\id MAT \ide UTF-8 \rem Consultant checked 2010. \h Matiu \toc3 Mt \toc2 Matiu \toc1 Matiu Tiratna Kam Wembaŋ Laŋ \mt1 Matiu tiratna Kam Wembaŋ Laŋ \imt Outna kam \ip Matiu tiratna kam wembaŋ laŋ. Na anna gaind, aia aŋgɨrinanna, ma an timbigta kap paura Iesusa gan tiacarpaik ndeaca larurina nininina outna timbigta kap. Na gan timbigta kapca, ma out ŋgoinna Maria Iesusa mɨrrina reik larurinanapa, taŋga Iesusa menacrina, nininina nininia morina. Na ma muk ndiŋa mac nda ŋgeprinanapa, ma ndona wiwitnanmo, tɨkcarica tamuŋna auŋ magat. \ip Na reac aniac ianna Matiua wandacna morinanna, anna gaind, Iesusa ŋgaua Raraŋ Aetaniaca bababuara ma moa mɨnna tɨkrina. Na anna mina atuna kam leacrina timbigta kapca tirrinan. Na Raraŋ Aetaniaca ma baburina ramoot ianna ma kɨpca Israelnaŋgepmo, mac nda aŋgɨnandet. Na gan timbigta kapca ma gainda wandacrina, Iesusa ma an ramoot niŋgik. Na Matiuna timbigta kapna tɨpemb wɨtta Iesusa moatna reikta kamb wandacrina, anna an atuna Raraŋ Aetaniacna rambca morina ramtaɨra wiwitirinanmo, moa mɨnna tɨkrina. Na u gan timbigta kapna sapta 1 wes 22 taŋca wes 23, na sapta 2 wes 4 taŋca wes 6, na sapta 2 wes 14 taŋca wes 15, na sapta 2 wes 23, na sapta 4 wes 13 taŋca wes 16, na sapta 8 wes 16 taŋca wes 17, na sapta 12 wes 15 taŋca wes 21, na sapta 13 wes 34 taŋca wes 35, na sapta 21 wes 2 taŋca wes 5, na sapta 21 wes 16, na sapta 26 wes 24, na sapta 26 wes 31, na sapta 26 wes 54, na sapta 27 wes 6 taŋca wes 10na inikca wat. \ip Na kabena reac aniaca Matiuna timbigta kapca mboprinanna, anna Raraŋ Aetaniacna tamuŋna auŋna bubuoc, co, Raraŋ Aetaniacna bubuoc. Na Iesusna aiŋ mbuŋa, Raraŋ Aetaniaca ma meikramtaɨr muruŋcamiŋna gagrirta ramoot paŋan ŋgoinna ndarurina, na ma toŋgorinanna, meikramtaɨr muruŋcamiŋa mana toŋtoŋa raŋgairaŋna. \ip Na Matiuna timbigta kapna inikna, kamb tip parmbaia Iesusa wiwitia mboprina kamb roctir koind. Na outta gan timbigta kapna sapta 5 ndiŋa tɨkca taŋi sapta 7na inikca wat. Na anna Iesusa takur ianna tɨkca wiwitiatna kambap. Na an kambca ma meikramtaɨrta tɨpemb kirarirmo wandacrina, mina Raraŋ Aetaniacna wiwitna meikramtaɨr koind. Na kabena kam tɨp rocotta ma sapta 10na inik ndeacrena. Na an mbuŋa ma ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo kam neaŋrina, te, an mɨnna mina taŋca kabena meikramtaɨrmo, Iesusna kambca wiwiti te, mina an reikca mona. \ip Na an ndambuŋna kam tɨp rocotta, ma sapta 13na inik ndeacrena. Iesusa meikramtaɨrmo kamb rour puŋga wiwiti te, mina Raraŋ Aetaniacna bubuocna tɨpemb kirarirmo wandacna. Na an ndambuŋna, kabena kam tɨp rocotta, ma sapta 18na inik ndeacrena. Na anna Iesusa meikramtaɨra mana iŋa raŋgairena ramtaɨr toc ŋgoin, ndeacna kambmo wiwitirina. Na an ndambuŋna mamamaina kam tɨp rocotta, ma sapta 24apa 25na inik ndeacrena. Na anna gan tiacarpaikna mamamaina ra lataruna reikta kamb toprina. \ip Na gan timbigta kap ŋgoinna, ma gan timbigta kap tirrina ramootna kamma mba mbopa waekeri. Na gan timbigta kapca gan ia aŋgɨrina, Matiu tiratna Kam Wembaŋ Laŋ. Na anna mina gan Matiuna ndamŋirena, an ramootta ma kitcartukar iurena ramoot. U sapta 9 wes 9 taŋca wes 13na inikca wat. \c 1 \ms Iesusa gan tiacarpaik nakɨpatna \mr (1.1—4.16) \s Iesusna nicar ŋgamrirta iremb \r (Luk 3.23-38) \p \v 1 \x - \xo 1.1: \xo*\xt RL 22.18, na 1 Nin 17.11\xt*\x*Na ganna ande, Iesus Karaisna nicar ŋgamrirta wiwit. \q1 Na Iesus Karaisa ma Dewitna wiwitnan, \q1 na Dewitta ma Abraamna wiwitnan. \p \v 2 Na Abraamma ma Aisakna aet, \q1 na Aisaka ma Iakopna aet, \q1 na Iakopa ma Iudaapa mana laiplacarta aet. \q1 \v 3 \x - \xo 1.3: \xo*\xt RL 38.29-30, na Rut 4.18-22\xt*\x*Na Iudana nuocniŋa Peresapa Sera, na maniŋna aemma Tamar. \q1 Na Peresa ma Esronna aet, \q1 na Esron ma Ramna aet. \q1 \v 4 Na Ramma ma Aminadapna aet, \q1 na Aminadap ma Nasonna aet, \q1 na Nason ma Salmonna aet. \q1 \v 5 Na Salmon ma Boasna aet, na mana aemma Reap, \q1 na Boasa ma Obetna aet, na mana aemma Rut, \q1 na Obet ma Iesina aet, \q1 \v 6 \x - \xo 1.6: \xo*\xt 2 Sml 12.24\xt*\x*na Iesi tikca ma gagrirta ramoot paŋan Dewitna aet. \p Na Dewitta ma Solomonna aet, na Solomonna aemma, outta ma Uraia laŋgoca eacrina. \q1 \v 7 \x - \xo 1.7: \xo*\xt 1 Nin 3.10-16\xt*\x*Na Solomonna ma Reaboamna aet, \q1 na Reaboamma ma Abiana aet, \q1 na Abia ma Asana aet. \q1 \v 8 Na Asa ma Iosapatna aet, \q1 na Iosapatta ma Ioramna aet, \q1 na Ioramma ma Usiana aet. \q1 \v 9 Na Usia ma Iotamna aet, \q1 na Iotam ma Acasna aet, \q1 na Acas ma Aesekaina aet. \q1 \v 10 Na Aesekaia ma Manasana aet, \q1 na Manasa ma Emonna aet, \q1 na Emon ma Iosaiana aet. \q1 \v 11 \x - \xo 1.11: \xo*\xt 2 GRP 24.14-15, na 1 Nin 3.15, na 2 Nin 36.10, na Ier 27.20\xt*\x*Na Iosaia ma Iekoiakinapa mana laiplacarta aet, na an kɨdrɨkca Babilonnanda, Israelnanap ruŋga minmo tuomb naaŋgɨca Babilonna tɨkrina. \p \v 12 \x - \xo 1.12: \xo*\xt Esr 3.2\xt*\x*Karica mina taŋga Babilonna inikca mbukca, anna eacatna nicarta wiwitta, gade, \q1 Iekoiakina ma Sialtielna aet, \q1 na Sialtiel ma Serubabelna aet. \q1 \v 13 Na Serubabela ma Abiutna aet, \q1 na Abiut ma Eliakimna aet, \q1 na Eliakimma ma Asorna aet. \q1 \v 14 Na Asora ma Sadokna aet, \q1 na Sadokca ma Akimna aet, \q1 na Akimma ma Eliutna aet. \q1 \v 15 Na Eliuta ma Eleasarna aet, \q1 na Eleasar ma Matanna aet, \q1 na Matan ma Iakopna aet. \q1 \v 16 Na Iakopa ma Iosepna aet, na Iosepa ma Mariana kaŋgait. \p Na Maria ma Iesusa mɨratna meac, na Iesusa ma Karais. \p \v 17 Ainda moca an Abraamna wiwitta muruŋa kɨpca Dewitna wiwitna mɨnna tɨkatnanna, anna parniŋapa mbutremb paurna mɨn, na Dewitna mɨnna tɨkca kɨpca Babilonnanda, minmo tuomb naaŋgɨatna mɨnna, an toco parniŋapa mbutremb paurna mɨn, na Babilonnanda minmo tuomb naaŋgɨa kɨpca Karaisna mɨn toco, anna parniŋapa mbutremb paurna mɨn. \s Maria Iesus Karaisa mɨratna \r (Luk 2.1-7) \p \v 18 \x - \xo 1.18: \xo*\xt Lk 1.27, na 1.35\xt*\x*Na Iesus Karaisa mɨratna nininia gaind, mana aemma Maria, mina manmo Iosep laŋgona moca mababuat. Na an mɨnna maniŋa laŋgo ŋgocor ndeacri, mina wattatnanna Maria, Raraŋ Aetaniacna Ŋeroŋ Ratna gargar mbuŋa ma niktan. \v 19 \x - \xo 1.19: \xo*\xt TW 24.1\xt*\x*Ri, mana kaŋgait Iosep, ma ramoot wandoŋ laŋ tik, ma Mariamo numbir neaŋ narica, mana tɨki mona iroarta moca ma gaind mamoat, ma manmo laŋanna tɨkcarina moca ma ndona iro mamoat. \v 20 Ainda moca Iosepa an iroap eacri, Kacoot Raraŋ Aetaniacna mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋa manmo tamram mbuŋ nakɨpca manmo gaind mambopat, “Iosep, Dewitna ŋgamaɨr, u ndona meac aŋgɨca laŋgona kai nanambi teac, u warac, an mooŋnuoca mana nikinik ndeacrenanna, anna Raraŋ Aetaniacna Ŋeroŋ Rat neaŋrina. \v 21 \x - \xo 1.21: \xo*\xt Lk 1.31, na 2.21, na Up 4.12, na 13.23, na 13.38\xt*\x*Na ma Nuocna mooŋnuoca mɨrnande, te, u mana imo Iesus ŋgacnande, na an ina mɨnɨŋa gaind, ma ndona meikramtaɨrta tɨpemb ŋgorikta makukara mo kecarica, minmo mac nda aŋgɨnande.”\f + \fr 1.21 \fr*\ft An i \ft*\it Iesus\it*, anna Girikna kam. Na an i \it Iosua\it* anna Iburuna kam. Na maniŋa mɨnɨŋ kabe. Na an i niŋna mɨnɨŋa gaind, “Kacootta meikramtaɨr mac nda aŋgɨna ramoot.”\f* \p \v 22 Aintik an kirarira larurinanna, anna Kacootta ndona ramma morina ramootna kamma moi mɨnna tɨkna moca. Na mana ramma morina ramootta gaindopatna, \v 23 \x - \xo 1.23: \xo*\xt Ais 7.14\xt*\x*“Meac ianna ma ramootap ŋgoŋgortanna, ma nik tɨkca nuocna mooŋnuoc ianna mɨrnande. Te, mina manmo Emanuel ŋgacnandet.” Na an ina mɨnɨŋa gaind, “Raraŋ Aetaniaca aiap eacnandet.” \p \v 24 Ri, Iosepa ma ŋgoca maica ŋgepatke, ma an Kacoot Raraŋ Aetaniacna mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋa mbopatna iroa, ma ndona baburina meacmo malaŋgoat. \v 25 \x - \xo 1.25: \xo*\xt Lk 2.7, na 2.21\xt*\x*Ainda moca ma ndona meacapa mba ŋgori, taŋca an mɨn, mana meaca mooŋnuoca mɨratke, Iosepa manmo an i Iesus matɨkat. \c 2 \s Ra gagana ramtaɨr ndeida, mina guiar puŋga landamŋi aŋgɨrena ramtaɨra, mina Iesusa watna kɨprina \p \v 1 Na Maria ma Iesusmo, Iudiana pitrik inikna auŋ Betlemma tɨkca manmo mamɨrat, na an mɨnna gagrirta ramoot paŋan Erotta ma anna ramoot paŋan ndeacri. Na Maria Iesusmo mɨratke, ra gagana ramtaɨra mina guiar puŋga landamŋi aŋgɨrena ramtaɨr ndeida kɨpca Ierusalem ndaruca aind madigiat, \v 2 \x - \xo 2.2: \xo*\xt Ndu 24.17\xt*\x*“An mandeba mɨrapekna mooŋnuoca ma Iudananta gagrirta ramoot paŋan ndarunanna, ma ten ndeacrena? Na aia mana ŋgagatracna guia ra gagambaica watca, aia manmo tutpemb rɨmbɨtna kɨprina.” \v 3 Ri, gagrirta ramoot paŋan Erotta an kamma waraca, ma iroar wɨt aŋgɨca ma tamtam malamŋiat. Na Ierusalem auŋ aniac inikna meikramtaɨr toco, muruŋa an kamna moca tamtam malamŋiat. \v 4 Karica Erotta taup ndamtaɨr paŋaindapa Israelna tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨrmo muruŋa aca kɨpca punica, ma minmo gainda digiatna, “An ramootta Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramootta, mana aemma manmo tenna tɨkca mɨrrina?” \v 5 Ri, mina mana kam rutica aindopatna, “Ma Iudia inikna pitrikna auŋ teker Betlem ndiŋ nakɨpnandet, atua ramma morina ramootna timbigta kapca gainda tirca eacrina, \v 6 \x - \xo 2.6: \xo*\xt Mai 5.2, na In 7.42\xt*\x*‘Na u Betlemma, u Iudiana tiacarpaiknan, u an inikna auŋembmo mba iŋ ŋgoinna mba taŋrena, wanaiŋ ŋgoin. Un mbuŋ tik, aukna Israelna meikramtaɨrmo raupŋina ramoot paŋan ianna larunande.’” \p \v 7 Ainda moca Erotta an ra gagana ramtaɨra, mina guiar puŋga landamŋi aŋgɨrena ramtaɨrmo aca kɨpca minmo laŋanna iŋgoroca minmo madigiat, “Tumbuit ŋgoinna an guia gacatna?” \v 8 Ri, ma minmo mandaca mina Betlem mataŋgat. Na ma minmo gaindopatna, “Ne taŋca an mooŋnuocna matau ore wat, na ne wat te, ne tawi nda kɨpca aukmo mbop te, auk toco taŋca manmo tutupniŋ rɨmbɨtna.” \p \v 9 Karica mina gagrirta ramoot paŋan Erot mbopatna kamma waraca, mina ŋgepca mataŋgat. Mina taŋri, mina ŋgaua ra gaga tɨkca watatna guia minmo outmbai mataŋri, na ma taŋga an mooŋnuoca eacrinanmo mawɨtɨkat. \v 10 Ri, an landamŋina ramtaɨra an guia watca mina iroar inkara toŋtoŋgar anik koindap. \p \v 11 \x - \xo 2.11: \xo*\xt Ŋap 72.10, na Ais 60.6\xt*\x*Karica mina kac inikca mbukca wattatnanna, an mooŋnuocapa mana aemma, eacri. Na mina tutpemb rɨmbɨtca mamo torica mbendeica, mina ndorita lacruarta rambaɨr gootca, mina mamo gol ŋgacrina wautapa, iŋpai laŋapna tabaɨr laŋnanapa, tac mbuŋa mitpaca iŋpai laŋna tactuorta awirpaik laŋapmo, manmo malatuocat. \fig Iro landamŋi laiŋta ramtaɨra Iesusmo torica mina tutpemb rɨmbɨtca mamo reik laiŋ, laiŋ neaŋrina |alt="The wise men worship Jesus and gave him presents." src="LB00295C.TIF" size="col" copy="Knowles" ref="2.11"\fig* \v 12 Ri, Raraŋ Aetaniaca minmo tamram mbuŋa aindopatna, “Ne an gagrirta ramoot paŋan Erot ndambuŋa kai mac nda taŋ teac.” Aintik mina kabena taup ndiŋa ndorita pitrikca mataŋgat. \s Iosepapa Maria Iesusmo aŋgɨca kɨpcarica Isipa taŋrina \p \v 13 Karica an ramtaɨra taŋgatna mbatta. Iŋmbaia Kacoot Raraŋ Aetaniacna mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋ ianna kɨpca Iosepmo tamram mbuŋa aindopatna, “Gagrirta ramoot paŋan Erotta an mooŋnuoca mo menacna moca orenande. Na u ŋgepca mooŋnuocapa mana aemmo aŋgɨca kɨpcarica, Isipa taŋca an ndeac taŋca aku unmo tumbuitta tik te, aku unmo mac mbopnandet.” \v 14 Aindopatke, ma ŋgepca ndona mooŋnuocapa mana aem aŋgɨca mina mouŋ nakɨpcarica Isipna pitrik waŋ mataŋgat. \v 15 \x - \xo 2.15: \xo*\xt Osi 11.1\xt*\x*Na mina taŋga an ndeaca taŋga gagrirta ramoot paŋan Erotta menacri. Na an kammo, moi mɨnna tɨknanna, anna gaind, atua Kacoot Raraŋ Aetaniaca ndona ramma morina ramootna up mbuŋa aindopatna, “Aku ndona nuocmo Isipa tɨkca aca ma laruca kɨpnande.” \s Gagrirta ramoot paŋan Erotta mbopca mina nuikta mombonik wɨt ŋgoinna moca menacatna \p \v 16 Karica Erotta watta garacatke, an ra gagambaina landamŋina ramtaɨr, mina guiar puŋga landamŋi aŋgɨrena ramtaɨra manmo maparuri, na ma nikca kocnaia makatat, ri, ma ramtaɨr ndeidmo mbagɨrica mina Betlemapa an auŋembca rambuŋnan mataŋri, mina taŋga an auŋembta nuikpitik tekirnoikca mina iarira mbuniŋapa anna kaŋgauknanmo, muruŋa mina minmo laptikia mamenacat. Na ma ainda morinanna, ma an ra gagana ramtaɨr, mina guiar puŋga landamŋi aŋgɨrenan, ma minmo matau ŋgoinna digiri, tumbuit ŋgoinna an guia garina. Na ma ainda digirinanna, ma an nuikta mombonikca mina aemera an kɨdrɨkca mɨrrinanmo, ma mo menacna iroap tik. \v 17-18 \x - \xo 2.17-18: \xo*\xt RL 35.19, na Ier 31.15\xt*\x*Na an reikta kambca Raraŋ Aetaniaca ndona ramma morina ramoot Ieremaina upa tɨkatnanna, anna moa mɨn matɨkri. Na ma aindopatna, “Mɨtmɨt ianna Ramma auŋ inik ndiŋa larunande, na an mɨtmɨtta, anna memenacna kakadmaina nananae bagaraniac. Na anna ande, Reselna mombonik ŋgamrira ndorita mombonikta moca aerina. Na minmo nikemb iroar laiŋga mona kambca mina mba waracitndai, anna mina kakadmai bagaraniac ŋgoinap, ndorita mombonik menacrinanna moca.” \s Iosepapa Maria maniŋa mooŋnuocmo aŋgɨca Isip tɨkcarica, Israel mac nda kɨpatna \p \v 19 Karica an gagrirta ramoot paŋan Erotta menacatke, Kacoot Raraŋ Aetaniacna mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋa Iosepmo Isipa tɨkca tamram mbuŋa mac makɨpat. \v 20 \x - \xo 2.20: \xo*\xt NA 4.19\xt*\x*Ri, ma mamo aindopatna, “Ŋgepca mooŋnuocapa mana aemmo aŋgɨca Israelna pitrikca mac nda taŋ. An mooŋnuoca mo menacna ramtaɨra mina mamenacri.” \v 21 Ainda moca ma ŋgepca mooŋnuocapa mana aemmo aŋgɨca mina Israela mac nda taŋgatna. \p \v 22 \x - \xo 2.22-23: \xo*\xt Ais 11.1, na 53.2, na Mk 1.24, na Lk 2.39, na In 1.45\xt*\x*Ri, Iosepa waracatnanna, Akeleasa ma ndona aet Erotna taup aŋgɨca ma Iudiana gagrirta ramoot paŋan malaruat, ri, ma an mac taŋna mananambiat. Karica Raraŋ Aetaniaca mamo tamram mbuŋa mbopa, ma Galilina pitrik waŋ mataŋgat. \v 23 Ainda moca mana aemmapa aetta mamo aŋgɨca Nasaret auŋa taŋga an maeacat. Ri, an Raraŋ Aetaniacna rambca morina ramtaɨra mboprina kamma, moa mɨnna tɨkrina. Na mina manmo, “Nasaretnan ŋgacnande.” \c 3 \s Kɨtac puk neaŋrena ramoot Ionna kam laŋ wiwitiatna \r (Mak 1.2-8 na Luk 3.1-18 na Ion 1.19-28) \p \v 1 \x - \xo 3.1: \xo*\xt Mk 1.4, na 1.15, na Lk 3.2-3, na In 1.28\xt*\x*Karica an mɨnna kɨtac puk neaŋrena ramoot Ion, ma an Iudiana ramtaɨr kocorta taupca tɨkca kam laŋ mawiwitiri. \v 2 \x - \xo 3.2: \xo*\xt Mt 4.17, na Mk 1.15\xt*\x*Na ma gaindoprina, “Ne ndorita iroar inkar ŋgetriki, tamuŋna auŋna bubuoca kɨpca marambuŋairi!” \v 3 \x - \xo 3.3: \xo*\xt Ais 40.3, na Mk 1.3, na Lk 1.76, na In 1.23\xt*\x*Na Ionna ma ande an ramoot, Raraŋ Aetaniacna ramma morina ramoot Aisaiana up ndiŋa mboprina, na ma gaindopatna, “Ramoot ianna ande ramtaɨr kocorta taupca kam keca gaind mambopreke, ‘Kacootna taup kocro, na mana taup wandoŋai.’” \p \v 4 \x - \xo 3.4: \xo*\xt 1 Sml 14.25-26, na Sek 13.4, na Mk 1.6\xt*\x*Na Ion tikca mana tik ŋgapaoca, mina kamel ŋgacrena amna ŋgoaemna rɨkar puŋga moatna, na mana rɨktacniŋa ma wauk tɨkrena, mina amna ŋgoaemna iŋit mbuŋa moca ma an tɨkrena, na mana gagamna reikca raŋna kaborborarapa manoŋnoŋar ambrena.\f + \fr 3.4 \fr*\ft Mana gagamna reikapa mana lamboia anna ma ramma morina ramoot Elaiana kirar. Na u gan timbigta kap toco wat, 2 Gagrirta Ramtaɨr Paŋaind sapta 1 wes 8, na Malakai sapta 4 wes 5, na Matiu sapta 11 wes 14, na sapta 17 wes 10 taŋca wes 13.\ft*\f* \v 5 Na meikramtaɨr wɨt aniac ŋgoinna man ndambuŋa taŋgatnanna, mina Ierusalem ndiŋa kɨprinan, na Iudiana pitrik waŋnandap kɨprinan, na Iodan oc roumbna auŋemb toco makɨpat. \v 6 Ri, mina kɨpca ndorita tɨpemb ŋgorikta makukarmo mbopca laruri, ma minmo Iodan oca tɨkca kɨtac puk neaŋri. \p \v 7 \x - \xo 3.7: \xo*\xt Mt 12.34, na 23.33, na Lk 3.7, na Ro 5.9, na 1 Te 1.10\xt*\x*Na ma wattatnanna Parisiarapa Sadisiara wɨt aniaca man ndambuŋa kɨpca kɨtac puk aŋgɨna moca, ri, ma minmo aindopatna, “Ne nduop ŋgoreacna mombonik, Raraŋ Aetaniaca nenmo nikkakatap, na ma nenmo mo ŋgocrainandet. Na mandaia nemo mbopa ne kɨpcarina moek? Ne an nikkakatta iukaiit, co wanaiŋ? Ma nemo larunande. \v 8 Ainda moca ne ndorita iroar inkarmo gidik ŋgoinna ŋgetriki, te, nena tɨpembca ndori nenmo wandacnande, ne ndorita iroar inkar maŋgetrikiri. \v 9 \x - \xo 3.9: \xo*\xt In 8.33, na Up 13.26, na Ro 2.28-29, na 4.1, na 4.11-12, na 4.16\xt*\x*Na ne ainda kai lamŋi teac, ne tɨp ŋgoreacna moca kɨpcarica gaindopna, ‘Abraamma ma aina aet nicau.’ Na aku nemo aindopnandet, Raraŋ Aetaniac ma gan watur puŋga ma Abraamna nicar ŋgamrirta mombonikca mo laruna mɨn. \v 10 \x - \xo 3.10: \xo*\xt Mt 7.19, na Lk 13.6-9, na In 15.6\xt*\x*Aintik oteaca ande ikirta mɨnɨŋa kocroca maeacreke, na ikira lour laiŋga gɨwac er ŋgocortanmo, anna muruŋa kocnaii waci irikca kataci aŋgɨri tac nake mbuknande. \p \v 11 \x - \xo 3.11: \xo*\xt Ais 4.4, na Mal 3.2, na In 1.26-27, na 1.33, na Up 1.5, na 2.3-4, na 1 Ko 12.13\xt*\x*“Aku nemo puk mbuŋa kɨtac puk neaŋrena, na an ŋgagatracna kirar mbuŋa nenmo wandacri, ne iroar inkara ŋgetrikirina. Na aukna iŋmbai nakɨpekna ramoot, mana gargara aukna gargarmo kundrina, ainda moca aku mana orgapaokniŋ aŋgɨna ramoot laŋa wanaiŋ. Na ma nemo Ŋeroŋ Ratapa, tac mbuŋa kɨtac puk neaŋnandet. Na ma nen motocmo kɨtac pukca neaŋnandet. \v 12 \x - \xo 3.12: \xo*\xt Mal 3.3, na 4.1, na Mt 13.30\xt*\x*Ainda moca ma ndona witna dedeknampaikna kirar tocna reac utiŋa kɨpca witna ŋaŋawirmo aŋgɨca damma tɨk te, na wit laiŋmo damma ndona kaca tɨkna. Na an witna ŋaŋawirmo ma aŋgɨca an menac ŋgocorta taca ke mbukca mawɨrnandet.” \fig Dedeknampaikna kirar tocna reac|alt="Some thing like a winnowing fork." src="HK00097C.TIF" size="span" copy="Knowles" ref="3.12"\fig* \s Ionna Iesusmo kɨtac puk neaŋgatna \r (Mak 1.9-11 na Luk 3.21-22) \p \v 13 Karica an mɨnna Iesusa Galili pitrik tɨkcarica ma Iodan oc mataŋgat. Na ma Ion ndambuŋa taŋga mana par mbuŋa kɨtac puk aŋgɨna mori. \v 14 Na ma Iesusmo kɨraca mamo aindopatna, “U ndo aukmo kɨtac pukca neaŋna mɨn ŋgoin, na kaica u auk ndambuŋa kɨprina?” \v 15 Ainda moca Iesusa mana kam rutica aindopca, “Watcari, u an aku mboprina kirara mo te, aŋga an tɨpemb kirarir wandoikmo muruŋa Raraŋ Aetaniaca mo ndoprinanna, moca mɨnna tɨkna.” Ri, Ionna mana iro maraŋgaiat. \p \v 16 \x - \xo 3.16: \xo*\xt Ais 11.2, na Mk 1.10, na Lk 3.22, na In 1.32-33\xt*\x*Karica Iesusa kɨtac puk aŋgɨatke, ma anduna puk tɨkcarica, magatke, tamuŋna auŋa gootca, ma watri, Raraŋ Aetaniacna Ŋeroŋa ŋgorac riŋnai toc ŋgirikca manap maeacat. \v 17 \x - \xo 3.17: \xo*\xt RL 22.2, na Ŋap 2.7, na Ais 42.1, na Mt 12.18, na 17.5, na Mk 1.11, na Lk 9.35, na In 12.28, na 2 Pi 1.17\xt*\x*Ri, tamuŋna auŋa kam ianna gaindopatna, “Ganna ande aukna nuoc kabe ŋgoin, na aku manmo toŋtoŋ ŋgoin, aukna iro inikca manmo matŋirena.” \c 4 \s Paparuna Ramootta Iesusmo towaiatna \r (Mak 1.12-13 na Luk 4.1-13) \p \v 1 \x - \xo 4.1: \xo*\xt Mk 1.12-13, na Lk 4.1-13, na Ib 2.18, na 4.15\xt*\x*Karica an mɨnna Ŋeroŋ Ratta Iesusmo aŋgɨca ramtaɨr kocorta taupca taŋgat ke. Paparuna Ramootta manmo totowaiara mona mori. \v 2 \x - \xo 4.2: \xo*\xt NA 34.28, na 1 GRP 19.8\xt*\x*Na rai 40na mɨnapa mouŋemb 40na mɨnna Iesusa wariraca ma Raraŋ Aetaniaca mbendeiri. Ainda moca ma amna reaca ianna am ŋgocor, aintik ma nik watairina. \v 3 \x - \xo 4.3: \xo*\xt In 6.30-31\xt*\x*Ri, mana totowaina ramootta kɨpca man ndambuŋ ndaruca manmo aind mambopat, “Na u Raraŋ Aetaniacna Nuoc gidik ŋgoin ecte, u gan waturmo mbopca mina tapac tɨpemb uriracna.” \v 4 \x - \xo 4.4: \xo*\xt TW 8.3\xt*\x*Ri, Iesusa mana kam rutica aindopatna, “Raraŋ Aetaniacna Timbigta Kapca tirca eacrena kamma aindopatna, ‘Meikramtaɨra amna reac niŋgik mbuŋa mba eacrenanna, wanaiŋ ŋgoin. Mina Raraŋ Aetaniacna kambmo muruŋ ŋgoinna raŋgairenan, na mina eteac laŋ ndeacnandet.’” \p \v 5 Karica ma aindopatna mbatta, Paparuna Ramootta manmo aŋgɨca Raraŋ Aetaniacna auŋ aniac Ierusalem mataŋgat. Na manmo Raraŋ Aetaniacna Kacmo, mon tamuŋ ŋgoinna matɨkat. \v 6 \x - \xo 4.6: \xo*\xt Ŋap 91.11-12, na In 7.3-4\xt*\x*Ri, ma manmo aind mac mbopat, “U gidik ŋgoinna Raraŋ Aetaniacna Nuoc ecte, u gan tamuŋa tɨkca putriki irik, Raraŋ Aetaniacna timbigta kapca gan kam tɨpap aindoprina, ‘Raraŋ Aetaniaca ma ndona mbaiŋna aiŋa morena ŋerŋgaurmo mbopca mina una ŋginaŋa monande.’ Na, ‘Mina unmo ndorita paɨrpaik puŋga utiŋ te, una orniŋa watura mba rɨŋitndait.’” \v 7 \x - \xo 4.7: \xo*\xt TW 6.16\xt*\x*Karica Iesusa manmo gaind mac mbopatna, “Raraŋ Aetaniacna timbigta kapca ma gan kam tɨp toco mboprina, ‘U ndona Raraŋ Aetaniac, una Kacootmo kai towai teac.’” \p \v 8 Ri, Paparuna Ramootta Iesusmo mac aŋgɨca takur ianmo tamuŋ ŋgoin matɨkat, na manmo gan tiacarpaikna pitrik waŋgorta auŋembta gagrar anikapa, an pitrikarta auŋembta inik ndeacrena reik laiŋ, laiŋ koind mawandacri. \v 9 Na ma Iesusmo gaindoprina, “U aukmo tutupniŋ rɨmbɨtca aukmo mbendei te, aku umo an reikca muruŋa neaŋnande.” \v 10 \x - \xo 4.10: \xo*\xt TW 6.13, na 10.20, na Ios 24.14\xt*\x*Karica Iesusa manmo gaindopatna, “Ramoot Mbɨk u waeke, Raraŋ Aetaniacna timbigta kapca aindoprina, ‘U Raraŋ Aetaniac Kacoot niŋgikmo tutupniŋ rɨmbɨtca, manmo mbendei. Na u mana aiŋ niŋgikca mo.’” \p \v 11 \x - \xo 4.11: \xo*\xt Ib 1.6, na 1.14\xt*\x*Ainda moca Paparuna Ramootta manmo tɨkcarica taŋgatke, Raraŋ Aetaniacna mbaiŋna aiŋa morena ŋerŋgaura kɨpca manmo maotacat. \s Iesusa ndona aiŋirmo Galilia tɨkca moa ŋgepatna \r (Mak 1.14-15 na Luk 4.14-15) \p \v 12 \x - \xo 4.12: \xo*\xt Mt 14.3, na Mk 1.14, na 6.17, na Lk 3.19-20, na In 4.43\xt*\x*Na an mɨnna Iesusa waracatnanna mina Ionmo kac ŋgoreaca tɨkri, na ma ŋgepca Galili mataŋgat. \v 13 \x - \xo 4.13: \xo*\xt In 2.12\xt*\x*Ri, ma Nasaret auŋ tɨkcarica ma taŋga Kapaneam auŋ maeacat, na an auŋa ma Galilina mɨar roumb ndeacrena, na ma Sebulunapa Naptalina barna pitriknan. \v 14 Na an tɨpna kirara, Iesusa moatna reaca, ma Raraŋ Aetaniacna ramma morina ramoot Aisaiana mbopatna kam ianna moca mɨnna tɨkrina, \v 15 \x - \xo 4.15-16: \xo*\xt Ais 9.1-2\xt*\x*“Na ma mbopatna kamma gaind, an Sebulunna barna meikramtaɨrapa, Naptalina barna meikramtaɨra, mina pitrikca maŋar aniacna roumbna taup ndeacrenanapa, an pitrikca Iodan ocmo monmbai waŋ ndeacrenan, mina Galilina pitrik waŋ ndeacrena. Na an pitrik waŋa ma Iudana meikramtaɨr wanaiŋna wɨt aniacap eacrenan. \v 16 \x - \xo 4.16: \xo*\xt Ais 42.7, na Lk 2.32\xt*\x*An meikramtaɨra neaupdiriŋ aniac ndeacrinan, mina memetac aniaca mawatri. Na an meikramtaɨra memenacna kirar toc neaup ndeacrenanna, memetaca min ndambuŋa larurina.” \ms Iesusa tamuŋna auŋna bubuocna kam wiwitiri, roumbbebtanmo moa laiŋga morina \mr (4.17—9.34) \s Iesusa ramtaɨr paurmo aca mina manmo maraŋgaiat \r (Mak 1.16-20 na Luk 5.1-11) \p \v 17 \x - \xo 4.17: \xo*\xt Mt 3.2, na 10.7, na Mk 1.14-15\xt*\x*Ainda moca an mɨnna Iesusa meikramtaɨrmo ndona aiŋna kam wembaŋ wiwitica mo ŋgepri. Na ma gaindopatna, “Ne ndorita iroar inkarmo ŋgetriki, tamuŋna auŋna bubuoca kɨpca marambuŋairi.” \p \v 18 Karica ma an Galilina mɨar roumb ndiŋa raŋgaia taŋgatnanna, ma kalapeniŋmo mawattat, maniŋa weaŋmo mɨar inik nakerena. Na maniŋna aiŋa ŋgoaem aŋgɨca kituknduk aŋgɨrena. Na maniŋna iniŋa, Saimonap Andru. Na Saimonna mana i ianna Pita. \v 19 \x - \xo 4.19: \xo*\xt Mt 13.47, na Lk 5.1-11\xt*\x*Ri, ma maniŋmo aindopatna, “Oŋgo kɨpca aukmo raŋgai te, an oŋgo ŋgoaeb aŋgɨrena kirara, aku oŋmo meikramtaɨr aŋgɨrena kirar riptinande.” \v 20 \x - \xo 4.20: \xo*\xt Mt 19.27, na Mk 10.28, na Lk 18.28\xt*\x*Ainda moca tawi ŋgoin motemma maniŋa ndoniŋna weaŋgaɨr tɨkcarica man maraŋgaiat. \p \v 21 Ri, ma mac taŋga mandaca, ma wattatnanna kabena kalapeniŋ tuk mawatri. Anna Iemisapa Ion, maniŋa Sebedina nuocniŋ. Na maniŋa, ndoniŋna aet Sebediap kor inikca mbiraca eacri, weaŋgaɨrta urpembmo iukca laiŋ mamori. Na ma maniŋmo maacat. \v 22 Na tawi ŋgoin motemma maniŋa ndoniŋna aetapa mina kor tɨkcarica, gaca Iesusmo maraŋgaiat. \s Iesusa kam wembaŋ laŋ wiwitiri, roumbbebta meikramtaɨrmo moa laiŋga morina \r (Luk 6.17-19) \p \v 23 \x - \xo 4.23: \xo*\xt Mt 9.35, na Mk 1.39, na Lk 4.15, na 4.44, na Up 10.38\xt*\x*Karica Iesusa an Galilina auŋembmo muruŋa taŋri, ma mina Iudana mimitpac aŋgɨrena kaikca mbukca ma anna tɨkca minmo riptiri, na ma tamuŋna auŋna bubuocna kam wembaŋ laŋ tocmo anna tɨkca wiwitiri, na ma mina roumbbebta meikramtaɨra moa laiŋga mori, na ma mina tikembca ŋgocraica eacrinanmo moa wandoŋairi. \v 24 \x - \xo 4.24: \xo*\xt Mk 6.55\xt*\x*Na mina mana nininia moca taŋga, an Siriana pitrikca tɨkca maniniri, na an nanrirta roumbbebta meikramtaɨra gɨrgɨrap eacrenan, na an ŋerŋgaur ŋgoriktan, na an roumbca ramootmo moca irikca nekrenanapa, an meikramtaɨra gagrir menacrinanmo aŋgɨca taŋca ma minmo moa laiŋga morina. \v 25 \x - \xo 4.25: \xo*\xt Mk 3.7-8\xt*\x*Na meikramtaɨr wɨt aniaca an Galilina pitriknan, na Dekapolisna pitrikapa Ierusalem auŋ aniacnanapa, Iudiana pitriknan, na Iodan ocmo monmbai waŋnanda, manmo maraŋgaiat. \c 5 \s Iesusa takur tamuŋa tɨkca meikramtaɨrmo riptirina \p \v 1 Na ma wattatnanna mina wɨt aniaca kɨpri, aintik ma taŋga takur ian nagaca mbiraca, mana iŋa raŋgairena ramtaɨra taŋga man ndambuŋa puniri. \fig Iesusa takur ian nagaca mbiracrina|alt="Jesus went up and sat on a mountain." src="CN01700C.TIF" size="span" copy="Cook" ref="5.1"\fig* \s Iesusa minmo gaindoprina, ne toŋgo \r (Luk 6.20-23) \p \v 2 Karica Iesusa mana iŋa raŋgairena ramtaɨrmo ma gainda riptirina, \v 3 \x - \xo 5.3: \xo*\xt Ŋap 51.17, na Ais 57.15, na Lk 6.20\xt*\x*“Na meikramtaɨra lamŋirena mina Raraŋ Aetaniacna reik kocortanpembca, mina toŋtoŋgarap eacnande. Tamuŋna auŋna bubuoca anna minan. \p \v 4 \x - \xo 5.4: \xo*\xt Ais 61.2, na Lk 6.21, na KIEK 7.17\xt*\x*“Na meikramtaɨra mandeaca aerenanna, mina toŋtoŋgarap eac, Raraŋ Aetaniaca mina kakadmaica wandoŋainande. \p \v 5 \x - \xo 5.5: \xo*\xt Ŋap 37.11, na Ais 29.19\xt*\x*“Na meikramtaɨra ndorita irembca aŋgɨ ŋgep ŋgocortan, mitoco toŋtoŋgarap eac. Raraŋ Aetaniaca minmo gan tiacarpaikca muruŋa neaŋnande. \p \v 6 \x - \xo 5.6: \xo*\xt Ais 55.1-2, na 65.13\xt*\x*“Na meikramtaɨra tɨp kirar wandoŋa mona toŋtoŋ aniacapnan, mina Raraŋ Aetaniacmo mataua raŋgairenan. Raraŋ Aetaniaca minmo toŋgorina reikca neaŋi mɨnna tɨknande. \p \v 7 \x - \xo 5.7: \xo*\xt Ie 2.13\xt*\x*“Na meikramtaɨra kabena meikramtaɨrmo kadmaica otacrenan, mitoco toŋgonande, Raraŋ Aetaniaca minmo kadmaica otacnande. \p \v 8 \x - \xo 5.8: \xo*\xt Ŋap 15.2, na 24.3-4, na 51.10, na 73.1, na 1 Ko 13.12, na Ib 12.14, na 1 Io 3.2-3\xt*\x*“Na meikramtaɨra nikinik iroar ratarapnan, mitoco toŋtoŋgarap eac. Mina Raraŋ Aetaniacmo watnande. \p \v 9 \x - \xo 5.9: \xo*\xt Mt 5.45, na Lk 6.35, na Ro 14.19\xt*\x*“Na meikramtaɨra kagrembca moa irikrenan, mitoco toŋtoŋgarap eac. Te, mina minmo Raraŋ Aetaniacna mombonik ndopnandet. \p \v 10 \x - \xo 5.10: \xo*\xt 2 Ko 4.17, na 2 Ti 2.12, na Ib 12.4, na 1 Pi 3.14\xt*\x*“Na meikramtaɨra tɨpemb kirarir wandoikca raŋgaica anna gɨgɨrar aŋgɨrenanna, mitoco toŋtoŋgarap eac. Tamuŋna auŋna bubuoca, anna minan. \p \v 11 \x - \xo 5.11: \xo*\xt Lk 6.22, na Ie 1.2, na 1 Pi 4.14\xt*\x*“Na mina watrenanna, ne aukna tumbunna eac te, mina nenmo paparuna tɨpembca monandet, na mina nemo kam ŋgoreac ndop te, na mina nemo tɨp ŋgoreaca mo te. Ne toco toŋtoŋgarap eac. \v 12 \x - \xo 5.12: \xo*\xt 2 Nin 36.16, na Lk 6.23, na Up 5.41, na 7.52, na 1 Te 2.15, na Ib 11.32-38, na Ie 5.10, na 1 Pi 4.13\xt*\x*Na ne toŋtoŋgar anikca moca werei. An opoik bagaraniaca Raraŋ Aetaniacna tamuŋna auŋ malambireke. Na an tɨpna kirara mina atua rambca morina ramtaɨrmo ainda morina.” \s Ne mindaŋapa tacna memetac nakirar \r (Mak 9.50 na Luk 14.34-35) \p \v 13 \x - \xo 5.13: \xo*\xt Mk 9.50, na Lk 14.34-35\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Ne gan tiacarpaikna mindaŋ toc. Na mindaŋa ndona tarar kecari te, aia mamo kaia moit? Ainta mindaŋa ma aiŋir kocor, na meikramtaɨra manmo aŋgɨra kecarica, mina man nambatta wɨtɨkca taŋrena. \p \v 14 \x - \xo 5.14: \xo*\xt ML 4.18, na In 8.12, na 9.5, na Pil 2.15\xt*\x*“Na ne gan tiacarpaikna tacna memetac toc, na ne gaind ndamŋi, auŋ aniac ianna takurmo tamuŋ ndeac te, ma iŋgorocna mɨnna wanaiŋ. \v 15 \x - \xo 5.15: \xo*\xt Mk 4.21, na Lk 8.16, na 11.33\xt*\x*Na tacna memetac toco, mina wɨn aŋgɨca tacmo mba aŋgɨri taurkitndait, wanaiŋ ŋgoin. Mina gainda morena, tacmo tacna taupca tɨk te, ma an kac inik ndeacrena meikramtaɨrmo memetac neaŋnandet. \v 16 \x - \xo 5.16: \xo*\xt In 15.8, na 1 Ko 14.25, na Epe 5.8-9, na 1 Pi 2.12\xt*\x*Ainda moca an tɨpna kirar mbuŋa nena memetaca kabena meikramtaɨrta lamnɨac ŋgoutmo metac te, nena morena tɨpemb kirarirta aiŋir laiŋmo mina watnandet. Na mina nena tamuŋna auŋna Aetna imo aŋgɨ ŋgepnande.” \s Raraŋ Aetaniacna Tɨp Wandɨkna kam \p \v 17 \x - \xo 5.17: \xo*\xt Ro 3.31, na 10.4, na Gal 3.24\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Ne gainda kai lamŋi teac, aku kɨprinanna Tɨp Wandɨkapa Raraŋ Aetaniacna rambca morina ramtaɨrta kambca mo kecarina mba kɨpri, wanaiŋ ŋgoin. Aku anna mo kecarina mba kɨpri, aku mana moi mɨnna tɨkna kɨprina. \v 18 \x - \xo 5.18: \xo*\xt Lk 16.17, na 21.33\xt*\x*Na aku nemo gidik ŋgoin aindopnandet, riac tamuŋapa gan tiacarpaikca eacraŋ te, Tɨp Wandɨkca tirca eacrinanna, ma mba iŋgorocitndai, wanaiŋ ŋgoin. An titrirpaikna emtemma mba maiitndai, mina muruŋ ŋgoinna eacnandet. Na an Tɨp Wandɨkca ma aind ndeac taŋca an reikca larui mainandet. \v 19 \x - \xo 5.19: \xo*\xt Ie 2.10\xt*\x*Ainda moca ramoot ianna an Raraŋ Aetaniaca Mosesmo neaŋrina Tɨp Wandɨkna kam teker emtemma, watca anmo reac kamaind ndopca ma raŋgai ŋgocor, na ma kabena meikramtaɨr motocmo mbopca mina ainda raŋgai te, an ramootta mana ia tamuŋna auŋna bubuocmo ma teker ŋgoin ndeacnande. Na ramootta ma an Raraŋ Aetaniac Mosesmo neaŋrina Tɨp Wandɨkca matau raŋgairaŋ te, kabena meikramtaɨrmo an kirara ripti te, an ramootta tamuŋna auŋna bubuocmo, ma i aniac aŋgɨnande. \v 20 \x - \xo 5.20: \xo*\xt Ro 9.31, na 10.3\xt*\x*Na aku nemo gaindopnande, ne Raraŋ Aetaniacna toŋtoŋa raŋgai ŋgocor, na nena tɨpemb kirarir wandoikca Parisiarapa tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨrta kirarirmo kun ŋgocor, ne tamuŋna auŋna bubuoca mba mac mbukitndai.” \s Iesusa kam wandoŋaina kam ndoprina \r (Luk 12.57-59) \p \v 21 \x - \xo 5.21: \xo*\xt NA 20.13, na 21.12, na TN 24.17, na TW 5.17\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mboprina, “Nena nicar ŋgamrira atua Raraŋ Aetaniac ndambuŋnan aŋgɨrina kamma, ne waracrinanna gaind, ‘Ne kabena meacramootmo kai mo menac teac. Na ramootta kabena ramootta mo menac te, ma ritri waparacna taupca taŋca mina manmo anna tɨkca ritri waparaca monande.’ \v 22 \x - \xo 5.22: \xo*\xt Ie 1.19, na 1 Io 3.15\xt*\x*Na aku nemo aindopnande, ramootta ndona laiplacarmo ŋateca kaega mo te, ma ritri waparacna outta wɨtɨknande. Na ramootta ndona laiplacarmo kam ŋgoreac ndop te, ma ninik waŋna paŋan aniacna outta wɨtɨknande. Na ramootta ndona laiplacarmo aindop te, ‘U ŋaŋaŋaona ramoot ŋgoin.’ An ramoot, ma an menac ŋgocorta iarwara wɨrrena taca mbuknande. \p \v 23 \x - \xo 5.23: \xo*\xt Mt 8.4, na 23.19, na Mk 11.25\xt*\x*“Ainda moca u ndona gɨmbamba mona reikmo aŋgɨca, an gɨmbamba morena taup naaŋgɨ kɨp te, na u lamŋirina, una laiplacarta ianna ma unmo makukap te, \v 24 \x - \xo 5.24: \xo*\xt Mt 18.15-20, na 1 Ti 2.8, na 1 Pi 3.8\xt*\x*u ndona gɨmbamba mo ndoprina reikmo, an gɨmbamba morena taupca tɨkcarica, taŋca ndona an laiplacara mandaia unmo makukapnanmo watca oŋgo an wandoŋaica iro wetwet aŋgɨ te, u mac nda taŋca Raraŋ Aetaniacmo gɨmbamba moca neaŋ. \p \v 25 \x - \xo 5.25: \xo*\xt Mt 6.14-15, na 18.34-35\xt*\x*“Na ramoot ianna umo ritri waparaca mona mo te, na oŋgo taupca mandeba taŋraŋ te, u tawi ŋgoin motemma manapmo kam ndopi wandoŋai, moca ma unmo an ritri waparacna ramootna para tɨknandet, na ma umo kac ŋgoreacna ŋginaŋna aiŋa morena ramootna para tɨknande, na mina unmo kac ŋgoreaca tɨknande. \v 26 Aintik aku umo gidik ŋgoinna aindopnande, u an kac ŋgoreac ndeaci taŋi mina umo mboprina opoik aniacna mɨn ŋgoinna oik te, mina umo watcarica u an kac ŋgoreac tɨkcarica larunandet.” \s Iesusa meikramtaɨra tɨpemb ŋgadudukara morena kam ndoprina \p \v 27 \x - \xo 5.27: \xo*\xt NA 20.14, na TW 5.18\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mambopat, “Nena nicar ŋgamrira atua Raraŋ Aetaniac ndambuŋnan aŋgɨrina kamma, ne waracrinanna gaind, ‘Atua mina mboprina kamma ne waracrinan, na ma gaindoprina, “Ne meikramtaɨra tɨpemb ŋgadudukara morena tɨpemb kirarira kai mo teac.”’ \v 28 \x - \xo 5.28: \xo*\xt 2 Sml 11.2, na ML 6.25, na 2 Pi 2.14\xt*\x*Na aku nemo gaindopnande, ramoot ianna meac ianmo watca ndona iro nikinik mbuŋa mana mona iro ŋgoreac aŋgɨ te, an ramootta ma meacramootna tɨp ŋgadudukca morena tɨp kirarmo ndona iro nikinik mbuŋa mamori. \p \v 29 \x - \xo 5.29: \xo*\xt Mt 18.9, na Mk 9.47, na 1 Ko 9.27, na Kol 3.5\xt*\x*“Ainda moca una lamnɨac umbaia umo moca u tɨp ŋgoreacna makukca mo te, u mamo tarkica kecari. Na una tik umbum emtemma mo kecari te, na u tɨp ŋgoreacna makukca mo ŋgocor, anna laŋ, moca Raraŋ Aetaniaca una tik umbumma muruŋa menac ŋgocorta iarwara wɨrrena taca ke mbuk nari. \v 30 \x - \xo 5.30: \xo*\xt Mt 18.8, na Mk 9.43\xt*\x*Ainda moca una par umbaia unmo moca u tɨp ŋgoreacna makukna ŋgirik te, u man kataca kecari. Na u ndona tik umbum emtemma mo kecari te, na u tɨp ŋgoreaca mo ŋgocor, anna laŋ, moca Raraŋ Aetaniaca una tik umbumma muruŋa, menac ŋgocorta iarwara wɨrrena taca ke mbuk nari.” \s Iesusa laŋtaŋgo kakatacna kam ndoprina \r (Matiu 19.9 na Mak 10.11-12 na Luk 16.18) \p \v 31 \x - \xo 5.31: \xo*\xt TW 24.1-4, na Ier 3.1, na Mt 19.7, na Mk 10.4\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mambopat, “Nena nicar ŋgamrira ŋgaua Raraŋ Aetaniac ndambuŋnan aŋgɨrina kamma, ne waracrinanna gaind, ‘Ramoot ianna ndona meacmo oot mandacna mo te, ma manmo laŋtaŋgo kakatacna timbiŋ rapara moca manmo neaŋ!’ \v 32 \x - \xo 5.32: \xo*\xt Mt 19.9, na Mk 10.11-12, na Lk 16.18, na Ro 7.3, na 1 Ko 7.10-11\xt*\x*Na mandeaca aku nemo gaindopnandet, ramootta mana meaca, meacramootna tɨp ŋgadudukca morena tɨp kirara mo ŋgocora oot mandac te, ma laŋtaŋgona tɨpca mba raŋgairi. Aintik iŋmbaia an meaca kabena ramoot laŋgo te, an meaca ma meacramootna tɨp ŋgadudukna tɨp kirar mamori. Na ramootta, meac ianna ŋgaua mana kaŋgaitta mamo ootta mandaca eacrinanna laŋgo te, ma toco an laŋtaŋgona tɨpca mba raŋgairi, na an ramoot toco, an meacramootna tɨp ŋgadudukna tɨp kirar mamori.” \s U ndona kamma mo gagrana mo te, u tamuŋna auŋna imo wanaiŋa kai ac teac \p \v 33 \x - \xo 5.33: \xo*\xt NA 20.7, na TN 19.12, na Ndu 30.2, na TW 23.21\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mboprina, “Nena nicar ŋgamrira ŋgaua Raraŋ Aetaniac ndambuŋnan aŋgɨrina kamma, ne waracrinanna gaind, ‘U kammo u gidik ŋgoinna leac te, u an leacrina kammo gidik ŋgoinna raŋgai. Na reac ianna moca u kammo gidik ŋgoinna leac te, u anna raŋgaica Kacootna lamnɨacmo, u anmo wandoŋa mo.’ \v 34 \x - \xo 5.34: \xo*\xt Ais 66.1, na Mt 23.22, na Up 7.49, na Ie 5.12\xt*\x*Na aku nemo aindopnande, ne reac ianna moca ne kammo gidik ŋgoinna mo gagrana mo te, ne tamuŋna auŋna ia kai aca nena kammo moi gagrana mo teac. An tamuŋna auŋa anna Raraŋ Aetaniacna gagrirta ramoot paŋan mbiracrena taup. \v 35 \x - \xo 5.35: \xo*\xt Ŋap 48.2, na Ais 66.1\xt*\x*Na ne tiacarpaikna ia wanaiŋa kai aca nena kammo, moi gagrana mo teac. An tiacarpaikca anna Raraŋ Aetaniaca ndona ormo, an nambatta tɨkca wɨk aŋgɨrena. Na ne toco Ierusalemna ia wanaiŋa kai aca, nena kammo moi gagrana mo teac, Ierusalemma ma Gagrirta Ramoot Paŋan aniacna auŋ. \v 36 Na ne ndorita paŋanna ia wanaiŋa kai aca nena kammo, moi gagrana mo teac, anna nena paŋanna lakoarmo, ne mana moi mbɨkit, co, gogokca mona mɨnna wanaiŋ. \v 37 \x - \xo 5.37: \xo*\xt Kol 4.6, na Ie 5.12\xt*\x*Aintik ne gaind niŋgik ndop, anna laŋ, aku monandet, co, wanaiŋ, aku mba moit. Na kabena kamma an nambatta mbop te, anna Ramoot Ŋgoreaca ndo moa larurina kam.” \s Mina nemo tɨpemb ŋgorikca // mo te, ne kai ruti teac \r (Luk 6.29-30) \p \v 38 \x - \xo 5.38: \xo*\xt NA 21.24, na TN 24.20, na TW 19.21\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mboprina, “Nena nicar ŋgamrira ŋgaua Raraŋ Aetaniac ndambuŋnan aŋgɨrina kamma, ne waracrinanna gaind, ‘Ramoot ianna ramoot ianna lamnɨaca mo ŋgocrai te, ne toco rutica mana lamnɨaca mo ŋgocrai. Na ramoot ianna kabena ramootna ndar ianna pica witki te, ne toco rutica manan motoco pi witki.’ \v 39 \x - \xo 5.39: \xo*\xt TN 19.18, na Ais 50.6, na Lk 6.29, na In 18.22-23, na Ro 12.17-19, na 1 Ko 6.7, na 1 Pi 3.9\xt*\x*Na aku nemo gaindopnande, ramootta nemo tɨp ŋgoreaca morinanna, ne mamo kai ruti teac, kari ŋgoin. Ainda moca ramoot ianna nemo kapgɨn waŋembai ŋgap te, ne waŋembaina kapgɨn mac tɨk te, ma anmo mac apna. \v 40 \x - \xo 5.40: \xo*\xt 1 Ko 6.7\xt*\x*Na ramoot ianna nena tik ŋgapaoc teker aŋgɨna moca, ma nenmo ritri waparaca tɨk te, ne an tik ŋgapaoc tekera neaŋ, na nena tik ŋgapaoc aniac motocmo neaŋ. \v 41 Na ramoot ianna nemo gagraca ndona reacmo warkica tawanna taŋ ndop te, ne tawan acait motemma taŋ mandac. \v 42 \x - \xo 5.42: \xo*\xt TW 15.8-10, na Lk 6.30, na 6.35\xt*\x*Na ramoot ianna, nenmo reac ianna digi te, ne manmo neaŋ. Na ramootta nenmo digica iŋmbai nena reacmo nda rutina digi te, ne manmo neaŋ, kai wawɨri teac.” \s Puŋnaŋgeptanmo tɨpemb kirarir laiŋ wandacna kamma Iesusa mboprina \r (Luk 6.27-28 na 6.32-36) \p \v 43 \x - \xo 5.43: \xo*\xt TW 23.6, na Ŋap 41.10\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Nena nicar ŋgamrira ŋgaua Raraŋ Aetaniac ndambuŋnan aŋgɨrina kamma, ne waracrinanna gaind, ‘Nena kamkabearmo matŋi te, nena puŋnaŋgepmo kai matŋi teac.’ \v 44 \x - \xo 5.44: \xo*\xt NA 23.4-5, na Lk 23.34, na Up 7.60, na Ro 12.14, na 12.20, na 1 Ko 4.12-13, na 1 Pi 2.23\xt*\x*Aintik aku nemo gaindopnande, ne ndorita puŋnaŋgeptanmo, ne minmo matŋi, na ne Raraŋ Aetaniacmo mbendeica ma nemo tɨp ŋgoreaca morena meikramtaɨrmo, ma mina moca kadmaina. \v 45 \x - \xo 5.45: \xo*\xt Iop 25.3, na Epe 5.1\xt*\x*Ainda mo te, ne tamuŋna auŋna Raraŋ Aetaniacna mombonik koind teacnande. Na ma ramo moca, ra gaca meikramtaɨr laiŋapa meikramtaɨr ŋgorik tambat ndeacrena. Na ma riacna rapacrena puk motocmo moca an meikramtaɨr ŋgorikca tɨpemb wandoikca mba morinanapa meikramtaɨra tɨpemb wandoikca morenanmo irikrena. \v 46 Na meikramtaɨra nenmo matŋirenanna, ne min tiŋgikca matŋiraŋ te, Raraŋ Aetaniaca nemo opoikca mba neaŋitndait. Na kitcartukar iurena ramtaɨr toco meikramtaɨra minmo matŋirenanna, mina min tiŋgikca matŋiraŋ te, Raraŋ Aetaniaca minmo opoikca mba neaŋitndait. \v 47 Na ne ndorita, kamkabear tiŋgikmo ra laŋ neaŋ te, Raraŋ Aetaniacna lamnɨaca watrenanna, anna ne Iudana meikramtaɨr wanaiŋnanta kirarir toc. Na Raraŋ Aetaniacna Iudana meikramtaɨr wanaiŋ toco, mina ainda morena. \v 48 \x - \xo 5.48: \xo*\xt TN 11.44, na 19.2, na TW 18.13, na Lk 6.36, na Kol 1.28, na 1 Pi 1.15-16\xt*\x*Aintik ne meikramtaɨr wandoik laiŋ koind teac. Nena an tamuŋna auŋna Aet eacrena kirar wandoŋ laŋanna, ne toco aind ŋgoin ndeac.” \c 6 \s Iesusa kabena meikramtaɨrmo otacna kam ndoprina \p \v 1 \x - \xo 6.1: \xo*\xt Mt 6.5, na 6.16, na 23.5\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Ne ndoritake, matau wat. Nena tɨpemb kirarir wandoik laiŋmo, meikramtaɨrta outta kai tɨkca moca mina wat teac. Na ne ainda mo te, ne anna opoikca nena auŋ tamuŋna Aetnanna mba aŋgɨitndai. \p \v 2 “Na u reik ŋgocorta meikramtaɨrmo reac neaŋna mo te, u an taurap taŋrena ramootmo, kai mandaca taura wica una outta kammap taŋraŋ teac, an tɨpna kirara ramtaɨr ndeid toco nena Iudana mimitpac aŋgɨrena kaikapa taupca tɨkca morenan. Na ainta meikramtaɨr, mina meikramtaɨrmo paparuna meikramtaɨr. Mina ainda mo te, meikramtaɨra minmo i aniac neaŋnandet. Aku nenmo gidik ŋgoinna aindopnandet, an meikramtaɨra mina ndorita opoikca aŋgɨrina. \v 3 \x - \xo 6.3: \xo*\xt Mt 25.37-40\xt*\x*Na u reik kocorta meikramtaɨrmo, otacna mo te, una par umbaia morina reaca una par aeŋmbaia kai garac teac. \v 4 \x - \xo 6.4: \xo*\xt Mt 6.6, na 6.18\xt*\x*Aintik an kakadmaina aiŋa u morinanna, ma iŋgoroca eacnandet. Na una Aetta an iŋgoroca eacrena reikmo ma waekeke raekca watrena, na ma unmo opoikca neaŋnande.” \s Iesusa mbendeirena tɨpna kirarna kam ndoprina \r (Luk 11.2-4) \p \v 5 \x - \xo 6.5: \xo*\xt Mt 23.5, na Mk 11.25, na Lk 18.10-14\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “An kɨdrɨkca ne mbembendeia monamo te, an parurena ramtaɨra morena tɨpna kirara kai mo teac. An ramtaɨrta toŋtoŋgar koinda mina ndorimo, an Iudana mimitpac aŋgɨrena kaikapa taupembta roumbbebca wɨtɨkca mbendei te, meikramtaɨrmo ndorica watna morenan. Na aku nemo gidik ŋgoin ndoprena, mina ndorita opoikca maaŋgɨat. \v 6 \x - \xo 6.6: \xo*\xt 2 GRP 4.33, na Mt 6.4, na 6.18\xt*\x*An kɨdrɨkca u mbendeina ndop te, u ndona kac inikca mbukca tɨŋ kaptikica, u ndona Aetmo mbendei, na una Aetta ma toco an ŋaia ma eacrena, na kaina kambca u mbendeica digirenanna, ma waracrena, na ma nemo opotaca neaŋnandet. \p \v 7 \x - \xo 6.7: \xo*\xt 1 GRP 18.26-29, na Ais 1.15\xt*\x*“Na nena mbembendeina inikca, ne kamb wɨt aniaca kai mbop teac, anna Iudana meikramtaɨr wanaiŋa morena tɨpna kirar. Na mina ndorimo ainda lamŋirena, mina kamb wɨt aniac ndop te, Raraŋ Aetaniaca minmo waracnande. \v 8 \x - \xo 6.8: \xo*\xt Mt 6.32\xt*\x*Na ne min morena tɨpna kirara kai raŋgai teac. Na ne Raraŋ Aetaniacmo reikta moca digdigia mo ŋgocora eacraŋ te, ma nena toŋgorina reikca ma atuna lamŋirena. \p \v 9 \x - \xo 6.9: \xo*\xt Lk 11.2-4\xt*\x*“Na ne mbendeina mo te, ne gainda mbendei, \b \q1 ‘Aina Raraŋ Aetaniac, u tamuŋna auŋ ndeacrena, \q2 na i unanna memetmbaca wandoŋ rat ndeacrena. \q1 \v 10 \x - \xo 6.10: \xo*\xt Ŋap 103.19-21, na Mt 7.21, na 26.39, na 26.42, na Lk 11.2, na 22.42, na Up 21.14\xt*\x*Na aia toŋgorinanna, una bubuocmo watcaria ma kɨp. \q1 Na aia memetmbaca una toŋtoŋa raŋgaica gan tiacarpaikca tɨkca, \q2 an mina tamuŋna auŋa tɨkca raŋgairina kirara, aia ainda morena. \q1 \v 11 Na mandeaca u aina gan rana amna reikna mɨnna neaŋ. \q1 \v 12 \x - \xo 6.12: \xo*\xt Mt 6.14-15, na 18.21-35\xt*\x*Na u aina tɨpemb ŋgorikta makukarmo mo kecari, \q2 an kabena meikramtaɨra aimo morena tɨpemb ŋgorikca aia minanmo moa kecarirena. \q1 \v 13 \x - \xo 6.13: \xo*\xt Mt 26.41, na Lk 22.40, na 22.46, na In 17.15, na 1 Ko 10.13, na 2 Te 3.3, na 2 Ti 4.18, na Ie 1.13, na 2 Pi 2.9\xt*\x*Na u aimo totowaira kai watcarica, \q2 aimo laru teac, \q2 na aimo reik ŋgorik ndambuŋa kai aŋgɨ taŋ teac.’ \b \p \v 14 \x - \xo 6.14: \xo*\xt Epe 4.32, na Kol 3.13\xt*\x*\x - \xo 6.14-15: \xo*\xt Mk 11.25-26\xt*\x*“Na ne warac, ne kabena meikramtaɨra nemo morina tɨpemb ŋgorikta makukarmo moi kecari te, nena tamuŋna auŋna Aetta ma nena tɨpemb ŋgorikta makukar motocmo ma moi kecarinande. \v 15 \x - \xo 6.15: \xo*\xt Mt 18.35, na Ie 2.13\xt*\x*Na ne kabena meikramtaɨrta tɨpemb ŋgorikta makukara moi kecari ŋgocor te, nena Aet toco, nena tɨpemb ŋgorikta makukara mba mac moi kecariitndai.” \s Iesusa amna reacmo wariracna kam ndoprina \p \v 16 \x - \xo 6.16: \xo*\xt Ais 58.5-9\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Ne Raraŋ Aetaniacna ndamŋina mo te, ne amna reaca warirac te, ne kakadmaina inpaŋanna kai wandac teac. An tɨpna kirara paparuna ramtaɨra morenan. Na mina ainda mo te, meikramtaɨra watta aindopna, mina wariraca taŋrina. Aintik aku nemo gidik ŋgoinna aindopnandet. An ramtaɨra mina ndorita opoikca muruŋ ŋgoin maaŋgɨat. \v 17 Na ne wariraca taŋraŋ te, ne ndorita indepaŋaindmo tukica, na ndorita paŋaindmo tabaɨr ndikca eacraŋ. \v 18 \x - \xo 6.18: \xo*\xt Mt 6.4-6\xt*\x*Ainda mo te, meikramtaɨra mba mac lamŋitndai, u amna reacmo wariraca eacrenan. Na nena Aetta ma eacrenan, ma ndo kabe, ma lamŋirena. Aintik nena Aetta ma iŋgoroca eacrena reikca watrena, ma nenanmo rutinande.” \s Lamin aniac aŋgɨ wembacrena tɨpna kirar \r (Luk 12.33-34) \p \v 19 \x - \xo 6.19: \xo*\xt 1 Ti 6.17, na Ib 13.5, na Ie 5.2-3\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Ainda moca ne gan tiacarpaikca tɨkca laimnembca kai aŋgɨca wembac teac. Na gan tiacarpaikca, bobodirapa kawɨrirca reikca moa ŋgocrairena, na macmakɨmna ramootta kaik titaca mbukca reik makɨmnande. \v 20 \x - \xo 6.20: \xo*\xt Mt 19.21, na Lk 12.33-34, na 18.22, na Kol 3.1-2, na 1 Ti 6.19, na 1 Pi 1.4\xt*\x*Aintik ne ndorita laimnembmo, mon tamuŋna auŋ naaŋgɨca wembac. Na tamuŋna auŋa bobodirapa, kawɨrirca reikca mba mo ŋgocraiitndai, na macmakɨmna ramootta kaik titaca mba mbukca mba makɨmitndai. \v 21 \x - \xo 6.21: \xo*\xt Lk 12.34\xt*\x*Aintik u ndona laimnemb aŋgɨca wembacekna auŋa wembac te, an auŋa una toŋtoŋ toca an auŋ ndeacnande.” \s Lamnɨaca anna tikna tac wɨwɨr \r (Luk 11.34-36) \p \v 22 \x - \xo 6.22: \xo*\xt Lk 11.34-36\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Una lamnɨaca anna una tikna tacna kirar. Na una lamnɨaca laŋ ecte, una tikca tacna memetaca muruŋa metacnande. \v 23 Na una lamnɨaca laŋa wanaiŋ te, una tikca neaup ndeacnande. Na an tacna memetaca una tikca eacrenanna ma neaupna kirar toc, te, an neaupa ma bagaraniac ŋgoin ndeacraŋnande.” \s Ramootta kacoot mbuniŋna aiŋa mona mɨnna wanaiŋ \r (Luk 16.13) \p \v 24 \x - \xo 6.24: \xo*\xt Lk 16.13, na Gal 1.10, na 1 Ti 6.17, na Ie 4.4, na 1 Io 2.15\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Tuomna aiŋ kamainda morena ramootta, ma mba kacoot mbuniŋna aiŋa mba moitndai. Ma mo te, ma ianmo ŋate te, ma ian niŋgikca matŋinande. Na ma ianna kamma warac te, ma ianmo iŋ neaŋca wɨtɨknande. Aintik ne Raraŋ Aetaniacna aiŋapa kitukndukna aiŋmo, mba aŋgɨri tumbunna mba tɨkca aiŋa mba moitndai.” \s Gan pitrikna reikta moca kai kadmaica lamŋi teac \r (Luk 12.22-31) \p \v 25 \x - \xo 6.25: \xo*\xt Ŋap 55.22, na Pil 4.6, na 1 Ti 6.6-8, na Ib 13.5, na 1 Pi 5.7\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mboprina, “Aintik aku nemo aindopnande, ne ndorita eteacna watna moca gainda kai mbop teac, ‘Aia kaina amna reaca ammit, na aia kaina pukca ammit?’ Aintik nena eteacna watta ma amna reacmo tamuŋmbai, na nena tikembca ma tik ŋgapaocna reikmo tamuŋmbai. \v 26 \x - \xo 6.26: \xo*\xt Iop 38.41, na Ŋap 147.9, na Mt 10.29-31, na Lk 12.6-7, na 12.24\xt*\x*Na ne ŋgorikmo wat, mina amta reikca mba mutocrenanna, na mina amta reikca mba aŋgɨca kaikmo tumbunna mba tɨkrena. Ainda moca ne wat, nena tamuŋna Aetta, ma minmo amta reik neaŋrena. Na ne gaind ndamŋi, Raraŋ Aetaniacna lamnɨacmo, ne ŋgorikmo kunda tamuŋmbai. \v 27 Na nena ianna ndona iro mbuŋa, ndona eteacna watna moca tamtam ndamŋirenanna, an eteacna watna moca tamtam ndamŋina iroa, mana eteacna watmo moca ma kɨdrɨk rocotta eacit ki? An toco mɨnna wanaiŋ ŋgoin. \p \v 28 “Na ne kaina moca tik ŋgapaocna moca iroar wɨt aŋgɨrenan? Na ne kokocarmo matau wat, mina titoca gacrenan. Na mina aiŋ aniaca mba morenanapa mina tik ŋgapaoca mba morena. \v 29 \x - \xo 6.29: \xo*\xt 1 GRP 10.4-7, na 2 Nin 9.3-6\xt*\x*Aintik aku nemo aindopnande, ŋgaua gagrirta ramoot paŋan Solomon, ma ndona lamboir laiŋ, laiŋ koind aocrenanna, an lamboir laiŋ mananna gan kokocarmo kun ŋgocor. \v 30 Na katgarca mandeaca tamtam ndeacrenanna, ŋorapa mina minmo kataca tac nake mbukca mina wɨrcarinande. Na ainta katgar ŋgorik toco Raraŋ Aetaniaca mina lamboir aocrena. Aintik ne meikramtaɨra nena rɨtɨpaikca tekir koind, na ne gaind ŋgoin ndamŋi, Raraŋ Aetaniaca nemo toco lamboir neaŋnande. \v 31 Ainda moca ne tamtamma kai lamŋica, gainda kai mbop teac, ‘Aia kai ammit?’ Co, ‘Aia kaina puk ammit?’ Na, ‘Aia kaia aocit?’ \v 32 \x - \xo 6.32: \xo*\xt Mt 6.8\xt*\x*Aintik Iudana meikramtaɨr wanaiŋa, mina an reikta moca mina kadmairena. Na nena auŋ tamuŋna auŋna Aetta ma lamŋirena, kainta reikca ne matpirenanna. \v 33 \x - \xo 6.33: \xo*\xt 1 GRP 3.13-14, na Ŋap 37.4, na 37.25, na Ro 14.17\xt*\x*Ainda moca ne out ŋgoinna gainda mo, ne Raraŋ Aetaniacmo wattacarica ma nena gagrirta ramoot paŋan ndeac, na mana tɨp kirar wandoŋa aŋgɨ te, ma nenmo an kabena reik muruŋa ma nemo neaŋnande. \v 34 \x - \xo 6.34: \xo*\xt NA 16.4, na 16.19, na Mt 6.11\xt*\x*Aintik ne ŋorapna moca kai tamtamma lamŋiraŋ teac, na ŋorapna ra, ma ndona reikta moca ma ndo lamŋinande. Na ra kabena makukca ma an ra niŋgiknan.” \c 7 \s Ne kabena meikramtaɨrta tɨpemb kirarirmo kai ritri teac \r (Luk 6.37-38 na 6.41-42) \p \v 1 \x - \xo 7.1: \xo*\xt Lk 6.37, na Ro 2.1, na 1 Ko 4.3-5, na Ie 4.11-12\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Ne kabena meikramtaɨrta tɨpemb kirarirmo kai watca ritrica mimo gainda kai mbop teac, ‘Mina meikramtaɨr ŋgorik.’ Moca Raraŋ Aetaniaca nemo an tɨp kirar kabea nemo toco mo nari. \v 2 \x - \xo 7.2: \xo*\xt Mk 4.24\xt*\x*Na ne kabena meikramtaɨrmo morena tɨpemb kirarirmo, Raraŋ Aetaniaca an tɨpembta kirara ma nemo ainda monande. Aintik ne kabena meikramtaɨrmo biŋairina reikta mɨnna, an biŋna mɨnna, Raraŋ Aetaniac ma an nena biŋna mɨnna, ma an mɨn mac nda ruti neaŋnande. \v 3 \x - \xo 7.3: \xo*\xt Lk 6.41-42\xt*\x*Na kaina moca u ndona kakana lamnɨacna gigiratta watapeke, u ndona lamnɨacna inikca wawaraca eacrena ik tɨp aniaca mba lamŋiapeke? \v 4 Na u ndona lamnɨac ndeacrena ik tɨp aniacmo, u wat ŋgocor. U tida watca u ndona kakamo aindopnande, ‘Kaka, aku una lamnɨacna gigiratta mo kecarina?’ \v 5 U paparuna ramoot ŋgoin. Outta u ndona lamnɨac ndeacrena ik tɨp aniaca mo kecarica, una lamnɨaca matau wat te, iŋmbaia u ndona kakana lamnɨac ndeacrena gigiratta watca mo kecarinande. \p \v 6 \x - \xo 7.6: \xo*\xt Mt 10.14\xt*\x*“Na reikca mina Raraŋ Aetaniacmo baburinanmo, ne kai aŋgɨca piriŋmo neaŋ teac, moca mina uriraca nemo wi nari. Na ne ndorita karorelour laiŋmo markɨmbca kai ke teac, moca mina nenanmo ndorita our puŋga kɨtac wɨtɨknande.” \fig Karorelour|alt="pearl" src="LB00171C.TIF" size="col" copy="Knowles" ref="7.6"\fig* \s Meikramtaɨra mbendeia Raraŋ Aetaniacmo digi te, ma mimo reik laiŋ neaŋnande \r (Luk 11.9-13) \p \v 7 \x - \xo 7.7: \xo*\xt Ier 29.13-14, na Mk 11.24, na Lk 11.9-10, na In 14.13-14, na 15.7, na 15.16, na 16.23-24, na Ie 1.5, na 1 Io 3.22\xt*\x*Karica Iesusa minmo gaind mac mbopatna, “Ne Raraŋ Aetaniacmo ndorimo otacna mbendeica digi te, ma nenmo otacnande. Na ne ore te, ne watnande. Na ne manmo ac te, ma nemo waraca ruti te, ne man ndambuŋ nakɨpnande. \v 8 \x - \xo 7.8: \xo*\xt ML 8.17, na Ier 29.12-13, na Lk 11.10, na Ie 1.5, na 1 Io 3.22-23, na 5.14-15\xt*\x*Aintik mandaia digiraŋ te, Raraŋ Aetaniaca manmo memetmbaca neaŋnande. Na mandaia oreraŋ te, ma memetmbaca watnande. Na mandaia acraŋ te, Raraŋ Aetaniaca mamo waraca rutica man ndambuŋ nakɨpnande. \p \v 9 \x - \xo 7.9: \xo*\xt Lk 11.11\xt*\x*“Na ne atera tida moit? Nena ianna mooŋnuoc ian, ma unmo tapac neaŋna digi te, ne manmo waut ian neaŋit ki, co wanaiŋ. \v 10 Co, mooŋnuoca nemo ŋgoaem ianna digi te, ne mamo nduop ŋgoreac ian aŋgɨ neaŋit ki, a? An toco wanaiŋ! \v 11 \x - \xo 7.11: \xo*\xt Lk 11.13, na Ie 1.17\xt*\x*Na ne ater, ne tɨpemb ŋgorik wɨt anikca morena ramtaɨr, na ne ndorita mombonikta ndamŋireke, ne mimo mataua moreke, na mimo reik laiŋ neaŋrena. Ainda moca anna gidik ecte, ne gaind ŋgoin ndamŋi. Nena tamuŋna Aet, nemo mandaibinna mbendei digi te, ma nenmo reik laiŋ neaŋnandet! \p \v 12 \x - \xo 7.12: \xo*\xt Mt 22.39-40, na Lk 6.31, na Ro 13.8-10, na Gal 5.14, na 1 Ti 1.5\xt*\x*“Na an tɨpemb kirarir muruŋa ne toŋgorenanna, kabena meikramtaɨra nenmo morenanna, an tɨpemb kirarir koinda ne min motocmo mo. Na anna ande Tɨp Wandɨkna kamna mɨnɨŋ, na an toco rambca morina ramtaɨrta kamna mɨnɨŋ.” \s Ne taŋca tɨŋ tekera mbuk \r (Luk 13.24) \p \v 13 \x - \xo 7.13-14: \xo*\xt Lk 13.24, na In 10.7-9, na Up 14.22\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Ne an tɨŋ tekera mbukna towai paŋpaiŋi. Na menac ŋgocorta taca taŋrena taupna tɨŋa, ma bagaraniac ŋgoin, na mana raŋgairena taupca gogoot ŋgoin, na ma wetwet ŋgoinna taŋrena. Aintik meikramtaɨr wɨt aniaca an taupca raŋgairena. \v 14 Na iarwar ndeteacna wat aŋgɨna tɨŋa tekernoc ŋgoin, na mana raŋgairena taupca owai ŋgoin. Aintik meikramtaɨr, kabe, kabe, niŋgikca an taupca watta anna raŋgairena.” \s Aia paparuna rambca morena ramtaɨrtake, matau wat \r (Luk 6.43-44 na 13.25-27) \p \v 15 \x - \xo 7.15: \xo*\xt Esi 22.27, na Mt 24.4, na 24.24, na Mk 13.22, na Lk 6.26, na Up 20.29, na 2 Pi 2.1, na 1 Io 4.1\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Ne an paparuna rambca morena ramtaɨrtake, matau wat. Na mina nemo kamb laiŋga mbop te, ne mimo toŋgonandet, na anna mina nemo wai aoca, nena iroara paru te, nemo mo ŋgocraina. Ainda moca mina ande raŋna piriŋ kunnarta kirar, mina ndorimo sipsiparta iŋir puŋga ŋgagoca, mina sipsipar tambuŋa taŋi rambuŋai te, mimo winandet. \v 16 \x - \xo 7.16: \xo*\xt Mt 7.20, na 12.33, na Lk 6.43-44, na Gal 5.19-22, na Ie 3.12\xt*\x*Na ne minmo titoca tɨki wat garacit, mina morena tɨpemb kirarirmo, mina rambca morina ramtaɨr gidkar ki, wanaiŋ? Na ramtaɨra wainna loor aŋgɨna mo te, mina lacarta ŋgatɨkca mba taŋca wain loor aŋgɨit, na mina ŋgaŋɨnna loor aŋgɨna mo te, mina lacapna katgara mba taŋca ŋgaŋɨn loor aŋgɨit, wanaiŋ ŋgoin. \v 17 \x - \xo 7.17: \xo*\xt Ier 11.19\xt*\x*Aintik ikir laiŋga mina gagaimb laiŋ ŋgerrena, na ikir ŋgorikca, mina gagaimb ŋgorikca ŋgerrena. \v 18 \x - \xo 7.18: \xo*\xt Lk 6.43\xt*\x*Ainda moca ikir laiŋga mina gagaimb ŋgorikca mba eritndai, na ikir ŋgorikca gagaimb laiŋga mba eritndai. \v 19 \x - \xo 7.19: \xo*\xt Mt 3.10, na Lk 3.9, na In 15.2, na 15.6\xt*\x*Aintik ikira gagaimb laiŋga er kocortan, mina minmo waca tac nake mbuknande. \v 20 \x - \xo 7.20: \xo*\xt Mt 12.33\xt*\x*Ainda moca ne mina tɨpemb kirarira watca, ne lamŋinande, mina Raraŋ Aetaniacna rambca morena ramtaɨr gidkara wanaiŋ.” \p \v 21 \x - \xo 7.21: \xo*\xt Osi 8.2, na Mt 21.31, na Lk 6.46, na Up 19.13, na Ro 2.13, na Ie 1.22, na 1.25\xt*\x*Karica ma minmo gaind mac mbopatna, “Ne gainda kai lamŋi teac, meikramtaɨra aukmo, ‘Kacoot, Kacoot,’ ŋgacrenanna, tamuŋna auŋna bubuocmo mbukit, co wanaiŋ. Na ramootta aukna tamuŋna auŋna Aetna toŋtoŋa raŋgairenan, ma ndo tamuŋna auŋna bubuoca mbuknande. \v 22 \x - \xo 7.22: \xo*\xt 1 Ko 13.2\xt*\x*Na ritri waparacna ra, meikramtaɨr wɨt aniaca aukmo gaindopnande, ‘Kacoot, Kacoot, aia una i mbuŋa aia ramma morena aiŋa morina, na una i mbuŋa aia ŋerŋgaur ŋgorikca moca kecaririna. Na una i mbuŋa aia ŋgagatracar wɨtta morinan.’ \v 23 \x - \xo 7.23: \xo*\xt Ŋap 6.8, na Mt 10.33, na 13.41-42, na 25.12, na 25.41, na Lk 13.25-27, na 2 Ti 2.19\xt*\x*Te, an mɨnna aku mimo gaind ŋgoinna aindopnande, ‘Aku nemo lamŋi ŋgocor, ne tɨp wandɨkmo nda ipuŋrena meikramtaɨr, auk ndambuŋa kai kɨp teac.’” \s Kaca momona kirarniŋa mbuniŋ \r (Luk 6.47-49) \p \v 24 \x - \xo 7.24: \xo*\xt Lk 6.47-48\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Mandaia aukna gan kamma waraca raŋgairenan, ma an ramootta iro laŋapna kirar, ma ndona kaca waturapna taupca tɨkca morina. \v 25 Na laemba kɨp te, pukapa laclaocap wat aniaca kɨpca rapac te, ma witki irikna towanaiŋ, mana gaoura waut nambatta mori tik, ma paŋpaiŋ ŋgoin. \v 26 Na mandaia aukna kamma waraca raŋgai ŋgocor, ma an ŋaŋaona ramootna kirar, ma ndona kacmo timgunmo mbatta iaca kaca morina. \v 27 Iŋmbai laemba kɨp te, pukap laclaocap wat aniac kɨpca rapac te, ma tawina witki irikca, ma kocnai ŋgocrainande.” \p \v 28 \x - \xo 7.28-29: \xo*\xt Mk 1.22, na Lk 4.32\xt*\x*Ri, ma mimo an kamma riptirinanna mbopa mairi, an meikramtaɨra anna waraca ŋgep ŋgoreac naŋgepri. \v 29 \x - \xo 7.29: \xo*\xt In 7.46\xt*\x*Na mana riptirina kirara ma an mina tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨra riptirina kirara wanaiŋ, mananna an irembapna ramoot riptirinan toc. \c 8 \s Iesusa roumb lepaapna ramoot ianmo moa laŋa moatna \r (Mak 1.40-44 na Luk 5.12-14) \p \v 1 Karica Iesusa an takur tɨkcarica irikatke, meikramtaɨr wɨt aniac ŋgoinna mamo maraŋgaiat. \v 2 \x - \xo 8.2: \xo*\xt Mt 9.18, na Mk 1.40-44, na Lk 5.12-14, na Up 10.25\xt*\x*Ri, roumb lepaapna ramoot ianna man ndambuŋa kɨpca tutupniŋ rɨmbɨtca manmo gaindopatna, “Kacoot u toŋgo te, u aukmo Raraŋ Aetaniacna lamnɨac ŋgoutmo mo laŋa moca rat ndaru.”\f + \fr 8.2 \fr*\ft Iudanaŋgepca mina Tɨp Wandɨkca gaindopatna, meac, co, ramootta an lepaapna roumbap, ma Raraŋ Aetaniacna lamnɨac ŋgoutmo ma ratta mba eacitndai.\ft*\f* \v 3 Karica ma ndona parmo an ramootmo utiŋga ma aindopatna, “Aku toŋgorena, u rat laŋa mo.” Na tawi ŋgoinna mana lepana roumbca maica, mana tikca rat laŋ mamoat. \v 4 \x - \xo 8.4: \xo*\xt TN 14.1-32, na Mt 9.30, na Mk 5.43, na 7.36, na Lk 5.14, na 17.14\xt*\x*Na ma an ramootmo gaind mac mbopatna, “U matau wat, u ramoot ianmo kai mbop teac, an reaca umo laruapeknanna. Na u taŋca ndona tikmo taup ndamootta taŋi wandac te, an Mosesa mboprina kirarmo, gɨmbamba mo te, meikramtaɨra watca lamŋinande, una roumbca mamairi.” \s Lapoca ruŋrena ramoot paŋanna aiŋna ramootmo, Iesusa moa laŋa morina \r (Luk 7.1-10) \p \v 5 \x - \xo 8.5: \xo*\xt In 4.47\xt*\x*Karica Iesusa taŋga Kapaneam auŋ tekera mbukatke, Romna lapoca ruŋrena ramoot paŋan ianna ma an ndeacrina. Na an lapoc ruŋrena ramoot paŋanna runduikta ramtaɨr mananna 100na mɨn, na ma kɨpca manmo ndo ŋgopotacna moca gagraca madigiat,\fig Romna lapoca ruŋrena ramoot paŋan aniac|alt="Roman centurion" src="HK00193C.TIF" size="col" copy="Knowles" ref="8.5"\fig* \v 6 “Kacoot aukna mbaiŋna aiŋa morena ramootta, orpar menacrina roumbap tik, ma kac maeacreke, na ma gɨrgɨr aniacap.” \v 7 Ri, Iesusa rutica gaindopatna, “Aku taŋca manmo mo laŋa monande.” \v 8 Ri, lapoca ruŋrena ramoot paŋanna rutica gaindopatna, “Kacoot, aku irembta ramootta wanaiŋ, aintik u aukna kaca kɨpna mɨnna wanaiŋ. U kam niŋgik ndop te, aukna mbaiŋna aiŋa morena ramootta laŋa mona. \v 9 Na aku aindoprinanna, auk toco, aku iapna ramootna kaŋgauk ndeacrena. Ma ndo aukmo aiŋ neaŋ te, aku monande. Ainda moca aku ndona lapoca ruŋrena ramoot ianmo aindop te, ‘U taŋ,’ aindop te, ma taŋnande, na ian motoco aku aindop te, ‘U kɨp,’ aindop te, ma kɨpnande. Na aku ndona tuomna aiŋ kamaindna ramootmo aindop te, ‘U gan aiŋa mo!’ aindop te, ma taŋca an aiŋa monande.” \v 10 \x - \xo 8.10: \xo*\xt Mt 15.28\xt*\x*Ri, Iesusa an kamma waraca, mana iro inikca tamtam ŋgoin ndamŋica. Karica ma an mana raŋgairena meikramtaɨrmo gaindopatna, “Aku nemo gidik ŋgoin aindopnande, aku an Israelna wiwitna meacramootna, ianmo ainta rɨtɨpac gargar ianna wat ŋgocor. \p \v 11 \x - \xo 8.11: \xo*\xt Ŋap 107.3, na Lk 13.29\xt*\x*“Aintik aku nemo aindopek, meikramtaɨr wɨt aniaca an ra gagambaiapa ra itirikmbaina pitrik waŋ ndiŋ nakɨpca tamuŋna auŋna bubuoca mbukca, mina Abraamapa Aisakapa Iakopap mbiraca amnande. \v 12 \x - \xo 8.12: \xo*\xt Mt 13.42, na 21.43, na 22.13, na 25.30, na Lk 13.28, na 2 Pi 2.17, na Iu 1.13\xt*\x*Na an meikramtaɨra Raraŋ Aetaniaca mimo ŋgaua babuca mana bubuoc ndeacrenanna, Raraŋ Aetaniaca minmo oot mandaca, neaup diriŋna ke laruca, mina ae ŋgoreac ŋgoin ŋgaeraŋ te, ndorita ndaɨrmo wiraŋnande.” \p \v 13 Karica Iesusa an lapoca ruŋrena ramoot paŋanmo aindopatna, “U taŋ, an reikca u rɨpacrina kirar ndarunande.” Na an kɨdrɨk ŋgoinna an lapoca ruŋrena ramoot paŋanna mbaiŋna aiŋa morena ramootta, laŋ mamoat. \s Iesusa Pitana meacna aemma moa laŋa moatna \r (Mak 1.29-31 na Luk 4.38-39) \p \v 14 \x - \xo 8.14: \xo*\xt Mk 1.29-34, na Lk 4.38-41, na 1 Ko 9.5\xt*\x*Karica Iesusa Pitana kaca mbukca wattatnanna, mana meacna aemma, tik owaina roumbca moca bara meraca eacri. \v 15 Ri, ma, mana parmo pipikatke, mana roumbca laŋa moatna mbatca, ma ŋgepca Iesusna amna reac makocroat. \s Iesusa meikramtaɨr wɨtmo moa laŋa morina \r (Mak 1.32-34 na Luk 4.40-41) \p \v 16 \x - \xo 8.16: \xo*\xt Mk 1.32, na Lk 4.40-41\xt*\x*Karica an wigwac ŋgoin mbuŋa mina an ŋerŋgaur ŋgorikca, minmo mbukca eacrina meikramtaɨrmo aŋgɨa Iesus ndambuŋ mataŋri. Na ma ndona up mbuŋa mbopri, an ŋerŋgaur ŋgorikca minmo tɨkcariri, na an roumbbebtanda ma minmo moca laiŋ mamori. \v 17 \x - \xo 8.17: \xo*\xt Ais 53.4, na 1 Pi 2.24\xt*\x*Na an tɨpna kirara Raraŋ Aetaniac mbopatna kamma ma moa mɨnna tɨkca ma ndona ramma morina ramoot Aisaiana upa tɨkca aindopatna, “Ma ndo ŋgoin mbuŋa aina roumbbebca ma aŋgɨca moa kecaririna.” \s Iesusa ndoa raŋgaina tɨpemb kirarirna tɨpna nininia morina \r (Luk 9.57-60) \p \v 18 Karica Iesusa wattatnanna meikramtaɨr wɨt aniaca manmo, punica korereri, na ma ndona raŋgairena ramtaɨrmo aindopatna, “Aia mɨarmo monmbai waŋ nagana.” \v 19 \x - \xo 8.19: \xo*\xt Lk 9.57-58\xt*\x*Ainda mori, tɨpemb wandik tamŋirena ramoot ianna kɨpca manmo aindopatna, “Riripti, u tenna taŋ te, aku una raŋgaica unap taŋraŋnande.” \v 20 \x - \xo 8.20: \xo*\xt 2 Ko 8.9\xt*\x*Ri, ma, manmo aindopatna, “Raŋna piriŋ kunnara minanna ŋgorena tiacarpaikna aurembap, na ŋgorikca mitoco minanna ŋgorena timbap, na Ramootna Nuoca ma meraca ŋgogona taupemb kocor.”\f + \fr 8.20 \fr*\fk Ramootna Nuoc: \fk*\ft Iesusa ndomo gaind ŋgacrena, Ramootna Nuoc. Na anna ndo manmo ainda wandacrina, manmo Raraŋ Aetaniaca babuca larapaca gargar aniacapa i aniac neaŋgatna.\ft*\f* \v 21 \x - \xo 8.21: \xo*\xt 1 GRP 19.20, na Lk 9.59-60\xt*\x*Karica mana iŋa raŋgairena ramoot ianna manmo gaindopatna, “Kacoot, u aukmo pac watcarica, aku ndona aetna waɨr pac mutocarica.” \v 22 Aindopatke, Iesusa manmo gaindopatna, “Meikramtaɨra rɨtɨpaik kocorta meikramtaɨrta kirarirmo watcarica, mina ndorimo ndorita waɨrmo ndori mutoc te, u kɨpca aukmo raŋgai.” \s Iesusa watapa murmurapa macaitmo mbopca mina menacatna \r (Mak 4.36-41 na Luk 8.22-25) \p \v 23 Karica Iesusa embatta kor ian naŋgabukatke, mana iŋa raŋgairena ramtaɨra manmo maraŋgaiat. \v 24 \x - \xo 8.24: \xo*\xt Ŋap 4.8\xt*\x*Na mina taŋri, Iesusa ma an korna inik maŋgori, na an mɨarna rɨkca tɨkatke, watapa, murmurapa macait aniaca ŋgepca, mina kormo pi bururuna tekemmotem. \v 25 Aintik mina taŋga manmo omboŋga ŋgepca, manmo aindoprina, “Kacoot aimo otac! Aia maica ŋgocraina mamoek!” \v 26 \x - \xo 8.26: \xo*\xt Ŋap 65.7, na 89.9, na 107.29, na Mt 14.31, na 16.8\xt*\x*Ri, ma mina kam rutica aindopatna, “Ne kaina moca nanambirena? Nena rɨtɨpaikca tekir koind.” Karica ma ŋgepca watapa, murmurapa macaitmo kaega moca kɨracrina, mbatca mina anduna menaca tɨkca, pukca nuknukir kocor koind. \v 27 Ainda moca mina tamtamma ndamŋica aindopatna, “Anna titocna ramoot? Na ma watapa, murmurapa macaitmo kaega moca mina mana kamb mbaraca mamairi.” \s Iesusa ramoot mbuniŋna ŋerŋgaur ŋgorikca moa kecariatna \r (Mak 5.1-17 na Luk 8.26-37) \p \v 28 \x - \xo 8.28: \xo*\xt Mk 5.1-2, na Lk 8.26-27\xt*\x*Aintik Iesusa kor mbuŋa taŋga Galili mɨarmo waŋembai magacat, na anmbai waŋa anna Gadarana pitrik. Anna tɨkatke, ŋerŋgaur ŋgorikca mbukca eacrina ramootniŋa an warir mutocrina taup ndeacrinanna maniŋa man ndambuŋ makɨpat. Na an ramootniŋa, maniŋa kocnaia rorecarica meikramtaɨra an taupca mba taŋrenanna. \fig Ŋerŋgaur ŋgorikca mbukca eacrina ramootniŋa an warir mutocrina taup ndeacrena|alt="Men with evil spirits came to him. " src="LB00304C.TIF" size="col" copy="Knowles" ref="8.28"\fig* \v 29 \x - \xo 8.29: \xo*\xt Mk 1.24, na Lk 4.34, na 4.41\xt*\x*Karica maniŋa manmo aca aindopatna, “U Raraŋ Aetaniacna Nuoc, u aŋmo kaia mona moek? U gade kɨpca aŋmo gɨrgɨr neaŋna moekca? Mana ra mba larureke.” \v 30 Na mimo tawancait motemma wanaiŋa, markɨmta tumbun ianna ambri eacri. \v 31 Na an ŋerŋgaur ŋgorikca manmo kamb anik keca gaindopatna, “U aimo mo kecarina mo te, u aimo mandaca aia an markɨmbca mbukna.” \p \v 32 Karica ma minmo aindopatna, “Ne taŋ.” Na mina an ramootniŋ tɨkcarica an markɨmta tumbunna mbukatke, an markɨmta tumbunna muruŋ ŋgoinna ootta taŋga mɨar roumbna pacwɨkɨnna taup ŋgoreac ianna pukca, pukca mamenacat. \p \v 33 Na an markɨmb raupŋirena ramtaɨra kɨpcarica, mina taŋga an auŋ ndaruca, minmo an ramootniŋapa an reik larurinan maniniat. \v 34 Ri, an auŋna meikramtaɨra muruŋa Iesus ndambuŋ nakɨpca, mina mana watca, mina mamo aemaŋmaŋap mbopca, ma mina pitrik waŋ tɨkcarica taŋ. \c 9 \s Iesusa orapaɨr ŋgocrairina ramoot ianmo moa laŋa moatna \r (Mak 2.1-12 na Luk 5.17-26) \p \v 1 Karica Iesusa kor ian mac ŋgabukca, mɨarmo monmbai waŋ mac nda magari. Na ma taŋga ndona auŋ malaruat. \v 2 \x - \xo 9.2: \xo*\xt Mt 8.10, na Mk 2.3-5, na Lk 5.18-20\xt*\x*Ri, ramtaɨr ndeida mamo orapa parniŋ menacrina roumbapna ramoot ianmo aŋgɨca makɨpat, na ma ndopna bara meraca eacrina. Ainda moca Iesusa watrinanna, mina manmo rɨtɨpacap tik, na ma an roumbapna ramootmo aindopatna, “Mooŋnuoc, u iro wetwet laŋ ndeac, aku una tɨpemb ŋgorikta makukara moa kecamacariri.” \p \v 3 Aindopatke, tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨr ndeida ndorimo gaind mambopat, “Gan ramootta Raraŋ Aetaniacna taup aŋgɨna morena.” \p \v 4 \x - \xo 9.4: \xo*\xt Ŋap 94.11, na Mt 12.25, na Lk 6.8, na 9.47, na In 2.25\xt*\x*Ri, ma mina iroar inkarmo atuna ndamŋiri, aintik ma minmo aindopatna, “Ne kaina moca ndorita iroar inkar puŋga ainta iroar ŋgorik aŋgɨcapekna? \v 5 \x - \xo 9.5: \xo*\xt Mk 2.5, na 2.9, na Lk 5.20, na 7.48\xt*\x*Na titocna kamma aukmo owai ndopit? Gan kam ki? ‘Aku una tɨpemb ŋgorikta makukara moa kecamacariri,’ co, ‘U ŋgepca taŋ.’ \v 6 \x - \xo 9.6: \xo*\xt In 5.8, na 17.2\xt*\x*Ainda moca aku nemo lamŋi garacna moca aindopnande, Ramootna Nuoc, ma gan tiacarpaikmo ma gargarap, na ma tɨpemb ŋgorikta makukara moi kecarina mɨn.” Aintik ma an gagrira menaca eacrena ramootmo aindoprina, “U ŋgepca ndona bar aŋgɨca ndona kaca taŋ.” \v 7 Ri, an ramootta ŋgepca ma ndona bar aŋgɨca ndona kaca mataŋgat. \v 8 Ainda moatke, meikramtaɨra anna watca, mina mananambiat. Aintik mina Raraŋ Aetaniacna imo aŋgɨca maŋgepri, ma ndo ŋgoinna ainta gargarmo meikramtaɨrmo neaŋrina. \s Iesusa Matiumo acatna \r (Mak 2.13-17 na Luk 5.27-32) \p \v 9 Karica Iesusa an tɨkcarica, ma taŋrenan mbuŋa ma ramoot ian mawatat, na an ramootna ia Matiu, ma ndona kitcartukar iurena aiŋna taupca mbiraca eacri. Na ma manmo aca aindopatna, “U ŋgepca aukmo raŋgai.” Ainda moca ma ŋgepca manmo maraŋgaiat. \p \v 10 \x - \xo 9.10-11: \xo*\xt Lk 15.1-2\xt*\x*Ainda mori, Iesusa taŋga Matiuna kacna gaca, ma anna tɨkca an kitcartukar iurena ramtaɨrapa tɨpemb ŋgorikca morena ramtaɨrapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨrap ma minap mbiraca amna reac maamri. \v 11 \x - \xo 9.11: \xo*\xt Mt 11.19, na Mk 2.16, na Lk 5.30, na 19.7\xt*\x*Karica Parisina ramtaɨra anna watca, mina mana iŋa raŋgairena ramtaɨrmo madigiat, “Kaina moca nena ririptia an kitcartukar iurena ramtaɨrapa tɨpemb ŋgorikta makukara morina ramtaɨrap ambrina?”\f + \fr 9.11 \fr*\ft Kaina moca nena ririptia an kitcartukar iurena ramtaɨrapa tɨpemb ŋgorikca morena ramtaɨrap ambrina. Na anna gaind, Parisina ramtaɨra mina tɨpemb wandik wɨtta raŋgairena, na mina gaind ndamŋirena, meikramtaɨra an tɨpemb wandikca raŋgai ŋgocor, mina tɨpemb ŋgorikta makukara morina, na mina Raraŋ Aetaniacna lamnɨac ŋgoutmo rat ŋgocor ndeacnandet. Na Iudana meikramtaɨr wanaiŋa minap eac te, mitoca Raraŋ Aetaniacna lamnɨac ŋgoutmo ratta mba eacitndai. Na an kitcartukar iurena ramtaɨra mina Romna ramtaɨrap aiŋa morena, aintik mina Raraŋ Aetaniacna lamnɨac ŋgoutmo mina ratta mba eacrenanna.\ft*\f* \p \v 12 \x - \xo 9.12: \xo*\xt Mk 2.17, na Lk 5.31\xt*\x*Ri, ma an kamma waraca, ma gaindoprina, “Roumbbeb kocorta meikramtaɨra mina pitir gagamna ramoot ndambuŋa mba taŋrenanna, wanaiŋ ŋgoin, an roumbbebta meikramtaɨra ndori tiŋgikca man ndambuŋa taŋrena. \v 13 \x - \xo 9.13: \xo*\xt Osi 6.6, na Mt 12.7, na Mk 2.17, na Lk 5.32, na 1 Ti 1.15\xt*\x*Na ne taŋca Raraŋ Aetaniacna timbigta kapna kambta moca ripti mac aŋgɨ, ‘Aku gɨmbamba mba toŋgorenan, aku kakadmaina opotacna tɨpna kirara toŋgorena.’” Ainda moca Iesusa aindopatna, “Aku meikramtaɨr wandoikta ŋgacna mba kɨpri. Wanaiŋ. Aku tɨpemb ŋgorikta meikramtaɨr ŋgacna kɨprina.” \s Iesusa amna reik wariracna kam ndopatna \r (Mak 2.18-22 na Luk 5.33-39) \p \v 14 \x - \xo 9.14: \xo*\xt Lk 18.12\xt*\x*Karica an mɨnna Ionna iŋa raŋgairena ramtaɨra, Iesus ndambuŋ nakɨpca manmo gaindopatna, “Kaina moca aiapa Parisinandapa aia amna reacmo wariracrena, na una iŋa raŋgairena ramtaɨra, amna reacmo mba wariracrenan?” \p \v 15 \x - \xo 9.15: \xo*\xt In 3.29\xt*\x*Ri, Iesusa rutica minmo aindoprina, ramootta laŋgona babuca ndona kam kamkabeap eac te, mina aeit ki? Wanaiŋ. Na iŋmbaia mina manmo aŋgɨ taŋ te, an ra ande mina mana ŋgae te, amna reacmo wariraca monande. \p \v 16 Ainda moca ramoot ianna raraŋit ŋgamna waŋa mba aŋgɨca, tik ŋgapaoc bagarna urupa mba iukrena. Na ma ainda mo te, mina an tik ŋgapaocmo tuki te, an raraŋit ŋgamna waŋ anna, ma taŋca tekerai te, ma an tik ŋgapaocmo mo titacnandet. Te, an iukrena raraŋit ŋgam anna ma an tik ŋgapaocna urupa moca acnainandet. \v 17 Na ramoot ianna memena iŋit bagar mbuŋa wain ŋgamma mba ruitndai. Ma ainda mo te, an meme iŋit bagar toco putu taŋca titaca pukca ruŋki taŋcarinande. Aintik mina wain puk ŋgammo meme iŋit ŋgam mbuŋa runande. Te, maniŋa muruŋniŋa laŋ ndeacraŋna. \fig Memena iŋit|alt="wineskin" src="LB00145C.TIF" size="col" copy="Knowles" ref="9.17"\fig* \s Iesusa ramoot paŋanna mooŋa menaca eacrenanmo, moa mac nda ŋgepatna, na meac ian motocmo moa laŋa moatna \r (Mak 5.22-43 na Luk 8.41-56) \p \v 18 \x - \xo 9.18: \xo*\xt Mk 5.22, na Lk 8.41-42\xt*\x*Karica Iesusa Ionna iŋa raŋgairena ramtaɨrap mbopre mbuŋa, ramoot paŋan ianna kɨpca mana outmo tutupniŋ rɨmbɨtca mamo gaindoprina, “Aukna mooŋmbitaca gade mandeba menacpekna. Aintik u kɨpca ndona parmo man nambatta tɨk te, ma ndona wat mac nda aŋgɨna.” \v 19 Na ma ŋgepca mana iŋa taŋgatke, mana iŋa raŋgairena ramtaɨra manap mataŋgat. \p \v 20 \x - \xo 9.20-21: \xo*\xt Mt 14.36, na Mk 5.25, na Lk 8.43\xt*\x*Ri, meac ianna ma eacrinan, memetmbaca ma meikta roumb aŋgɨca racaind taŋrena, na an roumbca manmo iarira parniŋapa mbut mbuniŋ mamoat. Karica an meaca ma taŋga mana iŋmbai ndiŋa mana tik ŋgapaoc rocotna mamamaina tɨpmo mapipikat. \v 21 Na an meaca ma ndona iro mbuŋa ma gaind ndamŋiatna, “Aku ndona parmo Iesusna tik ŋgapaoca pipik te, aukna roumbca ma laŋa monande.” \v 22 Ri, Iesusa uriraca manmo watca, ma manmo aindopatna, “Mooŋmbitac u nikinik iro wetwet ndeac, u aukmo rɨpacat tik, u laŋ mac mamori.” Ainda moca an meacna roumbca an mɨn ŋgoinna laŋ mamoat. \p \v 23 Karica ma taŋga an ramoot paŋanna kac ndaruca wattatnanna, meikramtaɨra aea eacri. Na ramtaɨra tiamba wiri, meikramtaɨra gararara mori. \v 24 \x - \xo 9.24: \xo*\xt In 11.11\xt*\x*Na ma minmo aindopatna, “Ne kacrepca ŋgepca taŋ, mooŋmbitaca mba menacri, ma anna meraca eacrena.” Na mina manmo malaroŋri. \v 25 Ainda moca mina an meikramtaɨrmo moca waekeca laruatke, ma mbukca an mooŋna par ŋgutiŋgatke, ma mac nda maŋgepat. \v 26 Ri, an reacna nininia an auŋembca muruŋa tamtam mataŋgat. \s Iesusa lamnɨac ŋgoreacna ramootniŋapa kam ndop ŋgocorta ramootap moa laiŋga moatna \p \v 27 \x - \xo 9.27: \xo*\xt Mt 15.22, na 20.29-34\xt*\x*Karica Iesusa an auŋ tɨkcarica taŋgatke, lamnɨac ŋgoreacapna ramootniŋa mana iŋa taŋga manmo aca aindopatna, “U Dewitna ŋgamaɨr, u aŋna moca kadmaica aŋmo otac.” \v 28 Ri, ma kac inikca mbukatke, an lamnɨac ŋgoreacna ramootniŋa man ndambuŋ nakɨpca ma maniŋmo aindopatna, “Oŋgo rɨpacrinan, aku gan reaca moit ki?” Ri, maniŋa aindopatna, “Ore, Kacoot.” \v 29 \x - \xo 9.29: \xo*\xt Mt 8.13\xt*\x*Ainda moca ma ndona parmo maniŋna lamnɨacniŋa tɨkca ma aindoprina, “Oŋgo aukmo rɨpacat tik, an reaca oŋmo malaruri.” \v 30 \x - \xo 9.30: \xo*\xt Mt 8.4\xt*\x*Na maniŋna lamnɨacniŋa watukca watatke, ma maniŋmo kam gargar mbuŋa aindoprina, “Oŋgo kabena ramootmo, an oŋmo laruapekna reacmo, lamŋi garac nari.” \v 31 Aindopatke, maniŋa taŋga an pitrikna auŋembta meikramtaɨrmo, muruŋa an Iesusa moatna aiŋir laiŋta ninini mamoat. \p \v 32 \x - \xo 9.32: \xo*\xt Mt 12.22\xt*\x*Karica an ramootniŋa man tɨkcarica taŋgatke, meikramtaɨra kam ndop ŋgocorta ramoot ianmo, man ndambuŋa aŋgɨca makɨpat. Na ma ŋeroŋ ŋgoreacap. \v 33 \x - \xo 9.33: \xo*\xt Mk 2.12\xt*\x*Ri, ma an ŋeroŋ ŋgoreacmo moca kecarica, an ramootta kam mambopri. Ainda moca meikramtaɨra tamtam ndamŋia aindopatna, “Ŋgaua ainta reac ianna Israelmo mba larurinanna.” \v 34 \x - \xo 9.34: \xo*\xt Mt 10.25, na 12.24, na Mk 3.22, na Lk 11.15\xt*\x*Karica Parisiara gaindopatna, “Ma ŋerŋgaur ŋgorikta ramoot paŋanna gargar mbuŋa ŋerŋgaur ŋgorikmo ootta mandacrena.” \ms Iesusa ndona up aŋgɨrena ramtaɨrmo aiŋ neaŋgatna \mr (9.35—10.42) \s Iesusa meikramtaɨrta kadmairena \p \v 35 \x - \xo 9.35: \xo*\xt Mt 4.23, na Mk 1.39, na Lk 4.44\xt*\x*Karica Iesusa taŋga an auŋemb anikapa auŋemb tekirmo muruŋa taŋga, ma mina Iudana mimitpac aŋgɨrena kaikca tɨkca minmo Raraŋ Aetaniacna kambmo riptiri, minmo mana bubuocna kam wembaŋ laŋa wiwitirina. Na an meikramtaɨra kaina roumbbebtanmo, ma moca laiŋga morina. \v 36 \x - \xo 9.36: \xo*\xt Ndu 27.17, na 1 GRP 22.17, na 2 Nin 18.16, na Esi 34.5, na Sek 10.2, na Mt 14.14, na Mk 6.34\xt*\x*Ri, ma an meikramtaɨr wɨt aniaca watca, mana iro inikca minmo kakadmaiap. An meikramtaɨrta iroara roreri, na mina wapatta laiŋga wanaiŋ, mina an sipsiparta kirar toc, min raupŋina ramtaɨr kocor. \v 37 \x - \xo 9.37: \xo*\xt In 4.35\xt*\x*\x - \xo 9.37-38: \xo*\xt Lk 10.2\xt*\x*Ainda moca ma ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo aindopatna, “Warɨŋembta amta reik wɨt anikca maica kocroca eacrena, na aiŋa mona meikramtaɨra wɨtta wanaiŋ. \v 38 Aintik ne an warɨŋna Aetmo mbendeica, ma an warɨŋna aiŋa mona meikramtaɨrmo mbagɨrica taŋca mina warɨŋna amta reik aŋgɨ punina.” \c 10 \s Iesusna up aŋgɨrena ramtaɨrta iremb \r (Mak 3.13-19 na Luk 6.12-16) \p \v 1 \x - \xo 10.1: \xo*\xt Mt 9.35, na Mk 3.13-15, na 6.7, na Lk 9.1\xt*\x*Karica Iesusa ndona iŋa raŋgairena ramtaɨr parniŋapa mbut mbuniŋmo aca kɨpca, ma minmo ŋerŋgaur ŋgorikca mo kecarinanapa, minmo titocna roumbbebca moi laiŋga mona gagrar neaŋrina. \p \v 2 Na an ramtaɨr parniŋapa mbuniŋa anna mina mana up aŋgɨrena ramtaɨr. Na mina irembca gade, out ŋgoinna ramootta Saimon, na mana i ianna anna Pita, na ianna Pitana lap Andru. Na ianna Iemis, ma Sebedina nuoc, na Iemisna lappa Ion. \v 3 Na ianna Pilip, na ianna Batolomiu, na ianna Tomas, na ianna Matiu, ma kitcartukar iurena ramoot, na ianna Iemis, ma Alpiusna nuoc, na ianna Tadias. \v 4 Na ianna Saimon, ma Selotna wiwitnan, na ianna Iudas Iskariot, ma ande an ramoot, iŋmbaia ma Iesusmo puŋnaŋgepta para tɨkca mina mamo mo ŋgocrainande. \s Iesusa ndona parniŋapa mbut mbuniŋna up aŋgɨrena ramtaɨrmo aiŋa neaŋgatna \r (Mak 6.7-13 na Luk 9.1-5) \p \v 5 \x - \xo 10.5: \xo*\xt Up 13.46\xt*\x*Karica Iesusa ndona parniŋapa mbut mbuniŋna up aŋgɨrena ramtaɨrpaikmo mbagɨrica taŋga, minmo aindopatna, “Ne Iudana meikramtaɨr wanaiŋ ndambuŋa kai taŋ teac, na Samariana auŋemb toco kai taŋca mbuk teac. \v 6 \x - \xo 10.6: \xo*\xt Ier 50.6, na Mt 15.24\xt*\x*Na ne Israelna meikramtaɨr tambuŋa taŋ, mina an sipsipara ŋaŋaoca taŋrena kirar. \v 7 \x - \xo 10.7: \xo*\xt Mt 3.2, na 4.17, na Lk 10.9-11\xt*\x*\x - \xo 10.7-15: \xo*\xt Lk 10.4-12\xt*\x*Na ne taŋ te, minmo gan kammo wiwiti, ‘Tamuŋna auŋna bubuoca kɨpca marambuŋairi.’ \v 8 Na ne taŋ te, an roumbbebta meikramtaɨrmo, moi laiŋga mo, na menacrinanmo, mac moca ŋgepna, na roumb lepananmo moi laiŋga mo te, an ŋerŋgaur ŋgorikcaptanmo, moi laiŋga mo. Na an reaca ne aŋgɨrinanna, ne mba oikri, ne wanaiŋ ŋgoin naaŋgɨrina. Aintik ne meikramtaɨrmo wanaiŋa neaŋ, na ne mimo kituknduk aŋgɨnake, kai digi teac. \p \v 9 \x - \xo 10.9: \xo*\xt Lk 10.4\xt*\x*“Na ne kitukndukca kai aŋgɨca kituknduk apaocna reikca kai tɨkca aŋgɨca taŋ teac. \v 10 \x - \xo 10.10: \xo*\xt Ndu 18.31, na Lk 10.7, na 1 Ko 9.14, na 1 Ti 5.18\xt*\x*Na ne taŋraŋ te, ne reik apaocna rambca kai aŋgɨ teac, na tik ŋgapaoc kai aŋgɨ teac, co, or ŋgapaoca kai aŋgɨ teac, na nena utiŋga dɨpaca taŋrena komborap kai aŋgɨ taŋ teac. Na ramootta aiŋa mo te, mina manmo amta reikmo neaŋnandet. \p \v 11 “Na ne taŋca auŋ aniac, co auŋ teker ian ndaru te, ne an auŋna ramoot wandoŋ ianna ore wat te, ne taŋca manap eaca taŋca ne an auŋa tɨkcarica taŋ. \v 12 \x - \xo 10.12: \xo*\xt Lk 10.5-6\xt*\x*Na ne kac ianna mbuk te, ne an kacna meikramtaɨrmo aindop, ‘Raraŋ Aetaniaca nemo moi laŋa mo.’ \v 13 Na an kacna meikramtaɨra nemo toŋgoca nemo actɨk te, nena kam laŋa minap eac. Na mina nemo actɨkca ndiarna tɨpca mo ŋgocor te, ne Raraŋ Aetaniacmo mbendeica digica, ma minmo kai otac teac. \p \v 14 \x - \xo 10.14: \xo*\xt Up 18.6\xt*\x*“Ainda moca ramoot ianna nemo ndona kac naaŋgɨca taŋca ndiarna tɨpca mo ŋgocor, na nena kamma waracna ŋate te, ne taŋna mo te, ne an kac, co, auŋ tɨkcarina mo te, ne ndorita orniŋna tiacar kacopca taŋ.\f + \fr 10.14 \fr*\ft Iudanaŋgepna tɨp kirara gaind, an orniŋna tiacar kacoprenanna, anna mina an auŋmo mba mac nda taŋitndai. Na aina our tukica taŋrena tɨp toco anna kirar. \ft*\f* \v 15 \x - \xo 10.15: \xo*\xt RL 19.24-28, na Mt 11.24, na Iu 1.7\xt*\x*Na aku nemo gidik ŋgoinna aindopnande, Raraŋ Aetaniacna ritri waparacna ra laru te, gan auŋna meikramtaɨrta makukar minanna Sodom auŋapa Gomora auŋmo kunda tamuŋ ŋgoin.” \s Makukara mana up aŋgɨrena ramtaɨrmo laruraŋnande \r (Mak 13.9-13 na Luk 21.12-17) \p \v 16 \x - \xo 10.16: \xo*\xt Lk 10.3, na In 10.12, na Up 20.29, na Ro 16.19, na 1 Ko 14.20, na Epe 5.15\xt*\x*Karica Iesusa minmo gaind mac mbopatna, ne warac, aku nenmo sipsiparta kirara mandaca ne raŋna piriŋta rɨkna inik mataŋgek. Aintik ne nduopna tɨpna kirara raŋgai, nena momona reikca matau lamŋica ne mo. Na ne an ŋgorikca, mina riŋnai ŋgacrenanna kirara raŋgaica, ne tɨp ŋgoreac ianna mona iroa kai aŋgɨ teac. \p \v 17 \x - \xo 10.17: \xo*\xt Mt 24.9\xt*\x*\x - \xo 10.17-20: \xo*\xt Mk 13.9-11, na Lk 12.11-12, na 21.12-15\xt*\x*Te, ne matau wat, ramtaɨra nemo, mina ninik waŋgorta out naaŋgɨ taŋca mina nemo ritri waparaca moca, mina nemo mina Iudana mimitpac aŋgɨrena kaikta inikca tɨkca nemo pi ŋgoreac ŋgoinna pinande. \v 18 \x - \xo 10.18: \xo*\xt Up 25.23, na 27.24\xt*\x*Na mina aukmo, mo irikna iroar, aŋgɨ te, mina nenmo, ninik waŋgor anikapa gagrirta ramtaɨr paŋaind tambuŋ naaŋgɨ taŋnande. Ainda moca ramtaɨr paŋaindapa Iudana meikramtaɨr wanaiŋmo, kam wembaŋ laŋmo minmo wiwitina. \v 19 \x - \xo 10.19-20: \xo*\xt In 14.26, na 1 Ko 2.4\xt*\x*Na mina nemo aŋgɨca ritri waparacna ramtaɨrta outta tik te, ne kai nanambi gainda kai lamŋi teac, aia titocna kam ndopit? Na aia kaina kam ndopit? An mbopna kɨdrɨk laru te, Raraŋ Aetaniaca ma nemo an mbopna kamma ma nemo wandacnande. \v 20 Na an kamma nen ŋgoinna mba mbopit, nena Raraŋ Aetaniacna Ŋeroŋa ma ndo nena upa tɨkca, an kamb topnande. \p \v 21 \x - \xo 10.21: \xo*\xt Mai 7.6, na Mt 10.35, na Lk 21.16\xt*\x*“Na ramootta ndona lap, co, lacaumo ritri waparaca tɨkca, manmo mo menacna kammo mbopnandet. Na aetera mina ndorita mombonikmo, an tɨpembta kirar kabea monandet. Na mombonikca ndorita ameraetermo puŋnaŋgepca moca, ramtaɨrmo mbopca minmo mo menacna kamb topnandet. \v 22 \x - \xo 10.22: \xo*\xt Mt 24.9, na 24.13, na Mk 13.13, na Lk 21.17, na In 15.18-21\xt*\x*Na meikramtaɨra muruŋa nemo nikkatacrinandet, na anna gaind, aukna ia nenap eacrenan. Na meikramtaɨra gagraca eaca taŋca gan tiacarpaikna mamamaina ra, Raraŋ Aetaniaca minmo mac nda aŋgɨnandet.” \v 23 \x - \xo 10.23: \xo*\xt Mt 16.28\xt*\x*Na mina nemo auŋ ianna tɨkca tɨp ŋgoreaca mo te, ne ŋgepca kɨpcarica kabena auŋa taŋ. Aku nemo gidik ŋgoinna aindopnande, ne Israelna auŋembta aiŋa kocnai mai ŋgocor te, Ramootna Nuoca ma kɨpnande. \p \v 24 \x - \xo 10.24: \xo*\xt Lk 6.40, na In 13.16, na 15.20\xt*\x*“Na riripti aŋgɨrena ramootta, ma ndona riripti neaŋrena ramootmo, ma tamuŋmbaia wanaiŋ, na mbaiŋa morena ramootta, ma ndona kacootmo tamuŋmbaia mba eacitndai. \v 25 \x - \xo 10.25: \xo*\xt Mt 9.34, na Mk 3.22, na Lk 11.15\xt*\x*Na riripti aŋgɨrena ramootta ma taŋca ndona riripti aŋgɨrena ramootna kirara tɨk te, ma mɨn. Na mbaiŋa morena ramoot toco, ma ndona kacootna kirara tɨk te, ma toco, ma mɨn. Aintik mina an kacna aetmo an i Belsebul tɨk te, aia lamŋinande, mina Belsebulna wiwitnanmo mina minmo, an iremb ŋgorik koinda tɨknandet.” \s Ne Raraŋ Aetaniacna rugut mo \r (Luk 12.2-7) \p \v 26 \x - \xo 10.26: \xo*\xt Mk 4.22, na Lk 8.17\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Ramtaɨra nemo tɨpemb kirarir ŋgorikca morenanmo, ne rugutta kai mo teac. An tamaia moca eacrena reikca muruŋa larui raekca tɨk te. An iŋgoroca eacrena kamb toco muruŋa larui raekca tɨkca meikramtaɨra muruŋa waraci lamŋi garacnande. \v 27 Na kaina kamma aku nemo neaupa tɨkca mboprinanna, an kamma ne ra tɨki mbopnandet. Na kamma ne laŋanna ndorita kour puŋga waracrinanna, anna ne kaik tamuŋa wɨtɨkca aca mbopca meikramtaɨra waracnande. \v 28 \x - \xo 10.28: \xo*\xt Ais 8.12-13, na Lk 12.4, na Ie 4.12, na 1 Pi 3.14\xt*\x*Na ne an tikembca moa menacrena ramtaɨrtarica kai rugut mo teac, mina nena ŋerŋgaura mba mo menacitndai, wanaiŋ, ne Raraŋ Aetaniac niŋgikmo nanambi. Ma ndo nena tikembapa nena ŋerŋgaurmo menac ŋgocorta iarwara wɨrrena tac nakena mɨn. \p \v 29 “Na ne lamŋirena, meikramtaɨra ŋgorac teker mbuniŋmo, mina kituknduk teker mbuŋa oikrena. Nena Aetta ma an ŋgorikmo ma mataua raupŋirena. Na ma toŋgo ŋgocor te, an ŋgorikta ianna pitrikca mba irikca menacitndai. \v 30 \x - \xo 10.30: \xo*\xt Lk 21.18, na Up 27.34\xt*\x*Na Raraŋ Aetaniaca nena paŋaindta lakoarta kirir motoco ma nduca maica, ma mina ŋgaŋganŋgɨarmo ma lamŋireke, na ma nemo mataua lamŋirena. \v 31 \x - \xo 10.31: \xo*\xt Mt 6.26, na 12.12\xt*\x*Ainda moca ne kai rugut mo teac, ne an ŋgorik noikmo tamuŋ ŋgoin maeacreke.” \s Aia Iesusna wiwitta eacrinanna aia anna numbira kai moa mbop teac \r (Luk 12.8-9) \p \v 32 \x - \xo 10.32: \xo*\xt Lk 12.8, na Ro 10.9-10, na KIEK 3.5\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Ramootta meikramtaɨrmo aindoprena, ma aukna wiwitta eacrenanna, auk toco ndona tamuŋna Aetmo aindopnande, an ramootta ma auknan. \v 33 \x - \xo 10.33: \xo*\xt Mk 8.38, na Lk 9.26, na 2 Ti 2.12\xt*\x*Na ramootta meikramtaɨrmo aindoprena, ma aukna wiwitnanna wanaiŋ. Auk toco, ndona tamuŋna Aetmo aindopnande, an ramootta ma auknanna wanaiŋ.” \s Iesusa runduŋa mo ŋgepna kɨprinan \r (Luk 12.51-53 na 14.26-27) \p \v 34 \x - \xo 10.34: \xo*\xt Lk 12.49-53\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Ne gainda kai lamŋi teac, aku gan tiacarpaikna runduikca mo menacna nakɨprina. Wanaiŋ. Aku runduikca mo menacna mba kɨpri, aku runduŋna bugrim aŋgɨ kɨpca runduikca mo ŋgepna. \v 35 \x - \xo 10.35-36: \xo*\xt Mai 7.6\xt*\x*Na aku kɨprinanna, aku runduik warkica kɨprina. Ramootta ndona aetmo ruŋnande, na mooŋa ndona aemmo ruŋnande, na tamooŋa ndona kaŋgaitna aemmap ruŋnande. \v 36 \x - \xo 10.36: \xo*\xt Ŋap 41.9, na 55.13\xt*\x*Na ramootna laiplacarapa mana aemmapa aetta, manmo puŋnaŋgepca monande. \p \v 37 \x - \xo 10.37: \xo*\xt TW 33.9, na Lk 14.26\xt*\x*“Na ramootta ndona aemmapa aetmo matau ŋgoinna matŋirenanna, na aukmo matau ŋgoinna mba matŋirenanna, ma aukna iŋa raŋgairena ramootta mba eacitndai. Na ramootta ndona nuoc, co mooŋa matau ŋgoinna matŋirenanna, na aukmo matŋi ŋgocor, ma aukna iŋa raŋgairena ramootta mba eacnandet. \v 38 \x - \xo 10.38: \xo*\xt Mt 16.24, na Mk 8.34, na Lk 9.23\xt*\x*Na ramootta ndona kekeracna ikca mbuk ŋgocor, na ma aukmo raŋgai ŋgocor, ma aukna iŋa raŋgairena ramootta mba eacitndait.\f + \fr 10.38 \fr*\fk Kekeracna ik: \fk*\ft Na ramootta ndona kekeracna ik mbuk ŋgocor te. Anna gaind, an mɨnna meikramtaɨra tɨpemb kirarir ŋgorikca mo te, Romnaŋgepca minmo mo menacna mo te, mina minmo aŋgɨca ik nakeraca mina anna keraca menacnande. Aintik mina meikramtaɨrmo moca mina ndorita kekeracna ikmo mbukca an keracna taupca taŋnandet. Na Iesusa an kam roor mbuŋa meikramtaɨrmo wandacrena, meikramtaɨra mana iŋa raŋgairenan ŋgoinna, mina menacna kocroca eacraŋ.\ft*\f* \v 39 \x - \xo 10.39: \xo*\xt Mt 16.25, na Mk 8.35, na Lk 9.24, na 17.33, na In 12.25\xt*\x*Na ramootta ndona eteacna watmo, ma laŋa mo ndop te, ma ndona an iarwarna eteacna wat mananna ma mo kecarinandet. Na ramootta aukna moca ndona wat kecari te, ma an iarwar eteacna wat aŋgɨnande.” \s Ramootta Karaisna raŋgairena ramtaɨr ŋgotac te, ma opoik laŋa aŋgɨnande \r (Mak 9.41) \p \v 40 \x - \xo 10.40: \xo*\xt Mk 9.37, na Lk 9.48, na 10.16, na In 13.20\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Ramootta nemo aŋgɨca ndiarna tɨpca mo te, ma aukmo aŋgɨca ndiarna tɨp mamori. Na ramootta aukmo actɨk te, ma Raraŋ Aetaniacmo aca tɨkrina, ma ndo aukmo mandaca aku kɨprina. \v 41 \x - \xo 10.41: \xo*\xt 1 GRP 17.10, na 2 GRP 4.8\xt*\x*Na ramoot ianna gaind ndamŋi te, ‘Ma ramma morena ramootmo otacna mo te, na ma ianmo ndona kac naaŋgɨ taŋca mamo raupŋi te,’ Raraŋ Aetaniaca ma an ramootmo, an rambca morena ramtaɨra aŋgɨrena reik laiŋga ma aŋgɨnande. Na ramoot ianna gainda ndamŋi te, ‘Ma ramoot wandoŋ ianna raupŋi te, ma ndona kac naaŋgɨ taŋca mamo raupŋi te,’ an ramootta Raraŋ Aetaniaca manmo an ramoot wandoŋ aŋgɨrena reik laiŋga neaŋnandet. \v 42 \x - \xo 10.42: \xo*\xt Mt 18.5-6, na 25.40, na Mk 9.41, na Ib 6.10\xt*\x*Na ramoot ianna gaind ndamŋi te, ‘Aku Iesusna iŋa raŋgairena ramoot ian.’ Te, ma an meikramtaɨra iremb kocortanmo, puk kaba wanaiŋa neaŋ te, aku nemo gidik ŋgoinna aindopnande, an ramootta Raraŋ Aetaniaca manmo reac laŋ ŋgoinna neaŋnandet.” \c 11 \ms Iesusa ma mandai ŋgoin \mr (11.1—16.20) \s Kɨtac puk neaŋrena ramoot Ionna ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo Iesus ndambuŋa mbagɨrica taŋrina \r (Luk 7.18-35) \p \v 1 Karica Iesusa ndona iŋa raŋgairena ramtaɨr parniŋapa mbut mbuniŋna mɨnna ramtaɨrmo ririptina kamb ndopca maica, ma ŋgepca an auŋ tɨkcarica, ma an waŋna auŋemb tekira mbukca ndona meikramtaɨrmo wiwitirina. \p \v 2 \x - \xo 11.2: \xo*\xt Mt 14.3\xt*\x*Na Ionna ma kac ŋgoreac ndeacrina, na ma anna tɨkca waracrinanna, mina Karaisa morina reikca muruŋa ninirena. Ri, ma ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo man ndambuŋa mandaca mataŋri. \v 3 \x - \xo 11.3: \xo*\xt Mal 3.1\xt*\x*Ri, mina taŋga mamo aindopatna, “U gade Raraŋ Aetaniac babuca mbagɨrica kɨprina ramoot ki? Co, aia kabena ramootna mac lambiit?” \p \v 4 Aindopatke, ma mina kam rutica aindopatna, “Ne taŋca Ionmo nini mbop, an reikca ne waracrinan, na ne watrinan. \v 5 An lamnik ŋgoriktan, mina lamnikca laŋa moca mina mac watrena, na our ŋgoriktanna mina oura laŋa moca, mina mataŋreke. Na ramtaɨra mina tikembca roumb lepaapnanda, mina tikembca mataua laŋ macariri. Na koura rɨkdaca eacrenanna mina koura laiŋga moca mina kambca mawaracreke. Na menaca eacrenanmo, ma mac nda moa mina maŋgepri, na reik kocorta meikramtaɨr ndaekpemb, mina kam wembaŋ laŋ maaŋgɨri.” \v 6 \x - \xo 11.6: \xo*\xt Mt 13.57, na 26.31\xt*\x*Aintik meikramtaɨra auk morina reik mbatca, mina rɨtɨpaikca mba irikitndai, ainda moca mina toŋtoŋgar koindap. \p \v 7 \x - \xo 11.7: \xo*\xt Mt 3.5\xt*\x*Karica Ionna iŋa raŋgairena ramtaɨra mac nda taŋgatke, Iesusa meikramtaɨrmo Ionna nininia moca gaindopatna, “Ne ramtaɨr kocorta taupca taŋca, ne kaina reac mbatna taŋrena? Ne anna taŋca tukara watta moca numairenanna watna taŋre ki? Ainda wanaiŋ. \v 8 Na ne kaina watna taŋrena? Ne ramootta lamboi laŋ, laŋ tɨkreke anna watna taŋre ki? Ainda wanaiŋ. Ainta meikramtaɨra lamboir laiŋga aocrenanna mina gagrirta ramtaɨr paŋaindta kaiknimbca eacrena. \v 9 \x - \xo 11.9: \xo*\xt Lk 1.76\xt*\x*Na ne, kai ŋgoin mbatna taŋre? Ne ramma morena ramoot ianna mbatna taŋre ki, a? Ore, man niŋgik, na aku nemo gaindopnande. An ramma morena ramoot an, ma rambca morina ramtaɨr ndeidta aiŋirmo, ma minmo tamuŋmbai ŋgoin. \v 10 \x - \xo 11.10: \xo*\xt Mal 3.1, na Mk 1.2, na In 3.28\xt*\x*Ri, an ramoot anmo, Raraŋ Aetaniacna timbigta kapca mana nininia morina, ‘Ne warac. Aku ramoot ianmo mbagɨrica ma outta taŋca aukna kam ndop te. Ma una taupembca ma outta kocronande.’ \v 11 Na aku nemo gidik ŋgoinna aindopnandet, kɨtac puk neaŋrena ramoot Ion, ma gan tiacarpaikna meikramtaɨrmo tamuŋmbai ŋgoin. Na ramootta tamuŋna auŋna bubuocna kaŋgaukca mooŋnuoc teker toc ndeacrenan, ma Ionmo tamuŋmbai ŋgoin ndeacrena. \p \v 12 \x - \xo 11.12-13: \xo*\xt Lk 16.16\xt*\x*“An mɨnna kɨtac puk neaŋrena ramoot Ionna ŋgepca ndona aiŋa moca kɨpca gan mɨn, na runduikta ramtaɨr anikca, aiŋir anikca moca tamuŋna auŋna bubuoc aŋgɨna morena, na mina runduik anikca moca rɨtɨpaikta meikramtaɨrmo makukar anik neaŋrena.\f + \fr 11.12 \fr*\ft Ramtaɨr ndeida gaind ndamŋirena, Iesusa ma gaindoprina, mina Romap ruŋga, minmo mo irik te, Israelnanda ndorita pitrik mac nda aŋgɨ te, Raraŋ Aetaniaca ndona bubuocmo anna monandet.\ft*\f* \v 13 Na Tɨp Wandɨkapa rambca morina ramtaɨr toco, mina Raraŋ Aetaniacna kamma wiwitica kɨpca Ionna kɨpatna mɨn. \v 14 \x - \xo 11.14: \xo*\xt Mal 4.5, na Mt 17.10-13, na Mk 9.11-13\xt*\x*Na ne waracna toŋgo te, ne warac. Raraŋ Aetaniacna timbigta kapca aindoprena, ramma morina ramoot Elaia ma kɨpnande. Anna ma kɨtac puk neaŋrena ramoot Ionna kam ndoprina. \v 15 Na u ramootta koarap, u gan kam mbarac! \p \v 16 “Aintik aku mandeaca gan mɨnna meikramtaɨr morena tɨpembta kirarira, anna kam roora aku titna keit? Mina mombonik morina tɨpna kirara, meikramtaɨr punirena taupca tɨkca, mombonik ndeidmo aca aindopca, \v 17 ‘Aia nemo toŋtoŋgarta ŋapar kumbri, ne mba weri. Na aia nemo kakadmaina ŋapar kumbri, ne mba aeri.’” \v 18 \x - \xo 11.18: \xo*\xt Mt 3.4\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mboprina, “Kɨtac puk neaŋrena ramoot Ion, ma kɨpca, ma mba tapaca mba ambrenanna, na ma mba wain pukca mba ambrenanna. Na ne mamo gaind mambopat, ‘Ŋeroŋ ŋgoreaca manap maeacreke.’ \v 19 \x - \xo 11.19: \xo*\xt Mt 9.10-14, na Lk 7.35\xt*\x*Na Ramootna Nuoca kɨpri, ma wainapa tapacap ambapeke, ne mamo aindopapekna, ‘Watwa, ma amta reik anikapa, wain puk aniac ambrena ramoot. Na ma kitcartukar iurena ramtaɨrapa, tɨpemb ŋgorikta makukara morena ramtaɨrta aikndamoot.’ Na Raraŋ Aetaniacna iro, landamŋi laŋna kam mbaracrina meikramtaɨr, mina ndori aimo wandacrena, Raraŋ Aetaniacna landamŋi, anna reac gidik ŋgoin.” \s Meikramtaɨrta iroar inkara urirac ŋgocortanna mina makukara aŋgɨnandet \r (Luk 10.13-15) \p \v 20 Na auŋemb anikca Iesusa ŋgagatracara morinanna, mina iroar inkara mba ŋgetrikiri. Na Iesusa nikcatca mimo kaega morina. \v 21 \x - \xo 11.21-22: \xo*\xt Ais 23.1-18, na Esi 26.1—28.26, na Iol 3.4-8, na Emo 1.9-10, na Ion 3.6, na Sek 9.2-4\xt*\x*Karica ma gaindopatna, “Ne Korasinna meikramtaɨrapa Betsaidana meikramtaɨr, nen pembta kadmai, ne makukara aŋgɨnandet. Na ramoot ianna atua Tairap Saidonna taŋga, aku nena rɨkca tɨkca morina ŋgagatraca anna tɨkca mori co, an Tairapa Saidonnannda mina atuna iroar inkar ŋgetrikica ndori morina tɨpemb ŋgorikta kakadmaia moca, kakadmaina lamboi aŋgɨca kotir aoca eac mbe, mina ndorimo an tɨpemb ŋgorikca mina morinanna laŋa wanaiŋ. Aind co, mina ndorita tɨpemb ŋgorikta kakadmai wandac mbe. \v 22 Aintik aku nenmo aindopnande, Raraŋ Aetaniaca meikramtaɨrta makukara ritri waparacna ra laru te, nena moa larurina makukara, Tairapa Saidonna makukarmo kunnandet. \v 23 \x - \xo 11.23: \xo*\xt RL 19.24-28, na Ais 14.13-15\xt*\x*Na ne Kapaneamnanda, ne ndorimo Raraŋ Aetaniacna tamuŋna auŋ naaŋgɨri ga ndopat, ki? Wanaiŋ ŋgoin. Nenmo mac nda aŋgɨri iriki memenacna taup ŋgoinna tɨknande. Na ramoot ianna Sodoma taŋga, aku nena rɨkca tɨkca morina ŋgagatraca anna tɨkca moco, Sodoma mandeaca ma eacraŋ mbe. \v 24 \x - \xo 11.24: \xo*\xt Mt 10.15, na Lk 10.12\xt*\x*Aintik aku nemo aindopnande, Raraŋ Aetaniacna meikramtaɨrta makukara ritri waparacna ra laru te, an makukara nemo larurinanna, Sodomna makukarmo kocnaia kundrinan.” \s Ne auk ndambuŋ nakɨpca wɨk aŋgɨna \r (Luk 10.21-22) \p \v 25 \x - \xo 11.25: \xo*\xt 1 Ko 1.26-29\xt*\x*Karica an mɨnna Iesusa gaindoprina, “Raraŋ Aetaniac, u tamuŋna auŋapa gan tiacarpaikna Kacoot. Aintik aku umo toŋtoŋ ŋgoin, na u landamŋina ramtaɨrapa iroar laiŋta ramtaɨrmo an reik aŋgɨra iŋgorocatke. U ramtaɨra mombonik tekirta kirar ndeacrenanmo, u an reikca minmo wandacrena. \v 26 Na anna laŋ, Ate, u ndona toŋtoŋa raŋgaica u ainda morina.” \v 27 \x - \xo 11.27: \xo*\xt Mt 28.18, na In 1.18, na 3.35, na 10.15, na 17.2, na Pil 2.9\xt*\x*Karica ma gaind mac mbopatna, “Aukna Aetta, ma an reikca muruŋa aukna para tɨkrina. Na ramoot ianna ma mba Nuocmo mba lamŋireke. Raraŋ Aetaniaca ma ndo kabe manmo lamŋirena. Na ramoot ianna ma mba Raraŋ Aetaniacmo mba lamŋireke. Nuoca ma ndo kabe niŋgik ndamŋirena, na Nuoca ndo toŋgorina ramtaɨrmo Raraŋ Aetaniaca wandacrena, na min niŋgikca ndori Raraŋ Aetaniac ndamŋinande. \p \v 28 \x - \xo 11.28: \xo*\xt Ier 31.25\xt*\x*“Na ne meikramtaɨra aiŋir anik koinda morenan, na ne makukar anikmo mbukrenan, ne auk ndambuŋ nakɨp te, aku nemo wɨktɨtɨkca neaŋnande. \v 29 \x - \xo 11.29: \xo*\xt Ier 6.16, na Sek 9.9, na In 13.15, na Pil 2.5, na 1 Io 2.6\xt*\x*Ne auk ndambuŋna landamŋi aŋgɨca, aukna roumbca eac. Te, ne an bulmakaona kirara mina an ik tɨpca mina bulmakaona logotta tɨkca mina reik wɨŋrena kirar toc. Na ne auk ndambuŋna landamŋi aŋgɨ, aku tɨp kirar wetwet laŋapa meikramtaɨrmo ndona imo mba aŋgɨca ŋgeprena. Te, reikca nemo makukca mba neaŋitndai, na ne wɨk aŋgɨnande. \v 30 \x - \xo 11.30: \xo*\xt 1 Io 5.3\xt*\x*Na an ik tɨpca aku nena logotta tɨkrenanna, ma makukar kocor, na reaca aku nemo neaŋrenanna, ne mbuknanna, anna ma gobik ŋgoin.” \c 12 \s Iesusa meikramtaɨrmo Wɨktɨtɨkna Ramo aiŋa mona wandɨk tɨkna kam ndoprina \r (Mak 2.23-28 na Luk 6.1-5) \p \v 1 \x - \xo 12.1: \xo*\xt TW 23.25, na Mk 2.23-28, na Lk 6.1-5\xt*\x*Iŋmbaina Wɨktɨtɨkna Ra ianna Iesusapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨra mina witna warɨŋembta inikca anna mbukca taŋrina. Na mana iŋa raŋgairena ramtaɨra nikembwataica mina wittarta lour aŋgɨca maammbat. \v 2 \x - \xo 12.2: \xo*\xt NA 20.10, na Mt 12.10, na Lk 13.14, na In 5.10, na 7.23\xt*\x*Ri, Parisina ramtaɨra an mbatca, mina mamo aindopatna, “Watwa, una iŋa raŋgairena ramtaɨra, an Wɨktɨtɨkna Ra moapekna tɨpna kirara anna wandɨk.”\f + \fr 12.2 \fr*\fk Wɨktɨtɨkna Ra: \fk*\ft Iudanaŋgepta Tɨp Wandɨkca aindoprena, Wɨktɨtɨkna Ra aiŋa momoa anna wandɨk. Na tɨp wandɨk ianna an ramo amna reac ŋgobacna aiŋa momoa anna wandɨk.\ft*\f* \v 3 \x - \xo 12.3-4: \xo*\xt TN 24.9 na 1 Sml 21.1-6\xt*\x*Karica ma mina kammo rutica aindopatna, “Eee, Dewitta morina reacna nininia ne Raraŋ Aetaniacna timbigta kapna inikca mba tikca watri, a? Manapa mana ramtaɨra nikembwataica, mina morina reac. \v 4 Dewitta Raraŋ Aetaniacna Ndamma mbukca, ma Raraŋ Aetaniacna outta tɨkca gɨmbamba moatna tapac aŋgɨca ndona ramtaɨrap ambrina. Na an tapaca wandɨkapnan, na taup ndamtaɨra ndori tiŋgikca man ambrenan. Na ne an kamma mba watre ki, a? \v 5 \x - \xo 12.5: \xo*\xt Ndu 28.9-10\xt*\x*Na ne mba an Tɨp Wandɨkna timbigta kapna inikna kamma ne an toco mba watri, a? Na an kamma ma aindoprina, taup ndamtaɨra an Wɨktɨtɨkna Ra mina Raraŋ Aetaniacna Ndammo aiŋa mori, na mina an ramo aiŋa moreke, mina Tɨp Wandɨkca mo ŋgocrairina, na mina makukar kocor. \v 6 \x - \xo 12.6: \xo*\xt Mt 12.41-42, na Lk 11.31-32\xt*\x*Ainda moca aku nemo aindopnande, an reaca ma Raraŋ Aetaniacna Ndammo ma kunda tamuŋmbai ndeacrenanna, mandeaca ma gan maeacreke. \v 7 \x - \xo 12.7: \xo*\xt Osi 6.6, na Mt 9.13\xt*\x*Na ne an Raraŋ Aetaniacna timbigta kap ndeacrina kamna mɨnɨŋmo matau lamŋi te, ma aindoprina, ‘Aku gɨmbamba mba toŋgorenanna, aku kakadmaina opotacna tɨpna kirara toŋgorena.’ Te, ne an makukar ŋgocorta meikramtaɨrmo, ne minmo makukara moraŋna kambca mba mbopitndai. \v 8 Aintik Ramootna Nuoca ma Wɨktɨtɨkna Rana Kacoot.” \s Wɨktɨtɨkna Ra Iesusa ramoot ianna par menaca eacrenanmo moa laŋa moatna \r (Mak 3.1-6 na Luk 6.6-11) \p \v 9 Karica Iesusa an taup tɨkcarica ma taŋga mina Iudananta mimitpac aŋgɨrena kac mambukat. \v 10 \x - \xo 12.10: \xo*\xt Lk 14.3\xt*\x*Ri, par memenacna ramoot ianna ma anna inik ndeacrina. Na ramtaɨr ndeida, mina mamo ritri waparaca mona moca, mina manmo gainda digiatna, “Aia roumbbebta meikramtaɨrmo Wɨktɨtɨkna Ra mbuŋa moi laŋa moit ki? Wanaiŋ?” \v 11 \x - \xo 12.11: \xo*\xt NA 23.4-5, na TW 22.4, na Lk 14.5\xt*\x*Karica ma minmo rutica aindopatna, “Na nena rɨkna ramoot ianna mana sipsip ianna Wɨktɨtɨkna Ra au ŋgirik te, ne lamŋinande, an ramootta ma an sipsipmo au inikca tɨkca aŋgɨca gacnande. \v 12 Na ramootta ma sipsipmo tamuŋmbai, aintik aia tɨp kirar laŋmo Wɨktɨtɨkna Ra aia monande.” \v 13 Karica ma an ramootmo aindopatna, “U ndona parmo lotai.” Ri, ma ndona parmo lotaia, an para laŋ mamori, an mana par waŋembaina kirar toc. \v 14 \x - \xo 12.14: \xo*\xt Mt 26.4, na 27.1, na Mk 3.6, na Lk 6.11, na In 7.1, na 7.19, na 11.53\xt*\x*Ri, Parisina ramtaɨra ŋgepca an kac tɨkcarica, mina taŋga punica Iesusa mo menacna kam maleacat.\f + \fr 12.14 \fr*\ft Parisina ramtaɨra gaind ndamŋirena, roumbbebapna meikramtaɨrmo Wɨktɨtɨkna Ra, mo laŋa morenanna anna aiŋa morena, aintik anna Parisina ramtaɨrmo mo nikkatca mina Iesusa mo menacna taupembta ŋgorerena.\ft*\f* \s Iesusa ma Raraŋ Aetaniacna aiŋa morena ramoot ŋgoin \p \v 15 \x - \xo 12.15: \xo*\xt Mk 3.7-10\xt*\x*Na Iesusa ma an Parisina ramtaɨra mana mona ndopatna reaca, ma lamŋire tik, ma an auŋ tɨkcarica mataŋgat, na meikramtaɨr wɨt aniaca mana raŋgaica, ma an roumbbebtanmo, mina roumbbebca muruŋa moa laiŋ mamori. \v 16 \x - \xo 12.16: \xo*\xt Mt 8.4, na Mk 3.12\xt*\x*Ri, ma minmo wandɨk tɨkca, minmo ndoa moi raekca kai mo laru teac, ma mandai ŋgoin. \v 17 Ma ainda mori tik, an Raraŋ Aetaniacna ramma morina ramoot Aisaia mbopatna reaca malaruri. \v 18 \x - \xo 12.18-21: \xo*\xt Ais 42.1-4, na Mt 3.17, na 17.5\xt*\x*Na ma aindoprina, “Ganna aukna aiŋna ramoot, aku ndo mamo babuatna. Na aku mamo mamatŋi aniacap, na aukna nikinik iro toco mamo toŋtoŋ ŋgoin, na aku mamo ndona Ŋeroŋ neaŋca ma Iudana meikramtaɨr wanaiŋnanmo tɨpemb kirarir wandoik laiŋta kamb topna. \v 19 Na ma mba kaega moitndai, co, kam aniaca keca mbopitndai, na meikramtaɨrmo taupca punica kamb anik keca minmo mba mbopitndai. \v 20 Na tukunna rɨmbɨtta koaca eacrenanna, an ramootta ma an tukunmo mba rɨmbɨtitndai, na tac memetaca matau wɨr kocortanna an ramootta ma an tac memetacmo mba mo pikitndai. Na an ramootta ma aiŋa mo taŋca Raraŋ Aetaniacna tɨp kirara mo te, meikramtaɨra anna watca raŋgaina. \v 21 Te, rɨtɨpac mbuŋa Iudana meikramtaɨr wanaiŋa mina Iesusna i mbuŋa ndorimo otacna lambinande.” \s Ramoot Mbɨkca, mana i ianna Belsebul, na meikramtaɨr ndeida gaindoprena Iesusa manap tɨkca aiŋa morena \r (Mak 3.20-30 na Luk 11.14-23 na 12.10) \p \v 22 \x - \xo 12.22: \xo*\xt Mt 9.32-33\xt*\x*Karica an mɨnna mina Iesusmo ŋeroŋ ŋgoreacap eacrina ramoot ianmo, mina aŋgɨca man ndambuŋ makɨpat. Na an ŋeroŋ ŋgoreacapna ramootta mana kamma ŋeroŋ ŋgoreaca leaca, ma kam ndop ŋgocor, na mana lamnɨaca ŋgoreac tɨk ma mba watrenanna. Ri, ma mana ŋeroŋ ŋgoreaca moa kecariri, ma kam ndopri, na ma mawatri. \v 23 Karica meikramtaɨra muruŋa an mbatca ŋgep ŋgoreac naŋgepca tamtam ndamŋica, aindopatna, “Gan ramootta ma Dewitna ŋgamaɨr ki?” \v 24 \x - \xo 12.24: \xo*\xt Mt 9.34, na 10.25, na Mk 3.22, na Lk 11.15\xt*\x*Ri, Parisina ramtaɨra an mbaraca mina aindoprina, “Gan ramootta ma Belsebulna gargar mbuŋa ŋerŋgaur ŋgorikca moa kecarirena. Na Belsebula ma ŋerŋgaur ŋgorikta gagrirta ramoot paŋan.” \p \v 25 \x - \xo 12.25: \xo*\xt Mt 9.4, na In 2.25, na KIEK 2.23\xt*\x*Ainda moatke, ma mina landamŋia ma atuna malamŋiri, na ma minmo gaindopatna, “Pitrik ianna meikramtaɨr, mina ndorimo rɨkca titaca tumbun mbuniŋ ndaruca ndorica ruŋ te, mina ndorimo mo ŋgocrainande. Na auŋ aniac ian, co, kamin kabena meikramtaɨr, mina ndorita kɨdrɨkca tumbun mbuniŋa titaca ndorica ruŋ te, mina ndorita kaminna moa maŋgocraica. \v 26 Na Ramoot Mbɨkca, ma Ramoot Mbɨkmo mo kecari te, aia lamŋinande, ma ndomo moa matitacri. Na titocna gargar mbuŋa ma ndona reikmo raupŋit? \v 27 Na Belsebula aukmo otaca aku an ŋerŋgaur ŋgorikmo moa kecarirenanna, anna gidik co, na mandai ndo nena wiwitmo otacreke, mina an ŋerŋgaur ŋgorikca moa kecaririna? Na nena wiwitnanna ndori nenmo wandoŋa aindopnandet, an kamma ne mbopapeknanna anna gidikca wanaiŋ. \v 28 \x - \xo 12.28: \xo*\xt Dan 2.44, na 7.14, na Lk 1.33, na 17.20-21, na Up 10.38, na 1 Io 3.8\xt*\x*Na Raraŋ Aetaniacna Ŋeroŋa aukmo otaca, aku ŋerŋgaur ŋgorikca mo kecari te, ne lamŋi, Raraŋ Aetaniacna bubuoca nen ndambuŋ nakɨpca malaruri. \p \v 29 \x - \xo 12.29: \xo*\xt Ais 49.24, na Lk 11.21-23, na 1 Io 4.4\xt*\x*“Na titoca tɨk te, ramoot ianna kabena ramoot gargarna kaca mbukca mana reik aŋgɨit? Outta ma an ramoot gargarmo ŋgatɨk gargar mbuŋa leacnande. Na ma ainda mo te, ma an ramootna kacna reikca ma aŋgɨnande. \p \v 30 \x - \xo 12.30: \xo*\xt Mk 9.40, na Lk 9.50, na 11.23\xt*\x*“Na ramootta, aukna aikndamootta wanaiŋ, ma aukmo ndona puŋndamootta monande. Na ramootta aukmo otaca meikramtaɨrmo aŋgɨri puni ŋgocor, ma ndo mimo aŋgɨri ootca mina tamtamma taŋ mainande. \p \v 31 \x - \xo 12.31: \xo*\xt Mk 3.28-29, na Lk 12.10, na Up 7.51, na 1 Ti 1.13, na Ib 6.4-6, na 10.26, na 1 Io 5.16\xt*\x*“Aintik aku nemo aindopnande, Raraŋ Aetaniaca ma peperena kam ŋgorikcapa, tɨpemb ŋgorikta makukara ma muruŋa mo kecarinandet. Na ramootta Ŋeroŋ Ratmo peperena kam ŋgoreac ndop te, Raraŋ Aetaniaca an ramootna tɨp ŋgoreacna makukca mba mac mo kecariitndait. \v 32 \x - \xo 12.32: \xo*\xt Mt 11.19, na Lk 12.10, na In 7.12, na 7.52, na 1 Ti 1.13\xt*\x*Na ramootta Ramootna Nuocmo kam ŋgoreac ndop te, Raraŋ Aetaniaca mana an tɨp ŋgoreacna makukca ma mo kecarinande. Na ramootta Ŋeroŋ Ratmo kam ŋgoreac ndop te, Raraŋ Aetaniaca mana an tɨp ŋgoreacna makukmo ma mandeac, co, iŋmbaia ma mba mac mo kecariitndai.” \s Ik ŋgoreac ma gagam ŋgoreaca errena \r (Luk 6.43-45) \p \v 33 \x - \xo 12.33: \xo*\xt Mt 7.16-20, na Lk 6.44\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Ikca laŋ te, mana gagamma laŋ. Na ikca ŋgoreac te, mana gagam toca laŋa wanaiŋ. Meikramtaɨra mana errena gagamma wat te, mina aindopnande, anna ik laŋ, co, anna ik ŋgoreac. \v 34 \x - \xo 12.34: \xo*\xt Mt 3.7, na 15.18, na 23.22, na Lk 3.7, na 6.45\xt*\x*Ne ramtaɨr ŋgorik, ne nduip ŋgorikta kirar. Na ne titoca tɨkca kamb laiŋ topit, a? Ramootta mana nikinik iro ndeacrena kambca ma ndona up mbuŋ ndoprena. \v 35 Na ramoot laŋ, mana nikinik iroa iroar laiŋ wɨtap eacrena. Aintik ma tɨpemb kirarir laiŋga morena. Na ramootta iro ŋgoreacap, mana nikinik iroa, iroar ŋgorikca mɨnna tɨkca eacrena. Aintik ma tɨpemb ŋgorikca morena. \p \v 36 “Na aku nemo aindopnande, Raraŋ Aetaniacna ritri waparacna ra, ma an kambca meikramtaɨra ndorimo tamtam ndoprinanna, ma anmo ŋganŋgɨnande. \v 37 Na una kam mbuŋa ma umo ŋganŋgɨca aindopnande, u ramoot wandoŋ, co, una kam mbuŋa ma umo aindopnande, u ramoot ŋgoreac.” \s Ramtaɨr ndeida Iesusmo ŋgagatracara mona digiatna \r (Mak 8.11-12 na Luk 11.29-32) \p \v 38 \x - \xo 12.38: \xo*\xt Mt 16.1, na Mk 8.11, na Lk 11.16, na In 6.30, na 1 Ko 1.22\xt*\x*Karica tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨr ndeidapa Parisina ramtaɨra Iesusmo aindopatna, “Riripti, aia ŋgagatrac ian mbat te, aia lamŋinande, u, Raraŋ Aetaniacna aiŋa morena.” \p \v 39 \x - \xo 12.39: \xo*\xt Mt 16.4, na Mk 8.12, na Lk 11.29-32\xt*\x*Ri, ma mina kammo rutica aindoprina, “Gan mɨnna meikramtaɨr, mina meikramtaɨr ŋgorik koind, na mina Raraŋ Aetaniacmo nikinik iro kabeapa wanaiŋ. Memetmbaca mina ŋgagatraca watna digirena. Na mina ŋgagatrac ianna mba watitndai, wanaiŋ ŋgoin. Mina ŋgagatrac kabe niŋgik mbatnande, na an ŋgagatraca ramma morina ramoot, Iounanan. \v 40 Mana ŋgagatraca ma ŋgoaem aniacna nikinik inikmo rai mbonkacapa mouŋemb mbonkacna mɨn ndeacrina, na Ramootna Nuoc toco, ma muk inikmo rai mbonkacapa mouŋemb mbonkacna mɨn ndeacnandet. \v 41 \x - \xo 12.41: \xo*\xt Ion 3.5\xt*\x*Na Raraŋ Aetaniacna ritri waparacna ra laru te, Niniwana ramtaɨra ŋgep wɨtɨkca gan mɨnna meikramtaɨrta tɨpemb ŋgorikmo ritri waparaca monande. Aintik mina Iounana neaŋgatna mimitpacna kamma waraca mina iroar inkara ŋgetrikirina. Na nena rɨk ndeacrena ramoot ian, ma Iounnamo, kunda tamuŋ ŋgoin. \v 42 \x - \xo 12.42: \xo*\xt 1 GRP 10.1-10, na 2 Nin 9.1-12, na Mt 12.6\xt*\x*Na Raraŋ Aetaniacna meikramtaɨrta makukara ritri waparacna ra laru te, mon tawan ŋgoinna raŋmbaina pitrikna auŋna gagrirta meac paŋan ianna ndo kɨpca gan mɨnna meikramtaɨr morena tɨpemb ŋgorikta tɨpembta ritri waparaca monande. Aintik an gagrirta meac paŋanna, ma ŋgaua mon tiacarpaikna mamaina auŋ ndeacrinanna, ma ndomo kɨpca Solomonna, ndona landamŋiar laiŋta kamb top te, ma ndomo anna waracna moca anna nakɨpatna. Na ramoot ianna gan ndeacrenanna, ma Solomonmo kunda tamuŋ ŋgoin.” \s Ŋeroŋ ŋgoreaca mac nda mac makɨpat \r (Luk 11.24-26) \p \v 43 \x - \xo 12.43: \xo*\xt Iop 1.7, na Lk 11.24, na 1 Pi 5.8\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Moca ŋeroŋ ŋgoreaca ramoot ian tɨkcarica, ma puik kocorta taupca ndo mbukca mbiraca wɨktɨkca eacna taupembta korena. Na ma taup ianna wat ŋgocor te, \v 44 ma aindopnande, ‘Aku mac nda taŋca ndona atu ndeacrina kac mac nda taŋna.’ Na ma taŋca an kaca wattatnanna anna meikramtaɨr kocor ndeacrenan, anna mina mataua maica laŋ ŋgoin ndeacrena. \v 45 \x - \xo 12.45: \xo*\xt Ib 6.4, na 2 Pi 2.20-22\xt*\x*Ainda moca ma nda taŋga kabena tɨpemb ŋgorik koindara morena ŋerŋgaur parmbaiapa mbut mbuniŋna mɨn naaŋgɨca kɨpca mina an kac ndeacnande. An ŋerŋgaura mina tɨpemb ŋgorikca mana tɨpemb ŋgorikmo minanna kunda tamuŋ ŋgoin ndeacrenan aŋgɨca kɨpca mina an kacna inik ndeac te, an ramootta ma ŋgaua laŋmbai ndeacrenanna, mandeaca ma kocnai ŋgocrainande. Na an tɨpna kirar kabea gan mɨnna meikramtaɨr ŋgorikmo larunande.” \s Mandaia ndo Iesusna aemmapa laipitik \r (Mak 3.31-35 na Luk 8.19-21) \p \v 46 \x - \xo 12.46: \xo*\xt Mt 13.55, na Mk 3.31, na In 2.12, na Up 1.14\xt*\x*Karica Iesusa meikramtaɨrmo kam ndopri mbuŋa, mana aemmapa laipitikca kɨpca raekmbaia wɨtɨkca, na mina manap mbopna moca. \v 47 Ri, ramoot ianna manmo aindopatna, “U warac, una aemmapa laipitikca raekca wɨtɨkca eacrenanna, anna mina unap mbopna moca.” \v 48 Ainda moca ma mana kammo rutica aindoprina, “Mandaia aukna aem, na mandaia aukna laipitik, a?” \v 49 Karica ma ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrapa meikramtaɨrmo par mbuŋa wandaca aindopatna, “Wat, anna aukna aemmapa laipitikca gade. \v 50 \x - \xo 12.50: \xo*\xt In 15.14, na Ro 8.29, na Gal 5.6, na 6.15, na Kol 3.11, na Ib 2.11\xt*\x*Na mandaibinna aukna tamuŋna Aetna toŋtoŋa raŋgairenanna, anna mina aukna laipitikapa, mbiarpaikapa aukna amer.” \c 13 \s Iesusa kam roor ianna gaind nakerina, ramoot ianna witna lourmo aŋgɨra warɨŋna inik nakerina \r (Mak 4.1-9 na Luk 8.4-8) \p \v 1 Na an ra mbuŋa Iesusa an kac tɨkcarica laruca, ma taŋga mɨar roumb mambiracat. \v 2 \x - \xo 13.2: \xo*\xt Lk 5.1-3\xt*\x*Ri, meikramtaɨr wɨt aniac ŋgoinna man ndambuŋ nakɨpri, aintik ma kor ian naŋgabukca mbiracatke, meikramtaɨra mina maŋarmbaia wɨtɨkca eacri. \v 3 Ainda moca ma mimo kam roor wɨt makeat, na ma gaindopatna, “Ne warac, ramoot ianna ma witna lourmo aŋgɨra taŋga warɨŋna inikca mbukca, ma an witna lourmo an nakeca taŋrina. \v 4 Na ma keca taŋri, witna lour ndeida taup ndiŋ ŋgirikrinan, na ŋgorikca kɨpca maambri. \v 5 Na witna lour ndeida tiacarpaikca watur tambat ndeacrenanna, an nambatta irikat tik, mina tawina gacatna. \v 6 Na ra aŋgɨatke, mana otanna minmo rotaca mina marereca kocnaia gururina. Mina kacrira tiacarpaikmo mba irikri, aintik mina menacrina. \v 7 Na witna lour ndeida lacarta ŋgaɨrta kɨdrɨk ŋgirikca, na an lacarta ŋgaɨra ŋgepca minmo wɨŋga makɨtacat. \v 8 Na witna lour ndeida tiacar laiŋpaik nambat ŋgirikca, an nambat nagacrinanna, mina ŋgepca amta reikca kootrina. Ri, ndeida 100na mɨnna kootrina, na ndeida 60na mɨnna kootrina, na ndeida 30na mɨnna kootrina. \v 9 Na u ramootta koarap, u gan kam mbarac.” \s Iesusa titna iroap tik ma kammo kam roor mbuŋ ndoprena \r (Mak 4.10-12 na Luk 8.9-10) \p \v 10 Karica Iesusna iŋa raŋgairena ramtaɨra kɨpca mamo, mana kecapekna kam roorna mɨnɨŋna nda digica, mina aindopatna, “Kaina moca u meikramtaɨrmo kam roor mbuŋa kerena?” \v 11 Ri, ma mina kammo gainda rutica aindopatna, “Tamuŋna auŋna bubuocna kamma tamaia iŋgoroca eacrena mɨnɨŋa, ma nemo wattacarica, ne lamŋia garacrina. Na gan meikramtaɨrmo ma mba wandacri. \v 12 \x - \xo 13.12: \xo*\xt Mt 25.29, na Mk 4.25, na Lk 8.18, na 19.26\xt*\x*Na ramoot ianna ma reikap eacrinanna, Raraŋ Aetaniaca mamo reik ndeida mamo mac neaŋnande, te, ma reik wɨt aniacap. Na ramootta reikca wɨtta wanaiŋ, Raraŋ Aetaniaca mana an reik mbatepmo mo kecarinande. \v 13 \x - \xo 13.13: \xo*\xt TW 29.4\xt*\x*Aintik anna mɨnɨŋna moca, aku minmo kam roor mbuŋa mimo kam roor kerenan. Na mina lamnik puŋga wat te, mina reikca mba watitndai, na mina kour tɨk te, mina kambca waraca landamiŋa mba aŋgɨitndai. \v 14 \x - \xo 13.14: \xo*\xt Mk 4.12, na In 12.40, na Up 28.26-27\xt*\x*\x - \xo 13.14-15: \xo*\xt Ais 6.9-10\xt*\x*Na an meikramtaɨr puŋga ramma morina ramoot Aisaiana kamma gidik ndarurina. Na ma gaindoprina, ‘Ne kammo memetmbaca waracraŋ, na ne mana mɨnɨŋa mba garacitndai. Na ne memetmbaca watraŋ, na ne reac ianna mba wati garacitndai. \v 15 \x - \xo 13.15: \xo*\xt Ib 5.11\xt*\x*Ainda moca gan meikramtaɨrta nikinik iroar minanna kocnaia mboraca iroar laiŋ kocor, na mina koura kambca waracna ŋaterenanna, mina ndorita lamnikmo purocrinan, moca mina lamnikca reac ianna wat nari, na moca mina koura kamb mbarac nari, na mina nikinik iroara kambta mɨnɨŋa garac nari. Te, mina nikinik iroar uriraca auk ndambuŋ mac nda kɨpca, aku minmo moi laiŋga monandet.’ \p \v 16 \x - \xo 13.16-17: \xo*\xt Lk 10.23-24, na In 8.56, na Ib 11.13, na 1 Pi 1.10-12\xt*\x*“Aintik ne toŋgo, nena lamnikca reikca watrinan, na nena koura kambca waracrenan. \v 17 Na aku nemo gidik ŋgoinna aindopnandet, atua rambca morina ramtaɨr wɨtapa ramtaɨr wandoik laiŋga, an reikca ne mandeaca watrenan, mina an reikca watna toŋtoŋgar anikap, na mina mba watri. Na mina an nena waracrena kambta kambma waracna toŋtoŋgar anikap, na mina mba waracri.” \s Witna lourta kam roorna mɨnɨŋ \r (Mak 4.13-20 na Luk 8.11-15) \p \v 18 Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Mandeaca, ne an ramootta witna lourmo warɨŋ inik nakerinanna kam roorna mɨnɨŋa waracnande. \v 19 Na mandaia Raraŋ Aetaniacna bubuocna kam wembaŋa waraca, mana mɨnɨŋa garac ŋgocor, ma ande an witna loura taup ndiŋ ŋgirikrinanna kirar. Iŋmbaia Ramoot Ŋgoreaca kɨpca, Raraŋ Aetaniacna kamma mana iro inik ndeacrenanna tɨki mo kecarinande. \v 20 Na witna loura watur tambatna tiacarpaik ŋgirikrinanna, mana mɨnɨŋa gaind, ramootta Raraŋ Aetaniacna kam mbaraca tawi ŋgoinna aŋgɨca toŋtoŋ ŋgoin. \v 21 Na mina iacndukar kocor, aintik mina rocotta mba eacrenanna, na meikramtaɨra Raraŋ Aetaniacna kammo, mo irik te, na mina an ramootmo, makukca neaŋnande, co mamo tɨp ŋgoreaca mo te, mana rɨtɨpaca tawi ŋgoinna iriknande. \v 22 \x - \xo 13.22: \xo*\xt Mt 6.19-34, na Lk 12.16-21, na 1 Ti 6.9-10, na 6.17\xt*\x*Na witna loura lacarta ŋgaɨrta kɨdrɨk ŋgirikrinanna, anna mɨnɨŋa gaind, ramootta ma kam mbaracrenan, na mana iroa gan tiacarpaikna reikta tamtam ŋgoin ndamŋirena, na ma kituknduk wɨt aniac aŋgɨ wembacna kadmairena. Na an reikca Raraŋ Aetaniacna kammo kɨtac irikca ma gagaimb kocor. \v 23 Na an witna loura tiacar laiŋpaik ŋgirikrinanna, anna mɨnɨŋa gaind, anna meikramtaɨra Raraŋ Aetaniacna kamma waraca mina mana mɨnɨŋa mataua lamŋirenanna. Mina gagaimbca 100na mɨn, na 60na mɨn, na 30na mɨn.” \s Katgɨn ŋgoreaca witap kurica warɨŋ nagarina kam roor \p \v 24 Karica Iesusa mimo kabena kam roor ian mac makeat, na ma aindopatna, “Tamuŋna auŋna bubuoca, ma ramootta witna lour laiŋmo ndona warɨŋ nakerina kirar. \v 25 Na mouŋa meikramtaɨra ŋgori, mana puŋnaŋgepta ianna kɨpca mana warɨŋmo katgɨn ŋgorikmo mana witna lourta warɨŋ inikca keca mataŋri, na an maica ma mataŋgat. \v 26 Ainda moca iŋmbaia an witta gaca amta reik makootri, mina wattatnanna ma katgɨn ŋgorikap kurica eacri. \v 27 Aintik mana mbaiŋna aiŋa morena ramtaɨra taŋga manmo watca aindopatna, ‘Kacoot, aia lamŋirena, u ndona warɨŋmo u witna lour laiŋ tiŋgikna kerinan. Na titoca moca katgar ŋgorikca anap gacre?’ \p \v 28 “Ri, ma mimo aindopatna, ‘Aukna puŋnaŋgepta ianna ndo ainda morina.’ Karica mana mbaiŋna aiŋa morena ramtaɨra aindopatna, ‘Aia taŋca an katgar ŋgorikmo wɨŋi aŋgɨca tumbunna tɨkna, na u toŋgori ki, wanaiŋ?’ \v 29 Karica ma mina kamb rutica aindopatna, ‘Kari, moca ne katgar ŋgorik tarki te, ne witna lourap tarkinande. \v 30 \x - \xo 13.30: \xo*\xt Mt 3.12\xt*\x*Aintik ne watcarica, maniŋa tumbunniŋa ga taŋca amna mɨnna tɨk te, an mɨn mbuŋa aku an aiŋa mona ramtaɨrmo mbopnande, “Ne outta ne an katgar ŋgorikmo tarkica tumbunna tɨkca, kaipa leaca taca rotac. Te, ne witna lourmo aŋgɨ punica aukna amta reik tɨkrena kaca tɨkna.”’” \s Ik mastetna loorna kam roor \r (Mak 4.30-32 na Luk 13.18-19) \p \v 31 Karica Iesusa mimo kabena kam roor ian mac makeat, na ma aindopatna, “Tamuŋna auŋna bubuoca ma ik mastetna loorna kirar. Na ramoot ianna an ikna loormo ndona warɨŋa mutocatna. \v 32 Na ik mastetna loura ma an kabena ikirta lourta kirara wanaiŋ. Mana loura tekirnoik koind, na ma ŋgepi acnai te, ma an warɨŋna ambrena ikirta uprirmo ma gaci kunda ikca monande. Te, raŋna ŋgocraikca mana ŋaikmo kaikca moraŋnande.” \s Isna kam roor \r (Luk 13.20-21) \p \v 33 Karica Iesusa mimo kabena kam roor ian mac makeri, na ma mimo aindopatna, “Tamuŋna auŋna bubuoca ma isna kirar. Na meac ianna an is teker emtem aŋgɨca witna kapɨrta kɨndɨb mbonkacmo aŋgɨ tuoŋ aniaca tɨki kuri te, iŋmbaia ma uri gaca bagaraniaca monande.” \s Iesusa kam roor mbuŋa meikramtaɨrmo kam ndoprina \r (Mak 4.33-34) \p \v 34 Na an kambca Iesusa meikramtaɨrmo muruŋa minmo keca mboprinanna, ma minmo kam roor mbuŋ ndoprina. Na ma minmo kam ian ndop te, mina garacna mɨnna wanaiŋ, ma minmo kam roor niŋgik mbuŋa keca minmo mboprenan. \v 35 \x - \xo 13.35: \xo*\xt Ŋap 78.2\xt*\x*Ainda moca an kirar mbuŋa ma an ramma morina ramoot ianna atua mboprina kam ndiŋa mbopca larurinanna moca mɨnna tɨknandet. Na ma aindoprina, “Aku nemo kam roor mbuŋa keca mbopraŋnande. Na aku nemo atu ŋgoinna iŋgoroca eacrina reikmo nininande, an mɨnna tiacarpaikca ŋgepca kɨpca gan mɨn.” \s Katgɨn ŋgoreacna kam roorna mɨnɨŋ \p \v 36 Karica Iesusa meikramtaɨrmo tɨkcarica ma kaca mbukri, mana iŋa raŋgairena ramtaɨra kɨpca mamo aindopatna, “U aimo an katgɨn ŋgoreaca warɨŋ inikca garina kam roorna mɨnɨŋa aimo mbopna toc ki?” \p \v 37 Ri, ma mina kammo gainda rutica aindoprina, “Ramootta witna lour laiŋmo warɨŋna inik nakerinan, anna ande, Ramootna Nuoc. \v 38 \x - \xo 13.38: \xo*\xt 1 Ko 3.9\xt*\x*Na warɨŋa ma gade gan tiacarpaik. Na an witna lour laiŋga, anna tamuŋna auŋna bubuocna meikramtaɨr. Na an katgɨn ŋgoreaca anna Ramoot Ŋgoreacna meikramtaɨr. \v 39 Aintik an puŋndamootta, katgar lourmo warɨŋa kerinan, anna Paparuna Ramoot. Na amna reac aŋgɨna ra, anna Raraŋ Aetaniacna ritri waparacna ra. Na aiŋa morena ramtaɨr, anna Raraŋ Aetaniacna mbaiŋna aiŋa morena ŋerŋgaur. \v 40 \x - \xo 13.40: \xo*\xt Mt 7.16, na In 15.6\xt*\x*Na ramtaɨra katgɨn ŋgoreac aŋgɨca kapca tɨkca, tac nake mbukca wɨrrenan, an kirar kabea mina gan tiacarpaikna mamai mbuŋa monande. \v 41 \x - \xo 13.41: \xo*\xt Mt 24.31, na 25.31-46, na Mk 13.27\xt*\x*Ainda moca Ramootna Nuoca ma ndona mbaiŋna aiŋa morena ŋerŋgaurmo mbagɨrinandet, mina an tamuŋna auŋna bubuocna reik ŋgorikmo mo kecarina, an reikca ramootna rɨtɨpaca mo ŋgocrairena, na tɨp wandɨkmo nda ipuŋrena meikramtaɨr toco, mina mimo mo kecarinandet. \v 42 \x - \xo 13.42: \xo*\xt Mt 8.12\xt*\x*Te, mbaiŋna aiŋa morena ŋerŋgaura minmo tac aniac nake mbuknandet, na an tacna inikca mina ndorita ndaɨrmo iriki ikca aeraŋnandet. \v 43 \x - \xo 13.43: \xo*\xt Dan 12.3, na 1 Ko 15.42, na 15.53, na 15.58\xt*\x*Na an mɨnna meikramtaɨr wandoikca mina wapatta rana memetac toc watnande, an mina Aetna bubuocna inikmo metacnande. Na u ramootta koarap, u gan kam mbarac.” \s Iŋgorocrina kitukndukna kam roor \p \v 44 \x - \xo 13.44: \xo*\xt Ais 55.1, na Mt 19.29, na Lk 14.33, na Pil 3.7-8, na KIEK 3.18\xt*\x*Karica Iesusa kam roor ian mac makeat, na ma aindopatna, “Tamuŋna auŋna bubuoca ma gaind tocna kirar, kitukndukca mina warɨŋna inikca au iaca aŋgɨca iŋgorocrina kirar. Na ramoot ianna anna watri, aintik ma an kituknduk aŋgɨna toŋtoŋ ŋgoinna moca, ma an kitukndukmo aŋgɨca an warɨŋmo kabena taup mac taŋga kabena au iaca aŋgɨca iŋgorocatna. Na ma ndona reikmo muruŋa mbik tɨkca mina oikatke, ma an kitukndukmo aŋgɨa ma taŋga an warɨŋmo maoikat.” \s Kituknduk aniac mbuŋa logotta wiracrena karoretloor ianna kam roor \p \v 45 Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Kabena kam roor ianna aku gaind mac kenandet, tamuŋna auŋna bubuoca ma kituknduk aniac mbuŋa mina logotta wiracrena karorelour laiŋ, laiŋga oikrena ramoot ianna kirar.\f + \fr 13.45 \fr*\ft Karorelourna wapatna kirara ma Matiu sapta 7 wes 6na inikca wat. \ft*\f* \v 46 \x - \xo 13.46: \xo*\xt ML 2.4, na 3.14-15, na 8.10, na 8.19\xt*\x*Na ma orea watta taŋga ma logotta wiracrena karoretloor laŋ ian ŋgoinna wat te, ma taŋca ndona reikmo mbik tɨkca mina oik te, ma kituknduk aŋgɨca taŋca an kituknduk aniac mbuŋa logotta wiracrena karoretloor kabe an oiknande.” \s Weaŋna kam roor \p \v 47 \x - \xo 13.47: \xo*\xt Mt 22.9-10\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Kabena kam roora gaind nakerena, tamuŋna auŋna bubuoca, ma an weaŋa mina mɨar nakerena kirar, na ma ainta ŋgoaebap aŋgɨrena. \v 48 Na weaŋa ŋgoaebca mbukca mɨnna tɨk te, mina wɨŋ gaca, mina mbiraca mimo riacnande. Na ŋgoaeb laiŋmo mina aŋgɨca taumma tɨk te, ŋgoaeb ŋgorikmo mina aŋgɨ kecarinandet. \v 49 \x - \xo 13.49: \xo*\xt Mt 25.32\xt*\x*Na ritri waparacna ra, gan tiacarpaikca ma aind ndarunande. Raraŋ Aetaniacna mbaiŋna aiŋa morena ŋerŋgaura mina kɨpca ramtaɨr ŋgorikmo an ramtaɨr wandoikta rɨkca tɨkca riac aŋgɨnandet. \v 50 \x - \xo 13.50: \xo*\xt Mt 13.42, na Lk 13.28\xt*\x*Te, ramtaɨr ŋgorikmo aŋgɨca tac aniac nake mbuknande. Na an tacna inikca mina ndorita ndaɨrmo iriki ikca aeraŋnandet.” \p \v 51 Ri, ma ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo ainda digiatna, “Ne an kamb roura aku muruŋa kerinanna, ne mina mɨnɨŋa lamŋica garacre ki?” Na mina rutica aindopatna, “Ore.” \v 52 Karica ma mimo aindopatna, “Aintik tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨra mina tamuŋna auŋna bubuocna kamna mɨnɨŋa mina lamŋirenan, na mina kac aniac ianna aetna kirar. Na ma ndona kac aniaca mbukca ma ndona reik ŋgaib laiŋapa reik bagrar laiŋmo tumbunna tɨkca aŋgɨ kɨpnande.” \s Nasaretnanda Iesusmo iŋ neaŋrina \r (Mak 6.1-6 na Luk 4.16-30) \p \v 53 \x - \xo 13.53: \xo*\xt Mt 7.28\xt*\x*Karica Iesusa kam roora keca maicatke, ma ŋgepca an tɨkcarica mataŋgat. \v 54 \x - \xo 13.54: \xo*\xt Mt 2.23, na Mk 6.1, na Lk 4.16, na 4.22, na In 7.15\xt*\x*Ri, ma taŋga ndona auŋ malaruat, na ma taŋga mina Iudana mimitpac aŋgɨrena kaca mbukca minmo Raraŋ Aetaniacna kam mariptiri. Na mina mana kamma waraca ŋgep ŋgoreac naŋgepca, mina aindopatna, “Gan ramootta ma an landamŋimo, ten ŋgoinna tɨkca aŋgɨatna? Na ma titoca moca ma ŋgagatracara morina? \v 55 \x - \xo 13.55: \xo*\xt In 6.42\xt*\x*Na aia lamŋirena gan ramoot, ma reikta muindira morena ramootna nuoc, na mana aemma Maria. Na mana laipitikca, Iemis, Iosep, Saimonap Iudas. \v 56 Na mana mbiara, aiap eacrenan. Na ma an gargarmo tenna tɨkca aŋgɨatna.” \v 57 \x - \xo 13.57: \xo*\xt Mt 11.6, na Mk 6.3-4, na Lk 4.24, na In 4.44\xt*\x*Ainda moca mina mamo kam ŋgorik topri, mina mamo nikinik iro ŋgoreac maaŋgɨat. Ri, ma minmo aindopatna, “Ramma morena ramoot, ma kabena auŋembca ma iap, na mana auŋapa bar ŋgoinna ma iremb kocor.” \v 58 \x - \xo 13.58: \xo*\xt Mk 6.5-6\xt*\x*Aintik an auŋna meikramtaɨra mamo rɨpac ŋgocor, tik ma an auŋmo ŋgagatracara wɨtta mba mori. \c 14 \s Erotta ma gaind ndamŋirina Iesusa ma kɨtac puk neaŋrena ramoot Ion \r (Mak 6.14-29 na Luk 3.19-20 na 9.7-9) \p \v 1 Na an mɨnna Galilina pitrikna ramoot paŋan Erotta Iesusna nininina kam mbaracatnan. Na an Erot, mana i ianna Antipas, na ma gagrirta ramoot Erotna nuoc.\f + \fr 14.1 \fr*\ft An Erot mana i ianna Antipas, na ma gagrirta ramoot Erotna nuoc.\ft*\f* \v 2 Ainda moca ma ndona mbaiŋna aiŋa morena ramtaɨrmo, aind mambopat, “Anna kɨtac puk neaŋrena ramoot Ion, ma menaca muk ndiŋ mac nda ŋgepca ma ainta gargarap tik, ma an ŋgagatraca morena.” \p \v 3 \x - \xo 14.3-5: \xo*\xt TN 18.16, na 20.21, na Mt 11.2, na 21.26, na Lk 3.19-20, na 20.6\xt*\x*Ainda moca Erotta, Ionmo utiŋa lawirta ŋgatɨk mbuŋa leaca mamo kac ŋgoreac matɨkat. Na anna mɨnɨŋa gaind, Erotta ndona lapmbitac Pilipna meac Erodias laŋgocatna makukna mori. \v 4 Na kɨtac puk neaŋrena ramoot Ionna, ma Erotmo gaindopatna, “U an meaca laŋgorinanna, anna tɨp laŋa wanaiŋ.” \v 5 Ainda moca ma Ionmo mo menacna mori, na ma mac nanambica, moca ma mo te, meikramtaɨra manmo kaega monande, mina lamŋirena Ionna ma ramma morena ramoot ian. \p \v 6 Karica Erotta mana aemma mana mɨrrina rana ndamŋina moca ma amna reac aniac moca ramtaɨr ndeida kɨpca manap maambri. Na an mɨnna Erodiasna mooŋa kɨpca mina rɨkmo, ma kemna orpaikca mori, Erotta mana kemna orpaikna moca ma toŋtoŋ ŋgoin. \v 7 Aintik ma mamo gainda babua aindopatna, “Gidik ŋgoin, u aukmo kaina reacna digi te, aku umo neaŋnande.” \v 8 Ri, an mooŋna aemma manmo iro neaŋga, an mooŋa Erotmo aindopatna, “Aku toŋgorinanna u kɨtac puk neaŋrena ramoot Ionna paŋan wawɨra tuoŋ ianna tɨkca aukmo neaŋ.” \p \v 9 Ainda moca gagrirta ramoot paŋanna an kamma waraca mana nikinik iroa makukuamacariat. Na ma ndona babuatna kamna moca, ma an ndoap eacrina meikramtaɨrta outta, numbir aŋgɨ narica, ma ndona lapoca ruŋrena ramtaɨrmo mbopca mina an mooŋna toŋtoŋ maraŋgaiat. \v 10 \x - \xo 14.10: \xo*\xt Mt 17.12, na Mk 6.27, na Lk 9.9\xt*\x*Ri, ma ramoot ianmo mbagɨrica kac ŋgoreaca taŋca, anna lapoca ruŋrena ramtaɨrmo mbopca mina kɨtac puk neaŋrena ramoot Ionna logotmo wawɨrna. \v 11 Ainda moca mina mana paŋanmo wawɨrca tuoŋ ianna tɨkca, aŋgɨca kɨpca an mooŋmo maneaŋgat. Ri, ma an paŋanmo aŋgɨca ndona aemmo aŋgɨca mataŋgat. \v 12 Aintik kɨtac puk neaŋrena ramoot Ionna iŋa raŋgairena ramtaɨra kɨpca mana waɨra aŋgɨca taŋga manmo mamutocat, karica mina taŋga Iesusmo mambopat. \s Iesusa 5,000na mɨnna ramtaɨrmo amta reik neaŋgatna \r (Mak 6.31-44 na Luk 9.10-17 na Ion 6.1-13) \p \v 13 Ri, Iesusa an kamma waracri, ma kor ianna aŋgɨca an auŋ tɨkcarica ma ramtaɨr kocorta taup ianna ndo kabe mataŋgat. Ainda moca meikramtaɨr wɨt aniaca man tataŋna kamma waraca mina ndorita auŋemb tekir tɨkcarica, ŋgepca mbat ndiŋa mana iŋmbai maraŋgaiat. \v 14 \x - \xo 14.14: \xo*\xt Mt 9.36, na Mk 6.34\xt*\x*Karica ma kornan gaca wattatnanna, ma an meikramtaɨrta tumbun aniaca watca, mana iro inikca mina moca kakadmai aniacap. Ainda moca ma an roumbbebta meikramtaɨrmo, mina roumbbebmo moa laiŋ mamori. \p \v 15 Na ra irikca wigwacari, mana iŋa raŋgairena ramtaɨra kɨpca mamo aindopatna, “Ra maica mairikreke, na ganna ramtaɨr kocorta taup, u an meikramtaɨrmo mandaca mina taŋca an auŋembta amta reik koikca amna.” \v 16 Ainda moca ma minmo rutica aindoprina, “Wanaiŋ, mina mba mac taŋitndai, ne ndori minmo amta reik neaŋca mina amna.” \v 17 Ri, mina manmo rutica aindopatna, “Aia tapacar tɨpemb parmbaiapa ŋgoaem mbuniŋ niŋgikap eacrenan.” \v 18 Karica ma mimo aindopatna, “Anmo auk ndambuŋ naaŋgɨ kɨp.” \p \v 19 \x - \xo 14.19: \xo*\xt Mt 15.35-39, na Mk 8.6-10\xt*\x*Ri, ma an meikramtaɨrmo mbopca, mina katgar tambatta mbiraca, ma an tapacar tɨpemb parmbaiapa ŋgoaemniŋ aŋgɨca tamuŋna auŋa raica watca, ma Raraŋ Aetaniacmo kam tɨp laŋ neaŋca ma an tapacarpaikmo, rɨmbɨtta ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo neaŋca mina an meikramtaɨrmo mabiŋaiat. \v 20 \x - \xo 14.20: \xo*\xt 2 GRP 4.44, na Mk 6.42-43, na Lk 9.17, na In 6.11-13\xt*\x*Karica mina muruŋa amba taŋga mɨn ŋgoinna tɨkatna. Na mana iŋa raŋgairena ramtaɨra, an mina amba mɨnna tɨkatna amta reik tɨpembmo larkambca parniŋapa mbut mbuniŋna mɨnpaik maaocat. \v 21 Na an amta reik ambatna ramtaɨra 5,000na mɨn toc. Na mina meikpitikapa mombonikmo mba nduri. \s Iesusa mɨarna puk nambatta wɨtɨkca taŋrina \r (Mak 6.45-52 na Ion 6.16-21) \p \v 22 Karica Iesusa ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo, aindopatna, “Ne tawina kor naŋgabukca aukmo outmbaica mɨarmo waŋembai nagac.” Na ma ndo pac eaca, meikramtaɨrmo mandaca taŋna toŋtoŋap. \v 23 \x - \xo 14.23: \xo*\xt Lk 6.12, na 9.28\xt*\x*Ainda moca an meikramtaɨr muruŋmo ma mbagɨrica, mina taŋgatke, ma takur ian magat, ma anna tɨkca mbendeina moca. Na ra irikatke, ma ndo kabea an maeacri. \v 24 Na an mɨn mbuŋa kora mɨarmo mon tawan ŋgoinna taŋrena, na watta macaitmo moca ma kora ndatapiri tik, ma minmo aŋgɨca irikgatɨkri. \v 25 Karica maica auŋa raruna mori, Iesusa ŋgepca mɨarna puk nambat ndiŋa wɨtɨkca ndona iŋa raŋgairena ramtaɨr tambuŋa mataŋri. \v 26 \x - \xo 14.26: \xo*\xt Lk 24.37\xt*\x*Na mina watri, ma macait nambat ndiŋa taŋri, mina nanambia aindopatna, “Anna raraŋ ian.” Na mina kocnaia nekcarica larɨkca ŋgocraica. \v 27 Ri, ma minmo anduna aindopatna, “Ne kai nanambi teac, ne gagraca eac, ganna auk.” \p \v 28 Karica Pita rutica aindoprina, “Kacoot, anna un gidik ecte, auk motocmo mbopca aku macait nambat ndiŋa un ndambuŋ nakɨpna.” \v 29 \x - \xo 14.29: \xo*\xt In 21.7\xt*\x*Ri, ma manmo nda rutica aindopatna, “U kɨp!” Ri, Pita kor ndiŋnan irikca macaitta wɨtɨkca, an nambat ndiŋa man ndambuŋ mataŋri. \v 30 Na ma watapa macaitta watca, ma rugut moca, ma puk inik mairikreke, ri, ma manmo kam keca aindopatna, “Kacoot aukmo otac.” \p \v 31 \x - \xo 14.31: \xo*\xt Mt 8.26\xt*\x*Ri, Iesusa ndona parmo anduna rapaca taŋga Pitamo utiŋga aindoprina, “Una rɨtɨpaca teker ŋgoin! Na kaina moca u iro mbuniŋap?” \v 32 Karica maniŋa muruŋniŋa kor naŋgabukri, an wat gargara toca mamenacat. \v 33 \x - \xo 14.33: \xo*\xt Ŋap 2.7, na Mk 4.39, na Lk 4.41, na In 6.69, na Ro 1.4\xt*\x*Ri, an ramtaɨra kor ndeacrenanna, mina tutpemb rɨmbɨtca mana mbendeiri, mina gaindopatna, “Gidik ŋgoin, u Raraŋ Aetaniacna Nuoc.” \s Iesusa Genesaretna meikramtaɨrta roumbbebmo moi laiŋga moatna \r (Mak 6.53-56) \p \v 34 Ainda moca manapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨra mɨarmo kataca monmbai waŋa taŋga Genesaret waŋ matundocat. \v 35 Ri, anna ramtaɨra mamo watta garaca, mina an auŋembca rambuŋ ndeacrenanmo kam neaŋga taŋga, mina an roumbbebta meikramtaɨrmo, muruŋa aŋgɨca man ndambuŋ makɨpat. \v 36 \x - \xo 14.36: \xo*\xt Mt 9.20-21, na Mk 5.27-28, na Lk 8.44\xt*\x*Na mina mamo gagra mbopca ma an roumbbebta meikramtaɨrmo wattacarica, mina mana tik ŋgapaoc rocotna mamamaina tɨpmo pipikna. Ri, anna meikramtaɨra muruŋa ainda mori, mina laiŋ mamoat. \c 15 \s Raraŋ Aetaniacna Tɨp Wandɨkca anna nicar ŋgamrirta kammo kundrina \r (Mak 7.1-13) \p \v 1 Na an mɨnna Parisina ramtaɨr ndeidapa tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨra, Ierusalem tɨkcarica mina Iesus ndambuŋ makɨpri. Na mina mamo gainda digirina, \v 2 \x - \xo 15.2: \xo*\xt Mk 7.5, na Lk 11.38\xt*\x*“Kaina moca una iŋa raŋgairena ramtaɨra, aina nicar ŋgamrirta tɨpemb kirarirmo raŋgai ŋgocora ndorita paɨrmo mba tukica ambrena?”\f + \fr 15.2 \fr*\ft Parmo tuki ŋgocora ambrenanna, anna Iudananda rugut morena, ŋarikca mina reac ianna Raraŋ Aetaniaca wandɨk tɨkrinan ŋgutiŋ te, mina Raraŋ Aetaniacna lamnɨacmo, mina ratta mba laruitndai. Aintik mina ndorita par tukica ambrena.\ft*\f* \p \v 3 Ri, ma mina kammo rutica aindopatna, “Na kaina moca ne Raraŋ Aetaniacna Tɨp Wandɨkca raŋgai ŋgocor, na ne ndorita nicar ŋgamrirta tɨpemb kirarir koinda raŋgairena? \v 4 \x - \xo 15.4: \xo*\xt NA 20.12, na 21.17, na TN 20.9, na TW 5.16\xt*\x*Na Raraŋ Aetaniaca aindoprina, ‘Ne ndorita aemeraterta kambca waraca raŋgai, na mandaia ndona aemaetmo kam ŋgoreac ndop te, mina mamo mo menacnande.’ \v 5 Na ne gaindoprena, ‘Ramoot ianna ma ndona aemmapa aetmo otacna kitukndukarapa reikap, na ma gaindop te, “Kainta reikapa kitukndukca aku oŋmo neaŋ ndoprinanna, aku anmo Raraŋ Aetaniaca neaŋna larapacrina.” \v 6 Te, an ramootta ma ndona aemmapa aetmo kai lamŋica maniŋmo matau mo teac.’ Na an tɨpna kirara ne Raraŋ Aetaniacna kammo nda ipuŋrinan, na nena nicar ŋgamrirta tɨpemb kirarira ne aŋgɨrinanna, ne anna raŋgairena. \p \v 7 “Ne paparuna ramtaɨr. An ramma morina ramoot Aisaia, ma nen ŋgoinna rɨŋrina kammo ma gidik ŋgoinna aindoprina, \v 8 \x - \xo 15.8: \xo*\xt Esi 33.31\xt*\x*\x - \xo 15.8-9: \xo*\xt Ais 29.13\xt*\x*‘Gan meikramtaɨra aukna imo ndorita upemb puŋga aŋgɨca ŋgeprena, na mina nikinik iroara aukmo tawan ŋgoin maeacreke. \v 9 \x - \xo 15.9: \xo*\xt Kol 2.18-22, na Ta 1.14\xt*\x*Na mina ramoot, tɨkrina ririptina tɨpemb kirarir tiŋgikca raŋgaica aindoprena, “Ganna Raraŋ Aetaniacna kam.” Aintik mina aukmo wanaiŋa mbendeirena.’” \s Ramootmo moca rat ŋgocorta reikta kambca Iesusa mbopatna \r (Mak 7.14-23) \p \v 10 Karica Iesusa meikramtaɨrmo aca man ndambuŋa kɨpca, minmo aindopatna, “Ne waraca matau lamŋi rapac. \v 11 \x - \xo 15.11: \xo*\xt Mt 12.34, na Up 10.15, na Ro 14.14, na 14.17, na 1 Ti 4.4, na Ta 1.15\xt*\x*Na reaca ramootna up inikca mbukrenanna, anna ramootmo mba moca patiŋga mba moitndai. Na reaca ramootna up inik ndiŋ ndarurenanna, anna ramootmo moca ma patiŋga monande.” \p \v 12 Karica iŋmbaia mana iŋa raŋgairena ramtaɨra man ndambuŋa kɨpca mamo gaindopatna, “U lamŋire, ki? An Parisina ramtaɨra an u mbopatna kambta moca unmo iroar ŋgorik maaŋgɨat.” \p \v 13 \x - \xo 15.13: \xo*\xt In 15.2, na 1 Ko 3.7\xt*\x*Ri, ma mina kammo rutica aindopatna, “Aukna tamuŋna Aetta ma warɨŋap, na reikca ma ndo ŋgoinna an warɨŋa mutoc ŋgocortan, ma minmo mina mɨnɨŋna kacrirap tarkinandet. \v 14 \x - \xo 15.14: \xo*\xt Ais 9.16, na Mal 2.8, na Mt 23.16, na Lk 6.39, na Ro 2.19\xt*\x*Na ne minmo ndarekrekke, mina kabena meikramtaɨrmo taup wandacna morenan, na mina ande lamnik pupuroikta ramtaɨrta kirar toc. Na lamnɨac pupurocna ramoot ianna, ianmo aŋgɨca taŋ te, maniŋa muruŋniŋa aoclataca iriknandet.” \p \v 15 Ri, Pita manmo aindopatna, “U aimo gan kam roorna mɨnɨŋa, u an meikramtaɨrmo kerinanna, u aimo mbop te, aia waracna.” \v 16 Na ma minmo aindopatna, “Kaina moca ne toca anna mɨnɨŋa mba garacri? \v 17 Na ne mba lamŋica rapacreke, a? Kaina reaca ma up ndiŋa mbukrenanna, ma loap kurica mac nda larurena. \v 18 \x - \xo 15.18: \xo*\xt Mt 12.34, na Ie 3.6\xt*\x*Na reaca nikinik iro mbuŋa up ndiŋa larurenanna, anna ande an reaca ramootmo moca ma rat ŋgocor. \v 19 \x - \xo 15.19: \xo*\xt RL 8.21, na ML 6.14, na Ier 17.9, na Mt 12.34, na Mk 7.21\xt*\x*Aintik aku mboprenanna, anna an reikca ramootna iro inik mbuŋ ndarurena. Na an reikca gade, kabena meikramtaɨrmo iro ŋgoreacap, na ramootta mo menacrenan, na laŋtaŋgoara, meacramootna kaŋtertaapna tɨp kirara morenan, na tɨpemb ŋgadudukca morena meikramtaɨrta tɨpemb kirarira damar ŋgorik koinda morenan, na macmakɨmapa ritri waparacmo moca paparuna kam ndoprenanapa, kabena meikramtaɨrmo peperena kamb ŋgorik toprena tɨpembta kirarirap. \v 20 Ande an reikca ramootmo Raraŋ Aetaniacna lamnɨaca moca ma rat ŋgocor. Na ramootta amna reaca amna mo te, na ma ndona parmo tuki ŋgocor, an tɨpna kirara mamo mba moca ma Raraŋ Aetaniacna lamnɨacmo mba moi ratitndai.” \s Kenanna pitrik waŋna meaca Iesusmo gidik ŋgoinna rɨpacatna \r (Mak 7.24-30) \p \v 21 Karica Iesusa an auŋ tɨkcarica ma Tairapa Saidon auŋ aniacniŋna waŋ mataŋgat. \v 22 Na Kenan pitrik waŋna meac ianna ma an ndeacrenanna, ma kɨpca kam keca aca mamo gaindopatna, “Kacoot, u Dewitna ŋgamaɨr, u aukna moca kadmaia otac, ŋeroŋ ŋgoreaca aukna mooŋmo, moa ŋgocrairena.” \v 23 Ri, ma mana kam ianna mba rutiri, na mana iŋa raŋgairena ramtaɨra kɨpca manmo gaindopatna, “Gan meaca aimo acrenanna, ma aina iŋmbai nakɨprenan, u mamo mandaca ma taŋ.” \p \v 24 \x - \xo 15.24: \xo*\xt Mt 10.5-6, na Up 3.25-26, na Ro 15.8\xt*\x*Karica ma mina kammo rutica gaindopatna, “Raraŋ Aetaniaca aukmo Israelna meikramtaɨr tiŋgik ŋgotacna mandaca aku kɨprina, mina an iŋgoroca eacrena sipsiparta kirar toc.” \v 25 Ri, an meaca kɨpca mana outta tutupniŋ rɨmbɨtca mamo aindopatna, “Kacoot, aukmo otac!” \v 26 Ainda moca ma mamo rutica aindoprina, “Mombonikta ambrena tapacmo aŋgɨca mina piriŋta outta keca, mina am te, anna laŋa wanaiŋ.”\f + \fr 15.26 \fr*\fk Mombonikta ambrena tapacmo aŋgɨca mina piriŋta outta keca, mina am te, anna laŋa wanaiŋ: \fk*\ft Anna gaind Iesusa an meacmo mo ŋate narica. Ainda moca ma an kam roora keatna. Ma kam wembaŋ laŋmo Israelnaŋgepta meikramtaɨrmo neaŋna kɨprina. Na mana mɨnɨŋa gaind, mombonikca anna Israelnaŋgep, na piriŋga anna Iudana meikramtaɨr wanaiŋ.\ft*\f* \v 27 Ri, an meaca rutica aindopatna, “Kacoot, anna gidik, an piriŋga mina ndorita aeterta ambrena barerta, amta reik tɨpembca wɨkɨn ŋgirikrenanna mina anmo ambrena.” \v 28 \x - \xo 15.28: \xo*\xt Mt 8.10, na 8.13\xt*\x*Ainda moca Iesusa an meaca mboprina kamma waraca ma rutica aindopatna, “Meacmbitac, una rɨtɨpaca ma aniac ŋgoin. Na u toŋgorena reaca unmo larunanna, ma larunande.” Ri, an kɨdrɨk ŋgoinna an meacna mooŋa laŋ mamoat. \s Roumbbebta meikramtaɨr wɨtta Iesusa moa laiŋga morina \p \v 29 Karica Iesusa an pitrik waŋ tɨkcarica ma Galili mɨar roumb ndiŋa taŋga takur ian nagaca mambiracat. \v 30 Ri, meikramtaɨr wɨt aniac ŋgoinna man ndambuŋ makɨpat. Na mina an orapaɨr menacrinanapa lamnik ŋgoriknan, na par gegebar, na kamma mbop kocortanapa ainta kabena kirarirta roumbbebta meikramtaɨrmo, mina aŋgɨca taŋga mana orniŋ ndambuŋa tɨkri. Na ma minmo moa laiŋ mamori. \v 31 \x - \xo 15.31: \xo*\xt Mk 7.37\xt*\x*Na meikramtaɨr an kamma mbop kocortanna, mboprina, na orapaɨr gegebara laiŋ mamori, na our ŋgorikca taŋrena, na lamnik ŋgorikca mac watrinan, ri, mina tamtam ndamŋirina. Na mina Israelnaŋgepta Raraŋ Aetaniacna imo aŋgɨca maŋgepri. \s Iesusa 4,000na mɨnna ramtaɨr tiŋgikmo amna reac neaŋgatna \r (Mak 8.1-10) \p \v 32 \x - \xo 15.32: \xo*\xt Mt 14.14\xt*\x*Karica Iesusa ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo aca kɨpca, ma minmo aindopatna, “Aku gan meikramtaɨrta moca kakadmai ŋgoin, mina aukap eaca taŋga rai mbonkacna mɨnna moca mina amta reikca mamairi. Na aku minmo mba mbagɨrica taŋitndai, moca mina taupca taŋca paŋan korereca mina wɨnaca irik nari.” \v 33 Ri, mana iŋa raŋgairena ramtaɨra mamo aindopatna, “Gan ramtaɨr kocorta taupmo aia tenna amna tapacar aŋgɨca gan ainta meikramtaɨrta tumbunna neaŋammit?” \v 34 Karica ma minmo madigiat, “Ne tapacar titpaikap eacrena?” Na mina aindoprina, “Aia tapacar parmbaiapa mbut mbuniŋapa ŋgoaem teker mbatep eniŋap.” \p \v 35 Ainda moca ma meikramtaɨrmo mbopca, mina pitrik mambiracat. \v 36 Ri, ma an tapacar parmbaiapa mbut mbuniŋapa ŋgoaebmo aŋgɨca, ma Raraŋ Aetaniacmo kam laŋ neaŋca, ma witkica ndona iŋa raŋgairena ramtaɨr maneaŋgat. Na mina an meikramtaɨrmo mabiŋaiat. \v 37 Na an meikramtaɨra amba taŋga mɨnna tɨkca, an amta reik tɨpembca eacri, mana iŋa raŋgairena ramtaɨra larkamb anik parmbaiapa mbut mbuniŋa ruatna. \v 38 Ri, an amta reikca ambatna ramtaɨrta ŋgaŋgangɨca 4,000na mɨn, na mina meikpitikapa mombonikca mba nduri. \v 39 Karica ma an meikramtaɨrmo mbopca mina taŋgatke, ma kor naŋgabukca ma mon Magadana waŋ mataŋgat. \c 16 \s Parisiarapa Sadisiara Iesusmo ŋgagatraca mona digiatna \r (Mak 8.11-13 na Luk 12.54-56) \p \v 1 \x - \xo 16.1: \xo*\xt Mt 12.38, na Lk 11.16, na 1 Ko 1.22\xt*\x*Karica Parisiarapa Sadisiarna ramtaɨra Iesus ndambuŋ nakɨpca manmo towaina morina. Na mina manmo digica ma tamuŋna auŋna ŋgagatrac ianna mo te, mina lamŋinande, anna ma Raraŋ Aetaniacna aiŋa morena ramoot. \v 2 Ainda moca ma mina digdigimo rutica aindopatna, “Wigwaca ne aindopnande, ‘Riaca laupa mairikek, na mandeaca mouŋa laŋa monandet.’ \v 3 Na ŋaŋarmuŋmbaia ne aindopnande, ‘Dimir mbɨkmbɨkarapa ra laup te, anna mandeaca pukapa watta kɨpnande.’ Na gidik ŋgoin, ne riacna ŋgagatraca ne watca mbopnandet, na gan mɨnna nena eteacna ŋgagatraca ne mba watta rapacri. \v 4 \x - \xo 16.4: \xo*\xt Mt 12.39, na Lk 11.29\xt*\x*Aintik gan mɨnna meikramtaɨra, mina meikramtaɨr ŋgorik koind, mina Raraŋ Aetaniacmo nikinik iro kabeapa wanaiŋ. Memetmbaca mina ŋgagatraca watna digirenan. Na mina ŋgagatrac ianna mba watitndai. Wanaiŋ ŋgoin. Mina watna ŋgagatrac kabea, anna ramma morina ramoot, Iounanan.” Karica ma min tɨkcarica mataŋgat. \s Sadisiapa Parisina isna kam roor \r (Mak 8.14-21) \p \v 5 Karica Iesusapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨra, mina mɨarmo waŋembaia taŋga gari, mana iŋa raŋgairena ramtaɨra gagamna tapac aŋgɨna ndarekrekeri. \v 6 \x - \xo 16.6: \xo*\xt Lk 12.1\xt*\x*Na ma minmo aindopatna, “Ne Sadisiapa Parisina isna moca, ne ndoritake, matau wat.” \v 7 Ainda moca mina an kamna moca ndori puŋga kamb topri, mina gaindopatna, “Aia gagamna tapaca aŋgɨ kɨp ŋgocor tik, ma aimo an kam ndopapekna.” \v 8 Ri, ma mina mbopatna kamma ma malamŋiat, ma mimo gaindopatna, “Ne rɨtɨpaik tekirta ramtaɨr, kaina moca ne ndorita rɨkmo aindoprina, ‘Aia tapacar kocor?’ \v 9 \x - \xo 16.9: \xo*\xt Mt 14.17-21\xt*\x*Na ne mba lamŋireke, a? An tapacar parmbaia, aku ramtaɨra 5,000na mɨnna neaŋga ambrinanna, na larkam titpaikca ne rurina? \v 10 \x - \xo 16.10: \xo*\xt Mt 15.34-38\xt*\x*Na an tapacar parmbaiapa mbut mbuniŋa ramtaɨra, 4,000na mɨnna an ambrinanna, na larkamb anik titpaikca ne rurinanna, ne mba lamŋireke, a? \v 11 Na tida moca ne lamŋi ŋgocor? Aku nemo tapacar tɨpembta kamma mba mbopreke, aku nemo aindoprena. Ne Parisiarapa Sadisiarta isnake, ne ndorimo matau wat.” \p \v 12 Ainda moca mina an kamma waraca, mina lamŋia marapacat, ma mimo an tapaca morena isna kamma mba mbopri. Wanaiŋ. Ma minmo an Parisiarapa Sadisiarta riptirena kamna kam ndoprena. \s Pita aindopatna, Iesusa ma mandai ŋgoin \r (Mak 8.27-30 na Luk 9.18-21) \p \v 13 Karica Iesusa Sisariapilipaina auŋ tekerna pitrik waŋa mbukna taŋre mbuŋa ma ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo gainda digirina, “Mandaimo, meikramtaɨra Ramootna Nuoc ndoprena?” \v 14 \x - \xo 16.14: \xo*\xt Mt 14.1-2, na Mk 6.14-15, na Lk 9.7-8\xt*\x*Ri, mina mamo rutica gaindopatna, “Ndeida gaindoprena, kɨtac puk neaŋrena ramoot Ion, na ndeida gaindoprena Elaia, ri, ndeida gaindoprena Ieremaia, co Raraŋ Aetaniacna ramma morena ramoot ian.” \v 15 Karica ma minmo madigiat, “Na nen ŋgoinna, aukmo mandai ŋgacit?” \p \v 16 \x - \xo 16.16: \xo*\xt In 6.68-69, na Ib 1.2, na 1.5, na 1 Io 4.15\xt*\x*Ri, Saimon Pita rutica manmo aindopatna, “U an ramootta Raraŋ Aetaniac babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramoot, u iarwarna eteacna watapna Raraŋ Aetaniacna Nuoc.” \p \v 17 \x - \xo 16.17: \xo*\xt Mt 17.5, na 1 Ko 2.10, na Gal 1.15-16, na Epe 2.8\xt*\x*Ainda mori, ma rutica aindoprina, “Saimon, Ionna nuoc, u toŋgo, gan tiacarpaikna ramoot ianna umo gan kamma wandac ŋgocor, wanaiŋ, anna aukna Aet, ma tamuŋna auŋ ndeacrenanna, ma ndo unmo wandacrina. \v 18 \x - \xo 16.18: \xo*\xt In 1.42, na Epe 2.20, na KIEK 21.14\xt*\x*Karica ma aindopatna, aku umo aindopnande, u Pita, una ia waut, na aku ndona rɨtɨpacna meikramtaɨrta tumbunmo an waut nambatta monande. Na memenacna gargara anna mba mac moi irikitndai. \v 19 \x - \xo 16.19: \xo*\xt Mt 18.18, na In 20.23\xt*\x*Na aku umo aindopnande, tamuŋna auŋna bubuocna tɨŋ gootna reikca, aku umo neaŋnandet. Na kaina tɨŋa u gan tiacarpaikca kaptikica leaca eacrenan, Raraŋ Aetaniac, ma toco tamuŋna auŋna tɨŋmo kaptikica leacnande. Na kaina tɨŋa u gan tiacarpaikca gootca eacrenanna. Raraŋ Aetaniac toco tamuŋna auŋna tɨŋmo ma gootnandet.” \v 20 \x - \xo 16.20-21: \xo*\xt Mt 17.9, na Mk 9.9\xt*\x*Ainda moatke, ma ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo kɨraca, mina kabena meikramtaɨrmo gainda kai mbop teac, ma Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramoot. \ms Iesusa menacna kocrori, ma ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo tɨpemb kirarir laiŋga mona riptirina \mr (16.21—20.34) \s Iesusa aindopatna ma menaca ma mac nda ŋgepnande \r (Mak 8.31—9.1 na Luk 9.22-27) \p \v 21 Karica an mɨn mbuŋa Iesusa ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo, ma ndo Ierusalemma taŋna kam landamŋi mambopri. Ma minmo mbopca waraca ma taŋi anna tɨk te, ramtaɨr paŋaindapa, taup ndamtaɨr paŋaindapa, tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨra, mina mamo gɨrgɨr neaŋca manmo mo menacnandet, na ra mbonkacnan mbuŋa ma mac nda ŋgepnande. \p \v 22 Ri, Pita an kam mbaraca, manmo aŋgɨca roumbmbaia taŋga manmo kaega moca gaindopatna, “Kacoot wanaiŋ ŋgoin. Gan reaca unmo mba laruitndai!” \v 23 Ainda moca ma repakeca Pitamo aindopatna, “Ramoot Mbɨk u aukna iŋmbaia taŋ, u aukna taup mboracrena, u Raraŋ Aetaniacna iroa mba raŋgairenan, wanaiŋ, u ramootna iroa raŋgairena.” \p \v 24 \x - \xo 16.24: \xo*\xt Mt 10.38, na Lk 14.27, na Up 14.22, na 2 Ti 3.12\xt*\x*Karica ma ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo gaindoprina, “Ramootta aukmo raŋgaina ndop te, ma ndona toŋtoŋa kɨtac irikca ma ndona kekeracna ik aŋgɨca aukna iŋa raŋgai. \v 25 \x - \xo 16.25: \xo*\xt Mt 10.39, na Lk 17.33, na In 12.25\xt*\x*Na ramootta ndona eteacna wat aŋgɨna moca gagra te, ma ndona an eteacna watta kecarinande. Na ramootta aukna moca lamŋi te, na ma ndona eteacna wat kecari te, an ramoot ma ndona eteacna watta aŋgɨnande. \v 26 \x - \xo 16.26: \xo*\xt Ŋap 49.7-8, na Mt 4.8-9\xt*\x*Na ramootta gan tiacarpaikna reikca kocnai aŋgɨ te, na mana eteacna watta mai te, an reikca muruŋa manmo titoc ŋgotacit? Na an ramootta ma titocna opoik mbuŋa ndona iarwarna eteacna watta mac nda oikit. \v 27 \x - \xo 16.27: \xo*\xt Ŋap 62.12, na ML 24.12, na Sek 14.5, na Mt 25.31, na 26.64, na Mk 8.38, na Lk 9.26, na Ro 2.6, na 1 Pi 1.17, na KIEK 22.12\xt*\x*Ainda moca Ramootna Nuoca ma ndona Aetna memetacna tac aniacap kɨp te, mana mbaiŋna aiŋa morena ŋerŋgaura manap kɨpnandet. Te, an kɨdrɨkca ma meikramtaɨrmo mina morina kirarir laiŋta opoikca raŋgaica aŋgɨ neaŋnande. \v 28 \x - \xo 16.28: \xo*\xt Mk 9.1, na Lk 9.27\xt*\x*Na aku nemo gidik ŋgoinna aindopnande, nena ndeida ganna wɨtɨkca eacrenanna mina menac ŋgocora, mina watnande, Ramootna Nuoca ma gagrirta ramoot paŋan toc nakɨpnande.” \c 17 \s Iesusna tikna wapatta muruŋ naŋgetrikirina \r (Mak 9.2-13 na Luk 9.28-36) \p \v 1 \x - \xo 17.1-5: \xo*\xt 2 Pi 1.17-18\xt*\x*Na rai parmbaiapa mbut kabe maiatke, Iesusa Pitaapa Sebedina nuocniŋ Iemisapa Ionmo aŋgɨca, mina muruŋa ndori tiŋgikca takur aniac ianna tamuŋ ŋgoin magat. \v 2 Na mina watrenan mbuŋa, mana tikca ŋgetrikica, aintocna wapat ian malaruat. Na mana inpaŋanna rana memetac toca metacri, na mana tik ŋgapaoca memetac gogok toca metacri. \v 3 Na Mosesapa Elaia min ndambuŋa anduna laruca Iesusap mambopri. \v 4 Ainda moca Pita anna watca, ma manmo aindopatna, “Kacoot, laŋa moca aia ganna eacrenan, na u toŋgo te, aku nenmo ndamb mbonkaca mona, ianna unan, na ianna Mosesnan, na ianna Elaianan.” \p \v 5 \x - \xo 17.5: \xo*\xt RL 22.2, na TW 18.15, na Ŋap 2.7, na Ais 42.1, na Mt 3.17, na 12.18, na Mk 1.11, na Lk 3.22\xt*\x*Na Pita, an kam ndopre mbuŋa dimir ndepikca memetacap mimo wɨŋga kɨtaca, kam ianna anna inikca gaindoprina, “Ganna aukna Nuoc, aku manmo matŋirena, na aku mamo toŋtoŋ ŋgoin. Ne mana kam mbarac.” \p \v 6 Aindopatke, mina an kam mbaraca mina rugdar moca nanambica, tutpemb rɨmbɨtca pitrik mairikat. \v 7 Ri, Iesusa min ndambuŋ nakɨpca, minmo utiŋa aindopatna, “Ne ŋgep, ne kai nanambi teac.” \v 8 Ainda moca mina tamuŋa rai watta gari, mina ramoot ianna mba mac watri, man niŋgikca ndo eacrina. \p \v 9 \x - \xo 17.9: \xo*\xt Mt 8.4, na 9.30, na 12.16, na 16.20\xt*\x*Ri, mina takur tamuŋ ŋgetacndiŋ mac nda irikatke, ma minmo kam gargar mbuŋa gaindopatna, “An reaca ne wattapeknanna, ne ramoot ianmo kai nini teac, taŋca Ramootna Nuoca muk ndiŋa mac nda ŋgep te.” \p \v 10 \x - \xo 17.10: \xo*\xt Mal 4.5\xt*\x*Karica mana an iŋa raŋgairena ramtaɨr mbonkaca mamo gainda digirina, “Kaina moca tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨra gaindoprena, Elaia ma outmbaica kɨpnandet?” \p \v 11 Ri, ma mina kammo rutica aindopatna, “An kamma anna gidik, Elaia ma kɨpca reikmo mo laŋa monande. \v 12 \x - \xo 17.12: \xo*\xt Mt 11.14\xt*\x*Aintik aku nemo gaindopnande, Elaia ma kɨprinanna, na meikramtaɨra mamo mba watta lamŋiri, wanaiŋ, mina ndorita toŋtoŋgara raŋgaica mina manmo kaina reaca monanna, mina mo niŋgik. Na an tɨpna kirar ŋgoinna, mina Ramootna Nuocmo ainda moca ma gɨrgɨr aŋgɨnandet.” \v 13 \x - \xo 17.13: \xo*\xt Lk 1.17\xt*\x*Na ma aindopatke, mina malamŋiat, ma kɨtac puk neaŋrena ramoot Ionna kam ndoprina. \s Iesusa nuocna mooŋnuoc teker ianna ŋeroŋ ŋgoreacapnanmo moa laŋa morina \r (Mak 9.14-29 na Luk 9.37-42) \p \v 14 Karica Iesusapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨr mbonkaca takur tɨkcarica irikca kɨpca, meikramtaɨr wɨt aniac ndambuŋ ndarurinan. Ri, ramoot ianna Iesus ndambuŋ nakɨpca tutupniŋ rɨmbɨtca mamo gaindopatna, \v 15 “Kacoot, u aukna nuocmo kadmaia otac, ma paŋan ŋaŋaona roumbap tik, mana tikca ŋgoreac ŋgoin ndeacrena. Na ma memetmbaca tac inikca irikrenan, na memetmbaca pukca pukrenan. \v 16 Na aku manmo una iŋa raŋgairena ramtaɨr tambuŋ naaŋgɨca taŋri, na mina manmo mo laŋa mona mɨnna wanaiŋ.” \p \v 17 \x - \xo 17.17: \xo*\xt TW 32.5, na 32.20, na In 14.9\xt*\x*Karica ma mana kammo rutica aindoprina, “Ne rɨtɨpaik kocorta meikramtaɨrta tumbun, nena iroarapa nena tɨpemb kirarira wandoik laiŋga wanaiŋ, ŋgadudukar koind. Na aku nenap eaca maŋateri. Na nena makukar toco mbukna ŋaterena. Aukmo an mooŋnuocmo gan naaŋgɨca kɨp.” \v 18 Ri, ma an ŋeroŋ ŋgoreacmo kaega moca, an ŋeroŋ ŋgoreaca an nuoc tɨkcarica, ma anduna laŋ mamori. \p \v 19 \x - \xo 17.19: \xo*\xt Mt 10.1\xt*\x*Karica iŋmbaia mana iŋa raŋgairena ramtaɨr tiŋgikca kɨpca mamo aind mac digiatna, “Tida moca aia an ŋeroŋ ŋgoreacmo, mo kecarina mɨnna wanaiŋ.” \p \v 20-21 \x - \xo 17.20-21: \xo*\xt Mt 21.21, na Mk 11.23, na Lk 17.6, na 1 Ko 12.9, na 13.2\xt*\x*Ri, ma mimo aindoprina, “Nena rɨtɨpaikca tekir koind, aintik ne toawanaiŋ. Na aku nemo gidik ŋgoinna aindopnande, nena rɨtɨpaikca an mastet ikna lour tekirnoikta kirar te, ne gan takurmo mbopna mɨn, ‘U ŋgepca mona taŋ.’ Te, ma taŋnande. Na nemo reac ianna mba kɨracitndai, aiŋira ne mo niŋgik.”\f + \fr 17.20-21 \fr*\ft Landamŋina ramtaɨr ndeida gaind ndamŋirina, kabena kam tɨp toco an kamna inik maeacreke. Na an kamma ande gaind, \ft*\fq “Mbembendeiap amna reacmo wariracrenanna, an niŋgikca ndo ainta ŋeroŋ ŋgoreacmo mo kecarina mɨn.”\fq*\f* \s Iesusa gaind mac mbopatna, ma menaca mac nda ŋgepnandet \r (Mak 9.30-32 na Luk 9.43-45) \p \v 22 \x - \xo 17.22: \xo*\xt Mt 16.21\xt*\x*Karica Iesusapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨra muruŋa Galilina pitrik waŋa tumbunna tɨkca eacri, ma mimo aindopatna, “Mina Ramootna Nuocmo, ramtaɨrta para tɨknandet. \v 23 Te, mina manmo mo menacnande, na rai mbonkac mbuŋa, ma mac nda ŋgepnande.” Ri, mana iŋa raŋgairena ramtaɨra an kamma waraca mina kakadmai ŋgoin. \s Iesusa Raraŋ Aetaniacna Kacna kitcartukar iurena ramtaɨrmo kituknduk neaŋrina \p \v 24 \x - \xo 17.24: \xo*\xt NA 30.13, na 38.26\xt*\x*Na iŋmbaia Iesusapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨra, Kapaneam auŋa taŋga laruri, Raraŋ Aetaniacna Kacna kitcartukar iurena ramtaɨra kɨpca Pitamo gainda digirina, “Nena ririptia ma Raraŋ Aetaniacna Kacmo ma kitukndukar neaŋre ki wanaiŋ?” \v 25 Ri, ma rutica aindopatna, “Ore, ma neaŋrena.” \p Na ma kac inikca mbukatke, ma kam ianna mbop ŋgocor, ri, Iesusa manmo gaind mac madigiat, “Saimon, gan tiacarpaikna gagrirta ramtaɨr paŋainda, mina kitukndukarmo mandaibin ndambuŋnan iurena? Mina ndorita barna meikramtaɨr, co, kabena barna meikramtaɨrtan, na u tit ndamŋirena?” \v 26 Karica Pita rutica aindopatna, “Kabena barna meikramtaɨrtan.” Ri, ma manmo aindopatna, “Ainda mo te, mina ndorita barna meikramtaɨrta kitcartukara mba neaŋrena. \v 27 Na moca aia minmo, moi mina aimo kaega mo nari. Aintik u taŋca mɨarmo kaɨr ke. Na u out ŋgoinna wɨŋgekna ŋgoaemmo, u mana up gootca u watnande, anna ma kitukndukap. Te, u an kitukndukmo aŋgɨca minmo neaŋ, anna ma aŋna kitukndukna opoikna mɨn.” \c 18 \s Mandaia ndo tamuŋna auŋna bubuocmo i aniacap \r (Mak 9.33-37 na Luk 9.46-48) \p \v 1 \x - \xo 18.1: \xo*\xt Lk 22.24\xt*\x*Karica an mɨnna Iesusna iŋa raŋgairena ramtaɨra man ndambuŋa kɨpca mamo aindopatna, “Mandai ŋgoinna tamuŋna auŋna bubuocmo i aniacap?” \p \v 2 Ainda moca ma mooŋnuoc teker ianmo aca kɨpca, mina rɨkca aŋgɨa wɨtɨkri. \v 3 \x - \xo 18.3: \xo*\xt Mt 19.14, na Mk 10.15, na Lk 18.17\xt*\x*Na ma minmo aindopatna, “Aku nemo gidik ŋgoinna aindopnandet, ne iroar ŋgetrikica, mombonik tekir toc ndaru ŋgocor te, ne tamuŋna auŋna bubuoca mba mbukitndai. \v 4 \x - \xo 18.4: \xo*\xt Mt 20.27, na 23.11\xt*\x*Na ramootta ndomo aŋgɨ irikca pɨkɨnna tɨk te, gan mooŋnuoc teker toc, an ramoot, ma tamuŋna auŋna bubuocmo i aniacap. \p \v 5 \x - \xo 18.5: \xo*\xt Mt 10.40-42, na Lk 9.48, na 10.16, na In 13.20\xt*\x*“Na ramootta auk ndamŋica gaind tocna mooŋnuoc teker otac te, ma aukmo maotacri.” \s Tɨp ŋgoreacna makukca rɨtɨpaca mo ŋgocrairena \r (Mak 9.42-48 na Luk 17.1-2) \p \v 6 \x - \xo 18.6: \xo*\xt Mt 17.27, na Lk 17.1-2, na 1 Ko 8.12\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mboprina, “Ramoot ianna gan mombonikca aukca rɨpacrenanna, ianmo moca mana rɨtɨpaca irik te, anna laŋ watcarica mina waut makuk bagaraniac ian aŋgɨca mana logotta leaca, manmo aŋgɨca taŋca macait rɨk nake pukca ma menacna. \p \v 7 \x - \xo 18.7: \xo*\xt Lk 17.1, na 1 Ti 4.1\xt*\x*“Na gan tiacarpaikna meikramtaɨrpembta kadmai, mina makukara aŋgɨnandet, mina kabena meikramtaɨrmo, moca mina tɨpemb ŋgorikta makukarta ŋgirikrena. Na an tɨp ŋgoreaca gidikca ma larunande. Na an ramootta an tɨp ŋgoreacna makukca mo te, ma makukca aŋgɨnandet. \v 8 \x - \xo 18.8: \xo*\xt Mt 5.30, na Mk 9.43\xt*\x*Na una par, co ora umo tɨp ŋgoreacna makukca mo te, u anmo kataca kecari. Te, u par kabe, co or kabe mbuŋa iarwarna eteacna wat aŋgɨ, anna laŋ. Moca u par mbuniŋ, co or mbuniŋapa mina umo iarwarna tac inikca ke mbuknande. \v 9 \x - \xo 18.9: \xo*\xt Mt 5.29, na Mk 9.47\xt*\x*Na una lamnɨaca umo tɨp ŋgoreacna makukca wɨŋna mo te, u manmo tarkica kecari. Te, u lamnɨac kabe mbuŋa iarwarna eteacna wat aŋgɨ, anna laŋ. Moca u lamnɨac mbuniŋapa mina umo menac ŋgocorta iarwara wɨrrena tac nake mbuknande. \p \v 10-11 \x - \xo 18.10-11: \xo*\xt RL 48.16, na Ŋap 34.7, na Lk 19.10, na In 3.17, na 12.47, na Ib 1.14\xt*\x*“Na ne ndoritake, matau wat. Moca ne gaind ndamŋi nari, gan mombonikta rɨkna ianna ma reac wanaiŋ. Na aku nemo aindopnande, mina Raraŋ Aetaniacna mbaiŋna aiŋa morena ŋerŋgaura memetmbaca aukna Aetna lamnɨac outta eacrena, mon tamuŋna auŋ.”\f + \fr 18.10-11 \fr*\ft Landamŋina ramtaɨr ndeida gaind ndamŋirina, kabena kam tɨp toco an kamna inikca maeacreke. Na an kamma ande gaind, \ft*\fq “Ramootna Nuoca ma an iŋgorocrena meikramtaɨr mac nda aŋgɨna nakɨprina.”\fq*\f* \s Iŋgorocrina sipsipna kam roor \r (Luk 15.3-7) \p \v 12 Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Ne tit ndamŋirena? Ramoot ianna ma 100na mɨnna sipsiparap, na mana ianna iŋgoroc te, ma tida moit? Ma an 99na mɨnna sipsiparmo takura tɨkcarica ma taŋca an iŋgorocrinanna orenande. \v 13 Na aku nemo gidik ŋgoinna gaindopnande, ma an iŋgorocrina sipsipa ore wat te, ma toŋtoŋ ŋgoin. Na an 99na mɨnna sipsipara ma min motocmo toŋtoŋgarap, na an iŋgorocrina kabemo mana toŋtoŋa, minmo tamuŋmbai ŋgoin. \v 14 Aintik an tɨpna kirara nena tamuŋna auŋna Aetta, ma mba toŋgorenan, an mombonik tekirta ianna kai iŋgoroc teac.” \s Laiplacarta ianna tɨp ŋgoreacna makukca mo te, u mamo tɨp kirar laŋa mona tɨp kirara wandac \p \v 15 \x - \xo 18.15: \xo*\xt TN 19.17, na Lk 17.3, na Gal 6.1, na Ie 5.19-20, na 1 Pi 4.8\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Na una laiplacarta ianna, umo tɨp ŋgoreacna makuk ianna umo mo te, u taŋca mamo an tɨp ŋgoreacna makukca ma mocapeknanmo u mamo mbop waraca oŋgo ndoniŋ niŋgikca eac te. Na ma una kamma warac te, u mamo mac nda aŋgɨrnandet. \v 16 \x - \xo 18.16: \xo*\xt TW 19.15, na In 8.17, na 2 Ko 13.1, na 1 Ti 5.19\xt*\x*Na ma una kamma warac ŋgocor te, u ramoot kabe, co, mbuniŋ aŋgɨca unapa taŋ, na u ainda mo te, an ramtaɨra una kammo moca gagranande. \v 17 \x - \xo 18.17: \xo*\xt Ro 16.17, na 1 Ko 5.9, na 5.13, na 6.1-6, na 2 Te 3.6, na 3.14\xt*\x*Na ma una kamma warac ŋgocor te, u Raraŋ Aetaniacna rɨpacrena meikramtaɨrta tumbunna meikramtaɨrap mbop. Na ma mina kamma waracna ŋate te, ne mamo watcarica, ma Iudana ramoot wanaiŋna kirar, co, kitcartukar iurena ramootna kirar toc ndeacraŋ. \p \v 18 \x - \xo 18.18: \xo*\xt Mt 16.19, na In 20.23\xt*\x*“Na aku nemo gidik ŋgoinna aindopnande, ‘Kainta reikca ne gan tiacarpaikca leacrenanna, Raraŋ Aetaniaca ma tamuŋna auŋ toco ma leacnande. Na kainta reikca ne gan tiacarpaikca tɨkcaririnanna, Raraŋ Aetaniaca ma tamuŋna auŋ toco tɨkcarinandet.’ \p \v 19 \x - \xo 18.19-20: \xo*\xt Mt 28.20, na Mk 11.24, na In 14.23, na 15.7, na 1 Io 3.22, na 5.14\xt*\x*“Na aku gaind mac mambopek, gan tiacarpaikna meikramtaɨr, nena mbuniŋa, iro kabea tɨk te, Raraŋ Aetaniacmo mbendeica reac ian aŋgɨna digi te, aukna tamuŋna auŋna Aetta ma maniŋmo neaŋnande. \v 20 Ainda moca meacramoot mbuniŋ, co mbonkaca aukna ina moca, kɨpca tumbunna tɨk te, aku ande, mina rɨk ndeacnande.” \s Gan kam roora mbaiŋna ramoot ianna ndona aiŋ kabena ramootna mba kadmairi \p \v 21 \x - \xo 18.21-22: \xo*\xt Lk 17.3-4\xt*\x*Karica Pita, Iesus ndambuŋa kɨpca mamo gainda digiatna, “Kacoot, kɨdrɨkar titpaik ŋgoinna aukna kaka aukmo tɨp ŋgoreacna makukca mo te, aku mana tɨpemb ŋgorikta makukarmo mo kecarit? Taŋca par kabeapa mbuniŋna mɨn ki?” \p \v 22 \x - \xo 18.22: \xo*\xt RL 4.24, na Mt 6.14, na Mk 11.25, na Kol 3.13\xt*\x*Ri, ma mana kamma rutica aindopatna, “Aku umo aindopnande, par kabeapa mbuniŋna mɨnna wanaiŋ, 77na mɨnna u mana tɨpemb ŋgorikmo mo kecari. \p \v 23 “Na ne warac, tamuŋna auŋna bubuoca ma gagrirta ramoot paŋan ianna kirar, ma toŋgorinanna mana mbaiŋna ramtaɨrmo mana kitukndukca mina digica aŋgɨatnanmo, mac nda rutina. \v 24 Ainda moca an gagrirta ramoot paŋanna ndona reikca mana aiŋa morena ramtaɨra digica aŋgɨrinanmo, mac nda rutina aiŋa mo ŋgeprinan. Ri, mina ramoot ianna manmo 10,000,000na mɨnna kitcartukara ma manmo digica aŋgɨatnanmo, mina manmo aŋgɨca makɨpat. \v 25 \x - \xo 18.25: \xo*\xt 2 GRP 4.1, na Nei 5.8\xt*\x*Ri, an ramootta ma ainta kituknduk ŋgocor, aintik mana gagrirta ramoot paŋanna mbopca mina manapa, mana meacapa mombonikapa, mana reikca mina aŋgɨca mbik ŋgoikrena taupca tɨkca mina oik te, an kituknduk aŋgɨca auknanmo rutinandet. \v 26 Aindopatke, an mbaiŋna ramootta, mana outta irikca, ae maŋmaŋapa aindoprina, u aukmo kadmaica lambi te, aku una aŋgɨrina kitukndukarmo rutinande. \v 27 Ri, mana gagrirta ramoot paŋanna mana moca kadmaica, manmo watcarica, mana aŋgɨrina kituknduk toco, mbopca ma mba rutiri. \p \v 28 “Karica ma laruca taŋgatke, ma watrinanna, mana aiŋ kabena ramoot ianna mamo kitukndukca gagar kabena mɨn niŋgikca ma manmo ŋgaua digirenanna anna eacre. Ri, ma ndona aiŋ kabena ramootmo utiŋa mana logot mɨnpaca aindopatna, ‘U aukna aŋgɨrina kitukndukca muruŋa neaŋ.’ \p \v 29 “Ri, mana aiŋ kabena ramootta, mana out ŋgirikca aemaŋmaŋap mamo gaindoprina, u aukna kadmaica pac lambi, te, aku una aŋgɨrina kitukndukca nda rutinande. \v 30 Na ma mba toŋgori, ma an mana aiŋ kabena ramootmo aŋgɨca taŋca kac ŋgoreaca tɨkca ma an ndeaca taŋca mana kituknduk rutina. \p \v 31 “Ri, mana aiŋ kabena ramtaɨra an tɨp kirara ma mocapeknanna watca, mina iroar inkara mamo mba toŋgori. Na mina taŋga mina gagrirta ramoot paŋanmo, an mina aiŋ kabena ramoot mocapekna kirarirta reikta kamb mambopat. \v 32 Ainda moca gagrirta ramoot paŋanna an mbaiŋna aiŋa morena ramootmo aca kɨpca mamo aindoprina, u mbaiŋna aiŋa morena ramoot ŋgoreac. U ŋgaua aeri aku una aŋgɨrina reikca, umo rutina mba mbopri. \v 33 Na aku unmo kakadmaina opotaca morinan, na kaina moca u ndona aiŋ kabena ramootmo kadmaina opotaca mo ŋgocor? \v 34 \x - \xo 18.34: \xo*\xt Mt 5.25-26\xt*\x*Karica mana gagrirta ramoot paŋanna nikkatca, mamo aŋgɨca kac ŋgoreaca tɨkca, ma an ndeaca gɨrgɨr aŋgɨ te, ma mana kitukndukca muruŋa nda rutinandet. \p \v 35 \x - \xo 18.35: \xo*\xt Mt 6.12-15, na Mk 11.25-26, na Epe 4.32, na Kol 3.13, na Ie 2.13\xt*\x*“An kirar niŋgik mbuŋa aukna Aetta tamuŋna auŋ ndeacrenan, ma nenmo an tɨpna kirar kabea monande, na nena laiplacara nenmo makukar neaŋca ne mina an makukarmo gidikca mo kecari ŋgocor ndacari te, ma nenmo an tɨpna kirar kabea monande.” \c 19 \s Iesusa laŋtaŋgo katacna tɨpna kirarna kam ndopatna \r (Mak 10.1-12 na Luk 16.18) \p \v 1 Karica Iesusa an kambca mbopa maica, ma Galilina pitrik waŋ tɨkcarica ma mon Iudiana pitrik waŋa oc Iodanmo monmbai waŋ mataŋgat. \v 2 Ri, meikramtaɨr wɨt aniaca manmo maraŋgaiat, ma anna tɨkca mina roumbbeb ŋgorikca moa laiŋ mamori. \p \v 3 \x - \xo 19.3: \xo*\xt Mt 16.1\xt*\x*Ainda mori, Parisina ramtaɨr ndeida kɨpca mamo towaina mori, mina mamo gainda digirina, “Ramootta ndona meac laŋtaŋgomo ndona toŋtoŋ mbuŋa oot mandac te, an tɨp kirara anna laŋ ki, wanaiŋ?” \p \v 4 \x - \xo 19.4: \xo*\xt RL 1.27, na 5.2, na Mal 2.15\xt*\x*Ri, ma mina kammo rutica aindopatna, “Ne Raraŋ Aetaniacna timbigta kapna kamma ne mba watri ki? An kamma ma aindoprina, ‘Gan tiacarpaikca Raraŋ Aetaniaca mandeba reikca mori, ma meacapa ramootta morina. \v 5 \x - \xo 19.5: \xo*\xt RL 2.24, na 1 Ko 6.16, na 7.2, na Epe 5.21, na 5.31\xt*\x*Aintik Raraŋ Aetaniaca ma aindoprina, “Ramootta ndona aemmapa aetmo tɨkcarica ma taŋca ndona meacap eac te, maniŋa tik kabe mamori.”’ \v 6 Aintik mandeaca maniŋa damniŋa wanaiŋ, maniŋa kabe. Ainda moca kaina reaca Raraŋ Aetaniaca aŋgɨca tumbunna tɨkrinan, ramootta kai titac teac.” \p \v 7 \x - \xo 19.7: \xo*\xt TW 24.1-4, na Mt 5.31\xt*\x*Ri, an Parisina ramtaɨra mamo aindoprinan, “Na kaina moca Mosesa aimo gan tɨp wandɨkca neaŋga aindopatna, ramootta timbiŋ rapara moca ndona meaca neaŋga laŋtaŋgo kataca, watcarica ma taŋ?” \p \v 8 Ri, ma mimo gaindoprina, “Ne kamma warac ŋgocorta paŋaind garurar, aintik Mosesa nemo watcaria, nena meikmo ne ootta mandacrena. Na ŋgaua ŋgoinna ainta tɨpna kirara kamaind. \v 9 \x - \xo 19.9: \xo*\xt Mt 5.32, na Mk 10.11, na Lk 16.18, na 1 Ko 7.10-11\xt*\x*Na aku nemo gaindopnande, ramoot ianna meaca ma meacramootna kaŋtertaapna tɨp kirara mo ŋgocor, na mana kaŋgaitta manmo laŋtaŋgo katac te, na ma kabena meac laŋgo te, an ramootta ma tɨp ŋgadudukca morena tɨp kirara moapekna.” \p \v 10 \x - \xo 19.10-11: \xo*\xt 1 Ko 7.1-2, na 7.7-9, na 7.17\xt*\x*Ainda moca mana iŋa raŋgairena ramtaɨra, an kamma waraca, mina mamo aindopatna, “Na ramtaɨrta meikca meacramootna kaŋtertaapna tɨp kirara mo ŋgocor te, mina minmo wanaiŋa kai oot mandac teac. Na ramtaɨra an tɨpna kirara raŋgai te, anna laŋ, mina kai laŋgo teac.” \p \v 11 Karica ma mimo aindoprina, “Ramtaɨr wɨtta an riptirina kamma aŋgɨna mɨnna wanaiŋ. Raraŋ Aetaniaca ma ramtaɨr ndeidmo gagrara min tiŋgikca neaŋrina. \v 12 \x - \xo 19.12: \xo*\xt 1 Ko 7.32-34, na 9.5\xt*\x*Na ne warac, ramtaɨr ndeida eacrenan, mina mba laŋgoitndai, mina ndeida mina aemera mɨrca mina mombonikca mo laruna towanaiŋ, na ndeida mina utniŋ waiŋtoca mina mombonikca mo laruna towanaiŋ. Na ndeida tamuŋna auŋna aiŋa moca mina ndorimo wandɨk tɨkca mina mba laŋgori. Aintik mandaia an ririptina kam aŋgɨna mɨn, anna laŋ, ma aŋgɨ niŋgik.” \s Iesusa aindoprina mina mombonikmo watcarica mina man ndambuŋ nakɨp \r (Mak 10.13-16 na Luk 18.15-17) \p \v 13 Karica an kɨdrɨkca meikramtaɨra Iesusmo mombonik tekir aŋgɨca makɨpri, na mina toŋgorinanna, ma minmo ndona parmo min nambatta tɨkca minmo mbendeina. Na mana iŋa raŋgairena ramtaɨra, minmo kaega moca mboprina. \v 14 \x - \xo 19.14: \xo*\xt Mt 18.2-3\xt*\x*Ri, ma ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo aindopatna, “Ne an mombonikmo watcarica mina auk ndambuŋ nakɨp, na ne minmo kai kɨrac teac, aintocna meikramtaɨra mina mombonik tekir toc taru te, tamuŋna auŋna bubuoca anna minan.” \v 15 Karica ma an mombonikmo ndona para tɨkca, iŋmbai ma an taup tɨkcarica mataŋgat. \s Laimnembta ramootta Iesusap mbopatna \r (Mak 10.17-31 na Luk 18.18-30) \p \v 16 \x - \xo 19.16: \xo*\xt Mk 10.17, na Lk 10.25, na 18.18\xt*\x*Karica ramoot ianna Iesus ndambuŋa kɨpca aindopatna, “Riripti, aku titocna tɨp laŋa mo te, aku iarwarna eteacna wat laŋ aŋgɨit?” \p \v 17 \x - \xo 19.17: \xo*\xt TN 18.5, na Lk 10.28\xt*\x*Ri, ma mamo rutica aindopatna, “Kaina moca, u aukmo tɨp laŋna digirena? Raraŋ Aetaniac niŋgik, ma ndo laŋ. Na u iarwar ndeteacna wat aŋgɨna toŋgo te, u Tɨpemb Wandikca raŋgai.” \p \v 18 \x - \xo 19.18: \xo*\xt NA 20.13-16, na TW 5.17-20\xt*\x*Aindopatke, ma mana kammo rutica madigiat, “U titocna Tɨpemb Wandikta kambta digirena?” Ri, ma manmo rutica aindopatna, “An Tɨpemb Wandikca, gan kambap eacrenan, ‘Ne kabena meacramootmo kai, mo menac teac, na laŋtaŋgoita meikramtaɨra mina tɨpemb ŋgadudukca morena meikramtaɨrta tɨpemb kirarira kai mo teac, na ne kai makɨm teac, na ne kabena meacramootmo ritri waparaca moca paparuna kam mbuŋa kai paru teac. \v 19 \x - \xo 19.19: \xo*\xt NA 20.12, na TN 19.18, na TW 5.16, na Ro 13.9, na Gal 5.14, na Ie 2.8\xt*\x*Te, ne ndorita aemeraeterta kaŋgauk ndeacraŋ, na mina kamb mbaracraŋ, na nena ŋembmo, ne minmo matau matŋiraŋ, an tɨpna kirara u ndo ŋgoinna matŋirena kirar.’” \p \v 20 Ri, an ramoot ŋgamma mamo aindopatna, “An reikca aku raŋgairena. Na kaina reaca aku mba aŋgɨri?” \p \v 21 \x - \xo 19.21: \xo*\xt Mt 6.20, na Lk 12.33, na Up 2.45, na 4.34-37, na 1 Ti 6.18-19\xt*\x*Karica ma mamo aindopatna, “U ramoot wandoŋ laŋ ŋgoinna eacna mo te, u taŋca una reik laiŋmo mbik tɨkca oikrena taupca tɨkca mina oik te, u an kitukndukmo aŋgɨca reik kocorta meikramtaɨr ndaekpembmo biŋai. Na u ainda mo te, u tamuŋna auŋna reik laiŋ koindap eacnandet. Te, u kɨpca aukmo raŋgai.” \v 22 Ri, an laimnembta ramootta an kamma waraca mana iro inikca makuk ŋgoin tɨk, ma mataŋgat. Ma ndona laimnembta moca. \p \v 23 \x - \xo 19.23: \xo*\xt Mt 13.22, na Mk 10.24, na 1 Ti 6.9-10\xt*\x*Karica ma ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo aindopatna, “Aku nemo gidik ŋgoinna aindopnandet, an laimnembta ramtaɨra mina tamuŋna auŋna bubuoca mbumbukca owai ŋgoin. \v 24 Na aku nemo mac mambopek, kamela reik iukrena lacna urupa mbumbukca anna wetwet ŋgoin, na laimnembta ramootta Raraŋ Aetaniacna bubuocna kaŋgaukca mbukna owai ŋgoin.” \p \v 25 Ri, mana iŋa raŋgairena ramtaɨra an kamma waraca mina ŋgep ŋgoreac naŋgepri. Na mina aindopatna, “Na aintan te, mandaia ndo iarwar ndeteacna wat aŋgɨit?” \p \v 26 \x - \xo 19.26: \xo*\xt RL 18.14, na Iop 42.2, na Ier 32.17, na Sek 8.6, na Lk 18.27\xt*\x*Ainda moatke, ma minmo watta gagraca, gaindopatna, “Meikramtaɨr toca toawanaiŋ, Raraŋ Aetaniac, ma ndo niŋgikca reikca mona mɨn.” \p \v 27 \x - \xo 19.27: \xo*\xt Mk 10.28, na Lk 5.11, na 18.28\xt*\x*Na ma aindopatke, Pita mana kammo rutica aindoprina, “U warac, aia ndorita reik tɨkcarica una iŋa raŋgairena. Na aia kaina reac ŋgoinna aŋgɨit.” \p \v 28 \x - \xo 19.28: \xo*\xt Mt 20.21, na 25.31, na Lk 22.30, na 1 Ko 6.2-3, na KIEK 2.26, na 3.21\xt*\x*Karica ma minmo aindopatna, “Aku nemo gidik ŋgoinna aindopnande, an mɨnna reikca ŋgaib mac laru te, Ramootna Nuoca ma i aniacap, na ma ndona gagrirta taupca mbirac te, an mɨnna ne an ramtaɨra aukna iŋa raŋgairenanna, ne toca an parniŋapa mbut mbuniŋna mbibiracrena taupca mbiraca, ne an parniŋapa mbut mbuniŋna Israelna wiwitna barerta ramtaɨr paŋaind ndarunandet. \v 29 \x - \xo 19.29: \xo*\xt Mk 10.29-30, na Lk 18.29-30, na Ib 10.34\xt*\x*Na meikramtaɨra muruŋa aukna ina moca ndorita kaik barer, co ndorita mbiar, co ndorita laiplacar, co aeter, co ndorita amer, co ndorita mombonik, co mina warɨŋemb tɨkcari te, ma mina reikmo 100na mɨnna an nambat mac tɨknandet. Na mina iarwarna eteacna wat laŋa aŋgɨnandet. \v 30 \x - \xo 19.30: \xo*\xt Mt 20.16, na Mk 10.31, na Lk 13.30\xt*\x*Na mandeaca meikramtaɨr wɨtta out ŋgoinna eacrenanna, mina iŋ ŋgoinna taŋca eacnandet, na iŋ ŋgoinnanna, mina taŋca out ŋgoinna eacnandet.” \c 20 \s Iesusa wain warɨŋna aiŋa mona ramtaɨrta kam roora keatna \p \v 1 \x - \xo 20.1: \xo*\xt Mt 21.33\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Aku kam roor ian makecek. Tamuŋna auŋna bubuoca ma wain warɨŋapna ramoot ian toc. Na ŋaŋarmuŋ ŋgoinna, an ramootta, ma taŋga ndona wain warɨŋna aiŋa mona ramtaɨrta korena taŋrina. \v 2 Ainda moca ma minap kam leaca, mina ra kabena aiŋa mo te, ma minmo ruar kabena kitukndukna mɨn mbuŋa oiknande. Ri, ma mimo mbagɨrica mina mana wain warɨŋna aiŋa mona mataŋgat. \v 3 Karica rana ŋgaŋganŋgɨa 9na mɨn toca tɨkri, ma mac taŋga mina punirena taupca watri, ramtaɨr ndeida anna wɨtɨkca, wanaiŋa eacrenan. \v 4 Ri, ma minmo gaindopatna, ‘Ne toco, taŋca aukna wain warɨŋna aiŋa mo te, aku nena aiŋa morena mɨnna kitukndukna mɨnna oiknande.’ \v 5 Ainda moca mina taŋri, na rana ŋgaŋganŋgɨa parniŋapa mbut mbuniŋna mɨnna tɨkri, ma an punirena taup mac taŋri, na rana ŋgaŋganŋgɨa mbonkacna mɨnna tɨkri, ma an tɨp kirar kabea mac mamori. \p \v 6 “Na ra uriraca mbe tambatta tɨkri, ma taŋga mina punirena taupca watri, ramtaɨr ndeida wɨtɨkca wanaiŋ eacrenan, ri, ma mimo madigiat, ‘Tida moca gan ra rocotta ne ganna wɨtɨkca aiŋa mo ŋgocor?’ \v 7 Ri, mina mana kamma rutica, aindopatna, ‘Ramoot ianna aimo aŋgɨca mana aiŋa mo ŋgocor.’ Na ma minmo aindoprina, ‘Ne toca taŋca aukna wainna warɨŋna aiŋa mo.’ \p \v 8 \x - \xo 20.8: \xo*\xt TN 19.13, na TW 24.15\xt*\x*“Na wigwac ŋgoinna, an wain warɨŋna aetta, ma ndona aiŋa raupŋirena ramoot paŋanmo aindopatna, ‘An aiŋa morina ramtaɨrmo aca kɨpca, minmo mina kituknduk neaŋ. Na u mimo ainda neaŋ, an iŋa kɨpca aiŋa morinan ndiŋa taŋca an outmbainanmo kabe, kabea neaŋ.’ \v 9 Ri, an wigwac ŋgoinna kɨpca aiŋa morina ramtaɨra, mina kɨpca ndorita ruar kabe, kabea maaŋgɨat. \v 10 Ri, an ŋaŋarmuŋa aiŋa outmbai nakɨpca moatnanna, mina ndorimo tamuŋmbai naaŋgɨ ndamŋiatnanna wanaiŋ, mitoca ruar kabe, kabe maaŋgɨat. \v 11 Na mina an aŋgɨatke, mina an wain warɨŋna aetmo kekelamun kerina. \v 12 Mina aindopatna, ‘Gan ramtaɨra mina wigwacna aiŋ niŋgikca morinan, na aia aiŋ aniac ŋgoinna morinan, ŋaŋarmuŋa tɨkca kɨpca gan mɨn, na ra aimo rotacrinan, na u mina neaŋgapekna opoik kirar kabea u aimo an neaŋrinan.’ \p \v 13 “Karica an warɨŋna aetta an kamma waraca, ma mina ianmo aindopatna, ‘Ramoot, aku umo tɨp ŋgoreac ianna mba mori, na aŋga outta gan ra kabena aiŋna opoikna kamma leacrina. \v 14 Na u ndona kituknduk aŋgɨca taŋ, aku ndona toŋtoŋ mbuŋa an iŋa kɨpca aiŋa morina ramootmo, an u aŋgɨrina kitukndukna kirara neaŋnandet. \v 15 Na anna aukna reac, aku ndona toŋtoŋa raŋgaica kitukndukmo titoca biŋai te, anna aukna reac niŋgik? Aintik aku gan ramtaɨrmo tɨp laŋa mona, kaina moca u aukmo kɨracre?’” \p \v 16 \x - \xo 20.16: \xo*\xt Mt 19.30, na Mk 10.31, na Lk 13.30\xt*\x*Ri, Iesusa aindopatna, “Aintik an iŋmbaina eacrina ramtaɨr, mina outta eacnande. Na outta eacrenan, mina iŋmbaia eacnandet.” \s Iesusa ndo menaca mac nda ŋgepna kam mac mbopatna \r (Mak 10.32-34 na Luk 18.31-33) \p \v 17 Iesusa ndona iŋa raŋgairena ramtaɨr parniŋapa mbut mbuniŋna ramtaɨr tiŋgik aŋgɨca, mina Ierusalemma taŋna taup ndiŋa taŋri, ma mimo gaindopatna, \v 18 \x - \xo 20.18: \xo*\xt Mt 16.21, na 17.22-23\xt*\x*“Ne warac, mandeaca aia Ierusalem mataŋgek, na mina Ramootna Nuocmo taup ndamtaɨr paŋaindapa tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨrta para tɨknandet. Te, mina mamo ritri waparaca mo te, mamo mo menacna kam leacnande. \v 19 Na mina mamo Iudana meikramtaɨr wanaiŋna para tɨk te, mina mamo peperena kam ndopnandet, na mamo pinandet, na mamo ik nakeracnande. Na rai mbonkac mbuŋa, ma mac nda ŋgepnandet.” \s Iemisapa Ionna aemna digdigi \r (Mak 10.35-45) \p \v 20 Karica anna iŋmbaia Sebedina nuocniŋna aemma, mana nuocniŋap kɨpca Iesusna outmo tutupniŋ rɨmbɨtca ma mamo digdigi ianna digina. \v 21 \x - \xo 20.21: \xo*\xt Mt 19.28, na Lk 22.30\xt*\x*Ri, Iesusa mamo, ainda digiatna, “U kaica toŋgorina?” Na ma rutica aindopatna, “U aukap kam leaca, una bubuocna kaŋgaukmo, aukna nuocniŋmo aŋgɨca, ianmo una par umbaia tɨkca mbirac te, ianmo una par aeŋmbaia tɨkca mbiracna.” \p \v 22 \x - \xo 20.22: \xo*\xt Mt 26.39, na 26.42, na Mk 14.36, na In 18.11\xt*\x*Ainda moca ma maniŋna kammo rutica aindopatna, “Oŋgo an digdigia digirenanna, oŋgo mba lamŋirenan? Na oŋgo an gɨgɨrara auk ndambuŋnan aŋgɨna mɨn ki?” Ri, maniŋa rutica aindopatna, “Aŋga mɨn.” \v 23 \x - \xo 20.23: \xo*\xt Mt 25.34, na Up 12.2, na Ro 8.17, na 2 Ko 1.7, na KIEK 1.9\xt*\x*Na ma maniŋmo aindoprina, “Gidik, oŋgo auk aŋgɨekna gɨrgɨra oŋgo aŋgɨna mɨn, na umo aukna umbai, co, aukna aeŋmbaina para mbiracnanna, aku mba mbopitndai. An mbibiracna reikca anna aukna Aetta larapacrina meikramtaɨrtan.” \p \v 24 Ainda moca an mana iŋa raŋgairena parniŋna mɨnna ramtaɨra, anna waraca mina maniŋmo nikkataririnan. \v 25 \x - \xo 20.25-26: \xo*\xt Lk 22.25-26\xt*\x*Aintik ma minmo aca kɨpca ma minmo aindoprina, “Ne lamŋirena Iudana meikramtaɨr wanaiŋnanta ramtaɨr paŋainda, mina ndorita meikramtaɨrmo makukara neaŋrenanapa, mina minmo mba matau raupŋirenan. Na mina ramtaɨr paŋaind anik toco, minmo gagra mbopca mina, mina raŋgaica mina kambca waracna. \v 26 \x - \xo 20.26: \xo*\xt Mk 10.43, na Lk 9.48\xt*\x*\x - \xo 20.26-27: \xo*\xt Mt 23.11, na Mk 9.35, na Lk 22.26\xt*\x*Ainda moca an tɨp kirara nenap kai eac teac, na nena ianna ma ndomo ramoot paŋan aniac ndeacnan, ma nemo mbaiŋna ramoot ndaru. \v 27 Na ramootta nenmo outmbaica eaceknanna, ma nenmo mbaiŋna ramootna kirar toc ndeac. \v 28 \x - \xo 20.28: \xo*\xt Lk 22.27, na In 13.14, na Pil 2.7, na 1 Ti 2.6, na Ta 2.14, na 1 Pi 1.19\xt*\x*An kirar kabe, Ramootna Nuoca kɨprinanna, meikramtaɨra mana aiŋa moca manmo otacnanna wanaiŋ. Ma kɨprinanna, ma minmo otacna aiŋa mona kɨprina, te, ma ndona eteacna wat neaŋca meikramtaɨr wɨt mac nda aŋgɨna.” \s Lamnɨac ŋgoreacna ramootniŋmo Iesusa moa laŋa moatna \r (Mak 10.46-52 na Luk 18.35-43) \p \v 29 Karica Iesusapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨra Ieriko auŋ tɨkcarica, taŋri, meikramtaɨr wɨt aniaca mana raŋgairina. \v 30 \x - \xo 20.30: \xo*\xt Mt 9.27, na 15.22\xt*\x*Na lamnɨac ŋgoreacna ramootniŋa taupna roumbca mbiraca eacrena. Na maniŋa waracrinanna Iesusa kɨprena, aintik maniŋa aca mambopat, “Dewitna ŋgamaɨr, aŋna kadmaica aŋmo otac!” \v 31 Ri, meikramtaɨra maniŋa aca mboprina kamma waraca, mina maniŋmo tagagarica aindopatna, “Oŋgo watitica eac.” Na maniŋa kocnaia kam aniaca keca aindoprina, “Kacoot, u Dewitna ŋgamaɨr, u aŋmo kadmaica otac.” \p \v 32 Aindopatke, ma wɨtɨkca maniŋmo aca digica. Aindopatna, “Oŋgo toŋgorinanna aku oŋmo tida moit?” \v 33 Karica maniŋa mana kammo rutica, aindopatna, “Kacoot, aŋga toŋgorinanna u aŋna lamnɨacniŋmo moa laŋa moca aŋga watna.” \v 34 Ri, ma maniŋna kadmaica, ma ndona parmo, maniŋna lamnɨacniŋa tɨkca, maniŋna lamnɨacniŋa anduna laŋa moca, maniŋa watri, maniŋa mana iŋa raŋgaica mataŋgat. \c 21 \ms Iesusa Ierusalemma taŋga laruca meikramtaɨrmo ripti neaŋgatna \mr (21—25) \s Iesusa gagrirta ramoot paŋan toca Ierusalem auŋa mbukatna \r (Mak 11.1-11 na Luk 19.28-40 na Ion 12.12-19) \p \v 1 Karica Iesusapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨra taŋga Ierusalem auŋ aniacmo rambuŋairi, mina taŋga Olip ŋgacrena takurna auŋ ianna malaruat. An auŋna ia Betpage. Ri, ma ndona iŋa raŋgairena ramootniŋmo mbagɨrica, \v 2 maniŋmo aindopatna, “Oŋgo monmbai waŋna an auŋa aia watrinanna taŋ. Te, oŋgo watnandet, doŋki ianapa mana mooŋnuoca mina leaca maeacreke, na oŋgo maniŋna ŋgatɨk pɨarra aŋgɨ kɨp. \v 3 \x - \xo 21.3: \xo*\xt Mt 26.18\xt*\x*Na ramoot ianna oŋmo anna kam ianna mbop te, oŋgo mamo aindop, ‘Kacootta maniŋna aiŋap.’ Na ma doŋkiniŋmo tawi ŋgoinna watcarica ramootniŋa aŋgɨca mataŋri.” \p \v 4 Ainda moatke, an reaca atuna ramma morina ramootta mbopatna kamma moa mɨnna tɨkcapekna. \v 5 \x - \xo 21.5: \xo*\xt Ais 62.11, na Sek 9.9, na In 12.15\xt*\x*Na ma aindopatna, “Saionna meikramtaɨrmo an kammo mbop, ‘Ne wat, nena Gagrirta Ramoot Paŋanna nemo makɨpek! Na ma iremb kocorta ramootna kirara doŋki ŋgam nambatta mbiraca makɨpek.’” \p \v 6 Ainda moca mana iŋa raŋgairena ramootniŋa taŋga an ma mbopatna kirar mamoat. \v 7 Ri, maniŋa an doŋki ŋgamapa mana aemmo aŋgɨca kɨpca, ndoniŋna tik ŋgapaoca aŋgɨca an doŋkiniŋa tɨkca, ma doŋki mooŋnuocmo ga mbiraca mataŋgat. \v 8 \x - \xo 21.8: \xo*\xt 2 GRP 9.13\xt*\x*Ri, ramtaɨr wɨtta ndorita tik ŋgapoik riaŋga aŋgɨca taupca tɨkri, ndeida ikirta raprir aŋgɨca taupca imtaca ma an nambatta taŋrina. \v 9 \x - \xo 21.9: \xo*\xt Ŋap 118.25-26, na Mt 23.39\xt*\x*Na meikramtaɨra mamo outmbaica taŋrenan, na mana iŋa taŋrenan, mina muruŋa gainda aca mboprina, “Dewitna ŋgamaɨrmo toŋgoca aŋgɨ werei. Raraŋ Aetaniaca gan ramootmo tɨp laŋa mo, ma Kacootna i mbuŋa kɨprinan! Na Tamuŋ Ŋgoinna Raraŋ Aetaniacna imo aŋgɨ ŋgep.” \p \v 10 Karica ma Ierusalem auŋ aniacna inikca mbukca meikramtaɨra ŋgep ŋgoreac naŋgepca gainda tamtam madigiat, “An ramootta ma mandai?” \v 11 \x - \xo 21.11: \xo*\xt Mt 21.46\xt*\x*Ri, an taŋrena meikramtaɨra rutica, aindopatna, “Galili pitrik inikna auŋ Nasaretna ramma morena ramoot Iesus.” \s Raraŋ Aetaniacna Kacna wuoca tɨkca kitukndukna morena ramtaɨrmo Iesusa minmo ootatna \r (Mak 11.15-19 na Luk 19.45-48 na Ion 2.13-22) \p \v 12 Karica Iesusa taŋga Raraŋ Aetaniacna Kacna wuoca mbukca anna kitukndukar aŋgɨna aiŋira morina ramtaɨrapa reikca oikrena ramtaɨrmo ootta malaruat. Na ma kitukndukar ŋgetrikirena ramtaɨrta bara kabriki keri, na ŋgorikca watrena mbik tɨkca oikrena ramtaɨrta mbiracrena bar toco kabrikirina. \v 13 \x - \xo 21.13: \xo*\xt Ais 56.7, na Ier 7.11, na Mk 11.17, na Lk 19.46\xt*\x*Ri, ma mimo aindopatna, “Raraŋ Aetaniacna timbigta kapca aindoprina, ‘Aukna Kaca anna mbendeirena kac!’ Na mandeaca ne moa aŋgɨa uriraca, macmakɨmna meikramtaɨrta taup more toc.” \p \v 14 \x - \xo 21.14: \xo*\xt 2 Sml 5.8, na Ais 35.5-6\xt*\x*Karica lamnik ŋgoriktanapa, our ŋgorikca taŋga mamo Raraŋ Aetaniacna Kacna wuoc inikca tɨkca, mina kɨpca ma minmo anna tɨkca moa laiŋ mamori. \v 15 Ma ainda mori, taup ndamtaɨr paŋaindapa tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨra man moatna ŋgagatracarapa, mombonikca Raraŋ Aetaniacna Kacna wuoc inikca kam keca aindopatna, “Dewitna ŋgamaɨrmo toŋgo!” Mina anna waraca, na ma morina ŋgagatracara watca nikembkatacarica. \v 16 \x - \xo 21.16: \xo*\xt Ŋap 8.2\xt*\x*Ri, mina mamo ainda digiatna, “U an mina mboprena kamma, waracre ki?” Na ma mina kammo rutica aindopatna, “Ore, na ne Raraŋ Aetaniacna Timbigta Kapna inikna kamma ne mba watri ki? ‘Raraŋ Aetaniaca mombonik tekerapa, mɨr ambrenanmo landamŋi neaŋga mina mana imo aŋgɨ ŋgepnandet.’” \v 17 Ainda moca ma min tɨkcarica, ma Ierusalem auŋmo laruca taŋga, Betani auŋmo an mouŋ maeacat. \s Iesusa mbopatke ŋgaŋɨn ikca maguruat \r (Mak 11.12-14 na 11.20-24) \p \v 18 Na ŋaŋarmuŋ ŋgoinna Iesusa Ierusalem auŋ mac nda taŋri, ma nikca mawataiat. \v 19 \x - \xo 21.19: \xo*\xt Lk 13.6\xt*\x*Ri, ma taupna roumbca watrinanna, ik ŋgaŋɨn ianna eacri, na ma taŋga rambuŋaica wattatnanna ma gagam kocor, raprir tiŋgik. Ainda moca ma an ikmo aindopatna, “Gidik ŋgoin, u amna reac ianna mba eritndait!” Na anduna an ikca magururi. \p \v 20 Ainda moatke, mana iŋa raŋgairena ramtaɨra anna watca, mina ŋgep ŋgoreac naŋgepca, mina aindopatna, “Titoc ŋgoinna moca an ŋgaŋɨn ikca tawi ŋgoinna magururi?” \p \v 21 \x - \xo 21.21: \xo*\xt Mt 17.20, na Lk 17.6, na In 14.12, na 1 Ko 13.2, na Ie 1.6\xt*\x*Karica ma mina kam, rutica aindopatna, “Aku nemo gidik ŋgoinna aindopnande, ne gidik ŋgoinna rɨpaca, iro mbuniŋ ŋgocor te, ne an auk mocapekna kirara an ikmo mo mbe. Na an niŋgikca wanaiŋ, ne gan takurmo mbop te, ‘U ŋgepca macaitta putrikica irik,’ te, ma monandet. \v 22 \x - \xo 21.22: \xo*\xt Mt 7.7-11, na 18.19, na Mk 11.24, na Lk 11.9, na In 14.13-14, na Ie 5.16, na 1 Io 3.22\xt*\x*Na ne rɨpaca mbendeica Raraŋ Aetaniacmo kaina reacna digi te, ma nemo neaŋnande.” \s Mina Iesusmo madigiat, mandaia ndo unmo an gargar neaŋga u an aŋgɨca an aiŋa morena \r (Mak 11.27-33 na Luk 20.1-8) \p \v 23 \x - \xo 21.23: \xo*\xt In 2.18\xt*\x*Karica Iesusa mac taŋga Raraŋ Aetaniacna Kacna wuoca mbukca meikramtaɨrmo riptirina. Na taup ndamtaɨr paŋaindapa, ramtaɨr anikca kɨpca mamo gainda digirina, “U tenna gargarapa, i aŋgɨca gan reikca morena? Na mandaia umo an gargarapa, i neaŋca umo an aiŋa mona ndoprina?” \v 24 Ri, ma mina kammo rutica aindopatna, “Auk toco nemo digdigi ianap. Na ne aukna digdigia wandoŋa ruti te, aku nemo mbopnande, mandaia ndo aukmo gargarapa i neaŋga aku gan aiŋa morena. \v 25 Na aku nemo gainda diginande, Ionna mana gargara ma ten ndiŋ naaŋgɨca, kɨtac puk neaŋrena, ramootnan, co, tamuŋna auŋnan?” \p Ri, mina ndorimo, aindopatna, “Aia aindop te, ‘Anna tamuŋna auŋnan.’ Te, ma aimo aindopnande, ‘Kaina moca ne mamo rɨpac ŋgocor?’ \v 26 \x - \xo 21.26: \xo*\xt Mt 14.5, na 21.46, na Mk 6.20, na Lk 20.6\xt*\x*Na aia gaindop te, ‘Ramootnan.’ Te, aia meikramtaɨrta moca nanambi, moca mina aimo ruŋ nari. Mina lamŋirena, Ion, ma ramma morena ramoot.” \v 27 Ri, mina mana kammo gaind mac rutiatna, “Aia mba lamŋireke.” Ainda moatke, ma mimo aindoprina, “Aind ecte, auk toco nemo mba mbopitndai, mandaia ndo aukmo gargarapa i neaŋga aku gan aiŋa moca taŋrena.” \s Aet kabena nuocniŋna kam roorna ninini \p \v 28 \x - \xo 21.28: \xo*\xt Lk 15.11\xt*\x*Karica Iesusa, taup ndamtaɨr paŋaind anikapa ramtaɨr paŋaindmo kam roor ianna gainda keatna, “Na ne tit ndamŋirena? Ramoot aet ianna ma mooŋnuocniŋap, na ma taŋga nuoc lacaumo aindopatna, ‘Nuoc, u mandeaca u taŋca wain warɨŋna aiŋa mo.’ \v 29 Ri, an mooŋnuoca rutica aindoprina, ‘Aku karica.’ Na iŋmbaia ma ndona iro ŋgetrikica ma aiŋa mona mataŋgat. \v 30 Karica aetta taŋga kabena nuocmo an kam kirar kabe madigiat, ri, ma rutica aindoprina, ‘Laŋ aku monande.’ Na ma aiŋa mona mba taŋgatke. \v 31 Na an nuocniŋa, mandaia ndo aetna kamma waraca raŋgaiatna?” Ri, mina rutica aindopatna, “Out ndopatna an ramootna nuoc lacau.” \p Karica ma minmo aindoprina, “Aku nemo gidik ŋgoinna aindopnandet, kitcartukar iurena ramtaɨrapa, meacramootna kaŋtertaapna tɨp kirara morena meikca mina Raraŋ Aetaniacna bubuocmo nemo out ŋgoinna taŋrena. \v 32 \x - \xo 21.32: \xo*\xt Lk 3.12, na 7.29-30\xt*\x*Na Ionna kɨpatna mɨnna, ma nenmo taup wandoŋa wandaca, ne manmo mba rɨpacatke. An kitcartukar iurena ramtaɨrapa, meacramootna kaŋtertaapna tɨp kirara morena meikca mina ndori manmo rɨpacrina. Na ne anna watca, ne iroar inkara mba ŋgetrikica, mamo mba rɨpacri.” \s Wain warɨŋ raupŋirena ramtaɨr ŋgorikta kam roor \r (Mak 12.1-12 na Luk 20.9-19) \p \v 33 \x - \xo 21.33: \xo*\xt Mt 25.14\xt*\x*Karica Iesusa an ramtaɨr paŋaindmo kabena kam roor, ian mac keatna. Na ma mimo aindopatna, “Ne warac, ramoot ianna ma wain warɨŋ ianna moca, ma wuoca moca aoca korererina. Na anna inikca ma aua moca, an wain ŋgatɨkna lourta puk aŋgɨrena reac ian mamoat. Na ma warɨŋna ndam ian mamoat, te, ramtaɨrmo an ndeac te, warɨŋna ŋginaŋa mona moca. Karica ma ramtaɨr ndeidapmo kam leaca mina mana wain warɨŋmo raupŋina, na an wainna mai te, ma mimo emtem neaŋnandet, ri, ma kabena auŋ tawanna pitrik mataŋgat.\f + \fr 21.33 \fr*\ft Gan wain warɨŋna kamma, anna Iesusa Aisaiana timbigta kapna sapta 5 wes 1 taŋca wes 2na inikca wat. Na anna kam roor ianna Iesusa Raraŋ Aetaniaca Israelna meikramtaɨrmo morina tɨpna kirarna kam roor keatna. Na an kam roorna mɨnɨŋa gaind. Warɨŋa morina ramoot, anna Raraŋ Aetaniac. Na wain warɨŋa anna Israelna meikramtaɨr. Na u Mak sapta 12 wes 1na inikca wat, anna ninini kabe.\ft*\f* \v 34 Ri, maica wainna erca aŋgɨna mɨnna tɨkatke, ma ndona mbaiŋna ramtaɨr ndeidmo mbagɨrica mina an mana warɨŋ raupŋina ramtaɨr tambuŋa taŋca mana biŋna tɨp aŋgɨna. \v 35 \x - \xo 21.35: \xo*\xt Mt 22.6\xt*\x*Karica an mana warɨŋ raupŋirena ramtaɨra, an mana mbaiŋna ramtaɨrta ianmo, mina laŋa mba piatke, na ianna mina mamo moa menacri, na ianmo, mina mamo watur puŋga rɨŋga mamenacri. \v 36 Ainda mori, ma ndona mbaiŋna ramtaɨr wɨtmo mac mbagɨrica mataŋri, na an ramtaɨra mina outta taŋgatna ramtaɨrta ndunduca minmo kundrina. Na an wain warɨŋna mbaiŋna aiŋa morena ramtaɨra minmo an tɨp kirar kabe mamoat. \p \v 37 “Karica iŋmbai ŋgoinna ma ndona nuoc mɨmɨr ŋgoin mandaca taŋri, na ma aindopatna, ‘Mina aukna nuocmo toriit ki!’ \v 38 \x - \xo 21.38: \xo*\xt Mt 27.18\xt*\x*Na an mana wain warɨŋa raupŋirena ramtaɨra, watatke, mina ndorimo aindopatna, ‘Ganna warɨŋna aetna nuoc, aia manmo mo menac te, aia mana reikmo aetera monandet!’ \v 39 \x - \xo 21.39: \xo*\xt Ib 13.12\xt*\x*Ri, mina mamo muocameraca, warɨŋ raekca keca laruca, mamo moa mamenacat. \v 40 Karica ma mimo, gainda digiatna, ne tit ndamŋirena, iŋmbaia an wain warɨŋna aetta kɨp te, an ramtaɨrmo ma tida moit?” \p \v 41 Ri, an ramtaɨr paŋainda rutica aindopatna, “Ma an warɨŋ raupŋirena ramtaɨr ŋgorikmo mo ŋgoreac ŋgoinna monande. Te, an wain warɨŋmo kabena ramtaɨra neaŋca mina mananmo raupŋinandet. Na mana gagam aŋgɨna mɨnna tɨk te, mina mana biŋmo tɨkca ma aŋgɨnande.” \p \v 42 \x - \xo 21.42: \xo*\xt Ŋap 118.22-23, na Ais 28.16, na Mk 12.10, na Up 4.11, na Ro 9.33, na Epe 2.20, na 1 Pi 2.6-8\xt*\x*Karica Iesusa minmo gainda digiatna, “Ne Raraŋ Aetaniacna Timbigta Kapna inikca eacrena kamma ne mba watreke, a? An kamma ma gaindoprena, \b \q1 ‘Gan kaca morena wautmo, \q2 ramtaɨra anmo ŋgoreac ndopca, \q3 aŋgɨra roumbmbai nakecarica eacrena wautta, \q2 mandeaca ma kacna witta moca, \q3 paŋanmbaia wɨtɨkca kacmo moa gagraca maeacreke. \q1 Na Kacootta ndo an reaca mo laruca, \q3 aia watrinan, \q2 ma laŋ ŋgoin.’\f + \fr 21.42 \fr*\ft Iudanaŋgepta mɨnna mina kaikmo watur puŋga kaikca morena. Na aia ndorita kaikmo witapa garur puŋga morena. Na witta ma kacmo mbukca eacrena, aintik an wautna witta anna Iesusa ma ndona kam ndoprina. Ma ande an wautna wit.\ft*\f* \b \m \v 43 Aintik aku nemo aindopnandet, Raraŋ Aetaniacna bubuoca ma nena para eacrenanmo aŋgɨca kabena barna meikramtaɨrmo neaŋ, mina mana gagamma morenan. \v 44 \x - \xo 21.44: \xo*\xt Ais 8.14-15, na 60.12, na Dan 2.44-45, na Sek 12.3, na 1 Pi 2.8\xt*\x*Te, ramootta an wautna wit nambatta irik te, ma menacnandet. Na an wautna witta ramoot nambatta irik te, ma kocnaia umbararacarinande.” \p \v 45 Ri, an taup ndamtaɨr paŋaindapa Parisina ramtaɨra an kam roora ma keatnanna waraca, mina malamŋiat, ma mina keatna kamb rour. \v 46 \x - \xo 21.46: \xo*\xt Mt 21.11, na 21.26, na Lk 7.16, na In 7.40\xt*\x*Ainda moca mina manmo muoc utiŋna toŋtoŋgarap, na mina an meikramtaɨr tarica rugut mamoat. Na meikramtaɨra lamŋirena, Iesusa ramma morena ramoot. \c 22 \s Laŋtaŋgona amtiam aniacna kam roor \r (Luk 14.16-24) \p \v 1 Karica Iesusa kamb rour puŋga meikramtaɨrmo kabena kam roor ian mac keatna. \v 2 Ma aindopatna, “Tamuŋna auŋna bubuoca ma gagrirta ramoot paŋan ianna tɨpna kirar. Mana nuoca laŋgona moca, an gagrirta ramoot paŋanna amna reac aniaca maŋgobacat. \v 3 Na out ŋgoinna ma kam neaŋga taŋga ramtaɨrmo an laŋtaŋgona amtiam aniac nakɨpna. Na an amna ra laruri, ma ndona mbaiŋna ramtaɨrmo mbagɨrica taŋca minmo mbopca mina kɨpna. Ri, mina kɨpna karirina. \v 4 \x - \xo 22.4: \xo*\xt Mt 21.36\xt*\x*Ainda moca ma kabena mbaiŋna ramtaɨr ndeid mac mbagɨrica minmo mambopat, ‘Ne taŋca an ramtaɨrmo aku kam neaŋrinanmo aindop, “Ne warac. Aku laŋtaŋgona amna reac aniaca moca kocrorina, na aku ndona bulmakao ramtaɨrapa amta ŋgoaeb anik laiŋ, laiŋga mo menaca rotaca amna aŋgɨ tɨkca kocroca lambia eacrena, mina kɨpca amna.”’ \p \v 5 “Ri, an mbaiŋna ramtaɨra taŋga an mina gagrirta ramoot paŋanna mboprina ramtaɨrmo mbopca, mina, mina kambca mba waracri, mina ŋgepca ndorita toŋtoŋgar mataŋgat. Ianna ma ndona warɨŋna aiŋa mona taŋrina, na ianna ma ndona kituknduk aŋgɨna aiŋa mona mataŋri. \v 6 \x - \xo 22.6: \xo*\xt Mt 21.35\xt*\x*Na ndeida mina an mbaiŋna ramtaɨrmo muoca utiŋga, mimo pia ŋgocrairi, mina mimo mo menacrina. \v 7 Ainda moatke, an gagrirta ramoot paŋanna nikkatca ndona lapoca ruŋrena ramtaɨrmo, mbagɨrica mina taŋca an ramtaɨra mana mbaiŋa morena ramtaɨrmo pia menacatnanmo, rɨŋga menaca matopat. Ri, mina auŋmo tac makeat. \p \v 8 “Karica ma ndona mbaiŋna ramtaɨrmo aca kɨpca, minmo aindopatna, ‘Laŋtaŋgona amna reac aniaca kocroca maeacreke, na an amna reac aniac amna meikramtaɨra, mina meikramtaɨr laiŋga wanaiŋ, aintik mina an amna reac aniac nakɨpna towanaiŋ. \v 9 Aintik ne taŋca an taupembta taupemb kambmo, meikramtaɨra wat te, ne minmo aca mina kɨpca an laŋtaŋgona amna reac aniac nakɨp.’ \v 10 Ri, ma aindopatke, mana mbaiŋna ramtaɨra taŋga an taupembta taupemb kambmo, ramtaɨra watca, minmo aŋgɨca tumbun matɨkat, an meikramtaɨr laiŋapa ŋgorikap. Mina kɨpca mbiracri, an kacna inikca mɨn matɨkat. \p \v 11 \x - \xo 22.11: \xo*\xt 2 Ko 5.3, na KIEK 3.4, na 19.8\xt*\x*“Ainda mori gagrirta ramoot paŋanna min mbatna mamoat. Ri, ma wattatnanna ramoot ianna ma laŋtaŋgona lamboi laŋa mba aocri. \v 12 Na ma an ramootmo aindopatna, ‘Aukna ramoot, u titoc ŋgoinna moca laŋtaŋgona lamboi laŋap aoca ganna mbukrina?’ Ri, an ramootta kam kocor. \v 13 \x - \xo 22.13: \xo*\xt Mt 8.12, na 25.30, na Lk 13.28\xt*\x*Ainda moca ma ndona mbaiŋna aiŋa morena ramtaɨrmo aindoprina, ‘Ne mana orparmo leaca mamo raekmbai nake laruca ma neaup ndeac. Na an neaup diriŋa meikramtaɨra aeraŋ te, ndorita ndaɨra wiraŋnande.’ \p \v 14 \x - \xo 22.14: \xo*\xt 2 Pi 1.10, na KIEK 17.14\xt*\x*“Karica Iesusa aindopatna, ne warac, Raraŋ Aetaniaca ma meikramtaɨr wɨt aniacmo ma acrena, na meacramoot kabe, kabemo ma minmo larapacrena.” \s Mina Romna ramoot paŋan aniac Sisamo kituknduk neaŋ te, anna laŋ ki, co wanaiŋ \r (Mak 12.13-17 na Luk 20.20-26) \p \v 15 \x - \xo 22.15: \xo*\xt Mk 3.6\xt*\x*Ainda moca Parisina ramtaɨr ndeida kam leaca mina Iesusmo aŋgɨca ritri waparaca mona moca. Aintik mina man ndambuŋa taŋca digdigiar ndeida, digi te, ma katti ruti te, mina mamo utiŋna. \v 16 \x - \xo 22.16: \xo*\xt Mk 3.6, na 8.15, na 12.13\xt*\x*Ainda moca mina ndorita iŋa raŋgairena ramtaɨr ndeidapa, Erotna tumbunna ramtaɨr ndeidmo, mandaca mina man ndambuŋ mataŋgat. Ri, mina mamo aindopatna, “Riripti, aia lamŋirena u kam gidik niŋgik ndoprena ramoot, u an kam gidik mbuŋa meikramtaɨrmo Raraŋ Aetaniacna tɨpemb kirarira riptirena, na u ramoot ianna mba nanambirenan, wanaiŋ ŋgoin. Na u an kam kirar kabemo u an irembta ramtaɨr, co, iremb kocorta ramtaɨrmo mboprena. \v 17 Aintik u aimo mbop, aia gagrirta ramoot paŋan aniac Sisamo, kitukndukca mana kitcartukar iurena ramtaɨra neaŋit ki, co wanaiŋ? Na u anmo tit ndamŋirena?” \p \v 18 Ri, ma atuna mina iroar ŋgorikmo ma lamŋirina, aintik ma mimo aindopatna, “Ne paparuna ramtaɨr koind, kaina moca ne aukmo towaina morina? \v 19 Ne aukmo, an nena kitcartukar iurena ramtaɨra neaŋrena kituknduk ianmo wandac.” Ri, mina mamo ian aŋgɨca kɨpca maneaŋgat. \v 20 Karica ma mimo gainda digiatna, “Gan kitukndukca potaca eacrena inpaŋanapa tirca eacrena ia, anna mandainan?” \v 21 \x - \xo 22.21: \xo*\xt Ro 13.7\xt*\x*Ri, mina rutica aindopatna, “Sisanan.” Karica ma mimo gaindopatna, “Sisana reac ecte, ne mamo neaŋ, na Raraŋ Aetaniacna reac ecte, ne Raraŋ Aetaniacmo neaŋ.” \p \v 22 Aindopatke, mina an kamma waraca, mina ŋgep ŋgoreac naŋgeprina. Na mina man tɨkcarica mataŋgat. \s Ramootta menaca mac nda ŋgepna digdigia Sadisina ramtaɨra Iesusmo digiatna \r (Mak 12.18-27 na Luk 20.27-40) \p \v 23 \x - \xo 22.23: \xo*\xt Up 23.8\xt*\x*Na an ra kabe mbuŋa, Sadisina ramtaɨra Iesusmo mac kɨpatna. Na an Sadisina tumbunna ramtaɨr, mina gaindoprena, an menacatna meikramtaɨr, mina mba mac nda ŋgepitndai. \v 24 \x - \xo 22.24: \xo*\xt TW 25.5\xt*\x*Ri, mina mamo gaind madigiat, “Riripti, Mosesa, atua ma gaindopatna, ‘Ramootta laŋgoca mooŋnuoc ŋgocora menac te, mana lapmbitaca mana meac konim laŋgoca mana paŋanna moca mamo mooŋnuoca mɨrca neaŋna, te, an ramootna kaminna mba topitndai.’ \v 25 Na ŋgaua kalaip parmbaiapa mbut mbuniŋa aina rɨk ndeacrenanna, na ramoot lacaua ma laŋgoca, ma mombonik kocor ndeaca taŋga ma menacatke, mana lappa an meac mac malaŋgoat. \v 26 Na ma toco mombonik kocor, na mamenacat, ri, man ndambuŋna lap tuk, ma toco an kirar kabe mamoat, taŋ, taŋga mina lap teker toco, an meaca laŋgoca mamenacat, ma toca mombonik kocor. \v 27 Ri, mina muruŋa menacatke, iŋmbai ŋgoinna an meaca, ma toco mamenacat. \v 28 Na an kalaipa an meacmo mina muruŋa malaŋgoat, na memenacnan mac nda ŋgepna ra, ma mandai ŋgoinna meac ndeacit?” \p \v 29 \x - \xo 22.29: \xo*\xt In 20.9\xt*\x*Karica Iesusa mina kammo gainda rutirina, “Ne Raraŋ Aetaniacna Timbigta Kap ndeacrena kambmo, ne mba lamŋireke. Na ne Raraŋ Aetaniacna gargar tocmo ne mba lamŋireke, aintik ne an kambmo katta mboprena. \v 30 \x - \xo 22.30: \xo*\xt 1 Io 3.2\xt*\x*Na an menacrinanna mac nda ŋgepna ra laru te, an meikramtaɨra, mina menacrinan, mina mba laŋgoitndai, wanaiŋ ŋgoin. Mina an Raraŋ Aetaniacna mbaiŋna aiŋa morena ŋerŋgaur toc, tamuŋna auŋ ndeacnandet. \p \v 31 “Aintik aku nemo, an menaca nda ŋgeprena kammo nemo digina mamoek. Na an kamma Raraŋ Aetaniaca nenmo mboprenanna, anna Raraŋ Aetaniacna timbigta kap ndeacrenanna, ne mba watreket ki, a? \v 32 \x - \xo 22.32: \xo*\xt NA 3.6, na Mt 8.11, na Mk 12.26, na Lk 20.37, na Up 7.32\xt*\x*Ma aindoprena, ‘Aku Abraamapa Aisakapa Iakopna Raraŋ Aetaniac.’ Anna aimo ainda wandacrina, Raraŋ Aetaniaca ma menacrina meikramtaɨrta Raraŋ Aetaniaca wanaiŋ. Ma an watap eacrena meikramtaɨrta Raraŋ Aetaniac. Mana lamnɨac ŋgoutta, meikramtaɨra watap eacrena.” \v 33 \x - \xo 22.33: \xo*\xt Mt 7.28\xt*\x*Ainda moca an meikramtaɨra mana riptirena kamma waraca, mina ŋgep ŋgoreac naŋgeprina. \s Raraŋ Aetaniacna Tɨp Wandɨk lacau ŋgoin \r (Mak 12.28-31 na Luk 10.25-28) \p \v 34 Ri, Parisina ramtaɨra waracatnanna, Iesusa Sadisiarmo mbopca mina manmo mbopna kamb kocor macariat, ri, Parisina ramtaɨra man ndambuŋ makɨpat. \v 35 Na mina rɨkca tɨpemb wandik tamŋirena ramoot ianna minap eacrina, na ma Iesusmo towaina digdigiap. \v 36 Na ma gainda digiatna, “Riripti, titocna Tɨp Wandɨkca ma Tɨpemb Wandikmo outmbai ŋgoin?” \p \v 37 \x - \xo 22.37: \xo*\xt TW 6.5, na 10.12, na Lk 10.27\xt*\x*Ainda moca Iesusa manmo aindopatna, “‘U Raraŋ Aetaniacmo matŋi, ma una Kacoot. Na u manmo ndona iro nikinikapa ŋeroŋapa iroapmo muruŋa manmo matŋiraŋ.’ \v 38 Aintik ganna ande outmbai ŋgoinna taŋrena Tɨp Wandɨk, na Tɨp Wandɨk ndeida mina tamuŋmbaica wanaiŋ. \v 39 \x - \xo 22.39: \xo*\xt TN 19.18, na Mk 12.31, na Ro 13.9, na Gal 5.14\xt*\x*Na man ndambuŋna Tɨp Wandɨkca gaind, ‘U ndo ŋgoinna ndoa matŋirena kirara, u ndona kamkabemo u ainda matŋi.’ \v 40 \x - \xo 22.40: \xo*\xt Mt 7.12, na Ro 13.10, na Gal 5.14, na 1 Ti 1.5\xt*\x*Aintik an Tɨp Wandɨkniŋa maniŋa an Tɨpemb Wandik muruŋcamiŋapa rambca morina ramtaɨra riptirina kambca, an nambatta wɨtɨkca eacrena.” \s Iesusa digiatna mandaimo Raraŋ Aetaniaca babuatna \r (Mak 12.35-37 na Luk 20.41-44) \p \v 41 Parisiarta ramtaɨra punica eacrenan mbuŋa Iesusa minmo madigiat, \v 42 \x - \xo 22.42: \xo*\xt In 7.42\xt*\x*“An ramootta Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramootmo, ne manmo tit ndamŋirena? Na ma mandaina nuoc?” Ri, mina rutica aindopatna, “Dewitna ŋgamaɨr.” \p \v 43 Karica ma minmo gaind madigiat, “Kaina moca Ŋeroŋ Ratta Dewitmo iro laŋ neaŋca ma mamo, ‘Kacoot ŋgacrena.’ Na atua Dewitta gaindopatna, \b \q1 \v 44 \x - \xo 22.44: \xo*\xt Ŋap 110.1, na Mt 26.64, na Up 2.34, na 1 Ko 15.25, na Ib 1.13\xt*\x*‘Raraŋ Aetaniac Kacootta aukna Kacootmo aindopatna, \q2 “Aukna par umbaia mbirac, te, \q2 aku una puŋnaŋgepmo \q3 una kaŋgaukca tɨknande.”’ \b \m \v 45 Na ne wat, Dewitta, an ramootmo ndona Kacoot ŋgacrena. Na titoca moca ma Dewitna ŋgamaɨr ndaruit?” \p \v 46 \x - \xo 22.46: \xo*\xt Mk 12.34, na Lk 14.6, na 20.40\xt*\x*Ainda moca mina ianna mana kamma nda rutina mɨnna wanaiŋ. Aintik an ra tɨkca kɨprenanna, mina nanambica mamo digdigi ianna mba mac digiatke. \c 23 \s Tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨrapa Parisina ramtaɨra tɨpemb ŋgorikca morena \r (Mak 12.38-39 na Luk 11.43 na 11.46 na 20.45-46) \p \v 1 Karica iŋmbaia Iesusa ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrapa meikramtaɨrmo kamma wiwitica mambopat. \v 2 Na ma mimo aindopatna, “Parisina ramtaɨrapa tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨra nemo Raraŋ Aetaniaca Mosesa neaŋrena tɨpemb wandikca raŋgaina moca, nemo riptirena. Anna atua Mosesa moatna kirar. \v 3 \x - \xo 23.3: \xo*\xt Mal 2.7-8\xt*\x*Aintik kaina kambca, mina nemo riptica nemo neaŋrenan, ne anna waraca raŋgai. Na mina morena tɨpemb kirarira anna ne kai raŋgai teac. Kari ŋgoin! Mina kamb wɨtta mboprenan, na mina ndori koinda anna mba raŋgairenan. \v 4 Mina tɨpemb kirarira mina tɨpemb wandikmo mina kabena tɨpemb ŋgaibap tɨkca morenan, na meikramtaɨra anna moca anna makukca aŋgɨ te, mina mba otacit ŋgoin, wanaiŋ ŋgoin. Reik makukarmo aŋgɨca meikramtaɨrta ŋaikparca tɨkca, mina mbuk te, mina patŋit ianna mba otaca mbukitndai, wanaiŋ ŋgoin. \v 5 \x - \xo 23.5: \xo*\xt Mt 6.1\xt*\x*Na an reikca mina morenanna, mina mo te, meikramtaɨra an watna. Mina mbendeirena rai anikmo, mina ndorita parna rai, co, paŋanna tacdamar anikmo aocrenan, na mina tik ŋgapaocna lamboina balarmo, wattacarica mina roctir ŋgirikca eacrenan.\fig Parisina ramtaɨrapa tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨrta lamboi|alt="On big worshipping day the Pharisees and the teachers of the law wears, hand bands and head bands and let tussles hanging down their clothes. " src="LB00276C.TIF" size="col" copy="Knowles" ref="23.5"\fig* \v 6 \x - \xo 23.6: \xo*\xt Mt 6.5, na Mk 12.38-39, na Lk 11.43, na 14.7\xt*\x*Na mina irembapna ramtaɨr mbiraca ambrena taupemb, co, Iudana mimitpac aŋgɨrena kacna ramtaɨr paŋainda mbiracrena taupemb laiŋga mina toŋgorena. \v 7 Na mina toŋgorenanna meikramtaɨra minmo, ‘Riripti ŋgacraŋna.’ Te, mimo punirena taupca tɨkca mimo ra laŋ neaŋraŋna. \p \v 8 “Na ramootta nemo, ‘Ririptia kai ac teac.’ Na nena ririptia kabe niŋgik, na ne muruŋa laiplacar. \v 9 Na gan pitrikca ne ramoot ianmo aetta kai ac teac. Nena Aet kabe niŋgikca, ma tamuŋna auŋ ndeacrena. \v 10 Na mina nemo, ‘Ramoot paŋanna kai ac teac.’ Nena ramoot paŋanna kabe niŋgik, na an ramootta Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramoot. \v 11 \x - \xo 23.11: \xo*\xt Mt 20.26-27, na Mk 9.35, na 10.43-44, na Lk 22.26\xt*\x*Na mandaia nemo outmbaica taŋraŋnan, ma nenmo mbaiŋna ramoot ndaru. \v 12 \x - \xo 23.12: \xo*\xt Iop 22.29, na ML 15.33, na 29.23, na Esi 21.26, na Lk 14.11, na 18.14, na Ie 4.6, na 1 Pi 5.5\xt*\x*Na ramootta ndona i aŋgɨ ŋgep te, Raraŋ Aetaniaca mana ia nda aŋgɨ iriknande. Na mandai ndona i aŋgɨ irik te, ma i aniac aŋgɨnande.” \s Iesusa tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨrapa Parisina ramtaɨrta morena tɨp ŋgoreacna kam ndoprina \r (Mak 12.40 na Luk 11.39-52 na 20.47) \p \v 13-14 \x - \xo 23.13-14: \xo*\xt Lk 11.52\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Ne Parisina ramtaɨrapa tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨr, ne makukara aŋgɨnandet. Ne kɨrpaina mimna ramtaɨrta kirar toc, na ne meikramtaɨra tamuŋna auŋna bubuoca mbukna taupembmo mboracrena, na ne ndori koinda anna mba mbukrenanna. Na meikramtaɨra anna mbukna towai te, ne mina taupembmo mboracrena.\f + \fr 23.13-14 \fr*\ft Landamŋina ramtaɨr ndeida gaind ndamŋirina, kabena kam tɨp toco an kamna inikca maeacreke. Na an kamma gaind, \ft*\fq “Ne Parisina ramtaɨrapa tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨr, ne makukara aŋgɨnande. Ne kɨrpaina mimna ramtaɨr. Ne meik koinmbarmo paruca mina kaik makɨmrena. Na ne paparuna mbembendei roctira morena. Na ritri waparacna ra, ne makukar anikca aŋgɨnandet.” \fq*\ft An kam toco Mak sapta 12 wes 40na inik toco eacrena.\ft*\f* \p \v 15 “Na ne Parisina ramtaɨrapa tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨr, nen pembta kadmai, ne makukara aŋgɨnandet! Ne kɨrpaina mimna ramtaɨr. Ne pukmbaiapa mbatmbaina auŋembca taŋrena ramtaɨr, ne ramoot kabe niŋgikmo nikinik iro uriraca, nemo raŋgaina morenan. Na ma nemo raŋgai te, ne mamo moca, ma nena taŋrena menac ŋgocorta iarwara wɨrrena taca nenap taŋnande. Na ne moca ma, nena tɨpemb ŋgorikmo mona tɨpmo, ma nemo kundrina. \p \v 16 \x - \xo 23.16: \xo*\xt Mt 5.33-34, na 15.14\xt*\x*“Na ne lamnik ŋgorikta meikramtaɨr, ne meikramtaɨrmo taup wandacna morenanna, nen pembta kadmai, ne makukara aŋgɨnandet! Ne gaindoprena, ‘Ramootta ndona kambca mo gagrana moca ma Raraŋ Aetaniacna Kacna i ŋgaca gidik ndop te, anna reac tekernoc. Na ramootta ndona kambca mo gagrana moca ma Raraŋ Aetaniacna Kac inikca eacrena golna i ŋgac te, ma ndomo mo ndoprena reacmo ma monande.’ \v 17 Ne ŋaŋaona ramtaɨrapa lamnik pupuroik, kaina reaca Raraŋ Aetaniacna lamnɨac ŋgoutmo, ma out ŋgoin? Gol ki, Raraŋ Aetaniacna Kac? Na ne lamŋirena, gola ma Raraŋ Aetaniacna Kac inik ndeacrena, na Raraŋ Aetaniacna Kaca ndo moca gola Raraŋ Aetaniacna reac. \v 18 Na ne gaind toco mboprena, ‘Ramootta ndona kambca mo gagrana mo te, na ma gɨmbamba morena taupna i ŋgaca gidik ndop te, anna reac tekernoc, na ma gɨmbamna reaca gɨmbamna taupca eacrinanmo ma kam gidik ndop te, ma mo ndoprena reac, co, kamma ma monande.’ \v 19 Ne lamnik pupuroik, kaina reaca ma Raraŋ Aetaniacna lamnɨacmo outmbai? Gɨmbamba morena taup ki, gɨmbamna reac? Na ne lamŋirena gɨmbamna amna reaca ma gɨmbamba morena taup ndeacrena, na gɨmbamna reaca morena taupca ma ndo moca gɨmbamna reaca Raraŋ Aetaniacna reac ndarunandet. \v 20 Na ramootta gɨmbamba morena taupna i ŋgaca, ma gidik ndop te, anna ma gɨmbamba morena taupapa gɨmbamna reik puŋga ndona kammo moa gagrarena. \v 21 Na ramootta Raraŋ Aetaniacna Kacna i ŋgaca, ma gidik ndop te, anna ma ndona kammo an Kacapa Raraŋ Aetaniacna i mbuŋa ndona kammo moa gagrarena. Na Raraŋ Aetaniaca, ma ndo ŋgoinna ma ndona kac ndeacrena. \v 22 \x - \xo 23.22: \xo*\xt Ais 66.1, na Mt 5.34\xt*\x*Na ramootta tamuŋna auŋna i ŋgaca, ma gidik ndop te, anna ma Raraŋ Aetaniacna mbibiracna taupapa Raraŋ Aetaniacna i mbuŋa ndona kammo moa gagrarena, na tamuŋna auŋa anna Raraŋ Aetaniacna mbibiracna taup. \p \v 23 \x - \xo 23.23: \xo*\xt TN 27.30, na Osi 6.6, na Mai 6.8, na Lk 11.42\xt*\x*“Aintik ne Parisina ramtaɨrapa tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨr, ne makukara aŋgɨnandet! Ne kɨrpaina mimna ramtaɨr. Ne warɨŋna ikir uprirmo, aŋgɨca nduca taŋca parniŋna mɨnna tɨk te, ne an parniŋa morinanmo, Raraŋ Aetaniaca neaŋ, na ne Tɨp Wandɨk aniaca raŋgaina mba morenanna, an Tɨpemb Wandikca anna meikramtaɨrmo wandoŋainan, na meikramtaɨrmo rɨtɨpacna tɨp laŋa wandacrenan, na meikramtaɨrmo kakadmaina opotaca morena tɨpemb kirarira wandacna, na anna ne mba raŋgairenan. Aintik ne an Tɨp Wandikca raŋgai te, anna laŋ, na ne an nduca parniŋa morena Tɨp Wandɨk toco kai ndarekrekke teac. \v 24 Na ne lamnik pupuroikta ramtaɨr, ne ndorimo meikramtaɨrmo taup wandacna morenanna. Anna ne, ramootta mumkitta mana teram ŋgirikca ma aŋgɨca kecarirena kirar. Na kamela an ramootna teram ndeacrenanna ma mba watri, ma anap kocnaia amba tuocrina. \p \v 25 \x - \xo 23.25: \xo*\xt Mk 7.4\xt*\x*“Na ne Parisina ramtaɨrapa tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨr, nen pembta kadmai, ne makukara aŋgɨnandet! Ne kɨrpaina mimna ramtaɨr. Ne tuoŋgourapa kabarmo, mina raekrembca mataua tukirena, na amta reikca ne mina inkara tɨkrena. Na an reikca ne macmakɨmapa ndorimo reik laiŋ, laiŋ aŋgɨna tɨpemb kirarir puŋga aŋgɨrinan. \v 26 Na ne Parisiar, ne lamnik pupuroikta ramtaɨr koindar! Na out ŋgoinna, ne tuoŋgourapa kabarta inikmbai tuki te, an raekmbainan toco mina ŋgaib tarunande. \p \v 27 \x - \xo 23.27: \xo*\xt Lk 11.44, na Up 23.3\xt*\x*“Na ne Parisiarapa tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨr, nen pembta kadmai, ne makukara aŋgɨnandet! Na ne kɨrpaina mimna ramtaɨr, nen pembta kadmai. Ne ande gom kɨndik laiŋ, laiŋta kirar, mina mukna roumbca mutoca eacrenan toc. Na mana raekmbaina wapatta laŋ ŋgoinna watnande, na mana inikca ma warirta gagrirta reik kokoitap eacrena. \v 28 \x - \xo 23.28: \xo*\xt Lk 16.15\xt*\x*Aintik an tɨpna kirar kabea, ne meikramtaɨrta raekmbaimo, ne wandoikca taŋrena, na ne kɨrpirta mimta ramtaɨr, nena inkara ne iroar ŋgorikapa tɨp wandɨkmo nda ipuŋrenan.” \p \v 29 Karica ma gaind mac mbopatna, “Ne Parisiarapa tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨr, nen pembta kadmai, ne makukara aŋgɨnandet! Ne kɨrpaina mimna ramtaɨr. Na ne rambca morina ramtaɨrta mukur laiŋ, laiŋga morena, na ne ramtaɨrta mukurmo lamboir laiŋ, laiŋga tɨkrena. \v 30 Na ne gaindoprena, ‘Aina nicar ŋgamrirta mɨnna minapa eac co, aia minmo mba otaca rambca morina ramtaɨrmo mba mo menac mbe.’ \v 31 \x - \xo 23.31: \xo*\xt Up 7.52\xt*\x*Aintik an nena kamna moca ne ndorimo wandaca, nena nicara an rambca morina ramtaɨrmo mo menacrinan, na ne mina ŋgamrir. \v 32 Ainda moca ne ŋgepca taŋca ndorita nicar ŋgamrirta tɨp kirar ŋgoreaca raŋgaica mo mɨnna tɨk. \v 33 \x - \xo 23.33: \xo*\xt Mt 3.7, na 12.34, na Lk 3.7\xt*\x*Na ne nduop ŋgoreacna mombonik, titoca mo te, ne laiŋ teacit, Raraŋ Aetaniac ma nemo ritri waparaca monandet, te, ne menac ŋgocorta iarwara wɨrrena taca taŋca eacnandet. \p \v 34 \x - \xo 23.34: \xo*\xt Mt 10.23, na 1 Te 2.15\xt*\x*“Aintik ne warac, aku nemo rambca morena ramtaɨrapa iroar laiŋta ramtaɨrapa tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨrmo, mandaca mina nen ndambuŋ nakɨpnandet. Na ne mina ndeidmo mo menacnandet, na mina ndeida ne ik naaŋgɨ keracnandet, na mina ndeidmo ne mimo nena Iudana mimitpac aŋgɨrena kaikca tɨkca pinandet. Na minmo, nena auŋemb anikca tɨkca ootta mandaca mina kabena auŋembca kɨpcarica taŋnandet. \v 35 \x - \xo 23.35: \xo*\xt RL 4.8, na 2 Nin 24.20-21, na Ib 11.4\xt*\x*Ainda moca ne gan tiacarpaikna ramtaɨr wandoik laiŋmo mo menacrina makukara anna nena muruŋnan, na an makukara nenap eacnande. Ne an ramtaɨr wandoikmo rɨŋga menacatnanna, an Abolna mɨnna tɨkca kɨpca Sekaraiana mɨn. Ma Berekiana nuoc. Na an ramootta ne mamo Raraŋ Aetaniacna Kacapa gɨmbamba morena taupna rɨkca tɨkca manmo rɨŋga menacatna. Aintik an makukna tɨp ŋgoreaca ne an makukca ne mbuknandet. \v 36 Na aku nemo gidik ŋgoinna aindopnandet, an makukna opoikca, gan mɨnna meikramtaɨra mandeaca eacrenan toco, mina aŋgɨnandet.” \s Iesusa Ierusalemna kadmaiatna \r (Luk 13.34-35 na 19.41-44) \p \v 37 \x - \xo 23.37: \xo*\xt 2 Nin 24.21, na Ŋap 17.8, na 91.4, na Up 7.59, na 1 Te 2.15\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “O Ierusalem! U Raraŋ Aetaniacna rambca morena ramtaɨrmo mo menacrena, na ramtaɨra Raraŋ Aetaniaca mbagɨrica kɨprinanmo, ne aŋgɨca watur puŋga rɨŋga menaca mamairi. Na kɨdrɨk wɨtta, aku una mombonikmo aŋgɨca tumbunna tɨkna toŋtoŋ aniacap, an kackur aemma morena tɨpna kirar, na ne mba toŋgorenan. \fig Ierusalem auŋ aniac|alt="They came near the city of Jerusalem and saw" src="HK00379C.TIF" size="span" copy="Knowles" ref="23.37"\fig* \v 38 \x - \xo 23.38: \xo*\xt 1 GRP 9.7-8, na Ier 12.7, na 22.5\xt*\x*Aintik ne warac, mandeaca nena auŋa ma ŋgocrainandet, na reac ianna mba eacitndait. \v 39 \x - \xo 23.39: \xo*\xt Ŋap 118.26, na Mt 21.9\xt*\x*Na aku nemo aind mambopek, ne aukmo mba watitndai, taŋca ne aindop te, Raraŋ Aetaniaca ma gan ramootmo, Kacootna i mbuŋa kɨprinanmo, moi laŋa mo.” \c 24 \s Raraŋ Aetaniacna Kaca ŋgocraina kamma Iesusa an ndopatna \r (Mak 13.1-2 na Luk 21.5-6) \p \v 1 Karica Iesusa Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inik tɨkcarica taŋgatke, mana iŋa raŋgairena ramtaɨra man ndambuŋ nakɨpca mamo Raraŋ Aetaniacna Kacna roumb ndeacrena kaikca wandacna morina.\fig Raraŋ Aetaniacna Kacapa mana wuoc|alt="The Temple of God" src="LB00250C.TIF" size="span" copy="Knowles" ref="24.1"\fig* \v 2 \x - \xo 24.2: \xo*\xt Ier 26.18, na Mai 3.12, na Lk 19.44\xt*\x*Ri, ma minmo gan kamma mambopat, “Ne gan kaik laiŋga watre ki? Aku nemo gidik ŋgoinna aindopnande, mina an kaikta waut ianna mba tɨkcariitndai, na mana waut ianna mbatmbattar mba eacitndai, mina kocnai wɨŋ irikca mo kecarinande.” \s Iesusa aindoprina makukar wɨtta larunande \r (Mak 13.3-13 na Luk 21.7-19) \p \v 3 \x - \xo 24.3: \xo*\xt Mt 24.27, na 24.37-39, na Mk 13.3, na 1 Te 5.1\xt*\x*Karica Iesusa taŋga gaca Olip Takura mbiracri. Na mana iŋa raŋgairena ramtaɨra, ndori tiŋgikca manap eaca, mina mamo gainda digiatna, “U aimo mbop, tumbuitta tɨk te, an reiki laruit. Na kaina ŋgagatraca laruca aia wat te, aia garacnande, u nda kɨp te, gan tiacarpaikca ma mainandet?” \p \v 4 \x - \xo 24.4-5: \xo*\xt Ier 14.14, na 23.21, na 23.25, na Mt 24.23-24, na In 5.43, na Up 5.36-37, na 1 Io 2.18\xt*\x*Karica ma mina kammo gainda rutica aindoprina, “Ne ndoritake, matau wat, moca ramoot ianna nemo parunandet. \v 5 Mina wɨtta kɨpca aukna i ŋgaca aindopnande, ‘Aku ande an ramootta Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramoot.’ Te, mina meikramtaɨr wɨtmo parunande. \v 6 Ainda moca ne runduik anikta mɨmɨtara waracraŋnandet, na ne runduik anikca laruna kambca waracnandet, aintik ne matau wat, na ne rugdara kai mo teac. An reiki, mina larunandet, na gan tiacarpaikna mamaia mba kɨpreke. \v 7 \x - \xo 24.7: \xo*\xt 2 Nin 15.6, na Ais 19.2, na Aga 2.22, na Sek 14.13, na Up 11.28\xt*\x*Na kabena pitrik waŋna meikramtaɨra ŋgepca kabena pitrik waŋna meikramtaɨrap ruŋnande. Na kabena gagrirta ramoot paŋanna wiwitna ramtaɨra mina ŋgepca kabena gagrirta ramoot paŋanna wiwitna ramtaɨrap ruŋnande. Na gan tiacarpaikca nik wapatai anikapa numnumar anikca larunandet. \v 8 Aintik an reikca, mina meaca nik tɨkca mooŋnuoca mɨrna mandeba moreke, aŋgɨrena gɨrgɨrna kirar toc ndarunandet. \p \v 9 \x - \xo 24.9: \xo*\xt Mt 10.22, na Mk 13.9, na Lk 21.12, na In 15.18-20, na Up 4.2-3, na KIEK 2.10, na 2.13\xt*\x*“Ainda moca an mɨnna mina nemo aŋgɨca makukar neaŋnandet. Na anna gaind, aukna ia nenap eacrenan, aintik mina nemo mo menacnandet, na meikramtaɨra muruŋcamiŋa nemo nikkatnande. \v 10 \x - \xo 24.10: \xo*\xt Mt 11.6, na 13.57, na 2 Ti 1.15\xt*\x*Te, an mɨn toco, meikramtaɨr wɨtta aukca rɨpacrenanna, mina aukmo mba mac rɨpacitndai. Te, mina ndorimo puŋnaŋgepca moca ndorimo aŋgɨca puŋnaŋgepta para tɨknandet. \v 11 \x - \xo 24.11: \xo*\xt Mt 7.15, na 24.5, na 24.24, na Up 20.29, na 1 Ti 4.1, na 2 Pi 2.1, na 1 Io 4.1\xt*\x*Te, paparuta rambca morena ramtaɨra ŋgepca meikramtaɨr wɨtmo parunande. \v 12 Na tɨp wandɨkmo nda ipuŋrena tɨpna kirara acnainande, te, meikramtaɨr wɨtta kabena meikramtaɨrmo matŋirena tɨpna kirar laŋa iriknandet. \v 13 \x - \xo 24.13: \xo*\xt Mt 10.22, na Mk 13.13, na Ib 3.6, na 3.14\xt*\x*Na mandaia gagra eaca taŋca an makukara mai te, Raraŋ Aetaniaca manmo mac nda aŋgɨnandet. \v 14 \x - \xo 24.14: \xo*\xt Mt 9.35, na 10.18, na 28.19, na Ro 10.18, na Kol 1.6, na 1.23\xt*\x*Aintik mina gan kam wembaŋ laŋmo gan tiacarpaikna kabena pitrik waŋna meikramtaɨrmo wiwiti te, meikramtaɨra muruŋa waracna. Te, gan tiacarpaikna mamamaia kɨpnandet.” \s Reac ŋgoreac ŋgoinna larunande \r (Mak 13.14-23 na Luk 21.20-24) \p \v 15 \x - \xo 24.15: \xo*\xt Dan 9.27, na 11.31, na 12.11\xt*\x*Na Matiu ma gan timbigta kapca tirrina kamma ma gaindopatna, “Ramootta gan kamma wat te, ma matau ŋgoin ndamŋiraŋ.” Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Atua ramma morina ramoot Daniela mboprina, an reac ŋgoreac ŋgoinna ne watnandet. Na an reaca, ma Raraŋ Aetaniacna Kaca wɨtɨkca eacnande. \v 16 Aintik an mɨnna meikramtaɨra Iudiana pitrikca eacrenan, mina kɨpcarica taukruirca taŋnande. \v 17 \x - \xo 24.17-18: \xo*\xt Lk 17.31\xt*\x*Na ramootta kac tamuŋ ndeacrenan, ma irik te, ma ndona kac inikna reikta moca, ma mba lamŋiitndait, ma kɨpcarinandet. \v 18 Na ramootta ndona warɨŋ inikca aiŋa morenan, ma ndona kaca mba taŋca ndona tik ŋgapaoc rocotta mba aŋgɨitndai. \v 19 Na an mɨn toco, an nikta meikapa mombonik tekirnoikapta meikca, minpembta kadmai. \v 20 \x - \xo 24.20-21: \xo*\xt Dan 9.26, na 12.1, na Iol 2.2, na KIEK 7.14\xt*\x*Aintik ne Raraŋ Aetaniacmo mbendeica manmo digica an reikca an tik gagauna mɨnapa Wɨktɨtɨkna Ramo kai wattacarica laru teac. \v 21 Na an mɨnna makukar anikca larunandet. Gan makukara gan tiacarpaikca mandeb ŋgepca kɨpca aukna mɨnna tɨkrina. Na an makukara atua mba laruatke. Na iŋmbai toco an makukara mba laruitndait. \v 22 \x - \xo 24.22: \xo*\xt Ais 65.8-9, na Sek 14.2-3\xt*\x*Na Raraŋ Aetaniaca ma an makukarta ramo mo matpi ŋgocor te, meikramtaɨr wɨtta menacnandet. Aintik ma ndo larapacrina meikramtaɨrta moca ma an ramo, moa matpinandet. \p \v 23 \x - \xo 24.23: \xo*\xt Mt 24.5, na 24.11, na Mk 13.21, na Lk 17.23, na 21.8\xt*\x*“Na an mɨnna ramoot ianna ma aindop te, ‘Ne wat, an ramootta Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramoot, ma ande gan maeacreke,’ co, ‘Ma monde,’ ne mana kamma kai rɨpac teac. \v 24 \x - \xo 24.24: \xo*\xt TW 13.1-3, na Mk 13.22, na 2 Te 2.8-9, na KIEK 13.13-14\xt*\x*Na ramtaɨr ndeida kɨpca paparuna kam mbuŋa aindopnande, ‘Aku gade, an ramootta Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramoot,’ co ‘Aku ramma morena ramoot ian.’ Te, mina ŋgagatracara moraŋ te, aintocna reik damara mo larunandet. Na gidik ŋgoin, mina mɨn te, mina an Raraŋ Aetaniacna larapacrina meikramtaɨrmo parunandet. \p \v 25 “Aintik ne warac! An reikca larunanna aku nemo mboprinan. \v 26 \x - \xo 24.26-27: \xo*\xt Lk 17.23-24\xt*\x*Ainda moca mina nemo aindop te, ‘Ne wat, ma ande ramtaɨr kocorta taup ndeacrena.’ Te, ne anna kai taŋ teac. Na mina aindop te, ‘Ne wat, ma ande an kac inik maeacreke.’ Te, ne mina kammo kai rɨpac teac. \v 27 \x - \xo 24.27: \xo*\xt Mt 24.37-39\xt*\x*Aintik ne lamŋirenan, weperaca metac te, mana memetaca ma ra gagambaica metaca taŋca ra itirikmbaica mainandet. Na Ramootna Nuocna kɨkɨpna ra, ma toca ainda kɨpnandet, te, meikramtaɨra muruŋa watnande. \p \v 28 \x - \xo 24.28: \xo*\xt Lk 17.37\xt*\x*“Na an taupca ramtaɨrta warira menaca eacrenan, ŋganmira anna punirenan.” \s Iŋmbaia Ramootna Nuoca kɨpnande \r (Mak 13.24-27 na Luk 21.25-28) \p \v 29 \x - \xo 24.29: \xo*\xt Ais 13.10, na 34.4, na Esi 32.7, na Iol 2.10, na 2.31, na 3.15, na KIEK 6.12-13\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “An mɨnna an makukara mai te, tawi ŋgoinna ra ma taŋca neaupa uriracnande, te, karwaia ndona memetaca mba neaŋitndai, na riac tamuŋna guiara mina riac tamuŋ tɨkcarica, mbutuk iriknandet, te, an riac tamuŋ ndeacrena reik gagrara mina numainande. \v 30 \x - \xo 24.30: \xo*\xt Dan 7.13, na Sek 12.10-14, na Mk 13.26, na KIEK 1.7, na 6.12-13\xt*\x*Na an mɨnna Ramootna Nuocna ŋgagatraca riac tamuŋa larua gan tiacarpaikna meikramtaɨra muruŋa aenandet. Te, mina watnandet, Ramootna Nuoca ma riac tamuŋna dimirpaik mbuŋa mbiraca ma ndona gargarapa memetacna tac aniacap kɨpnande. \v 31 \x - \xo 24.31: \xo*\xt Ais 27.13, na Mt 13.41, na 1 Ko 15.52, na 1 Te 4.16\xt*\x*Te, taurna mɨtmɨt aniaca kam rapacnande, te, ma ndona mbaiŋna aiŋa morena ŋerŋgaur mandaca mina mana larapacrena meikramtaɨrmo gan tiacarpaikna tenna kouderemb teacrenanmo aŋgɨca punica, man ndambuŋ naaŋgɨ kɨpnande.” \s Ne ik kembera watca iroar aŋgɨ \r (Mak 13.28-31 na Luk 21.29-33) \p \v 32 Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “An mɨnna ne ik kembera wat te, ne iroar aŋgɨnande. Mana ŋaikca uprir ŋgaibca weweru te, ne lamŋinandet, pukrapacna kɨdrɨkca makɨpek. \v 33 \x - \xo 24.33: \xo*\xt Ie 5.9\xt*\x*Na an iro kabe, ne an reikca muruŋa laruca ne watti mai te, ne lamŋinande, Ramootna Nuoca kɨpca tɨŋ kamma rambuŋaica eacrena. \v 34 \x - \xo 24.34: \xo*\xt Mt 16.28, na 23.36, na Mk 13.30, na Lk 21.32\xt*\x*Aintik aku nemo gidik ŋgoinna aindopnande, gan mɨnna meikramtaɨra menac ŋgocor te, mina an reik larueknanna, mina watnande. \v 35 \x - \xo 24.35: \xo*\xt Ŋap 102.26, na Ais 40.8, na Mt 5.18, na Mk 13.31, na Lk 21.33, na Ib 1.11\xt*\x*Na gan tiacarpaikapa riaca topnandet, na aukna kambca mba topitndai.” \s An reikca laruna kɨdrɨkca ramoot ianna lamŋi ŋgocor \r (Mak 13.32-37 na Luk 17.26-30 na 17.34-36) \p \v 36 \x - \xo 24.36: \xo*\xt Sek 14.7, na Up 1.7, na 1 Te 5.1-2\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Ramoot ian, co, Raraŋ Aetaniacna tamuŋna auŋna mbaiŋna aiŋa morena ŋerŋgaur, co, Raraŋ Aetaniacna Nuoca, an reik lataruna ra, co, ŋgaŋganŋgɨca mina mba lamŋireke. Aetta ndo kabe niŋgikca ma lamŋirena. \v 37 \x - \xo 24.37: \xo*\xt RL 6.5-8\xt*\x*Na an tɨpna kirar kabea mina Noanna mɨnna morinanna, mina Ramootna Nuocna kɨkɨpna ra, mina an tɨpemb kirarir kabea monande. \v 38 \x - \xo 24.38: \xo*\xt RL 6.3-5, na Lk 17.26, na 1 Pi 3.20\xt*\x*Na an mɨnna laemb aniaca laru ŋgocor ndeacri, meikramtaɨra amtiammapa puk gagamapa mina laŋtaŋgoar neaŋga laŋgorenan, taŋga an mɨnna Noa laŋgum mambukat. \v 39 \x - \xo 24.39: \xo*\xt RL 7.6-24, na 2 Pi 3.6\xt*\x*Ri, mina an reaca minmo larunanna, mina mba lamŋiatke. Mina aind ndeaca taŋga laemb aniaca kɨpca mimo kocnaia kɨtaca pukca mamenacat. Aintik an tɨp kirar kabea, Ramootna Nuocna kɨkɨpna ra, an tɨp kirara larunande. \v 40 Ainda moca ramoot mbuniŋa warɨŋna aiŋa moa eacrenanna, Raraŋ Aetaniaca ian aŋgɨ te, ianmo watcarinande. \v 41 Na meac mbuniŋa tapaca mona witna aiŋa moa eacrenanna, Raraŋ Aetaniaca ian aŋgɨ te, ianmo watcarinande. \v 42 \x - \xo 24.42: \xo*\xt Mt 25.13, na Mk 13.33, na Lk 21.36\xt*\x*Aintik ne ndoritake matau wat, nena Kacootna kɨkɨpna ra, ne mba lamŋireke. \v 43 \x - \xo 24.43: \xo*\xt 1 Te 5.2, na 2 Pi 3.10, na KIEK 3.3, na 16.15\xt*\x*\x - \xo 24.43-44: \xo*\xt Lk 12.39-40\xt*\x*Na ne gaind ndamŋi. Kacna aetta ma lamŋi te, macmakɨmna ramootta kaina kɨdrɨkca ma mouŋna kɨp te, ma koaca ma mana kaca mba titaca mbukitndai. \v 44 \x - \xo 24.44: \xo*\xt Mt 25.13, na 1 Te 5.6\xt*\x*Aintik ne toco kocro. Oit ianna ne lamŋi ŋgocor ndeac te, Ramootna Nuoca kɨpnande.” \s Aiŋna ramoot laŋapa ramoot ŋgoreacna kamna, kam roor \r (Luk 12.42-46) \p \v 45 Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Titna mbaiŋna aiŋa morena ramootta, ma iro laŋap, na ma aiŋa memetmbaca mataua morenan? Mana kacootta manmo ramoot paŋanna tɨkca ma mana kacootna mbaiŋna aiŋa morena ramtaɨrta ŋginaŋa monande. Na mana kacootna mbaiŋna aiŋa morena ramtaɨrmo amna reac neaŋ ndopekna ra, ma mimo amta reik neaŋnande. \v 46 \x - \xo 24.46: \xo*\xt KIEK 16.15\xt*\x*Ainta mbaiŋna aiŋa morena ramoot, ma ndona aiŋmo ma toŋtoŋ ŋgoinna morenanna, mana kacootta nda kɨpca manmo wat te, ma ndona aiŋmo ma toŋtoŋa morenan. \v 47 \x - \xo 24.47: \xo*\xt Mt 25.21-23\xt*\x*Na aku nemo gidik ŋgoinna aindopnandet, ainta mbaiŋna aiŋa morena ramootta, mana kacootta ma an ndona reikmo muruŋa mana para tɨkca ma mananmo bubuocnande. \v 48 Na mbaiŋna aiŋa morena ramootta, ma aiŋa mona ramootta wanaiŋ, na ma ndona iro mbuŋa aindop te, ‘Aukna kacootta ma mba tawi kɨpitndai.’ \v 49 Te, ma ŋgepca manap mbaiŋna aiŋa morena ramtaɨr ndeidmo tamtamma pi te, ma puk gagamna ramtaɨrap pukapa amna reac amraŋ te. \v 50 Na mana kacootna nda kɨkɨpna ra, co, rana ŋgaŋganŋgɨa ma lamŋi ŋgocor, na ma mba kocrori. Na mana kacootta nda kɨp laru te. \v 51 \x - \xo 24.51: \xo*\xt Mt 8.12, na 25.30\xt*\x*Ma an ndona aiŋa morina ramootmo, ma manmo pica tɨp ŋgoreac ŋgoinna moca, mamo aŋgɨca paparuna ramtaɨrap tɨkca, mina an ndeac te, aeraŋ te, ndorita ndaɨra wiraŋnande.” \c 25 \s Parniŋna mombour ŋgaibta kam roor \p \v 1 \x - \xo 25.1: \xo*\xt Lk 12.35, na KIEK 19.7\xt*\x*Karica Iesusa kam roor ianna gaind mac makeat, “An mɨnna tamuŋna auŋna bubuoca ma parniŋna mombour ŋgaibta nininina kirar. Ramoot ianna ma laŋgona moca makɨpat. Ri, an momboura, mina ndorita tacaɨr memetacap aŋgɨca, an laŋtaŋgona ramootna lambina taup mataŋgat, na ma kɨp te, mina mamo aŋgɨca kɨpna. \v 2 Na an meikca, parmbaia iroar laiŋgap, na parmbaia iroar laiŋ kocor. \v 3 Ri, an iroar laiŋ kocorta meikca, mina ndorita tacaɨr memetacap aŋgɨca kɨpri, na mina ndorita tacaɨr wɨwɨr ŋgotacna tabaɨr pukca mba aŋgɨca kɨpatke. \v 4 Na an iroapnanna mina ndorita tacaɨr memetacap aŋgɨca kɨprinanna, mina ndorita tacaɨr wɨwɨr ŋgotacna tabaɨr pukap aŋgɨca kɨprina. \v 5 Ri, an laŋtaŋgona ramootta, ma mba tawia kɨpri, an meikca lambia taŋga mina muruŋa lamnik numbca mina maŋgori. \p \v 6 “Ainda moca taŋga mouŋ rɨktacniŋ ŋgoinna mina waracatnanna, ramoot ianna kam keca aindoprina, an laŋtaŋgo ŋgamna ramootta makɨpek. Aintik ne ŋgepca kɨpca aia taŋca manmo taupca tɨkca ndauprikica mamo aŋgɨ kɨpna. \v 7 Karica an mombour ŋgaibca muruŋa ŋgepca, ndorita tacaɨr memetaikmo moca mina matau mawɨrri. \v 8 Ri, an iroar laiŋ kocorta meikca, ŋgepca an landamŋiarta meikmo aindopatna, ‘Ne aimo nena tacaɨr wɨwɨrna tabrir puik emtem ŋgotac, aina tacaɨr wɨwɨrara pikna mamoek.’ \v 9 Ri, an iroapna meikca rutica aindopatna, ‘Towanaiŋ, an tacaɨr wɨwɨrna tabrir puikca aimo muruŋa ŋgotacna mɨnna wanaiŋ. Aintik ne taŋca ndoritan ŋgoik.’ \v 10 Ainda moca an iroar laiŋ kocorta meikca taŋga, tacaɨr mimitpacna tabrir puik ŋgoikna taŋgatke, an laŋtaŋgo ŋgamna ramootta makɨpat. Na an meikca kocroca eacrenanna, mina manap, an laŋtaŋgona amtiamna kac mambukat. Ri, ramtaɨra tɨŋ makaptikiat. \p \v 11 \x - \xo 25.11-12: \xo*\xt Lk 13.25\xt*\x*“Ri, iŋmbaia an iroar laiŋ kocorta meik parmbaia nda kɨpatke, mina aindopatna, ‘Ramoot aniac, ramoot aniac, u kɨpca aimo tɨŋ ŋgot!’ \v 12 \x - \xo 25.12: \xo*\xt Mt 7.23\xt*\x*Na ma mina kammo rutica aindopatna, ‘Aku nemo gidik ŋgoinna aindopnande, aku nemo mba lamŋirenan.’” \p \v 13 \x - \xo 25.13: \xo*\xt Mt 24.42-44, na 1 Te 5.6, na 1 Pi 5.8\xt*\x*Ainda moca Iesusa gaindopatna, “Ne ndoritake, matau wat. Nena Kacootna kɨkɨpna kaina ra, co, ŋgaŋganŋgɨa ne mba lamŋireke, ma kɨpnande.” \s Kituknduk aŋgɨca mana mbaiŋna aiŋa morena ramtaɨrta kam roor \r (Luk 19.11-27) \p \v 14 \x - \xo 25.14: \xo*\xt Mk 13.34\xt*\x*Karica Iesusa kabena kam roormo gaind mac keatna, “Tamuŋna auŋna bubuoca ma ramoot ianna tawanna auŋa taŋna morena kirar. Ainda moca ma ndona mbaiŋna aiŋa morena ramtaɨrmo aca kɨpca, ndona reikca mina para tɨkna mamoat. Te, mina mananmo bubuocna. \v 15 \x - \xo 25.15: \xo*\xt Ro 12.6\xt*\x*Na ma mina aiŋa morena iroapa landamŋia watca, minmo ndona kitukndukarmo minmo mabiŋaiat. Ma ianmo 5,000na mɨn maneaŋgat, na ianmo 2,000na mɨn maneaŋgat, na ianmo 1,000na mɨn maneaŋgat, karica ma mataŋgat. \v 16 Ri, ma taŋgatke, an 5,000na kitcartukarta mɨn naaŋgɨatna ramootta tawi ŋgoinna taŋga an kitcartukar puŋga aiŋa moca, ma kabena 5,000na kitcartukarmo, an nambat matɨkat. \v 17 Na an 2,000na kitcartukarta mɨn naaŋgɨatna ramoot toco ainda moca ma toca kabena 2,000na kitcartukarmo an nambat matɨkat. \v 18 Na an ramootta 1,000na kitcartukar aŋgɨatna ramootta, ma an kitcartukarmo aŋgɨca, au iaca ma anna inikca tɨkca mana ramoot paŋannanmo aŋgɨca iŋgorocatna. \p \v 19 “Karica kɨdrɨk rocotta taŋgatke, an ramoot paŋanna nda kɨpatke, ma ndona mbaiŋna aiŋa morena ramtaɨrmo mana kitukndukmo kaina aiŋa morina kam mbaracna moca minmo digiatna. \v 20 Ri, an ramootta 5,000na mɨnna kitcartukar aŋgɨatnanna, kɨpca ma kabena 5,000na mɨnna kitcartukarap aŋgɨca kɨpca neaŋga aindopatna, ‘Ramoot paŋan u wat! U aukmo 5,000na mɨnna kitcartukar neaŋrina, na aku an mbuŋa kabena 5,000na mɨnna kitcartukarmo an nambatta moa larurina.’ \v 21 \x - \xo 25.21: \xo*\xt Mt 24.45-47, na Lk 12.44, na 16.10, na 2 Ti 2.12, na Ib 12.2, na 1 Pi 1.8\xt*\x*Karica ma manmo gaindopatna, ‘Laŋ ŋgoin, u mbaiŋna aiŋa morena ramoot laŋ ŋgoin, u ndona aiŋa mataua morena ramoot. U reik tekirmo mataua bubuocrenan, aintik aku umo aiŋir wɨtta una para tɨknande. Aintik u kɨpca aukap toŋtoŋ ndeac!’ \p \v 22 “Ri, an 2,000na mɨnna kitcartukar aŋgɨatna ramoot tuk kɨpca aindopatna, ‘Ramoot paŋan, u aukmo 2,000na mɨnna kitcartukar neaŋgatna, an mbuŋa aku kabena 2,000na kitcartukarmo an nambatta moca aŋgɨ kɨprina.’ \v 23 Karica ma manmo aindopatna, ‘Laŋ ŋgoin, u mbaiŋna aiŋa morena ramoot laŋ ŋgoin, u ndona aiŋa matau morena ramoot. Aintik aku umo aiŋir anikca una para tɨknande. Aintik u kɨpca aukap toŋtoŋ ndeac.’ \p \v 24 “Karica an ramootta 1,000na mɨnna kitcartukar aŋgɨratnan toco, kɨpca aindopatna, ‘Ramoot paŋan, aku lamŋirena u tac ŋgoreacna ramoot. U kabena ramtaɨrta warɨŋa mbukca an mina mutocrena amta reikmo aŋgɨrenan. Na kabena ramootna tiacarpaik ma amta reik mutocrina, u an amta reikmo aŋgɨrena. \v 25 Aintik aku rugut moca taŋga una kitukndukarmo tiacarpaik naaŋgɨ iŋgorocatna. Gade una 1,000na mɨnna kitcartukarmo, aku muruŋa mac nda maneaŋgek!’ \p \v 26 “Ri, mana ramoot paŋanna rutica aindopatna, ‘U mbaiŋna aiŋa morena ramoot ŋgoreac, u reac borbor. U lamŋirenan, aku kabena ramtaɨrta mutocrina warɨŋembta amta reik aŋgɨrenan, na kabena ramootna tiacarpaikna amna reac mananna aku aŋgɨrenan. \v 27 Na u an kitukndukmo, kitcartukar wembacrena taupca tɨk co, mina an mbuŋa aiŋa moca, emtemma an nambatta tɨk mbe. Aku kɨp te, anapa man nambatta tɨkrina kitukndukap aŋgɨnandet. \v 28 Aintik ne an 1,000na mɨnna kitcartukarmo, man ndambuŋa eacrenanmo aŋgɨca, an 10,000na mɨnna kitcartukarta ramootmo neaŋ. \v 29 \x - \xo 25.29: \xo*\xt Mt 13.12, na Mk 4.25, na Lk 8.18, na In 15.2\xt*\x*Na mandaibinna reikapnanna, aku minmo kabenan mac neaŋnande. Na mandaia reik kocortan, na an reik tekira manap eacrenanna, aku aŋgɨnandet. \v 30 \x - \xo 25.30: \xo*\xt Mt 8.12, na 22.13, na Lk 13.28\xt*\x*Ainda moca ne an mbaiŋna aiŋa morena ramoot ŋgoreacmo, aŋgɨca neaupdiriŋ raekmbai nake laru. An taupca tɨk te, mina aea ndorita ndaɨrmo wiraŋnandet.’” \s Ramootna Nuoca ma meikramtaɨrmo muruŋa ritri waparaca monande \p \v 31 \x - \xo 25.31: \xo*\xt Sek 14.5, na Mt 16.27, na 19.28, na Up 1.11, na 1 Te 4.16, na 2 Te 1.7, na KIEK 1.7, na 20.11-13\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “An mɨnna Ramootna Nuoca ma ndona memetacna tac aniacapa ndona mbaiŋna aiŋa morena ŋerŋgaurap kɨp te, ma ndona gagrirta ramoot paŋanna mbiracrena taup laŋ ŋgoinna mbiraca kɨpnandet. \v 32 \x - \xo 25.32: \xo*\xt Esi 20.38, na 34.17, na Ro 14.10, na 2 Ko 5.10, na KIEK 20.12\xt*\x*Te, meikramtaɨra muruŋa kɨpi punica mana outta wɨtɨknandet. Te, ma minmo titaca, tumbun mbuniŋa monandet. An tɨpna kirara sipsiparta ŋginaŋa morena ramtaɨra morenanna, mina sipsiparmo waŋembaia tɨk te, memearmo waŋembaia tɨkrena. \v 33 Na ma sipsiparmo par umbaia tɨk te, memearmo par aeŋmbaia tɨknandet. \v 34 \x - \xo 25.34: \xo*\xt 1 Ko 6.9, na 15.50, na Gal 5.21, na Ib 4.3, na 1 Pi 1.20\xt*\x*Ainda moca an gagrirta ramoot paŋanna mana umbaina meikramtaɨrmo aindopnande, ‘Aukna Aetna opotac laŋa nenap eacrenan. Ne kɨpca aukna Aetta babuca kocrorina gan tiacarpaikca mandeb ŋgeprina mɨnna Raraŋ Aetaniacna bubuoca aŋgɨ. Ma nemo matau mo laŋa mona morina. \v 35 \x - \xo 25.35: \xo*\xt Ais 58.7, na Esi 18.7, na 18.16, na Ib 13.2, na Ie 1.27\xt*\x*Na ŋgaua aku nik wataica eacri, ne aukmo amna reac neaŋca aku ambrina. Na aku logotta gagraca puk amna mori, ne aukmo puk neaŋca aku ambrina. Na aku kabena auŋna ramoot, ne aukmo aca tikca aŋgɨca nena kaikca taŋga eacrina. \v 36 \x - \xo 25.36: \xo*\xt 2 Ti 1.16, na Ie 2.15-16\xt*\x*Na aku tik ŋgapaoc ŋgocor tik, ne aukmo tik ŋgapaoca otaca neaŋrina, na aku roumbap eacri, ne aukmo raupŋirena. Na aku kac ŋgoreac ndeacri, ne kɨpca aukmo watrina.’ \p \v 37 “Te, an meikramtaɨr wandoikca mana kammo gainda rutinande, ‘Kacoot, tumbuitta aia unmo watri, u nik wapatai ndeacri, aia unmo amna reac neaŋca ambrina? Na tumbuitta u logot gagraca, aia unmo puk neaŋga ambrina? \v 38 Na tumbuitta aia unmo kabena auŋna ramoot toca watca, unmo aina kaiknimb naaŋgɨca taŋrina? Na tumbuitta u tik ŋgapaoc ŋgocora, aia unmo tik ŋgapaoc neaŋrina? \v 39 Na tumbuitta aia unmo roumbap, co kac ŋgoreac ndeacri, aia unmo watna taŋrina?’ \p \v 40 \x - \xo 25.40: \xo*\xt ML 19.17, na Mt 10.42, na 18.5, na Mk 9.41, na Ib 6.10, na KIEK 22.12\xt*\x*“Te, an gagrirta ramoot paŋanna mina kammo gainda rutica aindopnandet, ‘Aku nemo gidik ŋgoinna aindopnande, an reikca ne aukna iremb kocorta laipitikta ianna morinanna, an reikca ne muruŋa aukca morina.’ \p \v 41 \x - \xo 25.41: \xo*\xt Mt 7.23, na Mk 9.48, na Lk 16.24, na KIEK 12.9, na 20.10\xt*\x*“Ainda moca ma an mana par aeŋbainanmo aindopnande, ‘Ne tɨpemb ŋgorikca morina meikramtaɨr, ne ŋgocrainandet, ne aukmo kacrepca, iarwarna taca mbuknandet. An taca mina Paparuna Ramootapa, mana mbaiŋna aiŋa morena ŋerŋgaur ŋgoriktanna ŋgobaca eacrenan. \v 42 Na anna gaind, ŋgaua aku nik wapatai ndeacri, ne aukmo amna reaca mba neaŋrina. Na aku logot gagrari, ne aukmo pukca mba neaŋga ambrina. \v 43 Na aku kabena auŋna ramoot toc ndeacri, ne aukmo mba ndorita kaiknimbca mba aŋgɨca taŋri. Na aku tik ŋgapaoc ŋgocor, ne aukmo tik ŋgapaoca mba neaŋri. Na aku roumbap co kac ŋgoreaca eacri, ne aukmo mba kɨpca watri.’ \p \v 44 “Te, mitoco mana kammo gainda rutica aindopnandet, ‘Kacoot, tumbuitta aia unmo watca, u nik wapatai ndeacri, co logot gagrari, co u kabena auŋna ramoot toca eacri, co u tik ŋgapaoc ŋgocor, co u roumbap, co u kac ŋgoreaca eacri, na aia unmo otac ŋgocor?’ \p \v 45 \x - \xo 25.45: \xo*\xt Sek 2.8, na Up 9.5\xt*\x*“Ainda moca ma mina kammo gainda rutinandet, ‘Aku nemo gidik ŋgoinna aindopnande, an reikca ne an iremb kocorta meikramtaɨrta ianna otac ŋgocor, an reiki, ne auk motocmo otac ŋgocor!’ \v 46 \x - \xo 25.46: \xo*\xt Dan 12.2, na In 5.29, na Ro 2.7\xt*\x*Na an meikramtaɨr, mina gɨgɨrar anik aŋgɨca iarwar ndeacraŋnandet. Na an meikramtaɨr wandoikca, mina iarwarna eteacna wat aŋgɨnandet.” \c 26 \ms Iesusa gɨrgɨr aŋgɨca menaca ma mac nda ŋgepatna \mr (26—28) \s Ramtaɨr paŋainda Iesusmo mo menacna kam leacatna \r (Mak 14.1-2 na Luk 22.1-2 na Ion 11.45-53) \p \v 1 Karica Iesusa an kambca muruŋa mbopa maica, ma ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo gaindopatna, \v 2 \x - \xo 26.2: \xo*\xt NA 12.1-27, na Mt 20.18, na Mk 14.1, na Lk 22.1, na In 13.1\xt*\x*“Ne lamŋirena ra mbuniŋ niŋgikca eacrena, na an Pasowana Ra aniaca makɨpek. Te, mina Ramootna Nuocmo puŋnaŋgepta para tɨkca, mina mamo ik nakeracnandet.”\f + \fr 26.2 \fr*\fk Pasowana Ra: \fk*\ft Na Pasowana Rana mɨnɨŋa gaind, an Ra Israelnanda Isip Ndeacri, Raraŋ Aetaniaca Minmo Otaca Aŋgɨca Larurina Ra Aniac ndamŋina moatna.\ft*\f* \p \v 3 Na an kɨdrɨkca taup ndamtaɨr paŋaindapa, Israelna ramtaɨr paŋainda mina taŋga taup ndamoot paŋan aniac Kaiapasna kac mapuniat. \v 4 Karica mina kam leaca, Iesusmo titoca tɨkca utiŋca manmo mo menacna, te, meikramtaɨra mba lamŋiitndait. \v 5 Ri, mina aindopatna, “Aia an reaca mona mo te, aia Raraŋ Aetaniacna mbembendeina rai anikta inikca kai mo teac, moca meikramtaɨra an mbatca nikembkatca, kaega monandet.” \s Meac ianna iŋpai laŋna tabaɨra Iesusna paŋanna ruŋkiatna \r (Mak 14.3-9 na Ion 12.1-8) \p \v 6 \x - \xo 26.6-7: \xo*\xt Lk 7.37-38\xt*\x*Na an mɨnna Iesusa taŋga Betani auŋ ndaruca, ma taŋga Saimonna kac maeacat. Na Saimon tikca ma ŋgaua ma roumb lepaapnan. \v 7 Ri, meac ianna mina waut mbuŋa morina tabaɨra rurena reac laŋa, iŋpai laŋapna tabaɨra kituknduk aniac mbuŋa oikrenanmo, aŋgɨca kɨpca ma anmo Iesusna paŋan maruŋkiat. Na an kɨdrɨkca Iesusa amba eacri. \v 8 Ainda moatke, mana iŋa raŋgairena ramtaɨra an mbatca, mina nikkatta aindopatna, “Kaina moca ma an tabaɨrmo wanaiŋa ruŋkirena? \v 9 Aia anmo mbik oikrena taupca tɨkca mina oik co, aia kituknduk aniac aŋgɨca, an mbuŋa meikramtaɨr ndaekpembca neaŋna mɨn.” \p \v 10 Karica mina aindopatke, ma mina iroara malamŋiat, ri, ma minmo gaindopatna, “Kaina moca ne an meacmo kekelamun kerena? Ma aukmo tɨp kirar laŋa morinan. \v 11 \x - \xo 26.11: \xo*\xt TW 15.11, na In 12.8, na 14.19, na 17.11\xt*\x*Na reik kocorta meikramtaɨra memetmbaca nenap eacraŋnandet. Na aku memetmbaca nenap mba eacitndai. \v 12 Aintik an meaca an iŋpai laŋna tabaɨra aukna tikca ruŋkiri, ma aukna waɨrmo aŋgɨa ŋgobaca mutocna kocrorina. \v 13 Ainda moca auk nemo gidik ŋgoinna aindopnande, gan tiacarpaikca mina gan kam wembaŋ laŋmo wiwiti taŋ te, mina gan meaca morina reacna kambmo nininandet. Te, mina man moatna reacna ndamŋiraŋnandet.” \s Iudasa Iesusmo ramtaɨr paŋaindta para tɨkna babuatna \r (Mak 14.10-11 na Luk 22.3-6) \p \v 14 \x - \xo 26.14: \xo*\xt In 11.57\xt*\x*Karica an mɨnna mana iŋa raŋgairena ramtaɨrpaikna ianna ma taup ndamtaɨr paŋaind tambuŋa taŋri. Na mana ia Iudas Iskariot. \v 15 \x - \xo 26.15: \xo*\xt Sek 11.12, na Mt 27.3\xt*\x*Na ma minmo gainda digirina, “Aku Iesusmo nena para tɨk te, ne aukmo kaina reac neaŋit?” Ri, mina mamo 30na mɨnna silwana kitukndukar nduca mamo maneaŋgat. \v 16 Aintik an kɨdrɨk mbuŋa taŋri, ma taupembta ŋgoreca Iesusmo aŋgɨca mina para tɨkna morina. \s Iesusa ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrap ambatna \r (Mak 14.12-21 na Luk 22.7-14 na 22.21-23 na Ion 13.21-30) \p \v 17 \x - \xo 26.17: \xo*\xt NA 12.6, na 12.14-20, na Mk 14.12, na Lk 22.7-9\xt*\x*Karica an Isap Kuri Ŋgocorta Tapacna Ra Aniaca, malaruri, na mana iŋa raŋgairena ramtaɨra man ndambuŋa kɨpca mamo gainda digiri, “U toŋgorinanna gan, Pasowana ndamŋina amna reacmo aia tenna tɨkca kocroit?” \v 18 \x - \xo 26.18: \xo*\xt Mt 21.3\xt*\x*Ri, ma mina kamma nda rutica, aindopatna, “Ne auŋ aniac Ierusalemma taŋca, an ramootta wat te, mamo aindop, ‘Ririptia, aindoprina, mana ŋganŋgɨrina ra kɨpca marambuŋairi, aintik manapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨra, una kaca tɨkca an Pasowana amtiam amna! Te, an Pasowana Rana ndamŋina.’” \v 19 Ainda moca ma minmo mbopatna kirara mina anna raŋgaiatke. Na maniŋa Pasowana amta reikmo makocrori. \p \v 20 Karica wigwac ŋgoin mbuŋa ma ndona parniŋapa mbut mbuniŋna ramtaɨrap ambrena taup mambiracri. \v 21 Na mina ambrinan mbuŋa ma minmo gaindopatna, “Aku nenmo gidik ŋgoinna mbopnandet, nena ianna aukmo, puŋnaŋgepta para tɨknandet.” \v 22 Na ma aindopatke, mina kakadmaica aŋgɨca, mina ŋgepca, kabe, kabea manmo gaind mambopat, “Kacoot, u auk ki, ndopre ki?” \v 23 \x - \xo 26.23: \xo*\xt Ŋap 41.9, na Lk 22.21, na In 13.18\xt*\x*Ri, ma rutica aindopatna, “Nena ianna aukap gan tuoŋa ambrena ramootta, aukmo puŋnaŋgepta para tɨknandet. \v 24 \x - \xo 26.24: \xo*\xt Ais 53, na Dan 9.26, na Mk 9.12, na In 17.12\xt*\x*Aintik Raraŋ Aetaniacna timbigta kapca mboprinan, Ramootna Nuoca ma menacnande. Na an ramootta, Ramootna Nuocmo puŋnaŋgepta para tɨkrinan, man mbaina kakadmai ŋgoin, ma makuk aniac ŋgoin aŋgɨnande. Na mana aemma, mamo mɨr ŋgocor co, an reaca manmo mba laru mbe.” \v 25 Ri, an ramootta manmo puŋnaŋgepta para tɨkna ramoot, Iudasa, ma manmo gainda digiatna, “Riripti, u auk ki ndopre ki?” Ri, ma mamo gaind mambopat, “U ndo ande mambopek.” \s Iesusa wain pukapa tapacmo ndona iŋa raŋgairena ramtaɨra neaŋgatna \r (Mak 14.22-26 na Luk 22.15-20 na 1 Korin 11.23-25) \p \v 26 \x - \xo 26.26: \xo*\xt Mt 14.19, na 1 Ko 10.16\xt*\x*Karica mina mbiraca amba eacri, Iesusa tapac ian aŋgɨca, Raraŋ Aetaniacmo mbendeica, kam laŋ neaŋga, ma rɨmbɨtca ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo neaŋga, ma aindopatna, “Ne aŋgɨca am, anna aukna tikbuit.” \v 27 Ainda moca ma wain kabna puk aŋgɨca, Raraŋ Aetaniacmo mbendeica, kam laŋ neaŋga, ma mimo maneaŋri. Na ma aindopatna, “Ne muruŋa an aŋgɨca am. \v 28 \x - \xo 26.28: \xo*\xt NA 24.8, na Ier 31.31-34, na Sek 9.11, na Ro 5.15, na 1 Ko 10.16, na Ib 9.22\xt*\x*Anna aukna racaindpaik, na an mbuŋa ne Raraŋ Aetaniacap kam leacrina. Na aukna racaindpaikca aku meikramtaɨr wɨt muruŋna tɨpemb ŋgorikta makukara mo kecarina. \v 29 \x - \xo 26.29: \xo*\xt Mk 14.25, na Lk 22.18, na Up 10.41\xt*\x*Aintik aku nemo aindopek, aku wain pukca mba ammit, taŋi an mɨnna aku nenapmo aukna Aetna bubuocna inikmo wain puk ŋgam amnandet.” \p \v 30 \x - \xo 26.30: \xo*\xt Lk 22.39, na In 18.1\xt*\x*Karica mina ŋap ian ŋgumbca, mina ŋgepca auŋ aniac Ierusalem tɨkcarica mina Olip Takur mac nda taŋrina. \s Iesusa aindopatna Pita // mamo iŋ neaŋnande \r (Mak 14.27-31 na Luk 22.31-34 na Ion 13.36-38) \p \v 31 \x - \xo 26.31: \xo*\xt Sek 13.7, na In 16.32\xt*\x*Ri, Iesusa ma ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrpaikmo aindopatna, “Raraŋ Aetaniacna timbigta kapca ma gan kammap, ‘Raraŋ Aetaniaca sipsipna ŋginaŋa morena ramootmo mo menac te, mina tamtamma kɨpcarica taŋnandet. Aintik gan mouŋa aukmo laruekna reikca ne muruŋa watca, nena muruŋna rɨtɨpaikca iriknande.’ \v 32 \x - \xo 26.32: \xo*\xt Mt 28.7, na 28.16, na Mk 14.28\xt*\x*Na aku muk ndiŋ mac ŋgepca nenmo outta Galilia taŋnandet.” \v 33 Ri, Pita, ma mana kammo gainda rutirina, “Aku mba nduitndai, mina muruŋna rɨtɨpaikca irik te, na mina unmo tɨkcari te, aku unmo mba tɨkcariitndai.” \v 34 \x - \xo 26.34: \xo*\xt Mt 26.69-75\xt*\x*Ri, ma mamo gaindopatna, “Aku umo gidik ŋgoinna aindopnandet, mandeac mouŋa kackurap ŋgocor, u kɨdrɨkar mbonkaca aindopnande, u aukmo mba lamŋireke.” \v 35 \x - \xo 26.35: \xo*\xt Mt 26.56\xt*\x*Ri, ma mana kammo rutica aindopatna, “Wanaiŋ ŋgoin, aku unap menacnandet, na aku ainda mba mbopitndai. Aku umo mba lamŋirena!” Na mana iŋa raŋgairena ramtaɨra muruŋa an kam kirar kabe mambopat. \s Iesusa Getsemani warɨŋ inikca tɨkca mbendeiatna \r (Mak 14.32-42 na Luk 22.39-46) \p \v 36 Karica Iesusapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨra Getsemani ŋgacrena taupca taŋgatke. Ma minmo gaindopatna, “Ne ganna mbiraca eac, na aku monmbaica taŋca mbendeina.” \v 37 Ri, ma Pitaapa Sebedina nuocniŋap aŋgɨca mina mataŋgat. Na mana iro nikinikca ma kakadmaiapa iroara pauririna. \v 38 \x - \xo 26.38: \xo*\xt In 12.27\xt*\x*Ri, ma minmo aindopatna, “Aukna iro nikinikca makuk ŋgoin, na aku menacnan toc, aintik ne gan ndeaca aukna ŋginaŋa moca, aukmo otaca mbendeina.” \v 39 \x - \xo 26.39: \xo*\xt Mt 6.10, na 20.22, na In 6.38, na Ib 5.7-8\xt*\x*Na ma min tɨkcarica emtemma taŋga mandaca, ma pitrik ŋgirikca ndona paŋanmo pitrikca tɨkca ma gainda mbendeirina, “Aukna Aet, u mɨn ecte, aku toŋgorina, u gan gɨgɨrara, auk ndambuŋnan aŋgɨca mo kecari! Na u, aukna toŋtoŋa kai raŋgai teac, u ndona toŋtoŋ niŋgikca raŋgai.” \p \v 40 Ainda moca ma ndona iŋa raŋgairena ramtaɨr mbonkac ndambuŋa nda taŋga, ma wattatnanna, mina maŋgori. Na ma Pitamo aindopatna, “Tida moca ne aukmo ŋgaŋganŋgɨa kabena mɨnna watti eacna mɨnna wanaiŋ ki? \v 41 \x - \xo 26.41: \xo*\xt Mt 6.13, na Epe 6.18, na Ib 2.14, na 4.15\xt*\x*Ne ndoritake, watca mbendeica eacraŋ. Moca totowaiara nenmo laru te, ne anna irik nari. Na anna gidik, nena iroar inkara reikca mona toŋtoŋgarap, na tikca ma toŋtoŋgar kocor.” \p \v 42 Ri, ma mac taŋga gainda mbendeirina, “Aukna Aet, gan gɨgɨrar aukmo iukaina mɨnna wanaiŋ, na aku aŋgɨna te, u ndona toŋtoŋ niŋgikca raŋgai.” \v 43 Ri, ma min tambuŋa mac nda kɨpca wattatnanna, mina ŋgoca eacri, na anna gaind, mina lamnikca ŋgona numbacarica. \v 44 \x - \xo 26.44: \xo*\xt 2 Ko 12.8\xt*\x*Karica ma min, tɨkcarica ma kɨdrɨk mbonkacna mbembendeina mona mac mataŋri. Na ma an outta morina mbembendeina kirar kabe mamori. \p \v 45 \x - \xo 26.45-46: \xo*\xt In 12.27, na 13.1, na 14.31\xt*\x*Ainda moca iŋmbaia ma kɨpca minmo gaindopatna, “Ne warac, ne ŋgoreke, na wɨk laŋ maaŋgɨreke? Na Ramootna Nuocmo mina tɨpemb ŋgorikta makukara morena ramtaɨrta para tɨkna ŋgaŋganŋgɨna mɨnna malaruri. \v 46 Ne wat! Aukmo mina para tɨkna ramootta ma kɨpca rambuŋairina, aintik ne ŋgepca aia taŋ.” \s Iudasa Iesusmo puŋnaŋgepta para tɨkatna \r (Mak 14.43-50 na Luk 22.47-53 na Ion 18.3-12) \p \v 47 Na Iesusa kam ndoprenan mbuŋa Iudasa ramtaɨrta tumbun aniacap kɨpca malarucat, na ma Iesus ndambuŋ mataŋgat. Na an ramootta ma Iesusna iŋa raŋgairena parniŋapa mbut mbuniŋna ramtaɨrta ramoot ian. Na an ramtaɨrta tumbun aniaca mina bugrimbapa ikir tɨpembap utiŋga kɨprinan. Na an ramtaɨrmo, taup ndamtaɨr paŋaindapa, meikramtaɨrta ramtaɨr paŋaindap, minmo Iudasap mbagɨrica mina kɨpatna. \v 48 Na an ramootta mamo mina para tɨk ndoprina ramoot, ma minmo ŋgagatrac ianna mona gaindoprina, “Aku an ramootmo pipopot te, ande an ramoot, ma Iesus, na ne manmo muoc utiŋ.” \v 49 Ri, tawi ŋgoinna, ma man ndambuŋa kɨpca, aindopatna, “Mouŋ laŋ riripti,” karica ma manmo pica mapopotacat. \v 50 Ainda moca ma manmo gaindopatna, “Ramoot, an reaca u mona kɨprinanna, u tawi mo.” Ri, mina kɨpca mamo muoca mautiŋgat. \p \v 51 \x - \xo 26.51: \xo*\xt In 18.26\xt*\x*Na ramoot ianna manap eacrinan, ma ŋgepca ndona bugrim wɨŋga laruca, ma an mbuŋa taup ndamoot paŋan aniacna tuomna aiŋ kamainda morena ramootna koara waca kataca koar waŋga mairikat. \v 52 \x - \xo 26.52: \xo*\xt RL 9.6, na KIEK 13.10\xt*\x*Ri, Iesusa an ramootmo gaindopatna, “Una bugrimma mana taupca nda tɨk. Na mandaibinna bugrim mbuŋa ruŋrenan, mina bugrim mbuŋa menacnandet. \v 53 \x - \xo 26.53: \xo*\xt 2 GRP 6.17, na Dan 7.10\xt*\x*Na u mba lamŋireke? Aku ndona Aetmo digi te, ma ndona mbaiŋna aiŋa morena ŋerŋgaur wɨt aniac ŋgoinna, mbagɨrica, mina kɨpca aukmo otacnandet. \v 54 \x - \xo 26.54: \xo*\xt Ais 53.7, na Mt 26.56, na Mk 14.49\xt*\x*Aintik aku ainda mo te, an Raraŋ Aetaniacna timbigta kapna inik ndeacrena kamma, ma mboprena kirar gidikca mba laruitndai. Na Raraŋ Aetaniacna timbigta kapca ma aindoprina, an reikca aukmo larunande.” \p \v 55 \x - \xo 26.55: \xo*\xt Lk 19.47, na 21.37\xt*\x*Karica an kɨdrɨk ŋgoinna ma an ramtaɨrmo aindopatna, “Ne aukmo muoc utiŋna kɨprinanna, ne bugrimarapa paraiŋap aŋgɨca kɨpatna. Anmo macmakɨm, co, ruŋrena ramoot ianna muocna kɨprinan ki? Na memetmbaca aku ra, ra katuca Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inikca mbiraca meikramtaɨrmo riptirena. Na kaina moca ne aukmo an mɨnna muocna karirina? \v 56 \x - \xo 26.56: \xo*\xt Mt 26.31\xt*\x*Ainda moca an rambca morina ramtaɨra Raraŋ Aetaniacna timbigta kapca tirca eacrenanna, mina gidikca larunandet.” \p Ri, mana iŋa raŋgairena ramtaɨra muruŋa man tɨkcarica kɨpcaririna. \s Mina Iesusmo ritri waparaca moatna \r (Mak 14.53-65 na Luk 22.54-55 na 22.63-71 na Ion 18.13-14 na 18.19-24) \p \v 57 Karica an ramtaɨra Iesusmo utiŋrinanna, manmo taup ndamoot paŋan aniac Kaiapasna kac naaŋgɨca mataŋgat. Na tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨrapa ramtaɨr paŋainda anna punica eacrenan. \v 58 Ainda moca Pita, ma Iesusna moca mana iŋa, iŋ mbumbutukca minmo raŋgaica mataŋri. Na ma an kacna wuoca mbukca ma taŋga anna ŋginaŋna aiŋa morena ramtaɨrap mambiracri. Te, ma watna kaina reaca Iesusmo laruit. \p \v 59 Karica taup ndamtaɨr paŋaindapa ninik waŋgora muruŋa, ramtaɨr ndeidmo aca kɨpca, mina Iesusa moatna paparuna tɨpna kirarna kamb topna. Te, mina taupembta korena, ma reac ianna katti mo te, mina manmo mo menacna. \v 60-61 \x - \xo 26.60-61: \xo*\xt TW 19.15, na Ŋap 27.12, na Mt 27.40, na Mk 14.55, na In 2.19, na Up 6.13\xt*\x*Ainda mori, ramtaɨr wɨtta kɨpca mamo ndoŋrapacrina. Na mina man morina makuk ianna ore laru ŋgocor, te, manmo mo menacna. Ri, ramoot mbuniŋa kɨpca aindopatna, “An ramootta, ma gaindoprina, ‘Aku Raraŋ Aetaniacna Kacmo waŋarca, rai mbonkac niŋgikna inikca mac aŋgɨ wɨtɨkna mɨn.’” \p \v 62 Karica taup ndamoot paŋan aniaca ŋgepca wɨtɨkca, manmo gaindopatna, “U aina kam ian rutina karirinan ki? Na an kambca mina umo mboprenan anna titoc?” \v 63 \x - \xo 26.63: \xo*\xt Ais 53.7, na Mt 27.12\xt*\x*Ri, ma kam ianna mba mbopri. Ainda moca an taup ndamoot paŋan aniaca aindopatna, “U, Raraŋ Aetaniacna iarwarna eteacna watapna i mbuŋa, u mandeaca kam gidik ndop, u an ramootta Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramoot, ki? Na u Raraŋ Aetaniacna Nuoc, ki?” \p \v 64 \x - \xo 26.64: \xo*\xt Ŋap 110.1, na Dan 7.13, na Mt 24.30, na Lk 21.27, na Up 7.55, na 1 Te 4.16, na KIEK 1.7\xt*\x*Karica ma manmo nda rutica aindopatna, “Ore, u ndo mbuŋa mambopri. Na aku nemo muruŋa aindopnandet, iŋmbaia ne watnandet, Ramootna Nuoca ma Raraŋ Aetaniacna gargarapna par umbaia mbiracnande. Te, ma tamuŋna auŋna dimirpaik anna mbiraca kɨpnande.” \v 65 \x - \xo 26.65: \xo*\xt Mk 14.63, na Up 14.14\xt*\x*\x - \xo 26.65-66: \xo*\xt TN 24.16\xt*\x*Ri, an taup ndamoot paŋan aniaca an kamna moca, ma ŋgep ŋgoreac naŋgepca ndona tik ŋgapaoca wɨŋga titacatke, ma aindopatna, “Ma Raraŋ Aetaniacna taup aŋgɨna morena. Na aia kabena ramootmo kai aca, manmo mana tɨpembta moca kai ore teac? Na mandebanna aia waracpeknanna, ma ndomo Raraŋ Aetaniacna taup aŋgɨna ndoprena. \v 66 \x - \xo 26.66: \xo*\xt In 19.7\xt*\x*Aintik ne tit ndamŋirena, na aia mamo kaica moit?” Ri, mina mana kammo gainda rutirina, “Ma makukap, ma menacnandet.” \p \v 67-68 \x - \xo 26.67-68: \xo*\xt Ais 50.6, na 53.5, na Mt 27.30, na In 19.3\xt*\x*Aindopatke, mina mana inpaŋanmo taber iuri, na mana kapgɨn ŋgapri, na mamo parmuŋgup mbuŋa piatna. Na mina mamo aindopatna, “Raraŋ Aetaniaca umo babuca mbagɨrica mana meikramtaɨr mac nda aŋgɨna ramoot te, u mandeaca u ramma moca u mbop. An ramootta umo pirinanna anna mandai ki?” \s Pita aindopatna ma Iesusmo lamŋi ŋgocor \r (Mak 14.66-72 na Luk 22.56-62 na Ion 18.15-18 na 18.25-27) \p \v 69 Na Pita ma wuocna inikna, an mina punica eacrena kacmo raekmbaia mbiraca eacri. Na an taup ndamoot paŋan aniacna mbaiŋna aiŋa morena meac ianna kɨpca aindoprina, “U toco an Galilina pitrik waŋna Iesusap eacrenan.” \v 70 Ri, Pita, ma mina muruŋna lamnik ŋgoutmo aindopatna, “Aku un mboprina kamma mba lamŋirenan.” \v 71 Karica ma ŋgepca an wuocna tɨŋkamna kac tekernoca taŋga mbiracri, kabena mbaiŋna aiŋa morena meac ianna mana watca, anna meikramtaɨrmo aindopatna, “An ramootta ma Nasaret auŋna Iesusap eacrina.” \v 72 Ri, Pita mana kammo an out ndoprina kirar mac mambopat, “Gidik, gidik, ŋgoin! Aku an ramootmo lamŋi ŋgocor.” \v 73 Na eaca mandaca, an rambuŋa wɨtɨkca eacrena ramtaɨra kɨpca manmo aindopatna, “Gidik ŋgoin, u an wiwitna ramoot ian, una logotna kamma unmo mbopca malaruri.” \v 74 \x - \xo 26.74: \xo*\xt Mk 14.71\xt*\x*Karica ma gagraca aindopatna, “Gidik ŋgoin, aku an ramootmo mba lamŋirena. Na aku gidikca mbop ŋgocor te, Raraŋ Aetaniaca aukmo mo ŋgocraina mɨn.” Na ma aindopatke, kackura anduna maapat. \v 75 \x - \xo 26.75: \xo*\xt Mt 26.34, na Mk 14.30, na Lk 22.61-62, na In 13.38\xt*\x*Ri, ma Iesusa mbopatna, kamna moca malamŋiat, “Kackura ap ŋgocor te, u kɨdrɨk mbonkaca aindopnande, u aukmo mba lamŋireke.” Ainda moca ma laruca taŋga mba weteica aeri. \c 27 \s Mina Iesusmo Pailatna out naaŋgɨra larua wɨtɨkatna \r (Mak 15.1 na Luk 23.1-2 na Ion 18.28-32) \p \v 1 \x - \xo 27.1: \xo*\xt Lk 22.66\xt*\x*Karica auŋa laruatke, taup ndamtaɨr paŋaindapa Iudananta ramtaɨr paŋainda muruŋa, mina Iesusa mo menacna kam leacatna. \v 2 Ri, mina mamo lawirta ŋgatɨk mbuŋa leaca, mamo aŋgɨca taŋca Pailatna para tɨkrinan. Na Pailat, ma Iudiana pitrik waŋna ramoot paŋan aniac. \s Iudasa mamenacat \r (Up Aŋgɨrena Ramtaɨrta Aiŋ 1.18-19) \p \v 3 \x - \xo 27.3: \xo*\xt Mt 26.14-15\xt*\x*Ainda moca Iudasa ma Iesusmo puŋnaŋgepta para tɨkrina ramtaɨrmo watri, mina Iesusmo tɨpemb ŋgorikca moca, mamo makuk neaŋgatke, Iudasa ndona iro inik ŋgetrikica, ma an taup ndamtaɨr paŋaindapa, Iudiana ramtaɨr paŋainda, mamo neaŋrina 30na mɨnna silwana kitukndukarmo ma aŋgɨca minmo nda neaŋgatna. \v 4 Ri, ma aindopatna, “Gan ramootta aku nena para tɨkrinan, ma tɨp ŋgoreacna makuk ianna mba mori. Na ne mana mo menacna mamoek. Aku tɨp ŋgoreacna makukca mamoat.” Na mina mana kamma rutica aindopatna, “Anna aina reaca wanaiŋ, anna una reac, u ndo wandoŋai.” \v 5 \x - \xo 27.5: \xo*\xt 2 Sml 17.23\xt*\x*Aindopatke, ma an silwana kitukndukarmo Raraŋ Aetaniacna Kac inikca ke irikca, ma laruca taŋga kaorikca mamenacat. \p \v 6 Karica taup ndamtaɨr paŋainda, an silwana kitukndukar aŋgɨca, mina gaindopatna, “Gan silwana kitukndukar puŋga anna ramootna racaindpaik ŋgoikrinan. Aintik aia mamo an Raraŋ Aetaniacna Kacna kitukndukarap kai tɨk teac.” \v 7 Ri, mina kam leaca, an silwana kitukndukarmo mina aŋgɨca wɨnneca morena ramtaɨrta pitrik umbum maoikat. Te, an pitrik umbummo mina kabena tawanna auŋna meikramtaɨra menac te, mina warirmo anna mutocna. \v 8 Aintik an mɨnna mina an pitrik umbummo gan i neaŋgatna, Racaindpaikna Pitrik Umbum. Na mina manmo aind ŋgacrena. \v 9 \x - \xo 27.9-10: \xo*\xt Sek 11.12-13, na Ier 32.6-15\xt*\x*Ainda moca atua Raraŋ Aetaniaca ndona ramma morina ramoot Ieremaina upa tɨkrina kam ianna ma moa mɨnna tɨkrina. Na an kamma gaindoprina, “Israelna ramtaɨr ndeida mina an 30na mɨnna kitukndukarmo kam leaca aindoprina, an kitukndukara anna an ramootmo oikna mɨn. \v 10 Aintik an silwana kitukndukarmo mina wɨnna morena ramootna tiacarpaikna tiacar tɨp paik ŋgoikrina. Anna Kacootta mbopatna kirar.” \s Pailatta Iesusmo gainda digiatna, u Iudananta gagrirta ramoot paŋan ki \r (Mak 15.2-5 na Luk 23.3-5 na Ion 18.33-38) \p \v 11 \x - \xo 27.11: \xo*\xt Mk 15.2, na Lk 23.3, na In 18.33, na 18.37, na 1 Ti 6.13\xt*\x*Na Iesusa ma Iudiananta ramoot paŋan Pailatna outta wɨtɨkca eacri. Na ma manmo gainda digiatna, “U Iudananta gagrirta ramoot paŋan ki?” Ri, Iesusa rutica aindopatna, “U ande mambopri.” \v 12 \x - \xo 27.12: \xo*\xt Ais 53.7, na Mt 26.63, na In 19.9\xt*\x*Ainda moca taup ndamtaɨr paŋaindap Iudana ramtaɨr paŋainda, mamo ndoŋrapaca, paparuna kamb topri, ma mina kambca mba rutiri. \v 13 Na ma manmo gaind mac digiatna, “Na mina umo kekelamun kerena kambca u mba waracre ki?” \v 14 \x - \xo 27.14: \xo*\xt In 19.9\xt*\x*Na ma, mana kam ianna mba rutiri. Ainda moca Pailatta tamtam ŋgoin malamŋiat. \s Pailatta Iesusmo ik naaŋgɨca keracna kam ndopatna \r (Mak 15.6-15 na Luk 23.13-25 na Ion 18.38—19.16) \p \v 15 Na an amtiamna ra aniaca Iudiananta bubuocrena ramoot paŋanna, ma kac ŋgoreac ndeacrena ramoot ianmo wattacarica larurena. Ainda moca meikramtaɨra, ndori puŋga an kac ŋgoreac ndeacrena ramootna i ŋgac te, an ramoot paŋanna, ma an ramootmo watcarica ma larunande. \v 16 Na an mɨnna, macmakɨmapa runduŋna tɨp ŋgoreaca morina irembta ramoot ianna ma toco kac ŋgoreaca eacrina. Na mana ia, Barabas. \v 17 \x - \xo 27.17-18: \xo*\xt In 11.47-48, na 12.19\xt*\x*Ainda moca meikramtaɨra kɨpca puniatke, Pailatta minmo gainda digiatna, “Ne toŋgorinanna, aku mandaimo, watcarica laruit? Aku Barabas, co an Iesusa mina aindoprena, Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramootmo, watcarica laruit ki?” \v 18 Na ma aindopatnanna, ma lamŋirina, mina Iesusmo iroar ŋgorikapa nikembkakaitap, na mina manmo aŋgɨca kɨpca ma mamo ritri waparaca mona. \v 19 Na ma an ritri waparacna mbibiracna taupca mbiraca eacri, mana meaca manmo kam ian neaŋga kɨpca aindopatna, “U an ramoot wandoŋmo reac ianna kai mo teac, mouŋa aku mamo tamram mbuŋa watca, aukna iro inikca laŋa mba eacreke.” \p \v 20 \x - \xo 27.20: \xo*\xt Up 3.14\xt*\x*Ainda mori, taup ndamtaɨr paŋaindapa Iudiana ramtaɨr paŋainda mina meikramtaɨrta iroara moa ŋgepca, mina Pailatmo aca mbop te, ma Barabasa watcarica laru te, Iesusmo mo menacna. \v 21 Karica an Iudiana ramoot paŋanna minmo gaind mac digiatna, “Ne toŋgorinanna aku an ramootniŋmo mandai ŋgoinna watcarica laruit?” Ri, mina muruŋa aca aindopatna, “Barabas.” \v 22 Aindopatke, ma minmo gainda digiatna, na an Iesusa mina aindoprinanna, Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramootmo, kaica moit? Ri, mina muruŋa aca aindopatna, “Mamo ik naaŋgɨ kerac.” \v 23 Ri, Pailatta minmo digiatna, “Kaica? Ma kaina reaca moa ŋgocrairinan?” Ri, mina gagraca aca aindopatna, “Mamo ik naaŋgɨ kerac.” \p \v 24 \x - \xo 27.24: \xo*\xt TW 21.6-9, na Mt 27.4\xt*\x*Ainda moca ma malamŋiat, mina mana kammo mba waracitndai, na runduŋ aniaca ŋgepna mamoek. Ri, ma puk aŋgɨca ma ndona parniŋmo mina lamnɨac ŋgoutta tɨkca tukica, ma aindopatna, “An ramootta menac te, anna aukna makukca wanaiŋ, anna nena reac.” \v 25 \x - \xo 27.25: \xo*\xt Ios 2.19, na 2 Sml 1.16, na Mt 23.35, na Up 5.28\xt*\x*Aintik an meikramtaɨra muruŋa mana kammo rutica aindopatna, “An makukca aiapa aina mombonikap eacnande.” \v 26 Ainda mori, ma Barabasmo wattacarica ma laruca min ndambuŋa taŋgatke, ma mbopca mina Iesusmo lapoca ruŋrena ramtaɨrta para tɨkca, mina mamo ruktuk mbuŋa pirina. Na iŋmbaia mina manmo aŋgɨca taŋca ik nakeracnandet. \s Lapoca ruŋrena ramtaɨra Iesusmo pepereatna \r (Mak 15.16-20 na Ion 19.2-3) \p \v 27 Karica lapoca ruŋrena ramtaɨra Iesusmo aŋgɨca mina aiŋa morena kaca mbukatke, mina an lapoca ruŋrena ramtaɨrmo muruŋa aca kɨprinan. \v 28 \x - \xo 27.28: \xo*\xt Lk 23.11\xt*\x*Ri, mina mana tik ŋgapaocmo pitukca, mamo tik ŋgapaoc laup ian mac maaocat. \v 29 \x - \xo 27.29: \xo*\xt Ŋap 69.19, na Ais 53.3\xt*\x*Karica mina kun tocna ŋgatɨk aŋgɨca, an mbuŋa gagrirta ramootna paŋanna tɨkrena reaca moca, mana paŋan matɨkat. Na mana par umbaimo, ruktuk ianna neaŋga mautiŋgat. Ri, mina mana outmo tutpemb rɨmbɨtca manmo peperena kam mbuŋa aindopatna, “Ra laŋ, Iudana gagrirta ramoot paŋan.”\fig Gagrirta ramoot paŋanna tɨkrena reac toc|alt="like a thorn crown" src="jl084.tif" size="col" copy="Lear" ref="27.29"\fig* \v 30 \x - \xo 27.30: \xo*\xt Ais 50.6, na Mt 26.67\xt*\x*Ri, mina manmo taber iurina, na mamo neaŋrina ruktuk mbuŋa mana paŋanmo an mbuŋa pica, mac piatna. \v 31 \x - \xo 27.31: \xo*\xt Ais 53.7\xt*\x*Karica mina manmo ainda moa maiatke, mina an tik ŋgapaoca mana tikca tɨkatnan nda riaŋga, mana tik ŋgapaoc ŋgoin matɨkat. Ri, mina mamo ik naaŋgɨ keracna moca aŋgɨca mataŋgat. \s Mina Iesusmo aŋgɨra ik makeracat \r (Mak 15.21-32 na Luk 23.26-43 na Ion 19.17-27) \p \v 32 Ainda moca mina mamo aŋgɨca laruca taŋgatke. Lapoca ruŋrena ramtaɨra watrinanna, Sairinina auŋna ramoot ian, na mana ia Saimon. Mina man aŋgɨca, mamo moca ma Iesusna keracna ik mambukat. \v 33 Ri, mina taŋga taup ian malaruat, na mana ia \it Golgota\it*. Na an ina mɨnɨŋa gaind, Paŋan Tiaŋgapna Gagarna taup. \v 34 \x - \xo 27.34: \xo*\xt Ŋap 69.21, na Mt 27.48\xt*\x*Na anna tɨkca, mina manmo wain pukca mina kabena roumbca rorairena niŋniŋna reacap kurica manmo neaŋamna. Na ma amna towairina, na ma mba ambatke.\f + \fr 27.34 \fr*\ft Na an wain puk niŋniŋa. Anna kocna reaca wanaiŋ.\ft*\f* \v 35 \x - \xo 27.35: \xo*\xt Ŋap 22.18\xt*\x*Karica an lapoca ruŋrena ramtaɨra mamo ik naaŋgɨa keracatke, mina matɨp rocotna gegerei toca gereica watna, mandaia ndo mana tik ŋgapoikmo aŋgɨit. \v 36 Ainda mori, mina anna mbiraca mana ŋginaŋ mamori. \v 37 Na mana keracrina ikmo, mina mana paŋanna tamuŋmbaia, mina manmo ritri waparaca morina kam tɨp ianna, anna mina gainda tirca tikatna, \sc “Gan Iesus, Ma Iudananta Gagrirta Ramoot Paŋan.”\sc* \p \v 38 \x - \xo 27.38: \xo*\xt Ais 53.12\xt*\x*Karica mina mana roumbmo, mina macmakɨmna ramootniŋa anna tɨkca makeracat. Na ianna mana aeŋmbaina parna ik nakeracri, na ianmo mana umbaina parna ik makeracat. \v 39 \x - \xo 27.39: \xo*\xt Ŋap 22.7, na 109.25\xt*\x*Ri, meikramtaɨra taŋ, kɨp tɨkri, mina mamo peperena kamb ŋgorik toprina, na ndorita paŋaindmo korererina. \v 40 \x - \xo 27.40: \xo*\xt Mt 26.61, na In 2.19\xt*\x*Na mina mamo aindopatna, “U Raraŋ Aetaniacna Kacmo waŋarca, rai mbonkacna inikca u mac monandet. Na u Raraŋ Aetaniacna Nuoc ecte, u ndomo otaca, an ik nakeraca eacrenanmo, tɨkcarica irik.” \v 41 Ainda moca taup ndamtaɨr paŋaindapa tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨrapa ramtaɨr paŋaind, mitoco mamo pepereca aindopatna, \v 42 “Ma kabena meikramtaɨrmo otacrina, na ma ndomo otacna mɨnna wanaiŋ. Na ma Israelna Gagrirta Ramoot Paŋan, ma keracrina ikca tɨkcarica irik te, aia manmo rɨpacnandet. \v 43 \x - \xo 27.43: \xo*\xt Ŋap 22.8\xt*\x*Na ma Raraŋ Aetaniacmo rɨpaca aindoprina, ‘Aku Raraŋ Aetaniacna Nuoc.’ Na Raraŋ Aetaniaca mamo toŋgo te, mandeaca ma manmo otacna.” \v 44 Karica an macmakɨmapa tɨpemb ŋgorikca morina ramootniŋa, mina Iesusna roumbniŋa keraca eacrinanna, maniŋ toco manmo an pepere wɨtna kambta kirar kabe mambopat. \s Iesusa mamenacat \r (Mak 15.33-41 na Luk 23.44-49 na Ion 19.28-30) \p \v 45 Na maica rana ŋgaŋganŋgɨa ga aŋgɨa rɨmbɨŋa rɨŋgatke, gan tiacarpaikca neaupa muruŋa wɨŋga kɨtaca, taŋca rana ŋgaŋganŋgɨa mbonkacna mɨn. \v 46 \x - \xo 27.46: \xo*\xt Ŋap 22.1, na Ib 5.7\xt*\x*Ainda moca rana ŋgaŋganŋgɨa mbonkaca mona rambuŋairi, Iesusa kam aniaca keca gaindopatna, “\it Eli, Eli, lama sabaktani\it*?” Na an kamna mɨnɨŋa gaind, “Aukna Raraŋ Aetaniac, Aukna Raraŋ Aetaniac kaina moca u aukmo tɨkcaririna?” \v 47 Ri, ramtaɨr ndeida rambuŋa wɨtɨkca eacrinanna, mina an kamma waraca, mina aindopatna, “Gan ramootta ma Elaiana maacreke.” \v 48 \x - \xo 27.48: \xo*\xt Ŋap 69.21\xt*\x*Na tawi ŋgoinna mina ianna ootta taŋga puk wɨŋga utiŋrena reac, mina spans ŋgacrena ian aŋgɨca ma ambrina mambarina wain pukca tɨkca, ma upniŋa tɨkri, ma ik tɨp ianna tɨkca leaca, mamo neaŋamna mamori. \v 49 Na ndeida aindopatna, “Pac lambi, aia pac wat. Moca Elaia kɨpca, mamo otacit ki, co wanaiŋ?” \v 50 Ainda mori, ma kam aniac ŋgoin makeat, mana ŋeroŋa putrikica ma mamenacat. \p \v 51 \x - \xo 27.51: \xo*\xt NA 26.31-33, na 2 Nin 3.14, na Mk 15.38, na Lk 23.45, na Ib 6.19, na 10.19-20\xt*\x*Ainda moatke, Raraŋ Aetaniacna Kacna tɨŋa mboraca keraca eacrina raraŋitta tamuŋa tɨkca titaca pɨkɨn ŋgirikca, waŋniŋ malaruat. Na gan tiacarpaikca numnum aniaca mori, watur anikca witkica irikri. \v 52 Ri, warirta mukura gootca, Raraŋ Aetaniacna meikramtaɨr rat ndeida mac nda ŋgeprina. \v 53 Ainda mori, Iesusa ŋgepatna ra, mina Ierusalem auŋ aniaca mbukatke, meikramtaɨr wɨtta watatna. \v 54 Ri, an lapoca ruŋrena ramoot paŋanap mana lapoca ruŋrena ramtaɨra Iesusna ŋginaŋa mori, mina an reikapa numnum aniaca watca, mina rugdar moca aindopatna, “Gidik ŋgoin, ma Raraŋ Aetaniacna Nuoc!” \p \v 55 \x - \xo 27.55-56: \xo*\xt Lk 8.2-3\xt*\x*Na meik wɨt toco, mana raŋgaica Galili tɨkcarica kɨpca mamo otacrinan, mitoco tawancait motemma wɨtɨkca an mbatrina. \v 56 \x - \xo 27.56: \xo*\xt Mt 20.20\xt*\x*Na an meikta inikca, Maria, Makdala auŋna meacapa Maria Iemisapa Iosepna aem, na ianna ma Sebedina nuocniŋna aem. \s Iesusna waɨra mamutocat \r (Mak 15.42-47 na Luk 23.50-55 na Ion 19.38-42) \p \v 57 Karica ra maica wigwacmbai mbuŋa Arimatia auŋna lamin aniacna ramoot ianna makɨpri. Na mana ia Iosep, na ma Iesusna iŋa raŋgairena ramoot ian. \v 58 \x - \xo 27.58: \xo*\xt TW 21.22-23\xt*\x*Ri, ma taŋga Pailatmo laruca, ma Iesusna waɨr aŋgɨca mutocna madigiat. Na ma mana waɨr aŋgɨna kammo laŋ ndop te, minmo mbopca mina mamo watcarica ma aŋgɨna. \v 59 Ainda moca ma mana waɨrmo aŋgɨca ma mamatauat. Ma raraŋit gogok ŋgam ian aŋgɨca man mbuŋa tamairinan. \v 60 \x - \xo 27.60: \xo*\xt Ais 53.9\xt*\x*Karica ma an waɨrmo aŋgɨca taŋga, ma ndo ŋgoinna ndona waɨra anna mutoc ndoprina wautna inik matɨkat. Na an mukna taupca ma mbopa mina moatna. Ri, ma an mukna tɨŋmo mana mboracrena wautmo, rukica mboracarica, ma mataŋgat. \v 61 Na Makdala auŋna Mariaapa mana i kabea, maniŋa mukmo raekmbaina roumbca mbiraca mawatri. \s Lapoca ruŋrena ramtaɨra mukna ŋginaŋa moatna \p \v 62 Ainda moca an Wɨktɨtɨkna amna reac ŋgobacna ra maiatke. Wɨktɨtɨkna Ra, taup ndamtaɨr paŋaindapa Parisina ramtaɨra mina Pailatta watna mataŋgat. \v 63 \x - \xo 27.63: \xo*\xt Mt 12.40, na 16.21, na 17.23, na 20.19, na Mk 8.31, na 9.31, na 10.33-34, na Lk 9.22, na 18.31-33, na In 2.19-21\xt*\x*Karica mina taŋga mamo aindopatna, “Ramoot paŋan, an paparuna ramoot mbopatna kam ianna, ma menac ŋgocor ndeacri, ma gaindopatna, ‘Rai mbonkac mai te, aku mac ŋgepnande.’ \v 64 Aintik u mbopca mina mana mukmo ŋginaŋa matau watti, taŋi rai mbonkacna mɨn. Moca mana iŋa raŋgairena ramtaɨra kɨpca mana waɨrmo makɨm aŋgɨa taŋ te, aindopnande, ‘Ma muk ndiŋ mac ŋgepatna.’ Te, an mandeacna paparuna kamma, ma an ŋgaua Iesusa mbopatna paparuna kammo kunnandet.” \v 65 \x - \xo 27.65: \xo*\xt Dan 6.17\xt*\x*Karica Pailatta minmo gaindopatna, “Ne, lapoca ruŋrena ramtaɨrmo aŋgɨca taŋca minmo mbopca mina an mukna ŋginaŋa mo. Aintik ne taŋca an mukna ŋginaŋa mona reikca matau moca, an mukca ma gargar ŋgoin ndeacna.” \v 66 \x - \xo 27.66: \xo*\xt Dan 6.17\xt*\x*Aindopatke, mina taŋga mukmo mataua mboraca muptoca tɨkca. Mina lapoca ruŋrena ramtaɨrmo mbopca, mina man ndambuŋa wɨtɨkca mana ŋginaŋa morina. \c 28 \s Iesusa mac nda maŋgepat \r (Mak 16.1-10 na Luk 24.1-10 na Ion 20.1-18) \p \v 1 Karica Wɨktɨtɨkna Ra maiatke, ŋgat kabena raita, ra lacau ŋgoinna ŋaŋarmuŋ ŋgoin, Makdala auŋna Mariaapa mana i kabea maniŋa mukca watna mataŋgat. \v 2 Ri, numnum aniaca anduna manumaiat. Na Raraŋ Aetaniacna mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋ ianna tamuŋna auŋ ndiŋa ma irikca an waut aniaca tɨŋ mboraca eacrinanmo rukica roumbca tɨkca ma an nambatta mbiraca eacri. \v 3 \x - \xo 28.3: \xo*\xt Dan 10.6, na Mt 17.2, na Up 1.10\xt*\x*Na an mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋna tik ŋgapaoca mana wapatta, ma gogok dammbai. Na mana inpaŋanna ma rana memetac toc. \v 4 Ri, an lapoca ruŋrena ramtaɨra anna watca mina rugdar moca nanambica mina pitrikca irikca menacrina ramtaɨr toc. \p \v 5 Karica an mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋa an meacniŋmo gaindopatna, “Oŋgo kai nanambi teac. Aku lamŋirena, oŋgo Iesusna ŋgorena kɨprina, ma ande an ramootta mina ik naaŋgɨ keraca ma menacatna. \v 6 \x - \xo 28.6: \xo*\xt Mt 12.40, na 16.21\xt*\x*Na ma ganna mba eacreke, ma mac nda ŋgeprina. Ne kɨpca mana waɨr eacrina taupca wat. An kamma ŋgaua ma mboprina kirar.” \v 7 \x - \xo 28.7: \xo*\xt Mt 26.32\xt*\x*Ri, ma maniŋmo aindopatna, “Tawi ŋgoinna taŋca mana iŋa raŋgairena ramtaɨrmo mbop, ma menacrinanna, ma mac nda ŋgeprina. Na mandeaca ma nenmo Galilina pitrik waŋmo outmbaica taŋnande, na ne mamo anna tɨkca watnandet. Na aku nemo an kam ndopna nakɨprina.” \p \v 8 Karica an meacniŋa mukna taupmo tawi ŋgoinna tɨkcarica, namnaimbap, na toŋtoŋ aniacap tik, maniŋa ootta taŋga mana iŋa raŋgairena ramtaɨrmo mbopna. \v 9 Na maniŋa taŋgatke, Iesusa maniŋmo anduna laruca maniŋmo ndauprikica aindopatna, “Ŋaŋarmuŋ laŋ.” Ri, maniŋa taŋga mana or kɨtɨmma rambuŋaica maniŋa paŋanniŋ ramtukca mana orniŋ ŋgutiŋga mambendeiat. \v 10 \x - \xo 28.10: \xo*\xt Ib 2.11\xt*\x*Ainda mori, ma maniŋmo aindopatna, “Oŋgo kai nanambi teac. Oŋgo taŋca aukna laiplacarmo mbopca mina Galilina pitrik waŋa taŋ. Te, mina anna tɨkca aukmo watnandet.” \s Lapoca ruŋrena ramtaɨra an laruatna reikta ninini mamoat \p \v 11 Karica an meacniŋa taŋgatke, an lapoca ruŋrena ramtaɨr ndeida an mukna ŋginaŋa morenanna, mina Ierusalem auŋ aniaca taŋga taup ndamtaɨr paŋaindmo an laruatna reikta kambca muruŋ mambopat. \v 12 Ainda moca taup ndamtaɨr paŋaindapa Iudiana ramtaɨr paŋainda ndorimo aŋgɨca tumbunna tɨkca, kam maleacat. An lapoca ruŋrena ramtaɨrmo kitukndukar anik puŋ maoikat. \v 13 \x - \xo 28.13: \xo*\xt Mt 27.64\xt*\x*Ri, mina minmo aindopatna, “Ne gaindop, ‘Mouŋa aia ŋgori, mana iŋa raŋgairena ramtaɨra kɨpca mana waɨrmo makɨmbatna.’ \v 14 Na Pailat an kamma waraca, anna ndop te, aia manap kam wandoŋaica mbopnandet. Te, ne makukar kocor.” \v 15 Ainda mori, an lapoca ruŋrena ramtaɨra an kitukndukar aŋgɨca, an ramtaɨr paŋainda mbopatna kirar maraŋgaiat. Na an kamma anna gaind, lapoca ruŋrena ramtaɨra ŋgori, Iesusna iŋa raŋgairena ramtaɨra mouŋa kɨpca Iesusna waɨrmo makɨmbca aŋgɨca taŋrina. Ri, an kamma Iudana meikramtaɨrmo tamtamma taŋga, na mandeaca an Iudana meikramtaɨra an kam kirar kabea ninia taŋrena. \s Iesusa ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo ndori mona aiŋna kam ndopatna \r (Mak 16.14-18 na Luk 24.36-49 na Ion 20.19-23) \p \v 16 \x - \xo 28.16: \xo*\xt Mt 26.32, na 28.7-10, na Mk 14.28\xt*\x*Karica mana iŋa raŋgairena parniŋapa mbut kabena mɨnna ramtaɨra, mina taŋga Galili pitrik waŋna takur ianna, ma minmo anna taŋna moca mbopatna. \v 17 Ainda moca mina mamo anna tɨkca mawatat, na mina manmo paŋaind ramtukca manmo mambendeiat. Ri, mina ndeida iroar mbunŋgirap. \v 18 \x - \xo 28.18: \xo*\xt Dan 7.13-14, na Mt 11.27, na In 3.35, na 13.3, na Up 2.36, na 1 Ko 15.27, na Epe 1.20-22, na Ib 1.2, na KIEK 17.14\xt*\x*Aintik ma min ndambuŋa kɨpca rambuŋaica ma minmo gaindopatna, “Raraŋ Aetaniaca aukmo, gan tiacarpaikapa tamuŋna auŋna gargar aniaca muruŋ maneaŋgat. \v 19 \x - \xo 28.19: \xo*\xt Mk 16.15-16, na Up 1.8\xt*\x*Aintik ne taŋca gan tiacarpaikna pitrik waŋgorta meikramtaɨrmo muruŋa moca mina aukna iŋa raŋgairena meikramtaɨr taru. Te, ne minmo kɨtac puk neaŋ, na ne Aetapa, Nuocapa, Ŋeroŋ Ratna i mbuŋa mo. \v 20 \x - \xo 28.20: \xo*\xt Mt 18.20, na In 14.23\xt*\x*Na aku nemo neaŋgatna kambmo muruŋa ne minmo riptica mina raŋgai. Na ne warac. Aku nenap memetmbaca eaci, taŋi gan tiacarpaikna mamamai.”