\id LUK \ide UTF-8 \rem Consultant checked 2012. \h Luk \toc3 Lk \toc2 Luk \toc1 Luk Tiratna Kam Wembaŋ Laŋ \mt1 Luk tiratna Kam Wembaŋ Laŋ \imt Outna kam \ip Na Luka tiratna kam wembaŋ laŋa aia watrenanna, Iesusa ma Iudana meikramtaɨrapa Iudana meikramtaɨr wanaiŋmo, mac nda aŋgɨna ramoot. Na an mɨnna Iesusa ndona aiŋa moatnanna, ma meikramtaɨrmo aindopatna, Ŋeroŋ Ratta manmo aoca ŋgepca ma Raraŋ Aetaniacna kamb laiŋmo meikramtaɨr ndaekpembmo wiwitirina sapta 4 wes 18na inikca wat. Na anna gidik ŋgoin, gan timbigta kapca Luka Iesusmo meikramtaɨra ainta makukar mbukca eacrenanmo kakadmaiapa ma minmo moa laiŋga moatna ninini wɨtta moatna. \ip Na Iesus moatna reikca anna mana wiwitmo moca mina manmo toŋtoŋ ŋgoin. Na an mɨnna Maria manmo mɨratnanna, meikramtaɨra toŋgorina sapta 1 wes 42 taŋca wes 48, na sapta 2 wes 10na inikca wat, na gan timbigta kapna mamamaia, Iesusa tamuŋna auŋ nagacatna mɨnna, mana iŋa raŋgairena ramtaɨra toŋtoŋ ŋgoin sapta 24 wes 52na inikca wat. \ip Na Luka Iesusna gan tiacarpaik ndeacri, moatna reik ndeidta nininiar tiratna. Na an kamna kamb ndeidta kabena timbigta kapca mba eacreke. Luka ndo an mɨnna Iesusa gan tiacarpaik ndeacri, ma reik wɨtta moatna ninini tiratna. Na Luka ndo ŋgoinna, an Samariana ramootta taupca tɨkca gɨrgɨr aŋgɨatna ramootmo otacatna kam roorapa, nuoca ndona aet tɨkcarica taŋga tɨpemb ŋgorikta makukara mona kam roorapa, na Iesusna kabena kam roor toco, ma ninia tiratna. Na ma ndoa an kitcartukar iurena ramoot, Sakiasmo laruatna reikta ninini mamoat. \ip Na reik ndeida Luka mina kam wɨtap, anna mbendeia gagarna tɨp kirarapa, Ŋeroŋ Ratna aiŋapa, Raraŋ Aetaniaca meikramtaɨrta tɨpemb ŋgorikta makukarmo mo kecarina tɨp kirarap. Na meikpitikca moatna reikca Luk toco, anna kam wɨtap niniatna. \ip Na Lukna kamma gan timbigta kapca mba mairi, wanaiŋ. Na Luka ndo kabea an Iesusna Up Aŋgɨrena Ramtaɨrta Aiŋna Nininina Timbigta Kapca ma tiratnan. Na an timbigta kapna inikca ma Iesusa tamuŋna auŋ nagacatna kɨdrɨkna kam ndopatna, na anna iŋmbaia mana up aŋgɨrena ramtaɨra moatna reikta ninini toco moatna. \c 1 \s Luka gan Iesusna kam wembaŋ laŋna nininina kam tirca Tiopilusa neaŋ ndopca tiratna \p \v 1 \x - \xo 1.1: \xo*\xt Up 1.1\xt*\x*Ramoot paŋan Tiopilus, ŋgaua Raraŋ Aetaniaca aina kɨdrɨkca tɨkca moatna aiŋa, ramtaɨr wɨtta mina anna watca ŋgepca ndorita paɨr puŋga towaia tiratna. \v 2 \x - \xo 1.2: \xo*\xt In 15.27, na Ib 2.3, na 1 Pi 5.1, na 1 Io 1.1\xt*\x*Ainda moca mina an ŋgaua mandeb ŋgepatna reikta kambca, an meikramtaɨra ndorita lamnik puŋga watatnan ndiŋa raŋgaica tiratna. An meikramtaɨr, mina Raraŋ Aetaniacna aiŋna meikramtaɨra moca mori, mina aimo an kam wembaŋ laŋ wiwitiri, na mina aimo an kam wembaŋ laŋa anna niniatna. \v 3 \x - \xo 1.3: \xo*\xt Up 1.1, na 11.4\xt*\x*Aintik auk toco, aku ndomo gan reikta nininiara ŋgaua mandeba ŋgepatnanmo, timbigta kapca tɨk ndopca, aku an reikta kambta mɨniŋta moca, memetmbac ŋgoinna digia orea taŋ, taŋga, anna mɨniŋta garacatna mbatca. Mandeaca aku umo wandoŋ ŋgoinna an reik laruatna kirar ŋgoinna timbigta kap matɨkri. \v 4 An reikta nininia, u wat te, u an reikmo lamŋina, mina umo ŋgaua riptiatna nininina kirar, an nininiar anna gidik ŋgoin. \ms An reikta nininiar laruatna mɨn ŋgoinna Elisabetta kɨtac puk neaŋrena ramoot Ionna mɨratke, Maria toco Iesus mamɨrat \mr (1.5—2.52) \s Raraŋ Aetaniacna mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋa, Sekaraiamo aind mambopat, Elisabetta Ionmo mɨrnande \p \v 5 \x - \xo 1.5: \xo*\xt 1 Nin 24.10\xt*\x*An mɨnna Erot, ma Iudiana gagrirta ramoot paŋan ndeacri, na taup ndamoot ian, mana ia Sekaraia. Ma Abaiananta barna ramoot. Na mana meaca ma Aronna barnan, mana ia Elisabet. \v 6 \x - \xo 1.6: \xo*\xt RL 17.1, na 1 GRP 9.4, na Up 23.1, na Pil 3.6\xt*\x*Ri, maniŋa matau ŋgoinna Raraŋ Aetaniacna toŋgorina kirarirta iro ŋgoinna gainda raŋgairina. Na Kacootna kamma mataua waraca, mana tɨpemb koinda mataua raŋgairina. \v 7 Na maniŋa mombonik kocor, Elisabetta kopica, maniŋa aind ndeaca bagaraica mombonik kocor. \p \v 8 \x - \xo 1.8: \xo*\xt 1 Nin 24.19, na 2 Nin 8.14, na 31.2\xt*\x*Karica oit ianna Sekaraiana barnanda, mina taŋga taup ndamtaɨrta aiŋa mori. Na Sekaraia toco, ma taŋga Raraŋ Aetaniacna Kaca mbukca ndona memetmbaca morina kirar mamori. \v 9 \x - \xo 1.9: \xo*\xt NA 30.7-8, na 1 Sml 2.28, na 2 Nin 29.11\xt*\x*Na taup ndamtaɨrta tɨpemb kirarira gaind, mina matɨp rocot ŋgacrina gegerei nagereica watna moca, mandaia ndo Raraŋ Aetaniacna Kacna inikca mbukca gɨmbamba moca rotacekna tacna tuorna iŋpai laŋ ŋgoin gana. Ainda moca mina moca wattatnanna, Sekaraia ndo anna mbuknande. \v 10 \x - \xo 1.10: \xo*\xt TN 16.17, na KIEK 8.3-4\xt*\x*Ri, an mɨn mbuŋa, ma gɨmbamba mona moca Raraŋ Aetaniacna Kacna inikca mbukca an iŋpai laŋna tactuora moatke. Meikramtaɨr wɨt aniaca kɨpca an Raraŋ Aetaniacna Kacmo kocnaia paria aŋgɨca, Raraŋ Aetaniaca mbendeiri, eacri. \v 11 Na Kacootna mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋ ianna kɨpca laruca, Sekaraiana an gɨmbamba moca iŋpai laŋ larurena taupmo, gagar umbaina waŋga wɨtɨkca eacri. \v 12 \x - \xo 1.12: \xo*\xt RP 6.22, na Dan 10.8, na Lk 1.29, na Up 10.4\xt*\x*Ainda moca Sekaraia an mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋa watca dumrikica ma mananambiat. \v 13 Na mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋa mamo aindopatna, “Sekaraia, u rugutta kai mo teac. Raraŋ Aetaniaca una mbendeirina kamma, ma mawaracri. Una meac Elisabet, ma nuocna mooŋnuoc ianna mɨrnande. Mana imo Ion tɨk. \v 14 Na una meaca mana mɨr te, una iro u mba ŋateitndai, u manmo toŋgo te, meikramtaɨr wɨt aniac toco manmo toŋgonande. \v 15 \x - \xo 1.15: \xo*\xt Ndu 6.3, na RP 13.4, na Ier 1.5, na Gal 1.15\xt*\x*Aintik ma Kacootna lamnɨac ŋgoutmo mana ia aniac ndarunande. Ainda moca ma mba wainapa puk gargarmo, ma mba amitndai. Na Ion, ma aemna nikinik ndeacraŋ te, Ŋeroŋ Ratta mana iro inikmo mbuki mɨnna tɨknande. \v 16 \x - \xo 1.16: \xo*\xt Mal 4.5-6\xt*\x*Na ma Israelna meikramtaɨr wɨtmo, moi iroar inkar uriraca, mina ndorita Kacoot Raraŋ Aetaniac, ndambuŋa mac nda kɨpnande. \v 17 \x - \xo 1.17: \xo*\xt Mal 3.1, na 4.5-6, na Mt 11.14, na 17.11-13, na Mk 9.12\xt*\x*Te, ma Elaiana ŋeroŋna kirarirta gargar toc ndaruca, ma Kacootmo outmbaica taŋca aeterapa mombonikmo, aŋgɨri iro kabea tɨk te. Ma an kam mbarac ŋgocorta meikramtaɨrta iroarmo, moi iro laŋ kabe ndaruca, mina an meikramtaɨr wandoikta iroarta kirarir toc ndaruca minmo aŋgɨri kocroca mina Kacootna kɨkɨpna ndabina moca.” \p \v 18 \x - \xo 1.18: \xo*\xt RL 18.11\xt*\x*Karica Sekaraia an mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋmo aindopatna, “Titoca mo te, aku una an kammo rɨpacit? U wat, aku bagar ŋgoin, na aukna meac toco bagar.” \p \v 19 \x - \xo 1.19: \xo*\xt Dan 8.16, na 9.21, na Mt 18.10, na Ib 1.14\xt*\x*Ri, an mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋa gaind mambopat, “Aku Gabriel, aku Raraŋ Aetaniacna lamnɨac ŋgoutca wɨtɨkca eacrena ramoot, ma ndo aukmo mbagɨrica, aku umo an kam wembaŋ laŋ aŋgɨra kɨprina. \v 20 \x - \xo 1.20: \xo*\xt Esi 3.26, na 24.27, na Lk 1.45\xt*\x*U warac, kaica u gan kam wembaŋ laŋmo, aku aŋgɨa kɨprinanmo, u rɨpac ŋgocor, aintik mandeaca una upa mɨkca u kam ndopna mɨnna wanaiŋ, u aind ndeaci, taŋi an ra aku baburina reikca min laruna ra, Raraŋ Aetaniac ma malamŋireke. An ra ŋgoinna tɨk te, an reikca mina larunande.” \p \v 21 Ri, an kɨdrɨkca meikramtaɨra mana moca raekmbai ndabiri, mina aindoprina, “Titoca moca Sekaraia Raraŋ Aetaniacna Kacna inikca mbukapeknanna, eaca rocot ŋgoin.” \v 22 Karica ma nda laruatnanna, kam ndopna mɨnna wanaiŋ, ma aintan ndeacri, minmo par mbuŋa ŋgagoatke. Mina malamŋiat, ma Raraŋ Aetaniacna Kacna inikca tɨkca manmbɨanmemraŋna tamram ian mawattat. Ainda moca ma aintan ndeacri, mimo ma reikta ŋgagatracmo par niŋgik mbuŋ maŋgagori. \v 23 \x - \xo 1.23: \xo*\xt 1 Nin 9.25\xt*\x*Karica ma ndona taup ndamootna aiŋa moa maiatke, ma ŋgepca ndona auŋ mac nda mataŋgat. \v 24 Iŋmbaia an kɨdrɨkar maiatke, mana meac Elisabetta nik tɨkca kac inik nakauka eaca karwira parmbai mamoat. \v 25 \x - \xo 1.25: \xo*\xt RL 30.23, na Ais 4.1, na 54.1, na 54.4\xt*\x*Ri, Elisabetta, aindopatna, “Kacootta ma aukna nakadmaica mandeaca ma aukmo an reaca ainda moapeke. Meikramtaɨrta lamnik puŋga ma aukna numbirmo moa kecamacarica.” \s Mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋa Mariamo aindopatna, u Iesusmo mɨrnande \p \v 26 Karica an karwira parmbaiapa mbut kabena mɨnna, Elisabetta niktan ndeacri, Raraŋ Aetaniaca ndona mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋ, Gabriel mbagɨrica ma Galilina inikna auŋ teker ian mataŋgat. An auŋna ia Nasaret. \v 27 \x - \xo 1.27: \xo*\xt Mt 1.18, na Lk 2.5\xt*\x*Ma an auŋna mooŋ ŋgam ian ndambuŋa taŋgatna, an mooŋa mina manmo nuoc ŋgam ian laŋgona babuca eacrina, an nuoc ŋgamma, gagrirta ramoot paŋan Dewitna racaindpaikna ramoot, mana ia Iosep. Na an mooŋ ŋgamna ia Maria. \v 28 \x - \xo 1.28: \xo*\xt RP 6.12, na Dan 9.23, na 10.19\xt*\x*Ainda moca an mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋ Gabriel, ma taŋga an meac ndambuŋ ndaruca manmo aindopatna, “Ra laŋ, Maria. U iro inik wetwet laŋ ndeac, Kacootta unap eac te, unmo otaca u toŋtoŋ bagaraniacap eacraŋnande.” \v 29 Aindopatke, Maria an kam mbaraca, tamtam ndamŋica gaindopatna, “Anna titna kambca aintan, aku anna mɨnɨŋa mba lamŋiapeke?” \p \v 30 Ri, an mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋa Mariamo gaindopatna, “U kai nanambi teac, Raraŋ Aetaniaca una toŋtoŋ aniacap tik, ma unmo otacnande. \v 31 \x - \xo 1.31: \xo*\xt Ais 7.14, na Mt 1.21, na Lk 2.21\xt*\x*Aintik u nik tɨkca nuocna mooŋnuoc ianna mɨrnande, an nuoc, u mɨr te, mamo i Iesus tɨk. \v 32 \x - \xo 1.32: \xo*\xt Ŋap 132.11, na Ier 23.5, na Mk 5.7\xt*\x*\x - \xo 1.32-33: \xo*\xt 2 Sml 7.12-16, na Ais 9.7\xt*\x*Te, ma irembta ramoot aniac ian ndaru te, mina mamo Tamuŋna Raraŋ Aetaniacna Nuoc ŋgacnande. Te, Kacoot Raraŋ Aetaniaca mamo moi gagrirta ramoot paŋan ndaruca ma ndona ŋgamaɨr Dewitna kirar toc ndarunande. \v 33 \x - \xo 1.33: \xo*\xt Dan 2.44, na 7.14, na 7.27, na Mai 4.7, na In 12.34, na Ib 1.8\xt*\x*Te, ma Iakopna rɨmbnarapa ŋgamrirta gagrirta ramoot paŋan ndeac te, min aŋgɨri bubuoc te, mina mana kaŋgaukca iarwar ndeacraŋnande. Na mana an gagrirta i mananna mba mac maiitndai.” \p \v 34 Aindopri Maria manmo gaindopatna, “Aku ramootap ŋgogoa lamŋi ŋgocor an kirara titoc ndaruit.” \p \v 35 \x - \xo 1.35: \xo*\xt Mt 1.20, na 14.33, na In 1.34\xt*\x*Ri, an mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋa Mariamo aindopatna, “Ŋeroŋ Ratta kɨpca unap eac te, Raraŋ Aetaniacna tamuŋna gargara umo wɨŋi kɨtac te, iŋmbaia u mooŋnuoca mɨrnande. Na an mooŋnuoca ma Raraŋ Aetaniacna lamnɨac ŋgoutmo ramoot wandoŋ laŋ ndeac te, mina mamo Raraŋ Aetaniacna Nuoc ndopnande. \p \v 36 “Aintik u warac. Una ocou ŋgaem Elisabet, ma kopica mombonikca mba mɨrenanna, ma aind ndeaca taŋga meac bagar ŋgoin, ma mooŋnuoca mɨrna towanaiŋ. Na mandeaca ma nik tɨkca anap eaca kɨpca karwira parmbaiapa mbut kabe malaruri. \v 37 \x - \xo 1.37: \xo*\xt RL 18.14, na Ier 32.17, na Sek 8.6, na Mt 19.26, na Ro 4.21\xt*\x*Na reac ianna, Raraŋ Aetaniacmo anna mona ndopna towanaiŋ, reikca ma ndo kabea morena.” \p \v 38 Ri, Maria aindopatna, “Laŋ, u warac, aku Kacootna mbaiŋna aiŋa morena meac. Na an reik, u auk ndopapekna kirara, ma ainda mo te, aku toŋgonande.” Ri, an mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋa man tɨkcarica mataŋgat. \s Maria Elisabetta watna taŋgatna \p \v 39 An mɨn mbuŋa Maria, anduna ŋgepca Iudiana taukruirta inik ndeacrina auŋ ian mataŋgat. \v 40 Ma taŋga Sekaraiana kacnɨm ndaruca, kac inikca mbukca Elisabetmo watca ra laŋ maneaŋgat. \v 41 \x - \xo 1.41: \xo*\xt Lk 1.15\xt*\x*Ri, Elisabetta, Mariana kam laŋ mbaracatke, mana mooŋnuoca nikinik ndeacrinan toco madumrikiat, ri, Ŋeroŋ Ratta Elisabetmo mbukca mɨn matɨkat. \v 42 \x - \xo 1.42: \xo*\xt TW 28.4, na RP 5.24\xt*\x*Ainda moca Elisabetta kam aniac mbuŋa gaindopatna, “Raraŋ Aetaniaca unapa una mooŋnuocmo toŋgoca opotac aniac neaŋgapekna, ŋgaua ma meik ndeidmo ainda otac ŋgocor.” \v 43 Ri, Elisabetta aind mac mambopat, “Kaina moca gan reac bagaraniaca aukmo gaind ndaruapekna, aukna Kacootna aemma aukca watna nakɨprina? \v 44 Aukna koarniŋ waracapeke, mandebanna u aukmo ra laŋ neaŋgapeke, aukna nikinikna mooŋnuoc toco, toŋtoŋ ŋgoinna moca madumrikica. \v 45 \x - \xo 1.45: \xo*\xt Lk 1.20\xt*\x*U warac, u Kacootna kamma rɨpacat tik, ma unmo, mo ndoprina reik, ma ainda mo te, u toŋgonande.” \s Mariana ŋap \p \v 46 \x - \xo 1.46: \xo*\xt 1 Sml 2.1-10, na Ŋap 34.2-3, na Aba 3.18\xt*\x*\x - \xo 1.46-55: \xo*\xt 1 Sml 2.1-10\xt*\x*Karica Maria aindopatna, \b \q1 “Aukna iro inikca \q2 Kacootna imo tamuŋ ŋgoin \q3 naaŋgɨra maŋgepreke. \q1 \v 47 Na aukna ŋeroŋa \q3 Raraŋ Aetaniacmo toŋtoŋ bagaraniac ŋgoin, \q2 ma auk ŋgopotacna ramoot, \q2 aintik ma aukmo otacapekna. \q1 \v 48 \x - \xo 1.48: \xo*\xt 1 Sml 1.11, na Ŋap 138.6, na Mal 3.12, na Lk 1.25, na 11.27\xt*\x*Aku Raraŋ Aetaniacna mbaiŋna aiŋa morena meac, \q2 ainda moca aku ndomo mindacniŋa moatke, \q2 ma auk mbatca, \q1 ma aukna moca kadmairina. \q1 Ainda moca mandeacna mɨnapa iŋmbaina mɨnna, \q2 meikramtaɨr wɨt aniaca watca aindopnande, \q3 ‘Raraŋ Aetaniaca aukmo toŋtoŋ bagaraniac ŋgoin.’ \q1 \v 49 \x - \xo 1.49: \xo*\xt Ŋap 71.19, na 111.9, na 126.2-3\xt*\x*Ainda moca Raraŋ Aetaniac, \q3 ma gargar bagaraniacap, \q2 ma an reikca moatnanna, \q3 anna ma auk ŋgotacna \q2 moca moatna reik, \q3 ainda moca mana ia rat ŋgoin. \q1 \v 50 \x - \xo 1.50: \xo*\xt NA 20.6, na Ŋap 103.13-18\xt*\x*Na meikramtaɨra mana kaŋgauk ndeacrenan. \q2 Ma minmo kakadmaina opotaca morena, \q2 ainda moca ma mandeacna meikramtaɨrapa iŋmbai ndaruekna meikramtaɨr motocmo, \q2 ma ainta kakadmaina opotaca monande. \q1 \v 51 \x - \xo 1.51: \xo*\xt 2 Sml 22.28, na Ŋap 98.1, na Ais 40.10, na 1 Pi 5.5\xt*\x*Raraŋ Aetaniacna par mananna gargar, \q2 ma an ramtaɨra ndorimo gaind ndamŋirena, \q3 ‘Aia irembtan, aia outmbai ndeacraŋnande.’ \q1 Aind ndamŋirena ramtaɨrmo, \q3 ma oot mandaca mina tamtamma taŋ mainande. \q1 \v 52 \x - \xo 1.52: \xo*\xt 1 Sml 2.6, na Iop 5.11, na 12.19, na Ŋap 147.6\xt*\x*Na ma an irembta gagrirta ramtaɨr paŋaindta \q3 gagrar anikca kɨtaci irik te, \q2 an iremb kocorta ramtaɨrta \q2 iremb aŋgɨra maŋgepri. \q1 \v 53 \x - \xo 1.53: \xo*\xt 1 Sml 2.5, na Ŋap 34.10, na 107.9\xt*\x*Na ma an amta reik kocorta meikramtaɨrmo, \q2 reik wɨt aniac neaŋga \q3 mina amba gautpemb putuatke, \q2 laimnembta meikramtaɨrmo, \q3 ma minmo kamainda mandaca mina mataŋgat. \q1 \v 54-55 \x - \xo 1.54-55: \xo*\xt RL 17.7, na 17.19, na 18.18, na 22.17, na Ŋap 98.3, na 132.11, na Ais 41.8, na Mai 7.20, na Ro 11.28, na Gal 3.16\xt*\x*Na ma ndona aiŋna meikramtaɨr Israelnandmo, \q3 ma minmo otacrenan, \q2 na mana an meikramtaɨrmo \q2 ma minmo iarwarna kakadmaina opotaca morena. \q1 Na gan bababua ma morinanna \q3 ma lamŋia mataŋreke, \q2 ma aina nicar ŋgamrir, \q3 Abraamapa mana racaindpaiknandmo \q3 ma iarwara mina kadmairaŋnande.” \b \p \v 56 Ri, Maria, ma Elisabetapmo eaca taŋga karwira mbonkac maiatke, ma ndona auŋ mac nda mataŋgat. \s Elisabetta Ionna mɨratna \p \v 57 Maica Elisabetna mooŋnuoca mɨrna ra laruatke, ma nuocna mooŋnuoc mamɨrat. \v 58 Ri, Kacootta Elisabetmo kakadmaina opotaca ainda moatke, mana laiplacarapa mana auŋ kabena meikramtaɨra, an mbaraca mina manap tɨkca toŋtoŋgar anikap eacrina. \p \v 59 \x - \xo 1.59: \xo*\xt RL 17.12, na TN 12.3, na Lk 2.21\xt*\x*Karica an mooŋnuoca eaca taŋga raia parmbaiapa mbutremb mbonkaca tɨkatke.\f + \fr 1.59 \fr*\ft Tɨp Wandɨkca ma aindoprina, nuikta mombonikca mɨr te, rai parmbaiapa mbutremb mbonkac mai te, mina, mina tikmo katacnandet. \ft*\f* Mina mac nda kɨpca mana tikiŋit katac te, mana imo mana aetna i Sekaraia tɨkna moca mori. \v 60 \x - \xo 1.60: \xo*\xt Lk 1.13\xt*\x*Na mooŋnuocna aemma gaindopatna, “Wanaiŋ. Aia mana imo Ion tɨknande.” \v 61 Ri, mina mamo aindopatna, “An ia una nicar ŋgamrirta barna ia wanaiŋ.” \v 62 Ainda moca mina an nuocna aetmo par mbuŋ naaŋgɨa ŋgagoca aind madigiat, “U mooŋnuocna imo mandai tɨkit?” \v 63 Ri, Sekaraia minmo i tirna kapwaŋ ianna digica mina mamo waŋ ian neaŋga, ma tiratna kamma, ma gaindoprina, “Mooŋnuocna ia Ion.” Aindopri mina ŋgep ŋgoreac naŋgepca tamtam malamŋiat. \v 64 Ri, an kɨdrɨk ŋgoinna Sekaraiana upa mba mac mɨkatke, ma anduna ŋgepca kamb ndopatke, Raraŋ Aetaniacna i aŋgɨra maŋgepat. \v 65 Ri, mana kamkabeara an reac dam ŋgoin laruapeknanna watca, kocnaia rugdar moamacariri. Na an laruatna reikta kam wembaŋa Iudiana taukruirta auŋembta inkara kocnaia taŋga mamaiat. \v 66 \x - \xo 1.66: \xo*\xt RL 39.2, na Ŋap 80.17, na Up 11.21\xt*\x*Ri, an kam wembaŋa waracatna meikramtaɨra muruŋa ndori puŋga gaind malamŋiat, Kacootna gargara manap eacnandet. Ri, mina ndorimo madigiat, “Iŋmbaia an mooŋnuoc, ma titoc naŋgepca titoc ndeacit?” \s Sekaraia rambca moca mboprina kamb \p \v 67 \x - \xo 1.67: \xo*\xt Iol 2.28\xt*\x*Karica an nuocna aet Sekaraia, Ŋeroŋ Ratta manmo mbukca aoca ŋgepca, ma rambca moca aindopatna, \v 68 \x - \xo 1.68: \xo*\xt Ŋap 41.13, na 72.18, na 106.48, na Lk 7.16\xt*\x*“Aia Raraŋ Aetaniacmo kam laŋ neaŋ te, mana imo aŋgɨ ŋgep, ma Israelnaŋgepta Raraŋ Aetaniac Kacoot, ma minmo okeca, oikca minmo mac nda aŋgɨratna. \v 69 \x - \xo 1.69: \xo*\xt Ŋap 18.2\xt*\x*Na an ramootta ma Raraŋ Aetaniacna aiŋa morina ramoot Dewitna racaindpaik ŋgoin, ma ramoot gargar aniac ian ndarunande, Raraŋ Aetaniaca mamo raupŋia kɨpca larurina, ma ai mac nda aŋgɨna ramoot. \v 70 \x - \xo 1.70: \xo*\xt Ier 23.5-6, na Dan 9.24, na Up 3.21, na Ro 1.2\xt*\x*Ainda moca Raraŋ Aetaniacna kambca atuna Raraŋ Aetaniacna rambca morina ramtaɨrta up mbuŋ ndoprina kambca. \v 71 \x - \xo 1.71: \xo*\xt Ŋap 106.10\xt*\x*Gaind, ma aimo aina puŋnaŋgepta para tɨkca aimo mac nda aŋgɨ te, aimo nikembkatrena ramtaɨrta kɨdrɨkca tɨkca aimo mac nda aŋgɨnande. \v 72 \x - \xo 1.72: \xo*\xt RL 17.1, na 17.7, na TN 26.42, na Ŋap 105.8-9, na 106.45\xt*\x*Na ma aina ŋgamrirmo kakadmaina opotaca moatna. Na ma ŋgaua Raraŋ Aetaniacna kam leaca gagraca, babuatna kamma ma mba ndarekrekeri. \v 73 \x - \xo 1.73: \xo*\xt RL 22.16-17, na Mai 7.20\xt*\x*Ma atua aimo otac ndopca, aina ŋgamaɨr Abraammap babuca leacatna kamma, ma mandeaca aimo ainda raŋgaica moatna. \v 74 \x - \xo 1.74: \xo*\xt Ro 6.18, na 6.22, na Ib 9.14\xt*\x*Ainda moca ma aimo otaca aimo aina puŋnaŋgepta para tɨki aimo nda aŋgɨna moca. Aintik aia ndorita nanambiarmo kecarica, aia man niŋgikna aiŋa moraŋ. \v 75 \x - \xo 1.75: \xo*\xt Epe 4.24, na 2 Ti 1.9, na Ta 2.12-14, na 1 Pi 1.15, na 2 Pi 1.4\xt*\x*Aintik mandeaca aia eacrenanna, aia mana lamnɨac ŋgoutmo tɨpemb kirarir wandoik laiŋga memetmbaca moraŋ te, mana tɨpemb kirarir ratta aina iroar inkara matau ŋgoin ndamŋi rapacraŋnande. \v 76 \x - \xo 1.76: \xo*\xt Ais 40.3, na Mal 3.1, na 4.5, na Mt 3.3, na 11.10\xt*\x*Na u nuoc mbitac tikca, iŋmbaia mina unmo Tamuŋna Raraŋ Aetaniacna rambca morena ramoot aniac ian ŋgacnande. Te, u outmbaica taŋca Kacootna taupembta ŋgogoba monande. \v 77-78 \x - \xo 1.77-78: \xo*\xt Ier 31.34, na Ais 60.1-2, na Mk 1.4, na Lk 3.3\xt*\x*Te, u mana meikramtaɨrmo mbop warac, na mina Raraŋ Aetaniacna kakadmaina opotac bagaraniac ŋgoinna lamŋinandet. Ainda moca ma aimo tamuŋna auŋna memetacmo, ai nambatta metac te, ma mana meikramtaɨrta tɨpemb ŋgorikta makukarmo, mo kecarica ma mimo mac nda aŋgɨnande. \v 79 \x - \xo 1.79: \xo*\xt Ais 9.2, na 49.9, na 58.8, na Mt 4.16, na Up 26.18\xt*\x*Ainda moca ma an memetacmo meikramtaɨra neaupdiriŋ ŋgoin ndeacreke, memenacmo timma rapaca eacrenanmo, min nambatta metac te, ma aina our aŋgɨri wandoŋai te, aina iroar inkar wandoŋaica, aia nikinik iro wetwet laŋap taŋraŋnande.” \p \v 80 \x - \xo 1.80: \xo*\xt Mt 3.1, na 11.7, na Lk 2.40\xt*\x*Ainda moca an nuoc mbitaca, iŋmbaia ma ŋgepca acnaiatke, mana ŋeroŋa wakikiri. Ma taŋga ramtaɨr kocorta taup ndeaca taŋga, iŋmbaia ma Israelnaŋgepta lamnikta out malaruat. \c 2 \s Maria Iesusmo mamɨrat \r (Matiu 1.18-25) \p \v 1 An mɨnna Raraŋ Aetaniacna gargar mbuŋa ma mooŋnuocmo Mariana nikinikca tɨkca ma niktan ndeacri. Na an mɨn toco, Sisa Ogastus, ma Romna gagrirta ramoot paŋan ndeacri, ma ndona landamŋi mbuŋa iro ianna gainda moa laruatna, ma meikramtaɨr wɨt muruŋna iremb aŋgɨna mori. \v 2 Na Kuirinius ma Siriana ramoot paŋan teker ndeacri, gan iremb aŋgɨna tɨp kirara, Sisa Ogastusa moatna tɨp wandɨkca, ma Romna auŋembta meikramtaɨrta irembmo muruŋ naaŋgɨri. Aintik mana mbaiŋna ramtaɨra anna morina tɨp kirara, anna tɨp wandɨk ŋgam ŋgoin ndaruca. \v 3 Ainda moca meikramtaɨra muruŋa ndorita nicarta auŋemb mɨniŋ mac nda taŋga ndorita iremb neaŋna moca. \v 4 Aintik Iosep, ma Galili inikna auŋ Nasaret tɨkcarica ma Iudia taŋga ndona ŋgamaɨr Dewitna auŋ Betlem ndaruca. Na Iosep, ma Dewitna racaind kabepaik ŋgoin. \v 5 \x - \xo 2.5: \xo*\xt Lk 1.27\xt*\x*Ma ndona baburina meac Mariaap taŋga, iremb aŋgɨna ramoot ndambuŋ ndaruca, ndoniŋna i neaŋna moca. Na an mɨn, Maria ma niktan. \v 6-7 \x - \xo 2.6-7: \xo*\xt Mt 1.25\xt*\x*Maniŋa an auŋa taŋga, ŋembta ŋgorena kaikca mɨnna tɨkcariatke, maniŋa taŋga bulmakaorta kaca mbukca maniŋa an ndeaca taŋga, Mariana mɨmɨrna ra laruatke. Ma ndona guina nuoc lacau mamɨrat. Na ma manmo mɨrca, mamo raraŋit mbuŋa tamaia maica. Mamo aŋgɨrca bulmakaorta amna reac tɨkca ambrena taupca meraca ma an ndeacri. \s Raraŋ Aetaniacna mbaiŋna aiŋa morena ŋerŋgaura Iesusna mɨmɨrna kam ndopatna \p \v 8 An mouŋa Maria Iesusa mɨratna mouŋa, ramtaɨr ndeida an auŋna raekmbai motemma, ndorita sipsiparta ŋginaiŋga moa eacri. \fig Sipsiparta ŋginaiŋga morena ramtaɨr|alt="Shepherds" src="JL043.tif" size="col" copy="Lear" ref="2.8"\fig* \v 9 Kacootna mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋ ianna, min ndambuŋ ndaruatke, Kacootta ma ndona memetacna tac aniacmo min nambatta weperac toca metaca eacatke, mina an mbatca rugdar moa macariat. \v 10 \x - \xo 2.10: \xo*\xt RL 12.3, na Mt 28.19, na Mk 1.15, na Lk 24.47, na Kol 1.23\xt*\x*Ri, Kacootna mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋa mimo aindopatna, “Ne rugdara kai mo teac. Ne warac. Aku nemo kam wembaŋ laŋ ianap kɨpapekna. Gan kamma nemo meikramtaɨrmo muruŋa moi toŋgocarinande. \v 11 \x - \xo 2.11: \xo*\xt Ais 9.6, na Mt 1.16, na 1.21, na Up 2.36, na Pil 2.11\xt*\x*Ne warac. Mandebanna, Dewitna auŋ ndeacrena meac, ianna nuoc ian mamɨrri. Na an nuoc, ma nenmo muruŋ mac nda aŋgɨna ramoot. Na an ramoot, Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramoot. Ma nena Kacoot. \v 12 Na ŋgagatrac mananna gaind. Ne taŋca mamo gaind mbatnande. Mina ande, manmo raraŋit mbuŋa tamaia maica, mamo bulmakaorta amta reik tɨkca ambrena, taupca tɨkca maeacreke.” \p \v 13 \x - \xo 2.13: \xo*\xt Ŋap 103.20, na Ib 1.14, na KIEK 5.11\xt*\x*An mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋa aindopacariri, tawi ŋgoinna tamuŋna Kacootna mbaiŋna aiŋa morena ŋerŋgaura, lapoca ruŋrena ramtaɨrta mɨmɨatna kirar ŋgirikca. An mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋna kɨtɨmma wɨtɨkca, mina toŋgoca Raraŋ Aetaniacna imo tamuŋ ŋgoin naaŋgɨa ŋgepatna. \v 14 \x - \xo 2.14: \xo*\xt Ais 57.19, na Lk 19.38, na Ro 5.1, na Epe 2.17, na Kol 1.20\xt*\x*Ri, mina gaindopatna, “Raraŋ Aetaniac, ma tamuŋ, tamuŋ ŋgoin, mana i aniacmo tamuŋ naaŋgɨ ŋgep. Te, gan tiacarpaikna meikramtaɨra, Raraŋ Aetaniaca minmo toŋgorenanmo, mina nikinik iroara moi wewettaca laŋ ndeacnandet.” \s Sipsiparta ŋginaiŋga morena ramtaɨra Iesusa watna taŋgatna \p \v 15 Ainda moca Raraŋ Aetaniacna mbaiŋna aiŋa morena ŋerŋgaura min tɨkcarica, tamuŋna auŋ mac nda taŋgatke. Karica sipsiparta ŋginaiŋga morena ramtaɨra ndori puŋga aindopatna, “Ande, Kacootta aimo mambopri. Aria! Aia taŋga an reaca Betlem auŋ ndaruapeknanna watna.” \v 16 \x - \xo 2.16: \xo*\xt Lk 2.10-12\xt*\x*Aindopacariri, mina anduna ŋgepca taŋga laruca wattatnanna, Kacootta mbopapekna kirar ŋgoinna Mariaapa Iosep mbaniŋa eacri. Na mooŋnuoca bulmakaorta amta reik tɨkca ambrena taupca meraca eacrina. \v 17 Ri, mina taŋga watta maica, karica sipsiparta ŋginaiŋga morena ramtaɨra, ndori watri, waracrina, an nuocna nininia moatke. \v 18 Meikramtaɨra an reacna kam mbaraca iroara an reacna tamtam ndamŋiatke. \v 19 \x - \xo 2.19: \xo*\xt Lk 1.66, na 2.51\xt*\x*Maria an reikta kambca, ma ndona iro mbuŋ ndamŋia maeacri, na ma lamŋia mataŋreke. \v 20 Na sipsiparta ŋginaiŋga morena ramtaɨra, min tɨkcarica, ndorita eacrena taup mac nda taŋga, Raraŋ Aetaniacna i aŋgɨa ŋgepatke, Raraŋ Aetaniacmo kam laŋ maneaŋri. Na ma mimo wandaca mina watri, waracrina, reikca mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋ mboprina kirar ŋgoin malaruat. \s Mina manmo i Iesus matɨkat \p \v 21 \x - \xo 2.21: \xo*\xt TN 12.3, na Mt 1.21, na 1.25, na Lk 1.31, na 1.59\xt*\x*Na rai mbutremb mbonkacna mɨnna raipaikca maiatke. An mɨn, minanna tɨpca raŋgaica an nuocna tikiŋit kataca, mamo i, Iesus matɨkat. An i, Maria ma nik tɨk ŋgocor ndeacri, Raraŋ Aetaniacna mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋa an imo ŋgaua mamo neaŋgatna. \s Simeonapa Anna, maniŋa Iesusmo Raraŋ Aetaniacna Kacna wuoc inikca tɨkca mamo watrina \p \v 22 \x - \xo 2.22: \xo*\xt TN 12.1-8\xt*\x*Karica an meikpitikta baruk tɨkcarica lataruna ra laruca, Iosepapa Maria, maniŋa an lataruna tɨpna kirara raŋgaica Raraŋ Aetaniaca Mosesmo neaŋrina Tɨp Wandɨkca an timbigta kapca tirrina nininina Tɨp Wandɨkca raŋgaica mona. Ri, maniŋa an mooŋnuocmo aŋgɨca Ierusalem naaŋgɨ taŋga Raraŋ Aetaniacmo neaŋna.\f + \fr 2.22 \fr*\fk Lataruna ra: \fk*\ft An ra meikpitikca mombonikca mɨrca eacrenanna, mina baruk tɨkcarica laruna mo te, mina mana lataruna amna reaca mo te, ma larunande.\ft*\f* \v 23 \x - \xo 2.23: \xo*\xt NA 13.2, na 13.12-15, na Ndu 3.13, na 8.17\xt*\x*Na Kacootna Tɨp Wandɨkna timbigta kapca ma gaindopatna, “Meikpitikca, mooŋnuoc ianna mɨr ŋgocor ndeaci taŋi, ma ndona guina nuoc, lacaua mɨr te, ne mamo babuca aŋgɨ taŋca, Kacootta neaŋ.” \v 24 Aindopri tik, maniŋ toca ŋgorac ŋgamniŋap kɨpca, Kacootna Tɨp Wandɨkca mboprina tɨpna kirara raŋgaica, pɨanmainiŋ co, riŋnainiŋ an mbuŋa gɨmbamba moa neaŋna moca. \p \v 25 \x - \xo 2.25: \xo*\xt Ais 40.1, na 49.13, na Mk 15.43, na Lk 2.38\xt*\x*An mɨnna ramoot ian, ma Ierusalem ndeacrena. Mana ia Simeon. Ma ramoot wandoŋ laŋ ŋgoin. Ma Raraŋ Aetaniac niŋgikca raŋgairena ramoot. Simeonna Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrina ramootna ndabirena. Na an ramoot, Israelna meikramtaɨrmo mina nikemb inkara moi laiŋga mona moca ma anna ndabirena. Na Simeonna, Ŋeroŋ Ratta manap eacrena. \v 26 \x - \xo 2.26: \xo*\xt Ib 11.5\xt*\x*Na Ŋeroŋ Ratta ŋgaua mamo aindopatna, “U mba tawi menacitndai. U ndo ŋgoinna, gan Kacootta babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramootmo, watnande.” \v 27 Karica Ŋeroŋ Ratta manmo aoca ŋgepca, ma taŋga Raraŋ Aetaniacna Kacna wuoca mbukca. Mooŋnuocna amepaetniŋa ndoniŋna nuoc, Iesusap warkica kɨpca, Tɨp Wandɨkca raŋgaina moca kɨpca mbukatke. \v 28 Simeonna mamo, ndona par mbuŋa aŋgɨa ŋgepca potaca, ma Raraŋ Aetaniacna imo aŋgɨa ŋgepca gaindopatna, \b \q1 \v 29 \x - \xo 2.29: \xo*\xt RL 46.30, na Pil 1.23\xt*\x*“Kacoot, aku ŋgaua una mbaiŋna aiŋa morena ramoot, \q2 mandeaca, u aukmo watcarica, \q2 aku taŋga nikinik iro wetwet laŋa \q2 gɨgɨrar kocora menacna. \q1 U atu ndoprina reac, \q1 \v 30 \x - \xo 2.30: \xo*\xt Ais 52.10, na Lk 3.6, na Ta 2.11\xt*\x*aukna lamnɨaca mawatri, \q2 an reac u ai mac nda aŋgɨna morina reac. \q1 \v 31 U meikramtaɨr wɨt muruŋna lamnikca, \q2 u ai mac nda aŋgɨna reac an kocrorina. \q1 \v 32 \x - \xo 2.32: \xo*\xt Ais 9.2, na 42.6, na 49.6, na 52.10, na 60.1-3, na Mt 4.16, na Up 13.47, na 28.28\xt*\x*Anna memetac ian. \q2 An memetaca \q2 Iudana meikramtaɨra wanaiŋnanda metac te, \q3 mina Raraŋ Aetaniacmo lamŋi garacnande. \q2 Aintik una Israelna meikramtaɨr \q3 mina i aniac ŋgoin aŋgɨnande.” \b \p \v 33 Karica Iesusna amepaetniŋ, maniŋa an kambca Simeonna Iesus ndoprina kamb mbaraca, maniŋna iroara tamtam ndamŋiatke. \v 34 \x - \xo 2.34: \xo*\xt Ais 8.14, na Osi 14.9, na Mt 21.42, na Up 28.22, na Ro 9.32-33, na 1 Ko 1.23, na 1 Pi 2.7-8\xt*\x*Simeonna Raraŋ Aetaniacmo digica, “U mooŋnuocapa amepaetmo ndona opotac laŋ neaŋ.” Aindopacarica ma mooŋnuocna aem, Mariamo aindopatna, “U warac. Raraŋ Aetaniac, an mooŋnuocmo baburina, ma Israelna meikramtaɨr wɨtmo, mo iriknande. Te, ma mimo wɨt mac nda aŋgɨri ŋgepnande. Ma minmo ŋgagatracna kirar ndeac te, meikramtaɨra manmo kekelamun irik te, \v 35 \x - \xo 2.35: \xo*\xt Ŋap 42.10, na In 19.25\xt*\x*mina iroara, iŋgoroca eacrenanna, larui raekca tɨknande. Na Maria, una rugutta lapoc tɨp rɨŋga gɨgɨraek toc, u aind ndamŋinande.” \p \v 36 Karica ramma morena meac ian, ma eacrena. Mana ia Anna. Ma Panuelna mooŋ. Ma Aserna barnan. Ma maica bagaraica, na ma ŋgaua, ramoot laŋgoca manap eaca taŋga, iarira parmbaiapa mbut mbuniŋna mɨnna tɨkca. \v 37 \x - \xo 2.37: \xo*\xt Up 26.7, na 1 Ti 5.5\xt*\x*Iŋmbaia mana kaŋgaitta menacatke. Ma meac konimma wanaiŋ ndeac taŋga. Mandeaca, mana iarira 84na mɨn. Na Anna, ma Raraŋ Aetaniacna Kacna wuoc inikca mba tɨkcarirenanna. Ma ainda morena, memetmbaca, ma warirac te, ma mbendei niŋgikca moraŋnande. Na ma Raraŋ Aetaniacna aiŋa, mouŋapa raap morena. \v 38 \x - \xo 2.38: \xo*\xt Ais 52.9, na Mk 15.43, na Lk 2.25, na 24.21\xt*\x*Na an mɨn, ma toca kɨpca, mooŋnuoc ndambuŋa rambuŋaica, Raraŋ Aetaniacmo kam toŋtoŋ laŋ neaŋrina. Karica ma meikramtaɨrmo an mooŋnuocna kam ndopca laruca. Na an meikramtaɨr, mina Ierusalem ndeacrenan, na mina Raraŋ Aetaniacna moca muruŋ ndabirena, ma minmo mac nda aŋgɨnandet. \s Mina Nasaret mac nda taŋrina \p \v 39 \x - \xo 2.39: \xo*\xt Mt 2.23\xt*\x*Mina an lataruna reikca Kacootna Tɨp Wandɨkca mboprina tɨpna kirara kocnaia moa maica. Tɨkcarica, mina Galili mac nda taŋga, ndorita auŋ Nasaret mataŋri. \v 40 \x - \xo 2.40: \xo*\xt Lk 1.80, na 2.52\xt*\x*Karica mooŋnuoca, an ndeaca taŋga acnaica, ŋgepca ramootta wakikiatke. Mana iro landamŋiar laiŋ koinda, mamo kɨpca mɨnna tɨkca, na Raraŋ Aetaniacna opotaca manap eacrena. \s Iesus mana iarira parniŋapa mbut mbuniŋa tɨkatke, ma Raraŋ Aetaniacna Kaca taŋgatna \p \v 41 \x - \xo 2.41: \xo*\xt NA 12.1-27, na 23.14-17, na 34.23, na TW 16.1-8\xt*\x*Na Pasowana Rana moca, Iesusna amepaetniŋa, memetmbaca iarira anna ndamŋireke, maniŋa Ierusalemma taŋrena.\f + \fr 2.41 \fr*\fk Pasowana Ra: \fk*\ft Matiu sapta 26 wes 2na inikca wat. An kam tɨp kirar kabe toco an ndeacrena.\ft*\f* \v 42 Ri, Iesus, mana iarira taŋga parniŋapa mbut mbuniŋa tɨkatke, mina an ra aniacna tɨpna kirara raŋgaica, taŋga Ierusalem ndaruca. \v 43 Na an ra aniacna tɨpna kirara moa maiatke, mina auŋemb mac nda mataŋgat. Ri, mooŋnuoc Iesusa Ierusalem makariat. Na mana amepaetniŋa mba lamŋiatke. \v 44-45 Ri, amepaetniŋa mamo kabena meikramtaɨrap outta tataŋ ndopca. Ainda moca maniŋa mataŋgat, na an ra maica, maiatke, maniŋa mannake, watta tambacarica. Iŋmbaia maniŋa ndoniŋna auŋ kabenanapa wiwitnan ndambuŋa mana moca, orerea tambca mamo wat ŋgocor. Ainda moca maniŋa Ierusalem mac nda taŋga mana ŋgorena moca. \v 46 Karica maniŋa mana moca orea taŋ, taŋga rai mbonkac mbuŋa, maniŋa manmo watca. Ma Raraŋ Aetaniacna Kacna wuoc inik ndeacri. Ma ririptiarta kɨdrɨkca mbiraca eacri, min mboprena kamb mbaraci mai te, ma min motoco, ndona digdigiara mac nda digi taŋnande. \v 47 Ma ainda moreke, meikramtaɨra mana kamb mbaraca ŋgep ŋgoreac naŋgepri, mana landamŋiapa mana kamna moca. \v 48 Na maniŋa mamo watca tamtam ndamŋica. Mana aemma manmo aindopatna, “Iesus, u aŋmo kaina moca gan tɨpca moapekna? Aŋga, una amepaetniŋa iro inikniŋa tamtam ŋgoin ndamŋica, aŋga una moca aiŋ aniac ŋgoreapekna.” \v 49 \x - \xo 2.49: \xo*\xt In 2.16\xt*\x*Aindopri ma maniŋna kamma gainda rutica, “Kai ŋgoinna moca oŋgo aukna ŋgoreaca taŋre? Oŋgo mba lamŋiritta, a? Aku ndona Aetna Kacna wuoc inik ndeacrena.” \v 50 \x - \xo 2.50: \xo*\xt Lk 9.45, na 18.34\xt*\x*Ma aindopri, maniŋa mana mboprina kamna mɨnɨŋa lamŋi ŋgocor. \p \v 51 \x - \xo 2.51: \xo*\xt Lk 2.19\xt*\x*Karica ma maniŋap, mina mac nda taŋga Nasaret auŋ ndaruca. Memetmbaca, ma maniŋna kam niŋgik mbaracrena. Aintik mana aemma an kambca, ndona nikinik mbuŋ ŋgutiŋga maeacri. \v 52 \x - \xo 2.52: \xo*\xt 1 Sml 2.26, na ML 3.4, na Lk 1.80\xt*\x*Karica Iesusa ŋgepca acnaica mana landamŋica, laiŋ koind taruatke. Raraŋ Aetaniacapa, meikramtaɨrap mina muruŋa manmo toŋtoŋgar koind. \c 3 \ms An reik larurina nininia anna Iesusna nakocrorina ma kɨpca andiŋa ndona aiŋa mona \mr (3.1—4.13) \s Kɨtac puk neaŋrena ramoot Ionna kam wiwitirina \r (Matiu 3.1-12 na Mak 1.2-8 na Ion 1.19-28) \p \v 1 Sisa Taiberius, ma Romna gagrirta ramoot paŋan ndeaca, kɨpca iarira 15na mɨn mbuŋ. Na an mɨn, Pontius Pailat, ma Iudiana inik bubuocrena ramoot paŋan, na Erot ma Galilina inik bubuocrena ramoot paŋan, na mana lapmbitac Pilip, ma Ituriaapa Tarakonitisna inik bubuocrena ramoot paŋan, na Lisanias, ma Abilenena inik bubuocrena ramoot paŋan. \v 2 \x - \xo 3.2: \xo*\xt Lk 1.80\xt*\x*Na Anasapa Kaiapas, maniŋa taup ndamoot paŋan aniacniŋ ndeacri. Na an iar mbuŋa Sekaraiana nuoc Ion, ma ramtaɨr kocorta taup ndeacri. Na an mɨn, Raraŋ Aetaniacna kamma Ion ndambuŋ ndaruca. \v 3 \x - \xo 3.3: \xo*\xt Up 13.24, na 19.4\xt*\x*Ainda moca Ionna taŋga oc Iodanna inikna auŋembca mbukca. Ma meikramtaɨrmo gan kam wiwitirina, “Nena iroar inkar ŋgetrikica Raraŋ Aetaniaca raŋgaica kɨtac puk aŋgɨ te, Raraŋ Aetaniac nena tɨpemb ŋgorikta makukar, ma mo kecarinande.” \v 4 \x - \xo 3.4-6: \xo*\xt Ais 40.3-5\xt*\x*Ri, an reac, ramma morina ramoot Aisaiana timbigta kapna nininina, kirara gaindoprina, “An ramtaɨr kocorta taupca, ramoot ianna kamma gaind ŋgaca mboprina, ‘Kacootna taup matau te, mana taupemb gepairinanmo wandoŋai. \v 5 Te, pacwɨkɨn aupi kɨtac te, taukruirmo kocnai rɨŋi bɨrɨrɨ iriki mbirac. Te, taupembca muruŋa gegebar ndeaceknandap kocnai wandoŋai. Te, taupembca laiŋga wanaiŋ, ne mimo muruŋa moi laŋa mo. \v 6 \x - \xo 3.6: \xo*\xt Ŋap 98.2, na Ais 52.10\xt*\x*Te, gan tiacarpaik ndeacrena meikramtaɨra watna, na an aiŋa, Raraŋ Aetaniaca morinanna, anna ai mac nda aŋgɨna aiŋ.’” \p \v 7 \x - \xo 3.7: \xo*\xt Mt 12.34, na 23.33\xt*\x*Meikramtaɨr wɨt aniaca kɨpca Ionna par mbuŋa kɨtac puk aŋgɨna moca, ma mimo aindopatna, “Ne nduop ŋgoreacna mombonik, Raraŋ Aetaniaca nenmo nikkakatap, na ma nenmo mo ŋgocrainandet. Na mandaia nemo mbopca ne kɨpcarina moek? Ne an nikkakatta iukaiit, co wanaiŋ? Ma nemo larunande. \v 8 \x - \xo 3.8: \xo*\xt In 8.33, na 8.39\xt*\x*Na ne ndorita iroar inkarmo gidkar koinda ŋgetriki te, nena tɨpembca ndori nemo wandacnande, ne ndorita iroar inkar maŋgetrikiri. Na ne ainda kai lamŋi teac, ne tɨpemb ŋgorikta moca kɨpcarica gaindopna, ‘Abraam, ma aina aterta nicar ŋgamrirta aet.’ Ne ainda kai mbop teac. Aku nemo aindopnandet, Raraŋ Aetaniac ma gan watur puŋga ma Abraamna nicar ŋgamrirta mombonikca, mo laruna mɨn. \v 9 \x - \xo 3.9: \xo*\xt Mt 7.19\xt*\x*Na oteac ianna ikirta mɨnɨŋa kocroca maeacreke. Na ikira lour laiŋga gɨwaca er ŋgocortanmo, anna muruŋa kocnaii waci irikca kataci aŋgɨri tac nake mbuknande.” \p \v 10 \x - \xo 3.10: \xo*\xt Up 2.37\xt*\x*Ma aindopri, meikramtaɨr wɨt aniaca mamo gainda digirina, “Aia tida moit?” \v 11 \x - \xo 3.11: \xo*\xt Lk 11.41, na 2 Ko 8.14, na Ie 2.15-16, na 1 Io 3.17\xt*\x*Ri, ma mina kammo gaind mac nda rutirina, “Ne mandaia tik ŋgapaoc mbuniŋapnan, u ramoot ianna wanaiŋ ndeaceknanna neaŋ. Mandaia amta reikap eaceknan, u toco ainda mo.” \v 12 \x - \xo 3.12: \xo*\xt Mt 21.32, na Lk 7.29\xt*\x*Ma aindopri, kitcartukar iurena ramtaɨr ndeida, mitoca kɨpca kɨtac puk aŋgɨna moca, mina manmo digica, “Riripti, aia tida moit?” \v 13 Aindopri, ma mimo aindopatna, “Nena aiŋirta kitukndukara, min tɨkrina ŋgaŋganŋgɨna kituknduk niŋgik naaŋgɨ, ne kai iu kun teac.” \v 14 \x - \xo 3.14: \xo*\xt NA 23.1, na TN 19.11\xt*\x*Aindopri, lapoca ruŋrena ramtaɨr ndeid toca kɨpca, mamo gainda digirina, “Aia tida moit?” Ainda digiri, ma mimo aindopatna, “Ne ramtaɨrta kitukndukar aŋgɨna moca, minmo tamtamma kai pi teac, mina tikembca, kai paru teac. Nena aiŋna kituknduk niŋgik aŋgɨ.” \p \v 15 Ma aindopri, meikramtaɨrta iroara ŋgepca gagraca mina muruŋna nikinik iroara tamtam ŋgoinna gaind ndamŋica, gaindopca, “Anna Ion, Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramoot ki?” \v 16 \x - \xo 3.16: \xo*\xt Mt 3.11, na Up 13.25\xt*\x*Aintik Ion, ma mimo gaindoprina, “Aku puk mbuŋa nemo kɨtac pukca monande. Na ramoot ian ma iŋmbai nakɨpnande. Mana gargara aukna gargarmo tamuŋ ŋgoin. Na ma aukmo kunda tamuŋ ŋgoin, na ma ramoot totour ŋgoin. Aintik aku manap aiŋa mona mɨnna wanaiŋ. Ma nemo Ŋeroŋ Rat mbuŋapa tac mbuŋa kɨtac pukca monande. \v 17 \x - \xo 3.17: \xo*\xt Mai 4.12, na Mt 13.30\xt*\x*Ma mandeaca makocroca, witmo ma kacopca lour laiŋga irik te, lapea roumbmbaia irik te, ma lourmo aŋgɨri witna kac inikca tɨkcarica ma ŋaŋawirmo aŋgɨri, an taca mba pikrenan nake mbukca, ma loriraŋnande.” \p \v 18 Karica Ion, ma kabena kam ndeidap mac mboprina, ma mina iroara mo ŋgepna moca an tɨp kirara ma meikramtaɨrmo kam wembaŋ laiŋ wiwitirina. \s Ionna Iesusmo kɨtac puk neaŋgatna \r (Matiu 3.13-17 na Mak 1.9-11) \p \v 19-22 \x - \xo 3.19-22: \xo*\xt RL 22.2, na Ŋap 2.7, na Ais 42.1, na Mt 3.17, na 14.3-4, na 17.5, na Mk 1.11, na 6.17-18, na Lk 9.35, na In 1.32\xt*\x*Meikramtaɨr wɨt aniaca an ndeacrenanna muruŋa Ionna par mbuŋa kɨtac puk aŋgɨri, na an mɨnna Iesus toca kɨtac puk aŋgɨracarica ma mbendeiri, tamuŋna auŋa gootatke. Ŋeroŋ Ratta man ndambuŋ ŋgirikrinanna, man ndambuŋmo ŋgorac riŋnaina kirar toc, ŋgirikca mana paŋan nambat ndeacri. Na tamuŋna auŋna kam ianna aindopatna, “U aukna Nuoc. Aku unmo mamatŋi ŋgoin. Aukna nikinik iro umo toŋtoŋ ŋgoin.” \fig Iesusa kɨtac puk aŋgɨrina|alt="Jesus was baptized." src="Cn01656c.tif" size="col" copy="Cook" ref="3.19-22"\fig* \p Na Erotta ma tɨpemb ŋgorik wɨtapna ramoot, ma ŋgepca ndona lapmbitacna meac Erodiasmo tɨp ŋgoreaca mac mori. Ainda moca Ion, ma an Galili bubuocrena ramoot paŋan Erotmo kaega morina. Ri, Erot ma ŋgepca kabena tɨp ŋgoreac ianna an nambat mac mamoat, ma Ionmo aŋgɨra kac ŋgoreaca mac matɨkat. \s Iesusna nicarta iremb \r (Matiu 1.1-17) \p \v 23 \x - \xo 3.23: \xo*\xt Lk 4.22, na In 6.42\xt*\x*Na an mɨnna Iesusa ndona aiŋ aŋgɨa ŋgepatna mɨnna, mana iarira 30na mɨn. An mɨn mbuŋa ma ndona aiŋ aŋgɨra ŋgepatke, meikramtaɨra, mina mamo anmo Iosepna nuoc ndopca. \b \q1 Na Iosep ma Elina nuoc. \q1 \v 24 Na Eli ma Matatna nuoc. \q1 Na Matat ma Liwaina nuoc. \q1 Na Liwai ma Melkina nuoc. \q1 Na Melki ma Iannaina nuoc. \q1 Na Iannai ma Iosepna nuoc. \q1 \v 25 Na Iosep ma Matatiasna nuoc. \q1 Na Matatias ma Emosna nuoc. \q1 Na Emos ma Naumna nuoc. \q1 Na Naum ma Eslina nuoc. \q1 Na Esli ma Nagaina nuoc. \q1 \v 26 Na Nagai ma Maatna nuoc. \q1 Na Maat ma Matatiasna nuoc. \q1 Na Matatias ma Semenna nuoc. \q1 Na Semen ma Iosekna nuoc. \q1 Na Iosek ma Iodanna nuoc. \q1 \v 27 \x - \xo 3.27: \xo*\xt 1 Nin 3.17-19, na Esr 3.2\xt*\x*Na Ioda ma Ioananna nuoc. \q1 Na Ioanan ma Resana nuoc. \q1 Na Resa ma Serubabelna nuoc. \q1 Na Serubabel ma Sialtielna nuoc. \q1 Na Sialtiel ma Nerina nuoc. \q1 \v 28 Na Neri ma Melkina nuoc. \q1 Na Melki ma Adina nuoc. \q1 Na Adi ma Kosamna nuoc. \q1 Na Kosam ma Elmadamna nuoc. \q1 Na Elmadam ma Erna nuoc. \q1 \v 29 Na Er ma Iosuana nuoc. \q1 Na Iosua ma Elieserna nuoc. \q1 Na Elieser ma Iorimna nuoc. \q1 Na Iorim ma Matatna nuoc. \q1 Na Matat ma Liwaina nuoc. \q1 \v 30 Na Liwai ma Simeonna nuoc. \q1 Na Simeon ma Iudana nuoc. \q1 Na Iuda ma Iosepna nuoc. \q1 Na Iosep ma Ionamna nuoc. \q1 Na Ionam ma Eliakimna nuoc. \q1 \v 31 \x - \xo 3.31: \xo*\xt 2 Sml 5.14\xt*\x*Na Eliakim ma Meleana nuoc. \q1 Na Melea ma Menana nuoc. \q1 Na Mena ma Matatana nuoc. \q1 Na Matatta ma Natanna nuoc. \q1 Na Natan ma Dewitna nuoc. \q1 \v 32 \x - \xo 3.32: \xo*\xt Rut 4.17-22, na 1 Sml 16.1-13\xt*\x*Na Dewit ma Iesina nuoc. \q1 Na Iesi ma Obetna nuoc. \q1 Na Obet ma Boasna nuoc. \q1 Na Boas ma Salmonna nuoc. \q1 Na Salmon ma Nasonna nuoc. \q1 \v 33 \x - \xo 3.33: \xo*\xt RL 29.35\xt*\x*Na Nason ma Aminadapna nuoc. \q1 Na Aminadap ma Atminna nuoc. \q1 Na Atmin ma Arnina nuoc. \q1 Na Arni ma Esronna nuoc. \q1 Na Esron ma Peresna nuoc. \q1 Na Peres ma Iudana nuoc. \q1 \v 34 Na Iuda ma Iakopna nuoc. \q1 Na Iakop ma Aisakna nuoc. \q1 Na Aisak ma Abraamna nuoc. \q1 Na Abraam ma Terana nuoc. \q1 Na Tera ma Nakorna nuoc. \q1 \v 35 Na Nakor ma Serukna nuoc. \q1 Na Seruk ma Reuna nuoc. \q1 Na Reu ma Pelekna nuoc. \q1 Na Pelek ma Eberna nuoc. \q1 Na Eber ma Selana nuoc. \q1 \v 36 \x - \xo 3.36: \xo*\xt RL 11.10-26\xt*\x*Na Sela ma Kainanna nuoc. \q1 Na Kainan ma Arpaksatna nuoc. \q1 Na Arpaksat ma Siemna nuoc. \q1 Na Siem ma Noanna nuoc. \q1 Na Noa ma Lamekna nuoc. \q1 \v 37 Na Lamek ma Metuselana nuoc. \q1 Na Metusela ma Enokna nuoc. \q1 Na Enok ma Iaretna nuoc. \q1 Na Iaret ma Maalalelna nuoc. \q1 Na Maalalel ma Kenanna nuoc. \q1 \v 38 \x - \xo 3.38: \xo*\xt RL 4.25—5.32\xt*\x*Na Kenan ma Enosna nuoc. \q1 Na Enos ma Setna nuoc. \q1 Na Set ma Adamna nuoc. \q1 Na Adam ma Raraŋ Aetaniacna nuoc. \c 4 \s Paparuna Ramootta Iesusmo towairina \r (Matiu 4.1-11 na Mak 1.12-13) \p \v 1 Na Ŋeroŋ Ratta Iesusmo mbukca mɨnna tɨkca. Iesusa oc Iodannan gaca, Ŋeroŋ Ratta manmo aŋgɨra taŋga, ramtaɨr kocorta taupca tɨkca. \v 2 \x - \xo 4.2: \xo*\xt NA 34.28, na 1 GRP 19.8\xt*\x*Ma an ndeaca taŋga rai 40na mɨn. Na an mɨnna, Paparuna Ramootta mamo matowaiat. \p Na ma amna reac ianna am ŋgocor ndeacri, na an mɨn maiatke, ma nik wataica ŋgocraica eacri. \v 3 Na Paparuna Ramootta mamo aindopatna, “U Raraŋ Aetaniacna Nuoc ecte, u gan wautmo, mbopca ma gagamna tapac ŋgurirac.” \v 4 \x - \xo 4.4: \xo*\xt TW 8.3\xt*\x*Aindopri, Iesusa mana kam rutica aindopatna, “Raraŋ Aetaniacna Timbigta Kapca aindoprina, ‘Meacramootna gargara mba amna reac niŋgik mbuŋa mba gagraitndai.’” \p \v 5 Ma aindopri, Paparuna Ramootta mamo tamuŋa naaŋgɨra gaca weperac wandacri toca, gan tiacarpaik muruŋna auŋembta reik wandaca maica. \v 6 \x - \xo 4.6: \xo*\xt Mt 28.18, na In 12.31, na 14.30, na KIEK 13.2, na 13.7\xt*\x*Karica Paparuna Ramootta mamo aindopatna, “Gan gargara auknan. Aku aŋgɨrca eacrena. Aku gan reikta gagrarapa iremb anikca, aku unmo neaŋnande. Na aku ndo mbuŋa ramoot ianna neaŋ ndop te, aku neaŋnande. An auŋemb muruŋapa an inik ndeacrena reikap, aku una bubuocna kaŋgaukca tɨknande. \v 7 Na u aukmo tutupniŋ rɨmbɨtca, mbendei te, gan reik anna unan.” \v 8 \x - \xo 4.8: \xo*\xt TW 6.13-14, na 10.20\xt*\x*Ma aindopri, Iesusa mana kam rutica aindopatna, “Raraŋ Aetaniacna Timbigta Kapca aindoprina, ‘U ndona Kacoot niŋgikmo memetmbaca tutupniŋ rɨmbɨtca mbendeiraŋ. Ma una Raraŋ Aetaniac. U mana aiŋ niŋgikca moraŋ.’” \p \v 9 Iesusa aindopri, Paparuna Ramootta mamo aŋgɨa taŋga Ierusalem naaŋgɨa gaca. Raraŋ Aetaniacna Kacmo, mon tamuŋ ŋgoinnanna tɨkca ma mamo aindopatna, “U Raraŋ Aetaniacna Nuoc ecte, u ganna tɨkca wɨkɨnna putriki irik. \v 10-11 \x - \xo 4.10-11: \xo*\xt Ŋap 91.11-12\xt*\x*U ainda mo, Raraŋ Aetaniacna Timbigta Kapca aindoprina, ‘Raraŋ Aetaniaca mana mbaiŋna aiŋa morena ŋerŋgaurmo ma mbagɨrica mina kocroca, unmo ndorita paɨr puŋ ŋgotac te, waut ianna una ora mba rɨŋitndai.’” \v 12 \x - \xo 4.12: \xo*\xt TW 6.16, na 1 Ko 10.9\xt*\x*Paparuna Ramootta aindopri, Iesusa mana kam rutica aindopatna, “Raraŋ Aetaniacna Kamma gaind maeacreke, ‘U ndona Kacoot Raraŋ Aetaniacmo kai towai teac. Ma una Raraŋ Aetaniac.’” \p \v 13 \x - \xo 4.13: \xo*\xt Ib 2.18, na 4.15\xt*\x*Iesusa aindopri, Paparuna Ramootta Iesusmo totowaiara towaia tambacarica, manmo iŋmbaina ŋginaŋ mac watna moca manmo watcaririna. \ms Iesusa Galilina pitrik waŋga taŋga Ŋeroŋ Ratna gargar mbuŋa, ma aiŋ aŋgɨa ŋgepatna \mr (4.14—9.50) \s Iesusa ndona aiŋmo Galilina pitrik waŋna inikca tɨkca aŋgɨra maŋgepat \r (Matiu 4.12-17 na Mak 1.14-15) \p \v 14 Ŋeroŋ Ratna gargar ŋgoin mbuŋa Iesusa Galilina pitrik waŋ inik mac nda taŋga. An inikna auŋembta meikramtaɨr, muruŋa Iesusmo Galili inik mac nda kɨkɨpna kam mbaraca eacri. \v 15 Ma mimo memetmbaca mina Iudananta mimitpac aŋgɨrena kaik inkara mbukca, meikramtaɨrmo ripti neaŋga taŋri. Na meikramtaɨra muruŋa, mana i aŋgɨa ŋgeprina. \s Nasaretna meikramtaɨr mina Iesusmo karirina \r (Matiu 13.53-58 na Mak 6.1-6) \p \v 16 \x - \xo 4.16: \xo*\xt Mt 2.23, na Mk 6.1, na Up 13.14, na 17.2\xt*\x*Karica Iesusa ma ndona eaca taŋga acnaiatna auŋ Nasaret mac nda mataŋgat. Na Wɨktɨkna Ra, ma ndona tɨp kirara raŋgaica, ma mina Iudananta mimitpac aŋgɨrena kac inikca mbukca, ma anna wɨtɨkca meikramtaɨrmo Raraŋ Aetaniacna kamma watta mbopna kocrori. \v 17 Na mina mamo Raraŋ Aetaniacna ramma morina ramoot, Aisaiana timbigta kap aŋgɨra neaŋga, ma gootca ore taŋga watatna nininia gaindopatna, \v 18 \x - \xo 4.18-19: \xo*\xt Ais 61.1-2\xt*\x*“Kacootna Ŋeroŋa aukmo gaindta ŋgagatraca moca, ramoot ianna paŋanmo tabaɨr ruŋkirina kirara, aukmo ainda moca babuca lamarapacat. Na ma aukmo kɨpca mɨnna tɨkri. Aintik ma aukmo meikramtaɨr ndaek ndeacrenan koindmo kam wembaŋ laŋ neaŋna moca. Aintik ma aukmo anna mbagɨrica kɨpca tuomb naaŋgɨrinanmo wattacarica mina taŋ. Te, lamnik ŋgorikcap eacrenan toca, mac watna. Ma aukmo an makukarap eacrenan, anna moi laŋa mona, mimo watcaria mina makukar kocora eacraŋ. \v 19 Ma aukmo mbagɨrica, meikramtaɨrmo gan kamma gainda ŋaŋari mbopna moca, Kacootna ndiarna tɨp kirara mandeaca malaruri. Meikramtaɨrmo an ndiarna tɨp kirara minmo moi laŋa monande.” \p \v 20 Karica Iesusa timbigta kap kaptikica, anna ŋginaŋa morena ramoot mac nda neaŋgacarica, ma mbiracatke. Na meikramtaɨra, an Iudananta mimitpac aŋgɨrena kac inik ndeacrenanna muruŋa lamnikca man niŋgikca wattikri. \p \v 21 Na ma aindopatna, “Ne an Raraŋ Aetaniacna timbigta kapca, aku mbopapeknanna, ne waracapekca. Mandeaca, ma gade gidik ŋgoin malaruri.” \v 22 \x - \xo 4.22: \xo*\xt Mt 13.54, na Mk 6.2, na Lk 3.23, na In 6.42\xt*\x*Ma aindopri, mina mana i aŋgɨa ŋgepatke, mina mana mboprina kamb laiŋta moca, anna ndamŋia taŋga aindopatna, “Titoc ŋgoinna moca ma gaindta kamb ndopapekna? Aia lamŋirena, an ramoot, ma Iosepna nuoc.” \p \v 23 \x - \xo 4.23: \xo*\xt Mt 4.13, na In 2.12\xt*\x*Na mina aindopatke, Iesusa mimo gaindopatna, “Ŋarikca ne gan kam roora meikramtaɨra mboprenan aŋgɨca aukmo aindopnande, ‘Pitir gagam, u ndona tik ŋgoin motoco wandoŋai.’ Te, ne gaindopnande, ‘Aiata waracrina, u Kapaneamma tɨkca morina reikta kambca, mandeac u gan ndona auŋ mɨnɨŋ motoco, ainta reikta kirarir koinda mo!’” \v 24 \x - \xo 4.24: \xo*\xt In 4.44\xt*\x*Na ma gaind mac mboprina, “Na aku nenmo gidik ŋgoinna aindopnande, mina mba ndorita auŋ mɨnɨŋna ramma morena ramootmo mba aŋgɨ tɨki eacitndai. \v 25 \x - \xo 4.25: \xo*\xt 1 GRP 17.1, na 17.7, na 18.1\xt*\x*Aku nemo gidik ŋgoinna aindopnande, atua Elaiana mɨnna, Israelna meik wɨtta koinmbar ndeacri. An mɨnna puik kocor. Ra niŋgikca ndo taŋ, taŋga guiar mbonkacapa tɨpap, aŋgɨratke. An iniknanda, nik wapatai aniac laruca eacrina. \v 26 \x - \xo 4.26: \xo*\xt 1 GRP 17.8-16\xt*\x*Ri, Raraŋ Aetaniac, ma Elaiamo Israelna meac ian nake, mba mbagɨrica taŋgatke. Wanaiŋ, wanaiŋ ŋgoin. Ma mamo auŋ aniac Saidonna inik ndeacrena auŋ ian, Sarepat, anna meac ianna mana kaŋgait menac ma meac konim ndeacri, ma manmo anna mbagɨrica taŋgatna. \v 27 \x - \xo 4.27: \xo*\xt 2 GRP 5.1-14\xt*\x*Karica an tɨpna kirar ŋgoin, an ramma morina ramoot, Elaisa, ma Israela taŋga, an inikna meikramtaɨr ndeida roumb lepa moa ŋgocraica, mina embaia laŋa mba mori. Mina muruŋa roumbbebap eacri. Na Naman, ma ndo kabea Siriana pitrik waŋna ramoot, man niŋgikna roumb lepa, Elaisa ndo manmo moa laŋa morina.” \p \v 28 Iesusa an nininiara ninia maiatke, mina Iudananta mimitpac aŋgɨrena kac inik ndeacrenanna, an kamb mbaraca, nikembkatca ŋgocraica, \v 29 ŋgepca, manmo aŋgɨa wɨŋga laruca, mamo ke irikna moca. Na an auŋa takur tamuŋ ndeacrena. Anna tɨkca mina mamo takur tamuŋna roumbca tɨkca, pacwɨkɨn nake, irikna moca aŋgɨra taŋgatke. \v 30 \x - \xo 4.30: \xo*\xt In 8.59, na 10.39\xt*\x*Ma mina rɨkca mbukca, ma ndona toŋtoŋa taŋga macariri. \s Iesusa ramoot ianna ŋeroŋ ŋgoreacmo moa kecariatna \r (Mak 1.21-28) \p \v 31 \x - \xo 4.31: \xo*\xt Mt 4.13, na Mk 1.21, na Lk 4.23\xt*\x*Ma taŋga Galili inikna auŋ ian, Kapaneam, ndaruca. Wɨktɨtɨkna Ra, ma meikramtaɨrmo ripti neaŋri. \v 32 \x - \xo 4.32: \xo*\xt Mt 7.28-29, na In 7.46, na Ta 2.15\xt*\x*Mina an riptiarta kamb mbaraca, tamtam ndamŋica aindopatna, “Gidik ŋgoin! Mana kamma gargarap.” \p \v 33 \x - \xo 4.33: \xo*\xt Mt 8.29, na Mk 1.23, na Lk 8.28\xt*\x*Aindopacarica ramoot ianna ŋeroŋ ŋgoreaca mbukca eacrinanna, ma mina Iudananta mimitpac aŋgɨrena kac inik ndeaca. Ŋeroŋ ŋgoreaca kamb anik keca, aindopatna, \v 34 \x - \xo 4.34: \xo*\xt Lk 1.35, na 4.41, na In 6.69\xt*\x*“Ae! Iesus Nasaretnan, u ai ndambuŋmo kaina nakɨprina? Ŋarikca u kɨpca aimo mo ŋgocrai nari? Aku umo lamŋirena. U Raraŋ Aetaniacna Ramoot Rat.” \p \v 35 Ŋeroŋ ŋgoreaca aindopri, Iesusa an ŋeroŋ ŋgoreacmo kaega moca aindopatna, “U watitica, an ramootmo kacrep!” Aindopri, ma an ramootmo kecarica, ma mina rɨkca tiacarpaik ŋgirikca keca, ŋeroŋa manmo tɨkcarica, mamo mba moa ŋgocrairi. \v 36 Ainda moca meikramtaɨra rugdar mocarica ndori puŋga aindopatna, “Anna titna ramootta ndo, iapa gargarapna ramootna kirar toca? Aindopapeke, ŋerŋgaur ŋgorikca mana kam mbaraca, an ramootmo kacrepca mina mataŋgat.” \v 37 Ri, Iesusna ainda morina reikta kambca tamtamma taŋga mamaiat. \s Iesusa Pitana meacna aemmo moa laŋa moatna \r (Matiu 8.14-15 na Mak 1.29-31) \p \v 38 Na ma an Iudananta mimitpac aŋgɨrena kac kecarica, taŋga Saimonna kacnɨm ndaruca, mina mamo aindopatna, “Saimonna meacna aemma tik owowaina roumbca moa ŋgocraica maeacreke. U manmo otacna mɨn ki?” \v 39 Aindopri, ma taŋga an meacna kɨtɨmma wɨtɨkca an roumbmo kaega moca aindopatna, “U mandebanna, an meacmo kacrep!” Ri, roumb anna, anduna mamairi. Na an meaca anduna ŋgepca wɨtɨkca minmo amta reik maneaŋri. \s Iesusa meikramtaɨr wɨtmo, moa laiŋga moatna \r (Matiu 8.16-17 na Mak 1.32-34) \p \v 40 An ra maica nenepuatke, meikramtaɨra, ndoriap eacrena meikramtaɨr ndeida, ainta roumbbeb ndeida moa ŋgocraica eacrenanna, mina mimo muruŋ ŋgoin naaŋgɨa kɨpca Iesus ndambuŋ ndaruca. Ma an roumbbebta meikramtaɨrmo ndona parmo, min nambatmo kabe, kabemo tɨkri, mina roumbbebca laiŋga moatna. \v 41 \x - \xo 4.41: \xo*\xt Mt 8.29, na Mk 1.25, na 1.34, na 3.11-12\xt*\x*Na an ŋerŋgaur ŋgorikca mimo kecarica taŋga, kam keca aindopatna, “U Raraŋ Aetaniacna Nuoc!” Aindopri, ma mimo mbop narica kaega moca mbopri, mina lamŋirena, an ramoot Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramoot. \s Iesusa kabena auŋembmo ŋgokeatna \r (Mak 1.35-39) \p \v 42 Na ŋaŋarmuŋ ŋgoinna ma an auŋ tɨkcarica, ma taŋga ramtaɨr kocorta taup ndeacri. Meikramtaɨra mana moca, orea taŋ, taŋga mamo anna tɨkca watca, mamo aindopatna, “U aimo kai kecarica taŋ teac.” \v 43 \x - \xo 4.43: \xo*\xt Lk 8.1\xt*\x*Mina aindopri, ma minmo gaindopatna, “Aku mba eacitndai. Aku kabena auŋembmo Raraŋ Aetaniacna bubuocna kam wembaŋ laŋ wiwiti taŋna ndopca anna nakɨprina. Ma aukmo anna mbagɨrica, aku an aiŋna nakɨpatna.” \v 44 \x - \xo 4.44: \xo*\xt Mt 4.23\xt*\x*Na ma aindopacarica ma an Iudiana pitrik waŋna inikna Iudananta mimitpac aŋgɨrena kaikmo Raraŋ Aetaniacna kambca anna wiwitica neaŋga taŋrena. \c 5 \s Iesusa mbopca Pita ŋgoaeb wɨt maaŋgɨat \r (Matiu 4.18-22 na Mak 1.16-20) \p \v 1 \x - \xo 5.1-3: \xo*\xt Mt 13.1-2, na Mk 3.9-10, na 4.1\xt*\x*Na oit ianna Iesusa Genesaretna mɨar roumbca wɨtɨkca eacri, meikramtaɨr wɨt anikca, Raraŋ Aetaniacna kam mbaracna moca, mina taŋga man ndambuŋa puniri.\f + \fr 5.1 \fr*\fk Genesaret: \fk*\ft Anna Galili mɨarna i ian.\ft*\f* \v 2 Na ma watrinanna, ŋgoaebta aiŋa morena ramtaɨra embarta korniŋmo mɨar roumbca wɨŋga gaca tɨkcarica, mina weaŋgaɨr tukireke. \v 3 Ri, ma an embarta korniŋna ian maŋgabukat, na an kora Saimonnan. Ri, Iesusa Saimonmo aindopatna, “Kormo teker emtemmo, raek acait motemma mo laru.” Aindopri, Saimonna ma kormo rapaca laruri, Iesusa kora mbiraca meikramtaɨrmo ripti neaŋrina. \p \v 4 Na ma minmo ripti neaŋga maica, karica, iŋmbaia ma Saimonmo aindopatna, “Kormo mon gom raek acait motemma rapac laru te, ne weaŋgaɨrmo keca ŋgoaeb ndeid aŋgɨnande.” \p \v 5 \x - \xo 5.5: \xo*\xt In 21.3\xt*\x*Aindopri, Saimonna mana kam rutica aindopatna, “Ramoot paŋan, gan mouŋ rocot, aia aiŋ anikca wanaiŋa morina. Aia ŋgoaem ianna mba aŋgɨri. Laŋ, u mbopri tik, aku weaŋgaɨr ke iriknande.” \v 6 \x - \xo 5.6: \xo*\xt In 21.6\xt*\x*Mina ainda mori, ŋgoaebta kaik bagraranikta taup nakataca, keca ŋgoaebca kɨprinanna, an weaŋgaɨrmo mbuk, mbukca, weaŋgaɨra maica, titacnan toca mori. \v 7 Ainda moca mina an aiŋ kabea morena ramtaɨr ndeida kor ian ndeacrenanmo, par mbuŋa aca kɨpca, ndori kotacna moca. Aca, mina kɨprina mbatca mina korniŋmo ŋgoaeb ŋgabuk, ŋgabukca, korniŋa maica, bururunan toca mori. \v 8-10 \x - \xo 5.8-10: \xo*\xt 2 Sml 6.9, na 1 GRP 17.18, na Mt 4.19\xt*\x*Na Saimonna aiŋ kabea morena ramtaɨrapa, Sebedina nuocniŋ, Iemisapa Ion, mina an ŋgoaeb mbatca, ŋgep ŋgoreac maŋgepat. Ri, Saimonna ma taŋga Iesusna or kɨtɨmma paŋan ramtukca aindopatna “Kacoot, u aukmo tɨkcarica u taŋ. Aku ramoot laŋa wanaiŋ.” Aindopri, Iesusa Saimonmo aindopca, “U rugutta kai mo teac. Ŋgaua una aiŋ, u ŋgoaeb aŋgɨrena ramoot. Mandeaca una aiŋ, u meikramtaɨr aŋgɨnande.” \v 11 \x - \xo 5.11: \xo*\xt Mt 4.20, na 19.27, na Mk 1.18, na Lk 18.28\xt*\x*Aindopacarica mina kor rapac ombca gaca, reik ruŋkicarica, mina mana raŋgaica manap mataŋri. \s Iesusa roumb lepaapna ramootmo moa laŋa moatna \r (Matiu 8.1-4 na Mak 1.40-45) \p \v 12 Iesusa auŋ ian ndeacri, ramoot ianna, mana tikca, roumb lepa moa ŋgocraica, ma Iesusmo watca, mana outta tiacarpaik ŋgirikca meraca, aemaŋmaŋap aindopatna, “Kacoot, u ndo toŋgo te, aukmo mo laŋa moa aku Raraŋ Aetaniacna lamnɨac ŋgoutmo rat laŋ ndaruna.” \v 13 Aindopri Iesusa ndona parmo mana tik ŋgutiŋga aindopatna, “Aku toŋgorina. U laŋa mo.” Aindopri, an roumb andu mamairi. \v 14 \x - \xo 5.14: \xo*\xt TN 14.1-32\xt*\x*Na ma an ramootmo kam gargar mbuŋa aindopatna, “U taŋca, gan aiŋ aku una moapeknan, ramoot ianmo kai mbop teac. Kari ŋgoin. U taŋca, ndona tik niŋgikmo taup ndamootta wandac te, Moses mboprina kirara gɨmbamba moca, wandac te, meikramtaɨra lamŋinande, una tikca mawandoŋairi.” \v 15 Karica Iesusa an ramootta morina reikta kambca, tawina tamtamma taŋga mamairi. Na mina an kam mbaraca, ainda moca meikramtaɨra wɨt aniaca kɨpca mana kam mbarac te, ma mina roumbbeba moi laŋa mo maina moca. \v 16 \x - \xo 5.16: \xo*\xt Mt 14.23, na Mk 1.35, na 6.46\xt*\x*Karica memetmbaca ma gainda morena, ma mbendeina mo te, ma taup ianna, ramtaɨr kocortanna taŋga, anna tɨkca, ma mbendeinandet. \s Iesusa orniŋapa parniŋ ŋgocrairina ramoot ianna moa laŋa moatna \r (Matiu 9.1-8 na Mak 2.1-12) \p \v 17 Oit ianna Iesusa meikramtaɨrmo ripti neaŋga eacri, Iudana ririptina tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨrapa Parisiarapa, mina mon Galili inikna auŋembapa Ierusalemapa Iudiana inikna auŋemb ndeidap, mina mbiraca eacri, Kacootna gargara Iesusap eacri, ma meikramtaɨrta roumbbebca moa laiŋga moatna. \v 18 Ainda moca ramtaɨr ndeida ramoot ianna gagrir menacarica eacrenanmo, mina mamo bar mbuŋ naaŋgɨa kɨpca, mamo kac inik naaŋgɨ mbukca, Iesusna outta tɨkna moca, \v 19 watrinanna, kac inikca meikramtaɨra mɨnna tɨkcarica eacri, mina man aŋgɨ mbukna taupembta orea tambacarica, mina mamo mana barap aŋgɨra gaca kac kopika tɨkca, kopik walanca, mana barmo ŋgaɨr ikca, an ndiŋa meikramtaɨr tambatta kacrepca irikri, mina manmo aŋgɨa Iesusna kɨtɨm matɨkri.\fig Mina kac kopik walanca roumbapna ramootapa mana barmo ŋgaɨr ikca an ndiŋa kac inikca kacrepca irikrina|alt="They open the roof of the house and they let the sick man and his bed go down inside the house." src="gw050.tif" size="span" copy="Wade" ref="5.19"\fig* \v 20 \x - \xo 5.20: \xo*\xt Lk 7.48\xt*\x*Ma an ramtaɨrmo watrinanna mina rɨpacrina, mbatca ma aindopatna, “Aukna ramoot, una tɨpemb ŋgorikta makukara aku moa kecamacariri.” \v 21 \x - \xo 5.21: \xo*\xt Ŋap 32.5, na Ais 43.25, na Lk 7.49\xt*\x*Aindopri, ririptina tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨrapa Parisiarap, mina ndorimo kekelamun keca aindopca, “Anna titna ramoot, ma Raraŋ Aetaniacna taup aŋgɨna morena? Ramoot ianna tɨpemb ŋgorikta makukara mo kecarina mɨnna wanaiŋ. Anna Raraŋ Aetaniacna ndo kabena aiŋ!” \v 22 Mina aindopri, Iesusa mina iroara atuna ndamŋica, ma mina kamma gainda rutirina, “Kaina moca ne an iro aŋgɨrina? \v 23 Titna kamma ndo aukmo wetwet ndopit an kam ki, ‘U ŋgepca taŋ,’ co, gan kam, ‘Aku una tɨpemb ŋgorikta makukara moa kecamacariri’? \v 24 \x - \xo 5.24: \xo*\xt In 5.8\xt*\x*Aku toŋgorina ne gaind ndamŋi, Ramootna Nuoc ma gan tiacarpaikna gargara ma mɨn ŋgoin, ma tɨpemb ŋgorikta makukara mo kecarina mɨn.” Aintik Iesusa ma an gagrir menaca eacrena ramootmo aindopatna, “Aku umo aindopnande, una meraca eacrena barnan aŋgɨca, ndona kaca taŋ.” \v 25 Aindopri an gagrir menaca eacrena ramootta, meikramtaɨr wɨt aniacna lamnikmo, anduna ŋgepca wɨtɨkca, ndona bar aŋgɨca Raraŋ Aetaniacna ia aŋgɨa ŋgepcarica, nakac mataŋri. \v 26 Na mina muruŋ an reac mbatca rugdar moa tamtam ŋgoin ndamŋiatna, na mina nikinik iroara moca ŋgepca Raraŋ Aetaniacna gargar mbatca mana i aŋgɨa ŋgepca, aindopatna, “Mandeaca aia reac dam ŋgam ŋgoin laruapeknan mawatri.” \s Iesusa Liwaimo acatna \r (Matiu 9.9-13 na Mak 2.13-17) \p \v 27 Iŋmbaia Iesusa annan taŋgatnanna, kitcartukar iurena ramoot ianna watca, mana ia Liwai. Ma kituknduk aŋgɨrena taupca mbiraca eacri, Iesusa mamo aindopatna, “U aukna iŋa raŋgai.”\f + \fr 5.27 \fr*\fk Na an i Liwai: \fk*\ft Anna Matiuna i ian.\ft*\f* \v 28 Aindopri ma ŋgepca reik tɨkcariatke, Iesusna iŋmbai mataŋgat. \p \v 29 Karica ma Iesusap mbiracna moca, amna reac aniac ianna, ndona kac tɨkca, moa maica, kitcartukar iurena ramtaɨr wɨtapa ramtaɨr ndeidap. Mina maniŋap mbiraca ambatke, \v 30 \x - \xo 5.30: \xo*\xt Lk 15.1-2\xt*\x*Parisiarapa tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨrap, mina an Parisina wiwitnan, mina Iesusna iŋa raŋgairena ramtaɨrmo, kekelamun irikca, aindopatna, “Kaina moca ne pukapa amna reaca an kitcartukar iurena ramtaɨrapa tɨpemb ŋgorikca morena ramtaɨrap ambapekna?” \v 31 Aindopri, Iesusa mina kam rutica aindopatna, “Roumbbeb kocorta meikramtaɨr, mina pitir gagamna ramoot ndambuŋa mba taŋitndai. Wanaiŋ ŋgoin. Roumbbebta meikramtaɨra ndori tiŋgikca pitir gagam ndambuŋa taŋnande.” \v 32 \x - \xo 5.32: \xo*\xt 1 Ti 1.15\xt*\x*Karica ma aindopatna, “Aku gan nakɨprinanna, aku mba kɨpca meikramtaɨr wandoikca aci mina iroar inkar ŋgetrikinake, mba kɨpri, wanaiŋ ŋgoin. Aku gan nakɨprinan, aku an tɨpemb ŋgorikta makukara morena meikramtaɨr aci kɨpca mina iroar inkar ŋgetrikina kɨprina.” \s Mina Iesusmo amna reacna wariracna tɨpna digiatna \r (Matiu 9.14-17 na Mak 2.18-22) \p \v 33 \x - \xo 5.33: \xo*\xt Mt 9.14, na Mk 2.18\xt*\x*An ramtaɨra mina Iesusmo gaind mac mambopat, “Memetmbaca Ionna iŋa raŋgairena ramtaɨra gagamna reac niŋgikmo warirac te, mina mbendeiraŋnande. An tɨpna kirara Parisinanta iŋa raŋgairena ramtaɨr toca ainda morenan, na una iŋa raŋgairena ramtaɨra wanaiŋ. Mina pukapa amna reac ambrena.” \v 34 \x - \xo 5.34: \xo*\xt In 3.29\xt*\x*Aindopri Iesusa mimo aindopatna, “Ramootta meac laŋgona mo te, ne an ramootna kamkabearmo mbopca ma minap eacraŋ te, mina amna reacna wariracit ki? \v 35 Towanaiŋ. Iŋmbai ecte, mina mamo aŋgɨri taŋgacarica, mana kamkabearapmo eac ŋgocor ndeac te. An mɨn, mina amna reacna warirac tɨknande.” \p \v 36 Iesusa mimo kam roor mbuŋa aindopatna, “Ramoot ianna mba tik ŋgapaoc ŋgam aŋgɨca, waŋmbai titaca tik ŋgapaoc bagarna urupa mba tɨki iukitndai. Ma ainda mo te, ma ŋgammbaimo moca ma ŋgocrainandet, na an iŋit waŋ ŋgammo bagarap tɨki wat te, ma laŋa mba watitndai.” \v 37 Aindopacarica ma aindopatna, “Ramoot ianna mba memena iŋit bagarmo wainna puk ŋgammo mba duduitndai. Ma ainda mo te, ma putu taŋca titaca pukca ruŋki taŋcarinande. U meme iŋit bagar anna mo ŋgocrainande. \v 38 Ainda wanaiŋ! U meme iŋit ŋgam aŋgɨca, wain puk ŋgamna puk dudu te, ma mba titacitndai. \v 39 Ramootta memetmbaca wain bagar ambrenan, ma mba wain puk ŋgamma mba toŋgoitndai. Ma aindopnande, ‘Wain bagara, laŋ.’” \c 6 \s Iesusa Wɨktɨtɨkna Ramo aiŋa mo narica anna tɨp kirarna kam ndopatna \r (Matiu 12.1-8 na Mak 2.23-28) \p \v 1 \x - \xo 6.1: \xo*\xt TW 23.25\xt*\x*Karica Wɨktɨtɨkna Ra ianna, Iesusa witna warɨŋembta inikca anna mbukca taŋri. Mana iŋa raŋgairena ramtaɨra, witna lour aŋgɨra ndorita paɨr puŋga mumuria lape irikri, mina lour aŋgɨrca ambri. \v 2 \x - \xo 6.2: \xo*\xt NA 20.10, na In 5.10\xt*\x*Ainda moca Parisina ramtaɨr ndeida an mbatca kekelamun irikca aindopatna, “Kaina moca ne an tɨp kirara moapekna, Wɨktɨtɨkna Ra meikramtaɨrmo an tɨpna kirara mo narica mboprina. Na an tɨpna kirara anna wandɨk.” \v 3 \x - \xo 6.3-4: \xo*\xt TN 24.5-9, na 1 Sml 21.1-6\xt*\x*Aindopri Iesusa an mina mboprina kam rutica aindopatna, “Eee, ne Dewitta morina reacna nininia ne Raraŋ Aetaniacna timbigta kapna inikca mba watri, a? Aku ande an mɨnɨŋna Dewitapa mana ramtaɨrap, mina nikembwataica eacrina kam ndoprina. \v 4 Ri, Dewitta taŋga Raraŋ Aetaniacna Ndamna inikca mbukca, Raraŋ Aetaniacna outta tɨkca eacrina tapac wandɨk aŋgɨca, kataca ndo ambatke, ndoap eacrena ramtaɨr motoco neaŋga, mina maammbat. Na an tɨpna kirara ramoot wanaiŋa mba morenanna. An tapaca wandɨk. Taup ndamtaɨra ndori ambrena. Ne mba an kamna nininia mba watatke, a?” \v 5 Iesusa aindopacarica ma gaind mac mboprina, “Ramootna Nuoc, ma Wɨktɨtɨkna Rana Kacoot.” \s Iesusa Wɨktɨtɨkna Ramo ramoot ianna par kumbut menaca, eacrinanna moa laŋa moatna \r (Matiu 12.9-14 na Mak 3.1-6) \p \v 6 Karica kabena Wɨktɨtɨkna Ra mbuŋa Iesusa mina Iudananta mimitpac aŋgɨrena kac inikca mbukca meikramtaɨrmo mimitpac neaŋri, ramoot ianna par kumbut umbai menaca, ma an ndeacri. \v 7 \x - \xo 6.7: \xo*\xt Lk 14.1\xt*\x*Ainda moca tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨrapa Parisiarap, mina Iesusmo Wɨktɨtɨkna Ramo meikramtaɨrmo moi laŋa moit ki, wanaiŋ. Mina Iesusmo ainda moeknanna moca anna ŋginaŋ mbatri. Ma ainda mo te, mina mamo ritri waparacna taupembta oreri. \v 8 \x - \xo 6.8: \xo*\xt Lk 5.22, na 9.47\xt*\x*Na Iesusa mina iroarmo atuna ndamŋica ma an ramootta par kumbut umbai menacarica eacrena ramootmo aindopatna, “U ŋgepca gan meikramtaɨr wɨtta lamnik taru wɨtɨk.” Aindopri ma ŋgepca taŋga wɨtɨkri. \v 9 Iesusa mimo aindopatna, “Aku nemo gainda diginandet. Aia Wɨktɨtɨkna Ramo tɨp laŋa moit ki, co aia tɨp ŋgoreaca moit? Ki, aia meikramtaɨrmo opotaca moit ki, co aia meikramtaɨrmo mo ŋgocrait?” \v 10 Karica Iesusa meikramtaɨr muruŋmo watta korereca maica, ma an ramootmo aindopatna, “U ndona parmo lotai.” Aindopatke, ma ndona parmo lotaiatke, mana para laŋ mamoat. \v 11 Ri, tɨpemb wandik tamŋina ramtaɨrapa Parisina ramtaɨrap mina an mbatca, nikembkatca ŋgocraica, ndori puŋga aindopatna, “Aia mamo titoca moit?” \s Iesusa ramtaɨra parniŋapa mbut mbuniŋna mɨnna ramtaɨra larapacatna \p \v 12 \x - \xo 6.12: \xo*\xt Mt 14.23\xt*\x*An mɨn mbuŋna ra ianna Iesusa mbendeina moca ma taŋga, takur tamuŋ nagaca. An mouŋ rocotta ma Raraŋ Aetaniacmo mbendeia taŋ, taŋga. Maica auŋ raruca ra gacatke, \v 13 \x - \xo 6.13: \xo*\xt Mt 10.3-4, na Mk 3.13-19, na In 6.70\xt*\x*ma ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo aca kɨpca ndona aiŋa monanpaikmo parniŋapa, mbut mbuniŋna ramtaɨrta mɨnpaika larapaca, ma mimo up aŋgɨrena ramtaɨrta i maneaŋgat. \v 14 Na mina irembca ianna Saimon, Iesusa mamo i Pita matɨkat, Andru motoco manduat. Ma Saimonna lap. Na ianna Iemis, na ianna Ion, na ianna Pilip, na ianna Batolomiu. \v 15 Na ianna Matiu, na ianna Tomas, na ianna Iemis, ma Alpiusna nuoc. Na Saimon mina mamo Selotna wiwitna ramoot ian ŋgacrena.\f + \fr 6.15 \fr*\ft Selotna barna tumbunna ramtaɨra mina Romnaŋgepnanmo, oot mandac te, Iudanaŋgepmo watcarica mina ndorita pitrik bubuocnande. Na mina wɨtta Romap ruŋga minmo oot mandacna toŋtoŋgarap.\ft*\f* \v 16 Na Iudas ma Iemisna nuoc. Na ianna Iudas Iskariot, ande an ramootta, iŋmbaia ma Iesusmo puŋnaŋgepta para neaŋnande. \s Iesusa meikramtaɨr wɨtmo moa laŋa moatna \r (Matiu 4.24-25 na Mak 3.7-12) \p \v 17 Karica Iesusa ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrapmo takur tamuŋnan mac nda irikca. Na mina taŋga tiacar wandoikpaika wɨtɨkri. Na mana raŋgairena meikramtaɨr wɨt aniacapa, Iudia inikna auŋembta meikramtaɨrapa, Ierusalemnanapa, Tairapa Saidonna maŋara rambuŋaia eacrena meikramtaɨrap, mina muruŋ ŋgoin mitoca kɨpca eacri. \v 18 Na mina ndorimo Iesusna kam mbarac te, ma mina roumbbebmo, moi laiŋga mona moca, anna nakɨpca eacri. Na mina meikramtaɨr ndeida, ŋerŋgaur ŋgorikca moa ŋgocraica eacrenanna, Iesusa mimo moa laiŋ mamori. \v 19 Na an gargar aniaca ndo Iesus ndaruca eacreke, ainda moca roumbbebta meikramtaɨr wɨt aniaca, ndorimo manmo towai pipikna moca. An gargara meikramtaɨra anna pipik te, mina laiŋga monande. \s Ndaekpembca eacrena meikramtaɨrmo Iesusa aindopatna, ne toŋgo \r (Matiu 5.1-12) \p \v 20 \x - \xo 6.20: \xo*\xt Mt 5.3, na 11.5, na Ie 2.5\xt*\x*Karica Iesusa ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo watta taŋga ma mimo aindopatna, \p “Ndaekpembca eacrena meikramtaɨra ne toŋtoŋgarap eac. Ne toco, Raraŋ Aetaniacna bubuocnan. \p \v 21 \x - \xo 6.21: \xo*\xt Ŋap 126.5-6, na Ais 55.1, na 61.3, na KIEK 7.16-17\xt*\x*“Ne mandaibinna nikembwataica eacrenan, ne toco toŋtoŋgarap eac, iŋmbaia ne ammi mɨnna tɨknande. \p “Ne mandaibinna aerenan, ne toca toŋtoŋgarap eac, iŋmbaia ne laroŋnande. \p \v 22 \x - \xo 6.22: \xo*\xt Mt 5.11, na In 15.19, na 16.2, na 1 Pi 2.19, na 4.14\xt*\x*“Ne iŋmbaia mandaibinna Ramootna Nuoca raŋgai te, mina nikembkatca nemo mba toŋgoitndai, nemo kaega moca kam ŋgoreac ndop te, nena imo pepere ŋgocrainandet. Mina ainda mo te, ne toŋtoŋgarap eac. \v 23 \x - \xo 6.23: \xo*\xt 2 Nin 36.16, na Mt 5.12, na Up 5.41, na 7.52, na Kol 1.24, na Ie 1.2\xt*\x*Na atu ŋgoinna nena nicara ainta tɨp ŋgoreacna kirarira mina rambca morina ramtaɨrmo an tɨp kirara moatna. Ne warac! Mina nemo ainta reikca mo te, ne toŋgo werei, nena opoik bagaraniaca Raraŋ Aetaniacna tamuŋna auŋ malambireke. \p \v 24 \x - \xo 6.24: \xo*\xt Emo 6.1, na Mt 6.2, na 6.5, na Ie 5.1\xt*\x*“Ne kɨtcaɨrapa reik wɨtna ramtaɨr, nen pembta kadmai. Ne ande ndorita reikta toŋtoŋa ne gan tiacarpaikca tɨkca aŋgɨra mamairi. \p \v 25 \x - \xo 6.25: \xo*\xt ML 14.13, na Ais 65.13, na Ie 5.1-6\xt*\x*“Ne mandaibinna mandeaca amba gautpemb putuca eacrenan, nen pembta kadmai, iŋmbaia ne nik watainande. \p “Ne mandaia mandeaca toŋgoca laroŋrenan, nen pembta kadmai, iŋmbaia ne kadmaica aenande. \v 26 \x - \xo 6.26: \xo*\xt In 15.19, na 1 Io 4.5\xt*\x*Ne meikramtaɨra muruŋa una imo aŋgɨ ŋgep te, nen pembta kadmai. Atua nena nicara an tɨpemb kirarira, mina paparuna rambca morina ramtaɨrmo an tɨp kirara morina.” \s Puŋnaŋgepmo toŋgorena tɨp kirar laŋa gaind \r (Matiu 5.38-48) \p \v 27 \x - \xo 6.27: \xo*\xt NA 23.4, na ML 25.21, na Mt 5.44, na Ro 12.20\xt*\x*Iesusa gaind ŋgoin mac mboprina, “Ne meikramtaɨr, aukna moca kamb mbaraca raŋgairena, nemo makukar neaŋga taŋrena meikramtaɨrmo ne mimo toco matŋi. Na mina nemo kaega moca, titikca mo te, ne mimo tɨp laŋ, niŋgikca mo. \v 28 \x - \xo 6.28: \xo*\xt Lk 23.34, na Up 7.60\xt*\x*Na mandaia Raraŋ Aetaniacmo digica nemo tɨp ŋgoreaca mo te, ne Raraŋ Aetaniacmo digica ma mana nakadmai, na meikramtaɨra umo tɨp ŋgoreaca morenan u minmo mbendei. \v 29 \x - \xo 6.29: \xo*\xt Mt 5.39, na 1 Ko 6.7\xt*\x*Na ramoot ian ma una kapgɨn ŋap te, u mac urirac te, ma embaia mac ap. Na ramoot ianna una tik ŋgapaoc aniac aŋgɨ te, u tik ŋgapaoc teker motoco watcarica ma aŋgɨri taŋ. \v 30 \x - \xo 6.30: \xo*\xt TW 15.7-10, na ML 21.26, na Mt 5.42\xt*\x*Meikramtaɨra una reik aŋgɨna digi te, u minmo aŋgɨri neaŋ. Na ramoot ianna ma una reik aŋgɨ te, u an reik mac nda aŋgɨnake, kai digi teac. \v 31 \x - \xo 6.31: \xo*\xt Mt 7.12\xt*\x*Na an tɨpemb kirarir muruŋa ne toŋgorenan, kabena meikramtaɨra nenmo morenanna, an tɨpna kirarir ŋgoinna ne min motocmo mo. \p \v 32 \x - \xo 6.32: \xo*\xt Mt 5.46\xt*\x*“Na ne ndorica matŋirena meikramtaɨr tiŋgikca matŋi te, mandaia ndo aindopit, ‘Ne meikramtaɨr laiŋ’? Na tɨpemb ŋgorikta makukara morena meikramtaɨr, mitoco meikramtaɨra minmo matŋirenanmo, mitoco minmo matŋirena. \v 33 Na ne meikramtaɨra nemo tɨpemb laiŋga morena meikramtaɨr tiŋgikmo, tɨp laŋa mo te, mandaia ndo aindopit, ‘Ne meikramtaɨr laiŋ’? Tɨp ŋgoreac morena meikramtaɨr mitoca ainta kirara morena. \v 34 \x - \xo 6.34: \xo*\xt Mt 5.42\xt*\x*Ne meikramtaɨrmo reik neaŋ te, ne gainda kai lamŋica neaŋ teac. Mina ainanmo mac nda rutinande, ne ainda mo te, mandaia ndo aindopit, ‘Ne meikramtaɨr laiŋ’? Tɨpemb ŋgorikca morena meikramtaɨr, mitoca ndorita reikmo meikramtaɨrmo neaŋgacarica. Iŋmbai, mina lamŋinande, mina anna ruruti mac nda aŋgɨnande. \v 35 \x - \xo 6.35: \xo*\xt TN 25.35-36, na Ŋap 37.26, na Mt 5.45\xt*\x*Na ne ndorita puŋnaŋgepmo matŋi. Te, mimo tɨp laŋa mo. Ne meikramtaɨrmo reik neaŋgacarica anna ruruti mac nda aŋgɨnake, kai lamŋi teac. Ne ainda mo te, iŋmbai, ne anna opoik bagaraniac aŋgɨ te, ne tamuŋna mombonik koind tarunande. Aintik Raraŋ Aetaniacmo kam laŋ neaŋ ŋgocorta meikramtaɨrapa, meikramtaɨr ŋgorikcap, ma min motocmo tɨp kirar laŋa morena. \v 36 Nena Aetna ndiarna tɨpna kirara, meikramtaɨr motocmo ainta ndiarna tɨpna kirara mo.” \s Ne meikramtaɨrmo gainda kai mbop teac, ne meikramtaɨr ŋgorik \r (Matiu 7.1-5) \p \v 37 \x - \xo 6.37: \xo*\xt Mt 6.14, na 7.1\xt*\x*Na an kam maica Iesusa gan kam mac mboprina, “Ne meikramtaɨrta tɨpemb kirarira kai watca, mimo gainda kai mbop teac, ‘Mina meikramtaɨr ŋgorik.’ Moca Raraŋ Aetaniaca nemo an tɨp kirar kabea nemo toco mo nari. Ne meikramtaɨrta tɨpemb kirarir ŋgorikta makukarmo mo kecari te, Raraŋ Aetaniac toco nena tɨpemb ŋgorikta makukara ma mo kecarinande. \v 38 \x - \xo 6.38: \xo*\xt ML 19.17, na Mt 7.2, na Mk 4.24, na Ie 2.13\xt*\x*Ne ndorita reikmo, kabena meikramtaɨrmo aŋgɨri neaŋ te, Raraŋ Aetaniaca ma nena reikmo ma rutinande. Na ma nenanmo biŋ laŋa matau moca, ma rui gaca upembca tɨk mai te, ma mac rɨŋndɨŋi irikca mac rui, rui reik annda gaci upemb koinda tɨkca roumbmbaiap ruŋki te, ma nenmo neaŋnande. Na ne kabena meikramtaɨra biŋairina mɨn, an biŋna mɨn, Raraŋ Aetaniac, ma nena an biŋna mɨn, ma an mɨn mac nda rutinande.” \p \v 39 \x - \xo 6.39: \xo*\xt Mt 15.14\xt*\x*Ri, Iesusa mimo kabena kam roor ianna gaindoprina, “Lamnɨac ŋgoreacna ramoot ian, ma taŋga lamnɨac ŋgoreac ianna par ŋgutiŋga manmo taup wandacna mɨn ki? Towanaiŋ. Ma ainda mo te, maniŋa taŋca muruŋniŋa au ŋgiriknande.” \v 40 \x - \xo 6.40: \xo*\xt Mt 10.24-25, na In 13.16, na 15.20\xt*\x*Aindopacarica ma gaindoprina, “Ripti aŋgɨrena ramootta ma ndona riripti neaŋrena ramootmo tamuŋmbaia wanaiŋ. Ma mbiraca ndona ririptia matau aŋgɨri mai te, karica ma ndona ririptina ramootna kirar toc ndarunande. \p \v 41 \x - \xo 6.41: \xo*\xt Mt 7.3\xt*\x*“U titoca tɨkca una kakana lamnɨacna gigiratta watapeke, na u ndona lamnɨacna inikca wawararina ik tɨp aniac ianna mba lamŋiapeke? \v 42 U ndona lamnɨac ndeacrena ik tɨp aniacmo, u wat ŋgocor, u tida watca u ndona kakamo mbopnande, ‘Kaka, aku una lamnɨacna gigiratta moa kecamariri’? U paparuna ramoot ŋgoin. Outta u ndona lamnɨac ndeacrena ik tɨp aniacmo, u mo kecarica lamnɨaca mataui wat te, iŋmbaia u ndona kakana lamnɨac ndeacrena gigiratta watca mo kecarinande.” \s Ik ŋgoreac ma gagam ŋgoreaca errena \r (Matiu 7.16-20 na 12.33-35) \p \v 43 \x - \xo 6.43: \xo*\xt Mt 7.16-17\xt*\x*Iesusa gaind mac mboprina, “Ik laŋ ma mba amna reac ŋgoreaca mba eritndai. Anna kirar, ik ŋgoreac toco amna reac laŋa mba eritndai. \v 44 \x - \xo 6.44: \xo*\xt Mt 12.33\xt*\x*Ramtaɨra ndorita ikna gagam pac wati, garaca mina ndori lamŋinande. An ikca ma laŋ, co, ma ŋgoreac. Ramtaɨra mba lacarta ŋgatɨkca ikna loura anna tɨkca mba aŋgɨritndai. An tɨpna kirara, mina mba wainna loura lacarta ŋgatɨkca tɨkca mba aŋgɨritndai. \v 45 \x - \xo 6.45: \xo*\xt Mt 12.34\xt*\x*Ramoot laŋ, ma iro wɨt laiŋgap eacrena. Aintik ma tɨp laŋa morena. An tɨpna kirara ramoot ŋgoreac toco mana iroara ŋgorik wɨtap eacrena. Aintik ma tɨp ŋgoreaca morena. Ainta iroara nikinikca mɨn ndeacreke, up ndiŋ ndarurena.” \s Kaca momona kirarniŋa mbuniŋ \r (Matiu 7.24-27) \p \v 46 \x - \xo 6.46: \xo*\xt Mal 1.6, na Mt 7.21, na 25.11, na Lk 13.25\xt*\x*Iesusa gaind mac mbopatna, “Kaina moca, ne aukmo gaind ŋgacrena, ‘Kacoot, Kacoot,’ ne aukna kam mbaraca raŋgai ŋgocor? \v 47 U mandaia auk ndambuŋ nakɨpca aukna kam mbaraca raŋgai te, aku nemo ainta ramootna tɨpna kirara, aku nemo mbopnande. \v 48 \x - \xo 6.48: \xo*\xt Mt 7.24\xt*\x*Gan ramoot, ma ramoot ianna kaca mona moek toc. Out ŋgoinna ma watur tambatmo auremb roctira iaca maica auremb mbitda waturap, an nambatta kac paŋpaiŋ ŋgoinna moca, wawaraca laemb laruca pukapa wat aniacapa laclaocap kɨpca rapac te, ma witki irikca ŋgocraina mɨnna wanaiŋ, ma paŋpaiŋ ŋgoin. \v 49 U mandaia aukna kamma waraca raŋgai ŋgocor, anna ma ramootta kacmo tiacarpaik wanaiŋmo, aurembca mbatca iaca keca morina kacna kirar. Iŋmbai, watapa puk kɨpca rapac te, ma mba eacitndai. Ma tawina witki irikca kocnai ŋgocrainande.” \c 7 \s Iesusa lapoca ruŋrena ramoot paŋanna tuomna aiŋ kamaindna ramootta moa laŋa moatna \r (Matiu 8.5-13) \p \v 1 Karica Iesusa meikramtaɨrmo kam ndopca waraca maica. Karica ma Kapaneamma taŋga laruca. \v 2 Romna lapoca ruŋrena ramoot paŋan ianna ma eacri. Mana lapoca ruŋrena ramtaɨra 100na mɨn. Ma ndona tuomna aiŋ kamaindna ramoot ianap. Ma mana aiŋna outmbaica taŋrena ramoot ian, ma mana toŋtoŋ ŋgoinna moca eacrinanna, ma roumbca moca mbac tarkica eacri. \v 3 Na ma waracatnanna Iesus kɨprina kam mbaraca. Karica ma Iudananta inikna ramtaɨr anik ndeidmo mbagɨrica, ma minmo aindopatna, “Taŋca, Iesusmo digi mbopca, ma kɨp te, ma aukna tuomna aiŋ kamaindna ramootna roumbmo, mo laŋa mona.” \v 4 Mimo mbagɨrica mina taŋga larua, Iesus ndambuŋa, mamo kam gargar mbuŋa aindopatna, “An lapoca ruŋrena ramoot paŋanna, ma ramoot laŋ ŋgoin. U mamo otacna mɨn ki? \v 5 Ma aimo Iudana meikramtaɨrmo toŋtoŋ ŋgoinna moca, ma aina Iudananta mimitpac aŋgɨrena kaca otaca morina.” \p \v 6 Mina Iesusmo aindopacarica. Ma minap taŋga lapoca ruŋrena ramoot paŋanna kac ndambuŋa rambuŋairi, an lapoca ruŋrena ramoot paŋanna ndona aikndamtaɨr ndeidmo mbagɨrica kɨpca, Iesusmo gaindopna moca, “Kacoot! U irembta ramoot paŋan aniac. U kai aiŋ aniaca, kai mo teac. U aukna kacnɨm nakɨpna, anna laŋa wanaiŋ. Aku irembta ramoot paŋanna wanaiŋ. \v 7 Ainda moca auk toco, aku u ndambuŋ nakɨpna, towanaiŋ. U an niŋgikca tɨkca, u kam niŋgik ndop te, aukna tuomna aiŋ kamaindna ramootna roumbca laŋa monande. \v 8 Na auk toco, aku iapna ramootna kaŋgauk ndeacrena. Ma ndo aukmo aiŋ neaŋ te, aku monande. Ainda moca aku ndona lapoca ruŋrena ramoot ianmo aindop te, ‘U taŋ!’ aindop te, ma taŋnandet. Na ian motoco aku aindop te, ‘U kɨp!’ aindop te, ma kɨpnandet. Na aku ndona tuomna aiŋ kamaindna ramootmo aindop te, ‘U gan aiŋa mo!’ aindop te, ma taŋca an aiŋa monande.” \p \v 9 Lapoca ruŋrena ramoot paŋanna mbopatna kambca, Iesusa an kamma waraca, mana iro inikca tamtam ŋgoin ndamŋica, ma kumbakeca, ndona raŋgairena meikramtaɨr wɨt aniacmo, ma aindopatna, “Aku nemo gaindopnande, aku an Israelna wiwitna meacramootna, ianmo ainta rɨtɨpac gargar ianna wat ŋgocor.” \v 10 Iesusa aindopacarica an lapoca ruŋrena ramoot paŋanna mbagɨrica kɨprina ramtaɨra mac nda taŋga, mina watrinanna mana tuomna aiŋ kamaindna ramootta, kaca tɨkca laŋ mamori. \s Iesusa auŋ Nainna meac konimna nuoc ŋgammo moa ŋgepatna \p \v 11 Na iŋmbaia Iesusapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨrapa, meikramtaɨr wɨt aniac ndeidap, mina manap taŋga auŋ ian ndaruca. An auŋna ia Nain. \v 12 Ma maica an auŋ kam ndaruatke. An auŋnanta ramoot ianna menaca, mina mana waɨrap aŋgɨrca auŋ kam ndaruatke. Iesusa mimo anna tɨkca ndauprikica. An waɨrna aemma, ma nuoc kabe ŋgoinap. Na mana kaŋgait toco, atuna menaca, ma meac konim ndeacri. An auŋna meikramtaɨr wɨt aniaca mina an meac konimap kɨpri. \v 13 \x - \xo 7.13: \xo*\xt Lk 8.52\xt*\x*Na Kacootta an meaca watca, ma mana moca nikinik iro kakadmaiap tik, ma mamo aindopatna, “U kai ae teac.” \v 14 \x - \xo 7.14: \xo*\xt Lk 8.54, na In 11.43, na Up 9.40, na Ro 4.17\xt*\x*Ma aindopacarica ma taŋga rambuŋaica, an waɨrna barmo utiŋri, an bar aŋgɨra taŋrena ramtaɨra mina wɨtɨkri. Ma gaindopatna, “Nuoc ŋgam! Aku umo aindoprina, u ŋgep!” \v 15 \x - \xo 7.15: \xo*\xt 1 GRP 17.23, na 2 GRP 4.36\xt*\x*Aindopri an menaca eacrena ramootta anduna naŋgepca mbiraca ma kam ndopri. Na Iesusa mamo mana aemmo mac nda maneaŋri. \v 16 \x - \xo 7.16: \xo*\xt Lk 1.68, na 19.44, na 24.19, na In 4.19\xt*\x*Na meikramtaɨra tamuŋna Raraŋ Aetaniacna gargara mina anna watca, mina iroar inkara mananambiat, ainda moca mina mana i aŋgɨra ŋgepca aindopatna, “Ramma morena ramoot aniac ianna, gade, aina kɨdrɨk malaruca.” Ainda moca mina aindopatna, “Tamuŋna Raraŋ Aetaniaca ma gade makɨpri, ndona meikramtaɨr ŋgotacna moca.” \v 17 Karica meikramtaɨra Iudia inikna auŋembapa, raekmbai ndeacrena auŋembca, mbukca mina anna auŋembca tamtamma taŋri, Iesusna nininia moa taŋrina. \s Kɨtac puk neaŋrena ramoot Ion, mana iŋa raŋgairena ramootniŋmo Iesus ndambuŋa mandaca taŋgatna \r (Matiu 11.2-19) \p \v 18 Karica Ionna iŋa raŋgairena ramtaɨra, Ionmo an Iesusna reikta nininia, mamo anna moatke. \v 19 \x - \xo 7.19-20: \xo*\xt Ŋap 40.7, na Mal 3.1, na Mt 11.3, na KIEK 1.8\xt*\x*Ma an kam mbaraca ma ndona iŋa raŋgairena ramootniŋmo aca kɨpca maniŋmo aindopatna, “Oŋgo taŋi Iesus ndambuŋ ndaruca, mamo gainda digi, ‘U ande Raraŋ Aetaniac babuca mbagɨrica kɨprina ramoot ki? Co aia kabena ramootna mac lambiit?’” \v 20 Maniŋmo aindopna moca, maniŋmo mandaca, maniŋa taŋga, Iesus ndambuŋ ndaruca, mamo gaindopatna, “Aŋga kɨtac puk neaŋrena ramoot Ion mandaca kɨprina. Ma umo gainda digirina, ‘U gade Raraŋ Aetaniac babuca mbagɨrica kɨprina ramoot ki? Co, aia kabena ramootna mac lambiit?’” \p \v 21 Na an mɨn mbuŋa meikramtaɨra ainta roumbbeb ŋgorikcap eacrenanna, Iesusa minmo moca, mina roumbbeba laiŋ mamori. Na ndeida, ŋerŋgaur ŋgorikcap eacrenanmo, ma moca mina laiŋga mori. Na lamnik ŋgorik motocmo moa laiŋ mamori. \v 22 \x - \xo 7.22: \xo*\xt Ais 35.5-6, na 61.1, na Mt 11.4-5, na Lk 4.18\xt*\x*Karica Ionna mbagɨrica, kɨprina ramootniŋmo Iesusa aindopatna, “Oŋgo taŋca Ionmo an reikca mandeac oŋgo watapeke, waracapekna reikta kamma mamo aindop, ‘Lamnik ŋgoriktan, mina lamnikca laiŋga moca mina mac mawatreke. Ri, our ŋgoriktanna mina oura laiŋga moca, mina mataŋreke, na roumb lepa moa ŋgocrai eacrenanna, mina tikembca mataua laiŋ macariri. Na kour rɨkdaca eacrenanna, mina koura laiŋga moca mina kambca mawaracreke. Na menaca eacrenanmo, ma mac nda moca mina maŋgepri. Na reik kocorta meikramtaɨr ndaekpemb, mina kam wembaŋ laŋa maaŋgɨri.’ \v 23 \x - \xo 7.23: \xo*\xt Ais 61.1, na Lk 4.18\xt*\x*Aintik meikramtaɨra auk morina reik mbatca, mina rɨtɨpaikca mba irikitndai, ainda moca mina toŋtoŋgar koind.” \p \v 24 \x - \xo 7.24: \xo*\xt Mt 11.7\xt*\x*Karica Ionna mandaca kam aŋgɨna nakɨprina ramootniŋa mac nda taŋgatke, Iesusa meikramtaɨrmo Ionna ninia moca aindopatna, “Ne ramtaɨr kocorta taupca taŋca, ne kaina reac mbatna taŋrena? Ne anna taŋca tukara watta moca numairenanna watna taŋre ki? Ainda wanaiŋ. \v 25 Ne ramoot ianna lamboi laŋ, laŋ tɨkrena ramootta watna taŋre ki? Ainda wanaiŋ. Na meikramtaɨra lamboir laiŋga ndorita tikembmo aocrenanapa reik laiŋapnan, ainta meikramtaɨra mina gagrirta ramtaɨr paŋaindta kaiknimbca eacrena. \v 26 \x - \xo 7.26: \xo*\xt Mt 11.9, na Lk 1.76\xt*\x*Na ne kai ŋgoin mbatna taŋre? Ne ramma morena ramoot ianna mbatna taŋre ki, a? Ore, man niŋgik, na aku nemo aindopnande. An ramma morena ramoot an, ma rambca morena ramtaɨr ndeidta aiŋirmo, ma mimo tamuŋmbai ŋgoin. \v 27 \x - \xo 7.27: \xo*\xt Mal 3.1\xt*\x*An ramoot anmo Raraŋ Aetaniacna timbigta kapca mana nininia morina, ‘Ne warac. Aku ramoot ianmo mbagɨrica ma outta taŋca aukna kam ndop te. Ma una taupembca ma outta kocronande.’ \v 28 Aku nemo gaindopnande, Ion, mana ia gan tiacarpaikna meikramtaɨrmo tamuŋmbai ŋgoin. Ainda moca ramootta Raraŋ Aetaniacna bubuocna kaŋgaukmo mooŋnuoc teker toc ndeacrenan, ma Ionmo tamuŋmbai ŋgoin ndeacrena.” \p \v 29 \x - \xo 7.29: \xo*\xt Mt 21.32, na Lk 3.12\xt*\x*Karica meikramtaɨrapa kitcartukar iurena ramtaɨra, mitoca Iesusna kam mbaraca maica, mina gaindopatna, “Raraŋ Aetaniacna tɨp kirara wandoŋ ŋgoin.” Mina aindopatna, ainda moca mina taŋga Ionna par mbuŋa kɨtac puk aŋgɨrina. \v 30 Karica Parisina ramtaɨrapa tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨrap, mina ianna Ionna par mbuŋa kɨtac pukca mba aŋgɨratke. Ainda moca mina Raraŋ Aetaniaca, mimo wandacapekna taup wandoŋ laŋmo mina iŋ neaŋga macariri. \p \v 31 \x - \xo 7.31: \xo*\xt Mt 11.16-17\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mboprina, “Aku mandeaca gan mɨnna meikramtaɨr morena tɨpna kirara, anna, kam roora aku titna keit? Mina titna meikramtaɨr koind? \v 32 Mina gainda morena tɨp kirara mina taŋga, mombonik morena tɨp kirara meikramtaɨra mbik tɨkca punirena taupca tɨkca, mombonikca an ndeacrinanmo aca aindopatna, ‘Aia nemo toŋtoŋgarta ŋapar kumbri, ne mba weri. Na aia nemo kakadmaina ŋapar kumbri, ne mba aeri.’” \v 33 \x - \xo 7.33: \xo*\xt Mt 3.4, na 11.18, na Mk 1.6\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mboprina, “Kɨtac puk neaŋrena ramoot Ion, ma kɨpca ma mba tapaca mba ambrenanna, ma mba wain pukca mba ambrenanna. Ma ainda moatke, ne mamo gaind mambopat, ‘Ŋeroŋ ŋgoreaca manap maeacreke.’ \v 34 \x - \xo 7.34: \xo*\xt Mt 11.19, na Lk 15.2\xt*\x*Na mandeaca Ramootna Nuoc kɨpca, ma wainapa tapacap ambapeke, ne mamo aindopapekna, ‘Watwa, ma amta reik anikapa wain puk anik ambapekna ramoot. Ainta ramootta ma kitcartukar iurena ramtaɨrapa, tɨpemb ŋgorikta makukarap morena meikramtaɨrta aikndamoot,’ ne ndori puŋga ne aindoprina. \v 35 Karica Raraŋ Aetaniacna landamŋina kam mbaracrina meikramtaɨr, mina ndori, aimo wandacrina, an Raraŋ Aetaniacna landamŋi, anna reac gidik ŋgoin.” \s Meac ianna Iesusna ortɨmbɨkniŋmo tabaɨr ndikatna \p \v 36 \x - \xo 7.36: \xo*\xt Mt 26.6, na Mk 14.3, na Lk 11.37\xt*\x*Karica Parisina ramoot ianna, mana ia Saimon, ma Iesusmo ndona kaca amna ndopca, Iesusa taŋga larua, an Parisina kac nagaca, manap amna tɨp kirara raŋgaica mbiracatke. \v 37 \x - \xo 7.37: \xo*\xt Mt 26.7, na Mk 14.3, na In 12.3\xt*\x*Meacramootna kaŋtertaapna tɨpca morena meac ianna an auŋnan, ma Iesusmo an Parisina kaca tɨki, amna taŋrina kam mbaraca. Ainda moca ma kituknduk aniac mbuŋ ŋgoikrena tabaɨr tiamma iŋpai gargar laŋna tiamma mina waut mbuŋa moca, tabaɨra anna duduca eacrena tabaɨrap aŋgɨrca kɨpca gaca. \v 38 Ma taŋga Iesusna ortɨmbɨkniŋna kɨtɨmma wɨtɨkca eacri, aeri. Ainda moca mana lamnɨacna timbca, Iesusna ortɨmbɨkniŋ nambat ŋgirikri. Ma ndona paŋanna lakoar puŋga, Iesusna ortɨmbɨkniŋmo an mbuŋa muria maica. Karica ma mina ndiarna tɨp kirara raŋgaica Iesusna ortɨmbɨkniŋmo mumutoc wɨtta moa maica, mana ortɨmbɨkniŋmo an iŋpai gargarapna tabaɨr mbuŋa ndikrina.\fig Ramtaɨr ndeida amna punica ambri, meac ianna Iesusna ortɨmbɨkniŋmo tabaɨr mbuŋa ndikirina|alt="Some men gather to eat and a woman rub Jesus feet with oil." src="GW078.tif" size="col" copy="Wade" ref="7.38"\fig* \p \v 39 Ri, an Parisina ramootta, Iesusmo nakac ŋgaca kɨprinanna, ma an meac morina tɨp kirar mbatca, mana iroa gaind ndamŋirina, “An ramoot, ma ramma morena ramoot gidik ecte, an meaca mana ortɨmbɨkniŋmo tukiapeknanna, ma mana kirarapa mana tɨpembap ma lamŋinande. An meac, ma meacramootna kaŋtertaapna tɨp kirara morena meac.” \p \v 40 Karica Iesusa an Parisina ramootna iro inikca atuna ndamŋica ma Saimonmo aindopatna, “Saimon, aku una neaŋna kam ianap.” Aindopri, Saimonna aindopatna, “Laŋ riripti, una kammo mbopwa.” \v 41 Aindopri Iesusa kam roor mbuŋa gaindoprina, “Ramooteniŋa, ramoot ian ndambuŋmo kitukndukca gaindpaik naaŋgɨrina. Ianna 500na mɨn, ianna 50na mɨn. \v 42 Maniŋ aindpaik naaŋgɨracarica, iŋmbaia anna rurutina ra laruatke, maniŋa an mac nda neaŋna kitukndukca kamaind. Ainda moatke, an ramootta maniŋmo kadmaica aindopatna, ‘Oŋgo, an nake, kai lamŋi teac.’” Aindopacarica ma Saimonmo aindoprina, “U mbop, maniŋa mandaia ndo, anna mamatŋi aniacap eacreke, mandaia ndo anna mamatŋi aniaca wanaiŋ?” \p \v 43 Aindopri Saimon aindopatna, “Aku aindopnande, kituknduk aniac nda rutina ramootta ndo toŋtoŋ aniacap.” Aindopri Iesusa mamo aindoprina, “Una kamma wandoŋ ŋgoin.” \p \v 44 \x - \xo 7.44: \xo*\xt RL 18.4\xt*\x*Karica Iesusa mac nda kumbakeca an meacmo watta taŋga, ma Saimonmo aindopatna, “U gan meacmo wat kɨpwa? Aku gan una kac inik nakɨpca mbukri, u mba aukmo gaindta aina Iudana ndiarna tɨpca mba mori, gan meac, ma aukmo ndiarna tɨp kirara moapekna. Aku kɨpca mbukapekke, u mba pukca mba aŋgɨrca kɨpca aukna ortɨmbɨkniŋa mba tukiri. Gan meac ma ndo kɨpca, mana lamnɨacna timbta puk mbuŋa aukna ortɨmbɨkniŋmo an mbuŋa tukia maica, ndona paŋanna lakoar puŋga muririna.\f + \fr 7.44 \fr*\ft Iudana ndiarirta tɨp kirara gaind, ramoot ianna ramoot ianna watna moca mana kaca taŋca laruca ma manmo amna digi te, ma ndiarna tɨp kirara moca an ramootta ndona parmo an ramootna inpaŋanna tɨkca mana gurniŋmo mumutoca manmo ra laŋ neaŋnande. Te, mana mbaiŋna meac, co, ramoot ianna an ramootna ortɨmbɨkniŋmo tukinande. Na an kacna aetta ma an ramootna paŋanmo tabaɨr emtemmo ndiknande. Na gan meac, ma aukmo ndiarna tɨp kirara moapekna. Aku kɨpca mbukapekke, u mba pukca mba aŋgɨrca kɨpca aukna ortɨmbɨkniŋa mba tukiri. Gan meac ma ndo kɨpca, mana lamnɨacna timbta puk mbuŋa aukna ortɨmbɨkniŋmo an mbuŋa tukia maica, ndona paŋanna lakoar puŋga muririna. Anna mina ndiarna tɨp kirar.\ft*\f* \v 45 U mba aina Iudananta ndiarna tɨpna kirara aukmo mba pipopotacri. Aku kɨpca una kaca mbukca eaca kɨdrɨk kecapeke, gan meaca ma aina ndiarna tɨp kirara moa, ma ndo aukna ortɨmbɨkniŋmo kɨdrɨk wɨtpaikca mumutocrina. \v 46 \x - \xo 7.46: \xo*\xt Ŋap 23.5\xt*\x*U mba aina Iudananta tɨpna kirara mba raŋgaica tabaɨra mba aŋgɨrca aukna paŋan nambat mba ndikri. Gan meaca, ndiarna tɨp kirara moca ma aukna ortɨmbɨkniŋmo kituknduk aniac mbuŋ ŋgoikrena tabaɨrap kɨpca aukna ortɨmbɨkniŋmo an mbuŋa ndikrina. \v 47 Ainda moca aku umo gaindopnande, aia, an meacmo watri, ma aukmo mamatŋi ŋgoin. Ainda moca aia mamo lamŋirena, Raraŋ Aetaniaca ma mana tɨpemb ŋgorikta makukar wɨtmo ma moa kecamacariri. Karica ramoot ianna tɨp ŋgoreac ianna aniaca wanaiŋ. Ma anna moca kɨpca Raraŋ Aetaniaca mananmo mo kecari te, an ramoot mana mamatŋi mananna Raraŋ Aetaniacmo memetmbaca mba toŋgoitndai. Mana mamatŋia tekemmotem.”\f + \fr 7.47 \fr*\ft An kam matŋi, ma toŋtoŋna kirar, na mana mɨnɨŋ ŋgoinna, anna toŋtoŋ aniac ŋgoin.\ft*\f* \v 48 \x - \xo 7.48: \xo*\xt Mt 9.2, na Mk 2.5, na Lk 5.20-21\xt*\x*Karica Iesusa an meacmo aindopatna, “Aku una tɨpemb ŋgorikta makukara moa kecamacariri.” \v 49 \x - \xo 7.49: \xo*\xt Mt 9.3, na Mk 2.7\xt*\x*Karica ramtaɨra manap mbiraca ambrinanna, an kamb mbaraca mina ŋgepca ndori puŋga kekelamun irikca aindopatna, “Ganna titna ramoot ma tɨpemb ŋgorikta makukara moa kecariapekna.” \v 50 \x - \xo 7.50: \xo*\xt Mt 9.22, na Mk 5.34, na 10.52, na Lk 8.48, na 17.19, na 18.42\xt*\x*Mina aindopri, Iesusa an meacmo aindopatna, “U taŋca una nikinik iro wetwet laŋ ndeac. Una rɨtɨpaca ndo unmo otaca aŋgɨra kɨpca, mandeaca u Raraŋ Aetaniacap eteaca laŋ ndeacnande.” \c 8 \s Meik ndeida Iesusapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨrap raŋgaica mina taŋrina \p \v 1 \x - \xo 8.1: \xo*\xt Lk 4.43\xt*\x*An maiatke, iŋmbai mbuŋa Iesusa, an auŋemb anikapa auŋemb tekirap anna inikca mbukca, Raraŋ Aetaniacna bubuocna kam wembaŋ laŋna kammo meikramtaɨra wiwitica taŋri, mana iŋa raŋgairena ramtaɨrpaikca parniŋapa mbut mbuniŋa, mina manap mataŋgat. \v 2 \x - \xo 8.2-3: \xo*\xt Mt 27.55-56, na Mk 15.40-41, na 16.9, na Lk 23.49\xt*\x*Ri, meik ndeida ŋgaua Iesusa mina ŋerŋgaur ŋgorikcapa roumbbeba moa laŋa moatna meik toco, manap taŋrina. An meikca, mina ianna ia Maria, ma Makdalana auŋna meac. Ŋgaua ŋerŋgaur ŋgorik parmbaiapa mbut mbuniŋa mana mbukca eacri, Iesusa mana ŋerŋgaurmo moa kecariatna. \v 3 Na Ioanapa, Susannaapa, meik ndeidap, mina manap raŋgaica taŋgatna. Ioanna, mana kaŋgaitna ia Kusa, ma Erotna kacna ŋginaŋ mbatrena ramoot paŋan. Na an meikca Iesusapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨrmo mina ndori puŋga mimo kitukndukarapa reik kotacrena. \s Iesusa kam roor ianna keatna \r (Matiu 13.1-9 na Mak 4.1-9) \p \v 4 Ainda moca meikramtaɨr wɨt aniaca kɨpca punica eacri, mon tawanna auŋembta meikramtaɨr toca kɨpca. Iesus ndambuŋ ndaruca, mina eacri. Ainda moca Iesusa mimo kam roor ianna gaind nakerina, \v 5 \x - \xo 8.5: \xo*\xt Mt 13.3, na Mk 4.3\xt*\x*“Ramoot ian, ma witna lourmo aŋgɨrca taŋga warɨŋna inikca mbukca, ma an witna lourmo an nakeca taŋri, ndeida taup ndiŋ ŋgirikrinanna. Na meikramtaɨra an nambatta kɨtaca wɨtɨkca taŋri. Na ŋgorik ndeida kɨpca an lourmo ambrinan.\fig Ramootta wit lourmo warɨŋ nakeca taŋrena|alt="A man tossing wheat seed in the garden." src="gw079.tif" size="col" copy="Wade" ref="8.5"\fig* \v 6 Ri, lour ndeida, watur tambatna tiacarpaik ndeacrenanna. An nambat nagaceknanna, tiacarpaikca gagraca puik kocortacari te, mina marereca kocnai gurunande. \v 7 Na witna lour ndeida lacarta ŋgaɨrta kɨdrɨk ŋgirikca, lacarta ŋgaɨrap kuria gaca, lacarta ŋgaɨra ŋgepca minmo kapaca wɨŋga, makɨtacat. \v 8 Na witna lour ndeida tiacar laiŋpaik nambat ŋgirikca, an nambat nagacrinanna, mina ŋgepca amta reik wɨt ŋgoin nakootrina. An witna gagar kabe, kabena loura, ianna 100na mɨn nakootnande, ndeida mitoco aind nakootnande.” Karica Iesusa an kam ndopacarica, ma gaind ŋgaca mboprina, “U ramootta koarap, u gan kam mbarac.” \s Iesusa titna iroap tik, ma kammo kam roor mbuŋa kerena \r (Matiu 13.10-17 na Mak 4.10-12) \p \v 9 Karica mana iŋa raŋgairena ramtaɨra, mamo mana kecapekna kam roorna mɨnɨŋna nda digiri. \v 10 \x - \xo 8.10: \xo*\xt Ais 6.9-10, na Mk 4.12\xt*\x*Ma mimo aindoprina, “Raraŋ Aetaniacna bubuocna kamma tamaia iŋgoroca eacrenan, ma nemo wattacarica, ne lamŋia garacrina. Na kabena meikramtaɨrmo, ma an kamma mimo kam roor mbuŋ nakeraŋ te, mina an kam roorna mɨnɨŋna moca ore watraŋ te, mina mba ore watitndai. Na mina an kam roora warac te, mina mba an kamna mɨnɨŋa mba lamŋitndai.” \s Witna lourta kam roorna mɨnɨŋ \r (Matiu 13.18-23 na Mak 4.13-20) \p \v 11 \x - \xo 8.11: \xo*\xt Ib 4.12, na 1 Pi 1.23\xt*\x*Karica Iesusa gaindoprina, “An wit lourta kam roorna mɨnɨŋa gaind. Witna lour, anna Raraŋ Aetaniacna kam. \v 12 Na witna lour ndeida taup ndiŋ ŋgirikrinanna, anna mɨnɨŋa gaind. Meikramtaɨra Raraŋ Aetaniacna kam mbaracrinan. Iŋmbaia Paparuna Ramootta kɨpca, Raraŋ Aetaniacna kamma mina iro inik ndeacrenanna tɨki mo kecarinande. Na ma lamŋirena ŋarikca, mina anna rɨpaca Raraŋ Aetaniaca minmo mac nda aŋgɨ nari. \v 13 Witna loura watur tambatna tiacarpaik ŋgirikca kootrinan, anna mɨnɨŋa gaind. Meikramtaɨra Raraŋ Aetaniacna kamma waraca, anna toŋgoca rɨpacrinan an rɨtɨpac minanna gaind. Witta watur tambatna tiacarpaik nagaca eacnduk mananna mbatca taŋrina kirar, aintik mina rɨtɨpaca mba eaci roctaitndai, ainta totowai ian laru te, mina Raraŋ Aetaniacmo kecamacariek. \v 14 Na witna lour ndeida, lacarta ŋgaɨrta kɨdrɨk ŋgirikrinanna. Anna mɨnɨŋa gaind, meikramtaɨra Raraŋ Aetaniacna kamma waraca maica. Mina taŋga iro minanna, kitukndukapa min ŋgopotacna reik laiŋapa gan tiacarpaikna reikta tamtam ŋgoin ndamŋiraŋnande. An reikca ndori mina iroarmo wɨŋga kɨtaca mina Raraŋ Aetaniacna kamna mɨnɨŋa waracna mɨnna wanaiŋ. Ainta meikramtaɨra, mina amta reikca ŋaŋari ru ŋgocorta reikta kirar. \v 15 Na an witna loura tiacar laiŋpaik ŋgirikrinan. Anna mɨnɨŋa gaind. Meikramtaɨra Raraŋ Aetaniacna kamma waraca utiŋ te, ndorita iroar inkara wandoik laiŋ ndeac te, na mina ainda gagraca eaca te, mina amta reik laiŋ aŋgɨraŋnandet.” \s Meikramtaɨra tacna wɨwɨrmo aŋgɨ kerac \r (Mak 4.21-25) \p \v 16 \x - \xo 8.16: \xo*\xt Mt 5.15, na Lk 11.33\xt*\x*Karica Iesusa kam roor ianmo gaind mac keatna, “Meikramtaɨr, mina wɨn aŋgɨca tacmo mba aŋgɨri taurkitndai, co, mba bar kaŋgaukca mba iŋgorocitndai. Wanaiŋ ŋgoin. Mina gainda morena. Tacmo tacna taupca mbiraca, meikramtaɨra kɨpca kac inikca mbuk te, mina an tacna memetac mbatnande. \v 17 \x - \xo 8.17: \xo*\xt Mt 10.26, na Lk 12.2\xt*\x*Te, iŋgoroca eacrena reikca iŋmbaia mina muruŋa larui raekca tɨk te, tamaia iŋgoroca eacrena reik toco muruŋa larui raekca tɨkca, meikramtaɨra mimo muruŋa wati garacnande. \p \v 18 \x - \xo 8.18: \xo*\xt Mt 13.12, na 25.29, na Lk 19.26\xt*\x*“Ne ndoritake, matau wat. Ne kamma waparacna kirarmo titoca waraca rapacapek. Ŋarikca ramoot ianna landamŋiap eaceknanna, Raraŋ Aetaniaca mamo kabena landamŋi ianna an nambat mac neaŋnande. Na ramootta landamŋiar kocorta ramoot, ma ndomo landamŋi tekermotemap mboprenan, anna Raraŋ Aetaniaca mananmo mo kecarinande.” \s Mandaia ndo Iesusna aemmapa laipitik ŋgoin \r (Matiu 12.46-50 na Mak 3.31-35) \p \v 19 Na an mɨn mbuŋa Iesusna aemmapa laipitikca man mbatna moca anna nakɨprinanna, meikramtaɨr wɨt aniaca punica eacri, mina kɨpca man mbatna toawanaiŋ. \v 20 Aintik mina raekmbai ndeacri. An tumbunnanda ndori watca, Iesusmo aindopatna, “Una aemmapa laipitikca kɨpca raek malambireke, mina ndorimo un mbatna moca.” \v 21 \x - \xo 8.21: \xo*\xt Lk 6.47, na 11.28, na In 14.21\xt*\x*Karica ma mina kamma gaind mac nda rutirina, “Meikramtaɨra mina Raraŋ Aetaniacna kamma waraca anna raŋgairenanna, an meikramtaɨra, mina aukna aemmapa laipitik.” \s Iesusa watapa, murmurmo kɨracatna \r (Matiu 8.23-27 na Mak 4.35-41) \p \v 22 Oit ianna Iesusapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨrap, mina embarta kor ian naŋgabukca ma mimo aindopatna, “Aia mɨarmo monmbai waŋ nagana.” Aindopca mina kor aŋgɨrca gari. \v 23 \x - \xo 8.23: \xo*\xt Mt 8.24, na Mk 4.37\xt*\x*Na mina taŋri. Iesusa korna inik naŋgori. Na mɨara watapa murmur aniac ianna laruatke, mactir anikca an mɨar naŋgepca maica mina kormo pia bururuca maica, mina ŋgocrainan toca moatke. \v 24 \x - \xo 8.24: \xo*\xt Mt 8.25, na Mk 4.38\xt*\x*Mina taŋga Iesusmo, aca ŋgepca aindopatna, “Kacoot! Kacoot! Aia maica ŋgocraina mamoek!” Aindopatke, Iesusa ŋgepca an murmurapa an macaitmo karaca mbopca, maniŋa andu namamaiat, na pukca nuknukir kocor koind. \fig Iesusa murmurapa macaitmo karaca mbopca maniŋa mamairi|alt="Jesus rebuk the wind and waves." src="GW080.tif" size="span" copy="Wade" ref="8.24"\fig* \v 25 Karica ma mimo gainda digirina, “Nena rɨtɨpaca ten ndeacre?” Ma aindopri, mina mana an aiŋna gargar mbatca, rugdar moca ndori puŋga tamtam ndamŋica aindopatna, “Anna mandai ŋgoin? Ma murmurapa pukmo karaca mbopca maniŋa mana kam mbaraca maiapekna.” \s Iesusa ŋaŋaorina ramoot ianna ŋeroŋmo moa kecariatna \r (Matiu 8.28-34 na Mak 5.1-20) \p \v 26 Ainda mocarica Iesusapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨrap, mina taŋga Galili mɨarmo waŋembai ndeacrina Gerasananta pitrikna kamndɨp ŋguroca. \v 27 Ma kor tɨkcarica, gacatke, an auŋ aniacna ramoot ianna ŋerŋgaur ŋgoreacapnanna, man ndambuŋ makɨpat. An ramootta ŋerŋgaur ŋgorikcap eacrenan. Ŋgaua ma raraŋitta mba leacrenanna. Na ma loorkamaind ndeacrenan, na ma kacap mba eacrenanna, wanaiŋ ŋgoin. Ma tamtam ŋgoinna taŋrena, na ma mina warir mutocrena mukur teacrena.\fig Ramootta warir mutocrena taup ndeacrena|alt="Man living in the caves" src="LB00303C.TIF" size="col" copy="Knowles" ref="8.27"\fig* \v 28 Ri, an ramootta Iesusa wattatnanna, ma larɨkca ŋgocraica, ma mana out ŋgirikca ma gaindopca, “Iesus! U Raraŋ Aetaniac tamuŋna Nuoc. U aukmo tida moit? Aku umo gaind ŋgoinna diginande. U aukmo gɨgɨrar anikca kai neaŋ teac!” \v 29 Aintik Iesusa an ŋeroŋ ŋgoreacmo mambopat, “U an ramootmo kacrep.” An ŋeroŋa ŋgaua mamo memetmbaca mba kacreprenanna. Ainda moca ramtaɨra mana aiŋa morenanna, mina mana parniŋapa orniŋmo lawirta ŋgatɨk mbuŋa leaca maica ma eacri, mina mana ŋginaŋa mori, na ma an lawirta ŋgatɨkmo moa katac kecarica, an ŋeroŋ ŋgoreac mamo, mon ramtaɨr kocorta taup naaŋgɨa mandaca ma anna taŋraŋnande. \p \v 30 Ri Iesusa manmo gainda digirina, “Una ia mandai?” Na ma aindopatna, “Aukna ia, ‘Wɨt Aniac.’” Anna mɨnɨŋa gaind, ŋerŋgaur ŋgorik wɨt aniaca mana iro inikca mbukca an ndeacrena. \v 31 \x - \xo 8.31: \xo*\xt KIEK 9.11\xt*\x*Karica an ŋerŋgaur ŋgorikca Iesusmo memetmbac ŋgoinna gainda digica gaindoprina, “U aimo kai an aua mbitrem kocorta aua kai ke, irik teac!” \p \v 32 \x - \xo 8.32: \xo*\xt Mt 8.30, na Mk 5.11\xt*\x*Ri, markɨmta wiwit aniac ianna rambuŋna takur roumb ŋgambca taŋrinanna. Ŋerŋgaur ŋgorikca Iesusmo gagra digica aindopatna, “U aimo watcarica, aia an markɨmta inkara mbukna.” Mina aindopri, Iesusa minmo wattacarica. \v 33 An ŋerŋgaur ŋgorikca an ramootmo tɨkcariatke, mina taŋga markɨmta inkara mbukca. An markɨmbca paŋpaiŋ ŋgoinna pacwɨkɨnca ŋgotta irikatnanna, pukapukca, mina puk ambca menaca mamaiat. \p \v 34 Ri, mina ŋginaŋa morina ramtaɨra an laruatna reikca watca, ainda moca mina kɨpcarica taŋga, an auŋ aniacapa anna rambuŋna auŋembmo an iniknanmo, an reacna kamma tamtamma ninia mataŋgat. \v 35 Ri, meikramtaɨra ndorimo kɨpca, an reac laruca eacrinan mbatna moca. Anna kai ŋgoin laruca eacre, aindopca, mina taŋga Iesus ndambuŋ ndaruca. Wattatnanna an ŋerŋgaur ŋgorikca mbukca eacrina ramootta laŋa moca, iro landamŋi laŋ aŋgɨca, raraŋit aŋgɨra leaca, Iesusna kɨtɨmma mbiraca eacri. Na meikramtaɨra an mbatca, rugdar mocaricatke. \v 36 An reik laruca watatna meikramtaɨr, mina an reikca Iesusa an ramootta, ŋgaua ŋerŋgaur ŋgorikcap eacrinanna moa, laŋa moca, mandeaca ma laŋ mamori, mina anna ninini moatke. \v 37 Gerasa inikna auŋembta meikramtaɨra muruŋa, mina iroara tamtam ndamŋirina, an aiŋ gargar aniac Iesus morinan mbatca, mina rugdar mocarica. Ainda moca an meikramtaɨra anna watca Iesusmo, ndori tɨkcarica taŋna moca aemaŋmaŋap digia, ma minmo tɨkcarica taŋna. Na ma irikca embarta kor naŋgabukca mataŋri. \v 38 An ŋerŋgaur ŋgorikca manmo tɨkcariatna ramootta, ma Iesusmo ainda gagra digirina, “U aukmo watcarica aku unap taŋna mɨn ki?” Ainda digiatke, Iesusa manmo mana auŋ mac nda mbagɨrica aindopatna, \v 39 “U ndona kaca taŋca, Raraŋ Aetaniaca un ŋgotacna moca morina reikta kammo, ndona auŋa nini.” Aindopri an ramootta mac nda taŋga ndona auŋna meikramtaɨrmo aindopatna, an reikca Iesusa auk ŋgotacna morina reik. \s Iesusa mooŋnuoc ianna moa laŋa mori, na meaca mana tik ŋgapaoc ŋgutiŋgatnanna // moa laŋa moatna \r (Matiu 9.18-26 na Mak 5.21-43) \p \v 40 Karica Iesusa mɨarmo waŋembai mac nda gacatke, meikramtaɨra mana moca lambia eacrinanna, man mbatca mina toŋtoŋgar koind. \v 41 \x - \xo 8.41: \xo*\xt Mt 9.18, na Mk 5.22\xt*\x*Ainda moca ramoot ianna mana ia Iairus ma Iudananta mimitpac aŋgɨrena kacna ŋginaŋ mbatrena ramoot paŋan. Ma laruca Iesusna outmo mana or kɨtɨmma tutupniŋ rɨmbɨtca mbiraca Iesusmo, ndona kaca taŋna moca anna gagra digiri. \v 42 Mana mooŋna mooŋnuoca kabe ŋgoin, mana iarira parniŋapa mbut mbuniŋna mɨn, ma maica menacna mori. \p Ainda moca Iesusa taŋgatke, meikramtaɨr wɨt aniac manap taŋri, mana tikmo ndindiaŋ nakeri. \v 43 Na meac ianna eacrinanna, memetmbaca ma meikta roumb aŋgɨca racaind taŋrina meac. Ma an roumb aŋgɨca eaca taŋ, taŋga iarira parniŋapa mbut mbuniŋna mɨn. Ramoot ianna mana roumbca mo laŋa mo ŋgocor.\f + \fr 8.43 \fr*\ft Landamŋina ramtaɨr ndeida, gan kam tɨpmo, gaind ndamŋirina kabena kam tɨpca gan sapta 8 wes 43na inik toco maeacreke, na ma aindopatna, \ft*\fq “Mana kitukndukca ma pitir gagam ŋgoikca mana kitukndukca mamairi, na ma minmo, ndomo mo laŋa mona moca.”\fq*\f* \v 44 \x - \xo 8.44: \xo*\xt Mt 9.20, na Mk 5.28\xt*\x*Ainda moca an meaca Iesusna iŋmbai nakɨpca rambuŋaica, karica mana tik ŋgapaoc rocotna tɨpmo pipikatke. Mana racainda anduna gagraca mba mac laruatke. \v 45 Karica Iesusa minmo gainda digiatke, “Mandaia ndo aukmo pipikapekna?” Aindopri mina muruŋa aindopatna, “Aia wanaiŋ.” Ri, Pita aindopatna, “Kacoot, meikramtaɨr wɨt aniaca unmo wɨtɨkca korere aŋgɨca aumba moca, una tikmo ndindiaŋ nakerina.” \v 46 \x - \xo 8.46: \xo*\xt Mk 5.30, na Lk 6.19\xt*\x*Aindopri Iesusa aindopatna, “Ianna aukmo pipikri. Aku ndona tikca raŋgaiapeknanna aukna gargar ianna aukmo kecarica mataŋga.” \v 47 Aindopri, an meaca iŋgorocna mɨnna wanaiŋ. Ainda moca ma lamŋica, mana tikca nekca ŋgocraica, ma kɨpca Iesusna or kɨtɨm ŋgirikca meikramtaɨr wɨt anikta, lamnik ŋgoutta tɨkca aindopatna, ma kaina moca, Iesusna tik ŋgutiŋrina. Ma ndona roumbca anduna maiatna nininia moatna. \v 48 \x - \xo 8.48: \xo*\xt Lk 7.50\xt*\x*Aindopri Iesusa manmo gaindopatna, “Aukna mooŋnuoc. U aukca rɨpacapeke, ainda moca u laŋ macarica. U taŋca nikinik iro wetwet laŋ ndeac.” \p \v 49 Iesusa an ndopca eacri, ramoot ianna Iairusna kac ŋgetacndiŋa kɨpca, mamo aindopca, “Una mooŋnuoca mamenacri. Na ririptimo aiŋ aniaca kai neaŋ teac.” \v 50 Aindopri, Iesusa an mbaraca, ramoot paŋanmo gaind mac nda rutica mbopatna, “U rugutta kai mo teac. U rɨpac. Una mooŋnuoc, ma laŋa monande.” \v 51 Karica Iesusa ŋgepca taŋga, an ramoot paŋanna kac ndaruca, mbukna moatke, ma meikramtaɨr muruŋmo kɨracarica mina manap mba mbukatke, wanaiŋ. Ma Pitaapa, Ionapa, Iemisapa, mooŋnuocna amepaetap, ma min niŋgik aŋgɨca mina manap mbukatna. \v 52 \x - \xo 8.52: \xo*\xt Lk 7.13, na In 11.11-13\xt*\x*Ri, meikramtaɨra an kacnɨm ndeacrinanna, an mooŋnuocna kadmaica, aeri eacri. Na Iesusa mimo gaindopatna, “Ne kai ae teac. Ma mba menacri. Ma meraca ŋgorena.” \v 53 Aindopri, mina manmo laroŋa ŋgocraica, aindopatna, “Aia lamŋirina mooŋnuoc ma kocnai mamenacri.” \v 54 \x - \xo 8.54: \xo*\xt Lk 7.14, na In 11.43\xt*\x*Ainda moca Iesusa an mooŋna mooŋnuocna par ŋgutiŋga aindopatna, “Aukna mooŋnuoc, u ŋgep!” \v 55 Aindopri, an mooŋnuocna ŋeroŋa mac nda kɨpca mbukca, ma anduna ŋgepatke. Iesusa aindopatna, “Ne an mooŋnuocmo amna reac neaŋca ma am.” \v 56 \x - \xo 8.56: \xo*\xt Mk 7.36, na Lk 5.14\xt*\x*Mina ainda moatke, mooŋnuocna amepaetta ŋgep ŋgoreac ŋgoin naŋgepca. Iesusa maniŋmo gaind nagagra mboprina, “Oŋgo ramoot ianmo gan laruapekna reacna kamma kai mbop teac ŋgoin.” \c 9 \s Iesusa ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo aiŋ neaŋgatna \r (Matiu 10.5-15 na Mak 6.7-13) \p \v 1 \x - \xo 9.1: \xo*\xt Mt 10.1, na Mk 3.13-15\xt*\x*Karica Iesusa ndona parniŋapa mbut mbuniŋna iŋa raŋgairena ramtaɨrmo aca kɨpca. Mimo meikramtaɨrta roumbca moca laŋa mona gargarapa meikramtaɨra ŋerŋgaur ŋgorikcap eacrenanmo mo kecarina, i aniacapa gargarap neaŋgatna. \v 2 Ma mimo mbagɨrica taŋca Raraŋ Aetaniacna bubuocna kam ndop te, roumbbebta meikramtaɨrmo moi laiŋga mona moca. \v 3 \x - \xo 9.3-5: \xo*\xt Lk 10.4-11\xt*\x*Aindopacarica ma mimo aindopatna, “Ne taŋna mo te, ndori ŋgopotacna reikap kai aŋgɨri taŋ teac. Na ne, ndorita utiŋga ndɨpaca taŋrena komborap, kai utiŋa taŋ teac. Na ne ndorita aŋgɨra taŋrena rambaɨrap kai aŋgɨri taŋ teac. Na ne gagaimbta tapacar tɨpembapa, kitcartukarap, kai aŋgɨri taŋ teac. Na ne ŋgegetrikina tik ŋgapaoc laiŋgap kai aŋgɨri taŋ teac. Ne wanaiŋa taŋ. \v 4 \x - \xo 9.4: \xo*\xt Mt 10.11, na Mk 6.10\xt*\x*Na ne taŋi kabena auŋ ndaruca, kac ianna mbiraca an ŋgamca an naŋgo te, kac kaca, kai tumcai taŋ teac. Nena mbiracrina kac niŋgik ndeaci, taŋca ne kabena auŋa taŋna mo te, nena eacrena kac tɨkcarica, ne ŋgepca kabena auŋa taŋ. \v 5 \x - \xo 9.5: \xo*\xt Mt 10.14, na Mk 6.11, na Up 13.51\xt*\x*Na ne auŋ ian ndaru te, an auŋna meikramtaɨra nenmo actɨkca nemo ndiarna tɨpca mo ŋgocor, ne ŋgepca an auŋ tɨkcarica taŋna mo te, ne ndorita orniŋna tiacar kacopca taŋ te, mina lamŋinande, aia mimo ndiarna tɨpca laŋa mba moapeke.”\f + \fr 9.5 \fr*\ft Iudanaŋgepna tɨp kirara gaind, an orniŋna tiacar kacoprenanna, anna mina an auŋmo mba mac nda taŋitndai. Na aina our tukica taŋrena tɨp kirar toco anna kirar. \ft*\f* \v 6 \x - \xo 9.6: \xo*\xt Mk 6.12\xt*\x*Aindopacarica mina ŋgepca an auŋembta inikca mbukca, auŋ, auŋmo Raraŋ Aetaniacna kam wembaŋ laŋ wiwitiri, mina roumbbebta meikramtaɨra moa laiŋ mamori. \s Erotta Iesusmo wat garacna ma mandai ŋgoin \r (Matiu 14.1-2 na Mak 6.14-16) \p \v 7 \x - \xo 9.7-8: \xo*\xt Mt 16.14, na Mk 8.28, na Lk 9.19\xt*\x*Na Erotta ma Galili bubuocrena ramoot paŋan, ma Iesusna moatna reikta kamb mbaraca ma tamtam ndamŋirina nininia gaind. Na ramtaɨr ndeida aindoprena, “Ion ma menacatnanna ma mac nda maŋgepri.” \v 8 Na ramtaɨr ndeida aindopatna, “Anna Elaia, ma mac nda makɨpri.” Na ndeida aindoprina, “Atuna ramma morina ramoot ianna, ma warir eacrena pitrik umbum ndiŋ mac nda ŋgeprina.” \v 9 \x - \xo 9.9: \xo*\xt Lk 23.8\xt*\x*Ainda moca Erotta gaindopatna, “Aku mbopca, mina Ionna logotta wawɨrrina. Na an ramoot, anna ma mandai ŋgoin? Aku waracreke, ramtaɨra mana aiŋna nininia moca taŋrena?” Aintik ma ndomo Iesus ŋgoin mbatna moca. \s Iesusa 5,000na mɨnna ramtaɨr tiŋgikmo amta reik neaŋgatna \r (Matiu 14.13-21 na Mak 6.30-44 na Ion 6.1-13) \p \v 10 Mana an up aŋgɨrena ramtaɨra ma mbagɨrica taŋgatnanna, mina mac nda kɨpca mina Iesusmo, ndori morina reikta kamb ndopacarica, karica, Iesusa min niŋgik aŋgɨca. Mina taŋga kabena auŋ ian ndaruatna. An auŋna ia Betsaida. \v 11 An mɨn mbuŋa meikramtaɨr wɨt aniaca Iesusmo an auŋa tataŋna kam mbaracatke, mina mana iŋa raŋgaica taŋri. Na mina taŋga, man ndambuŋ ndaruatke, ma min kɨpatnan mbatca toŋgoca, mimo aca kɨpca, ma mimo Raraŋ Aetaniacna bubuocna kam ndopatke, ma mina roumbbebmo moa laiŋga moatna. \v 12 \x - \xo 9.12: \xo*\xt Mt 14.15, na Mk 6.35-36, na In 6.5\xt*\x*Karica wigwacariatke, mana iŋa raŋgairena ramtaɨra kɨpca man ndambuŋa mamo aindopatna, “Karica u gan meikramtaɨr wɨtmo mbagɨrica mina auŋembapa, kaiknimbca tamtambca taŋga ndorita amta reikta koreca am te, ndorita ŋgogona taupembta mbatca ŋgona. Gan taupca aia eacrenan, anna auŋemb kocor.” \v 13 Ri, Iesusa mimo gaindopatna, “Ne ndori puŋga mimo amna reac neaŋam.” Aindopri mina aindopatna, “U ndo toŋgo te, aia gan meikramtaɨr wɨtmo muruŋa neaŋamna amta reik oikna taŋna ki? Aia amta reikca wɨtta wanaiŋ, tapacar tɨp parmbaiapa ŋgoaem mbuniŋa ndo maeacreke.” \v 14 Na an ndeacatna ramtaɨr tiŋgikca 5,000na mɨmɨatna mɨn. Na meikmombonikca mba nduatke. \p Ri, Iesusa ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo aindopatna, “An ndeacrenanmo mbopca, mina taŋca 50, 50na mɨnna nduca tumnambca moi taŋi mbirac.” \v 15 Aindopatke, mana iŋa raŋgairena ramtaɨra an meikramtaɨrmo mbopca, mina taŋga mbiraca maiatke. \v 16 Karica Iesusa an tapacar tɨpemb parmbaiapa ŋgoaem mbuniŋap aŋgɨca tamuŋna auŋa watca ma Raraŋ Aetaniacmo, kam tɨp laŋ neaŋga ma an tapacar tɨpembapa ŋgoaemniŋ witkica aŋgɨra ndona iŋa raŋgairena ramtaɨra neaŋga, mina an ramtaɨrmo mabiŋaiat. \v 17 Na biŋaia maica, mina muruŋa amba mɨnna tɨkca, mina an amta reik tɨpmo aŋgɨra tumbunna tɨkca, larkambca parniŋapa mbut mbuniŋnan paikca aoca mamaiat. \s Pita ndo mbopca laruatna, Iesusa ma mandai \r (Matiu 16.13-19 na Mak 8.27-29) \p \v 18 \x - \xo 9.18: \xo*\xt Mt 16.13, na Mk 8.27\xt*\x*Na oit ianna Iesusa Raraŋ Aetaniacmo mbendeia eacri, mana iŋa raŋgairena ramtaɨrap, mina taup ianna ndori tiŋgik ndeacri. Na ma mimo gainda digirina, “Meikramtaɨra aukna moca titoc ndoprena? Aku mandai ŋgoin?” \v 19 \x - \xo 9.19: \xo*\xt Mt 14.1-2, na Mk 6.14-15, na Lk 9.7-8\xt*\x*Aindopri, mina mana kam rutica gaindopatna, “Ndeida unmo kɨtac puk neaŋrena ramoot Ion ndoprena. Ri, ndeida gaindoprena, ‘U Elaia.’ Ri, ndeida gaindoprena, ‘U atuna rambca morina ramtaɨrta ramma morina ramoot ianna, warir eacrena pitrik umbum ndiŋ mac nda ŋgeprina.’” \v 20 \x - \xo 9.20: \xo*\xt Mt 16.15-16, na Mk 8.29, na In 6.68-69\xt*\x*Aindopatke, ma minmo aindopatna, “Ne ndori koinda aukmo mandai ŋgacit?” Aindopatke, Pita mana kam rutica gaindopatna, “U Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramoot.” \s Iesusa aindopatna, ma menaca mac nda ŋgepnande \r (Matiu 16.20-28 na Mak 8.30—9.1) \p \v 21 Karica Iesusa ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo, ramoot ianmo gaindop narica, anna ma mandai ŋgoin. Aindop narica, anna wandɨk tɨkatna. \v 22 \x - \xo 9.22: \xo*\xt Mt 16.21, na 17.22, na Mk 8.31, na 9.31, na Lk 9.44, na 18.32-33\xt*\x*Karica ma gaindopatna, “Ramootna Nuoc, ma gɨgɨrar wɨt ŋgoin aŋgɨnandet. Te, ramtaɨr paŋaindapa, taup ndamtaɨr paŋaindapa, tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨrap, mitoco mamo ga wɨtɨk te, meikramtaɨra mamo mo menacnande. Na ma eaci, rai mbonkac mai te, ma mac nda ŋgepnande.” \p \v 23 \x - \xo 9.23: \xo*\xt Mt 10.38, na 16.24, na Mk 8.34, na Lk 14.27\xt*\x*Karica ma mimo muruŋa gaindopatna, “Mandaia aukca raŋgai ndop te, ma ndona toŋtoŋgarta kirarir tɨkcarica, ma ndona kekeracna ik aŋgɨca mbukca, ra, ra ma aukca raŋgairaŋ. \v 24 \x - \xo 9.24: \xo*\xt Mt 10.39, na Lk 17.33, na In 12.25\xt*\x*Na ramoot ianna ma ndona eteacna watna moca utiŋcari te, mana an eteacna watta, ma mainande. Na ramoot ian ma aukna moca ndona eteacna wat kecari te, mana an eteacna watta mba maiitndai. \v 25 \x - \xo 9.25: \xo*\xt Mt 16.26, na Mk 8.36\xt*\x*Na ramoot ian ma gan tiacarpaikna reikca muruŋ ŋgutiŋ te, na ma ŋgocrai te, an reikca mina mamo titoc ŋgotacit? \v 26 \x - \xo 9.26: \xo*\xt Mt 10.33, na Mk 8.38, na Lk 12.9, na 2 Ti 2.12\xt*\x*U mandaia aukna kambta moca mo te, na aukmo numbira neaŋ te, iŋmbaia Ramootna Nuoca mana memetacna tac aniacapa, Aetna memetacna tac aniacapa, Raraŋ Aetaniacna mbaiŋna aiŋa morena ŋerŋgaur ratnandap, ma anna memetacna tac aniacna kaŋgaukca mbiraca kɨp te, ma an ramootmo numbira monande. \v 27 Na aku nemo gidik ŋgoin ndoprena, ramtaɨr ndeid, mina ganna wɨtɨkca eacrenan, mina menac ŋgocor ndeac te, mina tamuŋna Raraŋ Aetaniacna bubuoca mina watnande.” \s Iesusna tikna wapatta muruŋ naŋgetrikirinan \r (Matiu 17.1-13 na Mak 9.2-13) \p \v 28 \x - \xo 9.28-35: \xo*\xt 2 Pi 1.17-18\xt*\x*Iŋmbaia rai parmbaiapa mbutremb mbonkacna raipaikna kirar maiatke, Iesusa mbendeina moca ma Pitaapa, Ionapa, Iemisap, minmo aŋgɨca takur tamuŋ magat. \v 29 Ma gaca mbendeia eacri, mana inpaŋan mananna kocnaia ŋgetrikicaricatke, mana tik ŋgapaoca kocnaia metaca goamacariat, \v 30 na ramootniŋa andu man ndambuŋ ndaruca manap wɨtɨkca mbopca eacrina. Na an ramootniŋa Mosesapa Elaia. \v 31 \x - \xo 9.31: \xo*\xt Mt 17.3, na 17.9, na Mk 9.4, na 9.9, na Lk 9.22, na 13.33\xt*\x*Maniŋa Raraŋ Aetaniacna memetacna tac aniacna kaŋgauk mbuŋ ndaruca, Iesusmo, Ierusalemma tɨkca maniŋa manap, mana momona reikta kam ndopatke, mamo gan tiacarpaik tɨkcarica tataŋna kam ndopacarica. \v 32 \x - \xo 9.32: \xo*\xt Mt 17.2-3, na Mk 9.2-4, na In 1.14, na 2 Pi 1.16-18\xt*\x*Karica mana iŋa raŋgairena ramootniŋapa Pitaap, mina lamnik numbacarica mina ŋgoa niri mbuŋa, mina ŋgepca wattatnanna Iesusa memetacna tac aniacap eacri. Mina wattatnanna an ramootniŋa manap wɨtɨkca eacri. \v 33 Na maniŋa Iesusmo tɨkcarica taŋna moatke. Pita Iesusmo gaind mambopat, “Kacoot, aia gan ndeac te, laŋ. Aia nena ndamb mbonkaca monande. Ianna unan, na ianna Mosesnan, na ianna Elaianan.” Pita an kam ndopri, ma ndo mboprina kamna mɨnɨŋa lamŋi ŋgocor. \p \v 34 Karica Pita an kamb ndopreke, dimir ndepikca kɨprinanna mimo wɨŋga kɨtaca, mina rugdar mocariri. \v 35 \x - \xo 9.35: \xo*\xt Ais 42.1, na Mt 3.17, na 12.18, na 17.5, na Mk 1.11, na 9.7, na Lk 3.22\xt*\x*An dimirpaikna inikca kam ianna gaindoprina, “Anna aukna Nuoc. Aku manmo larapacrina, na ne mana kam mbarac.” \v 36 An kam maiatke, mina wattatnanna Iesusa ndo kabea wɨtɨkca eacri, na mina takur tamuŋ ŋgetacndiŋ mac nda irikatke, an mɨn mbuŋa mana iŋa raŋgairena ramtaɨr mbonkaca, mina ramoot ianmo, ndori watatna reikta nininia mba moatke. \s Iesusa mooŋnuoc teker ianna ŋeroŋ ŋgoreaca moa kecariatna \r (Matiu 17.14-21 na Mak 9.14-29) \p \v 37 Iŋmbaina ra mbuŋa Iesusa ndona iŋa raŋgairena ramtaɨr mbonkacap mina takur tamuŋ tɨkcarica mac nda irikatke, meikramtaɨr wɨt aniaca kɨpatnanna Iesusmo taupca tɨkca ndauprikiatke. \v 38 Mina inikna ramoot ianna kam keca aemaŋmaŋap gaindopatna, “Riripti, aku unmo digdigi gargar ianap. U aukna nuoca wat? Anna aukna nuoc kabe ŋgoin. \v 39 Memetmbaca ŋeroŋ ŋgoreac ianna manmo mbuk te, ma kam aniaca andu nake te, mana tikca wanaiŋa nekraŋ te, mana upa toptik laruraŋnande. An ŋeroŋ ŋgoreaca mamo mo ŋgoreaca moreke, manmo tawi kecari ŋgocor. \v 40 Aku una iŋa raŋgairena ramtaɨrmo, mana ŋeroŋ ŋgoreac ŋgot kɨpcarina gargarna digiri, mina mona mɨnna wanaiŋ.” \p \v 41 Aindopri, Iesusa mana kam rutica aindoprina, “Ne gan mɨnna meikramtaɨrta, iroar landamŋia wandoŋa wanaiŋ. Ne rɨtɨpaik laiŋ kocor. Tumbuitta tɨk te, aku nenap eacit, aku nenap epa kɨpca mɨn matɨkca, tumbuitta tɨk te, ne iroar landamŋi laiŋ aŋgɨrit? Una nuocmo gan naaŋgɨ kɨp.” \v 42 Karica an nuoca kɨpca, Iesus ndambuŋa rambuŋaiatke, an ŋeroŋ ŋgoreaca mamo moa ŋgocraica, ma irikca keca orapaɨr wɨpɨkca rɨŋgatke. Iesusa ŋgepca an ŋeroŋmo kaega mocarica, ma an nuocmo, moca ma laŋa morina, na mamo mana aet mac nda maneaŋgat. \v 43 Ri, meikramtaɨr wɨt aniaca Raraŋ Aetaniacna gargar aniac mbatca mina rugdar mocarica. \s Iesusa ndona memenacna kamma mac mbopatna \r (Matiu 17.22-23 na Mak 9.30-32) \p Ainda moca meikramtaɨra Iesus moatna reik wɨt anikta moca tamtam ndamŋiatke, Iesusa ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo aindopatna, \v 44 \x - \xo 9.44: \xo*\xt Mt 16.21, na 17.22, na Mk 8.31, na 9.31, na Lk 9.22, na 18.32-33\xt*\x*“Ne ndorita koura ŋaŋari tɨkca gan kam mbarac. Iŋmbaia mina Ramootna Nuocmo raraŋwɨtɨkca mamo meikramtaɨrta para neaŋnande.” \v 45 \x - \xo 9.45: \xo*\xt Mk 9.32, na Lk 2.50, na 18.34\xt*\x*Aindopri, mina an kamna mɨnɨŋa aŋgɨ ŋgocor, na mina mba lamŋiatke, an kamna mɨnɨŋa minmo iŋgoroca eacri, na mina lamŋi rapac ŋgocor. Ainda moca mina manmo anna digdigiar monanna, mina rugdar moca. \s Mandaia ndo ma paŋanmbai \r (Matiu 18.1-5 na Mak 9.33-37) \p \v 46 \x - \xo 9.46: \xo*\xt Lk 22.24\xt*\x*Oit ianna mana iŋa raŋgairena ramtaɨra, ndorimo gan kam kɨdrɨkna ŋgipuŋgatna, “Mandaia ndo aina ramoot paŋan ndeacit?” \v 47 Ainda moatke, Iesusa mina iroara atuna ndamŋica, ma mooŋnuoc teker ian aŋgɨca kɨpca ndona kɨtɨmma wɨtɨkca. \v 48 \x - \xo 9.48: \xo*\xt Mt 10.40, na 23.11-12, na Mk 9.37, na Lk 10.16, na In 12.44, na 13.20\xt*\x*Mana iŋa raŋgairena ramtaɨrmo ma gaindopatna, “Ramootta aukna iroapa landamŋiap eacrenan, ma gan mooŋnuocmo, otac te, ma auk ŋgotacapekna, na ramootta auk ŋgotac te, ma aukmo mbagɨrica kɨpatna ramoot ŋgotacapekna. Aintik an ramoot, mana ia nena muruŋna irembta kaŋgauk ndeacrenan, mana ia tamuŋ ŋgoin maeacreke.” \s Ramootta nenmo nda mbop ŋgocor, anna nena aikndamoot \r (Mak 9.38-40) \p \v 49 \x - \xo 9.49: \xo*\xt Ndu 11.28, na Mk 9.38\xt*\x*Ri, Ionna ma Iesusna kam mbaraca, ma mana kam rutica aindopatna, “Kacoot, aia watrina ramoot ianna una i mbuŋa meikramtaɨrta ŋerŋgaur ŋgorikca moa kecarica taŋrena. An ramoot, ma aina tumbunnanna wanaiŋ. Aintik aia manmo ndoriap eteaca, wandɨk tɨkrina.” \v 50 \x - \xo 9.50: \xo*\xt Mt 12.30, na Lk 11.23\xt*\x*Aindopri, Iesusa mamo nda rutica aindopatna, “U mamo wandɨkca kai tɨk teac. Na mandaia unmo nda mbop ŋgocor, anna una aikndamoot ŋgoin.” \ms Iesusa ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrap Ierusalem mataŋgat \mr (9.51—19.28) \s Samariananda Iesusmo ndorita auŋ nakɨpna toŋtoŋgar kocor \p \v 51 \x - \xo 9.51: \xo*\xt Mk 10.32, na 16.19\xt*\x*Raraŋ Aetaniaca Iesusmo, ndona tamuŋna auŋ mac nda aŋgɨ taŋna ra rambuŋaiatke, ainda moca Iesusa ndomo Ierusalemma taŋna iro paŋpaiŋ naŋgepri. \v 52 Na ma ramtaɨr ndeidmo, outta mbagɨrica mina taŋga mana reik kocrona moca, taŋga Samariana inikna auŋ ian ndaruca, mina mana reik kocrona mori. \v 53 \x - \xo 9.53: \xo*\xt In 4.9\xt*\x*Na Samaria auŋna meikramtaɨra lamŋirina, ma Ierusalemma taŋna taŋrena, ainda moca mina aindopca, “Mamo kai actɨk teac. Watcarica ma taŋ.” \v 54 \x - \xo 9.54: \xo*\xt 2 GRP 1.9-16\xt*\x*Aindopri, Iesusna iŋa raŋgairena ramootniŋa, Ionapa Iemis, maniŋa Samariana meikramtaɨr morina tɨp kirara watca toŋgo ŋgocor, ainda moca maniŋa Iesusmo gainda digiatna, “Kacoot, u toŋgo te, aia tamuŋna auŋna tac ŋgac irikca an meikramtaɨrmo kocnai wɨrcarina.” \v 55 Maniŋa aindopri, Iesusa nda repakeca watca maniŋmo kaega mocarica. \v 56 Na mina ŋgepca kabena auŋ ian mataŋgat. \s Iesusa ndoa raŋgaina tɨpna kirarna nininia moatna \r (Matiu 8.19-22) \p \v 57 Ri, Iesusapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨrap, mina taup ndiŋa taŋri, ramoot ianna mamo gaindoprina, “U tenna taŋ te, aku una raŋgaica unap taŋraŋnande.” \v 58 Aindopri, Iesusa mamo gaindopatna, “Raŋna piriŋ kunnara minanna ŋgorena tiacarpaikna aurembap, na ŋgorik mitoco minanna ŋgorena timbap, na Ramootna Nuoc ma meraca ŋgogona taupemb kocor.” \v 59 Karica Iesusa kabena ramoot ian motocmo gaindopatna, “U ŋgepca aukna iŋ nakɨp.” Aindopatke, an ramootta mamo gaindopatna, “Kacoot, u aukmo pac watcarica, aku ndona aetna waɨr pac mutocarica.” \v 60 Aindopri, Iesusa mamo gaindopatna, “Memenaikta kirarna ramtaɨrmo watcarica, mina ndorimo ndorita waɨrmo ndori mutoc. U watcarica ŋgepca taŋca, Raraŋ Aetaniacna bubuocna kam ndopna taŋ.” \p \v 61 \x - \xo 9.61: \xo*\xt 1 GRP 19.20\xt*\x*Karica ramoot ian tuk, ma Iesusmo gaindopatna, “Kacoot, aku unap taŋnande. U aukmo pac watcarica aku taŋca ndona aemaetapa laiplacarap mbibirac emtemma mocarica.” \v 62 Aindopri, Iesusa mamo gaindopatna, “Ramootta tiŋar ŋgutiŋrena ramoot, ma memetmbaca iŋmbaia kai wat teac, ma laŋa mba taŋitndai. Ainta ramoot ma Raraŋ Aetaniacna bubuocna aiŋa mona mɨnna wanaiŋ.” \c 10 \s Iesusa 72na mɨnna ramtaɨr ndeidmo mbagɨrca mina mana aiŋa mona taŋgatna \p \v 1 \x - \xo 10.1: \xo*\xt Mt 10.1, na Mk 6.7\xt*\x*Karica Kacootta kabena 72na mɨnna ramtaɨr ndeidmo mac nduca. Na ma mimo mbuniŋ, mbuniŋa nduca maica, mimo ndona tataŋna auŋemb anikapa auŋemb tekirap, mimo outta taŋna ndopca, ma mimo mbagɨrica mina taŋna moatke. \v 2 \x - \xo 10.2: \xo*\xt Mt 9.37-38, na In 4.35, na 2 Te 3.1\xt*\x*Ma mimo gaindopatna, “Warɨŋna amta reik wɨtta muruŋa kocnaia ruamaica maeacreke. Na min aŋgɨna ramtaɨra wɨtta wanaiŋ. Aintik ne an warɨŋna Kacootmo mbendei mbopca ma ndona mbaiŋna ramtaɨrmo mbagɨrica, mina taŋca mana warɨŋna amta reikmo aŋgɨri tumnambca tɨk. \p \v 3 \x - \xo 10.3: \xo*\xt Mt 10.16\xt*\x*“Ne taŋ! Aku nemo sipsiparta mombonikta kirara, nemo raŋna piriŋ ŋgorikta kɨdrɨkca mandaca mambukek.\f + \fr 10.3 \fr*\fk Sipsiparapa raŋna piriŋga: \fk*\ft Raŋna piriŋga mina sipsiparmo wi menaca ambrena. Na sipsipara mina piriŋgap nda ruŋna mɨnna wanaiŋ, na mina kɨpcarica taŋna owai ŋgoin. Na sipsipara min bubuocna ramoot ian ŋgocor, minpemb.\ft*\f* \v 4 \x - \xo 10.4: \xo*\xt 2 GRP 4.29\xt*\x*\x - \xo 10.4-11: \xo*\xt Mt 10.7-14, na Mk 6.8-11, na Lk 9.3-5\xt*\x*Na ne taŋ te, kitukndukapna tukutapa rambap kai aŋgɨ teac, kabena ortɨmbɨkniŋ ŋgapaocap kai aŋgɨ teac. Ne an reikap kai aŋgɨca taŋ teac. Na ne taŋ te, ramoot ianap kai aocke mbop teac. \v 5 Na ne taŋi kacnɨm ianna mbukca anna mbirac te, reac lacaua, ne mimo gaindop, ‘Ne gan kacnɨm ndeacrena meikramtaɨr, ne nikinik iro wetwet laŋap eacraŋ.’ \v 6 Ainta nikinik iro wetwet laŋna ramoot ianna gan kacnɨm ndeac te, nena an ndiarna kam laŋa ma aŋgɨnande. Na ŋarikca ainta nikinik iro wetwet laŋna ramoot ianna eac ŋgocor, an nikinik iro wetwet laŋa, anna nenan, ne mac nda aŋgɨ. \v 7 \x - \xo 10.7: \xo*\xt Mt 10.10-11, na 1 Ko 9.14, na 10.27, na 1 Ti 5.18\xt*\x*Na ne an kacnɨm niŋgikca mbiraca eac te, an kacnɨmnannda, nemo amna reikapa pukap neaŋamnande. Aintik ramootta aiŋa mo te, ma anna opoik aŋgɨnande. Na ne kai kabena kaikmo kai tamtami taŋ teac. \p \v 8 \x - \xo 10.8: \xo*\xt 1 Ko 10.27\xt*\x*“Karica ne kabena auŋ ianna taŋca, anna meikramtaɨra nemo ndorita kaik taŋgɨ taŋca, nemo amta reik neaŋ te, ne aŋgɨca am. \v 9 Ne an auŋna meikramtaɨrta roumbbebmo, moi laŋa mo te, mimo gan kam ndop, ‘Raraŋ Aetaniacna bubuoca nenmo maica kɨpca rambuŋaia macariri.’ \v 10 \x - \xo 10.10-11: \xo*\xt Up 13.51\xt*\x*Ŋarikca ne taŋi auŋ ian ndaruca, an auŋna meikramtaɨra nenmo ndorita kaik taŋgɨ taŋi, ndiarirta tɨpembmo mo ŋgocor ndacari te, ne ŋgepca nda taŋgek, ne taŋca an auŋa punirena taupca wɨtɨkca minmo aindop, \v 11 \x - \xo 10.11: \xo*\xt Mt 10.14, na Lk 9.5, na Up 18.6\xt*\x*‘Nena auŋna tiacara aina ortɨmbɨkcara kapaca eacrenan, aia iriki an tiacarta ourmo kacopca taŋ te, ne lamŋinande. Ne an tɨp kirara laŋa mba moapeke. Na ne ndoritake wat. Raraŋ Aetaniacna bubuocna mɨnna maica kɨpca rambuŋaia macarica.’”\f + \fr 10.11 \fr*\ft Iudanaŋgepta tɨp kirara gaind, an orniŋna tiacar kacoprenanna, anna mina an auŋmo mba mac nda taŋitndai. Na aina our tukica taŋrena tɨp kirara toco an tɨpna kirar.\ft*\f* \v 12 \x - \xo 10.12: \xo*\xt RL 19.24-28, na Mt 10.15, na 11.24\xt*\x*Karica ma gaindopatna, “Mina aukmo aindopnandet, Raraŋ Aetaniacna meikramtaɨrta makukara ritri waparacna ra, ma lamŋirenanna laru te, gan auŋna meikramtaɨrta morina makukara bagraranik koind. Mina Sodom auŋna meikramtaɨrta makukarmo kocnaia kundrinan.” \s Meikramtaɨra nikemb inkar urirac ŋgocortan, minpembta kadmai \r (Matiu 11.20-24) \p \v 13 \x - \xo 10.13: \xo*\xt Ais 23.1-18, na Esi 26.1—28.26, na Iol 3.4-8, na Emo 1.9-10, na Mt 11.21-23, na Sek 9.2-4\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mboprina, “Korasinna meikramtaɨrapa Betsaidana meikramtaɨr, ndoripembta kadmai, ne makukara aŋgɨnandet. Ramoot ianna atua taŋga Tairapa Saidonna inikca taŋga gaindta ŋgagatrac wɨtta, aku nena kɨdrɨkca tɨkca morina kirara, mina kɨdrɨkca tɨkca mori co, mina atuna iroar inkar ŋgetrikica ndori morina tɨpemb ŋgorikta makukarta kakadmaica moca, kakadmaina lamboi aŋgɨca kotir aŋgɨca aoca eac mbe, mina ndorimo, an tɨp ŋgoreacna makuk mina morinanna laŋa wanaiŋ. Aintik mina ndorita tɨpemb ŋgorikta kakadmaimo wandac mbe. \v 14 Ŋarikca Raraŋ Aetaniaca meikramtaɨrta makukara ritri waparacna ra laru te, ne an auŋniŋna morina tɨpemb ŋgorikta makukara Tairapa Saidonna morina tɨpemb ŋgorikta makukarmo kunnandet. \v 15 \x - \xo 10.15: \xo*\xt Ais 14.13-15\xt*\x*Ainda mo te, u Kapaneamma, u ndomo aŋgɨca tamuŋna auŋ nagac ndopat ki? Wanaiŋ ŋgoin. Unmo mac nda aŋgɨri iriki memenacna taup ŋgoinna tɨknande.” \p \v 16 \x - \xo 10.16: \xo*\xt Mt 10.40, na Mk 9.37, na Lk 9.48, na In 5.23, na 13.20\xt*\x*Ri, Iesusa 72na mɨnna ramtaɨrmo gaindopatna, “Ramootta nena kam mbarac te, an ramoot, ma aukna kam mbaracrena. Na nemo iŋ neaŋgekna ramoot, ma auk motoco iŋ neaŋnande. Na ma aukmo, iŋ neaŋgekna ramoot, ma Raraŋ Aetaniac motoco, ma iŋ neaŋgapekna. Na an Raraŋ Aetaniac, ma ndo aukmo mbagɨrica aku kɨprina.” \s 72na mɨnna ramtaɨra mac nda kɨpatna \p \v 17 Iŋmbaia Iesusa mbagɨrica taŋgatna 72na mɨnna ramtaɨrpaikca mac nda kɨpatke, mina toŋgocarica, mina aindopatna, “Kacoot, aia una i ŋgacreke, ŋerŋgaur ŋgorik toco, aina kamma waraca raŋgairena.” \v 18 \x - \xo 10.18: \xo*\xt In 12.31, na 16.11, na KIEK 9.1, na 12.8-9\xt*\x*Mina aindopri, Iesusa aindopatna, “Aku Ramoot Mbɨkmo watrinanna, ma tamuŋna auŋmo, weperac metacri toc, ma an tamuŋna auŋ tɨkcarica gan tiacarpaik mairikat.” \v 19 \x - \xo 10.19: \xo*\xt Ŋap 91.13, na Mk 16.18, na Up 28.5\xt*\x*Ri, ma aindopatna, “Warac, aku nenmo gagrarca neaŋrina, ne mɨn. Ne an ramootta wirena nduipapa kaŋur wɨtmo ne kɨtac wɨtɨkna mɨn. Na Ramoot Mbɨk, ma nena puŋndamoot, ne mana gargara mo irikna mɨn. Na Ramoot Mbɨkca moekna reac ianna nemo mo ŋgocraina mɨnna wanaiŋ ŋgoin. \v 20 \x - \xo 10.20: \xo*\xt NA 32.32, na Ais 4.3, na Dan 12.1, na Mt 7.22, na Pil 4.3, na Ib 12.23, na KIEK 3.5, na 21.27\xt*\x*Na ne gainda kai toŋgo mbop teac, ‘Ŋerŋgaour ŋgorikca aina kam mbaraca raŋgairena.’ Ainda kai mbop teac, kari ŋgoin ndacari. Ne Raraŋ Aetaniacmo toŋgo, ma nena irembmo, ma ndona tamuŋna auŋna timbigta kapca tirca maeacreke.” \s Iesusa toŋgo wepereca Raraŋ Aetaniacmo kam toŋtoŋ laŋ neaŋgatna \r (Matiu 11.25-27 na 13.16-17) \p \v 21 An mɨn mbuŋa, Ŋeroŋ Ratta Iesusna nikinik ŋgaoca ŋgepca Iesusa toŋgo wiraiacarica, ma gaindopatna, “Raraŋ Aetaniac, u tamuŋna auŋapa gan tiacarpaikna Kacoot. Aintik aku unmo toŋtoŋ ŋgoin, u landamŋina ramtaɨrapa iroar laiŋta ramtaɨrmo, an reik aŋgɨra iŋgorocatke. U ramtaɨra mombonik tekirta kirar ndeacrenanmo, u an reikca minmo wandacrenanna, anna laŋ. Raraŋ Aetaniac, u ndona toŋtoŋa raŋgaica, u ainda morina.” \v 22 \x - \xo 10.22: \xo*\xt Mt 28.18, na In 1.18, na 3.35, na 10.15, na 17.2\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Aukna Aet, ma an reikca muruŋa aukna para tɨkrina. Na ramoot ianna ma Nuocmo mba lamŋireke. Aetta ma ndo kabe niŋgik manmo lamŋirena. Na ramoot ianna ma Aetmo mba lamŋireke. Nuoca ma ndo kabe niŋgik ndamŋirena, na Nuoca ndo ramtaɨrmo toŋgorenanmo Aetmo wandacrina, na an ramtaɨra, min tiŋgikca ndori Aetta ndamŋinande.” \p \v 23 \x - \xo 10.23: \xo*\xt Mt 13.16-17\xt*\x*Iesusna iŋa raŋgairena ramtaɨra ndori manap eacri, ma nda kumbakeca, minmo watca aindopatna, “Meikramtaɨra nena watrena reikca watreke, mina toŋgorena. \v 24 \x - \xo 10.24: \xo*\xt 1 Pi 1.10\xt*\x*Aku nenmo gaindopnande, atuna rambca morina ramtaɨr wɨt anik ndeidapa gagrirta ramtaɨr paŋaind wɨt anik ndeidap, mitoca ndorimo an reikca wat ndopatnanna, an reik mandeaca ne watreke, waracrena reik. Mina mba watri, mina mba waracri, wanaiŋ ŋgoin.” \s Samariana ramoot laŋna kam roor \p \v 25 \x - \xo 10.25-28: \xo*\xt Mt 19.16, na Lk 18.18\xt*\x*\x - \xo 10.25: \xo*\xt Mt 22.35-40, na Mk 12.28-34\xt*\x*Karica tɨpemb wandik tamŋirena ramoot ianna, ŋgepca, ndomo Iesusa towai digi ndopca, ma ŋgepca Iesusmo gaind madigiat, “Riripti, aku tida mo te, aku iarwarna eteacna wat laŋ aŋgɨit?” \v 26 Aindopri, Iesusa mamo gaind mac nda rutiatna, “Tɨp Wandɨkna kamma timbigta kap ndeacrenanna, tit ndoprina? U ndo tit mbatrina?” \v 27 \x - \xo 10.27: \xo*\xt TN 19.18, na TW 6.5\xt*\x*Aindopatke, tɨpemb wandik tamŋirena ramootta kam rutica gaindopatna, “U tamuŋna Raraŋ Aetaniac niŋgikca matŋi, ma una Kacoot. U mamo ndona iro nikinikapa, ndona ŋeroŋapa, gargarapa, ndona iro ŋgoin mbuŋa man niŋgik ndamŋi te. U ndona kamkabe motoco, u ndoa matŋia morena tɨp kirara, min motoco u ainda mo.” \v 28 \x - \xo 10.28: \xo*\xt TN 18.5, na Nei 9.29, na Esi 20.11-13, na Ro 10.5, na Gal 3.12\xt*\x*Aindopatke, Iesusa mamo gaindopatna, “Ande. U wandoŋ mambopri. U ainda mo te, u iarwar ndeteacna wat rocot aŋgɨnande.” \p \v 29 \x - \xo 10.29: \xo*\xt Lk 16.15\xt*\x*Karica tɨpemb wandik tamŋirena ramootta ma gaind malamŋiat, ŋarikca Iesusa aukmo gaind ndamŋi nari, aukna landamŋiara mɨnna wanaiŋ. Aintik ma Iesusmo ma gaindopatna, “Mandaia aukna kamkabe, na anna mandai ŋgoin?” \v 30 Aindopri, Iesusa mana kam rutica gaindopatna, “Ramoot ianna Ierusalemnan ŋgepca auŋ aniac Ieriko ŋgirikna taŋri. Na macmakɨmna ramtaɨra taupca iŋgoroca eacrinanna, mina laruca mana tik ŋgapaoc aŋgɨratke, manmo pia ŋgocraica. Mina mamo ainda moa ŋgocraica, taup ndiŋa meracarica taŋga maiatke, ma meraca eaca, maica menaca makatat. \v 31 Ri, an mɨnna taup ndamootna ramoot ianna, an taup ndiŋa raŋgaia irikatnanna, ma an ramootta watca, ma taup ndiŋa meraca eacri, ma mamo mitaca wattacarica ma aocatitaca mataŋgat. \v 32 An tɨpna kirara, Liwaina ian toco, an taup ndiŋa nakɨpca an ndaruca, an ramootta watca, mamo mitaca watcarica aocatitaca mataŋgat. \p \v 33 \x - \xo 10.33: \xo*\xt In 4.9\xt*\x*\x - \xo 10.33-34: \xo*\xt 2 Nin 28.15\xt*\x*“Maniŋa ainda mocarica taŋgatke, Samariana ramoot ianna ndo an taup ndiŋ nakɨpatnanna, kɨpca an ramoot ndambuŋ ndaruca. Ma man mbatca, iro inik mananna mana kakadmai ŋgoin. \v 34 Ainda moca ma taŋga mamo utiŋga mana pitirmo tabaɨrapa wainna puk mbuŋa tukia tamaia maica. Karica manmo aŋgɨra ŋgepca ndona doŋkia mbiraca. Karica manmo warkica aŋgɨra taŋga ŋemb ŋgorena kac naaŋgɨra taŋga, mana ŋginaŋa moa eacri.\fig Ma mana pitirmo tabaɨrapa wainna puk mbuŋa tukia tamairina|alt="He dress and wash his sores with wine." src="Gw088.tif" size="span" copy="Wade" ref="10.34"\fig* \v 35 Na iŋmbaina ra, ma an ŋembta kacna aetmo kitukndukca ruar mbuniŋna mɨn neaŋgatke. Ma manmo gaindopatna, ‘U gan ramootmo matau raupŋi eac. U mana moca kitukndukca titpaik nakecari te, iŋmbaia aku nda kɨp te, unanmo rutinande.’” \p \v 36 Aindopri, Iesusa an tɨpemb wandik tamŋirena ramootmo gainda digiatke, “U tit ndamŋire? An ramtaɨr mbonkacmo, mandaia ndo an macmakɨmna ramtaɨra pia ŋgocrairina ramootna kamkabe?” \v 37 Ri, ma gainda rutirina, “An ramoot, ma mana kakadmaina opotaca morinan.” Aindopri, Iesusa mamo gaindopatna, “U taŋca an tɨpna kirar ŋgoinna mo.” \s Iesusa Mataapa, Mariana kac ndeacatna \p \v 38 \x - \xo 10.38-39: \xo*\xt In 11.1\xt*\x*Karica Iesusapa mana iŋa raŋgairena ramtaɨrap, mina taup ndiŋa taŋ, taŋga auŋ ian ndaruca. An auŋna meac ian, mana ia Mata. Na Mata mamo aca tɨkca mamo ndiarna tɨp kirara moca aŋgɨra taŋga ndona kac nagaca mambiracri. \v 39 \x - \xo 10.39: \xo*\xt In 12.2-3\xt*\x*Na Mata ma ndona lapnameac ianap, mana ia Maria. Na Maria ma kɨpca Kacootna kɨtɨmma mbiraca man mboprina kamb mbaracri, ma manap eacrina. \v 40 Ri, Mata taŋga min amna moca amta reikta aiŋir anikca moca taŋ, taŋga ŋateca kɨpca mamo gaindopatna, “Kacoot, aukna lapnameaca aukmo kɨpca otac ŋgocor. Aintik aku ndo kabea moa mataŋreke, u aukna moca lamŋire ki, wanaiŋ? U manmo mbopca ma kɨpca aukmo otaca, aŋga amta reik kocrona.” \v 41 Aindopri, Iesusa mana kam rutica gaindopatna, “O Mata, una paŋanna iroara wɨt ŋgoinapa kakadmaiap. \v 42 \x - \xo 10.42: \xo*\xt Ŋap 27.4, na Mt 6.33\xt*\x*Aintik u reac laŋ ianna, iroa mba aŋgɨapeke. Gan reaca Maria aŋgɨna morena reac, anna reac laŋ ŋgoin. Aintik aia mamo an reac aŋgɨna, anna kɨracna mɨnna wanaiŋ.” \c 11 \s Mbendeia momona tɨp kirara gaind \r (Matiu 6.9-15 na 7.7-11) \p \v 1 \x - \xo 11.1: \xo*\xt Lk 5.33\xt*\x*Karica Iesusa taup ianna mbendeia eaca taŋga mbendeia maiatke, mana iŋa raŋgairena ramoot ianna manmo gaindopatna, “Kacoot, u aimo mbendeia momona kamna tɨp kirar ripti, ŋgaua Ionna ndona iŋa raŋgairina ramtaɨra riptirina kirar.” \v 2 \x - \xo 11.2-4: \xo*\xt Mt 6.9-13\xt*\x*Aindopri, Iesusa mimo gaindopatna, “Ne mbendeina mo te, ne gainda mbendei, \b \q1 ‘Ate, i unanmo watcarica ma memetmbaca \q3 aina rɨkmo wandoŋ rat ndeacraŋ. \q2 Aia toŋgorinanna, \q3 una bubuocmo watcarica ma kɨp. \q1 \v 3 Memetmbaca u aina amna reikmo \q2 u ra, ra katu neaŋraŋ. \q1 \v 4 Na meikramtaɨra aimo tɨpemb ŋgorikta makukara moreke, \q3 aia mina tɨpemb ŋgorikta makukarmo \q3 mo kecarica minmo matau mo, \q2 aintik u aina tɨpemb ŋgorikta makukarmo mo kecarica, \q3 u aimo totowaira kai watcarica, \q3 aimo kai towai teac.’” \b \p \v 5 Aindopacarica Iesusa minmo gaind mac mbopatna, “Ŋarikca nena rɨkna ramoot ian, ma ndona aikndamoot laŋ ŋgoinmo, ma mouŋ rɨkniŋ ŋgoinna taŋi laruca ndona aikndamootmo aindop te, ‘Aukna aikndamoot, aku toŋgorinanna, u aukmo tapacar tɨpemb mbonkac pac neaŋ. \v 6 Aukna aikndamoot ianna, taup ndiŋ nakɨp kɨpca, aukna kacnɨm ndaruca, aku mana neaŋamna amta reik kocor.’ \v 7 Aindop te, an kacna inik ndeacrina ramootta gainda rutica mbopnande, ‘U aukmo aiŋ aniaca, kai neaŋi mo teac. Aku tɨŋ kaptikica leacarica ndona mombonikap maŋgoreke. Aku mba ŋgepca unmo amna reac, tɨp ianna mba neaŋitndai!’” \v 8 \x - \xo 11.8: \xo*\xt Lk 18.1, na 18.5\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Aku nemo gaindopnande, an kacna aet, ma ndona aikndamootmo ŋatŋaetap. Na ma ŋgepca mana rurina reik maneaŋgat. Ŋarikca manmo mouŋ aniaca reikta ru te, mana ŋgogo katac narica, ma ainda moatna, ma ŋgepca ndona aikndamootna toŋgorina kainta reikmo, mana aikndamootmo aŋgɨri neaŋnande. \v 9 \x - \xo 11.9: \xo*\xt Mt 7.7, na Mk 11.24, na In 15.7, na 1 Io 3.22\xt*\x*Ainda moca aku nemo gaindopnande. Ne Raraŋ Aetaniacmo ndorimo otacna mbendeia digi te, ma nemo otacnande. Na ne ore te, ne watnandet. Na ne manmo ac te, ma nemo waraca ruti te, ne man ndambuŋ nakɨpnande. \v 10 Aintik mandaia digiraŋ te, Raraŋ Aetaniaca manmo memetmbaca neaŋnande. Na mandaia oreraŋ te, ma memetmbaca watnandet. Na mandaia acraŋ te, Raraŋ Aetaniac mamo, waraca rutica ma man ndambuŋ nakɨpnande. \p \v 11 \x - \xo 11.11: \xo*\xt Mt 7.9-10\xt*\x*“Ne atera tida moit? Nena ianna mooŋnuoc ian, ma unmo ŋgoaem ian neaŋna digi te, ne mamo nduop ŋgoreac ian aŋgɨri neaŋit ki, co wanaiŋ. \v 12 Co, tida moit? Mooŋnuoca nemo ŋgorac loor ian neaŋna digi te, ne mamo kaŋur ŋgoreac ianna aŋgɨri neaŋit ki, a? An toca laŋa wanaiŋ! \v 13 Mindacniŋ. Na ne ater, ne tɨp ŋgorik wɨt aniaca morena ramtaɨr, na ne ndorita mombonikta ndamŋireke, na ne mimo mataua moreke, mimo reik laiŋ neaŋrena. Ainda moca anna gidik ecte, ne gaind ŋgoin ndamŋi. Nena tamuŋna Aet, ma mandaibinna mbendeica Ŋeroŋ Rat aŋgɨna digi te, ma neaŋnandet!” \s Mina gaindoprena, Iesusa Belsebulap tɨkca aiŋa morena \r (Matiu 12.22-30 na Mak 3.20-27) \p \v 14 Karica Iesusa ramoot ianna ŋeroŋ ŋgoreac ianna manap eacrenanna, moa kecariatna. Ma manap eacreke, ma mana kam leaca ma kam ndop ŋgocor ndeacrenanna. An ŋeroŋ ŋgoreaca taŋgatke. Ri, an kam kocorta ramootta kam ndopri, meikramtaɨr wɨt aniaca an mbatca tamtam ndamŋirina. \v 15 \x - \xo 11.15: \xo*\xt Mt 9.34, na 10.25, na 12.24\xt*\x*Ri, meikramtaɨr ndeida gaindopatna, “Iesusa ŋerŋgaur ŋgorikca moa kecarirenanna, ma Belsebulna gargar mbuŋa morena. Na Belsebul ma Ramoot Mbɨk. Ma ŋerŋgaur ŋgorikta ramoot paŋan.” \v 16 \x - \xo 11.16: \xo*\xt Mt 12.38, na 16.1, na Mk 8.11\xt*\x*Aindopri, meikramtaɨr ndeida ndorimo Iesusa towai ndopca, mina mamo ainda digiatna, “U tamuŋna auŋna ŋgagatrac ianna mo te, aia lamŋinande, u Raraŋ Aetaniacna gargarap.” \v 17 \x - \xo 11.17: \xo*\xt Mt 12.25, na Mk 3.24, na In 2.25\xt*\x*Aindopri, Iesusa mina iroara atuna ndamŋica, ma mimo gaindopatna, “Gagrirta ramoot paŋan ianna, mana bubuocna kaŋgauk ndeacrena meikramtaɨra, mina ndorimo rɨkca titaca tumbun mbuniŋ ndaruca ndorica ruŋ te, mina ndorimo mo ŋgocrainande. Co, kamin kabena meikramtaɨra, mina ndorita kɨdrɨkca tumbun mbuniŋa titaca ndorica ruŋ te, mina ndorita kaminna mo ŋgocrainandet. \v 18 Na Ramoot Mbɨkna bubuocna kaŋgauk ndeacrenanda, mina ndorimo tumbun mbuniŋa titaca ndorimo paŋaindamtaɨra moca mo te, ma titocna gargarap eacraŋit? Aria, ne mbop, aku Belsebulna gargar mbuŋa meikramtaɨrta ŋerŋgaur ŋgorikca moa kecarire ki, a? \v 19 Aku Belsebulna gargar mbuŋa morenanna, anna gidik ecte, mandaia ndo nena ndeidmo otaca mina nena ndeidta ŋerŋgaur ŋgorik ŋgotta mandacrina? Nena ndeida ndori nenmo mbopnande, ‘Na man ndoprena kambca, anna gidikca wanaiŋ.’ \v 20 \x - \xo 11.20: \xo*\xt NA 8.19\xt*\x*Moca Raraŋ Aetaniaca ndo aukmo an gargar neaŋga, aku ŋerŋgaur ŋgorikca mo kecari te, ne aind ndamŋi, Raraŋ Aetaniacna bubuoca nena kɨdrɨk makɨpri. \p \v 21 “Na ramoot gargar ianna mana lapoiknan aŋgɨca, ndona kac tɨŋa wɨtɨkca anna ŋginaŋa mo te, mana reikca muruŋa laŋ ŋgoin ndeacnandet. \v 22 \x - \xo 11.22: \xo*\xt Kol 2.15\xt*\x*Ma an reikta gagrarmo ndo ŋgopotac ndopca moeknanna, ramoot gargar aniac ianna laruca manap ruŋca manmo pi kɨtac wɨtɨk te, ma mana gagrarca ruŋrena reik aŋgɨ te, ma mana reikmo ramtaɨr ndeida biŋainande. \p \v 23 \x - \xo 11.23: \xo*\xt Mt 12.30, na Mk 9.40, na Lk 9.50\xt*\x*“Na ramootta aukna aikndamootta wanaiŋ, ma aukmo ndona paŋaindamoota monande. Na ramootta aukmo otaca meikramtaɨrmo, aŋgɨri puni ŋgocor, ma ndo minmo aŋgɨri ootca mina tamtamma taŋ mainandet.” \s Ŋeroŋ ŋgoreaca mac nda makɨpat \r (Matiu 12.43-45) \p \v 24 \x - \xo 11.24: \xo*\xt Mt 12.43\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Moca ŋeroŋ ŋgoreaca ramoot ian tɨkcarica, ma puik kocorta taupca ndo mbukca mbiraca wɨktɨki eacna taupembta kore taŋ, taŋi tambacari te, ma aindopnande, ‘Aku mac nda taŋca ndona atu ndeacrena kac mac nda taŋca, an ndeacna.’ \v 25 Aindopca ma mac nda kɨpca, an kaca wattatnanna anna mina mataua maica laŋ ŋgoin ndeacri. \v 26 \x - \xo 11.26: \xo*\xt Mt 12.45, na In 5.14, na Ib 6.4, na 2 Pi 2.20\xt*\x*Ainda moca ma nda taŋga kabena tɨpemb ŋgorik koindara morena ŋerŋgaur parmbaiapa mbut mbuniŋna mɨn naaŋgɨca kɨpca mina an kac ndeacnande. An ŋerŋgaura mina tɨpemb ŋgorikca, mana tɨpemb ŋgorikmo, minanna kunda tamuŋ ŋgoin ndeacrenan, aŋgɨca kɨpca mina an kacna inik ndeac te, an ramootta ma ŋgaua laŋmbai ndeacrenanna. Mandeaca ma kocnai ŋgocrainande.” \s Titna ramtaɨra ndorita toŋtoŋgar laiŋgap eacit \p \v 27 \x - \xo 11.27: \xo*\xt Lk 1.28, na 1.42, na 1.48\xt*\x*Karica Iesusa an kamb ndopatna mɨn mbuŋa meikramtaɨra muruŋ ndeacatke, ma mbopri mbuŋa, meac ianna mina rɨk ndeacrinanna, ma kam aniac mbuŋa aindopatna, “Gan meac, ma una mɨrca unmo ndona mɨr mbuŋa wirambrina meac, ma toŋtoŋap.” \v 28 \x - \xo 11.28: \xo*\xt Mt 7.21, na Lk 8.15, na 8.21, na Ie 1.25\xt*\x*Na Iesusa gaindopatna, “Aia gaind ŋgoin ndopnande, ‘Mandaibinna Raraŋ Aetaniacna kam mbaraca raŋgairenanna, mina toŋtoŋgar koindap eacnande.’” \s Ramtaɨr ndeida Iesusmo ŋgagatracara mona digiatna \r (Matiu 12.38-42 na Mak 8.12) \p \v 29 \x - \xo 11.29: \xo*\xt Mt 16.4, na Mk 8.12\xt*\x*Karica meikramtaɨr wɨt aniaca Iesus ndambuŋa andu nakɨpri, Iesusa minmo gaindopatna, “Gan mɨnna meikramtaɨr, mina meikramtaɨr ŋgorik, mina ndorimo ŋgagatrac ianna wat garacna, mina ndorimo an nagarac te, anna ndo minmo wandacnande, aku Raraŋ Aetaniacna aiŋna ramoot. Na mina mba ŋgagatrac ianna mba garacitndai, wanaiŋ ŋgoin. Mina ŋgagatrac kabe niŋgik mbatnande, an ŋgagatraca ramma morina ramoot, Iounanan. \v 30 \x - \xo 11.30: \xo*\xt Ion 1.17, na 2.10, na 3.4\xt*\x*Atua Iouna, ma ŋgagatracna kirar ndaruca, Raraŋ Aetaniac manmo Niniwa auŋ aniacnanda wandacatna. Anna kirara Ramootna Nuoc, ma toca ainta ŋgagatracna kirar ndarunandet, te, Raraŋ Aetaniaca manmo gan mɨnna meikramtaɨrmo an wandacnandet. \v 31 \x - \xo 11.31: \xo*\xt 1 GRP 10.1-10, na 2 Nin 9.1-12\xt*\x*Kaina ra ian, Raraŋ Aetaniac ma ndo meikramtaɨrta makukara waparacna ra laru te, mon tawan ŋgoinna raŋmbaina tiacarpaikna mamaina pitrikna auŋna gagrirta meac ianna ndo kɨpca gan mɨnna meikramtaɨr morena tɨpemb ŋgorikta kirarira wandacnande. Aintik an gagrirta meac paŋan, ma mon tiacarpaikna mamaina auŋ ndeacrenanna, ma ndomo kɨpca Solomonna, ndona landamŋi laiŋta kam ndop te, ma ndomo anna waracna moca anna nakɨpatna. Na nena kɨdrɨk ndeacrena ramoot ian, mana landamŋi laiŋ mananna Solomonna landamŋimo kunda tamuŋmbai. \v 32 \x - \xo 11.32: \xo*\xt Ion 3.5\xt*\x*Na Niniwananda, atu ŋgoinna mina Iounana mimitpacna kam mbaraca mina anduna iroar inkar ŋgetrikirina. Na ramoot ianna ma aina kɨdrɨk ndeacrenanna, mana gargara Iounana gargarmo kunda tamuŋ ŋgoin ndeacrena. Ainda moca Raraŋ Aetaniac, ma meikramtaɨrta makukara waparacna ra laru te, Niniwana meikramtaɨra mitoco ŋgepca laruca gan mɨnna meikramtaɨr morena tɨpemb ŋgorikca wandacnande.” \s Iesusna tikna memetacna kam roor keatna \r (Matiu 5.15 na 6.22-23) \p \v 33 \x - \xo 11.33: \xo*\xt Mt 5.15, na Mk 4.21, na Lk 8.16\xt*\x*Ri, Iesusa gaind mac mbopatna, “Meikramtaɨra mina tac wɨwɨrmo mba aŋgɨri iŋgorocitndai. Na mina mba aŋgɨra tuoŋ kaŋgaukca mba aŋgɨri iŋgorocitndai. Wanaiŋ ŋgoin. Mina aŋgɨri tacna taupca mbirac te, meikramtaɨra an kacnɨm nakɨp mbuk te, mina an tacna memetac mbatnande. \v 34 \x - \xo 11.34: \xo*\xt Mt 6.22\xt*\x*Una lamnɨaca anna una tikna tac wɨwɨrna kirar. Na una lamnɨaca laŋ ndeac te, mana memetaca una tikmo muruŋ naaŋgɨnande. Na una lamnɨaca ŋgocrai te, una tikca muruŋa nenepucarinande. \v 35 Ainda moca u ndona ŋginaŋa mataui mo, moca an memetaca un ndambuŋ ndeacrenanna, moca taŋi nenepu nari. \v 36 Aintik una tikca muruŋa memetacap eac te, una tik umbum ianna mba nenepuca eacitndai. Ainda moca una tikna memetaca bagaraniac ndaruca una tikca muruŋa tac wɨwɨrna memetac nakirar toca, una tikca muruŋa metacarinande.” \s Parisinandapa tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨrap mina tɨp ŋgoreaca morena \r (Matiu 23.1-36 na Mak 12.38-40 na Luk 20.45-47) \p \v 37 \x - \xo 11.37: \xo*\xt Lk 7.36, na 14.1\xt*\x*Iesusa kamb ndopca maiatke, Parisina ramoot ianna manmo kɨpca ndoap amna digiri. Ainda moca Iesusa taŋga mana kacna inikca mbukca gagamna taupca mbiraca ambri. \v 38 \x - \xo 11.38: \xo*\xt Mt 15.2, na Mk 7.3\xt*\x*Na an Parisia, watrinanna ma para tuki ŋgocora ambatke, ainda moca ma tamtam ndamŋirina.\f + \fr 11.38 \fr*\fk Para tuki ŋgocor ŋgambrena tɨp kirara: \fk*\ft Anna kabena Iudananta rɨtɨpacna tɨp wandɨk dam. Anmo Parisiara gaind ndamŋirena. U Raraŋ Aetaniacmo mataui raŋgairaŋna mo te, u ndona par tuktukina tɨp wandɨkca raŋgairaŋ. Anna Tɨp Wandɨkna inikca eac ŋgocor. \ft*\f* \v 39 \x - \xo 11.39: \xo*\xt Mt 23.25, na Mk 7.4, na Ta 1.15\xt*\x*Ri, Kacootta manmo aindopatna, “Ne, Parisiara ne gainda morena, ne tuoŋgourapa kabarmo mina raekrembca mataua tukia ŋgaib tarureke. Na nena inkara, ne macmakɨmapa tɨpemb kirarir ŋgorikca momona mɨnɨŋ koindar. \v 40 Na ne ŋaŋaŋaona ramtaɨr koindar! Na ramootta raekmbaina reikca morenan, ma an inikmbaina reik toco ma mba more ki, a? \v 41 \x - \xo 11.41: \xo*\xt Ais 58.7, na Dan 4.27\xt*\x*Ainda moca reikca inikmbai ndeacrenan, ne anmo reik kocorta ramtaɨr ndaekpembca neaŋ, minmo otac. Ne ainda mo te, nena reikca muruŋa ŋgaib tarunande. \p \v 42 \x - \xo 11.42: \xo*\xt TN 27.30, na Mt 23.23\xt*\x*“Na ne Parisiara, ne ndoripembta kadmai! Ne makukara aŋgɨnandet. Ne iniŋpaik, co gagamna raikdar, co ainta warɨŋna ambrena ikir uprirmo, ne muruŋ naaŋgɨca anmo ne nduca parniŋ ndaru te, ne an parniŋ ndarurina kabemo, ne aŋgɨca Raraŋ Aetaniaca neaŋ te. Na ne taup wandoŋ laŋ gidikna kirarapa Raraŋ Aetaniacna matŋirena toŋtoŋna kirarmo ne kecamacariek. Aintik ne an taup wandoŋ laŋapa manmo matŋirena toŋtoŋna tɨp kirarmo, mo gagra te, ne an kabenanmo mba ndarekrekeitndai. \p \v 43 \x - \xo 11.43: \xo*\xt Mt 23.6-7, na Mk 12.38-39\xt*\x*“Na ne Parisiar, ne ndoripembta kadmai! Ne makukar aŋgɨnandet. Ne gainda morena, ne ndorimo Iudananta mimitpac aŋgɨrena kaikta ramtaɨr paŋainda mbiracrena taupemb koinda riaca toŋgo aŋgɨreke. Na ne ndorimo meikramtaɨr punirena taupembta toŋgorena, mimo kɨp te, ndorimo kam laŋ neaŋna moca, ne anna punirena. \p \v 44 \x - \xo 11.44: \xo*\xt Ŋap 5.9, na Mt 23.27\xt*\x*“Ne ndoripembta kadmai! Ne makukar aŋgɨnandet. Ne ande gom kɨndik kocorta mukna kirar, meikramtaɨra lamŋi ŋgocora mina an nambatta taŋraŋnande.”\f + \fr 11.44 \fr*\fk Muk: \fk*\ft Anna warir mutocrena taup, na Iudananta tɨp kirara gaind. Mukmo mina aindoprena, anna rat ŋgocorta reac. Aintik mina muk raupŋirena tɨp kirara mina mukurmo ŋgagatracara moca an mukurmo tɨkrena. Na ramootta an mukca garac ŋgocora an nambatta taŋca wɨtɨki taŋ te, ma Raraŋ Aetaniacna lamnɨac ŋgoutta ma ramoot ratta wanaiŋ.\ft*\f* \p \v 45 Aindopatke, tɨpemb wandik tamŋirena ramoot ianna an kam mbaraca, ma Iesusmo nda rutica gaindoprina, “Riripti. U Parisiarmo ainta kam ndopapeke, u ai motocmo mapepereca.” \v 46 \x - \xo 11.46: \xo*\xt Mt 23.4\xt*\x*Aindopatke, Iesusa mana kam rutica aindopatna, “Ne tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨr, ne ndoripembta kadmai! Ne makukar aŋgɨnandet. Ne toco ne gainda morena. Ne meikramtaɨrmo makukar neaŋga, mina an makuk aniac maaŋgɨreke. Ne ndori koinda nena patŋit ianna mina makukara mba aŋgɨrenanna. \p \v 47 \x - \xo 11.47: \xo*\xt Mt 23.29-31\xt*\x*“Na ne ndoripembta kadmai! Ne makukar aŋgɨnandet. Nena nicara atuna rambca morina ramtaɨrmo rɨŋga menacri, na ne min ndamŋina moca, ne mina warir mutocrina taupembca ne ŋgagatraca tɨkrena. \v 48 Na an tɨpembta kirarira ne meikramtaɨrmo an wandacri, nena nicarta ater, mina ndorimo ainda mori, na ne an kirarirmo, laiŋga mori ndopca. Aintik mina rambna ramtaɨra rɨŋga menacri, na ne min ndamŋina moca, mina warir mutocrina taupembmo ne wat garacna reik tɨkrina. \p \v 49 “Ainda moca Raraŋ Aetaniacna landamŋiapa iro laŋ mananna ma gaindopatna, ‘Aku ndona rambca morena ramtaɨrapa ndona up aŋgɨrena ramtaɨrmo mbagɨrica mina taŋga meikramtaɨra mina ndeidmo mo ŋgoreaca moatke, mina ndeidmo rɨŋga menacatna.’ \v 50 Ainda moca an meikramtaɨr wɨt aniaca an kirar ŋgoreacap eacreke, mina rambca morina ramtaɨrmo rɨŋga menacatke, an rɨŋ memenacna tɨp kirara Raraŋ Aetaniaca gan tiacarpaikmo mandeb moca eacri, an makukara an mɨn ndaruca, kɨpca mandeacna mɨn. An tɨp kirara mandeacna mɨnna meikramtaɨra anap eacraŋ te, mina an tɨpembta makukar aŋgɨraŋnande. \v 51 \x - \xo 11.51: \xo*\xt RL 4.8, na 2 Nin 24.20-21\xt*\x*Reac lacaua memenaca Abolna mɨn ndaruca kɨpca, Raraŋ Aetaniacna ramma morina ramoot Sekaraiana memenacna mɨn mbuŋ. An ramoot Sekaraia, mina mamo gɨmbambara morena taupapa Raraŋ Aetaniacna Kacna kɨdrɨkca tɨkca mina anna tɨkca manmo pia menacarina. Anna gidik ŋgoin, na aku nenmo aindopnande, an tɨp ŋgoreacna opoik ŋgoreaca, gan mɨnna meikramtaɨr puŋga larunande.” \p \v 52 \x - \xo 11.52: \xo*\xt Mt 23.13\xt*\x*Aindopacarica ma gaind mac mbopatna, “Ne tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨr, ne ndoripembta kadmai! Ne makukar aŋgɨnandet. Ne ande landamŋi laŋ aŋgɨrena taupmo mbuk narica, an leacarica, ne kabena meikramtaɨra ndorimo taŋi mbukca kam laŋ aŋgɨna mo te, ne mina taupemb mboracraŋnande.” \p \v 53 Karica Iesusa ndona eacrina kac tɨkcarica taŋna moatke, iŋmbaia tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨrapa Parisina ramtaɨrap, mina manmo nikkatta ŋgocraica, mamo digdigiara wɨt aniaca digiatna. \v 54 \x - \xo 11.54: \xo*\xt Lk 20.20\xt*\x*Mina manmo kam tɨp ŋgoreac ian ndopekna moca, anna towaia digirina. Ma kam tɨp ian katti mbop te, mina anna wat rapacna moca. \c 12 \s Parisiarta paparuna tɨpembta kirarira wat \r (Matiu 10.26-27) \p \v 1 \x - \xo 12.1: \xo*\xt Mt 16.6, na 16.12, na Mk 8.15\xt*\x*An kɨdrɨkna inikca meikramtaɨr wɨt aniac ŋgoin, mina kɨpca punica an motemma mɨn ŋgoinna tɨkcarica, anna ndeida, ndeidta our kaoci latac te, labdɨacna mɨn ŋgoin, ainda moca Iesusa ŋgepca ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo, aindopatna, “Ne Parisiarta isna matau wat, anna mina parua pocpocrena. \v 2 \x - \xo 12.2: \xo*\xt Mt 10.26, na Mk 4.22, na Lk 8.17\xt*\x*An tamaia moca eacrena inikna reikca muruŋa larui raekca tɨk te. An iŋgoroca eacrena kamb toco, muruŋa larui raekca tɨkca meikramtaɨra muruŋa waraci lamŋi garacnande. \v 3 Na kainta reikta kambca ne neaupa, tɨkca mboprinanna, an kambmo meikramtaɨra ra tɨki waracnande. Na ne kamb ndeidmo, kac inikca tɨkca lektekarta kam mbuŋa tɨkca mboprena kambca, mina taŋi punirena taupca tɨkca meikramtaɨrmo kam aniac mbuŋa aci mbopnande.” \s Meikramtaɨra Raraŋ Aetaniac niŋgikmo nanambiraŋ \r (Matiu 10.28-31) \p \v 4 \x - \xo 12.4: \xo*\xt Ais 51.7, na Ier 1.8, na Mt 10.28, na In 15.14-15\xt*\x*Karica Iesusa ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo gaind mac mbopatna, “Aukna ramtaɨr laiŋ, aku nemo aindopnande. Ne an, tikembca moa menacrena ramtaɨrtarica kai nanambi teac, mina iŋmbaia reac ianna mba moitndai. \v 5 Aku nemo wandoŋ ŋgoinna aindopnande, ne mandai narica ne nanambit. Ne Raraŋ Aetaniac narica nanambi. Raraŋ Aetaniac, ma tikembmo mo menaca menac ŋgocorta iarwara wɨrrena tac nake mbukna gargarap, ainda moca aku nemo gidik ŋgoin ndoprena, ne Raraŋ Aetaniacna moca nanambi.” \p \v 6 Karica ma gaind mac mbopatna, “Ne lamŋirena, meikramtaɨra ŋgorik tekir parmbaimo mina kituknduk mbuniŋ nocniŋ, mbuŋa an ŋgorik ŋgoikatna. Aintik Raraŋ Aetaniac, ma mba an ŋgorik tekirta ianmo, ma mba ndarekrekeitndai. \v 7 \x - \xo 12.7: \xo*\xt Lk 12.24, na 21.18\xt*\x*Na Raraŋ Aetaniaca nena paŋaindta lakoarta kirir motocmo, ma nduca maica ma mina ŋgaŋganŋgɨarmo ma malamŋireke. Ainda moca ne kai nanambi teac, nena ŋgaŋganŋgɨara an ŋgorik tekirnoikmo tamuŋ ŋgoin maeacreke.” \s Aia gan kam ndopna numbira kai mo teac, aia Iesusna wiwitnan \r (Matiu 10.32-33 na 12.32 na 10.19-20) \p \v 8 \x - \xo 12.8: \xo*\xt Lk 15.10\xt*\x*Ainda moca Iesusa mimo aind mac mbopatna, “Nena ianna, meikramtaɨrta outta wɨtɨkca aindop te, ‘Aku Iesusmo rɨpacrena.’ Aindop te, Ramootna Nuoc toco ŋgepca taŋca Raraŋ Aetaniacna mbaiŋna aiŋa morena ŋerŋgaurmo aindopnande, ‘Ma aukna ramoot.’ \v 9 \x - \xo 12.9: \xo*\xt Mk 8.38, na Lk 9.26, na 2 Ti 2.12, na 1 Io 2.23\xt*\x*Na nena ianna taŋca ndeidta outta wɨtɨkca aindop te, ‘Aku Iesusmo mba rɨpacrenanna,’ aindop te, auk toco ŋgepca taŋca Raraŋ Aetaniacna mbaiŋna aiŋa morena ŋerŋgaurmo aindopnande, ‘Ma auknanna wanaiŋ.’” \p \v 10 \x - \xo 12.10: \xo*\xt Mt 12.31-32, na Mk 3.28-29, na 1 Io 5.16\xt*\x*Karica ma gaind mac mbopatna, “Meacramoot ianna, ma Ramootna Nuocmo peperena kam ŋgoreac ndop te, Raraŋ Aetaniaca mana tɨp ŋgoreacna makukmo ma mo kecarinande. Na ramoot ianna, ma Ŋeroŋ Ratmo peperena kam ŋgoreac ndop te, Raraŋ Aetaniaca mana an tɨp ŋgoreacna makukca mba mo kecariitndai. \p \v 11 \x - \xo 12.11-12: \xo*\xt Mt 10.19-20, na Mk 13.11, na Lk 21.14-15\xt*\x*“Ainda moca mina nenmo Iudananta mimitpac aŋgɨrena kaikta inkar naaŋgɨ mbukca ramtaɨr paŋaindapa, gagrirta ramtaɨr paŋaindta out naaŋgɨri wɨtɨk te, ne kai rugdar moca iroara tamtam ndamŋica gainda kai lamŋi teac, ‘Aia kammo tida tɨki mbopit? Tida tɨki rɨtaci mbopit?’ Ainda kai lamŋi teac. \v 12 An kɨdrɨk mbuŋa Ŋeroŋ Rat, umo mbopna kamma, ma umo ripti te, u mbopnande.” \s Lamin aniacapna ramootna kirarita kam roor \p \v 13 Karica ramoot ianna an tumbun aniacna inikca tɨkca Iesusmo aindopatna, “Riripti, aukna aetta menacatke, tɨkcariatna reik. U aukna lacaumo mbopca u an reikmo titaca aŋnanmo biŋa moca manan tɨkcari te, aukna reikmo neaŋ.” \v 14 Ri, Iesusa an ramootmo ainda nda rutica mambopat, “Kaia! Mandaia ndo aukmo oŋna ritri waparac mona larapacrina, te, aku oŋna reikmo biŋa mona?” \v 15 \x - \xo 12.15: \xo*\xt 1 Ti 6.7-10\xt*\x*Karica Iesusa an meikramtaɨrmo gaindopatna, “Ne ndoritake, matau wat, moca ne kabena reik mac aŋgɨna toŋtoŋgarap kai eac teac, kari ŋgoin ndacari. Ne reik wɨtap, na an reiki nemo mbibirac eteac laŋa mba neaŋitndai.” \p \v 16 Karica Iesusa mimo kabena kam roor ianmo gaind nakecatna, “Lamin aniacapna ramoot ian, mana warɨŋ aniac mananna gagam laiŋ koind aŋgɨatke. \v 17 An lamin aniacapna ramoot, ma ndo mbuŋa ndamŋia taŋga aindopatna, ‘Aku tida moit? Aukna warɨŋna reik tɨkna taupemb kocor.’ \v 18 Ma lamŋia taŋga, gaindopatna, ‘Mandeaca aku malamŋica, ndo momona kirarira, aku gainda monande, aku gan amta reik tɨkrena kaik tekir tapica, karica, kaik bagraranikca moca. Ndona warɨŋna witna lourapa kabena amta reik ndeidap, minmo aŋgɨca an kaikta inik naaŋgɨri wembacnande. \v 19 \x - \xo 12.19: \xo*\xt LR 11.9, na 1 Ko 15.32, na Ie 5.5\xt*\x*Ainda moca aku ndomo aindopnande, aku ndo tik, mandeaca aku amta reikca toc ŋgoin, an amta reikca iarwar ndeacna mɨn. Ainda moca mandeaca aku wɨktɨki eac te, amtiamma moi amraŋ te, toŋgoi werai eacraŋnande.’ \v 20 \x - \xo 12.20: \xo*\xt Ŋap 39.6, na 52.7, na Ier 17.11, na Ie 4.14\xt*\x*Ri, Raraŋ Aetaniaca manmo aindoprina, ‘U ŋaŋaona ramoot. Na mandeac mouŋ, u menacnandet. Na mandaia ndo an reikta aetta moca an reik aŋgɨ te, anna ŋginaŋa moit?’” \v 21 \x - \xo 12.21: \xo*\xt Mt 6.19-20, na 1 Ti 6.18-19, na Ie 2.5\xt*\x*Ainda moca Iesusa aindopatna, “Ainta kirarira meikramtaɨra moraŋnande, ndorimo lamin aniac ndaruna moca aŋgɨra punirenanna, Raraŋ Aetaniacna lamnɨac watreke, mina reik kocorta ramtaɨrta kirarir maeacreke.” \s Iro tamtam ndamŋireke kadmairena kirarira gaind \r (Matiu 6.25-34) \p \v 22 Karica Iesusa ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo gaindopatna, “Aku nemo aindopnande, ne an kam roor anna waracapeknanna, ndorita eteacna wat nake, tamtami lamŋica, gainda kai mbop teac, aia kaina reac am te, na ndorita tikemb ŋgapaocna reikmo tida tɨkca aŋgɨrit, na ainda kai lamŋi teac. \v 23 Na nena eteacna watta, ma amna reikmo ma tamuŋmbai ŋgoin ndeacrena, na ma nena tikemb iŋir ŋgapaocna reik motocmo, ma tamuŋ ŋgoin ndeacrena. \v 24 \x - \xo 12.24: \xo*\xt Iop 38.41, na Ŋap 147.9, na Lk 12.7\xt*\x*Na ne an ŋgorik kaugacarmo wat. Mina warɨŋa mba morenanna, kaikca mba morenanna, amta reikmo mba aŋgɨra wembacrenanna, wanaiŋ ŋgoin. Raraŋ Aetaniaca ndo minmo raupŋirena, ainda moca ne meikramtaɨra, ŋgorikmo tamuŋmbai ŋgoin ndeacrena. \v 25 Ŋarikca nena ianna, ndomo eac rocot ndeacna iro ndamŋia eaceknan, an iroa mamo mba eteac rocot ndeacna wat mananmo, mba aŋgɨri taŋi roctaitndai, wanaiŋ ŋgoin. \v 26 Kaica ne an reik tekirca mona mɨn wanaiŋ, na kaina moca ne reik anikta moca kadmairena?” \p \v 27 \x - \xo 12.27: \xo*\xt 1 GRP 10.4-8, na 2 Nin 9.3-6\xt*\x*Karica ma minmo gaind mac mbopatna, “Ne mon, kokocarmo wat, min larurena kirarirmo, mina aiŋa mba morenanna, mina mba ndori aoc leacna reikta aiŋa mba morenanna. Aintik aku nenmo aindopnande. Gagrirta ramoot paŋan, Solomon, atua mana aocrina tik ŋgapaocna lamboi mananna taror ŋgoin, mana an lamboirta wapat mananna, gan kokocarta lamboira, mana lamboirta wapatmo kunda. \v 28 Ainda moca ainta kaɨtgarta kokocara, anna Raraŋ Aetaniac morina lamboir, mina mba eaci roctaitndai, mina mandeac ndeaca, ŋorapa ramtaɨra waci aŋgɨri tac nake mbukca mina wɨrcarinande. Ainta kaɨtgarta lamboira Raraŋ Aetaniaca minanmo aocrena. Ainda moca ne meikramtaɨra ŋaŋari rɨpac ŋgocortan, ne aind ndamŋi, Raraŋ Aetaniac, ma kaɨtgarta lamboira aocrena, na ma nen motoco lamboira neaŋnande. \v 29 Ainda moca ne kai tamtami kadmai lamŋica gainda kai mbop teac, ‘Aia kai ammit, na kaina puk ammit?’ \v 30 Gan tiacarpaikna pitrik waŋgorta meikramtaɨra ndorimo an reik aŋgɨna moca anna ŋgorerenan. Nena toŋgorena reikmo nena Aetta ma lamŋirena, ma nenanmo neaŋnande. \v 31 \x - \xo 12.31: \xo*\xt Mt 6.33\xt*\x*Ainda moca ne Raraŋ Aetaniacmo watcarica ma nena Gagrirta Ramoot Paŋan ndeac te, nena toŋgorena reikca mana bubuocna kaŋgauk ndeacrenanmo, ma nemo neaŋnande.” \s Reik laiŋ ŋaŋaria raupŋirena kirarir \r (Matiu 6.19-21) \p \v 32 \x - \xo 12.32: \xo*\xt Mt 25.34, na Lk 22.29, na KIEK 1.6\xt*\x*Karica ma gaindap mac mbopatna, “Ne wɨtta wanaiŋ, ne kai nanambi teac. Nena Aet, ma atuna aindopatna, ma nemo toŋgoca mana bubuoca ma nemo neaŋnande. \v 33 \x - \xo 12.33: \xo*\xt Mt 19.21, na Lk 18.22, na Up 2.45, na 4.34\xt*\x*Na nena reikmo aŋgɨri tɨkca mina oik te, ne an kitukndukarmo aŋgɨca an reik kocorta meikramtaɨr ndaekpembca neaŋ. Te, ne an tawi ŋgocrai ŋgocorta kitukndukar wembacrena tukut laŋ aŋgɨca, tamuŋna auŋna reik laiŋmo, an mbuŋ naaŋgɨ wembac te, tamuŋna auŋna reik laiŋ aŋgɨ, an reik, mina mba mac tawi maiitndai, na macmakɨmna ramtaɨra mba mac makɨmitndai, na bobodira mba mo ŋgocraiitndai. \v 34 Aintik nena iroar inkar nenanna an reik laiŋ eacrena taupmo, nena toŋtoŋgar toco, an reik laiŋ eacrena taup ndeacnande.” \s Mbaiŋna ramoot laŋa memetmbaca ma kocroca eacrena \r (Matiu 24.42-44) \p \v 35 \x - \xo 12.35: \xo*\xt Mt 25.1-13, na 1 Pi 1.13\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Ne raraŋitmo wɨŋi gaci matpia, weondor puŋga leaci paŋpaiŋica tacaɨr watɨki utiŋa kocroca lambiraŋ. \v 36 \x - \xo 12.36: \xo*\xt Mk 13.34-36, na 1 Pi 1.13\xt*\x*Ne gan aiŋna ramtaɨr lambia eacrena kirar ndabi, mina ndorita kacootna lambia eacri, ma an laŋtaŋgo ianna amna reacna taŋgatnan, ma an tɨkcarica, ma mac nda kɨpca tɨŋa pi te, mana aiŋna ramtaɨra lambia eacrenanna tawina tɨŋmo gootnande. \v 37 \x - \xo 12.37: \xo*\xt In 13.4\xt*\x*An mbaiŋna ramtaɨr, minanna kacootna moca aind nakocroca lambi te, mina kacootta mac nda kɨpca minmo aind mbat te, mina toŋgonande. Ainda moca aku nemo gidik ŋgoinna aindopnande, an kacoot, ma ndona raraŋitmo, wɨŋi leaca ndona mbaiŋna ramtaɨrmo mbopnande, ne taŋca gagamna taupca mbirac, aindopca mina mbirac te, ma ndo ŋgoinna ŋgepca amta reik aŋgɨca minmo biŋainande. \v 38 An mbaiŋna aiŋa morena ramtaɨra mina ndorita kacootna ndabia taŋ, taŋga mouŋ rɨkniŋa tɨkca, outna kackur keatke, an mɨn mbuŋa mina kacootta kɨpca mimo wattatnanna, mina kocroca lambia eacrina ramtaɨr. Aintik mina ndorita kacoot mbatca mina toŋgocarica. \p \v 39 \x - \xo 12.39: \xo*\xt 1 Te 5.2, na 2 Pi 3.10\xt*\x*\x - \xo 12.39-40: \xo*\xt Mt 24.43-44\xt*\x*“Ainda moca ne matau lamŋi, kacna aet ma lamŋi te, kaina kɨdrɨkca macmakɨmna ramoot makɨpnande. Te, an kacna aet, ma mba watcarica macmakɨmna ramootta mana kaca mba gacitndai. \v 40 \x - \xo 12.40: \xo*\xt Mk 13.33, na 1 Te 5.6, na 2 Pi 3.12\xt*\x*Aintik ne toca kocro, oit ianna ne lamŋi ŋgocor ndeac te, Ramootna Nuoca kɨpnande.” \s Aiŋna ramoot laŋapa ramoot ŋgoreacna kamna, kam roor \r (Matiu 24.45-51) \p \v 41 Karica Pita Iesusmo gainda digiatna, “Kacoot, u gan kam roormo, ai niŋgik ndopapekna ki, co, u meikramtaɨrmo, muruŋ ndopapekna?” \v 42 Aindopri, Kacootta aindopatna, “Titna mbaiŋna aiŋa morena ramoot paŋan, ma ndona aiŋna landamŋia mataua aŋgɨca morena ramoot? Ainta mbaiŋna aiŋa morena ramootta, ramoot paŋanna, ainta ramootta matŋirena, ma ainta, ramootmo aŋgɨca ndona mbaiŋna aiŋa morena ramtaɨrta ramoot paŋanna tɨknande, mamo ndona mbaiŋna aiŋa morena ramtaɨrta amna reacna ŋginaŋa mona moca, ramoot paŋanna ndo minmo amna reac neaŋ ndop te, ma mimo amna reac neaŋnande. \v 43 Ainta mbaiŋna aiŋa morena ramoot, mana ramoot paŋanna kɨpi wateknanna, an mbaiŋna aiŋa morena ramootta mana neaŋgatna aiŋmo toŋtoŋ ŋgoinna moraŋ te. \v 44 \x - \xo 12.44: \xo*\xt Mt 25.21-23\xt*\x*Aintik aku kam gidik ŋgoin ndoprena, ainta mbaiŋna aiŋa morena ramoot, mana ramoot paŋanna, ma an ndona reikmo mana para tɨkca ma mananmo watta monande. \v 45 Aintik an mbaiŋna aiŋa morena ramoot, mana iro ma gaind ndamŋiatna, ‘Aukna ramoot paŋanna, ma mba mac tawi kɨpitndai,’ ma ŋgepca, an mbaiŋna aiŋa morena meikapa ramtaɨr ndeidmo, tamtamma pi te, ma amna reik am te, puk ammi ŋaŋaoraŋnande. \v 46 Na an kɨdrɨkca an mbaiŋna aiŋa morena ramoot, ma ndona ramoot paŋanmo nda kɨkɨpa lamŋi ŋgocor ndeac te, na ramoot paŋanna oit ianna ma kɨp te, an mbaiŋna aiŋa morena ramoot, ma ramoot paŋan kɨkɨpa lamŋi ŋgocor. Ainda moca an ramoot paŋanna, an mbaiŋna aiŋa morena ramootmo pia ŋgocraica manmo mandaci taŋca ma an kam mbarac ŋgocorta ndeidap eacnande. \p \v 47 \x - \xo 12.47: \xo*\xt TW 25.2, na Up 17.30, na Ie 4.17\xt*\x*“An mbaiŋna aiŋa morena ramootta ma lamŋirena, mana ramoot paŋanna mamo mona ndopatna mana toŋtoŋna reikca an mbaiŋna aiŋa morena ramootta mana ramoot paŋanna mbopatna mana toŋtoŋna reikmo kocro mai ŋgocor, ainda moca an mbaiŋna aiŋa morena ramootmo, mana ramoot paŋanna mamo pi ŋgoreac ŋgoinna pinande. \v 48 \x - \xo 12.48: \xo*\xt TN 5.17, na 1 Ti 1.13\xt*\x*Na aiŋna ramoot, ma ndona ramoot paŋanna mo ndopekna reikca ma lamŋi ŋgocor, ma anna gɨrgɨr aŋgɨna to ŋgoin, na mana ramoot paŋan kɨp te, ma manmo mba pi ŋgoreaca mba piitndai. Na meikramtaɨra mandaia reik wɨt aniac aŋgɨrinan, an meikramtaɨr mina manmo an reik wɨt aniac mac nda rutinande. Na meikramtaɨra ramoot ianmo reik wɨtta mana para tɨk te, mina manmo mac nda rutina ŋgacnandet.” \s Iesusa meikramtaɨrmo tɨpniŋa titacna nakɨpatna \r (Matiu 10.34-36) \p \v 49 Iesusa gaind mac mbopatna, “Aku gan tiacarpaikmo, tac kena nakɨprina, aku toŋgorinanna tac anna tawina wɨr. \v 50 \x - \xo 12.50: \xo*\xt Mt 20.22, na 26.38, na Mk 10.38-39, na In 12.27\xt*\x*Mandeaca aku kɨtac puk, kirar dam ian aŋgɨnande. Ainta kɨtac pukca ma ramootmo aia puk mbuŋa kɨtacrena kirar, an kirara makukara kɨpca aukmo kɨtacnandet, na aku mba aŋgɨreke, ainda moca aukna iro inikca makuk ŋgoin ndeacrena. Taŋi aku an kɨtac puk aŋgɨnande. \v 51 \x - \xo 12.51: \xo*\xt Mt 10.34\xt*\x*Ainda moca ŋarikca ne gaind ndamŋi nari. Aku gan tiacarpaikna runduikca mo menacna kɨprina. Wanaiŋ ŋgoin! Aku kɨprinanna, aku gan tiacarpaikna meikramtaɨrmo, rɨkniŋa titacnande. \v 52 Mandeacna mɨn mbuŋa, kaiknimbca parmbaiapnanna, mina tɨpniŋa titaca mbonkaca mina mbuniŋmo ndorimo ŋateca titaca dammbai ndeac te, mbuniŋa maniŋ toco mbonkacmo titaca dammbai ndeacnande. \v 53 \x - \xo 12.53: \xo*\xt Mai 7.6\xt*\x*Na aetapa mana nuoc, maniŋ toco titacnande. Na nuoc ma ndona aetmo ŋateca titaca dammbai ndeac te. Na nuocna aet, ma toco ndona nuocmo ŋateca titaca ma toco dammbai ndeacnande, na aemmapa mana mooŋ, maniŋ toco titacnande. Mooŋa ndona aemmo ŋateca titaca dammbai ndeac te. Na aem toco, ndona mooŋ motocmo, ŋateca titaca dammbai ndeacnande, na an aem, ma ndona tamooŋap, ŋateca titaca dammbai ndeac te, mana tamooŋ toco ŋgepca ndona kaŋgaitna aemmo ŋateca titaca dammbai ndeacnande.” \s Meikramtaɨra aind ndarurena reikta kirarita mɨnɨŋa, lamŋi ŋgocor \r (Matiu 16.2-3) \p \v 54 Ainda moca Iesusa meikramtaɨrmo gaindopatna, “Ne ainda morena, dimira ra itirik ndiŋ nagac te, ne aindopnande, pukca rapacna mamoek. Aindop te, gidik ŋgoinna pukca andu rapacnande. \v 55 Na ne wat te, watta raŋmbai ndiŋ naŋgep te, ne aindopnande, mandeaca ra owaicarinande, aindop te, gidik ŋgoinna ra owaicarinande. \v 56 Ri, ma minmo aindopatna, ne parua pocpocrena meikramtaɨr koindar, ne gan pitrikna reikapa, riac tamuŋna reikca ne mina mɨniŋga mataua lamŋireke, titoca moca ne gan mɨn ndarurena reikta, mɨniŋga lamŋi ŋgocor?” \s Ramootta umo ramoot paŋanna para tɨkna mo te, u manapmo, kam wandoŋai \r (Matiu 5.25-26) \p \v 57 Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Tida moca ne ndori koinda reikmo ŋaŋari wati garaci lamŋi rapac ŋgocor, ma laŋ co laŋa wanaiŋ? \v 58 \x - \xo 12.58: \xo*\xt ML 25.8, na Mt 5.25\xt*\x*Ainda moca meacramoot ianna umo ritri waparacna ramoot ian ndambuŋ naaŋgɨ taŋna moca oŋgo taŋraŋ te, u mamo taupca tɨkca an reac wandoŋaina moca, mamo tawi digi, ŋarikca, ma unmo ritri waparacna ramoot ndambuŋ naaŋgɨ taŋca ma unmo piraŋna para tɨkca, moca piraŋa unmo aŋgɨca kac ŋgoreaca tɨk nari. \v 59 Aku unmo gidik ŋgoinna aindopnande, unmbaia, mba mac tawi nda laruitndai, u an kac ŋgoreacna inik ndeacraŋ te, an kitukndukna ŋgaŋganŋgɨa mina tɨkrina mɨnna, u an kac ŋgoreac ndeacraŋ te, u oikraŋnande, taŋi u muruŋa kocnaia oiknande.” \c 13 \s Nena tɨpemb ŋgorik ŋgetriki \p \v 1 Karica Iesusa kam ndopca maiatke, meikramtaɨr ndeida manmo Galilina ramtaɨr ndeid tarurina kirarirta nininia ainda ninirina. Galilina ramtaɨra Raraŋ Aetaniacmo gɨmbamba morina mɨn mbuŋa, ramoot paŋan Pailat, mana lapoca ruŋrena ramtaɨrmo mbagɨrica mina minmo rɨŋga mamenacat. Na mina racainda gɨmbambara morina ŋgoaebta racaind tambat ŋgirikca anap kuririna. \v 2 \x - \xo 13.2: \xo*\xt In 9.2-3\xt*\x*Ri, Iesusa mina kam rutica aindopatna, “Ne tit ndamŋirena, an tɨp kirara Galilina ramtaɨrmo laruapeknanna, ne gaind ndamŋire ki? An ramtaɨra, mina tɨpemb ŋgorikta makukara morenanna Galilina meikramtaɨr ndeidmo moa kundre ki? Anna mɨnɨŋa ndo minmo laruapek ki, a? \v 3 \x - \xo 13.3: \xo*\xt Ŋap 7.12\xt*\x*Wanaiŋ ŋgoin, aku nemo wandoŋ ŋgoin ndopnande, ne muruŋa ndorita iroar inkara ŋgetriki ŋgocor, ne toco an ramtaɨr ŋgocrairina kirar naaŋgɨnande. \v 4 Karica ma gaind mac mbopatna, an 18na mɨnna ramtaɨrmo ŋgaua Siloamna kɨdrɨkna kac tamuŋ rocot aniaca witkica min tambat ŋgirikca mimo moa menacatnanmo, ne tit ndamŋire? Ne gaind ndamŋire ki? An ramtaɨr, mina morina tɨpemb ŋgorikca wɨt aniac ŋgoin, an Ierusalemna inik ndeacrena meikramtaɨrmo, moa kundapek ki, a? \v 5 Min ainda wanaiŋ ŋgoin, aku nemo wandoŋ, ŋgoin ndopnande, ne ndorita iroar inkara ŋgetrikica eac ŋgocor, ne toco min ŋgocrairina kirar naŋgocrainande.” \s Er ŋgocorta ik ŋgaŋɨnna kam roor \p \v 6 \x - \xo 13.6: \xo*\xt Ais 5.2, na Mt 21.19\xt*\x*Karica Iesusa kam roorna ninini ianmo gaind nakecatna, “Ramoot ian, ma ndona ik ŋgaŋɨnmo, ndona wainna warɨŋ inikca mutoca eacrenanna. Iŋmbaia ma mac nda taŋca an ŋgaŋɨn lourta koreatnanna lour kocor, kamaind ŋgoin. \v 7 \x - \xo 13.7: \xo*\xt Lk 3.9\xt*\x*Ainda moca mana warɨŋ raupŋirena ramootmo aindopatna, ‘U warac, iarir mbonkac ŋgoin maiapeke, aku mac nda kɨpca an ŋgaŋɨn lourta orerea tambca mana lour kocor, ma mba erri. Kaina moca ma tiacarpaikna waimo wanaiŋ naaŋgɨrena? Aintik u mamo wac kecari.’ \v 8 \x - \xo 13.8: \xo*\xt 2 Pi 3.9, na 3.15\xt*\x*Na an warɨŋ raupŋirena aiŋna ramootta mana kam rutica aindopatna, ‘Ramoot paŋan, manmo watcarica ma iar kabe ian ndeac te, aku mana mɨnɨŋna tiacarmo au iaca bulmakaona lo aŋgɨ tɨki aupa watna. \v 9 Ainda moca an ŋgaŋɨn ikca iŋmbaina iara ma er te, laŋ, na ma er ŋgocor ndacari te, u mamo wacmandac.’” \s Wɨktɨtɨkna Ra Iesusa meac ianna moa laŋa moatna \p \v 10 Wɨktɨtɨkna Ra ianna Iesusa meikramtaɨrmo Iudananta mimitpac aŋgɨrena kac ianna inikca mbukca anna tɨkca mimitpac neaŋrina. \v 11 Ri, meac ianna an inik ndeacrinanna, ma ŋeroŋ ŋgoreac ianap. An ŋeroŋa manmo ŋgaua roumb neaŋga ma an roumbapmo eaca iarira 18na mɨn, an roumbca manmo, ainda moca mana kopikna gagara gepaica ma wandoŋa mba taŋrenanna.\fig Mana kopikna gagara gepaica ma wandoŋa mba taŋrenanna|alt="Her back bone was deform" src="JL100.tif" size="col" copy="Lear" ref="13.11"\fig* \v 12 Karica Iesusa an meacmo watca, ma an meacmo ndo ndambuŋ ŋgaca kɨpca mamo aindopatna, “Meacmbitac una roumbca aku moa kecamacariri.” \v 13 \x - \xo 13.13: \xo*\xt Mk 16.18, na Up 9.17\xt*\x*Ainda moca Iesusa ndona parmo an meac nambatta tɨkatke, an meaca anduna naŋgepca wandoŋa wɨtɨkca ma Raraŋ Aetaniacna i aŋgɨa ŋgepatna. \v 14 \x - \xo 13.14: \xo*\xt NA 20.9-10, na TW 5.13-14, na Mt 12.10, na Mk 3.2, na Lk 6.7, na In 5.16\xt*\x*Ri, an Iudananta mimitpac aŋgɨrena kacna ramoot paŋanna, Iesusmo nikkatacariatna. Iesusa an meacna roumbmo Raraŋ Aetaniacna Wɨktɨtɨkna Rana inik mbuŋa moa laŋa moca. Ainda moca ma an meikramtaɨrmo, aindopatna, “Nena aiŋa momona raia parmbaiapa mbut kabe, na an raita inikca tɨki moi laŋa mona kariatna? Kaina moca ne Raraŋ Aetaniacna Wɨktɨtɨkna Rana inikmo, ne kabena ramootmo ndorita roumbbeba moi laŋa mona moca digirena?” \v 15 \x - \xo 13.15: \xo*\xt Lk 14.5\xt*\x*Aindopatke, Kacootta mana kam rutica aindopatna, “Ne an meikramtaɨr, ne parua pocpocrena meikramtaɨr koind, ne muruŋa ndorita mboprena kambapa ndorita morina kirarira ne mba raŋgairenanna, ne memetmbaca ne Raraŋ Aetaniacna Wɨktɨtɨkna Raimo ne taŋga ndorita bulmakaorapa doŋkiarta kaikca taŋga minmo puk amna naaŋgɨra taŋrena. \v 16 \x - \xo 13.16: \xo*\xt Lk 19.9\xt*\x*Na gan meaca aku moa laŋa mocapeknanna, anna Abraamna ŋgamaɨr ian, Ramoot Mbɨkca manmo roumb mbuŋ leaca tɨkca eaca, iarira 18na mɨn, na aku an roumbca mo kecari te, tida moca, anna ŋgoreaca wanaiŋ, mana roumbmo Raraŋ Aetaniacna Wɨktɨtɨkna Ra tɨki moi laŋa mo te, kaica?” \v 17 Iesusa an kam ndopatke, manmo paŋaindamtaɨra morenanna, mina muruŋa numbir koinda mocaricatke. Na anna meikramtaɨr wɨt anikca mina muruŋa Iesus moapekna reik laiŋga watca, mina toŋtoŋgar koindap. \s Ik mastetna loorna kam roor \r (Matiu 13.31-32 na Mak 4.30-32) \p \v 18 Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Raraŋ Aetaniacna bubuoca titocna reacna kirar? Na aku nemo kai mbuŋa an bubuocna iro wandacit? \v 19 Raraŋ Aetaniacna bubuocna kirara, ik mastetna loorna kirar, ramoot ianna an ik loor ianmo ndona warɨŋmo mutoca iŋmbaia ma gaci ikna kirara aniaca mo te. Raŋna ŋgocraikca mana ŋaikmo kaikca moraŋnande.” \s Isna kam roor \r (Matiu 13.33) \p \v 20 Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Kaina reac mbuŋa aku Raraŋ Aetaniacna bubuoc wandacit? \v 21 Mana ŋgagatraca isna kirar, meac ianna an is aŋgɨca witna kapɨrta kɨndɨb mbonkacmo isap tɨki kuri te, iŋmbaia ma urica gaca bagaraniaca monande.” \s Ne taŋga tɨŋ tekera mbuk \r (Matiu 7.13-14 na 7.21-23) \p \v 22 Karica Iesusa an kam ndopca maica, ma ŋgepca Ierusalemma taŋrena taup ndiŋa taŋga an inikna auŋemb tekirapa auŋemb anikta inikca mbukca anna meikramtaɨrmo mimitpac neaŋrina. \v 23 Karica ramoot ianna manmo ainda digiatna, “Kacoot, Raraŋ Aetaniaca ramoot mbatepeniŋ niŋgik mac nda aŋgɨit ki?” Aindopri, Iesusa manmo gainda rutiatna, \v 24 \x - \xo 13.24: \xo*\xt Mt 7.13, na Ro 9.31, na Pil 3.12\xt*\x*“Ne ndorita gagrar puŋga an tɨŋ tekera mbukna towai paŋpaiŋi. Aku nenmo aindopnande, meikramtaɨr wɨt aniaca ndorimo an tɨŋa mbuk ndopca morenanna mina toa mba tɨkitndai. \v 25 \x - \xo 13.25: \xo*\xt Ais 55.6, na Mt 7.23, na 25.10-12, na Lk 6.46\xt*\x*Ainda mo te, an kacna aet, ma ŋgepca kacna tɨŋ aŋgɨri kaptiki te. Ne raekca wɨtɨkca ne ŋgepca taŋi tɨŋa pica aindop te, ‘Kacoot aimo tɨŋ goot,’ te, ma nena kammo gainda rutinande, ‘Aku nenmo lamŋi ŋgocor, ne ten ndiŋ nakɨprina?’ \v 26 Na ne mamo aindopnande, ‘Aia unapmo, pukapa amna reac ambatke, u aina punirena taupembca wɨtɨkca aimo ririptina kam ndopatna.’ \v 27 \x - \xo 13.27: \xo*\xt Ŋap 6.8, na Mt 7.23, na 25.41\xt*\x*Ri, ma nenmo gainda rutinande, ‘Aku nenmo lamŋi ŋgocor, ne tenmbai ndiŋ nakɨprina, auk ndambuŋa kai kɨp teac, ne kacrep. Ne tɨpemb ŋgorikca morena meikramtaɨr.’ \v 28 \x - \xo 13.28: \xo*\xt Mt 13.42, na 22.13, na 24.51, na 25.30\xt*\x*\x - \xo 13.28-29: \xo*\xt Mt 8.11-12\xt*\x*Aindop te, anna inikca ne watnande, Abraamapa, Aisakapa, Iakopapa rambca morina ramtaɨrap, ne Raraŋ Aetaniacna bubuocna kaŋgaukca, tɨki watnande. Te, nenmo oot mandaca ne raek ndeac te. Ne ndaɨr iriki ikca aeraŋnandet. \v 29 \x - \xo 13.29: \xo*\xt Ŋap 107.3, na Lk 14.15\xt*\x*Ainda mo te, meikramtaɨr, mina ndorita pitrikar kecarica mina kɨpnande, ndeida ra gagacait ndiŋ nakɨp te, ndeida ra itirikcait ndiŋ nakɨp te, ndeida maŋarmbai ndiŋ nakɨp te, ndeida raŋmbai ndiŋ nakɨpnande. Kɨpi maica mina Raraŋ Aetaniacna bubuocna kaŋgaukna amtiam ndeacnande. \v 30 \x - \xo 13.30: \xo*\xt Mt 19.30, na 20.16, na Mk 10.31\xt*\x*Na ne matau warac, mandeaca, mandaibinna, mina iŋ ndeacrenan, mina taŋi outmbaica tɨk te, an out ndeacrenan, mina taŋi iŋmbaia tɨknande.” \s Ierusalemna moca Iesusa kakadmai ŋgoin \r (Matiu 23.37-39) \p \v 31 An kɨdrɨk ŋgoin mbuŋa Parisina ramtaɨr ndeida kɨpca Iesusmo aindopatna, “U ŋgepca gan auŋ tɨkcarica u kabena taupca taŋ. Ierusalemna gagrirta ramoot paŋan Erotta, una mo menacna moca mamoreke.” \v 32 Ri, ma minmo rutica aindopatna, “Ne taŋca an raŋna piraŋ kunmo aindop, ‘Mandeacapa ŋorapa, aku ŋerŋgaur ŋgorikapnanmo mo kecari te, roumbbebta meikramtaɨrmo moi laiŋga monande, rarapmbaia aku ndona aiŋir kocnai korwinande.’ \v 33 Ainda moca aku mandeacapa, ŋorap, co rarap, aku moca taŋraŋnande. Gidik ŋgoin, ramma morena ramootta mina mamo kabena auŋa tɨki, mo memenaca laŋa wanaiŋ, ma Ierusalemna inik ŋgoin ndeac te, mina mamo anna tɨki mo menacnande.” \p \v 34 \x - \xo 13.34: \xo*\xt Mt 23.37\xt*\x*Ri, ma aindopatna, “O Ierusalem, Ierusalem, u Raraŋ Aetaniacna rambca morena ramtaɨrmo mo menacri, an mandaca kɨprina ramtaɨrmo watur puŋga rɨŋga menaca mamairi. Memetmbaca aku una mombonikca kackur aemma ndona mombonikmo aŋgɨca tumbunna tɨkna kirara moreke. Na ne mba toŋgorenanna. \v 35 \x - \xo 13.35: \xo*\xt Ŋap 118.26, na Ais 1.7, na Ier 22.5, na Mai 3.12, na Mt 21.9, na Mk 11.9-10, na In 12.13\xt*\x*Na ne warac, aku nemo wandoŋ ŋgoin ndopnande, ‘Nena auŋa ŋgocrai te, ma kocnai ŋgocrainande.’ Na aku nemo gainda wandoŋ ŋgoinna aindopnande, ne aukna inpaŋanna mba watitndai, taŋ, taŋi, mana mɨn ŋgoinna tɨk te, ne aindopnande, ‘Raraŋ Aetaniac u an ramootmo toŋgo, ma Kacootna i mbuŋ nakɨprina ramoot.’” \c 14 \s Wɨktɨtɨkna Ra, Iesusa tik upurina ramoot ianna moa laŋa moatna \p \v 1 \x - \xo 14.1: \xo*\xt Lk 11.37\xt*\x*Wɨktɨtɨkna Ra ianna, Iesusa Parisiarta ramoot paŋan iannap amna moca mana kacmo amna taŋgatke, an ndeacrina meikramtaɨr, mina mana ŋginaŋ mamori. \v 2 Na ramoot ianna mana tikca upurina roumbap eacrinanna, ma Iesusna kɨtɨm ndeacri. \v 3 \x - \xo 14.3: \xo*\xt Mt 12.10, na Lk 6.9\xt*\x*Na Iesusa manmo wattacarica, ma ŋgepca tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨrapa, Parisiarmo gainda digiatna, “Tɨp Wandɨkca titoc ndoprina, aia meikramtaɨrta roumbbebmo, Wɨktɨtɨkna Ra tɨki moi laiŋga moit ki, wanaiŋ?” \v 4 Ma aindopatke, mina kam ianna mba rutiatke, mina kam kocora mbiracariatke, Iesusa ŋgepca an ramootmo, aŋgɨca manmo moa laŋa moca ma mataŋgat. \v 5 \x - \xo 14.5: \xo*\xt NA 23.5, na TW 22.4, na Mt 12.11, na Lk 13.15\xt*\x*Karica ma minmo gaind mambopat, “Nena ianna mooŋnuoc ian co, nena ianna bulmakao ian, ma Wɨktɨtɨkna Ra, aua puk te, ne tida moit? Ne watcarica Wɨktɨtɨkna Ra mai te, ne taŋca aŋgɨrit ki? Ki, ne anduna ŋgepca taŋca aŋgɨrit?” \v 6 \x - \xo 14.6: \xo*\xt Mt 22.46\xt*\x*Ri, mina mana kam ruti, mbopna mɨnna wanaiŋ. \s U ndomo tamuŋa kai tɨk teac \p \v 7 \x - \xo 14.7: \xo*\xt Mt 23.6\xt*\x*Ainda moatke, Iesusa an Parisina ramootta mbaiŋ tɨkrina ramtaɨrmo watri, mina ndorimo irembta ramtaɨr mbiracrena taupemb laiŋ aŋgɨna moca anna riacri. Na ma minmo muruŋa kam roor ian mbuŋa gaind makeat, \v 8 \x - \xo 14.8-10: \xo*\xt ML 25.6-7\xt*\x*“Moca ramoot ianna ma nemo laŋtaŋgo ianna amtiam ianna amna mbaiŋ tɨk te, ne taŋ te. Ne taŋca kai outmbaina taup laŋa kai aŋgɨ teac. Moca mina an taupmo ramoot ianna irembta ramoot, mana ia nena irembmo tamuŋmbai ndeacrena ramoot, man mbiracna moca tɨkca larapacrina taupca, u anna mbirac te. \v 9 Ŋarikca iŋmbaia moca unmo mbaiŋ tɨkca kɨprina ramootta, ma kɨpca unmo aindop nari, ‘U an mbiraca eacrena taup kacrepca, an irembta ramootta mbiracna.’ Aindop te, u numbira moca mac nda taŋi, an iremb kocorta ramtaɨr mbiracrena taupca, u anna taŋi mbiracnande. \v 10 Na ramoot ianna umo amna mbaiŋ tɨk te, u taŋca mbiraca amna taupmo iŋmbai ŋgoinna taŋi mbirac. U ainda mo te, an kacnɨmna aetta kɨpi unmo watca aindopnande, ‘Aukna ŋem ndamoot, u ŋgepca taŋi, outmbaica mbirac.’ An kacna aetta, ma umo kabena ŋembta outta ainda mo te, an kirar mbuŋ, mina una i aniacmo aŋgɨri ŋgepnande. \v 11 \x - \xo 14.11: \xo*\xt ML 29.23, na Mt 23.12, na Lk 18.14, na Ie 4.6, na 1 Pi 5.5\xt*\x*Aintik meikramtaɨra ndorita iremb aŋgɨra ŋgeprenan, ainta meikramtaɨra Raraŋ Aetaniaca ma mina irembmo aŋgɨ iriknande. Na ne meikramtaɨra mandaia ndorita iremb aŋgɨra wɨkɨnna tɨkrenan, Raraŋ Aetaniaca mina irembmo, aŋgɨri ŋgepca tamuŋmbaia tɨknande.” \s Aia meikramtaɨrmo, matau mo te, mina aina reikmo kai nda ruti teac \p \v 12 Ainda moca Iesus, ma ndo ŋgaca kɨpca ambatna kacna aetmo aindopatna, “U amna reac aniac ianna mo ndop te, ndona aikorapa, ndona laiplacarapa, ndona racaind kabenandapa, ndona auŋ kabenanda reik wɨtna meikramtaɨrmo, mbaiŋa kai tɨk teac, u ainda mo te, moca mina una amta reik mac nda ruti nari. \v 13 \x - \xo 14.13: \xo*\xt TW 14.29, na Nei 8.10-12\xt*\x*Na u ainda mo narica mo te, u gainda mo, u amna reac aniac ianna mo te, u reik kocorta ramtaɨr ndaekpembapa, tikemb iŋir ŋgorikcapa, orapaɨr ŋgorikcapa, lamnik ŋgorikapnanmo mbaiŋ tɨk. \v 14 \x - \xo 14.14: \xo*\xt In 5.29\xt*\x*U ainda mo te, u anna opotac aŋgɨnande. Ainta meikramtaɨr, mina una amta reik anik mac nda rutina mɨnna wanaiŋ, iŋmbaia Raraŋ Aetaniaca rɨpaca menacatna meikramtaɨr wandoikca Raraŋ Aetaniacna kam mbaraca muk ŋgetacndiŋ mac nda ŋgep te, Raraŋ Aetaniaca una moatna opoikca mac nda rutinande.” \s Amtiam aniacna kam roor \r (Matiu 22.1-10) \p \v 15 \x - \xo 14.15: \xo*\xt Lk 13.29, na KIEK 19.9\xt*\x*An mɨn mbuŋa ramoot ianna an inikca mbiraca eacrinanna, Iesusmo aindopatna, “An meikramtaɨr, mina Raraŋ Aetaniacna bubuocna kaŋgauk nakɨpca ambeknan, an meikramtaɨr, mina toŋgoca weperai aniac ŋgoin ndeacnande!” \v 16 Ri, Iesusa manmo gaindopatna, “Ramoot ianna amtiam aniac ianna morinanna, ma meikramtaɨrmo muruŋ ŋgoinna mbaiŋ tɨkrina. \v 17 \x - \xo 14.17: \xo*\xt ML 9.2, na 9.5\xt*\x*Karica an amtiam aniacna amna ra laruri, ma ndona mbaiŋna ramoot mbagɨrica ma taŋga an meikramtaɨrmo mbopca taŋri, ‘Ne kɨpca taŋca amna. Amta reikca muruŋ nakocroca mamairi.’ \v 18 Na an meikramtaɨr, mina muruŋ an naŋgepca aindopatna, ‘Aia mba taŋitndai.’ Na ianna out naŋgepatna ramootta aindopatna, ‘Aku mba taŋitndai, aku ndona oikatna warɨŋa watna taŋnande. Aintik u taŋca ndona kacootmo aukna kakadmaina kamma manmo mbop warac.’ \v 19 Ri, ian tuk ŋgepca ndona aiŋna kamma an mbaiŋna ramootmo aind mambopat, ‘Aku bulmakaor parniŋna mɨnpaik ŋgoikca, ainda moca aku mina towaina moca mataŋgek. Aintik u taŋca ndona kacootmo aukna kakadmaina kamma manmo mbop warac.’ \v 20 \x - \xo 14.20: \xo*\xt 1 Ko 7.33\xt*\x*Ri, kabena ian tuk ŋgepca, aindopatna, ‘Aku mandebanna laŋgoca aku mba kɨpitndai.’ \p \v 21 “Ainda moca an mbaiŋna ramootta mac nda taŋga ndona kacootmo an kamb, ndopatke, an kacna aetta an kamma waraca ma nikkattarica ŋgepca ndona mbaiŋna ramootmo aindopatna, ‘U tawi ŋgoin motemma taŋca mon taupemb ŋaik tekirapa, taupemb anikta auŋembta reik kocorta ndaekpembapa, tikemb iŋir ŋgorikcapa, lamnik ŋgorikcapa orapaɨr ŋgorikapnan, ainta meikramtaɨrmo mbopca minmo aŋgɨca aukna kac naaŋgɨ kɨp.’ \p \v 22 “Ri, an mbaiŋna ramootta ainda mocarica, ma aindopatna, ‘Kacoot, una kam ndiŋa aku ainda morinanna, kacna inikca mɨnna tɨk ŋgocor, kabenan mac mbukna taupca mɨn maeacreke.’ \v 23 Ainda moca kacootta manmo mac nda mbagɨrica aindopatna, ‘U taŋca auŋ raekmbai ndeacrena taupemb anikapa taupemb tekirta wuoc roumb ndiŋa taŋca minmo wat te, gagrai mbopca mina kɨpca aukna amtiam am te, kac inik auknanna mbuki mɨnna tɨkna. \v 24 \x - \xo 14.24: \xo*\xt Mt 21.43, na 22.8, na Up 13.46\xt*\x*Aku nemo aindopnande, aku ŋgaua mbaiŋ tɨkca tambacariatna meikramtaɨr, mina aukna amtiam aniacna am emtemma mba amitndai, wanaiŋ ŋgoin.’” \s Ramootta Iesusa raŋgaina mo te, ma matau lamŋica raŋgai \r (Matiu 10.37-38) \p \v 25 Meikramtaɨr wɨt anikca ŋgepca Iesusap taŋri, na ma nda kumbakeca mimo aindopatna, \v 26 \x - \xo 14.26: \xo*\xt TW 33.9, na Mt 10.37, na Lk 18.29, na In 12.25, na KIEK 12.11\xt*\x*“U mandaia aukna iŋa raŋgairena ramootta mona mo te, u aukca matŋirena an mamatŋi anna, ma una amepaetapa, una meacapa, una mombonikapa, una laiplacarapa, una mbiarapa, u ndo ŋgoinap matŋirena an mamatŋimo, ma kunda tamuŋ ŋgoin ndeacnande. Na wanaiŋ ecte, u aukna iŋa raŋgairena ramootta mba eacitndai. \v 27 \x - \xo 14.27: \xo*\xt Mt 10.38, na 16.24, na Mk 8.34, na Lk 9.23, na 2 Ti 3.12\xt*\x*Na u mandaia ndona kekeracna iknan aŋgɨca aukna iŋ nakɨp ŋgocor, u aukna iŋa raŋgairena ramootta wanaiŋ. \p \v 28 “Ainda moca ne mandaia ndomo kac aniac ianna mona mo te, out ŋgoinna ma mbirac an iroar tɨki aŋgɨca, kitukndukna ŋgaŋganŋgɨa, mo laruca titpaik ŋgoin ma an aiŋa moi korwit. \v 29 Ainda moca an ramoot, ma out ŋgoinna, ma ainda mo ŋgocora mo te, ma kac iac ikca, mo taŋi ikir maica, an kacmo kikirpaika tɨkcari te, meikramtaɨra aindopnande, ‘Ma ramoot borbor ŋgoin.’ \v 30 Mina aindopnande, ‘Gan ramootta kacmo aŋgɨra wɨtɨkapenanna, ma mba moa korwiapeke.’ \p \v 31 “Na gagrirta ramoot paŋan ianna kabena gagrirta ramoot paŋanap, ruŋna mo te, ma mbiraca lamŋinande, aukna lapoca ruŋrena ramtaɨra 10,000na mɨn. Na manap ruŋrena lapocna ramtaɨrta mɨnna 20,000na mɨn. Ainda moca ma mbirac pac lamŋinande, ma an gagrirta ramoot paŋanap ruŋna mɨn ki, mɨnna wanaiŋ? \v 32 Ma lamŋi taŋga ma mɨnna wanaiŋ te, mana puŋndamootta mon tawan ŋgoin nakɨpraŋ te, ma ndona ramtaɨr ndeid mbagɨrica mina taŋca an puŋndamootmo nikkat narica kam wetwet laŋ mbuŋ ndopca taŋga mamo mbopnande, ‘Aŋga kai ruŋ teac.’ \p \v 33 \x - \xo 14.33: \xo*\xt Pil 3.7-8\xt*\x*“Na ainta kirar kabe, ne mandaia ndona reikmo iŋ neaŋ ŋgocor, ne aukna iŋa raŋgairena ramootta wanaiŋ.” \s Mindaŋa dadaɨr ŋgocortan \r (Matiu 5.13 na Mak 9.50) \p \v 34 \x - \xo 14.34: \xo*\xt Mt 5.13, na Mk 9.50\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Mindaŋa reac dadaɨr laŋ, iŋmbaia mana dadaɨr mai te, aia mamo titoca tɨki mo te, mana dadaɨr mac nda aŋgɨit. \v 35 Na ainta mindaŋa aia bulmakaona loapa tiacarap warɨŋna amna reacap mutoc te, ma warɨŋna amta reikmo waia mba neaŋitndai, wanaiŋ ŋgoin. Aia aŋgɨca kecarirenan. Na mandaia koarapnan, u koar ikca matau warac.” \c 15 \s Iŋgorocatna sipsipna kam roor \r (Matiu 18.12-14) \p \v 1 \x - \xo 15.1-2: \xo*\xt Lk 5.29-30\xt*\x*Karica kitcartukar iurena ramtaɨrapa tɨpemb ŋgorikta makukara morena meikramtaɨrap, mina Iesus ndambuŋ nakɨpca mana kam mbaracna moca mori. \v 2 \x - \xo 15.2: \xo*\xt Up 11.3, na Gal 2.12\xt*\x*Na Parisiarapa, Iudana tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨrap, mina ŋgepca kekelamun keca mambopri, “Gan ramoot, ma an tɨpemb ŋgorikta makukara morena meikramtaɨrmo aca kɨpca, ma minap maamreke.” \p \v 3 Ainda mori Iesusa mimo gan kam roor makeat, \v 4 \x - \xo 15.4: \xo*\xt Esi 34.11, na 34.16, na Mt 18.12, na Lk 19.10\xt*\x*“Nena ianna mana sipsipara 100na mɨn, na kabe ianna taŋi iŋgoroc te, ma ŋgepca an 99na mɨn paikmo, mina ambrena taupca tɨkcarica, mina an ndeac te, ma ŋgepca an iŋgorocrinanna ŋgore taŋca wat te. \v 5 Ma ndona sipsipa watatke, toŋtoŋ bagaraniac ŋgoin, ainda moca ma ndona sipsipmo, aŋgɨra ndona ŋakep nakeca auŋ mac nda mataŋgat. \v 6 \x - \xo 15.6: \xo*\xt 1 Pi 2.10, na 2.25\xt*\x*Taŋga auŋ ndaruatke, ma ndona aikndamtaɨrapa, ndona auŋ mɨnɨŋna meikramtaɨrmo, kam neaŋga taŋga mina kɨpca puniatke, ma minmo aindopatna, ‘Aukna sipsip ianna taŋca iŋgoroca eacrinanna, aku orea maaŋgɨri, aia manapmo mbibirac emtemma mona.’” \v 7 \x - \xo 15.7: \xo*\xt Lk 5.32\xt*\x*Karica Iesusa aindopatna, “Aku nemo wandoŋ ŋgoinna aindopnande, titocna toŋtoŋa ndo Raraŋ Aetaniacna tamuŋna auŋ ndaruit. Na tɨpemb ŋgorikta makukara morena ramoot ianna ndona morina tɨpemb ŋgorikca tɨkcarica iro inik ŋgetrikica Raraŋ Aetaniac ndambuŋ nakɨp te, ainta ramootmo mina toŋtoŋgar anik koinda monandet. Na gan 99na meikramtaɨr wandoikca mina tɨpemb ŋgorikca mba morenan, mandeaca mina iroar inkar ŋgorik mac ŋgetrikina aiŋa mba moitndai. Mina minmo toŋtoŋgar anik koinda mba moitndaiit.” \s Iŋgorocatna kitukndukna kam roor \p \v 8 Ri, Iesusa gaind mac mbopatna, “Meac ian, mana kitukndukara gagar kabena mɨnpaik ndeacrenanna, ruar ianna iŋgoroc te, ma tida moit? Ma tac aŋgɨca metaci ore te, gagarirpaik aŋgɨca matau lari orei taŋ, taŋi watca aŋgɨnande. \v 9 Na an meaca, ma ndona kituknduk orea aŋgɨratke. Ma ainda monande, ma ndona aikorapa, ndona auŋ mɨnɨŋna meikramtaɨrmo, muruŋ ŋgaca kɨpca tumbunna tɨkca ma minmo aindopnande, ‘Aku ndona iŋgorocatna ruar kabea orea maaŋgɨri, aia manap mbiracna.’ \v 10 Ainda moca an taupna kirara aku nemo aindopnande, meac, co ramoot ianna ma ndona iro inik ŋgetrikica ndona tɨpemb ŋgorikta makukar tɨkcarica Raraŋ Aetaniac ndambuŋ mac nda kɨp te. Raraŋ Aetaniacna mbaiŋna aiŋa morena ŋerŋgaura, mina toŋtoŋgar anik aŋgɨnandet.” \s Iŋgorocatna nuoc ŋgamna kam roor \p \v 11 Ri, Iesusa gaind mac mboprina, “Ramoot ianna ndona nuocniŋap. \v 12 Na mana nuoc lapmbitaca ŋgepca ndona aetmo aindopatna, ‘Ate, u aŋmo neaŋ ndopca eacrena reik, aku toŋgorinanna, u an reikmo titaca auknanmo neaŋ.’ Aindopatke, maniŋna aetta ŋgepca ndona reikmo titaca maniŋmo kocnaia biŋaia aŋgɨra maneaŋgat. \v 13 \x - \xo 15.13: \xo*\xt ML 29.3\xt*\x*Karica eaca rocotta wanaiŋ, nuoc lapmbitaca ŋgepca ndona reikmo aŋgɨra tɨkca meikramtaɨra mbik tɨkca mina oikatna mbatca, ma an reikta kitukndukar aŋgɨca, ma ŋgepca taŋca mon tawan ŋgoinna pitrikna auŋ ianna taŋca, anna tɨkca ndona toŋtoŋna tɨpemb ŋgorikca ainda moatke, an kitukndukara anna tɨkca moa kecarica. \v 14 Ri, ma kitukndukarmo ainda moa kecarica, iŋmbaia an auŋa nik wapatai aniac laruatke. Ma amta reik kocor. \v 15 Ainda moca ma taŋga an pitrik inikna ramoot ian ndambuŋ ndaruca, aiŋirta digiatke, ma mamo markɨmta wuocna ŋginaŋa mona mandaca taŋga. \v 16 \x - \xo 15.16: \xo*\xt ML 23.21\xt*\x*Ma taŋga wattatnanna, markɨmbca mankɨn lourta lape ambri, ma aind ndamŋiatna, ‘Ramoot ianna aukmo amna reac ianna neaŋna toawanaiŋ. Aku gan markɨmb ambrena mankɨnnarta lourta lape aŋgɨrca am te, aku mɨnna tɨk mbe.’ \p \v 17 “Karica iŋmbaia ma mbirac lamŋia taŋga aindopatna, ‘Aukna aetna aiŋna ramtaɨra amta reikap maeacreke, na aku nik wapatai ŋgoinna gan maeacreke.’ \v 18 \x - \xo 15.18: \xo*\xt Ŋap 51.4, na Ier 3.12-13\xt*\x*Ma gaind ndamŋiatna, ‘Mindacniŋ, aku ŋgepca ate ndambuŋ, mac nda taŋca mamo aindopna, “Ate, aku Raraŋ Aetaniacapa unmo tɨp ŋgoreacna makuk ŋgoinna morina. \v 19 Mandeaca aku una nuoca mba laruitndai, u aukmo ndona aiŋna ramtaɨra morena kirara, u aukmo ainda mo.”’ \v 20 \x - \xo 15.20: \xo*\xt Up 2.39, na Epe 2.13, na 2.17\xt*\x*Karica ma ŋgepca ndona aet ndambuŋ mac nda taŋga. \p “Taup kam ndaruatke, mana aetta, ndona nuocmo mon tawan ŋgoinna tɨkca watca mana nikinik iroa manmo kakadmai bagaraniac ŋgoinna moca ma ŋgepca ootta taŋga ndona nuocmo utiŋga, pipopotacri.\fig Aetta ndona nuocna moca kadmairina|alt="Father was sorry for his son." src="Gw104.tif" size="span" copy="Lear" ref="15.20"\fig* \v 21 \x - \xo 15.21: \xo*\xt Ŋap 51.4\xt*\x*Na nuoca aetmo aindopatna, ‘Ate, aku Raraŋ Aetaniacapa unap, oŋmo tɨp ŋgoreacna makuk ŋgoinna morina. Ainda moca mandeaca aku una nuoca mba laruitndai.’ \v 22 Ainda moatna mbatca, mana aetta ndona mbaiŋna ramtaɨrmo aca kɨpca aindopatna, ‘Ne tawina taŋca mon tik ŋgapaoc rocot laŋ ŋgoin, aŋgɨca kɨpca mamo neaŋ aoc, te, mana parna lamboi tɨk te, mana ortɨmbɨk ŋgapaocniŋ tɨk. \v 23 Te, taŋca tikta bulmakao ŋgam ianna rɨŋ menaca aŋgɨri kɨpca aia manap amtiamma moca am te, manap mbiracna. \v 24 \x - \xo 15.24: \xo*\xt Lk 15.32, na Epe 2.1, na 2.5, na 5.14, na KIEK 3.1\xt*\x*Aukna gan nuoc, ma menacrina ramoot, mandeaca ma ndona wat ŋgam mac nda maaŋgɨca. Ma taŋga iŋgorocarica eacrenan, ma mac nda kɨpca malaruri.’ Mana aetta aindopacarica, mina amtiam aniaca moca amba toŋgoca weraica eacrina. \p \v 25 “Ri, an aetna nuoc lacaua, ma warɨŋ inik ndeaca, iŋmbaia ma nda kɨpca, kacmo rambuŋaica waracatnanna, mina ŋapar kumbri werina mɨtmɨtarapa ŋapar mbaraca. \v 26 Ainda moca an nuoc lacau, ma ndona aetna mbaiŋna ramoot ianmo aca kɨpca digiatna, ‘Anna mina kaia more?’ \v 27 \x - \xo 15.27: \xo*\xt Lk 15.2\xt*\x*Ri, an mbaiŋa morena ramoot, ma mana kam rutica aindopatna, ‘Una aetta bulmakao tikrɨtɨk ŋgam ianna rɨŋga tɨkca mina amtiam anna morena, una lapmbitaca ŋgocrai ŋgocor. Ainda moca una aetta man mbatca toŋtoŋ bagaraniac ŋgoin.’ \v 28 Aindopri, an nuoc lacaua an kam mbaraca, nikkatta ŋgocraica kac inikca mba mbukri, ma raekmbai ndeacri. Ainda moca mana aetta laruca manmo mbukna moca kam laŋ mbuŋa aemaŋmaŋap mbopri. \v 29 Na ma ndona aetmo gainda rutirina, ‘Kaica? Iarir wɨt aniac aku una aiŋ anikca moreke, na una kamma mba nda rutirenanna. Na u aukmo meme ŋgam ianna mba neaŋga aku ndona aikormo, amna reac ianna moca am ŋgocor, wanaiŋ ŋgoin. \v 30 U wat, an una nuoc, ma una reik aŋgɨra taŋga ruar mbuniŋna meikap tɨkca moa kecarica ma mac nda kɨpapeke, u manap mbiracna moca bulmakaoa tikrɨtɨk ŋgamma rɨŋga manap mbiracapekna.’ \p \v 31 “Karica aetta mamo gaindopatna, ‘Aukna nuoc, memetmbaca u aukap eacreke, na gan aukna reik anna unan. \v 32 Aintik aia manapmo toŋtoŋ weperai aniaca morena, na manmo gan amna reac aniaca moapekna, na una lapmbitaca ma taŋga menacrina ramootna kirar, mandeaca ma wat ŋgam mac nda maaŋgɨri, mataŋga iŋgoroca eacrenanna, mandeaca aia mamo orea maaŋgɨri.’” \c 16 \s Reikta ŋginaŋa morena ramoot paŋanna, reik an mac nda rutirina kamna kam roor \p \v 1 An kam roorna ninini maiatke, Iesusa, ma ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo kabena kam roor ianmo gaind nakecatna, “Laimnembta ramoot ianna eacrenanna, ma ndona reikta ŋginaŋa morena ramoot paŋan ianap. An ramoot paŋanmo, kabena meikramtaɨr ndeida, an laimnembta ramoot paŋanmo aindopatna, ‘Una reikta ŋginaŋa morena ramoot paŋanna, una kitukndukarapa, una reikmo ndona toŋtoŋ mbuŋ mamoreke.’ \v 2 Aindopri, an laimnembta ramoot, ma ŋgepca an ndona reikta ŋginaŋa morina ramootmo aca kɨpca aindopatna, ‘U tida moapekna reikta kamma aku an mbaracpekna, mandeban ŋgoin u taŋca aukna reikca un ndambuŋ ndeacrena reikta nininimo timbigta kapca tɨkca, tɨkcari te, u aukna aiŋa mba mac moitndai.’ \p \v 3 “Karica an reikta ŋginaŋa morena ramoot, ma ŋgepca ndomo aindopatna, ‘Aku ainda mo te, aku tida moit? Ramoot paŋan auknan, ma aukna aiŋa katacnande. Aku warɨŋna aiŋa mona toawanaiŋ, na amna reacna runa numbirca monande.’ \v 4 Ri, ma lamŋia taŋga gaind ndamŋirina, ‘Mandeac aku malamŋica, aukna ramoot paŋan, ma aukmo ndona aiŋna ramoot paŋanna morina aiŋ mai ndop te, aku gainda mona, na mina aukmo ndorita kaiknimbca aŋgɨ taŋna mɨn.’ \v 5 Ainda moca ma an ramtaɨra mana kacootna reikca wanaiŋ naaŋgɨatna ramtaɨrmo, ma an reik rutina ŋgaca, mina kabe, kabea man ndambuŋ nakɨpca an reik rutina nakɨpatke, ma out nakɨpatna ramootmo madigiat, ‘U aukna kacootna reikca titpaikca wanaiŋ naaŋgɨrina?’ \v 6 Ri, ma aindopatna, ‘Amta reik rotacrena tabrirta wɨnne anikca 100na mɨn.’ Aindopri, kacootna reikta ŋginaŋa morena ramootta mamo aindopatna, ‘U gan timbiŋ rapara una wanaiŋ naaŋgɨrina reik tɨkca eacrenanmo, u tawina mbiraca 50na mɨn mbuŋa tir.’ \v 7 Karica ma maiatke, iŋmbaia ramoot ian tuk mac kɨpca laruatke, ŋginaŋna ramoot paŋanna mamo mac digiatna, ‘U aukna kacootna reikmo titpaikca wanaiŋ naaŋgɨatna?’ Ainda digiatke, wanaiŋ naaŋgɨatna ramootta aindopatna, ‘Witna tamura 100na mɨn.’ Aindopatke, an ŋginaŋa ramoot paŋanna aindopatna, ‘U gan timbiŋ rapar aŋgɨca u wanaiŋ naaŋgɨatna reikmo 80na mɨnna tir.’” \p \v 8 \x - \xo 16.8: \xo*\xt In 12.36, na Epe 5.8, na 1 Te 5.5\xt*\x*Na ma aindopatna, “Iŋmbaia an laimnembta kacootta, ndona ŋginaŋna ramoot moatna aiŋ laŋa wat te, ma an ŋginaŋna ramoot ŋgoreacna i aŋgɨ ŋgepnandet. Na ma morina tɨpna kirara anna iroapna ramoot mori toc. Aintik meikramtaɨra gan tiacarpaikna tɨpembta kirarira raŋgairenan, mina titocna iroar puŋga monanna, mina mɨn ŋgoin. Na mina an Raraŋ Aetaniacna memetacna inikca taŋrena meikramtaɨrmo, mina minmo outmbai ndeacrena.” \p \v 9 \x - \xo 16.9: \xo*\xt Dan 4.27, na Mt 6.19-20, na Lk 14.14, na 1 Ti 6.17-19\xt*\x*Aintik Iesusa gaind mac mbopatna, “Aku nenmo aindopnande, gan tiacarpaikna kitukndukapa reikmo, ŋembta meikramtaɨrmo otaca an kitukndukapa reikca neaŋ, gan tiacarpaikca mai te, tamuŋna auŋnanda nemo aŋgɨ taŋca iarwar ndeacnande. \p \v 10 \x - \xo 16.10: \xo*\xt Mt 25.21, na Lk 19.17-26\xt*\x*“Na u mandaia, u reik tekirmo mataui raupŋi te, u reik anik motoco u mataui raupŋinande. Na u mandaia u reik tekirmo tɨp, laŋa mo ŋgocor, tɨp aniac toco u mba mataui moitndai. \v 11 Ainda moca ne gan tiacarpaikna kitukndukarmo matau raupŋi ŋgocor, te, mandaia ndo nemo reik gidkar neaŋca ne an raupŋit? \v 12 Ainda moca ne mandaia ne kabena meikramtaɨrta reikmo matau raupŋi ŋgocor, mandaia ndo nemo nena reik neaŋit?” \p \v 13 \x - \xo 16.13: \xo*\xt Mt 6.24\xt*\x*Karica ma gaind mac mbopatna, “Tuomna aiŋ kamainda morena ramootta, kacoot mbuniŋna aiŋa mba moitndai. Ma mo te, ma ianmo ŋate te, ma ian niŋgikca matŋinande. Na ma ianna kam mbarac te, ma ianmo iŋ neaŋ wɨtɨknande. Aintik ne mba Raraŋ Aetaniacapa gan tiacarpaikapna kitukndukna aiŋmo, kapca mba tɨki moitndai.” \s Iesusa Tɨp Wandɨkapa Raraŋ Aetaniacna bubuocna kam ndopatna \p \v 14 Parisinanta ramtaɨra kɨtcaɨrtukar toŋgorena ramtaɨr, ainda moca mina Iesus mbopatna kam mbaraca, mamo piria mbopca malaroŋri. \v 15 \x - \xo 16.15: \xo*\xt 1 Sml 16.7, na Ŋap 7.9, na ML 6.16-17, na Mt 23.28, na Lk 10.29, na 18.9-14\xt*\x*Ainda moca ma minmo aindopatna, “Ne ndorimo ainda mo te, meikramtaɨrmo anna watca aind ndamŋina moca, ‘Mina tɨpemb kirarira wandoik laiŋga morena ramtaɨr.’ Na Raraŋ Aetaniac, ma nena iroar inkar ndeacrena tɨpemb kirarir ŋgorikca, ma malamŋireke, an reikca ramtaɨra anmo reik laiŋ ndoprena reikmo, Raraŋ Aetaniacna lamnɨaca watreke, an reikca anna reik ŋgorik. \p \v 16 \x - \xo 16.16: \xo*\xt Mt 4.17, na 11.12-13, na Lk 7.29\xt*\x*“Na Tɨp Wandɨkna kammapa, Raraŋ Aetaniacna rambca morina ramtaɨrta kambta gagrara kɨpca kɨtac puk neaŋrina ramoot Ionna mɨnna tɨknandet. Na Ionna mɨn mbuŋa tɨkca, Raraŋ Aetaniacna bubuocna kam wembaŋ laŋa auŋembta meikramtaɨra muruŋ mbaraca, mina an bubuocna kaŋgaukca mbukna mawakikireke. \p \v 17 \x - \xo 16.17: \xo*\xt Ŋap 102.26-27, na Ais 40.8, na Mt 5.18, na 1 Pi 1.25\xt*\x*“Ainda moca riac tamuŋapa gan tiacarpaik, maniŋa laŋanna mainande. Na Tɨp Wandɨkna tɨp emtemma mba maiitndait.” \s Iesusa laŋtaŋgo katacna kirarirta kam ndopatna \r (Matiu 5.31-32 na 19.9 na Mak 10.11-12) \p \v 18 \x - \xo 16.18: \xo*\xt Mt 5.32, na Mk 10.11, na 1 Ko 7.10-11\xt*\x*Karica ma gaindap mac mbopatna, “Ne mandaia u ndona meac ŋgootta mandaceknan, u kabena meac mac laŋgo te, u tɨp ŋgadudukca morena meacramootna tɨp kirara moapekna. Na u mandaia, meac ianna mana kaŋgaitta mamo tɨkcarica ma wanaiŋ ndeacrenanna, u mandaia ainta meac laŋgo te, an toco, u tɨp ŋgadudukca morena meacramootna tɨp kirara moapekna.” \s Laimnembta ramootapa Lasarusna ninini \p \v 19 Karica Iesusa gaind mac niniatna, “Ŋgaua laimnembta ramoot ian, ma gainda morina, ma tik ŋgapaoc laŋ, laŋmo ra, ra katuca aocreke, gagamna reik laiŋ, laiŋmo ra, ra katuca ambrena. \v 20-21 \x - \xo 16.20-21: \xo*\xt Mt 15.27\xt*\x*Ainda moca reik kocorta ramoot embaia mana ia Lasarus, mana tikiŋitta pitira kocnaia mɨnna tɨkca eacrena, mina mamo aŋgɨra taŋga laimnembta ramootna kacna wuocna tɨŋ roumbca tɨkca. Ma an ndeac te, an laimnembta ramootta bara mbiraca ambca, amta reik tɨpembca wɨkɨnna mbutukri. Lasarusa anna watca an aŋgɨca amna iro ndamŋiri eacri. Na pitir mananna racainda irikri, piriŋga kɨpca ndorita mimb puŋga maikrena. \p \v 22 “Iŋmbaia an reik kocorta ramootmbaia, ainda moa taŋ, taŋga menacatke, Raraŋ Aetaniacna mbaiŋna aiŋa morena ŋerŋgaura kɨpca mamo aŋgɨra taŋga Abraam ndambuŋ matɨkat. An laimnembta ramoot toco, menaca mina manmo mamutocat. \v 23 Ma an memenacna taup ndeacri, gɨgɨrar anik aŋgɨri, ma anna tɨkca tamuŋ mbatatnanna, Abraamma mon tawan ŋgoin ndeacri. An reik kocorta ramoot Lasarus, ma Abraamna kɨtɨm ndeacrinan mbatca. \v 24 \x - \xo 16.24: \xo*\xt Ais 66.24, na Sek 14.12, na Mk 9.43\xt*\x*Ainda moca ma aca mambopat, ‘Aukna aet Abraam, u aukna moca kadmaica otac, te, Lasarusmo mbopca ma ndona patŋitlormo puk nake pukca aŋgɨ kɨpca aukna mim nake te, aukna mimma gagauna, aku gan tacna gɨrgɨr aniacna inik maeacreke.’ \p \v 25 \x - \xo 16.25: \xo*\xt Iop 21.13, na Lk 6.24\xt*\x*“Aindopatke, Abraamma manmo aindopatna, ‘Nuoc mbitac, u menac ŋgocor ndeacri, moatna reikmo u lamŋi, u tiacarpaik ndeacri, u reik laiŋ, laiŋ aŋgɨrina. Na Lasarusmbaia reac ŋgoreac, ŋgoreac aŋgɨrina. Aintik mandeaca gan auŋmo ma toŋtoŋ bagaraniacap. Na u gɨrgɨr aniacna inik ndeacnande. \v 26 Na reac ian toco gaind maeacreke, aiapa nena rɨkca, Raraŋ Aetaniaca oc bagaraniac ian kataca tɨkca maeacreke. Aintik aia an oc kataca nenanmbai nagacna mɨnna wanaiŋ. Na ne toco an oc kataca ainanmbai nagacna mɨnna wanaiŋ.’ \p \v 27 “Ainda moca an laimnembta ramoot, ma aindopatna, ‘Aintan ecte laŋ, ate aku umo gainda diginande, u Lasarusmo watcarica ma aukna aetna kacnɨma taŋna mɨn ki? \v 28 Aku laiplacar parmbaiap, u Lasarusmo watcarica mataŋca mimo mbopi, gagraca mina iroar ŋgetriki. Moca mitoco gan auŋ nakɨpca gan gɨgɨrar aŋgɨ nari.’ \v 29 \x - \xo 16.29: \xo*\xt Ais 8.20, na In 5.39, na 5.45, na Up 15.21\xt*\x*Aindopri, Abraamma mamo rutica aindopatna, ‘Una laiplacara Mosesapa Raraŋ Aetaniacna rambca morina ramtaɨrta mbopatna kambca eacrena. Na mina ndorita kour tɨkca an kam mbarac.’ \v 30 Ri, an laimnembta ramootta mac nda rutica aindopatna, ‘Ate Abraam, anna mɨnna wanaiŋ, ramootta menaca mutoca eacrena, muk ŋgetacndiŋ mac nda ŋgep te, mina anna wat te, mina iroar inkar ŋgetrikina mɨn.’ \p \v 31 \x - \xo 16.31: \xo*\xt In 11.44-48, na 12.10-11\xt*\x*“Aintik Abraam, ma rutica aindopatna, ‘Mosesapa Raraŋ Aetaniacna rambca morina ramtaɨrmo mina warac ŋgocor, anmo mindacniŋa mo te, mina anna ŋgegetrikia mba aŋgɨritndai. Na ramootta menaca mutoca eacrena, muk ŋgetacndiŋ mac nda ŋgep te, an ramoot toco, mina mba rɨpacitndai.’” \c 17 \s Tɨp ŋgoreacna makukca ndo rɨtɨpaca moa ŋgocraiatna \r (Matiu 18.6-7 na 18.21-22 na Mak 9.42) \p \v 1 \x - \xo 17.1: \xo*\xt Mt 18.6-7, na Mk 9.42\xt*\x*Karica Iesusa ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo aindopatna, “Ainta reac, reaca meikramtaɨrmo larunande, anna mina rɨtɨpaca mo iriknan. Aintik mandaia ainta reaca moa larurina ramoot, manbaina kakadmai ŋgoin. Ma makukca aŋgɨnandet. \v 2 Na ramoot ian, ma an mombonikta ianmo, moca ma tɨp ŋgoreacna makukca mbutuk te. Ainta ramootmo, mina aŋgɨca mana logotmo, waut aniacap ŋgatɨk mbuŋa leaca aŋgɨri, macait inik nake pukca, ma menacnande. Na ainta makukca ma aŋgɨeknanna, Raraŋ Aetaniaca mamo neaŋgekna makukca, anmo kunda tamuŋ ŋgoin. \p \v 3 \x - \xo 17.3: \xo*\xt TN 19.17, na ML 17.10, na Mt 18.15, na Ie 5.19\xt*\x*“Aintik ne ndorimo mataui bubuoci eac. Moca una laiplacarta ianna, unapmo tɨp ŋgoreacna makukca mo te, u mamo gɨgɨrai mbopca ma ndona tɨp ŋgoreacna makukmo, moi wandoŋai. Na ma ndona iro inik ŋgetriki te, u mana tɨp ŋgoreacna makukca mo kecari. \v 4 Aintik ŋarikca ma unapmo ra kabena inikca unmo tɨpemb ŋgorikta makukarmo, parmbaiapa mbutniŋna mɨnna mo te, an rana inikca ma kɨdrɨk parmbaiapa mbutniŋna mɨnna mac nda kɨpca, unap morina tɨp ŋgoreacna makukna moca unapmo, anna kakadmaina kam ndop te, u mamo mana tɨp ŋgoreacna makukmo mo kecaria, mamo tɨp laŋa mo.” \s Iesusa rɨtɨpacna tɨp kirarna kam ndopatna \p \v 5 \x - \xo 17.5: \xo*\xt Mk 9.24\xt*\x*Ri, Iesusna up aŋgɨrena ramtaɨr, mina aindopatna, “Kacoot, u aina rɨtɨpacmo moi bagaraniac ŋgoin ndaru.” \v 6 \x - \xo 17.6: \xo*\xt Mt 17.20, na 21.21, na Mk 9.23, na 11.23\xt*\x*Karica Kacootta minmo aindopatna, “Nena rɨtɨpaca ik mastetna loorna aniacna kirar toc te, na ne ik aniac ianmo aindop te, ‘U kacrirpaikap tarkica taŋi, macait rɨkmbaia wɨtɨk.’ Ne aindop te, ma nena kam mbaracnande.” \s Iesusa mbaiŋa morena ramootna kirarirta nininia moatna \p \v 7 Ainda moca Iesusa mimo aind mac mbopatna, “Moca nena inikna ramoot ian, ma ndona mbaiŋna aiŋa morena ramootmo, mbagɨrica mataŋca warɨŋna aiŋa mo te, mana sipsiparta ŋginaŋa moi mai te. An mbaiŋna aiŋa morena ramootta mac nda kɨpi kacnɨm ndaru te, moca mana kacootta mamo aindop te, ‘U tawi kɨpca mbiraca ndona amna reac aŋgɨca am?’ \v 8 \x - \xo 17.8: \xo*\xt Lk 12.37\xt*\x*Ma aindopit ki? Wanaiŋ ŋgoin. Kacoot, ma ndona aiŋna ramootmo ma aindopnande, ‘U aukna amna reac kocroca, na lamboi laŋ aŋgɨri aoca, aukna amna reac rɨŋa aŋgɨri kɨpca aku am mai te, iŋmbaia ecte, u ndona amna reacapa puk am.’ \v 9 Na an mbaiŋna aiŋa morena ramootta, ndona kacootna kamma waraca aiŋa mo te, mana kacootta manmo kam laŋ neaŋit ki? Wanaiŋ ŋgoin. \v 10 \x - \xo 17.10: \xo*\xt Mt 25.30, na Ro 3.12, na 1 Ko 9.16-17, na Pm 1.11\xt*\x*Ainda moca ne toco ne ainta tɨpemb kirarirmo, Raraŋ Aetaniac mboprina tɨp kirar ŋgoinna mo te, ne ŋgepca aindop, ‘Aia mbaiŋna aiŋa morena ramtaɨr laiŋga wanaiŋ. Titna aiŋa aia morenanna, anna aia ndorita aiŋira morena.’” \s Iesusa roumb lepaap eacrina ramtaɨr parniŋa moa laŋa moatna \p \v 11 \x - \xo 17.11: \xo*\xt Lk 9.51-52, na 13.22, na In 4.4\xt*\x*Karica Iesusa Ierusalemma taŋna taŋga, Samariaapa, Galilina pitrik aniacniŋna kɨdrɨkna auŋ ian ndaruca. \v 12 \x - \xo 17.12: \xo*\xt TN 13.46\xt*\x*Ma an auŋna inikca mbukca taŋri, roumb lepaap eacrina ramtaɨr parniŋa, mina kɨpca mamo taupca tɨkca ndauprikica, manmo mon tawanna wɨtɨkri. \v 13 \x - \xo 17.13: \xo*\xt TN 13.45-46\xt*\x*Na mina maacat, “Kacoot Iesus, u aimo kadmaia otac.” \v 14 \x - \xo 17.14: \xo*\xt TN 13.2, na 14.1-32, na Mt 8.4, na Lk 5.14\xt*\x*Ri, Iesusa minmo watca aind mambopat, “Ne ndorita tikembmo taŋca taup ndamtaɨrmo wandac.” Aindopca mina taŋga ndorita tikembmo, wattatnanna laŋ ŋgoin ndacariri. \v 15 Na an ramtaɨra taŋga taupmo rɨkniŋa tɨkatke, mina ianna ndona tikmo wattatnanna, mana tikca laŋa moatna mbatca, ma Iesus ndambuŋ mac nda taŋga, Raraŋ Aetaniacna imo aŋgɨra ŋgepri toŋtoŋ ŋgoin. \v 16 Karica ma nda taŋga Iesus ndambuŋ ndaruca, mana or kɨtɨmmo paŋan ramtukca mamo kam laŋ maneaŋgat. An ramoot, ma Samarianan. \v 17 Ri, Iesusa an ramootta watca, manmo gaindopatna, “Aku anmo an ramtaɨr parniŋmo laŋa momondopca, na an par kabeapa mbutremb paura ten ndeacre? \v 18 Kaica, ramoot embaia mac nda kɨpca Raraŋ Aetaniacna i aniacmo aŋgɨri ŋgep ŋgocor? Na an kabena auŋna ramootta ndo, mana i aniacmo aŋgɨra ŋgepapekna?” \v 19 \x - \xo 17.19: \xo*\xt Mt 9.22, na Mk 5.34, na Lk 7.50\xt*\x*Karica Iesusa an ramootmo aindopatna, “U ŋgepca taŋ, una rɨtɨpaca ndo umo moca u laŋ mamori.” \s Ramootna Nuoc ma larui raekca tɨknande \r (Matiu 24.23-28 na 24.37-41) \p \v 20 \x - \xo 17.20: \xo*\xt In 3.3, na 18.36\xt*\x*Karica Parisiarta ramtaɨr ndeida Iesusmo gainda digiatna, “Tumbuitta tɨk te, Raraŋ Aetaniacna bubuoca kɨpit?” Ri, Iesusa mina kam rutica gaindopatna, “An mɨnna Raraŋ Aetaniacna bubuoca kɨp te, meikramtaɨrta lamnikca mba ŋgagatrac ianna mba watitndai. \v 21 \x - \xo 17.21: \xo*\xt Mk 13.21, na Lk 17.23, na Ro 14.17\xt*\x*Na meikramtaɨra gainda mba mbopitndai, ‘Wat, gade ma gan maeacreke.’ Co, ‘Monde, ma mon maeacreke.’ Na ne warac. Raraŋ Aetaniacna bubuoca ande nenap maeacreke.” \p \v 22 Ainda moca Iesusa ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo aindopatna, “Iŋmbaia ra ianna kɨpnandet. Te, ne Ramootna Nuocmo an ra tɨki watca, ne manap eacna toŋtoŋgar anikap monandet, na ne gidikca mba watitndai. \v 23 \x - \xo 17.23: \xo*\xt Mt 24.23, na Mk 13.21, na Lk 17.21, na 21.8\xt*\x*Na mina nemo gaindopnande, ‘Ne wat, ma monde mon maeacreke!’ Co, ‘Ne wat, ma gade gan maeacreke!’ Aindop te, ne kai ŋgepca mina iŋa kai raŋgaica kai taŋ teac. \v 24 \x - \xo 17.24: \xo*\xt Mt 24.27\xt*\x*Na weperaca, riac tamuŋa metacrenanna ne lamŋirena, ma waŋembaia tɨkca aŋgɨri metac te, mana memetaca mon tawan ŋgoinna metaci taŋnande. Na Ramootna Nuocna kɨkɨp, ma an weperac wandacre toc nakɨp te, meacramoota muruŋa watnande. \v 25 \x - \xo 17.25: \xo*\xt Mk 8.31, na 9.31, na Lk 9.22\xt*\x*Na outmbaica ma gɨgɨrar anik wɨtta pac aŋgɨcarica, na anna iŋmbaia gan mɨnna meikramtaɨra mamo mba toŋgoitndai. \p \v 26 \x - \xo 17.26: \xo*\xt RL 6.5-8, na 7.1-24, na Mt 24.37\xt*\x*“Ainta tɨpembta kirarira, mina Noanna mɨn mbuŋa moatna kirarira, mina Ramootna Nuocna mac nda, kɨkɨpna ra mbuŋa, mina ainta tɨp kirar kabe mac monande. \v 27 \x - \xo 17.27: \xo*\xt RL 7.6-24\xt*\x*Mina Noanna mɨn mbuŋa, mina amtiambca moa ambri, puik gagrara ambri, na ŋgepca meacramootta ndorica ndada malaŋgori. Ainda moca taŋ, taŋga, maica Noa ndona laŋgum aniacna inikca mbukatke, laemb bagaraniaca kɨpatnanna minmo kɨtaca pukca mina muruŋa menaca mamaiat. \v 28 \x - \xo 17.28-29: \xo*\xt RL 18.20—19.25\xt*\x*Na Lotna mɨn toco, meikramtaɨr toco an iro kabe mamoat, mina amtiamma moa ambri, puik gagrar ambri, reac, reac biŋaia mina oikri, na warɨŋembapa kaik barer mamori. \v 29 Ainda moca Lota, Sodom auŋ tɨkcarica taŋgatke, mana iŋmbai tac aniacap watur owira, tamuŋna auŋ ndiŋa pukrapcat toc ŋgirikca minmo wɨramacariat. \v 30 \x - \xo 17.30: \xo*\xt 2 Te 1.7\xt*\x*Ainta kirarir koinda, Ramootna Nuocna kɨkɨpna mɨn ndarunande. \p \v 31 \x - \xo 17.31: \xo*\xt RL 19.17, na 19.26, na Mt 24.17-18, na Mk 13.15-16\xt*\x*“An ra laru te, ramootta mandaia u ndona kacna tɨmpaikna up ndeacrenanna, an rana inikca kacna inikca kai mac nda mbukca reik aŋgɨnake kai mo teac. An kirar kabea, ramootta mandaia ma ndona warɨŋa taŋga eacrenan, ma kaca kai mac nda taŋ teac. \v 32 \x - \xo 17.32: \xo*\xt RL 19.26\xt*\x*Na ne matau lamŋi Lotna meacmo laruatna reac. \v 33 \x - \xo 17.33: \xo*\xt Mt 10.39, na 16.25, na Mk 8.35, na Lk 9.24, na In 12.25\xt*\x*U mandaia ndona watna moca utiŋcari te, una an watta ma mainande. Na u mandaia ndona watmo kecari te, una wat anna mba maiitndai. \p \v 34 \x - \xo 17.34: \xo*\xt Mt 24.40-41, na 1 Te 4.17\xt*\x*“Na aku nemo aindopnande, an mouŋa Ramootna Nuoca kɨpi laruca ramootniŋa bar kabe naŋgoraŋeknanna, Raraŋ Aetaniaca ian aŋgɨ te, ianmo tɨkcarinande. \v 35-36 Na meaceniŋ, maniŋa witna lour aŋgɨca witna kapɨrpaika mona moca eacrinanna, Raraŋ Aetaniaca kɨpca ian aŋgɨ te, ianmo tɨkcarinande.”\f + \fr 17.35-36 \fr*\ft Landamŋina ramtaɨr ndeida gaind ndamŋirina, kabena kam tɨp toco an kamna inikca maeacreke. Na an kamma ande gaind, \ft*\fq “Na ramoot mbuniŋa warɨŋna aiŋa moca eacrenanna, Raraŋ Aetaniaca ian aŋgɨ te, ianmo wattacarinande.”\fq*\f* \v 37 \x - \xo 17.37: \xo*\xt Iop 39.30, na Mt 24.28\xt*\x*Ri, mana iŋa raŋgairena ramtaɨra an kam mbaraca, mamo gainda digiatna, “Kacoot, an reikca ten ndaruit?” Ri, ma minmo aindopatna, “An warir eacrena taup mbuŋa, ande ŋganmira kɨpca an motem mapunireke.” \c 18 \s Meac konimapa ritri waparaca morena ramootna kam roor \p \v 1 \x - \xo 18.1: \xo*\xt Ro 12.12, na Epe 6.18, na Kol 4.2, na 1 Te 5.17\xt*\x*Karica Iesusa mimo kam roor ian keca, mimo an kam roora riptica, mina memetmbaca mbembendeia moraŋ, na mina kai ŋate teac. \v 2 Ma aindopatna, “Ritri waparacrena ramoot ian, ma auŋ aniac ian ndeacrenanna, na ma Raraŋ Aetaniac nake, mba nanambirenanna, na ma mba ramoot ian nake, mba dadanake lamŋitndai. \v 3 Ri, an auŋna meac konim ian toco, eacrena, memetmbac ma kɨpca an ritri waparaca morena ramootmo aindoprena, ‘Aukna puŋnaŋgepca aukmo mo ŋgocraina mamoek, u aukmo otaca aukna kambca ritri waparaca mo.’ \v 4 Ainda moca an ritri waparaca morena ramoot, ma an meac ŋgotacna toŋtoŋgar kocor, ma eaca kɨdrɨk rocot, iŋmbai ŋgoinna ma ndo mbuŋ ndamŋia taŋga aindopatna, ‘Aku Raraŋ Aetaniac nake, mba nanambirenanna, na aku mba ramoot ian nake, mba dadanake lamŋitndai. \v 5 \x - \xo 18.5: \xo*\xt Lk 11.7-8\xt*\x*Ainda moca gan meac konimma, ma aukmo memetmbac ŋgoinna ndo ŋgotaca, ndona makukara waracna moca moreke. Aintik aku mana makukara ritri waparacnande, moca ma auk ndambuŋa memetmbac nakɨpraŋ nari, na aukmo moi ŋate nari.’” \p \v 6 Karica Kacootta gaind mac mbopatna, “Ne waracapek, an kambca ritri waparaca morena ramoot ŋgoreac mbopapekna kammo. \v 7 \x - \xo 18.7: \xo*\xt KIEK 6.10\xt*\x*Aind ecte, Raraŋ Aetaniac, ma ndona babuatna meikramtaɨrmo ma tida moit, mina mamo ndori ŋgotacna moca mouŋ ra ŋgae te, ma mina nananaemo waracarica, eacici andu watcarit ki? \v 8 \x - \xo 18.8: \xo*\xt Ib 10.37, na 2 Pi 3.8-9\xt*\x*Aku nemo aindopnande, wanaiŋ ŋgoin, ma mba watcaritndai. Ma mimo andu ŋgotacnande. Na Ramootna Nuoca, ma gan tiacarpaik nakɨp te, ma gan tiacarpaik ndeacrena meikramtaɨrta rɨtɨpaikmo watnande, mina rɨpacre ki, co wanaiŋ?” \s Ramoot mbuniŋa Raraŋ Aetaniaca mbendeirena kam roor \p \v 9 \x - \xo 18.9: \xo*\xt Lk 10.29, na 16.15\xt*\x*Ainda moca Iesusa ainta ramtaɨr morina kam roorna kamma, ma an makeat. Ramtaɨr ndeida ndorimo ramtaɨr wandoik ndopreke, na ndeidmo aindoprena, mina aina kirarir toco wanaiŋ. \v 10 Karica ma ainda niniatna, “Ramoot mbuniŋa Raraŋ Aetaniacna Kacna roumbca tɨki mbendeina moatna. An ramootniŋa, ianna Parisinan, na ianna kitcartukar iurena ramoot.\fig Ramoot mbuniŋa Raraŋ Aetaniacna Kacna roumbca tɨkca mbendeirena|alt="Two men were praying at the temple." src="NT001703.TIF" size="col" copy="BSPNG" ref="18.10-13"\fig* \v 11 \x - \xo 18.11: \xo*\xt Ŋap 135.2, na Ais 1.15, na 58.2, na Lk 16.15, na KIEK 3.17\xt*\x*An Parisina ramoot, ma ndo mbuŋa wɨtɨkca, ndona iro mbuŋa gaind mambendeiat, ‘Raraŋ Aetaniac, aku ramtaɨr ndeidta kirar toco wanaiŋ, ainda moca aku umo kam laŋ neaŋnande, laŋ ŋgoin. Aku aindopnande, mina makɨmreke, na mina tɨpemb ŋgadudukca morena meikramtaɨrta tɨpemb kirarira morenan, na mina tɨpemb wandoikca mba morenanna. Aku wanaiŋ, aku gan kitcartukar iurena ramootna kirara, wanaiŋ. \v 12 \x - \xo 18.12: \xo*\xt RL 14.20, na Ais 58.2-3, na Mt 23.23\xt*\x*Aku rai parmbaiapa mbut mbuniŋna ŋgatna inikna, ra mbuniŋa aku amna reacmo wariracnande. Na an reikca aku aŋgɨrenanna, aku nduca parniŋ ndarureke, aku titaca parmbaiapa paur aŋgɨ te, una kabemo neaŋrena.’ \v 13 \x - \xo 18.13: \xo*\xt Ŋap 51.1\xt*\x*Na an kitcartukar iurena ramoot, ma mon tawanna wɨtɨkca tamuŋna auŋmo mba raia watatke, ma ndona mapdɨŋa pica aindopatna, ‘Raraŋ Aetaniac, aukna nakadmai, aku tɨpemb ŋgorikta makukara morena ramoot.’” \p \v 14 \x - \xo 18.14: \xo*\xt Iop 22.29, na Mt 23.12, na Lk 14.11, na Ie 4.6, na 1 Pi 5.5-6\xt*\x*Ri, Iesusa aindopatna, “Aku nemo aindopnande, gan kitcartukar iurena ramoot, ma ndona kaca nda taŋ te, man niŋgikca, ma ndo Raraŋ Aetaniacna lamnɨac ŋgoutmo, ma ramoot wandoŋ laŋ ndarunande. Na an Parisina ramootta wanaiŋ. Aintik meikramtaɨra ndorita iremb aŋgɨra ŋgeprenan, ainta meikramtaɨra Raraŋ Aetaniaca ma mina irembmo aŋgɨ wɨkɨn ŋgiriknande. Na ne meikramtaɨra mandaia ndorita iremb aŋgɨra wɨkɨnna tɨkrenan, Raraŋ Aetaniaca mina irembmo, aŋgɨri ŋgepca tamuŋmbaia tɨknande.” \s Iesusa aindoprina, ne mombonikmo watcarica mina auk ndambuŋ nakɨp \r (Matiu 19.13-15 na Mak 10.13-16) \p \v 15 \x - \xo 18.15: \xo*\xt Mt 19.13, na Mk 10.13\xt*\x*Karica meikramtaɨra muruŋa Iesusmo ndorita mɨr katacrina mombonikapa mɨr ambrena mombonikap, aŋgɨa kɨpca, ma mina tikemb ŋgutiŋga mbendeia taŋri. Na Iesusna iŋa raŋgairena ramtaɨra ainda watca, an meikramtaɨrmo kaega moca mambopat, “Mombonikmo man ndambuŋa kai aŋgɨ kɨp teac.” \v 16 \x - \xo 18.16: \xo*\xt Mt 19.14, na Mk 10.14, na 1 Ko 14.20, na 1 Pi 2.2\xt*\x*Ainda moatke, Iesusa an mombonikmo aca ndo ndambuŋ nakɨpatke, ma ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo aindopatna, “Mombonik tekirmo watcarica mina auk ndambuŋ nakɨp, minmo kai kɨrac teac. Meikramtaɨra aintocna mombonik tekir toc ndaru te, Raraŋ Aetaniacna bubuoca, anna minan. \v 17 \x - \xo 18.17: \xo*\xt Mt 18.3, na Mk 10.15\xt*\x*Aku nemo gidik ŋgoinna aindopnande, ramootta mandaia Raraŋ Aetaniacna bubuocmo mombonik tekir aŋgɨrina kirara ainda aŋgɨr ŋgocor, an ramootta ma Raraŋ Aetaniacna bubuoca mba mbukitndai.” \s Laimnembta ramoot paŋanna Iesusap mboprina \r (Matiu 19.16-30 na Mak 10.17-31) \p \v 18 \x - \xo 18.18: \xo*\xt Mt 19.16, na Mk 10.17, na Lk 10.25\xt*\x*Karica ramoot paŋan ianna Iesusmo ainda digiatna, “Riripti laŋ, aku tida mo te, aku iarwarna eteacna wat laŋ aŋgɨit?” \v 19 Ri, Iesusa an ramoot paŋanmo aindopatna, “U kaina moca aukmo laŋ ŋgacapekna? Na ramoot ianna laŋa wanaiŋ, Raraŋ Aetaniac niŋgikca ma ndo laŋ. \v 20 \x - \xo 18.20: \xo*\xt NA 20.12-16, na TW 5.16-20, na Ro 13.9, na Epe 6.2, na Kol 3.20\xt*\x*Na u lamŋirena Tɨpemb Wandikta kirarirta kambca aindoprena, ‘Ne tɨpemb ŋgadudukca morena meikramtaɨrta tɨpemb kirarira kai mo teac. Na meacramootmo kai mo menac teac, na kai makɨm teac, na ne ritri waparacmo moa paparuna kam mbuŋa kai mbop teac, na ndorita amepaetna kamb mbaraca mina kaŋgauk ndeac.’” \v 21 Ri, an ramoot paŋanna aindopatna, “An kɨdrɨkca aku ramoot ŋgam ndeacri, aku Tɨpemb Wandikmo, aku matau ŋgoinna raŋgaica kɨp, kɨpca, kɨpca mandeacna mɨn.” \v 22 \x - \xo 18.22: \xo*\xt Mt 6.19-20, na 19.21, na 1 Ti 6.19\xt*\x*Ri, Iesusa an ramoot paŋanna mbopatna kam mbaraca, ma manmo aindopatna, “Un mona reac ianna maeacreke, u taŋca ndona laimnembmo aŋgɨri mbik tɨkca oikrena taupca tɨkca meikramtaɨra oik te, an kitukndukmo, u aŋgɨca reik kocorta meikramtaɨr ndaekpembmo biŋai. Na u ainda mo te, u tamuŋna auŋmo u reik laiŋ koindap eacnandet. Na u kɨpca aukmo raŋgai.” \v 23 Karica an laimnembta ramoot paŋan, ma an kamb mbaraca, ainda moca ma ndona lamin aniacna moca tamtam ndamŋica, kadmairina. \p \v 24 \x - \xo 18.24: \xo*\xt Mt 19.23, na Mk 10.23, na ML 11.28\xt*\x*Ri, Iesusa an ramoot paŋanna iro aŋgɨca, ma aindopatna, “Ramootta lamin aniacapnan, ma Raraŋ Aetaniacna bubuocna kaŋgaukca mbumbukca owai ŋgoin. \v 25 Na kamela reik iukrena lacna urupa mbumbukca anna wetwet ŋgoinna mbukrena, na laimnembta ramootta, Raraŋ Aetaniacna bubuocna kaŋgaukca mbumbukca anna owai ŋgoin.” \fig Kamela ma amna ŋgoaem bagaraniac ŋgoin|alt="Camel is a big animal." src="HK00038C.TIF" size="col" copy="Knowles" ref="18.25"\fig* \v 26 Ri, an meikramtaɨra Iesus mbopatna kamb mbaraca, aindopatna, “Ainda mo te, mandaia ndo an iarwar ndeteacna wat aŋgɨit?” \v 27 \x - \xo 18.27: \xo*\xt Ier 32.17, na Sek 8.6, na Mt 19.26, na Mk 14.36\xt*\x*Na Iesusa mac nda rutica aindopatna, “Reikca ramootta mona mɨnna wanaiŋ, Raraŋ Aetaniaca mona mɨn.” \p \v 28 \x - \xo 18.28: \xo*\xt Mt 4.19-20, na 19.27, na Mk 10.28\xt*\x*Karica Pita ŋgepca aindopatna, “U warac, aia ndorita reikmo tɨkcarica una iŋa raŋgairena.” \v 29 \x - \xo 18.29: \xo*\xt TW 33.9, na Mt 19.29, na Mk 10.29-30\xt*\x*Ri, Iesusa minmo aindopatna, “Aku nemo gidik ŋgoinna aindopnande, ne mandaia Raraŋ Aetaniacna bubuocna ndamŋica, u ndona kac, co ndona meac, co u ndona laiplacar, co ndona amepaet, co ndona mombonikmo min tɨkcarica, kɨprinan. \v 30 \x - \xo 18.30: \xo*\xt Mt 19.29, na Mk 10.30\xt*\x*Ne gan tiacarpaik ndeacraŋekna mɨnna, Raraŋ Aetaniac, ma nenmo reik wɨt aniac ŋgoin neaŋnande, nena ŋgaua naaŋgɨra wembacrina reikmo kunnande. Te, iŋmbaia ne iarwarna eteacna wat aŋgɨnande.” \s Iesusa ndona memenacna kamma an mac mbopatna, ma menaca mac nda ŋgepnande \r (Matiu 20.17-19 na Mak 10.32-34) \p \v 31 \x - \xo 18.31: \xo*\xt Ŋap 22, na Ais 53, na Mt 16.21, na Mk 10.32, na Lk 24.44\xt*\x*Iesusa ndona iŋa raŋgairena ramtaɨr parniŋapa, mbut mbuniŋna ramtaɨr aŋgɨra punica mimo aindopatna, “Ne warac. Aia mandeaca Ierusalemma taŋna mamoek, na atuna rambca morina ramtaɨra tiratna kamna kirarirta reikca mandeaca Ramootna Nuocmo gidikca larunande. \v 32 \x - \xo 18.32: \xo*\xt Mt 27.2, na Lk 9.22, na 9.44, na 23.1, na In 18.28, na Up 3.13\xt*\x*Mina manmo Iudana meikramtaɨr wanaiŋna para tɨkca, mina manmo kome te, manmo taber iu te, manmo mo ŋgoreaca monande. \v 33 Na mina manmo pia ŋgocraica, na iŋmbaia mina manmo mo menacnande. Na rai mbonkac mbuŋa, ma mac nda ŋgepnandet.” \v 34 \x - \xo 18.34: \xo*\xt Mk 9.32, na Lk 9.45, na In 10.6, na 12.16\xt*\x*Ri, mana iŋa raŋgairena ramtaɨra mana mbopatna kambta mɨnɨŋa mba lamŋiatke, minmo an kambta mɨnɨŋa iŋgorocamariat, ainda moca mana mbopatna kambca mina lamŋi rapac ŋgocor. \s Iesusa lamnɨac ŋgoreacna ramootta moa laŋa moatna \r (Matiu 20.29-34 na Mak 10.46-52) \p \v 35 Karica Iesusa taŋga Ieriko auŋa rambuŋairi, lamnɨac ŋgoreacna ramoot ianna taupna roumbca mbiraca, meikramtaɨrmo kitukndukna rurena. \v 36 Ma mbiraca waracatnanna, meikramtaɨr wɨt aniaca taŋri, ma waraca meikramtaɨr ndeidmo madigiat, “Mina kaia more?” \v 37 Na mina mamo aindopatna, “Iesus Nasaretnan taŋrena.” \v 38 \x - \xo 18.38: \xo*\xt Mt 15.22\xt*\x*Aindopatke, an lamnɨac ŋgoreacna ramootta Iesusmo aca aindopatna, “Iesus, Dewitna ŋgamaɨr, u aukna kadmaia aukmo otac!” \v 39 Karica an outmbai nakɨpatna ramtaɨra, kɨpca an lamnɨac ŋgoreacna ramootmo tagagarica aindopatna, “U watitica kam kocor ndeac.” Aindopri wanaiŋ, ma kam aniac keca aindopatna, “U Dewitna ŋgamaɨr, u aukmo kadmaia otac!” \v 40 Ma aindopatna mbatca, Iesusa wɨtɨkca minmo aindopatna, “An lamnɨac ŋgoreacna ramootmo, auk ndambuŋ naaŋgɨ kɨp.” Ri, an lamnɨac ŋgoreacna ramootta kɨpca Iesusna kɨtɨmma wɨtɨkatna mbatca, ma manmo madigiat, \v 41 “Aku unmo titoca moit?” Ri, ma aindopatna, “Kacoot, aku mac watna toŋgorina.” \v 42 \x - \xo 18.42: \xo*\xt Lk 7.50, na 17.19\xt*\x*Na Iesusa manmo aindopatna, “Una rɨtɨpaca ndo una lamnɨacmo, moa laŋa moca, mandeaca una lamnɨaca mac watnande.” \v 43 Ainda moca an mɨn mbuŋa, an ramootna lamnɨaca anduna laŋa moca ma watukca watca ŋgepca Iesusna iŋa taŋga, Raraŋ Aetaniacna i aŋgɨra ŋgepri, anna meikramtaɨra anna watca mitoca ŋgepca Raraŋ Aetaniacna ia aŋgɨra maŋgepat. \c 19 \s Iesusa Sakias ndambuŋa mana kaca taŋgatna \p \v 1 Karica Iesusa taŋga Ieriko auŋ ndaruca, an auŋ tɨkcarina moca taup ndiŋa taŋri. \v 2 An auŋ ndeacrina laimnembta ramoot ian, mana ia Sakias, ma mina kitcartukar iurena ramoot paŋan. \v 3 An ramoot Sakias, ma ramoot matɨp ŋgoin. Ma ndomo Iesusa watna moca towaia tambca, meikramtaɨra wɨt ŋgoin. \v 4 Aintik ma out ŋgotacarica taŋga taup roumbna ik aniac ian ŋgoteca gaca Iesusa watna moca, ma lamŋirina Iesusa an taup ndiŋ nakɨpnande. \v 5 Karica Iesusa kɨpca manap mɨn kabea wɨtɨkca, raia watca Sakiasmo gaind mambopat, “U tawi irik. Aku mandeac unapmo una kac inik ndeacnande.” \v 6 Ri, Sakiasa toŋgocarica tawina ŋgirikca, Iesusmo aŋgɨca ndona kac mataŋgat. \v 7 \x - \xo 19.7: \xo*\xt Mt 9.11, na Lk 5.30, na 15.2\xt*\x*Na meikramtaɨra muruŋa anna watca, mina muruŋa kekelamun irikca mambopri, “Ma taŋga an tɨpemb ŋgorikta makukara morena ramootna kac maeacreke.” \p \v 8 \x - \xo 19.8: \xo*\xt NA 22.1, na Ndu 5.6-7, na 1 Sml 12.3, na 2 Sml 12.6\xt*\x*Karica mina an kac inik ndeacri, Sakiasa ŋgepca wɨtɨkca Kacootmo aindopatna, “Kacoot, u warac, aku ndona reikmo tumbun mbuniŋa tɨkca tɨpca reik kocorta ndaekpembta meikramtaɨra neaŋnande. Na ŋarikca aku ramootna reac ianna parua aŋgɨca mananmo mac nda neaŋ ŋgocor ndeaceknanna, aku mana reacmo kabena reik paurmo an nambatta tɨkca manmo neaŋnande.” \v 9 \x - \xo 19.9: \xo*\xt Lk 13.16, na Up 16.31, na Ro 4.11-13, na Gal 3.7\xt*\x*Ri, Iesusa manmo aindopatna, “An ramoot, ma toco Abraamna ŋgamaɨr ian. Aintik mandeaca Raraŋ Aetaniaca mana kacnandmo mac nda maaŋgɨri. \v 10 \x - \xo 19.10: \xo*\xt Mt 10.6, na Lk 15.4, na In 3.17, na 1 Ti 1.15\xt*\x*Aintik Ramootna Nuoca kɨpatnanna, ma anna taŋga taprekerina meikramtaɨr mac nda ore aŋgɨca, min mac nda aŋgɨnande.” \s Aiŋa morena ramtaɨr parniŋmo kituknduk aŋgɨatna kam roor \r (Matiu 25.14-30) \p \v 11 \x - \xo 19.11: \xo*\xt Mt 25.14-30, na Up 1.6\xt*\x*Ainda moca Iesusa maica Ierusalem ndaruna rambuŋairi, mina aind malamŋiat, Raraŋ Aetaniacna bubuoca maica kɨpna mamoek. Aintik ma an meikramtaɨrmo kam roor ian makeat. \v 12 Karica ma gaindopatna, “Ramoot aniac ian, ma mon tawanna pitrik aniac ianna taŋga, mina mamo moi irembta gagrirta ramoot paŋan ndaruca, iŋmbaia ma nda kɨpi ndona auŋ mɨnɨŋ ndaruca, ndona auŋ mɨnɨŋna meikramtaɨrmo bubuocnande. \v 13 Ainda moca ma taŋna moatke, ma ndona mbaiŋna aiŋa morena ramtaɨr parniŋmo aca kɨpca, minmo kitukndukca K20na mɨnna, mina kabe, kabemo ainda neaŋga. Ma minmo aindopatna, ‘Ne gan kitukndukar puŋga aiŋa moi taŋi, aku ndo mac nda kɨp te.’ \p \v 14 \x - \xo 19.14: \xo*\xt In 1.11\xt*\x*“Ri, mana pitrikna ramtaɨra nikembkatacarica eacri, ma taŋgatke. Iŋmbaia mina ramtaɨr ndeidmo mbagɨrica mina taŋga an ramoot aniac eacrina auŋnandmo aindopatna, ‘Aia an ramootmo ndorita gagrirta ramoot paŋan ndatarua, aia toŋgo ŋgocor.’ \v 15 Na an ramootta, ma taŋga mina mamo gagrirta ramoot paŋan naaŋgɨa wɨtɨkatna mbatca, iŋmbaia ma mac nda kɨpca ndona auŋ ndaruatke, ma aind mambopat, ‘An mbaiŋna aiŋa morena ramtaɨrmo mbopca mina auk ndambuŋ nakɨp, ŋgaua aku minmo neaŋgatna kitukndukca mina kabe, kabea moca aŋgɨra an nambatta tɨkrina ŋgaŋganŋgɨa watna.’ \p \v 16 “Karica an outta tɨkca kɨpatna aiŋna ramootta aindopatna, ‘Kacoot, aku una neaŋgatna K20mo an mbuŋa aiŋa moa taŋga, K200na mɨnna aŋgɨratna.’ \v 17 \x - \xo 19.17: \xo*\xt Mt 25.21, na Lk 16.10\xt*\x*Ri, gagrirta ramoot paŋanna an mbaiŋna aiŋa morena ramootmo aindopatna, ‘U mbaiŋna aiŋa morena ramoot gidik laŋ. U an reac teker mbuŋa, aiŋ laŋ ŋgoinna moapekna. Aintik aku unmo auŋemb parniŋna meikramtaɨr bubuocna ramoot paŋanna tɨknande.’ \p \v 18 “Na an aiŋna ramoot ian tuk mac kɨpca aindopatna, ‘Kacoot, aku una neaŋgatna K20mo, an mbuŋa aiŋa moa taŋga, kabena K100mo, aŋgɨca an nambat mac tɨkrina.’ \v 19 Ri, gagrirta ramoot paŋanna mamo aindoprina, ‘Aku umo auŋemb parmbai bubuocna ramoot paŋanna tɨknande.’ \v 20 Na kabena aiŋna ramoot ian tuk, ma mac kɨpca aindopatna, ‘Kacoot, una neaŋgatna K20mo, aku raraŋit mbuŋa tamaia, maeacreke. \v 21 \x - \xo 19.21: \xo*\xt Mt 25.24\xt*\x*Aku unmo lamŋirena, u nikkakatna ramoot, u kabena meikramtaɨrta aŋgɨra tɨkrena reikca tamtam naaŋgɨreke, kabena ramootna warɨŋa mbatrina reikca an toco u aŋgɨrena. Ainda moca aku un narica nanambica.’ \p \v 22 \x - \xo 19.22: \xo*\xt 2 Sml 1.16, na Iop 15.6, na Mt 12.37, na 25.26\xt*\x*“Karica gagrirta ramoot paŋanna, an mbaiŋna aiŋa morena ramootmo aindopatna, ‘U mbaiŋna aiŋa morena ramoot laŋa wanaiŋ, u ramoot ŋgoreac, aku una an kam mbuŋa unmo mo ŋgocrainande, u lamŋirena aku nikkakatna ramoot, aku kabena ramtaɨr tɨkca eacrena reik aŋgɨreke, kabena ramoot mbatacrena reik aŋgɨrena ramoot. \v 23 Na kaina moca u aukna kitukndukmo, aŋgɨca kituknduk tɨkrena kaca tɨki eaca, iŋmbaia aku mac nda kɨp te, aku an kituknduk nambatta tɨkeknanap mac aŋgɨr ŋgocor?’ \v 24 Ri, an ramoot ndambuŋa wɨtɨkca maica eacrina ramtaɨrmo, ma aindopatna, ‘Ne an ramoot ndambuŋ ndeacrena K20mo aŋgɨca mon K200apna aiŋna ramootta neaŋ.’ \v 25 Na mina mamo ainda nda mambopat, ‘Kacoot, an aiŋna ramootta ma outna K200ap maeacreke?’ \p \v 26 \x - \xo 19.26: \xo*\xt Mt 13.12, na 25.29, na Mk 4.25, na Lk 8.18\xt*\x*“Ri, ma aindopatna, ‘Aku nemo aindopnande, mandaibinna reik wɨtapnan, minmo aku kabenanmo, an nambat mac neaŋnande. Na mandaibinna reikca wɨtta wanaiŋ, an reac mbatepniŋa man ndambuŋ ndeacrenanmo, aku man ndambuŋa tɨkca mac nda aŋgɨnande. \v 27 Na aukmo gagrirta ramoot paŋan ndaru narica, aukmo ndorita puŋndamootta moca, morena ramtaɨrmo aŋgɨca gan aukna kɨtɨm naaŋgɨ kɨpca, aku watraŋ te, ne minmo mo menac.’” \p \v 28 Karica Iesusa an kam roor ndopacarica, ma ŋgepca Ierusalem nagacna moca, taupca mbukca mataŋgat. \ms Iesusa Ierusalem ndaruca meikramtaɨrmo, Raraŋ Aetaniacna Kacna wuoc inikca tɨkca mimitpacna kam wiwitiatna \mr (19.29—21.38) \s Iesusa Ierusalemmo, gagrirta ramoot paŋanna kirar toc mambukat \r (Matiu 21.1-11 na Mak 11.1-11 na Ion 12.12-19) \p \v 29 Maica Iesusa Betpageapa, Betani auŋapa, Olip ŋgacrina takura taŋga rambuŋairi, ma ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrta ramoot mbuniŋmo, outta taŋna mbagɨrica maniŋa taŋna moca. \v 30 \x - \xo 19.30-31: \xo*\xt Mt 21.2-3, na Mk 11.2-3\xt*\x*Ma maniŋmo aindopatna, “Oŋgo monmbai waŋna an auŋa aia watrinanna taŋ. Te, oŋgo watnande, doŋki ŋgam ianna, mina mana logotmo ŋgatɨk ikca, ikca leaca eacrena doŋkia, ramoot ianna mamo mbiraca oot ŋgocor, mana ŋgatɨk pɨarca mamo gan auk ndambuŋ naaŋgɨ kɨp. \v 31 Na ramoot ianna oŋmo aindop te, ‘Kaina moca oŋgo an doŋkina ŋgatɨk pɨarre?’ Aindop te, oŋgo mana kam nda rutica aindop, ‘Kacootta mana aiŋap.’” \p \v 32 \x - \xo 19.32: \xo*\xt Lk 22.13\xt*\x*Karica Iesusa maniŋmo mbagɨrica maniŋa taŋga laruca wattatnanna, an reiki mana mbopatna kirar ndeacri. \v 33 Maniŋa ŋgepca doŋkina ŋgatɨk pɨarri, an doŋkina ameraetera maniŋmo madigiat, “Oŋgo an doŋkina ŋgatɨkmo kaina pɨarre?” \v 34 Ri, maniŋa nda rutica aindopca, “Kacootta anna toŋgoca.” \p \v 35 \x - \xo 19.35: \xo*\xt 2 GRP 9.13, na Mt 21.7, na Mk 11.7, na In 12.14\xt*\x*Karica maniŋa an doŋkimo aŋgɨca kɨpca Iesus ndambuŋa tɨkca, mina Iesusmo otaca, mamo tamuŋa mbiraca taŋna moca, mina ndorita tik ŋgapoik aŋgɨca, doŋkina kopik nambatta tɨkca maiatke. Na Iesusa an doŋki nagaca mbiraca, an mbuŋa taŋgatke. \v 36 \x - \xo 19.36: \xo*\xt 2 GRP 9.13, na Mt 21.8\xt*\x*Na meikramtaɨra ndorita tik ŋgapoik roctirmo, riaŋga aŋgɨra taup ndiŋa ŋgimtaca taŋri. \fig Iesusa doŋki nambatta mbiraca mina tik ŋgapoik roctirmo riaŋga aŋgɨra taup ndiŋ maimtacri|alt="Jesus rode on the back of a donkey and they put long clothes on the road." src="LB00315C.TIF" size="span" copy="Knowles" ref="19.35-36"\fig* \v 37 An kɨdrɨkca Iesusa Olip Takur tɨkcarica maica irikri. Mana iŋa raŋgairena meikramtaɨr wɨt anikca, mana moatna ŋgagatracara watca, an ndamŋica ŋgepca kam keca aindopatna, Raraŋ Aetaniacna i aŋgɨri ŋgep. \v 38 \x - \xo 19.38: \xo*\xt Ŋap 118.26, na Lk 2.14, na 13.35, na Epe 2.14\xt*\x*Ri, mina aindopatna, “Raraŋ Aetaniaca, gan gagrirta ramoot paŋanmo opotac laŋa morena, ma Kacootna i mbuŋ nakɨpatna ramoot. Na tamuŋna auŋmo nikinik iro wetwet laŋa mo. Na Raraŋ Aetaniacmo i aniac neaŋ.” \p \v 39 Ri, Parisiar ndeid, an meikramtaɨrta wɨt aniacna inik ndeacrinanna, mina Iesusmo aindopatna, “Riripti, u ndona iŋa raŋgairena meikramtaɨrmo mbopca, mina an kamma ainda kai mbopraŋ teac.” \v 40 \x - \xo 19.40: \xo*\xt Aba 2.11\xt*\x*Na ma mimo nda rutica aindopatna, “Aku nenmo aindopnande, mina watiti te, gan watura ndori kam kenande.” \s Iesusa Ierusalemna moca maaeat \p \v 41 \x - \xo 19.41: \xo*\xt In 11.35\xt*\x*Karica Iesusa kɨpca Ierusalemma rambuŋaica, ma Ierusalem auŋ aniaca watta taŋga mana moca ma aeatke. \v 42 \x - \xo 19.42: \xo*\xt Ais 6.9-10, na Mt 13.14, na Ro 11.8\xt*\x*Ma aind mambopat, “Ierusalem, mandeaca gan ra ŋgoinna aku toŋgorinanna, u ndo nikinik iro wetwet ŋgopotacna reik anmo matau wat rapac, an reiki iŋtiŋgoroc maeacreke, u watna mɨnna wanaiŋ. \v 43-44 \x - \xo 19.43-44: \xo*\xt Ais 29.3-4, na Ier 6.3, na 6.6, na Dan 9.24, na Mai 3.12, na Mt 24.2, na Mk 13.2, na Lk 1.68, na 21.6, na 21.20\xt*\x*U matau warac. Raraŋ Aetaniac un ŋgotacna nakɨpca eacrenanna, u wat rapac ŋgocor. Ainda moca iŋmbaina ra ianna, una puŋnaŋgepca kɨpca una wuoc roumbmo tiacar aŋgɨri aupi korereca aŋgɨca, umo wataci korere aŋgɨca. Mina umo kocnai mo ŋgocrainande, te, una inik ndeacrena mombonikap kocnainande. Na mina una wuocapa kaikca moatna waturmo ianmo watcarica, waut ianna ian nambatta mba eacitndai.” \s Iesusa meikramtaɨrmo Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inikca tɨkca ndorita reik tɨkca oikrinanna taupca tɨkca aŋgɨra ootatna \r (Matiu 21.12-17 na Mak 11.15-19 na Ion 2.13-22) \p \v 45 \x - \xo 19.45: \xo*\xt Mt 21.12, na Mk 11.11, na 11.15, na In 2.14-15\xt*\x*Karica Iesusa taŋga Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inikca mbukatnanna, meikramtaɨra anna tɨkca ndorita reikmo oikca kituknduk aŋgɨna aiŋira mori, Iesusa minmo anna tɨkca ootta mandaca. \v 46 \x - \xo 19.46: \xo*\xt Ais 56.7, na Ier 7.11\xt*\x*Ma minmo aindopatna, “Raraŋ Aetaniacna Timbigta Kapca aindoprina, ‘Kac auknanna anna mbendeirena kac.’ Na mandeaca, ne moa aŋgɨa uriraca, macmakɨmna meikramtaɨrta taupca more toc.” \p \v 47-48 \x - \xo 19.47-48: \xo*\xt Mt 21.46, na Mk 14.1-2, na Lk 20.19, na 21.37, na 22.53, na In 7.19, na 8.37, na 18.20\xt*\x*Ri, memetmbaca, Iesusa meikramtaɨrmo Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inikca tɨkca, minmo kam laŋ riptiri, taup ndamtaɨr paŋaindapa, tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨrapa, meikramtaɨrta ŋginaiŋ mbatrena ramtaɨr anikap, mina ndorimo Iesusa mo menac ndopca, taupembta tɨkca orea tambac. An mɨnna meikramtaɨra mamo kocnaia wɨtɨkca mboraca mana kamb mbaracri, ainda moca ramtaɨr paŋainda ndorimo mana mo menacna ndopca taupembta tɨk, tɨkca tambac. \c 20 \s Mina Iesusmo digiatna unmo an gargara mandai neaŋgatna \r (Matiu 21.23-27 na Mak 11.27-33) \p \v 1 Oit ianna inikca Iesusa Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inikca mbukca anna tɨkca meikramtaɨrmo Raraŋ Aetaniacna kam wembaŋ laŋna kamma riptiri. Na taup ndamtaɨr paŋaindapa, tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨrapa, ramtaɨr anikap, mina man ndambuŋ nakɨpatna. \v 2 \x - \xo 20.2: \xo*\xt Up 4.7, na 7.27\xt*\x*Mina kɨpca mamo aindopatna, “U aimo mbop, u i aniacapa an gargara tenna tɨkca aŋgɨca, u gan reikmo ainda morena? Mandaia ndo unmo an gargar neaŋgatna?” \v 3 Ri, ma mina kammo gaind mac nda rutiatna, “Auk toco nenmo reac ianna digdigi ianap, ne aukmo mbop. \v 4 Digdigia gaind, Ionna meikramtaɨrmo kɨtac pukca morenanna, ne tit ndamŋire, anna tamuŋna auŋna reac, co, anna ramootna reac?” \v 5 Ri, mina ndori puŋga aindopatna, “Aia tit ndopit? Aia gaindop te, ‘Anna tamuŋna auŋna reac.’ Aindop te, ma aindopnande, ‘Aind ecte, kaina moca ne Ionmo rɨpac ŋgocor?’ \v 6 \x - \xo 20.6: \xo*\xt Mt 14.5, na 21.26, na Lk 7.29\xt*\x*Na aia gaindop te, ‘Anna ramootna reac.’ Aindop te, gan meikramtaɨrta tumbunna mina aindopnande, ‘Ionna ma Raraŋ Aetaniacna ramma morena ramoot ian.’ Aintik mina aimo watur puŋga rɨŋnande.” \v 7 Ainda moca mina Iesusna kammo nda rutica aindopca, “Meikramtaɨrmo kɨtac pukca momona i aniacapa gargara, Ionna tenna tɨkca aŋgɨratna, aia mba lamŋiri.” \v 8 Ri, Iesusa minmo gaindopatna, “Aind ecte, auk toco nemo mba mbopitndai, mandaia ndo aukmo an i aniacapa gargar neaŋga, aku an aiŋa morena.” \s Wainna warɨŋ raupŋirena ramtaɨr ŋgorikta kam roor \r (Matiu 21.33-46 na Mak 12.1-12) \p \v 9 \x - \xo 20.9: \xo*\xt Ais 5.1\xt*\x*Karica Iesusa an meikramtaɨrmo, gan kam roor keca aind mambopat, “Ramoot ian, ma ndona wainna warɨŋa moca wainar mbataca maica an wainna warɨŋmo ma raupŋirena ramtaɨr ndeidta para tɨkca minmo aindopatna, ‘Ne an mbuŋa aiŋa moca ndoritan aŋgɨ te, auknanmo aŋgɨ tɨkca eac.’ Na man tikca ma mon tawan ŋgoinna auŋ ianna taŋca anna kɨdrɨk rocot ŋgoin ndeacnande. \v 10 \x - \xo 20.10: \xo*\xt 2 Nin 36.15-16\xt*\x*Na iŋmbaia an wainara erca min aŋgɨna mɨnna tɨkatna mbatca, an wainarta warɨŋna aet, ma ndona mbaiŋna aiŋa morena ramoot ianmo aindopatna, ‘Aku toŋgorinanna, u taŋca wain warɨŋna raupŋirena ramtaɨr tambuŋa taŋca minmo mbop waraca mina umo an warɨŋna wainar neaŋ.’ Ri, an mbaiŋna aiŋa morena ramootta taŋga laruatke, an warɨŋa raupŋirena ramtaɨra mamo laŋa mba piatke, na manmo mbagɨrica ma par kamainda mac nda mataŋgat. \v 11 Ri, an warɨŋna aetta ŋgepca kabena mbaiŋna aiŋa morena ramoot ian mac mbagɨrica taŋgatke, an wain warɨŋna raupŋirena ramtaɨra man motoco, ainda pica mamo numbirta tɨpemb kirarir ŋgocraica moca, manmo mbagɨrica ma wanaiŋa nda mataŋgat. \v 12 Karica mina an mbuniŋmo ainda moatke, ma ŋgepca mbonkaca moatna ramoot mac mbagɨrica taŋgatke, mina mamo aind kabea moca pia ŋgocraica pia ndibemb neaŋga, mamo wɨŋga larua wainna warɨŋmo raekmbaina kecamacariat. \v 13 Ainda moca an warɨŋna aetta aindopatna, ‘Aku tida moit? Laŋ, aku ndona matŋirena nuoc ŋgoin mbagɨrica taŋ te, mina manmo toriit ki?’ \v 14 Ri, an wain warɨŋna raupŋirena ramtaɨra, mina an wain warɨŋna aetna nuoca kɨprinanna watca, mina ndorimo aindopatna, ‘An ramoot, ma ndona aetna reik ma kocnai aŋgɨnandet. Aia mamo mo menac te, aia mana reikmo aetera monandet.’ \v 15 Ainda moca mina manmo aŋgɨa larua warɨŋmo raekmbaia tɨkca manmo pia menacatke. \p “Na an wain warɨŋna aetta an wain warɨŋna raupŋirena ramtaɨrmo, ma minmo tida moit? \v 16 An wain warɨŋna aetta kɨp te, ma an wain warɨŋna raupŋirena ramtaɨrmo mo menac mai te, ma an warɨŋmo aŋgɨca kabena ramtaɨra neaŋnande.” Ri, an kam roor mbaracrina meikramtaɨra, aindopatna, “Raraŋ Aetaniac, an reacmo kai watcarica laru teac.” \p \v 17 \x - \xo 20.17: \xo*\xt Ŋap 118.22, na Mt 21.42\xt*\x*Karica Iesusa minmo watta taŋga, minmo gainda digiatna, “Kaina moca mina an kammo Raraŋ Aetaniacna Timbigta Kapca tirca eacrena? \b \q1 ‘Na gan kaca morena wautmo, \q2 ramtaɨra anmo ŋgoreac ndopca, \q3 aŋgɨra roumbmbai nakecarica eacrena wautta, \q2 mandeaca ma kacna witta moca \q3 paŋanmbaia wɨtɨk gagraca kaca mbukca eacrenan.’ \b \m \v 18 \x - \xo 20.18: \xo*\xt Ais 8.14-15, na Dan 2.34-35, na Mt 21.44\xt*\x*Na meikramtaɨra muruŋa, an waut nambat ŋgirikike te, mina gagrira kocnaii mo ŋgocrainande. Na an waut toco ramoot nambat ŋgirik te, ma an ramootmo kocnai moi umbararacarinandet.” \p \v 19 \x - \xo 20.19: \xo*\xt Mt 21.46, na Mk 14.1-2, na Lk 19.47-48\xt*\x*Ri, tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨrapa, taup ndamtaɨr paŋainda mina waraca gaind malamŋiat, Iesusna mbopapekna kam roora, anna min ŋgoin ndopapekna. Ainda moca mina anduna ŋgepca mamo utiŋ ndamŋiatnanna, wanaiŋ. Mina meikramtaɨr tarica rugut moca mba moatke. \s Mina Sisamo kitukndukara neaŋit ki? \r (Matiu 22.15-22 na Mak 12.13-17) \p \v 20 \x - \xo 20.20: \xo*\xt Lk 11.54\xt*\x*Aintik taup ndamtaɨr paŋaindapa, tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨr paŋainda, mina ndorimo Iesusmo ainda paruna moca, mina mana kamma waracna toŋtoŋgar koind. Ainda moca mina manmo paruna moca mina ramtaɨr ndeidmo, mandaca mina taŋga Iesusmo iŋgoroci watna moca, ma kam ianmo katti mbop te, mina mamo Romna gagrirta ramoot paŋan aniacna para tɨkca, ma mana kambca ritri waparaca mona. \v 21 Ainda moca an iŋgoroca mamo watatna ramtaɨr, mina mamo gaind madigiat, “Riripti, aia lamŋirena una kamma wandoŋ, u meikramtaɨrmo mboprena kambapa, ripti unanna gidik ŋgoin. Na u meikramtaɨrmo an kambapa, an ripti kirar kabe niŋgikca, morena. Mindacniŋ mandai irembapnan, co mandaia iremb kocortan, u an Raraŋ Aetaniacna laŋna kirarirmo, u meikramtaɨrmo aind niŋgikca morena. \v 22 Na u tit ndamŋire? Aia an gagrirta ramoot paŋan aniac Sisamo kitukndukara neaŋ te, anna laŋ ki, co wanaiŋ?” \v 23 Ri, Iesusa mina paparua atuna, ndamŋica, ainda moca ma minmo aindopatna, \v 24 “Ne aukmo kituknduk ian wandac, anna mandaina iapa inpaŋanna ndo an kituknduk ndeacre?” Ri, mina nda rutica aindopatna, “Anna Sisanan.” \v 25 \x - \xo 20.25: \xo*\xt Mt 22.21, na Mk 12.17\xt*\x*Ainda moca ma minmo gaindopatna, “Sisana reac ecte, laŋ, ne Sisananmo neaŋ, na Raraŋ Aetaniacna reac ecte, ne Raraŋ Aetaniacnanmo neaŋ.” \v 26 Ainda moca Iesusa an meikramtaɨrap eacreke, mina mamo paparuna kam ian mac paruna mɨnna wanaiŋ. Mina mana nda rutica mbopapekna kam mbaraca, mina tamtam ndamŋica kam kocora mbiracamacariat. \s Sadisinanda Iesusmo ramootta menacarica mac nda ŋgepeknanna digiatna \r (Matiu 22.23-33 na Mak 12.18-27) \p \v 27 \x - \xo 20.27: \xo*\xt Mt 22.23, na Mk 12.18, na Up 23.8\xt*\x*Karica Sadisina ramtaɨr ndeida, mina Iesus ndambuŋ nakɨpatna, mina digdigi ianap, an ramtaɨr, mina gainda rɨpacrenan, meikramtaɨra menacrenanna, mina mba mac nda ŋgepitndai. \v 28 \x - \xo 20.28: \xo*\xt TW 25.5\xt*\x*Aindoprena ramtaɨr, mina Iesusmo aindopatna, “Riripti, Mosesa aimo tirca mbopatna kam ianna gaind, ‘Ramoot ianna meac ian laŋgoca eaci taŋca mombonik kocor, na iŋmbaia ma menac te, ŋarikca mana kaminna top narica mana lapmbitaca mana meac konim laŋgoca, mana mombonikca mɨrnande.’ \v 29 Na ŋgauna mɨn, kalaip parmbaiapa mbut mbuniŋ, mina eacri, mina lacaua meac ian laŋgoca mombonik kocor, na ma mamenacat. \v 30 Ri, man ndambuŋna mana lapmbitac tuk, an meac konim mac laŋgori. \v 31 Na iŋmbaia an ndambuŋnan toco, an meac konim mac malaŋgoat. Na an kalaip parmbaiapa mbut mbuniŋna kalaipa, an meac kabemo ainda laŋgoi taŋi mombonik kocora menac mainande. \v 32 Na iŋmbaia an meac konim toco mamenacat. \v 33 Na iŋmbaia an menaca mairina ramtaɨra mac nda ŋgep te, an meac konimma mandaina meac? U wat an kalaipi, mina parmbaiapa mbut mbuniŋ, mina muruŋa an meac kabe laŋgorina.” \p \v 34 Ri, Iesusa mina kam nda rutica, minmo aindopatna, “Gan mɨnna meikramtaɨr, mina laŋgorena. \v 35 Na iŋmbaia Raraŋ Aetaniacna iarwarna eteacna wat aŋgɨna morena meikramtaɨr, mina menaca maica eacrenanna, Raraŋ Aetaniaca aindoprina, mina mac nda ŋgepca manap iarwarna eteacna wat aŋgɨ te, mina mba laŋgoitndai. \v 36 \x - \xo 20.36: \xo*\xt Ro 8.23, na 1 Ko 15.42, na 15.49, na 15.52, na 1 Io 3.1-2\xt*\x*Aintik an meikramtaɨr, Raraŋ Aetaniaca minmo muknan mac nda aŋgɨca mina mana mbaiŋna aiŋa morena ŋerŋgaur toc ndeac te, manapmo iarwar ndeacnande, mina mba menacitndai, mina mana mombonik ndeacnande. \v 37 \x - \xo 20.37: \xo*\xt NA 3.6\xt*\x*Na Moses toco, ma aimo ramtaɨra menaca mutoca mac nda ŋgeprenanna, ma aimo wandacatna. Na an ik tekernoca tac wɨratna nininimo, Mosesa aindopatna, ‘An Kacoot, ma Abraamapa Aisakapa, Iakopap, ma mina Raraŋ Aetaniac ndeacrena!’ \v 38 \x - \xo 20.38: \xo*\xt Ro 6.10-11, na 14.8-9\xt*\x*Na anna, aimo ainda wandacrina, Raraŋ Aetaniaca ma menacrina meikramtaɨrta Raraŋ Aetaniaca wanaiŋ. Ma watap eacrena meikramtaɨrta Raraŋ Aetaniac. Mana lamnɨac ŋgoutta, meikramtaɨra watap eacrena.” \p \v 39 Ri, tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨr ndeida, Iesusna mbopatna kamb mbaraca, mina manmo aindopatna, “Riripti, una kambca laiŋ koind!” \v 40 Ainda moca an ramtaɨra mina nanambica mamo kabena reac ian nake mba mac nda digiatke. \s Iesusa an meikramtaɨrmo digiatna Raraŋ Aetaniac babuatna an ramootta mandai \r (Matiu 22.41-46 na Mak 12.35-37) \p \v 41 Ainda moca Iesusa an ramtaɨrmo gaind madigiat, titoca moca meikramtaɨra gaindoprena, “An Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramootmo, mina gaindoprena, ma Dewitna ŋgamaɨr? \v 42 \x - \xo 20.42-43: \xo*\xt Ŋap 110.1\xt*\x*Na Dewit ma ndo ŋgoin, ma Ŋaparta timbigta kapca tirca eacrena kamma, ma aindopatna, \b \q1 ‘Raraŋ Aetaniac Kacootta aukna Kacootmo aindopatna, \q2 “U aukna par umbaia mbirac te. \q2 \v 43 Aku una puŋnaŋgepmo aŋgɨri \q3 una kaŋgaukca tɨknande.”’” \b \m \v 44 Ri, Iesusa gaindap mac mbopatna, “Ne wat, Dewit ma ndo ŋgoinna an ramootmo, ndona Kacoot ndoprena, na titoca moca ne an ramootmo, Dewitna ŋgamaɨr ndoprena?” \s Tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨra tɨp ŋgoreaca morena \r (Matiu 23.1-36 na Mak 12.38-40 na Luk 11.37-54) \p \v 45 Karica meikramtaɨra muruŋa waracri, Iesusa mbopri mbuŋa ma ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrmo gaindopatna, \v 46 \x - \xo 20.46: \xo*\xt Mt 23.5, na Lk 11.43\xt*\x*“Ne tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨrtake, matau wat. Mina ndorimo meikramtaɨra mbik tɨkca taŋga oikrena taupembmo, mina tik ŋgapaoc roctirar tɨkca taŋ te, meikramtaɨra mbik tɨkca oikrena taupca minmo ra laŋ neaŋraŋ. Na mina toŋgorenanna, mina Iudananta mimitpac aŋgɨrena kac inikna outna mbibiracna taupemb laiŋ aŋgɨna. Na amtiam anikta ra, mina ndorimo outta mbiracrena taupemb laiŋta riacna morenan. \v 47 Na mina, meik koinmbarmo parureke, mina, mina kaik barermo wanaiŋ naaŋgɨrena. Na mina paparuna mbembendeia roctira morenan. Ainda morena ramtaɨr, iŋmbaia ritri waparacna ra laru te, mina makuk bagaraniac ŋgoin aŋgɨnande.” \c 21 \s Reik kocorta meac konim ndaekmbaia Raraŋ Aetaniacmo gɨmbamba moatna \r (Mak 12.41-44) \p \v 1 \x - \xo 21.1: \xo*\xt Mk 12.41\xt*\x*Karica Iesusa kam ndopca maica ma watri, laimnembta ramtaɨra Raraŋ Aetaniacmo ndorita gɨmbamba momona kitukndukar aŋgɨra kɨpca, Raraŋ Aetaniacna Kacna kitukndukar tɨkrina taupmo kitukndukar tɨkri. \v 2 Na ma watrinanna, reik kocorta meac konim ndaekmbaia, ma ndona gɨmbamba momona, kituknduk mbuniŋ nocniŋap aŋgɨra kɨpca, kitukndukar tɨkrina taupca tɨkri. \v 3 \x - \xo 21.3: \xo*\xt 2 Ko 8.12\xt*\x*Na Iesusa anna wattacarica gaind mambopat, “Aku nemo gidik ŋgoinna aindopnande, gan reik kocorta meac konim ndaekmbaia tɨkcapekna kitukndukca, meikramtaɨr muruŋna tɨkcapekna kitukndukarmo kundrina. \v 4 Na gan meikramtaɨr, mina muruŋna kitukndukar minanna maeacreke, mina tɨp tekemmotem tɨkcapekna. Na an meaca ma kamaind ŋgoin, ma ndoap eacrena mɨnna kitukndukca ma an tɨkrina. Na ma ndona amta reik koikna kitukndukar kocor.” \s Iesusa gaindopatna Raraŋ Aetaniacna Kaca ŋgocrainande \r (Matiu 24.1-2 na Mak 13.1-2) \p \v 5 Karica meikramtaɨr ndeida, Raraŋ Aetaniacna Kaca watca aind mambopat, “Mina Raraŋ Aetaniacna Kacmo, watur laiŋapa, meikramtaɨra Raraŋ Aetaniacmo gɨmbambara moa neaŋrena reik laiŋmo an mbuŋa, Raraŋ Aetaniacna Kacmo lamboi laŋ ŋgoin aocrena.” \v 6 \x - \xo 21.6: \xo*\xt Mt 24.2, na Mk 13.2, na Lk 19.44\xt*\x*Ri, Iesusa aindopatna, “Aku nena wandacapekna reikta kambca, aku nemo aindopnande, an ra laru te, mina an waturmo mba watcarica mina ndori tambatta mba mac eacitndai. Wanaiŋ ŋgoin. Mina an waturmo, kocnai ruki iriki mainande.” \s Iesusa makukar wɨt lataruna kam ndopatna \r (Matiu 24.3-14 na Mak 13.3-13) \p \v 7 Karica an meikramtaɨra Iesusmo gainda digiatna, “Riripti, tumbuitta tɨk te, an reikca laruit? Na titna ŋgagatraca ndo outmbai ndaru te, aia lamŋinande, maica an reik lataruna kɨdrɨkca maica kɨpca marambuŋaica?” \v 8 \x - \xo 21.8: \xo*\xt Mt 24.4-5, na Mk 13.5-6, na Epe 5.6, na 2 Te 2.3\xt*\x*Ri, ma aindopatna, “Ne ndoritake matau wat, ramtaɨr wɨtta kɨpca nemo aukna i mbuŋ nakɨpca nemo gainda parunande, ‘Aku ande an ramoot,’ te, mina aindopnande, ‘Maica ra kɨpca rambuŋaia macariri.’ Aindop te, ne kai mina kamma kai waraca raŋgai teac. \v 9 Na iŋmbaia kabena pitriknanda, kabena pitriknandap ruŋrinanapa, pitrik kabenan ŋgoinna ndorica ruŋ te, an kam wembaŋa warac te, ne kai rugdar moca nanambi teac, an reikca gidik, mina outmbai ndarunande, na gan tiacarpaikna mamaia, ma mba mac tawi maiitndai.” \p \v 10 \x - \xo 21.10-11: \xo*\xt Mt 24.6-7, na Mk 13.7-8\xt*\x*Ri, ma mimo, gaindap mac mbopatna, “Kabena pitrik waŋna ramtaɨra, kabena pitrik waŋna ramtaɨrap ruŋnande. Na kabena gagrirta ramoot paŋanna wiwitna ramtaɨra, mina ŋgepca kabena gagrirta ramoot paŋanna wiwitna ramtaɨrap ruŋnande. \v 11 Na gan tiacarpaikna auŋemb ndeida numnumar anikca larunandet, na auŋemb ndeida nik wapatai aniacapa, roumbbeb ŋgorikca gan pitrikmo tamtamma laru te, ne watnande, mon riac tamuŋna ainta ŋgagatracarapa, ainta reik ŋgorikca an ndaru te, ne watca rugdar monande. \p \v 12 \x - \xo 21.12: \xo*\xt Mt 24.9, na Mk 13.9\xt*\x*“Ainda moca an reikca laru ŋgocor ndeacraŋekna mɨnna, mina nenmo utiŋa nenmo mo ŋgoreaca mo te, nenmo Iudananta mimitpac aŋgɨrena kaikapa kaik ŋgorikta inkarca tɨki nena tɨpembca ritri waparacrena ramtaɨrta para tɨkca, mina nena kambca ritri waparaca mona, nenmo aŋgɨri gagrirta ramtaɨr paŋaindapa ramtaɨr paŋaindta outta naaŋgɨri wɨtɨknande, na anna mɨnɨŋa gaind, ne aukmo rɨpacrenan tik. \v 13 Mina nemo ainda mo te, anna nena Raraŋ Aetaniacna kam wembaŋ laŋ ndopna taupca ande. \v 14 \x - \xo 21.14: \xo*\xt Mt 10.19, na Mk 13.11\xt*\x*\x - \xo 21.14-15: \xo*\xt Lk 12.11-12\xt*\x*Ainda moca ne mina kamb nda ruti mbombopna kambtake, kai tamtami lamŋi teac. \v 15 \x - \xo 21.15: \xo*\xt Up 6.10\xt*\x*Na aku ndo, nena upembmo kamb aŋgɨ tɨk te, nenmo landamŋiar laiŋ neaŋnande, te, nenmo ritri waparaca mona moca moekna ramtaɨr, mina mba aku nena neaŋgekna kambca mba nda tapi mbopitndai, na nemo mba nda ipuŋitndai, toawanaiŋ. \p \v 16 \x - \xo 21.16: \xo*\xt Mai 7.6, na Mt 10.21-22, na Mk 13.12, na Up 7.59, na 12.2\xt*\x*“Te, nena amer aterapa laiplacarapa, nena racaind kabepaiknandapa, nena aikorap, mitoca ŋgepca nenmo aŋgɨri puŋnaŋgepta para tɨkca, mina nena ndeidmo mo menacnande. \v 17 \x - \xo 21.17: \xo*\xt Mt 10.22\xt*\x*Na anna gaind, aukna ia nenap eacrenan, na meikramtaɨra muruŋa nenmo nikembkatca ŋatenande. \v 18 \x - \xo 21.18: \xo*\xt Mt 10.30, na Lk 12.7\xt*\x*Aintik nena paŋaindta lakoarta kirit ianna mba mac iŋgorocitndai. \v 19 \x - \xo 21.19: \xo*\xt Mt 10.22, na 24.13, na Ib 10.36\xt*\x*Ainda moca ne matau wɨtɨki gagraca, ne iarwar ndeteacna wat laŋ aŋgɨca eteac laŋ ndeacnande.” \s Iesusa gaindopatna, Ierusalemma ŋgocrainande \r (Matiu 24.15-21 na Mak 13.14-19) \p \v 20 \x - \xo 21.20: \xo*\xt Mt 24.15, na Mk 13.14\xt*\x*Karica Iesusa gaindap mac mbopatna, “Ne watraŋ, lapoca ruŋrena ramtaɨra kɨpi Ierusalemmo wɨtɨki korere aŋgɨca aumba mo te, ne lamŋi ande an auŋ aniaca mo ŋgocraina mɨnna ande kɨpca marambuŋairi. \v 21 Na an mɨn laru te, ne Iudiana pitrik inik ndeacrenanna meikramtaɨra mina kɨpcarica taukruirca taŋnandet! Na ne Ierusalem auŋ aniacna inik ndeacrenan, ne laruca kabena taupca taŋnandet! Na ne Ierusalemmo raekmbai ndeacrena auŋembta meikramtaɨra ne Ierusalem auŋ aniacna inikca mba mac taŋi mbukitndai! \v 22 \x - \xo 21.22: \xo*\xt TW 32.35, na Ier 5.29, na 46.10, na Dan 9.26-27, na Osi 9.7\xt*\x*Ande an raipaik mbuŋa anna Raraŋ Aetaniaca meikramtaɨrta morina kirarir ŋgorikta makukar mac nda rutinande, ainda moca Raraŋ Aetaniaca mbopatna kambca mana Timbigta Kap ndeacrena kambca ma anna moi mɨnna tɨknande. \v 23 \x - \xo 21.23: \xo*\xt Mt 24.19, na Mk 13.17, na 1 Ko 7.26\xt*\x*Na an raipaik laru te, meikpitikca nikemb tɨkca eacrenanapa, mombonikca mɨr ambrena amera, anap eacekna mɨnna ne ndoripembta kadmai, an mɨnna makuk bagaraniaca gan tiacarpaik ndarunande. Te, Raraŋ Aetaniac toco ndona nikkakatmo ma watcarica, ma an ramtaɨr tambat ŋgiriknande. \v 24 \x - \xo 21.24: \xo*\xt Esr 9.7, na Ŋap 79.1, na Ais 63.18, na KIEK 11.2\xt*\x*Te, puŋnaŋgepca kɨpca mina ndeidmo pi menac te, ndeidmo tuomb naaŋgɨnande. Te, Iudana meikramtaɨr wanaiŋa Ierusalem auŋ aniac aŋgɨca, ma mina kaŋgauk ndeaci, taŋi Raraŋ Aetaniacna ŋganŋgɨrina raipaik mai te, mina taŋnande.” \s Iŋmbaia Ramootna Nuoca kɨpnande \r (Matiu 24.29-31 na Mak 13.24-27) \p \v 25 \x - \xo 21.25: \xo*\xt Ŋap 46.2-3, na 65.7-8, na Ais 13.10, na Esi 32.7, na Iol 2.31, na Mt 24.29, na 2 Pi 3.10-12, na KIEK 6.12-13\xt*\x*Karica Iesusa gaindap mac mboprina, “An ra ŋgoinna mon riac tamuŋa raapa, karwaiapa, guiarmo ainta ŋgagatracar anikca, min mbuŋ ndarunande. Te, gan tiacarpaikna meikramtaɨra, tamtam ndamŋica rugdar mocarica, na mina mac waraceknanna, macait witkirena mɨtmɨta waraca mina iroar inkara tamtam ndamŋica rugdar mocarinande. \v 26 Na meikramtaɨr wɨt aniaca tamtam malamŋireke, an reikca gan tiacarpaik ndaruna moca morenanna laru te, riac tamuŋna reikta gagrar anikca muruŋa kocnai numnum rapacrina kirar toca numai te, meikramtaɨra anna wat te, rugdar mocarica, mina lamnik korere taŋi wɨnacraŋnande. \v 27 \x - \xo 21.27: \xo*\xt Dan 7.13, na Mt 24.30, na 26.64, na KIEK 1.7, na 14.14\xt*\x*An mɨnna meikramtaɨra Ramootna Nuocmo watnandet, ma ndona gargar aniacapa memetacna tac aniac mbuŋa, dimirpaikna inik ndeaca kɨpnande. \v 28 \x - \xo 21.28: \xo*\xt Ro 8.19, na 8.23, na 13.11\xt*\x*Na an reikca laruraŋ te, ne ŋgep wɨtɨkca ndorita paŋaind aŋgɨ ŋgepca wat, ande Raraŋ Aetaniaca nen mac nda aŋgɨna ra ande, kɨpca marambuŋairi.” \s Na ik kemberna raprira mac weweru te, ne matau watirapaca ne iroar aŋgɨ \r (Matiu 24.32-35 na Mak 13.28-31) \p \v 29 Karica Iesusa minmo kabena kam roor ian mac, keca mambopat, “Ne an ik kembera wat! Kabena ikir motocmo wat! \v 30 Maica an ikira kabena raprir mac weweru te, ne watca lamŋinande, pukrapacna kɨdrɨkca makɨpek. \v 31 Na ainta reik larurenanmo, ne an kirar kabe ndamŋi, maica Raraŋ Aetaniacna bubuoca maica kɨpca marambuŋairi. \p \v 32 “Aku nemo gidik ŋgoinna aindopnande, gan mɨnna meikramtaɨr, mina menac ŋgocor ndeacraŋ te, mina an reik larueknanna, mina watnande. \v 33 \x - \xo 21.33: \xo*\xt Ŋap 102.26-27, na Ais 40.8, na Lk 16.17, na 1 Pi 1.25\xt*\x*Na gan tiacarpaikapa riaca topnandet, na aukna kambca mba topitndai.” \s Iesusna iŋa raŋgairena ramtaɨra ndorimo matau wat \p \v 34 \x - \xo 21.34: \xo*\xt Mt 24.48-50, na Mk 4.19, na Lk 17.27, na Ro 13.13, na 1 Te 5.3, na 5.6, na 1 Pi 4.7\xt*\x*Karica Iesusa gaind mac mbopatna, “Ne ndoritake, matau wat. Moca ne puik gagrara memetmbac ŋgami taŋca, paŋaind roreca, ndorita tikembta eteacna reikta kakadmaica mo nari. Nenmo an makukca aind nakɨtac irik te, Raraŋ Aetaniacna ra nenmo wambani aŋgɨrekna kirar toc nakɨpnande. \v 35 \x - \xo 21.35: \xo*\xt 1 Te 5.2, na 2 Pi 3.10, na KIEK 3.3, na 16.15\xt*\x*Na an ra, gan tiacarpaikna meikramtaɨra tenten ndeaceknanmo muruŋ ndarunande. \v 36 \x - \xo 21.36: \xo*\xt Mt 24.42, na Mk 13.33, na Lk 18.1, na Epe 6.13, na KIEK 6.17\xt*\x*Aintik memetmbaca ne lambica kocroca eacraŋ. Na ne Raraŋ Aetaniacmo memetmbaca mbendei, ma nenmo gagrar neaŋnande. Te, an reikca larueknanmo, ne muruŋa uriaŋgɨnandet. Te, ne Ramootna Nuocna lamnɨac ŋgoutta wɨtɨknande.” \p \v 37 \x - \xo 21.37: \xo*\xt Lk 19.47\xt*\x*Na memetmbaca Iesusa meikramtaɨrmo Raraŋ Aetaniacna Kacna wuoc inikca tɨkca, Raraŋ Aetaniacna kam wembaŋ laŋna ripti neaŋi taŋi wigwaca te, ma min tɨkcarica mina raekmbai ndeacrina takur ianna mina Olip ŋgacrina takurna kaca taŋi an naŋgonande. \v 38 Ri, meikramtaɨra muruŋa ŋaŋarmuŋembca Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inikca taŋrena, mina Iesusna kamb mbaracna moca. \c 22 \ms Iesusa gɨrgɨr bagaraniac aŋgɨca menaca mac // nda ŋgepnande \mr (22—24) \s Iudasa Iesusmo ramtaɨr paŋaindta para tɨkna babuatna \r (Matiu 26.1-5 na 26.14-16 na Mak 14.1-2 na 14.10-11 na Ion 11.45-53) \p \v 1 \x - \xo 22.1: \xo*\xt NA 12.1-27\xt*\x*Na Isap Kuri Ŋgocorta Tapacna Ra Aniac, mina gaind toc ŋgacrena, Pasowana Ra Aniac, an ra laruna mori.\f + \fr 22.1 \fr*\fk Pasowana Ra: \fk*\ft Matiu sapta 26 wes 2na inikca wat. An kam tɨp kirar kabe toco an ndeacrena.\ft*\f* \v 2 \x - \xo 22.2: \xo*\xt Ŋap 2.2, na Lk 20.19, na Up 4.27\xt*\x*Na taup ndamtaɨr paŋaindapa, tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨra, ndorimo Iesusa mo menacna moca moatnanna, mina meikramtaɨr tarica nanambica, ainda moca mina mana mo menacna moca taupembta mori. \p \v 3 \x - \xo 22.3: \xo*\xt Mt 26.14, na Mk 14.10, na Lk 4.13, na In 13.2, na 13.27\xt*\x*Na Ramoot Mbɨkca Iudas Iskariotna iro inik mambukat, an ramoot Iudas, ma Iesusna parniŋapa mbut mbuniŋna iŋa raŋgairena ramtaɨrta ramoot ian. \v 4 Ri, Iudasa ainda moatna mbatca, ma laruca taŋga taup ndamtaɨr paŋaindapa, Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inikna aiŋa morina ramtaɨr paŋaindmo mambopat, ma ndo Iesusmo aŋgɨca mina para tɨkna taupembta ŋgorenande. \v 5 \x - \xo 22.5: \xo*\xt Sek 11.12\xt*\x*Ainda moatna mbatca, an ramtaɨr paŋainda toŋtoŋgar koinda moca, mina ŋgepca manap kam maleacat, mina Iudasmo kituknduk mbuŋ ŋgoiknande. \v 6 Ri, Iudasa, mina mbopatna kamb mbaraca toŋgoca, ainda moca ma taupembta ŋgorerina, meikramtaɨra Iesusmo waeke te, Iudasa mamo aŋgɨca an ramtaɨr paŋaindta para tɨknande. \s Iesusna iŋa raŋgairena ramootniŋa amta reik kocroatna \r (Matiu 26.17-25 na Mak 14.12-21 na Ion 13.21-30) \p \v 7 \x - \xo 22.7: \xo*\xt NA 12.1-27\xt*\x*Karica an Isap Kuri Ŋgocorta Tapacna Ra Aniaca, malaruri. Na an ra, mina sipsipar ŋgaibmo mo menac te, mina an am te, an Pasowana Rana ndamŋina moca. \v 8 Aintik Iesusa Pitaapa Ionmo gaindopatna, “Oŋgo taŋca aia ndori an Pasowana Ra ndeac te, amna amta reik kocro.” \v 9 Ri, maniŋa mamo aindopatna, “U toŋgorinanna aŋga taŋca ten taupca tɨkca, an amna reac kocroit?” \v 10 Karica ma maniŋmo gaindopatna, “Oŋgo warac. Oŋgo taŋi auŋ aniac ndaru te, ramoot ianna puk wɨn aniacap aŋgɨca, kɨpi oŋmo taupca tɨki wat te. Oŋgo manap taŋca, ma kac ianna inik mbuk te, oŋgo manap an kacna inikca mbuk. \v 11 Oŋgo an kacna aetmo aindop, ‘Ririptia umo gainda digirina, “Una kacna diabca ten ndeacre? Aku ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrap, an Pasowana amna reaca moca amna. Te, an Pasowana Rana ndamŋina.”’ \v 12 Te, ma oŋmo tamuŋmbaina diab aniac ianna, wandac mbopnande, ‘An kacna diab inikna mbiracna taupembapa, gagamna bara kocro maeacreke.’ Aintik oŋgo aina gagamna reikmo, an inikca tɨkca kocro!” \v 13 \x - \xo 22.13: \xo*\xt Lk 19.32\xt*\x*Karica maniŋa taŋgatnanna, na maniŋa watri, an Iesusna mbopatna kirara reikca aind ndeacri. Na maniŋa Pasowana amta reikmo kocrorinan. \s Iesusa up aŋgɨrena ramtaɨrmo wain pukapa tapac neaŋgatna \r (Matiu 26.26-30 na Mak 14.22-26 na 1 Korin 11.23-25) \p \v 14 Karica an amna reac amna ŋgaŋganŋgɨna mɨn laruatke, Iesusa gagamna taupca mbiracatke, mana up aŋgɨrena ramtaɨr toco manap mambiracat. \v 15 Ri, ma minmo aindopatna, “Aku nenapmo gan Pasowana Rana, gagamna inik ndeacna toŋtoŋ ŋgoin, na an mai te, iŋmbaia aku gɨrgɨr aniac aŋgɨca menacnande. \v 16 \x - \xo 22.16: \xo*\xt Lk 13.29, na 14.15, na Up 10.41, na KIEK 19.9\xt*\x*Aintik aku nenmo aindopnande, aku gan amna reaca mba mac amitndai, taŋi an reikta mɨnɨŋa gidik ŋgoin ndaruca, Raraŋ Aetaniacna bubuoca laruekna mɨn mbuŋ.” \p \v 17 Aindopacarica ma Raraŋ Aetaniacmo mbendeica kam laŋ neaŋgarica, ma wain pukna kab aŋgɨca minmo neaŋga aindopatna, “Ne gan wain pukna kab aŋgɨca ndorimo teker tekera, biŋaia am. \v 18 Aintik aku nenmo aindopnande, aku gan wain pukca mba mac amitndai, mandeacna mɨnna tɨkca, taŋi Raraŋ Aetaniacna bubuoc laruekna mɨn mbuŋ.” \v 19 \x - \xo 22.19: \xo*\xt Mt 26.26, na Mk 14.22, na Lk 24.30, na 1 Ko 11.24\xt*\x*Karica ma tapac ian aŋgɨca, Raraŋ Aetaniacmo mbendeia kam laŋ ndopacarica, ma tapac witkica, minmo aindopatna, “Ganna aukna tik, nena moa aku maneaŋgek, na ne aŋgɨ am te, memetmbaca ne ainda moraŋ te, aukna ndamŋi.” \v 20 \x - \xo 22.20: \xo*\xt Ier 31.31-34, na 1 Ko 10.16\xt*\x*Karica mina amba maiatke, ma kabena wain pukna kab aŋgɨca, anmo, an kirar kabea moca, aindopatna, “Gan kab wainna, anna aukna racaindpaik, an mbuŋ Raraŋ Aetaniacap kam ŋgam leacrina, an racaindpaikca nena moca ruŋkinande. \v 21 \x - \xo 22.21: \xo*\xt Ŋap 41.9, na Mt 26.21-23, na Mk 14.18, na In 13.21-22, na 13.26\xt*\x*Na ne wat, mandaia, aukmo aŋgɨri puŋnaŋgepta para tɨkna moca morena ramoot, mandeaca ma aukap gan amta reik tɨkca ambrena taupca mbiraca maeacreke. \v 22 \x - \xo 22.22: \xo*\xt Mt 26.24, na Up 2.23, na 4.28\xt*\x*Aintik Ramootna Nuoc, atua Raraŋ Aetaniaca mamo menac ndopca mbopatna kirar, ma ainda monande, na an ramoot, ma manmo puŋnaŋgepta para tɨkrinan, man mbaina kakadmai ŋgoin, ma makuk aniac ŋgoin aŋgɨnande.” \v 23 \x - \xo 22.23: \xo*\xt Mt 26.22, na In 13.22, na 13.25\xt*\x*Ri, mina an kam mbaraca ŋgepca, ndorimo ian, ian madigiri, “Aia mandaia ndo, ainda moit?” \s Up aŋgɨrena ramtaɨra ndorimo ramoot paŋan ndaruna moca, ndorimo ipuŋgatna \p \v 24 \x - \xo 22.24: \xo*\xt Mt 18.1, na Mk 9.34, na Lk 9.46\xt*\x*Karica Iesusna up aŋgɨrena ramtaɨra, ndorimo ipuŋga mambopri, mandaia ndo mina ramoot paŋan ndeacit. \v 25 \x - \xo 22.25: \xo*\xt Mk 10.42-45\xt*\x*\x - \xo 22.25-26: \xo*\xt Mt 20.25-27, na Mk 10.42-44\xt*\x*Ri, Iesusa minmo gaindopatna, “Gan Iudana meikramtaɨr wanaiŋna gagrirta ramtaɨr paŋaind, mina ndorita meikramtaɨr bubuocrena gagrar minanna tamuŋ, ainda moca mina ndorita meikramtaɨrmo mataua bubuocrena irembap. \v 26 \x - \xo 22.26: \xo*\xt Mt 23.11, na Mk 9.35, na Lk 9.48, na 1 Pi 5.3\xt*\x*Na ne, ainda kai mo teac. Kari ŋgoin ndacari, ramootta nena rɨkmo aniaca moca tamuŋmbai ndeacrenan, ma mac nda irikca ramoot aniacna kirara wanaiŋ, ma mooŋnuoc tekerna kirar ndeac. Na nena ramoot paŋan, ma aiŋna ramoot eacrena kirar ndeac te, nenmo biŋa mo. \v 27 \x - \xo 22.27: \xo*\xt Mt 20.28, na Lk 12.37, na In 13.12-15, na Pil 2.7\xt*\x*Na ne titoc ndamŋire, titocna ramootta ndo outmbai ndeacit, an amna reac ambrena ramoot ki, ki, an amna reac, biŋairena aiŋna ramootta ndo aniac?” Ri, ma aindopatna, “An ambrena ramoot, man niŋgikca ndo aniac. Na aku ndo, nena rɨk ndeac te, nenmo otaca, nena mbaiŋa mo te, nenmo opotaca momona aiŋna ramootna kirar ndeacnande. \p \v 28 \x - \xo 22.28: \xo*\xt 2 Ko 1.7, na 2 Ti 2.12, na Ib 4.15\xt*\x*“Na maica aukmo ainta totowaiar laruri, ne aukmo mba kacrepri, ne aukap eacri. \v 29 \x - \xo 22.29: \xo*\xt Lk 12.32\xt*\x*Na aukna Aetta aukmo an bubuocna gargara neaŋrina, aku nen motocmo, an bubuocna gargara nenmo neaŋnande. \v 30 \x - \xo 22.30: \xo*\xt Ŋap 49.14, na Mt 19.28, na 1 Ko 6.2, na KIEK 3.21\xt*\x*Aintik ne aukna an bubuocna inikna amta reik tɨkrena bar auknan, ne anna mbiraca amta reikapa puk amnande, te, gagrirta ramtaɨr paŋaind mbiracrena taupca ne anna mbiraca, Israelna parniŋapa mbut mbuniŋna wiwitta raupŋinandet.” \s Iesusa aindopatna, Pita manmo iŋ neaŋ wɨtɨknande \r (Matiu 26.31-35 na Mak 14.27-31 na Ion 13.36-38) \p \v 31 \x - \xo 22.31: \xo*\xt Emo 9.9, na 2 Ko 2.11, na 1 Pi 5.8\xt*\x*Karica Iesusa aindopatna, “Saimon, Saimon, u warac, Ramoot Mbɨkca aindoprina, ma nena rɨtɨpaikmo ramtaɨra ndorita wit aŋgɨca ŋaŋawir irikna moca, aŋgɨra numairena kirar aŋgɨri numainande. \v 32 \x - \xo 22.32: \xo*\xt Ŋap 51.13, na In 17.9-11, na 17.15, na 17.20, na 21.15-17\xt*\x*Aintik aku una moca mbendeiatna, ŋarikca una rɨtɨpaca irik narica, ainda moca u rɨpaca auk ndambuŋ mac nda kɨp te, ndona laiplacar motocmo moi gagra.” \p \v 33 \x - \xo 22.33: \xo*\xt Lk 22.54\xt*\x*Ri, Pita mamo aindopatna, “Kacoot, aku kocrorina, aku unap kac ŋgoreaca mbuk te, unap menacnande.” \v 34 \x - \xo 22.34: \xo*\xt Mt 26.34, na Mk 14.30, na In 13.38\xt*\x*Ri, Iesusa mamo aindopatna, “Pita, aku umo gaindopnande, mandeac mouŋa kackur ianna ap ŋgocor ndeacraŋ te, u kɨdrɨk mbonkaca aindopnande, u aukmo lamŋi ŋgocor.” \s Iesusa aindopatna mana iŋa raŋgairena ramtaɨra ndori kopotacna reikap aŋgɨca taŋ \p \v 35 \x - \xo 22.35: \xo*\xt Mt 10.9-10, na Mk 6.8-9, na Lk 9.3, na 10.4\xt*\x*Karica Iesusna iŋa raŋgairena ramtaɨrmo ma aindopatna, “Aku nemo ndona aiŋa mona moca, nenmo mandaca taŋgatna mɨnna, ne mba kituknduk aocrena taum ianap mba aŋgɨatke, na par ŋgutiŋga taŋrena ramb ianna mba aŋgɨatke, na ortɨmbɨk ŋgapaocniŋ ianap mba aŋgɨa taŋgatke, ne wanaiŋa taŋgatna, na an mɨnna nemo reac ianna matpiat ki, wanaiŋ?” Ri, mina aindopatna, “Wanaiŋ?” \v 36 \x - \xo 22.36: \xo*\xt Lk 22.49\xt*\x*Na ma minmo aindopatna, “Mandeaca u mandaia kituknduk aocrena tukutap, par ŋgutia taŋrena larkamap u aŋgɨ, na u mandaia bugrim ŋgocor, u ndona tik ŋgapaocmo, mbik tɨkca oikrena taupca tɨkca, mina oik te, u an kituknduk aŋgɨca, ndona bugrim ŋgoik. \v 37 \x - \xo 22.37: \xo*\xt Ais 53.12, na Lk 22.52\xt*\x*Aintik Raraŋ Aetaniacna Timbigta Kapna kamma aukmo aindoprina, ‘Meikramtaɨra mamo wat te, ramoot ŋgoreac ianna kirar ndamŋinande,’ an kamma paparua wanaiŋ, anna gidik, meikramtaɨra muruŋa aukmo ainda monande. Aintik Raraŋ Aetaniacna Timbigta Kapca mboprina reikta kirar, ma aukmo aind ndarunande.” \v 38 Ri, mana iŋa raŋgairena ramtaɨra mamo aindopatna, “Kacoot, u wat, aia bugrim mbuniŋ niŋgikap maeacreke.” Na ma minmo aindopatna, “Anna ma mɨn.” \s Iesusa Olip Takura tɨkca mbendeiatna \r (Matiu 26.36-46 na Mak 14.32-42) \p \v 39 \x - \xo 22.39: \xo*\xt Lk 21.37, na In 18.1\xt*\x*Karica Iesusa ndona memetmbaca morina kirara, ma ŋgepca auŋ aniac tɨkcarica, Olip Takura taŋna taŋgatke, mana iŋa raŋgairena ramtaɨr toco, mina ŋgepca mana iŋ maraŋgaiat. \v 40 \x - \xo 22.40: \xo*\xt Mt 6.13, na 26.41, na Mk 14.38, na Lk 22.46\xt*\x*Ri, ma taŋga an taup ndaruca, ma minmo aindopatna, “Ne toco mbendei, ŋarikca nenmo totowai ian laru te, moca ne anna irik nari.” \v 41 Aindopacarica ma ŋgepca mimo waekeca dammbaia tɨkca ma tutupniŋ rɨmbɨtca, ma gainda mbendeia mambopat, \v 42 \x - \xo 22.42: \xo*\xt Mt 6.10, na In 5.30, na 6.38\xt*\x*“Ate, u ndo toŋgo te, u gan gɨgɨrara auk ndambuŋ nakɨpna morenanmo mo kecari, aku umo anna digirena, u aukna toŋtoŋna digdigia kai raŋgai teac, u ndona toŋtoŋ mbuŋa mo.” \p \v 43 Ri, Raraŋ Aetaniacna mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋ ianna kɨpca laruca, manmo moa magagrat.\f + \fr 22.43 \fr*\ft Landamŋina ramtaɨr ndeida gaind ndamŋirina gan kam tɨpniŋa gan sapta 22 wes 43, na 44 ndeacrena kamniŋ, Luka mba tiratke.\ft*\f* \v 44 \x - \xo 22.44: \xo*\xt In 12.27, na Ib 5.7\xt*\x*Na Iesus, ma gɨrgɨr aniacap tik, ma paŋpaiŋ ŋgoin mambendeiri, na mana tikna gaupgaupa racaind larurena kirar ndaruca pitrik mairikri. \v 45 Karica ma mbendeia maica, ma ŋgepca ndona iŋa raŋgairena ramtaɨr tambuŋa nda taŋga, wattatnanna mina iroar inkara makukapa kadmaiacarica ŋgori. \v 46 Na ma minmo aindopatna, “Ne tida mona naŋgore? Ne ŋgepca mbendei, ŋarikca nenmo totowai ian laru te, ne anna moca irik nari.” \s Iudasa Iesusmo puŋnaŋgepta para neaŋgatna \r (Matiu 26.47-56 na Mak 14.43-50 na Ion 18.3-11) \p \v 47 \x - \xo 22.47: \xo*\xt Mt 26.47, na Mk 14.43, na In 18.3\xt*\x*Na Iesusa kam ndopre mbuŋa, ramtaɨrta tumbun aniac ianna kɨpca laruca. An tumbunna inik nakɨpatna ramoot ianna, mana iŋa raŋgairena ramtaɨr parniŋapa mbut mbuniŋna ramtaɨrta ramoot ian, na mana ia Iudas, ma ndo an ramtaɨrmo taup wandaca kɨpca laruca, ma Iesusmo pipopotaca mona taŋga rambuŋaiatke. \v 48 Ri, Iesusa manmo gainda digiatna, “Iudas, u ndomo Ramootna Nuocmo, gan pipopotacna tɨp mbuŋa parua moca manmo puŋnaŋgepta para tɨkna moek, a?” \p \v 49 \x - \xo 22.49: \xo*\xt Lk 22.36\xt*\x*Ainda moatke, mana iŋa raŋgairena ramtaɨra manap eacrinanna, mina wattatnanna maica an reac laruna mori, mina aindopatna, “Kacoot, aia mimo bugrimniŋ mbuŋa ruŋna mamoek?” \v 50 Ri, mina ianna ŋgepca bugrim mbuŋa, taup ndamoot paŋan aniacna mbaiŋna ramootmo waca, mana koar umbai katacakeca mbutukatke. \v 51 Na Iesusa watta taŋga aindopatna, “An kirarira kari ŋgoin ndacari.” Na ma an mbaiŋna ramootna koarmo utiŋgatke, mana koara laŋ mac mamoat. \p \v 52 \x - \xo 22.52: \xo*\xt Lk 22.37, na In 7.30, na 8.20\xt*\x*Ri, Iesusa ndo aŋgɨna kɨpatna, ramtaɨr paŋaindapa, taup ndamtaɨr paŋaindapa Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inikna aiŋa morina ramtaɨr paŋaindap, mina ndorimo man aŋgɨna moatke. Ma minmo aindopatna, “Ne bugrimarapa paraiŋap aŋgɨca kɨpapeknanna, anna makɨmreke ruŋrena ramootta pi leaca aŋgɨna nakɨpapekna kirar toc? \v 53 \x - \xo 22.53: \xo*\xt Lk 19.47, na 21.37, na In 12.27, na Kol 1.13\xt*\x*Na memetmbaca aku nenapmo, Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inikca nenapmo ra, ra katuca eacri. Ne auk aŋgɨnake ainda mba towairi, mandeaca neaupna gargara nenmo wɨŋga kɨtaca, ande nena mɨn matɨkca.” \s Pita aindopatna ma Iesusmo lamŋi ŋgocor \r (Matiu 26.57-58 na 26.69-75 na Mak 14.53-54 na 14.66-72 na Ion 18.12-18 na 18.25-27) \p \v 54 \x - \xo 22.54: \xo*\xt Ŋap 31.11, na Lk 22.33\xt*\x*Karica Iesusa mbopca maiatna mbatca, mina mamo utiŋga aŋgɨra taŋga, taup ndamoot paŋan aniacna kac naaŋgɨra mbukatke. Ri, Pita ŋgepca mina iŋmbaia tawancait motem maraŋgairi. \v 55 Na ramtaɨr ndeida mina an kacna wuoc inikmo tac keca mbiraca eacrina. Ri, Pita kɨpca mbukca minap mbiraca eacri. \v 56 \x - \xo 22.56: \xo*\xt Up 4.13\xt*\x*Karica mbaiŋna meac ianna Pitamo taca mbiraca eacrinanna tɨkca watca matau watamaica ma aindopca, “Gan ramoot toco, Iesusap eacrina ramoot ian.” \v 57 Aindopatke, Pita an meacmo gaind mawawɨriat, “Meacmbitac, aku manmo lamŋi ŋgocor.” \v 58 Karica eaca mandaca iŋmbaia ramoot ian tuk, manmo watca aindopatna, “U toco mina ian.” Ri, ma aindopatna, “Ramoot, aku wanaiŋ.” \v 59 Karica eaca kɨdrɨk kecariatke, kabena ramoot ian tuk, kam gargar ŋgoin mbuŋa aindopatna, “Gidik ŋgoin, ma toco Galilina ramoot ian, ma manap eacrena ramoot.” \v 60 Ri, Pita aindopatna, “Ramoot, aku una mbopapekna kamma, aku lamŋi ŋgocor ŋgoin.” Ma an kam ndopri mbuŋa, kackura andu maapat. \v 61 \x - \xo 22.61: \xo*\xt Lk 22.34\xt*\x*Ri, Kacootta nda kumbakeca, Pitamo watta gagracariatke. Pita Kacoot mbopatna gan kam malamŋiat. Kacootta manmo gaindopatna, “Mandeac mouŋa kackura ap ŋgocor ndeacraŋ te, u kɨdrɨk mbonkaca aindopnande, ‘Aku manmo lamŋi ŋgocor.’” \v 62 Na Pita an kam ndamŋica, laruca ae ŋgoreac ŋgoin maaeri. \s Mina Iesusmo piri malaroŋri \r (Matiu 26.67-68 na Mak 14.65) \p \v 63 Na an ramtaɨra Iesusmo utiŋrinanna, manmo komea mbopri, mamo mapiri. \v 64 Na mina mana lamnɨacniŋmo, raraŋit mbuŋa tamaia, manmo madigiri, “U rambca morena ramtaɨr mboprena kirara moca aimo mbop, una pirena ramootna ia mandai?” \v 65 Na mina manmo kabena peperena kamb ŋgorik ndeidap mamo mambopri. \s Mina Iesusmo ninik waŋgorta out naaŋgɨ wɨtɨkca ritri waparaca morina \r (Matiu 26.59-66 na Mak 14.55-64 na Ion 18.19-24) \p \v 66 Maica auŋa larua keca ra gari, Iudana ramtaɨr paŋainda kɨpca puniri, taup ndamtaɨr paŋaindapa tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨrap. Mitoco kɨpca laruca mina ndorimo aŋgɨa tumbunna tɨkca. Mina ŋgepca Iesusmo aŋgɨra taŋga, ndorita ninik waŋgorta ramtaɨr tambuŋa tɨkca. \v 67 \x - \xo 22.67: \xo*\xt In 3.12, na 8.45, na 10.24\xt*\x*Mina mamo madigiat, “U aimo mbop, unmo Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramoot ki, wanaiŋ?” Ri, ma minmo aindopatna, “Aku mbop te, ne mba rɨpacitndai. \v 68 Na aku nenmo reac ianna kamma digi te, ne aukna kamma mba nda rutiitndai. \v 69 \x - \xo 22.69: \xo*\xt Up 7.56, na Ib 1.3, na 8.1\xt*\x*Na mandeaca tɨkca taŋgekna mɨnna, Ramootna Nuoc, ma Raraŋ Aetaniacna par umbaia mbiracnande. Na Raraŋ Aetaniac ma gargar aniacapnan.” \p \v 70 \x - \xo 22.70: \xo*\xt Lk 4.3, na 4.9\xt*\x*Ri, mina muruŋa mamo madigiat, “Na u Raraŋ Aetaniacna Nuoc ki?” Na ma minmo aindopatna, “Ne ndori mboprena, aku gade man.” \v 71 Karica mina muruŋa ŋgepca aindopatna, “Aia kabena meikramtaɨrmo, mana morena kirarirtake, kai mac aŋgɨ kɨpca digi ore teac, ma gade ndona up mbuŋa mbopapeke, aia waracapekna.” \c 23 \s Mina Iesusmo Pailatna out naaŋgɨra larua wɨtɨkatna \r (Matiu 27.1-2 na 27.11-14 na Mak 15.1-5 na Ion 18.28-38) \p \v 1 Karica an ramtaɨr paŋainda muruŋ naŋgepca, Iesusmo Iudiana inikca raupŋirena ramoot paŋan, Pailat ndambuŋ naaŋgɨra mataŋgat. \v 2 \x - \xo 23.2: \xo*\xt Mt 17.27, na Lk 20.25, na In 19.12, na Up 17.7\xt*\x*Taŋga mana morina reikta kambca Pailatmo, mina aindopatna, “Aia gan ramootmo utiŋga aŋgɨra kɨpapeknan, mana morena kirarira aia mawatri, ma aina meikramtaɨrmo aŋgɨri taup wandoŋa taŋ ŋgocor. Ma aimo Romna gagrirta ramoot paŋanmo kituknduk neaŋ narica, anna wandɨk tɨkri. Na ma ndomo aindopca, ‘Aku ande an ramoot, Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramoot, ma gagrirta ramoot paŋan.’” \v 3 \x - \xo 23.3: \xo*\xt Mt 27.11, na 1 Ti 6.13\xt*\x*Ri, Pailatta Iesusmo gaind madigiat, “U Iudananta gagrirta ramoot paŋan ki?” Ri, ma rutica gaindopatna, “U ande mambopri.” \v 4 \x - \xo 23.4: \xo*\xt 1 Pi 2.22\xt*\x*Na Pailatta taup ndamtaɨr paŋaindapa an meikramtaɨrmo aindopatna, “Aku gan ramootna moa ŋgocrairina tɨp ianna wat ŋgocor.” \v 5 Ri, mina andu naŋgepca kamb gagrar koind puŋga aindopatna, “Ma gainda morena, ma Iudiana inikna pitrikca muruŋa tamtam ŋgoinna taŋrena, ma Galilia tɨkca taŋgeknanna, kɨpi gan aina auŋ aniac ndarunande, na ma meikramtaɨrmo mimitpacap neaŋga taŋreke, mina iroara moa ŋgeprena.” \s Mina Iesusmo Erotna out naaŋgɨra taŋgatna \p \v 6 Pailatta an kam mbaraca ma minmo gainda digiatna, “An ramootta ma Galilinan ki?” \v 7 \x - \xo 23.7: \xo*\xt Lk 3.1\xt*\x*Na Iesusmo Pailatta lamŋirina, ma Erotna raupŋirena inik ŋgetacndiŋ nakɨpatna ramoot ian, aintik Pailatta Iesusmo Erot ndambuŋ mac nda mbagɨrica mataŋgat, an mɨn toco Erotta kɨpca Ierusalem ndeacri. \p \v 8 \x - \xo 23.8: \xo*\xt Mt 14.1, na Mk 6.14, na Lk 9.9\xt*\x*Karica Erotta Iesusa watatke, ma toŋtoŋ ŋgoin, ma Iesusna morina reikta kamma waraca, ndomo mana watna moca kɨdrɨk rocot ŋgoin malambiat. Ma ndomo Iesusmo ŋgagatracara mo te, ndomo anna watna moca. \v 9 Ainda moca ma Iesusmo digdigiar wɨt aniac ŋgoinna digiatna, ri, Iesusa mana digdigiarta kam ianna mba nda rutiri, wanaiŋ ŋgoin. \v 10 Ri, an taup ndamtaɨr paŋaindapa tɨpemb wandik tamŋirena ramtaɨr, mina laruca Iesusna outta wɨtɨkca, mina mamo kamb gagrar puŋga aŋgɨakea mambopri. \v 11 \x - \xo 23.11: \xo*\xt Ais 53.3\xt*\x*Aintik Erotapa mana ruŋrena ramtaɨr, mina Iesusmo taŋbugainna kamb topatke, manmo peperearta, kamb topca maica, mamo tik ŋgapaoc laŋ ian neaŋga aoca, mamo Pailat ndambuŋ mac nda mbagɨrica mataŋgat. \v 12 \x - \xo 23.12: \xo*\xt Up 4.27\xt*\x*Na an ra ŋgoinna Erotta Pailatmo, aŋgɨa ndona aikndamoot mamoat, ŋgaua ma manmo ndona puŋndamootta moca morina. \s Pailatta Iesusmo ik naaŋgɨ keracna kam ndopatna \r (Matiu 27.15-26 na Mak 15.6-15 na Ion 18.38—19.16) \p \v 13 Karica Pailatta taup ndamtaɨr paŋaindapa, ramtaɨr paŋaindapa, meikramtaɨr motocmo muruŋ ŋgaca punica. \v 14 Ma minmo aindopatna, “Ne an ramootmo auk ndambuŋ naaŋgɨra kɨpca, ne aindoprina, ‘Ma meikramtaɨrta iroara moa ŋgetrikirena ramoot.’ Na ne eacri, aku mamo mataua gagraca digirina an reikta moca, na aku mana tɨp ŋgoreac ianna wat ŋgocor, aku aind ndamŋirina, ma an reikca ne mboprenanna, ma mo ŋgocor. \v 15 Na Erot toco, ma an iro landamŋi kabeap tik, ma manmo ai ndambuŋa nda mbagɨrica kɨprina. Na ne warac, gan ramootta tɨp ŋgoreac ianna mori co, aku mana mo menacna kam ndop mbe. \v 16-17 \x - \xo 23.16-17: \xo*\xt Mt 27.15, na In 18.39\xt*\x*Aintik aku manmo pi niŋgikca pica, watcarica ma taŋnande.”\f + \fr 23.16-17 \fr*\ft Landamŋina ramtaɨr ndeida gaind ndamŋirina, kabena kam tɨp toco an kamna inikca maeacreke. Na an kamma ande gaind, \ft*\fq “Mina gan tɨp kirara morena. Iarir kabe, kabea mina gan Iudana Ra Aniacmo mina tumbunna tɨkreke, Pailatta mina kac ŋgoreacna inikna ramoot ianmo wattacarica ma laruca min ndambuŋa taŋrena.” \fq*\ft Mak sapta 15 wes 6 toco maeacreke.\ft*\f* \p \v 18 Karica an meikramtaɨra muruŋ naŋgepca, kamb anik keca gaind ŋgaca mbopatna, “An ramootmo mo menac te, aimo Barabas watcarica ma kɨp.” \v 19 Na an ramoot Barabasmo, mina mamo kac ŋgoreaca tɨkca eacrina ramoot. Ma kaeg aniac ianna Ierusalemma tɨkca moca, an auŋ aniacna inikna ramoot ianna pia menaca, ainda moca mina mamo kac ŋgoreaca tɨkca eacrina. \v 20 Karica Pailatta Iesusmo watcarica taŋna iroap tik, ma meikramtaɨrmo mac nda mbopatke. \v 21 Wanaiŋ, an meikramtaɨrta tumbunna kam keca aindopatna, “Mamo ik naaŋgɨ kerac, mamo ik naaŋgɨ kerac.” \v 22 Ri, Pailatta kɨdrɨk mbuniŋ ndopacarica, karica, kɨdrɨk mbonkacnan mbuŋa, ma minmo mac madigiat, “Tida moca? Ma kaia moa ŋgocraica? Aku man morina reac ianna wat ŋgocor. Aintik aku mana mo menacna kamma mba mbopitndai, aku mamo pi niŋgikca pica watcarica ma taŋnande.” \v 23 Ri, mina Pailatmo anduna gagramacariat, Iesusmo ik naaŋgɨ keracna moca kamb gagrar maneaŋri. Mina mbopatna kambca Pailatna kammo wɨŋga kɨtacatke. \v 24 Ainda moca Pailat, ma mina kamma raŋgaica, Iesusmo mo menacna kammo, laŋ mambopat. \v 25 Ri, mina Pailatmo an Ierusalemma tɨkca kaeg aniaca moa ŋgepca ramootta pia menacatke, Romna lapoca ruŋrena ramtaɨr paŋainda manmo aŋgɨca kac ŋgoreaca tɨkatna ramootmo, watcarica laruna moca mbopca, Pailatta manmo wattacarica ma taŋri. Na Pailatta an ramtaɨrta kamma raŋgaica, Iesusmo aŋgɨra lapoca ruŋrena ramtaɨrta par matɨkat. \s Mina Iesusmo aŋgɨra ik makeracat \r (Matiu 27.32-44 na Mak 15.21-32 na Ion 19.17-27) \p \v 26 \x - \xo 23.26: \xo*\xt Mt 27.32, na Mk 15.21\xt*\x*Karica lapoca ruŋrena ramtaɨr, mina Iesusmo ik naaŋgɨ keracna moca, aŋgɨra laruri, Sairinina auŋna ramootta an auŋ aniacna inikca mbukna taŋri, na mina manmo mandauprikiat, mana ia Saimon, mina manmo anna tɨkca, mamo Iesus keracna moca aŋgɨra laruatna ik neaŋga mbukca, ma an mbukca Iesusna iŋ mataŋgat. \p \v 27 Ri, meikramtaɨrta tumnamb anikca mana iŋa taŋri, na meik ndeida mana nakadmaica aea taŋri. \v 28 Karica Iesusa nda kumbakeca watca, an meikmo aindopatna, “Ne an Ierusalemna meikpitik, ne auk nake kai ae teac, ne ndoripembapa ndorita mombonikta moca anna ŋgae. \v 29 \x - \xo 23.29: \xo*\xt Mt 24.19, na Lk 21.23\xt*\x*Na ne warac, iŋmbaia kɨdrɨk ian laru te, mina aindopnande, ‘Ne kopica eacrena meikpitikapa, mombonikca mɨr ŋgocor ndeacrena meikpitikapa, mombonikmo mɨr neaŋam ŋgocorta meikpitikap, ne an meiki, ne toŋgonande.’ \v 30 \x - \xo 23.30: \xo*\xt Ais 2.19, na Osi 10.8, na KIEK 6.16\xt*\x*An kɨdrɨkna mɨn laru te, mina taukruir anikapa tekirmo aindopnande, taukruir anik, ‘Ne kapuca ai nambat ŋgirik te, taukruir tekira aimo aŋgɨ iŋgoroc.’ \v 31 \x - \xo 23.31: \xo*\xt Ier 25.29, na Esi 20.47, na 1 Pi 4.17\xt*\x*Ainda moca mandeaca mina an ikca pukap eacrenanmo ainda mo te, laŋ an ikca guruca eacrena ik motocmo an iro kabea titoca tɨki moit?” \p \v 32 Karica an lapoca ruŋrena ramtaɨra, kabena tɨp ŋgoreaca moatna ramoot mbuniŋmo, mina maniŋmo Iesusap tɨkca mo menacna moca. \v 33 \x - \xo 23.33: \xo*\xt Mt 27.33, na Mk 15.22, na In 19.17-18\xt*\x*Mina aŋgɨa taŋga taup ian ndaruca, an taupna imo mina anmo gaind ŋgacrena, Paŋan Tiaŋgapna Gagar. An taupca tɨkca, mina Iesusmo ik naaŋgɨa keracatke, an tɨp ŋgoreaca moatna ramootniŋmo aŋgɨca, ianmo mana par aeŋmbaina ik nakeracatke, ianmo mana par umbaina ik makeracat. \v 34 \x - \xo 23.34: \xo*\xt Ŋap 22.18, na Ais 53.12, na Mt 5.44, na Up 3.17, na 7.60\xt*\x*Ri, Iesusa aindopatna, “Ate, u mina moapekna tɨp ŋgoreacmo mo kecari, mina lamŋi ŋgocor tik, mina ainda moapekna.” Karica lapoca ruŋrena ramtaɨra, ŋgepca mana tik ŋgapaoc aŋgɨca, ndorimo an mbuŋa matɨp rocot ŋgacrina gegerei nagereica an reik maaŋgɨrat. \p \v 35 \x - \xo 23.35: \xo*\xt Ŋap 22.7, na Mt 27.39, na Mk 15.29\xt*\x*Ri, an meikramtaɨra wɨtɨkca watri, Iudana ramtaɨr paŋainda, Iesusmo pepereca aindoprina, “Ma kabena meikramtaɨr ŋgotacrena, na Raraŋ Aetaniaca manmo larapaca ma an ramootta Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramoot, gidik ecte, kaica ma ndomo otac ŋgocor?” \v 36 \x - \xo 23.36: \xo*\xt Ŋap 69.21\xt*\x*Na an lapoca ruŋrena ramtaɨr toco, kɨpca rambuŋaica, mamo pepereca mbopri, manmo mambarina puk neaŋca amna mori. \v 37-38 Na mina ik waŋ ian aŋgɨca, kambca anna tirca maica aŋgɨa mana paŋanmo tamuŋmbai nambatta tɨkca, aindopatna, \sc “Ganna Iudananta Gagrirta Ramoot Paŋan.”\sc* Ri, mina mamo gaindopatna, “U Iudana Gagrirta Ramoot Paŋan ecte, u ŋgepca ndomo otac.” \p \v 39 Karica tɨpemb ŋgorikca morina ramootniŋmo, mina Iesusap keracrina, ramootniŋna ianna Iesusmo peperena kam ŋgoreacmo gaindopatna, “U Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramoot ecte, u ndo ŋgotac te, aŋmo tocmo otac.” \v 40 Ri, ianna an kam mbaraca, mamo kaega moca aindopatna, “U toco manap an makuk kabe aŋgɨca maeacreke, na u Raraŋ Aetaniac nake, mba nanambireke, a? \v 41 Na mina aŋmo mo menacna morena tɨp kirara, anna mina tɨp kirar wandoŋa morena. Na anna wandoŋ, aŋga ndoniŋna morina tɨpemb ŋgorikta moca menacnande, na gan ramoot, ma tɨp ŋgoreac ianna mo ŋgocor.” \v 42 \x - \xo 23.42: \xo*\xt Mt 16.27-28\xt*\x*Ri, ma Iesusmo gaindopatna, “U Gagrirta Ramoot Paŋanna mo te, u aukna ndamŋi.” \v 43 Ainda moca Iesusa manmo gaindopatna, “Aku unmo gidik ŋgoinna aindopnande, mandeaca u an tamuŋna auŋ laŋa aukap eacnandet.” \s Iesusna memenac \r (Matiu 27.45-56 na Mak 15.33-41 na Ion 19.28-30) \p \v 44 \x - \xo 23.44: \xo*\xt Emo 8.9\xt*\x*Maica rana ŋgaŋganŋgɨa gaca rɨmbɨŋa rɨŋri, ra andua pikatke, gan tiacarpaikca neaupdiriŋ aniaca wɨŋga kɨtaca, eaca taŋga wigwacmbaina ŋgaŋganŋgɨa mbonkac aŋgɨatke. \v 45-46 \x - \xo 23.45-46: \xo*\xt NA 26.31-33, na 36.35, na Ŋap 31.5, na Up 7.59\xt*\x*Rana memetaca an mɨnna pikatke, Iesusa kam aniac keca, gaindopatna, “Ate, aukna ŋeroŋa una parnambat mairikek.” Aindopca, ma andu mamenacat. Ri, Raraŋ Aetaniacna Kacna tɨŋ nakeraca eacrina, raraŋitta titacatɨka waŋniŋ malaruat. \p \v 47 Ainda moatke, lapoca ruŋrena ramoot paŋanna an reikca watca, ma Raraŋ Aetaniacna, i aŋgɨra ŋgepca gaindopatna, “Gidik ŋgoin, an ramootta tɨp ŋgoreac ianna mo ŋgocor, ma ramoot wandoŋ ŋgoin.” \p \v 48 \x - \xo 23.48: \xo*\xt Lk 18.13\xt*\x*Ri, an meikramtaɨra an laruekna reac mbatna moca, kɨpca punica eacrinanna, an reac laruapeknanna watca, mina kadmaiacarica ndorita kakadmaina ŋgagatrac wandaca ndorita mapdɨŋara pica, ndorita kaikca nda mataŋgat. \p \v 49 \x - \xo 23.49: \xo*\xt Ŋap 38.11, na Lk 8.2-3\xt*\x*Ri, Iesusna aikorapa, meikpitikca mana iŋa raŋgaica, Galili tɨkcarica kɨpatnanda, mina tawancait motemma wɨtɨkca an larurina reikca mina mataua watatna. \s Mina Iesusna waɨrmo waut inikna mukca tɨkatna \r (Matiu 27.57-61 na Mak 15.42-47 na Ion 19.38-42) \p \v 50 Karica ramoot ian, mana ia Iosep. Ma Iudana auŋ teker iannan, na mina Arimatia ŋgacrina auŋna ramoot. Na an ramoot, ma ramoot wandoŋ laŋ, ma toco ninik waŋgorta ramtaɨrta inik ndeacrena tumbunna ramoot paŋan ian. \v 51 \x - \xo 23.51: \xo*\xt Lk 2.25, na 2.38\xt*\x*Na ma an ninik waŋgorta ramtaɨr paŋaind ndeida moatna tɨpembta kirarira ma anna watca, ma ainda toŋgo ŋgocor, ma Raraŋ Aetaniacna bubuoc kɨpeknanna moca anna nakocroca lambia eacrina. \v 52 Karica an ramoot, ma Pailat ndambuŋa taŋga manmo Iesusna waɨr aŋgɨna taŋna digica, Pailatta manmo laŋ ndoprina mbatca. \v 53 Ma taŋga Iesusna waɨra ik nakeraca eacrinan aŋgɨr irikca, mana waɨrmo raraŋit gogok mbuŋa tamaia, aŋgɨra taŋga waut aniac laoŋga eacrena, mukna inikca tɨkatna. Na ŋgaua mina waɨr ianna anna mutoc ŋgocor, mana waɨrmo, ma aŋgɨra mbukca an matɨkat.\fig Muk|alt="Tomb" src="LB00329C.TIF" size="span" copy="Knowles" ref="23.53"\fig* \v 54 An ra, anna amta reik kocrorena ra, ma maica nenepuna rambuŋaia taŋri, Raraŋ Aetaniacna Wɨktɨtɨkna Ra maica kɨpca rambuŋaiacariri. \p \v 55 \x - \xo 23.55: \xo*\xt Lk 23.49\xt*\x*Na Galili ŋgetacndiŋa, Iesusap ŋgepca kɨpatna meikpitikca, mina Iosepap taŋi mana mukca wat te, mana waɨrmo, Iosep tɨkeknanna watna moca mataŋgat. \v 56 \x - \xo 23.56: \xo*\xt NA 20.10, na TW 5.14\xt*\x*Karica an meikpitikca watta maica, mina mac nda taŋga, iŋpembta tabrirapa, mana rororaina reik aŋgɨa kocroca maica. Karica mina Tɨp Wandɨkca raŋgaica, Wɨktɨtɨkna Ra mina wɨktɨkca maeacat. \c 24 \s Iesusa mac nda maŋgepat \r (Matiu 28.1-10 na Mak 16.1-8 na Ion 20.1-10) \p \v 1 Karica ŋgat kabena raita ra lacau ŋgoinna, meikpitikca ndori aŋgɨra kocroatna reikmo aŋgɨca, ŋaŋarmuŋ ŋgoinna, mina Iesusna mukca watna mataŋgat.\f + \fr 24.1 \fr*\ft Rai parmbaiapa mbut mbuniŋ, anna ŋgat kabe. Na an ŋgat kabena raita ra lacaua, anna ma ra lacau.\ft*\f* \v 2 Mina taŋga laruca wattatnanna, muk tɨŋa mboraca eacrina waut aniaca, rukica taŋga roumbmbai ndeacrina. \v 3 Ri, mina an inikca mbukca wattatnanna, Kacoot Iesusna waɨra eac ŋgocor. \v 4 \x - \xo 24.4: \xo*\xt Up 1.10\xt*\x*Ri, mina wɨtɨkca ndorita iroar inkar puŋga, tamtam ŋgoinna gaind ndamŋia wɨtɨkca maeacri, Iesusna waɨra ten ndeacre, aind ndamŋia eacri. Na mina wattatnanna, ramooteniŋa tawi ŋgoinna mina kɨtɨmma wɨtɨkca eacri, mina wattatnanna maniŋna tikŋgapaocniŋa gogordambai, anna ma ninik metacri toc. \v 5 \x - \xo 24.5: \xo*\xt Lk 2.9\xt*\x*Aintik an meikpitikca mina watca nanambica paŋaind ramtukca wɨkɨnna watri. Na an ramootniŋa minmo aindopatna, “Kaina moca ne an menac ŋgocor ndeacrena ramootna moca, gan menaca mutoca eacrena taup ŋgorere? \v 6 \x - \xo 24.6-7: \xo*\xt Mt 16.21, na 17.22-23, na 20.18-19, na Mk 8.31, na 9.31, na 10.33-34, na Lk 9.22, na 18.31-33\xt*\x*Ma ganna mba eacreke. Ma mac nda maŋgepri. Na ne gan kam nake mba mac nda keca lamŋiri, ŋgaua ma Galili ndeacri mbopatna kambca. \v 7 Ma nemo gaindopatna, ‘Ramootna Nuocmo, mina mamo aŋgɨca tɨpemb ŋgorikta makukarta ramtaɨrta para tɨkca, mina manmo aŋgɨri ik nakeraca ma menacnande. Na ra mbuniŋ maica mbonkacnan mbuŋa, ma mac nda ŋgepnandet.’” \p \v 8 Ri, mina mana ŋgau ndopatna kamma mac nda malamŋiat. \v 9 \x - \xo 24.9: \xo*\xt Mk 16.10\xt*\x*Karica, mina muk tɨkcarica mac nda taŋga, mana up aŋgɨrena ramtaɨr parniŋapa mbut kabeapa, meikramtaɨrmo an laruapekna reikta kambca, minmo anna ninia mambopat. \v 10 \x - \xo 24.10: \xo*\xt Lk 8.3\xt*\x*An kam aŋgɨra kɨpca mbopatna meikpitikca, Ioanna, na Maria ma Makdalanan, na Maria, ma Iemisna aem, na meik ndeidap mina muruŋ nakɨpca an kambmo up aŋgɨrena ramtaɨr ndopatna. \v 11 \x - \xo 24.11: \xo*\xt Mk 16.11, na Lk 24.25\xt*\x*Ri, Iesusna up aŋgɨrena ramtaɨra, an kam mbaraca anmo kam wat ian ndopca, an meikpitik mbopatna kambca, mina rɨpac ŋgocor. \v 12 Ainda moca mina waracatke, Pita anna garacna moca andu ŋgepca mukca watna moca otacarica taŋga laruca, ramtukca mukca watca mbukatnanna, raraŋgir laiŋ kamndera ndori eacri. Na ma ainda watca nda taŋca ndona kaca tɨkca an laruatna reikta tamtam ŋgoin malamŋiri. \s Ramootniŋa Iesusmo Emeusna taupca tɨkca watatna \r (Mak 16.12-13) \p \v 13 Meikpitikca Iesusna mukca watna moca taŋgatna ra ŋgoinna, mana iŋa raŋgairena ramooteniŋa, ndoniŋmo Emeus ŋgacrena auŋa taŋ ndopca. An auŋa tɨkca Ierusalemma tataŋa, wigwacait naŋgep te, Ierusalemmo mouŋ ndarunande. \v 14 Ri, an ramootniŋa taupca taŋri, an laruatna reikta kambca ninia mbopca mataŋri. \v 15 \x - \xo 24.15: \xo*\xt Mt 18.20, na Lk 24.36\xt*\x*Na maniŋa ndoniŋmo an laruatna reikta kambca ninia mbopca taŋri mbuŋa, Iesusa ndo ŋgoinna kɨpca maniŋna kɨtɨmma, maniŋap mataŋri. \v 16 \x - \xo 24.16: \xo*\xt In 20.14, na 21.4\xt*\x*Na reac ianna maniŋna lamnɨaca moca, maniŋa manmo mba watarapacri. \p \v 17 Ainda moca ma maniŋmo gainda digiatna, “Oŋgo kainta reikta kambca ninia mbopca taŋre?” Ma aindopri, na maniŋa kakadmaina inpaŋanna kirara wɨtɨkca maeacri. \v 18 \x - \xo 24.18: \xo*\xt In 19.25\xt*\x*Na maniŋna ianna, mana ia Kiliopas, ma mana kam nda rutica gaindopatna, “Auŋembta meikramtaɨr muruŋa mandeaca Ierusalem maeacreke. Na u ndo an ramoot kabe ŋgoin, u gan kɨpca taŋgapekna raita inik mbuŋa, Ierusalemna inik ndaruapekna reikca u mba lamŋiapeke?” \v 19 \x - \xo 24.19: \xo*\xt Mt 21.11, na In 6.14, na Up 2.22\xt*\x*Ma aindopri, Iesusa maniŋmo gaind mac digiatna, “Kainta reik?” \p Ri, maniŋa rutica manmo aindopatna, “Aia Iesus Nasaretnan, ndarurina reikta kamb toprena. An ramoot, ma Raraŋ Aetaniacna ramma morena ramoot, ma gargar aniacap, mana mboprena kambapa, mana morena reikca Raraŋ Aetaniacna lamnɨac ŋgoutapa, meikramtaɨrta lamnik ŋgoutmo, laŋa morena. \v 20 \x - \xo 24.20: \xo*\xt Lk 23.1, na Up 13.27-28\xt*\x*Ainda moca aina taup ndamtaɨr paŋaindapa aina ramtaɨr paŋainda manmo aŋgɨca, Romna ramoot paŋanna para tɨkca mina mana mo menacna moca kam leaca mamo ik naaŋgɨa makeracat. \v 21 \x - \xo 24.21: \xo*\xt Lk 1.68, na 2.38, na 19.11, na Up 1.6\xt*\x*Na outmbaica, aia aind ndamŋia rɨpacrina, an ramootmo Raraŋ Aetaniaca Israelna meikramtaɨr mac nda aŋgɨ ndopca babuatna ramoot. \p “Na kam ian toco gaind, an reik laruapekna iŋmbaia mina manmo rɨŋga menaca mutoca, mandeaca raia kɨpca aŋgɨra mbonkaca mori, an reaca laruapekna. \v 22-23 \x - \xo 24.22-23: \xo*\xt Mt 28.8, na Mk 16.10, na Lk 24.1-11, na In 20.18\xt*\x*Ri, aina tumbunna meik ndeida ŋaŋarmuŋ ŋgoinna, mina taŋga mukca watapeknanna, Iesusna waɨra eac ŋgocor. Mina ainda wattacarica kɨpca gaindopapekna, ‘Aia Raraŋ Aetaniacna mbaiŋna aiŋa morena ŋeroŋniŋa watca maniŋa aimo gaindopapekna, “Ma mac nda maŋgepri.”’ Meikpitikca aimo aindopri aia ŋgep ŋgoreac naŋgepapekna. \v 24 \x - \xo 24.24: \xo*\xt In 20.3-10\xt*\x*Aintik aina tumbunna ramtaɨr ndeid tukca mukca taŋga wattatnanna, meikpitik mbopatna kirara, an reikca aind ndeacri. Na mitoco mana waɨrmo wat ŋgocor.” \p \v 25 Ri, Iesusa maniŋmo gaind mambopat, “Oŋgo iroar kocor koind, ainda moca oŋna rɨtɨpacna iroa lawep ŋgoin, ainda moca Raraŋ Aetaniacna rambca morina ramtaɨrta mbopatna kambmo, oŋgo tawi rɨpaci lamŋi ŋgocor. \v 26 \x - \xo 24.26: \xo*\xt Lk 9.22, na 24.44, na Up 17.3, na 1 Pi 1.11\xt*\x*Kaica oŋgo gainda lamŋi ŋgocor? An ramootta Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramoot, ma gɨrgɨr bagaraniac aŋgɨracarica iŋmbai ecte, ma anna i aniac aŋgɨnande?” \v 27 \x - \xo 24.27: \xo*\xt RL 3.15, na Ndu 21.9, na TW 18.15, na Ŋap 22.1-21, na Ais 7.14, na 53.7, na Dan 9.24, na Mal 3.1\xt*\x*Ri, ma maniŋmo mimitpaca neaŋga aindopatna, Mosesna tirca mbopatna kambta mɨnna tɨkca kɨpca rambca morina ramtaɨrta kambca, Raraŋ Aetaniacna Timbigta Kapna inik ndeacrenanna, ma ndona kam ndopatna. \p \v 28 Ri, mina taŋga maica maniŋna taŋ ndopca taŋgatna auŋa, mina anna rambuŋaiatke. Iesusa ndomo anduna taŋ kun ndopca taŋri. \v 29 Na maniŋa manmo kɨraca gaind mambopat, “Ra irikca mbukca maica nenepucarina mamoek, u aŋgap pac eac.” Ainda moca ma maniŋap kac inikca mbukca mina maeacat. \v 30 \x - \xo 24.30: \xo*\xt Mt 14.19, na Lk 22.19\xt*\x*Iŋmbaia Iesusa amna moca, maniŋap gagamna taupa mbiraca. Na ma tapac ian aŋgɨca Raraŋ Aetaniacmo mbendeica kam laŋ ndopacarica, ma tapac witkica maniŋmo maneaŋgat. \v 31 Ma ainda moatke, maniŋna lamnɨacniŋa pɨarakeca manmo watta magaracat. Ri, ma maniŋna kɨtɨmma, tɨkca andu taprekecariatke. Maniŋa mamo mba mac watri. \v 32 Karica maniŋa ŋgepca ndoniŋmo gaind mambopri, “Gidik ŋgoin, aŋga taupna kɨpreke, ma aŋmo Raraŋ Aetaniacna Timbigta Kapna kambca ninia mbopca kɨpreke, aŋna ironiŋa moa maŋgepat.” \p \v 33 Ri, maniŋa aindopacarica anduna ŋgepca Ierusalemma nda taŋga laruca, maniŋa wattatnanna Iesusna up aŋgɨrena ramtaɨr parniŋapa mbut kabe, mina ndorita aikorap punica eacri. \v 34 \x - \xo 24.34: \xo*\xt 1 Ko 15.4-5\xt*\x*An ramootniŋmo, mina maniŋmo gaindopatna, “Gidik ŋgoin, ma mac nda maŋgepri. Saimonna mamo watrina.” \v 35 Karica maniŋa taupca tɨkca ndoniŋ ndaruatna reikta kambta nininia mori. Maniŋa minmo gaindopatna, “Maica ma tapac witkiatke, aŋga manmo watta marapacat.” \s Iesusna iŋa raŋgairena ramtaɨra manmo watatna \r (Matiu 28.16-20 na Mak 16.14-18 na Ion 20.19-23) \p \v 36 \x - \xo 24.36: \xo*\xt 1 Ko 15.5\xt*\x*Karica Iesusna iŋa raŋgairena ramtaɨra ndori ndopca eacri, Iesusa mina rɨk ndarua wɨtɨkca. Ma minmo gaindopatna, “Ne nikinik iro wetwet laŋ ndeac.” \v 37 \x - \xo 24.37: \xo*\xt Mt 14.26\xt*\x*Karica mina muruŋa rugdar moa nanambicarica, anmo ndorimo ŋeroŋ ianna wapat ndopca mori. \v 38 Na ma minmo gaindopatna, “Ne kaina moca rugdar mocarica tamtam ndamŋiapeke, nanambiapekna? \v 39 Na ne aukna parniŋapa orniŋmo wat, ganna auk, ne kɨpca aukna parniŋapa orniŋapa tikmo utiŋa wat. Ainta ŋerŋgaur, mina budirapa gagrir kocor, gan ne auk ŋgutiŋgapeke, watapekna kirarar mba watitndai.” \v 40 Karica ma aindopacarica ma ŋgepca ndona parniŋapa orniŋa minmo mawandacat. \v 41 \x - \xo 24.41: \xo*\xt In 21.5\xt*\x*Mina manmo ainda watca toŋgorinanna, mina mamo tacro rɨpac ŋgocor. Ainda moca mina iroara tamtam ndamŋiri. Na ma minmo gaindopatna, “Ne amta reik ndeidap eacre ki, wanaiŋ?” \v 42 Ri, mina ŋgepca mamo rotaca eacrina ŋgoaem tɨp aŋgɨra neaŋgatke. \v 43 Na ma an ŋgoaem tɨp aŋgɨca, mina outta tɨkca ma maammbat. \p \v 44 \x - \xo 24.44: \xo*\xt Mt 16.21, na 20.18, na Mk 8.31, na Lk 9.22\xt*\x*Ri, ma minmo gaindopatna, “Aku nenap eacatna mɨnna, aku nemo gaindopca maiatna, gan reikca atua mina aukna moca tiratnanna, mina Mosesna Tɨp Wandɨkna timbigta kapca tirca eacrenanapa, Raraŋ Aetaniacna rambca morina ramtaɨrta timbigta kapca tirca eacrenanapa, Ŋaparta timbigta kapca tirca mbopatna reikta kambca gidik ŋgoin ndarunande.” \v 45 \x - \xo 24.45: \xo*\xt Lk 24.27, na Up 16.14\xt*\x*Na ma minmo an kam ndopca, mina iroara moi pɨarca mina Raraŋ Aetaniacna Timbigta Kapna kam ndamŋi rapacna moca. \v 46 \x - \xo 24.46: \xo*\xt Ŋap 22, na Ais 50.6, na 52.14—53.12, na Osi 6.2, na Lk 24.26, na Up 17.3\xt*\x*Ri, ma minmo gaindopatna, “Raraŋ Aetaniacna Timbigta Kapca gan kambap eacrena, Raraŋ Aetaniaca babuca mbagɨrica kɨpca aimo mac nda aŋgɨna ramoot, ma gɨrgɨr aniac aŋgɨca menaci mutoca, muk inikca ra mbuniŋ ndeaca mbonkacnan mbuŋa, ma mac nda ŋgepnande. \v 47 \x - \xo 24.47: \xo*\xt Ais 49.6, na 49.22, na Ier 31.34, na Mai 4.2, na Mal 1.11, na Mt 28.19, na 1 Ti 3.16\xt*\x*Ainda moca mana i mbuŋa mina gan tiacarpaikna pitrik waŋna meikramtaɨrmo, muruŋcamiŋmo an kamma wiwitica, meikramtaɨra iroar inkar ŋgetrikica, Raraŋ Aetaniaca mina tɨpemb ŋgorikta makukarmo mo kecarinande. An aiŋmo Ierusalemma tɨkca mo ŋgepi acnainande. \v 48 \x - \xo 24.48: \xo*\xt In 15.27, na Up 1.8, na 1.22, na 2.32\xt*\x*Te, ne gan laruapekna reikta kambca, ne watapeknanmo ne ndorimo tamtamma wiwitia mbopi taŋraŋ. \v 49 \x - \xo 24.49: \xo*\xt Ais 44.3, na Iol 2.28, na In 14.16, na 14.26, na 15.26, na 16.7, na Up 1.4\xt*\x*Ne warac, ŋgaua aukna Aetta nemo neaŋ ndopca babuatna Ŋeroŋ Ratta, kɨdrɨk tekemmotem, aku manmo nen ndambuŋa mbagɨrica kɨpnande. Na ne gan auŋ aniac niŋgik ndabi eaca, an Raraŋ Aetaniacna gargar aŋgɨna.” \s Raraŋ Aetaniaca Iesusmo tamuŋna auŋ mac nda aŋgɨra mataŋgat \r (Mak 16.19-20 na Up Aŋgɨrena Ramtaɨrta Aiŋ 1.9-12) \p \v 50 Karica Iesusa ndona iŋa raŋgairena ramtaɨrap aŋgɨca, min warkica taŋga Betani auŋa rambuŋaica anna tɨkca. Ma ndona parniŋ aŋgɨra ŋgepca Raraŋ Aetaniacmo aindopatna, “U minmo otac.” \v 51 \x - \xo 24.51: \xo*\xt In 20.17, na Epe 4.8\xt*\x*Maica Iesusa minmo Raraŋ Aetaniacna opotacna kam neaŋri mbuŋa, ma min tɨkcarica Raraŋ Aetaniaca manmo aŋgɨca tamuŋna auŋ magat. \v 52 \x - \xo 24.52: \xo*\xt In 14.28, na 16.22\xt*\x*Ri, mina toŋgocarica manmo tutpemb rɨmbɨtca mana i aŋgɨra ŋgepcarica, mina Ierusalem mac nda mataŋgat. \v 53 \x - \xo 24.53: \xo*\xt Up 2.46, na 5.42\xt*\x*Ainda moca mina memetmbaca Raraŋ Aetaniacna Kacna wuocna inik ndeacri, Raraŋ Aetaniacna i aŋgɨra maŋgepri.