taŋna. Ri, mana iŋa raŋgairena ramtaɨra anna watca mina an meikramtaɨrmo kaega mori, \v 14 \x - \xo 10.14: \xo*\xt 1 Ko 14.20, na 1 Pi 2.2\xt*\x*Iesusa anna watca ma minmo kaeg mamoat. Na ma ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo gaindoprina, “Ne an mombonikmo watcarica mina auk ndambuŋ nakɨp. Ne minmo kai kɨrac teac. Wanaiŋ. Raraŋ Aetaniacna bubuoca ma ainta ramootnan, ma an mombonik tekirta kirar toc ndeacrena. \v 15 \x - \xo 10.15: \xo*\xt Mt 18.3\xt*\x*Na aku nemo gidik ŋgoinna gaindopnande, ramoot ianna Raraŋ Aetaniacna bubuocmo an mombonik tekir aŋgɨrena tɨpna kirara aŋgɨ ŋgocor te, ma anna mbukna toawanaiŋ. Na wanaiŋ ŋgoin.” \v 16 Na an mombonikmo ma potaca, ma ndona parmo min nambatta tɨkca, ma Raraŋ Aetaniacmo minmo, mo laŋa mona madigiat. \s Laimnembta ramootta Iesusap mboprina \r (Matiu 19.16-30 na Luk 18.18-30) \p \v 17 Karica Iesusa an tɨkcarica ŋgepca taŋre mbuŋa, ramoot ianna ootta kɨpca mana kɨtɨmmo tutupniŋ rɨmbɨtca, manmo gaindopatna, “Riripti laŋ, aku tida mo te, aku iarwar ndeteacna wat laŋ aŋgɨrit?” \v 18 Ri, Iesusa manmo gaindopatna, “Kaina moca u aukmo laŋ ŋgacrina? Raraŋ Aetaniac niŋgikca ndo ma laŋ. \v 19 \x - \xo 10.19: \xo*\xt NA 20.12-16, na TW 5.16-20, na 24.14, na Ie 5.4\xt*\x*Na u Tɨpemb Wandikta kambca u lamŋirena, ‘Ne kabena meikramtaɨrmo kai mo menac teac. Na ne laŋtaŋgoar, ne tɨpemb ŋgadudukca morena meikramtaɨrta tɨpemb kirarira kai mo teac. Na ne kai makɨm teac. Na ne kabena meacramootmo ritri waparacmo kai moca, paparuna kam mbuŋa kai mbop teac. Na ne kabena ramootna reacmo kai paruca kam kocora kai aŋgɨ teac. Na ne ndorita ameraterta kaŋgauk niŋgik ndeacraŋ, na mina kambmo waracraŋ.’” \v 20 Ri, an ramootta Iesusmo gaindopatna, “Riripti, aku mooŋnuoc tekera tɨkca kɨpca mandeacna mɨn, aku an Tɨpemb Wandikmo muruŋa raŋgairena.” \v 21 \x - \xo 10.21: \xo*\xt Mt 6.19-20, na 10.38, na Mk 8.34, na Lk 12.33\xt*\x*Na Iesusa manmo watikca, ma manmo matŋia, manmo gaindopatna, “U reac kabena matpirena. U taŋca ndona laimnembta reikmo mbik tɨkca mandaica oik te, u an kitukndukmo aŋgɨca meikramtaɨr ndaekpembmo neaŋ. Na u ainda mo te, u tamuŋna auŋmo u reik laiŋ koindap eacnande. Na u kɨpca aukmo raŋgai.” \v 22 Na an ramootta an kamma waracatke, mana iro inikca makuk ŋgoin, na mana inpaŋanna ŋgocraica ma mataŋgat. Na anna mɨnɨŋa gaind, ma lamin aniacap tik. \p \v 23 \x - \xo 10.23: \xo*\xt Mt 19.23, na Mk 4.19, na Lk 18.24, na 1 Ti 6.17\xt*\x*Na Iesusa ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo watca, ma minmo gaindopatna, “Laimnembta meikramtaɨra, mina Raraŋ Aetaniacna bubuoca mbumbukca, minmo owai ŋgoin.” \v 24 Ainda moca mana iŋa raŋgairena ramtaɨra mana an kam mbaraca mina ŋgep ŋgoreac naŋgeprina. Na ma minmo gaind mac mbopatna, “Aukna mombonik, ramootta Raraŋ Aetaniacna bubuocna kaŋgaukca mbubukca, aiŋ aniac ŋgoin! \v 25 Na kamela reik iukrena lacna urupa mbubukca anna wetwet ŋgoin, na an kirara laimnembta ramootta Raraŋ Aetaniacna bubuocna kaŋgaukca mbukna aiŋ ŋgoin.” \v 26 Ainda moca mana iŋa raŋgairena ramtaɨra ŋgep ŋgoreac ŋgoin naŋgepca, mina ndorita rɨkmo gaindopatna, “Ainda mo te, mandaia ndo iarwarna eteacna wat aŋgɨrit?” \v 27 \x - \xo 10.27: \xo*\xt Ier 32.17, na Lk 1.37\xt*\x*Ri, Iesusa minmo wat gargara watca ma gaindopatna, “Meikramtaɨra ndori puŋga towanaiŋ, na Raraŋ Aetaniac man niŋgikca, ma ndo reikmo muruŋa mona mɨn.” \p \v 28 Ainda moca Pita, ma Iesusmo kam ianna gaindopatna, “U warac, aia ndorita reik tɨkcarica una iŋ maraŋgaireke.” \v 29 Na Iesusa aindopatna, “Aku nemo gidik ŋgoinna gaindopnandet, meikramtaɨra muruŋa aukapa kam wembaŋ laŋ ndamŋina moca ndorita kaik, co laiplacar, co mbiar, co aemer, co aeter, co mombonik, co warɨŋemb tɨkcari te, \v 30 \x - \xo 10.30: \xo*\xt 2 Nin 25.9, na Lk 18.30\xt*\x*mina 100na mɨnna reik aŋgɨnandet. Na an mɨnna mina gan tiacarpaikca eacraŋ te, Raraŋ Aetaniaca minmo reik wɨtta neaŋnandet. Na anmo mina ŋgaua anap eacrenanmo kunnandet. Na mina kaik wɨtapa, laiplacar wɨtapa, mbiar wɨtapa, aemer wɨtapa, mombonik wɨtapa, warɨŋembca wɨtap aŋgɨnandet. Na meikramtaɨr ndeida minmo tɨpemb kirarir ŋgorik ndeid toco an mɨnna monandet. Na minmo iŋmbai ndaruna reaca, mina iarwarna eteacna wat laŋ aŋgɨnandet. \v 31 \x - \xo 10.31: \xo*\xt Mt 20.16, na Lk 13.30\xt*\x*Na meikramtaɨr wɨtta mandeaca out ndeacrenan, mina iŋmbai ŋgoin ndeacnandet. Na meikramtaɨr wɨtta mandeaca iŋ ŋgoin ndeacrenan, mina out ndeacnandet.” \s Iesusa ndona memenacna // kam mac mbopatna \r (Matiu 20.17-19 na Luk 18.31-34) \p \v 32 \x - \xo 10.32: \xo*\xt Mk 8.31, na 9.31\xt*\x*Karica Iesusapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨra Ierusalemma taŋna moca taup ndiŋa taŋri. Na ma minmo outta taŋrina. Ri, mana iŋa raŋgairena ramtaɨra tamtam ŋgoin ndamŋirina. Na meikramtaɨra mina iŋa raŋgairenanna, mina nanambirina. Aintik ma ndona iŋa raŋgairena parniŋapa mbut mbuniŋna ramtaɨrpaikmo mac aŋgɨca, ma ndo ndaruna reikta kamb ndoprina. \v 33 Na ma aindoprina, “Ne warac. Mandeaca aia Ierusalem mataŋgek, na mina Ramootna Nuocmo mina taup ndamtaɨr paŋaindapa tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨra neaŋnandet. Na mina manmo ritri waparaca monandet, na mina manmo mo menacna kamb leacnandet. Te, mina manmo Iudana meikramtaɨr wanaiŋnanta wiwitna para tɨknandet. \v 34 Na an ramtaɨra manmo peperenandet, na manmo taber iunandet, na manmo pi ŋgoreac ŋgoinna pinandet, na manmo mo menacnandet. Na rai mbonkacna mɨn mbuŋa, ma mac nda ŋgepnandet.” \s Iemisapa Ionna digdigi \r (Matiu 20.20-28) \p \v 35 Karica Sebedina nuocniŋa Iemisapa Ion, maniŋa Iesus ndambuŋ nakɨpca manmo gaindopatna, “Riripti, aŋga unmo reac ianna digina mamoek, na aŋga toŋgorinanna u aŋmo an reaca mo.” \v 36 Ainda moca ma maniŋmo gainda digirina, “Oŋgo toŋgorinanna aku oŋmo kaina reaca moit?” \v 37 Na maniŋa manmo gaindopatna, “An mɨnna u i aniac aŋgɨca gagrirta ramoot paŋan aniaca mo te, aŋga toŋgorinanna aŋna ianna una par umbaia mbirac te, ianna una par aeŋmbaia mbiracna.” \p \v 38 \x - \xo 10.38: \xo*\xt Mk 14.36, na Lk 12.50\xt*\x*Ri, Iesusa maniŋmo gaind mambopat, “Oŋgo aukmo an reacna digirinanna, oŋgo anmo mba garaca lamŋireke. Na oŋgo an gɨgɨrar auk ndambuŋnan aŋgɨna mɨn ki? Na an kɨtac pukca aku aŋgɨnanna oŋgo aŋgɨna mɨn ki?” \v 39 \x - \xo 10.39: \xo*\xt Up 12.2, na KIEK 1.9\xt*\x*Na maniŋa manmo aindopatna, “Aŋga mɨn.” \p Ri, Iesusa maniŋmo aindoprina, “Anna gidik, oŋgo auk aŋgɨekna gɨrgɨra oŋgo aŋgɨna mɨn. Na an kɨtac pukca mandeaca aku aŋgɨna morenanna, oŋ toco anna aŋgɨnandet.\f + \fr 10.39 \fr*\ft Kabena mɨnɨŋa gaind, anna Iesusa ndona memenacna gɨrgɨr aniacna kam ndoprena.\ft*\f* \v 40 Na mandaia aukna par umbai, co, mandaia aukna par aeŋmbaia mbiracnanna, anna aukna reaca wanaiŋ. An mbibiracna reikca anna aukna Aetta larapacrina meikramtaɨrtan.” \p \v 41 Na mana iŋa raŋgairena ramtaɨr parniŋa an reikta kambca Ionapa Iemis mbaniŋa mboprinan, mbaracatke, mina maniŋmo kaega morina. \v 42 \x - \xo 10.42-43: \xo*\xt Lk 22.25-26\xt*\x*Ri, Iesusa minmo ndo ndambuŋa ŋgaca kɨpca, minmo aindoprina, “Ne lamŋirena, Iudana raekmbaina meikramtaɨrta ramtaɨr paŋainda eacrenan, mina ndorita wiwitnanmo ndorita kaŋgaukca eacna gagraca bubuocrena. Na mina ramtaɨr paŋainda, ndorita meikramtaɨrmo ndorita kambmo raŋgaina moca gagrarena. \v 43 \x - \xo 10.43: \xo*\xt Lk 9.48\xt*\x*\x - \xo 10.43-44: \xo*\xt Mt 23.11, na Mk 9.35, na Lk 22.26\xt*\x*Na an tɨpna kirara nena rɨkca kai eac teac. Kari ŋgoin. Na ramootta nenmo ramoot paŋan ndeacna mo te, ma nenmo, nena aiŋna ramoot ndeac. \v 44 Na ramootta nenmo out ndeac ndop te, ma nenmo muruŋna mbaiŋna ramootna kirar toc ndeac. \v 45 \x - \xo 10.45: \xo*\xt In 13.14, na Pil 2.7, na 1 Ti 2.5-6\xt*\x*Na anna gaind, Ramootna Nuoc toco ma kɨprinanna, meikramtaɨra man ŋgotaca mana aiŋa mo nake mba kɨprina, wanaiŋ. Ma min ŋgotacna kɨprina, te, ma ndona eteacna wat mbuŋa meikramtaɨr wɨtmo nda oiknandet.” \s Iesusa lamnɨac ŋgoreacna ramoot // ianmo moa laŋa moatna \r (Matiu 20.29-34 na Luk 18.35-43) \p \v 46 Karica Iesusapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨra taŋga Ieriko auŋ ndaruca. Na manapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨrapa meikramtaɨrta mɨmɨatta Ieriko auŋmo tɨkcarica taŋre mbuŋa, Timeusna nuoc Bartimeus, ma taup roumbca mbiraca eacrina. Na ma lamnɨac ŋgoreac, na ma meikramtaɨrmo kitukndukna rurena. \v 47 \x - \xo 10.47: \xo*\xt Mt 9.27, na 15.22\xt*\x*Na ma waracrinanna, Nasaretna Iesusa kɨpri, na ma gaind ŋgaca mboprina, “Iesus u Dewitna ŋgamaɨr, u aukna kadmaica aukmo otac.” \v 48 Ri, meikramtaɨr wɨtta manmo kaega moca manmo gaindoprina, “U watiti.” Na ma kamb anik puŋga gaind ŋgaca mboprina, “Dewitna ŋgamaɨr, u aukna kadmaica aukmo otac.” \v 49 Ainda moca Iesusa wɨtɨkca aindopatna, “Manmo ac kɨp.” Ri, mina an lamnɨac ŋgoreacna ramootmo aca mambopat, “U toŋgoca ŋgep, ma una maacreke.” \v 50 Ainda moca ma ndona tik ŋgapaoc rocot riaŋga kecarica, ma tawi ŋgoin naŋgepca wɨtɨkca ma Iesus ndambuŋa taŋrina. \v 51 Na Iesusa manmo gainda digirina, “U toŋgorinanna aku unmo tida moit?” Na an lamnɨac ŋgoreacna ramootta manmo gaindopatna, “Riripti, aku watna.” \v 52 \x - \xo 10.52: \xo*\xt Mt 9.22, na Mk 5.34\xt*\x*Na Iesusa manmo gaindoprina, “U taŋ, una rɨtɨpaca ndo unmo moa laŋa morina.” Na tawi ŋgoinna mana lamnɨaca laŋ mamori, na ma watatna. Na ma Iesusa raŋgaica taup ndiŋ mataŋgat. \c 11 \ms Iesusa gɨrgɨr aŋgɨca menaca mac nda ŋgepnande \mr (11—16) \s Iesusa Ierusalem auŋ aniacmo gagrirta ramoot paŋanna // kirar toc mambukat \r (Matiu 21.1-11 na Luk 19.28-40 na Ion 12.12-19) \p \v 1 Karica Iesusapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨra Ierusalem auŋ aniacmo kɨpca rambuŋaiatke, na mina taŋga Olip Takurna roumb ndeacrina auŋniŋ Betpageapa Betani malaruat. Na ma ndona iŋa raŋgairena ramootniŋmo outta mbagɨrica, \v 2 ma maniŋmo gaindopatna, “Oŋgo monmbai waŋna an auŋa aia watrinanna taŋca. Na oŋgo taŋ laru te, oŋgo anduna watnandet, doŋki ŋgam ianna meikramtaɨra manmo mbiraca taŋ ŋgocora mina mɨkndaca eacrenan. Oŋgo mana ŋgatɨk pɨarca aŋgɨ kɨp. \v 3 Na ramoot ianna oŋmo digi te, ‘Kaina moca oŋgo doŋkimo aŋgɨca taŋgek?’ Te, oŋgo manmo rutica aindop, ‘Kacootta manmo aiŋap, na iŋmbaia ma manmo tawina mac nda aŋgɨ kɨpnande.’” \v 4 Ainda moca maniŋa mataŋgat, na maniŋa taŋca doŋki ŋgam ianna taupca wɨtɨkca eacrenanna watca, na mina an doŋkimo kac ianna tɨŋna roumbca mɨkndaca eacrena. Ri, maniŋa mana ŋgatɨkmo mapɨari. \v 5 Ainda moca an ramtaɨra anna roumbca wɨtɨkca eacrenanna, mina maniŋmo gainda digiatna, “Oŋgo kaia mona moca gan doŋkina ŋgatɨk pɨarrena?” \v 6 Na Iesusa maniŋmo mboprina kamna kirar ŋgoinna maniŋa minmo ainda nda rutirina. Na mina maniŋmo doŋki aŋgɨ taŋna kammo, laŋ mambopat. \v 7 Karica maniŋa Iesusmo doŋki aŋgɨca mataŋgat. Na maniŋa ndoniŋna tik ŋgapaoc rocotniŋ riaŋga aŋgɨca doŋkina kopik nambatta tɨkrina, ri, Iesusa an nambat nagac mambiracat. \v 8 Na meikramtaɨr wɨtta ndorita tik ŋgapoik roctir riaŋga taup ndiŋ ŋgimtaca mataŋri. Na ndeida taŋga ikir raprirmo kataca aŋgɨa kɨpca taup ndiŋ ŋgimtaca taŋri. \v 9 \x - \xo 11.9: \xo*\xt Ŋap 118.25-26\xt*\x*Na meikramtaɨr ndeida mamo outta taŋrenanna, na ndeida mana iŋmbai nakɨprenan, mina muruŋa gaind ŋgaca mboprena, “Raraŋ Aetaniacmo toŋgoca wirairaŋ. Na Raraŋ Aetaniac, an ramootta Kacootna i mbuŋ nakɨprinanmo matau moraŋ. \v 10 Na Raraŋ Aetaniac mandeaca u aina bubuocna gagrirta ramoot paŋanmo matau mo. Na an gagrirta ramoot paŋan, ma aina nicau Dewitna wiwitnan kɨprina. Na Raraŋ Aetaniac Tamuŋ Ŋgoinnanna imo aŋgɨ ŋgepraŋ!” \p \v 11 Na Iesusa taŋga Ierusalem auŋ aniac ndaruca, ma Raraŋ Aetaniacna Kacna wuoc inikca mbukca, ma anna reikca watta taŋ, taŋga maica ra irik mbukna mori, ma ndona iŋa raŋgairena parniŋapa mbut mbuniŋna ramtaɨr aŋgɨca mina Betani auŋ mac nda mataŋgat. \s Iesusa ik ŋgaŋɨnmo gaindopatna ma mba eritndai \r (Matiu 21.18-19) \p \v 12 Na iŋmbaina ra, mina Betani auŋ tɨkcarica mina Ierusalem auŋ mac nda taŋre mbuŋa, Iesusa nik mawataiat. \v 13 \x - \xo 11.13: \xo*\xt Mk 11.20\xt*\x*Na ma watrinanna, ik ŋgaŋɨn ianna tawan ŋgoinna eac ŋgocor, na ma raprir tiŋgikap. Aintik ma an ik ndambuŋa taŋca, mana gagaimbta orea wattatnanna, ma gagaimb kocor. Wanaiŋ ŋgoin. Raprir tiŋgikca ndori eacri, na anna ŋgaŋɨnarta erna ŋaŋaɨra wanaiŋ. \v 14 \x - \xo 11.14: \xo*\xt Lk 13.6\xt*\x*Ri, ma an ik ŋgaŋɨnmo gaindopatna, “U mba mac eritndai, te, meikramtaɨra unmo mba mac aŋgɨca amitndait. Wanaiŋ ŋgoin.” Na mana iŋa raŋgairena ramtaɨra an kammo waracrina. \s Kitukndukna aiŋa morena ramtaɨrmo Iesusa ootta mandacatna \r (Matiu 21.12-17 na Luk 19.45-48 na Ion 2.13-22) \p \v 15 \x - \xo 11.15-17: \xo*\xt Mal 3.1-9\xt*\x*Karica Iesusapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨra taŋga Ierusalem auŋ aniac ndaruca mambukat. Ri, ma Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inikca mbukca, ma anna tɨkca kitukndukna aiŋa morena ramtaɨrmo ootta mandacatna. Na ma mina kitcartukar ŋgetrikirena ramtaɨrta barermo rapaca irikri, na ŋgorikmo mbik tɨkca oikrena ramtaɨrta mbibiracna reik motoca rapaca mairikat. \v 16 Na ma minmo an Raraŋ Aetaniacna Kacna wuoc inikmo reik aŋgɨca kɨp narica wandɨk matɨkat. \v 17 \x - \xo 11.17: \xo*\xt Ais 56.7, na Ier 7.11\xt*\x*Na ma minmo gainda riptiatna, “Raraŋ Aetaniacna timbigta kapca aindoprena, ‘Aukna Kaca kabena pitrik waŋna meikramtaɨra muruŋa an nakɨpca aukmo mbendeinande.’ Na ne anmo macmakɨmna meikramtaɨrta iŋgorocna taupna kirara morina.” \p \v 18 \x - \xo 11.18: \xo*\xt Mk 14.1\xt*\x*Ainda moca taup ndamtaɨr paŋaindapa tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨra an kamma waracatke, mina mana mo menacna iroarta maoreat. Na mina ainda morinanna, mina man narica nanambirina. Na anna gaind, meikramtaɨra muruŋcamiŋa mana riptirena kambta moca ŋgep ŋgoreac naŋgeprena. \v 19 Na wigwacmbai mbuŋa Iesusapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨra Ierusalem tɨkcarica mina mataŋgat. \s Mataua rɨpacrena ramoot, ma mbendei te, ma reikca aŋgɨnandet \r (Matiu 21.20-22) \p \v 20 \x - \xo 11.20: \xo*\xt Mk 11.14\xt*\x*Karica iŋmbaina rana ŋaŋarmuŋ ŋgoinna Iesusapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨrap, mina mac nda kɨpca, mina an ik ŋgaŋɨnmo wattatnanna ma maguruat. Na an ikna raprirapa mana kacrir toco kocnaia gurumacariat. \v 21 Na Pita an Iesusa moatna reac ndamŋiatke, ma gaindoprina, “Riripti u wat, ŋoura u an ik ŋgaŋɨnmo ŋgocraina ndopatnanna, mandeaca ma magururi.” \v 22-23 \x - \xo 11.22-23: \xo*\xt Mt 17.20, na Lk 17.6, na 1 Ko 13.2\xt*\x*Karica Iesusa mana kammo gainda rutirina, “Aku nenmo gidik ŋgoinna gaindopnandet. Ne Raraŋ Aetaniacmo rɨpacraŋ. Na ramoot ianna gan takurmo gaindop te, ‘U ŋgepca macait inik ndaru irik.’ Na an ramootta ma iro nikinik mbuniŋ ŋgocor, na ma gaind ŋgoinna rɨpacrina, an reaca ma mbop te, ma larunandet. \v 24 \x - \xo 11.24: \xo*\xt Mt 7.7, na Lk 11.9, na In 14.13, na Ie 1.5-6\xt*\x*Na ne reac ian aŋgɨna moca rɨpaca, ne Raraŋ Aetaniacmo mbendei te, ne aŋgɨnande. Ainda moca ne rɨpac, Raraŋ Aetaniac, ma nenmo neaŋnande. Aintik aku nenmo gaind mambopek, an reaca ne mboprina kirar ndarunande. \p \v 25-26 \x - \xo 11.25-26: \xo*\xt Mt 5.23, na 6.14-15, na Kol 3.13\xt*\x*“Na an kɨdrɨkca ne wɨtɨkca mbendeina mo te, na ne gaind ndamŋi, nenmo ramoot ianna tɨp ŋgoreacna makuk ianna morinan. Te, ne an ramootna tɨp ŋgoreacna makukmo mo kecari. Na nena Aetta tamuŋna auŋ ndeacrenan, ma nena tɨp ŋgoreacna makukmo ma mo kecarinandet.”\f + \fr 11.25-26 \fr*\ft Na landamŋina ramtaɨr ndeida gaind ndamŋirena, kabena kam tɨp toca gan timbigta kapna inikca eacrenan. Na an kamma gaind, \ft*\fq “Ne kabena meikramtaɨrta tɨpemb ŋgorikca moi kecari ŋgocor te, nena Aet toco nena tɨpemb ŋgorikca mba mac moi kecariitndai.” \fq*\f* \s Iesusmo an gargara mandai neaŋgatna \r (Matiu 21.23-27 na Luk 20.1-8) \p \v 27 Karica Iesusapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨrap, mina Ierusalem mac nda taŋga malaruat. Na Iesusa taŋga Raraŋ Aetaniacna Kacna wuoc inikca ndada taŋrina. Ri, taup ndamtaɨr paŋaindapa tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨrapa ramtaɨr anikca mina man ndambuŋ nakɨprina. \v 28 Na mina manmo gainda digiatna, “U an i aniacapa gargarmo u tenna tɨkca aŋgɨratna, na u an reikca morena? Na mandaia unmo an i aniac neaŋgatna, na unmo mbopca u an reikca morena?” \p \v 29 Aindopatke Iesusa minmo gaindopatna, “Auk toco nenmo reac ianna digdigi ianap. Na ne aukna digdigimo wandoŋa ruti te, aku nenmo mbopnandet, mandaia ndo aukmo an i aniac neaŋga aku an aiŋira morena. \v 30 Na an mɨnna Ionna meikramtaɨrmo kɨtac pukca morinanna, ne tit ndamŋiatna, anna tamuŋna auŋna reac, co, anna meikramtaɨrta reac niŋgik? Ne aukna kambmo nda ruti.” \p \v 31 Ainda moca mina ndori puŋga gaindopatna, “Aia gaindop te, ‘Anna tamuŋna auŋna reac.’ Na ma aimo aindopnande, ‘Aind ecte, kaina moca ne Ionmo rɨpac ŋgocor?’ \v 32 \x - \xo 11.32: \xo*\xt Mt 14.5, na Mk 6.20\xt*\x*Na aia gaindop te, ‘Anna ramootna reac niŋgik,’ an kam toca mɨnna mba tɨkitndai.” Na mina aindoprinanna, mina meikramtaɨrta nanambirina. Na meikramtaɨra muruŋcamiŋa aind ndamŋirena, Ionna ma ramma morena ramoot gidik. \v 33 Ainda moca mina mana kammo gainda rutirina, “Aia mba lamŋireke.” Ri, Iesusa minmo gaindopatna, “Aind ecte, auk toco nemo mba mbopitndai, mandaia ndo aukmo an gargarapa i aniac neaŋga aku an aiŋa morena.” \c 12 \s Wainna warɨŋ raupŋirena ramtaɨr ŋgorikta kam roor \r (Matiu 21.33-46 na Luk 20.9-19) \p \v 1 \x - \xo 12.1: \xo*\xt Ais 5.1-2\xt*\x*Ainda moca Iesusa Iudana ramtaɨr paŋaindmo kamb rour ndeid makeat. Na ma gaindoprina, “Ramoot ianna wainna warɨŋ ianna moca, na ma anmo wuoc ŋgaocrina. Na ma au ianna iacrina, anmo wainna lourmo anna tɨkca kɨtac wɨtɨkca wain puk aŋgɨna moca. Na ma warɨŋna ndam ianna mamoat, te, ramtaɨrmo an ndeac te, warɨŋna ŋginaŋa mona moca. Na ma an wain warɨŋmo raupŋirena ramtaɨr ndeidta para tɨkcarica. Na ma ndo ŋgoinna tawanna auŋ ian mataŋgat.\fig Wainna puk aŋgɨrena reacapa ndamma an wain warɨŋna wuocna inik ndeacrena|alt="Vineyard and a watchtower staying inside the garden vine fence." src="LB00103C.TIF" size="span" copy="Knowles" ref="12.1"\fig* \v 2 Na an mɨnna wainna erca, rua maiatke, ma ndona mbaiŋna aiŋa morena ramoot ianmo mbagɨrica ma an wain warɨŋna raupŋirena ramtaɨr tambuŋa taŋca, mina manmo an warɨŋna wain neaŋna moca. \v 3 Ri, an warɨŋ raupŋirena ramtaɨra an ramootmo muoca utiŋga, manmo laŋa mba piatke, na mamo par kamainda mbagɨrica ma nda mataŋgat. \v 4 Na an warɨŋna aetta kabena mbaiŋna ramoot ian mac mbagɨrica min ndambuŋa taŋrina. Na mina manmo pia paŋan titacri, na mamo numbirta kamb ndopca, na manmo tɨpemb ŋgorikca morina. \v 5 Na ma kabena mbaiŋna ramoot ian tuk mac mbagɨriatna, na mina manmo moa menacatna. Na iŋmbaia ma ndona mbaiŋna aiŋa morena ramtaɨr wɨtmo mbagɨrina, na mina ndeidmo ruŋgatke, na ndeidmo mina pia mamenacat. \v 6 \x - \xo 12.6: \xo*\xt Mt 3.17\xt*\x*Na ramoot kabe niŋgikca ndo eacrenanna, anna mana matŋirena nuoc kabe niŋgik. Na iŋmbai ŋgoinna ma an nuocmo mbagɨrica ma an wainna warɨŋna aiŋa morena ramtaɨr tambuŋa taŋgatna. Na an warɨŋna aetta aindopatna, ‘Mina aukna nuocmo tori te, mana kammo waracnandet.’ \v 7 Na an wain warɨŋ raupŋirena ramtaɨra ndorita rɨkmo gaindoprina, ‘Gan ramoot, ma ndona aetna reikmo ma muruŋ naaŋgɨca ma aetta monande. Aria, aia manmo mo menac te, mana reikmo aia aetera mona.’ \v 8 \x - \xo 12.8: \xo*\xt Ib 13.12\xt*\x*Aintik mina manmo aŋgɨca, mamo mo menacrina. Na mina mana waɨrmo aŋgɨrca warɨŋ roumbca keca malaruat. \p \v 9 “Na an warɨŋna aetta ma tida moit? Ne warac. Ma kɨpca an wain warɨŋ raupŋirena ramtaɨrmo mo menacnandet. Te, ma an wain warɨŋmo kabena ramtaɨrta paɨra tɨknandet. \p \v 10 \x - \xo 12.10-11: \xo*\xt Ŋap 118.22-23\xt*\x*“Na gan kam tɨpca Raraŋ Aetaniacna Timbigta Kap ndeacrenanna, ne mba watre ki, a? Na an kamma ma gaind, \b \q1 ‘Na gan kaca morena wautmo, \q2 ramtaɨra anmo ŋgoreac ndopca, \q3 aŋgɨra roumbmbai ndakecariatna wautta, \q2 mandeaca ma kacna witta moca, \q3 paŋanmbaia wɨtɨkca kacmo moa gagraca maeacreke. \q1 \v 11 Na Kacootta ndo an reaca mo larurina, \q3 aia watrinan, \q2 Ma laŋ ŋgoin.’” \b \p \v 12 Na an ramtaɨr paŋainda lamŋirena, Iesusa keatna kam roora, anna min ŋgoin ndopapekna. Na mina manmo muoc utiŋna toŋtoŋgar koind, na mina meikramtaɨr tarica rugdar mamoat. Ainda moca mina manmo watcarica mina mataŋgat. \s Sisana kitukndukca mandaia neaŋit \r (Matiu 22.15-22 na Luk 20.20-26) \p \v 13 \x - \xo 12.13: \xo*\xt Mk 3.6\xt*\x*Ainda moca ramtaɨr paŋainda Parisina ramtaɨr ndeidapa gagrirta ramoot paŋan Erotna tumbunna ramtaɨr ndeidmo, mbagɨrica mina Iesus ndambuŋa taŋgatna. Na mina Iesusmo paruca ma kam ndeidmo, ma katti mbop te, mina mana an kam mbuŋa nda ritri waparaca monande. \v 14 Ainda moca mina kɨpca manmo gaindopatna, “Riripti, aia lamŋirena u kam gidikca ndoprena. Na u ramoot ian nake mba irikca mbiracrenanna. Na u meikramtaɨrmo kamb kirar kabe ndoprena. Mindacniŋ mandaia irembtan, co, iremb kocortan. Na kam gidik mbuŋa u meikramtaɨrmo Raraŋ Aetaniacna tɨpemb kirarirmo riptirena. Aintik u tit ndamŋirena? Aia an gagrirta ramoot paŋan aniac Sisana kitcartukar iurena ramtaɨrmo, kitukndukca neaŋit ki, co, wanaiŋ? Na aia neaŋit, co, kariit?” \p \v 15 Na Iesusa ma atuna mina paparuna kambca ma lamŋirena, na minmo gaindoprina, “Kaina moca ne aukmo towaiapekna? Aukmo kituknduk ian aŋgɨ kɨpca aku watna.” \v 16 Ri, mina kituknduk ianmo aŋgɨ kɨpca manmo neaŋga. Na ma minmo gainda digiatna, “Gan inpaŋanna titrirapa ia anna mandainan?” Ri, mina aindopatna, “Anna Sisanan.” \v 17 \x - \xo 12.17: \xo*\xt Ro 13.7\xt*\x*Ainda moca Iesusa minmo gaindoprina, “Sisana reac ecte, laŋ, ne Sisamo neaŋ. Na Raraŋ Aetaniacna reac ecte, ne Raraŋ Aetaniacmo neaŋ.” Na mina mana kamma waraca mina ŋgep ŋgoreac ŋgoin naŋgeprina. \s Sadisinanda Iesusmo ramootta menaca mac nda ŋgepeknanna digiatna \r (Matiu 22.23-33 na Luk 20.27-40) \p \v 18 \x - \xo 12.18: \xo*\xt Up 23.8\xt*\x*Karica Sadisina ramtaɨr ndeida Iesus ndambuŋ nakɨpca, mamo digdigiar ndeid madigiat. Na an tumbunna ramtaɨra aindoprena, menacrena meikramtaɨra, mina mba mac nda ŋgepitndai. Ainda moca mina Iesusmo gaindopatna, \v 19 \x - \xo 12.19: \xo*\xt TW 25.5\xt*\x*“Riripti, Mosesa aimo tɨp wandɨk ianna tirra gaindoprina. Ramoot ianna menac te, na ma mombonik kocor, na mana meac konimma menac ŋgocor, na ma eac te. An menacatna ramootna lapmbitaca ma an meac konimmo laŋgonande, te, ma mana mombonikca mo laru te, an menacatna ramootna kaminna mba topitndai, ma eacraŋnandet. \v 20 Na ŋgaua kalaip parmbaiapa mbut mbuniŋa eacrinan. Na ramoot lacaua ma meac ianna laŋgoca, ma mamenacat, na ma mombonik kocor. \v 21 Ainda moca man ndambuŋna lapmbitaca, an meac konim mac malaŋgoat. Na ma toco, mamenacat, na ma mombonik kocor. Na an ndambuŋna lapmbitac tukca aind kirar kabe mamoat. \v 22 Ainda moca an kalaip parmbaiapa mbut mbuniŋa, mina muruŋa an meac konim malaŋgoat, na mina muruŋa mombonik kocor, na mina muruŋa mamenacat. Na iŋmbai ŋgoinna an meac konim toco mamenacat. \v 23 Na iŋmbaia an menacatna ramtaɨra nda ŋgep te, an meac konimma ma mandai ŋgoinna meac ndeacit? Na u lamŋirina, an ramtaɨrpaikca an meac konimmo muruŋa laŋgoatna, na ma mina meac ndeacrina.” \p \v 24 Karica Iesusa minmo gaindopatna, “Ne Raraŋ Aetaniacna timbigta kap ndeacrena kambmo, ne mba lamŋireke. Na ne Raraŋ Aetaniacna gargar tocmo mba lamŋireke. Aintik ne an kambmo katta mboprena. \v 25 \x - \xo 12.25: \xo*\xt 1 Ko 15.42, na 15.49, na 15.52\xt*\x*Na an mɨnna meikramtaɨra menacrinanna, muk tɨkcarica mac nda ŋgep te, an meikramtaɨrmo mina minmo mba neaŋ laŋgoit, co mac laŋgoit. Wanaiŋ ŋgoin. Mina an tamuŋna auŋna mbaiŋna aiŋa morena ŋerŋgaur toc ndeacnandet. \p \v 26 \x - \xo 12.26: \xo*\xt NA 3.2, na 3.6\xt*\x*“Na an meikramtaɨra menaca, mac nda ŋgepatna kamma, ne Mosesna timbigta kapna inikna nininia, taca ik tekera wɨrrinanna ne mba watatke, a? Na an nininina inikca Raraŋ Aetaniaca Mosesmo gaindopatna, ‘Aku, Abraamapa Aisakapa Iakopna Raraŋ Aetaniac.’ \v 27 Na Raraŋ Aetaniac, ma menacrina meikramtaɨrta Raraŋ Aetaniaca wanaiŋ. Ma meikramtaɨra eteacna watap eacrena Raraŋ Aetaniac. Aintik nena kambca anna makatri.” \s Raraŋ Aetaniacna out ŋgoinna Tɨp Wandɨk \r (Matiu 22.34-40 na Luk 10.25-28) \p \v 28 Karica tɨpemb wandik tamŋirena ramoot ianna kɨpca waracrinanna, Sadisina ramtaɨra Iesusap kamb puŋga ipuŋga mboprina. Na ma waracrinanna, Iesusa mina kambmo matau ŋgoinna nda rutirina. Ainda moca ma Iesusmo gainda digirina, “Titocna Tɨp Wandɨkca ma Tɨpemb Wandikmo muruŋa kundrina, na ma out ndeacrena?” \v 29 \x - \xo 12.29-30: \xo*\xt TW 6.4-5\xt*\x*Ri, Iesusa mana kammo gainda rutirina, “Out ŋgoinna Tɨp Wandɨkca gaind, ‘Ne Israelnaŋgep, ne matau ŋgoinna warac. Kacoot, ma ndo kabe niŋgikca, ma aina Raraŋ Aetaniac. \v 30 Na u Raraŋ Aetaniac niŋgikmo matŋiraŋ, ma una Kacoot. Na u manmo una iro nikinikapa, una ŋeroŋapa, una iroapa, una gargarapmo matŋiraŋ.’ \v 31 \x - \xo 12.31: \xo*\xt TN 19.18, na Gal 5.14, na Ie 2.8\xt*\x*Na an ndambuŋna Tɨp Wandɨk ianna anna gade, ‘U ndona kamkabemo, u ndoa matŋia morena kirara, min motoco u ainda mo.’ Na kabena Tɨp Wandɨk aniac ianna eac ŋgocor, na an Tɨp Wandɨkniŋmo mba kunitndai. Wanaiŋ.” \p \v 32 \x - \xo 12.32: \xo*\xt TW 4.35\xt*\x*Ainda moca an tɨpemb wandik tamŋirena ramootta Iesusmo gaindoprina, “Riripti, una kamma anna laŋ ŋgoin. Na ma gidik ŋgoin, Kacootta ma ndo kabe niŋgikca Raraŋ Aetaniac, na kabena Raraŋ Aetaniaca eac ŋgocor. \v 33 \x - \xo 12.33: \xo*\xt 1 Sml 15.22, na Ais 45.21, na Osi 6.6, na Mai 6.6-8, na Mt 22.37, na Lk 10.27\xt*\x*Na aia manmo ndorita iroar inkarapa landamŋiarapa, aina gagrar koind puŋgap manmo matŋiraŋ. Na aia ndorita kamkabearmo, aia ndori koinda matŋia morena kirarira, aia min motocmo ainda mo. Na aia an Tɨp Wandɨkniŋmo raŋgai te, an Tɨp Wandɨkca, ma mina an tac mbuŋa kocnaia rotacrena gɨmbambarmo maniŋa kundrina. Na titocna gɨmbambar toco, ma kundrina.” \p \v 34 \x - \xo 12.34: \xo*\xt Mt 22.46\xt*\x*Na Iesusa waracrinanna, an ramootta kambmo rutirinanna, anna ramootta iro landamŋi laŋapna ramootna kirar. Ri, Iesusa manmo gaindoprina, “U Raraŋ Aetaniacna bubuocmo, u tawanmbaica mba eacrena.” \p Ainda moca meikramtaɨra muruŋa manmo digdigiara digina rugdar morina. \s Iesusa meikramtaɨrmo Raraŋ Aetaniac baburina ramootna digiatna \r (Matiu 22.41-46 na Luk 20.41-44) \p \v 35 Ainda moca Iesusa Raraŋ Aetaniacna Kacna wuoc inik ndeacri, ma meikramtaɨrmo kamb riptirina. Na ma gaindoprina, “Tida moca tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨra gaindoprenan, an ramootta Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramoot, anna Dewitna ŋgamaɨr? \v 36 \x - \xo 12.36: \xo*\xt Ŋap 110.1\xt*\x*Na Ŋeroŋ Ratta Dewitmo iro landamŋi neaŋrina, na Dewit, ma ndo ŋgoinna gaindopatna, \b \q1 ‘Raraŋ Aetaniac Kacootta aukna Kacootmo gaindopatna, \q2 “U aukna par umbaia mbirac te, \q3 aku una puŋnaŋgepmo aŋgɨri, \q4 una kaŋgaukca tɨknande.”’ \b \m \v 37 Na Dewit, ma ndo ŋgoinna an ramootmo ndona Kacoot ŋgacrena. Na kaica an ramootta ma Dewitna ŋgamaɨr?” \s Tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨrta tɨpemb kirarir \r (Matiu 23.1-36 na Luk 11.37-54 na 20.45-47) \p Ainda moca meikramtaɨrta mɨmɨat aniaca eacri, na mina Iesusna kamb mbaracna toŋtoŋgar koind. \v 38 Na Iesusa meikramtaɨrmo riptirena, na ma gaindopatna, “Ne tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨrtake, matau wat. Mina ndorimo meikramtaɨra mbik tɨkca taŋga oikrena taupembmo, mina tik ŋgapoik roctir tɨkca taŋ te, meikramtaɨra mbikir tɨkca oikrena taupembca tɨkca minmo ndorimo ra laŋ neaŋraŋna moca. \v 39 Na mina toŋgorenanna, mina Iudananta mimitpac aŋgɨrena kaik inkarta outrembta mbibiraikta taupemb laiŋta riacrena. Na amtiamb anikta raia, mina ndorimo outrembta mbibiraikta taupemb laiŋ aŋgɨna riacrena. \v 40 Na mina meik koinmbarmo parureke, mina kaik barermo wanainir naaŋgɨrena. Na mina paparuarta mbembendeia roctira morena. Ainda morena ramtaɨr, iŋmbaia ritri waparacna ra laru te, mina makukar bagararanik koind aŋgɨnande.” \s Meac konim ndaekmbaia gɨmbamba moatna \r (Luk 21.1-4) \p \v 41 \x - \xo 12.41: \xo*\xt 2 GRP 12.9\xt*\x*Karica Iesusa an ririptina kamb ndopa maiatke, ma taŋga Raraŋ Aetaniacna Kacna wuoc inikca mbukca taŋga kitukndukar tɨkrena taupca taŋca anna roumbmbai mambiracat. Ri, ma watrinanna meikramtaɨr wɨtta kɨpca ndorita gɨmbamba mona kitcartukarmo, an kituknduk tɨkrena taupca tɨkrina. Na laimnembta meikramtaɨr wɨtta kɨpca ndorita kitukndukar wɨt matɨkat. \v 42 Na reik kocorta meac konim ndaekmbai ianna kɨpca ma kituknduk mbuniŋ nocniŋ tɨkrina. \v 43 \x - \xo 12.43: \xo*\xt 2 Ko 8.12\xt*\x*Ri, Iesusa ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo aca kɨpca, ma minmo gaindopatna, “Aku nemo gidik ŋgoinna gaindopnandet, gan reik kocorta meac konim ndaekmbaia, tɨkcapekna kitukndukca, an meikramtaɨr muruŋnan tɨkcapekna kitcartukarmo kunda tamuŋ ŋgoin. \v 44 Na an meikramtaɨr wɨtta mina kitukndukar wɨtap, na mina mbatep niŋgik neaŋrina. Na an meaca ma kamaind ŋgoin, ma ndoap eacrena mɨnna kitukndukca ma an tɨkrina. Na ma ndona amta reik koikna kitukndukar kocor.”\fig Reik kocorta meac konim ndaekmbaia Raraŋ Aetaniacmo gɨmbamba tɨkrina|alt="A poor widow woman gave offering money to God." src="GW057.tif" size="col" copy="Wade" ref="12.41-44"\fig* \c 13 \s Raraŋ Aetaniacna Kaca ŋgocrainandet \r (Matiu 24.1-2 na Luk 21.5-6) \p \v 1 Karica Iesusa Raraŋ Aetaniacna Kacna wuoc tɨkcarica taŋgatke, mana iŋa raŋgairena ramtaɨrta ianna manmo gaindopatna, “Riripti, an Kacna watur laiŋapa kaik laiŋmo, u wat!”\f + \fr 13.1 \fr*\ft An Kacapa watur laiŋapa kaik laiŋta wapatta, u Matiu sapta 24 wes 1na inikca wat.\ft*\f* \v 2 \x - \xo 13.2: \xo*\xt Lk 19.44\xt*\x*Ri, Iesusa mana kammo gainda rutirina, “U an kaik anikmo watrinanna, a? Mina an waturmo mba watcarica mina ndori tambatta mba mac eacitndai. Wanaiŋ ŋgoin. Mina an waturmo kocnai rɨŋi bɨrɨrɨ iriknande, na mina mbinmbata mba mac eacitndait.” \s Iesusa makukar wɨt lataruna kam ndopatna \r (Matiu 24.3-14 na Luk 21.7-19) \p \v 3 Karica mina taŋga Olip Takur ndaruca Iesusa taŋga mbiraca Raraŋ Aetaniacna Kaca watta taŋri. Na Pitaapa, Iemisapa, Ionapa, Andruap min niŋgikca man ndambuŋa kɨprina. Na manmo gainda digiatna, \v 4 “U aimo mbop, tumbuitta tɨk te, an reikca laruit? Na titna ŋgagatraca ndo out ndaru te, aia lamŋinande, an reik lataruna kɨdrɨkca maica kɨpca marambuŋairi?” \p \v 5 Na ma mina kammo gainda nda rutirina, “Ne ndoritake, matau wat. Moca ramoot ianna nenmo paru nari. \v 6 Na meikramtaɨr wɨtta kɨpca aukna i ŋgaca gaindopnandet, ‘Aku ndo, ande an ramoot.’ Te, mina meikramtaɨr wɨtmo parunandet. \p \v 7 “Na iŋmbaia ne runduikta mɨmɨtara warac te, na ne kabena pitrik waŋna runduikta kam wembaŋa warac te, ne ŋgep ŋgoreaca kai ŋgep teac. Na an reikca mina larunandet, na gan tiacarpaikna mamamaia mba larureke. \v 8 \x - \xo 13.8: \xo*\xt 2 Nin 15.6, na Ais 19.2, na Mt 24.8\xt*\x*Na kabena pitrik waŋna ramtaɨra kabena pitrik waŋna ramtaɨrap runduŋa monandet. Na kabena gagrirta ramtaɨr paŋaindta wiwitna ramtaɨra mina ŋgepca kabena gagrirta ramtaɨr paŋaindta wiwitap ruŋnande. Na gan tiacarpaikna auŋemb ndeida numnumar anikca larunandet, na nik wapatai aniaca larunandet. Na an reikca anna meacmbita mɨrna irikca aŋgɨca eacrena gɨrgɨrna kirar toc. \p \v 9 \x - \xo 13.9: \xo*\xt KIEK 2.10\xt*\x*\x - \xo 13.9-11: \xo*\xt Mt 10.17-20, na Lk 12.11-12\xt*\x*“Na an mɨnna ne ndoritake, matau wat. Na mina nenmo ndorita ninikar waŋgorta outta tɨkca ritri waparaca monandet. Na mina nenmo Iudananta mimitpac aŋgɨrena kaikca tɨkca pinandet. Na mina aukna imo mo irikna moca nenmo ndorita gagrirta ramtaɨr paŋaindapa ramtaɨr anikta out naaŋgɨ wɨtɨkna iroara monandet. Aintik ne minmo kam wembaŋ laŋ wiwiti. \v 10 Na gan tiacarpaikca mai ŋgocor ndeacraŋ te, kam wembaŋ laŋna kamma ma out ŋgoinna gan pitrik waŋna meikramtaɨrmo muruŋcamiŋa taŋca mina waracnandet. \v 11 Na an mɨnna mina nenmo muoc leaca ritri waparacna taup naaŋgɨ taŋ te, ne kai nanambica gainda kai lamŋi teac, ‘Aia tida moit?’ Wanaiŋ. An mɨnna Raraŋ Aetaniaca nenmo mbombopna kambmo muruŋcamiŋa neaŋnandet, na anna ne wiwitinandet. Na anna gaind, ne ndori puŋga kambca mba wiwitiitndai. Wanaiŋ. Ŋeroŋ Ratta ndo an kambmo wiwitinandet. \v 12 \x - \xo 13.12: \xo*\xt Mt 10.21\xt*\x*Na kalaipa ndorita ianmo ritri waparaca tɨkca, mamo mo menacna kamb topnandet. Na aetera ndorita mombonikmo an tɨpembta kirar kabea monandet. Na mombonikca ndorita ameraetermo puŋnaŋgepca moca, ramtaɨrmo mbopca mina mo menacna kamb ndopnandet. \v 13 \x - \xo 13.13: \xo*\xt Mt 10.22, na In 15.21\xt*\x*Na meikramtaɨra muruŋa nenmo nikembkatnandet, na anna gaind, aukna ia nenap eacrena. Na meikramtaɨra gagraca eaci taŋi gan tiacarpaikna mamamaina ra laru te, Raraŋ Aetaniaca minmo mac nda aŋgɨnandet.” \s Reac ŋgoreac ŋgoinna larunandet \r (Matiu 24.15-28 na Luk 21.20-24) \p \v 14 \x - \xo 13.14: \xo*\xt Dan 9.27, na 11.31, na 12.11\xt*\x*Na Makca gan timbigta kapca tirrina kamma ma gaindopatna, “Ramootta gan kamma wat te, ma matau ŋgoin ndamŋiraŋ.” Na an kamma Iesusa gaind mac mbopatna, “An wandɨk tɨkrina taupca reac ŋgoreac ŋgoinna wɨtɨkca eacrenanna, ne anna tɨki watnandet. Na an mɨnna meikramtaɨra Iudiana pitrik inik ndeacrenanna, mina kɨpcarica taukruirca taŋnandet. \v 15 \x - \xo 13.15-16: \xo*\xt Lk 17.31\xt*\x*Na ramootta kacmo tamuŋmbaica eac te, ma irik te, ma kaca mba mbukca reac ianna mba aŋgɨritndai. \v 16 Na ramootta warɨŋ inik ndeac te, ma ndona kacmo mba nda taŋca ndona tik ŋgapaoc rocotta mba aŋgɨritndai. \v 17 \x - \xo 13.17: \xo*\xt Lk 23.29\xt*\x*Na nikembta meikpitikapa meikpitikca mombonikca mɨr ambrenanna, an mɨnna minpembta moca kadmai. \v 18 \x - \xo 13.18-19: \xo*\xt Dan 12.1, na Iol 2.2, na KIEK 7.14\xt*\x*Na ne mbendeica an tik gagagauna kɨdrɨkca an reikca nenmo kai laru teac. \v 19 Na an mɨnna makuk aniaca larunandet. Na Raraŋ Aetaniaca reikca moatna mɨn mbuŋa tɨkca, kɨp, kɨpca mandeacna mɨnna, aintocna makukca laru ŋgocor. Na iŋmbai toco ainta makuk ian toco mba mac laruitndait. \v 20 Na Kacootta an makuk laruna kɨdrɨkca mo matpi ŋgocor te, meikramtaɨra muruŋcamiŋa topnandet. Na ma ndona larapacrina meikramtaɨrta moca lamŋiatke, ma an kɨdrɨkmo mo matpinandet. \p \v 21 “Na an mɨnna ramoot ianna nenmo gaindop te, ‘Ne wat, Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramootta, ma gan ndeacrena!’ Co, ‘Ne wat, ma mon ndeacrena.’ Na ne mina kambmo kai rɨpac teac. \v 22 \x - \xo 13.22: \xo*\xt TW 13.1-3, na KIEK 13.13\xt*\x*Na ramtaɨr ndeida kɨpca nenmo gaindopnandet, ‘Aku gade an ramootta Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramoot,’ co, ‘Aku ramma morena ramoot ian.’ Te, mina ŋgagatracara moraŋ te, aintocna reik damara mo larunandet. Na gidik ŋgoin, mina mɨn te, mina an Raraŋ Aetaniaca larapacrina meikramtaɨrmo parunandet. \v 23 Ainda moca ne ndoritake, matau wat. Na aku nenmo reik lataruna kambca mambopreke.” \s Na iŋmbaia Ramootna Nuoca kɨpnandet \r (Matiu 24.29-31 na Luk 21.25-28) \p \v 24 \x - \xo 13.24: \xo*\xt Ais 13.10, na Esi 32.7, na Iol 2.10, na 2.31, na 3.15, na KIEK 6.12, na 8.12\xt*\x*Karica ma gaind mac mbopatna, “Na an makukna kɨdrɨkca mai te, ‘An kɨdrɨkca ra ma uriraca taŋca mouŋna kirar toc ndarunandet, te, karwaia ma mba mac metacitndai, \v 25 \x - \xo 13.25: \xo*\xt Ais 34.4, na Iol 2.10, na KIEK 6.13\xt*\x*te, guiara riac tamuŋmo tɨkcarica pɨkɨn ŋgiriknandet, te, riac tamuŋna reik gagrarca numainandet.’ \v 26 \x - \xo 13.26: \xo*\xt Dan 7.13, na Up 1.11, na 1 Te 4.16, na KIEK 1.7\xt*\x*Te, an mɨnna meikramtaɨra Ramootna Nuocmo watnandet, ma wawɨrirpaikna inik ndeaca, ma ndona memetacna tac aniacapa gargar aniacap kɨpnandet. \v 27 \x - \xo 13.27: \xo*\xt Mt 13.41\xt*\x*Na an mɨn toco, ma ndona mbaiŋna aiŋa morena ŋerŋgaurmo mbagɨrica taŋca, ma ndonan ŋgoinna larapacrina meikramtaɨrmo aŋgɨri puninandet. Na ma minmo muruŋa gan tiacarpaikna pitrikca tɨkca aŋgɨ taŋca gan tiacarpaikapa riacna mamamaina mɨn.” \s Ne ik kembera weweruekna raprira wat \r (Matiu 24.32-35 na Luk 21.29-33) \p \v 28 Karica Iesusa minmo gaind mac mbopatna, “An mɨnna ne ik kembera wat te, ne iroar aŋgɨnande. Mana ŋaikca uprir ŋgaibca weweru te, ne lamŋinandet, pukrapacna kɨdrɨkca makɨpek. \v 29 Aintik an kirar kabea ne an reik larueknanna wat te, ne lamŋinandet, Ramootna Nuoca kɨpca marambuŋairi. Na ma tɨŋ kam maeacreke. \v 30 Na aku nemo gidik ŋgoinna aindopnande, gan mɨnna meikramtaɨra menac ŋgocor ndeacraŋ te, mina an reik larueknanna, mina watnandet. \v 31 Na gan tiacarpaikapa riac tamuŋa topnandet, na aukna kambca mba topitndai.” \s An reik lataruna ra aia // lamŋi ŋgocor \r (Matiu 24.36-44) \p \v 32 \x - \xo 13.32: \xo*\xt Mt 24.36\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Ramoot ianna an reik lataruna ra, co, ŋgaŋganŋgɨca mba lamŋireke. Na Raraŋ Aetaniacna tamuŋna auŋna mbaiŋna aiŋa morena ŋerŋgaur toco mba lamŋireke, na Raraŋ Aetaniacna Nuoc toco mba lamŋireke. Aetta ndo kabe niŋgikca ma ndo lamŋirena. \p \v 33 “Na ne matau wat. Ne memetmbaca kocroca eacraŋ. Na anna gaind, an reik lataruna kɨdrɨkca ne mba lamŋireke. \v 34 \x - \xo 13.34: \xo*\xt Mt 25.14, na Lk 12.36-38\xt*\x*Na ma gaindta kirar, ramoot ianna ma ndona kac tɨkcarica ma kabena auŋa taŋrina. Na ma ndona mbaiŋna aiŋa morena ramtaɨrmo ndona reikmo raupŋina mboprina, na ma minmo kabe, kabemo aiŋir biŋairina. Na ma an tɨŋna ŋginaŋa morena ramootmo mboprina, ma an tɨŋna ŋginaŋmo matau watti eacraŋ. \v 35 \x - \xo 13.35: \xo*\xt Lk 12.38\xt*\x*Aintik ne toco matau watti eacraŋ. Na ne mba lamŋireke, kaina mɨn mbuŋa tɨkca kacna aetta mac nda kɨpit. Ma wigwacmbai, co mouŋ rɨktacniŋ, co kackur aprena kɨdrɨk, co ŋaŋarmuŋ, anna ne mba lamŋireke. \v 36 Na moca ma tawi ŋgoin nda kɨp te, ma nenmo wat nari, ne maŋgoreke. \v 37 Na an kambca aku nenmo neaŋrenan, anna aku meikramtaɨrmo muruŋa neaŋrina. Na memetmbaca ne kocroca eacraŋ.” \c 14 \s Ramtaɨr paŋaind anikca Iesusmo mo menacna kamb leacatna \r (Matiu 26.1-5 na Luk 22.1-2 na Ion 11.45-53) \p \v 1 \x - \xo 14.1: \xo*\xt NA 12.1-27, na Mk 11.18\xt*\x*Karica rarapmbai mbuŋa an Pasowana Ra Aniacna ndamŋinanapa Isap Kuri Ŋgocorta Tapacna Ra Aniacna ndamŋirena ra, ma larunande. Ri, taup ndamtaɨr paŋaindapa tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨra gaindopatna, “Titoca tɨkca aia Iesusmo muoc utiŋa manmo mo menacit?”\f + \fr 14.1 \fr*\fk Pasowana Ra: \fk*\ft Na Pasowana Ra, u Matiu sapta 26 wes 2na inikca wat. An kam tɨp kirar kabe toco an ndeacrena.\ft*\f* \v 2 Na mina aindopatna, “Aia Raraŋ Aetaniacna mbembendeina rai anikta inikca kai mo teac? Moca meikramtaɨra anna watca mina aimo kaegapa runduŋ aniaca mo ŋgep nari.” \s Meac ianna Iesusna paŋanmo tabaɨr ruŋkiatna \r (Matiu 26.6-13 na Ion 12.1-8) \p \v 3 \x - \xo 14.3: \xo*\xt Lk 7.37-38\xt*\x*Na Iesusa taŋga Betani auŋ ndaruca ma taŋga Saimonna kac ndeacri. Na Saimon tikca ŋgaua ma roumb lepaap. Na Iesusa ambrena taupca mbiraca eacri, meac ianna makɨpat. Na an meaca ma tabaɨra rurena waut mbuŋa morina reac ianap aŋgɨrca makɨpri. Na an reaca ma kituknduk aniac mbuŋa oikrena iŋpai laŋ ŋgoinna tabaɨrap. Na ma an reacmo pi wɨrɨpca anna tabaɨrmo Iesusna paŋan nambat maruŋkiat. \v 4 Na an ndeacrina ramtaɨr ndeida anna watca mina nikembkatca. Karica mina ndorimo gaindopatna, “Kaina moca ma an tabaɨrmo wanaiŋa ruŋkiapekna? \v 5 Na aia an tabaɨrmo watcarica meikramtaɨra oik te, aia 300na mɨnna silwana kitukndukar aŋgɨrca meikramtaɨr ndaekpembca neaŋna mɨn.” Ainda moca mina an meacmo kaega morina. \v 6 Ri, Iesusa aindopatna, “Ne an meacmo watcari. Kaina moca ne manmo makukar neaŋrena? Ma aukmo tɨp kirar laŋ ŋgoinna moapekna. \v 7 \x - \xo 14.7: \xo*\xt TW 15.11\xt*\x*Na memetmbaca reik kocorta meikramtaɨr ndaekpembca nenap eacraŋnande. Na ne minmo tumbuitta otacna toŋtoŋgarap, ne minmo otacna mɨn. Na aku ndo, aku nenapmo memetmbaca mba eacitndai. \v 8 \x - \xo 14.8: \xo*\xt In 19.40\xt*\x*An reaca an meaca mona mɨn tik, ma morina. Na ma aukna tikmo iŋpai laŋna tabaɨr tɨkrinanna, anna ma aukna tikmo mukca tɨkna kocrorina. \v 9 Na aku nemo gidik ŋgoinna aindopnande, gan tiacarpaikca mina kam wembaŋ laŋmo wiwiti taŋ te, mina gan meaca morina reacna kambmo niniraŋnandet. Te, mina man moatna reacna ndamŋiraŋnandet.” \s Iudasa Iesusmo ramtaɨr paŋaindta para tɨkna babuatna \r (Matiu 26.14-16 na Luk 22.3-6) \p \v 10 Ainda moca an kɨdrɨkca Iesusna iŋa raŋgairena ramtaɨrta ianna, mana ia Iudas Iskariot, ma taup ndamtaɨr paŋaind tambuŋa taŋrina. Ma Iesusmo mina para tɨkna moca. \v 11 Na mina anna waraca toŋtoŋgar koind. Na mina manmo kituknduk ndeid neaŋna kam maleacat. Ainda moca Iudasa ŋgepca Iesusmo tida tɨkca mina para tɨkna malamŋiri. \s Iesusa ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrap ambatna \r (Matiu 26.17-25 na Luk 22.7-14 na 22.21-23 na Ion 13.21-30) \p \v 12 \x - \xo 14.12: \xo*\xt NA 12.6, na 12.14, na 12.20, na Mt 26.17, na Lk 22.7\xt*\x*Karica an Isap Kuri Ŋgocorta Tapacna Ra Aniacna ra lacaua malaruat. Na an ra mbuŋa mina sipsipar ŋgaibmo mo menac te, an am te, an Pasowana Rana ndamŋina moca. Ri, mana iŋa raŋgairena ramtaɨra gaindoprina, “U toŋgorinanna aia tenna tɨkca reik kocroit, te, aia amtiamma mona?” \v 13 Ainda moca Iesusa ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrta ramoot mbuniŋa mandaca, aindoprina, “Oŋgo an auŋ aniacmo taŋca mbuk te. Ramoot ianna puk wɨn aniac ian mbukca kɨprenanna, oŋmo taupca tɨkca ndauprikinandet. Te, oŋgo mana raŋgaica taŋ.\fig Ramoot ianna puk wɨn aniac ian mbukca kɨprena|alt="A man carrying a big water pot coming" src="JL090.tif" size="col" copy="Lear" ref="14.13"\fig* \v 14 Na an kɨdrɨkca ma kac ianna mbuk te, oŋgo an kacna aetmo gaindop, ‘Ririptia aindoprina, “Aukna diab inikca ten ndeacre? Te, aukapa aukna iŋa raŋgairena ramtaɨra an amna reacmo am te, an Pasowana Rana ndamŋina.”’” \v 15 Te, ma oŋmo kac tamuŋmbaina diab inik aniac ian wandacnande. Na amna reac tɨkca ambrena taupapa mbibiracna taupca, mina kocro maica eacrena. Te, oŋgo aina amta reikmo an diab inikca tɨkca kocro. \v 16 Ainda moca mana iŋa raŋgairena ramtaɨrta ramootniŋa mataŋgat. Na maniŋa taŋga an auŋ aniac ndaruca, maniŋa watrinanna, an reikca muruŋa Iesusa mboprina kirar toc ndeacrina. Ri, maniŋa Pasowana amta reikmo anna tɨkca kocrorina. \p \v 17 Na wigwacmbai mbuŋa Iesusapa mana iŋa raŋgairena parniŋapa mbut mbuniŋna ramtaɨrap mina kɨprinan. \v 18 \x - \xo 14.18: \xo*\xt Ŋap 41.9\xt*\x*Na mina amna reacna taupca mbiraca ambri mbuŋa Iesusa gaindopatna, “Aku nemo gidik ŋgoinna aindopnande, nena rɨkna ramoot ianna aukmo, aukna puŋnaŋgepta para tɨknandet. Na mandeaca ma aukap maambreke.” \v 19 Na mana iŋa raŋgairena ramtaɨra an kamma waraca mina makadmairi, mina kabe, kabea ŋgepca manmo gaind madigiat, “U auk ki, ndopre ki, a?” \v 20 Ri, Iesusa minmo gaindoprina, “An ramootta ma nena parniŋapa mbut mbuniŋna rɨkna ian. Na an ramootta ma tapac tɨpmo aŋgɨca aukap tuoŋ inikca keca pukca ambrena. \v 21 Na anna gidik, Ramootna Nuoca ma menacnandet, an tɨpna kirara Raraŋ Aetaniacna timbigta kapca mboprinanna, ma ainda menacnandet. Na an ramootta, ma Ramootna Nuocmo puŋnaŋgepta para tɨkrinan, man mbaina kakadmai ŋgoin, ma makuk aniac ŋgoin aŋgɨnandet. Na mana aemma manmo mɨr ŋgocor co, an reaca manmo mba laru mbe.” \s Iesusa ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo wain pukapa // tapac neaŋgatna \r (Matiu 26.26-30 na Luk 22.15-20 na 1 Korin 11.23-25) \p \v 22 Ainda moca mina ambca eacri, Iesusa tapac ian aŋgɨrca, ma Raraŋ Aetaniacmo mbendeica kam laŋ neaŋgacarica, ma an tapacmo witkica ma ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo maneaŋgat. Na ma gaindopatna, “Ne aŋgɨ, anna aukna tikbuit.” \v 23 Na ma wain pukna kab ian aŋgɨrca, ma Raraŋ Aetaniacmo mbendeica, kam laŋ neaŋgacarica, ma minmo maneaŋgat. Na mina muruŋa an ambrina. \v 24 \x - \xo 14.24: \xo*\xt NA 24.8, na Ier 31.31-34, na Sek 9.11, na 1 Ko 10.16, na Ib 9.20\xt*\x*Ri, ma minmo gaindopatna, “Ganna aukna racaindpaik, na an mbuŋa Raraŋ Aetaniacap kam leacrina. Na aku ruŋkinande, te, meikramtaɨr wɨtmo otacnandet. \v 25 Na aku nemo gidik ŋgoinna aindopnande, aku wain pukca mba amitndai, taŋca an mɨnna aku wain puk ŋgammo Raraŋ Aetaniacna bubuoc ŋgamma tɨkca amnandet.” \p \v 26 Karica mina ŋap ian ŋgumbca, mina ŋgepca auŋ aniac Ierusalem tɨkcarica mina Olip Takur mac nda mataŋgat. \s Pita Iesusmo iŋ neaŋ wɨtɨknande \r (Matiu 26.31-35 na Luk 22.31-34 na Ion 13.36-38) \p \v 27 \x - \xo 14.27: \xo*\xt Sek 13.7, na Mk 14.50\xt*\x*Karica Iesusa ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo gaindopatna, “Nena rɨtɨpaikca iriknandet, na anna gaind, Raraŋ Aetaniacna timbigta kapca gaindta kammap, ‘Aku sipsiparta ŋginaŋa morena ramootta mo menac te, sipsipara kɨpcarica tamtamma taŋnandet.’ \v 28 \x - \xo 14.28: \xo*\xt Mt 28.16, na Mk 16.7\xt*\x*Na aku muk ndiŋ mac ŋgepca nenmo outta Galilia taŋnandet.” \v 29 Ri, Pita manmo gaindopatna, “Aku mba nduitndai, mina muruŋna rɨtɨpaca irik te, na mina unmo tɨkcari te, aku unmo mba tɨkcariitndai.” \v 30 Na Iesusa manmo gaindoprina, “Aku unmo gidik ŋgoinna aindopnande, mandeac mouŋa kackura kɨdrɨk mbuniŋa ap ŋgocor ndeacraŋ te, u kɨdrɨk mbonkaca aindopnandet, u aukmo lamŋi ŋgocor.” \v 31 \x - \xo 14.31: \xo*\xt In 11.16\xt*\x*Ri, Pita gagraca gaindopatna, “Wanaiŋ ŋgoin, aku unap menacnandet, na aku ainda mba mbopitndai. Aku unmo mba lamŋirena!” Na mana iŋa raŋgairena ramtaɨra muruŋa an kam kirar kabe mambopat. \s Iesusa Getsemani warɨŋa // tɨkca mbendeiatna \r (Matiu 26.36-46 na Luk 22.39-46) \p \v 32 \x - \xo 14.32: \xo*\xt Mt 26.36, na In 18.1\xt*\x*Karica Iesusapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨra taŋga mina Getsemani ŋgacrena taup ianna taŋga malaruat. Na Iesusa minmo gaindoprina, “Ne ganna mbiraca eacraŋ. Aku mbendeina mamoek.” \v 33 Ri, ma Pitaapa, Ionapa, Iemisap aŋgɨrca mina manap mataŋgat. Na mana iro inikca ma kakadmaiapa, iroar mananna tamtam tamŋica kuricarica. \v 34 \x - \xo 14.34: \xo*\xt In 12.27\xt*\x*Na ma minmo gaindoprina, “Aukna iro inikca makuk ŋgoin, na aku menacna kirar mamoek. Na ne gan ndeacraŋ te, ŋginaŋa mo.” \v 35 Na ma taŋga mandaca ma pitrik ŋgirikca ma mambendeiat. Na ma toŋgorinanna taupap te, an makuk ŋgoreacmo ma iukainande. \v 36 \x - \xo 14.36: \xo*\xt Mk 10.38, na In 6.38, na Ro 8.15, na Gal 4.6, na Ib 5.7\xt*\x*Na ma gainda mbendeirina, “\it Abba\it*, Ate, u reikca muruŋa mona mɨn. Na aku toŋgorinanna, u auk ndambuŋna an kabmo mo kecari. Na u aukna toŋtoŋa kai raŋgai teac. Wanaiŋ. U ndona toŋtoŋ niŋgikca raŋgairaŋ.”\f + \fr 14.36 \fr*\fk Kabna mɨnɨŋ: \fk*\ft An kam roora ma ndona gɨrgɨrapa memenacna kam ndoprena.\ft*\f* \p \v 37 Karica ma ndona iŋa raŋgairena ramtaɨr mbonkac ndambuŋa taŋga watrinanna, mina ŋgori maeacri. Na ma Pitamo gainda digirina, “Saimon, u maŋgoreke? U ŋgaŋganŋgɨa kabena mɨnna wat eacna mɨnna wanaiŋ ki? \v 38 \x - \xo 14.38: \xo*\xt Lk 11.4, na Ro 7.23, na Gal 5.17\xt*\x*Ne ndoritake, wati mbendei eacraŋ. Moca totowaiara nenmo laruca ne anna moca irik nari. Na anna gidik, iroar inkara ma reikca mona toŋtoŋgarap, na tikca ma toŋtoŋgar kocor.” \p \v 39 Karica ma mac nda taŋga ma outta morina mbembendeina kirar mac morina. \v 40 Na ma min ndambuŋa mac nda kɨpca wattatnanna, mina ŋgori maeacri, na anna gaind, mina lamnikca numbacarica. Na an kɨdrɨkca ma minmo omboŋga ŋgeprinanna, mina mba lamŋiri, mina manmo titocna kamb ndopit. \p \v 41 Karica kɨdrɨk mbonkac mbuŋa ma mac nda kɨpca, minmo gaindopatna, “Ne warac, ne wɨktɨkca maŋgoreke. Na anna ma mɨn. Mina Ramootna Nuocmo mandeaca tɨpemb ŋgorikta makukara morena ramtaɨrta para neaŋna ŋgaŋganŋgɨna mɨnna malaruca. \v 42 Ne wat! Aukmo mina para tɨkna ramootta makɨpca marambuŋairi, aintik ne ŋgepca aia taŋna.” \s Iudasa Iesusmo puŋnaŋgepta para tɨkatna \r (Matiu 26.47-56 na Luk 22.47-53 na Ion 18.3-12) \p \v 43 Na Iesusa kam ndoprenan mbuŋa Iudasa ramtaɨrta tumbun aniacap kɨpca malarucat, na ma Iesus ndambuŋ mataŋgat. Na an ramootta ma Iesusna iŋa raŋgairena parniŋapa mbut mbuniŋna ramtaɨrta ramoot ian. Na an ramtaɨrta tumbun aniaca mina bugrimarapa ikir tɨpembap utiŋga kɨprina. Na an ramtaɨrmo, taup ndamtaɨr paŋaindapa, tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨrapa, ramtaɨr paŋaindap, minmo Iudasap mbagɨrica mina kɨpatna. \v 44 Na an ramootta Iesusmo mina para tɨknanna, ma minmo ŋgagatrac ianna mona moca, mimo gaindopatna, “Aku an ramootmo pipopot te, ande an ramoot, ma Iesus. Te, ne manmo muoc utiŋa manmo matau ŋgoinna ŋginaŋa moi, aŋgɨ taŋ.” \p \v 45 Ainda moca Iudasa kɨpca ma tawi ŋgoinna Iesus ndambuŋa taŋga manmo gaindopatna, “Riripti.” Ri, ma manmo pipopotatke. \v 46 Na an kɨprina ramtaɨra manmo muoca mautiŋgat. \p \v 47 Na ramoot ianna Iesusna kɨtɨmma eacrenanna, ma ndona bugrimmo wɨŋga aŋgɨrca ma taup ndamoot paŋan aniacna mbaiŋna aiŋa morena ramootmo an mbuŋa wacrina, ri, an bugrimma mana koar ianmo kocnai waca katac keca mambutukat. \v 48 Ainda moca Iesusa minmo gaindopatna, “Ne aukmo runduŋapa macmakɨmna ramootna kirar toca, bugrimarapa ikir tɨpemb aŋgɨrca kɨpca aukmo an mbuŋa pi muoci leacna kɨpri ki, a? \v 49 \x - \xo 14.49: \xo*\xt Ais 53.7, na Lk 19.47, na 22.37, na In 18.20\xt*\x*Na ra, ra katuca aku memetmbaca nenapmo Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inikca eaca meikramtaɨrmo ririptia morenanna. Ne aukmo anna tɨkca utiŋna mɨn? Na ne kaica aukmo anna tɨkca utiŋ ŋgocor? Na anna mɨnɨŋa gaind, Raraŋ Aetaniacna timbigta kap ndeacrena kambca ma gidik ŋgoin ndarunandet.” \v 50 \x - \xo 14.50: \xo*\xt Ŋap 88.8\xt*\x*Ainda moatke, mana iŋa raŋgairena ramtaɨra muruŋcamiŋa manmo tɨkcarica kɨpcamacariat. \s Ramoot ŋgam ianna kɨpcamacariat \p \v 51 Karica ramoot ŋgam ianna Iesusna iŋa raŋgaica kɨprinanna, ma ndona tikmo raraŋit gogok niŋgik mbuŋa leacrina. Na mina manmo muoc utiŋna moatke, \v 52 ma kɨpcarica ndona raraŋit gogokmo tɨkcarica ma loorkamainda kɨpcamacariat. \s Mina Iesusmo ritri waparaca moatna \r (Matiu 26.57-68 na Luk 22.54-55 na 22.63-71 na Ion 18.13-14 na 18.19-24) \p \v 53 Karica an ramtaɨra Iesusmo utiŋrinanna, mina manmo taup ndamoot paŋan aniacna kac naaŋgɨa taŋrina. Ri, ramtaɨr anikapa, taup ndamtaɨr paŋaindapa, tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨrap mina muruŋcamiŋa anna punica eacrina. \v 54 Na Pita ma Iesusna iŋa raŋgaica taŋrina, na ma tawancait motem ndeacrina. Ri, ma an taup ndamoot paŋan aniacna kacna wuoca mbukrina. Na ma taŋca anna ŋginaŋa morina ramtaɨrapmo taca mbiraca ndona tikmo taca mo owaia eacri. \p \v 55 Na taup ndamtaɨr paŋaindapa ninikar waŋgora muruŋa ramtaɨr ndeidmo aca kɨpca Iesusa moatna tɨpemb kirarirta kambmo wiwitina. Na mina toŋgorinanna, mina ore watna, ma kaina makukca mo te, mina manmo mo menacna. Na mina makuk ianna mina mba orea watatke. \v 56 Na ramtaɨr wɨtta manmo paparuarta nininiara morinanna, an nininiar toco kirar kabea wanaiŋ. \v 57 Na ramtaɨr ndeida ŋgepca wɨtɨkca manmo gaindta paparuna kamb ndoprina, \v 58 \x - \xo 14.58: \xo*\xt In 2.19\xt*\x*“Aia waracrinanna, ma gaindoprina, ‘Aku an Raraŋ Aetaniacna Kaca meikramtaɨra par mbuŋa morinanna tapinandet. Na rai mbonkac mbuŋa aku kabenanna monandet, na aku par mbuŋa mba moitndai.’” \v 59 Na an kamb toco, mina mboprinanna, anna kam wat, na ma kirar kabea wanaiŋ. \p \v 60 Ainda moca taup ndamoot paŋan aniaca ninikar waŋgorta outta ŋgepca wɨtɨkca, ma Iesusmo gainda digirina, “U aina kam ian rutina toawanaiŋna, wanaiŋ ki, a? Na an kambca mina unmo mboprenan anna titoc?” \v 61 \x - \xo 14.61: \xo*\xt Ais 53.7, na Mk 15.5, na Lk 23.9\xt*\x*Ainda moca Iesusa kam kocor ndeacri, na mana kam ianna mba rutiatke. \p Ri, an taup ndamoot paŋan aniaca manmo gaind mac digiatna, “U Raraŋ Aetaniac, Tamuŋ Ŋgoinna Nuoc, Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramoot ki? Co wanaiŋ?” \v 62 \x - \xo 14.62: \xo*\xt Dan 7.13\xt*\x*Na Iesusa gaindopatna, “Anna auk ŋgoin. Te, ne watnandet, Ramootna Nuoca ma Raraŋ Aetaniacna gargar aniacapna par umbaia mbiracnande. Na ma riac tamuŋna wawɨrpaikap kɨpnandet.” \v 63 Ainda moca an taup ndamoot paŋan aniaca, an kamna moca ma ŋgep ŋgoreac naŋgepca ndona tik ŋgapaocmo wɨŋ titaca ma gaindopatna, “Aia kai, kabena ramtaɨr mac aca gan ramootna tɨp kirar nake, kai ore teac. Wanaiŋ. \v 64 \x - \xo 14.64: \xo*\xt TN 24.16, na In 19.7\xt*\x*Na ne waracrina, ma Raraŋ Aetaniacna taup aŋgɨna morena. Na ne tit ndamŋirena, aia manmo tida moit?” Na mina muruŋcamiŋa gaindoprina, “Ma makukap, aintik ma menacnandet.” \p \v 65 Ainda moca ramtaɨr ndeida manmo tabera iurina, na mina mana lamnɨacniŋmo raraŋit mbuŋa tamaia, na mina manmo piatna, na mina gaindopatna, “U ramma moca mbop, mandaia unmo piapekna.” Ri, piriŋga manmo utiŋga mana kapgɨn ŋgaprina. \s Pita aindopatna ma Iesusmo lamŋi ŋgocor \r (Matiu 26.69-75 na Luk 22.56-62 na Ion 18.15-18 na 18.25-27) \p \v 66 Na Pita ma an taup ndamoot paŋan aniacna kacmo raek pɨkɨnmbaina wuoc inikca eacri. Na taup ndamoot paŋan aniacna mbaiŋna aiŋa morena meac ianna kɨprina, \v 67 na ma watrinanna, Pita ndona tikca mo owaina tac roumb ndeacri. Na an meaca manmo matau ŋgoinna watikca ma Pitamo gaindopatna, “U toco an Nasaretna Iesusap eacatna.” \v 68 Na Pita mana kammo wanaiŋa gaindopatna, “An kamma u mbopapeknanna, aku mba lamŋirenan.” Na ma laruca wuocna tɨŋmo rambuŋairi, kackur ianna maapat. \v 69 Na an meaca Pitamo mac watca, ma anna wɨtɨkca eacrena ramtaɨrmo gaindopatna, “Gan ramootta ma mina tumbunna ian.” \v 70 Na Pita gaind mac mbopatna, “Wanaiŋ.” \p Na eaca mandaca, anna wɨtɨkca eacrena ramtaɨra Pitamo gaind mac mbopatna, “Gidik ŋgoin, u mina tumbunna ian. Na u Galilina ramoot ian.” \v 71 Aintik Pita ma gagraca gaindopatna, “Gidik tamuŋ ŋgoin, ne mboprena ramootmo aku mba lamŋirena. Na aku gidik ndop ŋgocor te, Raraŋ Aetaniaca aukmo mo ŋgocrainande.” \v 72 \x - \xo 14.72: \xo*\xt Mk 14.30\xt*\x*Na ma mbopca maiatke, kackura anduna kɨdrɨk mbuniŋ maapat. Na Pita malamŋiat, an kamma Iesusa manmo mbopatnanmo, “An mɨnna kackura kɨdrɨk mbuniŋa ap ŋgocor ndeacraŋ te, u kɨdrɨk mbonkaca aindopnandet, u aukmo mba lamŋirena.” Ri, Pita ma nananae bagaraniac ŋgoin mamoat. \c 15 \s Mina Iesusmo Pailat ndambuŋ naaŋgɨra taŋrina \r (Matiu 27.1-2 na 27.11-14 na Luk 23.1-5 na Ion 18.28-38) \p \v 1 \x - \xo 15.1: \xo*\xt Lk 22.66\xt*\x*Ainda moca ŋaŋarmuŋ ŋgoinna, taup ndamtaɨr paŋaindapa, ramtaɨr paŋaindapa, tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨrapa, ninik waŋgorta ramtaɨra muruŋa mina punica, mina ndori mona reikta kamb mataua maleacat. Na iŋmbaia mina Iesusmo ŋgatɨk mbuŋa leaca mina manmo aŋgɨra taŋga Pailatna par matɨkat. \v 2 \x - \xo 15.2: \xo*\xt Mt 27.11\xt*\x*Karica Pailatta Iesusmo gainda digiatna, “U Iudananta gagrirta ramoot paŋan ki?” Na Iesusa mana kammo gainda nda rutirina, “U ande mambopri.” \v 3 Na taup ndamtaɨr paŋainda manmo paparuna kamb wɨt koind puŋga parurina, \v 4 na Pailatta manmo gaind mac digiatna, “U tida moca kam ianna ruti mbop ŋgocor? Na u waracrinanna, an kamb wɨtta mina unmo mbopapeknanna.” \v 5 \x - \xo 15.5: \xo*\xt Ais 53.7, na Mk 14.61\xt*\x*Na Iesusa kam ianna mba mac rutiri, na anna Pailatmo moca ma tamtam malamŋiat. \s Pailatta Iesusmo ik naaŋgɨ keracna kam ndopatna \r (Matiu 27.15-26 na Luk 23.13-25 na Ion 18.38—19.16) \p \v 6 Na memetmbaca iar kabe, kabea mina amtiamna ra aniaca Pailatta ma kac ŋgoreac ndeacrena ramtaɨrmo, ma ramoot kabemo wattacarica ma larurena. Na meikramtaɨra an kac ŋgoreac ndeacrena ramootna i ŋgaca mbop te, Pailatta an ramootmo wattacarica ma laruca min ndambuŋa taŋrena. \v 7 Na an mɨnna Iudana ramtaɨr ndeida Romna paŋanna kaŋgauk ndeacrena meikramtaɨrap runduŋa moca ramtaɨr ndeidmo moa menacri, mina minmo kac ŋgoreaca tɨkrina. Na an ramtaɨrta tumbunna ramoot ianna, mana ia Barabas, ma toco an kac ŋgoreacna inik ndeacrina. \v 8 Ainda moca meikramtaɨra kɨpca Pailatta ŋgaua minmo, morina tɨpna kirarna moca mina manmo madigiat. \v 9 Ri, ma mina kambmo gainda rutirina, “Ne toŋgorinanna, aku nenmo Iudananta gagrirta ramoot paŋanmo nen ndambuŋa watcarica makɨpit ki?” \v 10 Na Pailatta ma aindoprinanna, anna gaind, ma lamŋirinanna, taup ndamtaɨr paŋaind anikca Iesusmo nikinik iroar inkar ŋgorikcap tik, mina manmo man ndambuŋ naaŋgɨ kɨpca ma manmo ritri waparaca mona. \v 11 \x - \xo 15.11: \xo*\xt Up 3.13-14\xt*\x*Ri, taup ndamtaɨr paŋaind anikca meikramtaɨrta iroar inkarmo mo ŋgepca, mina Pailatmo aca mbopca ma Iesusmo kai watcarica laru teac. Ma Barabasmo wattacarica ma laruca min ndambuŋa taŋri. \v 12 Karica Pailatta minmo mac digiatna, “Na ne toŋgorinanna gan ramootta ne manmo Iudananta gagrirta ramoot paŋan ŋgacrenanmo, aku manmo tida moit?” \v 13 Na mina gaind ŋgaca mbopatna, “Mamo ik naaŋgɨ kerac.” \v 14 Ri, Pailatta minmo digiatna, “Kaica? Ma kaia moa ŋgocrairina?” Na mina kocnaia aca mboracrina, “Manmo ik naaŋgɨ kerac.” \v 15 Ri, Pailatta meikramtaɨrmo mo toŋgona mori, ma Barabasmo wattacarica ma min ndambuŋa taŋrina. Na ma mbopca lapoca ruŋrena ramtaɨra Iesusmo pi ŋgoreac ŋgoinna pirinan. Na iŋmbaia ma Iesusmo lapoca ruŋrena ramtaɨrta para tɨk te, mina manmo ik naaŋgɨ keracnande. \s Lapoca ruŋrena ramtaɨra Iesusmo pepereca mboprina \r (Matiu 27.27-31 na Ion 19.2-3) \p \v 16 Na lapoca ruŋrena ramtaɨra Iesusmo Ierusalemna bubuocrena ramoot paŋanna kacna wuoc inik naaŋgɨa mbukri, mina an lapoca ruŋrena ramtaɨrmo muruŋa aca kɨprina. \v 17 Na mina Iesusmo tik ŋgapaoc laup ian aocrina. Na mina lacarapna ŋgatɨk kunna kirarna ŋgatɨk aŋgɨca an mbuŋa gagrirta ramootna paŋanna tɨkrena reac ian mamoat. Na mina Iesusna paŋan matɨkat. \v 18 Ri, mina manmo gaindopatna, “Ra laŋ, Iudananta gagrirta ramoot paŋan!” \v 19 Na mina ruktuk ian aŋgɨca mana paŋanna pirina. Na mina manmo taber iurina. Na mina ndorita tutpemb rɨmbɨtca manmo an tɨpemb kirarira moca manmo i aniac neaŋna morina. \v 20 Karica mina manmo ainda moa maiatke, mina an tik ŋgapaoc laupa mana tikca tɨkatnan mac nda riaŋga aŋgɨratke, mana tik ŋgapaoc ŋgoinna mac maaocat. Ri, mina mamo ik nakeracna moca aŋgɨra mataŋgat. \s Mina Iesusmo aŋgɨra ik makeracat \r (Matiu 27.32-44 na Luk 23.26-43 na Ion 19.17-27) \p \v 21 \x - \xo 15.21: \xo*\xt Ro 16.13\xt*\x*Na Sairini auŋna Saimon, ma kɨpca an auŋ aniaca mbukna moatke. Na Saimon tikca ma Rupusapa Aleksanderna aet. Ri, an lapoca ruŋrena ramtaɨra man aŋgɨrca manmo moca ma Iesusna ik nakeracna ikmo aŋgɨrca mambukat. \p \v 22 Na mina Iesusmo taup ian naaŋgɨra taŋrina, mana ia \it Golgota\it*. Na an taupna ina mɨnɨŋa gaind, Paŋan Tiaŋgapna Gagarna taup. \v 23 Na mina Iesusmo wain pukca mina meikramtaɨr rorairena reacap kurinan neaŋri, na ma mba ambatke. \v 24 \x - \xo 15.24: \xo*\xt Ŋap 22.18\xt*\x*Ainda moca lapoca ruŋrena ramtaɨra Iesusmo aŋgɨra ik makeracat. Na mina ndori puŋga mana tik ŋgapaocapa reikmo mabiŋaiat. Na mina matɨp rocotna kirarna gegerei nagereica watnande, mandaia ndo mana titocna reaca aŋgɨrit.\f + \fr 15.24 \fr*\ft Satu mbuŋa mina gereia watna, mandaia laŋa mo te, ma reac aŋgɨnande. Na aia toco, matɨp rocot nagegereina gereia watna, mandaia laŋa mo te, ma an reac aŋgɨnande.\ft*\f* \p \v 25 Na ŋaŋarmuŋna rana ŋgaŋganŋgɨca par kabeapa mbutremb paur mbuŋa mina Iesusmo ik naaŋgɨ makeracat. \v 26 Na an kapwaŋmo mina mana ritrica orea waracrina kamma an nambatta mina gan kam tɨp tirca eacrenan, \sc “Iudananta Gagrirta Ramoot Paŋan.”\sc* \v 27-28 \x - \xo 15.27-28: \xo*\xt Ais 53.12\xt*\x*Na mina manapmo macmakɨmna ramootniŋapmo ik nakeracrina. Ianna mana par umbai, na ianna mana par aeŋmbai.\f + \fr 15.27-28 \fr*\ft Na landamŋina ramtaɨr ndeida gaind ndamŋirina, kabena kam emtem toco, gan kammap eacrena. Na ma gaind, Raraŋ Aetaniacna timbigta kapna kamma gidikca larurina, \ft*\fq “Meikramtaɨra manmo ramoot ŋgoreac toco watnande.” \fq*\f* \p \v 29 \x - \xo 15.29: \xo*\xt Ŋap 22.7, na 109.25, na Mk 14.58, na In 2.19\xt*\x*Na meikramtaɨra taŋ kɨp tɨkrinanna, mina manmo peperena kamb ŋgorik mambopri. Na mina ndorita paŋaind korereca aindopatna, “Aria, u Raraŋ Aetaniacna Kacmo tapica, rai mbonkacna inik mbuŋa u mac monande. \v 30 Na mandeaca u ndomo otaca, an ik nakeracmo tɨkcarica irik.” \v 31 Na taup ndamtaɨr paŋaindapa, tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨr toco, manmo pepereca mboprina. Na mina ndorita rɨkmo gaindopatna, “Ma kabena meikramtaɨrmo otacrena, na ma ndo ŋgoin ŋgotacna mɨnna wanaiŋ. \v 32 Na an ramoot ma Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramoot, na ma Israelna gagrirta ramoot paŋan, ma an ik nakeraca eacrenanmo tɨkcarica irikca aia wat te, aia rɨpacnande.” Na an ramootniŋa mina Iesusna roumbna ik nakeracrinanna, maniŋ toco manmo pepereca mboprina. \s Iesusa menacatna \r (Matiu 27.45-56 na Luk 23.44-49 na Ion 19.28-30) \p \v 33 \x - \xo 15.33: \xo*\xt Emo 8.9\xt*\x*Karica rana ŋgaŋganŋgɨa gaca rɨmbɨŋa rɨŋri, gan tiacarpaikca muruŋa neaupdiriŋ aniaca wɨŋga makɨtacat, eaca taŋga wigwacmbaina rana ŋgaŋganŋgɨa mbonkacna mɨn matɨkat. \v 34 \x - \xo 15.34: \xo*\xt Ŋap 22.1\xt*\x*Na rana ŋgaŋganŋgɨa mbonkacna mɨnna tɨkatke, Iesusa kam aniac ŋgoin mbuŋ gaind ŋgaca mbopatna, “\it Eloi, Eloi, lama sabaktani\it*?” Na an kamna mɨnɨŋa gaind, “Aukna Raraŋ Aetaniac, aukna Raraŋ Aetaniac, kaina moca u aukmo tɨkcaririna.” \v 35 Ri, ramtaɨr ndeida rambuŋ ndeacrenanna, mina an kamma waraca mina gaindopatna, “Ne warac. Ma Elaiana ŋgacrena.” \v 36 \x - \xo 15.36: \xo*\xt Ŋap 69.21\xt*\x*Na ramoot ianna ootta taŋga puk wɨŋrena reaca mina spans ŋgacrena reacmo aŋgɨrca mambarina wain puk inikca tɨkca, an mambarina wain pukca anna mbukca mɨnna tɨkri, ma aŋgɨrca ik tɨp ianna leaca manmo neaŋamna mori. Na an ramootta gaindopatna, “Pac lambica, aia watna, moca Elaia kɨpca manmo aŋgɨr irikit, co wanaiŋ?” \v 37 Na Iesusa kam aniac ŋgoin keca, na ma mamenacat. \p \v 38 \x - \xo 15.38: \xo*\xt NA 26.31-33, na 2 Nin 3.14, na Ib 6.19\xt*\x*Na an raraŋit aniaca Raraŋ Aetaniacna Kacna tɨŋ inikca wawaraca eacrenanna, ma tamuŋa tɨkca titaca irikca pɨkɨn matɨkat. Na waŋ mbuniŋ malaruat. \fig An raraŋit aniaca Raraŋ Aetaniacna Kacna tɨŋ inikca wawaracrena raraŋitta tamuŋa tɨkca titaca irikca pɨkɨn matɨkat|alt="The curtain inside the Temple teared, from the top to the bottom." src="LB00265C.TIF" size="span" copy="Knowles" ref="15.38"\fig* \v 39 Na lapoca ruŋrena ramoot paŋanna Iesusna kɨtɨmma wɨtɨkca eacrinanna, ma Iesusa menacrina tɨp kirara watca, ma gaindoprina, “Gidik ŋgoin, an ramootta ma Raraŋ Aetaniacna Nuoc.” \p \v 40 \x - \xo 15.40-41: \xo*\xt Lk 8.2-3\xt*\x*Na meik ndeid toco tawancait motemma wɨtɨkca watrenanna, mina rɨkna ianna Makdala auŋna Maria. Na ianna Salome. Na ianna Maria, ma Iemis tekerapa Iosepna aem. \v 41 Na an mɨnna Iesusa Galili ndeacri, an meikpitikca manmo raŋgaica manmo otacrina. Na meik wɨt toco an ndeacri, mina Iesusapmo Ierusalem auŋ aniaca taŋrina. \s Mina Iesusna waɨrmo waut inikna mukca tɨkatna \r (Matiu 27.57-61 na Luk 23.50-55 na Ion 19.38-42) \p \v 42-43 \x - \xo 15.42-43: \xo*\xt Lk 2.25, na 2.38\xt*\x*Karica an rana wigwac mbuŋa Arimatia auŋna Iosepa, makɨpat. Na ma mina ninik waŋna tumbunna ramoot ian, na meikramtaɨrta lamnɨac ŋgoutta ma i laŋap eacrena ramoot. Na ma toco Raraŋ Aetaniacna bubuoca watna lambirena. Na ŋorapmbaia anna Wɨktɨtɨkna Ra, aintik mandeaca anna amna reikapa reikmo kocrona ra. Ainda moca Iosepa mba nanambiatke, ma taŋga Pailatna outta wɨtɨkca, ma manmo digica Iesusna waɨrmo, watcarica ma aŋgɨna. \v 44 Na Pailatta tamtam ndamŋica ma gaindopatna, “Ma menacri ki?” Na ma lapoca ruŋrena ramtaɨrta ramoot paŋan aniacmo, aca kɨpca manmo madigiat, “Iesusa menacri ki, wanaiŋ?” \v 45 Na ma mana kambmo waraca maiatke, ma Iosepmo mbopca, ma Iesusna waɨr aŋgɨna mɨn. \v 46 Ainda moca Iosepa taŋga raraŋit gogok ian ŋgoikca, ma Iesusna waɨrmo aŋgɨra mairikat. Na ma an mbuŋ matamairi, na ma an waɨrmo aŋgɨ taŋga wautna mukca ramtaɨra morina muk inikca tɨkrina. Na Iosepa an mukna tɨŋmo waut aniac ian rukica taŋga mboracrina. \v 47 Na Makdala auŋna Mariaapa, Maria Iosepna aemma eacri, maniŋa Iesusna waɨr tɨkrina taupca watrina. \c 16 \s Iesusa mac nda maŋgepat \r (Matiu 28.1-8 na Luk 24.1-12 na Ion 20.1-10) \p \v 1 Karica Wɨktɨtɨkna Ra maiatke, Makdala auŋna Mariaapa, Salomeapa, Maria Iemisna aemmap, mina tabrirapa iŋpemb laiŋta reikap oikca aŋgɨrca kɨprina, na mina Iesusna waɨrmo matauna taŋna moca. \v 2 Na raita ŋgatna ra lacauna ŋaŋarmuŋ ŋgoinna mina muk mataŋgat. \v 3 Na mina ndorita rɨkmo gaindopatna, “Mandaia ndo aimo otaca taŋca tɨŋ mboraca eacrena waut aniacmo rukica tɨŋa gotit?” \v 4 Na an kɨdrɨkca mina kɨpca rambuŋairi, na mina watta taŋrinanna, an taŋga mboracrina wautta tɨŋmo mba mac aŋgɨa mboracri. Wanaiŋ. Mina rukica taŋga roumbca tɨkca eacrina. Na an wautta bagaraniac ŋgoin. \v 5 Ainda moca mina an muk inik mambukat, na mina watrinanna, ramoot ŋgam ianna par umbaia mbiraca eacrina, na ma tik ŋgapaoc gogok rocot aoca eacrena. Na mina mana watca ŋgep ŋgoreac naŋgeprina. \p \v 6 Na ma minmo gaindopatna, “Ne kai nanambi teac. Aku lamŋirena, ne Nasaret auŋna Iesusa mina ik nakeracrinanna, orena kɨprina. Na ma mac nda ŋgeprina. Na ma ganna mba eacreke. An taupca mina manmo anna tɨkrinanmo ne wat. \v 7 \x - \xo 16.7: \xo*\xt Mt 26.32, na Mk 14.28\xt*\x*Na ne taŋca mana iŋa raŋgairena ramtaɨrapa Pita motoca kam neaŋ, Iesusa nenmo Galili auŋmo, outta taŋnande. Na ne manmo Galili auŋa tɨkca watnande, an kirara ma nenmo ŋgaua mbopatna.” \p \v 8 Ainda moca an meikpitikca nda laruca, mina mukmo tɨkcarica kɨpcarica mataŋgat. Na mina iroar inkara ŋgep ŋgoreac naŋgepri, mina manekri. Na mina ramoot ianmo kam ianna mba mbopatke, mina nanambicariatna.\f + \fr 16.9-20 \fr*\ft Landamŋina ramtaɨr wɨtta gaind ndamŋirena, an kambca sapta 16 wes 9na taŋca wes 20na mɨn ndeacrena, Makca mba tiratke, anmo kabena ramootta iŋmbaia tiratnan. Na an kamna taupca, landamŋina ramtaɨr ndeida gaind ndamŋirina, kabena kam tɨp emtemma eacrena. Na an kamma gaind, \ft*\fq “An meikpitikca taŋga Pitaapa manap eacrena ramtaɨrmo kamb wɨtta mba mbopri. An meikca minmo an ramoot ŋgamma minmo mbopatna kamb ndoprina. Na iŋmbaia Iesusa ndo minmo kam aŋgɨca taŋna aiŋa neaŋga mina gan tiacarpaikna auŋembmo taŋri. An aiŋmo mina ra gagaca tɨkca mo ŋgepca taŋga ra itirikna mɨn, na anna Raraŋ Aetaniaca ndona meikramtaɨr mac nda aŋgɨna kam, na minmo iarwara eteacna wat laŋ neaŋna. Na an kamma anna Raraŋ Aetaniac niŋgiknan, ma mba maiitndai.”\fq*\f* \s Makdala auŋna Maria Iesusmo watrina \r (Matiu 28.9-10 na Ion 20.11-18) \p \v 9 \x - \xo 16.9: \xo*\xt Lk 8.2\xt*\x*Na Iesusa rana ŋgat kabena ra lacauna ŋaŋarmuŋ ŋgoinna ma mac nda ŋgeprina. Na ma Makdala auŋna Mariamo out ndarurina. Na an meac tikca ŋgaua Iesusa manmo par kabeapa mbut mbuniŋna ŋerŋgaur ŋgorikcapnanna moa kecaririna. \v 10 \x - \xo 16.10: \xo*\xt Lk 24.10\xt*\x*Ri, Maria ma taŋga Iesusap ŋgaua taŋrena ramtaɨrmo mambopat. Na an ramtaɨra iroar inkar makukuca eacrenanna mina aerena. \v 11 Na ma minmo gaindopatna, “Iesusa ma eteacna watap, na ma eacrena. Na aku manmo watrina.” Na mina an kambmo waraca mina mba rɨpacatke. \s Iesusna iŋa raŋgairena ramtaɨrta ramoot mbuniŋa Iesusmo taupca tɨkca watrina \r (Luk 24.13-35) \p \v 12 Karica iŋmbaia mana iŋa raŋgairena ramootniŋa, an auŋ aniacmo tɨkcarica taup ndiŋa taŋri. Na Iesusa maniŋ ndambuŋ ndarurinanna, ma kabena ramootna tikna kirar toc ndarurina. \v 13 Na maniŋa taŋga mana iŋa raŋgairena ramtaɨrmo an kam ndoprina, na mina maniŋmo mba rɨpacatke. \s Iesusa ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrta aiŋna kam ndoprina \r (Matiu 28.16-20 na Luk 24.36-49 na Ion 20.19-23) \p \v 14 \x - \xo 16.14: \xo*\xt 1 Ko 15.5\xt*\x*Ainda moca iŋmbaia mana iŋa raŋgairena ramtaɨr parniŋapa mbut kabena mɨnna ramtaɨra, mbiraca ambca eacri mbuŋa Iesusa min ndambuŋ malaruat. Na ma minmo kaega moatnanna, anna gaind, mina iroar inkara gagrar koind, aintik ma mac nda ŋgepatnanna, mina rɨtɨpaik kocor. Na meikramtaɨra manmo watca anna kam ndoprinanmo, mina minmo mba rɨpacatke. \v 15 \x - \xo 16.15: \xo*\xt Mt 28.19, na Up 1.8, na Kol 1.23\xt*\x*Karica ma minmo gaindopatna, “Ne gan tiacarpaikmo muruŋa taŋca meikramtaɨrmo muruŋcamiŋmo kam wembaŋ laŋmo wiwiti taŋ. \v 16 \x - \xo 16.16: \xo*\xt In 3.18, na 3.36, na 12.48, na Up 2.38, na Ro 10.9, na 1 Pi 3.21\xt*\x*Na ramootta rɨpaca kɨtac puk aŋgɨr te, Raraŋ Aetaniaca manmo mac nda aŋgɨnandet. Na ramootta rɨpac ŋgocor te, ma ritri waparacna ramo ma laruca wɨtɨknandet. Na an mɨnna Raraŋ Aetaniaca manmo mba aŋgɨritndait. \v 17 \x - \xo 16.17: \xo*\xt Up 2.4, na 5.16, na 8.7, na 10.46, na 1 Ko 12.10, na 12.28\xt*\x*Na Raraŋ Aetaniaca rɨpacrena meikramtaɨrta paɨr puŋga, ma ŋgagatraca monandet. Na mina aukna i mbuŋa mina ŋerŋgaur ŋgorikmo mo kecarinandet, na mina kabena auŋna kam mbuŋ toco mbopnandet. \v 18 \x - \xo 16.18: \xo*\xt Lk 10.19, na Up 5.15-16, na 28.3-9, na Ie 5.14-15\xt*\x*Na mina nduipmo ndorita paɨr puŋga utiŋnandet. Na mina titocna pukna kocna reikca meikramtaɨra moa menacrenanna, am te, an koca minmo mba mo ŋgocraiitndai. Na roumbbebta meikramtaɨrmo mina ndorita paɨr tɨk te, mina laiŋga monandet.” \s Iesusa tamuŋna auŋ mac // nda magat \r (Luk 24.50-53 na Up Aŋgɨrena Ramtaɨrta Aiŋ 1.9-11) \p \v 19 \x - \xo 16.19: \xo*\xt Ŋap 110.1, na Up 1.2-3, na 1.9-11, na 2.33-34, na 7.55\xt*\x*Karica Kacoot Iesusa minmo kamb topca maiatke, Raraŋ Aetaniaca manmo tamuŋna auŋ naaŋgɨra mataŋgat. Na Iesusa taŋga mana par umbaia mambiracat. \v 20 \x - \xo 16.20: \xo*\xt Up 5.12, na 14.3, na 1 Ko 2.4-5, na Ib 2.3-4\xt*\x*Ainda moatke, mana iŋa raŋgairena ramtaɨra mataŋgat, na mina kam wembaŋ laŋmo auŋembmo muruŋ mawiwitiri. Na Kacootta minap aiŋa mori, na ma minmo moa gagraca mina ŋgagatracara morina, na mina kambmo moa gagrarina.